pobierz

Chmielewski Tadeusz J.
176
Tadeusz J. Chmielewski
A. Cieszewska (red.) Płaty i korytarze jako
elementy struktury krajobrazu – możliwości i
ograniczenia koncepcji, 2004, Problemy Ekologii
Krajobrazu tom XIV, Warszawa
DOLINY RZECZNE JAKO STREFY AKUMULACJI SKAŻEŃ
I KORYTARZE PRZEMIESZCZANIA SIĘ ZANIECZYSZCZEŃ W
KRAJOBRAZIE
River Valleys as a zones of acumulation of environmental contamination and
the corridors of pollutant movement in landscape
Doliny rzeczne zachowane w stanie naturalnym, lub nieznacznie przekształconym
przez człowieka, są szczególnie bogatymi ostojami flory i fauny.
Jednak doliny rzeczne to nie tylko ostoja przyrody. To także pasma wzmożonej
aktywności ludzkiej i intensywnych przekształceń środowiska. Zdecydowana większość
układów osadniczych, w tym wszystkie duże miasta i ośrodki przemysłowe w Polsce są
związane z dolinami rzecznymi.
Doliny rzeczne to miejsce lokalizacji większości obiektów uciążliwych dla
środowiska: zakładów przemysłu wodochłonnego, oczyszczalni ścieków, czasem nawet
składowisk odpadów. Większość rzek niesie wody o ponadnormatywnych stężeniach
zanieczyszczeń, bądź wody zakwalifikowane do III klasy czystości.
Doliny rzeczne to naturalne pasma wzmożonego przemieszczania się materii i
energii w krajobrazie (spływ wód i materiału erozyjnego, ruchy mas powietrza, wędrówki
wielu gatunków roślin i zwierząt). Ale to jednocześnie strefy wzmożonej koncentracji
zanieczyszczeń środowiska.
Z racji swej tranzytowej funkcji, doliny rzeczne są w wielu opracowaniach
planistycznych niemal automatycznie wyznaczane jako tzw. „korytarze ekologiczne”, bez
wnikania w faktyczne procesy ekologiczne, jakie tam zachodzą.
Tymczasem – zdaniem wielu ekologów, duża część gatunków roślin i zwierząt nie
wymaga „korytarzy ekologicznych” do swego przetrwania, jeśli znajdzie w krajobrazie
odpowiednio liczne i niezbyt oddalone od siebie „wyspy środowiskowe”, w których
mogłaby się zatrzymać. Dla przetrwania i rozwoju populacji wielu gatunków ważniejsze
więc jest zachowanie odpowiednio dużej powierzchni niezbędnych dla nich siedlisk, niż
połączenie nielicznych ostoi wąskimi i długimi „korytarzami ekologicznymi”. Korytarze
ekologiczne są najczęściej specyficzne gatunkowo (służą tylko określonym gatunkom, lub
Chmielewski Tadeusz J.
177
grupom gatunków związanych z określonym typem siedlisk), a efektywność ich
oddziaływania szybko spada wraz z oddalaniem się od strefy matecznej.
Wyznaczając system korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania
przestrzennego, należy więc pamiętać, że:
1.
Doliny rzeczne możemy uznać za główne, wielogatunkowe korytarze ekologiczne
w krajobrazie, jeśli:
2.
–
zachowały one charakter naturalny lub półnaturalny,
–
nie są zajęte przez zabudowę i trasy komunikacyjne,
–
nie prowadzą wód nadmiernie zanieczyszczonych,
–
nie są poprzecinane licznymi strukturami barierowymi.
Umiarkowanie przekształcone doliny rzeczne mogą być trasami migracji tylko dla
wąskiej grupy gatunków.
3.
Silnie przekształcone i zanieczyszczone doliny rzeczne powinny być raczej
postrzegane jako strefy skażeń, bariery ekologiczne i trasy przemieszczania się
zanieczyszczeń w krajobrazie.