Kogeneracja w Unii Europejskiej – nowe regulacje

Kogeneracja w Unii Europejskiej – nowe regulacje
Autor: Małgorzata Kozak, pracownik Departamentu Integracji Europejskiej i Studiów
Porównawczych URE
(„Biuletyn URE” nr 4/2004)
Jednym z celów Unii Europejskiej jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego
państwom członkowskim. Według danych zawartych w Zielonej Księdze „Ku europejskiej
strategii bezpieczeństwa energetycznego"1) 50% potrzeb Unii Europejskiej w zakresie paliw
pierwotnych oraz energii zaspokajanych jest przez dostawców spoza terytorium UE.
Zewnętrzne uzależnienie Unii, przy obecnych tendencjach, może wzrosnąć do 70% do 2030 r.
Uzależnienie od importu oraz rosnący jego udział w ogólnym bilansie energetycznym
wzmagają ryzyko zakłóceń lub trudności w dostawach. Według Zielonej Księgi
bezpieczeństwo dostaw energii wymaga większej liczby inicjatyw skierowanych m.in. na
dywersyfikację źródeł i technologii. Dodatkowo w deklaracji w sprawie realizacji pierwszej
fazy Europejskiego Programu Zmian Klimatu, Komisja Europejska uznała promowanie
kogeneracji za jeden z czynników koniecznych do obniżenia emisji gazów cieplarnianych
przez sektor energetyczny.
Realizując idee zawarte w Zielonej Księdze, Komisja Europejska w 2002 r. przedstawiła
projekt dyrektywy w sprawie promowania kogenergacji, który został przyjęty 11 lutego 2004
r. (Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lutego 2004 r. w sprawie
promowania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na wewnętrznym
rynku energii oraz wnosząca poprawki do Dyrektywy 92/42/EWG2)).
Celem dyrektywy jest zwiększenie efektywności energetycznej i polepszenie bezpieczeństwa
dostaw energii poprzez promowanie kogeneracji na krajowych rynkach energii. Dyrektywa
ma zastosowanie do jednoczesnego wytwarzania w jednym procesie energii cieplnej oraz
energii elektrycznej i/lub mechanicznej w następujących technologiach kogeneracyjnych:
• turbiny gazowe z cyklem łączonym z odzyskiwa-czami ciepła,
• turbiny parowe przeciwprężne,
• turbiny parowe kondensacyjne z upustami,
• turbiny gazowe z odzyskiwaczami ciepła,
• silniki spalinowe,
• mikroturbiny,
• silniki Stirlinga,
• ogniwa paliwowe,
• silniki parowe,
• organiczne obiegi cieplne Rankine'a
oraz w każdej innej technologii (lub ich kombinacji), w której następuje jednoczesne
wytwarzanie w jednym procesie energii cieplnej oraz energii elektrycznej.
Dyrektywa zobowiązuje Komisję Europejską do określenia do 21 lutego 2006 r.
ujednoliconych wartości referencyjnych sprawności rozdzielonej produkcji energii
elektrycznej i ciepła 3), wg których będzie obliczana sprawność kogeneracji. Obliczenia te
mają być zgodne ze wzorem i zasadami zawartymi w załączniku nr III do dyrektywy. Do
czasu ustanowienia przez Komisję Europejską ujednoliconych wartości referencyjnych,
państwa członkowskie, wdrażając dyrektywę, powinny przyjąć własne, krajowe wartości
referencyjne.
Po określeniu przez Komisję ujednoliconych wartości referencyjnych, państwa członkowskie
są zobowiązane w okresie 6 miesięcy od dnia opublikowania ww. wartości do wydania
gwarancji pochodzenia energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji,
czyli w takiej, w której wytwarzana ilość energii przynosi oszczędności energii pierwotnej
(obliczonej wg wzoru zawartego w załączniku nr III do dyrektywy) w wysokości co najmniej
10% w porównaniu z wartościami odpowiednimi dla rozdzielnej produkcji ciepła i energii
elektrycznej.
Gwarancje pochodzenia powinny określać:
• wartość kaloryczną źródła paliwa, z którego wyprodukowano energię elektryczną,
• wykorzystanie ciepła wytworzonego razem z energią elektryczną,
• datę i miejsce produkcji,
• ilość energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji,
• oszczędności energii pierwotnej.
Do nadzorowania procesu wydawania gwarancji pochodzenia państwa członkowskie mogą
wyznaczyć jeden lub kilka kompetentnych organów, niezależnych od działalności
produkcyjnej i dystrybucyjnej.
Gwarancje pochodzenia powinny być wzajemnie uznawane przez państwa członkowskie. W
przypadku odmowy uznania gwarancji pochodzenia, Komisja może zmusić odmawiającą
stronę do uznania gwarancji, zwłaszcza w sytuacji, gdy jej zgodność opiera się na
obiektywnych, przejrzystych i wolnych od dyskryminacji kryteriach.
Państwa członkowskie mają obowiązek dokonania analizy krajowego potencjału
zastosowania wysokosprawnej kogeneracji z uwzględnieniem wysokosprawnej mikrokogeneracji4). Sporządzona analiza powinna uwzględniać:
•
rodzaje paliw, które zostaną użyte w kogeneracji, ze szczególnym uwzględnieniem
możliwego zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii na krajowym rynku
ciepła,
• rodzaje stosowanych technologii kogeneracyjnych,
• rodzaj rozdzielonej produkcji ciepła i energii elektrycznej lub, tam gdzie jest to potrzebne,
energii mechanicznej, którą może zastąpić wysokosprawna kogeneracja,
•
ocenę potencjalnych możliwości w zakresie modernizacji i budowy nowych jednostek
(analiza powinna zawierać określenie potencjału do roku 2010, 2015 i 2020, wraz z
oszacowaniem kosztów dla każdego z tych okresów).
Ponadto powinny również zostać zidentyfikowane i ocenione przeszkody, które mogą
wpływać na wykorzystanie krajowego potencjału wysokosprawnej kogeneracji, w
szczególności związane z cenami i kosztami dostępu do paliw pierwotnych, przyłączeniem do
sieci, przepisami administracyjnymi.
Komisja Europejska ma prawo zażądać od państw członkowskich przedstawienia oceny
postępów w zwiększaniu udziału wysokosprawnej kogeneracji. Pierwsza taka ocena powinna
zostać przeprowadzona do 21 lutego 2007 r.
Dyrektywa dopuszcza stosowanie programów wpierających, zgodnie z którymi bez
uszczerbku dla postanowień art. 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską5),
producent energii z kogeneracji otrzymuje bezpośrednie lub pośrednie wparcie mogące
wywierać ograniczony wpływ na handel. Programy wsparcia zostaną ocenione przez Komisję
Europejską. Komisja Europejska jest obowiązana do sporządzenia raportu nt. stosowanych
przez państwa członkowskie programów wsparcia.
Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia sprawnego przesyłania i
dystrybucji energii wytwarzanej w kogeneracji. Odsyła jednak w tej kwestii do uregulowań
Dyrektywy 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 27 września 2001 r. w sprawie
wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł
odnawialnych6'. Tak więc zostały zastosowane identyczne rozwiązania co w przypadku
energii odnawialnej. Oznacza to szczególne traktowanie energii wytwarzanej w kogeneracji.
Państwa członkowskie są obowiązane do podjęcia niezbędnych środków dla
zagwarantowania przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej produkowanej w
kogeneracji. Państwa członkowskie mogą zapewnić tak produkowanej energii priorytetowy
dostęp do systemu sieciowego. Są również zobowiązane do ustalenia ram prawnych (mogą
taki obowiązek narzucić przedsiębiorstwom przesyłowym oraz dystrybucyjnym), własnych
normatywnych zasad, odnoszących się do ponoszenia kosztów dostosowania technicznego
koniecznych w celu zintegrowania nowych producentów dostarczających energię elektryczną
wytwarzaną z kogeneracji z istniejącą siecią. Państwa członkowskie mają również obowiązek
ustalenia ram prawnych odnoszących się do udziału w kosztach instalacji systemowych takich
jak przyłączenia i wzmocnienia sieci przesyłowej.
Kolejnym wparciem dla kogeneracji jest nałożenie na państwa członkowskie obowiązku
przeglądu dotychczasowego ustawodawstwa krajowego m.in. pod względem środków i
mechanizmów zachęcających do projektowania jednostek kogeneracyjncych dostosowanych
do gospodarczo uzasadnionego zapotrzebowania na produkcję ciepła użytkowego.
Monitorowanie produkcji energii elektrycznej i ciepła z kogeneracji jest w UE
obowiązkiem Komisji Europejskiej, która na podstawie otrzymywanych od państw
członkowskich corocznych danych statystycznych o efektywności kogeneracji oraz o
używanych w niej paliwach przedstawia raport Parlamentowi Europejskiemu oraz Radzie.
Państwa członkowskie są zobowiązane do przedłożenia komisji pierwszych danych
statystycznych (powinny one obejmować rok 2003) do końca 2004 r.
Implementacja dyrektywy ma nastąpić do 21 lutego 2006 r.
Przyjęcie niniejszej dyrektywy to kontynuacja polityki wspierania wszelkich działań
mogących przyczynić się do zwiększenia efektywności. Kolejnym krokiem jest praca nad
pakietem nowych aktów prawnych, dotyczących efektywności energetycznej, inwestycji
infrastrukturalnych, bezpieczeństwa dostaw7'. Jednak długi okres jaki został wyznaczony
na implementację oraz konieczność notyfikacji programów wsparcia może spowodować,
iż na efekty trzeba będzie poczekać.
1) Towards a European strategy for the security of energy supply.
2) Directive 2004/8/EC of the European Parliament and of the Council of 11 February 2004
on the promotion of cogenera-tion based on a useful heat demand in the internal energy
market and amending Directive 92/42/EEC, Official Journal L 52, of 21.02.2004.
3) Wartość referencyjna sprawności produkcji rozdzielonej oznacza sprawność alternatywnej
produkcji ciepła i energii elektrycznej, która ma zastąpić proces kogeneracji (art. 3 (j)
dyrektywy).
4) Jednostka mikro-kogeneracyjna - jednostka z maksymalną mocą do 50 kW.
5) Official Journal C 325, of 24.12.2002.
6) Directive 2001 /77/EC of the European Parliament and of the Council of 27 September
2001 on the promotion of electri-city produced from renewable energy sources in the internal
electricity market, Official Journal L 283, of 27. 70. 2007.
7) Więcej na temat projektów aktów w tym zakresie w artykule: Europejski Rynek Energii
Elektrycznej i Gazu - Projekty nowych uregulowań Komisji Europejskiej, J. Biedrzycki, Z.
Janiszewska, M. Kozak, R Seklecki, Biuletyn URE nr 2/2004.