II. POPULARYZACJA NAUKI 1. Udział w Krakowskim Festiwalu

II. POPULARYZACJA NAUKI
1. Udział w Krakowskim Festiwalu Nauki
Festiwal Nauki w Krakowie to cykliczna impreza popularnonaukowa organizowana przez
krakowskie publiczne szkoły wyższe, przy współudziale instytucji naukowych i jednostek
konsularnych. Miasteczko namiotowe, które z tej okazji „wyrasta” na płycie Rynku
Głównego w Krakowie na stałe wpisało się w pejzaż tego miejsca, w 2010 roku zostało
ustawione w dniach 12-15 maja. Hasło tegorocznej edycji Festiwalu to: „Technologia-SztukaŻycie”. Ze strony IFJ PAN organizację koordynował dr Zbigniew Hajduk. Zaprezentowane
zostały w namiotach na Rynku Głównym od 13 do 15 maja stanowiska tematyczne:
"Technologia" (M. Krupiński, M. Wolny-Marszałek, A. Strzała, Y. Zabila, A. Polit,)
Co próżnia robi z... ?
Co robimy z cienkimi warstwami?
Jak "cienka" jest cienka warstwa?
Jak działa kriopompa?
Jak działa pompa próżniowa?
Jak działa twardy dysk komputera?
"Życie" (K. Daniel, K. Guguła, W. Pyzioł, A. Sroka, J. Bielecki, E. Dutkiewicz, J. JałochaBratek, Ł. Bratek,)
Cyklotron AIC 144 budowa i zastosowanie
Mikroskopia sił atomowych w biologii i medycynie
Teatrzyk Cieni - zasada działania rentgenowskiej tomografii komputerowej
Wielkoskalowa struktura Wszechświata - animacja komputerowa
2. Małopolska Noc Naukowców w IFJ PAN
W dniu 24 września 2010 r., od godz. 12:00 do 18:00, w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN
odbyła się „Małopolska Noc Naukowców w IFJ PAN”, będąca jednym z wydarzeń
Małopolskiej Nocy Naukowców 2010 koordynowanej przez Urząd Marszałkowski
Województwa Małopolskiego i dofinansowanej w ramach 7. Programu Ramowego Unii
Europejskiej (Magic2Night).
Impreza ma na celu przybliżenie szerokiej publiczności tego, jakie tajniki świata przyrody
zgłębiają fizycy i w jaki sposób wykorzystują swoje zdobycze dla potrzeb społeczeństwa. Z
ramienia IFJ PAN całością koordynował prof. dr hab. Wojciech M. Kwiatek, który
przygotował popularnonaukowy program zawierający następujące wydarzenia:
a) "Innowacyjne technologie XXI wieku" - zwiedzanie najciekawszych miejsc Instytutu.
Goście odwiedzili stanowiska prezentujące:
• Cyklotron wraz ze stanowiskiem terapii oka przy pomocy wiązki protonów
• Pracownia akceleratora liniowego typu Van de Graffa wraz z układem mikrowiązki
protonowej
• Laboratorium pomiarów dawek promieniowania oraz monitorowania skażenia w
środowisku [LADIS]
• Pracownie eksperymentów prowadzonych na Wielkim Zderzaczu Hadronów "LHC"
• Laboratorium tomografii magnetyczno-rezonansowej
• Projekt ITER - energia dla przyszłych pokoleń; projekt ujarzmiania fuzji jądrowej,
który ma doprowadzić do wykorzystania takich samych zjawisk, jak te, które
zachodzą na słońcu, do bezpiecznej produkcji energii elektrycznej.
67
b) Spotkanie z nauką i naukowcami
Debata oxfordzka uczniów ponadgimnazjalnych szkół małopolskich na temat: "Energetyka
jądrowa szansą na rozwój Polski".
c) "Jarmark doświadczeń "Zobacz, dotknij i zrozum" - Demonstracje i eksperymenty z
udziałem publiczności w holu kina Kijów. Prezentacja mobilnego laboratorium CHIMERA
Lab. i pokaz pomiarów promieniotwórczości w środowisku przez pracowników Laboratorium
Ekspertyz Radiometrycznych IFJ PAN (dr Jadwiga Mazur, dr Krzysztof Kozak, mgr Dominik
Grządziel). Cyklotron (mgr Krzysztof Daniel), akcelerator VdG (mgr E. Dutkiewicz).
Prezentacja eksperymentów związanych z formowaniem cienkich warstw i powłok (mgr A.
Karczmarska, mgr M. Krupiński, mgr M. Perzanowski, mgr M. Kulij)
d) Widowisko teatralne na scenie Kina Kijów w wykonaniu naukowców, pracowników
IFJ PAN - Scenariusz i reżyseria: Jerzy Grębosz.
Przedstawienie poprzedziła projekcja Kronika filmowa - "Instytut Fizyki Jądrowej PAN
innowacyjnym centrum badawczym" – przedstawiała ona kierunki badawcze realizowane w
Instytucie oraz osiągnięcia naukowe jego pracowników, kronika pokazała także działalność
naukową późniejszych aktorów.
Największym zainteresowaniem cieszyło się widowisko teatralne - Kabaret Fizyków
"Gwiezdne wrota - reaktywacja", które wprowadza widza do platońskiego świata idei, gdzie
właśnie trwa dramatyczna wojna między falową, a kwantową teorią światła. Strzały, pościgi,
brawurowa akcja, udział publiczności w spektaklu, w którym stawiane jest pytanie, czy uda
się ocalić cywilizację dzięki innowacyjnym technologiom XXI wieku.
Przedstawienie ukazało widzom głębokie idee leżące u podstaw dążenia do zrozumienie
świata, w którym żyjemy oraz wykorzystania tej wiedzy do poprawy warunków życia. Jedną
z myśli przewodnich było też ukazanie współczesnego obrazu świata fizycznego poprzez
pryzmat historii odkryć w fizyce.
3. Udział w 14. Pikniku Naukowym Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik
Największa w Europie impreza plenerowa popularyzująca naukę - Piknik Naukowy - odbył
się 12 czerwca 2010 r. pod hasłem „Wielki MikroŚwiat”. Piknik Naukowy organizowany jest
od 1997 roku corocznie na Rynku Nowego Miasta i Podzamczu w Warszawie, za każdym
razem przyciągając tłumy zwiedzających. Ze strony IFJ PAN udział w Pikniku koordynował
dr Zbigniew Hajduk
W namiocie przygotowanym przez IFJ PAN zwiedzający brali udział w dyskusjach i
rozmowach z ekspertami w związku z prezentacjami:
- wykład „Dwa oblicza atomu” – dr Krzysztof Kozak
- pokazy pomiarów promieniotwórczości w środowisku z udziałem publiczności – dr Jadwiga
Mazur, dr Krzysztof Kozak, mgr Hayk Hovhannisyan.
- pierwsze wyniki fizyczne na LHC- mgr A. Zemła, mgr D. Derendarz.
4. Organizacja zwiedzania Instytutu
W roku 2010 r. Instytut odwiedziło 25 wycieczek liczących łącznie 444 osoby, w tym:
- ze szkół gimnazjalnych: 32 osoby (2 grupy)
- ze szkół średnich i pomaturalnych: 179 osób (9 grup)
- ze szkół wyższych: 233 osoby (14 grup)
Wycieczki wybierają program zwiedzania spośród udostępnianych laboratoriów. Najczęściej
przyjmowały zwiedzających gości następujące pracownie i laboratoria: Cyklotron AIC-144,
Pracownia Stosowanej Spektroskopii Jądrowej z akceleratorem Van de Graaffa (mgr E.
68
Dutkiewicz), Laboratorium Skażeń Promieniotwórczych Środowiska (dr hab. W. Mietelski),
Pracownia Badań Magnetycznych (dr A. Pacyna), Pracownia Tomografii MR (dr S.
Kwieciński), Zakład Astrofizyki Teoretycznej (dr J. Jałocha-Bratek), Zakład Fizyki i
Inżynierii Materiałowej: Laboratorium Fizyki Powierzchni i Cienkich Warstw (mgr A. Polit,
mgr M. Krupiński) oraz laboratorium implantatora (dr B. Rajchel), Zakład Fizykochemii
Ekosystemów (dr hab. I. Śliwka), Zakład Fizyki Transportu Promieniowania z generatorem
neutronów (dr hab. K. Drozdowicz), Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych (dr K.
Kozak, dr J. Mazur, mgr D. Grządziel), Samodzielna Pracownia Fizykochemii i Inżynierii
Powierzchni (dr B. Rajchel), Zakład Badań Strukturalnych: Anihilacja pozytonów (dr hab.
inż. J. Dryzek), Pracownia Badań Mikroukładów Biofizycznych (dr hab. M. Lekka, mgr O.
Klymenko).
Wyświetlane są filmy popularnonaukowe: „Tajemniczy świat jąder Atomowych” i ”Badamy
tajemnice DNA” (aut. dr inż. J. Grębosz, mgr inż. M. Ziębliński), które też nauczyciele
otrzymują w prezencie na płycie CD.
5. Udział w projekcie INTERBLOK Społecznego Towarzystwa Oświatowego
INTERdyscyplinarny program nauczania BLOKowego przedmiotów matematycznoprzyrodniczych i informatyki w Gimnazjum – INTERBLOK. Jest to projekt Innowacyjny
dofinansowany z Programu operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet III, Działanie 3.5., który
rozpoczął się w lipcu 2010. Projektem kieruje prof. dr hab. Wojciech M. Kwiatek natomiast
dr K. Kozak i dr J. Mazur opracowali program wycieczek do IFJ i propozycje wykładów.
6. Udział w projekcie e-Akademia Przyszłości.
e-Akademia Przyszłości to ponadregionalny program rozwijania kompetencji kluczowych ze
szczególnym
uwzględnieniem
nauk
matematyczno-przyrodniczych,
technologii
informacyjno-komunikacyjnych (ICT), języków obcych i przedsiębiorczości. Projekt jest
współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego. Działanie 3.3. – Poprawa jakości kształcenia. Dla celów projektu prof. dr hab.
Wojciech M .Kwiatek opracował jednostki e-lerningowe z fizyki natomiast dr K. Kozak i dr J.
Mazur opracowali program „Koncepcji funkcjonowania Wirtualnego Koła Naukowego z
fizyki”.
7. Udział w organizacji XVI Krakowskiego Konkursu Fizycznego
Konkurs zorganizowany był w kwietniu i maju 2010 przez Zakład Dydaktyki Akademii
Pedagogicznej w Krakowie dla uczniów klas I szkół ponadgimnazjalnych województwa
małopolskiego. Konsultantem konkursu był dr hab. Wojciech M. Kwiatek z IFJ PAN, który
uczestniczył też w pracach jury. Nagrodą dla laureata w 2010 roku był kilkudniowy staż
naukowy w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN.
8. IX Małopolski Konkurs z Fizyki i Astronomii
Głównym organizatorem jest Kuratorium Oświaty przy współudziale Oddziału Krakowskiego
PTF. Konkurs adresowany jest do uczniów gimnazjów województwa małopolskiego. W roku
szkolnym 2009/2010 jego finał i zakończenie miało miejsce w lutym 2010. Instytut Fizyki
Jądrowej ufundował nagrodę dla jednego z laureatów w postaci aparatu cyfrowego.
9. The 2nd HAMLET Public Outreach Activity Day
W ramach europejskiego projektu badawczego HAMLET została zorganizowana przez
Health Protection Agency (HPA) w St. Catherine´s College 21.01.2010 otwarta konferencja
popularyzująca tematykę i wyniki projektu: badania nad narażeniem na promieniowanie
kosmiczne astronautów pracujących na orbicie Ziemi. Konferencja skierowana była głównie
69
do studentów i uczniów szkół średnich. Dr Paweł Bilski uczestniczył w pracach
organizacyjnych konferencji oraz wygłosił wykład „Thermoluminescence Dosimetry”.
10. Udział w III Forum Funduszy Europejskich, Warszawa, (1.10.2010)
W 2010 Forum odbyło się pod hasłem: „Czas ekscytujących przemian”. Podczas części
otwartej Forum była okazja, by pokazać jak dużo już osiągnęliśmy i jak wiele jeszcze
możemy zdziałać dzięki środkom unijnym. Forum było także okazją do zaprezentowania
swoich stanowisk i pokazów przez wybranych beneficjentów i instytucje zaangażowane we
wdrażanie Funduszy Europejskich. Z IFJ PAN zorganizowano pokazy „Badanie skażeń i
radioaktywności środowiska” oraz „Promieniotwórczość wokół nas” (Laboratorium
Ekspertyz Radiometrycznych: dr J. Mazur, dr K. Kozak, mgr D. Grządziel).
11. Media informacyjne
Programy w radiu i telewizji poświęcone nauce:
W dniu 30.03.2010 r. w CERN na akceleratorze LHC przeprowadzono pierwsze zderzenia
cząstek przy energii 7 TeV. Eksperyment pozwolił potwierdzić, że wszystkie cztery główne
detektory (ATLAS, ALICE, CMS i LHCb) pracują poprawnie i zbierają dane w zaplanowany
sposób. LHC działa bez przerwy od marca a laboratoria na całym świecie otrzymują masę
informacji do analiz. Pierwsze zderzenia protonów w Wielkim Zderzaczu Hadronów były
bacznie obserwowane w IFJ. Wielu fizyków i inżynierów z Instytutu uczestniczyło w
budowie i naprawie LHC, w tym detektora ATLAS, a obecnie pracuje przy opracowaniu
danych, pochodzących z zaprojektowanych przy ich udziale eksperymentów.
Przy okazji pierwszego uruchomienia po awarii, wielu badaczy z IFJ PAN udzielało
wywiadów:
− TVN24: LHC z punktu widzenia IFJ – 29.03.2010
Rozmowy w RMF FM, w których wypowiadali się: Prof. dr hab. Marek Jeżabek i Dr
Grzegorz Polok
− RMF24: LHC z punktu widzenia IFJ – 30.03.2010
Prof. Barbara Wosiek o poszukiwaniach "nowej fizyki" – dłuższa rozmowa
Dr Zbigniew Hajduk - polscy naukowcy nie są tylko biernymi obserwatorami, wypowiedź
o kontroli pracy detektora LHC "na odległość"
Dr Marek Stodulski, Anna Chrul, Jaromir Ludwin - inżynierowie z IFJ o budowie i
naprawie LHC
− 30.03.2010 w Kronice Krakowskiej krótkie wypowiedzi: Prof. dr hab. Marek Jeżabek, dr
Grzegorz Polok.
Inne programy
TV Kraków - 6.09.2010: Udało się wyprodukować wytrzymałe implanty – wywiad z
profesorem Jackiem Rońdą z krakowskiej AGH i Bogusławem Rajchelem z Instytutu Fizyki
Jądrowej.
TVN24 – Fakty, 23.09.2010, wydanie główne, informacja „Ważny krok” dotycząca powłok
węglowych formowanych w IFJ PAN z udziałem dr. B. Rajchela i dr. hab. Marty WolnyMarszałek
TVN24 - Program ‘Inny punkt widzenia” wywiad Grzegorza Miecugowa z dr Grzegorzem
Polokiem – 26.09.2010 na temat udziału inżynierów i fizyków z IFJ PAN w budowie i
eksperymentach przy LHC.
70
Radio Kraków - Grudzień 2010 – wywiad z prof. M.Turałą i prof. P. Maleckim o LHC
RMF24 dział Nauka /RMF Classic – 25.12.2010 wywiad z Jerzym Gręboszem „Zachwycić,
by poinformować” – rozmowa o produkcji filmów popularnonaukowych "Tajemniczy Świat
Jąder Atomowych" i "Badamy Tajemnice DNA". Ten drugi, poświęcony tajemnicom DNA,
otrzymał w 2010 r. pierwszą nagrodę i statuetkę "Złotego Kopernika" na I Festiwalu Filmów
dla Edukacji.
RMF24 dział Nauka - 29.12.2010 wywiad z Dyrektorem IFJ PAN, Prof. Markiem
Jeżabkiem, w sprawie powstania w IFJ PAN centrum terapii protonowej
Radio Kraków – lipiec 2010 wywiad z dr Pawłem T. Jochymem o polskiej wersji Wikipedii
Artykuły i wywiady prasowe:
1. Gazeta Krakowska 22.01.2010, Poszukiwacze boskiej cząsteczki – Marek Bartosik.
Artykuł napisany po rozmowie, między innymi z prof. Markiem Jeżabkiem, prof.
Michałem Turałą i dr inż. Markiem Stodulskim.
2. Postępy Fizyki 61, 1,41, XVI Konferencja Epiphany w Krakowie. (M. Nowina-Konopka)
3. Forum Akademickie 2, str.13, Fizycy i trzej królowie. XVI Konferencja Epiphany w
Krakowie (M. Nowina-Konopka)
4. Forum Akademickie 2 str. 13-14, Nagroda im. H. Niewodniczańskiego (M. NowinaKonopka)
5. Postępy Fizyki 61, 2, str.85-86, Jasne światełka dla Ciemnej Materii czyli Nagroda H.
Niewodniczańskiego Dla Dr Andrzeja Szelca. (M. Nowina-Konopka)
6. Postępy Fizyki 61, 3, str. 121-123, W CERN ruszył Wielki Zderzacz Hadronów. (M.
Nowina-Konopka)
7. Dziennik Polski 5.03.2010. „Skazani na atom” – wywiad z Prof. M.Jeżabkiem, prof.
U.Woźnicką, dr K.Kozakiem i dr hab. J.W.Mietelskim dotyczący elektrowni jądrowych w
Polsce.
8. Dziennik Polski 30.03.2010 Zderzacz hadronów rusza (KW); zapowiedź relacji MNK.
9. Dziennik Polski 01.04.2010, Wielkie zderzenia w Wielkim Zderzaczu. MNK
10. Postępy Techniki Jądrowej, 3,50-53(2010), IFJ PAN pamięta: 20 rocznica śmierci
profesora Zbigniewa Bochnackiego. (M. Nowina-Konopka)
11. Postępy Fizyki 61, 6, Nowy wgląd na pierwotny Wszechświat dzięki LHC. (M. NowinaKonopka)
12. Postępy Fizyki 61, 6, Dr Małgorzata Jasiurkowska laureatką nagrody H.
Niewodniczańskiego.
13. Gazeta Wyborcza, 27.09.2010. Wywiad „Kto z Was nie skorzystał z Wikipedii” z dr
Pawłem Jochymem, założycielem polskiej wersji Wikipedii.
14. Dziennik Polski, 10.07.2010, dr Paweł T. Jochym „Wikipedia dziedzictwem ludzkości”
12. Wykłady popularyzatorskie na zaproszenie różnych instytucji
− Prof. dr hab. Stanisław Drożdż – wykład otwarty „Fizyka na Wall Street”, na zaproszenie
Uniwersytetu Rzeszowskiego z okazji 10 lecia jego powstania, 25.10.2010
− Prof. dr hab. Stanisław Drożdż – wykład „Nauka o złożoności – czyli z Biblią wzdłuż Wall
Street”, na zaproszenie Politechniki Krakowskiej, 11.12.2010.
− Mgr Małgorzata Harańczyk, „O poszukiwaniach Ciemnej Materii”, II LO w Tarnowskich
Górach, 4.02.2010, liczba uczestnikow ok.80
− Michał Krupiński - zajęcia popularnonaukowe z fizyki dla młodzieży szkół
ponadgimnazjalnych z Centrum Młodzieży im. H. Jordana w Krakowie. 1,5 h
tygodniowo od października 2009 do maja 2010
71
− Michał Krupiński - "Jak zmieścić 50 TB na twardym dysku, czyli o fizyce zapisu
informacji" - wykład w ramach Warsztatów Przyrodniczych Krajowego Funduszu na rzecz
Dzieci - Warszawa - 4 marca 2010
− Michał Krupiński - "Zmierzyć niemierzalne: wyznaczamy stałą Plancka" Warsztaty Przyrodnicze Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci - Warszawa - 3 - 9
marca 2010
− Michał Krupiński - "Oswoić promieniotwórczość" - Warsztaty w ramach
wielodyscyplinarnego obozu naukowego uczestników programu pomocy wybitnie
zdolnym Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci - Świder - 29 maja - 6 czerwca 2010,
− Michał Krupiński - "A w Krakowie na Brackiej pada deszcz - jesienna plucha
oczami fizyka" - wykład specjalny z okazji IX Ogólnopolskiej Sesji Kół
Naukowych Fizyków - UMK w Toruniu - 12 listopada 2010
− Michał Krupiński - "A w Krakowie na Brackiej pada deszcz - jesienna plucha
oczami fizyka" - Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej AGH - 24 listopada 2010
− dr Stanisław Kwieciński – Wykłady dla nauczycieli, maj 2010 3 godz. Zorganizowane
przez wydawnictwo ERA (50.uczestników)
− dr Stanisław Kwieciński –”Rezonans magnetyczny – czyli jak fizyk pomaga lekarzowi”
Wykład dla gimnazjalistów, laureatów konkursu na najlepsze doświadczenie fizyczne,
projekt FENIKS, czerwiec 2010, Kielce (100 uczestników)
− dr Krzysztof Kozak - „Energetyka jądrowa - technologia i bezpieczeństwo na przykładzie
doświadczeń francuskich” - Fundacja Wszechnicy Budowlanej, Seminarium „Energetyka
jądrowa szansą dla polskiego przemysłu budowlanego”, (20.01.2010) . targi budowlane
BUDMA-2010 w Poznaniu.
− dr Jadwiga Mazur, mgr Dominik Grządziel - „Pomiary radioaktywności w środowiskuaparatura i metody stosowane w Laboratorium Ekspertyz Radiometrycznych IFJ PAN w
Krakowie” - Fundacja Wszechnicy Budowlanej, Seminarium „Energetyka jądrowa szansą
dla polskiego przemysłu budowlanego”, (20.01.2010). Targi budowlane BUDMA-2010 w
Poznaniu.
− dr Krzysztof Kozak „Dwa oblicza atomu: militarne i cywilne” - I LO Tarnów, Festiwal
nauki „ Blaski i cienie promieniotwórczości (12.02.2010) (100 uczestników)
− dr Jadwiga Mazur „Promieniotwórczość wokół nas” - I LO Tarnów, Festiwal nauki
„Blaski i cienie promieniotwórczości (12.02.2010) (100 uczestników)
− mgr Dominik Grządziel warsztaty z promieniowania jądrowego dla uczestników
Uniwersytetu Dzieci; 15 warsztatów w ciągu roku
− mgr Dominik Grządziel zajęcia praktyczne z fizyki jądrowej, dla maturzystów British
Inrternational Shool of Cracow, 2 warsztaty po 3h w ciągu roku
− prof. Dr hab. Henryk Wilczyński, „Promienie kosmiczne: ciekawostka, uciążliwość czy
wielka nauka?” – wykład dla nauczycieli zorganizowany przez Wydawnictwo Nowa Era,
11.05.2010
− Prof. dr hab. Barbara Wosiek – LHC-okno na mikroświat. Towarzystwo Naukowe w
Uniwersytecie Jagiellońskim Disputationes Academicae/ Collegium Novum UJ,
28.04.2010
− Prof. dr hab. Agnieszka Zalewska „Polska w CERN”, Akademia Podlaska, Siedlce, wykład
z okazji otwarcia wystawy poświęconej LHC (8.04.2010) (ok. 100 uczestników)
− Prof. dr hab. Agnieszka Zalewska „Wszechświat w kopalni”, Uniwersytet HumanistycznoPrzyrodniczy Jana Kochanowskiego, Kielce, wykład dla uczniów i nauczycieli w ramach
projektu „Feniks” (1.06.2010) (kilkudziesięciu uczestników)
− Prof. Piotr Zieliński- prowadzenie spotkania nauczycieli z pracownikami IFJ PAN w
ramach imprezy Wydawnictwa NOWA ERA- maj 2010.
72