problemy finansowania ma£ych i średnich przedsiębiorstw przemys

244
STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU
I. Szczepaniak
Roczniki Naukowe ● tom VIII ● zeszyt 2
Iwona Szczepaniak
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnoœciowej – Pañstwowy Instytut
Badawczy w Warszawie
PROBLEMY FINANSOWANIA MA£YCH I ŒREDNICH
PRZEDSIÊBIORSTW PRZEMYS£U SPO¯YWCZEGO
PROBLEMS OF FINANCING IN SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES
IN FOOD INDUSTRY
S³owa kluczowe: przemys³ spo¿ywczy, ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa (MSP), Ÿród³a
finansowania
Key words: food industry, small and medium enterprises (SME), sources of finance
Synopsis. Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa, pomimo rozwiniêtej struktury potencjalnych Ÿróde³ finansowania,
maj¹ ograniczone mo¿liwoœci pozyskania kapita³ów obcych, gdy¿ stanowi¹ grupê klientów o du¿ym ryzyku dla
instytucji finansowych. Dostêpnoœæ tych kapita³ów dla poszczególnych przedsiêbiorstw w rzeczywistoœci zale¿y
jednak od spe³nienia okreœlonych warunków stawianych przez dawców kapita³u. Przedsiêbiorcy musz¹ tak¿e
posiadaæ szerok¹ wiedzê o ofercie poszczególnych instytucji finansowych i ich konkurencyjnoœci oraz legitymowaæ siê du¿ymi umiejêtnoœciami z zakresu zarz¹dzania finansami.
ród³a finansowania przedsiêbiorstw – uwagi ogólne
„Jednym z podstawowych warunków tworzenia nowego przedsiêwziêcia gospodarczego jest
zapewnienie odpowiednich œrodków finansowych. Natomiast najwa¿niejszym bie¿¹cym problemem firmy funkcjonuj¹cej w gospodarce rynkowej jest utrzymanie jej p³ynnoœci finansowej” [Pluta 2004]. W obu tych przypadkach, jak równie¿ w procesie inwestowania, o sukcesie firmy decyduj¹ umiejêtnoœci przedsiêbiorcy w zakresie pozyskiwania œrodków finansowych oraz prawid³owego
nimi zarz¹dzania. „Zaanga¿owane kapita³y stanowi¹ mechanizm napêdzaj¹cy funkcjonowanie
ka¿dego przedsiêbiorstwa, w tym te¿ ma³ego i œredniego. Bez odpowiedniej iloœci kapita³ów nie
jest mo¿liwy rozwój czy wygrana z konkurencj¹” [Skowronek-Mielczarek 2003].
Kapita³y na za³o¿enie firmy, finansowanie bie¿¹cej dzia³alnoœci i planowane inwestycje mo¿na pozyskiwaæ z ró¿nych Ÿróde³. W literaturze wystêpuje wiele klasyfikacji Ÿróde³ finansowania przedsiêbiorstwa.
Najczêœciej spotykane obejmuj¹ podzia³ na Ÿród³a wewnêtrzne i zewnêtrzne, krótkoterminowe i d³ugoterminowe oraz na kapita³y w³asne i obce [£uczka 2001; Piasecki 1999; Pluta 2004; Skowronek-Mielczarek 2003].
Jednym z wa¿niejszych kryteriów klasyfikacji kapita³u finansuj¹cego dzia³alnoœæ przedsiêbiorstwa jest
podzia³ wed³ug kryterium jego w³asnoœci, tj. podzia³ na kapita³ w³asny i obcy. Przez kapita³ w³asny rozumie
siê kapita³ w³aœciciela przedsiêbiorstwa, zarówno wnoszony do firmy wraz z rozpoczêciem dzia³alnoœci, jak
i jego podwy¿szenie zwi¹zane z rozwojem firmy. Kapita³ obcy oznacza kapita³ wierzycieli przedsiêbiorstwa.
Na ka¿dym etapie rozwoju przedsiêbiorstwo potrzebuje zarówno kapita³u w³asnego, jak i kapita³u obcego. Kwesti¹ zasadnicz¹ jest ustalenie takiej ich wzajemnej proporcji, aby ukszta³towana
struktura zaanga¿owanych Ÿróde³ by³a optymalna. Wed³ug wielu autorów dla ka¿dego przedsiêbiorstwa jest ona indywidualna. Uznaj¹c, ¿e kapita³ w³asny pe³ni funkcjê gwarancji dla wierzycieli,
czêsto przyjmuje siê, ¿e zad³u¿enie przedsiêbiorstwa nie powinno przekraczaæ wartoœci kapita³ów
w³asnych (tzw. z³ota regu³a finansowania) lub ¿e maj¹tek trwa³y powinien byæ ca³kowicie sfinansowany przez kapita³y w³asne (tzw. z³ota regu³a bilansowa) [Skowronek-Mielczarek 2003].
Zainteresowanie ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw obcymi Ÿród³ami finansowania wykazuje
pewne specyficzne cechy. S¹ to [£uczka 2001]:
Problemy finansowania ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw przemys³u spo¿ywczego
– rezerwa w³aœciciela przedsiêbiorstwa wobec obcego finansowania,
245
– wykorzystywanie krótkoterminowego kredytu bankowego jako sposobu minimalizowania zale¿noœci od kredytodawcy,
– preferencja w³asnych Ÿróde³ finansowania oraz wynikaj¹cy st¹d cykl i charakter inwestycji tej
wielkoœci przedsiêbiorstwa,
– brak wymaganych na rynku kredytowym rzeczowych gwarancji sp³aty kredytu bankowego,
szczególnie inwestycyjnego, oraz ni¿sza wiarygodnoœæ kredytowa.
Wymienione cechy popytu MSP na kredyt bankowy wynikaj¹ w du¿ej mierze z tzw. „mentalnoœci
kredytowej w³aœciciela ma³ego i œredniego przedsiêbiorstwa” [£uczka 2001]. Na ogó³ traktuje on kapita³
obcy z niechêci¹, wykazuj¹c du¿y lêk przed podejmowaniem ryzyka innowacji, a zdecydowanie preferuje
kapita³ w³asny i koncentruje siê na przedsiêwziêciach bezpiecznych. Taka postawa w³aœciciela ma³ego
i œredniego przedsiêbiorstwa wobec kapita³u obcego ma dwie przyczyny: ekonomiczn¹, gdy¿ finansowanie przedsiêbiorstwa z kapita³u obcego poci¹ga za sob¹ koszty, i socjokulturow¹, poniewa¿ korzystanie z
kapita³u obcego ogranicza suwerennoœæ przedsiêbiorcy w kierowaniu swoim przedsiêbiorstwem.
Przyjêcie przez w³aœcicieli ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw takiej postawy powoduje, ¿e czêsto dopasowuj¹ oni rozmiar i zakres prowadzonej dzia³alnoœci do posiadanych zasobów kapita³u
w³asnego, i to nawet wtedy, gdy wsparcie ze strony kapita³u obcego przynios³oby im poprawê
kondycji ekonomicznej. Takie negatywne nastawienie wobec kapita³u obcego utrudnia MSP dostosowywanie zasobów kapita³owych do pojawiaj¹cych siê mo¿liwoœci wzrostu obrotów, a w
konsekwencji ogranicza ich rozwój [£uczka 2001]. Chocia¿ wiêc kapita³ w³asny w ma³ych i œrednich
przedsiêbiorstwach oznacza wiêksze bezpieczeñstwo i wiêksz¹ niezale¿noœæ we wszystkich obszarach dzia³alnoœci, to ich rozwój w du¿ej mierze zale¿y od dostêpnoœci kapita³ów obcych [Skowronek-Mielczarek 2003]. Z drugiej strony, relatywnie niewielki na ogó³ kapita³ w³asny tej kategorii
przedsiêbiorstw ogranicza mo¿liwoœci korzystania z obcych Ÿróde³ finansowania. Nawet jeœli ma³y
lub œredni przedsiêbiorca jest gotów ponieœæ ryzyko i wyra¿a chêæ skorzystania z obcych Ÿróde³
zasilania finansowego, czêsto staje przed problemami zwi¹zanymi z [Pluta 2004]:
– przygotowaniem odpowiednich materia³ów,
– dokonaniem oceny i wyborem najkorzystniejszego ze Ÿróde³ finansowania,
– uwzglêdnieniem zagro¿eñ zwi¹zanych z brakiem rzetelnoœci wierzyciela.
£uczka, analizuj¹c kwestiê finansowania przez MSP inwestycji z obcych Ÿróde³ kapita³u dodaje
inne jeszcze problemy [£uczka 2001]:
– brak racjonalnej d³ugofalowej polityki finansowej i planowania finansowego,
– niski poziom racjonalizacji dzia³alnoœci inwestycyjnej,
– stosunkowo krótki na ogó³ okres funkcjonowania ma³ej i œredniej firmy,
– ma³a si³a przetargowa ma³ego i œredniego przedsiêbiorstwa wobec banków.
Wielu autorów podkreœla tak¿e, ¿e wielkoœæ przedsiêbiorstwa jest czynnikiem determinuj¹cym
gotowoœæ przedsiêbiorcy do podejmowania ryzyka, a wraz z ni¹ sk³onnoœæ do korzystania z okreœlonego rodzaju kredytów. Œwiadczy o tym relatywnie du¿e zainteresowanie ma³ych i œrednich
przedsiêbiorstw kredytami krótkoterminowymi, tj. kredytami charakteryzuj¹cymi siê mniejszym ryzykiem i s³u¿¹cymi do finansowania bie¿¹cej dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa. Znacznie rzadziej natomiast MSP korzystaj¹ z kredytów d³ugoterminowych, które obci¹¿one s¹ wiêkszym ryzykiem i przeznaczone s¹ na cele inwestycyjne.
£uczka problemy zwi¹zane z korzystaniem przez ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa z obcych Ÿróde³ finansowania t³umaczy nastêpuj¹co: „Stwierdzana w badaniach empirycznych i praktyce
banków ró¿nica poziomu wiarygodnoœci kredytowej i jakoœci kredytu, uzale¿niona od wielkoœci przedsiêbiorstwa, ma w tendencji swoje korzenie (...) w rynkowej pozycji poszczególnych
kategorii przedsiêbiorstw i wynikaj¹cej st¹d mo¿liwoœci celowego kszta³towania parametrów
rynkowych (poda¿, popyt, cena)” [£uczka 2001].
Skowronek-Mielczarek [2003] podjê³a próbê oceny dostêpnoœci ró¿nych Ÿróde³ obcego finansowania, w zale¿noœci od wielkoœci przedsiêbiorstwa i fazy jego dzia³alnoœci. Z oceny tej wynika, ¿e
w fazie tworzenia przedsiêbiorstwa ma³ego lub œredniego podstawowym Ÿród³em kapita³u s¹ wk³ady w³asne w³aœciciela oraz wspólników, uzupe³nione po¿yczkami od rodziny i znajomych. Przedsiêwziêcie to w tej fazie nie ma praktycznie szans na finansowanie z obcych Ÿróde³ kapita³u. W miarê
rozwoju dzia³alnoœci i zwiêkszania kapita³u w³asnego dostêpnoœæ tych Ÿróde³ sukcesywnie wzrasta. Jest ona przy tym wyraŸnie wiêksza w przedsiêbiorstwach œrednich ni¿ w ma³ych. Firmy œrednie mog¹ finansowaæ swoj¹ dzia³alnoœæ ju¿ nie tylko z kapita³u w³asnego, ale tak¿e z licznych Ÿróde³
246
I. Szczepaniak
zasilania obcego, w tym przede wszystkim z kredytów bankowych, handlowych i innych po¿yczek
z sektora pozabankowego. Maj¹ one tak¿e mo¿liwoœæ zawierania umów w zakresie leasingu, factoringu i franchisingu oraz korzystania z funduszy venture capital i funduszy pomocowych adresowanych do sektora MSP. Niewielkie natomiast s¹ ich mo¿liwoœci pozyskania œrodków finansowych w drodze emisji akcji przez rynek pozagie³dowy, jak równie¿ emisji obligacji.
Z zagadnieniem sposobu finansowania przedsiêbiorstwa wi¹¿e siê tak¿e koszt tych kapita³ów.
Udzia³ kapita³u obcego w strukturze finansowania w du¿ym stopniu zale¿y od relacji miêdzy rzeczywist¹ stop¹ rentownoœci kapita³u a kosztem pozyskania kapita³u obcego. Jeœli generowana rentownoœæ firmy jest wy¿sza od rynkowej stopy procentowej, to przedsiêbiorstwo zainteresowane bêdzie
korzystaniem z kapita³u obcego. W tym przypadku wykorzystanie kapita³u obcego spowoduje wzrost
rentownoœci kapita³u w³asnego ponad rentownoœæ kapita³u ogó³em. Zjawisko to nazywane jest w
literaturze mechanizmem „dŸwigni finansowej” [Piasecki 1999; Skowronek-Mielczarek 2003].
O wp³ywie wysokoœci oprocentowania kredytów bankowych na sk³onnoœæ przedsiêbiorstw do
korzystania z nich œwiadczy tak¿e analiza cenowej elastycznoœci popytu na kredyt. £uczka [2001]
podjê³a próbê pomiaru cenowej elastycznoœci popytu przedsiêbiorstw ró¿nej wielkoœci na kredyt
bankowy. Zgodnie z tymi badaniami, wraz ze wzrostem wielkoœci firmy ros³a cenowa elastycznoœæ
popytu na kredyt (dla firm ma³ych wynosi³a 8,38, dla œrednich 15,94, a dla du¿ych 17,30). Wed³ug
autorki: „Wyniki przeprowadzonych badañ upowa¿niaj¹ do wniosku, ¿e cenowa elastycznoœæ popytu przedsiêbiorstw na kredyt bankowy jest bardzo wysoka i ¿e ulega ona zmniejszeniu proporcjonalnie do wielkoœci przedsiêbiorstwa”. Stosunkowo niska cenowa elastycznoœæ popytu na
kredyt stanowi jedn¹ z g³ównych cech charakteryzuj¹cych obecnoœæ MSP na rynku kapita³owym.
Finansowanie przedsiêbiorstw przemys³u spo¿ywczego
Wszystkie opisane w literaturze problemy finansowe, z jakimi spotykaj¹ siê firmy ma³e i œrednie
s¹ jednoczeœnie problemami
wystêpuj¹cymi wœród MSP Tabela 1. Struktura Ÿ róde³ finansow ania i regu³y finansow ania
prz edsiêbiorstw prz emys³u spo¿ yw cz ego w 2003 r. (jednostki
przemys³u spo¿ywczego. Nie- z atrudniaj¹ce pow. 9 osób)
którzy przedsiêbiorcy z tej
Prz edsiêbiorstw a
grupy, pragn¹c zachowaæ nie- Wysz cz ególnienie
m
a
³
e
œrednie du¿ e œrednio
zale¿noœæ, nadal wykazuj¹
du¿¹ rezerwê wobec obcych
Struktura finansow ania [% ]
Ÿróde³ kapita³u, koncentruj¹c Kapita³y w³asne
37,5
38,8
48,5
44,3
siê na przedsiêwziêciach bez- Kapita³y obce
62,5
61,2
51,5
55,7
piecznych, finansowanych z z tego:
10,8
11,5
11,9
11,7
kapita³u w³asnego. Du¿a czêœæ – zobowi¹zania d³ugoterminowe
49,2
46,1
34,9
39,9
przedsiêbiorców z kolei nie jest – zobowi¹zania krótkoterminowe
100,0 100,0 100,0 100,0
w stanie lub nie potrafi spro- Razem pasywa
W
s
k
a
Ÿ
n
i
k
i
r
e
g
u
³
finansow ania
staæ warunkom dostêpu do
tego kapita³u, tj. nie posiada Z³ota regu³a finansowania
0,60
0,63
0,94
0,79
odpowiedniego poziomu wie- Z³ota regu³a bilansowa
0,74
0,83
0,87
0,85
dzy na temat obcych Ÿróde³ fi- ród³o: opracowanie w³asne na podstawie niepublikowanych danych GUS.
nansowania lub ocena ich
wiarygodnoœci kredytowej jest negatywna. Generalnie jednak, im mniejsze jest przedsiêbiorstwo,
tym wiêkszym charakteryzuje siê ono niedostatkiem kapita³ów w³asnych.
O niedostatecznym poziomie œrodków w³asnych w przedsiêbiorstwach przemys³u spo¿ywczego
œwiadczy struktura finansowania, w której udzia³ kapita³u obcego w kapitale ca³kowitym jest wiêkszy ni¿
kapita³u w³asnego. Jednoczeœnie rola kapita³u obcego w finansowaniu dzia³alnoœci najwiêksza by³a w
firmach ma³ych, nieco mniejsza w firmach œrednich, a najmniejsza w przedsiêbiorstwach du¿ych. Z³ota
regu³a finansowania, zak³adaj¹ca przewagê kapita³ów w³asnych nad obcymi, nie zosta³a zachowana, ani
w ca³ym przemyœle spo¿ywczym, ani w poszczególnych grupach firm. Szczególnie niski poziom tego
wskaŸnika w przedsiêbiorstwach ma³ych i niewiele tylko wy¿szy w œrednich wynika z niedostatku
kapita³ów w³asnych w tych firmach. Podobnie nie s¹ zachowane parametry wskaŸnika z³otej regu³y
bilansowej, zak³adaj¹cej przewagê kapita³ów w³asnych nad aktywami trwa³ymi. Jednak poziom tego
wskaŸnika w przedsiêbiorstwach ma³ych by³ znacznie ni¿szy ni¿ w œrednich i du¿ych. W tych dwóch
grupach firm stopieñ pokrycia maj¹tku trwa³ego przez kapita³ w³asny by³ doœæ wysoki.
247
Problemy finansowania ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw przemys³u spo¿ywczego
W przemyœle spo¿ywczym potwierdzenie znajduje równie¿ teza o wiêkszym zainteresowaniu
ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw finansowaniem ze Ÿróde³ krótkoterminowych ni¿ d³ugoterminowych. W strukturze kapita³u obcego w przedsiêbiorstwach przemys³u spo¿ywczego czterokrotnie
wy¿sz¹ pozycjê zajmuj¹ zobowi¹zania krótkoterminowe ni¿ d³ugoterminowe. Udzia³ zobowi¹zañ
d³ugoterminowych najni¿szy jest w przedsiêbiorstwach ma³ych, nieco wy¿szy w œrednich, a najwy¿szy w firmach du¿ych. Zale¿noœæ ta odpowiada poziomowi rozwoju i sk³onnoœci do ryzyka
przedsiêbiorstw z poszczególnych klas wielkoœci.
Wartym odnotowania zjawiskiem jest tak¿e zró¿nicowanie struktury zobowi¹zañ d³ugoterminowych. Najni¿szy udzia³ kredytów w zobowi¹zaniach d³ugoterminowych wystêpuje w firmach du¿ych,
wy¿szy w œrednich i najwy¿szy w ma³ych. Oznacza to, ¿e im jest wiêksze przedsiêbiorstwo, tym ma
szersze mo¿liwoœci wykorzystywania innych, poza bankowymi, d³ugoterminowych zobowi¹zañ. Dla
mniejszych firm taka droga pozyskiwania obcych Ÿróde³ finansowania jest praktycznie niemo¿liwa.
W strukturze zobowi¹zañ krótkoterminowych we wszystkich przedsiêbiorstwach dominuj¹ zobowi¹zania handlowe z tytu³u dostaw i us³ug, a nastêpnie krótkoterminowe kredyty bankowe. Zwraca przy tym uwagê wy¿szy udzia³ kredytów w przedsiêbiorstwach du¿ych i œrednich ni¿ w ma³ych.
Potwierdza to, ¿e firmom ma³ym o wiele trudniej jest spe³niæ wymogi banków stawiane przy pozyskiwaniu kredytów. Odwrotnie, udzia³ zobowi¹zañ handlowych w przedsiêbiorstwach œrednich i du¿ych
jest ni¿szy ni¿ w firmach ma³ych. Ten rodzaj zobowi¹zañ u³atwia przedsiêbiorstwom utrzymanie p³ynnoœci finansowej i zmniejsza ryzyko gospodarcze, a dla wielu MSP stanowi wrêcz warunek utrzymania siê na rynku. Rola zobowi¹zañ z tytu³u podatków, ce³, ubezpieczeñ spo³ecznych i wynagrodzeñ
nie jest du¿a, ale zobowi¹zania te s¹ stale odnawiaj¹cym siê Ÿród³em kapita³u krótkoterminowego,
korzystanie z którego nie poci¹ga za sob¹ kosztów.
Jednym ze sposobów oceny oddzia³ywania mechanizmu dŸwigni finansowej jest okreœlenie
relacji rentownoœci kapita³u w³asnego do rentownoœci aktywów. Mechanizm dŸwigni finansowej
szczególnie pozytywnie na zwiêkszenie rentownoœci kapita³ów w³asnych dzia³a³ w œrednich przedsiêbiorstwach przemys³u spo¿ywczego, na co wp³yw mia³ ni¿szy udzia³ kapita³ów w³asnych w
strukturze finansowania oraz wysokie zaanga¿owanie w tym finansowaniu zobowi¹zañ handlowych. Taka strategia finansowania pozwala tym firmom wykorzystywaæ pozytywne efekty dzia³aTabela 2. Struktura d³ugoterminow ych i krótkoterminow ych Ÿ róde³ finansow ania prz edsiêbiorstw
prz emys³u spo¿ yw cz ego w 2003 r. (jednostki z atrudniaj¹ce pow. 9 osób) [% ]
R odz aj z obow i¹z añ
Prz edsiêbiorstw a
ma³e
œrednie
du¿ e
œrednio
Zobow i¹z ania d³ugoterminow e
Kredyty bankowe
75,7
Zobowi¹zania z tytu³u emisji d³u¿nych papierów wartoœciowych i inne
24,3
Razem zobowi¹zania d³ugoterminowe
100,0
Zobow i¹z ania krótkoterminow e
Kredyty bankowe
Zobowi¹zania z tytu³u dostaw i us³ug
Zobowi¹zania z tytu³u podatków, ce³, ubezpieczeñ spo³ecznych i wynagrodzeñ
Zobowi¹zania z tytu³u emisji d³u¿nych papierów wartoœciowych i inne
Razem zobowi¹zania krótkoterminowe
66,2
65,1
66,3
33,8
100,0
34,9
100,0
33,7
100,0
26,2
57,0
35,0
41,4
29,9
44,1
31,5
44,4
7,5
11,9
7,6
9,3
9,3
100,0
11,7
100,0
18,4
100,0
14,8
100,0
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie niepublikowanych danych GUS.
Tabela 3. Efekty dŸ w igni finansow ej w prz edsiêbiorstw ach prz emys³u spo¿ yw cz ego w 2003 r.
(jednostki z atrudniaj¹ce pow. 9 osób)
WskaŸ niki
Prz edsiêbiorstw a
ma³e
œrednie
Rentownoœæ aktywów ROA [%]
–2,4
1,8
Rentownoœæ kapita³u w³asnego ROE [%]
–6,4
4,7
Efekt dŸwigni finansowej ROE/ROA
x
2,6
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie niepublikowanych danych GUS.
du¿ e
œrednio
3,5
7,1
2,1
2,4
5,4
2,3
248
I. Szczepaniak
nia dŸwigni finansowej, ale nie gwarantuje im ani stabilnoœci sytuacji finansowej, ani zdolnoœci do
akumulacji œrodków finansowych.
Uwagi koñcowe
Aktywnoœæ i ekspansja gospodarcza przedsiêbiorstw w du¿ej mierze uwarunkowane s¹ przez
ich zasoby kapita³owe, zarówno pochodz¹ce ze Ÿróde³ w³asnych, jak i ze Ÿróde³ obcych. Poniewa¿
wewnêtrzne zdolnoœci akumulacyjne ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw przemys³u spo¿ywczego
nie s¹ wystarczaj¹ce, istotne znaczenie w finansowaniu ich rozwoju maj¹ zewnêtrzne Ÿród³a kapita³u, oferowane przez rynek. Przy wyborze struktury finansowania MSP du¿¹ rolê odgrywaj¹ finansowe uwarunkowania rozwoju firm tej wielkoœci, zarówno te zwi¹zane z „mentalnoœci¹ kredytow¹”
w³aœciciela, jak i te wynikaj¹ce z rynkowej dostêpnoœci poszczególnych Ÿróde³ kapita³u.
Wykorzystywanie ró¿nych Ÿróde³ finansowania i podejmowanie racjonalnych decyzji inwestycyjnych przez ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa wymaga okreœlonego poziomu wiedzy, umiejêtnoœci
oraz œwiadomoœci wœród kadry zarz¹dzaj¹cej, w tym w³aœcicieli i managerów. Niezwykle wa¿na jest
tak¿e aktywnoœæ w poszukiwaniu i wykorzystywaniu wszystkich pojawiaj¹cych siê na rynku szans
na zwiêkszenie zasobów finansowych przedsiêbiorstw.
Dostêp ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw do zewnêtrznych Ÿróde³ kapita³u w³asnego zdeterminowany jest przez brak wysoko zorganizowanego rynku kapita³u. Spoœród wszystkich dostêpnych Ÿróde³
obcego finansowania MSP najczêœciej korzystaj¹ ze zobowi¹zañ handlowych. Do stosunkowo czêsto
wybieranych Ÿróde³ kapita³u obcego nale¿¹ tak¿e kredyty bankowe. Rozwój konkurencji w sektorze bankowym sprawia bowiem, ¿e procedury dostêpu do nich stopniowo ulegaj¹ uproszczeniu, a oferta banków
staje siê bardziej elastyczna. Coraz wiêkszym zainteresowaniem wœród œrednich jednostek zaczyna cieszyæ
siê tak¿e rynek pozagie³dowy i fundusze typu venture capital. MSP przemys³u spo¿ywczego maj¹ równie¿
mo¿liwoœæ korzystania ze wsparcia oferowanego im w ramach polityki Pañstwa adresowanej do sektora
MSP. Mog¹ one tak¿e czerpaæ korzyœci finansowe z uczestnictwa w programach pomocowych UE.
Reasumuj¹c, podstaw¹ si³y ekonomicznej ka¿dego przedsiêbiorstwa jest jego gospodarka finansowa, której skutecznoœæ wyra¿a siê w takim zaopatrzeniu przedsiêbiorstwa w kapita³, które nie tylko
uchroni je przed utrat¹ równowagi finansowej, ale zapewni mu równie¿ trwa³y rozwój ekonomiczny i
umo¿liwi wzrost pozycji rynkowej. Ograniczone mo¿liwoœci powiêkszania kapita³u w³asnego przez
MSP przemys³u spo¿ywczego zmuszaj¹ je do wykorzystywania ró¿norodnych Ÿróde³ obcego finansowania. Tak¿e warunki gospodarki rynkowej sprawiaj¹, ¿e pojawia siê przymus ekonomiczny pos³ugiwania siê nowoczesnymi instrumentami i metodami zarz¹dzania finansami przedsiêbiorstw.
Literatura
£uczka T. 2001: Kapita³ obcy w ma³ym i œrednim przedsiêbiorstwie. Wybrane aspekty mikro- i makroekonomiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Poznañ, 34, 38-41, 51, 52-53, 61-65, 73-76, 78, 130.
Piasecki B. (red.) 1999: Ekonomika i zarz¹dzanie ma³¹ firm¹. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–£ódŸ,
437-441, 441.
Pluta W. (red.) 2004: Finanse ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 33, 34-38, 37-38.
Skowronek-Mielczarek A. 2003: Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa. ród³a finansowania. Wydawnictwo C.H.
BECK, Warszawa, 16, 16-35, 35, 36, 143-145, 135-139.
Szczepaniak I. 2005: Czynniki i uwarunkowania rozwoju œrednich przedsiêbiorstw przemys³u spo¿ywczego (na
przyk³adzie przemys³u owocowo-warzywnego i miêsnego). Rozprawa doktorska. IERiG¯-PIB, Warszawa.
Summary
SME, in spite of developed composition of potential financing sources, have limited opportunities of inequity
capital raising. SME represent a group of risk clients for financial institutions. Capital availability for particular
enterprises in fact depends on satisfying all conditions laying down by banks or another financial institutions. In
connection with them entrepreneurs had to have a large knowledge about offers and competitiveness of particular financial institutions. SME should also represent large skills of financial management. All problems of
financing in SME are the same in small and medium enterprises operating in food industry.
Adres do korespondencji:
mgr Iwona Szczepaniak
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnoœciowej – Pañstwowy Instytut Badawczy
ul. Œwiêtokrzyska 20, 00-002 Warszawa
tel. (0 22) 505 47 70, e-mail: [email protected]