Historia powiatu hajnowskiego

Historia powiatu hajnowskiego
Po I wojnie światowej na terenach dzisiejszej Hajnówki znajdowała się wieś Hajnówka, położona na
południe od rzeki Leśna oraz osiedle Fabryki Chemicznej i dzielnica Placówka położone na północ od
rzeki Leśnej. Administracyjnie w latach 1919-1922 Hajnówka należała do powiatu białowieskiego,
który podlegał Zarządowi Cywilnemu Ziem Wschodnich, a następnie Zarządowi Terenów Przyfrontowych i Etapowych. Na początku 1921 r. na mocy ustawy z 4 lutego 1921 r. (Dz. U. nr 16, poz. 93)
powiat białowieski został włączony do województwa białostockiego utworzonego na mocy Ustawy
tymczasowej z 2 sierpnia 1919 r. o organizacji władz administracyjnych II instancji. 11 lipca 1922 roku
zlikwidowano powiat białowieski- (trzy z czterech gmin, tj. Białowieża, Masiewo i Suchopol weszły w
skład powiatu bielskiego, jednakże struktura administracyjna starostwa przetrwała do 1925 roku.
Organem uchwałodawczym samorządu terytorialnego były sejmiki powiatowe, które wybierały na trzy
lata organ wykonawczy – wydział powiatowy. Na czele sejmiku i wydziału powiatowego stał starosta.
Nadzór nad samorządem powiatowym należał do wojewodów oraz ministra spraw wewnętrznych.
Hajnówka i stacja kolejowa Hajnówka wchodziły w skład gminy Białowieża. Urząd gminy Białowieża
mieścił się we wsi Stoczek 86, następnie został przeniesiony do wsi Krzyże 4. Funkcje wójtów pełnili:
Jan Rzepniewski, Sac, Bejnarowicz. Sołtysami w Hajnówce byli: Daniel Melcer (1925-26), Kalenik
Bujnowski (1928-30), Aleksander Panasiuk (1931-33). Osada fabryczna Hajnówka należała do gminy
Łosinka. Hajnówka w 1929 r. awansowała z dotychczasowej osady do rangi gminy wiejskiej. Rozporządzenie w tej sprawie wydał Minister Spraw Wewnętrznych Sławoj Składkowski, w dniu 27 marca
1929 roku. Zostało ono ogłoszone w "Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej" - nr 23 z 13
kwietnia 1929 roku (poz. 244) i w tymże dniu weszło w życie. Ponad dwa miesiące później, a dokładnie 10 czerwca 1929 roku minister sprawiedliwości wydał rozporządzenie włączające gminę wiejską
Hajnówka do okręgu sądu grodzkiego w Białowieży. Rozporządzenie to zostało ogłoszone w "Dzienniku Urzędowym RP" nr 45, poz. 379 z 27 czerwca 1929 roku. Rozporządzeniem Ministra Spraw
Wewnętrznych z 12 sierpnia 1929 roku gmina wiejska Hajnówka uzyskała miejskie uprawnienia finansowe. Gmina wiejska o miejskich uprawnieniach finansowych, to rodzaj jednostki administracyjnej
funkcjonującej w okresie II Rzeczypospolitej w latach 1924-39 kontynuowanej następnie w okresie
PRL w latach 1946-54 (ostatnie nadanie uprawnień odbyły się w 1950 roku). Nowa kategoria gmin
wiejskich została wprowadzona Ustawą z dnia 11 sierpnia 1923 roku o tymczasowem uregulowaniu
finansów komunalnych. Gminy te nie były uważane za miasta, a ich ludności nie traktowano jako miejskiej w statystykach demograficznych. Niestety gmina Hajnówka nie podołała ciążącym na niej obowiązkom, dlatego rozporządzeniem z dnia 24 czerwca 1930 r. zniesiono gminę wiejską Hajnówka z
dniem 30 czerwca 1930 roku. W lipcu 1934 r. przeprowadzono w Polsce kolejną reformę administracyjną, w wyniku której zlikwidowano tzw. małe gminy i utworzono duże. Skasowano wówczas gminy:
Domanowo, Dubiażyn, Kąty, Łosinka, Łubin, Narojki, Pasynki, Radziwiłłówka, Rudka, Skórzec, Topczewo i Widźgowo. Utworzono zaś siedem nowych: Bielsk, Boćki, Brańsk, Ciechanowiec, Hajnówka,
Drohiczyn, Mielnik. Trzy miasta utraciły prawa miejskie (Boćki, Mielnik i Narew). W skład utworzonej
gminy wiejskiej Hajnówka weszły: Borek, Chytra (Progale), Czyżyki, Dubicze Osoczne, Dubiny, Dolna
(Wygoda), Górne (Poryjewo kol., Judzianka), Hajnówka (Kozi Przeskok, Leśna, Postołowo, Sacharowo, Sawiny Gród, Skryplewo, Wydmuchowo, Znojka, Gorlańskie Stojło), Jagodniki, Istok, Kojły, Kotówka, Kuraszewo (Maksymowszczyna kol.), Lady (Łuszcze, Lipiny, Leniewo, Nowoberezowo, Nowokornino, Osówka, Placówka (Fabr. Chemiczna), Puciska (Bielszczyzna), Pasieczniki Duże, Orzeszkowo (Nowiny, Wierzchowskie), Szostakowo, Trywieża, Wólka (Podwieżanka, Wieżanka kol.), Witowo
(Bachmat kol., Kraskowszczyzna, Pasieczniki Małe). Razem 27 gromad. Wójtem gminy w latach
1934-39 był Leopold Kowalczyk. Ze względu na wzrastającą liczbę mieszkańców i nowe obowiązki,
powiększała się liczba urzędników. Zastępcą wójta był Tymoteusz Kicel, sekretarzem - Władysław
Adamski, pisarzem - Włodzimierz Poskrobko. Obsadzone były również stanowiska buchaltera, skarbnika, budowlańca, woźnego. W dniu 16 maja 1938 roku minister sprawiedliwości wydał rozporządzenie o przeniesieniu siedziby sądu grodzkiego z Białowieży do prężnie rozwijającej się w tym czasie
Hajnówki (Dziennik PI Urzędowy RP nr 36, poz. 306).
W czasie II wojny światowej po krótkiej okupacji niemieckiej, w trzeciej dekadzie września 1939 r.,
teren województwa białostockiego zajęły wojska sowieckie . Po farsie wyborczej do Zgromadzenia
Ludowego Zachodniej Białorusi w październiku 1939 r. i decyzjach tegoż zgromadzenia oraz uchwałach najwyższych władz ZSRR w listopadzie o włączeniu „Zachodniej Białorusi” do ZSRR, 4 grudnia
Prezydium Rady Najwyższej ZSRR wydało dekret o utworzeniu obwodu białostockiego. Początkowo
na ziemiach zajmowanych przez Armię Czerwoną tworzono władze tymczasowe na szczeblach do-
tychczasowych powiatów. Od 15 stycznia 1940 r. w ramach unifikacji także w obwodzie białostockim
wprowadzono podział na 24 rejony, w tym bielski. W skład obwodu białostockiego nie weszły rejony:
hajnowski, kleszczelski i siemiatycki , które weszły w skład obwodu brzeskiego. Rejon hajnowski
obejmował gminy: hajnowską, maszewską, część gmin narewskiej i białowieskiej. Ludność, szczególnie polską, dotknęły liczne represje i zsyłki w głąb Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
W ostatniej dekadzie czerwca 1941 r. omawiany teren zajęły wojska niemieckie. Nowy okupant dekretem z 17 lipca tego roku utworzył okręg białostocki (Bezirk Bialystok) obejmujący obszar dawnego
obwodu białostockiego poszerzonego na południowym wschodzie o gminy włączone w latach 1939-41
do obwodu brzeskiego oraz część powiatów brzeskiego i Pużańskiego, które przed 1939 r. należały
do woj. poleskiego. Okręg Białystok został podzielony na osiem powiatów (Kreiskommissariatów).
Największym z nich był Bielsk, który obejmował 25 gmin (Amtskommissariatów): Bielsk Podlaski, Białowieża, Boćki, Brańsk, Ciechanowiec, Dmitrowicze, Drohiczyn, Grodzisk, Kamieniec Litewski, Kleszczele, Mielnik, Milejczyce, Narew, Nowe Berezowo (któremu podlegała Hajnówka), Orla, Prużany,
Ratajczyce, Rudnik, Siemiatycze, Suchopol, Szczerczewo, Szereszów, Wierzchowiec, Wysokie Litewskie, Wyszki. Okupacja niemiecka trwała do przełomu lipca i sierpnia 1944 r. W jej trakcie hitlerowcy
dokonali zagłady ludności żydowskiej oraz wymordowali wielu chrześcijan.
W 1944 r. po zajęciu tych ziem władze radzieckie uznały początkowo pakt Ribbentrop-Mołotow z 1939
r. za obowiązujący i rozpoczęły organizację własnych struktur administracyjnych. Dopiero umowy z
połowy sierpnia 1944 r. przyznały te tereny Polsce. Na podstawie decyzji Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 22 sierpnia 1944 r. przywrócono dawny, przedwojenny podział administracyjny.
Powiat bielski został powiększony o część dawnego powiatu brzeskiego, w tym o gminę Hajnówka.
Według danych urzędowych w styczniu 1945 r. teren powiatu bielskiego zamieszkiwało ponad 191 tys.
osób, w tym ok. 55 proc. Polaków, ok. 45 proc. Białorusinów, a 0,1 proc. stanowili inni (Ukraińcy, Rosjanie i Żydzi).
Powojenne instytucje samorządu terytorialnego zostały powiązane z radami narodowymi, którym
przyznano zadania organów uchwałodawczych. Zgodnie z dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia
Narodowego z 22 lipca 1944 r. terenowymi organami administracji rządowej zostali wojewodowie i
starostowie. Służbowo i organizacyjnie podlegali ministrowi administracji publicznej, rzeczowo – poszczególnym ministrom. Starostów mianował minister administracji publicznej na wniosek wojewody
zaopiniowany przez powiatową radę narodową.
Organem wykonawczym samorządu terytorialnego szczebla powiatowego był wydział powiatowy kierowany przez starostę. Nadzór nad wydziałem powiatowym powierzono organom administracji rządowej, organom wykonawczym wyższego stopnia oraz radom narodowym.
Powiatowa Rada Narodowa w Bielsku Podlaskim ukonstytuowała się 29 sierpnia 1944 r. Przewodniczącym jej został wybrany Wincenty Hermanowski z Bielska, zastępcą przewodniczącego Adolf Chomicki, a sekretarzem Edward Zalewski. Prezydium PRN zostało wyłonione na posiedzeniu Polskiej
Partii Robotniczej w dniu 7 października 1944 r. Zasięg działania Powiatowej Rady Narodowej obejmował teren powiatu bielskiego w ówczesnych jego granicach administracyjnych.
Zadania rady narodowej wykraczały poza tradycyjną rolę samorządu terytorialnego, rada była bowiem
jednocześnie organem planowania działalności publicznej i kontroli administracji rządowej. Bardzo
rozległy nadzór nad działalnością rad sprawowały rady wyższego stopnia, wszystkie zaś podlegały
Krajowej Radzie Narodowej. Organami powiatowej rady narodowej było prezydium, komisje oraz wydział powiatowy. Większość uchwał wymagała zatwierdzenia przez prezydium rady wyższego szczebla.
W wyniku realizacji ustawy z 20 marca 1950 r. powstały jednolite organy władzy państwowej. Zlikwidowany wówczas został samorząd terytorialny, zniesiono istniejące organy administracji rządowej
ogólnej – stanowiska wojewodów, wicewojewodów, starostów i wójtów oraz wydziały wojewódzkie i
powiatowe urzędów wojewódzkich i starostw. Komisje Powiatowej Rady Narodowej kontynuowały
swoją działalność w niezmienionej formie. Zadania rad określono bardzo szeroko, między innymi:
kierowanie działalnością gospodarczą, społeczną, kulturalną, ochroną porządku publicznego, uchwalanie terenowych budżetów i planów gospodarczych. Rady obradowały w sesjach zwyczajnych, w
terminach wynikających z ustaw, oraz nadzwyczajnych zwoływanych decyzją samej rady. Organami
wykonawczymi rad były kolegialne, wybierane przez rady prezydia, sprawujące na podległym terenie
wszystkie funkcje wykonawcze władzy państwowej, wykonujące uchwały rad oraz polecenia władzy
zwierzchniej. Pracami prezydium kierował przewodniczący, prezydia zaś dzieliły się na wydziały.
W okresie powojennym powiat bielski ulegał reorganizacjom terytorialnym – 22 marca 1952 r. wydzielono z niego powiat siemiatycki, a od 22 sierpnia 1953 r. utworzono powiat hajnowski na podstawie
rozporządzenia (Dz. U. nr 41, poz. 193 z 1953 r.). Hajnówka stała się siedzibą władz powiatowych.
Pierwszym przewodniczącym Prezydium Powiatowej Rady Narodowej został Henryk Witek a jego
zastępcą Władysław Golnik skierowany do pracy z Siemiatycz. Później funkcje przewodniczących
pełnili: Wiaczesław Wnuczko, Aleksander Chilecki, Piotr Tofiluk, Aleksander Chilecki, Mikołaj Samocik.
Kolejne zmiany w systemie rad narodowych dokonane zostały ustawą z dnia 25 stycznia 1958 r. o
radach narodowych. Charakter terenowych organów administracji państwowej o dużym stopniu samodzielności uzyskały wydziały, podporządkowane prezydium. Ich kierownicy mogli samodzielnie podejmować decyzje bieżące w indywidualnych sprawach.
W 1973 r. charakter terenowych organów administracji państwowej uzyskali wojewodowie, naczelnicy
lub prezydenci miast, a przejściowo również naczelnicy powiatów. Naczelnicy stali na czele urzędów
powiatowych. Naczelników powiatów powoływał prezes Rady Ministrów po zaopiniowaniu przez powiatową radę narodową, pozostałe organy powoływał wojewoda także po uzyskaniu opinii rady narodowej.
Prezydia straciły charakter organów administracji państwowej wskutek powołania osobnych terenowych organów administracji zespolonej. Zgodnie z ustaleniami Konferencji Krajowej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej z 1973 r. funkcje przewodniczących rad powierzono I sekretarzom odpowiednich ogniw partyjnych (komitetów wojewódzkich, powiatowych, gminnych).
Ustawą z 28 maja 1975 r. (z wejściem w życie od 1 czerwca) dokonano reformy administracyjnej kraju, polegającej m.in. na likwidacji powiatów.
Wybrany w czerwcowych wyborach w 1989 r. Sejm uchwalił w dniu 8 marca 1990 r. ustawę o samorządzie terytorialnym, w dniu 22 marca o terenowych organach rządowej administracji ogólnej oraz o
pracownikach samorządowych. Wraz z ustawą wprowadzającą, tzw. kompetencyjną, oraz ustawą o
ustroju samorządu miasta stołecznego Warszawy, stworzyły one podstawy prawne nowego systemu
administracji terenowej. Został on oparty na dualizmie wykonywania administracji publicznej w terenie,
podzielonej między administrację rządową i samorząd terytorialny, przywrócony na szczeblu gminy.
Gmina działając poprzez swoje organy (rada gminy i zarząd pod przewodnictwem wójta lub odpowiednio: burmistrza, prezydenta) wykonywać zaczęła zadania własne i zlecone. Jednocześnie w 1990
r. nastąpiła komunalizacja mienia. Administracja rządowa w województwie (wojewodowie) uzupełniona
została w terenie przez stworzenie rejonów na czele z kierownikami urzędów rejonowych. Przewodniczącymi Urzędu Rejonowego w Hajnówce byli: Władysław Grabiak, Jan Skiepko, Czesław Młodzianowski. Utrzymano zasadniczy dwustopniowy podział terytorialny, rejony stanowiły tylko jednostkę
pomocniczą.
Stan ten trwał do 1 stycznia 1999 r., kiedy to ponownie dokonano reformy administracyjnej kraju. Weszły wówczas w życie ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym i wojewódzkim
oraz ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa.
Obecnie powiat hajnowski wchodzi w skład województwa podlaskiego i składa się z 8 gmin: miejska
Hajnówka, miejsko-wiejska Kleszczele, wiejska Hajnówka, Białowieża, Czeremcha, Narew, Narewka,
Dubicze Cerkiewne. Od 1999 roku starostą hajnowskim jest Włodzimierz Pietroczuk.