Centrum Doskonałości Analityki i Monitoringu Środowiska czyli

PISMO PG
13
Centrum Doskona³oœci Analityki i Monitoringu Œrodowiska,
czyli Pomorska Nauka w drodze do Unii Europejskiej
W
szyscy pytaj¹, co to s¹ CENTRA DOSKONA£OŒCI I KOMPETENCJI,
o których przez ostatni rok by³o bardzo g³oœno w krêgach zbli¿onych do Programów
Ramowych Unii Europejskiej. Na stronie domowej Krajowego Punktu Kontaktowego 6.
Programu Ramowego Unii Europejskiej
(http://www.kpk.gov.pl) znajduje siê wyczerpuj¹ce opracowanie tego problemu. Z dokumentu tego wynika, ¿e Centra Doskona³oœci, to „jednostki struktury organizacyjnej
prowadz¹ce badania naukowe i rozwijaj¹ce
nowoczesne technologie na poziomie œwiatowym w sensie mierzalnych efektów naukowych (w³¹czaj¹c dzia³ania szkoleniowe).
Centra te skupiaj¹ zespo³y uczonych o wybitnych osi¹gniêciach badawczych, którzy
wspó³pracuj¹ w zakresie wspólnych tematów
o du¿ym znaczeniu dla gospodarki kraju. Pomaga to wspieraæ dzia³alnoœæ innowacyjn¹
danej jednostki oraz zwiêkszaæ intensywnoœæ
promocji wyników badañ naukowych, opracowanych technologii i wyrobów w kraju i
za granic¹”. Dwa takie centra dzia³aj¹ od 1
stycznia 2003 roku – na Wydziale Chemicznym PG (CEEAM) oraz na Wydziale In¿ynierii L¹dowej (CURE). W niniejszym artykule przedstawiona zostanie geneza powstania takiego centrum, jego g³ówne cele oraz
poszczególne zadania, które bêd¹ przez nie
realizowane.
Wniosek projektu zatytu³owany: „Centrum Doskona³oœci Analityki i Monitoringu
Œrodowiska (CEEAM)” zosta³ zg³oszony w
odpowiedzi na wezwanie (Call: QoL/
Growth/EESD-2001-INTEGR) opublikowane przez Komisjê Europejsk¹ we wrzeœniu
2001 roku. W dniu 27 marca 2002 roku koordynator projektu otrzyma³ pismo z Komisji Europejskiej z ocenami wniosku projektowego wystawionymi przez recenzentów
europejskich. Projekt CEEAM otrzyma³
wysokie noty i wkrótce po tym „ojcowie”
pomys³u, prof. dr hab. in¿. Jacek Namieœnik
i dr hab. in¿. Wojciech Chrzanowski, zostali
zaproszeni do negocjacji, które zakoñczy³y
siê pomyœlnie we wrzeœniu 2002 roku. 16
grudnia 2002 roku kontrakt zosta³ oficjalnie
podpisany przez obie strony umowy. Realizacja projektu rozpoczê³a siê zgodnie z regulaminem w dniu 1 stycznia 2003 i bêdzie
kontynuowana przez 36 miesiêcy – do 31
grudnia 2005 roku.
Projekt zak³ada osi¹gniecie w 3-letnim
okresie dzia³alnoœci centrum CEEAM trzech
podstawowych celów naukowych, które
zmierzaj¹ do:
l
rozwiniêcia nowych metod gromadzenia próbek i ich przygotowania do analiz,
l
zaprojektowania i przetestowania nowych modu³ów i/lub ca³kowicie zintegrowanych instrumentów analitycznych,
l
uczynienia pierwszych kroków w stronê w³¹czenia elementów biomonitoringu w aktualne programy badawcze centrum.
Wymiernym celem, jaki zamierza osi¹gn¹æ kierownictwo centrum, jest stworzenie
jednostki naukowo-badawczej znacz¹cej w
skali globalnej w dziedzinie analityki œrodowiskowej i monitoringu, szczególnie
zwi¹zanego z zanieczyszczeniem wody. Integracja z Europejskim Obszarem Badawczym (European Research Area – ERA), poszukiwanie m³odych badaczy w Polsce i innych krajach znajduj¹cych siê w stadium
przedakcesyjnym (Newly Associated States
– NAS) oraz dzia³alnoœæ badawcza w dziedzinie zanieczyszczenia wody – to g³ówne
narzêdzia, z których bêdzie korzysta³o centrum w d¹¿eniu do realizacji wy¿ej za³o¿onych celów. Wszystkie te wyznaczniki s¹
œciœle powi¹zane z wytycznymi i za³o¿eniami 5. Programu Ramowego Unii Europejskiej, który wymaga³ „szybkich, niezawodnych i tanich systemów oraz narzêdzi analitycznych, które pos³u¿¹ scharakteryzowaniu
zanieczyszczenia œrodowiska oraz oszacowaniu zwi¹zanego z nim ryzyka ekotoksykologicznego. Ulepszonych narzêdzi nadzoru i kontroli zanieczyszczenia ...”. Nowo
rozwiniête metody powinny pozwoliæ na
znaczny postêp w dziedzinie szacowania stanu jakoœci wody na ka¿dym etapie jej wystêpowania i/lub u¿ytkowania – od zbiorników wodnych, wód powierzchniowych, systemów wody pitnej a¿ do kranów, œcieków
itp., obejmuj¹c równie¿ transport zanieczyszczeñ powietrze-woda i woda-powietrze.
W tym miejscu nale¿y podkreœliæ, ¿e program pracy CEEAM oparty jest na siedmiu
g³ównych pakietach roboczych (Work Package – WP). Poszczególne zadania obejmuj¹ inne aspekty prowadzenia dzia³alnoœci
centrum. S¹ one skierowane w stronê poprawy kontaktów na linii nauka i przemys³ oraz
stabilnego wzrostu liczby badañ naukowych
w dziedzinie analityki œrodowiskowej i monitoringu prowadzonych w Polsce. Priory-
tety ka¿dego z pakietów skupione s¹ zarówno na czynnikach naukowych, jak i edukacyjnych, co jest cech¹ charakterystyczn¹ dla
centrum istniej¹cego przy uczelni wy¿szej.
W ramach pakietu roboczego WP1 zorganizowane zostan¹ dwie konferencje miêdzynarodowe o charakterze tzw. warsztatów
naukowych. Do udzia³u w pierwszej z nich,
zatytu³owanej: „Nowe horyzonty i wyzwania w analityce i monitoringu œrodowiska”,
zostali zaproszeni najwybitniejsi naukowcy
z ERA i Polski. Swój udzia³ wstêpnie potwierdzili: prof. Damia Barcelo z Katedry
Chemii Œrodowiskowej z Instytutu Badañ
Chemicznych i Œrodowiskowych (IIQAB,
Barcelona, Hiszpania), dr Peter Bode z Politechniki w Delft (Holandia), prof. Jan Ake
Jonsson z Katedry Chemii Analitycznej Uniwersytetu Lund (Szwecja), prof. Karsten Levsen z Pharma Research and Clinical Inhalation (Hannover, Niemcy), dr Georg Becher
z Norweskiego Instytutu Zdrowia Publicznego (Oslo) oraz prof. Zbigniew Brzózka
z Katedry Chemii Analitycznej Politechniki
Warszawskiej i prof. Henryk Matusiewicz
z Katedry Technologii Chemicznej Politechniki Poznañskiej. W ramach tego warsztatu
odbywaæ bêd¹ siê wyk³ady plenarne, seminaria i sesje „burzy mózgów” w grupach.
Przy tej okazji naukowcy bêd¹ omawiaæ i
prezentowaæ trendy wystêpuj¹ce w analityce œrodowiskowej i monitoringu, rozwi¹zywaæ problemy z zakresu nomenklatury (niezbyt jasno okreœlonej w tej dziedzinie) oraz
okreœlaæ g³ówne wyzwania, przed którymi
stoi dziedzina. Ca³oœæ zostanie podsumowana w ksi¹¿ce (wersja polska i angielska), która zostanie wydana w postaci tradycyjnej
oraz p³yty CD. Ten pakiet (szczególnie
pierwsza konferencja) powinien mieæ kluczowe znaczenie dla ca³ego okresu funkcjonowania centrum, st¹d jego zamys³ zostaje
tu szczegó³owo przedstawiony. Drugi warsztat, pod tytu³em: „Nowoczesne techniki pomiarów w analityce œrodowiskowej”, ma
bazowaæ na wynikach pierwszej konferencji i s³u¿yæ g³ównie polskim naukowcom
i studentom. Trzech zaproszonych ekspertów
ERA przewodniczyæ bêdzie sesjom podsumowuj¹cym, konsultacjom i studiom konkretnych przypadków. Ksi¹¿ka z pierwszego warsztatu pos³u¿y za teoretyczny przewodnik dla uczestników drugiej konferencji. Na potrzeby tego pakietu zostanie przygotowane zaplecze badawcze. EksperymenNr 6/2003
14
PISMO PG
ty (æwiczenia laboratoryjne) bêd¹ prowadzone przy u¿yciu sprzêtu CEEAM (w posiadaniu Katedry Chemii Analitycznej). Wyniki
konferencji mog¹ stanowiæ propozycje programowe dla kierunków studiów zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska.
WP2 poœwiêcony bêdzie zorganizowaniu na Wydziale Chemicznym miêdzynarodowego studium doktoranckiego z zakresu analityki œrodowiska i monitoringu. Cech¹ charakterystyczn¹ tego studium, prowadzonego w jêzyku angielskim, bêd¹ wizyty wybitnych specjalistów z Unii Europejskiej, krajów kandyduj¹cych i krajów w
stadium przedakcesyjnym, odbywaj¹ce siê
w czterech cyklach 15-godzinnych wyk³adów przypadaj¹cych na jeden rok akademicki. Rozwa¿ane jest przyjêcie 5 doktorantów z ca³ej Europy, w celu prowadzenia
przez nich wspólnych prac wraz z m³odymi polskimi naukowcami. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e podobne inicjatywy by³y ju¿ dot¹d realizowane na Wydziale Chemicznym
PG, jednak objêcie ich wsparciem finansowym Centrum oznacza ich funkcjonowanie w sposób znacznie bardziej systematyczny.
G³ównym zadaniem szko³y letniej dla
doktorantów (WP3), zatytu³owanej: „Chemometryczne aspekty analityki œrodowiskowej”, bêdzie „integracja i tworzenie sieci doskona³oœci w przysz³oœci”. Umiêdzynarodowienie tego studium pozwoli na wzrost konkurencyjnoœci polskich naukowców na rynku pracy oraz aktywn¹ promocjê prowadzonych przez nich badañ. W zamyœle niniejszego projektu 30 jego uczestników pochodziæ bêdzie z laboratoriów chemicznych w
ERA, Europie Wschodniej i Polsce w proporcjach 10:10:10. Taki podzia³ u³atwi wymianê pomys³ów oraz mo¿liwoœæ uzyskania
bli¿szych kontaktów naukowych. W ramach
pakietu planowane s¹ wyk³ady, seminaria i
sesje plakatowe.
W czwartym pakiecie roboczym, zatytu³owanym: „Badania analityczne ekosystemu
wodnego (osady denne, biota wodne)” wysi³ki zostan¹ skupione na wypracowaniu
konkretnych rozwi¹zañ zgodnych z zakresem naukowym CEEAM. Otrzymane z Unii
Europejskiej dofinansowanie pozwoli nam
na wys³anie jednego doktora na sta¿ podoktorski (tzw. „post-doc”) oraz przyjêcie dwóch
m³odych badaczy z ERA na okres 9 miesiêcy w laboratoriach Katedry Chemii Analitycznej PG. Jest to program inauguruj¹cy,
który powinien aktywowaæ podobne dzia³ania w przysz³oœci. Rozpoczêcie programu
wymiany doktorantów zwi¹zane jest z pozytywnym zakoñczeniem pierwszego warszNr 6/2003
tatu, którego rezultaty powinny wp³yn¹æ na
sformu³owanie szczegó³owego profilu badawczego doktorantów oraz odpowiednich
zadañ naukowych.
WP5 bêdzie poœwiêcony wzrostowi skutecznoœci prowadzenia dzia³alnoœci CEEAM
w ramach „sieci doskona³oœci”. W ramach
wymiany doœwiadczeñ i nawi¹zywania œcis³ych kontaktów miêdzynarodowych zorganizowanych zostanie osiem wizyt z CEEAM
i cztery do CEEAM. Ka¿da z tych krótkich
wizyt pozwoli na wymianê ekspertyz na temat obecnie prowadzonych badañ naukowych oraz umo¿liwi przeœledzenie nowoczesnych form administrowania nauk¹, stosowanych przez jednostki naukowe ERA. Przy
tej okazji powstanie równie¿ mo¿liwoœæ
przeprowadzenia wyk³adu lub seminarium
dla lokalnego œrodowiska naukowego.
Szczególny nacisk zostanie tu po³o¿ony na
wspó³pracê nauka – przemys³ i doskonalenie procesu wdro¿eniowego osi¹gniêtych
rezultatów dla spo³eczeñstwa. Niektóre z
wizyt m³odszych naukowców z CEEAM
(miesiêczne) bêd¹ poœwiêcone szkoleniom
w zakresie konkretnych technik analitycznych oraz ich póŸniejszego zastosowania w
centrum. Wymiernym efektem tej dzia³alnoœci powinno byæ podpisanie dalszych umów
o wspó³pracy z jednostkami naukowo-badawczymi (R&D) z ERA, a zw³aszcza
zwiêkszenie udzia³u pracowników Wydzia³u Chemicznego PG w realizacji programów
badawczych 6. Programu Ramowego Unii
Europejskiej. Chcemy zwróciæ uwagê, ¿e ju¿
obecnie (poza udzia³em w 5. PR), Katedra
Chemii Analitycznej PG zosta³a ujêta jako
partner w 7 tzw. Expression of Interest (EoI)
okreœlaj¹cych wstêpne przysz³e projekty
6. PR (czerwiec 2002).
Dwa ostatnie pakiety maj¹ charakter zdecydowanie administracyjny. Szósty obejmuje promocjê dzia³añ prowadzonych przez
centrum i rozpowszechnianie wyników jego
pracy (m. in. dwujêzyczna strona domowa,
do której odwiedzenia serdecznie zapraszamy: http://www.pg.gda.pl/chem/CEEAM).
Natomiast siódmy pakiet, zatytu³owany koordynacja, obejmuje dzia³ania dyrektora centrum, jego zastêpcy, sekretarki, przewodnicz¹cych Zespo³ów Roboczych (Task Force)
oraz Miêdzynarodowej Naukowej Komisji
Doradczej (ISAB).
Centrum Doskona³oœci Analityki i Monitoringu Œrodowiska aktywnie przygotowuje siê do przeprowadzenia zaplanowanych
na ten rok dzia³añ (WP1, WP2, WP5, WP6,
WP7). Na seminaria i konferencje zapraszani s¹ pierwsi wyk³adowcy i goœcie, nawi¹zywane s¹ nowe kontakty oraz organizowa-
ne jest inauguracyjne posiedzenie komisji
ISAB. Najbli¿szym wielkim wydarzeniem
w CEEAM w dniach 20 – 21 lutego jest wizyta cz³onków ISAB. Do Gdañska w tym
okresie przyjad¹: prof. dr, dr h.c. Wittko
Francke z Uniwersytetu w Hamburgu (Niemcy), prof. dr. ∅ystein Hov z Norweskiego
Instytutu Badañ Powietrza (Kjeller, Norwegia), prof. dr. Ryszard £obiñski z Laboratoriów Chemii Analitycznej (Pau, Francja),
prof. dr. rer. Nat. Dr. h.c. Antonius Kettrup z
Narodowego Centrum Badawczego dla Œrodowiska i Zdrowia (Neuherberg, Niemcy),
prof. dr. Johan Roeraade z Katedry Chemii
Analitycznej Królewskiego Instytutu Technologii (Sztokholm, Szwecja) oraz przedstawiciel przemys³u – dr Richard Murray-Smith
z Astrazeneca, Global SHE Operations, Laboratoria Œrodowiskowe w Brihxam (Wielka Brytania). W posiedzeniu Rady weŸmie
równie¿ udzia³ dr Bernard James Denore,
Asystent Techniczny Projektu. W programie
przyjêcia komisji na Politechnice Gdañskiej
zaplanowano prezentacjê Politechniki Gdañskiej, Wydzia³u Chemicznego, dzia³alnoœci
Katedry Chemii Analitycznej oraz wizytê
u dziekana Wydzia³u i w laboratoriach analitycznych.
Powstanie na polskim gruncie Centrum
Doskona³oœci Analityki i Monitoringu Œrodowiska to olbrzymi krok w stronê zdobycia niezbêdnych informacji dla wiarygodnej oceny stanu œrodowiska oraz tym samym wprowadzenia istotnych zmian, zmierzaj¹cych do przywrócenia jego stanu po¿¹danego. Oczekiwane przez nas rezultaty
to przede wszystkim aktywne prowadzenie
badañ naukowych w regionie w dziedzinie
analiz wody, bioanalityki i monitoringu,
zdobycie bogatego doœwiadczenia w organizowaniu i stymulowaniu kontaktów pomiêdzy ERA i NAS oraz nawi¹zanie efektywnej wspó³pracy w ramach „sieci doskona³oœci”.
Najwiêkszym problemem, z jakim boryka siê Katedra Chemii Analitycznej i zwi¹zane z ni¹ Centrum Doskona³oœci, s¹ braki
lokalowe. Istnieje mo¿liwoœæ przebudowy
nieu¿ywanych pomieszczeñ piwnicznych w
zabytkowym budynku STARA CHEMIA na
pomieszczenia biurowe i seminaryjne. Konieczne s¹ jednak dodatkowe œrodki pieniê¿ne. Byæ mo¿e uda siê je uzyskaæ z Fundacji
na Rzecz Nauki Polskiej, gdzie zosta³ z³o¿ony (przygotowany przez prof. J. Namieœnika) wniosek o dotacje (w ramach specjalnego programu MILAB).
Patrycja ¯mijewska
Wydzia³ Chemiczny