Filozofia baroku
Transkrypt
Filozofia baroku
Ramy czasowe epoki Barok to bardzo długi okres w dziejach literatury. Trwał od lat 70 XVI wieku do połowy XVIII wieku. W Polsce rozkwit baroku przypada na wiek XVII. Charakteryzowały go niejednolitość i wielonurtowść zjawisk kulturowych (w tym także literackich). W roku 1596 Zygmunt III Waza przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy. Malało znaczenie dworu królewskiego, a rosło znaczenie dworów magnackich i szlacheckich, rodził się sarmatyzm*. Pojęcie baroku (z portug. barocco – perła o nieregularnym kształcie, lub z franc. baroque – bogactwo ozdób) wprowadzono w końcu ubiegłego stulecia. Wcześniej epokę tę określano nazwami o negatywnym zabarwieniu (np. epoka upadku, zdziczenia sztuki, a nawet zwyrodniała forma renesansu ). *sarmatyzm- polska i szlachecka odmiana baroku, ideologia oparta na micie wywodzącym pochodzenie szlachty od legendarnych starożytnych Sarmatów; podkreślająca szlachecką równość, umiłowanie wolności, gościnność, dobroduszność, męstwo oraz odwagę. Ewoluując, sarmatyzm przybierał negatywne znaczenie, kojarzył się z ksenofobią, nietolerancją. Filozofia baroku Filozofia baroku jest równie zróżnicowana i sprzeczna ze sobą jak charakter całej epoki. Jej wybitni przedstawiciele różnią się od siebie poglądami. Są to z jednej strony zapowiadający idee oświeceniowe Kartezjusz, z drugiej – nawołujący do wiary w BogaPascal. U podstaw filozofii barokowej leży sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność i egzystencjalny niepokój, wzbogacone o idee reformacyjne i kontrreformacyjne. *kontrreformacja (reforma katolicka) – nurt odnowy Kościoła katolickiego w reakcji na wystąpienie protestantyzmu Marcina Lutra, będący próbą zahamowania szerzącej się reformacji i odzyskania pozycji Kościoła rzymskokatolickiego (działalność jezuitów). Kartezjusz, René Descartes Francuski uczony i filozof. Był zwolennikiem racjonalizmu – poglądu, według którego najważniejszy w procesie poznawania przez człowieka otaczającej go rzeczywistości jest jego rozum. Podstawą filozofii Kartezjusza było stwierdzenie: „Myślę, więc jestem”. Ten, który wątpi – myśli, natomiast fakt myślenia świadczy o tym, że myślący rzeczywiście istnieje. Jedno z ważniejszych dzieł Kartezjusza to Rozprawa o metodzie. Benedykt Spinoza Był niderlandzkim optykiem i filozofem. W swoich poglądach filozoficznych skłaniał się ku panteizmowi, czyli poglądowi, który zakłada, że Bóg jest tożsamy z przyrodą. Co za tym idzie, istnieje realnie, jest wieczny i nieskończony. Natomiast ludzkie zmysły Spinoza uważał za zawodne, człowiek nie jest w stanie poznać, czy coś jest piękne czy brzydkie. Zależy to od perspektywy, z której na daną rzecz patrzy. Swoje poglądy przedstawił w Etyce. Blaise Pascal Pochodził z Francji i był filozofem oraz wybitnym uczonym, twórcą wielu wynalazków (skonstruował pierwszy omnibus – pojazd podobny do tramwaju). Odznaczał się głęboką wiarą Boga. Dowodząc, że wiara w Boga jest najlepszym rozwiązaniem dla człowieka, przedstawiał tak zwany zakład Pascala. Człowiek może wybrać, czy wierzy w Boga czy nie. Jeśli Bóg istnieje, człowiek wierzący zyskuje życie wieczne, niewierzący zaś traci je. Jeśli natomiast Bóg nie istnieje, zarówno człowiek wierzący, jak i nie, nic nie tracą ani nie zyskują. Zatem najlepszym wyjściem jest wiara w Boga, ponieważ tylko w ten sposób można zyskać życie wieczne. Natomiast stracić można tylko wówczas, gdy jest się niewierzącym. Poglądy swoje Pascal zawarł w Myślach. Literatura baroku W baroku wystąpiły różnorodne, często bardzo skrajne, nurty literackie, pojawiło się wielu wybitnych twórców. Głównym założeniem, wspólnym dla literatury całej Europy (poza Francją), było odchodzenie od ideałów i poetyki renesansowej. marinizm- nurt poetycki (powstał pod wpływem twórczości włoskiego poety, Giambattista Marino), charakteryzował się stosowaniem konceptu (wyszukanego, oryginalnego pomysłu kompozycyjnego) i kunsztownych form (sonet). Z polskich poetów nawiązujących do marinizmu, należy wymienić Daniela Naborowskiego, czy Jana Andrzeja Morsztyna. nurt metafizyczny- charakteryzował się konceptyzmem, łamaniem form klasycznych, podejmowaniem tematów filozoficznych, religijnych oraz erotycznych. W utworach poetów metafizycznych podkreślano zwątpienie w potęgę i możliwości człowieka. Polscy poeci metafizyczni to min. Mikołaj Sęp Szarzyński, Sebastian Grabowiecki. literatura sarmacka – literatura przekazująca ideologię ówczesnej szlachty polskiej. Uczyła, jak należy postępować, aby być dobrym obywatelem, wojownikiem i gospodarzem swoich ziem, zawierała element moralizatorski. Najwybitniejszymi przedstawicielami są: Wacław Potocki, Wespazjan Kochowski, Jan Chryzostom Pasek. We wspomnianej wcześniej Francji tendencje barokowe bardzo szybko przeminęły, ustępując wzorcom klasycystycznym. Dominowało nawiązywanie do wzorców starożytnych. Najwybitniejsi przedstawiciele francuskiego klasycyzmu to: Pierre Corneille, Cyd; Molier, Świętoszek, Skąpiec; Jean de La Fontaine, Bajki. Miguel de Cervantes Saavedra Barokowy pisarz hiszpański, najlepiej znany jako autor pierwszej nowożytnej powieści, parodii eposu rycerskiego, pt. Don Quijote (Don Kichote). Powieść o zwariowanym szlachcicu idealiście, który chce zmieniać świat na lepsze, została wydana w 1605r. Okazała się prawdziwym sukcesem i doczekała się licznych wydań, niestety nie przynosząc autorowi żadnych korzyści materialnych, a tylko sławę. William Szekspir Angielski poeta, dramaturg, aktor. Powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru. Za jego czasów powstał i rozwinął się teatr elżbietański. Napisał około 40 sztuk (tragedii i komedii), 154 sonety, a także wiele utworów innych gatunków. Mimo, że cieszył się popularnością już za życia, sławę, zdobył dopiero po śmierci. Do dziś trwają jednak spory badaczy literatury, dotyczące wiarygodności autorstwa jego tekstów, kontrowersje moralnej oceny pisarza. Mimo wszystko, uważa się go za poetę narodowego Anglii. Najpopularniejsze utwory to: Poskromienie złośnicy, Sen nocy letniej, Wiele hałasu o nic, Romeo i Julia, Hamlet, Otello, Król Lear, Makbet. Jan Chryzostom Pasek Polski pamiętnikarz epoki baroku, wykształcony w kolegium jezuickim. Przez 10 lat prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza m.in. pod dowództwem hetmana Czarnieckiego. Był awanturnikiem procesującym się nieustannie, pięciokrotnie skazany na banicję. Od 1667 prowadził stateczne życie ziemiańskie we wsi Smogorzów w dzisiejszym woj. świętokrzyskim. Autor Pamiętników, barwnych sarmackich opowieści wspomnieniowych o żołnierskim i ziemiańskim życiu. Do potocznej narracji gawędziarskiej wplótł humor, dowcipy i rubaszne słownictwo. Posługiwał się często tzw. makaronizmami (mieszaniną słów i wyrażeń polskich oraz łacińskich). Jan Andrzej Morsztyn Polityk, poeta, podskarbi wielki koronny, przywódca stronnictwa profrancuskiego, czołowy przedstawiciel polskiego baroku dworskiego, marinista. Jego utwory cechowały się niezwykłym kunsztem. Poprawiał je wielokrotnie, troszcząc się o każdy szczegół. Pisanie nie stanowiło jednak jego życiowej pasji. Traktował je jako rozrywkę, swoistą zabawę słowem. Najbardziej znane zbiory utworów poetyckich Morsztyna to Lutnia oraz Kanikuła albo Psia gwiazda. Leżysz zabity i jam też zabity, Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości, Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości, Ty jawne świece, ja mam płomień skryty. fragm. sonetu Do trupa, J.A.Morsztyna Sztuka baroku Sztuka barokowa z założenia miała być skomplikowana i niejasna, pozbawiona ładu i dysharmonijna. Miała wywoływać u odbiorcy niepokój, oddziaływać na możliwie największą liczbę jego zmysłów. Charakterystyczne są dla niej ruch i zamiłowanie do ogromu. Architektura Budowle miały olśniewać swoją wspaniałością i przepychem. Konstrukcje opierały się na liniach krzywych, które sprawiały wrażenie płynności, poruszania się. Istotne było też operowanie światłem i cieniem oraz optyczne powiększanie wnętrz budowli. Rzeźba Barokowe rzeźby zaskakiwały bogactwem i szczegółowością wykonania. Ich autorzy nadawali swoim wytworom wyszukane kształty, usiłowali wywoływać wrażenie ruchu. Utrwalali silne, ekstatyczne przeżycia. Malarstwo Tworzono obrazy zawierające sceny mistyczne, alegoryczne, mitologiczne, pejzaże, portrety i martwe natury. Istotną rolę odgrywał koncept, ważne było zaskakiwanie odbiorcy dzieła sztuki. Malarze, aby silniej oddziaływać na zmysły, stosowali krzywe, powyginanych linie, gry światła i cienia. Twórcy: Caravaggio, Diego Velazquez, Peter Paul Rubens, Rembrant. Muzyka W okresie baroku rozkwitała muzyka. Pojawiło się wielu wybitnych kompozytorów. Najbardziej znani to Claudio Monteverdi, Antonio Vivaldi, Jan Sebastian Bach, Georg Friedrich Händel. Architektura Kaplica Wazów na Wawelu Kościół św. Anny w Krakowie Pałac Krasińskich w Warszawie Pałac w Wilanowie Rzeźba Ołtarz, Kościół Najświętszej Krwi Pana Jezusa w Poznaniu Ambona w kościele klarysek w Krakowie Aula Leopoldyńska we Wrocławiu Ekstaza św. Teresy z Avile, Giovani Lorenzo Bernini Malarstwo Anioły, Tomasz Dolabella Niebieskie Jeruzalem, Krzysztof Boguszewski Michelangelo Palloni, Krzysztof Zygmunt Pac Jerzy Siemiginowski-Eleuter, Jan III Sobieski pod Wiedniem Sztuka baroku w Europie Kościół Santa Maria w Wenecji Rzym, Fontanna di Trevi Zwinger, Drezno Pałac w Carskim Siole Pałac wersalski-Dziedziniec Marmurowy Herkules, Baccio Bandinelliego we Florencji Apollo i Dafne, Bernini Malarstwo Chłopiec z koszem owoców, Caravaggio Filip IV w Brązie i Srebrze, Velázquez Helena Fourment z dziećmi, Rubens Zesłanie Ducha Świętego, Antoon van Dyck Lekcja anatomii doktora Tulpa, Rembrandt
Podobne dokumenty
w Polsce - AleKlasa
1632 Władysław IV Waza 1648 • wojna z Moskwą • powstanie Kozaków pod wodzą Chmielnickiego • poezje Jana Andrzeja Morsztyna
Bardziej szczegółowo