Życie kons. po sob. wat. II - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

Transkrypt

o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
51-611 Wrocław, ul. Wieniawskiego 38
www.piotr-liszka.strefa.pl
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim I Problem teologiczny
związany z jasnym sformułowaniem kapłaństwa sakramentalnego w
odniesieniu do kapłaństwa powszechnego podobny do problemu
skonkretyzowania teologicznego fenomenu życia zakonnego w tle powszechnej
misji zbawczej Kościoła. Przejście od eklezjologii stanów życia zakonnego do
eklezjologii charyzmatów to przejście od myślenia jurydycznego do szerokiego
rozumienia teologicznego. Teologia życia zakonnego nie może być realizowana
sama w sobie, lecz wraz wszelkimi wymogami metodologii. Ostatecznie
traktowanie życia zakonnego jako stanu otrzymało jeszcze poważniejszą
podbudowę, już mniej socjologiczną a bardziej historiozbawczą, teologalną, w
kontekście realizowania Bożego planu zbawienia. Centralną ideą stanu życia
chrześcijańskiego, zwanego życiem zakonnym, jest naśladowanie Jezusa
Chrystusa. Każdy chrześcijanin jest zobowiązany do naśladowania Jego
człowieczeństwa szeroko pojętej zbawczej misji. Nie wszyscy mogą realizować
Ewangelię żyjąc dokładnie jako On. Można pytać czy jest to konieczne?
Odpowiedź powinna być pozytywna. Skoro jest to możliwe i istnieje ogólna
zachęta do naśladowania. Znaczy to, że przynajmniej niektórzy chrześcijanie
powinni obrać dokładnie ten sam styl (stan) życia, co Jezus i wspólnota Jego
najbliższych uczniów (P. Arrupe, SI, La vita religiosa oggi, „Vita Consacrata”
12(1982), s. 733). Wszyscy chrześcijanie powinni lepiej, bardziej radykalnie
realizować wskazania Chrystusa, przemieniając się coraz doskonalej w nowego
człowieka Ż2 93.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II „Kościół zaś nie tylko
swym zatwierdzeniem podnosi profesję zakonną do godności stanu
kanonicznego, ale także przez swą działalność liturgiczną ukazuje ją jako
stan poświęcony Bogu. Na mocy bowiem władzy udzielonej mu przez Boga
Kościół przyjmuje śluby od tych, którzy je składają, publiczną swą modlitwą
wyprasza im pomoce i łaskę u Boga, poleca ich Bogu i udziela im duchowego
błogosławieństwa, łącząc ich ofiarę z ofiarą eucharystyczną” (KK 45).
„Zakonnicy gorliwie starać się mają o to, aby za ich pośrednictwem Kościół z
biegiem czasu coraz lepiej, zarówno wiernym, jak i niewierzącym, ukazywał
Chrystusa – bądź to oddającego się kontemplacji na górze, bądź
zwiastującego rzeszom Królestwo Boże, bądź uzdrawiającego chorych i
ułomnych, a grzeszników nawracającego do cnoty, bądź błogosławiącego
dzieciom i dobrze czyniącego wszystkim, a zawsze posłusznego woli Ojca,
który Go posłał” (KK 46).
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Ankieta przeprowadzona
na Posiedzeniu CONFER w Madrycie 29.V.- 5.VI. 1977 r. podaje następujące
działania w nurcie odnowy życia zakonnego: istnienie formacji permanentnej,
przeżywanie charyzmatu Założyciela, bezwarunkowe oddanie się Kościołowi,
silne akcentowanie wartości człowieczeństwa takich jak dojrzałość, przyjaźń,
uczciwość, gościnność, realizacja ducha błogosławieństw, dowartościowanie
teologii życia zakonnego, harmonia z światem, respektowanie rytmu rozwoju
Królestwa Bożego w historii zbawienia. (Encuesta orientadora para el trabajoreflexión sobre el texto-base, "Confer" 16(1977)2-4, s.457-463. Ankieta
1
przeprowadzona na: Conferencia Española de Religiosos pod tytułem
Discernimiento de los religiosos sobre el sentido de su propria vida. XVIII
Asamblea General de la CONFER y III de la CONFER. "Confer" 16(1977)
fasc.3-4) Ż2 16
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Ankieta przeprowadzona
na Posiedzeniu CONFER w Madrycie 29.V.- 5.VI. 1977 r. (Organizacja
jednocząca wszystkie zakony w Hiszpanii) podaje następujące działania w
nurcie odnowy życia zakonnego: zaufanie z optymizmem, respektowanie
autorytetu
poszczególnych
Instytutów,
tworzenie
nowych
modeli
wspólnotowych, głębokie nawrócenie, rozpoznanie wartości charyzmatu,
poważne przeżywanie Ewangelii, przeżywanie cnót teologalnych, duchowość
słuchania i rozróżniania, budowanie wspólnoty, zmysł eklezjalny,
intensywna modlitwa, osobiste doświadczanie Boga, odczuwanie osobistego
powołania, świadomość konsekracji, ubóstwo i pokora, świadectwo w
apostolacie, istnienie wspólnotowej planifikacji (Encuesta orientadora para el
trabajo-reflexión sobre el texto-base, "Confer" 16 (1977) 2-4, s. 457-463).
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Brak teologii życia
konsekrowanego w Europie wynika stąd, że zanim uświadomiono sobie jej
konieczność, osłabło nie tylko samo życie konsekrowane, lecz w ogóle życie
chrześcijańskie europejskiej społeczności. Projekty sfery północno-atlantyckiej
są utopijne, mało realistyczne, rozmiękczają życia zakonne, spłycają je (J. B.
Metz). Wschód Europy w zasadzie nie tworzy własnych przemyśleń
całościowych. Nie widać na razie nowych impulsów dla poważniejszego rozwoju
teologii życia zakonnego. Raczej zbierane są koncepcje teologiczne, które w
innych krajach nie zdążono jeszcze dopracować lub już zostały tam dawno
zapomniane. Trzeci świat nie posiada silnych idei jednoczących (idee forti).
Refleksje teologiczne tego obszaru są słabej jakości i nie mogą zbytnio pomóc
dla kształtowania realnej egzystencji Ż2 56. Nadzieją dla Instytutów Życia
Konsekrowanego jest podjęcie teologii charyzmatu Założyciela. Tworzy on
żywy fundament dla realizacji konkretnego projektu, rozwijającego się w
konkretnym środowisku. Tworzy on fundament tożsamości danego instytutu
zakonnego a wraz z innymi charyzmatami założycielskimi tworzy splot
wartości budujących Mistyczne Ciało Chrystusa. W dalszym ciągu powinny
być też rozwijane te kierunki refleksji teologicznej, które uwzględniają relację
życia zakonnego z Bogiem i z światem A. Gera, Coordenadas de una nueva
espiritualidad para los religiosos, „Vida Religiosa” 42(1977), s. 50; Ż2 57.
+ Życie konsekrowane Po Soborze Watykańskim II były nawet pomysły, by
zrezygnować z ogólnej teologii życia zakonnego i tworzyć jedynie odrębne
teologie dla poszczególnych Zgromadzeń. W ramach takiego ujęcia nie byłoby
niedopowiedzeń odnośnie charyzmatu Założyciela. Okazało się jednak, że
rozwiązanie tego typu jest pozorne a sprawia fałszywe wrażenie jasności. Skąd
wiadomo do jakiej kategorii zaliczyć wyraźnie opisany konkretny charyzmat
danego Założyciela? Potrzebne jest do tego jakieś zewnętrzne kryterium. Potrzebne są również kryteria dla określenia tego, które elementy są
przekazywalne, a które nie są. Potrzebna jest jakaś metarefleksja dostarczająca
jasnych, wyraźnych kryteriów. W ostatnich latach pojawiły się próby takiej
refleksji. Należy je ująć w całość i posługując się nimi utworzyć jeszcze bardziej
rozbudowany schemat teologiczny. Konieczne to jest zwłaszcza w Polsce, gdzie
teologia życia zakonnego jako taka istnieje w stanie zaczątkowym. Teologia
2
życia zakonnego w kilku pierwszych latach po Soborze Watykańskim II nie
wykraczała poza tematy sygnalizowane w dokumentach soborowych.
Tymczasem ojcowie soborowi nic nie powiedzieli o charyzmatycznej strukturze
życia zakonnego i nic o tym, że życie zakonne w całości jest również jakimś
swoistym charyzmatem. W konsekwencji niczego też nie mówili o strukturze
charyzmatu Założyciela. Wielu z uczestników Soboru chciało połączyć Zgromadzenia zakonne i utworzyć z nich kilka zbiorczych Zgromadzeń. Nie uświadamiali oni sobie, że w ten sposób podważyliby istotne założenia całościowej
struktury Kościoła. Fakt, że tego nie uczynili, świadczy o prawdziwym
działaniu Ducha Świętego, który jest pierwszym autorem decyzji
podejmowanych na Soborach Powszechnych Ż2 118.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Drogi i środki odnowy: 1.
Ciągłe nawracanie się, jako droga pewna i skuteczna, ważniejsza od troski o
odnowę form życia i działania; 2. Odnowa duchowa jednostki i wspólnoty z
podkreślaniem wagi modlitwy; 3. Odważne zaangażowanie w służbę bliźnim; 4.
Jedność wszystkich w charyzmacie fundacyjnym. Przezwyciężanie pluralizmu
poprzez zatopienie się w esencjalnej jedności, którą daje charyzmat Instytutu i
wierność temu charyzmatowi; 5. Odnowa relacji braterskich we wspólnocie,
projekt życia wspólnotowego, wspólnotowa modlitwa i współuczestniczący
apostolat. Braterska miłość ponad formalizmem zewnętrznego zachowania
przepisów; 6. Odnowa działalności apostolskiej skierowanej w stronę ubogich
oraz przeżywanie mistyki ewangelizacji; 7. Przeprowadzenie odnowy w
dziedzinie formacji wraz z tworzeniem teologii życia zakonnego; 8. Nieustanna
więź z Kościołem powszechnym.(Lineas que se descubren en la situación
analizada, "Confer" 16 (1977) 3-4, s. 494 i n) Ż2 17
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Druga wizja życia
konsekrowanego zwraca uwagę na środowisko powstawania Pisma św. i na
środowisko, w którym jest ono odczytywane i realizowane. Istotną rolą odgrywa
kategoria charyzmatu jako mocy służebnej w konkretnym środowisku.
Dostrzegana jest w Piśmie św. cała gama różnych charyzmatów, począwszy od
charyzmatów posiadanych przez Założyciela. Tworzona służba konkretyzuje się
przez różne posługi w kontekście kulturowym. Kościół jest apostolski, czyli
posłany, służebny. Wewnątrz wspólnego powołania eklezjalnego znajduje się
miejsce dla powołania zakonnego, które dobrze manifestuje eschatologiczną
naturę Kościoła jako społeczności wędrującej do domu Ojca. Śluby zakonne
nie są traktowane jako odrębne wartości, lecz są wplecione w projekt
całościowy. Duch Święty działa ciągle, w sposób nieskrępowany, dając moc do
tworzenia form posług realizujących projekt apostolski Założyciela zakonu.
Charyzmat odgrywa pierwszoplanową rolę w opisie charakterystyki tej
szczególnej osoby, jest on dogłębnie osadzony w Założycielu i jego uczniach,
którzy dopiero razem tworzą podstawę do zaistnienia charyzmatu
wspólnotowego (Instytutu). Charyzmat życia zakonnego ciągle się rozwija, nie
jest on jakąś iluzoryczną mgłą ogarniającą byt Instytuty zakonnego, lecz bytem
relacyjnym, zapodmiotowionym we wszystkich członkach Zgromadzenia M.
Midali SDB, La dimensione carismatica della vita religiosa. Alcuni rilevanti
punti di riferimento, „Vita Consacrata” 10(1981)556-560; Ż2 137.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Formacja osób
powołanych do życia konsekrowanego powinna być integralna i harmonijna.
Nie wystarczą tu tylko zdrowe wymagania pedagogiczne oparte na dobrej
3
krytyce antropologicznej. Nie wystarczą nowe idee i skuteczny język
kulturowy. Konieczne jest wypracowanie całościowego modelu. Harmonijną
całość tematów podejmowanych przez teologię życia zakonnego podaje M.
Midali w słowniku teologii życia zakonnego, wydanym w r.1989. (M. Midali,
Teologia i teologias de la vida religiosa, Diccionario Teológico de la vida
consagrada, Madríd 1989, s.1711-1721). Zestawia on poszczególne tematy
według dwu zasadniczych nurtów teologii posoborowej, którymi są: 1) Teologia
esencialna (Sobór Watykański II) i 2) Teologia historyczno-praktyczna
(zalążkowo w dokumentach soborowych a rozwinięta w publikacjach teologów)
Ż2 67. Wielość modeli teologicznych, nurtów, tendencji oznacza, że nie jest
możliwe opracowanie jakiegoś zagadnienia dotyczącego życia zakonnego, w
sposób ogólny, jednoznaczny. Każde ujęcie posiada swoją specyfikę, należy
zawsze do tego czy innego modelu, nurtu, rodzaju teologicznego. Nie wolno o
jakimś ujęciu powiedzieć, że tak uczy teologia posoborowa, gdyż okazuje się, że
tak głosi tylko jeden z proponowanych nurtów i że mogą istnieć różne inne
ujęcia tego samego zagadnienia. Nie wolno mówić, że jest tak a tak. Zależy to
od typu konkretnej refleksji teologicznej Ż2 68.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Inkulturacja wpływa na
teologię życia konsekrowanego w sposób istotny. Nie wystarczy zastanawiać się
nad odpowiednią formą życia wspólnoty, dostosowaną do środowiska. Przyjęcie
kategori inkulturacji zgecydowanie wpływa na stanowisko teologii wobec
istotnych wartości tworzących życie zakonne. Jedną z cech istotnych dla życia
zakonnego jest opuszczenie domu rodzinnego, rodziny. Dawniej realizowano to
dosłownie, z wielką surowością. Eremita był człowiekiem bez najbliższych i bez
ojczyzny. Hasło inkulturacji tworzy tendencje przeciwne. Zgodnie z nowym
sposobem myślenia trzeba zachowywać ciągłość związków z swoim rodzinnym
środowiskiem. Jednocześnie trwa zjawisko narastania powołań rodzimych w
krajach misyjnych a sekularyzacja pierwszego świata zmusza do podjęcia misji
na tym tradycyjnie chrześcijańskim terenie. Pojawia się pytanie: kto najlepiej
spełni wymagania inkulturacji? Zamiast wysyłać misjonarzy w jedną i drugą
stronę, lepiej zostawić ich na miejscu, w kraju ojczystym. Jednym z ważnych
zadań powinna być przecież ewangelizacja własnych środowisk rodzinnych,
znajomych, kolegów z lat szkolnych itd.. Ten aspekt w tradycyjnej teologii życia
zakonnego nie istniał. Obecnie dostrzegane są możliwe korzyści, takie jak n. p.
łatwość zawiązywania zalążków małych wspólnot, w których ewangelizatorami
własnych środowisk byliby również ludzie świeccy Ż2 59.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Instytut życia
konsekrowanego daje członkom swym „pomoc polegającą na umocnieniu ich
w danym sposobie życia, na wypróbowanej nauce prowadzącej do osiągnięcia
doskonałości, na wspólnocie braterskiej w służbie Chrystusowej i na
umocnionej przez posłuszeństwo wolności tak, iż mogą oni bezpiecznie
wypełniać swe śluby zakonne i zachowywać je wiernie oraz czynić radośnie
postępy na drodze miłości. Stan ten – gdy ma się na uwadze boski i
hierarchiczny ustrój Kościoła – nie jest stanem pośrednim pomiędzy stanem
duchownym i świeckim, lecz z jednego i drugiego Bóg powołuje niektórych
chrześcijan, aby w życiu Kościoła korzystali ze szczególnego daru i byli,
każdy na swój sposób, pomocni w zbawczym jego posłannictwie” (KK 43).
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Jednym z ważniejszych
zagadnień poruszanych w Renovationis Causam była zakonna formacja.
4
Niestety większość Kapituł lat 67 i 68 nie zajmowała się tym tematem. Nawet
późniejsze Kapituły z lat 69, 70 i 71 nie uwzględniły wszystkiego (A. Sauvage,
Agenti di rinnovamento, "Informationes SCRIS” (Bolletin de informazione della
Congregazione per i Religiosi e gli Istituti Secolari), 2(1985), s. 170). Obecnie
już istnieją opracowania dotyczące oceny wszystkich dziedzin, którymi
zajmowały się, a przynajmniej powinny Kapituły tego okresu G. Scarvaglieri,
Coinvolgimento del'Istituto nella revisione delle Costituzioni, „Informationes
SCRIS" 1(1983)61-87; Ż2 38.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Jeszcze w latach
sześćdziesiątych teologowie próbowali dostrzegać pozytywne znaczenie procesu
sekularyzacji, jako zdrowy objaw autonomii rzeczywistości ziemskich. (M.
Midali, S.D.B., La teologia della vita consacrata dal Vaticano II a oggi (Dalle
giornate di studio del UMCG-Roma, Novembre 1991), "Vita Consacrata" 28
(1992) 4, s.316) Obecnie nastąpiło otrzeźwienie. Sekularyzacja nie będąca
sekularyzmem często pozostaje tylko papierową teorią a w rzeczywistości
następuje atak sekularyzmu. Świat pozbawiony zostaje należnego mu wymiaru
sakralnego. Autonomia rzeczywistości ziemskich jest słuszna, ale nie jest
słusznym rozdział od sakralności i zamknięcie się w sobie. (E. Delaney,
Teología de la vida religiosa en América Latina (actualidad), "Vida Religiosa"
42 (1977), s.113) Ż2 20
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Kapituły Generalne
posoborowej odnowy wypunktowały następujące jej aspekty 1. Wspólnotowe
braterstwo. Wspólnota i relacje braterskie są wartością samą w sobie jako
lokalne wcielenie się Kościoła Chrystusowego a nie tylko jako instrument
służący do sprawnego wypełniania zadań; 2. Braterstwo i współistnienie z
wszystkimi ludźmi. Należy dążyć do pogodzenia należytej separacji z
odpowiednią otwartością na świat; 3. Postulat opcji w stronę ubogich; 4.
Inkarnacjonizm. Odnowa sposobu zakorzenienie się życia zakonnego w historii
zbawienia; 5. Postulat jedności w pluralizmie; 6. Rozwinięcie świadomości
misjonarskiej; 7. Dążenie do przeżywania osobistego doświadczenia
charyzmatycznego działania Boga; 8. Konieczność czynienia podsumowań
sprawdzających prawidłowość procesu odnowy i ciągła rewizja sumienia
poszczególnych osób. (Por. J. Alvarez Gomez, Desafios y nuevos compromisos
de la vida religiosa, "Vida Relogiosa", 42(1977) s.22-26) Ż2 15
posoborowej odnowy wypunktowały między innymi następujące jej aspekty: 1.
Egzystencjalny projekt życia dla Instytutu, wspólnoty i jednostki, w kontekście
ślubów zakonnych rozumianych jako trzy różne znaki "jednego ślubu" zakonnej konsekracji; 2. Zachowanie postawy wolności dzieci Bożych w
projekcie życia opartym na radykalnym oddaniu się Bogu i służbie bliźnim
poprzez konsekrację. Wiąże się z tym postulat dialogu, współpracy i
współodpowiedzialności; 3. Zachowanie dyscypliny zakonnej. Regulamin nie
posiada charakteru sakralnego ale zawsze jest konieczny dla harmonijnej
realizacji wszystkich aspektów życia zakonnego; 4. Postulat odnowienia
dokumentów, przede wszystkim Konstytucji. Traktowane są one jako filary
odnowy zakonnej. Odnowa powinna prowadzić do przesunięcia akcentu z
regulaminu na zachowanie Konstytucji, która jest "Regułą życia"; Ż2 15
posoborowej odnowy wypunktowały następujące jej aspekty: 1. Odnowa to
5
adaptacja i renowacja, czyli przystosowanie się do sytuacji aktualnej oraz
powrót do swoich źródeł; 2. Odnowa musi być programowana a nie
chaotyczna; 3. Zachowanie prawa kanonicznego, nie w sensie hamujących
rygorów lecz w sensie pobudzającego ukierunkowania; 4. Troska o
identyczność, tożsamość zakonną; 5. Realizacja charyzmatu Instytutu; 6.
Przeżywanie "szkoły duchowości" której impulsem jest miłość do Założyciela.
Zwracania uwagi na harmonię między charyzmatem Instytutu (carisma
fundacional) a charyzmatem osobistym (carisma peculiar) każdej osoby; 7.
Naśladowanie Chrystusa; 8. Wtopienie w życie Kościoła. Rozumienie Kościoła
prowadzi do właściwej odnowy życia zakonnego a odnowa zakonna powoduje
lepsze pojmowanie tajemnicy Kościoła; Ż2 15
posoborowej odnowy wypunktowały następujące jej aspekty 1. Wspólnotowe
braterstwo. Wspólnota i relacje braterskie są wartością samą w sobie jako
lokalne wcielenie się Kościoła Chrystusowego a nie tylko jako instrument
służący do sprawnego wypełniania zadań; 2. Braterstwo i współistnienie z
wszystkimi ludźmi. Należy dążyć do pogodzenia należytej separacji z
odpowiednią otwartością na świat; 3. Postulat opcji w stronę ubogich; 4.
Inkarnacjonizm. Odnowa sposobu zakorzenienie się życia zakonnego w historii
zbawienia; 5. Postulat jedności w pluralizmie; 6. Rozwinięcie świadomości
misjonarskiej; 7. Dążenie do przeżywania osobistego doświadczenia
charyzmatycznego działania Boga; 8. Konieczność czynienia podsumowań
sprawdzających prawidłowość procesu odnowy i ciągła rewizja sumienia
poszczególnych osób. (Por. J. Alvarez Gomez, Desafios y nuevos compromisos
de la vida religiosa, "Vida Relogiosa", 42(1977) s.22-26) Ż2 15
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Kapituły odnowy i
odnowione Konstytucje. Decyzja rewizji Konstytucji była rezultatem refleksji z
czasów Piusa XII. Już w r. 1950 pojawiły się głosy by adoptować prawo
partykularne rodzin zakonnych do wymogów obecnej sytuacji Kościoła i świata
(B. Frison, The Constitution of Religious Institutes and Modern Trends, „The
Jurist” 18(1958)149-176; E. Gambari, Accomodata renovatio Constitutionum
iurisque particularis statutum perfectionis. Congressus generalis de Statibus
perfectionis, Romae, w: Acta et Documenti, vol. I, Romae 1952, s. 525-531).
Okres kapituł przygotowawczych (1967-1971). Lata po Soborze Watykańskim
II są czasem Kapituł Generalnych, na których debatowano nad własną
tożsamością zakonną, odczytaniem duchowości Założyciela oraz nad nową
postacią zakonnych Konstytucji. Okres Od 1967 do 1971 to czas Kapituł
specjalnych, przygotowujących przyszłe zmiany konstytucyjnych tekstów
Bulletin de l'Union Internationale des Superieurs Generales (Bul. UISG) N. 5,
agosto 1967; Revision des Constitutions, N. 6, novembre 1967, s. 4-19;
Procedere d' un Chapitre general, N.10, novembre 1968, s. 2-15; Ż2 37.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Kapituły pośrednie
instytutów życia konsekrowanego po Soborze Watykańskim II zajęły się też
formułowaniem tekstu Konstytucji dotyczącego zarządzania Instytutem. Tekst
ten był przyjęty „ad experimentum”. Już Kapituły specjalne zmieniły
odpowiednie teksty swoich Konstytucji. Wtedy tylko 16 Instytutów zachowało
tekst przedsoborowy. Obecnie, na Kapitułach pośrednich pozostało ich tylko 5
a 11 wprowadziło tekst nowy. Zmieniły się słowa i znaczenia słów. Nawet
pozostawione teksty należało już rozumieć inaczej. Słowo governare zachowano
6
tylko dla przełożonych wyższych. Wobec przełożonych niższych wprowadzono
słowo animare. Słowa stabilire i decidere zostawiono tylko dla Kapituł
Generalnych lub prowincjalnych Ż2 40. Utraciło swoje poprzednie znaczenie
słowo autorytet. O autorytecie przełożonych po prostu przestano mówić.
Wprowadzono zamiast tego określenie służba autorytetu (servizio di autorita). W
tym określeniu słowo autorytet posiada już inne znaczenie. Zostało ono
odpersonalizowane. Przestało oznaczać kogoś z autorytetem, z władzą a odtąd
rozumiane było tylko rzeczowo, jako coś, jako posługa, posługa wyraźnie
służebna Ż2 41.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Kapituły specjalne odnowy
życia konsekrowanego po Soborze Watykańskim II koncentrowały się na
odnowie aktywności apostolskiej, pozostając jednak z zasady w postawie
wierności ich tradycyjnej misji. Niektóre jednak przyjęły nowe orientacje
apostolskie,
w
sposób
nieroztropny,
opuszczając
systematycznie
dotychczasowe „dzieła własne”. Zmieniano w ten sposób charakter Instytutu,
co było poważnym nadużyciem. Przyczyną był brak rozeznania tego, jaki rodzaj
charyzmatu posiadał Założyciel danego Instytutu i jaki charyzmat posiada
dany Instytut. Niewłaściwe orientacje były na Kapitułach pośrednich
skorygowane, ale nie wszędzie. W niektórych Instytutach jeszcze potwierdzone
i zintensyfikowane Ż2 40.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Kapłaństwo łączy ziemię z
niebem. Kapłaństwo sakramentalne jest ontologicznym, ścisłym miejscem
realizacji tego połączenia. Życie zakonne w różnorodności form akcentuje
zakotwiczenie eschatologiczne, jako znak nadziei chwały, albo zaangażowanie
w świat jako inkarnację łaski i budowę Królestwa Bożego na ziemi. Z jednej
strony jest to przyciąganie świata ku niebu, a z drugiej strony przemienianie
świata w mocy zbawczej łaski, ewangelicznej mocy przetwarzającej doczesne
dzieje świata. Ideałem jest osiągnięcie sytuacji Bożej ekologii tworzonej przez
Jezusa i Jego Ewangelię. Ekologia ewangelijna, to nie jakiś aspekt dziejów
świata, ale organiczna całość, środowisko życia, przeniknięte Bożym światłem i
ukształtowane według zbawczego planu, to harmonia i integracja w
najwyższym stopniu. Należy się wystrzegać panteizmu, którego wyrazem jest
zdanie „rozumieć ziemię jako jeden byt żyjący”. Ż2 58
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Kongregacja do spraw
Zakonów i Instytutów Świeckich miała zamiar wprowadzić jasne kryteria po to,
by według nich tworzyć definitywne teksty Konstytucji. Ostatecznie z tego
zrezygnowała i dała wolną rękę poszczególnym Instytutom. Podano tylko dwa
konieczne i oczywiste kryteria: zgodność z dokumentami Kościoła oraz jasność
słów i sformułowań. Postanowiono też, aby, w przypadku zatwierdzenia
Konstytucji przed ukazaniem się nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego,
zmienić później te fragmenty, które z Kodeksem nie byłyby zgodne (Consejo de
los Diesiseis, Constituciones. Su redacción y su aprobación, „Vida Religiosa” 45
(1979) 272-275; Decizioni e orientamenti. Revisione delle Costituzioni,
„Informationes SCRIS” 2 (1979) 233-242). Kongregacja wysłała również uwagi
dla biskupów, którzy mają prawo do zatwierdzania Konstytucji Instytutów na
prawie diecezjalnym. (Constitutions: une interview avec sr. Mary Linscott. De la
SCRIS, „Bul. UISG” 53 (1980) 8-19 Ż2 42.
+ Życie konsekrowane po Soborze watykańskim II Kryzys w Instytutach życia
konsekrowanego o większości anglofońskiej po Soborze watykańskim II pojawił
7
się później niż w instytutach o większości frankofońskiej. Przyczyną były
Kapituły pośrednie, które popełniały błędy i stały się źródłem wielu
nieprawidłowości. Podobnie było w Instytutach hiszpańskojęzycznych,
włoskich, germańskich i w innych obszarach kulturowych, aczkolwiek tam
kryzys był bardziej rozciągnięty w czasie i przebiegał bardziej łagodnie Ż2 40.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Lista aspektów odnowy
życia konsekrowanego może być podana w formie skróconej, ta jak proponuje
Mauricio Martin del Blanco. Wyróżnia on sześć elementów odnowy: 1.
Pragnienie Boga; 2. Modlitwa; 3. Życie braterskie; 4. Pielęgnowanie życia
wewnętrznego; 5. Rozwój życia liturgicznego, zwłaszcza eucharystycznego; 6.
Uczestniczenie w zbawczej misji Kościoła (M. Martin del Blanco, OCD,
Renovación de la vida religiosa: Retiro y balance, "Confer" 16 (1977) 1, s.11)
Ż2 16
+ Życie konsekrowane Po Soborze Watykańskim II nie od razu uświadamiono
sobie, na czym polega struktura uwarunkowań środowiskowych charyzmatu
Założyciela, a przede wszystkim nie przychodziło nawet na myśl, że istnieje
cały szereg różnych odmian charyzmatów posiadanych przez tego człowieka.
Ponadto każdy z tych odmian posiada swoistą strukturę. Odnowa duchowości
wymaga uświadomienia tego, jaki rodzaj charyzmatu posiadał Założyciel
danego Zgromadzenia oraz uświadomienia tego, które elementy jego
charyzmatu są przekazywalne, a które nie są. Proces uświadamiania
konieczności refleksji teologicznej nad charyzmatem Założyciela. Po Soborze
odczuwano bardzo wyraźnie potrzebę rozwijania soborowej nauki o charyzmatycznej strukturze życia zakonnego a w jej ramach potrzebę refleksji nad
charyzmatem Założyciela (L. Gutierrez, Interpretación teológica del carisma
claretiano, Referat wygłoszony na kursie duchowości Zgromadzenia
Misjonarzy Klaretynów; czerwiec-lipiec 1984 r. w Rzymie; w Instytucie Teologii
Życia Zakonnego - „Claretianum”) Może istnieć sytuacja konkretnego
Zgromadzenia, w którym jasno, bez możliwości pomyłki, wiadomo wszystko o
charyzmacie jego Założyciela Ż2 117.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Niektóre Kapituły odnowy
życia konsekrowanego po Soborze Watykańskim II (pośrednie) wykraczały poza
okres 1972-1976. Te dwie daty oznaczają, że w r. 1972 wszystkie Kapituły
specjalne były zakończone oraz, że od r. 1977 zaczynają się już Kapituły
konstytucyjne (w ogóle, w niektórych Instytutach). Niektóre Instytuty nie
zmieniły nawet części artykułów, ani na Kapitule specjalnej, ani na Kapitule
pośredniej. Niektóre na Kapitule specjalnej zmieniły wszystko, tworząc
absolutnie nowy tekst, nazywając go „Regułą życia”. Kapituły pośrednie tych
Instytutów nie powróciły do wcześniejszych tekstów, lecz doprowadziły do
jeszcze większego odejścia od idei dawnego tekstu, a tym samym do jeszcze
większej niejasności i płycizny duchowej. Większa część Instytutów
zmodyfikowała niektóre teksty, albo też wprowadziła trochę inną ich
kompozycję. Czyniono to zarówno na Kapitule specjalnej jak i na kapitule
pośredniej. Były to zmiany pozytywne, umacniające tożsamość Instytutu przez
lepsze poznanie charyzmatu swego Założyciela. Wiele Instytutów uświadomiło
sobie własny charyzmat głębiej na kapitule pośredniej, niż na Kapitule
wcześniejszej Ż2 39.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Nowa ewangelizacja
rozbudziła na nowo dyskusję nad inkulturacją, a także nad pluralizmem,
8
wyzwoleniem, dialogiem inter-zakonnym, między zakonami a Kościołem,
między zakonami a światem. Pojawia się coraz silniejsze przekonanie, że
teologia życia zakonnego nie może tworzyć jednego zwartego systemu. Mogą
istnieć tylko systemy związane z poszczególnymi Instytutami, zrozumiałe same
w sobie, wewnętrznie, w konkretnym kontekście, wraz z pogłębioną refleksją
nad konkretnym charyzmatem. Misja zakonów w latach siedemdziesiątych
wieku XX rozumiana jest nie tyle jako zadanie głoszenia Ewangelii poganom,
co raczej jako uczestniczenie w życiu misji Kościoła. Podkreślane są kategorie
personalistyczno-egzystencjalne,
takie
jak
doświadczenie,
przeżycie.
Duchowość zakonna, tak jak każdy wymiar duchowości eklezjalnej, jest
rozpatrywana bardziej podmiotowo, personalistycznie. Popularna jest refleksja
nad projektem życia wspólnoty zakonnej jako realizacji duchowości, z
podkreśleniem zaangażowania misyjnego Ż2 52.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Nowe Konstytucje
instytutów życia konsekrowanego były tworzone prawie zawsze w zgodzie z
tworzącym się nowym Kodeksem Prawa Kanonicznego. Gdy w roku 1983
pojawił się Kodeks okazało się, że tylko kilka Konstytucji w ogóle nie brało pod
uwagę ducha nowego prawa kanonicznego. Ponieważ Kodeks w zasadzie był
zredagowany już w 1980 i czekał na zatwierdzenie, tylko Konstytucje z lat
1975-1978 w żaden sposób nie mogły uwzględnić jeszcze norm przyszłego
Kodeksu Ż2 43.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Nowe Konstytucje zakonne
przedłożono Stolicy Apostolskiej do zatwierdzenia w największej liczbie w
latach 1981-3. Natomiast w latach 1984-6 czyniono to już tylko w
wyjątkowych wypadkach. Do marca 1981 aż 177 Instytutów przedłożyło
Konstytucje definitywnie do zatwierdzenia, 30-do końca 1982, 18-do końca
1983, 3-do końca 1984, 4-do końca 1985, 2-do końca 1986. Żaden Instytut
nie otrzymał pozwolenia, by przedłużyć czas „ad experimentum” poza 1987 M.
Dortel-Claudet, S.J., Revisione delle costituzioni negli istituti di vita consacrata(
continuazione), „Vita Consacrata” 2 (1990),160-175, 162, Jest to kontynuacja
artykułu o tym samym tytule z „Vita Consacrata” 1 (1990) 68-82; Ż2 42.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Ocena sytuacji aktualnej
życia konsekrowanego po Soborze Watykańskim II dokonana została na
nadzwyczajnym Synodzie biskupów w r. 1985, dwadzieścia lat po zakończeniu
Soboru. Wtedy to miało miejsce również spotkanie wyższych przełożonych
generalnych odpowiednio oceniające dokonane zmiany i stan aktualny.
Rocznica ta znalazła również odzwierciedlenie w publikacjach teologicznych.
Na uwagę zasługują nowe refleksje na temat fundamentów teologicznych życia
zakonnego, które stały się podstawą do jasno określonej, konstruktywnej fazy
odnowy. Umocniona została tożsamość poszczególnych Instytutów a także
powstał „wymiar całkowicie nowy” w relacjach między wspólnotami, między
wspólnotami a diecezjami Ż2 33.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II odnawiane. Wiele
dokumentów (np. Ewangelii Nuntiandi, 1975) podkreśla wartość życia
zakonnego jako znaku. Przyczyniają się w ten sposób do wyraźniejszego określenia roli struktury charyzmatycznej, jako pomocy skierowanej dla dobra
innych, dla budowania Ciała Chrystusowego. Życie zakonne jest znakiem
świętości Kościoła, stałego działania w nim Ducha Świętego, jedności Chrystusa z Oblubienicą, transcendencji Królestwa Bożego, obecności dóbr es9
chatologicznych, ciągłego apelu kierowanego do wszystkich ludzi /B. Olivier,
OP, Il carisma della vita religiosa nel Concilio e nei documenti post-conciliari,
„Vita Consacrata” 5(1981), s. 333/. Dokumenty Kościoła mówią o takich
elementach struktury życia zakonnego jak: cel, zadania, istota, natura,
duchowość – sposób uczestniczenia w misterium Chrystusa, patrimonium,
czyli spuścizna Założyciela i „zdrowe tradycje”. Gdy natomiast mówią już o
elementach „charyzmatu życia zakonnego wymieniają najczęściej: rady
ewangeliczne jako dar, charyzmat-inspiracja Założyciela, charyzmaty
osobiste oraz życie zakonne jako całość /Tamże, s. 330/. Wszystkie te
elementy posiadają dwie wspólne cechy charakterystyczne: przeżywanie
totalne daru osoby ludzkiej w przylgnięciu do Chrystusa według Ewangelii
oraz bycie w służebnej gotowości dla dobra całego Kościoła. Charyzmat życia
zakonnego posiada też istotną właściwość, która charakteryzuje wszystkie
charyzmaty. Jest nią mianowicie entuzjazm będący nie tyle owocem
wysiłków człowieka, co raczej skutkiem mocy Ducha Świętego. Trzeba odrzucić pokusę myślenia, że w odróżnieniu od charyzmatów „nadzwyczajnych”
charyzmat życia zakonnego nie zawiera elementu zachwytu i uwielbienia Ż2
136.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Odnowa życia zakonnego po
Soborze Watykańskim II była traktowana jako swoisty „przewrót
kopernikański”. Zmieniły się nie tylko zewnętrzne formy, lecz również zmieniła
się świadomość odnośnie rozumienia tożsamości zakonnej. Faktycznie,
rzeczywiście został przeniesiony akcent z indywidualnego przeżywania ślubów
zakonnych na twórcze budowanie wspólnoty i aktywne zaangażowanie się w
dzieje ludzkości. Jest to konsekwencją nowego rozumienia Kościoła, jako
wędrującego Ludu Bożego. Istotne znaczenie posiadają osobowe relacje między
ludźmi a nie tylko elementy instytucjonalne M. Agudelo, Experiencia nueva de
vida comunitaria, „Confer” 3(1978), s. 543; Ż2 29.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Okres Kapituł
konstytucyjnych w procesie odnowy życia konsekrowanego po Soborze
Watykańskim II nastąpił jako trzeci, po okresie Kapituł specjalnych i
następującym po nim okresie Kapituł pośrednich. Teologiczna ocena Kapituł
specjalnych i pośrednich pomogła przygotować przyszłe Kapituły
Konstytucyjne (A. Bocos Merino, El Capitolo obra de todos, „Vida Religiosa” 36
(1974) 99-120; J. Beyer, Le Costituzioni rinnovate, „Vita Consacrata” 11 (1975)
65-85; E Gambari, Orientamenti per la revisione e l'elaborazione delle
Costituzioni, „Vita Consacrata” 10 (1975) 201-220; J. A. Echevarria, Los
Capitulos de renovación, „Comunidades” (Boletin bibliográfico de vida religiosa
y espiritualidad), 3 (1975), s. 40 i n). W latach 1975-1976 rozpoczął się dla
Instytutów zakonnych czas przygotowania ostatecznego tekstu odnowionych
Konstytucji. Wiele Instytutów bało się tego i chciało odwlec opracowanie
definitywnego tekstu na czas późniejszy Ż2 41.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Okres kapituł pośrednich
(1972-1976). Dokument Ecclesiae Sanctae wyznaczył trzy fazy tworzenia
nowych Konstytucji. Odpowiednio powinna być zwołana w każdej fazie
Kapituła Generalna, każda o swoistym charakterze. Najpierw każdy Instytut
zwołał Kapitułę specjalną, następnie należało zwołać Kapitułę zwyczajną, w
czasie, w którym regularnie, co kilka lat to jest w zwyczaju, a następna
Kapituła zwyczajna powinna definitywnie ustalić tekst obowiązujących już „na
10
zawsze” Konstytucji. Ta trzecia kapituła została opatrzona nazwą
„konstytucyjna”. Kapituła zwyczajna pomiędzy specjalną a konstytucyjną
nosiła nazwę Kapituła „pośrednia”. Większość Kapituł respektowała ten rytm.
W niektórych tylko Instytutach pomiędzy Kapitułą specjalną a konstytucyjną
były dwie albo trzy Kapituły zwyczajne. W takim przypadku potrzebna była
zgoda Stolicy Apostolskiej Ż2 39.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Paweł VI w latach 19651974 około 40 razy zwracał się do Kapituł Generalnych mówiąc o potrzebie
odnowy Konstytucji. Decydujące znaczenie w tym względzie miał dokument
Ecclesiae Sanctae z 6.VI.1966 r., zwłaszcza punkt 14 (ES 14), gdzie to zostało
powiedziane w sposób jednoznaczny i jasny. Punkt 1 mówi ogólnie o
przystosowanej odnowie życia zakonnego, punkt 3 poleca zwołać Kapitułę
specjalną, punkt 12 (za PC 2b) nakazuje rozpoznać i zachować ducha
Założyciela a wreszcie punkt 14 dotyczy już nowych Konstytucji Ż2 38.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Pesch i Sudbrack zwracają
uwagę na to, że inkarnacja, instrumentalna eklezjalność zaangażowania się w
świat jest służbą w ramach misji Kościoła, bardziej znakiem „w Kościele” niż
„znakiem Kościoła” mającym dać pełnię informacji o nim. Zawsze jest
podkreślana natura symboliczna i paraboliczna, odnosząca aktualną
egzystencję do eschatologicznej pełni. Akcentowanie celu ostatecznego, będące
istotną cechą życia zakonnego, gwarantuje jego skuteczność w roli
instrumentu „nowości” eklezjalnej. Zawsze aktualna pozostanie zasada
realizowania zbawienia uniwersalnego. Dotyczy to życia zakonnego w ogóle
oraz każdego konkretnego Instytutu. Zmienia się natomiast wszystko to, co
dotyczy ziemskiego środowiska Ż2 62.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Pierwszy raz w historii życia
zakonnego zorganizowano z tej okazji konsultację na tak masową skalę,
poruszającą kwestie o tak szerokim zasięgu. Dlatego popełniono wtedy wiele
pomyłek, w sposobie przeprowadzania konsultacji, jak i ocenianiu jej wyników.
Błędów tych praktycznie nie można było uniknąć. Wina za powstałą sytuację
nie spada tylko na same instytuty, ale też na niektórych socjologów i
psychologów, którzy pełnili funkcje doradców w tej tak bardzo delikatnej fazie.
Wszelkie błędy, które nie zostały naprawione, stały się powodem niewłaściwego
postępowania wobec tekstów Konstytucji w fazie późniejszej. Przewidując
trudności większość Kapituł Generalnych opowiedziała się za tym, aby
najpierw opracować teksty Konstytucji „ad experimentum” M. Dortel-Claudet,
Que metrre dans les nouvelles Constitutions. Reges de vie ou Normes des
Congregations religiouses?, „Vita Consacrata” 1(1990), s. 74. Artykuł ten jest
fragmentem wyjętym z Vaticano II: Bilancio e prospettive. Venticinque anni
dopo, R. Latourelle (red.), Assisi 1987, vol. II., s. 1140-1170; Ż2 37.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Podkreślanie godności
ludzkiej i w ogóle człowieczeństwa spowodowało wzmocnienie relacji pomiędzy
zakonnikami a innymi ludźmi. Zniwelowany został dzielący ich dystans.
Odnosiło się to nie tylko do obserwowalnej sfery socjologicznej lecz również do
głębi osobistego życia wewnętrznego zakonników. W ten sposób zdecydowanie
ustabilizowała się ich
zdolność do akomodowania się w kulturowym
środowisku (C. Domeño Lerga Schp, Formación y futuro político, „Confer”
1(1978), s. 13). Wraz zmianami polityczno-społecznymi zachodzącymi w całym
świecie, hasło „promocji ludzkiej” spowodowało w tym okresie silne wdarcie się
11
„kultury demokratycznej” w dziedzinę życia wiary a więc również do wnętrza
wspólnot zakonnych. Nastąpił wtedy zdecydowany wzrost świadomości
autonomii jednostki we wspólnocie zakonnej a także pojawiła się moda na
akceptację decyzji we wspólnocie według kryterium większości głosów Ż2 28.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Posoborowe Kapituły
"odnowy" wprowadziły w sposób oficjalny nową świadomość. Podkreślono na
nich godność osoby i znaczenie realizacji wartości osobistych wpisanych w
człowieczeństwo, bycie chrześcijaninem i konkretne powołanie zakonne.
Powstała nowa wizja relacji międzyosobowych we wspólnotach zakonnych.
Pojawiły się nowe możliwości silnego przeżywania własnej wiary.
Uświadomiono sobie potrzebę realizacji braterstwa ewangelicznego. Na dalszy
plan zepchnięto znaczenie zewnętrznych form instytucjonalnych. Rozpoczęły
się refleksje nad charyzmatem Założyciela, który miał posiadać decydujące
znaczenie w procesie posoborowej odnowy Ż2 23.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Potrzebę zmian odczuwał w
jakiś sposób cały Kościół. Wszędzie oczekiwano jaśniejszego samookreślenia
się Kościoła w kontekście nowoczesnego świata. Odczuwano też potrzebę
nowego i aktualnego modelu misjonarskiego, wynikającego z dogłębnego
wytłumaczenia misyjnej istoty Kościoła (Por. A. Dorado Gonzales, S.J., La vida
religiosa en su proyección universal, "Confer" 30 (1991) 4, s.610) Ż2 14
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II powiązane ze światem.
Przejście od maksymalnie mocnej więzi z Bogiem do sekularyzacji jest
najbardziej negatywnym skutki odnowy życia konsekrowanego po Soborze
Watykańskim II Już w latach bezpośrednio następujących po zakończeniu
Soboru pojawili się zakonnicy, którzy przechodzili na stronę szatana, walcząc z
Kościołem i z Bogiem. Do zakonów zaczęli wstępować ludzie bez powołania,
dążący do wykorzystania już nie tylko zabłąkanych jednostek, ale całego
zaplecza Instytucjonalnego do własnych, bezbożnych celów. Nawet w krajach
katolickich, takich jak Hiszpania, pojawiło się to zniewolenie, które narastało i
obecnie trzyma w swych szponach coraz znaczniejszą część hiszpańskiego
narodu. Jest wiele sił politycznych, które traktują Kościół jako aparat
ideologiczny w służbie czegoś Ż2 44.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Proces odnowy Konstytucji
instytutów życia konsekrowanego po Soborze Watykańskim II następował
różnie, co do tempa i co do jakości, w różnych obszarach językowych. W
krajach frankofońskich i w krajach znajdujących się pod wpływem tej kultury
w latach 1967-1971 nastąpił głęboki kryzys, kontestacja autorytetu
przełożonych, rozluźnienie dyscypliny, zanik życia sakramentalnego, dążenie
do absolutnej niezależności itp. Kapituły pośrednie zdecydowanie na tę
sytuacje zareagowały. Podkreślano na nich istotne wymogi zapewniające
minimum tożsamości własnej i realizację życia zakonnego w ogóle. Zwrócono
też uwagę na te aspekty, które przez Kapituły specjalne były niedopracowane
albo nawet niezauważone Ż2 40.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Procesy zachodzące w
nurcie odnowy. Podstawowymi poczynaniami w nurcie odnowy zakonnej są: 1.
Powrót do Założyciela, zrozumienie kontekstu jego środowiska po to aby lepiej
zrozumieć istotę charyzmatu Założyciela; 2. Zerwanie z tradycjami, które nie
należą do duchowości Instytutu a pochodzą z zewnętrznego środowiska w
którym żył Założyciel; 3. Interpretacja Instytutu w jego nowym środowisku; 4
12
Tworzenie nowych form zewnętrznych z odpowiednią renowacją form już
istniejących; 5. Powrót do Ewangelii jako projektu życia i ostatecznego
odniesienia. (M. Gutierrez Anca, AB, Entre el pasado y el futuro de la vida
religiosa, "Confer" 16 (1977) 1, s.202-210) Ż2 16
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Przyczyną odnowy było
polecenia soborowe, by poprzez dążenie do lepszej tożsamości z duchowością
założyciela lepiej realizować swój charyzmat w aktualnych uwarunkowaniach
zmieniającego się świata. Odnowa miała swoje przyczyny i konkretny cel.
Można w procesie przemian dostrzec istotne cechy charakterystyczne oraz
wyodrębnić w tym procesie kilka nurtów. Trzydzieści lat posoborowej odnowy
życia zakonnego można podzielić na kilka etapów. Ż2 13
+ Życie konsekrowane po Soborze watykańskim II Reagowanie bezmyślne,
nawet jak najbardziej szlachetne, nie sprawia dobrych skutków, lecz raczej
przyczynia się do pogorszenia sytuacji. Misja Kościoła (i zakonów) nie jest
dziełem człowieka, lesz jest sprawą Boga, który chce się osobami powołanymi
posłużyć. Dlatego powołani otrzymują specjalne dary i ich działalność przynosi
dobry owoc wtedy, gdy wypełniają zadanie, do którego zostali posłani. Życie
zakonne jest związane z błogosławieństwem dla „ubogich w duchu”, przeciw
pysznej postawie, którą tak łatwo ulegają wspólnoty zakonne, gdy chcą
odpowiedzieć na wszystkie potrzeby otaczającego ich świata. Coraz jaśniejsze
jest również przekonanie, że aktualna sytuacja nie daje wiele możliwości dla
powstawania nowych form życia konsekrowanego, którym Sobór otworzył
drogę Ż2 33.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Refleksja teologiczna nie
może
ulegać
modom,
lecz
przeciwnie,
dyskredytować
elementy
koniunkturalne, aby oszczędzać energię potrzebną do tego, by życie zakonne
mogło rozwijać swoją istotną głębię. Trzeba jasno wyrażać różnice między
takimi sprawami jak: klauzura-kontemplacja, być razem w jednym miejscubyć w jedności, pacierze-rozmodlenie, surowość życia-miłość braterska,
zachowanie reguł zewnętrznych-przeżywanie głębi itd., aby zachować
właściwy sens form zakonnej egzystencji dla pielęgnowania wartości
istotnych. (S. M. Alonso, La vida religiosa de hoy y de manana. Caracteristicas
esenciales, „Vida Religiosa”, 4(1985), s. 244; Ż2 54. Główne nurty posoborowej
teologii życia zakonnego. Już w pierwszych latach po Soborze Watykańskim II
pojawiły się nowe opracowania teologii życia zakonnego A. Favale,
Orientamento bibliografico post-conciliare sulla vita religiosa nella Chiesa e nel
mondo, w: A.Favale (red.), Per una rinnovata presenza dei religiosi nella Chiesa
e nel mondo, Torino-Leumann 1970, 887-930; M. du Saint-Esprit, Renouveau
et Vie religieuse. A traves revues 1973-1975, “Le Supplement” 117(1976)255276; J.M.R. Tillard O.P., Davanti a Dio e per il mondo. Il progetto dei religiosi,
Alba 1975 ; G. Martelet, Santita della Chiesa e vita religiosa, Milano 1968; J.
Aubry, Teologia della vita religiosa allla luce del Vaticano II, Torino-Leumann
1969; G. Ligabue, Teologia della vita religiosa, Roma 1972; J.M.R. Tillard,
Religiosi perque?, Bologna 1970; E. Gambari, Consacrati e inviati. Spiritualita e
diritto della vita consacrata, Milano 1979.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Reforma życia zakonnego
uznaje za swój fundament pójście do źródeł, aby zaczerpnąć z prawdy i mocy
początku. Odnowa polegać powinna przede wszystkim na umocnieniu
powołania poszczególnych zakonników. Powołanie powinno być umocnione w
13
silnym fundamencie, czyli wtopione w charyzmat Założyciela. Wtedy istnieje
podstawa do właściwego postępowania w konkretnej sytuacji historycznej.
Powszechne dążenie do odnowy charyzmatycznej zmierza do osiągnięcia jak
najlepszej tożsamości
w
zachowywaniu istoty danego instytutu i w
wypełnianiu powierzonych mu zadań. Dlatego podstawowymi założeniami
odnowy są: kontynuacja tradycji, powrót do źródeł i ciągły trud dochodzenia do
tożsamości poszczególnych osób, wspólnot i całego Instytutu. Należy więc
uwzględnić różnorodność osobistych, wspólnotowych i ogólnospołecznych
uwarunkowań. (G. O. Girardi, SCI, Vita religiosa II. Essere "religiosi" oggi,
"Vita Consecrata" 17 (1981) 4, s.266) Ż2 14
+ Życie konsekrowane Po Soborze Watykańskim II rozpoczęto rozwijać refleksję
nad wieloma nowymi zagadnieniami dotyczącymi życia konsekrowanego,
przede wszystkim jednak nad charyzmatem przekazanym zgromadzeniu
zakonnemu przez jego założyciela. Refleksja ta osiągnie dojrzałość i odpowiedni
stopień usystematyzowania dopiero w latach dziewięćdziesiątych. W ślad za
refleksją nastąpiły przemiany w rozumieniu dynamiki wierności zakonnej.
Nasiliły się głosy negujące reprodukowanie litery, tekstu, starego zwyczaju, i
wzywające do interpretacji duchowej, wewnętrznej i do przeżywania
spontanicznego w zależności od nowych uwarunkowań. Dokonało się
oczyszczenie się z formalizmów w doświadczaniu Boga i odkrywaniu na nowo
możliwości i form tego doświadczenia Ż2 27.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Rozwój teologii życia
konsekrowanego po Soborze Watykańskim II wyraźnie wyznaczają oficjalne
dokumenty Kościoła. Swoistą reakcją na dokumenty soborowe była
desinstytucjonalizacja, rozpoczęta już w czasie Soboru, utrata wiary w
sakralność życia konsekrowanego. „Ecclesiae Sanktae” otworzył reflekję na
temat godności osoby zakonnej. Nowy sens wspólnoty jest związany z
„Evangelica Testificatio” (1971). Nowe odczytanie charyzmatu wzmocnione
zostało przez „Mutuae Relationes”
B. Secondin, Situación actual de la
teologia de la vida religiosa (XLII encuentro de la Union de superiores generales
USGO , „Confer” 4(1992), s. 555; Ż2 50. „Lumen Gentium” i „Perfectae
caritatis” na pierwszym miejscu umieszczały ślub czystości. „Renovationis
causam” (1969) – totalny dar Bogu przez posłuszeństwo. „Evangelica
Testificatio”(1971) – naśladowania Chrystusa. „Mutuae relationes”(1978) –
kontekst natury sakramentalnej Kościoła i zakonnicy w realiach
eklezjalnych. „Dimensione contemplativa della vita religiosa” (1980) – życie
kontemplacyjne. „Redemptionos Donum”(1984) powołanie, konsekracja,
przymierze J. Galot, S.J., La consacrazione religiosa nei Documenti postconciliari, „Vita Consacrata” 2(1985)142-152.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Skutek negatywny odnowy
życia zakonnego pojawił się pomimo ostrzeżeń przed zagrożeniami i
niebezpieczeństwami. Zagrożenia płynęły od świata i od wnętrza samych
Instytutów, jako że słabi ludzie narażeni są na błędy ilekroć starają się coś
czynić. W świecie nastąpiło w latach 60 specyficzne przyspieszenie historii.
Liczyło się nie to, co prawdziwe i szlachetne, lecz to, co pożyteczne, co
bezpośrednio może być wykorzystane, funkcjonalne. Zanika odczucie sensu
wartości odwiecznych. Ludzkość niszczona jest nową, bardziej zakamuflowaną,
ale przez to tym bardziej niebezpieczną, odmianą socjalizmu. Gwałtownie
wzmaga się sekularyzacja. Jednocześnie wzrastała sytuacja niesprawiedliwości
14
społecznej. Po Soborze Watykańskim II powstał w świadomości powszechnej
nowy obraz Kościoła. Pojawiała się tendencja demityfikacji hierarchii i
traktowania Kościoła bardziej jako Sakrament Zbawienia, Lud Boży (LG 13).
Podkreślana jest potrzeba współpracy z innymi „grupami”, takimi jak inne
religie, komuniści, itp., a także otwartość na kulturowy pluralizm.
Rozpowszechniła się psychoza autorealizacji osobowej (autoprogramación), jako
reakcja na poddanie się sztywnym rygorom wcześniejszej epoki Ż2 43.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Spotkanie Rady UISG z
przedstawicielami CRIS w dniu 26 kwietnia 1982, oceniło pozytywnie
dotychczasowy przebieg fazy Kapituł konstytucyjnych. Na ogół nowe teksty
Konstytucji bardzo dobrze wyrażały charyzmat Instytutu. Było w nich
bogactwo biblijne, teologiczne, duchowe. „Kwitnący ogród” wielości Konstytucji
ukazywał bogactwo duchowych dróg realizacji życia zakonnego. Niestety były
też zjawiska negatywne. Wiele Konstytucji posiadało zbyt krótkie teksty,
niekompletne, słabo dotykające istoty danego Instytutu i wymagały
dokumentu uzupełniającego. Niektóre teksty były niezgodne z nauką Kościoła,
były cytaty wyjęte z kontekstu, z ryzykiem zmiany sensu Konstytucji.
Zwłaszcza było wiele niejasnych sformułowań związanych z modną „opcją w
stronę ubogich” Ż2 43.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Struktura charyzmatu
Założyciela. F. Wulf w „fenomenologi życia zakonnego” /Mysterium Salutis
IV,2/ głosi, że nie istnieje jedna teologia życia zakonnego, lecz każdy Instytut
powinien mieć własną teologią, wewnętrznie spójną. Wydaje się jednak, że
musiałby być wtedy jasno określony rodzaj charyzmatu, jaki otrzymał
Założyciel. Porównanie teologii różnych Instytutów oznaczałoby tym samym
również klasyfikowanie charyzmatów różnych Założycieli. Do tego potrzebne
są jakieś zewnętrzne kryteria. Wypracowane mogą być one tylko w ramach
ogólnej teologii życia zakonnego a nie tam, gdzie tworzone są tylko odrębne
refleksje teologiczne dla każdego Instytutu oddzielnie. Nie wystarczy ujęcie
fenomenologiczne. Konieczne jest ujęcie metafizyczne, badające istotę i zdolne do podania klasyfikacji uwzględniającej istotne różnice wewnąrzstrukturalne /F. Ciardi, Teologia del carisma degli Istituti (Dai lavori della
XXXII Assemblea dell U.S.G.), „Vita Consacrata” 12(1986), s. 854; Ż2 156/. J.
M. R. Tillard, ekspert Soboru Watykańskiego II, analizuje charyzmat
Założyciela w tle głębokiej wizji życia zakonnego tworzonej zgodnie z linią
soborową /J. M. R. Tillard, El dinamismo de las fundaciones, „Vida Religiosa”
3(1982)165-177/. Stwierdza, że tuż po Soborze nie było wypracowanych
odpowiednich terminów, a cóż dopiero mówić o pogłębionej teologii. Stąd
właśnie wywodziło się wiele błędów popełnianych przez Kapituły Odnowy.
Skutkiem było wejście w błędne koło, bez wyjścia, nie pozwalające określić
tego, co powinno dane Zgromadzenie czynić, jak żyć. Brak precyzyjnej nauki,
niewłaściwe rozwinięcie myśli Soboru wprowadzało często w sytuację
zafałszowania. Często skutkiem było kierowanie się tylko własnym,
praktycznym rozsądkiem a nie odczytywanie i realizacja swego charyzmatu.
Zatrata tożsamości prowadziła do głębokich kryzysów Ż2 157.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Sytuacja świata, Kościoła i
życia zakonnego w okresie poprzedzającym Sobór Watykański II oraz po
Soborze wskazuje na konieczność odnowy zarówno społeczności świata jak i
Kościoła oraz życia zakonnego. Wymienione tu kręgi społeczne są nie tylko
15
przedmiotem renowacji ale są też środowiskiem w którym przemiany się
dokonują, środowiskiem tworzącym uwarunkowania, które istotnie modelują
zachodzące w nich procesy. Odnowa nie jest tylko dziełem zaplanowanym i
realizowanym na odpowiednim przedmiocie, lecz jest procesem organicznym w
którym środowisko ma istotny wpływ na wzbudzenie odnowy, jej przebieg i
rezultat. (Por. I. Iglesias, La Vida Religiosa consagrada del Postvaticano,
"Confer", 24(1985)1, s. 192) Ż2 18
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Śluby zakonne są lepiej
rozumiane i przeżywane dzięki rytowi profesji, opublikowanym w roku 1975
(Ordo Profesionis religiosae, Typis Polyglotis Vaticanis 1975; Ordo
consecrationis virginum, Typis Polyglotis Vaticanis 1975) Ryt konsekracji
został oczyszczony z niezrozumiałego, anachronicznego symbolizmu.
Wprowadził wskazania ekshortacji apostolskiej „Ewangelii Nuntiandi” z 1971
roku. Ponownie odczytał sens życia konsekrowanego według rad
ewangelicznych, jako radykalne naśladowanie Chrystusa. Nadał więc życiu
zakonnemu charakter chrystocentryczny i eklezjocentryczny. Śluby zakonne
to wyraz porywającej miłości do Chrystusa, to przypieczętowanie powołania,
to instytucjonalizacja charyzmatu Założyciela (ET 11) (S. Recci, Itinerario
post-conciliare della vita religiosa, „Vita Consacrata” 10(1990), s. 738; Por. E.
Bianchi, Venti anni dal Concilio. Luci ed ombre, w: L. Guccini (red.), La vita
consacrata a vent'anni dal Concilio, Bologna 1986; G. O. Girardi, La vita
religiosa a vent'anni dal Concilio, „Vita Consacrata” 4(1986)300-313 i 380-390;
Ż2 27.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Świadomość konieczności
posiadania Konstytucji stabilnej, trwałej pojawiła się w latach 1977-1978. Był
to decydujący okres dla posoborowej odnowy życia zakonnego. Fenomen ten
ogarnął praktycznie cały świat. Większość instytutów nie potrafi już dłużej
trwać w sytuacji prowizorycznej. Zdano sobie sprawę, że już minęło tyle lat po
Kapitułach specjalnych a jeszcze nie ma normalnej Konstytucji. Nastąpiła
jakaś zmiana postawy zakonników, a przynajmniej tych, którzy posiadali
władzę decydowania (M. Dortel-Claudet, S.J., Revisione delle costituzioni negli
istituti di vita consacrata (continuazione, „Vita Consacrata” 2(1990)160-175.
Jest to kontynuacja artykułu o tym samym tytule z „Vita Consacrata”
1(1990)68-82) Zauważył to nastawienie nowy papież, Jan Paweł II, mówiąc
14.XI.1979 na konferencji UISG (Konsulta Wyższych Przełożonych Zakonnych),
że nadszedł już czas obiektywnej i pokornej oceny dotychczasowych wysiłków,
aby wreszcie przygotować regułę stabilną, zaaprobowaną przez Kościół. List
CRIS (Kongregacja do spraw Zakonów i Instytutów Świeckich) z 21.XII.1978
zalecał, by uczynić to w ciągu 2-3 lat, a najdalej do roku 1986, ewentualnie do
roku 1987 Ż2 42.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Teologia ż. k. dzieli się na
dwa nurty: 1) Ci, którzy mówią o charyzmacie życia zakonnego w ogólności i
ograniczają się do powiedzenia, że aspekty konstytutywne życia zakonnego
ustrukturyzowane są w różnych Instytutach w różne formy; 2) Ci, którzy
czynią wyraźne rozróżnienie pomiędzy charyzmatem Założyciela a charyzmatem Instytutu. Podkreślają oni, że życie zakonne nie jest abstrakcyjną ideą,
lecz istnieje w konkretnych Instytutach. Pierwsi mówią o jednym ogólnym
charyzmacie przybierającym różne formy a drudzy o różnych istotowo
charyzmatach odpowiadających poszczególnym Instytutom. Mario Midali infor16
mował w roku 1981, że jeszcze nie wypracowano uzgodnienia między tymi
dwiema liniami refleksji teologicznej nad życiem zakonnym. Przykładem
pierwszej linii są J. Galot, J. M. Orsy, V. Codina (lata 1965-1968), którzy
bezpośrednio po Soborze, wprost idą po linii wytyczonej przez soborową
eklezjologię. Mówią oni o implikacjach teoretycznych i praktycznych tego, co o
charyzmacie życia zakonnego jest zawarte w LG i PC. Po tej linii idą też ich
oponenci (T. Matura), którzy około roku 1970, w pełnym kryzysie życia zakonnego, spowodowanym głębokimi i szybkimi zmianami społeczno-kulturowymi świata i teologicznym w Kościele stwierdzają, że teksty soborowe nie
wypracowały pełnej teologii życia zakonnego. Głosili oni, że nie było to
zadaniem Soboru, który miał tylko zaproponować linię poszukiwań dla
teologów w kontekście Objawienia i doświadczenia chrześcijańskiego.
Przykładem drugiej linii teologów mówiących o charyzmacie życia
konsekrowanego są M. Rondet i P. Jacquement, którzy krytycznie ocenili
sposób korzystania z dokumentów soborowych na Specjalnych Kapitułach
Odnowy, które miały za zadanie dostosowanie się do duchowości Założycieli.
Wobec braku dostatecznej refleksji teologicznej popełniono wtedy wiele błędów,
które przyczyniły się do upadku życia zakonnego Ż2 155.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Teologia życia
konsekrowanego w ostatnich dekadach XX wieku rozwijała następujące
tematy: Wymiar charyzmatyczny życia zakonnego; Zaangażowanie prorockie
w świat, związane z teologią polityczną. Już Lumen Gentium w n. 44
wyraźnie nawołuje do prorockiego zaangażowania się w świat. S. M. Alonso,
V. Codina w swej teologii podkreślają napięcie eschatologiczne
zaangażowania społeczno-politycznego. J. M. Lozano traktuje to
zaangażowanie jako żywą realizację, uobecnienie aktywnego świadectwa
Jezusa i Jego uczniów. M. Rondet czyni refleksję nad żywym świadectwem
ewangelijnej egzystencji w wierze, nadziei i miłości. Tilllard tworzy wizję życia
teologalnego w obliczu Boga, dla świata. L. Boff opisuje postawę krytyczną i
zaangażowaną w sytuacji zniewolenia i uciemiężenia. J. B. Metz uważa je za
znak sprzeciwu wobec Kościoła, który traci impuls ewangeliczny Ż2 65.
konsekrowanego po Soborze Watykańskim II mówi o cechach charyzmatu
założyciela instytutu życia konsekrowanego. Jest on totalitarny, radykalny,
ciągły i wspólnotowy. Obejmuje totalnie całą osobę Założyciela, radykalnie
przemienia jego osobowość i przynagla do założenia Instytutu, trwa w tym
Instytucie i udzielany jest całej wspólnocie a nie tylko niektórym. Ciągłość
wymaga instytucjonalizacji charyzmatu, chociaż nie wszyscy teologowie się z
tym poglądem zgadzają gdyż charyzmatu w całym jego wymiarze nie da się
ująć w ramy instytucjonalne, ponieważ charyzmat wyraża całkowitą darmowość i wolność Ducha /F. Ciardi, Teologia del carisma degli Istituti (Dai
lavori della XXXII Assemblea dell U.S.G.), „Vita Consacrata” 12(1986), s. 849;
Ż2 155/. Na szczególną uwagę zasługują te komponenty życia zakonnego,
które w specyficzny sposób odnoszą się do charyzmatu Założycieli. Fabio
Ciardi wymienia cztery takie komponenty: charyzmatyczny, chrystologiczny,
eklezjalny i „głębia”. Komponent „charyzmatyczny” tworzy Duch Święty, który
podejmuje inicjatywę by wzbudzić w Kościele nowy charyzmat dla świętości
Kościoła, rozwoju i ciągłej młodości. Komponent „chrystologiczny” to zespolenie
z misterium Chrystusa i Jego słowa. Założyciel zagłębia się w to misterium
17
według swoistej osobistej możliwości percepcji. Tu znajduje się źródło
duchowości Instytutu. Komponent „eklezjalny” obejmuje znaki czasu, swoisty
sposób obecności i służby w Kościele. Tu jest źródło misji i diakonii Instytutu.
Głębia to osobiste doświadczenie duchowe, które ma być przekazywane, aby
również inni mogli je przeżywać. Tu jest źródło wymiaru wspólnotowego
charyzmatu Założyciela. Wszystkie te elementy są niepowtarzalne, własne,
należące do konkretnego Założyciela. Tylko on otrzymał ten charyzmat, który
stanie się źródłem dla Instytutu. Z charyzmatem Założyciela (di fondatore) jest
ściśle związany charyzmat założenia (di fondazione), który po prostu jest
jednym z jego elementów. Jest on niepowtarzalny i określony historycznie tylko
do czasu założenia danego Instytutu /Tamże, s. 851; Ż2 156.
konsekrowanego w Ameryce Łacińskiej posiada swoją specyfikę. Tematem
centralnym jest charyzmat profetyczny życia zakonnego w służbie ubogim i
uciskanym. Ubóstwo jest centralną częścią projekty życia zakonnego,
skierowanego przeciw sytuacji niesprawiedliwości społecznej. Ważne są takie
wartości jak: wspólnota, solidarność, misja, męczeństwo. Naśladowanie
Chrystusa jest głęboko zakotwiczone w historii, jako eschatologiczny znak
sprawiedliwości Bożej realizującej się już w tym świecie. Życie zakonne jest
znakiem bliskości Boga w życiu. Nie jest to znak znajdujący się obok
rzeczywistości, jakiś wzór, informacja, lecz miejsce, w którym Bóg faktycznie
przychodzi do wszystkich ludzi. W latach osiemdziesiątych utworzył się
specyficzny nurt geograficznie uwarunkowany, w Afryce. Trwa jeszcze
kolonializm, neokolonializm, rasizm, despotyzm militarny i polityczny, trwa
ubóstwo, nędza, a jednocześnie silny wpływ na rozwój teologii życia zakonnego
wpływają rodzime afrykańskie tradycje, zwyczaje, sposoby postępowania.
Tworzy się afrykańska teologia życia zakonnego oraz jej odmiana, afrykańska
teologia „wyzwolenia”. Podobnie jest też w Azji, gdzie tradycje kulturowe
wpływają odpowiednio na życie a tym samym na refleksję teologiczną Ż2 56.
konsekrowanego powinna być bardziej usystematyzowana. Trzeba określić
ogólne ujęcie, punkt widzenia i zgłębiać poszczególne zagadnienia w jeden
spójny i całościowy system. Warto też tworzyć opracowania monograficzne,
wybrać jakieś jedno zagadnienie i porównać, co na ten temat, i jak, mówią
różni teologowie i różne szkoły myślenia. Trzeba postawić pytanie, jak daleko w
głąb historii Kościoła sięga życie zakonne a następnie trzeba rozwiązać kwestię
możliwości odnowy konkretnych Instytutów zakonnych na podstawie ich
założycielskiego charyzmatu. Problem początków ściśle jest związany z istotą
życia zakonnego. Istota życia zakonnego często jest mylona z formą zewnętrzną
jego konkretnej, historycznej realizacji. Pytanie o to, czy Duch Święty, dając
Kościołowi dar, jakim jest nowy Instytut zakonny, tworzy coś całkowicie
nowego, albo tylko rozbudza wartości już istniejące? Być może tworzy On nowe
formy właśnie po to, aby ożywić istotne wartości eklezjalne istniejące od
początku, chociaż niewidoczne, w chrześcijańskiej świadomości przytłumione?
Odpowiedź nie musi być kategoryczna i totalna. Celem praktycznym refleksji
teologicznej jest dostarczenie pomocy konkretnie już istniejącym Instytutom
dla dalszej ich odnowy, dla lepszego usadowienia w Początkach, dla dojścia do
pełniejszego stopnia swojej tożsamości, dla lepszego przeżywania swego
18
charyzmatu, lepszej realizacji celu, dla którego dany Instytut został powołany i
istnieje Ż2 68-69.
konsekrowanego w ostatnich dekadach XX wieku podkreślała następujące
tematy: Przymierze i jedność oblubieńcza. Bóg nawołuje do miłości
oblubienczej, totalnej i wyłącznej. Z przymierzem wiąże się refleksja nad
przyjaźnią. Śluby zakonne nabierają w tle przymierza swoistego zabarwienia.
Z tym tematem wiąże się zagadnienie świętości i eklezjalnego świadectwa.
Dawniej akcentowano świętość jako oderwanie się, gorliwość w zerwaniu ze
światem (kadosz), co kierowało ku eschatologii, ku ostatecznemu celowi;
Aspekt profetyczny życia konsekrowanego, prowokujący do zaangażowania
się w świat. Powstaje dialektyczne napięcie pomiędzy wolnością a organiczną
instytucją, swobodą twórczości a dążeniem do perfekcji osobistej,
współodpowiedzialnością
a
dokładnością
posłuszeństwa.
Niektórzy
teologowie nie widzą potrzeby życia konsekrowanego, gdyż kategoria
przymierza i świętości odnosi sie do wszystkich chrześcijan a nie tylko do
jakiejś wybranej grupy Ż2 65.
konsekrowanego w latach siedemdziesiątych wieku XX rozwijała dwa
zasadnicze typy refleksji nad życiem zakonnym. Projekt typu esencjalnego
podkreśla istotę życia zakonnego, konsekrację, śluby, wspólnotę, modlitwę,
apostolat. Drugi typ refleksji jest bardziej historyczny, praktyczny,
egzystencjalny, silnie uwzględnia lokalne uwarunkowania środowiskowe. W
nowym języku podkreślana jest bardzo zdecydowanie integracja wspólnoty ze
środowiskiem. Podkreśla się, że życie zakonne jest zrozumiałe tylko wraz z
zrozumieniem szaty inkulturacyjnej. Wszystkie te uwarunkowania wchodzą w
skład nowej wizji życia zakonnego. Dokonała się wtedy zmiana metodologiczna.
Już nie jest podkreślany cel pierwszorzędny i drugorzędny, lecz
charakterystyka charyzmatu w kontekście eklezjalnym i inkulturacyjnym.
Celem życia zakonnego jest realizacja charyzmatu a w ten sposób dawanie
świadectwa określonego stylu życia. Apostolat w znacznym stopniu utożsamia
się z świadectwem życia, ze swoistą duchowością zakonną (G. Rambaldi,
Responsabilita dei religiosi nella comunione della Chiesa (Presenza e opera dei
religiosi nella Chiesa), „Vita Consacrata” 5(1986)409-411). Klasyczny
paradygmat: śluby - wspólnota zostaje zastąpiony obrazem dynamicznym,
żywym, schematem całości organicznej, która jest symbolem nowego
rozumienia Kościoła Ż2 52.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Trzydzieści lat odnowy życia
konsekrowanego po Soborze Watykańskim II przyniosło wiele dobra, ale i wiele
zła, a wiele potrzebnych zmian nadal należy do dalekiej przyszłości. Dalej
trwają napięcia i polaryzacje wewnątrz wspólnot zakonnych. Świadectwo
wspólnotowe jest o wiele mniejsze niż przed Soborem. Zwłaszcza zakonnice są
mniej dostrzegane. Przestały być czytelnym znakiem. Również zakonnicy
bywają znakiem tylko dla wąskiej grupy ludzi, którzy daną osobę znają. Znani
są tylko ci zakonnicy, którzy bezpośrednio się nimi zajmują. Tylko o nich ludzie
wiedzą, czy są kapłanami albo braćmi zakonnymi. Nie wystarcza dawanie
świadectwa dobroci, bo ludzie owszem widzą tę dobroć, ale nic więcej. Trudno
im dostrzec życie zakonne jako znak uobecniający różnorodne wartości
ewangeliczne. Trudno im dostrzec orędzie, informację kierowaną do nich przez
19
Boga po to, aby myśleli o bogactwie Królestwa Bożego i wiedzieli jak je
realizować. Dla zademonstrowania, że jeszcze dobroć nie znikła z tego świata
Bóg może posłać świeckiego człowieka, nawet nie chrześcijanina. Rodziny
zakonne otrzymały konkretny, oryginalny dar, swoistą formę, swoisty sygnał,
konkretne, jasno określone zadanie Ż2 46.
+ Życie konsekrowane Po Soborze Watykańskim II tworzy się nowa,
charyzmatyczna wizja życia zakonnego. Dokumenty Soboru skłaniają się
jeszcze raczej ku wizji esencjalnej, z podkreślaniem centralnej roli ślubów
zakonnych, z esencjalnym traktowaniem wszelkich darów duchowych. Zaczęto
jednak już wtedy w jakiś sposób zwracać też uwagę na drugą wizję: historyczno-egzystencjalną, bardziej praktyczną, apostolską, z podkreślaniem
całościowego projektu życia. Otworzyło to drogę dla późniejszego rozwoju
teologii charyzmatów życia zakonnego jako miejsca łączącego duchowe wnętrze
z widzialnym zaangażowaniem apostolskim. W ten sposób połączono dwa
sposoby odnoszenia życia zakonnego do Pisma Świętego, Boga Ojca, Chrystusa, Ducha Świętego, człowieka, a zwłaszcza do charyzmatycznego wymiaru
Kościoła Ż2 136. Pierwsza wizja życia konsekrowanego traktuje Biblię
dosłownie. Życie zakonne jest według niej realizacją określonych wartości biblijnych, wyrażonych w trzech ślubach. Istotne znaczenie ma naśladowanie
Chrystusa. Ważniejszy jest sposób życia niż realizacja posług. Bóg jest
rozumiany jako Absolut, moc i wzór dla tworzenia więzi wspólnotowych.
Chrystus jest pierwszym Namaszczonym, wzorem spełniania ślubów, pełnią
błogosławieństw, szczytowym zrealizowaniem adoracji Boga-Ojca. Świętość
Kościoła polega na maksymalnej sakramentalizacji, doskonałości osobistej,
świadczeniu o dobrach eschatologicznych obecnych już w historii. Śluby tworzą nowego człowieka zespolonego z innymi węzłami braterstwa. Duch Święty
jest mocą dla dobrej kontemplacji, dawcą dynamizmów osobistych, mocą dla
uwielbiania Boga. Charyzmaty są w tym schemacie zaledwie zarysowane. Życie
zakonne może być traktowane jako byt quasi osobowy, jako zhipostatyzowany
charyzmat Ż2 137.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II w Hiszpanii oddycha
atmosferą duchową, którą można porównać do nowoczesnego bazaru w dniu
obniżki cen. Wszystkie wartości są równe, sprzedawane za tę samą cenę. Język
wiary jest sprzedawany do celów pogańskich. Widoczna jest faryzejska obawa
przed sytuacją, w której na świecie nie będzie nędzy. Wielu utraciłoby wtedy
sens życia, nie mogąc walczyć o proletariackie rządy. Byłaby to dla wielu
klęska życiowa, gdyby wszyscy znaleźli się w krytykowanej i niszczonej przez
nich klasie ludzi żyjących w dobrobycie. Upowszechnił się, również w wielu
środowiskach eklezjalnych a nawet wśród zakonników, język stosujący takie
przeciwstawienia jak: rozwój-zastój, progres-regres, reforma-bezwład, nowestare, nowoczesne-przestarzałe itp. Ż2 45.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II w Hiszpanii. Ważną rolę w
kształtowaniu form odnowy życia konsekrowanego po Soborze Watykańskim II
w Hiszpanii posiadała oficjalna organizacja CONFER, zrzeszająca wszystkie
hiszpańskie Zgromadzenia Zakonne. CONFER akceptuje w pełni oficjalne
nauczanie Kościoła, zarówno Stolicy Apostolskiej, jak i Kościoła lokalnego. W
latach sześćdziesiątych było to decydujące forum dla wszelkich dyskusji
mających wpływ na przyszłość rodzin zakonnych. Również dekada lat
20
siedemdziesiątych znajduje swoje streszczenie, swoistą kumulację, w obradach
tego gremium Ż2 30.
+ Życie konsekrowane Po Soborze Watykańskim II wewnątrz wspólnot
zakonnych
pojawiła
się
tendencja
„demokratyczna”,
podkreślająca
niezależność jednostki i głosząca zasadę akceptowania wartości tylko przez
głosowanie.
Pojawił
się
anarchizm
argumentowany
ożywieniem
charyzmatycznym. Intelekt i sumienie są bombardowane ideami, teoriami,
interpretacjami, opiniami, które pochodzą od sił antybożych. Nawet w teologii
życia zakonnego pojawiają się wizje niechrześcijańskie, oparte na
marksistowskiej wizji świata. Nieraz nawet wychowawcy przyszłych pokoleń
chlubią się swą tolerancją i wyrozumiałością wobec zła, zachowując niestety
zajadłą postawę niszczenia pozytywnych wartości Ż2 45.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Wspólnota zakonna
porównywana jest do wspólnoty Apostołów z Chrystusem (LG 46, PC 15a).
Dawniej zbytnio podkreślano wspólne oczekiwanie przyszłego Jeruzalem.
Obecnie przypominane są słowa anioła wypowiedziane do apostołów w
wydarzeniu Wniebowstąpienia, aby nie wpatrywali się w niebo, lecz szli na
cały świat i głosili Ewangelię. Obecnie rozwijana jest teologia „oczekiwania
czynnego”. Przyspieszanie nadejścia Dnia Pańskiego następuje nie tyle przez
statyczną gotowość, czyli oczekiwanie bierne, co raczej przez aktywne
tworzenie Królestwa. Im bardziej ziemia będzie zgodna z ideałem Ewangelii
tym bliższe jest misterium spełnienia. Wspólnota staje się znakiem
solidarności Boga ze światem. Nie tylko staje się nową wspólnotą, ściśle
zjednoczoną z Mistrzem, ale staje się coraz bardziej Ciałem Chrystusa, w
którym Jezus przychodzi do ludzi i daje zaczyn ewangelijnego wzrostu. Moc
żyjąca we wspólnocie zakonnej powinna przechodzić na środowisko i
powodować tam powstawanie analogicznej wspólnoty, co prawda o innej
strukturze społecznej, ale o tym samym dynamizmie życia Bożego Ż2 59.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Zaangażowanie osób
konsekrowanych w działalność na rzecz ubogich powinno dać im to co
najcenniejsze. Czyż jest coś cenniejszego od przyjaźni z Bogiem? Tak więc
akcentowany jest postulat głębszej znajomości i jedności z Chrystusem Panem.
Nie jest to tylko hasło do rozwoju refleksji nad życiem zakonnym, lecz przede
wszystkim zachęta do odnowy praktycznej, zarówno duchowej jak i
zewnętrznej. Życie zakonne musi zachować swoją charakterystykę, dla dobra
Kościoła i dla dobra samych Instytutów zakonnych N. Bermudez, CJM, Il
documento di Puebla sulla vita consacrata (Parte III, Capitolo 2 ,2), „Vita
Consacrata” 2(1980), s.140; Ż2 29.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Zaangażowanie społeczne
Sobrino wiąże ściśle z radykalnym pójściem za Jezusem ku ubogim. G.
Gutierrez, V. Codina widzą w tym znak eschatologiczny Bożej sprawiedliwości
w historii. Pieris zwraca uwagę na świadectwo jako afirmację prymatu
Chrystusa w wielkich tradycjach religijnych. Metz podkreśla w działaniu
politycznym „męki dla Boga” w świecie. W ostatniej dekadzie wymiar
profetyczny życia zakonnego osłabł w rzeczywistości i został odsunięty w cień w
refleksji teologicznej. Refleksja tego rodzaju wiąże zanik zaangażowania ze
strony zakonów w świat z upadkiem utopii społeczno-politycznych,
centralizacją instytucji i z troską o przetrwanie w niezniszczonej tożsamości
zakonnych Instytutów Ż2 65.
21
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Zmiana Konstytucji
zakonnych nastąpiła kompleksowo wraz wprowadzeniem nowych idei, takich
jak: kolegialność, współuczestnictwo, decentralizacja, subsydiarność. Idee te są
słuszne, jeżeli są rozumiane w duchu dochodzenia do pełni mocy zakonnej
duchowości, gdy ich znaczenie wypływa z istoty życia zakonnego, gdy
umacniają specyficzną tożsamość danego Instytutu. Niestety punkty
odniesienia i całościowe modele wartości miały swoje źródło poza nurtem życia
zakonnego, bez zwracania uwagi na zachowanie istoty życia zakonnego jako
takiego
i
bez
odpowiedniego
rozumienia
specyficznych
cech
charakterystycznych wyróżniających dany Instytut od innych Ż2 41.
+ Życie konsekrowane po Soborze watykańskim II Zmienia się model
społeczeństwa. Następuje ogólny rozwój ekonomiczny a jednocześnie zubożenie
wielu. Człowiek staje się rzeczą, zostaje zepchnięty na margines wartości.
Pogłębia się sekularyzacja. Wybujały indywidualizm stawia w centrum samego
siebie. Egoizm łączy się z odrzuceniem Bożej miłości a nawet samego Boga.
Burzy się jedność z innymi ludźmi. Za tym idzie ideologia dominacji i
przemocy. Wzrasta zniechęcenie. Następuje krach modernistycznych obietnic.
Mentalność postmodernistyczna kwestionuje obietnice rozumu oświeconego.
Znika nadzieja dojścia do społecznej sprawiedliwości i wolności. Pojawia się
sceptycyzm i melancholia. Wraz z materializmem i nastawieniem
konsumpcyjnym narasta obsesja zabezpieczenia dalszej egzystencji a zanika
zaufania wobec Bożej opieki. Zanika też odpowiedzialność polityczna, wzrasta
biurokracja. Totalny kryzys dotychczasowych utopii stał się faktem. (J. Espeja
O.P., Esperanzas y desafios en la sociedad española, "Confer" 28(1989)4, s.
573) Ż2 19
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Znaczącą rolę dla przemian
ogólnoeklezjalnych a zwłaszcza dla przemian w życiu zakonnym miał rozwój
misyjnej świadomości Kościoła. Rozwój ten następował wraz z pojawianiem się
odpowiednich dokumentów Nauczania Oficjalnego. Encyklika Eclesiam Suam
(1964) zachęciła do podjęcia otwartego dialogu ze światem. Soborowy
dokument Gaudium et Spes (1965) zwrócił uwagę na postawę służebną wobec
społecznych potrzeb. Evangelica testificatio (1971) dała hasło promocji ludzkiej.
Mutue relationes (1978) podkreśliły znaczenie struktury charyzmatycznej w
Kościele, z istoty swej oznaczającej skierowanie darów duchowych ku innym
ludziom. Redemptor Hominis (1979) podkreślając rolę człowieczeństwa
Chrystusa spowodował dowartościowanie formacji ogólnoludzkiej Ż2 20.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim II Znaczącym dla
poszukiwania zakonnej tożsamości jest rok 1983, w którym zostaje ogłoszony
nowy Kodeks Prawa Kanonicznego. Spełnia on rolę drogowskazu, wskazuje
drogę dalszej odnowy, przynosi poczucie pewności, co do prawidłowości i sensu
podejmowanych zmian. Kodeks powtarza za Soborem myśl o powrocie do
źródeł i o potrzebie dalszego uzgadniania duchowości przeżywanej hic et nunc z
darem realizowanym przez Założycieli Ż2 31.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim Teologia życia
konsekrowanego w latach siedemdziesiątych wieku XX rozważa życie zakonne
w kontekście ruchów charyzmatycznych, podkreślając radykalizm ewangelijny
projektu życia konsekrowanego i zwracając uwagę na jego realność
charyzmatyczną (Tillard, Regamay, Galot, Fuertes). W refleksji nad
Założycielami i ich Instytutami podkreślano określenie elementów
22
konstytucyjnych doświadczenia charyzmatycznego i duchowego Założyciela
(Gilmont, Lafont, Olphe-Gaillard, Molinari). Koniec lat siedemdziesiątych jest
szczególny z powodu rozpoczęcia pontyfikatu nowego papieża-Jana Pawła II,
który od pierwszej chwili wypowiadał się również na temat życia zakonnego
(Insegnamenti di Giovanni Paolo II, I. Roma 1979, s.126-131; 165-168; 201203). W latach 70 w refleksji nad teologią życia zakonnego prowadzona była
również żywa dyskusja nad związkiem między chrztem św. a konsekracją
zakonną, prowadzona na łamach czasopisma „Vita Cosacrata” Ż2 51.
+ Życie konsekrowane po Soborze Watykańskim Teologia: B. Secondin
dostrzega trzy wielkie kategorie, jako punkty centralne, wokół których
koncentruje się całość zagadnień: a) Chrześcijańska specyfika powołania
zakonnego, chrześcijańska egzystencja i rozwój zadatków otrzymanych na
chrzcie świętym. Regamey, Galot, Ranquet, Bamberg, Aubry, Parenteau
zajmują się konsekracją zakonną jako radykalizacją chrztu świętego. J.M.R.
Tillard, Wulf, Boisvert, Sicari, L. Boff, Lozano, traktują życie zakonne jako
wyraz bieguna transcendentnego łaski chrzcielnej, paschalnej, tworzącej
projekt egzystencjalny (propositum); b) Wymiar „świecki” jako biegun
inkarnacyjno-misjonarski, będący naśladowaniem Chrystusa idącego do tego
świata. T. Matura, Schillebeckx, Schulte uważają celibat za radykalną formę
misjonarskiego zaangażowania w głoszenie Ewangelii. Celibat ma sens wtedy,
gdy podejmowany jest dla Królestwa Bożego i przeżywany jest we wspólnocie.
Poruszają oni zagadnienie miejsca życia zakonnego w misji Kościoła i traktują
je jako signum, znak profetyczny; c) Relacja między zakonami a światem.
Przezwyciężona została separacja od świata (soli Deo vacare) Ż2 61-62.
+ Życie konsekrowane Podczas Soboru nastąpiła zdecydowana przemiana w
refleksji teologicznej dotyczącej Kościoła w ogólności a życia zakonnego w
szczególności. Wyrazem tej przemiany jest Konstytucja Dogmatyczna o
Kościele Lumen Gentium oraz Dekret o przystosowanej odnowie życia
zakonnego Perfectae caritatis. Założeniem Konstytucji Lumen Gentium jest
traktowanie Kościoła jako Ludu Bożego, jako społeczności odzwierciedlającej
tajemnicę Trójcy Świętej, jako specyficznej wspólnoty określonej słowem
communio. Przezwyciężono rygoryzm. Odstąpiono od twardości raz na zawsze
ustalonych zewnętrznych struktur. Dowartościowano osobę. Umożliwiono
dialog, współuczestnictwo, współodpowiedzialność. Powstał nowy sposób bycia
chrześcijaninem i osobą zakonną, bardziej braterski, bardziej ludzki, w
większej otwartości i realnej komunikacji z innymi. Życie zakonne zostało
dowartościowane jako rzeczywistość w pełni tkwiąca w strukturach i realnej
egzystencji Kościoła Ż2 22.
+ Życie konsekrowane polega na całkowitym oddaniu swej wolności
umiłowanemu nade wszystko Bogu. „Przez śluby albo inne święte więzy
naturą swą podobne do ślubów, którymi chrześcijanin zobowiązuje się do
praktykowania trzech wyżej wymienionych rad ewangelicznych, oddaje się on
całkowicie umiłowanemu nade wszystko Bogu tak, że z nowego i
szczególnego tytułu poświęca się służbie Bożej i Jego czci. Już wprawdzie
przez chrzest umarł dla grzechu i poświęcony został Bogu, aby jednak móc
otrzymać obfitsze owoce łaski chrztu, postanawia przez ślubowanie rad
ewangelicznych w Kościele, uwolnić się od przeszkód, które mogłyby go
odwieść od żarliwej miłości i od doskonałości kultu Bożego, i jeszcze ściślej
poświęca się służbie Bożej. Poświęcenie zaś tym będzie doskonalsze, im
23
silniejsze i trwalsze będą więzy, na obraz Chrystusa związanego
nierozerwalnym węzłem z Kościołem, swoją Oblubienicą” (KK 44).
+ Życie konsekrowane połączone z kapłaństwem lub z charyzmatem
świeckiego. Małżonkowie mogą otrzymać ten sam rodzaj charyzmatu, który
tworzy tożsamość danego Instytutu zakonnego. Tak rozumiane życie
konsekrowane, związane z „charyzmatem Założyciela” obejmuje wszystkie
stanu w Kościele. Zakonotwórczy natomiast jest ten charyzmat, który splata
się z ściśle rozumianym życiem wspólnotowym i celibatem. Struktura życia
zakonnego obejmuje wobec tego: wartości ogólnoeklezjalne, wartości
określające stan zakonny (wspólnota i celibat) oraz charyzmat założycielski,
umożliwiający realne konkretne zaistnienie Instytutu zakonnego. Kodeks
prawa kanonicznego mówi globalnie o instytutach życia konsekrowanego,
zarówno zakonnych jak i świeckich. Lektura odpowiednich kanonów jest
wskutek tego uciążliwa i skomplikowana. Kodeks nie wnika w strukturę
charyzmatyczną Kościoła. Zajmuje się elementami widzialnymi, społecznymi,
które dotyczą zarówno stanu zakonnego jak i świeckiego. Stany te mogą być
wyodrębnione tylko w strukturze charyzmatycznej, a nie w strukturze
hierarchicznej. Życie zakonne różni się od konsekrowanego życia świeckiego
nie tylko tym, że do zakonów należą oprócz świeckich również kapłani.
Decydują też inne czynniki Ż2 98.
24

Życie kons. po sob. wat. II - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

Transkrypt

Podobne dokumenty

Letter from Bishop DiMarzio

Diecezjalny Dzień Życia Konsekrowanego

ZAPROSZENIE NA DIECEZJALNY DZIEŃ ŻYCIA

Szczegółowy program kursu dokształcającego: ADMINISTRACJA

ŻYCIE KONSEKROWANE I CHRZEST POLSKI 1050 LAT

Zaproszenie na spotkanie opłatkowe osób konsekrowanych

ŻYCIE KONSEKROWANE I CHRZEST POLSKI 1050 LAT