Pobierz artykuł - Wrocławskie Studia Wschodnie

321
Kronika
na wielkość zespołu (4. miejsce w skali zachowanych jednostek tego typu), bardzo
duży stopień zachowania, pozwalający na wielostronną analizę, a także różnorodność materiału przedstawiającego liczne aspekty życia społeczno-politycznego.
Jest to pierwszorzędny zasób dla badacza regionu poleskiego. Ma również wielkie
znaczenie dla historyków badających kluczowe zagadnienia dziejów II RP, między
innymi: politykę narodowościową, problemy bezpieczeństwa wewnętrznego, migracje oraz historię administracji państwowej i jej kadr. Na podstawie tego materiału staje się możliwe uzupełnienie dziejów różnych obozów politycznych II RP,
głównie sanacji. Referent podkreślił też dobre warunki lokalowe oraz wsparcie ze
strony pracowników muzeum. Doktor Anatolij Wialiki przybliżył zasady udostępniania materiałów z okresu II RP w białoruskich archiwach. Podkreślił, że w archiwach państwowych obowiązują obecnie ogólne zasady, materiały są udostępniane
badaczom zagranicznym bez przeszkód. Dzięki temu dokumenty, które w czasach
radzieckich spoczywały w zamkniętych zespołach, mają teraz szansę wejść do naukowego obiegu. Wyjątkiem są materiały w wydziałach specjalnych, które nadal są
utajnione także dla badaczy białoruskich. Nie wiadomo przy tym dokładnie, jakie
materiały z dziejów II RP są jeszcze objęte taką klauzulą.
Toruńska konferencja była doskonałym forum zaprezentowania możliwości badawczych związanych z zasobami archiwów białoruskich, o których wiedza w Polsce
nawet wśród historyków międzywojnia jest niewielka. Pokazała również, jaki potencjał i możliwości ma współpraca historyków i archiwistów z obu krajów.
Małgorzata Ruchniewicz
Odsłonięcie pomnika Bronisława Piłsudskiego
w Japonii
Dnia 19 października 2013 roku, przy pięknej słonecznej pogodzie, w Muzeum Ajnów w Shiraoi, w południowo-zachodniej części wyspy Hokkaido odbyła się
uroczystość odsłonięcia popiersia Bronisława Piłsudskiego (1866–1918). Ten wybitny i bardzo ceniony w świecie etnograf badał kultury ludów Dalekiego Wschodu,
a przede wszystkim język i kulturę Ajnów zamieszkujących Sachalin i Hokkaido, najdalej na północ wysuniętą wyspę Japonii. W Shiraoi Piłsudski przebywał w sierpniu
1903 roku, prowadząc badania wspólnie z Wacławem Sieroszewskim (1858–1945),
również etnografem, a także autorem wielu książek o Japonii.
Inicjatywa uwiecznienia działalności Piłsudskiego na Hokkaido powstała kilka
lat temu, a jej realizacja możliwa była ostatecznie dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz wsparciu Ambasady
RP i Instytutu Polskiego w Tokio.
W wydarzeniu wzięło udział kilkadziesiąt osób z Polski i Japonii. Stronę polską reprezentowali między innymi: minister kultury i dziedzictwa narodowego RP
Bogdan Zdrojewski, ambasador RP w Japonii Cyryl Kozaczewski, dyrektor Instytutu
Wrocławskie Studia Wschodnie 17, 2013
© for this edition by CNS
WSW 17.indb 321
2014-12-12 12:26:20
322
Kronika
Polskiego w Tokio Mirosław Łuczko, radca generalny w MKiDN Jadwiga Rodowicz-Czechowska — były ambasador RP w Japonii, za której kadencji powstał pomysł
stworzenia pomnika. Ze strony japońskiej obecni byli między innymi: przewodniczący Japońsko-Polskiej Ligi Przyjaźni Parlamentarnej Nakasone Hirofumi1, wicegubernator Hokkaido Yamaya Yoshihiro, burmistrz Shiraoi Toda Yasuhiko, prezes zarządu
Muzeum Ajnów w Shiraoi Nomoto Katsunobu, prezes Towarzystwa Ajnów na Hokkaido Katō Tadashi. Obecni byli także: wnuk Bronisława Piłsudskiego Kimura Kazuyasu, emerytowany profesor Uniwersytetu Hokkaido i badacz Piłsudskiego Inoue
Kōichi, dyrektor Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku Krzysztof Jaraczewski
(wnuk Józefa), pisarz Witold Kowalski (wnuk jednej z sióstr Bronisława i Józefa),
naukowcy z Polski i Japonii, przedstawiciele Polonii i wielu innych gości. Obecny był
również Waldemar Czechowski, dokumentalista i filmowiec, który pracował tu nad
filmem dokumentalnym o Piłsudskim i Ajnach2. Program uroczystości przygotowała
i czuwała nad jej przebiegiem Urszula Osmycka, drugi sekretarz do spraw polityki i prasy Ambasady RP w Tokio.
Przed uroczystością odsłonięcia pomnika w jednej z chat Muzeum odbył się tradycyjny ajnuski rytuał religijny kamui nomi, podczas którego ubrani w tradycyjne stroje
minister Zdrojewski i ambasador Kozaczewski wraz ze starszyzną wioski prosili bóstwa o przychylność i pomyślność przedsięwzięcia.
Przed zasłoniętym jeszcze białą materią pomnikiem przemawiali najważniejsi
goście, między innymi minister kultury, ambasador, burmistrz i wicegubernator, którzy następnie dokonali odsłonięcia popiersia. Stoi ono bardzo blisko wejścia na teren
muzeum-skansenu, ma około 2 metrów wysokości. Wykonane z brązu — w odlewni
Takenaka Dōki w Toyamie — popiersie, którego autorem jest Kumagai Tomoji, stoi
na czarnym kamiennym postumencie. Wyryto na nim napisy w języku polskim, japońskim, w zapisie języka ajnuskiego oraz w angielskim. W języku polskim czytamy:
„Bronisław Piłsudski 1866–1918. Polski zesłaniec, wybitny etnograf, badacz kultury
Ajnów i innych ludów Dalekiego Wschodu. Przebywał i pracował w Shiraoi w sierpniu 1903 roku”. Tors badacza ubrany jest w tradycyjną szatę ajnuską, co miało być
wzorowane, jak powiedział mi prof. Inoue, na portrecie Piłsudskiego wykonanym
przez litewskiego malarza Adomasa Varnasa.
Następnego dnia, 20 października, na Uniwersytecie Hokkaido w Sapporo z okazji odsłonięcia pomnika w Shiraoi odbyło się sympozjum „Dzieło Piłsudskiego, polskiego badacza Ajnów”3. Jego organizatorami były: Centrum Badań Słowiańskich
Uniwersytetu Hokkaido (Hokkaidō Daigaku Surabu Kenkyū Sentā) i Towarzystwo
Miłośników Kultury Polskiej na Hokkaido (Hokkaidō Pōrando Bunka Kyōkai) oraz
Global COE Program „Reshaping Japan’s Border Studies”, a wsparcia udzieliła także
Ambasada RP i Instytut Polski w Tokio.
1 Imiona i nazwiska japońskie podane są w kolejności przyjętej w Japonii, czyli nazwisko
poprzedza imię.
2 Zob. film W. Czechowskiego, Bronisław Piłsudski — polski pomnik na Hokkaido, http://
www.youtube.com/watch?v=apYUmJI2EfU&feature=youtu.be [dostęp: 10.05.2014].
3 Szczegóły na temat sympozjum, także teksty wystąpień jego uczestników zob. http://
eprints.lib.hokudai.ac.jp/journals/index.php?jname=381 [dostęp: 10.05.2014].
Wrocławskie Studia Wschodnie 17, 2013
© for this edition by CNS
WSW 17.indb 322
2014-12-12 12:26:20
Kronika
323
Spotkanie, w którym udział wzięli goście z Polski i Japonii, podzielone było na
trzy części: oficjalną i dwie naukowe. Pierwszą rozpoczął ambasador Cyryl Kozaczewski, a po nim głos zabrali Kimura Kazuyasu i Krzysztof Jaraczewski.
W pierwszej części naukowej (g. 10–13), którą poprowadził prof. Mochizuki Tetsuo (Uniwersytet Hokkaido), wystąpili naukowcy i badacze z Polski. Pisząca te słowa
(Uniwersytet Warszawski), niebędąca specjalistką w zakresie badań nad Piłsudskim,
ale od lat zgłębiająca historię stosunków polsko-japońskich, mówiła po japońsku
na temat Polska Bronisława Piłsudskiego a Japonia4. Następnie Witold Kowalski
opowiedział o Człowieku globalnym. Kim był Bronisław Piłsudski?5. Na zakończenie tej części sympozjum prof. Alfred Majewicz (Uniwersytet Adama Mickiewicza
w Poznaniu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) wygłosił wykład na temat
Dlaczego? Odsłonięcie pomnika Bronisława Piłsudskiego w Shiraoi6. Obaj prelegenci mówili po angielsku, ich wystąpienia były tłumaczone symultanicznie na język
japoński. Wzruszającą niespodzianką na zakończenie tej części sympozjum okazał się
występ dziecięcej grupy musicalowej, prowadzonej przez Hosokawę Mariko.
Po przerwie odbyło się seminarium (g. 14–17), w którym uczestniczyli Japończycy, a całość poprowadził doc. Tamura Masato z Uniwersytetu Sapporo.
Rozpoczął prof. Inoue, omawiając najważniejsze Wycinki z życia Bronisława
Piłsudskiego7. Kolejni prelegenci skoncentrowali się na woskowo-kauczukowych
wałkach fonograficznych systemu Edisona, na których Piłsudski nagrywał głosy Ajnów, utrwalając w ten sposób ich język, folklor, kulturę. Należy wyjaśnić, że wałki
te zostały po latach, w 1976 roku, odnalezione w Polsce w opłakanym stanie. Dzięki
międzynarodowemu projektowi badawczemu oraz wsparciu finansowemu strony japońskiej udało się dokonać rekonstrukcji nagrań. Zespół z Instytutu Elektrotechniki
Stosowanej Uniwersytetu Hokkaido pod kierownictwem Asakury Toshimitsu skonstruował do tego celu specjalne urządzenie odczytujące zapis z wałków promieniem
laserowym. To właśnie prof. Asakura (dziś już na emeryturze) przedstawił nam w czasie seminarium problem Odtworzenia dźwięku ze starych wałków8.
O tym, dlaczego Nippon Hōsō Kyōkai (Japońskie Stowarzyszenie Nadawcze) zainteresowało się tym projektem, o programach telewizyjnych na temat wałków i Piłsudskiego mówił w referacie Wskrzeszone rzeczy i sprawy oraz rzeczy i ludzie, którzy
je wskrzesili prof. Yamagishi Takashi (niegdyś Politechnika Japońska), były dyrektor
naczelny NHK, największego w Japonii, publicznego nadawcy telewizyjno-radio4 Tekst
wykładu Buronisuwafu Piusutsuki no Pōrando to Nihon, [w:] Pōrando no Ainu
kenkyūsha Piusutsuki no shigoto (Dzieło Piłsudskiego, polskiego badacza Ajnów), red. Inoue
Kōichi, Hokkaidō Pōrando Bunka Kyōkai, Hokkaidō Daigaku Surabu Kenkyū Sentā, Sapporo
2013, s. 1–6.
5 Chikyūjin no kai. Buronisuwafu Piusutsuki to wa nanimono datta no ka, [w:] ibidem
(tłum. Inoue Kōichi), s. 15–29.
6 Naze darōka. Shiraoi de Buronisuwafu Piusutsuki no kinenhi ga jomaku sareruka, [w:]
ibidem, s. 7–14.
7 Cała chronologia życia Piłsudskiego jako Buronisuwafu Piusutsuki nenpu, [w:] ibidem,
s. 63–76.
8 Korōkan rekōdo shiryō kara no onsei saisei, [w:] ibidem, s. 31–46.
Wrocławskie Studia Wschodnie 17, 2013
© for this edition by CNS
WSW 17.indb 323
2014-12-12 12:26:20
324
Kronika
wego9. Na koniec prof. Murasaki Kyoko (niegdyś Uniwersytet Hokkaido) omówiła
problem Doniosłego znaczenia odtworzenia nagrań z wałków fonograficznych B. Piłsudskiego dla badań nad językiem Ajnów z Sachalinu10.
Wszystkie wykłady i referaty zostały zamieszczone w zbiorze preprintów, który
otrzymaliśmy przed sympozjum. Głównym redaktorem był prof. Inoue, a druk sfinansował Instytut Polski w Tokio. W zbiorze tym znalazły się też bardzo cenne materiały
dodatkowe — przekłady na język japoński dwóch tekstów literackich związanych
tematycznie z sympozjum: Wśród kosmatych ludzi (tłum. Inoue Kōichi)11, gdzie Wacław Sieroszewski opisał wspólne z Piłsudskim badania nad Ajnami na Hokkaido
oraz Polaki na Sachalinie Aleksandra Janty-Połczyńskiego (tłum. Samitsu Shin’ichi;
komentarz: Inoue Kōichi i Ogata Yoshihide)12. Sympozjum to było ważnym przypomnieniem i podsumowaniem osiągnięć Bronisława Piłsudskiego i wydarzeń związanych zarówno z jego działalnością w Japonii
i na Dalekim Wschodzie, jak i tych mających na celu utrwalenie rezultatów jego badań oraz upowszechnienie ich w świecie. Odsłonięte popiersie w Shiraoi nie pozwoli
na pewno zapomnieć o naszym wybitnym badaczu kultury Ajnów także następnym
pokoleniom. A oba wydarzenia były bez wątpienia ważnym dowodem na przyjazne
od tak wielu lat stosunki polsko-japońskie.
Ewa Pałasz-Rutkowska
9 Yomigaetta
10 Karafuto
mono to koto, yomigaeraseta mono to mono, [w:] ibidem, s. 47–53.
Ainugo kenkyū ni okeru B. Piusutsuki rōkan saisei no kōseki, [w:] ibidem,
s. 63–76
11 Na podstawie tekstu: Szkice podróżnicze. Wspomnienia, [w:] Dzieła, t. XVIII, Kraków
1961, s. 219–274.
12 Na podstawie tekstu: Ziemia jest okrągła, Warszawa 1936, s. 241–298.
Wrocławskie Studia Wschodnie 17, 2013
© for this edition by CNS
WSW 17.indb 324
2014-12-12 12:26:20