Decyzja nr RWA-49/2012

PREZES
URZĘDU OCHROY
KOKURECJI I KOSUMETÓW
DELEGATURA URZĘDU OCHROY
KOKURECJI I KOSUMETÓW
w Warszawie
RWA-61-8/12/MSK
Warszawa, dnia 28 grudnia 2012 r.
DECYZJA RWA- 49 /2012
Na podstawie art. 105 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania
administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. 2000 r., Nr 98, poz. 1071 ze zm.) w zw. z art. 83 ustawy
z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze
zm.) oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy
- w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
umarza się jako bezprzedmiotowe prowadzone przeciwko Towarzystwo Ubezpieczeń
Allianz Życie Polska Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie postępowanie pod zarzutem
stosowania określonej w art. 24 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów
polegającej na stosowaniu postanowienia wzorca umownego, które zostało wpisane
do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa
w art. 47945 kodeksu postępowania cywilnego poprzez zawarcie w umowach o prowadzenie
indywidualnych kont emerytalnych postanowienia o treści: „Towarzystwo zastrzega sobie
możliwość zmiany wysokości opłat. Podwyżka w ramach limitu wyznaczonego przez wskaźnik
wzrostu cen towarów i usług za okres od ostatniej zmiany nie oznacza zmiany umowy”.
UZASADIEIE
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów – Delegatura UOKiK
w Warszawie (dalej również: Prezes UOKiK, Prezes Urzędu) przeprowadził postępowanie
wyjaśniające (znak RWA-401-1/11/ZT/AŻ) mające na celu kontrolę wzorców umów
przedkładanych konsumentom do podpisu przez wybrane podmioty rynku finansowego
oferujące produkty służące dobrowolnemu, dodatkowemu oszczędzaniu na przyszłą
emeryturę.
W toku prowadzonego postępowania wyjaśniającego Prezes Urzędu wystąpił m.in. do
Towarzystwa Ubezpieczeń Allianz Życie Polska S.A. z siedzibą w Warszawie (dalej także:
Towarzystwo, Spółka lub Allianz TU) o przesłanie aktualnie stosowanych wzorców
umownych przedkładanych konsumentom przy zawieraniu umów dotyczących
indywidualnych kont emerytalnych. W odpowiedzi na wezwanie Prezesa UOKiK Spółka
przedstawiła m.in. wzorzec umowy o nazwie „Regulamin prowadzenia Indywidualnego
Konta Emerytalnego w ramach umowy ubezpieczenia zawartej z Towarzystwem Ubezpieczeń
Allianz Życie Polska S.A. przed zawarciem umowy o prowadzenie IKE” (dalej także:
Regulamin)
Analiza przedmiotowego dokumentu wykazała, iż Spółka w stosunkach
z konsumentami posługuje się wzorcem umownym zawierającym w swojej treści
postanowienie w brzmieniu: „Towarzystwo zastrzega sobie możliwość zmiany wysokości
opłat. Podwyżka w ramach limitu wyznaczonego przez wskaźnik wzrostu cen towarów
i usług za okres od ostatniej zmiany nie oznacza zmiany umowy”.
Prezes UOKiK uznał, że może ono stanowić niedozwolone postanowienie umowne
w rozumieniu art. 3851 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16,
poz. 93 z późn. zm., dalej: k.c.), uznane prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w
Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: SOKiK) za niedozwolone i
wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym
mowa w art. 47945 k.p.c. (dalej: rejestr niedozwolonych klauzul umownych). Prezes Urzędu
ocenił bowiem ww. klauzulę jako zbieżną z treścią następujących postanowień wpisanych do
rejestru:
1. „Zmiana wysokości stawek prowizji i opłat przez Bank nie stanowi zmiany
warunków Umowy” − postanowienie uznane za niedozwolone wyrokiem SOKiK
z 14 października 2010 roku (sygn. akt: XVII AmC 1502/09) i wpisane do
rejestru niedozwolonych klauzul umownych prowadzonego przez Prezesa
UOKiK pod numerem 2267;
2. „Bank zastrzega sobie możliwość zmiany wysokości stawek pobieranych prowizji
i opłat w trakcie Umowy. Zmiana wysokości stawek prowizji i opłat przez Bank
nie stanowi zmiany warunków Umowy” − postanowienie uznane za
niedozwolone wyrokiem SOKiK z 18 stycznia 2011 roku (sygn. akt: XVII AmC
1831/09) i wpisane do rejestru niedozwolonych klauzul umownych
prowadzonego przez Prezesa UOKiK pod numerem 2262.
W uzasadnieniu do pierwszego z ww. wyroków SOKiK stwierdził, że prowizje i opłaty
pobierane przez bank od klienta są to świadczenia stanowiące obciążenie finansowe dla tego
ostatniego. W ocenie Sądu, niewątpliwe jest, że ustalone wysokości prowizji i opłat stanowią
istotne warunki umowy. Z tego względu za niedopuszczalne należało uznać, aby o wysokości
prowizji i opłat mógł decydować wyłącznie bank w trakcie trwania umowy, a klienci byli
pozbawieni możliwości wyrażenia swojej woli – tym bardziej, że bank będzie zawsze
zainteresowany najkorzystniejszym dla siebie ukształtowaniem regulacji masowo
zawieranych umów.
Prezes UOKiK uznał, że stanowisko wskazujące na bezprawność postanowienia
stosowanego przez Towarzystwo należy oprzeć na tych samych argumentach, co
zaprezentowane przez SOKiK w uzasadnieniu do ww. wyroku.
2
Wobec ustaleń dokonanych w postępowaniu wyjaśniającym postanowieniem
z dnia 30 stycznia 2012 r. Prezes UOKiK wszczął postępowanie w związku z podejrzeniem
stosowania przez Towarzystwo Ubezpieczeń Allianz Życie Polska S.A. z siedzibą
w Warszawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na
stosowaniu postanowienia wzorca umowy, które zostały wpisane do rejestru postanowień
wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47945 Kodeksu
postępowania cywilnego poprzez stosowanie we wzorcu umownym wykorzystywanym przy
zawieraniu umów o prowadzenie indywidualnego konta emerytalnego postanowienia o treści:
„Towarzystwo zastrzega sobie możliwość zmiany wysokości opłat. Podwyżka w ramach limitu
wyznaczonego przez wskaźnik wzrostu cen towarów i usług za okres od ostatniej zmiany nie
oznacza zmiany umowy”, co może stanowić naruszenie art. 24 ust. 2 pkt. 1 w zw. z art. 24 ust.
1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Postanowieniem z dnia 30 stycznia 2012 r. Prezes Urzędu zaliczył w poczet dowodów
wybrane dokumenty i materiały uzyskane w toku ww. postępowania wyjaśniającego znak:
RWA-401-1/11/ZT/AŻ.
Pismem z dnia 30 stycznia 2012 r. Towarzystwo zostało zawiadomione o wszczętym
postępowaniu, jak również wezwane do udzielenia informacji i złożenia dokumentów
w przedmiotowej sprawie.
W piśmie z dnia 13 lutego 2012 r. Allianz TU przedstawiło swoje stanowisko
w sprawie.
W pierwszej kolejności Towarzystwo zanegowało tożsamość zakwestionowanej przez
Prezesa UOKiK klauzuli o treści: „Towarzystwo zastrzega sobie możliwość zmiany wysokości
opłat. Podwyżka w ramach limitu wyznaczonego przez wskaźnik wzrostu cen towarów i usług
za okres od ostatniej zmiany nie oznacza zmiany umowy” z postanowieniami uznanymi
prawomocnym wyrokiem SOKiK za niedozwolone i wpisanymi do rejestru niedozwolonych
klauzul umownych pod numerami 2267 oraz 2262.
Zdaniem Spółki, treść zakazanych przez SOKiK postanowień odnosi się do dowolnej
zmiany wysokości stawek prowizji i opłat dokonanej przez bank. Towarzystwo wskazało,
iż w pierwszym zdaniu kwestionowanego przez Prezesa UOKiK postanowienia zastrzega
jedynie możliwość zmiany wysokości opłat. Spółka wskazała, iż zdanie to nie stanowi,
że zmiana wysokości opłat może zostać dokonana jednostronnie i arbitralnie przez
Towarzystwo bez porozumienia w tym zakresie z konsumentem, ani też nie przewiduje,
że taka zmiana nie stanowi zmiany umowy, a taką właśnie treść normatywną mają ww.
klauzule abuzywne. W ocenie Allianz TU, z tej części postanowienia wynika jedynie,
iż Towarzystwo przewiduje możliwość zmiany umowy w tym zakresie, bez określenia trybu
tej zmiany.
Towarzystwo podniosło, iż dla właściwej oceny postanowienia należy ustalić całość
treści postanowienia, na którą składają się poszczególne zapisy. Postanowienia Regulaminu
stanowią bowiem jedynie cześć unormowań umowy zawieranej na jego podstawie.
W kwestiach nieuregulowanych, zgodnie z § 1 ust. 2 i 3 Regulaminu zastosowanie mają
bowiem postanowienia wzorca umowy o nazwie "Ogólne Warunki Ubezpieczeń specjalnie
dla Ciebie" w których znajduje się § 16 pkt 5 o treści: "Allianz zastrzega sobie prawo do
zmiany wysokości opłat zawartych w Tabeli opłat i limitów. Wprowadzenie powyższych zmian
nastąpi po uprzednim pisemnym powiadomieniu Ubezpieczającego i Ubezpieczanego, jeżeli
nie jest on jednocześnie Ubezpieczającym wraz z wyznaczeniem im 14 - dniowego terminu
3
na zgłoszenie sprzeciwu, którego zgłoszenie będzie traktowane jako wypowiedzenie umowy
ubezpieczenia w myśl § 14. (...)".
Spółka podniosła, iż oznacza to, że zastosowanie podwyższenia opłat w oparciu o treść
postanowienia zakwestionowanego przez Prezesa UOKiK mogło odbywać się wyłącznie
z wykorzystaniem procedury zmiany wysokości opłat określonej w warunkach ubezpieczenia
opisanych powyżej, która to zakładała uzyskanie akceptacji przez konsumenta.
Odnosząc się natomiast do drugiego zdania składającego się na treść postanowienia
zakwestionowanego przez Prezesa UOKiK, Towarzystwo wskazało, iż stanowi ono,
iż wyłącznie podwyżka opłat w ramach limitu wyznaczonego przez wskaźnik wzrostu cen
i usług za okres od ostatniej zmiany nie oznacza zmiany umowy. Towarzystwo podniosło,
iż nie zgadza się z twierdzeniem zawartym w uzasadnieniu postanowienia o wszczęciu
niniejszego postępowania, iż fakt dopuszczenia w Regulaminie zmiany wysokości opłat
w granicach z góry przewidzianego (predefiniowanego) limitu pozostaje bez znaczenia dla
oceny dopuszczalności przedmiotowego zapisu. Towarzystwo podkreśliło, iż dla oceny
działalności Towarzystwa istotne znaczenie ma przepis art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 22 maja
2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz.U. z 2010 r., Nr 11, poz. 66 ze zm.), zgodnie
z którym zakład ubezpieczeń może dokonywać indeksacji składki ubezpieczeniowej oraz
innych opłat pobieranych od ubezpieczającego lub należnych ubezpieczającemu z tytułu
zawartej umowy, pod warunkiem przedstawienia w umowie ubezpieczenia metod i terminów,
według których dokonuje się indeksacji. Towarzystwo wskazało zatem, iż jakakolwiek,
dobrowolna zmiana opłat dokonywana jednostronnie przez przedsiębiorcę nie jest tożsama
z dokonywaną przez ubezpieczyciela na mocy ww. ustawy indeksacją pobieranych opłat
w oparciu o określone w umowie metody wyliczenia poziomu indeksacji (waloryzacji). Tym
samym nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem Prezesa UOKiK, iż ww. postanowienie
stosowane przez Spółkę należy uznać za tożsame z niedozwolonymi postanowieniami
przywołanymi przez Prezesa UOKiK.
Niezależnie od powyższego Towarzystwo poinformowało również, iż zmodyfikowało
wzorzec umowy, w którym znajdowało sie postanowienie zakwestionowane przez Prezesa
UOKiK. Przedmiotowa zmiana została wprowadzona w życie z dniem 16 sierpnia 2011 r.,
od kiedy to Spółka wprowadziła do swojej oferty nowy produkt, w ramach którego
prowadzone są Indywidualne Konta Emerytalne. Nowe wzorce umowne stosowane są przez
Spółkę od dnia 16 sierpnia 2011 r. Nowo opracowane wzorce nie zawierają postanowienia
zakwestionowanego przez Prezesa UOKiK.
Allianz TU podniosło także, iż kwestionowany zapis Regulaminu nie został nigdy
zastosowany wobec konsumentów w praktyce. Spółka wskazała, iż nie miała miejsca sytuacja
w której Allianz TU skorzystało z zastrzeżonej w Regulaminie możliwości zmiany wysokości
opłat.
Towarzystwo zostało zawiadomione pismem z dnia 7 grudnia 2012 r. o zakończeniu
zbierania materiału dowodowego w niniejszym postępowaniu oraz o możliwości zapoznania
się z materiałem zgromadzonym w aktach sprawy w siedzibie Delegatury UOKiK
w Warszawie.
Strona niniejszego postępowania skorzystała z prawa do zapoznania się z materiałem
zgromadzonym w aktach sprawy.
4
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił, co następuje
Towarzystwa Ubezpieczeń Allianz Życie Polska S.A. z siedzibą w Warszawie zostało
zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem 0000021971 i prowadzi
działalność m.in. polegającą na oferowaniu konsumentom produktów służących
dobrowolnemu, dodatkowemu oszczędzaniu na przyszłą emeryturę.
Towarzystwo od dnia 1 września 2004 r. do dnia 16 lipca 2011 r. przy zawieraniu
z klientami, będącymi konsumentami w rozumieniu art. 221k.c., tj. osobami fizycznymi
dokonującymi czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością zawodową
lub gospodarczą, umów o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych posługiwało się
wzorcem umownym w rozumieniu art. 384 k.c., o nazwie „Regulamin prowadzenia
Indywidualnego Konta Emerytalnego w ramach umowy ubezpieczenia zawartej z
Towarzystwem Ubezpieczeń Allianz Życie Polska S.A. przed zawarciem umowy o
prowadzenie IKE” zawierającym postanowienie o treści: „Towarzystwo zastrzega sobie
możliwość zmiany wysokości opłat. Podwyżka w ramach limitu wyznaczonego przez wskaźnik
wzrostu cen towarów i usług za okres od ostatniej zmiany nie oznacza zmiany umowy”.
W rejestrze niedozwolonych klauzul umownych zamieszczono klauzule o następującej
treści:
1. „Zmiana wysokości stawek prowizji i opłat przez Bank nie stanowi zmiany
warunków Umowy” − postanowienie uznane za niedozwolone wyrokiem
SOKiK z 14 października 2010 roku (sygn. akt: XVII AmC 1502/09) i wpisane
do rejestru niedozwolonych klauzul umownych prowadzonego przez Prezesa
UOKiK pod numerem 2267;
1. „Bank zastrzega sobie możliwość zmiany wysokości stawek pobieranych
prowizji i opłat w trakcie Umowy. Zmiana wysokości stawek prowizji i opłat
przez Bank nie stanowi zmiany warunków Umowy” − postanowienie uznane za
niedozwolone wyrokiem SOKiK z 18 stycznia 2011 roku (sygn. akt: XVII AmC
1831/09) i wpisane do rejestru niedozwolonych klauzul umownych
prowadzonego przez Prezesa UOKiK pod numerem 2262.
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje
Zgodnie z art. 105 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania
administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. 2000 r., Nr 98, poz. 1071 ze zm.; dalej: k.p.a.), gdy
postępowanie administracyjne z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, organ
administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania. Umorzenie postępowania
na podstawie art. 105 § 1 k.p.a. jest obligatoryjne, co oznacza, iż ustalenie przesłanki
bezprzedmiotowości postępowania stwarza obowiązek zakończenia postępowania w danej
instancji przez jego umorzenie, ponieważ brak podstaw do rozstrzygnięcia sprawy co do jej
istoty. Dalsze prowadzenie postępowania w takim przypadku stanowiłoby o jego wadliwości,
mającej istotny wpływ na wynik sprawy. Podkreślić przy tym należy, iż przesłanka umorzenia
postępowania może istnieć jeszcze przed wszczęciem postępowania, co zostanie ujawnione
w toczącym się postępowaniu, a może ona powstać także w czasie trwania postępowania,
a więc w sprawie już zawisłej przed organami administracyjnymi. Naczelny Sąd
5
Administracyjny w wyroku z dnia 24 kwietnia 2003 r. (sygn. akt III SA 2225/01) podniósł, że
bezprzedmiotowość postępowania oznacza brak któregoś z elementów stosunku
materialnoprawnego, skutkującego tym, iż nie można załatwić sprawy przez rozstrzygnięcie
jej co do istoty. Jest to orzeczenie formalne, kończące postępowanie bez jego merytorycznego
rozstrzygnięcia.
W niniejszej sprawie Allianz TU został postawiony zarzut stosowania praktyki
naruszającej zbiorowy interes konsumentów, polegającej na zamieszczeniu we wzorcu
umowy o nazwie „Regulamin prowadzenia Indywidualnego Konta Emerytalnego w ramach
umowy ubezpieczenia zawartej z Towarzystwem Ubezpieczeń Allianz Życie Polska S.A. przed
zawarciem umowy o prowadzenie IKE” postanowienia tożsamego z klauzulą wpisaną do
rejestru niedozwolonych klauzul umownych, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 1 w zw.
z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Po przeprowadzeniu, w toku postępowania administracyjnego, dalszej analizy materiału
dowodowego w sprawie oraz na skutek udzielonych przez Spółkę wyjaśnień, należy
stwierdzić, iż zakwestionowane przez Prezesa UOKiK postanowienie nie jest tożsame
z klauzulą wpisaną do rejestru niedozwolonych klauzul umownych pod numerem 2262
i 2267, a co za tym idzie nie stanowi praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów.
Postanowienie „Regulaminu prowadzenia Indywidualnego Konta Emerytalnego
w ramach umowy ubezpieczenia zawartej z Towarzystwem Ubezpieczeń Allianz Życie Polska
S.A. przed zawarciem umowy o prowadzenie IKE” w brzmieniu: „Towarzystwo zastrzega
sobie możliwość zmiany wysokości opłat. Podwyżka w ramach limitu wyznaczonego przez
wskaźnik wzrostu cen towarów i usług za okres od ostatniej zmiany nie oznacza zmiany
umowy” dotyczyło wyłącznie zmian wysokości opłat dokonywanych w ramach tzw.
indeksacji, dopuszczalnej na podstawie art. 18 ust. 5 ustawy o działalności ubezpieczeniowej.
Natomiast zakazane przez SOKiK przywołane przez Prezesa UOKiK postanowienia dotyczą
dokonywanej przez bank dowolnej zmiany wysokości opłat i pozbawienia z tego tytułu
konsumenta uprawnienia do wypowiedzenia umowy w przypadku braku zgody na zmianę
opłat. Tymczasem, w przedmiotowym zakresie Spółka, stosownie do postanowień „Ogólnych
Warunków Ubezpieczeń specjalnie dla Ciebie" stosowała postanowienie o treści: "Allianz
zastrzega sobie prawo do zmiany wysokości opłat zawartych w Tabeli opłat i limitów.
Wprowadzenie powyższych zmian nastąpi po uprzednim pisemnym powiadomieniu
Ubezpieczającego i Ubezpieczanego, jeżeli nie jest on jednocześnie Ubezpieczającym wraz
z wyznaczeniem im 14 - dniowego terminu na zgłoszenie sprzeciwu, którego zgłoszenie będzie
traktowane jako wypowiedzenie umowy ubezpieczenia w myśl § 14 (...)". Zatem podwyższenie
opłat w oparciu o ww. treść postanowienia mogło odbywać się wyłącznie z wykorzystaniem
procedury zmiany wysokości opłat określonej w warunkach ubezpieczenia, opisanych
powyżej, która to zakładała uzyskanie akceptacji przez konsumenta.
Tym samym powołane wyżej postanowienia – w ocenie Prezesa UOKiK – nie są
tożsame.
Z tego względu konieczne stało się umorzenie w tym zakresie postępowania w trybie
art. 105 § 1 k.p.a.
W związku z powyższym należało orzec jak w sentencji decyzji.
6
Stosownie do treści art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
w związku z art. 47928 § 2 k.p.c. – od niniejszej decyzji przysługuje odwołanie do Sądu
Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w terminie
dwutygodniowym od dnia jej doręczenia, za pośrednictwem Prezesa Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów – Delegatury w Warszawie.
Dyrektor
Delegatury UOKiK w Warszawie
/podpis/
Otrzymują:
7