książka w formacie pdf - Stowarzyszenie Żydowski Instytut

Transkrypt

LEON TADEUSZ BŁASZCZYK
ŻYDZI W KULTURZE MUZYCZNEJ
ZIEM POLSKICH
W XIX I XX WIEKU
SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
LEON TADEUSZ BŁASZCZYK
ŻYDZI W KULTURZE MUZYCZNEJ
ZIEM POLSKICH
W XIX I XX WIEKU
SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce
Warszawa 2014
Copyright © by Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, 2014
Redaktor prowadząca, redakcja merytoryczna Beata Józefowicz
Redakcja językowa Agnieszka Krasnodębska
Korekta Beata Saracyn
Projekt graficzny Jerzy Matuszewski
Skład, łamanie Profika Studio Graficzne
Projekt okładki Jerzy Matuszewski
Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce składa podziękowania Instytucjom, które
udostępniły materiały ikonograficzne ze swoich zbiorów: Filharmonii Łódzkiej im. A. Rubinsteina,
Filharmonii Narodowej, Narodowemu Instytutowi Fryderyka Chopina oraz Towarzystwu
Muzycznemu im. H. Wieniawskiego w Poznaniu.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
ISBN 978-83-939735-1-4
Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny
Ul. Tłomackie 3/5
00-090 Warszawa
Druk i oprawa Grafix Centrum Poligrafii
Przedmowa
Praca niniejsza powstała w związku z prowadzonymi od ponad pół wieku badaniami autora nad
dziejami kultury muzycznej na ziemiach polskich (w granicach przedrozbiorowych) w XIX i XX wieku
i obejmuje biografie muzyków, którzy czynni byli od 1795 r. Oprócz haseł biograficznych w słowniku
znalazły się hasła rzeczowe dotyczące instytucji, w których działalności muzyka odgrywała
istotną rolę (szkoły muzyczne, orkiestry, chóry, zespoły kameralne, teatry muzyczne, synagogi,
towarzystwa kulturalno-oświatowe) oraz hasła zbiorcze poświęcone wykonywanym zawodom
(kantora, kapelmistrza wojskowego, krytyka i recenzenta muzycznego, producenta i sprzedawcy
instrumentów muzycznych oraz gramofonów i płyt, wydawcy i księgarza muzycznego itd.).
Osobne hasła poświęcono też niektórym, szczególnie licznym rodom muzyków. Oprócz muzyków,
którzy działali na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, uwzględniono też osoby
działające w innych krajach Europy, a także na innych kontynentach, jeśli pochodziły z ziem polskich
oraz tu rozpoczynały naukę i zawodową działalność muzyczną, niezależnie od tego, gdzie się urodziły
(dotyczy to zwłaszcza Żydów rosyjskich, którzy wskutek ograniczenia prawa do zamieszkania na
terenie Rosji, a następnie nasilających się pogromów, przybywali do Królestwa Polskiego). Często
nie udawało się udokumentować uprzedniej aktywności muzycznej emigrantów, wszakże, jeśli
w chwili wyjazdu mieli 20–30 lat, należy przyjąć, że taką działalność rozwijali, zważywszy, że muzykanci
i klezmerzy zaczynali pracować zarobkowo na ogół w bardzo młodym wieku. Uwzględniono
zarówno Żydów żyjących na ziemiach polskich, a czynnych w odrębnym nurcie żydowskiego
życia muzycznego (synagoga, żydowski teatr, żydowskie towarzystwo kulturalne, artystyczne
i oświatowe, także sportowe, a nawet polityczne), jak i działających w polskim życiu muzycznym,
często zasymilowanych aż do zmiany wyznania i całkowitej identyfikacji ze społeczeństwem
polskim, ale też tych, którzy, działając poza granicami ziem polskich, identyfikowali się, z różnych
względów, ze społeczeństwem rosyjskim, austriackim czy niemieckim bądź ze społeczeństwami
krajów, do których emigrowali, ale z ziem polskich się wywodzili, tam się początkowo kształcili
i tam rozpoczynali pracę, choć nie zawsze udało się te fakty ustalić. Niemniej jeśli muzyk pochodził
z rodziny klezmerskiej, a wyjechał już w wieku dojrzałym, można z dużym prawdopodobieństwem
takie założenie przyjąć.
5
Hasła są na ogół krótkie, ich zwięzłość, a nawet suchość była zamierzona. Nie są one całościowymi
biogramami, dotyczą tylko działalności muzycznej rzadko natomiast dają ocenę tej działalności.
Rola, jaką muzyk odegrał, wynika z zawartych w biogramie informacji. Stałymi elementami
biogramu są: nazwisko lub nazwiska, imię lub imiona, często zarówno używane, jak i metrykalne,
pożądane zwłaszcza wobec notorycznego hebraizowania imion w źródłach powojennych (np. Cwi
zamiast Hersz, Dow zamiast Ber, Zeew zamiast Wolf), ewentualny pseudonim lub pseudonimy (od
wariantów nazwiska i pseudonimów do nazwiska podstawowego prowadzą odsyłacze umieszczone
w odpowiednim miejscu porządku alfabetycznego), daty i miejsca urodzenia i śmierci, a jeśli
nie udało się ich ustalić – daty przybliżone (z towarzyszącym znakiem zapytania), informacje
o rodzinie, jeśli była z muzyką związana, o wykształceniu muzycznym, a także wykształceniu
wyższym nie muzycznym. Informacje o działalności kompozytorskiej są czasami szczegółowe,
częściej, zwłaszcza w przypadku kompozytorów płodnych, których utwory są zazwyczaj wymieniane
w literaturze przedmiotu, sumaryczne. Po biogramie następuje bibliografia osobowa przedmiotowa
w układzie chronologicznym, obejmująca pozycje, które przynoszą istotne informacje, z pominięciem
stereotypowych haseł w różnych leksykonach muzycznych, powtarzających ten sam, najczęściej
spetryfikowany materiał oraz wzmianek w prasie codziennej czy na afiszach.
Praca niniejsza opiera się na materiałach zaczerpniętych z opracowań polskich i obcych: druków
zwartych, w tym encyklopedii muzycznych i teatralnych, wydawnictw biograficznych ogólnych
i specjalnych, monografii miast oraz instytucji muzycznych i szkół, periodyków, w tym prasy
codziennej, kalendarzy, informatorów, ksiąg adresowych itp., jak również periodycznie ukazujących
się kronik instytucji artystycznych i edukacyjnych, z których autor korzystał w Polsce i za granicą,
w różnych ośrodkach Europy (Austria, Czechosłowacja, Francja, Niemcy, Rosja, Węgry, Włochy)
i Stanów Zjednoczonych, a także na wynikach kwerendy przeprowadzonej w wielu archiwach
państwowych, miejskich oraz instytucjach, zwłaszcza szkołach muzycznych w Warszawie
(Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Archiwum m.st. Warszawy i Województwa
Warszawskiego, Akademii Muzycznej w Warszawie), w Berlinie, Lipsku, Paryżu, Pradze, Weimarze,
Wiedniu, a ponadto na szerokiej ankiecie przeprowadzonej drogą korespondencyjną oraz na
setkach wywiadów i rozmów z ludźmi, którzy znali środowisko muzyczne, czasem z członkami rodzin
muzyków, niestety, wobec tragedii Holocaustu, rzadziej z samymi muzykami, którzy przeżyli i żyli
jeszcze po 1950 roku, kiedy autor rozpoczął swoje poszukiwania. Źródła archiwalne i informacje
ustne zostały w bibliografii zaznaczone.
Autor, rzecz jasna, zdaje sobie sprawę z tego, że nie wyczerpał możliwości, jakich dostarcza
zarówno literatura drukowana, zwłaszcza prasa codzienna, jak i zasoby archiwów. Prac tego typu
nigdy nie można uznać za definitywnie zakończone, zwłaszcza jeśli są rezultatem indywidualnego
wysiłku. Wydaje się jednak, że w obecnej postaci słownik powinien służyć ludziom i utrwalać
pamięć o rzeszach muzyków zasłużonych dla kultury muzycznej ziem polskich, Europy, a nawet
świata, zwłaszcza tych wszystkich, którzy nie trafili do wielkich encyklopedii międzynarodowych,
ogólnych (w tym także żydowskich) oraz muzycznych.
Leon Tadeusz Błaszczyk
6
Wykaz skrótów bibliograficznych
100 lat Filharmonii w Warszawie 100 lat Filharmonii w Warszawie 1901–2001,
red. M. Bychawska, H. Schiller, Warszawa 2001
150 lat PWSM 150 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej
w Warszawie, red. S. Śledziński, Kraków 1960
Baker’s Biographical Dictionary Baker’s Biographical Dictionary of Musicians, 9. ed.,
ed. by N. Slonimsky, New York 2001
Baza Cmentarza przy Okopowej Baza danych Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej
w Warszawie
Błaszczyk, Dyrygenci L.T. Błaszczyk, Dyrygenci polscy i obcy w Polsce działający
w XIX i XX wieku, Kraków 1964
Błaszczyk, Polish Contribution L.T. Błaszczyk, Polish Contribution to the American
Musical Life, [w:] Poles in America. Bicentennial Essays,
ed. F. Mocha, Stevens Point, WI 1978
Brückner, Rock, Judentum H. Brückner, C.M. Rock, Judentum und Music. Mit ABC
jüdischer und nicht arischer Musicbeflissener, 3. Aufl.,
München 1938
Dybowski, Słownik S. Dybowski, Słownik pianistów polskich, Warszawa 2003
EM PWM I–XII Encyklopedia muzyczna PWM, t. I–XII, Kraków 1979–2012
Engelking, Leociak, Getto warszawskie B. Engelking, J. Leociak, Getto warszawskie.
Przewodnik po nieistniejącym mieście, Warszawa 2001
Fater, Jidisze muzik I. Fater, Jidisze muzik in Pojln cwiszn bejde
welt-milchomes, Tel-Aviv 1970
Friedmann, Lebensbilder I–IIILebensbilder berühmter Kantoren, Bd I–III,
Hsgb. A. Friedmann, Berlin 1918–1927
Fuks, Księga M. Fuks, Księga sławnych muzyków pochodzenia
żydowskiego, Poznań 2003
Fuks, Muzyka ocalona M. Fuks, Muzyka ocalona. Judaica polskie,
Warszawa 1989
Fuks, Straty M. Fuks, Straty osobowe żydowskiego środowiska
muzycznego, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu
Historycznego w Polsce” 1978 nr 3–4
Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar’ A. Gabrilovič, Muzykal’nyj kalendar’, spravočnaja i zapisnaja
knižka na 1895–1914 god, S.-Petersburg 1895–1914
7
Hesse‘s Musiker-Kalender Max Hesse’s deutscher Musiker-Kalender für das Jahr 1879
–1922, Leipzig 1879–1922; Vereinigter Musiker-Kalender
Hesse-Stern, Leipzig 1923-1927; Hesse’s Musiker-Kalender
1928–1941, Leipzig 1928–1941
Idelsohn, Jewish Music A.Z. Idelsohn, Jewish Music in its Historical Development,
New York 1992
Leksykon muzyków pedagogów Leksykon polskich muzyków pedagogów narodzonych
po 31 grudnia 1870 r., red. K. Janczewska-Sołomko,
Kraków 2008
Lerski, Encyklopedia T. Lerski, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Muzyka.
Teatr. Film, Warszawa 2008
Lerski, Syrena Record T. Lerski, Syrena Record – pierwsza polska wytwórnia
fonograficzna 1904–1939, Warszawa 2002
Lodz-Names Lodz-Names. List of the Ghetto Inhabitants 1940–1944,
vol. I–V, Jerusalem 1994
Łoza, Czy wiesz? S. Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, Warszawa 1938;
Uzupełnienia i sprostowania, Warszawa 1939
MGG I–XDie Musik in Geschichte und Gegenwart.
Allgemeine Enzyklopädie der Musik, Hrsg. F. Blume,
Bd I–X, Kassel 1956–1962
Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów B. Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów
Pianistycznych im. Fryderyka Chopina 1927–1995,
Gdańsk 2000
Okręt, Rocznik W. Okręt, Rocznik naukowo-literacko-artystyczny
na rok 1905, Warszawa 1905
Olszewicz, Lista B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej (1. IX.1939
– 1. III 1946), Warszawa 1947
Plohn, Muzyka A. Plohn, Muzyka we Lwowie a Żydzi, Lwów 1937
Polska Artystyczna Polska Artystyczna. Kalendarz – informator muzyczny,
literacki, sztuk plastycznych, teatralny
i kinematograficzny na 1923/24 r., red. M. Skolimowski,
Warszawa [1923]
Prosnak, Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne J. Prosnak, Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne
im. Fryderyka Chopina w Warszawie 1927–1970,
Warszawa 1970
PSB I–XLIII 8
Polski słownik biograficzny, t. I–XLIII, Kraków 1935–2012
Rozen, Di geshikhte Di geshikhte fun khazanus, ed. A.H. Rozen,
New York 1924
Rutowska, Serwański, Straty M. Rutowska, E. Serwański, Straty osobowe polskiego
środowiska muzycznego w latach 1939–1945,
Warszawa 1977
Saleski, Famous musicians G. Saleski, Famous musicians of Jewish origin,
New York 1949
SBTP I Słownik biograficzny teatru polskiego, t. I, 1765–1965,
red. Z. Raszewski, Warszawa 1973
SBTP II Słownik biograficzny teatru polskiego, t. II, 1900–1980,
red. Z. Wilski et al., Warszawa 1994
SMP I–II Słownik muzyków polskich, t. I–II, Kraków 1964-1967
Sowiński, Słownik W. Sowiński, Słownik muzyków polskich dawnych
i nowoczesnych, Paryż 1874
Spis nauczycieli I–II Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, seminariów
nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz
szkolnych, oprac. Z. Zagórowski, rocznik I–II,
Warszawa 1924–1926
Stengel, Gerigk, Juden T. Stengel, H. Gerigk, Lexikon der Juden in der Musik,
Berlin 1940
The New American Grove The New Grove Dictionary of American Music,
by H. Wiley-Hitchcock, S. Sadie, vol. I–IV,
London 1986
The New Grove Dictionary I–XXIXThe New Grove Dictionary of Music and Musicians, 2 ed,
ed. S. Sadie, vols I–XXIX, London 2001
Turkow, Azoy iz es geven J. Turkow, Azoy iz es geven, Buenos Ayres 1948
Yidisher teater in Eyrope J. Turkow, Yidisher teater in Eyrope tsvishn beyde
velt-milkhomes, Nyu York 1968–1971
Wininger, National Biographie I–VI S. Wininger, Große Jüdische National-Biographie,
Bd. I–VI, Cernăuti 1925–1936
Zylbercwejg (występuje także jako ZilbercwejgZ. Zylbercwejg, Leksikon fun jidiszn teater, t. I–VI,
lub Zilbercwaig), Leksikon I–VI
New Jork 1931, Warsze 1934, Niu Jork 1959, Niu Jork
1963, Mexico 1967, Niu Jork 1989
9
Wykaz skrótów w tekście
Skróty powszechnie stosowane
b.d.w. – bez daty wydania
b.m.w. – bez miejsca wydania
dyr. – dyrektor
dyryg. – dyrygent
gim. – gimnazjum
jęz. – język
k. – koło
kapelm. – kapelmistrz
kier. – kierownik
konk. – konkurs
konserw. – konserwatorium
l. – lata, latach
muz. – muzyczna, muzyczny
ok. – około
pocz. – początek
pod dyr. – pod dyrekcją
pod kier. – pod kierunkiem
poł. – połowa, połowie
pp – pułk piechoty
prof. – profesor
pseud. – pseudonim
r.ż. – roku życia
świat. – światowa, światowej
tow. – towarzystwo
w. – wiek
właśc. – właściwie
wyd. – wydanie
wyst. – wystawienie
Skróty nazw instytucji i organizacji
ASCAP – Amerykańskie Stowarzyszenie Kompozytorów, Autorów i Wydawców
Ces. Ros. Tow. Muz. – Cesarskie Rosyjskie Towarzystwo Muzyczne
Galic. Tow. Muz. – Galicyjskie Towarzystwo Muzyczne
PWSM – Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna
WTM – Warszawskie Towarzystwo Muzyczne
UW – Uniwersytet Warszawski
UJ – Uniwersytet Jagielloński
PAN – Polska Akademia Nauk
ŁTM – Łódzkie Towarzystwo Muzyczne
ZASP – Związek Artystów Scen Polskich
ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
ŻIH – Żydowski Instytut Historyczny
10
A
ABELES Juliusz (1 VII 1898 Kraków – po 1946
Tel Awiw), doktor filozofii, śpiewak, bas. W 1927 wziął
udział w koncercie poświęconym twórczości L. van
Beethovena w Krakowie. W l. 20. był solistą opery
w Teatrze Wielkim w Warszawie. W czasie II wojny
świat. znalazł się w Armii gen. Andersa i z nim dotarł
do Palestyny.
Polska Artystyczna; Rocznik oficerski rezerw, Warszawa 1934.
ABELIOWICZ Lew (6 I 1912 Wilno – 1985 ?),
kompozytor. Studia muz. odbył w 1936–1939 pod kier.
Zbigniewa Drzewieckiego i Kazimierza Sikorskiego
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. W 1939
uciekł do Mińska i w tamtejszym konserw. kontynuował
studia muz. pod kier. Wasilija Zołotariowa. Uzupełniał
studia kompozytorskie w 1944–1946 pod kier. Mikołaja
Miaskowskiego w Moskwie. Po wojnie pozostał na
Białorusi. Komponował utwory orkiestrowe, w tym
4 symfonie, Poemat heroiczny (1957) oraz utwory
kameralne i wokalne.
Sovetskije kompozitory. Kratkij biografičeskij spravočnik, sost.
G. Bernandt, A. Dolžanskij, Moskva 1957.
ABELOW Jakub Mosze (1846 Druskienniki
– 3 IX 1888 Troki k. Wilna), śpiewak, kantor, dyrygent.
Kształcił się pod kier. Grimma w Wilnie. Był kantorem
w Smorgoniach i w Trokach. Często był zapraszany do
→ Wielkiej Synagogi w Wilnie do odprawiania modłów.
Był także kompozytorem utworów na głos kantora
i chór oraz na chór i orkiestrę.
E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der yidisher liturgie, Warsze 1930;
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936;
Stengel, Gerigk, Juden; Idelsohn, Jewish Music.
ABLER Salomea (? – ?), pianistka, pedagog.
W okresie międzywojennym prowadziła we Lwowie
Szkołę Gry na Skrzypcach przy ul. Jagiellońskiej 17.
ABRAHAMSON też Abramson Natan Nathan
(1870 ? – ? Nowy Jork), śpiewak, dyrygent chórów.
Był synem Eliasza, kantora. Kształcił się w chórach
J. → Altszula „Słonimera” i Rafała Judela Rabinowicza.
Przez pewien czas był dyryg. chórów u kantora A.M.
→ Bernsteina i u kantora G. → Siroty w → Synagodze
Chóralnej w Wilnie, następnie zaś u kantora Siroty
w → Wielkiej Synagodze tamże. W 1903 wyemigrował
do Stanów Zjednoczonych i został nadkantorem
w People’s Synagogue w Nowym Jorku. Był też kier.
szkoły kantorów. W 1917 był prezydentem Jewish
Cantors Association of America (JMCA).
Rozen, Di geshikhte.
ABRAS Ozjasz Joszua zwany Pice (1820 Brody
[Berdyczów] – 25 XI 1896 Odessa), śpiewak, baryton,
kantor, kompozytor muzyki religijnej. Od ok. 1828
śpiewał w chórach u różnych kantorów: Modla
w Wielkiej Synagodze Przedmiejskiej we Lwowie,
Becalela Odessera, z którym jeździł po różnych
miastach południowej Rosji. Kształcił się przez
pewien czas pod kier. Salomona Sulzera w Wiedniu
oraz Ferenca Liszta w Weimarze [sam tak twierdził].
W 1840–1842 był kantorem w Synagodze Perla
w Tarnopolu. W 1842 przeniósł się do Lwowa. W 1844
–1860 był tam kantorem w → Synagodze Postępowej
Templum przy Starym Rynku. Uczył też śpiewu
w szkole żydowsko-niemieckiej. W 1860 przeniósł się
do Odessy i został kantorem w Synagodze Miejskiej.
Ogłosił drukiem Zimrat-Jah. Gottesdienstliche Gesänge
11
adelstein
der Israeliten (Wien 1874) opracowane na głos kantora
z towarzyszeniem chóru.
„Ruch Muzyczny” 1857 nr 18; Friedmann, Lebensbilder II; Rozen,
Di geshikhte; E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der yidisher liturgie,
Warsze 1930; Wininger, National Biographie I; D. Ajzensztadt, A. Prager,
Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936; M. Bałaban, Historia lwowskiej
synagogi postępowej, Lwów 1937; Brückmann, Rock, Judentum;
M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish Music, New York 1975;
Idelsohn, Jewish Music.
A
ADELSTEIN Zofia z męża Mingardi, pseud.
Zoe Nesleda (ok. 1870 ? – 7 II 1926 Warszawa),
śpiewaczka, sopran. Była żoną kapelm. Wiktora
Mingardi. Pierwszych zasad śpiewu uczyła się
u Józefiny Reszke-Kronenbergowej. Uzupełniała studia
wokalne w konserw. w Bolonii. Od 1891 występowała
na scenach włoskich, m.in. w Bolonii, w 1893 śpiewała
w zespole opery włoskiej w Moskwie pod batutą męża.
W 1894 wystąpiła w Teatrze Wielkim w Warszawie,
śpiewając partie Santuzzy w Rycerskości wieśniaczej
P. Mascagniego, Neddy w Pajacach R. Leoncavalla
i Małgorzaty w Fauście C. Gounoda. Wyjechała
następnie do Włoch i występowała m.in. w 1895
w Genui. W październiku 1905 występowała gościnnie
w Teatrze Miejskim we Lwowie. W Teatrze Wielkim
w Warszawie występowała jeszcze w 1906 i 1911.
W czerwcu została zaangażowana do zespołu
Opery Popularnej w Warszawie. Śpiewała tam
m.in. partię tytułową w Halce S. Moniuszki.
Do 1914 uczyła też śpiewu w Warszawie.
„EMTA” 1894 nr 547 (12); „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 5; SBTP I; E. Szulc,
Cmentarze ewangelickie w Warszawie, Warszawa 1989.
ADLER Juliusz Judka (15 XI 1880 Białystok – po 1950
Stany Zjednoczone), aktor, dyrygent, aranżer. Nauczył
się muzyki jako meszorer. Początkowo pracował
w rosyjskiej trupie operetkowej, po czym był dyryg.
chóru w Wielkiej Synagodze w Białymstoku. Działał
następnie jako aktor, dyryg. chórów, a czasem także
jako dyryg. operetki w trupach teatralnych Dawida
Szwarcbarda, Abrahama Kamińskiego, Abrahama
Fiszzona. Przez pewien czas z własną trupą wędrował
po Rosji. Po 3 latach pobytu w Stanach Zjednoczonych
objął w 1907 dyr. → teatru Jardin d’Hiver w Warszawie.
Po ponownym tournée po Polsce i Rosji wyjechał
w 1909 na jeden sezon do Stanów Zjednoczonych, po
czym wrócił do Polski. Przez jeden sezon jako aktor,
śpiewak i reżyser współpracował z → Teatrem Wielkim
Icchaka Zandberga w Łodzi. Zorganizował następnie
trupę wspólnie z Nahumem Lipowskim i wędrował
12
po Rosji. W 1910–1911 pracował ponownie w teatrze
Zandberga, a w 1912 wraz z Lipowskim prowadził
w Łodzi teatr w przerobionym na ten cel cyrku. W 1912
wraz z H. → Sieradzkim otworzył → teatr Scala w Łodzi.
Skomponował operetki: Skautka i Wierna żona. Grał
też w filmach w jidysz: Mirele Efros (1912), Szechite
(1914) i polskich Niewolnica zmysłów (1914), w którym
partnerką była Pola Negri. W 1920 osiadł w Stanach
Zjednoczonych, gdzie grał w kilku hollywoodzkich
produkcjach: Broken Hearts (1926), She (1935)
i musical Catskill Honeymoon (1950). Często wyjeżdżał
na gościnne występy do Europy, a także do Argentyny
i Brazylii.
Zylbercwejg, Leksikon III; Yidisher teater in Eyrope.
AFTERGUT Edgar (1924 Niemcy), skrzypek.
W 1934 przybył z rodzicami do Warszawy.
W grze na skrzypcach był uczniem W. → Kryształa.
W czasie okupacji niemieckiej znalazł się w getcie
warszawskim. Występował wielokrotnie jako solista,
m.in. z → Żydowską Orkiestrą Symfoniczną. Przeżył
okupację i wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
Informacje przyjaciół; Turkow, Azoy iz es geven; Yidisher teater
in Eyrope; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie.
AGEMAN Lea (? – 1942 ?), nauczycielka śpiewu.
Była siostrą Moszka. Ukończyła kurs dla nauczycieli
zorganizowany przez gminę żydowską w Warszawie.
Specjalizowała się w nauczaniu śpiewu. Prowadziła
chóry w żydowskich szkołach powszechnych. Zginęła
z rąk nazistów.
Lerer yizkor-bukh: di umgekumene lerer fun Tsisho shuln in Poyln,
ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954; Fater, Jidisze muzik;
Fuks, Straty.
AGEMAN Moszek Hersz (ok. 1915 Warszawa – 1942
Warszawa), dyrygent. Był bratem Lei. Kształcił się
w dyrygenturze pod kier. Waleriana Bierdiajewa
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie
1931–1939. Dyrygował chórem kameralnym w → Teatrze Młodych Żydowskie Studio Eksperymentalne
w Warszawie. Przez pewien czas prowadził także chóry
dziecięce w szkołach żydowskich.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Lerer yizkor-bukh:
di umgekumene lerer fun Tsisho shuln in Poyln, ed. H.Sh. Każdan,
Nyu-Jork 1952-1954; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
AJDELSON też Eidelson Josef (10 I 1910 [1916]
Dęblin – 21 XI 2004 Nowy Jork), śpiewak, kantor.
Uczył się u kantora M. → Mendelewicza w Warszawie.
Ajzensztadt
Dawid Ajzensztadt
W 1932 został kantorem w → Synagodze Synaj
w Warszawie. Stąd przeniósł się do Lwowa, a następnie
w 1935 na stanowisko kantora → Wielkiej Synagogi
do Wilna. Dawał często koncerty arii i pieśni, także
żydowskich pieśni ludowych. Przez pewien czas był
kantorem w Grudziądzu. Brał żywy udział w żydowskim
życiu kulturalnym w Wilnie i cieszył się tam dużym
uznaniem. W getcie wileńskim był aktorem teatru
Tikwa i brał udział jako solista w występach chóru
hebrajskiego pod dyr. W. → Durmaszkina. Uratował
się w obozie i po zakończeniu wojny był przez pewien
czas w Afryce Południowej. Następnie zamieszkał
w Nowym Jorku i był cenionym kantorem kongregacji
East Midwood Jewish Center w Brooklynie.
Fater, Jidisze muzik.
AJZENMAN Mendel (20 IX 1892 – ?), flecista.
Żył i pracował w Łodzi. W 1915–1916 był flecistą
w → Łódzkiej Orkiestrze Symfonicznej. W czasie
II wojny świat. przebywał w getcie łódzkim, gdzie
prawdopodobnie zginął.
Sprawozdanie Zarządu Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej z sezonu
1915/1916, Archiwum Filharmonii Łódzkiej im. Artura Rubinsteina
z zasobu Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Marszałka Józefa
Piłsudskiego w Łodzi; Lodz-Names.
AJZENSZTADT też Eisenstadt Dawid (1889
Nasielsk – VII 1942 Treblinka), dyrygent chórów,
kompozytor. Naukę śpiewu rozpoczął u kantora Lejzora
Boruchowicza w Nowym Dworze Mazowieckim,
kontynuował w Memel, następnie pod kier. Efroima
Szklara w Szkole Muz. w Rydze i pod kier. Nikołaja
Heifeca w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Rostowie
n. Donem, wreszcie po I wojnie świat. u Witolda
Maliszewskiego w Warszawie. W 1921–1939 był dyryg.
100-osobowego chóru chłopięco-męskiego → Wielkiej
Maria Ajzensztadt
Synagogi na Tłomackiem w Warszawie. Występował
z nim w repertuarze religijnym i świeckim na koncertach
publicznych, także w Polskim Radiu. W 1935 chór
w podwójnym składzie wziął udział w wystawieniu opery
Dybuk L. Rocci. Od 1936 był kier. szkoły dla kantorów
przy → Warszawskim Instytucie Muz. Dyrygował też
chórem Tow. Popierania Szkolnictwa Żydowskiego
i Kultury Żydowskiej „Szul-Kult” oraz chórem ludowym
Kultur-Ligi. Był także kompozytorem, ale żaden z jego
utworów nie ukazał się w druku, a rękopisy zaginęły.
Razem z A. → Pragerem rozpoczął wydawanie
Algemajner muzik-leksikon, którego ukazały się tylko
trzy zeszyty. W 1939 chór uczestniczył w realizacji
filmu w jidysz On a hejm w reż. Aleksandra Martena
z muzyką I. → Szajewicza. Podczas okupacji niemieckiej
przebywał w getcie warszawskim. Zginął wraz
z rodziną w następstwie deportacji do obozu zagłady
w Treblince.
A
Turkow, Azoy iz es geven; M. Neustadt, Churbn un ojfsztand fun
jidn in warsze, Tel Awiw 1948; Zylbercwejg, Leksikon; Entsiklopedia
szel galujot. Sifri-zichron larcit hagolah wedoti, ed. I. Grinbaum,
Jeruszalajim –Tel Aviv 1953; J. Turkow, Farloshene shtern, Buenos
Ayres 1953; N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957; Fater,
Jidisze muzik; Fuks, Straty; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking, Leociak,
Getto warszawskie; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
AJZENSZTADT też Eisenstadt Maria Miriam (1921
Warszawa – VII 1942 Warszawa), pianistka, śpiewaczka,
sopran. Była córką Dawida. Gry na fortepianie uczyła
się początkowo u M. → Bar, a następnie Zbigniewa
Drzewieckiego, śpiewu – u ojca. Wraz z rodziną
znalazła się w getcie warszawskim. Występowała
na estradzie koncertowej, głównie w teatrze
Femina i w teatrze Sztuka, w repertuarze operowym
i pieśniarskim, z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej,
a także przy akompaniamencie I. → Rosenbauma lub
R. → Zandberga. Zginęła w czasie akcji wysiedleńczej,
zastrzelona na Umschlagplatzu.
13
akerman
M. Neustadt, Churbn un ojfsztand fun jidn in warsze, Tel Awiw 1948;
Turkow, Azoj iz es gewen; E. Ringelblum, Notitsn fun varshever geto,
Warszawa 1952; Entsiklopedia szel galujot. Sifri-zichron larcit hagolah
wedoti, ed, I. Grinbaum, Jeruszalajim Tel Aviv 1953; J. Turkow,
Farloshene shtern, Buenos Ayres 1953; Zylbercwejg, Leksikon; Fater,
Jidisze muzik; Fuks, Straty; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
AKERMAN Roman (? – ?), kapelmistrz. Przed I wojną
świat. prowadził zespół instrumentalny w Lublinie.
Z zespołem tym tworzył oprawę muz. spektakli teatru
Miniatura w 1914–1918.
K. Zieliński, W cieniu synagogi. Obraz życia kulturalno-społecznego
Żydów Lublina w czasie okupacji austro-węgierskiej, Lublin 1998;
K. Zieliński, Żydzi Lubelszczyzny 1914–1918, Lublin 1999.
ALBAM Lew (? – ?), wiolonczelista, pedagog.
W okresie międzywojennym był członkiem orkiestry
Rozgłośni Polskiego Radia w Wilnie. Prowadził też
klasę gry na wiolonczeli w → Żydowskim Instytucie
Muz. przy Żydowskim Stowarzyszeniu Popierania
Sztuki w Wilnie.
D. Berezowska, Żydowski Instytut Muzyczny 1924–1940, „Nasza
Gazeta” 2001 nr 525.
A
ALEMANY poprzednio Altman Bernard (4 X 1904
Częstochowa – 22 VIII 1993 Nowy Jork), skrzypek,
dyrygent, kompozytor. Przez 2 lata studiował
w Konserw. Juliusa Sterna w Berlinie. Do 1933
działał w Niemczech. Prowadził zespoły taneczne
w Berlinie, m.in. 7-osobową orkiestrę tangową
„Orquesta tipica Argentina”. Występował w radiu,
nagrywał też płyty dla wytwórni Telefunken. W 1931
i w 1935 nagrał szereg płyt dla wytwórni Syrena
Record w Warszawie. Występował gościnnie
w Paryżu, Brukseli i Sevilli. Później wyemigrował do
Stanów Zjednoczonych.
Stengel, Gerigk, Juden; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
ALOIS Musikant – zob. Aloiz Władysław
ALOIZ Władysław właśc. Musikant Alois (1 VII 1860
Praga – 1917 ? Petersburg), wiolonczelista, pedagog,
kompozytor utworów na wiolonczelę i fortepian oraz
pieśni, dyrygent oper. Kształcił się w 1873–1879
w Konserw. Muz. w Pradze. W 1879–1887 uczył się
w Kijowie, po czym w 1887 przybył do Warszawy,
gdzie został wiolonczelistą w → Orkiestrze Teatru
Wielkiego oraz profesorem → Instytutu Muz.
W Warszawie też dał się poznać jako dryg., kierując
m.in. w 1890 w Teatrze Letnim wystawieniem opery
Ruy Blas F. Marchettiego. W 1891 wyjechał do Rosji
14
i działał jako pedagog, początkowo w Odessie, a od
1898 w Petersburgu.
Konserwatorium Muzyczne w Warszawie, „EMTA” 1889 nr 285;
J. Władysław Aloiz, „EMTA” 1889 nr 291; B. Urie, Češti violoncellisté XVIII.–
XX. stoleti, Praha 1946; 150 lat PWSM; Československý hudebni slovnik
osob a instituci, t. I, Praha 1963; Błaszczyk, Dyrygenci; A. Rutkowska,
Działalność pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego
1860–1918, Warszawa 1967.
ALTBERG Emma (14 I 1889 Płock – 4 VII 1983 Łódź),
pianistka, klawesynistka, pedagog, krytyk. Kształciła
się w grze na fortepianie 1909–1914 u Blanche Silva
w Schola Cantorum w Paryżu, w 1926–1928 u W. →
Landowskiej w St. Leu k. Paryża oraz u Paula Brunolda
w Paryżu. Studiowała też filozofię i nauki społeczne
na uniwersytetach szwajcarskich w Genewie i Bernie.
W 1915–1939 koncertowała i uczyła w Warszawie.
W 1926–1931 była członkiem Zarządu Stowarzyszenia
Miłośników Dawnej Muzyki i występowała na
koncertach stowarzyszenia. W 1931–1939 była
recenzentem muz. „Ekspresu Porannego”. W 1939–
1945 była prof. gry na fortepianie w Wilnie. W 1949–
1967 była prof. gry na fortepianie, klawesynie oraz
metodyki nauczania gry na fortepianie w Państwowej
Wyższej Szkole Muz. w Łodzi. Pisała artykuły na tematy
muzyczne, redagowała wydawnictwa pedagogiczne,
jest autorką publikacji Polscy pianiści (Łódź 1947).
SMP I; EM PWM I; „Ruch Muzyczny” 1983 nr 17; L. Cieślak, Emma Altberg
– pedagog i działacz społeczny, „Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej
w Łodzi”, t. XIV, Łódź 1987; Z dziejów Akademii Muzycznej w Łodzi
(materiały historyczne), cz. I, Łódź 1991; PWSM 1945–1975, Łódź 1991;
Dybowski, Słownik; Leksykon muzyków pedagogów.
ALTEN Bella (30 VI 1877 Zaskaczewo – 31 XII 1962
Londyn), śpiewaczka, sopran koloraturowy. Była
uczennicą Gustawa Engla w Berlinie i Aglaji Orgeni
w Dreźnie. Debiutowała w 1897 i do 1900 śpiewała
w Operze w Lipsku, w 1900–1903 w Teatrze Dworskim
w Brunszwiku, w 1903–1904 w Operze w Kolonii,
w 1904–1905 w Teatrze Narodowym w Berlinie.
W 1905–1914 była członkiem zespołu Metropolitan
Opera w Nowym Jorku. Równocześnie w 1908–1911
występowała w Teatrze Miejskim w Hamburgu, a także
gościnnie w różnych teatrach operowych w Europie
i Ameryce. Występowała na Festiwalu Wagnerowskim
w Bayreuth. W 1917–1923 odnosiła sukcesy w Operze
Wiedeńskiej. Poświęciła się następnie nauczaniu
śpiewu w Wiedniu, a od 1936 w Londynie.
W.H. Seltsam, Metropolitan Opera Annals: a Chronicle of Artists
and Performances, New York 1947; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes
Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd I, Bern 1997.
amsel
ALTENBERG Marian (16 VIII 1907 Lwów – 29 V
1943 Warszawa), pianista, akompaniator, dyrygent
orkiestr i chórów. Kształcił się w grze na fortepianie
w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie.
Dyrygenturę studiował pod kier. Aleksandra Fielitza
i Pawła Graenera w Berlinie w 1928–1931. W 1931–1932
był kapelm. opery niemieckiej w Brnie. Po powrocie do
Lwowa od 1933 był solistą i akompaniatorem w Polskim
Radiu, korepetytorem solistów opery w Teatrze Wielkim,
kier. mieszanego Chóru Robotniczego. Występował
również jako dyryg. koncertów symfonicznych
tamtejszej filharmonii i operetki. Przez pewien czas
dyrygował także w Teatrze Operetty i w Teatrze Letnim
w Warszawie. W 1939–1941 zajmował stanowisko
dyryg. w Państwowym Teatrze Opery i Baletu we
Lwowie. Po zajęciu Lwowa wyjechał do Warszawy,
ukrywał się po aryjskiej stronie. Zginął zamordowany
przez nazistów na skutek denuncjacji.
Almanach Żydowski, Lwów 1937; Plohn, Muzyka; Błaszczyk, Dyrygenci;
Fater, Jidisze muzik; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty.
ALTER Izrael (23 IX 1901 Lwów – 17 XI 1980 Nowy
Jork), śpiewak, tenor, kantor synagogalny, pedagog,
kompozytor. Początkowo kształcił się pod kier. kantora
I.H. → Halperina w rodzinnym mieście. Uzupełniał
studia u kantora Jehudy Lejba Millera w Wiedniu.
Tam też rozpoczął działalność kantora w 1921. W 1925
powołany został do Hannoveru, gdzie pracował do
1934. W tym roku odwiedził Warszawę. Przez szereg
lat był kantorem w United Hebrew Congregation
w Johannesburgu w Południowej Afryce. W 1961
przeniósł się do Stanów Zjednoczonych i został
członkiem fakultetu muzyki religijnej w Hebrew Union
College School of Sacred Music w Nowym Jorku.
Wydał niektóre kompozycje liturgiczne D. → Ajzensztadta. Opracował i wydał w dwóch tomach swoje
kompozycje synagogalne Shirej Yisrael (1952–1957),
tom melodii do poezji żydowskiej Mayne lider (1957)
i Cantorial Recitatives for Hallel, tal, geshem na głos
solo (1962).
Stengel, Gerigk, Juden; The International Biographical Dictionary
of Central European Emigrés 1933–1945, vol. II, part 1: The Arts, Sciences
and Literature, ed. H. Atrarest, W. Röder, München 1983.
ALTERMAN Hilel (1849 [1850] Rosja – 23 VI 1934
Łódź), śpiewak, bas-baryton, kantor. W młodości
kształcił się w muzyce jako meszorer w chórze kantora
J. → Blindmana w Berdyczowie. Początkowo był
kantorem w Nikołajewie w Rosji, a następnie przez
pewien czas kantorem w Białymstoku. Gdy w 1887
otwarto Wielką Synagogę Postępową w Łodzi, został
powołany na stanowisko drugiego kantora, a następnie
nadkantora i zajmował je do 1923.
„Di Chazonim Welt” 1935 nr 20; Fater, Jidisze muzik; A. Kempa,
M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny, ser. 1, t. I, Łódź
2001.
ALTGLAS Maks Majer (16 II 1890 Warszawa – 15 II
1952 Nowy Jork), śpiewak, tenor. Do ok. 20. r.ż.
mieszkał w Warszawie, gdzie ukończył szkołę średnią
i Wyższą Szkołę Handlową. Tu także rozpoczął naukę
śpiewu. Kontynuował studia wokalne pod kier.
W. → Seidemana w 1915–1919 w Konserw. Juliusa
Sterna w Berlinie. Debiutował w Niemczech. Śpiewał
w większych miastach w Niemczech, Austrii oraz
w Polsce i Czechach. Osiadł następnie w Stanach
Zjednoczonych. W 1924–1940 był solistą Metropolitan
Opera House w Nowym Jorku. Był także pedagogiem.
The Macmillan Encyclopedia of Music and Musicians, ed. A. Wier,
New York 1937; J.T.H. Mize, The International Who is Who in Music,
5 ed. Chicago 1951; Baker’s Biographical Dictionary; Błaszczyk, Polish
Contribution; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit.
Aufl., Bd I, Bern 1997.
ALTSCHUL też Altszul Josef zwany Joszke
„Słonimer“ (1839 [1840] Wilno – 1908 Grodno),
śpiewak, kantor synagogalny. Był synem rabina
Arona Seliga. Kształcił się pod kier. J. → Blindmana
w Berdyczowie. Działalność jako kantor rozpoczął
w Żagarach. W 1863–1883 był kantorem miejskim
w Słonimie. Stąd jego przydomek. Od 1883 aż do
śmierci był kantorem w Grodnie.
A
Friedmann, Lebensbilder I; E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der yidisher
liturgie, Warsze 1930; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzikleksikon; M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish Music, New York
1975; Idelsohn, Jewish Music.
ALTSZUL też Altszuler Arnold Aron (? – ?), śpiewak,
kantor. Był synem Josefa. Działał jako kantor
i nauczyciel śpiewu w Niemczech i Anglii. Przez rok
pełnił obowiązki nadkantora w → Wielkiej Synagodze
na Tłomackiem w Warszawie.
AMEISEN Anna (? – ?), pedagog. W l. 20. XX w. uczyła
śpiewu chóralnego w → Instytucie Muz. w Krakowie.
Polska Artystyczna.
AMSEL Henryk (? Królestwo Polskie – ?), śpiewak,
tenor. Koncertował w Warszawie. W 1873 przebywał
15
anhalt
w Paryżu. Występował także w Londynie. W l. 80. XIX w.
mieszkał w Warszawie.
„Kurier Warszawski” 1873 nr 138; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny,
Warszawa 1888.
ANHALT Paweł (ok. 1910 Kraków – ?), teoretyk,
muzykolog, dyrygent, kompozytor. Ukończył studia
muzykologiczne pod kier. Zdzisława Jachimeckiego
na UJ, uzyskując w 1933 dyplom magistra na podstawie
pracy Rozwój pojęć harmonicznych. Czynny był
w → Żydowskim Towarzystwie Muz. w Krakowie, był
jednym z dyryg. jego chórów. Uczył przedmiotów
teoretycznych w Żydowskim Instytucie Muz. kierowanym
przez R. → Arnold-Hersztajn. Zachował się jego jeden
Mazurek (poświęcony przyjaciółce R.K.) wydany drukiem
w Krakowie.
K. Michałowski, Bibliografia polskiego piśmiennictwa muzycznego,
Kraków 1955; Fater, Jidisze muzik.
A
ANTOWILSKA Roza (1880 Wilno – 1943 ?),
śpiewaczka. Była solistką w trupach teatralnych
Salomona Genfera, Nachuma Lipowskiego i Abe
Kompaniejca, z którym przez kilka lat wędrowała
po prowincji. W poł. lat 30. przez 3 lata śpiewała
w zespole Bencjona Witlera. Na emeryturze mieszkała
w Wilnie. Zginęła jako ofiara nazizmu.
Zylbercwejg, Leksikon I.
ANTOWILSKI Mateusz (? – ?), trębacz. Przez długie
lata grywał na trąbce w czasie przedstawień teatru
żydowskiego w Wilnie.
YIVO Institute for Jewish Research, New York. Archiwum teatralne im.
E.R. Kamińskiej.
16
APTE Henryk (13 VII 1888 Kraków – 1942 Bełżec),
doktor praw, adwokat, skrzypek, kameralista, krytyk
i działacz muzyczny. Ukończył w 1910 prawo na UJ,
otrzymał w 1911 stopień doktora praw i był znanym
w Krakowie adwokatem. Gry na skrzypcach uczył się
w rodzinnym mieście. Studiował też muzykologię
pod kier. Guido Adlera w Wiedniu. Debiutował
jako skrzypek w 1913. Brał udział w zespołach
kameralnych. Często występował także jako solista.
Był współzałożycielem → Żydowskiego Tow. Muz.
w Krakowie i przez długie lata jego prezesem, a także
prezesem Żydowskiego Tow. Śpiewaczego „Szir”.
Pisywał recenzje muzyczne do „Nowego Dziennika”.
W czasie II wojny świat. przebywał początkowo we Lwowie,
a następnie w Wieliczce. Zginął w obozie zagłady.
Fater, Jidisze muzik; J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914,
Kraków 1939; Fuks, Straty; Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner,
T. Przybylski, Kraków 1980.
APTE Ludwik (15 XI 1859 ? – ?), handlowiec,
wiolonczelista. Ukończył wydział handlowy Politechniki
w Rydze w 1884. Kształcił się w grze na wiolonczeli pod
kier. A. → Hermana. Mieszkał i pracował w Warszawie.
Był muzykiem amatorem.
SMP I [pod Herman Adam starszy].
APTE Ryszard (ok. 1920 Kraków – 1942? Stalowa
Wola), poeta, muzyk. Był synem Henryka. Ukończył
gim. w Krakowie. Współpracował z „Nowym
Dziennikiem”. W 1939, po wybuchu wojny, udał się
do Lwowa, gdzie podjął studia muz. Po wkroczeniu
Niemców znalazł się z rodzicami w getcie w Wieliczce.
Stamtąd trafił do obozu w Stalowej Woli, gdzie został
zabity.
P. Głuchowski, M. Kowalski, Apte. Niedokończona powieść, Kraków 2010.
APFEL Józef (1865 Drohobycz – po 1937 Lwów),
śpiewak, działacz śpiewaczy. W 1886 przybył do
Lwowa. Kształcił się w śpiewie pod kier. Walerego
Wysockiego w → Konserw. Galic. Tow. Muz. tamże.
Kontynuował studia muz. w Konserw. Tow. Przyjaciół
Muzyki w Wiedniu u Josefa Gänsbachera. Przez 10 lat
występował na scenach niemieckich. Był inicjatorem,
organizatorem i długoletnim prezesem Polskiego Tow.
Śpiewaczego „Echo-Macierz” we Lwowie. Był też
aktywnym członkiem Galic. Tow. Muz., późniejszego
Polskiego Tow. Muz. tamże.
APTER Akiba – zob. Muszkes Akiba
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1927 nr 12; Plohn,
Muzyka; Almanach żydowski, Lwów 1937.
Słownik biograficzny pracowników książki polskiej, red. I. Treichel,
Warszawa 1972.
ARCT Michał (31 XII 1840 Lublin – 15 II 1916 Warszawa),
księgarz, wydawca. Praktykował w Lublinie w księgarni
Stanisława Arcta oraz w Berlinie w wydawnictwie
Bernarda Behra. W 1881 został właścicielem księgarni
A.W. Gruszeckiego w Warszawie. Rozwijał ożywioną
działalność wydawniczą, m.in. w dziedzinie muzyki.
Wydał ponad 1000 jednostek nutowych. W 1900 otworzył
własną drukarnię pod nazwą Zakład Wydawniczy
M. Arct. Sp. Akc. W Warszawie.
arklowa
ARDELLI właśc. Adler Norberto (25 XI 1896 ?
– 2 VIII 1971 Nowy Jork), śpiewak, tenor. Kształcił się
w Polsce i we Włoszech. Debiutował w 1929 w Teatro
Sociale w Como. Działał następnie w Niemczech,
w teatrach miejskich w Lubece i Szczecinie oraz
w Volksoper w Wiedniu. Od 1935 był stałym
gościnnym solistą Staatsoper w Wiedniu. W 1938
został regularnym członkiem zespołu, ale wkrótce,
po zajęciu Austrii przez Niemców, musiał opuścić
Wiedeń. Występował gościnnie na różnych
scenach europejskich, m.in. w teatrze La Scala
w Mediolanie. Po wybuchu II wojny świat. wyemigrował
do Stanów Zjednoczonych. Występował w New York
City Center Opera, w Cincinnati Summer Opera.
Często też występował na estradzie koncertowej.
Poświęcił się działalności pedagogicznej w Nowym
Jorku.
Plohn, Muzyka; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit.
Aufl., Bd I, Bern 1997.
ARGIEWICZ Artur (17 VII 1881 Warszawa – V 1966
San Francisco), skrzypek. Był bratem Bernarda
i Eugenii. Kształcił się w grze na skrzypcach pod
kier. M. → Rosena w Warszawie, a następnie
Josepha Joachima w Berlinie. Debiutował wcześnie
w 1892 jako „cudowne dziecko” w Warszawie
i tam też często występował do 1899. W 1897
był koncertmistrzem orkiestr y symfonicznej
w Helsinkach, a w 1898 Gewandhausorchester
w Lipsku, w 1910 New York Symphony Orchestra.
Występował też w Londynie. Od 1905 mieszkał
w Stanach Zjednoczonych. W 1911–1913 uczył gry
na skrzypcach w Institut of Musical Art w Nowym
Jorku. W 1917–1925 był drugim koncertmistrzem
San Francisco Symphony Orchestra, w 1933–1956
był członkiem zespołu skrzypiec. Posiadał skrzypce
Stradivariusa.
„EMTA” 1893 nr 519; „Tygodnik Ilustrowany” 1893 nr 204; Okręt, Rocznik;
Błaszczyk, Polish Contribution.
ARGIEWICZ Bernard (1885 Warszawa – ?),
wiolonczelista. Był bratem Eugenii i Artura. Od 1917
mieszkał w Stanach Zjednoczonych. Był członkiem
Philadelphia Orchestra 1917–1919 i ponownie 1924
–1928. Razem z Agnes Clune Quinlan i Aleksandrem
Hilsbergiem tworzył The Quinlan Trio. Grywał
też w orkiestrze teatralnej i uczył w Philadelphia
Conservatory of Music.
„Przegląd Muzyczny” 1912 nr 3; Błaszczyk, Polish Contribution.
Eugenia Argiewicz
ARGIEWICZ Eugenia z męża Bem (16 VI 1887
Warszawa – III 1969 San Francisco), skrzypaczka.
Była siostrą Artura i Bernarda, żoną Stanisława
Bema. Uczyła się gry na skrzypcach od 1893 pod
kier. M. → Rosena w Warszawie i Eugène Ysaÿa
w Brukseli. Występowała na koncertach w Warszawie
od poł. lat 90. do I wojny świat. Występowała też
w Petersburgu, Wiedniu, Berlinie i Paryżu. Po
I wojnie świat. mieszkała w San Francisco w Stanach
Zjednoczonych. W 1924–1925 grała na skrzypcach
w San Francisco Symphony Orchestra. Wraz z mężem
prowadziła w Hotelu „Whitcomb” Stanislas Bem’s
Little Orchestra, z którą występowała jako solistka
i dyryg.
A
„EMTA” 1901 nr 911; „Młoda Muzyka” 1909 nr 2; Okręt, Rocznik;
Błaszczyk, Polish Contribution.
ARKLOWA z Blumenfeldów Teresa (1861 [1863]
Lwów – V 1929 Mediolan), pianistka, śpiewaczka,
pedagog. Była córką lwowskiego adwokata. Kształciła
się w szkole śpiewu Marie Louise Dustmann
w Wiedniu. W 1882 wyszła za mąż za lekarza dr. Arkla.
Dzięki niezwykłym warunkom wokalnym rozpoczęła
karierę operową bez systematycznej nauki śpiewu.
W 1883, po debiucie na scenie operowej Teatru
Skarbka we Lwowie w Hugonotach G. Meyerbeera,
rozpoczęła występy za granicą w Wiedniu i w Pradze.
W 1885 wróciła do Lwowa i występowała w operze.
W 1886 uzupełniła studia pod kier. Pauliny Viardot
Garcia w Paryżu. Następnie w 1889 występowała we
Włoszech, w Pradze, Budapeszcie, Hamburgu, od 1890
w Barcelonie, Madrycie, Lizbonie, Odessie, w Anglii
i Ameryce. Od 1900 przebywała stale we Włoszech,
w 1903 otworzyła szkołę śpiewu w Mediolanie.
17
arnold-hersztajn
ARONOWICZ Dan (1907 Mława [1909 Pułtusk]
– 1981 Tel Awiw?), krytyk muzyczny, kompozytor. Był
synem kantora. Uczył się u ojca i u miejscowego
klezmera. W 1928–1931 kształcił się w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. W 1932 zamieszkał
w Paryżu. Kontynuował studia w Wyższej Szkole Muz.
im. Cezara Francka, a równocześnie był kantorem
w Synagodze „aszkenazyjskiej” przy Rue des
Tournelles. Ok. 1930 zaczął komponować. Autor
poematów symfonicznych: Kol Nidre i Haszazar,
uwertury, kwartetu smyczkowego oraz pieśni solowych
i chóralnych. W 1947 zamieszkał w Izraelu. Był dyryg.
chóru Wielkiej Synagogi w Hajfie, a następnie
wykładowcą w Konserw. w Tel Awiwie oraz krytykiem
muz. i teatralnym francuskojęzycznego dziennika
„L’Information”.
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936; P.E.
Gradenwitz, Olam ha-simponiyah, Tel Aviv 1950; I. Shalita, Ha-Musica
ha-Yehudit ve-Yotzreha, Tel Awiw 1960; Fater, Jidisze muzik.
ARONOWICZ Zygmunt (1912 ? – 1942 ?), pianista.
Kształcił się w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Ukończył studia z wyróżnieniem. W 1930
wystąpił z recitalem w Polskim Radiu. Wystąpił też
dwukrotnie jako solista w Filharmonii Warszawskiej.
W 1932 wziął udział w II → Konk. Pianistycznym im.
F. Chopina w Warszawie. Po wybuchu II wojny świat.
znalazł się w Białymstoku. Zginął jako ofiara nazizmu.
A
Teresa Arklowa
„EMTA” 1885 nr 82, 83; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa
1888; „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1929 nr 9; Plohn,
Muzyka; Almanach żydowski, Lwów 1937; SBTP I; EM PWM I; K.J. Kutsch,
L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd I, Bern 1997.
ARNOLD-HERSZTAJN też Herstein Róża
(29 X 1896 Rzeszów – ? Izrael), doktor filozofii,
pianistka, pedagog. Kształciła się w Krakowie.
Ukończyła filozofię na UJ. Studia pianistyczne
odbywała w Wiedniu pod kier. Jerzego Lalewicza,
L. → Siroty i E. → Steuermana. Po powrocie do
kraju była przez pewien czas nauczycielką gim.
w Ostrowcu i Krakowie, a następnie prowadziła
w Krakowie do wybuchu II wojny świat. Szkołę
Muz. przy → Żydowskim Instytucie Muz. z klasami
fortepianu, skrzypiec, śpiewu solowego, teorii
i gimnastyki rytmicznej. Uczyła następnie gry na
fortepianie we Lwowie. Po zakończeniu wojny
osiedliła się w Izraelu i otworzyła Szkołę Muzyczną
im. Joela Engla.
Fater, Jidisze muzik; Leksykon polskich muzyków pedagogów.
18
„Tydzień Radiowy” 1930 nr 18; Fater, Jidisze muzik; M. Gołębiowski,
Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Warszawa 1976; Niewiarowska,
Kronika Międzynarodowych Konkursów.
ARONSON Łucja Lea (ok. 1910 ? – ?), pianistka,
pedagog. W grze na fortepianie kształciła się
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie.
Ukończyła je w 1928. Była nauczycielką w Szkole
Muz. im. F. Chopina w Białymstoku.
150 lat PWSM; Rutowska, Serwański, Straty [błędnie Arons]; Fuks, Straty.
ARTEN Leon – zob. Goldflus Leon
ASKENAZE Stefan (10 VII 1896 Lwów – 18 X 1985
Bonn), pianista wirtuoz. Początkowo uczył się gry na
fortepianie w 1910–1914 u T. → Pollaka we Lwowie,
w 1919 u Emila von Sauera w Wiedniu. W 1918 był
krótko korepetytorem opery we Lwowie. W 1919
debiutował w Wiedniu, gdzie mieszkał do 1922.
W 1920 wystąpił po raz pierwszy w Polsce w Filharmonii
Warszawskiej. W 1922–1925 był prof. Konserw.
w Kairze. Od 1925 mieszkał w Brukseli i do 1966 był
auber
ASKENAZY Józefa – zob. Aszkenaze Józefa
ASTON Adam właśc. Loewinsohn Adolf (17 IX
1902 Warszawa – 10 I 1993 Londyn), śpiewak,
baryton, piosenkarz. Śpiewu uczył się u Wacława
Brzezińskiego w Warszawie. Był popularnym
w okresie międzywojennym piosenkarzem
w Warszawie. W 1930–1933 był członkiem → Chóru
Warsa. Nagrywał wiele piosenek na płytach gramofonowych wytwórni Parlophon, Columbia, Odeon,
a zwłaszcza Syrena Record. Występował jako solista
w Polskim Radiu, a także zagrał w kilku polskich
filmach: Manewry miłosne (1935), Dwie Joasie
(1935). Po wybuchu wojny znalazł się we Lwowie,
a w 1941 – we Frunze w Kirgistanie. Wstąpił do Armii
gen. Andersa, był członkiem teatru rewiowego Polish
Parade. Po demobilizacji w 1947 zamieszkał w Londynie,
a następnie wyemigrował do Afryki Południowej.
W 1960 powrócił do Londynu. Występował z recitalami
piosenek i grał w teatrze polskim.
R. Wolański, Leksykon polskiej muzyki rozrywkowej, Warszawa 1995;
Z. Adrjański, Kalejdoskop estradowy. Leksykon polskiej rozrywki 1944–
1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002; Lerski, Syrena Record;
tenże, Encyklopedia.
Stefan Askenaze
prof. tamtejszego Conservatoire Royal de Musique.
Następnie związany był z towarzystwem Arts and
Music w Kolonii, którego był współzałożycielem.
Prowadził kursy mistrzowskie w Hamburgu, Kolonii,
Asyżu, Dusznikach-Zdroju. Był kilkakrotnie jurorem
→ Międzynarodowych Konk. Pianistycznych im.
F. Chopina w Warszawie. W 1983 odwiedził Polskę
i wystąpił na Festiwalu Chopinowskim w Dusznikach-Zdroju i w Warszawie. Koncertował we wszystkich
krajach Europy, a także w Ameryce Północnej, Afryce
Centralnej, Egipcie, Izraelu, na Jawie i Sumatrze.
W 1933 wykonał w Madrycie w czasie 7 recitali
wszystkie sonaty L. van Beethovena, w 1945
– w Amsterdamie, Hadze i Paryżu dał cykl
5 recitali chopinowskich, obejmujących wszystkie
ważniejsze dzieła kompozytora. W 1946–1948
wykonał czterokrotnie na koncertach oba tomy Das
Wohltemperierte Klavier J.S. Bacha.
Kalendarz Muzyczny na rok 1930/31, rok I, Warszawa 1930; Almanach
żydowski, Lwów 1937; SMP I; EM PWM I; L. Grizopiew, J.A. Płatek,
Sowriemiennyje pianisty, Moskwa 1985; P. Lachert, Wspomnienie
o Stefanie Askenaze, „Ruch Muzyczny” 1985 nr 25; The New Grove
Dictionary I; Dybowski, Słownik; Leksykon muzyków pedagogów.
ASZKENAZE też Askenazy Józefa (? – ?), śpiewaczka.
Działała we Lwowie w 1899–1901. W 1899 występowała
w operetkach w teatrze lwowskim, m.in. śpiewała partie
Oresty w Pięknej Helenie J. Offenbacha, Adelii w Zemście
Nietoperza J. Straussa. W 1901 otrzymała engagement
do teatru Hermanstadt w Siedmiogrodzie.
A
„EMTA” 1899 nr 845; SBTP I.
AUBER Jakub Jacques (ok. 1855 Tarnów – ?),
skrzypek, pedagog. Był synem Leona, bratem Arnolda,
Maurycego i Salomona. W 1873–1881 kształcił się
pod kier. Georga Hellmesbergera w Konserw. Tow.
Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Po studiach osiadł
w Wiedniu. Był przez wiele lat koncertmistrzem
orkiestry Ringtheater tamże. Prowadził własną szkołę
muz. Jednym z jego uczniów był Fritz Kreisler.
Informacje rodziny.
AUBER Leon (ok. 1830 ? – 1888 Tarnów), skrzypek. Był
ojcem Arnolda, Jakuba, Maurycego i Salomona. Był
założycielem orkiestry znanej później jako → Orkiestra
Braci Auber w Tarnowie.
Informacje rodziny.
19
auber
AUBER Maurycy (1862 Tarnów – 1939 Tarnów),
skrzypek, dyrygent zespołów instrumentalnych,
pedagog, kompozytor tańców. Był synem Leona, bratem
Arnolda, Jakuba i Salomona. Gry na skrzypcach uczył
się początkowo u swego brata Jakuba. Dalsze studia
wiolinistyczne, a także dyrygenckie i kompozytorskie
odbywał w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu.
Ok. 1890 objął kierownictwo orkiestry założonej przez
ojca w poł. XIX w. w Tarnowie, zwanej → Orkiestrą
Braci Auber, powiększył i zreformował jej skład
i stał na jej czele jako pierwszy skrzypek i dyryg.
niemal przez pół wieku. Orkiestra występowała m.in.
w widowiskach muz. i w antraktach w miejscowym
teatrze. Współpracował też z Polsko-Żydowskim
Towarzystwem Teatralnym Chaima Treitlera. W sezonach letnich grywał w Iwoniczu-Zdroju. Prowadził
ponadto własną szkołę muzyczną w Tarnowie.
Informacje rodziny; J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914,
Kraków 1939; Błaszczyk, Dyrygenci; Leksykon polskich muzyków
pedagogów.
A
AUBER Salomon (28 IX 1863 Tarnów – 18 XII 1934
Wiedeń), wiolonczelista, pedagog. Był synem Leona,
bratem Arnolda, Jakuba i Maurycego. Przed 1890
był dyr. muzyki w Tarnowie i Iwoniczu. W 1890–1894
kształcił się w grze na wiolonczeli pod kier. Reinholda
Hummera w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki
w Wiedniu. W 1894 osiadł na stałe w Wiedniu. Został
członkiem orkiestry Johanna Straussa.
Informacje rodziny; „EMTA“ 1894 nr 573, 581, 1895 nr 596, 1897 nr 706;
Stengel, Gerigk, Juden.
AUSTERLITZ Karol (1906 Warszawa – ? Izrael),
pianista, akordeonista, perkusista. Kształcił się
pod kier. Stanisława Judyckiego i Aleksandra
Michałowskiego w Warszawie. Początkowo grał
w orkiestrze J. → Kagana, następnie prowadził własny
zespół we Lwowie, w Katowicach i Zakopanem.
W czasie II wojny świat. znalazł się w ZSRR, a stamtąd
20
z Armią gen. Andersa dostał się do Palestyny i po
powstaniu państwa Izrael grał w orkiestrze radiowej.
Przez pewien czas prowadził orkiestrę na statku Teodor
Hertzl.
AX Emanuel (8 I 1949 Lwów), pianista wirtuoz.
Naukę gry rozpoczął w wieku 6 lat. W 1957 przeniósł
się z rodzicami do Warszawy, gdzie uczył się
w Szkole Muz. przy ul. Miodowej. W 1959 rodzina
wyemigrowała do Kanady, a stamtąd po 2 latach
do Stanów Zjednoczonych. Naukę gry kontynuował
u M. → Münza w Juiliard School of Music. Koncertuje
na całym świecie jako solista i kameralista m.in.
w duecie z wiolonczelistą Yo-Yo Ma oraz w kwartecie
z Izaakiem Sternem – skrzypce, Jaime Laredo
– skrzypce i Yo-Yo Ma – wiolonczela oraz w trio
z Itzhakiem Perlmanem i Yo-Yo Ma. Nagrywa od 1987
dla wytwórni Sony Classical Racords. Jest doktorem
honoris causa Yale University i Columbia University.
W 1970 otrzymał wyróżnienie na VIII → Międzynarodowym Konk. Pianistycznym im. F. Chopina, w 1974
zwyciężył w I Międzynarodowym Konk. Pianistycznym
im. A. Rubinsteina w Tel Awiwie, w 1979 otrzymał nagrodę Avery Fishera w Nowym Jorku. W 2005–2006 był
solistą Filharmonii w Berlinie, a następnie Filharmonii
w Nowym Jorku. Otrzymał kilkakrotnie nagrody
Grammy – za najlepsze wykonania muzyki kameralnej
i za wykonania utworów na instrument solowy.
Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów; The New Grove
Dictionary I.
AXER Saul (? – ?), właściciel Szkoły Gry na Fortepianie
i Cytrze w Przemyślu w 1. poł. XX w.
Kalendarz muzyczny informacyjno-statystyczny na r. 1913, zebr. i ułoż.
M. Walden, Warszawa 1912; Sefer Pshemishel, ed. A. Menczer, Tel Awiw
1964; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
B
BACHMAN Jakub (IV 1846 Berdyczów – 30 IV
1905 Budapeszt), śpiewak, tenor, kantor, kompozytor.
Kształcił się początkowo w chórze kantora Mosze
Pasternaka w Kiszyniowie, a następnie w Konserw.
Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu. Był kantorem
w Berdyczowie, Rostowie n. Donem i Konstantynopolu.
W 1868–1884 był kantorem → Synagogi Postępowej
Templum we Lwowie. Stamtąd wyjechał do Odessy,
a w 1885 do Budapesztu. Zbiór jego kompozycji Szirot
Jaakow ukazał się w Moskwie w 1884.
Friedmann, Lebensbilder I; Rozen, Di geshikhte; Wininger, National
Biographie I; E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der yidisher Liturgie,
Warsze 1930; M. Bałaban, Historia lwowskiej synagogi postępowej, Lwów
1937; Brückner, Rock, Judentum; Stengel, Gerigk, Juden; Encyclopaedia
Judaica, vol. IV, Jerusalem 1972; M. Nulman, Concise Encyclopedia of
Jewish Music, New York 1975; Idelsohn, Jewish Music.
BAER też Baehr Adolf Abraham (ok. 1840
k. Wornie, Żmudź – 1913 Paryż), śpiewak, kantor.
Uczył się u kantora Herce we Worniach, a następnie
u Chaima Wassercuga w Wilnie jako bas w jego
chórze. Od 1863 kształcił się w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Równocześnie śpiewał w chórze
kantora J.L. → Weissa w → Synagodze przy ul. Daniłowiczowskiej. Wyjechał następnie do Francji i przez
wiele lat był kantorem w Synagodze Rotszyldów
na rue de la Victoire w Paryżu.
Stengel, Gerigk, Juden; M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish
Music, New York 1975; Idelsohn, Jewish Music.
BAGON Ber (ok. 1915 Wilno – ?), dyrygent,
kompozytor. Pierwsze lekcje muzyki pobierał
u kantora A.M. → Bernsteina w Wilnie, następnie
u Adama Wyleżyńskiego i Tadeusza Szeligowskiego
w tamtejszym Konserw. Muz. Kształcił się w kompozycji
pod kier. Kazimierza Sikorskiego i w dyrygenturze pod
kier. Waleriana Bierdiajewa w 1935–1939 w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. W czasie
studiów w Warszawie zorganizował i prowadził
zespół kameralny. W 1937 w ramach działalności
Tow. Krzewienia Muzyki Żydowskiej zorganizował
w sali Konserw. koncert poświęcony twórczości Joela
Engla w 10-lecie jego śmierci. W koncercie wzięła
udział m.in. orkiestra kameralna pod dyr. B. Autor
m.in. Wariacji na orkiestrę. Jego kwartet smyczkowy
Judaica wykonany został na koncercie kameralnym
w → Konserw. Warszawskim.
„Muzyka Polska” 1939 nr 6/7; L. Ran, Finf un tsvantsik yor “Yung Vilne”,
Niu Jork 1955; 150 lat PWSM; Fater, Jidisze muzik.
BAJGELMAN, nazwisko łódzkiej rodziny muzyków.
Protoplastą rodziny był Szymon. Miał on kilkoro dzieci.
Wszyscy uprawiali zawód muzyka. Byli to: Dawid;
Zelman (1898–?); Szlama Lejb (1901–?), skrzypek,
przez wiele lat członek orkiestry teatru Ararat; Abram,
pianista, akompaniator, aranżer, taper w nocnych
lokalach; Chaim (1916–?), skrzypek, saksofonista;
Chune (1916–?), saksofonista, muzyk jazzowy; oraz
córka Roza, pianistka. Ponadto w Łodzi uprawiali
muzykę dwaj bratankowie Szymona: Icek kontrabasista i Abram skrzypek. Wszyscy z wyjątkiem Chaima
zginęli jako ofiary nazizmu.
BAJGELMAN Dawid (1887 Ostrowiec, pow. opatowski
– II 1944 Gliwice), skrzypek, altowiolista, dyrygent
operetek i orkiestr teatralnych, kompozytor muzyki
dla teatru. Był synem Szymona. Kształcił się pod
kier. ojca. Od 1905 grywał w orkiestrach teatralnych.
21
bajgelman
BAJGELMAN Szymon Syma (1867 Ostrowiec, pow.
opatowski – ?), klarnecista, dyrygent. Był ojcem Dawida
i jeszcze 7 synów. Wszyscy byli muzykami. Część
życia spędził w Ostrowcu. Ok. 1905 przeniósł się do
Łodzi z synami. Zaczął grać w orkiestrze żydowskiego
→ teatru Scala za dyrekcji J. → Adlera. Był klarnecistą
→ Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej. W 1925 dyrygował
orkiestrą w kinie Luna, a w 1929 dyrygował orkiestrą
symfoniczną w kinie Capitol w Łodzi.
Fater, Jidisze muzik; „Ilustrowana Republika” 1925 nr 77.
Dawid Bajgelman
B
Od 1912 był dyryg., początkowo w zespole → Teatru
Wielkiego Icchaka Zandberga w Łodzi, następnie zaś
w innych teatrach żydowskich w Łodzi, Warszawie i we
Lwowie. Od 1914 był członkiem zarządu Stowarzyszenia
Wzajemnej Pomocy Muzyków Orkiestrowych założonego 15 lipca 1913. Od 1915 był też altowiolistą
w → Łódzkiej Orkiestrze Symfonicznej. W 1926 odbył
z zespołem teatralnym tournée po Afryce Wschodniej
i Ameryce Południowej. Od 1928 pracował jako kier.
muz., a następnie jeden z dyrektorów żydowskiego
→ teatru rewiowego Ararat w Łodzi. Komponował
też muzykę dla innych teatrów w Łodzi i Warszawie,
współpracował jako kompozytor z Żydowskim Tow.
Dramatycznym w Rzeszowie. W czasie okupacji był
kier. muz. teatru w getcie łódzkim i występował jako
dyryg. orkiestry symfonicznej Domu Kultury. Wystawił
w getcie rewię Liebe zukt a dire do tekstu J. Jurandota,
który został przesłany z getta warszawskiego. Podczas
likwidacji getta wywieziony do Oświęcimia, a stamtąd
do podobozu w Gliwicach.
Zylbercwejg, Lexikon I, V; Leksikon fun der najer jidiszer literatur, Bd I, ed.
S. Niger, J. Szacki, Niu Jork 1956; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze
muzik; Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, Łódź 1975; Fuks,
Straty; Fuks, Muzyka ocalona; A. Strzelecki, Deportacja Żydów z getta
łódzkiego do KL Auschwitz i ich zagłada, Oświęcim 2004; Lerski, Syrena
Record; tenże, Encyklopedia.
BAJGELMAN Izaak Icek (1883 Ostrowiec, pow.
opatowski – ?), kontrabasista. Był kuzynem Dawida.
Był muzykiem w Łodzi, m.in. ok. 1916 grał w orkiestrze
→ Teatru Wielkiego Icchaka Zandberga.
22
BAKMAN Józef Icchak (ok. 1915 Radom – ? ZSRR),
wiolonczelista. Był młodszym bratem Szymona.
Kształcił się w 1935–1938 pod kier. E. → Kochańskiego
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Do
1939 grał na wiolonczeli w → Orkiestrze Filharmonii
Warszawskiej, a także w orkiestrze kameralnej pod
dyr. B. → Bagona. Po wejściu Niemców do Warszawy
w 1939 uciekł do ZSRR i tam zginął.
Fater, Jidisze muzik; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–
1976, Kraków 1976; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty; tenże,
Filharmonia Warszawska w latach okupacji niemieckiej (1939–1945),
[w:] 100 lat Filharmonii w Warszawie.
BAKMAN Szymon (ok. 1910 Radom – po 1975
Szwajcaria), skrzypek. Był starszym bratem Józefa.
Kształcił się w Konserw. Muz. w Wiedniu. Ukończył
je jako laureat w 1931. Początkowo koncertował
w różnych miastach europejskich. Następnie osiadł
w Szwajcarii, najpierw mieszkał w Winterthur,
następnie w Zurychu, gdzie był członkiem orkiestry
Filharmonii.
BAKST Ryszard (4 IV 1926 Warszawa – 25 III
1999 Manchester), pianista, pedagog. Uczył się
początkowo u matki, w 1932–1939 pozostawał pod
opieką Józefa Turczyńskiego w → Państwowym
Konserw. w Warszawie. W 1943 ukończył szkołę muz.
w Swierdłowsku w ZSRR. W 1945–1947 studiował
pod kier. Konstantina Igumnowa i Harrego Neuhausa
w Konserw. im. P. Czajkowskiego w Moskwie. Od 1947
działał we Wrocławiu, początkowo jako nauczyciel
w średniej szkole muz., w 1950–1953 jako wykładowca
w Państwowej Wyższej Szkole Muz. Od 1953 był prof.
gry fortepianowej w Państwowej Wyższej Szkole
Muz. w Warszawie. W 1947 debiutował jako solista
w Warszawie, w 1949 przygotowywał się pod kier.
Zbigniewa Drzewieckiego do IV → Konk. Pianistycznego
balsam
Ryszard Bakst
im. F. Chopina. W tym samym roku został jego
laureatem. W latach następnych koncertował we
Francji (1949), w Czechosłowacji (1950), Norwegii
i Danii (1951), Bułgarii (1951, 1959), Rumunii (1953),
Finlandii (1955), Chinach (1954/55), Izraelu (1957),
ZSRR (1958). W 1959–1960 odbył dłuższe tournée
koncertowe po Stanach Zjednoczonych, Kanadzie,
Japonii, Indonezji i Indiach. W 1966–1968 był
prezesem oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia
Polskich Artystów Muzyków. W 1968 utracił profesurę
w Akademii Muz. w Warszawie i zamieszkał w Anglii.
Od 1969 był prof. Royal Manchester College of
Music. Współpracował też z Royal Academy of Music
w Londynie. W 1990 był jurorem XII Międzynarodowego
Konk. Pianistycznego im. F. Chopina w Warszawie.
150 lat PWSM; SMP I; EM PWM supl. I.E. Osińska, Mój profesor
Ryszard Bakst, „Ruch Muzyczny” 1999 nr 11; Niewiarowska, Kronika
Międzynarodowych Konkursów; Dybowski, Słownik; Leksykon polskich
muzyków pedagogów.
B
w wieku 12 lat. W 1930 zdobył I nagrodę na
Międzynarodowym Konk. Pianistycznym w Berlinie,
a rok później zdobył z R. → Totenbergiem nagrodę
w Konk. im. Feliksa Mendelssohna w Monachium
w kategorii muzyki kameralnej. W 1932 odbył ze
skrzypkiem Yehudi Menuhinem tournée po Stanach
Zjednoczonych. Po dojściu Hitlera do władzy osiadł
w Stanach Zjednoczonych i działał jako solista,
kameralista, akompaniator wybitnych solistów swoich
czasów, a także pedagog gry na fortepianie, m.in.
w Eastman School of Music w Rochester, Manhattan
School of Music w Nowym Jorku, gdzie prowadził także
klasę muzyki kameralnej, w Philadelphia Academy
of Music, Boston University oraz Kneisel School of
Music w Blue Hill. Ostatni raz wystąpił w Carnegie
Hall w Nowym Jorku w 1993. Dokonał wielu nagrań na
płytowych, m.in. dla Musical Heritage Society wykonał
wszystkie utwory solowe J. Haydna i W.A. Mozarta.
Błaszczyk, Polish Contribution; EM PWM I; Baker’s Biographical
BALSAM Artur (11 II 1906 Warszawa – 1 IX
1994 Nowy Jork), pianista wirtuoz, kameralista,
akompaniator, pedagog. Kształcił się pod kier. Wacława
Lewandowskiego w Konserw. Muz. w Łodzi oraz
w Hochschule für Musik w Berlinie. Debiutował
Dictionary; Who is Who in American Music, 2. ed. ed. by H. Cohen, New
York 1985; Baker’s Biographical Dictionary of Twentieth-Century Classical
Musicians, ed. N. Slonimsky, L.D. Kuhn, D. McIntire, New York 1994; The
International Who’s Who in Music and Musician’s International Directory,
14 ed. by D.M. Cummings, Cambridge 1994; Encyklopedia muzyczna, red.
A. Chodkowski, Warszawa 1995; EM PWM Suppl. I; Dybowski, Słownik.
23
baltin
BALTIN Motel (? – ?), kontrabasista. Przez wiele
lat grał na kontrabasie podczas przedstawień teatru
E.R. Kamińskiej.
BANK Szloma (? – ?), trębacz. Przed I wojną
świat. grał na trąbce podczas przedstawień teatru
E.R. Kamińskiej.
BANNET-BAUMINGER Maria (ok. 1920 Kraków),
skrzypaczka, muzykolog, nauczycielka muzyki. Uczyła
się muzyki w Szkole Muz. przy → Żydowskim Tow.
Muz. w Krakowie. Po wojnie ukończyła w 1946 studia
muzykologiczne pod kier. Zdzisława Jachimeckiego na
UJ ze stopniem magistra na podstawie pracy Utwory
fortepianowe Zygmunta Stojowskiego. Uczyła też
muzyki w Krakowie. Wyjechała następnie do Izraela.
Kraków 1955; Fater, Jidisze muzik.
B
BANOWICZ Abram (ok. 1880 ? – ?), wiolonczelista.
Kształcił się w grze na wiolonczeli pod kier. Antoniego
Cinka w → Instytucie Muz. w Warszawie. Przed I wojną
świat. tworzył trio wraz z Markiem Rejentowiczem
– skrzypce i L. Szlosbergiem – fortepian, które
nagrywało płyty gramofonowe.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; K. Janczewska-Sołomko,
Dyskopedia poloników do roku 1918, t. I–IV, Warszawa 2013.
BAR Maria Miriam (ok. 1900 Warszawa – po
1960 Izrael), pianistka, pedagog. Kształciła się
w grze na fortepianie pod kier. Michała Gniesina,
w teorii u Aleksandra Grieczaninowa w Szkole Muz.
Gniesinych w Moskwie. Po powrocie do Warszawy
w 1921 kontynuowała studia pod kier. Aleksandra
Michałowskiego w → Wyższej Szkole Muz. im.
F. Chopina. Ukończyła je ze złotym medalem.
Dawała recitale, występowała z orkiestrą Filharmonii
Warszawskiej. Nagrała też kilka płyt dla wytwórni
Syrena Record. W 1932 wzięła udział w II → Konk.
Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie. Wraz
z W. → Kryształem prowadziła → Warszawski
Instytut Muz. Po wybuchu wojny w 1939 znalazła się
w Wilnie. Zesłana na Syberię, dostała się z Armią
24
gen. Andersa do Iranu, a stamtąd do Palestyny.
W Izraelu początkowo koncertowała, a następnie
była krytykiem muz. gazety „Dawar”. Była wybitną
interpretatorką utworów F. Chopina. Była też jedną z
pierwszych wykonawczyń muzyki M. Ravela w Polsce.
Fater, Jidisze muzik; Lerski, Syrena Record; Niewiarowska, Kronika
Międzynarodowych Konkursów; Dybowski, Słownik; Lerski, Encyklopedia;
Leksykon polskich muzyków pedagogów.
BARBAG Seweryn Eugeniusz (4 IX 1891 Przemyślany
k. Lwowa – 26 IX 1944 Świder k. Otwocka), muzykolog,
kompozytor. Ukończył prawo na Uniwersytecie
Lwowskim. Studia muz. odbywał u Henryka Melcera
i Ludomira Różyckiego we Lwowie. W 1919–1924
studiował muzykologię u Guido Adlera w Wiedniu,
uzyskując stopień doktora na podstawie rozprawy
o twórczości Cesara Francka (Dzieła Cezara Francka,
Wiedeń 1925). Kontynuował też studia pianistyczne
u Josepha Marxa. Działał jako pedagog teorii
fortepianu we Lwowie. W l. 30. uczył przedmiotów
teoretycznych w → Konserw. im. K. Szymanowskiego.
Ok. 1932 był recenzentem „Nowin Porannych”.
W 1939 został prof. muzykologii na Uniwersytecie
im. Iwana Franki we Lwowie. W 1942 uciekł przed
Niemcami ze Lwowa do Warszawy. W 1942 zapadł
na gruźlicę i pojechał do sanatorium, gdzie pozostał
do końca życia. Komponował utwory orkiestrowe,
kameralne i fortepianowe, m.in.: Fantazję symfoniczną,
Sonatę wiolonczelową, Preludia fortepianowe. Ogłosił
m.in.: Polska pieśń artystyczna (w: Muzyka polska.
Monografia zbiorowa, red. M. Gliński, Warszawa
1927), Studium o pieśniach Chopina (Lwów 1927),
Systematyka muzykologii (Lwów 1928).
SMP I; Rutkowska, Serwański, Straty; Z. Lissa, Barbag Seweryn,
[w:] EM PWM I; L. Mazepa, Szkolnictwo muzyczne we Lwowie (XV–XX),
[w:] Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura: studia z dziejów Lwowa,
t. I, red. H. Żaliński, K. Karolczak, Kraków 1995.
BARD Jakub (1906 Włodzimierz, pow. wołyński
– ?), altowiolista, dyrygent orkiestr symfonicznych.
Studia muz. odbył w Belgii i we Francji. W 1936–1939
dyrygował koncertami symfonicznymi zorganizowanej
przez siebie Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej przy
Żydowskim Tow. Muz. w Teatrze Nowości i w kinoteatrze
Fama w Warszawie. Przeżył wojnę.
Błaszczyk, Dyrygenci.
BARENBLAT Ferdynand (1881 ? – 1960 Los
Angeles), skrzypek. Był stryjem Lucjana. Po I wojnie
bau
świat. zamieszkał w Stanach Zjednoczonych. Był
skrzypkiem w New York Symphony Orchestra.
Był znanym i cenionym kantorem w Synagodze
Uniwersyteckiej w Toronto.
Błaszczyk, Polish contribution.
Rozen, Di geshikhte; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner musik-leksikon
I, Warsze 1936.
BARENBLAT Henryk Hirsz Hanoch (28 XII 1914
Będzin – ?), pianista, dyrygent operetek, kompozytor.
Kształcił się w grze na fortepianie w Śląskim Konserw.
Muz. w Katowicach. W 1953–1956 był korepetytorem
i dyryg. w Państwowej Operetce w Gliwicach.
Zamieszkał następnie w Izraelu i był dyryg. Izraelskiej
Opery Narodowej. W 1960 przeniósł się do Niemiec.
Pracował jako dyryg. teatralny, m.in. w Kolonii.
„Almanach Sceny Polskiej” 1953/1954–1955/1956; Błaszczyk, Dyrygenci.
BARENBLAT Lucjan (? – ?), skrzypek. Był
bratankiem Ferdynanda. Kształcił się pod kier.
Adama Bukowińskiego w Warszawie. Kontynuował
studia w Brukseli. W 1933 uzyskał I nagrodę
na Międzynarodowym Konk. Skrzypcowym im.
F. Kreislera w Liège. Zamieszkał następnie w Stanach
Zjednoczonych. Od 1937 był członkiem NBC Symphony
Orchestra pod dyr. Artura Toscaniniego.
„Muzyka” 1931 nr 1, 4/6; 1933 nr 1; „Przegląd Muzyczny” 1931 nr 2/3; The
NBC Symphony Orchestra, New York 1938; Błaszczyk, Polish Contribution.
BARENBLAT L. (? – ?), skrzypek, dyrygent orkiestr
teatralnych. Prowadził przez wiele lat zespół
instrumentalny w Kielcach. W l. 70. i 80. XIX w. był
dyryg. w prowincjonalnych tow. teatralnych, m.in.
Józefa Puchniewskiego, Lucjana Dobrzańskiego i Jana
Reckiego. Przez pewien czas prowadził zespół wspólnie
z A. → Spielmanem. Dyrygował m.in. przedstawieniami
Halki S. Moniuszki.
Błaszczyk, Dyrygenci; SBTP I.
BARKIN Abraham (1881 Brześć n. Bugiem –
15 I 1939 Toronto), śpiewak, kantor. Kształcił się
początkowo pod kier. Akiby Muszkesa w Opatowie i
Jakuba Fromana w Międzyrzecu oraz A.H. → Dawidowicza w Warszawie. Uczył się także pod kier.
Carla Giustinianiego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Przez szereg lat był meszorerem w chórze
Dawidowicza w → Synagodze Nożyków w Warszawie.
Był szwagrem kantora M. → Lewinsona, posadę
kantora w Synagodze Nożyków objął po nim.
Następnie był kantorem w Humaniu. W 1924 wyjechał
do Stanów Zjednoczonych, a potem do Kanady.
BARUCH Hugo (ok. 1885 ? – ?), skrzypek. Kształcił
się w 1901–1907 w grze na skrzypcach pod kier. Emila
Stillera w → Instytucie Muz. w Warszawie. Początkowo
był skrzypkiem w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej.
Po I wojnie świat. działał w Krakowie. W l. 20. XX w. był
koncertmistrzem założonej przez Bolesława Wallek-Walewskiego orkiestry symfonicznej Związku Muzyków,
koncertującej w sali „Sokoła” przy ul. Wolskiej i w Teatrze
im. Słowackiego. Grał też pierwsze skrzypce w zespole
kameralnym → Żydowskiego Tow. Muz. w Krakowie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Kraków muzyczny
1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980.
BARUCH Witold Wacław (ok. 1890 w Warszawie – ?),
skrzypek, dyrygent. Kształcił się ok. 1907 w → Instytucie Muz. w Warszawie. Przed I wojną świat. był
pierwszym skrzypkiem w orkiestrze teatru Kamińskiego w Warszawie. Do 1939 grał w pierwszych
skrzypcach → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej.
Występował też jako solista, m.in. w Krakowie, gdzie
również dyrygował. W 1936 zaangażowany został przez
B. → Hubermana do Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej do Tel Awiwu, ale ze względów rodzinnych zmuszony był zrezygnować z wyjazdu. Zginął z rąk nazistów.
B
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Fater, Jidisze muzik;
M. Gołębiowski, Filharmonia Warszawska 1901–1976, Kraków 1976;
Fuks, Straty; Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski,
Kraków 1980; M. Fuks, Filharmonia Warszawska w latach okupacji
niemieckiej (1939–1945), [w:] 100 lat Filharmonii w Warszawie.
BAS Szulim (? Duniłowicze k. Wilna – ?), nauczyciel
śpiewu. Ukończył Seminarium Nauczycielskie
w Wilnie. Mieszkał i pracował w Zdzięciole jako
nauczyciel szkoły powszechnej. Zorganizował chór
złożony z wychowanków szkoły i występował z nim na
koncertach. W czasie II wojny świat. był partyzantem,
walczył i zginął w lasach lipczańskich.
ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
BAU Salo (4 I 1864 Tarnów – 1937 Tarnów), skrzypek.
W 1881–1884 kształcił się w Konserw. Tow. Przyjaciół
Muzyki w Wiedniu pod kier. Josefa Hellmesbergera
25
bauer
juniora. Uzupełniał studia u Jacoba Grüna tamże.
Koncertował w Niemczech, m.in. w Berlinie
i Hamburgu. W 1887 otworzył szkołę gry skrzypcowej
w Krakowie. W 1895 przeniósł się do Tarnowa, gdzie
założył i przez wiele lat prowadził szkołę muz. Prowadził
też biuro koncertowe.
Archiwum Konserwatorium Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Album
studentów. Polska Artystyczna; J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa
1780–1914, Kraków 1939; Leksykon polskich muzyków pedagogów.
BAUER Marek Izydor (ok. 1890 Lwów – 1942 Lwów),
doktor praw, skrzypek, pedagog. Uczył się gry na
skrzypcach w → Lwowskim Instytucie Muz. Anny
Niementowskiej. Ok. 1907 grał pierwsze skrzypce
w → Kwartecie Smyczkowym tamże z H. → Bergerem,
E.W. → Silbersteinem i K. → Lilienthalem. W 1914–1918
kształcił się w grze na skrzypcach w Konserw. Tow.
Przyjaciół Muzyki w Wiedniu, jako uczeń Otokara
Ševčika w Szkole Mistrzowskiej. W 1918 uzyskał
dyplom państwowy. Od 1920 był prof. Lwowskiego
Instytutu Muz. A. Niementowskiej, a następnie
→ Konserw. Muz. im. K. Szymanowskiego. Od 1936
był prof. → Konserw. Polskiego Tow. Muz. Zginął
w obozie zagłady na Janowskiej.
B
Plohn, Muzyka; F. Friedman, Zagłada Żydów lwowskich, Łódź 1945; Fater,
Jidisze muzik; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty; L. i T. Mazepa,
Szliah do Muzicznoj Akademii u Lwowi, t. I, Lwiw 2003. Leksykon polskich
BAUMAN Józef (1896 ? – 4 VI 1962 ?), dyrygent.
W 1924–1925 był kier. muz. → Teatru Praskiego
w Warszawie.
BAUMAN Leon (1889 ? – ?), skrzypek, dyrygent
orkiestr teatralnych. Kształcił się ok. 1902 w grze na
skrzypcach w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był
instrumentalistą w orkiestrach. Pracował także jako
dyryg. w teatrach warszawskich, m.in. w l. 20. XX w.
w → Teatrze Powszechnym i w → Teatrze Praskim.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Błaszczyk, Dyrygenci.
BÄUMEL Janina (? – ?), pianistka, pedagog.
W okresie międzywojennym uczyła gry na fortepianie
we Lwowie.
Kalendarz muzyczny na rok 1926/27, Lwów 1926; „Lwowskie Wiadomości
Muzyczne i Literackie” 1927 nr 9; 1928 nr 3, 9; 1929 nr 3; 1930 nr 3, 9.
BAUMGARTEN Gustaw (ok. 1888 Łódź – 6 IX 1941
Warszawa), skrzypek, pedagog. Kształcił się od 1906
26
w grze na skrzypcach pod kier. Hansa Sitta i Hansa
Beckera w Królewskim Konserw. Muz. w Lipsku. Był
przez wiele lat cenionym pedagogiem gry skrzypcowej
w Łodzi, m.in. do 1914 w → Szkole Muz. Nauma
Podkaminera, a następnie prywatnie. W czasie II wojny
świat. znalazł się w getcie warszawskim. Udzielał lekcji
gry na skrzypcach.
Archiwum Konserwatorium Muzycznego w Lipsku. Album studentów;
Baza Cmentarza przy Okopowej; A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi
do roku 1918, Łódź 1994.
BAUMINGER Adela (ok. 1905 Stanisławów? – ?),
skrzypaczka. Mieszkała w Stanisławowie. Na przeł.
l. 20. i 30. XX w. występowała we Lwowie i w Krakowie.
Almanach Lwowski „Ateneum”, Lwów 1928; „Muzyka” 1930 nr 1, 1931
nr 11/12; Plohn, Muzyka; Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner,
BAY Adela (26 II 1905 Łódź – 26 II 2002 Nowy Jork),
pianistka, pedagog. Była córką Salomona, siostrą
Emanuela, Tamary i Wiktora. Kształciła się pod kier.
C. → Krewer i Adama Wyleżyńskiego w → Konserw.
Muz. w Wilnie, które ukończyła w 1934. W 2. poł.
l. 30. i w czasie II wojny świat. uczyła w Konserw. Muz.
tamże. Uczyła także w szkole muz. oraz w specjalnej
szkole dla dzieci w getcie wileńskim. Po wojnie była
nauczycielką muzyki w Nowym Jorku.
Informacje A.B.; M. Dworzecki, Yerusholayim de-Lita in kamf unumkum,
Pariz 1948; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; M. Andukowicz-Bieńkowska,
Polskie życie muzyczne w Wilnie II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997; „New
York Times” 2002 nr 59.
BAY Emanuel (2 VII 1891 Sadek, gub. kowieńska – 20 I
1967 Jerozolima), pianista, akompaniator, kameralista,
pedagog. Był synem Salomona, bratem Adeli, Tamary
i Wiktora. Kształcił się początkowo pod kier. Rudolfa
Strobla w Łodzi. Studiował grę na fortepianie pod
kier. Władimira Drozdowa w Konserw. Ces. Ros. Tow.
Muz. w Petersburgu. Ukończył je w 1913 i do 1923 był
pedagogiem muz. w Petersburgu/Piotrogrodzie. Zamieszkał następnie w Stanach Zjednoczonych. Występował
jako solista, ale największe uznanie zdobył jako akompaniator takich solistów, jak: Michał Press, P. → Kochański,
Efrem Zimbalist, Jasza Heifetz, Misza Elman, Natan
Milstein, Zino Francescatti, Grigorij Piatigorski i in.
Razem z Heifetzem nagrał cykl wielkich sonat dla RCA
– Victor Company. Przez prawie 20 lat był prof. gry na
fortepianie w Szkole Muz. przy University of South California. Zmarł na serce w czasie wizyty w Izraelu.
Informacje rodziny; G. Saleski, Famous musicians; Błaszczyk, Polish
Contribution; Baker’s Biographical Dictionary.
bellari
BAY Salomon Szlama (1861 Sadek, gub. kowieńska
– 1940 Łódź), śpiewak, kantor, samouk. Był ojcem
Adeli, Emanuela, Tamary i Wiktora. Przez pewien
czas był kantorem w Symferopolu. Rozpoczął pracę
w 1891 jako drugi kantor przy H. → Altermanie
w Wielkiej Synagodze Postępowej w Łodzi i pełnił
tę funkcję przez kilkadziesiąt lat.
Informacje rodziny; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon,
Warsze 1936.
BAY Tamara (? – ?), pianistka. Była córką Salomona,
siostrą Adeli, Emanuela i Wiktora. W okresie
międzywojennym pracowała jako nauczycielka muzyki
w Wilnie. Po II wojnie świat. mieszkała w Brazylii.
Informacje rodziny.
BAY Wiktor (25 II 1896 Łódź – 12 X 1988 Los
Angeles), skrzypek, dyrygent. Był synem Salomona,
bratem Adeli, Emanuela i Tamary. Kształcił się
pod kier. P. → Kochańskiego w grze na skrzypcach
i Aleksandra Głazunowa w kompozycji w Konserw.
Muz. w Piotrogrodzie. W 1922 wyemigrował do Stanów
Zjednoczonych. Przez 14 lat związany był jako dyryg.
z Columbia Broadcasting System w Nowym Jorku.
Występował też gościnnie jako dyryg. amerykańskich
orkiestr symfonicznych, m.in. w 1936 prowadził serię
koncertów Cleveland Symphony Orchestra. Następnie
przez 40 lat był dyryg. Santa Monica Symphony
Orchestra w Kalifornii, po czym pracował jako
dyryg., kompozytor i aranżer dla wytwórni filmowych
w Hollywood.
Informacje rodziny; J.T.H. Mize, The International Who is Who in Music,
5. ed., Chicago 1951; H. Stoddard, Symphony conductors of the U.S.A.,
New York 1957; The International Who is Who in Music and Musician’s
Directory, ed. E. Kay, Cambridge 1975; Błaszczyk, Dyrygenci.
BECZUŁKA Bernard Berek (1 III 1884 Warszawa – ?),
perkusista, kapelmistrz wojskowy. W 1911 otrzymał
dyplom kapelm. wojskowego w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Do 1915 był kapelm. Dywizji Żandarmerii
w Warszawie. Od 1932 był kapelm. 41 pp w Białymstoku
w stopniu porucznika. W czasie II wojny świat. czynny
był jako muzyk w Białymstoku.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Rocznik Oficerski 1932,
Warszawa 1932.
BEER Józef (7 V 1908 Chodorów k. Lwowa – 23
XI 1987 Nicea), kompozytor, muzykolog. Ukończył
→ Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. Kontynuował studia kompozytorskie pod kier. Josepha Marxa
w Hochschule für Musik w Wiedniu i uzyskał dyplom
w 1931. Zamieszkał w Wiedniu i poświęcił się
kompozycji. W 1938 przeniósł się do Paryża, a w 1940
do Nicei. W 1966 otrzymał stopień doktora w zakresie
muzykologii na Sorbonie w Paryżu. Utrzymywał się
z pracy aranżera. Skomponował opery: Der Prinz von
Schiras (wyst. w Zurychu 1934), Polnische Hochzeit
(wyst. tamże 1936), Stradella in Wien (wyst. tamże 1949),
La Polonaise i Midsummernacht. Skomponował też
oratorium Ave Maria (wyk. w katedrze w Nicei 1946).
Plohn, Muzyka.
BEETH Lola (23 XI 1862 Kraków – 18 III 1940 Berlin),
śpiewaczka, sopran. Uczyła się śpiewu początkowo
we Lwowie, a następnie pod kier. Marie Louise
Dustmann w Wiedniu. Kontynuowała studia wokalne
u Pauliny Viardot Garcia w Paryżu, Franceski Lamperti
w Mediolanie i Rosy Deruda w Berlinie. Debiutowała
w 1882 w Berlinie. W następnych latach z dużym
powodzeniem śpiewała w Niemczech, w 1887–
1895 była solistką w operze w Wiedniu. Od 1895
występowała w Metropolitan Opera w Nowym Jorku,
Londynie, Petersburgu, Moskwie, Monte Carlo
i Warszawie. W 1898–1901 występowała ponownie
w operze w Wiedniu. Mieszkała następnie w Berlinie,
występowała gościnnie na scenie operowej i na
estradzie koncertowej. W l. 30. pracowała jako pedagog
śpiewu.
B
„Wędrowiec” 1898 nr 2; L. Eisenberg, Das geistige Wien. Künstler und
Schriftsteller Lexikon III, Wien 1893; „EMTA” 1890 nr 357; Plohn, Muzyka;
O. Thompson, The International Cyclopedia of Music and Musicians,
10 ed., ed. by N. Slonimsky, New York 1958; SMP I; Baker’s Biographical
Dictionary; K.J. Kutsch, L. Riemens, Unvergängliche Stimmen,
Sängerlexikon, Bern-München 1975; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes
Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd I, Bern 1997.
BEKER Wolf Wulf (? – w czasie II wojny świat.,
Estonia), dyrygent, kompozytor. Dyrygował orkiestrą
Tow. Popierania Szkolnictwa Żydowskiego i Kultury
Żydowskiej „Szul-kult” w Wilnie. Przebywał także
w getcie wileńskim, gdzie rozwijał różnorodną
działalność, także kompozytorską. Zginął jako ofiara
nazizmu.
S. Kaczergiński, Hurbn Vilne: umkum fun di Yidn in Vilne un Vilner gegnt,
Niu Jork 1947; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
BELLARI Helena – zob. Czystogórska Helena
27
belzacki
BELZACKI Dawid (1887 Warszawa – 1941 Warszawa),
flecista, kompozytor. Kształcił się w grze na flecie pod
kier. Jana Herbecka w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Na krótko przed I wojną świat. grał w orkiestrze teatru
żydowskiego Elizeum w Warszawie. W czasie II wojny
świat. przebywał w getcie warszawskim. Był znanym
kompozytorem operetek. Razem z F. → Laskowskim
napisał muzykę do trzyaktowej operetki M. Michalesco
Der sztrojener almen.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; D. Ajzensztadt, A. Prager,
Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936; Fater, Jidisze muzik.
B
BELZACKI Jerzy pseud. Bel Jur (ok. 1905 Warszawa
– ok. 1960 ZSRR), pianista, aranżer, kompozytor. Do
1939 grał w orkiestrach jazzowych w Warszawie,
m.in. u H. → Warsa, a następnie Franciszka
Witkowskiego. Dyrygował też w teatrach operetkowych
i współpracował z teatrem żydowskim. Występował
jako akompaniator, aranżował i prowadził własne
wydawnictwo nutowe. W czasie wojny znalazł się
w ZSRR. Został członkiem orkiestry Państwowy Jazz
ZSRR pod dyr. A. → Rosnera, z którą występował
w większych miastach ZSRR. Od 1944 pracował jako
aranżer dla wytwórni płyt gramofonowych Aprielewskij
Zawod. Od 1946 był członkiem orkiestry Państwowej
Filharmonii w Mińsku.
Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Lerski, Syrena Record; tenże,
Encyklopedia.
BELZACKI Stanisław Szaja (29 I 1891 Warszawa
– ?), skrzypek, pianista. Przed I wojną świat. grywał
w orkiestrze teatru żydowskiego w Warszawie. Przez
wiele lat mieszkał następnie w Niemczech i do 1933
był skrzypkiem w Lipsku. Powrócił do Warszawy
i był pianistą w zespołach jazzowych grywających
w warszawskich lokalach rozrywkowych, m.in.
prowadził kwintet salonowy w kawiarni Esplanada.
Zesłany do Sachsenhausen, przeżył wojnę.
Stengel, Gerigk, Juden; J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967; Fater,
Jidisze muzik.
BEM Czesław (1883 Warszawa – 1942 ?),
altowiolista. Był bratem Stanisława. Kształcił się
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Do 1939 był
koncertmistrzem grupy altówek w → Orkiestrze
Filharmonii Warszawskiej. Zginął w czasie okupacji,
prawdopodobnie wywieziony z getta warszawskiego
do obozu zagłady w Treblince.
28
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Ruch Muzyczny” 1945
nr 2; J. Turkow, Azoy iz es geven; Fater, Jidisze muzik; M. Gołębiowski,
Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Kraków 1976; Rutowska, Serwański,
Straty; Fuks, Straty; tenże, Filharmonia Warszawska w latach okupacji
BEM Stanisław (1887 Warszawa – 1956 San
Francisco), wiolonczelista. Był bratem Czesława,
altowiolisty, mężem E. → Argiewicz. Kształcił się
w grze na wiolonczeli u Antoniego Cinka w → Instytucie
Muz. w Warszawie, kontynuował studia w Królewskim
Konserw. Muz. w Brukseli. Przed I wojną świat. był
członkiem → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej.
Po wojnie mieszkał w Stanach Zjednoczonych. Wraz
z żoną zorganizowali w 1920 Stanislas Bem’s Little
Orchestra, z którą występowali w Hotelu „Whitcomb”
w San Francisco. W 1935–1946 grał na wiolonczeli
w San Francisco Symphony Orchestra. Był też
cenionym pedagogiem gry na instrumencie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Młoda Muzyka” 1908
nr 22; Błaszczyk, Polish Contribution; 100 lat Filharmonii w Warszawie.
BENGIS Aba Jakow (? – ?), kantor. Był kantorem
w Wilnie. Tam w 1878 wydał antologię śpiewów
synagogalnych.
BENSMAN Mateusz Mosze (10 V 1871 Nikołajewo
k. Ułły – 7 IV 1922 Nowy Jork), dyrygent, kompozytor.
Kształcił się w śpiewie solowym pod kier. S.G.
Rubinsteina w Odessie, a następnie Mieczysława
Horbowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Ok.
1896 mieszkał w Chersoniu. Działalność muz. rozpoczął
jako członek orkiestry teatralnej w Odessie, po czym
po krótkim pobycie w Mediolanie i po ponownym
pobycie w Odessie, w 1907 przybył do Warszawy
i w 1908 objął stanowisko dyrektora artystycznego
i dyryg. orkiestry i chórów nowo założonego
→ Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego „Hazomir”,
którą pełnił do 1915, ucząc równocześnie muzyki.
Po kilku latach opuścił Warszawę i przeniósł się do
Częstochowy, następnie do Będzina, wreszcie do Łodzi,
gdzie został dyryg. orkiestry i chórów Żydowskiego Tow.
Muzyczno-Dramatycznego „Harfa” oraz prof. śpiewu
solowego w Szkole Muz. im. F. Chopina. Był pionierem
amatorskiego ruchu operowego w Łodzi. W 1915 objął
kierownictwo artystyczne nowo powstałego I Łódzkiego
Kółka Operowego, skompletował 50-osobowy chór
i orkiestrę. W tym składzie przygotował wystawienie
Trubadura G. Verdiego, które odbyło się 5 VIII 1915
w teatrze Thalia. W następnym roku przygotował
berger
Carmen G. Bizeta wystawioną w Teatrze Polskim
23 II 1916. Dyrygował także operetkami niemieckimi
wystawianymi przez Łódzkie Kółko Operowe, a od
1916 także operetkami polskimi. Jeszcze w czasie
I wojny świat. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych,
gdzie zmarł w nędzy. W dorobku kompozytorskim
miał symfonię Palestyna, koncert skrzypcowy, kilka
oratoriów i pieśni chóralnych oraz ilustrację muz. do
sztuki Żydzi Jewgenija Czirikowa.
solistów. Po wojnie mieszkał w Łodzi, gdzie prowadził
chóry, m.in. żydowski chór ludowy. Pisał też muzykę
dla Państwowego Teatru Żydowskiego kierowanego
przez Idę Kamińską. Skomponował muzykę do filmów:
Mir, lebengeblibene (1947), Żydowskie osadnictwo
na Dolnym Śląsku (1947), Unzere kinder (1951).
W 1957 wyemigrował do Izraela, gdzie związany był
z teatrem. Tam powstała muzyka do ostatniego filmu
Shnei Kuni Leml (1970).
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Wininger, National
Biographie I; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon,
Warsze 1936; Brückner, Rock, Judentum; Stengel, Gerigk, Juden.
I. Grudberg-Turkow, Jidyszer teater in Pojln, Warsze 1951; Yidisher teater
in Eyrope; Fater, Jidisze muzik.
BENZEF Róża z domu Rosenbaum (1885 ?
– VI 1935 Warszawa), pianistka. Kształciła się
w → Instytucie Muz. w Warszawie pod kier. Aleksandra Michałowskiego i Henryka Melcera. Dyplom
otrzymała w 1904. Występowała jako solistka na
koncertach od ok. 1910, trzykrotnie z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej. W 1912–1914 uczyła gry na fortepianie w Liceum Muz. Lucjana Marczewskiego.
W okresie międzywojennym sporadycznie koncertowała,
m.in. w Polskim Radiu. Była członkiem honorowym
komisji zarządzającej Stypendium im. Henryka Melcera
przy → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Przegląd Muzyczny”
1912 nr 9, 1919 nr 4, 9; Kalendarz muzyczny na rok 1930/31, Warszawa
1930; „Świat” 1935 nr 27; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik
-leksikon, Warsze 1936.
BERGER Henryk (23 VII 1892 ? – ?), doktor medycyny,
skrzypek. Żył i pracował we Lwowie. Ok. 1907 grał
pierwsze skrzypce w → Kwartecie Smyczkowym
tamże z M. → Bauerem, E.W. → Silbersteinem
i K. → Lilienthalem. Był też recenzentem muz. „Kuriera
Lwowskiego”, „Ekspresu Wieczornego” i „Przeglądu
Teatralnego i Filmowego”. Prawdopodobnie przeżył
wojnę.
Rocznik oficerów rezerwy, Warszawa 1934; Plohn, Muzyka.
BERGER Karol (26 X 1947 Bytom), muzykolog.
Studiował muzykologię pod kier. Z. → Lissy, Hieronima
Feichta, Józefa Michała Chomińskiego w Instytucie
Muzykologii UW. W 1968 opuścił Polskę i zamieszkał
w Stanach Zjednoczonych. W 1975 otrzymał stopień
doktora na Yale University w New Heaven. W 1975–1982
wykładał muzykologię na Boston University. Od 1982
B
BEREZOWSKI Fajwel (? – ?), dyrygent chórów,
nauczyciel. Był ojcem Saula. Początkowo był dyryg.
chóru → Synagogi Synaj w Warszawie. Osiadł
w Grodnie, gdzie był dyryg. chórów w Wielkiej
Synagodze i uczył śpiewu w szkołach.
BEREZOWSKI Saul Szoel (1908 Grodno – 1976 Tel
Awiw), pianista, dyrygent, kompozytor. Był synem
Fajwla. Kształcił się początkowo pod kier. ojca i Lili
Fidelman, a w 1926–1929 w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Związany był jako akompaniator
i dyryg. z objazdowym teatrem żydowskim, m.in.
w 1927 z Wilner Opereten Trupe. Osiadł następnie
w Białymstoku, gdzie prowadził orkiestrę w kinie Apollo
i dyrygował orkiestrą miejscowego teatru żydowskiego.
W czasie II wojny świat. znalazł się w ZSRR. Był kier.
muz. teatru rewiowego kierowanego przez Szymona
Dżigana i Izraela Szumachera i akompaniatorem
Karol Berger
jest Osgood Hooker Professor of Fine Arts na Stanford
University w Kalifornii. Jest członkiem zagranicznym
Wydziału I Polskiej Akademii Nauk. W 1995 otrzymał
Nagrodę Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego
oraz w 2011 nagrodę Glareana Szwajcarskiego
Stowarzyszenia Muzykologicznego. W 2014 został
29
BERGGRÜN
członkiem American Academy of Arts and Sciences
i otrzymał Humboldt-Forschungspreis przyznaną przez
Fundację im. Alexandra von Humboldta. Opublikował
m.in.: Musica Ficta: Theories of Accidental Inflections in
Vocal Polyphony from Marchetto da Padova to Gioseffo
Zarlino (Cambridge, Mass. 1987), za którą otrzymał
w 1988 Nagrodę im. Ottona Kinkeldeya, Bach’s Cycle,
Mozart’s Arrow (University of California Press 2007),
Potęga smaku. Teoria sztuki (Gdańsk 2008, „Muzykalia”
VI / „Judaica”).
B
BERGGRÜN Henryk Henoch (25 VIII 1836 Warszawa
– 23 XII 1889 Hanover), skrzypek, śpiewak, kompozytor,
pedagog. Był ojcem Juliusza. Uczył się śpiewu pod
kier. Bernarda Sznitzera w Warszawie. Od 13. r.ż.
śpiewał w różnych warszawskich synagogach. Grę
na skrzypcach studiował pod kier. Henri Vieuxtempsa
w Brukseli. W 1854 został nauczycielem śpiewu
w wileńskiej szkole rabinów. Po powrocie do Warszawy
był członkiem zespołu pierwszych skrzypiec → Orkiestry
Teatru Wielkiego oraz członkiem chóru → Synagogi
na Daniłowiczowskiej. Kształcił się też w śpiewie
w Mediolanie. Był następnie dyryg. chóru w synagodze
w Odessie. Po dokształcających studiach u Salomona
Sulzera w Wiedniu, w 1864 został kantorem w Poznaniu.
W 1867 odwiedził Warszawę i śpiewał w czasie nabożeństwa w Synagodze „polskiej” na Nalewkach, a połowę honorarium przeznaczył na cele dobroczynne. Po
krótkiej działalności w Cieplicach ok. 1870 osiadł w Hanoverze jako nadkantor tamtejszej synagogi. Był też
nauczycielem śpiewu i kształcił kantorów w seminarium
nauczycielskim. Komponował muzykę liturgiczną,
opublikował niewiele, ale były to utwory dużej wartości.
Stengel, Gerigk, Juden; Fridmann, Lebensbilder I.
BERGGRÜN Juliusz (5 IX 1870 Hanover – 29 IX
1942 Theresienstadt), śpiewak, organista, dyrygent,
pedagog. Był synem Henryka. Kształcił się w śpiewie
w 1892–1896? pod kier. Josefa Gänsbachera w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Uczęszczał
także do klasy operowej. Przez szereg lat był organistą
w synagodze w Poznaniu. Uczył gry na fortepianie
oraz śpiewu, prowadził też własne konserw. tamże. Był
ponadto w 1933–1938 dyryg. Męskiego Stowarzyszenia
Śpiewaczego, a także chóru Żydowskiego Żeńskiego
Stowarzyszenia Śpiewaczego w Poznaniu. Zginął
w obozie jako ofiara nazizmu.
Hesse’s Musiker-Kalender 1902–1939.
30
BERGSOHN Michał (20 V 1820 Warszawa
– 9 IX 1898 Londyn), pianista, kompozytor. Był ojcem
Henryka Bergsona, filozofa. Studiował kompozycję
u Fryderyka Schneidera w Dessau oraz Karola
Friedricha Rungenhagena i Wilhelma Tauberta
w Berlinie. Po studiach wyjechał do Paryża, gdzie
był uczniem F. Chopina. W 1842 wyjechał do Włoch.
Przebywał we Florencji, w Bolonii i Rzymie. Następnie
przez wiele lat żył w Berlinie, Lipsku i Paryżu. W 1863
został prof., a następnie dyr. Konserw. w Genewie.
Przez pewien czas przebywał ponownie w Paryżu.
W 1873 osiadł w Londynie, gdzie udzielał lekcji gry
na fortepianie. Skomponował dwie opery: Luisa de
Montfort (wyk. 1847) i Salvator Rosa, operetkę Qui va
à la chasse, perd sa place (1859), koncert fortepianowy,
utwory kameralne, fortepianowe oraz pieśni solowe.
A. Sowiński, Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych, Paryż
1874; PSB I; K. Reychman, Szkice genealogiczne. Seria I, Warszawa 1936;
J. Reiss, Bergson Michał, SMP I; EM PWM I.
BERKMAN Bernard (? Warszawa – ?), pianista,
pedagog. Ukończył → Instytut Muz. w Warszawie. Do
1939 był prof. gry na fortepianie w → Warszawskim
Instytucie Muz. Uchodził za jednego z najlepszych
pedagogów fortepianu w Warszawie. W czasie II wojny
świat. przebywał w getcie warszawskim.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; D. Ajzensztadt, A. Prager,
Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936; J. Turkow, Azoy iz es geven;
Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Engelking, Leociak, Getto warszawskie;
Leksykon polskich muzyków pedagogów.
BERKWITZ Ludmiła też Berkwic, z męża Mosick (1910
Moskwa – 28 I 2005 Nowy Jork), pianistka, pedagog.
Kształciła się w grze na fortepianie początkowo
w Konserw. w Kijowie. Do Polski przyjechała w 1924.
Kontynuowała studia pod kier. Wiktora Łabuńskiego
w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. Wzięła udział
w I → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina – była najmłodszą uczestniczką. Otrzymała stypendium na studia w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie,
gdzie była uczennicą Józefa Turczyńskiego. Ukończyła
szkołę w 1931. Uzupełniała studia pianistyczne pod
kier. Egona Petri na kursie mistrzowskim w → Szkole
Muz. im. W. Żeleńskiego w Krakowie. W końcu l. 30.
uczyła tam gry na fortepianie. Występowała też na
koncertach, m.in. w Filharmonii Warszawskiej. Lata
okupacji niemieckiej spędziła w Krakowie, gdzie
występowała m.in. jako solistka na koncertach
organizowanych dla Hansa Franka w → Filharmonii
Generalnej Guberni. W czasie wojny, dzięki pomocy
przyjaciół, opuściła Polskę i z fałszywymi dokumentami
bernstein
wyjechała do Essen. Tam na skutek denuncjacji została
zatrzymana i wysłana do pracy w fabryce amunicji.
Po wyzwoleniu przez Amerykanów w 1945 najpierw
pracowała jako tłumacz, a potem grała w kasynie
oficerskim. Następnie w 1947 dzięki pomocy wyjechała
do Stanów Zjednoczonych, gdzie próbowała odbudować
karierę. Pracowała jako nauczyciel fortepianu m.in. w
Juilliard School of Music, jednocześnie koncertując.
Podczas jednego z koncertów w Nowym Jorku wykonała
wszystkie 24 etiudy F. Chopina.
150 lat PWSM; M. Gołębiowski, Filharmonia Warszawska 1901–1976,
Warszawa 1976; Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner,
T. Przybylski, Kraków 1980; P. Wroński, Fortepian Schoppinga, „Gazeta
Wyborcza” „Duży Format” nr 110, 2010.
BERLINSOHN Ryszard – zob. Sielicki Ryszard
BERLIŃSKI Jakub (15 XII 1913 Radom – 17 III
1988 Los Angeles), dyrygent, kompozytor. Od 1931
mieszkał we Francji. Kształcił się pod kier. Nadii
Boulanger i Rogera Ducassa. Dyrygował gościnnie
w Europie i Australii. W 1968 wyemigrował do Stanów
Zjednoczonych. Komponował muzykę symfoniczną,
kameralną, pieśni chóralne i solowe.
Informacje rodziny; G. Saleski, Famous musicians; B. Schaeffer, Leksykon
kompozytorów XX wieku, t. I, Kraków 1963.
BERMAN Jakub (1860 Zdzięcioł, gub. grodzieńska
– III 1935 Zdzięcioł), dyrygent chórów, pedagog,
kompozytor. Uczył się u kantora J. → Altszula
„Słonimera” w Grodnie. Kształcił się też w Warszawie.
Ok. 1885 osiadł w Białymstoku. Od 1889 był dyryg.
chóru Synagogi Chóralnej tamże. Czynny był przez
szereg lat jako pedagog śpiewu. Uczniami jego byli
m.in. słynna R. → Raisa, L. → Liow i I. → Szlosberg.
Uczył śpiewu w wielu szkołach żydowskich,
powszechnych i średnich. Prowadził amatorskie chóry
różnych żydowskich organizacji. Komponował głównie
pieśni i utwory taneczne. Niektóre z nich zyskały dużą
popularność, zwłaszcza pieśni: Mimiszmar hajarden,
Am echad hajinu oraz walc angielski Czy wiesz?
W 1929 odbył się benefis z okazji 40-lecia jego pracy
artystycznej.
Spis nauczycieli I, II; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon,
Warsze 1936 I; A.Sz. Herschberg, Pinkes Byalistok, Nyu Jork 1949; Fater,
Jidisze muzik.
BERNARDI Bernardo właśc. Fogelnest Lejb Berek
(3 VIII 1882 Warszawa – 11 III 1923 Düsseldorf),
śpiewak, tenor. Był synem S. → Fogelnesta. Uczył
się muzyki pod kier. ojca. Śpiewał w jego chórze
w → Synagodze Praskiej w Warszawie. Kształcił się
następnie we Włoszech, a od 1905 u Hansa Rogorscha
w Zurychu. W 1906–1913 był solistą opery w Teatrze
Miejskim w Zurychu. W 1913–1915 śpiewał w operze
w Düsseldorfie. Od 1915 występował gościnnie
w Zurychu, Bazylei, Berlinie i Lucernie.
D. Ajzensztadt, A. Pragier, Algemajner muzik-leksikon, z. I, Warsze
1936; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl.,
Bd I, Bern 1997.
BERNSTEIN Abraham Mosze (21 VII 1866
Szack, gub. mińska – 1932 Wilno), śpiewak,
dyrygent chórów, kompozytor, publicysta muzyczny.
W młodości śpiewał w chórze synagogalnym
u kantora Josefa Tikitińskiego w Mir w Rosji.
W 1876–1879, na początku kariery, był członkiem
chóru u Isrołke Minskera. W 1879–1881 studiował
w Jesziwie w Mir. W 1881–1884 wędrował. Od 1884 był
kantorem w Synagodze Chóralnej w Kownie. Uczył
się u Rafała Judela Rabinowicza jako członek jego
chóru, następnie jego dyryg. oraz asystent kantora.
Kształcił się ponadto w szkole muz. w Kownie.
W czasie pobytu w Kownie zaczął komponować.
W 1885 był kantorem w Synagodze Chóralnej
w Białymstoku. W 1889–1891 był dyryg. chórów
u kantora Barucha Lejba Rosowskiego w Rydze.
W 1893–1921 był nadkantorem → Synagogi Chóralnej
w Wilnie. Komponował muzykę liturgiczną, a także
pieśni do tekstów poetów żydowskich na chór
i na głos solowy z chórem. Wydał 3-tomowy zbiór
utworów synagogalnych Awodat Habore (1914–1931).
Był także zbieraczem żydowskiego folkloru muz. Był
przewodniczącym sekcji muz. Żydowskiego Tow.
Historyczno-Etnograficznego. Uprawiał publicystykę
muzyczną na łamach czasopism żydowskich w jęz.
hebrajskim i jidysz.
B
Z. Rejzen, Leksikon fun der jidiszer literatur, prese un filologie, Wilne
1928–1929; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon,
I, Warsze 1936; Leksikon fun der najer jidiszer literatur, ed. S. Niger,
J. Szacki, Niu Jork 1956; N., Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto
1957; I. Shalita, Ha-Musica ha-Yehudit ve-Yotzreha, Tel Awiw 1960; Fater,
Jidisze muzik; M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish Music, New
York 1975; A.Z Idelsohn, Jewish Music in its Historical Development,
New York 1992.
BERNSTEIN Dawid (? Grodno – ?), dyrygent.
Był synem Szmula Icchaka, kantora w Grodnie.
W 1. poł. XX w. był dyryg. chórów Synagogi „niemieckiej”
w Łodzi, zwanej też „reformowaną”.
„Teater Welt” 1908 nr 3.
31
bernstein
BERNSTEIN też Bernsztejn Karol (8 I 1820 ? – 19 IV
1890 Warszawa), księgarz i nakładca muzyczny.
Praktykę księgarską rozpoczął u K.T. Glückberga
w Wilnie. W 1850 przejął od brata, Józefa, założoną
w 1848 księgarnię nakładową w Warszawie i prowadził
do 1879. Wydawał druki literackie i naukowe, a także
muz. Prowadził księgarnię i skład nut. Nie mając
własnej drukarni, korzystał z różnych warsztatów
litograficznych i sztycharni nut. W 1865, nie mogąc
sprostać konkurencji, wycofał się z muz. działalności
wydawniczej.
Słownik pracowników książki polskiej; W. Tomaszewski, Warszawskie
edytorstwo muzyczne w latach 1772–1865, Warszawa 1992.
B
BERNSTEIN-MEYER Zofia (ok. 1880 ? – ?),
pianistka. Kształciła się od 1896 w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Uzupełniała studia pianistyczne pod
kier. Jerzego Lalewicza w → Konserw. Tow. Muz.
w Krakowie. W 1910 była solistką 6. abonamentowego
koncertu symfonicznego Filharmonii Warszawskiej
pod dyr. G. → Fitelberga. Salon Zofii i Stanisława
Meyerów początkowo przy ul. Trębackiej 4, a następnie
przy al. Róż 10, odgrywał ważną rolę w życiu muz.
międzywojennej Warszawy.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Nowości Muzyczne”
1910 nr 12; „Przegląd Muzyczny” 1914 nr 5.
BERSOHN też Berson Mathias Mordechaj (4 VI 1824
Warszawa – 19 XI 1908 Warszawa), bankier, uczony,
działacz społeczny i zasłużony kolekcjoner warszawski.
Zbierał także muzykalia: fotografie i autografy słynnych
muzyków, afisze, listy, m.in. listy Stanisława Moniuszki.
Baza Cmentarza przy Okopowej; Z. Rabska, Bersohn Matias, PSB I;
K. Reychman, Szkice genealogiczne, ser. I, Warszawa 1936; H. Kroszczor,
Cmentarz żydowski w Warszawie, Warszawa 1983; J. Śliwa, Mathias
Bersohn (1823–1908) i jego dary dla Gabinetu Archeologicznego
Uniwersytetu Jagiellońskiego, b.d.w.
BERSON Seweryn (1858 Nowy Sącz – 4 III 1917
Lwów), prawnik, kompozytor. Początkowo był
adwokatem w Przemyślu, następnie sędzią we Lwowie.
Za radą I.J. Paderewskiego kształcił się przez 4 lata
w kompozycji u Heinricha Urbana w Berlinie. Był
prezesem Lwowskiego Tow. Śpiewaczego „Echo” oraz
drugim dyryg. Polskiego Tow. Śpiewaczego „Lutnia-Macierz”. Był recenzentem muz. „Nowej Reformy”
w Krakowie, następnie „Gazety Lwowskiej” i „Gazety
Porannej” we Lwowie. Komponował pieśni, utwory
na chór męski, utwory fortepianowe i orkiestralne.
32
Napisał ilustracje muz. do kilku sztuk oraz operetki:
Żołnierz królowej Madagaskaru i Lekcja tańców. Jego
ilustracje wykonywano w teatrach w Krakowie i we
Lwowie.
Współcześni kompozytorzy polscy, „EMTA” 1898 nr 49; J. Gall, Seweryn
Berson, „Wiadomości Artystyczne” 1901, nr 13; Okręt, Rocznik;
J. Reiss, Berson Seweryn; PSB I; SMP I; MGG, Personenteil II; M. Dziadek,
Polska krytyka muzyczna w latach 1890–1914: czasopisma i autorzy,
Cieszyn 2002; K. Bula, Polnische Komponisten und Musiker im Berliner
Musikleben zwischen 1871 und 1914, Sinzig 2004.
BERSZTELMAN Samuel (? – ?), skrzypek, pedagog.
W 1925–1940 był nauczycielem gry na skrzypcach oraz
przedmiotów teoretycznych w → Żydowskim Instytucie
Muz. przy Żydowskim Stowarzyszeniu Popierania
Sztuki w Wilnie.
D. Berezowska, Żydowski Instytut Muzyczny 1924–1940, „Nasza Gazeta”
2001 nr 525.
BIAŁOSTOCKI Zygmunt (15 VIII 1897 Białystok
– 1942 [1943] Warszawa), pianista, dyrygent orkiestr
teatralnych, kompozytor muzyki rozrywkowej.
Początkowo pracował jako pianista w teatrach,
kinach, lokalach rozrywkowych. W 1925–1930 był
dyryg. w Teatrze Letnim w Łodzi, a następnie kier.
muz. oraz dyryg. orkiestry i chórów Teatru Miejskiego.
Dyrygował przedstawieniami operetek i ilustracjami
muz. do dramatów. Od 1933 pracował w Warszawie
w teatrach rewiowych. Był akompaniatorem
w kabarecie Nowy Momus w restauracji Oaza, kier.
muz. teatru Praskie Oko, współpracował z teatrami
Ananas i Nowy Ananas. Z jego kompozycji wielką
popularność zyskało tango Rebeka, oparte na
motywie melodii chasydzkiej. Autor muzyki do filmu
Biała trucizna (1932) oraz komedii muz. Miłość i złoto
(wspólnie z J. → Haftmanem), wystawionej w końcu
1933 w teatrze „8.15” w Warszawie. Zginął w getcie
warszawskim.
Turkow, Azoy iz es geven; Błaszczyk, Dyrygenci; Yidisher teater in
Eyrope; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; R. Wolański, Leksykon polskiej
muzyki rozrywkowej, t. I, Warszawa 2003; Lerski, Syrena Record; tenże,
Encyklopedia.
BIAŁYSTOKER Pinchas – zob. Heyman Pinchas
BICCIO Arturo – zob. Bick Artur
BICK Artur pseud. Arturo Biccio (1900 Lwów – ?),
śpiewak, baryton. Kształcił się w śpiewie solowym pod
kier. Aleksandra Niżankowskiego w klasie operowej
binental
→ Lwowskiego Instytutu Muz. Anny Niementowskiej.
W 1924–1925 kontynuował studia w Mediolanie
i Wiedniu. Występował następnie w Austrii, Polsce
i Rumunii. W 1930 powrócił na stałe do Lwowa.
Występował jako solista z orkiestrą Filharmonii
Lwowskiej, brał udział w wykonaniu oratoriów. Dawał
też recitale w Polskim Radiu. W 1934 otrzymał nagrodę
na konk. śpiewaczym w Wiedniu.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1934 nr 83; „Muzyka
Polska” 1935 nr 6; Plohn, Muzyka; Almanach żydowski, Lwów 1937.
BILEWICZ Bronisław (ok. 1903 ? – ?), pianista. Był
korepetytorem solistów w operze w Teatrze Miejskim
we Lwowie. Po II wojnie świat. mieszkał początkowo
w Szwajcarii, a następnie we Francji. Był dyryg.
orkiestry teatru Folies Bergère w Paryżu.
Plohn, Muzyka.
BILLIG Adolf (17 VI 1900 Kolbuszowa – IX 1944
Warszawa), skrzypek, pedagog, doktor filozofii,
recenzent muz. Kształcił się w grze na skrzypcach
pod kier. Stanisława Giebułtowskiego w → Instytucie
Muz. w Krakowie. Uzupełniał studia w École Normale
de Musique w Paryżu. Ukończył też studia na Wydziale
Filozoficznym UJ. Kontynuował na Sorbonie. Od 1918
koncertował w Polsce i za granicą, m.in. w Wiedniu,
Pradze i Paryżu. W 1927 powrócił do Krakowa.
W 1930–1937 był prof. gry na skrzypcach oraz dyr.
Instytutu Muz. w Krakowie. Uprawiał głównie muzykę
współczesną. Ogłosił szereg prac z dziedziny gry
skrzypcowej. Po wybuchu II wojny świat. przebywał
początkowo we Lwowie i był członkiem orkiestry
Filharmonii Lwowskiej, następnie znalazł się na terenie
ZSRR. Wstąpił do Dywizji Kościuszkowskiej i walczył
Adolf Billig
w szeregach Armii gen. Andersa. Zginął w czasie
przeprawy przez Wisłę, na Przyczółku Czerniakowskim.
Łoza, Czy wiesz?; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Kraków muzyczny
1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980.
BILLIG Teodor (? Kolbuszowa – ?), doktor praw ?,
skrzypek, pedagog. Kształcił się w grze na skrzypcach
początkowo w Krakowie. W 1914–1916? uzupełniał studia
w mistrzowskiej szkole skrzypiec Otokara Ševčika
w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Ok.
1913 uczył gry na skrzypcach w → Szkole Muz. Sabiny
Kasparek we Lwowie.
Plohn, Muzyka.
BINDER Josef (? – ?), dyrygent. Działał
w Czerniowcach. Ok. 1910 dyrygował operetką w →
Teatrze Żydowskim Norberta Glimera na terenie Galicji.
YIVO Institut, New York. Archiwum teatralne im. E.R. Kamińskiej.
BINENTAL Leopold Jan (10 I 1886 Kielce – 1944
Oświęcim), skrzypek, kameralista, pedagog, krytyk,
muzykograf. Studia muz. odbywał w Paryżu, gdzie studiował
także prawo. Po powrocie do kraju pracował jako starszy
referent w Ministerstwie Kultury i Sztuki w Warszawie.
Uczył gry na skrzypcach w Szkole Muz. Zofii Iwanowskiej-Płoszko, w Szkole Muz. Michała J. Piotrowskiego tamże.
Do 1939 uczył gry na skrzypcach i prowadził klasę muzyki
kameralnej w → Szkole Muz. im. F. Chopina. Był aktywnym
działaczem WTM. W 1932 był organizatorem wystawy
pamiątek i dokumentów chopinowskich w Warszawie.
W 1935 był członkiem jury I → Międzynarodowego Konkursu
Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego w Warszawie. Od 1924
był przez wiele lat recenzentem „Kuriera Warszawskiego”,
a także tygodnika „Świat” i innych czasopism polskich
i francuskich. Prowadził badania nad życiem i twórczością
Chopina. Opublikował szereg prac jemu poświęconych,
m.in. Chopin. W 120 rocznicę urodzin. Dokumenty i pamiątki
(Warszawa 1930, tłum. na niem. i franc., nagr. Akademii
Francuskiej), Chopin – życiorys twórcy i jego sztuka
(tamże 1937). Zgromadził też cenną kolekcję pamiątek
po kompozytorze. W czasie II wojny świat. znalazł się we
Francji. Aresztowany w Le Sappey k. Grenoble, przewieziony
został do obozu koncentracyjnego w Drancy, a stamtąd
30 III 1944 do obozu zagłady w Auschwitz.
B
„Przegląd Muzyczny” 1914 nr 10; Polski kalendarz muzyczny na rok 1919,
red. M. Skolimowski, Warszawa 1919; Łoza, Czy wiesz?; Z. Jachimecki,
Muzykologia i piśmiennictwo muzyczne w Polsce, Kraków 1948; SMP
I; Fuks, Straty; EM PWN I.
33
birnbaum
B
BIRNBAUM Abraham Ber (3 II 1865 Pułtusk –
13 [10, 11] XI 1922 Łódź), śpiewak, kantor, pedagog
kompozytor. Był bratem Leo. Od najmłodszych lat
śpiewał w chórze kantora Lejzerke i uczył się gry na
skrzypcach u miejscowego klezmera. Przeniósłszy
się z rodziną do Łodzi, kształcił się pod kier. C.H.
→ Janowskiego. Opanował harmonię, kontrapunkt
i instrumentację. Był następnie kantorem-szochetem
początkowo w Héthárs na Węgrzech, a następnie
w Prostejowie na Morawach. W 1891 powrócił do
Polski i osiadł w Przasnyszu, gdzie pełnił obowiązki
kantora-szocheta. Od 1893 przez przeszło 20 lat był
nadkantorem Nowej Synagogi w Częstochowie,
ul. Spadek, róg Aleksandryjskiej. Zreformował śpiew
synagogalny. Był współzałożycielem → Żydowskiego
Tow. Literackiego i Muz. „Hazomir”. Stworzył bardzo
dobry chór mieszany, z którym przygotował i wykonał
m.in. kantatę Joanna ďArc C. Gounoda. W 1897 zaczął
wydawać „Miesięcznik dla Kantorów”. Prowadził też od
1906 założoną przez siebie szkołę muz. dla kantorów.
W 1907 zorganizował Związek Kantorów Synagogalnych
działających w Królestwie Polskim, mający na celu
podniesienie poziomu kulturalnego i dokształcanie
kantorów. Od 1909 był dyryg. nowo założonego → Tow.
Śpiewaczego „Lira” w Częstochowie. W 1913 przeniósł
się do Łodzi i założył handel instrumentami muz.
Ponadto uczył muzyki w seminarium nauczycielskim
oraz w szkołach żydowskich, męskich i żeńskich.
Opublikował zbiory kompozycji: Halel w’zimrah
(Częstochowa 1897), podręcznik zasad muzyki Torat
hazimrah haklalit (tamże 1902) oraz Omanut hahazanut
(2 tomy, Częstochowa 1908–1912). Komponował
też muzykę kameralną i pieśni do tekstów poetów
żydowskich. Do pism „Ha-Cefira” i „Ha-olam” pisywał
artykuły o muzyce żydowskiej.
„Izraelita” 1906 nr 51; Friedmann, Lebensbilder III; Z. Rejzen,
Leksikon fun der jidiszer literatur, prese un filologie, Wilne 1928–1929;
E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der yidisher liturgie, Warsze 1930; Fater,
Jidisze muzik; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon,
Warsze 1936; Stengel, Gerigk, Juden; Leksikon fun der najer jidiszer
literatur, ed. S. Niger, J. Szacki, Niu Jork 1956; Sefer Ts’nstohov, ed. by
M. Schutzman, Jiruszalaim 1962; M. Nulman, Concise Encyclopedia
of Jewish Music, New York 1975; Idelsohn, Jewish Music; K.J. Kutsch,
L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd I, Bern 1997;
A. Kempa, M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny, ser.
1, t. II, Łódź [2002].
BIRNBAUM Józef Dawid (1857 Stopnica – 1932
Nicea), inżynier chemik, przemysłowiec, śpiewak,
tenor. Był synem fabrykanta łódzkiego, bratem
Juliana. Ukończył studia chemiczne w Instytucie
Technologicznym w Petersburgu. Był pionierem
34
przemysłu chemicznego w Polsce. Od 1899 był
członkiem zarządu Łódzkiego Tow. Muz. Pisano
o nim, że miał „piękny głos i wysokie artystyczne
wykształcenie”. Śpiewał arie i pieśni L. van Beethovena,
A. Rubinsteina i S. Moniuszki.
K. Badziuk, J. Strzałkowski, Silbersteinowie, Lichtenfeldowie,
Birnbaumowie, Poznańscy, Eigerowie, Łódź 1994; A. Kempa, M. Szukalak,
Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny, t. II, Łódź [2002], ser. II, t. I, tamże
2007; W. Puś, Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź 2001.
BIRNBAUM Julian (25 VIII 1865 Łódź – 1928
Łódź), wiolonczelista amator. Był synem fabrykanta
łódzkiego, bratem Józefa. Ukończył studia handlowe
w Petersburgu. Od 5. r.ż. uczył się gry na skrzypcach
u S. → Steinhauera w Łodzi i I. → Liebrechta w Warszawie.
W grze na wiolonczeli był uczniem Emila Herbecka
w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu.
Otrzymał tytuł „artysty wyzwolonego”. Przez długie
lata działał w Łodzi jako solista i kameralista.
Pierwszy publiczny koncert dał 5 XII 1888 w „Victorii”
z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej O. Heyera,
Julian Birnbaum
wykonując Kol Nidre M. Brucha. Grał w zespole ŁTM,
którego był współzałożycielem, a następnie od 1906
w orkiestrze → Żydowskiego Tow. Muz. i Literackiego
„Hazomir”. Występował w → Kwartecie Łódzkim
z F. → Krischem, J → Wiesenbergiem i Henrykiem
Birnbaumem. Występował na koncertach w Warszawie.
W 1910 występował w „Lutni” Petersburskiej, w 1918
jako solista z → Łódzką Orkiestrą Symfoniczną.
Drukował artykuły o muzyce w piśmie „Republika”. Był
honorowym prezesem Tow. Miłośników Muzyki w Łodzi.
„EMTA” 1897 nr 701; „Lutnista” 1905 nr 1; „Przegląd Muzyczny” 1908
nr 5, 1912 nr 6, 1918 nr 5; A. Kempa, M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi.
Słownik biograficzny, ser. 1, t. I, Łódź 2001.
birnbaum
BIRNBAUM Leo (1856 Pułtusk – 1922 Łódź), kantor,
kompozytor muzyki religijnej. Był bratem Abrahama
Bera. Był kantorem w Królewcu, a następnie w Łodzi.
BIRNBAUM Stella Estera (ok. 1885 ? – ? Łódź),
śpiewaczka, sopran. Była córką kantora Abrahama
Bera. Kształciła się w → Instytucie Muz. w Warszawie,
a od 1907 w Konserw. Muz. w Lipsku. Występowała jako
solistka od ok. 1910 na koncertach, m.in. w Domu Koncertowym w Łodzi, 20 XI 1912 z E. → Kochańskim oraz
L. → Ursteinem oraz 18 X 1915 z → Łódzką Orkiestrą
Symfoniczną w II Wielkim Koncercie Symfonicznym
pod dyr. Tadeusza Mazurkiewicza. Wykonała arie
z opery Lohengrin R. Wagnera oraz Halki S. Moniuszki. Wystąpiła też w Filharmonii Warszawskiej. Była
nauczycielką śpiewu, początkowo w Częstochowie,
a następnie w Łodzi.
Archiwum Filharmonii Łódzkiej im. Artura Rubinsteina; „Nowości
Muzyczne” 1911 nr 4, 10, 1912 nr 3, 4, 1913 nr 2; „Przegląd Muzyczny”
1911 nr 6, 23, 1914 nr 9.
BIRNBAUM Zdzisław Aleksander (28 II 1878
Warszawa – IX 1921 Berlin?), skrzypek, dyrygent.
Uczył się gry na skrzypcach początkowo u Jana
Jakowskiego w Warszawie, następnie u Maksa
Brodego w Królewcu, a od 1891 u Carla Markeesa
i Josepha Joachima, potem także Jana Krusego
w Królewskiej Akademickiej Wyższej Szkole Muz.
w Berlinie. Wcześnie rozpoczął karierę skrzypka wirtuoza.
Już w 1892 wystąpił na koncercie symfonicznym wraz
z Berlińską Orkiestrą Filharmoniczną, zyskując sobie
powszechne uznanie. Pogłębiał swe wykształcenie
muzyczne u Eugène Ysaÿe w Konserw. Muz. w Brukseli.
Ukończywszy studia, odbył szereg podróży artystycznych,
koncertując w większych miastach Europy, a także
w Stanach Zjednoczonych, gdzie był w 1903–1904 również
koncertmistrzem Boston Symphony Orchestra oraz
Manhattan Opera w Nowym Jorku. Karierę dyrygencką
zawdzięczał przypadkowi. Sukces odniósł, gdy jako
koncertmistrz Orkiestry Symfonicznej w Hamburgu
stanął w 1904 przy pulpicie dyrygenckim w zastępstwie
chorego Józefa Rzebiczka, odtąd na stałe poświęcił
się dyrygenturze. Przez 3 lata prowadził orkiestrę
symfoniczną w Lozannie, dyrygując gościnnie orkiestrami
w innych miastach szwajcarskich: Montreux, Vevey
i Genewie, zyskując sobie miano „dyrygenta-czarodzieja”.
Równocześnie był prof. konserw. w Lozannie. Przez pewien
czas dyrygował w Operze Komicznej w Berlinie, po czym
ponownie występował w Stanach Zjednoczonych, gdzie
Zdzisław Birnbaum
B
w 1909 zaangażowany został na stanowisko pierwszego
dyryg. do Manhattan Opera w Nowym Jorku. W 1911
z inicjatywy L. → Kronenberga przybył do Warszawy i jako
następca G. → Fitelberga objął stanowisko pierwszego
dyryg. → Filharmonii Warszawskiej. Już pierwsze jego
występy wzbudziły entuzjazm prasy warszawskiej, który
towarzyszył odtąd jego działalności w ciągu wielu lat.
Z Warszawy wyjeżdżał na gościnne występy do różnych
ośrodków w kraju i za granicą. W 1911 dyrygował w Łodzi,
a latem tegoż roku w Majorenhofie pod Rygą. W roku
następnym odwiedził Kraków i Lwów, w 1913 wykonał
w Paryżu z zespołem liczącym ponad 400 osób IX Symfonię
L. van Beethovena. W tym samym roku występował
w Mediolanie. Przez jeden sezon 1915/16 był dyryg. opery
w Teatrze Wielkim w Warszawie, po czym powrócił na
stanowisko pierwszego dyryg. filharmonii, na którym
pozostawał z przerwami do 1921. Równocześnie
prowadził koncerty → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej
z udziałem solistów: Egona Petri, J. → Familier, Józefa
Ozimińskiego i H. → Żelskiej-Zeligson. Pozbawiony
talentu pedagogicznego nie potrafił systematycznie
podnosić poziomu technicznego orkiestry. Być może
przyczyną tego była także rozwijająca się choroba, która
doprowadziła do jego tragicznej śmierci. Jednakże
35
birncwajg
B
Zdjęcie wykonane 4.06.1930 r. z okazji 1000 koncertu zorganizowanego przez Biuro Koncertowe Alfreda Straucha w dawnym Łódzkim Domu
Koncertowym. Na zdjęciu (od lewej) Artur Rubinstein, Alfred Strauch i Paweł Kochański.
jeszcze w ostatnim okresie życia, w 1916–1921, odnosił
wielkie sukcesy, dyrygując orkiestrami berlińskimi.
Nękany nieuleczalną chorobą, 20 września 1921 ostatni
raz wystąpił w Warszawie. W tydzień potem zmarł.
P. Gennaro, Silhouettes de musiciens. Birnbaum ou le chef d’orchestre
magique, Lausanne 1906; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 23; „Świat” 1921
nr 43; „Tygodnik Ilustrowany” 1921 nr 44; H. Opieński, Ze wspomnień
osobistych o słynnych i mniej słynnych kapelmistrzach, „Orkiestra”
1933 nr 5; F. Starczewski, Birnbaum Zdzisław, PSB II; SMP I; Błaszczyk,
Dyrygenci; SBTP I; 100 lat Filharmonii w Warszawie.
BIRNCWAJG Stanisław, pseud. Berini (ok. 1870
? – ?), śpiewak, tenor. Kształcił się w śpiewie w końcu
l. 80. pod kier. Cezare Trombiniego i Mieczysława
Horbowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Już w 1889 wystąpił na popisie klasy Horbowskiego.
Recenzent „Kłosów” A. Poliński napisał: „rokujący
na przyszłość duże nadzieje”. W 1892 debiutował
w Teatrze Wielkim w Warszawie w operze Beata
S. Moniuszki.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Kłosy” 1889 nr 1253;
„EMTA” 1892 nr 436, 1894 nr 562.
36
BIURA KONCERTOWE: Jakub Micelmacher w Grodnie; Józef Lau we Lwowie, Maksymilian Türk we
Lwowie i w Tarnowie; A. → Strauch, Karol Rubinstein
w Łodzi; S. → Bau, Adolf Seiden w Tarnowie; H. → Markiewicz, L. Muszkat i T. Winiarski, Leopold Lindenfeld
oraz I. → Orensztajn w Warszawie; Z. Syrkin oraz
Slepjan, Fejgenberg i Manasewicz w Wilnie.
BLAUSTEIN Abraham (V 1836 Ryga – 17 II 1914
Bydgoszcz), śpiewak, kantor. Czynny był jako kantor
w Łomży, Wilnie i Bydgoszczy. Zorganizował Deutsch
-Jüdische Kantoren Gesellschaft. Założył i wydawał
w 1879–1882 pismo „Der Jüdische Kantor”.
Friedmann, Lebensbilder I; Stengel, Gerigk, Juden; Idelsohn, Jewish Music.
BLECHAROWICZ Abraham Awrum (1912 Orany
k. Wilna – 17 VIII 1968 Buenos Aires), śpiewak,
kantor. Był młodszym bratem Jankiewa. Uczył się
śpiewu u kantorów w Suwałkach, Wilnie i u Hermana
Jadlowkera w Rydze. Po ukończeniu Konserw.
w Rydze został solistą w tamtejszej operze. Kształcił się
równocześnie na kantora. W 1935 został nadkantorem
blumenfeld
w → Synagodze Nożyków w Warszawie, a w 1937
kantorem w Bukareszcie. W 1948 wyemigrował do
Argentyny i osiadł w Buenos Aires, gdzie był czynny
jako kantor Synagogi Templo Libertad. Odbywał liczne
podróże koncertowe.
w Warszawie, następnie pod kier. Arthura de Greefa
w Brukseli. Po studiach zamieszkał w Brukseli.
Koncertować zaczął ok. 1932. Po 1945 był chargé
d’affaires rządu polskiego w Belgii. W 1947 odwiedził
Polskę i koncertował w Krakowie.
„Muzyka Polska” 1939 z. 4, 5; Z. Drzewiecki, Wspomnienia muzyka,
Kraków 1971.
BLINDMAN Jeruchim zwany Hakatan (ok. 1798
Galicja [Besarabia] – 1891 ?), śpiewak, tenor liryczny,
kantor. Do 1860 był kantorem w Kiszyniowie, w 1861–
1872 w Berdyczowie, w 1877–1886 w Tarnopolu.
BLUMBERG Josef (1904 Białystok – ? Paryż),
śpiewak, kantor, dyrygent chórów. Kształcił się pod
kier. Leona Algazi w École de Liturgie et Pedagogie
oraz w École Normale de Musique w Paryżu. Był przez
wiele lat dyryg. chóru i orkiestry Synagogi przy Nôtre-Dame-de-Nazareth tamże. Występował na koncertach i nagrywał płyty gramofonowe.
Rozen, Di geshikhte.
BLOCH Maria Mania (ok. 1915 ? – ?), skrzypaczka.
Kształciła się w → Żydowskim Instytucie Muz. w Wilnie.
W pocz. l. 30. występowała jako „cudowne dziecko”.
„Muzyka” 1931 nr 3; Yidisher teater in Eyrope.
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936.
BLUMENFELD Teresa – zob. Arklowa Teresa
BLOCHMAN Ignacy (ok. 1905 ? – 11 I 1954
Bruksela), pianista wirtuoz, prawnik, dyplomata.
Kształcił się w grze na fortepianie początkowo
pod kier. Zbigniewa Drzewieckiego prywatnie
B
Diana Blumenfeld
BLUMENFELD-TURKOW Diana Dina (1 IV 1903
Warszawa – 1961 Nowy Jork), aktorka, śpiewaczka,
alt, interpretatorka żydowskich pieśni ludowych.
Ukończyła kursy dramatyczne Janiny Hryniewieckiej
w Warszawie. Uczyła się też gry na fortepianie. Była
żoną aktora Jonasza Turkowa, z którym występowała
w różnych teatrach żydowskich w Polsce, m.in.
w Wilnie, Krakowie i Warszawie. W czasie II wojny
świat. przebywała w getcie warszawskim i występowała
w kawiarniach i na różnych imprezach kulturalnych. Po
wojnie przez kilka lat koncertowała w Polsce, wyjechała
z mężem do Stanów Zjednoczonych. Występowała
w filmie Di pojlisze welder (1929).
Ignacy Blochman
Zylbercwejg, Leksikon I; M. Weichert, Zikhroynes, 2 Bd, Warsze, Tel Awiw
1970; I. Grudberg-Turkow, Ojf majn weg, Buenos Aires 1964; Fater, Jidisze
muzik; Fuks, Muzyka ocalona.
37
blumental
Uczył się gry na fortepianie w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. Był instrumentalistą
w zespołach jazzowych, m.in. w zespole swego brata,
Stanisława. W czasie okupacji niemieckiej przebywał
w getcie warszawskim i tam prawdopodobnie zginął.
Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
Felicja Blumental
B
BLUMENTAL Felicja (28 XII 1908 Warszawa – 31 XII
1991 Tel Awiw), pianistka, klawesynistka. Początkowo
uczyła się gry na fortepianie u J. → Goldberga w → Szkole
Muz. im. S. Moniuszki w Warszawie. W 1928–1932
była uczennicą Zbigniewa Drzewieckiego w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie, a następnie
S. → Askenazego w Luxemburgu i Józefa Turczyńskiego w Szwajcarii. Od 1938 mieszkała w Nicei. W 1940
wyemigrowała do Brazylii. W 1955 powróciła do Europy
i rozwinęła intensywną działalność koncertową.
Mieszkała początkowo w Brukseli, od 1962 w Mediolanie,
od 1973 w Londynie. W 1984 zamieszkała w Nowym
Jorku. Zmarła w czasie wizyty w Izraelu. W 1999 Tel Aviv
Museum of Art nazwało swój Międzynarodowy Festiwal
Muzyczny jej imieniem. Nagrywała rozległy repertuar
dla wielu wytwórni, m.in. Decca, Angel, Vox, Saga, Naxos.
BODENSZTAJN Stanisław (1906 Szpoła, obw.
czerkaski – IX 1939 Warszawa), skrzypek. Był bratem
Adama i Henryka. Od 1919 uczył się gry na skrzypcach
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Był
instrumentalistą w orkiestrach grających w lokalach
gastronomicznych i rozrywkowych, m.in. w Oazie
i Bristolu. Prowadził też własny zespół instrumentalny.
Zginął w pierwszym miesiącu II wojny świat. podczas
bombardowania Warszawy.
150 lat PWSM; EM PWM I; Baker’s Biographical Dictionary; Encyklopedia
muzyczna, red. A. Chodkowski, Warszawa 1995; EM PWM supl.
I; Dybowski, Słownik.
BOGIN Ajzyk (ok. 1890 ? – ?), puzonista. W 1906
grał w orkiestrze żydowskiego → teatru Jardin d’Hiver
w Warszawie. W 1910 ukończył klasę puzonu Józefa
Gocłowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Grał
na puzonie w Warszawskiej Orkiestrze Symfonicznej.
BOCK Maria – zob. Cieślak Maria
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; YIVO Institute for Jewish
Research, New York. Archiwum teatralne im. E.R. Kamińskiej.
BODENSTEIN Adolf (? – ?), dyrygent. W l. 30. XX w.
dyrygował orkiestrą przy Zakładzie Sierot Żydowskich
we Lwowie przy ul. Janowskiej. Był właścicielem
składu instrumentów muz. tamże.
Plohn, Muzyka; P. Włodek, A. Kulewski, Lwów: przewodnik, Piastów 2006.
BODENSZTAJN też Bodensztejn Adam Abram
(1911 Szpoła, obw. czerkaski – 1942 Warszawa?),
pianista, akompaniator. Brat Henryka i Stanisława.
38
BODENSZTAJN Henryk Chaim (1908 Szpoła, obw.
czerkaski – 1981 Tel Awiw), wiolonczelista. Był bratem
Adama i Stanisława. W dzieciństwie zamieszkał
w Warszawie. Kształcił się od 1918 w grze na wiolonczeli
pod kier. Antoniego Cinka i E. → Kochańskiego w Państwowym Konserw. Muz. Od 1926 grał w zespołach instrumentalnych, m.in. w Polskim Radiu i w kinach warszawskich. Występował też na koncertach. W 1936 został
zaproszony do tworzonej przez B. → Hubermana Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej i osiadł w Tel Awiwie.
BÖHM Daniel (1846 ? – XII 1897 Łódź), pianista,
pedagog. Działał początkowo jako pedagog w Petersburgu, prowadząc przez 17 lat własną szkołę muz.
Przeniósł się następnie do Łodzi, gdzie na kilka miesięcy
przed śmiercią otworzył kursy gry na fortepianie. Był
inicjatorem stałych koncertów kameralnych.
„EMTA” 1897 nr 732; „Izraelita” 1897 nr 15; „Tygodnik Ilustrowany” 1898
nr 1; A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994;
A. Kempa, M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny, ser.
1, t. I, Łódź 2001.
borin
BOJEZ też Bojars, Bojarow, Bojarski Jeszajahu (?
– ?), dyrygent. Był dyryg. chórów w Warszawie, m.in.
ok. poł. l. 30. XX w. w Synagodze Tow. Morija przy
ul. Dzielnej.
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon I; Lerski, Syrena
BOJMELGRIN Icchak (1892 ? – ?), śpiewak, dyrygent
chórów, kompozytor. Działał w Warszawie jako śpiewak
synagogalny i teatralny. W l. 30. XX w. był dyryg. chóru
Ha-Techiah w Warszawie.
BOKSER Zygmunt Zysze (ok. 1895 Drohobycz
– ? Kanada), skrzypek, saksofonista. W okresie
międzywojennym grał na saksofonie tenorowym
w orkiestrze H. → Golda. W getcie warszawskim był
członkiem → Kwartetu Smyczkowego razem z D. → Krakowskim, M. → Girguskim i J. → Messerem. Prawdopodobnie przeżył i po wojnie mieszkał w Toronto.
Turkow, Azoy iz es geven; Fater, Jidisze muzik [pod Fiszhaut]; Fuks,
Muzyka ocalona.
BOŁOTIN też Bołotny Aron (ok. 1880 ? – ?),
dyrygent orkiestr dętych i symfonicznych. Kształcił
się w 1897–1901 w → Instytucie Muz. w Warszawie.
W 1901 otrzymał dyplom kapelm. wojskowego.
W 1906 współpracował jako aranżer z żydowskim
teatrem Na Muranowie. Ok. 1910 był dyryg. orkiestry
1 Iwangorodzkiego pp w Iwanogorodzie (Dęblinie),
a od 1913–1914 Dońskiego Pułku Kozaków w Będzinie.
W 1919 dyrygował orkiestrą dętą i smyczkową kolejarzy
w Łodzi. Latem koncertowali w Parku Helenów tamże.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Gabrilovič, Muzykal’nyj
kalendar’ 1910–1914; Kalendarz muzyczny informacyjno-statystyczny
na r. 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1912.
BONIÓWKA Josek (1902 ? – ?), śpiewak, kantor synagogalny. Od 1921 kształcił się w śpiewie w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Przez szereg lat był
kantorem w Białymstoku.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie; D.
Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936.
BONIÓWKA Samuel (1896 Merecz na Litwie – 13 VII
1942 Łódź), kantor, śpiewak. Kształcił się u kantorów
w Grodnie, Wilnie, a następnie śpiewał w chórze
→ Wielkiej Synagogi na Tłomackiem w Warszawie pod
kier. L. → Liowa i D. → Ajzensztadta. W l. 20. XX w. był
kantorem w Stanisławowie, a następnie w Białymstoku. W 1931 wygrał konkurs na głównego kantora
Wielkiej Bożnicy w Kaliszu. Razem z dyryg. i kompozytorem M. → Krutiańskim utworzył chór bożnicy, występował też z recitalami pieśni religijnych i świeckich na
uroczystościach żydowskich organizacji społecznych
i charytatywnych. Odszedł z Kalisza wskutek zatargu
z gminą. W końcu września 1933 został kantorem
Wielkiej Synagogi Reformowanej w Łodzi.
J.D. Bet-Halevi, Toldot Yehude Kalish, Tel-Aviv 1961; A. Pakentreger,
Żydzi w Kaliszu w latach 1918–1939, Warszawa 1988; Lodz-Names;
Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej: ziemi kaliskiej,
red. H. Tadeusiewicz, t. I, Kalisz 1998.
BORENSZTAJN Herman Hersz (ok. 1880 Kalisz
– 1967 Manchester), śpiewak, tenor dramatyczny,
kantor. Rozpoczął naukę śpiewu w chórze kantora N.
→ Zaludkowskiego w Kaliszu, a kontynuował w → Instytucie Muz. w Warszawie. Kształcił się następnie w śpiewie u Mikołaja Rotmühla w Berlinie. Początkowo był
kantorem w Krakowie. W 1930–1935 był nadkantorem
w → Synagodze Nożyków w Warszawie. Występował
często na koncertach, śpiewając arie operowe i pieśni
neapolitańskie, m.in. z towarzyszeniem orkiestry
Polskiego Radia pod dyr. B. → Szulca. Nagrywał płyty dla
wytwórni Syrena Record. Przez krótki czas był następnie
kantorem we Lwowie, a ok. 1936 został kantorem
w Budapeszcie. Osiadł w Anglii. Był do 1955 kantorem
w Princes Road Synagogue w Liverpoolu.
B
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, I, Warsze, 1936;
Fater, Jidisze muzik; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
BORIN właśc. Boruchowicz Josef (15 IV 1890 [1893]
Przasnysz – 13 I 1970 Strasburg), śpiewak, tenor liryczny,
kantor, kompozytor. Był uczniem brata, Lejzora, kantora
w Nowym Dworze Mazowieckim, Głownie i Ciechanowie.
Śpiewał u różnych kantorów, a następnie uczył się w szkole
dla kantorów A.B. → Birnbauma w Częstochowie. Uzupełniał swoje wykształcenie we Włoszech. Został następnie
kantorem w Nowej Synagodze przy Oranienburger Strasse
w Berlinie. Czynny był jako śpiewak operowy w Würzburgu, Kiel, Erfurcie, Berlinie, Wiedniu i Wrocławiu. W 1925
został kantorem w Synagodze Postępowej we Wrocławiu,
a w 1933–1964 sprawował tę samą funkcję w Strasburgu,
w Synagodze przy Place de la Broglie. Po przejściu na emeryturę był rabinem w Grande Synagoge przy Avenue de la
Paix tamże.
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936.
39
boruchowicz
BORUCHOWICZ Josef – zob. Borin Josef
BORUCKI właśc. Gottlieb Gwidon (2 IX 1912
Kraków – 31 XII 2009 Melbourne), inżynier, śpiewak.
Młodość spędził w Przemyślu, w 1924 przeniósł się do
Warszawy, w 1927 do Berlina. Po 3 latach powrócił do
Polski. Od 1932 odbywał studia handlowe we Lwowie,
ale ich nie ukończył i zaczął śpiewać w lwowskich
restauracjach i lokalach rozrywkowych. Pracował
w nocnych lokalach w Warszawie, m.in. w Arizonie
F. → Melodysty. Jeździł też po Polsce z orkiestrą O’key
Band L. → Mittelsbacha. W 1938 występował z orkiestrą
Franciszka Witkowskiego. W tymże roku debiutował
w Cyruliku Warszawskim. W 1939 znalazł się we Lwowie
i wstąpił do zespołu H. → Warsa, z którym odbył tournée
po ZSRR. Z Armią gen. Andersa znalazł się w Teheranie
i został członkiem zespołu The Polish Parade. Przebył
szlak bojowy aż pod Monte Cassino. Był pierwszym
wykonawcą pieśni Feliksa Konarskiego i A. → Schütza
Czerwone maki pod Monte Cassino. Po wojnie osiadł
w Melbourne w Australii.
B
40
Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia; A. Mieszkowska, Jego serce
zostało we Lwowie. Wspomnienie o Gwidonie Boruckim (1912–2009),
„Archiwum Emigracji” 2010 z. 12–13; B. Żongołłowicz, Jego były
‘Czerwone maki’, Toruń 2010.
BORUŃSKI właśc. Boruch Leon (22 X 1909
Petersburg – VII 1942 Otwock), pianista, akompaniator,
kompozytor. Jego żoną była znana polskia aktorka
Stefania Górska. Studiował początkowo u F. → Halperna w Łodzi, następnie w 1928–1932 u Józefa Śmidowicza w → Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie. Był laureatem II → Konkursu Pianistycznego
im.F. Chopina w Warszawie w 1932 – VII nagroda.
Rok później otrzymał również odznaczenie na
Międzynarodowym Konk. Pianistycznym w Wiedniu.
Pracował jako akompaniator w teatrach rewiowych:
Stara Banda, Morskie Oko, Cyrulik Warszawski, Qui
Pro Quo. Od 1929 grywał w duecie fortepianowym
początkowo z H. → Warsem w Morskim Oku, a w 1936
–1939 z K. → Gimplem w Cyruliku Warszawskim.
W czasie wojny był początkowo w ZSRR i był pianistą
w zespole instrumentalnym A. → Rosnera. W 1940
powrócił do Warszawy i do wiosny 1942 dawał recitale
w getcie, m.in. w kawiarni Pod 13-tką przy ul. Leszno.
Zachorował na gruźlicę i wysłany został do sanatorium
w Otwocku. Został zamordowany przez nazistów
w czasie likwidacji sanatorium. Skomponował
Symfonię dziecięcą, koncerty fortepianowe, sonaty,
muzykę do rewii Sprzedajemy Warszawę, liczne
piosenki i utwory jazzowe.
Leon Boruński
SMP I; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik; Prosnak,
Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne; Rutowska, Serwański, Straty;
Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona; Lerski, Syrena Record; Niewiarowska,
Kronika Międzynarodowych Konkursów; Dybowski, Słownik; Lerski,
Encyklopedia.
BRACŁAWSKI A. (? – ?), dyrygent, aranżer. Przed
I wojną świat. był dyryg. w wędrownych teatrach
żydowskich w Galicji i Rosji, m.in. → Teatrze Norberta
Glimera. Po wojnie był dyryg. orkiestry i chóru teatru
żydowskiego w Krakowie.
Yidisher teater in Eyrope; Teatr żydowski w Krakowie. Studia i materiały,
red. J. Michalski, E. Prokop-Janic, Kraków 1995.
BRAJNIN Zofia 1º voto Idelson 2º voto Röhr
(2 I 1861 Białystok – 5 I 1937 Monachium), śpiewaczka,
sopran dramatyczny. Była żoną kapelm. Hugo Röhra.
Uczyła się u Franciszka Koziorowskiego w Warszawie,
następnie u Mathildy Marchesi w Wiedniu, wreszcie u Pauliny Viardot Garcia w Paryżu. Debiutowała
w 1883 w roli Aidy G. Verdiego w Warszawskich Teatrach Rządowych. Występowała też jako Małgorzata
w Fauście, Walentyna w Hugenotach i Alicja w Robercie Diable G. Meyerbeera, Wenus w Tannhäuserze
R. Wagnera, Amelia w Balu Maskowym G. Verdiego.
brie
Zyskała uznanie recenzentów. W 1883–1885 występowała we Włoszech: w Rzymie, Mediolanie,
Weronie, Messynie, Livorno. W 1885 wystąpiła
ponownie w Warszawie. W 1886–1888 śpiewała
w Operze Królewskiej w Berlinie, a następnie w Norymberdze i we Wrocławiu. Występowała gościnnie
w Królewcu, Mannheim, Wiesbaden, Lipsku, Bazylei,
Rotterdamie. Ok. 1892 zamieszkała w Monachium i poświęciła się nauczaniu śpiewu, ale
aż do 1909 występowała jeszcze jako solistka
w Niemczech. W 1894 wystąpiła także we Lwowie.
„EMTA” 1885 nr 108; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa 1888;
Wininger, National Biographie I; SBTP I; SMP I.
BRAJTMAN Izrael (? – ?), oboista, pedagog.
W 1924–1927 i 1932–1939 był prof. gry na oboju
w → Konserw. Muz. w Wilnie.
Dziesięciolecie Konserwatorium Muzycznego w Wilnie 1923–1933, Wilno
1933.
BRAJTMAN też Breitman Michał, pseud. Norbert
Bilski (ok. 1900 ? – 1942–1944 ?), skrzypek, kompozytor.
W pocz. l. 20. grywał w orkiestrach rozrywkowych,
m.in. w 1924 w orkiestrze koncertującej w restauracji przy ul. Długiej w Warszawie. Autor piosenek.
Nagrywał je dla wytwórni Odeon i Syrena Record.
Prawdopodobnie zginął w czasie II wojny świat.
Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
BRANDWEIN Naftule pseud. Nat Brandwynne
(1884 Przemyślany k. Lwowa – 1963 Nowy Jork),
klezmer, klarnecista, dyrygent. Pochodził ze znanego
rodu klezmerów galicyjskich. Był synem Pejsacha
skrzypka, uczniem brata Azriela. Grał w rodzinnej
kapeli złożonej z Pejsacha i jego 12 dzieci. W 1908
wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Początkowo
był członkiem orkiestry Abe Schwartza, po 1920
występował jako solista głównie w uzdrowiskach
w górach Catskills.
Fuks, Muzyka ocalona; Lerski, Syrena Record; P. Buhle, Jews and
American Popular Culture: Music, Theater, Popular Art, and Literature,
Westport 2007; Lerski, Encyklopedia.
BRAUDE też Brojde Kasriel (1907 Wilno – 1945 ?),
kompozytor, autor tekstów, folklorysta, reżyser.
Mieszkał i pracował w Wilnie. Poświęcił się pracy
w teatrze żydowskim. Był członkiem zespołu teatru
lalek Mejdim, pisał teksty oraz ilustracje muz. do
przedstawień. W getcie opracował i wyreżyserował
kilka programów rozrywkowych, w niektórych
występował też jako aktor. Autor kilku pieśni, które
zyskały popularność. Wywieziony do obozu na
Łotwie, kontynuował działalność artystyczną. W 1945
wywieziony do Niemiec, w pobliżu Królewca został
wrzucony do morza.
S. Kaczergiński, Churbn Wilne – umkum fun di jidn in Wilne un gegnt, Niu
Jork 1947; tenże, Lider fun getos un lagern, Niu-Jork 1948; M. Dworzecki,
Yerusholayim de-Lita in kamf unumk um, Pariz 1948; H. Kruk, Togbuch
fun wilner getto, Niu-Jork 1961; Zylbercwejg, Leksikon; Fater, Jidisze
muzik [pod Brojde]; Fuks, Straty.
BRAUN Paulina Pola (ok. 1915 Warszawa – 3 XI 1943
Majdanek), poetka, kompozytorka. Do 1939 pracowała
w redakcji tygodnika satyrycznego „Szpilki”. W czasie
II wojny świat. przebywała w getcie warszawskim.
Występowała w teatrze Femina i w kawiarni
artystyczno-literackiej Sztuka, recytując i śpiewając
własne utwory, do których komponowała muzykę.
W maju 1943 została wywieziona do obozu zagłady
na Majdanku.
Turkow, Azoj iz es gewen; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Fuks, Muzyka
ocalona.
BRESTICZKER Jerzy (9 VIII 1922 Lwów – 23 XI 1996
Kraków), kompozytor, muzykolog, krytyk muzyczny,
publicysta. Kształcił się we Lwowie. Po II wojnie świat.
zamieszkał w Krakowie. Był redaktorem muz. Rozgłośni
Polskiego Radia tamże. Pisał muzykę dla teatru, m.in.
do Miarka za miarkę (1956), Cud w Alabamie (1963).
B
B.J. Kalamarz, Bresticzker Jerzy, [w:] Kompozytorzy polscy 1918–2000,
t. II: Biogramy, red. M. Podhajski, Gdańsk 2005.
BRIE Emil (? – ?), skrzypek. Był instrumentalistą
w wielu zespołach jazzowych, grających w nocnych
lokalach. W czasie II wojny świat. przebywał w ZSRR.
Grał w zespole H. → Warsa, następnie A. → Rosnera.
Wstąpił do Armii gen. Andersa i z nią przybył do
Palestyny. Stąd po pewnym czasie udał się do Stanów
Zjednoczonych i zamieszkał w Filadelfii.
Fater, Jidisze muzik [pod Bri].
BRIE Izrael (? – ?), śpiewak, dyrygent. Kształcił
się w śpiewie pod kier. Augusta Dianniego we
Lwowie. Przed I wojną świat. był dyryg. chóru u kantora E. → Goldberga w Synagodze przy ul. Kupa
w Krakowie.
41
bristiger
BRISTIGER Michał (1 VIII 1921 Jagielnica k. Tarnopola),
muzykolog. Początkowo studiował medycynę we Lwowie,
w Bolonii i Warszawie. Uczył się też gry na fortepianie
u Giuseppe Piccioli w Bolonii i Jerzego Lefelda.
W 1948–1953 studiował muzykologię na UW, uzyskując
w 1955 tytuł magistra. Uzupełniał studia w 1959–1960
w Academia di Santa Cecilia w Rzymie oraz w Centre
Nationale de la Recherche Scientifique w Paryżu.
Stopień doktora otrzymał w 1963 na podstawie
napisanej pod kier. Józefa Michała Chomińskiego
rozprawy Forma wariacyjna w twórczości instrumentalnej Renesansu. W 1980 złożył pracę habilitacyjną
z muzykologii w Instytucie Sztuki PAN pt. Związki
muzyki ze słowem. Z zagadnień analizy muzycznej. Od
1951 pracował w Instytucie Muzykologii UW jako asystent,
w 1958–1970 jako adiunkt, a w 1982–1991 jako docent,
profesor w Instytucie Sztuki PAN. Prowadził także wykłady w Akademii Muz. w Warszawie, na UJ w Krako-
Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
BRODER ZINGER – nazwa prekursorów teatru
żydowskiego, wędrownych aktorów i pieśniarzy
w miastach i miasteczkach XIX-wiecznej Galicji,
rekrutujących się głównie spośród badchanów
i meszorerów, którzy w komicznych przebraniach
odgrywali krótkie jednoaktówki, tańcząc i śpiewając
w jidysz w karczmach, winiarniach i ogródkach
kawiarnianych. Zjawisko to wkrótce wykroczyło
poza Brody, a z czasem i poza Galicję. Wśród
broder zingerów najbardziej znani byli Berl Margulis
(1815–1867), znany jako Berl Broder, i Mosze
Prizament.
B
Michał Bristiger
wie, na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, na Uniwersytecie Kalabryjskim w Arcavacata di Rende,
na Uniwersytecie Macerata Fermo. Aktywnie uczestniczył
w organizacji życia muz. Był twórcą i redaktorem
naczelnym serii muzykologicznej Pagine, redaktorem
naczelnym pisma „Res Facta” i „Res Facta Nova”,
w 1978–1986 członkiem komitetu redakcyjnego „Acta
Musicologica”. W 1993 otrzymał Nagrodę Fundacji
im. Alfreda Jurzykowskiego. Jest doktorem honoris
causa Università degli Studii di Palermo. Powołał do
życia Stowarzyszenie „De Musica”, które jest organizatorem konferencji muzykologicznych oraz festiwalu
muz. Jest redaktorem naczelnym czasopism: „De
Musica”, „Muzykalia”, „Nuove Pagine”, „Krytyka Muzyczna”, „Diagonali” i „Judaica”.
S. Jarociński, Bristiger Michał, [w:] EM PWM I; E. Dziębowska, Bristiger
Michał, [w:] EM PWM supl. I; L. Bielawski, Słowo o Michale Bristigerze,
„Muzyka” 2002 nr 3–4; H. Sieradz, Publikacje Michała Bristigera, „Zeszyty
Literackie” 2002 nr 1.
42
BROCHES Rafał (8 II 1906 Warszawa – po 1941
Treblinka ?), skrzypek. Naukę zaczął w 6. r.ż.,
a w wieku 8 lat występował jako „cudowne dziecko”.
W 1919 rodzina powróciła do Hamburga i tam
kształcił się w grze na skrzypcach u Heinricha
Bandlera, w 1928–1930 studiował muzykologię
i filologię francuską na uniwersytecie w Hamburgu,
naukę kontynuował w Paryżu w Ecole Normale de
Musique, gdzie był uczniem Jacques’a Thibaud.
W 1935 przebywał w Palestynie, ale w 1938 wrócił
do Polski. W czasie okupacji niemieckiej po 1939
przebywał w getcie warszawskim. Występował
na koncertach, m.in. z pianistką Lolą Strasberg
w repertuarze sonatowym. Prawdopodobnie
wywieziony do Treblinki.
Zylbercwejg, Leksikon I; S. Prizament, Broder Zinger, Buenos Aires
1960; „Pamiętnik Teatralny” 1992 nr 1–4; J. Gelston, Błądzące gwiazdy
na lwowskim firmamencie. Z notatek o teatrze żydowskim, [w:] Teatr
żydowski w Polsce, Materiały z Międzynarodowej Konferencji Naukowej,
Warszawa 18-21 X 1993; tenże, Lwów i śpiewacy brodzcy, [w:] Teatr
żydowski w Polsce, red. A. Kuligowska-Korzeniewska, M. Leyko,
Łódź 1998.
BRODZKI Adolf Abram (3 VI 1875 Odessa – 29 XII
1941 Warszawa), pianista, pedagog, kompozytor.
Studia muz. odbywał w 1895–1901 pod kier. Aleksandra
Michałowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Dyplom uzyskał w 1901. W 1902–1903 uzupełniał
studia pod kier. Carla Friedricha Reineckego, Heinricha
Zöllnera i Alfreda Reisenauera w Konserw. Muz.
w Lipsku. Przez pewien czas był prof. Konserw. Muz.
w Odessie. W okresie międzywojennym działał jako
pedagog w Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Baza Cmentarza przy
Okopowej; „Muzyka” 1926 nr 7–9; 1927 nr 1.
BRÜSTIGER
BROJDE Kasriel – zob. Braude Kasriel
BROM Irena (? – ?), pianistka. Związana była
z Krakowem. W 1935 ukończyła studia muz. w → Szkole Muz. im. W. Żeleńskiego. Czynna była jako akompaniatorka i nauczycielka gry na fortepianie.
BROMAK Herman (ok. 1865 ? – ?), kontrabasista.
Studia muz. odbywał pod kier. Adama Ostrowskiego
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Świadectwo uzyskał
w 1888. Grał na kontrabasie w różnych zespołach
instrumentalnych, m.in. w 1907 w orkiestrze teatru
żydowskiego w Warszawie.
Research, New York. Archiwum teatralne im. E.R. Kamińskiej.
BRUCKMAN Zygmunt Salomon (ok. 1825 ? – 29 I
1883 Lwów), skrzypek, pedagog. W 1844–1845
kształcił się w grze na skrzypcach pod kier. Josefa
Hellmesbergera w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki
w Wiedniu. Przez kilkadziesiąt lat czynny był jako
wirtuoz-koncertmistrz, a także dyryg. orkiestry Teatru
Skarbka oraz prof. gry na skrzypcach w Konserw. Galic.
Tow. Muz. we Lwowie. Prowadził własną szkołę gry
na skrzypcach. Przez pewien czas uczył też śpiewu
w gimnazjach.
Archiwum Konserwatorium Towarzystwa Przyjaciół Muzyki
w Wiedniu. Album studentów; „Gazeta Narodowa” 1883 nr 24;
„Dziennik Polski” 1993 nr 25; „Gazeta Lwowska” 1883 nr 25; „Nowa
Reforma” 1883 nr 25; M. Szczepańska, Bruckman Zygmunt, [w:]
PSB III; SMP I.
BRÜHL Alfons Aleksander (6 XII 1859 Łęczyca
– ?), kompozytor. Był bratem Matyldy. Kształcił się
początkowo w → Instytucie Muz. w Warszawie,
a w 1892–1895 pod kier. N. Rimskiego-Korsakowa
w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu, gdzie
studiował harmonię, kontrapunkt, fugę i praktyczną
kompozycję. Z zawodu był księgowym w Warszawie.
Był długoletnim członkiem założonego z jego inicjatywy
Tow. Śpiewaczego „Lutnia”. Od 1886 był dyryg. Drużyny
Śpiewaczej przy → Stowarzyszeniu Wzajemnej Pomocy
Pracowników Przemysłowo-Handlowych Wyznania
Mojżeszowego.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „EMTA” 1898 nr 792,
794; T. Jeske-Choiński, Neofici polscy. Materyały historyczne, Warszawa
1904; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 7; K. Reichman, Szkice genealogiczne,
ser. I, Warszawa 1936.
BRÜHL Emil (1869 Warszawa – ?), pianista,
kompozytor. Gry na fortepianie uczył się u Rudolfa
Strobla i Aleksandra Michałowskiego, a harmonii
i kontrapunktu u Władysława Żeleńskiego w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Po ukończeniu studiów przebywał
jakiś czas za granicą. Po powrocie do kraju poświęcił
się działalności pedagogicznej. Autor m.in.: Kołysanki
na skrzypce i fortepian, wielu utworów i transkrypcji na
fortepian, kilku kompozycji chóralnych oraz pieśni.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Okręt, Rocznik;
Współcześni kompozytorzy polscy, „EMTA” 1898 nr 49; SMP I [pod Bruhl];
„Scena i Sztuka” 1911 nr 13.
BRÜHL Hipolit Wilhelm Włodzimierz pseud.
Val-de-Mare (13 VIII 1852 Warszawa – 3 IX 1900
Pruszków), wiolonczelista, dyrygent orkiestr
dętych, oper i operetek. Kształcił się w → Instytucie
Muz. w Warszawie, po czym przez szereg lat był
dyryg. rosyjskich orkiestr wojskowych, m.in. 24
Symbirskiego pp w Przasnyszu. Działał także
w teatrach operowych i operetkowych na terenie Rosji.
W 1890 występował w Warszawie jako dyryg. opery
Ros. Tow. Amatorów Sztuki Scenicznej. W tymże roku
pod pseudonimem Val-de-Mare dyrygował koncertami
w Dolinie Szwajcarskiej. Po ponownym kilkuletnim
pobycie w Rosji, w 1898 przybył z Moskwy do Warszawy,
powołany na stanowisko dyryg. operetki w Teatrze
Małym.
B
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „EMTA” 1900 nr 36;
K. Reichman, Szkice genealogiczne, ser. I, Warszawa 1936; Błaszczyk,
Dyrygenci.
BRÜHL Matylda pseud. Monti Wilma (1861 Łęczyca
– 13 X 1901 Berlin), śpiewaczka. Była siostrą Alfonsa
Aleksandra. W 1883 debiutowała w operze Faust
C. Gounoda w Teatrze Wielkim w Warszawie. W 1897
występowała w Paryżu. Uczyła przez parę lat śpiewu
w Warszawie.
„EMTA” 1896 nr 698, 730, 731, 1901 nr 942, 943; K. Reichman, Szkice
genealogiczne, ser. I, Warszawa 1936; E. Szulc, Cmentarze ewangelickie
w Warszawie, Warszawa 1989.
BRÜSTIGER Leon (1883 Zniesień k. Lwowa – ?),
doktor praw, skrzypek. Ukończył Gim. Franciszka
Józefa we Lwowie. Studia prawnicze odbywał
na Uniwersytecie tamże. Kształcił się w grze na
skrzypcach pod kier. M. → Wolfsthala w Konserw.
Galic. Tow. Muz. W l. 30. XX w. mieszkał i pracował
w Bukareszcie.
J. Białynia-Chołodecki, Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu
Gimnazyum im. Franciszka Józefa I we Lwowie, Lwów 1909; Plohn, Muzyka.
43
brynicki
BRYNICKI Erwin Ludwik (10 III 1899 Stanisławów
– 1971 Asunción, Paragwaj), pianista, kompozytor.
Kształcił się w grze na fortepianie pod kier. Viléma
Kurza w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie,
Henryka Melcera w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie, Blanche Silva w Schola Cantorum
w Paryżu i Rudolfa Marii Breithaupta w Konserw.
Juliusa Sterna w Berlinie. W 2. poł. l. 30. mieszkał
w Rzymie. W 1939 wyemigrował do Ameryki Południowej i osiadł w Assunción w Paragwaju, gdzie założył
Instytut Wyższych Studiów Pianistycznych. Ogłosił
Über den Fortchritt im Klavierspiel: allgemeine
Betrachtungen (Rotterdam 1926).
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929;
P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler Lexikon, 15 Aufl.,
Bd I, Wilhelmshaven 1971; Plohn, Muzyka.
BUCHNER Josif (ok. 1882 ? – ?), skrzypek. W 1902
uzyskał dyplom kapelm. wojskowego w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Przed I wojną świat. grywał
w pierwszych skrzypcach w czasie przedstawień teatru
żydowskiego w Warszawie.
Research, New York; Archiwum teatralne im. E.R. Kamińskiej.
B
BUDKIEWICZ Maria właśc. Wanda Melodyst (ok.
1869 Warszawa – ?), śpiewaczka, sopran koloraturowy.
Pochodziła ze znanej warszawskiej rodziny muzyków,
była córką Jakuba, kapelm. wojskowego w armii
rosyjskiej. Studia muz. odbywała w zakresie gry na
fortepianie, wiolonczeli oraz śpiewu solowego w Szkole
Muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Kijowie. W śpiewie była
uczennicą Camille’a Everardiego. Dyplom otrzymała
w 1893. Debiutowała w Kijowie, następnie śpiewała
w Moskwie, Saratowie, Charkowie, Kazaniu, Wilnie
i in. W 1897–1898 była solistką Teatru Wielkiego w Moskwie, w 1898–1913 Teatru Maryjskiego w Petersburgu. Występowała na koncertach symfonicznych,
uprawiała śpiew kameralny.
Slovar’ sceniczeskich dejatelej, S.-Petersburg 1899; Russkij teatr, sost.
i izd. A.M. Szampanier, vyp. 1–2, Kiev 1905; L.T. Blaszczyk, Polish chapter
in the musical life of S.-Peterburg, [w:] A.M. Pružanskij, Oteczestwiennye
pievcy 1750–1917. Slovar’, Moskva 1991.
BUKINIK Michał (10 XI 1872 Dubno – 1947
Stany Zjednoczone), wiolonczelista, pedagog,
kompozytor. Kształcił się początkowo w szkole muz.
w Charkowie. Od 1890 studiował grę na wiolonczeli
pod kier. Alfreda von Glena w Konserw. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Moskwie. Ukończył je w 1895. Odbył
44
następnie tournée artystyczne po Rosji z orkiestrą
Dmitrija Achszarumowa. W 1899–1904 uczył gry
na wiolonczeli w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Saratowie. W 1904–1906 przebywał w Niemczech,
we Francji i w Szwajcarii. W 1907–1917 uczył
w Szkole Muz. Gniesinych w Moskwie, w 1919–1922
był prof. Konserw. w Charkowie. Od 1922 przebywał na
emigracji w Stanach Zjednoczonych, gdzie występował
z kwartetem smyczkowym i ukraińskim teatrem
muz. W 1923 wystąpił na koncercie w Łodzi. Autor
kompozycji na wiolonczelę oraz pierwszy wykonawca
Sonaty g-moll S. Rachmaninowa.
Muzykal’naja enciklopedija, gl. red. Ju.W. Kiełdysz, t. I, Moskva 1973.
BURGIN Ryszard (11 IX [X] 1892 Siedlce – 29 IV
1981 Gulfport, Floryda), skrzypek wirtuoz, dyrygent.
Kształcił się w grze na skrzypcach początkowo pod kier.
J. → Winieckiego, następnie I. → Lotto w Warszawie,
Josepha Joachima w Berlinie i Leopolda Auera
w Petersburgu, gdzie w 1912 ukończył ze złotym
medalem Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. Karierę skrzypka
wirtuoza rozpoczął już w 1903, występując jako solista
z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej. W 1912–1915 był
koncertmistrzem orkiestry symfonicznej w Helsinkach.
W tym samym czasie w 1914 zajmował analogiczne
stanowisko w → orkiestrze Filharmonii w Warszawie.
W 1915–1916 był koncertmistrzem pozostającej
pod dyr. G. → Fitelberga orkiestry symfonicznej
w Pawłowsku, a w 1916–1919 koncertmistrzem
orkiestry symfonicznej w Oslo. W 1920 z rekomendacji
dyryg. tej orkiestry, Georga Schneevoigta, Pierre
Monteux, przybyły do Europy w poszukiwaniu
koncertmistrza, zaangażował B. do prowadzonej
przez siebie Boston Symphony Orchestra. W Bostonie
B. występował też jako solista i kameralista. W 1921
zorganizował Kwartet Ryszarda Burgina. Po objęciu
kierownictwa orkiestry bostońskiej przez Serge’a
Kusewickiego został jego asystentem, dyrygując od
1924 koncertami symfonicznymi w jego zastępstwie.
Na stanowisku asystenta, a następnie drugiego dyryg.
pozostawał także za kierownictwa Karola Müncha,
występując nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale
także w Australii i w Japonii. W 1951–1955 zajmował
ponadto stanowisko głównego dyryg. Portland
Symphony Orchestra w Oregon. Rozwijał od wielu
lat działalność pedagogiczną, ucząc gry na skrzypcach
i prowadząc orkiestrę w New England Conservatory
i w Wellesley College w Bostonie oraz w Harvard
University w Cambridge. W 1962 ustąpił ze stanowisk
zajmowanych w Boston Symphony Orchestra.
bykowski
G. Saleski, Famous musicians; D. Ewen, Living Musicians. First
supplement, New York 1957; H. Stoddard, Symphony conductors
of the U.S.A., New York 1957; R. Sabin, Richard Burgin. Veteran in
two careers, „Musical America” 1962 nr 3; Błaszczyk, Dyrygenci; Backer’s
Biographical Dictionary of Musicians, 9 ed., ed. by N. Slonimsky, New
York 2001.
BURSZTYN T. (? – ?), przed I wojną świat. był dyrygentem 22-osobowego chóru Polskiego Tow. Śpiewaczego
„Sokół” w Myślenicach.
BUSEL Eliahu (? – ?), nauczyciel śpiewu. Żył i pracował
w Zdzięciole. Uczył śpiewu w szkole i prowadził zespoły
instrumentalne: orkiestrę dętą Straży Ogniowej oraz
orkiestrę mandolinistów.
ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952-1954; Pinkas Zetel, red. B. Kapliński,
Tel Aviv 1957; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
BYK Ryszard (9 VII 1892 Brody – po 1964 Paryż ?),
pianista wirtuoz. Gry na fortepianie uczył się u I. → Friedmana i Teodora Leszetyckiego, teorii i kompozycji
u Guido Adlera i Karla Weigla w Wiedniu. Koncertował
w Polsce, Niemczech, we Francji, w Szwajcarii,
Bułgarii i Austrii a także, przez dłuższy czas w Stanach
Zjednoczonych. W 1926 osiadł na stałe w Paryżu.
Przez wiele lat był prof. Amerykańskiego Konserw.
w Fontainebleau k. Paryża. Był też krytykiem muz. „La
Revue Musicale”. Komponował głównie utwory na
fortepian, ale także muzykę kameralną i pieśni.
Kalendarz muzyczny na rok 1930/1931, rok I, Warszawa 1930; „Ruch
Muzyczny” 1946 nr 22/23; B. Mazowiecki, Ryszard Byk, zapoznany
pianista, „Ruch Muzyczny” 1969 nr 9.
BYKOWSKI właśc. Karniol Leon (10 III 1879
Lwów – ok. 1942 Lwów), śpiewak. Debiutował ok.
1897 w teatrze we Lwowie i występował do 1900.
W 1897 i 1899 występował z teatrem lwowskim
w Krakowie. W 1904 i 1907–1908 występował
w zespole objazdowym J. Myszkowskiego. W sezonie
1908/09 u B. Bolesławskiego i J. Kratochwila
w Lublinie. W 1910–1912 znów w Teatrze Miejskim
we Lwowie. W 1914–1915 w zespole L. Hellera
w Wiedniu. W 1917 występował w operze w Zagrzebiu.
W 1919–1922 w Teatrze Wielkim w Poznaniu. W 1922
–1931 należał do stałego zespołu Teatru Miejskiego
we Lwowie. Z zespołem lwowskim występował
w Krakowie (m.in. 1924, 1930, 1931), śpiewał niewielkie partie w operach. Śpiewał także w operetkach.
Zginął w getcie lwowskim.
„Scena Polska” 1925 nr 2; SBTP I.
B
45
C
CAJMER właśc. Zeimer Jan, pseud. Jan Rem (1911
Sambor – ?), pianista, dyrygent, aranżer. Ukończył
prywatną szkołę muz. Józefy Donicht w Samborze.
Kształcił się w dyrygenturze w Akademii Muz.
w Wiedniu. W 1929–1932 zarobkował jako pianista
w wiedeńskich kawiarniach. Od 1941 służył w Armii
Czerwonej i był dyryg. orkiestry Okręgowego Domu
Armii Czerwonej w Samborze. W 1942–1943 pracował
w rozgłośniach radiowych w Saratowie i Kujbyszewie.
W 1943 wstąpił do Armii gen. Andersa w ZSRR,
prowadził tam orkiestrę i teatr. Od 1945 pracował
w Polskim Radiu w Warszawie. W 1946–1957 był dyryg.
Orkiestry Tanecznej Polskiego Radia. Pod pseud.
Jan Rem kierował triem instrumentalnym złożonym
z akordeonu, gitary i kontrabasu, z którym nagrywał
płyty dla wytwórni Fogg Record. W 1957 opuścił Polskę.
D. Michalski, Piosenka przypomni ci... czyli historia polskiej muzyki
rozrywkowej (lata 1945–1958), Warszawa 2010.
CASINI Gutia – zob. Katz Gutel
CEJTLIN Lejb Leo (14 III 1881 Pińsk – 8 VII 1930 Nowy
Jork), dyrygent, kompozytor. Kształcił się początkowo
w grze na skrzypcach w Pińsku, następnie
w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Odessie u Emila
Młynarskiego. Kontynuował studia wiolinistyczne
u Nikołaja Gałkina, teorii uczył się u Juliusza
Johansena w Konserw. w Petersburgu. W 1917–1920
był prof. teorii w szkole muz. w Jekaterynosławiu,
założył tam orkiestrę symfoniczną i operę, był dyr.
i dyryg. Do Wilna przybył w 1920. Występował jako
dyryg. w żydowskim teatrze w Wilnie. Dyrygował
także publicznymi koncertami muzyki żydowskiej,
symfonicznej i ludowej, m.in. 20 I 1922 w Sali
46
Miejskiej tamże. W 1923 wyemigrował do Stanów
Zjednoczonych.
I. Rabinovitch, Muzik bay Idn, Montréal 1940; Yidisher teater in Eyrope;
Fater, Jidisze muzik; Zylbercwejg, Leksikon IV; P. Eisenstein Baker, Who
was L. Zeitlin of the Society For Jewish Folk Music, [w:] „YIVO Annual” 1996.
CENTNERSZWER Gabriel (30 IX 1841 Warszawa
– 24 IX 1917 Warszawa), księgarz. Kształcił się
w 1863–1866 na Wydziale Filologiczno-Historycznym
Szkoły Głównej Warszawskiej. Był właścicielem
księgarni sortymentowo-nakładowej i składu nut
mieszczącego się od 1867 przy ul. Marszałkowskiej 147.
W 1903 sprzedał księgarnię Jakubowi Mortkowiczowi
i Henrykowi Lindenfeldowi, pozostając nadal w spółce.
Baza Cmentarza przy Okopowej; Słownik pracowników książki polskiej;
H. Kroszczor, Kartki z historii Żydów w Warszawie XIX i XX w.: sylwetki,
szkice, Warszawa 1979.
CENTNERSZWER Maksymilian (24 II 1889
Warszawa – 1943 Białystok), skrzypek, krytyk muz.,
pedagog, kompozytor. W 1910 wstąpił do → Instytutu
Muz. w Warszawie. Od 1912 kształcił się w Konserw.
Muz. w Lipsku. Uzupełniał studia muz. w Paryżu. Od
1914 uczył śpiewu w gimnazjach warszawskich, m.in.
w męskim Spójnia i żeńskich Heleny Halpernowej, Fanny
Poznerowej, Perli Zaksowej. Był znanym recenzentem
warszawskiego życia muz., współpracował z „Naszym
Kurierem”, „Naszym Przeglądem” oraz „Ilustrierte
Woche”. Skomponował m.in. poemat muz. na głos
tenorowy i orkiestrę kameralną. Tristan oraz Pięć pieśni
na głos barytonowy i 9 instrumentów. W czasie II wojny
świat. znalazł się w getcie białostockim, gdzie zginął.
Album studentów Konserwatorium Muzycznego w Lipsku; Spis
nauczycieli I, II; Łoza, Czy wiesz?; SMP I; Fater, Jidisze muzik; Fuks,
Muzyka ocalona.
chojnacka
CERINI Selmar właśc. Steifmann Szlomo Icik (1860
[1861] Wólka k. Warszawy – 11 V 1923 Wrocław), tenor
dramatyczny, kantor synagogalny. Od 12. r.ż. śpiewał
w chórze synagogi w Płońsku. Następnie śpiewał
w chórze synagogalnym u Ludwika Lewandowskiego
w Berlinie. Przez pewien czas był kantorem
w Zagórowie k. Poznania. Od 1892 przez szereg lat był
solistą Opery we Wrocławiu. Po odejściu z Opery został
nadkantorem wrocławskiej Synagogi Postępowej. Ok.
1903 zaczął nagrywać na płyty gramofonowe muzykę
operową i synagogalną dla firm Odeon, Regent
i Zanophone. Do dzisiaj zachowało się kilkadziesiąt
jego nagrań z muzyką synagogalną i operową.
Biografie von Selmar Cerini (Steifmann) Oberkantor der Breslauer jüdische
Gemeinde, vol. I–III, London 1900; E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der
yidisher liturgie, Warsze 1930; A. Mirsky, Selmar Cerini, „Di Chazonim
Welt“ 1935 nr 5; A. Sendrey, A Bibliography of Jewish music, New York
1951; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl.,
Bd I, Bern 1997.
CERNI Bernardo – zob. Cwerner Bernard
CHAJES Juliusz (21 XII 1910 Lwów – II 1983 [1985]
Oakland, Michigan), pianista, wiolonczelista, dyrygent,
pedagog, kompozytor. Był synem Walerii, pianistki.
Uczył się u matki, następnie w → Lwowskim Instytucie
Muz. u Anny Niementowskiej i S. → Eisenbergera.
Kontynuował studia w 1921–1934 w Wiedniu w grze
na fortepianie u Richarda Roberta, a następnie
u Angela Kessisoglu, Hedwiga Kenner-Rosenthala
i M. → Rosenthala, w dyrygenturze u Rudolfa Niliusa
i w kompozycji u Hugo Kaudera. Wcześnie zaczął
koncertować i komponować. W 1934 kierował
departamentem fortepianu w Kolegium Muz. w Tel
Awiwie i dyrygował Jerozolimskim Chórem Męskim.
W 1938 zamieszkał w Stanach Zjednoczonych i działał
jako dyryg. w środowisku żydowskim w Detroit. Był
także pedagogiem.
J.T.H. Mize, The International Who is Who in Music; 5 ed. Chicago 1951;
Baker’s Biographical Dictionary.
CHAJKIN Szymon (? Litwa – ? Estonia), skrzypek,
kameralista, pedagog. W czasie okupacji niemieckiej
przebywał w getcie wileńskim. Był nauczycielem
w szkole muz. i członkiem tria z Maksem Zajdermanem
– wiolonczela i R. → Nadelman – fortepian. Zginął
w jednym z obozów w Estonii.
S. Kaczergiński, Churbn Wilne – umkum fun di jidn in Wilne un gegnt,
Niu Jork 1947; H. Kruk, Tagbuch fun wilner getto, Niu-Jork 1961; Fater,
Jidisze muzik; Fuks, Straty.
CHAŁOW też Haloff Izrael (? – ?), śpiewak, kantor. Do
1875 był kantorem w Grodnie. W 1875 zaangażowany
został do Synagogi Altsztot w Łodzi. Założył tam chór.
Miał „miły tenorowy” głos. Uczył też śpiewu i prowadził
chór w szkole elementarnej dla chłopców wyznania
mojżeszowego.
„Izraelita” 1875 nr 17; 1879 nr 26.
CHASYD też Hassid Józef (28 XII 1923 Suwałki
– 8 XI 1950 Epsom), skrzypek wirtuoz. W grze na
skrzypcach kształcił się początkowo pod kier. W. → Kryształa, następnie od 1935 u Józefa Jarzębskiego
i Ireny Dubiskiej w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Uzupełniał studia pod kier. Carla
Flescha w Staatliche Hochschule für Musik
w Berlinie. Występował publicznie od 11. r.ż. Zapowiadał
się na znakomitego artystę. W 1935 wziął udział
w I → Międzynarodowym Konk. Skrzypcowym im.
H. Wieniawskiego i otrzymał dyplom honorowy.
Koncertował następnie w Belgii, Szwajcarii i Anglii. Od
1938 mieszkał w Londynie. W 1941 przeszedł załamanie
nerwowe, leczył się w szpitalu dla psychicznie chorych.
Zmarł w następstwie operacji.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie;
R. Połczyński, Da capo. 75 lat Międzynarodowych Konkursów im. Henryka
Wieniawskiego, Poznań 2011.
C
CHINIC Jakub (? – ?), dyrygent. Przed I wojną świat.
był dyryg. w → Teatrze Icchaka Zandberga w Łodzi.
E.R. Kamińskiej.
CHODAK Bronisław Ber (ok. 1875 Warszawa – ?),
skrzypek, pedagog. Kształcił się w 1888–1894 w grze
na skrzypcach w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Działał następnie jako pedagog w Warszawie, m.in.
w → Szkole Muz. Józefa Lipiańskiego i jako prywatny
nauczyciel muzyki.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Kalendarz muzyczny
informacyjno-statystyczny na r. 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa
1912.
CHOJNACKA poprzednio Fajnsztajn Edwarda
(26 XII 1915 Warszawa – 3 IV 1993 Warszawa), pianistka,
solistka i akompaniatorka. Od 4. r.ż. uczyła się gry
na fortepianie u Zofii Ciborowskiej-Buckiewiczowej,
Wiktora Chrapowickiego, Stefanii Allinówny, wreszcie
u Aleksandra Michałowskiego w → Wyższej Szkole
47
chołodenko
S. Kaczergiński, Churbn Wilne – umkum fun di jidn in Wilne un gegnt,
Niu Jork 1947; Fater, Jidisze muzik; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks,
Straty; M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie lat
II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997.
CHÓR WARSA – kwartet wokalny rewelersów,
założony przez H. → Warsa dla potrzeb wytwórni
Syrena Record. Członkami chóru byli m.in.: A. → Aston,
Stefan Sas-Jaworski, Tadeusz Faliszewski i Aleksander
Puchalski. Zespół występował też sporadycznie
w teatrach warszawskich, m.in. w Morskim Oku
i kinoteatrze Hollywood. Rozwiązany jesienią 1933.
Edwarda Chojnacka
C
Muz. im. F. Chopina w Warszawie. Ukończyła ją
w 1937, uzyskując I nagrodę. W tymże roku wzięła udział
w III → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie.
Podczas studiów występowała w Polskim Radiu
i na koncertach. Po wybuchu II wojny świat. znalazła
się w getcie warszawskim, gdzie występowała na
koncertach. Od 1945 występowała w Polskim Radiu
jako solistka i akompaniatorka. W 1945–1949 uczyła
w → Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie, od
1949 pracowała jako ilustratorka lekcji słuchania
muzyki w podstawowym i średnim szkolnictwie muz.
w Warszawie. Od 1949 występowała na koncertach
szkolnych na terenie całej Polski oraz jako solistka
na koncertach filharmonicznych.
Turkow, Azoy iz es geven; SPM I; Fater, Jidisze muzik; Encyklopedia
muzyczna, red. A. Chodkowski, Warszawa 1995; EM PWM supl. II;
Engelking, Leociak, Getto warszawskie; Niewiarowska, Kronika
Międzynarodowych Konkursów; Dybowski, Słownik.
CHUTARSKI też Kutarski Szmul Hersz (ok. 1895
? – ?), flecista. Przed I wojną świat. grał w czasie
przedstawień teatru żydowskiego w Łodzi. Od
powstania → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej pracował
w tym zespole. Po II wojnie świat. grał w orkiestrze
Operetki Łódzkiej.
Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, opr. K. Wodzyński, Łódź 1975.
CHWAT Czesław Calel (1861 Radom – 20 I 1925
Łódź), skrzypek, dyrygent. Był ojcem Maurycego. Ok.
1900 był dyryg. orkiestry Teatru Polskiego w Łodzi.
W latach następnych występował sporadycznie jako
dyryg. popularnych koncertów symfonicznych, m.in.
latem 1923 w ogrodzie Grand Hotelu tamże.
Błaszczyk, Dyrygenci; T. Sozańska-Czajkowska, Kultura muzyczna regionu
kieleckiego. Od czasów najdawniejszych do roku 1939, cz. I, Siedlce 1989.
CHOŁODENKO Alfred – zob. Hołodenko Alfred
CHONES A. (? – ?), kontrabasista. Grywał w czasie
przedstawień teatru żydowskiego w Wilnie.
E.R. Kamińskiej.
CHONES Samuel Mule (? – 1941 Ponary k. Wilna),
pianista, akompaniator, harfista. Uczył się gry na
fortepianie pod kier. C. → Krewer w → Konserw.
Muz. w Wilnie, uzyskując dyplom w 1934. Czynny był
w Wilnie m.in. jako akompaniator w Polskim Radiu
oraz w Klubie Muz. Rady Wileńskich Zrzeszeń
Artystycznych. Grywał także na harfie. Zginął
rozstrzelany przez nazistów.
48
Maurycy Chwat
cudek
CHWAT Maurycy Moszek Berek (13 I 1882 Radom ?
– ?), skrzypek. Był synem Czesława. W 1908 był
obok M. → Kagana drugim dyryg. i okazjonalnie
solistą w Towarzystwie Operetkowym Władysława
Maliszewskiego. Występował w Łodzi w teatrze Sellina. Przez szereg lat był koncertmistrzem skrzypiec
w → Łódzkiej Orkiestrze Symfonicznej, występował
z tą orkiestrą też jako solista. Dyrygował orkiestrą
w kinie Luna i w restauracji Tivoli.
Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, opr. K. Wodzyński, Łódź
1975.
CIECHANOWSKI Abraham Efraim (? – ? Humań),
śpiewak, tenor bohaterski, kantor. Do 1909 był
kantorem w Synagodze Ezras Izrael „wołyńskiej”
w Łodzi. W 1909 został sprowadzony do nowej siedziby → Synagogi Synaj w Warszawie. Był następnie
kantorem w Humaniu. Zginął zamordowany przez
Ukraińców.
CIEŚLAK Maria z męża Bock (1915 Warszawa –
ok. 1985 Los Angeles), pianistka, kompozytorka.
W wieku lat kilkunastu zaczęła komponować piosenki
do tekstów M. → Hemara i J. Jurandota, które
w swoim repertuarze mieli tak znani piosenkarze
jak Andrzej Bogucki czy Andrzej Popławski i które
wykonywane były m.in. w music-hallu Rex przy
ul. Karowej 18 w Warszawie. Wiele jej piosenek
nagrano na płytach wszystkich działających w tym
okresie w Polsce wytwórni. Od 1933 studiowała grę
na fortepianie pod kier. Zbigniewa Drzewieckiego
Okupację przeżyła w Polsce. Po wojnie zamieszkała
początkowo w Brazylii, następnie w Stanach
Zjednoczonych.
„Tygodnik Ilustrowany” 1933 nr 41; Z. Drzewiecki, Wspomnienia muzyka,
Kraków 1971; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
CIONSON Izaak (? – ?), pedagog. Kształcił się
Od 1894 przez wiele lat uczył śpiewu w Żydowskim
Instytucie Nauczycielskim w Wilnie.
Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar’ 1895–1914.
CLECO Maurycy – zob. Landau Maurycy Roman
CORTILLI właśc. Hof Leon (1888 Kraków – 1963
Nowy Jork), śpiewak, tenor. Kształcił się w Konserw.
Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Przed I wojną
świat. występował jako solista w Krakowie. W sezonie
1922–1923 był solistą opery w Teatrze na Pohulance
w Wilnie. W 1924 wyjechał do Stanów Zjednoczonych
i zamieszkał w Nowym Jorku. Występował jako solista.
Jego repertuar obejmował także muzykę synagogalną.
Był nauczycielem śpiewu, m.in. na Columbia
University.
J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kraków 1939; Yidisher
teater in Eyrope; Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne
w Wilnie lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997.
COURTS Eddie właśc. Kurc Adolf Edward (26 VIII
1913 Radom – 12 I 1993 Boston), inżynier elektryk,
kompozytor. Komponował jako amator od ok. 1935.
Autor spopularyzowanego przez W. → Gran utworu
List. Kilka wykonań tej piosenki ukazało się na
płytach gramofonowych. Skomponował też wiele
innych utworów. Ok. 1937 wyjechał na studia muz.
do Paryża, gdzie zastała go wojna. Z Francji przeniósł
się do Brazylii, a stamtąd do Stanów Zjednoczonych,
gdzie osiadł na stałe. Pracował w swoim zawodzie
i komponował.
C
CUCHTMAN Hirsz (ok. 1870 ? – ?), pianista,
kompozytor. Studiował grę na fortepianie, teorię
muzyki oraz kompozycję od 1889 w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Dyplom z teorii otrzymał w 1894,
z kompozycji w 1895. Uczył następnie gry na fortepianie
w Mińsku. W okresie międzywojennym mieszkał
w Warszawie i pracował jako stroiciel i korektor
fortepianów i pianin.
CUCHTMAN Motel (ok. 1870 ? – ?), dyrygent.
W 1895 uzyskał jako ekstern dyplom kapelm. wojskowego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Następnie
był kapelm. 17 pułku strzelców w Szawłach i 174
Rezerwowego Warszawskiego pp w Siedlcach. Uczył
też prywatnie teorii muzyki.
COOPER Israel – zob. Kupfer Izrael
COR-DE-LASSO Adolfo – zob. Kordelas Adolf
CUDEK też Cudyk Róża – zob. Duce Róża
49
cukierman
wielką karierę. W 1887 wystąpił w salach redutowych
Teatru Wielkiego. Wysłany kosztem hr. Zygmunta
Rzyszczewskiego na studia wokalne do Mediolanu,
śpiewał w tamtejszym Teatro Dal Verme, a następnie
zaangażowany został na drugiego tenora do Teatro
San Carlo. Ok. 1889 śpiewał w Operze w Zurychu.
Występował w Mediolanie, Madrycie, Londynie.
W 1893 podpisał kontrakt z Krolloper w Berlinie.
„EMTA” 1886 nr 168, 1887 nr 182, 213, 1890 nr 377, 1892 nr 470, 1993
nr 497; „Izraelita” 1887 nr 41; „Przegląd Tygodniowy” 1887 nr 13.
CYGAN Nachman (? – ?), pedagog. W okresie
międzywojennym prowadził własną szkołę muz.
w Białymstoku.
Polska Artystyczna.
C
Józef Cukierman
CUKIERMAN też Zuckerman Józef, pseud.
Izaak Zuck (1896 Wilno – w czasie II wojny świat. ?),
skrzypek, dyrygent, kompozytor. Kształcił się
w grze na skrzypcach w Konserw. Ces. Ros. Tow.
Muz. w Petersburgu pod kier. Leopolda Auera.
W okresie międzywojennym mieszkał i pracował
w Warszawie. Przez pewien czas był członkiem orkiestry J. → Kagana w Hotelu Bristol. Był także dyryg.
orkiestr wytwórni płyt gramofonowych: Parlophon,
Odeon, a następnie Syrena Record. Został zamordowany przez nazistów w czasie okupacji.
„Muzyka” 1927 nr 2; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
CWERNER Bernard pseud. Bernardo Zwerni,
też Cerni (ok. 1860 Warszawa – ?), śpiewak, tenor.
Pierwsze kroki w zakresie muzyki stawiał jako meszorer
u B.H. → Kapłana w → Synagodze Praskiej. Kształcił
się w śpiewie pod kier. Wilhelma Troschla, który
uczył go bezpłatnie i opiekował się nim prawie do
ostatnich chwil życia. Zaopiekowało się nim kilku
warszawskich miłośników sztuki i zamierzało wysłać
za granicę dla dalszego kształcenia. „Niezwykły
talent”, „głos wyjątkowo piękny”, przepowiadano mu
50
CYLKOW Henryk (1866 Warszawa – 1945 Kraków),
adwokat, muzykograf, kompozytor. W 1891 ukończył
ze złotym medalem Wydział Prawa Ces. Uniwersytetu
Warszawskiego. W okresie międzywojennym był
adwokatem w Warszawie. Komponował muzykę
symfoniczną: Allegro appassionato (wyk. 1916 Warszawa), Pieśń o morzu (wyk. 1917 Warszawa),
uwertura Po bitwie, która otrzymała II nagrodę na
Konk. Kompozytorskim im. L. Kronenberga w 1921,
symfonię, suitę orkiestrową, koncert skrzypcowy,
muzykę kameralną: sekstet smyczkowy, trio
fortepianowe, utwory wokalne: balladę sceniczną
Tukaj w 3 odsłonach, 3 pieśni na głos i fortepian, do
słów A. Mickiewicza, 6 pieśni do słów T. Kończyca oraz
szereg utworów fortepianowych, m.in. 5 mazurków
i 5 preludiów.
„Ruch Muzyczny” 1945 nr 1; B. Olszewicz, Straty kultury polskiej,
Warszawa 1947; SMP I; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
CYMBALIST Eisig (? – ?), skrzypek, pedagog.
W l. 20. XX w. prowadził wyższy kurs gry na skrzypcach
w → Lwowskim Instytucie Muz. Anny Niementowskiej
we Lwowie.
Polska Artystyczna.
CYMBLER Abraham też Cimbler (? Rosja – ?),
doktor medycyny, dyrygent, pedagog. Po rewolucji
październikowej przybył do Polski i zamieszkał w Wilnie.
Praktykował jako dermatolog i wenerolog. W 1924
–1940 był prof. → Żydowskiego Instytutu Muz. Wykładał
przedmioty teoretyczne, m.in. formy muz., estetykę
czop-umlauf
i historię muzyki. Współpracował też jako dyryg.
z teatrem żydowskim, m.in. w 1923 z Jidisze Teater
„Operete” Związku Artystów Zawodowych. W ramach
działalności Opery przy → Żydowskim Instytucie Muz.
przygotował i dyrygował przedstawieniami Carmen
G. Bizeta i Dzwonów konewilskich R. Planquette’a.
Razem z dr. A. Wileńskim dyrygował też przedstawieniami operetki. Sporadycznie dyrygował operetką
w teatrze muz. Lutnia.
Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik.
CYMERMAN Jakub (? Staszów – po 1935 Warszawa),
skrzypek, lutnik, samouk. W okresie międzywojennym
prowadził warsztat lutniczy w Warszawie przy
ul. Nowolipie 31.
S. Szulc, Słownik lutników polskich, Poznań 1953; Fater, Jidisze muzik;
B. Vogel, Słownik lutników działających na historycznych i obecnych
ziemiach polskich oraz lutnicy polscy działający za granicą do 1950 r.,
Szczecin 2007.
CYMRAT Herszel – zob. Zimrath Henryk
CYPUCH też Cypuk (? – ?), śpiewak, kantor. W 1924
przeniósł się z Dynaburga do Warszawy na stanowisko
nadkantora → Wielkiej Synagogi na Tłomackiem.
CZAJKOWSKI właśc. Krauthammer Andrzej
Robert (1 XI 1935 Warszawa – 26 VI 1982 Oxford),
pianista, kompozytor. Studiował grę na fortepianie
początkowo pod kier. E. → Altberg w PWSM w Łodzi.
Kontynuował studia pianistyczne pod kier. Lazara
Levy’ego w Paryżu i S. → Askenazego w Brukseli,
a następnie Olgi Iliwickiej-Dąbrowskiej w PWSM
w Sopocie i Stanisława Szpinalskiego w PWSM
w Warszawie. Tam też studiował kompozycję pod kier.
Kazimierza Sikorskiego. Był laureatem VIII nagrody na
V → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie
w 1955. Od 1956 do końca życia mieszkał w Londynie.
Jego dorobek kompozytorski obejmuje m.in. operę
Kupiec wenecki, 2 koncerty fortepianowe, 2 kwartety
smyczkowe i sonatę na klarnet i fortepian.
150 lat PWSM; SMP I; EM PWM II; D.A. Ferré, André Tchaikovsky, „Music
and Musicians” 1985 nr 12; Dybowski, Słownik; A. Janowska, Andrzej
Czajkowski, „De Musica” 2004.
CZAPLIŃSKI Henryk (ok. 1885 Włocławek – VIII 1943
Sosnowiec), skrzypek, pedagog. Od 1907 studiował grę
na skrzypcach pod kier. Hansa Sitta w Królewskim
Konserw. w Lipsku, od 1910 w Konserw. Tow. Przyjaciół
Muzyki w Wiedniu, w szkole mistrzowskiej pod kier.
Otokara Ševčika. Od 1912 był prof. gry na skrzypcach
w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. W 1922–1923
uczył gry na skrzypcach w Hamburg Conservatory
w Toronto. W 1924–1927 przebywał w Stanach
Zjednoczonych i był członkiem zespołu pierwszych
skrzypiec w Philadelphia Orchestra oraz nauczycielem
gry na skrzypcach w Princeton University. Powrócił do
Polski i od 1930 był prof. → Konserw. Polskiego Tow.
Muz. we Lwowie. W czasie II wojny świat. znalazł się
w getcie w Sosnowcu.
J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kraków 1939;
G. Saleski, Famous musicians; Błaszczyk, Polish Contribution;
L. i T. Mazepa, Szliah do Muzicznoj Akademii u Lwowi, t. I, Lwiw 2003.
CZARNOCKA Flora – zob. Günsburg Flora
CZERNIAWSKI Daniel Dawid (? – ?), wiolonczelista.
W 1901–1912 był koncertmistrzem w grupie wiolonczel
w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej.
„EMTA” 1901 nr 944, 952; „Lutnista” 1905 nr 7/8; „Nowości Muzyczne”
1908 nr 10/11; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 23, 1912 nr 4; 100 lat
Filharmonii w Warszawie.
CZERWIŃSKI właśc. Rechen Wilhelm (ok. 1880
Lwów – ?), doktor praw, śpiewak, tenor, działacz
śpiewaczy. Był synem Adolfa, aktora i członka chóru
w Teatrze Skarbka, bratem R. → Tomars. Kształcił
się w śpiewie solowym pod kier. Augusta Dianniego
w Konserw. Galic. Tow. Muz. we Lwowie oraz Aleksandra
Żytomirskiego w Wiedniu. Występował w amatorskim
Tow. Miłośników Sceny Tadeusza Pilarskiego. Jako
śpiewak operowy debiutował w 1901 w Teatrze Wielkim
we Lwowie za dyr. Tadeusza Pawlikowskiego i pozostał
na scenie lwowskiej do końca 1906. Z zespołem opery
i operetki lwowskiej występował latem 1904 i 1905
w Krakowie. Był jednym z założycieli Lwowskiego Chóru
Akademickiego, później był czynnym członkiem Tow.
Śpiewaczego „Lutnia” i Polskiego Tow. Śpiewaczego
„Echo-Macierz”.
C
Plohn, Muzyka; F. Pajączkowski, Teatr lwowski pod dyrekcją Tadeusza
Pawlikowskiego 1900–1906, Kraków 1961; SBTP II.
CZOP-UMLAUF Klara (1875 ? – 28 IX 1924 Kraków),
pianistka, akompaniatorka, kameralistka, pedagog.
Rozpoczęła studia muz. w Konserw. Muz. w Pradze.
Kontynuowała studia pianistyczne pod kier. Bolesława
Domaniewskiego w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie.
Ukończyła je ze srebrnym medalem. Była też uczennicą
ks. Marceliny Czartoryskiej. W 1908 wraz ze skrzypkiem
Stanisławem Giebułtowskim założyła → Instytut Muz.
51
czudnowski
CZUDNOWSKI Arnold Aron (19 XII 1867 Berdyczów ? – ?), skrzypek. Od założenia → Łódzkiej Orkiestry
Symfonicznej był II koncertmistrzem. Brał udział
w zespołach kameralnych. Występował też jako
dyryg. zespołów kinowych w Łodzi, m.in. w 1927
w kinie Reduta, w 1929 w kinie Splendid, a w 1930
w kinie Luna.
Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, Łódź 1975.
Arnold Czudnowski
w Krakowie i do śmierci pełniła obowiązki jego
dyrektora. Uchodziła za wybitnego pedagoga.
Występowała na koncertach, grała w zespołach
kameralnych, akompaniowała.
C
52
„Młoda Muzyka” 1908 nr 6, 1909 nr 3; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 19,
1919 nr 15/16; J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914,
t. I, Kraków 1939; SMP II (pod Umlauf); Kraków muzyczny, red. M. Drobner,
T. Przybylski, Kraków 1980; T. Przybylski, Z dziejów nauczania muzyki
w Krakowie od średniowiecza do czasów współczesnych, Kraków 1994;
CZYSTOGÓRSKA właśc. Reinberg Helena, pseud.
Bellari (1878 Warszawa – 1940 Warszawa), śpiewaczka,
sopran koloraturowy. Od stycznia 1912 występowała
na scenach włoskich. W 1915 śpiewała gościnnie
pod nazwiskiem Czystogórska w Teatrze Wielkim
w Warszawie. Występowała następnie w teatrach
warszawskich: Nowoczesnym, Nowości, Ludowym
i Sfinksie. W 1919–1925 z dużym powodzeniem
występowała na scenach włoskich.
„Przegląd Muzyczny” 1912 nr 24; SBTP I.
CZYŻ Samuel Szmul (ok. 1850 Wileńszczyzna – ?),
śpiewak, tenor liryczny, kantor. W 1877–1909 był drugim
kantorem w → Wielkiej Synagodze na Tłomackiem
w Warszawie. W końcu grudnia 1902 odbyła się
w Wielkiej Synagodze uroczystość jubileuszu 25-lecia
jego służby synagogalnej.
„Izraelita” 1904 nr 2.
D
DAREWSKI Edward Dawid (ok. 1845 Odessa
– 1881 Lwów), śpiewak, tenor, kantor. Kształcił się
w śpiewie na przeł. l. 60. i 70. pod kier. Camille’a
Everardiego w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu. Po raz pierwszy wystąpił w Warszawie w 1868.
W latach następnych był kantorem w Pécs na Węgrzech.
W 1878 starał się o stanowisko kantora w nowo otwartej
→ Wielkiej Synagodze na Tłomackiem w Warszawie.
W 1879 koncertował w Warszawie. W 1880–1881 był
kantorem w → Lwowskiej synagodze postępowej
„Templum”. Uchodził za jednego z najwybitniejszych
kantorów swoich czasów.
„Bluszcz” 1868 nr 45; „Tygodnik Ilustrowany” 1868 nr 44; „EMTA” 1879 nr
4; „Izraelita” 1879 nr 39, 1881 nr 39; „Kłosy” 1879 nr 711; W. Zawadzki,
Kantor Darewski, „Bluszcz” 1881 nr 45; M. Bałaban, Historia lwowskiej
synagogi postępowej, Lwów 1937.
DARGUŻAŃSKI Mowsza Dawid też Maurycy
(11 III 1867 Olkienniki k. Trok – 13 V 1943 Łódź),
dyrygent, pedagog, recenzent muzyczny Kształcił
się w Wilnie, tam też ukończył gim. Śpiewał
w chórze u kantora I. → Kupfera w Wilnie i Rafała
Judela Rabinowicza w Kownie. Gdy A.M. → Bernstein
opuścił w 1891 Rygę i przeniósł się do → Synagogi
Chóralnej do Wilna, zarekomendował D. na kier.
chóru u kantora Borucha Lejba Rozowskiego
w Rydze. Od ok. 1895 D. działał w Łodzi. Był dyryg.
chórów w Wielkiej Synagodze tamże. Uczył śpiewu
w żydowskim szkolnictwie średnim: w Gim. Męskim
Tow. Szerzenia Oświaty i Wiedzy Technicznej wśród
Żydów oraz w Gim. Hebrajskim „Jabne”, prowadził
też chóry dziecięce i w szkołach muz. A. → Helfgata
i N. → Podkaminera. Przez pewien czas dyrygował
chórami „Echo” i „Lutnia”.W 1934 obchodził
40-lecie pracy w zawodzie dyrygenta. Z tej okazji odbył
się uroczysty koncert z udziałem kantorów: I. → Altera
z Hanoveru i Wolfa Lewi z Londynu oraz chórów pod
dyr. Jubilata i I. → Zaksa. D. był recenzentem „Dos
Najer Fołksblat”. Pisał artykuły o muzyce.
Spis nauczycieli I, II; N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957;
Leksikon fun der najer jidiszer literatur, ed. S. Niger, J. Szacki, Niu Jork
1956; Fater, Jidisze muzik [podaje błędną datę śmierci – 1930]; Lodz-Names.
DATYNER Herman Hersz (20 V 1886 Warszawa
– IX 1975 Nowy Jork), lekarz, pianista, akompaniator.
Był kuzynem Leona. Studia medyczne rozpoczęte
na Ces. Uniwersytecie Warszawskim zakończył na
Uniwersytecie w Rostowie n. Donem. W okresie
międzywojennym praktykował jako lekarz urolog
w Warszawie. Występował często jako akompaniator,
m.in. w Filharmonii Warszawskiej. Był długoletnim
wiceprezesem Żydowskiego Tow. Krzewienia Sztuk
Pięknych. W 1940 przedostał się z okupowanej
Warszawy do Włoch, gdzie był internowany do
końca wojny. Wyemigrował następnie do Stanów
Zjednoczonych i zamieszkał w Nowym Jorku.
Informacje H.D.; Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1931;
DATYNER Leon Lewek (ok. 1890 Warszawa – ?),
śpiewak, bas-baryton. Był kuzynem Hermana. Był
uczniem J. → Hirszfelda i Wacława Brzezińskiego.
Był śpiewakiem amatorem. Występował na koncertach
muzyki żydowskiej w Warszawie, także z chórem
M. → Szneura. W czasie okupacji niemieckiej
przebywał w getcie warszawskim. Zginął jako ofiara
nazistów.
Informacje rodziny; Fater, Jidisze muzik.
53
dawidowicz
DAWIDOWICZ Abraham Cwi Abram Hersz (15 III
1865 Derecin k. Słonimia – 1942 ?), dyrygent chórów,
kompozytor. W 1889–1891 uczył się muzyki prywatnie,
następnie u kantora M. → Rabinowicza i dyryg.
J. → Bermana oraz u kapelm. wojskowego Czernego
w Białymstoku. Na pocz. l. 90. był dyryg. chóru
żydowskiego w Białymstoku, a następnie przez pewien
czas dyryg. chóru u kantora N. → Zaludkowskiego
w Kaliszu. W 1894–1896 dyrygował chórem w Odessie,
gdzie uzupełniał swoje muz. wykształcenie u kantora
Dawida Nowakowskiego. Przeniósł się w 1902 do
Warszawy i przez kilkadziesiąt lat był dyryg. chórów
w → Synagodze Nożyków. Uczył też śpiewu i prowadził
chór w Państwowym Seminarium dla Nauczycieli
Religii Mojżeszowej oraz w Seminarium Ochroniarskim
Tow. Żydowskich Szkół Średnich w Warszawie,
a później w → Warszawskim Instytucie Muz. Prowadził
chór uczniów szkół Żydowskiego Stowarzyszenia
Oświatowo-Kulturalnego „Tarbut”. Komponował utwory
o charakterze liturgicznym i pieśni do tekstów poetów
hebrajskich, także piosenki dla dzieci i młodzieży.
Przebywał w getcie warszawskim. Zginął w czasie
okupacji niemieckiej w nieznanych okolicznościach.
D
Enciklopediah szel galujot. Sifri-zichron larcit hagolah wedoti VI: Warsze,
ed. I. Grinbaum, Jeruszalaim – Tel Awiw 1956; N. Stolnitz, Negine in
yidishn lebn, Toronto 1957; Leksikon fun der najer jidiszer literatur, Bd II,
ed. S. Niger, J. Szacki, Niu Jork 1958; I. Shalita, Ha-Musica ha-Yehudit
ve-Yotzreha , Tel Awiw 1960; Fater, Jidisze muzik; Lerski, Syrena Record;
Engelking, Leociak, Getto warszawskie; Lerski, Encyklopedia.
DAWIDOWCZ-LICHTERMAN Sonia Sara (ok.
1910 Warszawa – V 1943 Majdanek), pianistka,
akompaniatorka. Była córką A.H. → Dawidowicza
i pierwszą żoną J. → Lichtermana. Kształciła się
na Wydziale Pedagogicznym → Państwowego
Konserw. Muz. w Warszawie i otrzymała dyplom
w 1934. Była cenioną akompaniatorką, czynną
przede wszystkim w żydowskim życiu muz. Była
też aktywna w Tow. Krzewienia Muzyki Żydowskiej
w Warszawie. W czasie II wojny świat. przebywała
w getcie warszawskim, stamtąd wywieziona została
do obozu koncentracyjnego na Majdanku k. Lublina
i tam zamordowana.
Turkow, Azoy iz es geven; 150 lat PWSM; Fater, Jidisze muzik; Lerski,
Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
DAWIDSON Karolina (23 VIII 1882 ? – ? Warszawa),
pianistka, pedagog. Gry na fortepianie uczyła się
u Aleksandra Michałowskiego w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Dyplom uzyskała w 1906. Czynna była
54
w Warszawie jako pedagog. Przez pewien czas była
także sekretarką kier. artystycznego Filharmonii
Warszawskiej, Romana Chojnackiego. Zginęła
w czasie okupacji niemieckiej zamordowana w wyniku
denuncjacji.
1906 nr 6, 1912 nr 2; K. Reychman, Szkice genealogiczne, ser. I, Warszawa
1936; Z. Drzewiecki, Wspomnienia muzyka, Kraków 1971.
DAWIDSON Zofia (12 III 1873 ? – ?), pianistka,
akompaniatorka, pedagog. Kształciła się w 1894
–1898 w grze na fortepianie pod kier. Aleksandra
W 1898 uzyskała dyplom ukończenia całkowitego kursu
nauk. W 1900 wystąpiła na koncercie kameralnym
w Warszawie. Kontynuowała studia pianistyczne po
1905 pod kier. Jerzego Lalewicza w → Konserw. Tow.
Muz. w Krakowie. W okresie międzywojennym była
akompaniatorką i nauczycielką gry na fortepianie
w Warszawie.
1898 nr 770; „Izraelita” 1898 nr 27; „Młoda Muzyka” 1909 nr 22, 1911 nr 8;
J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, t. I, Kraków 1939.
DEMAN właśc. Diamant Rudolf (20 IV 1880 Wiedeń
– 19 III 1960 Wiedeń), skrzypek, kameralista, pedagog.
Kształcił się pod kier. Jacoba Grüna w Wiedniu,
kontynuował naukę pod kier. Josepha Joachima w
Berlinie. W 1901–1908 był koncertmistrzem orkiestry
Teatru Wielkiego we Lwowie oraz pierwszym skrzypkiem
w → Kwartecie Smyczkowym z D. → Deutchem,
J. → Thunem i A. → Wolfsthalem tamże. W 1908–1918
był koncertmistrzem Teatru Dworskiego w Karlsruhe.
Po I wojnie świat. był do 1930 koncertmistrzem
orkiestry Berliner Staatsoper, a od 1920 był także
prof. Staatliche Akademische Hochschule für Musik
tamże. Był też primierem Deman Streichquartett. Do
1938 jako obywatel austriacki uniknął prześladowań,
choć musiał zaprzestać działalności publicznej.
W 1938, po zajęciu Austrii przez Niemców, schronił
się w Szwajcarii. W 1945 powrócił do Berlina i podjął
profesurę w Hochschule für Musik. Nagrywał płyty
gramofonowe dla wytwórni Polydor oraz Vox.
Stengel, Gerigk, Juden; Plohn, Muzyka; Wer ist wer, 13. Aufgabe,
Berlin 1958; F. Pajączkowski, Teatr lwowski pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego 1900–1906, Kraków 1961; F. Leider, Playing my part, London
1966.
DEMMERER Dawid (? – ?), pianista. W okresie
międzywojennym działał w Stanisławowie.
Współpracował z teatrem żydowskim Tow. Muzyczno-
dobroszycka
-Dramatycznego im. Abrahama Goldfadena. Był
także korepetytorem solistów w operze Tow. Muz. im.
S. Moniuszki w Stanisławowie.
Hesse’s Musiker-Kalender 1928–1941.
DESSAUER (? – ?). Ok. 1914 był prof. → Szkoły Muz.
Nauma Podkaminera w Łodzi.
„Świat” 1914 nr 19.
DEUTSCH Dawid (? – 1942 Lwów), skrzypek, pedagog.
Ok. 1907 był członkiem kwartetu smyczkowego jako
drugi skrzypek z R. → Demanem, J. → Thunem i A → Wolfsthalem. W l. 30. XX w. był prof. gry na skrzypcach
w → Konserw. im. Karola Szymanowskiego we Lwowie.
Był dyryg. chóru Ha-noar Ha-cijoni. Zginął w obozie
na Janowskiej.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1933 nr 73; Plohn,
Muzyka; Fuks, Straty.
DEUTSCHER Dawid (? – ?), pianista, dyrygent,
kompozytor. W 1922 dyrygował publicznymi koncertami
orkiestry symfonicznej Koła Artystyczno-Muz. przy
Stowarzyszeniu Wzajemnej Pomocy Studentów Żydów
Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Brał też
udział w zespołach kameralnych, m.in. z Kapłanem,
Mazelem, Dawidem Sztejnbergiem i Margolisem.
Skomponował utwór Valse-caprice.
DEVERA Joanna – zob. Wertheim Joanna
DIAMAND Maurycy (ok. 1860 ? – ?), przemysłowiec,
skrzypek, muzyk amator. Mieszkał i działał we Lwowie.
Był solistą i kameralistą. Był członkiem zarządu Tow.
„Harmonia”, członkiem orkiestry Galic., a następnie
Polskiego Tow. Muz. tamże. Był też właścicielem
cennej kolekcji instrumentów smyczkowych.
Plohn, Muzyka.
DIAMANT Ala (? – ?), śpiewaczka, sopran
koloraturowy. Mieszkała i kształciła się w Łodzi.
Śpiewała w chórze → Żydowskiego Tow. Muz.
i Literackiego „Hazomir”, później występowała z nim
jako solistka. Śpiewała tytułową rolę w wystawionej
w 1938 przez I. → Zaksa operze Traviata G. Verdiego.
A.W. Jasny, Di geshikhte fun Yidn in Lodzsh, in di yorn fun der Daytsher
Yidn-oysrotung, Tel Aviv 1960; Fater, Jidisze muzik.
DICKSTEIN też Diksztajn Hanna (14 VII 1909
Warszawa – po 1943 ?), pianistka. Kształciła się w grze
na fortepianie od 1925 pod kier. Józefa Turczyńskiego
i Zbigniewa Drzewieckiego w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Ukończyła je w 1930. Występowała
jako solistka na koncertach, m.in. dwukrotnie
w Filharmonii Warszawskiej. W 1931 występowała
w Rydze. W 1932 wzięła udział w II → Konk.
Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie. W czasie
II wojny świat. występowała w getcie warszawskim.
„Muzyka” 1930 nr 6, 1931 nr 1, 3, 1934 nr 10-12; „Muzyka Polska”
1935 nr 6; „ Świat” 1931 nr 8; Turkow, Azoy iz es geven; 150 lat PWSM;
Yidisher teater in Eyrope; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie
1901–1976, Kraków 1976; Fuks, Muzyka ocalona; Niewiarowska, Kronika
Międzynarodowych Konkursów; Engelking, Leociak, Getto warszawskie;
Nestorzy polskiej pianistyki: Stanisław Szpinalski, Maria Wiłkomirska,
Józef Tarczyński, Aleksander Michałowski: Studia i materiały, red.
M. Szraiber, Warszawa 2002.
DIKSZTAJN Hanna – zob. Dickstein Hanna
DISTEL Izaak (? – ?), kontrabasista. Żył i pracował
w Wilnie jako instrumentalista w zespołach. W 1914
grał na kontrabasie w czasie przedstawień teatru
żydowskiego.
E.R. Kamińskiej.
D
DISTEL Szmul Tenchel (? – ?), kapelmistrz wojskowy.
Był kapelm. 31 Aleksandrowskiego pp w Pułtusku. Od
1903 uczył śpiewu w tamtejszym progimnazjum, a od
1904 w gimnazjum.
Gabrilowicz, Muzykalnyj kalendar’ 1903–1905; „Pamjatnaja Kniżka
Waraszwskago Uczebnago Okruga” 1903–1904.
DOBROSZYCKA-ROSENBAUM Stella Halina
(4 III 1905 Warszawa – 1943 Warszawa), pianistka. Była
żoną pianisty I. → Rosenbauma. Od 1923 uczyła się
gry na fortepianie u Zofii Rabcewiczowej, a następnie
u Józefa Turczyńskiego w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Dyplom otrzymała w 1930.
W l. 30. była na tej uczelni asystentką Turczyńskiego.
Występowała na koncertach, m.in. w Polskim Radiu.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie; Ci, co
odeszli, „Ruch Muzyczny” 1945 nr 1; E. Altberg, Polscy pianiści, Warszawa
1947; B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947; 150 lat
PWSM; SMP I; Z. Drzewiecki, Wspomnienia muzyka, Warszawa 1971;
Nestorzy polskiej pianistyki: Stanisław Szpinalski, Maria Wiłkomirska,
Józef Turczyński, Aleksander Michałowski: Studia i materiały, red.
M. Szraiber, Warszawa 2002.
55
dobrzyniec
DOBRZYNIEC Adam (1883 ? – 1944 ?), skrzypek.
Był synem Władysława, bratem Bronisława, Eliasza
i Stanisława, stryjem Adama II. Był członkiem → Orkiestry
Filharmonii Warszawskiej. Zginął jako ofiara nazizmu.
Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1932; Fater, Jidisze
muzik; M. Gołębiowski, Filharmonia Warszawska 1901–1976, Kraków
1976; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty; tenże, Filharmonia
Warszawska w latach okupacji niemieckiej (1939–1945), [w:] 100 lat
DOBRZYNIEC Adam II (1916 Warszawa – ?),
skrzypek, kameralista. Pochodził ze znanej w Warszawie
rodziny muzyków. Kształcił się pod kier. Mieczysława
Szalewskiego w Konserw. Muz. w Warszawie. Był
członkiem kwartetu, który zajął pierwsze miejsce
w konk. kwartetów konserwatoryjnych w Krakowie. Był
członkiem orkiestry kameralnej pod dyr. B. → Bagona.
W czasie wojny znalazł się w Mińsku.
Informacje znajomych; Fater, Jidisze muzik [pomylony ze stryjem
Adamem].
D
DOBRZYNIEC Bronisław Beniamin (1895
Warszawa – ?), skrzypek. Był synem Władysława,
bratem Adama, Eliasza, Henryka i Stanisława.
W l. 20. był dyryg. zespołów kinowych w Warszawie,
m.in. w teatrze Corso. W czasie II wojny świat.
przebywał w Białymstoku, a następnie w Mińsku na
Białorusi. Przeżył wojnę i po 1945 pozostał w Mińsku
i uczył w Konserw. Białostockim.
Polska Artystyczna.
DOBRZYNIEC Eliasz (8 VII 1889 Warszawa – ?),
skrzypek. Pochodził ze znanej rodziny muzyków. Był
synem Władysława, bratem Adama, Bronisława,
Henryka i Stanisława. Do 1903 uczył się gry na
skrzypcach pod kier. Stanisława Barcewicza w → Instytucie Muz. w Warszawie, w 1903–1910 Leopolda
Auera w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu.
Ukończył je z dużym srebrnym medalem. Przez
pewien czas grał w pierwszych skrzypcach Orkiestry
Oddziału Petersburskiego Ces. Ros. Tow. Muz. Ok. 1914
był koncertmistrzem orkiestry symfonicznej w Abo
w Finlandii. Po rewolucji październikowej był prof. gry
skrzypcowej w Instytucie Muzyczno-Dramatycznym
w Charkowie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Bluszcz” 1903 nr 28;
„Nowości Muzyczne” 1903 nr 6; „EMTA” 1903 nr 27/28”; Nauka i naučnye
rabotniki SSSR, č. VI: Naučnye rabotniki SSSR bez Moskvy i Leningrada,
Leningrad 1928.
56
DOBRZYNIEC Stanisław (17 IV 1894 Ciechanów
– 31 XII 1981 Kraków), skrzypek, dyrygent. Był synem
Władysława, bratem Adama, Bronisława i Eliasza.
Kształcił się w grze na skrzypcach pod kier. Emila
Stillera w → Instytucie Muz. w Warszawie. Uzupełniał
studia muz. w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Charkowie. Równocześnie grał w Charkowskiej
Orkiestrze Symfonicznej pod dyr. Waleriana
Bierdiajewa. Ok. 1914 mieszkał w Kaliszu. W okresie
międzywojennym grał w pierwszych skrzypcach
w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej. Od 1935 był
członkiem Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia,
pozostającej pod dyr. G. → Fitelberga. Współpracował
z filmem polskim, m.in. dyrygował orkiestrą w filmie
10% dla mnie z 1933. Zorganizował i przez długie
lata dyrygował orkiestrą dętą → Żydowskiego Tow.
Sportowego „Makabi” w Warszawie. Prowadził także
orkiestry szkolne. W czasie okupacji był kier. muz.
zakonspirowanego teatrzyku na Woli. W 1945 przeniósł
się do Krakowa i został drugim koncertmistrzem
orkiestry Filharmonii Krakowskiej. Od 1955 był
koncertmistrzem grupy drugich skrzypiec Orkiestry
Polskiego Radia i Telewizji w Krakowie. Jednocześnie
grał w orkiestrze Teatru Muzycznego.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Filharmonia Warszawska
1901–1931, Warszawa 1932; Fater, Jidisze muzik; M. Gołębiowski,
Filharmonia Warszawska 1901–1976, Kraków 1976; 100 lat Filharmonii
w Warszawie.
DOBRZYNIEC Władysław Wolf (28 X 1861 ? – ?),
kapelmistrz wojskowy. Był ojcem Adama, Eliasza,
Henryka i Stanisława. Kształcił się w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Przed I wojną świat. był kapelm. 32 Kremenczugskiego pp w Ciechanowie i Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Gabrilowicz, Muzykalnyj
kalendar’ 1895–1914.
DODA Conrad właśc. Konrad Freund (19 II 1905
Szczytniki k. Wrocławia – 27 XII 1997 Blois, Francja),
śpiewak, bas, animator życia muzycznego. Był synem
śpiewaczki M. → Freund i dyryg. J. → Henschela.
Kształcił się pod kier. matki i Nadii Boulanger
w Paryżu. W czasie II wojny świat. był oficerem armii
amerykańskiej. Był przede wszystkim odtwórcą pieśni,
śpiewakiem „kameralnym”. W 1965 porzucił karierę
śpiewaczą i poświęcił się nauczaniu.
Encyclopedie de la musique, v. I, Paris 1958; P. Frank, W. Altmann,
Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon, 15 Aufl., Bd I, Wilhelmshaven
1971; C. Doda, Dodascalies: ma chronique du XX-e siècle, Arles 1997;
EM PWM supl. II.
drobner
Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar’ 1899; Państwowa Filharmonia w Łodzi
1915–1975, Łódź 1975.
Maria Dońska
DOŃSKA Maria (1912 ? – 1996 Londyn?), pianistka.
Po raz pierwszy wystąpiła publicznie w 1923. Od 1926
kształciła się pod kier. Artura Schnabla w Berlinie.
Koncertowała od 1930, m.in. dwukrotnie w Filharmonii
Warszawskiej. W 1932 uzyskała dyplom honorowy na
II → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie.
W tym samym roku występowała w Berlinie. W 1934
zamieszkała w Londynie. Od 1936 kontynuowała studia
pianistyczne pod kier. Artura Alexandra w Royal College
of Music. W 1943 została wykładowcą na tej uczelni.
DROBNER Mieczysław (3 XI 1912 Kraków – 17 III
1986 Kraków), muzykolog, pedagog, kompozytor.
Studia muz. ukończył w 1933 w → Konserw. Tow.
Muz. w Krakowie, gdzie był uczniem Bolesława
Wallek-Walewskiego w kompozycji i Zbigniewa
Dymka w dyrygenturze. Kontynuował studia muz.
w 1933–1934 u Josepha Marxa w Wiedniu. Studiował
też muzykologię u Zdzisława Jachimeckiego na UJ,
uzyskując stopień magistra w 1937. W 1930–1939
był dyryg. opery w Krakowie. W 1944–1946 dyr.
Departamentu Muzyki w Ministerstwie Kultury i Sztuki.
W 1946 przeniósł się do Łodzi, gdzie do 1957 prof.
i rektorem PWSM. Ponadto był tam w 1946–1953 kier.
muz. Rozgłośni Polskiego Radia, a w 1954–1957 kier.
artystycznym Opery Łódzkiej. W 1958–1982 był prof.
PWSM w Krakowie, w 1958–1961 także dyr. Miejskiego
Teatru Muz. tamże. Specjalizował się w akustyce muz.
Wspólnie ze Stanisławem Golachowskim opracował
podręcznik Akustyka muzyczna (Kraków 1935) oraz
Instrumentoznawstwo i akustyka (Kraków 1960).
Autor szeregu prac na ten temat. Skomponował
operę Krzyż na płaszczu do własnego libretta,
wodewile dla dzieci Farfurka królowej Bony do libretta
A. Świerszczyńskiej (1948) oraz Jak trudno być królową
(1968), szereg utworów na fortepian, chór oraz pieśni,
w tym pieśni i bajki dla dzieci.
D
SMP I; Fater, Jidisze muzik; EM PWN II; J. Janyst, Mieczysław Drobner,
„Poradnik Muzyczny” 1886 nr. 5; W. Rudziński, Mieczysław Drobner
(1912–1986), „Ruch Muzyczny” 1986 nr 11; EM PWM II; Z dziejów Akademii
Muzycznej w Łodzi (materiały historyczne), cz. I: PWSM 1945–1975, Łódź
1991; Muzyka Łodzi. Z dziejów Akademii Muzycznej w Łodzi, red. L. Cieślak,
cz. III, Łódź 1998.
Who’s Who in Music and Musicians’ International Directory, 14 ed. by
D.M. Cummings, Cambridge 1994; Prosnak, Międzynarodowe Konkursy
Pianistyczne; M. Gołębiowski, Filharmonia Warszawska 1901–1976,
Kraków 1976; Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów;
Dybowski, Słownik.
DOŃSKI Elia (ok. 1875 ? – ?), puzonista, kapelmistrz
wojskowy. W grze na puzonie kształcił się pod kier.
Jana Pummera w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Dyplom uzyskał w 1896. W 1899 był kapelm. 19 pułku
strzelców w Suwałkach. Od 1915 mieszkał w Łodzi
i grał na puzonie w → Łódzkiej Orkiestrze Symfonicznej.
Mieczysław Drobner
57
drucker
DRUCKER Michał (31 XII 1861 Berdyczów – ? Wiedeń),
skrzypek, dyrygent, pedagog, kompozytor. Był synem
muzyka. Kształcił się początkowo w grze na skrzypcach pod kier. ojca. Od 1875 odbywał studia muz.
w Kijowie, od 1876 kształcił się w grze na skrzypcach
pod kier. Otokara Ševčika w Szkole Muz. Ces. Ros.
Tow. Muz. Studia ukończył w 1879. Tam też wkrótce
został koncertmistrzem, następnie dyryg. operetki.
Uzupełniwszy wykształcenie muzyczne w Warszawie,
od 1880 był koncertmistrzem w orkiestrze Teatru
Skarbka we Lwowie. Występował sporadycznie jako
dyryg. opery tamże. Od 1886 był też nauczycielem
gry na skrzypcach w Szkole Muz. Tow. Muz. w Stanisławowie. W 1891 przeniósł się na stałe do Wiednia,
gdzie był m.in. prof. w Konservatorium für Musik
und darstellende Kunst, a od 1901 koncertmistrzem
Wiedeńskiej Orkiestry Symfonicznej.
The Jewish Encyklopedia, vol. V, New York 1903; Brückner, Rock,
Judentum; Stengel, Gerigk, Juden; Błaszczyk, Dyrygenci.
D
DRUTMAN Bernard (ok. 1860 Brześć n. Bugiem
– ?), wiolonczelista. Pochodził z miejscowej rodziny
muzyków. Czynny jako muzyk i pedagog w Brześciu
n. Bugiem. Prowadził też skład instrumentów muz.
DRUTMAN Jakub (ok. 1870 Brześć n. Bugiem – ?),
skrzypek, pedagog. Kształcił się w 1886–1891 pod
kier. Stanisława Barcewicza w → Instytucie Muz.
w Warszawie. W 1891 wystąpił tamże na popisie.
Dyplom z gry na skrzypcach oraz dyplom kapelm.
wojskowego otrzymał w 1893. Przez wiele lat grał
w grupie pierwszych skrzypiec → Orkiestry Teatru
Wielkiego w Warszawie. Uczył ponadto gry na
skrzypcach, m.in. od 1912 w → Szkole Muz. Józefa
Lipiańskiego. W 1912 dokonał kilku solowych nagrań
na płytach Syrena Record.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „EMTA” 1893 nr
522; „Młoda Muzyka” 1909 nr 19; Kalendarz muzyczny informacyjnostatystyczny na r. 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1912; Polska
Artystyczna; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
DRUTMAN Maksymilian Mordka (1870 Brześć
n. Bugiem – 24 V 1929 Warszawa), kontrabasista.
Kształcił się w grze na kontrabasie pod kier. Antoniego
Mayera w → Instytucie Muz. w Warszawie. Od 1895
przez 31 lat grał w → Orkiestrze Teatru Wielkiego
w Warszawie. W 1918 był też członkiem małej orkiestry
kameralnej pod dyr. S. → Pullmana.
58
Polska Artystyczna; „Rytm” 1929.
DUBIEŃSKI-PALI Arnold (? – ?), śpiewak, pedagog.
Występował jako solista na koncertach, m.in.
w Łodzi. W okresie międzywojennym uczył śpiewu
w Warszawie.
„Muzyka” 1926 nr 10.
DUBKOWSKA Dora Dwojra (? – ?), śpiewaczka,
sopran liryczny. Żyła i działała w Chełmie Lubelskim.
Występowała z recitalami w wielu miastach polskich.
M. Bakalczik-Felin, Yizker-bukh Khelm, Johannesburg 1954; Fater, Jidisze
muzik.
DUCE właśc. Cudek, Cudyk Róża (20 XI 1875 Lwów
– 1957 Stany Zjednoczone), śpiewaczka. Kształciła się
w śpiewie solowym pod kier. Walerego Wysockiego
i Aleksandra Myszugi w Konserw. Galic. Tow.
Muz. we Lwowie. Debiutowała w operze w Teatrze
Skarbka w 1894. Kontynuowała studia wokalne
w Wiedniu u Rosy Papier oraz w Mediolanie.
W 1897 występowała w teatrze La Scala w Mediolanie,
1897–1899 we Frankfurcie nad Menem, w Monachium, Ołomuńcu i Zagrzebiu, w 1898 gościnnie
w Warszawie, a w 1899–1900 we Lwowie.
Wyjechała do Włoch i w 1902–1905 występowała
w Mediolanie i Sorrento. We Włoszech wyszła za
mąż za dyryg. włoskiego Gaetano Merollę i z nim
wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Występowała
w Chicago, Filadelfii, Nowym Jorku i San Francisco.
W 1916 opuściła scenę.
Plohn, Muzyka; J. Korolewicz-Waydowa, Sztuka i życie, Wrocław 1958
[pod Zudyk]; H. Cudnowski, Niedyskrecje teatralne, Wrocław 1960; SBTP I.
DURMASZKIN Akiba Kiwa (1881 Odessa ?
– w czasie II wojny świat., Ponary k. Wilna), śpiewak,
kantor, dyrygent chórów, pedagog, kompozytor. Był
ojcem Wolfa. W czasie I wojny świat. działał jako
muzyk w Radomiu, zwłaszcza wśród młodzieży.
W okresie międzywojennym był kantorem w Wilnie,
prowadził chóry, orkiestry i uczył śpiewu w szkołach
średnich, m.in. prowadził orkiestrę Gim. Żydowskiego
Stowarzyszenia Oświatowo-Kulturalnego „Tarbut”.
Komponował pieśni hebrajskie śpiewane przez
młodzież szkolną i organizacje młodzieżowe. Zastrzelony w Ponarach.
dwernicka
Spis nauczycieli I; S. Kaczergiński, Hurbn Vilne: umkum fun di Yidn in
Vilne un Vilner gegent, Niu Jork 1947; Lerer yizkor-bukh: di umgekumene
lerer fun Tsisho shuln in Poyln, ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952-1954;
N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957; Fater, Jidisze muzik;
Fuks, Straty.
DURMASZKIN Wolf (7 III 1914 Wilno – 19 IX
1944 Estonia), pianista, dyrygent, kompozytor. Był
synem Akiby. Kształcił się w 1922–1937 w grze na
fortepianie w → Konserw. Muz. w Wilnie. W 1937–
1939 uzupełniał studia pianistyczne w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. W 1939–1941 był
centralną postacią życia muz. w Wilnie, występował
jako dyryg. koncertów symfonicznych, prowadził
chór, przygotował przedstawienie Aidy G. Verdiego
w jidysz. Nauczał śpiewu w szkołach żydowskich.
W czasie okupacji niemieckiej zorganizował w getcie
wileńskim orkiestrę symfoniczną i dyrygował nią na
koncertach. Organizował koncerty kameralne i recitale.
W 1943, w czasie likwidacji getta, deportowany do
obozu koncentracyjnego w Klooga. Skomponował
m.in. Elegie ojf Ponar oraz ilustrację muz. do sztuki
D. Pińskiego Wieczny Żyd.
S. Kaczergiński, Hurbn Vilne – umkum fun di Yidn in Vilne un Vilner
gegent, Niu Jork 1947; M. Dworzecki, Yerusholayim de-Lita in kamf un
umkum, Pariz 1948; Lerer yizkor-bukh: di umgekumene lerer fun Tsisho
shuln in Poyln, ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954; L. Ran, Finf un
tsvantsik yor “Yung Vilne”, Niu Jork 1955; N. Stolnitz, Negine in yidishn
lebn, Toronto 1957; H. Kruk, Togbuch fun wilner geto, Niu Jork 1961;
Błaszczyk, Dyrygenci; Yidisher teater in Eyrope; Zylbercwejg, Leksikon V;
DWERNICKA Jadwiga – zob. Loria-Dwernicka
Jadwiga
D
59
E
EBAN Wasylij Wolf (1832 [1835] Kiejdany, Litwa – 10 XI
1888 Jałta), skrzypek wirtuoz, dyrygent, pedagog.
Pochodził ze znanej na Wileńszczyźnie rodziny
muzyków. Początkowo uczył się gry na fortepianie
u ojca i stryja, a od 11. r.ż. poświęcił się grze na
skrzypcach. Przez pewien czas kształcił się także
za granicą. W końcu l. 50. był dyryg. orkiestry
w Klubie Kowieńskim, którą dyrygował również
w miejscowym teatrze. Przeniósł się do Wilna i przez
szereg lat był koncertmistrzem w orkiestrze oraz
dyryg. opery w Teatrze Miejskim. W sezonach letnich
prowadził orkiestrę w Druskiennikach. Był założycielem
i długoletnim dyr. oddziału wileńskiego Ces. Ros.
Tow. Muz. oraz dyr. i kier. klasy gry na skrzypcach
w prowadzonej przez to Tow. szkole muz.
„Ruch Muzyczny” 1860 nr 17, 23; Muzykal’nyj kalendar’ – almanach
i sprawočnaja knižka na 1890 god, sost. N.M. Lisovskij, S.-Peterburg 1889;
A. Miller, Teatr polski i muzyka na Litwie jako strażnice kultury Zachodu
(1745–1865), Wilno 1936; W. Rudziński, Stanisław Moniuszko. Studia
i materiały, cz. 1: Okres wileński, Kraków 1955; Błaszczyk, Dyrygenci;
SBTP I.
EBER Leon (ok. 1903 Lwów – ?), wiolonczelista. W grze
na wiolonczeli był uczniem Alojzego Sladka w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. Grał na
wiolonczeli w → Kwartecie Smyczkowym tego Tow.
m.in. z M. → Bauerem, H. → Czaplińskim, Leonem
Sakiem i Marianem Łobarzewskim. Zginął jako ofiara
nazizmu.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1933 nr 75; „Echo”
1936/1937 nr 3; F. Friedman, Zagłada Żydów lwowskich, Łódź 1945.
EDEL Icchak Izaak (17 II 1896 Warszawa – 1973
Tel Awiw), dyrygent, pedagog i kompozytor. Uczył
60
się muzyki początkowo w Warszawie, następnie
w Kijowie i Moskwie. Kształcił się od 1922 w grze
na skrzypcach pod kier. Józefa Jarzębskiego oraz
w kompozycji pod kier. Karola Szymanowskiego
Dyplom uzyskał w 1927. Był nauczycielem śpiewu
w gim. żeńskim „Jehudyjah” i w hebrajskiej szkole
Żydowskiego Stowarzyszenia Oświatowo-Kulturalnego
„Tarbut” w Warszawie. Prowadził chór organizacji
młodzieżowej Ha-Szomer ha-Cair, pracował w Domu
Sierot Janusza Korczaka. Był jednym z założycieli
i kier. Żydowskiego Tow. Muz. (Agudah Lmuzik Jehudit).
W 1929 wyemigrował do Palestyny i został
nauczycielem muzyki w seminarium nauczycielskim
w Tel Awiwie. Prowadził chóry i komponował
głównie muzykę wokalną, kantaty, pieśni solowe
i chóralne, ale też muzykę instrumentalną, symfoniczną
i kameralną.
Spis nauczycieli II; P.E. Gradenwitz, Olam ha-simponiyah, Tel Awiw
1950; A.M. Rothmüller, Die Musik der Juden, Zürich 1967; Fater,
Jidisze muzik; M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish Music,
New York 1975.
EHRENKRANZ Beniamin Wolf, zwany Welwel
Zbarażer (1819 [1826] Zbaraż, obw. tarnopolski – 2 VI
1883 Konstantynopol), śpiewak ludowy, improwizator,
twórca pieśni. Pracował w Rumunii jako kupiec,
a następnie nauczyciel hebrajskiego. Pisał poezje
w jęz. hebrajskim i jidysz i sam dorabiał do nich
melodie. Od pocz. l. 50. wędrował po Rumunii
i Rosji jako badchen i wkrótce zdobył popularność
swoimi pieśniami. Po długich wędrówkach osiadł
w Wiedniu, a następnie we Lwowie, w Przemyślu
i Konstantynopolu. Ogłosił zbiór pieśni Makel-Noam
(Lwów 1865, 2 wyd. 1869).
elbaum
A. Rejzen, Leksikon fun der jidiszer literatur, prese un filologie, Wilne
1928–1929; M. Berkowicz, Ehrenkranz Wolf, [w:] Jüdisches Lexikon,
Bd II, Berlin 1927; Wininger, National Biographie II; S. Liptzin, A History
of Yiddish Literature, New York 1972; Idelsohn, Jewish Music.
EIBENSCHÜTZ Juliusz (5 VIII 1875 Kraków – ?),
kapelmistrz, kompozytor, urzędnik bankowy.
Steingel, Gerigk, Juden.
EIBENSCHÜTZ Salomea (1879 Kraków – ?),
pianistka, kameralistka. W okresie międzywojennym
występowała w Krakowie.
„Muzyka” 1926 nr 1 [ogłoszenie], 1930 nr 3.
EIBENSCHÜTZ-WNUCZEK Wilhelmina – zob.
Wnuczek- Eibenschütz Wilhelmina
EIDELSON Josef – zob. Ajdelson Josef
EIGER Władysław Walter (7 II 1907 Łódź – 11 V 1991
Pensacola), pianista, dyrygent, kompozytor. Studiował
i w École Normale de Musique w Paryżu. Pisał
muzykę do filmów polskich, m.in.: Śluby ułańskie
(1934), Dwie Joasie (1935), Kochaj tylko mnie
(1935) Trędowata (1936), Land of my mother
(1944), Dzieci na wygnaniu (1944) i żydowskich
produkowanych w Polsce. Komponował też
muzykę taneczną. Od pocz. l. 30. współpracował
jako dyryg. z wytwórniami płyt gramofonowych
Syrena Record, Odeon i Lonora Electro. Był jednym
z kier. muz. teatru „8.15”. W 1938 zamieszkał
w Paryżu, gdzie pracował jako pianista w kawiarniach
i nocnych klubach. Po zajęciu Francji przez Niemców
wyjechał na Curaçao, a stamtąd w 1942 do Stanów
Zjednoczonych. Po II wojnie świat. pod koniec l. 40. żył
i pracował Kanadzie dla CBC TV, a od ok. 1954
w Nowym Jorku jako aranżer oraz kompozytor
muzyki dla teatru, filmu, radia i telewizji. Prowadził
też orkiestry w hotelach i restauracjach. Miał
także w swoim dorobku kompozytorskim muzykę
poważną: Rapsodię polską, Concerto grosso
na orkiestrę symfoniczną i zespół jazzowy,
uwerturę Hallo, Paris, Fantazję na motywach
melodii kanadyjskich (1949). Dokonał licznych
transkrypcji utworów symfonicznych na fortepian.
W 1960 zaczął wykładać w Stanach Zjednoczonych,
m.in. na University of Pensacola. Jego żoną była
pianistka, Alina, z domu Bachran, przed wojną
akompaniatorka w teatrze Wielka Rewia i innych
teatrach warszawskich. Po wojnie przez wiele lat
Eigerowie grywali w duecie w lokalach rozrywkowych
i kawiarniach.
Informacje W.E. i przyjaciół; Fater, Jidisze muzik; Lerski, Syrena Record;
EISENBERGER Seweryn (25 VII 1879 Podgórze
k. Krakowa – 11 XII 1945 Nowy Jork), pianista. Był
synem muzyka, dyryg. teatru żydowskiego w Krakowie.
Uczył się gry na fortepianie u Flory Grzywińskiej
tamże. Debiutował w 1888. Kształcił się dalej pod kier.
Heinricha Erlicha w Berlinie, a w 1896–1900 Teodora
Leszetyckiego w Wiedniu. Był członkiem słynnego
Wiener Trio. W 1914–1922 był prof. gry fortepianowej
w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. Od 1922
mieszkał w Wiedniu, ale dojeżdżał do Lwowa, gdzie
prowadził kurs mistrzowski w → Lwowskim Instytucie
Muz. Anny Niementowskiej. W 1925 wyjechał
do Stanów Zjednoczonych, gdzie dawał recitale
i występował jako solista koncertów symfonicznych.
Od 1928 był prof. i szefem Departamentu Pianistyki
Cleveland Music School Settlement w Cleveland
w stanie Ohio, a następnie na Uniwersytecie Stanu
Ohio w Cincinnati.
E
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; Kalendarz
muzyczny na rok 1930/31, Warszawa 1930; J. Reiss, Eisenberger Seweryn,
[w:] PSB, t. VI; SMP I, EM PWM III; Dybowski, Słownik; 120 lat Akademii
Muzycznej w Krakowie, red. L. Polony, Kraków 2007.
EISENSTADT Dawid – zob. Ajzensztadt Dawid
ELBAUM też Elbojm Samuel (1892 Kutno – 1942 ?),
muzyk pedagog. Był samoukiem. Początkowo
pracował w rodzinnym mieście. Grał i uczył gry na
wielu instrumentach. Założył i prowadził orkiestrę dętą
przy klubie sportowym „Makabi”. Od 1928 mieszkał
w Warszawie i prowadził działalność pedagogiczną.
Zginął jako ofiara Holocaustu.
Sefer Kutnah v eha-sevivah, red. D. Sztokfisz, Tel Awiw 1968; Fater, Jidisze
muzik; Fuks, Straty.
ELBAUM Władysław (? – ?), pianista. Kształcił się
w grze na fortepianie pod kier. J. → Goldberga
w → Szkole Muz. im. S. Moniuszki w Warszawie.
Występował z recitalami, m.in. w sali → Państwowego
Konserw. Muz. w Warszawie. Koncertował też w innych
miastach polskich.
61
elman
ELMAN (? – ?), klarnecista, pedagog. Działał w pocz. XX
w. w Wilnie. Uczył gry na instrumentach dętych w Szkole
Ces. Ros. Tow. Muz. tamże. W 1914 grał na klarnecie
w orkiestrze trupy teatralnej Nachuma Lipowskiego.
E.R. Kamińskiej; Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar’ 1895–1914.
ELMAN Adam (ok. 1900 ? – po 1936 ?), śpiewak, bas.
Od 1925 ? był nauczycielem śpiewu w → Żydowskim
Instytucie Muz. przy Żydowskim Stowarzyszeniu
Popierania Sztuki w Wilnie. Przeniósł się następnie
do Warszawy. Był cenionym interpretatorem pieśni
żydowskich. Występował na koncertach w → Wielkiej
Synagodze na Tłomackiem, a także w Teatrze Nowości
z chórem M. → Szneura i orkiestrą symfoniczną pod dyr.
J. → Barda. Ok. 1936 był solistą opery w Teatrze Wielkim.
Fater, Jidisze muzik; D. Berezowska, Żydowski Instytut Muzyczny 1924
–1940, „Nasza Gazeta” 2001 nr 525.
E
ELSNER Emilia (ok. 1890 Lwów – ?), doktor filozofii,
publicystka muzyczna. W l. 30. XX w. mieszkała
w Warszawie. Artykuły na tematy muz. publikowała
w prasie polskiej, m.in. w czasopismach „Droga”,
„Świat”, „Oświata i Wychowanie”, „Tygodnik
Ilustrowany”, „Pion”, „Ateneum”.
Plohn, Muzyka.
ENGLÄNDER Szymon (15 IX 1894 ? – VII 1970
Indianapolis), skrzypek. W 1912 ukończył klasę gry
Grał w → Orkiestrze Teatru Wielkiego. Był członkiem
zespołu pierwszych skrzypiec w → Orkiestrze
Filharmonii Warszawskiej, prowadził także orkiestry
w warszawskich szkołach średnich, Gim. Męskim Tow.
„Ascola” i Gim. Męskim Tow. „Chinuch”. Był działaczem
Stowarzyszenia Miłośników Muzyki Żydowskiej.
Po II wojnie świat. mieszkał w Paryżu, a następnie
w Stanach Zjednoczonych, gdzie był koncertmistrzem
w Indianapolis Symphony Orchestra.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Informacje rodziny; Fater,
Jidisze muzik; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Kraków
1976; Błaszczyk, Polish Contribution; 100 lat Filharmonii w Warszawie.
EPHROS Gerson (15 I 1890 Serock k. Warszawy – 28 I
1978 Perth Amboy, New Yersey), kompozytor, kantor.
W 1907 został dyryg. chóru w Zgierzu. W 1909
wyemigrował do Palestyny. Podstaw muzyki uczył się
u Abrahama Z. Idelsohna tamże. W 1911 wyjechał
62
do Stanów Zjednoczonych i kontynuował studia
w Nowym Jorku u Hermana Spieltera i Josepfa Achrona.
W 1918 został kantorem kongregacji Beth-El w Norfolk
w Wirginii, następnie kantorem kongregacji Beth Elohim
w Nowym Jorku, wreszcie w 1927–1957 był kantorem
kongregacji Beth Mordecai w Perth Amboy w New
Jersey. Wykładał w Hebrew Union College School of
Sacred Music. Był założycielem i członkiem ASCAP.
Komponował utwory liturgiczne, a także świeckie
wokalno-instrumentalne. Autor Cantorial Anthology of
Traditional and Modern Synagogue Music (6 tomów),
zbioru kompozycji synagogalnych na głos kantora
i chór na cały rok liturgiczny.
Enciclopedia Judaica, New York 2010; A.M. Rothmüller, Die Musik der
Juden, Zürich 1967; Idelsohn, Jewish Music; Russkaja Jewrejskaja
Enciklopedija, Moskwa 1995.
EPSTEIN Klara (1892 ? – ?), pedagog. Od 1923 uczyła
śpiewu w szkolnictwie średnim w Łodzi, m.in. w gim.
żeńskim Eugenii Jaszuńskiej-Zeligmanowej.
Spis nauczycieli I, II.
EPSZTAJN-KAMIŃSKA Fania – patrz Kamińska-Epsztajn Fania
ERLICH Beniamin (12 VIII 1869 ? – 4 VIII 1933
Warszawa), skrzypek, dyrygent orkiestr rozrywkowych.
Kształcił się w 1880–1883 w grze na skrzypcach
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był następnie
skrzypkiem w tamtejszych orkiestrach teatralnych
oraz dyryg. orkiestry w cyrku. Jakiś czas dyrygował
w towarzystwie teatralnym Juliana Myszkowskiego,
w 1908 w teatrze Na Dynasach, w 1917 w teatrze
Czarny Kot przy ul. Marszałkowskiej.
Okopowej; „Scena i Sztuka” 1908 nr 19; „Młoda Muzyka” 1909 nr 23;
„Kurier Warszawski” 1933 nr 230; Błaszczyk, Dyrygenci; L. Sempoliński,
Wielcy artyści małych scen, Warszawa 1968; SBTP II.
ERSLER Aleksander Zyskind (1854 Szkody, gub.
kowieńska – 29 X 1923 Warszawa), kantor, kompozytor.
Kształcił się w Wiłkomierzu i Wilnie. Przez 3 lata był
uczniem J.L. → Weissa i meszorerem w jego chórze
w → Synagodze na ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie.
Następnie studiował u H. → Weintrauba w Królewcu.
Teorię, harmonię, kontrapunkt i kompozycję studiował
w Berlinie. Przez 10 lat, w 1875–1885 ? był kantorem
w małej niemieckiej synagodze w Kaliszu. W 1885–1886 ?
był drugim kantorem w Wielkiej Synagodze w Łodzi.
Przez rok był następnie kantorem w Mitawie. Od 1887 ?
eyle
aż do końca życia był kantorem we Włocławku. Ogłosił
m.in. Gesänge für Solo und Chor (1897).
Rozen, Di geshikhte; E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der yidisher liturgie,
Warsze 1930; „Di Chazonim Welt” 1934 nr 4.
ERWEST właśc. Ajerwajs Ida (ok. 1905 Warszawa
– 1942 Warszawa), śpiewaczka, piosenkarka,
kompozytorka. Początkowo była chórzystką w teatrze żydowskim, występowała w kawiarniach,
kinoteatrach i teatrach rewiowych polskich i żydowskich. Później była głównie artystką estradową,
kuplecistką. Od 1928 należała przez pewien czas
do zespołu teatru Qui Pro Quo. W czasie okupacji
przebywała w getcie warszawskim, gdzie występowała
w kawiarniach, m.in. U Gertnera, w Melody-Palace.
Zmuszona została do udziału w propagandowym filmie
niemieckim Azja w środku Europy. Zginęła w getcie.
Turkow, Azoy iz es geven, Buenos Ayres 1948; Zylbercwejg, Leksikon;
J. Turkow, Farloshene shtern, Buenos Ayres 1953; Fater, Jidisze muzik;
Fuks, Straty; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
ETKIN Róża z męża Moszkowska (1908 Warszawa
– 16 I 1945 Warszawa), pianistka. Kształciła się pod kier.
Aleksandra Michałowskiego w → Wyższej Szkole Muz.
im. F. Chopina, a następnie Zbigniewa Drzewieckiego
Uzupełniała studia w Konserw. Klindwortha-Scharwenki w Berlinie pod kier. Moritza Mayer-Mahra. Często
występowała w salach Filharmonii Warszawskiej
i Konserw. Warszawskiego, dawała recitale w Polskim
Radiu i Polskim Towarzystwie Muzyki Współczesnej.
Dysponowała obszernym repertuarem. Była znakomitą interpretatorką muzyki Chopina. Uzyskała III nagrodę na I → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina
w Warszawie w 1927. Uczyła gry na fortepianie
w → Warszawskim Instytucie Muz. W czasie okupacji
niemieckiej ukrywała się, ale wpadła w ręce nazistów
i zginęła rozstrzelana na Żoliborzu.
Kalendarz muzyczny na rok 1930/31, Warszawa 1930; Prosnak,
Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne; Fater, Jidisze muzik; Rutowska,
Serwański, Straty; Fuks, Straty; J. Methuen-Campbell, Chopin Playing
from the Composer to the Present Day, London 1981; Fuks, Muzyka
ocalona; EM PWN III; Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych
Konkursów; Dybowski, Słownik.
ETTINGER Maks Markus Wolf (27 XII 1874 Lwów – 1951
Bazylea), kapelmistrz, kompozytor, muzykograf. Uczył się
początkowo gry na fortepianie i harmonii u Heinricha
van Eyckena w Hochschule für Musik w Berlinie. Od
1900 studiował w Königliche Akademie der Tonkunst
w Monachium pod kier. Josefa Rheinbergera, Victora
Róża Etkin
Glutha i Ludwiga Thuille. W 1906–1907 był dyryg.
w Saarbrücken, a w 1910–1911 w Lubece. W 1912–1920
mieszkał w Monachium, w 1920–1929 w Lipsku, a w 1929
–1933 w Berlinie. Od 1933 w Szwajcarii. Komponował
opery, suity orkiestrowe, muzykę kameralną i pieśni.
E
Stengel, Gerigk, Juden; MGG III; The International Biographical Dictionary
of Central European Emigrés 1933–1945, vol. II, part 1–2: The Arts,
Sciences and Literature, ed. H. Atrarest, W. Röder, München 1983; Baker’s
Biographical Dictionary; I. Rentsch, Max Ettinger: eines kommentiert
Werkverzeichnis, Bern 2010.
EYLE Feliks (15 II 1899 Lwów – 5 VII 1988 Hamilton),
skrzypek wirtuoz. W grze na skrzypcach kształcił się
początkowo pod kier. Wacława Kochańskiego we
Lwowie, a następnie Arnolda Roségo w Akademii
Muz. w Wiedniu, uzyskując dyplom w 1918. Uzupełniał
studia u Jenö Hubaya w Budapeszcie. Przez pewien
czas uczył gry na skrzypcach w → Instytucie Muz.
w Krakowie. Odbywał podróże koncertowe po Europie.
Przez kilka lat był prymariuszem w kwartecie Friedricha
Buxbauma. Osiadł w 1928 w Stanach Zjednoczonych
i w 1933–1945 był zastępcą koncertmistrza Cleveland
Symphony Orchestra oraz prof. w Cleveland Music
School Settlement w Cleveland, Ohio. W 1945–1971
był koncertmistrzem, a od 1957 także menedżerem
orkiestry Metropolitan Opera w Nowym Jorku. Uczył
ponadto w Colgate University w Hamilton.
Kalendarz muzyczny na rok szkolny 1926/27, Lwów 1926; Kalendarz
muzyczny na rok 1930/31, Warszawa 1930; Plohn, Muzyka; Almanach
żydowski, Lwów 1938; Błaszczyk, Polish Contribution.
63
F
FAJER Bernard (1910 Lwów – 1967 Buenos Aires),
dyrygent, nauczyciel śpiewu. Uczył się u kantorów
lwowskich: B. → Künstlera, Mordechaja Schorra,
Z. → Herera i Abrahama Szkolnika. Wcześnie
zaczął dyrygować chórem. W 1930 wyemigrował do
Argentyny. Zakładał i prowadził chóry w Buenos Aires,
Rosario i Santa Fe. W 1951–1955 pracował w Chile
i Peru, następnie wrócił do Buenos Aires i prowadził
chór „Hazomir”. Uczył również śpiewu. Wydawał
w zeszytach zbiór pieśni Łomir ałe zingen.
FAJERBERG Zygmunt (? – ?), skrzypek. Kształcił
się w grze na skrzypcach pod kier. M. → Wolfsthala
w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. Żył
i pracował we Lwowie. Był instrumentalistą w zespołach
rozrywkowych, w kawiarniach i restauracjach. Zginął
jako ofiara nazizmu.
FAJERMAN Mordko (1781 Kałuszyn – ok. 1880
Warszawa), cymbalista. Po pożarze Kałuszyna
przeniósł się do Warszawy, gdzie zarabiał grą na
cymbałach po domach i na podwórzach. Niezrównany
był jako wykonawca mazurów i polonezów. Był
popularną postacią ówczesnej Warszawy.
„Kurier Warszawski” 1850 nr 166; W. Szymanowski, Ostatni
cymbalista warszawski; „Tygodnik Ilustrowany” 1867 nr 407;
„Nowiny” 1878 nr 36; A. Śnieżko, Fajerman Mordko, [w:] PSB VI;
Z. Gloger, Encyklopedia staropolska ilustrowana, wyd. VII, t. II,
Warszawa 1996.
FAJERTAG Stanisław – zob. Znicz Stanisław
Mordko Fajerman
64
FAJN Abram Icko (ok. 1885 ? – ?), puzonista,
kapelmistrz wojskowy. Kształcił się w grze na puzonie
pod kier. Józefa Gocłowskiego w → Instytucie Muz.
falkowska
w Warszawie. Studia ukończył w 1903. W 1902
wystąpił na popisie. W 1903 uzyskał dyplom kapelm.
wojskowego. Był dyryg. orkiestry 66 Butyrskiego pp
w Chełmie i Zamościu, a następnie orkiestry 175
Rezerwowego Łukowskiego pp w Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Gabrilowicz, Muzykal’nyj
kalendar’ 1906–1914; Kalendarz muzyczny informacyjno-statystyczny na
r. 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1912.
FAJNSZTAJN Edwarda – zob. Chojnacka Edwarda
FAJNSZTAJN też Feinstein Herman Hersz Chaim
(1 VI 1860 [21 I 1861] Warszawa – 29 VI 1937 Warszawa),
aktor, śpiewak. Kształcił się jako meszorer w Synagodze
przy pl. Żelaznej Bramy 10 mieszczącej się w pałacu
Lubomirskich. Był wieloletnim chórzystą → Wielkiej
Synagogi na Tłomackiem w Warszawie i jednym
z pionierów sceny żydowskiej.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „Nasz Przegląd” 1937 nr 180;
Zylbercweig Leksikon VI.
FAJNSZTEJN Regina (ok. 1915 Warszawa – ?),
pianistka, akompaniatorka. Kształciła się pod kier.
Aleksandra Michałowskiego w → Wyższej Szkole Muz.
im. F. Chopina w Warszawie. Występowała jako solistka
na koncertach, była akompaniatorką śpiewaczki
L. → Folman.
FAJNZYNGIER Joszua Szyja (1839 Płungiany, okr.
żmudzki – 19 V 1872 Berlin), śpiewak, kantor. Syn
Lejzora, kantora. Zaliczał się do najlepszych kantorów
we wschodniej Europie. Kształcił się pod kier. ojca.
Był kantorem w Łęczycy, Kole i we Włocławku. Był
tam czynny jeszcze w 1868. Śpiewał z towarzyszeniem
chóru. Chórzyści wystąpili na koncercie dobroczynnym
w miejscowym teatrze. Po wyjeździe Chaima
Wassercuga w 1868 z Wilna do Londynu, był w 1870
–1872 kantorem w → Synagodze Miejskiej w Wilnie.
Zmarł przedwcześnie w szpitalu w Berlinie na skutek
przeziębienia.
Friedmann, Lebensbilder; E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der yidisher
liturgie, Warsze 1930; M. Kusewicki, Wilner grojse sztadt szul un ire
chazanim, „Di Chazonim Welt” 1933 nr 1; Idelsohn, Jewish Music.
FAJWISZYS Izrael Srul (11 I 1887 Jampol – 1943
Poniatowa), dyrygent, pedagog. Od 1907 dyrygował
chórem Wielkiej Synagogi w Brodach, od 1909
– w Tarnowie, gdzie też założył szkołę muzyczną
i Towarzystwo Śpiewacze „Harmonia”. Następnie
mieszkał i studiował w Wiedniu. Po I wojnie świat.
przez pewien czas przebywał w Krakowie, gdzie był
dyryg. chórów w Synagodze Postępowej przy ul. Miodowej oraz chóru Żydowskiego Tow. Śpiewaczego
„Szir”, a następnie we Lwowie, gdzie kierował chórem
synagogalnym i był dyryg. chóru mieszanego przy
Żydowskim Tow. Muz. W 1922 przeniósł się do Łodzi,
gdzie w 1922–1932 był dyryg. chórów → Żydowskiego
Tow. Muz. i Literackiego „Hazomir”. Z chórami
tego Tow. przygotował wiele dzieł oratoryjnych G.F.
Händla, L. van Beethovena, F. Mendelssohna.
W 1932 objął kierownictwo nowo powstałego chóru
mieszanego Żydowskiego Tow. Śpiewaczego „Szir”.
W 1933 obchodził jubileusz 20-lecia działalności
muz. i 10-lecia pracy w Łodzi. Uczył także śpiewu
w dwóch gim., męskim i żeńskim Tow. Żydowskich
Szkół Średnich. W czasie II wojny świat. przebywał
w getcie warszawskim, gdzie dyrygował dziecięcym
chórem organizacji „Dror”. Zamordowany przez
nazistów w obozie zagłady.
Spis nauczycieli I, II; Plohn, Muzyka; M.M. Borwicz, Pieśń ujdzie cało,
Warszawa 1947; J. Turkow, Azoj iz es geven, Buenos Ayres 1948; tenże,
Farloshene shtern, t. I, Buenos Ayres 1953; Błaszczyk, Dyrygenci;
Zylbercwejg, Leksikon V; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik;
Fuks, Straty [błędnie Fajwisz]; Engelking, Leociak, Getto warszawskie;
A. Kempa, M. Szukalak, Żydzi w dawnej Łodzi. Słownik biograficzny,
t. I, Łódź 2001.
F
FALK Ada (ok. 1890 ? – po 1943 Warszawa),
śpiewaczka. Występowała już w 1919. Występowała
m.in. w Filharmonii Warszawskiej, w Sali Państwowego
Konserw. Warszawskiego, a także w Polskim Radiu.
Brała udział w koncertach kameralnych z J. → Familier-Hepner, Józefem Ozimińskim i L. → Binentalem.
W 1939–1943 przebywała i występowała na koncertach
w getcie warszawskim, m.in. w teatrze Eldorado przy
ul. Dzielnej.
„Przegląd Muzyczny” 1912 nr 5, 1918 nr 5, 1919 nr 9; „Muzyka” 1927
nr 3; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
FALKOWSKA Lena (? – ? Warszawa), pianistka,
pedagog. Kształciła się w grze na fortepianie pod
kier. Józefa Śmidowicza w → Wyższej Szkole Muz. im.
F. Chopina w Warszawie. Występowała na koncertach
symfonicznych, poświęcała się też działalności
pedagogicznej. W czasie II wojny świat. znalazła się
w getcie warszawskim i tam prawdopodobnie zginęła.
Turkow, Azoy iz es geven [błędnie Lina Folkowska]; Fater, Jidisze muzik;
65
fall
FALL Maurycy (5 VIII 1848 Frydland – 22 VII 1922
Wiedeń), dyrygent, kompozytor. Kształcił się jako elew
w orkiestrze 9 pp armii austriackiej, przez pewien
czas studiował w Konserw. Muz. w Pradze. Poświęcił
się następnie karierze dyryg. orkiestr wojskowych,
m.in. przez szereg lat w Ołomuńcu. Od 1880 działał
w tym charakterze we Lwowie jako dyryg. orkiestry
symfonicznej 9 Pułku Pakeny. Dyrygował koncertami
tej orkiestry w Teatrze Skarbka. Po kilkuletniej przerwie
ponownie przybył do Lwowa w 1888 i rok później
został zaproszony na stanowisko dyryg. orkiestry
symfonicznej tamtejszego Tow. Orkiestralnego
„Harmonia”. Orkiestra ta pod jego batutą grała do 1893
podczas wszystkich uroczystości narodowych, m.in.
w 1890 w Krakowie w czasie pogrzebu A. Mickiewicza.
Przez pewien czas dyrygował nią w Teatrze Żydowskim
we Lwowie. Po wyjeździe ze Lwowa osiadł na stałe
w Wiedniu. Skomponował operetkę Książę łobuz do
libretta A. Urbańskiego (Lwów 1883).
J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kraków 1939;
Pazdirkův hudebni slovnik naučny, ed. G, Cernušak, L. Helfert, t. I, Brno
1933; Błaszczyk, Dyrygenci.
F
FAMILIER-HEPNER Janina (ok. 1890 ? – ok. 1943
?), pianistka. Początkowo uczyła się gry na fortepianie
u W. → Oberfelda. Kształciła się następnie do 1909
w → Instytucie Muz. w Warszawie pod kier. Aleksandra
Michałowskiego. Już w 1906 wystąpiła na popisie klasy
wyższej fortepianu Michałowskiego; napisano o niej:
„talent wyjątkowy”. Uzupełniała swoje wykształcenie
muz. w 1910–1911 pod kier. I. → Friedmana w Berlinie.
W 1914 po raz pierwszy wystąpiła w Filharmonii
Warszawskiej. Kilka lat później została laureatką
konkursu im. I.J. Paderewskiego w Lublinie. W okresie
międzywojennym była znaną solistką w Warszawie,
m.in. jeszcze dwukrotnie wystąpiła w Filharmonii
Warszawskiej. Występowała także w sali Państwowego
Konserw. Warszawskiego i w sali kameralnej Hermana
i L. → Grossmanna przy ul. Mazowieckiej 16 w Warszawie
oraz w Budapeszcie i Wiedniu. Dysponowała rozległym
repertuarem. Uprawiała też kameralistykę, m.in. ze
skrzypkami: Józefem Ozimińskim, L. → Binentalem
i śpiewaczką A. → Falk. W czasie okupacji początkowo
ukrywała się, później przebywała w getcie warszawskim,
gdzie czynna była jako solistka. Zginęła z rąk nazistów
w czasie deportacji.
„EMTA” 1902 nr 281; „Młoda Muzyka” 1909 nr 6, 9, 14, 1911 nr 8, 1912
nr 7, 1913 nr 2, 5, 9, 1914 nr 2, 3, 1918 nr 5, 1919 nr 8, 13/14; „Muzyka”
1926 nr 3; Turkow, Azoj iż es gewen; Fater, Jidisze muzik; Rutowska,
Serwański, Straty; Fuks Straty; tenże, Muzyka ocalona; Engelking,
Leociak, Getto warszawskie; Lerski, Syrena Record; Dybowski, Słownik;
Lerski, Encyklopedia.
66
FATER Isachar (1912 Drobin k. Płocka – II 2004
Tel Awiw), dyrygent, pedagog, muzykolog. Był synem
Szmula Icchaka. U ojca uczył się zasad muzyki. Był
też uczniem Stanisława Kazury i T. → Mayznera
w Warszawie, gdzie ponadto ukończył Państwowe
Seminarium Nauczycielskie. Od 1935 działał
jako pedagog w żydowskim gim. koedukacyjnym
w Mławie. Uczył przedmiotów judaistycznych
i muzyki oraz prowadził chór. W 1940, jako uciekinier,
podjął pracę w Baranowicach jako inspektor
muzyki w szkołach. Przez jakiś czas przebywał
w łagrze sowieckim, po czym został dyr. Państwowej
Filharmonii w Leninabadzie w Tadżykistanie. Po
wojnie powrócił do Polski i był kier. wydziału kultury
przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce.
W 1947 wyjechał do Paryża, a stamtąd do Brazylii.
W 1951–1962 mieszkał w Rio de Janeiro i pracował
w szkolnictwie, prowadząc głównie chóry. Od 1962
mieszkał w Tel Awiwie. Zajmował się badaniami nad
muzyką żydowską. Autor szeregu artykułów oraz
książek, m.in. Jidisze muzik in Pojln cwiszn bajde
welt milchomes (1970), Muzyka żydowska w Polsce
w okresie międzywojennym (1997), Jidisze muzik un
ire problemen (1985), Kojdesz wechol in der jidiszer
muzik (1988).
FATER Szmuel Icchak (1888 Maków Mazowiecki
– 1942 Warszawa), śpiewak, kantor. Był ojcem Isachara.
Uczył się śpiewu u chazanów, m.in. w chórze Lejzora
Boruchowicza w Nowym Dworze Mazowieckim,
J. → Bermana w Białymstoku. Był następnie dyryg. chóru
młodzieży syjonistycznej w Ciechanowie, kantorem
w Drobinie. W okresie międzywojennym był kantorem
w Zakroczymiu. Komponował muzykę liturgiczną
i pieśni. W czasie okupacji niemieckiej przebywał
w getcie warszawskim. Zginął w jednej z akcji.
„Di Chazonim Welt” 1934 nr 5, 1936 nr 4; Izkor-buch fun der
Tszechanower kehile, red. A.W. Jasny, Di geshikhte fun Yidn in Lodzsh,
in di yorn fun der Daytsher Yidn-oysrotung, Tel Awiw 1960; Fater,
Jidisze muzik.
FEIFER Roza (? – ?), śpiewaczka. Kształciła się
w śpiewie pod kier. Edmunda Waltera w → Szkole Muz.
im. S. Moniuszki w Warszawie. Specjalizowała się
w repertuarze pieśniarskim. Dawała recitale, m.in.
w sali → Państwowego Konserw. Muz. w Warszawie.
W 1928 wzięła udział w obchodach jubileuszu 100.
rocznicy śmierci Franza Schuberta w Wiedniu.
ferszko
FEIGENBLAT Ludwik (ok. 1848 ? – 1905 Warszawa),
aptekarz, altowiolista. Przez dłuższy czas był
„urzędnikiem do szczególnych poruczeń” przy generał-gubernatorze warszawskim. Zajmował się sprawami
dotyczącymi Żydów. Był muzykiem amatorem, ale miał
wykształcenie artystyczne. Był cenionym w Warszawie
uczestnikiem zespołów kameralnych, zwłaszcza
kwartetów smyczkowych.
Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa 1888; „Izraelita” 1905.
FEJGUS Franciszka (? – ?), pianistka. W końcu
l. 30. XX w. była nauczycielką gry na fortepianie
w → Żydowskim Instytucie Muz. w Wilnie.
2001 nr 525.
FELLER Albert (ok. 1905 Lwów ? – ? Lwów), śpiewak,
tenor liryczny. Był prawdopodobnie uczniem W. →
Flam-Płomieńskiego. W 1923 wystąpił w szkolnym
przedstawieniu Czarodziejskiego fletu W.A. Mozarta.
Śpiewał na scenach niemieckich. Od ok. 1933
mieszkał w Wiedniu. Cieszył się dużym powodzeniem,
występował gościnnie w teatrach operowych, śpiewał
w radiu, występował w filmach. W 1938 został
zaproszony przez Zygmunta Turkowa, który występował
gościnnie we Lwowie z Warszawskim Żydowskim Teatrem
Artystycznym WIKT (Warszewer Jidiszer Kunst Teater),
do wzięcia udziału w sezonie teatralnym, w którym
wystawiano widowiska muzyczne, m.in. Szulamis, Bar
Kochba, Broder Singer. Prawdopodobnie zginął w czasie
II wojny świat. we Lwowie jako ofiara nazizmu.
Plohn, Muzyka; Yidisher teater in Eyrope.
FELTENS-ROZENTAL właśc. Feltenstein Stefania
(11 X 1910 Kijów – ?), pianistka. Była żoną R. →
Rozentala. Kształciła się w grze na fortepianie
pod kier. Jerzego Żurawlewa w → Wyższej Szkole
Muz. im. F. Chopina. Dyplom uzyskała ze złotym
medalem. Kontynuowała studia pianistyczne pod kier.
Aleksandra Michałowskiego. Występowała z recitalami
w sali Państwowego Konserw. Muz., w Polskim Radiu
w Warszawie, a także w Filharmonii Warszawskiej.
Dawała też koncerty na prowincji. W 1936 odznaczona
została na Międzynarodowym Konk. Pianistycznym
w Wiedniu. W czasie okupacji niemieckiej przebywała
w getcie warszawskim.
„Muzyka“ 1930 nr 6; Łoza, Czy wiesz ?; Turkow, Azoj iz es gewen; Fater,
Jidisze muzik [pod Feltenstein]; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie
1901–1976, Warszawa 1976.
F
Stefania Feltens-Rozental
FENIGSTEIN Herman Hercko (1893 Warszawa
– 1972 Bournemouth), aktor, śpiewak baryton, kantor.
W młodości był meszorerem. Wcześnie związał się
z teatrem i występował w różnych trupach
w Warszawie, w Polsce i Europie, m.in. u Miszy Fiszzona
? i w Di Bande. Został następnie solistą operetki
w → teatrze Scala. Grał też w wielu żydowskich
filmach, m.in. Tkies kaf w reż. Zygmunta Turkowa (1924)
i Lamed-wownik w reż. Henryka Szaro (1925).
W poł. l. 30. zamieszkał w Anglii i został kantorem
w synagodze w Glasgow. Na emeryturze mieszkał
w Bournemouth.
FERSZKO Chaim Izrael (15 X 1897 Łuck – 12 I
1985 Miami Beach), pianista, kompozytor. Był bratem
Michała i Stanisława, mężem Sary. Uczył się i pracował
do 1939 w Warszawie. W czasie II wojny świat. znalazł
się na terenie ZSRR. Po wojnie krótko przebywał
67
ferszko
w Szczecinie, po czym występował w Izraelu,
a następnie we Francji, gdzie w 1950 skomponował
muzykę do filmu Der tug iz gekumen. W 1954
wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał
w Nowym Jorku. Występował wraz z żoną także
w Kanadzie i Meksyku. Był głównie akompaniatorem
swojej żony, Sary, śpiewaczki, ale występował też
jako solista. W 1977 zamieszkał w Miami Beach na
Florydzie.
F
FERSZKO Michał Mojżesz, pseud. Michał Żurowski
(1 XII 1902 [6 III, 3 VI 1911] Łuck – 1942 Treblinka),
pianista, akompaniator, kompozytor. Był bratem Chaima
i Stanisława. Był uczniem Aleksandra Michałowskiego
w → Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie.
Grywał w kinach, był instrumentalistą w zespołach
H. → Golda i H. → Warsa, występował w lokalach
rozrywkowych Warszawy, Radomia, Łodzi i in. Do
wojny pracował w wydawnictwie nut „Nowa Scena”.
Komponował muzykę rozrywkową, m.in. autor slow-foxów Dla ciebie i Noc w wielkim mieście oraz walca
angielskiego Kto? Pod pseudonimem Michał Żurowski
aranżował muzykę rozrywkową i filmową. W czasie II
wojny świat. przebywał w getcie warszawskim. Był
członkiem orkiestry A. → Golda, występował m.in.
w Cygańskiej Tawernie. Zginął w obozie zagłady.
Fater, Jidisze muzik; Lerski, Syrena Record; Dybowski, Słownik; Lerski,
Encyklopedia.
FIBER Mieczysław – zob. Miszakow Misza
FIDLER też Fiedler Bobby (? – 1942 ?), saksofonista.
Do 1933 żył i pracował w Niemczech. Przybył następnie
do Polski i osiedlił się w Warszawie. Grał na saksofonie
tenorowym w orkiestrze A. → Rosnera. W czasie
II wojny świat. znalazł się w getcie warszawskim.
Wraz z B. → Heresem prowadził orkiestrę w kawiarni
Bagatela. Zginął jako ofiara nazizmu.
Turkow, Azoy iz es geven; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Lerski, Syrena
Record, tenże, Encyklopedia; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
Turkow, Azoj iz es gewen; J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967; Fater,
FERSZKO ze Szpicmanów Sara (27 IV 1917 Łódź
– 10 X 2000 Miami Beach), śpiewaczka, sopran.
Była od 1941 żoną Chaima. W czasie II wojny świat.
znalazła się w ZSRR. Od 1945 przebywała w Szczecinie,
koncertowała w Izraelu i we Francji. Od 1954 mieszkała
w Stanach Zjednoczonych. Jej repertuar obejmował
zarówno arie operowe, jak i pieśni ludowe.
FIEDLER Bernard (1878 Nowy Sącz? – 1942 Boston),
skrzypek. W 1897–1942 był członkiem grupy skrzypiec
w Boston Symphony Orchestra.
FERSZKO Stanisław Szmul Samuel (26 II 1914 Łuck
– 30 VII 1990 Miami Beach), pianista, akompaniator.
Był bratem Chaima i Michała. Początkowo uczył się
gry na fortepianie w rodzinnym mieście, a następnie
u Zbigniewa Drzewieckiego w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Grywał w nocnych lokalach, m.in.
w orkiestrze J. → Fronta w Paradisie oraz w orkiestrze
Front-Heyman Melody Jazz w FF i Pod Krzywą
Latarnią. Był akompaniatorem popularnej pieśniarki
68
warszawskiej W. → Gran. W 1936 skomponował muzykę
do filmu Podwórka Warszawy. Był kompozytorem
muzyki tanecznej, m.in.: slow-foxów Powiedz sam
i Bo to się zwykle tak zaczyna, tang Gdy odejdziesz i Gdy
serce mówi tak. Komponował też w spółce autorskiej
z J. Frontem. Współpracował z teatrem żydowskim,
m.in. w 1936 skomponował dla warszawskiego
→ teatru Scala muzykę do sztuki Nacht menszn
U. Nachalnika. W 1937 wyjechał do Wiednia, a w 1938
– do Palestyny. Tam grywał w lokalach rozrywkowych
i teatrach, był kier. muz. stacji radiowych i komponował.
W 1952 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie
kontynuował działalność kompozytorską dla teatru
i filmu. Jego operetki i musicale wystawiano na
Broadwayu.
Symphony Hall, Boston, by H.E. Johnson, Boston 1950.
FIEDLER Emanuel (1860 Nowy Sącz – 1944 ?),
skrzypek. W 1885–1910 był członkiem grupy skrzypiec
w Boston Symphony Orchestra. Grał II skrzypce
w Kwartecie Smyczkowym Tymoteusza Adamowskiego
oraz w Kwartecie Smyczkowym Franza Kneisela.
W 1910 powrócił do Europy.
Symphony Hall, Boston, by H.E. Johnson, Boston 1950.
FILAR Maksymilian Marian Mendel (17 XII 1917
Warszawa – 10 VII 2012 Wyncote, Pensylwania),
pianista wirtuoz, pedagog. Pierwszy raz wystąpił
jako „cudowne dziecko” w wieku 6 lat. Kształcił się
fitelberg
w grze na fortepianie w 1932–1937 pod kier. Zbigniewa
Drzewieckiego w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. W czasie II wojny świat. przebywał
początkowo we Lwowie, gdzie kontynuował studia
u Drzewieckiego i był jego asystentem w Państwowym
Konserw. Muz., a następnie w getcie warszawskim,
gdzie wielokrotnie występował jako solista na
koncertach symfonicznych. W 1942–1945 był
więźniem obozów koncentracyjnych na Majdanku
i w Buchenwaldzie. Zdołał się uratować i po studiach
u Waltera Giesekinga w Saarbrücken osiadł w 1950
w Stanach Zjednoczonych. Od 1953 był prof. gry na
fortepianie w Settlement Music School w Filadelfii,
a w 1977–1987 kier. klasy fortepianu w College of Music
przy Temple University tamże.
Turkow, Azoj iz es gewen; Register of Polish American Scholars, Scientists,
Writers and Artists, ed. D.S. Wandycz, New York 1969; Z. Drzewiecki,
Wspomnienia muzyka, Kraków 1971; Błaszczyk, Polish Contribution;
Engelking, Leociak, Getto warszawskie; M. Filar, C. Patterson, From
Buchenwald to Carnegie Hall, Jackon, Missisipi 2002; Dybowski, Słownik;
Słownik muzyków pedagogów.
FINKEL Lowa (? – ?), pianista, akompaniator. Był
współpracownikiem ludowego śpiewaka J. → Kołodnego. Nie miał wykształcenia muz., ale dobrze
akompaniował ze słuchu i miał dar improwizacji.
J. Turkow, Farloshene shtern, Bd II, Buenos Ayres 1953.
FINKELSTEIN Bella (1905 ? – ?), pianistka. Studia
muz. w grze na fortepianie odbywała pod kier. Henryka
Melcera od ok. 1920 w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Dyplom uzyskała w 1935. Pracowała jako
nauczycielka muzyki w Łodzi.
150 lat PWSM.
FINKELSTEIN Józef (? – ?), skrzypek, pedagog.
Już w 1907 działał jako nauczyciel gry na skrzypcach
w Stanisławowie. W 1912 uczył w filii Lwowskiego
Instytutu Muz. tamże. W okresie międzywojennym
uczył gry na skrzypcach w Szkole Muz., później
Instytucie Muz. przy Towarzystwie Muz. im.
S. Moniuszki w Stanisławowie.
Musikbuch aus Österreich. Ein Jahrbuch der Musikpflege in Österreich
und die bedeutendsten Musikstädten des Auslandes, Hrsg. H. Botsieber,
Wien 1912; Hesse’s Musiker-Kalender.
FISCHER Józef (1840 [1841] Chomsk – 1914 [1924]
Kraków), właściciel drukarni, śpiewak, kantor. Był przez
długie lata nadkantorem w Synagodze Reformowanej
Templum w Krakowie przy ul. Miodowej. Uczył także
śpiewu.
Hesse’s Musiker-Kalender 1888–1900; M. Bałaban, Historja Żydów
w Krakowie i na Kazimierzu 1304–1868, t. II: 1656–1868, Kraków 1936;
Stengel, Gerigk, Juden; E. Duda, The Jews of Cracow, Cracow [1999].
FISCHHAUT Józef – zob. Fiszhaut Józef
FISCHBERG Józef – zob. Mishakoff Misha
FISZHAUT też Fischhaut Józef (1893 ? – 1942 ?),
pianista, pedagog, akompaniator. Kształcił się od 1909
w Konserw. Muz. w Lipsku. W okresie międzywojennym
był prof. gry na fortepianie w → Warszawskim Instytucie
Muz. W getcie warszawskim zorganizował zespół
kameralny w składzie: J. → Messer, M. → Girguski,
D. → Krakowski i Z. → Bokser. Był kier. muz. tego
zespołu. Zginął z rąk nazistów.
„Muzyka“ 1926 nr 7-9, 1927 nr 4; Turkow, Azoj iz es gewen; Fater, Jidisze
muzik; Fuks, Straty; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
FISZLER Roman (ok. 1910 ? – ?), pianista, pedagog.
Kształcił się w grze na fortepianie we Lwowie.
W l. 30. był właścicielem szkoły muz. pod nazwą
Prywatny Lwowski Instytut Muzyczny. Uczył gry na
fortepianie oraz teorii.
F
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1927 nr 7; Plohn, Muzyka;
„Echo. Miesięcznik Poświęcony Kulturze Muzycznej Lwowa” 1936/37
nr 1, 2.
FISZMAN Henryk (1896 ? – 1942 Warszawa),
skrzypek. Działalność muz. rozpoczął ok. 1917. W tym
roku był członkiem kwartetu smyczkowego Zrzeszenia
Filharmoników Warszawskich z Wojciechem
Dłutowskim – skrzypce, Czesławem Strumiłowskim
– altówka i Kazimierzem Butlerem – wiolonczela.
Do 1939 był członkiem zespołu pierwszych skrzypiec
→ Orkiestry Filharmonii Warszawskiej. Był także ok.
1930 koncertmistrzem orkiestry w teatrze Ananas.
Zginął jako ofiara Holocaustu.
„Głos” 1917 nr 291; „Ruch Muzyczny” 1945 nr 1; Fater, Jidisze muzik;
M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Kraków 1976;
Rutowska, Serwański, Straty [pod Fischman]; Fuks, Straty; Fuks, Muzyka
ocalona; tenże, Filharmonia Warszawska w latach okupacji niemieckiej
(1939–1945), [w:] 100 lat Filharmonii w Warszawie.
FITELBERG Grzegorz (18 X 1879 Dźwińsk – 10 VI 1953
Katowice), skrzypek, dyrygent, kompozytor. Był synem
Hozjasza. Kształcił się w 1891–1896 w → Instytucie
Muz. w Warszawie w klasach: gry skrzypcowej
69
fitelberg
Grzegorz Fitelberg
F
70
Stanisława Barcewicza i kompozycji Zygmunta
Noskowskiego. Został następnie skrzypkiem w → Orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie, a od 1901
także w orkiestrze Filharmonii Warszawskiej.
W niej też debiutował jako dyryg. w sezonie 1904/05,
stałą zaś działalność dyrygencką rozpoczął w 1908.
W 1908–1911 wraz z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej
co miesiąc przyjeżdżał na gościnne występy do Łodzi.
W 1911 odbył miesięczne tournée artystyczne
za granicą. Koncertował w Wiedniu, Dreźnie,
Lipsku, Berlinie. W lutym 1912 powołany został na
stanowisko dyryg. Opery Cesarskiej w Wiedniu.
Dyrygował też szeregiem koncertów Wiedeńskiego
Tow. Koncertowego. W 1914–1920 przebywał
w Rosji. Dyrygował początkowo orkiestrą symfoniczną
w Pawłowsku, następnie został pierwszym dyryg.
w Teatrze Dramatu Muz. w Piotrogrodzie. Występował
także w operze w Teatrze Maryjskim, a w 1916
mianowany został naczelnym dyryg. Państwowej
Orkiestry Symfonicznej. W 1920 powołany został
na stanowisko dyryg. Teatru Wielkiego w Moskwie.
W 1921 powrócił do kraju i wystąpił na kilku
koncertach, wykonując dzieła nieznanych dotychczas
w Polsce kompozytorów rosyjskich. Wkrótce potem
wyjechał do Londynu, gdzie do 1924 był dyryg.
w rosyjskim zespole baletowym Sergieja Diagilewa.
W 1925–1934 był pierwszym dyryg. Filharmonii
Warszawskiej. Ponadto pracował w operze,
w 1932/33 był jednym z jej dyrektorów muz.
W 1927–1930 prowadził klasę dyrygentury i orkiestrę
W 1928 objął także klasę operową i prowadził ją
przy współudziale Aleksandra Zelwerowicza do
lutego 1930. W 1930 odbył 8-miesięczne tournée
artystyczne po Ameryce Południowej; dyrygował
w Chile, Peru, Meksyku i na Kubie. W 1932
dyrygował orkiestrą Filharmonii Warszawskiej
w Polskim Radiu. W 1934, ustąpiwszy z Filharmonii,
zorganizował w Warszawie → Orkiestrę Symfoniczną
Polskiego Radia. Dyrygował nią w 1936–1939 na
stałych koncertach symfonicznych, początkowo
w sali kina Roma, następnie w Teatrze Wielkim.
Orkiestra ta uzyskała złoty medal na wystawie
światowej w Paryżu w 1937. Niezależnie od pracy
w kraju F. występował często za granicą, dyrygując
najwybitniejszymi orkiestrami Europy i Ameryki.
Na początku wojny udało mu się wyjechać za
granicę. Występował we Francji, w Anglii, Holandii,
Stanach Zjednoczonych, Ameryce Południowej.
W 1946 przyjechał do kraju, ale wkrótce wyruszył
ponownie na tournée artystyczne. Odwiedził
Francję, Holandię, Szwecję, Norwegię, Anglię,
Irlandię i Włochy. W 1947 powrócił na stałe i stanął
na czele Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego
Radia w Katowicach. Za osiągnięty pod jego kier.
sukces artystyczny zespół ten otrzymał Państwową
Nagrodę Artystyczną. Niezależnie od pracy z orkiestrą
radiową dyrygował koncertami symfonicznymi
w różnych miejscach kraju i za granicą.
Interesował się także amatorskim ruchem muz.
W 1950–1951 był prof. Państwowej Wyższej Szkoły
Muz. Repertuar miał rozległy i wszechstronny.
Popularyzował za granicą muzykę polską, zwłaszcza
kompozytorów Młodej Polski oraz K. Szymanowskiego.
Opracowywał i instrumentował dzieła S. Moniuszki,
M. Karłowicza, K. Szymanowskiego, przygotowywał
do wykonania szereg zapomnianych utworów
polskich, m.in. suitę J. Stefaniego Krakowiacy
i Górale.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Stengel, Gerigk, Juden;
W. Lutosławski, O Grzegorzu Fitelbergu, „Muzyka” 1954 nr
7/8; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP I; SBTP; Fater, Jidisze muzik;
J. Biaas, Katalog tematyczny dzieł Grzegorza Fitelberga, Katowice
1979; Baker’s Biographical Dictionary; J. Biaas, L.M. Moll,
Grzegorz Fitelberg – kalendarium życia i twórczości, Katowice
1983; EM PWM III; L. Markiewicz, Grzegorz Fitelberg 1879–1953.
Życie i dzieło, Katowice 1995; 100 lat Filharmonii w Warszawie;
Korespondencja Grzegorza Fitelberga z lat 1941–1953, wybór, oprac.
i red. L. Markiewicz, Katowice 2003.
FITELBERG Hozjasz (? – ?), kapelmistrz wojskowy.
Był ojcem Grzegorza. Przez wiele lat był kapelm.
w armii rosyjskiej, m.in. w Dynaburgu na Łotwie,
a następnie w Warszawie, gdzie do 1915 dyrygował
orkiestrą 2 Pułku Kozaków Orenburskich.
Kalendarz muzyczny informacyjny warszawski na r. 1909–1911, 1913,
zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1908–1912.
folger
FITELBERG Jerzy (20 V 1903 Warszawa – 25 IV
1951 Nowy Jork), kompozytor. Był synem Grzegorza.
Początkowo kształcił się pod kier. ojca oraz w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. W 1922
–1926 studiował pod kier. Waltera Gmeindla i Franza
Schrekera w Hochschule für Musik w Berlinie.
W 1933–1939 mieszkał w Paryżu. W maju 1940 przeniósł
się do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał w Nowym
Jorku. W 1945 otrzymał nagrodę Amerykańskiej
Akademii Sztuki i Literatury za całokształt twórczości
muz. Jego dorobek kompozytorski obejmował muzykę
orkiestrową, m.in.: suitę baletową Prometeusz źle
spętany, Symfonię na instrumenty dęte, 3 suity
orkiestrowe, 3 tańce na orkiestrę, koncert na
orkiestrę smyczkową, 2 koncerty fortepianowe,
2 koncerty skrzypcowe, koncert wiolonczelowy, muzykę
kameralną, m.in. 4 kwartety smyczkowe, kwintet na
instrumenty dęte, i muzykę wokalną, m.in.: operę
dla dzieci The silly chick i 3 polskie pieśni na chór
a cáppella. Dokonał także transkrypcji utworów J.S.
Bacha, G.F. Händla i K. Szymanowskiego.
E. Elsner, Jerzy Fitelberg, „Muzyka” 1937 nr 78; MGG IV; Baker’s
Biographical Dictionary; F.K. Priedberg, Lexikon der neuen Musik,
München 1958; SMP I; EM PWM III; The New Grove Dictionary VIII.
FLAM-PŁOMIEŃSKI Wilhelm (ok. 1890 ? – przed
1936 Hamburg), śpiewak, pedagog. Był członkiem
→ Żydowskiego Chóru Akademickiego „Kinor” we
Lwowie pod dyr. Jana Galla. Prowadził szkołę śpiewu
solowego tamże. Ze swymi uczniami przygotował
i wystawił w 1923 operę Czarodziejski flet W.A.
Mozarta. Niedługo po tym przeniósł się do Berlina,
gdzie zyskał opinię wybitnego nauczyciela śpiewu.
Po kilku latach przeniósł się do Buenos Aires i został
korepetytorem solistów w tamtejszej operze. Zmarł
w drodze do Europy.
Plohn, Muzyka; SBTP II.
FLATAU Artur (1897 ? – 1941 ?), skrzypek. W l. 30.
był członkiem → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej.
„Ruch Muzyczny” 1945 nr 2; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie
1901–1976, Kraków 1976; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty;
tenże, Filharmonia Warszawska w latach okupacji niemieckiej (1939–1945),
[w:] 100 lat Filharmonii w Warszawie.
FLATO Arkady (? – ok. 1942 Warszawa), skrzypek,
dyrygent, aranżer. Do 1933 mieszkał w Niemczech
i prowadził własną orkiestrę jazzową. Po dojściu Hitlera
do władzy przeniósł się do Warszawy, gdzie prowadził
popularny zespół instrumentalny, z którym występował
na dancingach Adria i Paradis oraz w kawiarni
Ziemiańska. Specjalizował się w aranżowaniu tang
argentyńskich. Współpracował z → Orkiestrą Polskiego
Radia i orkiestrą wytwórni płyt gramofonowych Odeon.
W czasie okupacji przebywał w getcie warszawskim.
W 1941 grał jako solista w kawiarni Nowoczesna
przy ul. Nowolipki. Zorganizował kawiarnię Cygańska
Tawerna przy ul. Nowolipie. Prawdopodobnie zginął
śmiercią samobójczą.
Turkow, Azoj iz es gewen; E. Ringelblum, Ks ovim fun geto, Bd II, Warsze
1961–1963; J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967; Fater, Jidisze
muzik; Fuks, Straty; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
FLIEDERBAUM Mieczysław Mosze (1896 Petersburg
– ?), skrzypek. W 1917 ukończył Konserw. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Petersburgu w klasie Leopolda Auera.
Studiował dyrygenturę w → Państwowym Konserw.
Warszawskim pod kier. Waleriana Bierdiajewa.
W 1918–1936, z krótką przerwą, był koncertmistrzem
→ Orkiestry Filharmonii Warszawskiej. Występował
z orkiestrą Filharmonii jako solista. Był członkiem →
Kwartetu Polskiego z Ireną Dubiską, Mieczysławem
Szalewskim i Zofią Adamską. Uczył także gry na
skrzypcach w → Szkole Muz. im. M. Karłowicza.
W 1936 wyemigrował do Palestyny i został członkiem
Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej w Tel Awiwie.
F
Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1932; Fater, Jidisze muzik;
M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Warszawa 1976;
100 lat Filharmonii w Warszawie.
FOGELNEST Lejb Berek – zob. Bernardi Bernardo
FOGELNEST Szymon (1857 ? – ?), śpiewak, tenor
liryczny, kantor. W 1887 odprawiał nabożeństwa
z „licznym chórem” w Synagodze w domu Wawelberga
przy ul. Przechodniej w Warszawie. W l. 80. był
kantorem w → Synagodze Praskiej. Ok. 1894 był
kantorem w Brzezinach k. Łodzi. W 1904 został
kantorem w jednej z synagog warszawskich. W 1907
wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
FOLGER Marcin (23 I 1880 Podwołoczyska, okr.
tarnopolski – III 1941 k. Pawełcza), doktor filozofii,
nauczyciel jęz. niemieckiego i jęz. klasycznych,
skrzypek, dyrygent. Studia muz. odbywał w Wiedniu.
Pracował w szkolnictwie średnim od 1906, początkowo
w Stanisławowie, gdzie ponadto wykładał teorię
muzyki w Szkole Muz. Tow. Muz. im. S. Moniuszki.
Uczył następnie jęz. łacińskiego w Łodzi. Do poł. l. 20.
był dyr. gim. w Kaliszu. Uczył też gry na skrzypcach
oraz harmonii. Następnie powrócił do Stanisławowa.
71
folman
Uczył w V Państwowym Gim. i Liceum. Był ponadto
dyryg. orkiestry symfonicznej i chórów Tow. Muzyczno-Dramatycznego im. A. Goldfadena. Dyrygował m.in.
koncertem poświęconym L. van Beethovenowi oraz
wystawił Aidę G. Verdiego. Zginął zamordowany
podczas niemiecko-ukraińskiej akcji pod Pawełczem.
„Szematyzm Nauczycielski” 1909–1913; „Kalendarzyk Profesorski”
1913–1918; Spis nauczycieli I, II; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
FOLMAN Lola (16 VI 1912 ? – 1 X 1979 Nowy Jork),
pieśniarka ludowa, kompozytorka. Była członkinią
Chóru Ludowego pod kier. M. → Szneura w Warszawie.
Zyskała też popularność jako solistka. W l. 30. występowała w teatrach rewiowych, m.in. w 1938 w Teatrze
Nowości w rewii Tate, du łachts?, a także na koncertach
FRÄNKEL L. (? – ?), właściciel składu fortepianów
założonego w Warszawie w 1864 na rogu ul. Bielańskiej
i Tłomackiego.
FREIHEITER Jerzy Izydor (12 V 1902 Lwów – po 1939
Lwów ?), altowiolista, teoretyk, muzykolog, kompozytor,
pedagog. Kształcił się w → Konserw. Polskiego Tow.
Muz. we Lwowie. Kompozycję studiował pod kier.
Josepha Marxa i Albana Berga w Wiedniu. Studiował
też muzykologię pod kier. Adolfa Chybińskiego na
Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1920
–1923 grał na altówce w orkiestrze opery w Teatrze
Wielkim. Działał jako recenzent i prelegent, m.in.
w Polskim Radiu. W 1931 uzyskał na Uniwersytecie Jana
Kazimierza stopień doktora na podstawie napisanej pod
kier. A. Chybińskiego rozprawy pt. Harmonika Edwarda
Griega. Do 1939 był pedagogiem kompozycji we Lwowie.
Zginął w czasie okupacji niemieckiej.
Almanach Żydowski, wyd. H. Stachel, Lwów 1937; Plohn, Muzyka;
Kraków 1955; Fuks, Straty.
FREJDUS Nochim (? – ?), kontrabasista. Żył i pracował
w Wilnie. Ok. 1910–1914 grał na kontrabasie podczas
przedstawień teatru żydowskiego.
F
YIVO Institute for Jewish Research, New York. Archiwum teatralne
im. E.R. Kamińskiej.
Lola Folman
poświęconych żydowskiej pieśni ludowej. Nagrywała
też płyty dla wytwórni Syrena-Electro. Po II wojnie świat.
znalazła się w obozie dla uchodźców w Niemczech,
a stamtąd wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Żyła
i działała w Nowym Jorku.
J. Grudberg-Turkow, Jidisz teater in Pojln, Warsze 1951; M. Weichert,
Zikhroynes, 2 Bd, Warsze, Tel Awiw 1961; Yidisher teater in Eyrope; Fater,
Jidisze muzik.
FRANKENSTEIN Edward (1827 Warszawa – 23 V
1888 Paryż), skrzypek, pedagog. Gry na skrzypcach
uczył się u Jana Hornziela w Warszawie. W poł. XIX
w. koncertował z powodzeniem w Polsce, Mołdawii
i Turcji. W 1849 przebywał w Wilnie, gdzie utrzymywał
stosunki ze S. Moniuszką. Zarzucił następnie grę
skrzypcową i został dyplomatą. Był urzędnikiem
poselstwa rosyjskiego w Brukseli.
1874; „Świat” 1888 nr 12; J. Reiss, Skrzypce i skrzypkowie, Kraków 1955;
J. Reiss, Frankenstein Edward, [w:] PSB, t. VII; SMP I.
72
FRENDZEL Adolf (1855 Warszawa – 17 XII 1890
Warszawa), śpiewak, tenor. Kształcił się w śpiewie
pod kier. Mieczysława Horbowskiego w Warszawie.
Występował w kraju i za granicą, m.in. w 1886
w Mediolanie, gdzie z okazji 200. rocznicy urodzin
Benedetta Marcella dał recital jego utworów.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „EMTA” 1886 nr 139; 1887 nr 222, 1889 nr 285.
FRENKEL Jakub (1877 Taganróg – ?), skrzypek,
pedagog, dyrygent. Początkowo wykształcenie
muz. odebrał w rodzinnym mieście. W 1893–1898
studiował grę na skrzypcach, teorię i historię oraz
dyrygenturę w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był
następnie przez kilka lat prywatnym nauczycielem
gry na skrzypcach tamże. W 1903 przeniósł się do
Odessy, gdzie działał jako pedagog. W 1904 wyjechał
do Paryża, gdzie uzupełniał studia w zakresie historii
muzyki na Sorbonie i w Collège de France. Po powrocie
kontynuował działalność pedagogiczną w Odessie.
Illjustrirovannyj slovar’ sovremennych russkich muzykal’nych dejatelej,
t. I. b.m.w.
freund
FRENKEL Maurycy (1882 Warszawa – ok. 1943
[1944] Majdanek), skrzypek, pedagog. Uczył się gry
na skrzypcach pod kier. I. → Lotto w Warszawie,
następnie Leopolda Auera w Petersburgu. W czasie
studiów u Auera był akompaniatorem w jego klasie.
Występował jako solista już w 1898 w Warszawie.
W okresie międzywojennym był prof. gry na
skrzypcach w → Instytucie Muz. Antoniego
Grudzińskiego, w → Instytucie Muz. im. S. Moniuszki
w Warszawie oraz na Kursach Muzycznych Natalii
Zarodzińskiej na Pradze. Uczył także prywatnie gry na
tym instrumencie. W czasie II wojny świat. przebywał
Informacje rodziny; „Izraelita” 1898 nr 49; „EMTA” 1900 nr 894; Polski
kalendarz muzyczny na rok 1919, red. M. Skolimowski, Warszawa 1919;
Polska Artystyczna; Słownik muzyków pedagogów.
FRENKEL Stefan (8 XI 1902 Warszawa – 1 III 1979
Nowy Jork), skrzypek, kompozytor. Był bratankiem
Maurycego. Studia muz. odbywał początkowo pod
kier. stryja, a następnie w Staatliche Hochschule
für Musik w Berlinie u Adolfa Buscha, Carla Flescha
i F.E. Kocha. Debiutował w Warszawie w 1918,
grając koncert skrzypcowy P. Czajkowskiego, odtąd
występował często w kraju i za granicą. W 1924
–1927 był koncertmistrzem orkiestry Filharmonii
Drezdeńskiej, w sezonie 1929/30 orkiestry radia
w Królewcu. Od 1925 odbywał podróże koncertowe. W 1929 występował na Ukrainie, 1930 w Berlinie.
Od 1932 był jako asystent Flescha nauczycielem
w Staatliche Hochschule für Musik tamże.
W 1935 przeniósł się do Szwajcarii i przez rok był
koncertmistrzem Orkiestry Szwajcarii Romańskiej
w Genewie. Od 1936 mieszkał w Stanach Zjednoczonych. Do 1940 był koncertmistrzem orkiestry
Metropolitan Opera w Nowym Jorku oraz Teatro
Municipale w Rio de Janeiro. Przez szereg lat uczył
w Szkole Muz. Uniwersytetu Yale w New Haven
w stanie Connecticut, a następnie był prywatnym
nauczycielem w Nowym Jorku. W dorobku kompozytorskim miał Koncert skrzypcowy, Suitę na skrzypce
z orkiestrą oraz szereg utworów kameralnych.
Informacje S.F.; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller,
Dresden 1929; Kalendarz muzyczny na rok 1930/31, Warszawa
1930; Encyclopaedia Judaica, vol. IV, Jerusalem 1972; G. Saleski,
Famous musicians; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes
Tonkünstler-Lexikon, 15. Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971; EM PWM
III; The International Biographical Dictionary of Central European
Emigrés 1933–1945, vol. II, part 1: The Arts, Sciences and Literature,
ed. by H. Atrarest, W. Röder, München 1983; Słownik muzyków
pedagogów.
Franciszek Freschel
FRESCHEL też Freszel Franciszek (15 XII 1890 Stryj
– ok. 1943 ?), śpiewak baryton, reżyser operowy. Kształcił
się w śpiewie pod kier. Mieczysława Horbowskiego
w Konserw. Wiedeńskim. Pierwsze kroki stawiał
w teatrzyku Ul we Lwowie. W 1914 debiutował
w Operze Lwowskiej. W 1914–1919 walczył na
froncie. W czasie urlopu w 1917 wystąpił z dużym
powodzeniem we Lwowie. Józef Mann polecił go do
Opery w Berlinie, z którą podpisał kontrakt na 5 lat,
ale został ponownie powołany do wojska. Od 1919
mieszkał w Warszawie, debiutował w tym samym
roku w Teatrze Wielkim. Występował gościnnie
w Krakowie, Wilnie, Katowicach. W 1925 debiutował
jako reżyser. Działał też jako pedagog w → Instytucie
Muz. Antoniego Grudzińskiego, a w 1932–1933
i 1936–1937 był prof. → Państwowego Konserw. Muz.
w Warszawie i przygotował kilka popisów szkolnych,
m.in. Wesele Figara W.A. Mozarta w 1933. W 1937
reżyserował Halkę S. Moniuszki w Tallinie. W 1926
–1929 był wiceprezesem ZASP. W czasie II wojny świat.
znalazł się w getcie warszawskim.
F
E. Webersfeld, Teatr Miejski we Lwowie za dyrekcji Ludwika Hellera
1906–1918, Lwów 1917; Plohn, Muzyka; J. Reiss, Polscy śpiewacy
i polskie śpiewaczki, Warszawa 1948; 150 lat PWSM w Warszawie;
SBTP I.
FREUND Maria (12 XII 1876 Wrocław – 21 V 1966
Paryż), śpiewaczka, sopran, pedagog. Była żoną
dyryg. J. → Henschela, matką C. → Dody. Uczyła
się początkowo gry na skrzypcach u Pabla Sarasate
i Floriána Zajíca, następnie studiowała śpiew u Juliusa
von Stockhausena we Frankfurcie nad Menem,
H. Criticosa w Paryżu i Raimunda Zur-Mühlena
w Londynie. Występowała z powodzeniem w Europie
73
friedberg
i Ameryce. Śpiewała z orkiestrami symfonicznymi
i dawała recitale. Celowała w interpretacji pieśni. Jej
interpretacje muzyki współczesnej: A. Schönberga, I.
Strawińskiego, M. Ravela, E. Blocha, D. Milhauda i in.
przyczyniły się do rozkwitu kariery śpiewaczej. Osiadła
następnie w Paryżu jako pedagog śpiewu. Prowadziła
doroczne kursy interpretacji oraz klasę mistrzowską
w Konserw. Muz. w Lozannie.
Kontynuował studia pod kier. Leopolda Auera
w Petersburgu. Koncertował w różnych miastach
Polski, m.in. w Filharmonii Łódzkiej, Lubelskiej
i Warszawskiej. W 1925 prowadził wyższą klasę
skrzypiec w otwartej w tym czasie Szkole Muz. Pauliny
Berlinowej. W 1929 nagrał dla wytwórni Syrena Record
szereg utworów muzyki klasycznej. Od pocz. II wojny
świat. mieszkał w Londynie.
Encyclopedie de la musique, vol. II, Paris 1958–1961; „Ruch Muzyczny”
1966 nr 19; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon,
15. Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971; M. Freund, Moje wspomnienia,
Łańcut 1988; EM PWN III; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon,
3. erweit. Aufl., Bd I, Bern 1997.
„Młoda Muzyka” 1909 nr 9; A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do roku
1918, Łódź 1994; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
FRIEDBERG Józef (? – ?), skrzypek. Był właścicielem
księgarni muzycznej oraz składu nut i fortepianów
w Łodzi pod nazwą Friedberg i Kotz przy ul. Piotrkowskiej
90. Mieściło się tam również Biuro Koncertowe
→ Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej, w którym do grudnia
1917 można było nabywać bilety na koncerty. Od 1915
F. był członkiem zespołu drugich skrzypiec orkiestry.
Uważany również za twórcę administracji zespołu.
Po I wojnie świat. skład nut znajdował się na
ul. Piotrkowskiej 108.
F
FRIEDBERG Maurycy (ok. 1853 Lehota, Galicja – ?),
skrzypek. Koncertować zaczął jako „cudowne dziecko”,
mając 4 lata. Kształcił się w grze na skrzypcach od
1862 pod kier. Georga Hellmesbergera w Konserw.
Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Ukończył w 1867
ze srebrnym medalem.
studentów; „Ruch Muzyczny” 1857 nr 26; „EMTA” 1880 nr 23.
FRIEDBERG Nikodem (1848 Brześć n. Bugiem
– ?), flecista wirtuoz. Studiował przez 5 lat grę na
flecie w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu
u Cesare Ciardi. W 1872 dał koncert w Warszawie.
Koncertował w różnych miastach Polski, m.in. w Lublinie i Piotrkowie.
„Izraelita” 1872 nr 41; „Wieniec” 1872 nr 99.
FRIEDBERG Stanisław (ok. 1885 Łódź? – 15 I 1968
Londyn), prawnik, skrzypek wirtuoz. Początkowo
uczył się gry na skrzypcach w pierwszej łódzkiej
szkole muz. Szkole Muzyki i Śpiewu Julii Elszerowicz
oraz Szkole Ignacego i Tadeusza Hanickich tamże.
74
FRIEDENTHAL Flora Florentyna z męża Scherres
(1 IV 1859 [1862] Warszawa – po 1939 ?), pianistka,
pedagog. Uczyła się gry na fortepianie u Ignacego
Krzyżanowskiego w Warszawie. Studiowała
następnie w → Instytucie Muz. w Warszawie pod
kier. Pawła Schlözera i Aleksandra Zarzyckiego.
W 1875–1879 kontynuowała studia muz. pod kier.
Mikołaja Rubinsteina, Mikołaja Huberta i Piotra
Czajkowskiego w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Moskwie. Ukończyła ze srebrnym medalem.
Pierwszy raz wystąpiła 29 III 1871 w Warszawie.
Koncertowała przez szereg lat w Polsce, Rosji,
Austrii, Szwajcarii, Belgii, Holandii i Niemczech.
Osiadła w 1883 w Berlinie, gdzie czynna była głównie
jako pedagog gry na fortepianie, m.in. przez wiele
lat w Konserw. Alexisa Holländra oraz w Szkole
Śpiewu Juliusa Heya, nie zaprzestając działalności
koncertowej. Jej losy po 1939 nie są znane.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Izraelita” 1871 nr 12,
14; „EMTA” 1883 nr 4; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa
1888; A. Morsch, Deutschlands Tonkünstlerinnen. Biographische
Skizzen aus der Gegenwart, Berlin 1896; Das goldene Buch der
Musik, Hrsg. W. Spemann, Berlin 1900; Okręt, Rocznik; Deutsches
Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929 [pod Scherres];
P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon, 15 Aufl.,
Bd I, Wilhelmshaven 1971; Stengel, Gerigk, Juden; SMP I; Dybowski,
Słownik.
FRIEDHEIM Henryk (ok. 1915 ? – ?), skrzypek,
dyrygent. Kształcił się w grze na skrzypcach pod kier.
Jadwigi Matiasiakówny w → Wyższej Szkole Muz. im.
F. Chopina w Warszawie. W 1939–1940 przebywał
w Białymstoku i był członkiem tamtejszej orkiestry
symfonicznej, późniejszej Filharmonii Białoruskiej.
Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej został
kapelm. wojskowym w Armii Czerwonej. Po wojnie był
pierwszym koncertmistrzem Moskiewskiej Orkiestry
Symfonicznej.
Informacje przyjaciół; „Muzyka Polska” 1939 nr 3, 6–7; „Prosto z Mostu”
1939 nr 26.
frydland
FRIEDMAN Aleksander (? – ?), dyrygent. Był kapelm.
wojskowym w Petersburgu. Dyrygował orkiestrą na
balach charytatywnych na rzecz ubogich Rzymsko-Katolickiego Tow. Dobroczynności (głównie złożonego z Polaków).
FRIEDMAN właśc. Freudman Ignacy Salomon
Izaak (14 II 1882 Podgórze k. Krakowa – 26 I 1948
Sydney), pianista wirtuoz, kompozytor. Był synem
muzyka, skrzypka i klarnecisty. Gry na fortepianie
uczył się początkowo u Flory Grzywińskiej w Krakowie.
Wcześnie zaczął występować publicznie. Następnie
kształcił się w kompozycji pod kier. Hugo Riemanna
w Lipsku. Dalsze studia odbywał w Wiedniu, m.in.
w zakresie gry fortepianowej od 1901 pod kier.
Teodora Leszetyckiego i muzykologii pod kier. Guido
Adlera. Przez kilka lat był asystentem Leszetyckiego.
Wkrótce po debiucie w 1904 w Wiedniu zyskał
światową sławę, zwłaszcza jako wykonawca muzyki
F. Chopina. W ciągu blisko 40 lat występował we
wszystkich wielkich miastach na obu półkulach
i dał ok. 3000 koncertów. Ok. 10 lat mieszkał
w Wiedniu, następnie w Berlinie, po I wojnie świat.
w Kopenhadze, potem w Stanach Zjednoczonych,
a od 1941 w Australii. W 1943 przerwał działalność
koncertową wskutek częściowego paraliżu lewej ręki.
Był płodnym kompozytorem. Na jego dorobek składają
się głównie utwory kameralne, fortepianowe i pieśni
oraz liczne transkrypcje. Publikował początkowo
w Polsce, następnie w Danii, Niemczech i Stanach
Zjednoczonych. Dokonał edycji dzieł F. Chopina,
F. Liszta i R. Schumanna.
Okręt, Rocznik; D. Ewen, Living musicians. First supplement, New
York 1957; G. Saleski, Famous musicians; PSB VII; K. Klein, Ignacy
Friedman, „Ruch Muzyczny” 1948 nr 10; J. Kański, Wspomnienie
o Ignacym Friedmanie, „Ruch Muzyczny” 1962; SMP I; Baker’s Biographical
Dictionary; A. Kędra, Ignacy Friedman – pianista wirtuoz i kompozytor
(1882–1948), „Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Łodzi” 1987;
EM PWM III; The New Grove Dictionary IX; Dybowski, Słownik; Słownik
muzyków pedagogów; A. Evans, Ignaz Friedman. Romantic Master Pianist,
Bloomington, Ind., 2009.
FROMMER Leon (28 IX 1853 Kraków – VI 1943
Skawina), księgarz, nakładca. Ukończył II Wyższe Gim.
w Krakowie. Od 1879 prowadził antykwariat książek
i nut, a w 1881–1939 księgarnię i skład nut w Krakowie
przy ul. Szewskiej.
Słownik pracowników książki.
FRONT Julian (12 XI 1897 Warszawa – XII
1964 Tel Awiw), skrzypek, kompozytor. Uczył się
gry na skrzypcach w Warszawie. Początkowo
był instrumentalistą w orkiestrach, m.in. w restauracji Oaza. Ok. 1930 wraz z Z. → Heymanem
stworzyli zespół instrumentalny Front-Heyman
Melody Jazz, z którym występowali w lokalach
rozr ywkowych: Colombina, Oaza, Paradis,
a następnie we własnych lokalach: FF i Pod Krzywą
Latarnią. Komponował piosenki dla teatru Banda;
tworzył spółkę autorską z S. → Ferszką. Po wybuchu
II wojny świat. znalazł się początkowo we Lwowie,
a następnie w ZSRR. Stamtąd z Armią gen. Andersa
dostał się do Palestyny. Był członkiem orkiestry
H. → Warsa. Zdemobilizowany w 1946, pozostał
w Tel Awiwie, gdzie prowadził bar Delfin. Z jego
kompozycji popularne były zwłaszcza piosenki:
To się zwykle tak zaczyna i Ty jeszcze wrócisz do mnie.
F
Fater, Jidisze muzik; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
FRÜHLING Karol (28 XI 1868 Lwów – 25 XI 1937
Wiedeń), pianista, nauczyciel muzyki i kompozytor.
Żył i pracował w Wiedniu.
Ignacy Friedman
FRYDLAND Aleksander (18 XII 1913 Łódź – ?),
pianista, dyrygent. Kształcił się w grze na fortepianie
pod kier. Wacława Lewandowskiego w Konserw. Heleny
Kijeńskiej w Łodzi, a następnie Józefa Śmidowicza
75
frydman
Front-Heyman Melody Jazz
F
Studiował też dyrygenturę pod kier. B. → Wolfsthala
tamże. W czasie II wojny świat. był dyryg. opery
w Ałma Acie w Kazachstanie. Po powrocie do Polski
był dyryg. chóru żydowskiego w Łodzi, następnie
w 1948 wyemigrował do Belgii i zamieszkał
w Antwerpii, gdzie był czynny jest jako pedagog, dyryg.
chórów, organizator koncertów i popularyzator muzyki.
FRYDMAN Adam (1907 Lublin – ?), skrzypek. Jego
talent odkrył w czasie pobytu w Lublinie dyryg. Z. → Birnbaum. Zaczął występować w 5. r.ż. jako „cudowne
dziecko”. Kształcił się w grze na skrzypcach pod kier.
M. → Michałowicza w → Wyższej Szkole Muz. im.
F. Chopina w Warszawie. W 1919 ukończył wyższy
kurs. W 1918, mając 11 lat, występował publicznie
w Łodzi. Dwukrotnie występował w Filharmonii
Warszawskiej. W 1922 grał Koncert skrzypcowy
e-moll op. 64 F. Mendelssohna pod batutą Oskara Frieda.
„Przegląd Muzyczny” 1918 nr 5; „Tygodnik Nowy” 1919 nr 11, „Nowiny
Codzienne” 1922 nr 304.
FRYDMAN Salomon (7 X 1916 Warszawa – w czasie II wojny świat. ?), skrzypek. Należał do młodej
generacji muzyków, która nie zdążyła jeszcze
przed 1939 rozwinąć intensywniejszej działalności
artystycznej. Wykształcił się w Warszawie. W czasie
okupacji niemieckiej przebywał w getcie warszaw76
skim. Był członkiem → Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej. Zginął z rąk nazistów.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie; J. Turkow,
Azoy iz es geven, Buenos Aires 1948; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
FUHRMAN Maksymilian Majer (ok. 1880 ? – ?),
skrzypek. Kształcił się w grze na skrzypcach w → Instytucie Muz. w Warszawie. Dyplom uzyskał w 1900.
Od powstania → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej
w 1901 grał w zespole pierwszych skrzypiec.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „EMTA” 1901 nr
944; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 23; M. Gołębiowski, Filharmonia
w Warszawie 1901–1976, Warszawa 1976; 100 lat Filharmonii w Warszawie.
FUHRMANN Ignacy (13 III 1889 ? – ?), doktor
medycyny, psychiatra, teoretyk, krytyk muzyczny. Uczył
przedmiotów teoretycznych: harmonii i historii muzyki
we Lwowie przed I wojną świat., m.in. w Wyższej
Szkole Muz. Janiny Illasiewiczówny, Lwowskim Liceum Muz., → Wyższej Szkole Muz. Malwiny Reyss
oraz w Szkole Operowej Czesława Zaremby. Uczył też
w seminarium dla nauczycieli i nauczycielek muzyki
przy → Lwowskim Instytucie Muz. Anny Niementowskiej. Był przewodniczącym komitetu Koła Muz.
we Lwowie oraz jego kier. artystycznym. Przed I wojną
świat. dojeżdżał też do Stanisławowa i uczył teorii
muzyki i harmonii w filii Lwowskiego Instytutu Muz.
Był referentem muz. „Słowa Polskiego”. W 1910 był
sekretarzem Komitetu Obchodu 100. Rocznicy Urodzin
Furmański
F. Chopina we Lwowie. W okresie międzywojennym
był dyr. Wojewódzkiego Szpitala Psychiatrycznego
w Chełmie Lubelskim.
Rocznik oficerów rezerwy, Warszawa 1934; Plohn, Muzyka.
w latach okupacji niemieckiej (1939–1945), (w: 100 lat
Filharmonii w Warszawie 1901–2001, red. M. Bychawska,
H. Schiller, Warszawa 2001), Księga sławnych muzyków
pochodzenia żydowskiego (Poznań 2003).
Informacje M.F.
FUKS Karol (? – ?), pianista, organista. Od 1922 był
organistą w → synagodze postępowej „Templum” we
Lwowie. Uczył też prywatnie gry na fortepianie.
Plohn, Muzyka; M. Bałaban, Historia lwowskiej synagogi postępowej,
Lwów 1937.
FUKS Marian (28 IX 1914 Płońsk), historyk. Studia
odbywał na UW. Stopień doktora otrzymał na podstawie
dysertacji Problematyka polskiego czasopiśmiennictwa
wojskowego w latach 1918–1939. W 1978 habilitował
się na podstawie pracy Prasa żydowska w Warszawie
1823–1939. Do 1967 służył w Wojsku Polskim, ostatnio
w stopniu pułkownika. Od 1967 pracuje w ŻIH, którego
był w 1991–1994 dyr. Przez 20 lat redagował kwartalnik
„Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”.
Zajmuje się historią prasy, historią Żydów w Polsce,
a zwłaszcza żydowskim życiem muz. Z tego zakresu
ogłosił m. in.: Muzyka w gettach („Muzyka” 1971 nr 1),
Życie muzyczne w gettach Warszawy, Łodzi i Krakowa
(„Biuletyn ŻIH” 1972 nr 2), Z diariusza muzycznego:
sylwetki, eseje, szkice (t. I–II, Warszawa 1977–1981),
Straty osobowe żydowskiego środowiska muzycznego
(„Biuletyn ŻIH” 1978 nr 3–4); Muzyka ocalona. Judaica
polskie (Warszawa 1989), Filharmonia Warszawska
Marian Fuks
FUKSMAN Aron (1892 Żytomierz – 1969 Glasgow),
śpiewak baryton, kantor. Był kantorem w Bachmucie,
w okręgu jekaterynosławskim na Ukrainie. Stąd przeniósł
się do Warszawy i był kantorem w → Synagodze Synaj
i w → Synagodze Nożyków. Później pełnił funkcje kantora
w Antwerpii w Belgii, w Glasgow w Szkocji, od 1933
w Londynie w East London United Synagogue.
E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der yidisher liturgie, Warsze 1930.
FURMAN Adam – Furmański Adam
FURMAŃSKI właśc. Furman Adam (1883 Korsuń,
obw. czerkaski – 1943 Treblinka?), trębacz, dyrygent
orkiestr dętych i symfonicznych. Do Warszawy
przybył w 1898 i wstąpił do → Instytutu Muz., gdzie
do 1901 kształcił się jako stypendysta fundacji
L. → Kronenberga w grze na trąbce pod kier. Gotfryda
Zieglera, w dyrygenturze Emila Młynarskiego. Od
chwili powstania → Filharmonii Warszawskiej, tj. od
1901, przez szereg lat grał w jej orkiestrze na trąbce.
Rozwijał także działalność jako dyryg. rozmaitych
zespołów instrumentalnych w Warszawie, m.in.
w 1909 zorganizował 25-osobową orkiestrę dętą i wraz
z nią występował latem w 1911 w Dolinie Szwajcarskiej,
a latem 1912 i 1913 w Parku Helenów w Łodzi. Po
pewnym czasie rozwiązał orkiestrę dętą i objął dyrekcję
orkiestry symfonicznej, z którą występował w różnych
miejscowościach polskich. Dyrygował także zespołami
instrumentalnymi w kinach warszawskich, m.in.
w Casino, Varsavia, Światowid, prowadził też orkiestrę
w cyrku i w różnych ogródkach rozrywkowych.
Latem 1928 był dyryg. orkiestry w parku miejskim
w Otwocku, w 1930 stał na czele istniejącej kilka
miesięcy orkiestry symfonicznej zorganizowanej przez
Związek Przyjaciół Zakopanego. W czasie II wojny świat.
przez pewien czas dyrygował koncertami → Żydowskiej
Orkiestry Symfonicznej na terenie getta w Warszawie.
Przypuszczalnie zginął w obozie zagłady w Treblince.
F
1911 nr 23; Turkow, Azoj iz es gewen; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater,
Jidisze muzik; Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona; tenże, Filharmonia
Filharmonii w Warszawie; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
77
G
GABEL Juliusz (ok. 1912 Lwów – 1939 Lwów),
pianista, akompaniator, kompozytor. Żył i pracował
we Lwowie. Komponował muzykę dla teatrzyków
rewiowych. Występował w Rozgłośni Polskiego Radia,
m.in. z A. → Schützem. Współpracował z Wesołą
Lwowską Falą. Zmarł śmiercią samobójczą.
Plohn, Muzyka; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
GANGL Ida z domu Markus (? Lwów – ?), skrzypaczka.
Była córką Maksymiliana. W 2. poł. l. 30. prowadziła
założoną przez ojca → Szkołę Gry na Skrzypcach
Maksymiliana Markusa we Lwowie.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie“ 1927 nr 11, 1928 nr 9,
1929 nr 9, 1930 nr 9; Plohn, Muzyka.
GANZWOHL Aleksander pseud. Hubert (1880
Warszawa – ?), prawnik, śpiewak. Od 1909 był adwokatem
przysięgłym w Warszawie. Czynny był też jako solista
i pedagog śpiewu. W l. 20. XX w. był członkiem zespołu
solistów operetki w Teatrze Nowości w Warszawie.
M. Wilden, Warszawa 1912; T. Jeske-Choiński. Neofici polscy. Materyały
historyczne, Warszawa 1905; „Przegląd Muzyczny” 1908 nr 6; Polski
kalendarz muzyczny na rok 1919, red. M. Skolimowski, Warszawa 1919;
Polska Artystyczna.
GARNER Adam – zob. Gelbtrunk Adam
GARNETT Joseph – zob. Goldstein Józef
GASTMAN Michał pseud. Gaston (ok. 1915 ? – ?),
kompozytor. Komponował od ok. 1937. Autor piosenek
dla teatru Cyrulik Warszawski, współpracował
78
z M. → Hemarem, pisywał też teksty do kompozycji
Władysława Daniłowskiego. Prawdopodobnie nie
przeżył okupacji niemieckiej.
Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
GĄSIOROWICZ Jan właśc. Jakub Weiskopf (4 I 1925
Częstochowa), dyrygent. W 1949 ukończył Wydział
Pedagogiczny PWSM w Warszawie, po czym do 1953
studiował kompozycję pod kier. Piotra Rytla, a dyrygenturę
Faustyna Kulczyckiego na Wydziale Kompozycji i Dyrygentury tej uczelni. Równocześnie w 1949–1953 był
instruktorem muz. Centralnej Rady Związków Zawodowych. W 1953–1954 był asystentem dyryg. w Państwowej Filharmonii w Lublinie. W 1954–1955 był dyryg. Wojewódzkiej Orkiestry Symfonicznej w Rzeszowie. W 1955–
1956 dyrygował Małą Orkiestrą Symfoniczną Filharmonii
Narodowej w Warszawie. Równocześnie prowadził Chór
Pieśni Świata przy WTM. W 1958 opuścił Polskę.
Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik [pod Wajskop].
GEBIRTIG Mordechaj właśc. Bertig (4 V 1877 Kraków
– 4 VI 1942 Kraków), kompozytor pieśni. Autor tekstów
i melodii. Z zawodu był stolarzem. W druku ukazało się
ok. 100 jego pieśni wykonywanych przez śpiewaków
żydowskich, m.in. D. → Blumenfeld i J. → Kołodnego, w
zbiorach Fołksstimłech w 1920 oraz Majne lider, wydanych
w Wilnie w 1936 z okazji 30-lecia jego działalności
artystycznej. Napisał ponad 100 utworów. Najbardziej
znane jego piosenki to: Awrejml der marwicher, Huliet, huliet
kinderlech, S’brent undzer sztetł, brent!, Jankiele, Rejzele,
Draj techterlech, Blajb gezunt mir Kroke, Kinder jorn. Zginął
w czasie deportacji z getta krakowskiego do obozu
w Bełżcu.
gerszek
Z. Rejzen, Leksikon fun der jidiszer literatur, prese un filologie, Wilne 1928
–1929; B. Mark, Di umgekumene yidishe shrayber fun di getos un lagern
in zayere verk, Warsze 1954; Leksikon fun der najer jidiszer literatur, ed.
S. Niger, J. Szacki, Niu Jork 1958; Zylbercwejg, Leksikon V; Fater, Jidisze
muzik; Fuks, Muzyka ocalona; N. Gross, Żydowski bard. Gawęda o życiu
i twórczości Mordechaja Gebirtiga, Kraków 2000; Lerski; Syrena Record;
GEIGER Dawid ? (? – ?), dyrygent. Przed I wojną świat.
był dyryg. Orkiestry Miejskiej w Jarosławiu. Z orkiestrą
tą grywał w sezonach letnich w Lubieniu k. Lwowa.
Musikbuch aus Österreich. Ein Jahrbuch der Musikpflege in Österreich
und die bedeutendsten Musikstädten des Auslande, red. H. Botsiber,
G. Heuberger, Bd I–VII, Wien 1907–1913.
GEIST Maria (ok. 1910 ? – ?), pianistka. Żyła
i pracowała we Lwowie. Występowała od 1933. Była
znana z estrady i radia. Wystąpiła m.in. z recitalem
w Polskim Tow. Muz. we Lwowie. W programie były
utwory W.A. Mozarta, R. Schumanna, F. Chopina,
F. Liszta i M. Ravela.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1933 nr 75.
GELBART Izrael Jehoszua (1895 Ozorków – 1942
Łódź), nauczyciel muzyki i śpiewu. Uczył się muzyki
w Łodzi i tam pracował jako pedagog w szkolnictwie
żydowskim. Zginął jako ofiara nazizmu.
ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
GELBART Michel (1889 Ozorków – 23 XII 1962 Nowy
Jork), śpiewak, kantor, dyrygent, kompozytor. Od 1905
był dyryg. chóru w Wielkiej Synagodze w Łodzi. Był też
członkiem chóru w zespole → Teatru Wielkiego Icchaka
Zandberga. Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych
w 1912 i przez szereg lat był kantorem w różnych
synagogach. Osiadł następnie w Nowym Jorku. Był
kier. muz. sieci szkół Workman’s Circle. Komponował
muzykę dla dzieci, pieśni do słów poetów żydowskich,
muzykę do operetek.
GELBRUN Artur Abram (11 VII 1913 Warszawa – 23
XII 1985 Tel Awiw), skrzypek, kameralista, dyrygent,
pedagog, kompozytor. Kształcił się w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Dyplom
z gry na skrzypcach otrzymał w 1935, a z dyrygentury
w 1937. Przez pewien czas był członkiem → Orkiestry
Filharmonii Warszawskiej oraz dyryg. Tow. Śpiewaczego
„Orfeusz”. Z Tow. tym wyjechał przed II wojną świat.
na występy za granicę i do kraju już nie wrócił.
Kształcił się następnie w kompozycji i dyrygenturze
w Akademii Muz. św. Cecylii w Rzymie, m.in. pod kier.
Alfreda Caselli i Bernardina Molinariego. Uzupełniał
studia dyrygenckie pod kier. Hermana Scherchena.
W 1949 zamieszkał na stałe w Izraelu i objął stanowisko
dyryg. orkiestry radiowej Głos Izraela oraz prof. Nowej
Akademii Muz. w Jerozolimie.
Musikkens hvem, hvad, hvor: Biografier, vol. I, Copenhagen 1950; 150 lat
PWSM; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik; M. Nulman, Concise
Encyclopedia of Jewish Music, New York 1975; Baker’s Biographical
Dictionary.
GELBTRUNK Adam od 1944 Garner też Adolf, pseud.
Joe Yellowstone (30 IX 1898 Warszawa – VI 1969 Nowy
Jork), pianista, kameralista, aranżer, kompozytor.
Kształcił się pod kier. Aleksandra Michałowskiego
w → Instytucie Muz. w Warszawie, kontynuował
studia pianistyczne w Królewskiej Akademii Muz.
w Berlinie. Zaczął występować jako 9-letnie „cudowne
dziecko”. W 1911 dał koncert z orkiestrą Filharmonii
Warszawskiej, w 1918 wystąpił w Sali Blüthnera
w Berlinie, w którym się następnie osiedlił. Od
1923 grał w Jazz Symphony Orchestra Efima
Schachmeistera, głównie w Hotelu Excelsior. Od 1926
był obok Aleksandra Zakina i L. → Mitmana członkiem
Erstes Klavier-Quartett. W 1933 wyemigrował do
Stanów Zjednoczonych i zamieszkał w Nowym
Jorku. Był doradcą muz. produkcji teatralnych na
Broadwayu. Pod pseudonimem Joe Yellowstone
nagrał swoje utwory na płytach wytwórni Vox.
G
1911 nr 4, 1912 nr 10; The ASCAP Biographical Dictionary of Composers,
Authors and Publishers, New York 1966.
GELERNTER Kazimierz (ok. 1920 ? – w czasie
II wojny świat. ?), pianista. Kształcił się od 1932
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Był
uczniem Zbigniewa Drzewieckiego. W czasie okupacji
przebywał w getcie warszawskim. Występował
wielokrotnie na koncertach. Zginął jako ofiara nazizmu.
Turkow, Azoj iz es gewen; Fater, Jidisze muzik; Z. Drzewiecki, Wspomnienia
muzyka, Kraków 1971; Fuks, Straty; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie.
GERSZEK Samuel (? – ?), perkusista. Przed I wojną
świat. grał na bębnie w czasie przedstawień operetki
w teatrze Abrahama Kamińskiego w Warszawie.
YIVO Institute for Jewish Research, New York. Archiwum Teatralne im.
E.R. Kamińskiej.
79
gerszkowicz
GERSZKOWICZ Abram – zob. Girszowicz Abram
GERSZONOWICZ Abram – zob. Girszowicz Abram
Błaszczyk, Dyrygenci; SMP I; J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967;
EM PWM III; SBTP II; Z. Adrjański, Kalejdoskop estradowy. Leksykon
polskiej rozrywki 1944–1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002,
GERSZOW Chaim – zob. Hirszow Chaim
GERSZTAJN Jakub (1882 Wilno – IX 1943 Wilno),
dyrygent chórów, pedagog. W 1904 ukończył Żydowski
Instytut Pedagogiczny w rodzinnym mieście. Muzyki
uczył się pod kier. I. → Pirożnikowa i E. → Małkina.
Początkowo był nauczycielem w żydowskich
szkołach ludowych w Witebsku, a od 1915 pracował
w Żydowskim Instytucie Pedagogicznym w Wilnie.
Był dyryg. chórów żydowskich. Od 1919 prowadził
chór Tow. Przyjaciół Gim. Realnego. Uczył też śpiewu
w żydowskim szkolnictwie średnim oraz w Żydowskim
Seminarium Nauczycielskim. Pisywał recenzje
i artykuły o muzyce dla „Wilner Tog”. Opublikował
Lider far a gemisztn chor, 1–2 (Wilne 1939). Po wejściu
Niemców do Wilna znalazł się w getcie. Wkrótce
zapadł na zdrowiu i zmarł w szpitalu.
G
Spis nauczycieli I, II; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon,
Warsze 1936; S. Kaczergiński, Hurbn Vilne: umkum fun di Yidn in Vilne
un Vilner gegnt, Niu Jork 1947; M. Dworzecki, Yerusholayim de-Lita in
kamf unumk um, Pariz 1948; Lerer yizkor-bukh: di umgek umene lerer fun
Tsisho shuln in Poyln, ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954; Leksikon
fun der najer jidiszer literatur, ed. S. Niger, J. Szacki, Niu-Jork 1958; Fater,
GERT Jerzy właśc. Gärtner Izaak Ignacy (31 III
1908 Tarnów – 5 VI 1968 Kraków), dyrygent orkiestr
rozrywkowych i symfonicznych, kompozytor. Kształcił
się w grze na fortepianie i skrzypcach oraz w teorii
początkowo w Nowym Konserw. w Wiedniu, następnie
w Akademii Muzyki i Sztuki Dramatycznej tamże, studiując
równocześnie prywatnie kompozycję pod kier. Arnolda
Schönberga i Albana Berga. W 1930 przerwał studia na
2 lata, po czym ponownie wyjechał do Wiednia i w 1932
studia zakończył. Od 1933 był kier. muz. wytwórni płyt
gramofonowych Odeon w Warszawie, dyrygując własną
orkiestrą tej wytwórni. Stanowisko to zajmował do 1939.
W 1939–1941 był dyryg. orkiestry Filharmonii we Lwowie.
Aresztowany przez Niemców w 1943 był więźniem w Płaszowie i Mauthausen. W 1947 zorganizował i objął
dyrekcję Krakowskiej Orkiestry i Chóru Polskiego Radia,
które w krótkim czasie zyskały sobie wielką popularność
w całym kraju, nie tylko jako zespół rozrywkowy, ale także
jako zespół symfoniczny o dużych ambicjach. Był ponadto
w 1957–1962 kier. artystycznym Teatru Muz. i Państwowej
Filharmonii w Krakowie. Jako kompozytor specjalizował
się w muzyce rozrywkowej.
80
GERTL Mechl (? – ?), muzyk grający na
wielu instrumentach. Żył i pracował w okresie
międzywojennym w Hrubieszowie. Był animatorem
życia muz., m.in. zorganizował i prowadził orkiestrę
mandolinową.
Pinkas Hrubishov, red. B. Kaplinski, Tel Awiw 1962; Fater, Jidisze muzik.
GERWITZ też Gerwic Henryk Herc (1897 ? – ?),
skrzypek, dyrygent zespołów rozrywkowych, pedagog.
Przez pewien czas uczył gry na skrzypcach w Konserw. Muz. w Odessie. Na pocz. l. 20. przyjechał do
Warszawy. Występował na koncertach. Ok. 1927
wraz z Januszem Słobodnikiem prowadzili orkiestrę
w restauracji Gastronomia w Warszawie. Ubiegał się
o miejsce w organizowanej przez B. → Hubermana
Palestyńskiej Orkiestrze Symfonicznej, ale nie został
zakwalifikowany.
GIBIAŃSKI Maks (5 V 1886 ? – ?), skrzypek wirtuoz.
W grze na skrzypcach był początkowo uczniem
J. → Drutmana w Warszawie. Kształcił się dalej
w Niemczech. W 1895 wystąpił jako „cudowne dziecko”
w Tow. Muz. w Warszawie. Mieszkał w Niemczech. Był
nauczycielem gry na skrzypcach w Berlinie.
„EMTA“ 1895 nr 595, 619; „Izraelita” 1895 nr 9; Stengel, Gerigk, Juden.
GILBERT Felicja – zob. Kaszowska Felicja
GILDIN też Hildin Mowsza (ok. 1880 ? – ?), śpiewak,
pedagog. Kształcił się w śpiewie solowym pod kier.
Oktawiusza Nouvelli w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Dyplom otrzymał w 1898. Prowadził następnie własne
kursy muz. w Grodnie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Gabrilowicz, Muzykal’nyj
GIMPEL Adolf (17 I 1875 Lwów – w czasie II wojny
świat., Bełżec), klarnecista, skrzypek, dyrygent,
pedagog. Był synem Jakuba Bera, ojcem Bronisława,
Jakuba i Karola. Kształcił się w 1888–1894? w grze na
klarnecie pod kier. Franciszka Linka, na skrzypcach
gimpel
zaś M. → Wolfstahla w Konserw. Galic. Tow. Muz. we
Lwowie. Był następnie klarnecistą w → Orkiestrze
Teatru Skarbka, później Miejskiego Teatru Wielkiego
oraz pedagogiem muz. tamże. Ponadto od 1906 przez
ponad 30 lat był dyryg. orkiestry lwowskiego Teatru
Żydowskiego. Zginął w obozie zagłady w Bełżcu.
Zylberwejg, Leksikon I, V; Plohn, Muzyka; D. Ajzensztadt, A. Prager,
Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater,
Jidisze muzik; tenże, Straty.
GIMPEL Bronisław (29 I 1911 Lwów – 1 V 1979 Los
Angeles), skrzypek wirtuoz, kameralista, dyrygent,
pedagog. Był wnukiem Jakuba Bera, synem Adolfa,
bratem Jakuba i Karola. Kształcił się w grze na
skrzypcach pod kier. ojca oraz M. → Wolfstahla we
Lwowie. Kontynuował studia wiolinistyczne w Akademii
Muz. w Wiedniu oraz w Staatliche Hochschule für
Musik w Berlinie. Był m.in. uczniem Roberta Pollaka,
Carla Flescha i B. → Hubermana. Wcześnie rozpoczął
karierę skrzypka wirtuoza, koncertując w ciągu wielu
lat w większych ośrodkach Europy, Ameryki Północnej
i Południowej. W 1929–1931 był koncertmistrzem
orkiestry Filharmonii w Królewcu, w 1931–1936
zajmował analogiczne stanowisko w Filharmonii
w Göteborgu. W 1936–1937 był prof. gry skrzypcowej
w Instytucie Muz. we Lwowie. W 1935 otrzymał
VIII nagrodę w I → Międzynarodowym Konk. Skrzypcowym
im. H. Wieniawskiego w Warszawie. Od 1937 mieszkał
w Stanach Zjednoczonych i do 1942 był koncertmistrzem
Philadelphia Orchestra w Los Angeles. W 1941
zorganizował i przez rok dyrygował młodzieżową
orkiestrą symfoniczną w Hollywood. W 1945–1950
był koncertmistrzem, a sporadycznie także dyryg.
orkiestry symfonicznej Tow. Radiofonii Amerykańskiej
w Nowym Jorku. Występował też jako dyryg. orkiestr
symfonicznych nagrywających płyty gramofonowe.
W 1962 objął kierownictwo Warszawskiego Kwintetu
Smyczkowego stworzonego przez W. → Szpilmana. Po
wyjeździe z Polski w 1968, był prymariuszem Kwartetu
Smyczkowego Nowej Anglii. Jako pedagog działał
w 1959–1960 w szkole muz. w Karlsruhe, a od 1967 był
prof. School of Fine Arts Uniwersytetu w Connecticut.
W 1973–1978 był prof. Royal Northern College of Music
w Manchesterze w Anglii. W 1978 zamieszkał w Los
Angeles.
SMP I; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Muzyka ocalona;
Baker’s Biographical Dictionary; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes
Tonkünstler-Lexikon, 15. Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971; EM PWM III;
J. Kusiak, Skrzypce od A do Z, Kraków 1999; The New Grove Dictionary IX;
Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia; R. Połczyński, Da capo. 75 lat
Międzynarodowych Konkursów im. Henryka Wieniawskiego, Poznań 2011.
Bronisław Gimpel
GIMPEL Jakub (16 V 1906 Lwów – 12 III 1989
Los Angeles), pianista. Był wnukiem Jakuba Bera,
synem Adolfa, bratem Bronisława i Karola. Uczył się
początkowo u ojca, następnie u Kornelii Tarnawskiej
w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie,
które ukończył w 1921. Występował we Lwowie
w duecie fortepianowym z bratem Karolem oraz jako
akompaniator i kameralista z bratem Bronisławem.
Uzupełniał studia muz. w Wiedniu u pianisty
E. → Steuermanna i kompozytora Albana Berga.
Koncertował publicznie od 1924. W 1927 wziął
udział w I → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina
w Warszawie i otrzymał dyplom uznania. Występował
następnie w wielu miastach Polski, Anglii, Francji,
Niemiec, Hiszpanii, Austrii, Holandii i innych
krajów Europy i Ameryki. Uchodził za wybitnego
wykonawcę muzyki F. Chopina. Od 1938 mieszkał
w Stanach Zjednoczonych, od 1958 w Los Angeles.
W l. 60. wystąpił jako solista w Filharmonii Narodowej
w Warszawie, grając Koncert Es-dur L. van
Beethovena. Od 1969 prowadził mistrzowską klasę
fortepianu na Międzynarodowym Uniwersytecie
w San Diego w Kalifornii, w 1971–1986 był prof.
California State University w Northridge.
G
Zylbercwejg, Leksikon I; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936; Almanach żydowski, Lwów 1937; Z. Turkow,
Di ibergerisene tkufe, Buenos Aires 1961; I. Grudberg-Turkow, Ojf majn
81
gimpel
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1929 nr 12, 1933 nr 79;
Z. Turkow, Di ibergerisene tkufe, Buenos Aires 1961; I. Grudberg-Turkow, Ojf majn weg, Buenos Aires 1964; Fater, Jidisze muzik; Fuks,
Muzyka ocalona; Lerski, Syrena Record; Dybowski, Słownik; Lerski,
Encyklopedia.
GINCBURG JÓZEF – zob. Ginsburg Józef
Jakub Gimpel
weg, Buenos Aires 1964; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Muzyka ocalona;
EM PWM III; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon,
15. Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971; International Biographical
Dictionary of Central European Emigrés 1933-1945, vol. II, part 1:
The Arts, Sciences and Literature, ed. H. Atrarest, W. Röder, München
1983; Who’s Who in American Music, 2 ed., ed. H. Cohen, New York 1985;
H. Koelbl, Jüdische Porträits. Photographien und Interviews, Frankfurt/
a. Main 1989; Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów;
Dybowski, Słownik.
G
GIMPEL Jakub Ber (1840 ? – 1906 Lwów), aktor,
śpiewak, dyrektor teatru. Był protoplastą znanej rodziny
muzyków, ojcem Adolfa, dziadkiem Bronisława, Jakuba
i Karola. W l. 60. śpiewał w chórze opery w Teatrze
Skarbka. W 1889 założył w sali i ogródku Pod Sroką
przy ul. Tatarskiej 1 pierwszy żydowski stały teatr we
Lwowie, który przetrwał do 1939. Po jego śmierci teatr
prowadził syn S.M. Gimpel, który przeniósł siedzibę
do pawilonu drewnianego przy ul. Jagiellońskiej 11.
Yidisher teater in Eyrope; M. Fuks, Księga sławnych muzyków
pochodzenia żydowskiego, Poznań 2003; M. Szydłowska, Uwagi o
teatrze Jakuba Bera Gimpla we Lwowie, „Pamiętnik Teatralny” 2010
nr 1–2.
GIMPEL Karol (1904 Lwów – 1942 Buchara), pianista,
akompaniator. Był wnukiem Jakuba Bera, synem
Adolfa, bratem Bronisława i Jakuba. Kształcił się
w grze na fortepianie w → Konserw. Polskiego Tow. Muz.
we Lwowie. W okresie międzywojennym był cenionym
akompaniatorem solistów, często współpracował
ze swoim bratem, Bronisławem, był też pianistą
w teatrach rewiowych w Warszawie, m.in. w duecie
z L. → Boruńskim w Cyruliku Warszawskim. Współpracował też z żydowskim → teatrem Azazel. Był kier.
muz. i dyryg. w Państwowym Teatrze Żydowskim we
Lwowie w 1939–1941. Po wybuchu wojny niemieckoradzieckiej znalazł się na terenie ZSRR. Aresztowany
w Bucharze, zmarł w szpitalu więziennym.
82
GINSBERG Bertold (? – ?), adwokat, skrzypek
amator. Ok. 1900 brał udział w → Kwartecie Łódzkiego
Tow. Muz. wraz z R. Szulcem, H. → Seidemanem
i J. → Birnbaumem i zapewne był członkiem orkiestry
amatorskiej tego Tow. W 1917 został członkiem zarządu Stowarzyszenia Popierania Łódzkiej Orkiestry
Symfonicznej.
A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
GINSBURG Alfred Arie (1911 Warszawa – 1980 ?),
skrzypek. Był synem Pawła, bratem Bolesława,
Bronisława, Grzegorza. Studiował w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie pod kier. Wacława
Kochańskiego. Brał udział ok. 1929 w → Kwartecie
Warszawskim m.in. z: J. → Kamińskim, M. → Thurszem, Z. → Lednickim. Czynny był w Warszawie do 1936
jako członek → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej.
Występował także jako solista. Związany z Żydowskim Tow. Muz. w Warszawie. Zorganizował przy
nim kwartet smyczkowy, w którym poza nim udział
brali: Joel Wigdorowicz – II skrzypce, A. → Kriegel
i L. → Wajner. Wyemigrował wraz z ojcem i braćmi
do Palestyny i wstąpił do zorganizowanej przez
B. → Hubermana Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej
w Tel Awiwie. Od 1961 zajmował stanowisko
bibliotekarza Filharmonii.
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936; Fater,
Judisze muzik; 100 lat Filharmonii w Warszawie.
GINSBURG Bolesław Boruch (1906 Warszawa
– 1990 ?), wiolonczelista. Był synem Pawła, bratem
bliźniakiem Bronisława, bratem Alfreda i Grzegorza.
Studiował grę na wiolonczeli u E. → Kochańskiego
w Konserw. Muz. w Warszawie. Przez wiele lat grał na
wiolonczeli w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej.
W 1936 był jej koncertmistrzem. W 1936 wyemigrował
do Palestyny i objął stanowisko wiolonczelisty
w zorganizowanej przez B. → Hubermana Palestyńskiej Orkiestrze Symfonicznej w Tel Awiwie. Założył też
z bratem Bronisławem szkołę muz. tamże.
Girszowicz
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon II, Warsze 1936;
Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1931; Fater, Jidisze muzik;
GINSBURG Bronisław Ber (1906 Warszawa – 1989 ?),
pianista, perkusista, pedagog, kompozytor. Był synem
Pawła i bratem bliźniakiem Bolesława, bratem Alfreda
i Grzegorza. Kształcił się pod kier. Henryka Melcera
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Już jako
student grał w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej.
Grał jako pianista i perkusista w różnych orkiestrach aż
do wyjazdu z rodziną w 1936 do Palestyny. Od 1936 był
członkiem Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej w Tel
Awiwie. Założył też z bratem Bolesławem szkołę muz.
Komponował utwory na orkiestrę kameralną, fortepian
i perkusję, m.in.: suitę 24 godziny w Tel Awiwie, Kwartet
piccolo, Scherzo na perkusję, Ksylo-polkę.
D. Ajzensztadt, A. Pragier, Algemajner muzik-leksikon II, Warsze 1936;
GINSBURG Grzegorz (1904 Warszawa – ?),
skrzypek. Był synem Pawła, bratem Alfreda, Bolesława
i Bronisława. Kształcił się od ok. 1919 w grze na
skrzypcach pod kier. Stanisława Barcewicza w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Przez krótki
czas grał w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej,
następnie udał się do Berlina, gdzie zdobył I nagrodę
na konk. skrzypcowym. Był skrzypkiem w różnych
orkiestrach warszawskich aż do wyjazdu do Stanów
Zjednoczonych, gdzie w 1944–1972 był członkiem
orkiestry Metropolitan Opera House w Nowym Jorku.
Bolesława, Bronisława i Grzegorza. Kształcił się
w grze na skrzypcach w l. 90. w → Instytucie Muz.
w Warszawie pod kier. Stanisława Barcewicza. W 1920
był członkiem → Kwartetu Smyczkowego Szymona
Pullmana w Warszawie. Przez 35 lat grał na altówce
w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej. W l. 30. był
koncertmistrzem grupy altówek. W 1936 wyemigrował
do Palestyny i został członkiem Palestyńskiej Orkiestry
Symfonicznej w Tel Awiwie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Przegląd Muzyczny” 1911
nr 23; Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1931; D. Ajzensztadt,
A. Prager, Algemajner muzik-leksikon II, Warsze 1936; Fater, Jidisze muzik;
GIRGUSKI Misza Mosze (27 II 1883 Wilno – ?),
altowiolista. Przed I wojną świat. grywał na altówce
w orkiestrach teatrów żydowskich w Wilnie. Następnie
przez wiele lat prowadził orkiestrę w Berlinie.
W czasie II wojny świat. był wraz z J. → Messerem,
D. → Krakowskim i Z. → Bokserem członkiem kwartetu
smyczkowego w getcie warszawskim.
Stengel, Gerigk, Juden; Fuks, Muzyka ocalona [błędnie Girkulski].
GIRSZOW Chaim – zob. Hirszow Chaim
GIRSZOWICZ też Gerszonowicz, Gerszkowicz,
Herszkowicz Abram (? – ?), kapelmistrz wojskowy,
pedagog. Przed I wojną świat. był kapelm. 5 pułku
strzelców w Radomiu. Dyrygował też orkiestrą dętą straży
ogniowej. Od 1912 uczył muzyki w gim. męskim tamże.
Kalendarz muzyczny informacyjny warszawski na r. 1909–1911. zebr. i ułoż.
M. Wilden, Warszawa 1908–1912; „Pamiatnaja kniżka Warszawskago
Uczebnago Okruga” 1912–1914.
GINSBURG też Gincburg Józef (ok. 1885 ? – ?),
trębacz, skrzypek, dyrygent. Kształcił się w grze na
trąbce pod kier. Gotfryda Zieglera w → Instytucie
Muz. w Warszawie. W 1904 uzyskał dyplom kapelm.
wojskowego. Był kapelm. 15 Dońskiego Kozackiego
Pułku w Tomaszowie Lubelskim. Ok. 1925 dyrygował
zespołem instrumentalnym w kinie Casino przy
Nowym Świecie w Warszawie. W czasie II wojny świat.
przebywał w getcie warszawskim.
GIRSZOWICZ Tamara (? – w czasie II wojny
świat., Estonia), pianistka, pedagog. Kształciła się
W okresie międzywojennym mieszkała w Wilnie. Od
1924 była prof. gry na fortepianie w → Żydowskim
Instytucie Muz. tamże. W czasie okupacji prowadziła
szkołę muz. razem z dyryg. A. → Sliepem, organizowała
wieczory muz., występowała jako solistka. Zginęła
z rąk nazistów.
1912.
„Ruch Muzyczny” 1945 nr 5; A. Suckewer, Fun Vilner Geto, Moskve 1946;
M. Dworzecki, Yerusholayim de-Lita in kamf unumk um, Pariz 1948;
H. Kruk, Togbuch fun wilner geto, Niu Jork 1961; Yidisher teater in Eyrope;
Fater, Jidisze muzik; Rutowska, Serwański, Straty; M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie lat II Rzeczypospolitej,
Olsztyn 1997; D. Berezowska, Żydowski Instytut Muzyczny 1924–1940,
„Nasza Gazeta” 2001 nr 525.
GINSBURG Paweł Pejsach (1881 Warszawa – 1944
Palestyna), skrzypek, altowiolista. Był ojcem Alfreda,
G
83
Giser
GISER też Gisser Paweł Pinkus (1893 ? – w czasie
II wojny świat. ?), skrzypek, pedagog. Od 1917 prowadził
własną szkołę muz. w Radomiu. Zorganizował przy
szkole orkiestrę, która dawała koncerty muzyki
klasycznej. Uczył też śpiewu w gimnazjum. Prowadził
działalność pedagogiczną aż do 1942, do likwidacji
części radomskiego getta, w której mieszkał. Zginął
G
Polska Artystyczna; Sefer Radom, red. I. Perlow, Tel Awiw 1961; Fater,
Jidisze muzik; Radom. Dzieje miasta w XIX i XX w., Warszawa 1985.
A. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon III, Warsze 1936;
Stengel, Gerigk, Juden; Turkow, Azoy iz es geven; M. Neustadt, Churbn
un ojfsztand in warsze, Tel Awiw 1948; Lerer yizkor-bukh: di umgekumene
lerer fun Tsisho shuln in Poyln, ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954;
Encyklopedia szel galuyot, ed. I. Grinbaum, Jiruszalaim 1953; Leksikon
fun der nejer jidiszer literatur, Bd II, Niu Jork 1958; Pinkes Gostynin,
red. Y.M. Biderman, Niu Jork 1960; Yidisher teater in Eyrope; Zylbercwejg,
Leksikon V; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
GITLIN Elżbieta (5 VII 1901 Warszawa – 11 XII 1969
Wrocław), pianistka, pedagog. Gry na fortepianie
uczyła się początkowo u Jadwigi Iwanowskiej-Ossendowskiej w Warszawie, a następnie w → Państwowym Konserw. Muz. tamże. Do 1939 uczyła
śpiewu w publicznych szkołach powszechnych.
W 1939–1940 pracowała w Białymstoku, w 1941–1946
w Orenburgu w Rosji. W 1946 osiadła w Kłodzku
i uczyła w szkolnictwie podstawowym. W 1950–1965
prowadziła klasę fortepianu w Państwowej Szkole Muz.
I stopnia (od 1990 im. F. Chopina), w 1952–1958 pełniła
też obowiązki dyrektora.
GLADSTEIN Jakub Jankiew (20 VIII 1896 Lublin
– 1942 Treblinka), dyrygent chórów, kompozytor,
działacz na polu kultury robotniczej. Był synem Mosze,
kantora, bratem Józefa Szlamy. Przeniósł się z Lublina
do Warszawy, gdzie uczył się muzyki, został dyryg.
chóru organizacji młodzieżowej Cukunft, związanej
z Bundem. Był także nauczycielem śpiewu w szkołach,
m.in. w prywatnej szkole powszechnej Chaima Arona
Kapłana oraz w szkołach organizacji szkolnej CISZO.
Autor zbioru popularnych pieśni robotniczych (teksty
i nuty) pt. Di fraje muze (Warszawa 1918). Zginął
w obozie zagłady.
Słownik muzyków pedagogów.
Zylbercweig, Leksikon I; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936; M. Neustadt, Churbn un ojfsztand in warsze,
Tel Awiw 1948; Turkow, Azoj iz es gewen; Lerer yizkor-bukh: di umgekumene
lerer fun Tsisho shuln in Poyln, ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954;
J. Pat, Szmuesn mit jidisze szrajber, Niu Jork 1954; Leksikon fun der nejer
jidiszer literatur, Bd II, Niu Jork 1958; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
GLADSTEIN też Glatstein Izrael Isroel (3 VI 1894
Gostynin – ok. 1942 Treblinka), dyrygent chórów,
kompozytor. Był bratem Jakuba, poety. Kształcił się
początkowo u miejscowego kantora Jakowa Millera
jako meszorer, następnie u kantorów w innych małych
miasteczkach. Udał się w 1908 do Łodzi, gdzie został
chórzystą w → Teatrze Wielkim Icchaka Zandberga.
W tym czasie zaczął komponować, głównie dla teatru.
Jego pierwsze próby kompozytorskie ukazały się
w 1918 w Warszawie pt. Gan jeladim i w 1920 tamże
pt. Gezang un Szpil. Di erste szpil un lider-zamlung far
jidisze kinder. Były to zbiory pieśni do tekstów Icchaka
Kacenelsona. Skomponował też operę Fatima do
libretta I. Kacenelsona. Napisał następnie 2 opery:
Hurbn i Sulamit. Wszystkie te dzieła wystawione były
w Stanach Zjednoczonych. W okresie międzywojennym
mieszkał w Niemczech, pracował jako dyryg.
chórów i organizator imprez muz. w środowisku
żydowskim. W 1934 przybył z Berlina do Warszawy.
W końcu 1938 objął dyrekcję chóru Żydowskiego
Tow. Muz. Był kompozytorem popularnych pieśni.
warszawskim. Został kier. muz. i dyryg. orkiestry w → teatrze Scala, a następnie współpracował z teatrem
84
Eldorado przy ul. Dzielnej. Ponadto zorganizował
chór rewelersów, z którym występował na różnych
imprezach kulturalnych. Zginął jako ofiara nazizmu.
GLADSZTEJN Józef Szlama (1891 Lublin – 1942 ?),
dyrygent chórów, pedagog. Był synem Mosze,
kantora, bratem Jakuba. Uzyskał dyplom Wydziału
Pedagogicznego → Państwowego Konserw. Muz.
w Warszawie. Żył i pracował w Warszawie. Był dyryg.
chóru → Synagogi Synaj. Od 1914 uczył także śpiewu
w szkołach średnich, m.in. w gim. żeńskim S. Pryłuckiej.
Był też krytykiem muz., m.in. w „Fołks-cajtung”
i „Lebens fragen”. W czasie II wojny świat. przebywał
w getcie warszawskim. Zginął jako ofiara nazizmu.
Spis nauczycieli II; M. Neustadt, Churbn un ojfsztand in warsze,
Tel Awiw 1948; Lerer yizkor-bukh: di umgekumene lerer fun Tsisho shuln
in Poyln, ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954; J. Pat, Szmuesn mit
jidisze szrajber, Niu Jork 1954; 150 lat PWSM; Fater, Jidisze muzik; Fuks,
Straty; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
GLASBERG Szymon (ok. 1900 Lwów – ?),
wiolonczelista. Kształcił się w rodzinnym mieście.
Był członkiem orkiestry → Opery we Lwowie. Grywał
gliński
także w zespołach instrumentalnych w lokalach
rozrywkowych.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1925/26 nr 5, 1927 nr 7/8,
1928 nr 5, 6, 7/8; „Muzyka” 1926 nr 5; Fater, Jidisze muzik.
GLASSER Ignacy (ok. 1860 ? – 1925 ?), pianista,
pedagog. Kształcił się w grze na fortepianie pod
kier. Rudolfa Strobla w 1877–1881 w → Instytucie
Muz. w Warszawie. W 1881 wystąpił na popisie. Jan
Kleczyński w sprawozdaniu w „Echu Muzycznym”
wydał pochlebną opinię o jego grze. Do 1886 był
nauczycielem starszym gry na fortepianie w Szkole
Muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Kronsztadzie. W 1886
otworzył w Petersburgu kursy muz. z klasami
fortepianu, skrzypiec, wiolonczeli, śpiewu, teorii
i historii muzyki oraz estetyki i prowadził je do 1917.
W 1899 założył Petersburskie Stowarzyszenie
Pedagogów Muz. i Innych Działaczy Muz.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Kraj” 1886 nr
46; „EMTA” 1898 nr 767; Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar’ 1895–
1915; Testimony. The memories of D. Szostakowicz; ed. S. Wołkow,
New York 1979, L.T. Błaszczyk, The Polish Chapter in the History
of Petersburg’s Musical Life in the 19th Century, [w:] Studies in
Slavic Literatures and Culture in Honor of Z. Yurieff, ed. M. Sendich,
East Lansing MI 1988.
GLEZER Srul Izrael (1902 [1903] ? – ?), dyrygent.
Kształcił się w → Konserw. Muz. w Wilnie.
W zakresie teorii i harmonii był uczniem Konstantego
Gałkowskiego. Ponadto uczył się u L. → Cejtlina
i A.M. → Bernsteina. Był od 1920 nauczycielem
śpiewu w Seminarium Nauczycielskim Żydowskiego
Stowarzyszenia Oświatowo-Kulturalnego „Tarbut”
w Wilnie.
Spis nauczycieli I, II.
GLIK Hirsz (1920 [1922] Wilno – 1944 Estonia), poeta.
wileńskim. 1 maja 1943 na spotkaniu z przyjaciółmi,
młodymi pisarzami, przedstawił pieśń Zog nit kayn
mol, az du geyst dem letstn veg, do której ułożył
muzykę, będącą aranżacją melodii radzieckiego
kompozytora Dmitrija Pokrassa. Wysłany został do
obozu w Estonii. Gdy zbliżała się armia wyzwoleńcza,
zbiegł z obozu i słuch o nim zaginął. Prawdopodobnie
został schwytany i zgładzony.
N. Mayzel, Hirsz Glik – lider un poems, New York 1953; M. Dworzecki,
Hirsz Glik, the Author of Jewish Partizan Hymn, Paris 1966; Songs of
the ghettos, collected und arranged for the voice und piano by H. Kon,
New York 1972.
G
GLATSTEIN Izrael – zob. Gladstein Izrael
GLAZER Chonon – zob. Glezer Chonon
GLEZER też Glazer Chonon Chone (1904 ? – 1981
Johannesburg), pianista, dyrygent. Uczył się u kantora
Eliasza Zaludkowskiego. Już jako 10-letni chłopiec
występował jako pianista i dyrygent. Ukończył także
→ Żydowski Instytut Muzyczny w Wilnie. Był dyryg.
chóru → Wielkiej Miejskiej Synagogi w Wilnie przy
ul. Żydowskiej za czasów kantora D.M. → Sztajnberga
oraz → Synagogi Chóralnej tamże. Był także
wieloletnim dyryg. orkiestr teatrów żydowskich
w Wilnie: Undzer Teater i Folks Teater za dyrekcji Mosze
Karpinowicza. Przeniósł się następnie do Warszawy,
do Synagogi Morija przy ul. Dzielnej, a po 2 latach do
Krakowa do Synagogi Ahawat Raim przy ul. Szpitalnej.
Koncertował w Holandii i Anglii. W 1938 przeniósł się
do Johannesburga. W 1974 przeszedł na emeryturę
i osiadł w Izraelu.
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Bd III, Warsze 1936;
S. Kaczergiński, Lider fun di getos un lagern, Nyu Jork 1948; L. Ran, Finf
un tsvantsik yor “Yung Vilne”, Niu Jork 1955; N. Stolnitz, Negine in yidishn
lebn, Toronto 1957; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
Mateusz Gliński
GLIŃSKI właśc. Hercensztajn Mateusz (6 IV 1892
Warszawa – 2 I 1976 Welland, Kanada), adwokat,
krytyk i muzykograf, dyrygent, kompozytor. Kształcił się
w 1909–1913 w → Instytucie Muz. w Warszawie
w grze na skrzypcach pod kier. Stanisława Barcewicza,
a w teorii u Romana Statkowskiego i Mieczysława
Surzyńskiego, studiując równocześnie prawo na
uniwersytecie. W 1913–1914 odbywał w Królewskim
Konserw. Muz. w Lipsku studia w zakresie kompozycji
pod kier. Maxa Regera, a dyrygentury – Hansa Sitta
i Artura Nikischa oraz na uniwersytecie w zakresie
muzykologii pod kier. Hugo Riemanna i Arnolda
85
glÜck
G
Scheringa. W 1914–1915 w Konserw. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Petersburgu studiował kompozycję
i dyrygenturę pod kier. Mikołaja Czeriepnina,
Aleksandra Głazunowa i Maksymiliana Steinberga.
W 1915 debiutował jako dyryg. z orkiestrą Filharmonii
Warszawskiej w czasie letniego sezonu w Dolinie
Szwajcarskiej. Następnie dyrygował koncertami
orkiestry symfonicznej w Kijowie i pozostał na terenie
Rosji aż do 1918. Działał zwłaszcza w Petersburgu, gdzie
prowadził do 1918 szereg koncertów symfonicznych,
a w 1916 powołał do życia placówkę koncertową pod
nazwą „Koncerty Historyczne Mateusza Glińskiego”
z udziałem specjalnie zorganizowanej orkiestry
Związku Muzyków. Dyrygował też dorywczo koncertami
orkiestry Teatru Maryjskiego, orkiestry konserw.
i in. W 1918 powrócił do Warszawy i poświęcił się
adwokaturze. Sporadycznie występował jako dyryg.
w Filharmonii Warszawskiej. W 1921 dyrygował cyklem
koncertów historycznych w sali → Państwowego
Konserw. Muz. W tymże roku objął i przez pewien
czas prowadził amatorską orkiestrę symfoniczną WTM.
W latach następnych, aż do wybuchu II wojny świat.,
dyrygował okazjonalnie koncertami symfonicznym
i w Filharmonii Warszawskiej. W 1927 wystąpił jako
jeden z dyryg. na Festiwalu Międzynarodowego Tow.
Muzyki Współczesnej w Wiedniu. Był też krytykiem
muz., w 1924–1938 wydawał i redagował czasopismo
„Muzyka”. Założył Polskie Stowarzyszenie Krytyków
Muz. i w 1926–1939 był jego prezesem. Od wybuchu
wojny przebywał w Rzymie, pełniąc funkcję doradcy
muz. Watykanu oraz muz. sprawozdawcy czasopisma
„Osservatore Romano”, a od 1946 także redaktora
włoskiego czasopisma „Musica”. W 1946–1948
był dyryg. chóru Cantori della Basilica Vaticana.
W 1946 założył organizację koncertową zwaną Un’Ora
di Musica i dyrygował jej zespołem kameralnym.
Występował gościnnie jako dyryg. w Irlandii i Austrii.
Osiadł w Kanadzie i został prof. muzykologii na
Uniwersytecie Assumption w Windsorze. Po przejściu
na emeryturę w 1965 mieszkał w Welland, gdzie
założył orkiestrę kameralną, przekształconą następnie
w Niagara Symphony Orchestra.
wojennym pracował jako dziennikarz w „Ilustrowanej Republice” i „Ekspresie Ilustrowanym”. Był sprawozdawcą muz. „Freie Presse” w Łodzi. Zginął
zamordowany przez nazistów w więzieniu na
Radogoszczu.
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; A. Kempa,
M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny, t. II, Łódź [2002].
GŁAZ Srul (ok. 1870 ? – ?), skrzypek, altowiolista.
W 1891 otrzymał dyplom kapelm. wojskowego
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był altowiolistą
w → Orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie.
GŁOWACKI właśc. Grosskopf Jan (? – ?), krytyk
i publicysta muz. Przed I wojną świat. był recenzentem
muz. czasopisma „Revera” w Stanisławowie. W okresie
międzywojennym czynny jako krytyk muz. we Lwowie
i w Warszawie, gdzie pisywał do „Rzeczpospolitej”.
Autor Słowniczka muzycznego (Warszawa 1949).
„Przegląd Muzyczny” 1925 nr 23; „Lwowskie Wiadomości Muzyczne
i Literackie” 1927 nr 5; „Ruch Muzyczny” 1949 nr 3, nr 4.
GŁUBCZYŃSKI Zygmunt Zelig (? – ?), perkusista.
Związany był z Łodzią. Przed I wojną świat.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP I;
„Ruch Muzyczny” 1977 nr 1; EM PWM III; Z. Glińska, Testament Mateusza
Glińskiego, Londyn 1982; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
GLÜCK Szymon (10 IX 1897 Łódź – 19 III 1940
Radogoszcz k. Łodzi), dziennikarz, krytyk muz.
Studiował na Politechnice Warszawskiej. W śpiewie
kształcił się w Grazu i w Paryżu. W okresie między86
Leopold Godowski
gold
współpracował jako muzyk orkiestrowy z teatrem
żydowskim.
YIVO Institute of Jewish Research, New York. Archiwum Teatralne E.R.
Kamińskiej.
GOBEN Bernard – zob. Gotfrajd Bernard
GODOWSKI Leopold (13 II 1870 Zośle k. Wilna –
21 XI 1938 Nowy Jork), pianista wirtuoz, kompozytor.
Kształcił się w 1883–1884 pod kier. Woldemara
Bargiela i Ernsta Rudorffa w Königliche Hochschule
für Musik w Berlinie, następnie zaś Camille’a Saint
Saënsa w Paryżu. Debiutował w 1879 w Wilnie.
Od 1884 odbywał podróże koncertowe po Europie,
Ameryce i Azji. Od 1890 czynny był jako pedagog muz.
w Stanach Zjednoczonych: w New York City College
of Music, Broad Street Conserwatory w Philadelphii
i Chicago Conservatory. Od 1900 koncertował
w Europie. Od 1908, jako następca Ferrucia
Busoniego, prowadził klasę mistrzowską fortepianu
w Academie der Tonkunst w Wiedniu. Od 1914 mieszkał
w Nowym Jorku. Koncertował do 1930, po częściowym
paraliżu, spowodowanym wylewem krwi do mózgu,
zaprzestał podróży koncertowych. Komponował utwory
symfoniczne, m.in.: Metamorfozy symfoniczne na
tematy walców Jana Straussa, serię Renaissance opartą
na utworach francuskich klawesynistów, 24 Walzermasken, Triakontameron, Java suite, głównie jednak
muzykę fortepianową, m.in. transkrypcje na fortepian
utworów K.M. Webera, J. Brahmsa i J. Straussa.
Skomponował m.in. 53 studia na temat Etiud Chopina.
Pisał też utwory pedagogiczne. Autor pracy The
progressive Series of Piano Lessons (St. Louis 1912).
„EMTA”1892 nr 440, 483, 1901 nr 901, 902, 909, 947, 1902 nr 954, 957,
965, 968; Okręt, Rocznik; „Młoda Muzyka” 1908 nr 2, 4, 1909 nr 9,
20; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 5; „Muzyka” 1926 nr 5; A. Wigura,
Współczesna kultura polska. Nauka, literatura, sztuka. Życiorysy uczonych,
literatów i artystów z wyszczególnieniem ich prac, red. A. Peretiatkowicz,
M. Sobeski, Poznań 1932; J.T. Howard, Our contemporary composers,
New York 1943; G. Saleski, Famous musicians; MGG V; H. Schonberg,
Godowski, the Buddha, Godowski the pianist’s pianist, [w:] The great
pianist from Mozart to the present, New York 1963; SMP I; EM PWM III;
Baker’s Biographical Dictionary; The New Grove Dictionary X; Lerski;
GOLD Adam Abram (? – 27 V 1924 Warszawa),
flecista. Był synem Michała, bratem Artura i Henryka.
W grze na flecie był uczniem ojca. W 1904–1924 był
członkiem → Orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „EMTA” 1886 nr 139; 1887 nr 222, 1889
nr 285; Polska Artystyczna; Fater, Jidisze muzik.
G
Artur Gold
GOLD Artur (17 III 1897 ? – 1943 Treblinka), skrzypek,
dyrygent, kompozytor. Był synem Michała i bratem
Adama oraz Henryka. Dzieciństwo spędził w Anglii,
gdzie otrzymał wykształcenie muz. Po powrocie
do Warszawy przez wiele lat grywał jako skrzypek
w lokalach rozrywkowych. Wraz z J. → Petersburskim
zorganizował znaną w Warszawie orkiestrę Golda-Petersburskiego, koncertującą m.in. od 1922
w teatrach Qui Pro Quo, a także w Oazie, Cafe-Clubie,
Paradisie, Adrii. Zespół ten dokonał wielu nagrań na
płytach gramofonowych, zwłaszcza wytwórni Syrena
Record. W czasie wojny G. znalazł się w getcie
warszawskim, gdzie zorganizował orkiestrę, z którą
grywał w kawiarni Nowoczesna przy ul. Nowolipie.
W 1942 wywieziony został do obozu zagłady w Treblince,
gdzie prowadził orkiestrę i chór w niemieckim kasynie
obozowym. Został rozstrzelany w ostatnich tygodniach
istnienia obozu. Był kompozytorem muzyki tanecznej.
Wielką popularność zyskały jego przeboje, m.in.:
Szkoda twoich łez, dziewczyno, Nie odchodź ode mnie,
Jesienne róże, Czarne oczy, Ta mała piła dziś, Gdzie
twoje serce.
87
gold
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Bd III, Warsze
1936; Łoza, Czy wiesz; SMP ?; J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków
1967; Fater, Jidisze muzik; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty;
Z. Adrjański, Kalejdoskop estradowy. Leksykon polskiej rozrywki 1944
–1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002; Lerski; Syrena Record;
R. Wolański, Leksykon polskiej muzyki rozrywkowej, t. I, Warszawa 2003;
G
GOLD Henryk (3 IX 1899 Warszawa – 9 I 1977 Nowy
Jork), pianista, skrzypek, dyrygent, kompozytor. Był
synem Michała, flecisty, bratem Artura i Adama.
Początkowo uczył się muzyki w Tambowie w Rosji.
Kontynuował naukę gry na fortepianie i skrzypcach
pod kier. Aleksandra Michałowskiego i Stanisława
Barcewicza w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. W 1916–1917 był skrzypkiem w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej. W okresie międzywojennym prowadził zespoły taneczne w warszawskich lokalach rozrywkowych, m.in. w Hotelu Bristol, w kawiarni Ziemiańska, w kawiarni
Lardellego i w popularnej Adrii. W 1925–1939
nagrywał ze swą orkiestrą muzykę salonową
i taneczną na płytach Syrena Record, do 1935 był
faktycznym kier. muz. tej wytwórni. Występował
w Polskim Radiu, prowadząc Radiowy Kwintet
Henryka Golda. Grał tekże ze swoją orkiestrą
w teatrach Nowe Perskie Oko, Morskie Oko i
Qui Pro Quo. Po wybuchu II wojny świat. udał
się do Lwowa, gdzie zorganizował z J. → Petersburskim wielką orkiestrę jazzowo-symfoniczną, z którą odbyli tournée po ZSRR. W
1942 wyszedł z Armią gen. Andersa z ZSRR
i znalazł się w Palestynie. Był współpracownikiem
Czołówki Teatralnej II Korpusu Armii Polskiej,
z J. Petersburskim i A. → Melodystą utworzyli trio
koncertowe. Po demobilizacji wyjechał do Wielkiej
Brytanii, następnie do Palestyny, gdzie przebywał
w 1946–1948, potem do Brazylii i do Francji. Od 1953
aż do śmierci mieszkał w Nowym Jorku, gdzie prowadził
orkiestrę, m.in. w hotelu Plaza. W 1975 przeszedł na
emeryturę. Był kompozytorem popularnych przebojów
muzyki tanecznej, m.in.: Twe usta gorące, Jak Pan
cudownie robi to, Dla Ciebie zrobię wszystko.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; D. Ajzensztadt,
A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Bd III, Warsze 1936; Łoza, Czy
wiesz ?; Fater, Jidisze muzik; J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967;
„Kultura” (Paryż) 1977 nr 4; „Almanach Sceny Polskiej” 1976/77; Fuks,
Muzyka ocalona; Z. Adrjański, Kalejdoskop estradowy. Leksykon polskiej
rozrywki 1944–1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002;
R. Wolański, Leksykon polskiej muzyki rozrywkowej, t. I, Warszawa
2003; Lerski, Syrena Record; D. Michalski, S. Grodzieńska, Powróćmy
jak za dawnych lat... czyli historia muzyki rozrywkowej: lata 1900–1939,
Warszawa 2007; Lerski, Encyklopedia.
88
GOLD Michał Menachem (1855 ? – 20 VII 1904
Warszawa), flecista. Był ojcem Adama, Artura
i Henryka. Kształcił się od 1865 w grze na flecie pod
kier. Kazimierza Tomaszewskiego w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Był przez kilkadziesiąt lat flecistą
Okopowej; „EMTA” 1886 nr 139; 1887 nr 222, 1889 nr 285; Fater, Jidisze
muzik [w haśle Gold Adam].
GOLDBERG Eliezer zwany Lejzerke Kremenicer
(? – po 1918 Kraków), śpiewak, kantor, kompozytor.
Uczył się u kantora Nachuma Lejba Wajntrauba
w Berdyczowie. Przez wiele lat był kantorem
w Krzemieńcu, a następnie do 1918 w Synagodze
przy ul. Kupa w Krakowie. W swojej epoce cieszył się
wielką sławą.
Friedmann, Lebensbilder I; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936; E. Duda, The Jews of Cracow, Cracow [1999].
GOLDBERG Filip (? Warszawa – ? Stany
Zjednoczone), perkusista. Był członkiem zespołów
S. → Belzackiego oraz J. → Fronta i Z. → Heymana
Front-Heyman Melody Jazz w Warszawie, a następnie
Franciszka Witkowskiego tamże. W czasie II wojny
świat. znalazł się w ZSRR, a następnie w Palestynie.
Po wojnie wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
GOLDBERG Halina (26 VI 1961 Łódź), muzykolog.
W 1981 wyjechała do Francji, a rok później do
Stanów Zjednoczonych. Studiowała muzykologię
w Queens College of the City University of New
York, uzyskując w 1989 stopień Master of Arts.
W 1997 otrzymała stopień doktora w Graduate School
of the City University of New York na podstawie
dysertacji Musical Life in Warsaw during Chopin’s
Halina Goldberg
goldberg
Youth 1810–1830 (druk: Music in Chopin’s Warsaw, New
York 2008). Od 1998 związana jest z Jacobs School of
Music na Indiana University, Bloomington, początkowo
jako visiting assistant professor, następnie assistant
professor, wreszcie associate professor. Także professor
w Sandra S. Borns Jewish Studies Program and Russian
and East European Institute na Indiana University.
W 2005–2006 prowadziła badania w Polsce na podstawie
grantu Fulbright-Hays Faculty Research Abroad.
Zajmuje się badaniami nad historią muzyki polskiej
i Europy Wschodniej XIX i XX w., głównie F. Chopinem.
Opublikowała m.in. Chopin in Literary Salons and
Warsaw’s Romantic Awakening („Polish Review” 2000
t. 4/5), Chamber Arrangements of Chopin’s Concert Works
(„The Journal of Musicology” 19/1 2002), Appropriating
Poland: Glinka, Polish Dance, and Russian National
Identity, (w: Polish Encounters, Russian Identity, eds.
D. Ransel, B. Shallcross, Indiana, 2005. Remembering
that tale of grief: the prophetic voice in Chopin’s Music
(w: The Age of Chopin. Interdisciplinary Inquiries, ed.
H. Goldberg, New York 2004), Przynależność przez
muzykę: wkład Żydów w kształtowanie się muzycznej
polskości („De Musica–Muzykalia” XI / „Judaica”
3, 2011). Redakcja The Age of Chopin. Interdisciplinary
Inquiries, New York 2004.
Informacje H.G.
GOLDBERG Henryk (13 I 1884 ? – 15 XI 1942 Łódź),
skrzypek, działacz muz. Był inżynierem architektem
w Łodzi. Od 1914 był członkiem zarządu Stowarzyszenia
Wzajemnej Pomocy Muzyków Orkiestrowych. Od 1915
był członkiem zespołu drugich skrzypiec → Łódzkiej
Orkiestry Symfonicznej. Brał udział w Kwartecie
Smyczkowym Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej m.in.
z: P. → Kleckim, Ł. → Ortenbergiem i S. Tymowskim.
W czasie II wojny świat. przebywał w getcie łódzkim.
Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, Łódź 1975; Lodz-Names.
GOLDBERG Józef (? – ?), pianista, pedagog. Był
prof. gry na fortepianie w → Instytucie Muz. Antoniego
Grudzińskiego w Warszawie. Od ok. 1930 był dyr.
→ Szkoły Muz. im. S. Moniuszki tamże.
Polska Artystyczna; „Muzyka” 1925 nr 1; „Muzyka Polska” 1934 nr 2;
Z. Drzewiecki, Wspomnienia muzyka, Kraków 1971.
GOLDBERG Szymon (1 VI 1909 Włocławek – 19 VI
1993 Oyama-machi, Japonia), skrzypek, wirtuoz,
dyrygent. Kształcił się w grze na skrzypcach początkowo
Szymon Goldberg
pod kier. H. → Czaplińskiego w rodzinnym mieście
i M. → Michałowicza w Warszawie, następnie zaś Carla
Flescha w Staatliche Hochschule für Musik w Berlinie.
W 1925–1929 był koncertmistrzem Dresdner Philharmonie, a w 1929–1933 Berliner Philharmoniker
za dyrekcji Wilhelma Furtwänglera. Równocześnie był
członkiem tria z Paulem Hindemithem i Emanuelem
Feuermanem. Następnie poświęcił się karierze skrzypka
wirtuoza, koncertując we wszystkich większych
ośrodkach Europy i Ameryki. W 1934–1940 występował
z pianistką Lili Kraus. Próbował sił także jako dyryg.
koncertów symfonicznych. W 1934 zamieszkał
w Holandii. W sezonie 1938/39 wystąpił jako dyryg. m.in.
w Filharmonii Warszawskiej. W 1941–1943 był
internowany w Japonii, po czym powrócił do Stanów
Zjednoczonych i ponowił działalność koncertową
jako skrzypek wirtuoz. Występował także często
jako dyryg. różnych orkiestr symfonicznych, m.in.
nagrywających płyty gramofonowe. W 1955–1979
kierował zorganizowaną przez siebie Netherland
Kammerorchester w Amsterdamie. Z zespołem tym
występował w różnych miastach Europy, a w 1961
odbył turnée po Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.
W 1977–1979 był dyryg. zespołu Manchester Camerata.
W 1951–1965 uczył w Szkole Muz. w Aspen w Kolorado,
w 1978–1982 w Yale University, w 1978–1980 także
w Juilliard Music School w Nowym Jorku, w 1980–1981
w Curtis Institute of Music w Filadelfii, a od 1981 – w Manhattan School of Music w Nowym Jorku. Od 1990 aż do
śmierci był dyryg. Nowej Filharmonii Japońskiej w Tokio.
G
D. Ewen, Living Musicians, New York 1940; G. Saleski, Famous musicians;
D. Ewen, Living Musicians, First Supplement, New York 1957; Błaszczyk,
Dyrygenci; Baker’s Biographical Dictionary; P. Frank, W. Altmann,
Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon, 15. Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971;
Who’s Who in American Music, 2 ed., ed. by H. Cohen, New York 1985; EM
PWM III; The New Grove Dictionary of American Music II; The International
Biographical Dictionary of Central European Emigrés 1933–1945,
vol. II, part 1: The Arts, Sciences and Literature, ed. H. Atrarest, W. Röder,
München 1983; Baker’s Biographical Dictionary of 20th Cent. Classical
Musicians, New York 1997; J. Kusiak, Skrzypce od A do Z, Kraków 1999.
89
goldberger
GOLDBERGER Henryk (? – ?), pianista,
akompaniator. Grał w zespołach jazzowych. Był też
akompaniatorem lwowskiego skrzypka, Zygmunta
Szaca. Później był przez szereg lat członkiem zespołu
A. → Rosnera. W czasie II wojny świat. przebywał
w ZSRR, który opuścił z Armią gen. Andersa. Osiadł
następnie w Stanach Zjednoczonych.
informacyjny warszawski na r. 1909–1911, 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden,
Warszawa 1908–1912; B. Konarska-Pabiniak, Życie kulturalno-literackie
Płocka w 2. połowie XIX w., Płock 1994.
GOLDBLUM Artur (? – ?), inżynier, dyrygent. Mieszkał
i pracował w okresie międzywojennym w Radomiu.
Zorganizował chór przy Towarzystwie Śpiewaczym
„Harfa”, później zorganizował i prowadził chór przy
organizacji Cofim.
Leon Goldflus
G
GOLDFARB Zygmunt (ok. 1900 ? – ?), organista,
śpiewak, baryton, dyrygent chórów, pedagog.
W okresie międzywojennym był organistą i dyryg.
chórów w Synagodze Postępowej Templum
w Stanisławowie. Tam też prowadził własną szkołę
muz. i uczył śpiewu w gim. hebrajskim. Był dyryg.
Tow. Muzyczno-Dramatycznego im. A. Goldfadena.
Hesse‘s Musiker-Kalender 1928–1939.
GOLDFEDER Adolf (ok. 1900 ? – X 1944 k. Warszawy),
prawnik, pianista. Ukończył studia prawnicze na
UW. Kształcił się w grze na fortepianie pod kier.
Henryka Melcera w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Dyplom uzyskał w 1924. Uzupełniał
studia pod kier. F. → Libermana w Warszawie.
Pracował w Warszawie w banku należącym do jego
ojca. Występował także na estradzie koncertowej.
W czasie okupacji przebywał w getcie warszawskim.
Grywał w duecie z W. → Szpilmanem, akompaniując
W. → Gran w kawiarni artystyczno-literackiej Sztuka.
Udało mu się wydostać z getta w 1942. Przez dwa lata
ukrywał się w domu pisarza Gabriela Karskiego. Zginął
zastrzelony przez nazistów.
„Muzyka” 1930 nr 6, 1931 nr 2; Turkow, Azoy iz es geven; 150 lat
PWSM; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking, Leociak, Getto warszawskie;
W. Szpilman, Warszawskie wspomnienia 1939–1945, Kraków 2001.
GOLDFLUS Julian (ok. 1860 ? – ?), pianista, dyrygent,
pedagog. Uczył się w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Żył i pracował w Płocku. Uczył gry na fortepianie
i prowadził chór Lutnia Płocka przy Płockim
Tow. Wioślarskim. Działał w założonym w 1900
Płockim Tow. Muz.
90
GOLDFLUS Leon, pseud. Leo Arten (6 VIII 1900
Kraków – 1942 ?), prawnik, organista, dyrygent.
W 1921–1927 studiował grę na organach i kompozycję
w Konserw. Praskim. W końcu l. 30. prowadził chór,
uczył śpiewu chóralnego i dyrygentury chóralnej,
współdyrygował orkiestrą i uczył gry na instrumentach
dętych w → Instytucie Muz. w Krakowie. Związany też
był z teatrem „Cricot”. W czasie okupacji prowadził
zespół kameralny w getcie krakowskim, skąd został
w 1941 wywieziony i zamordowany.
Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980.
GOLDHAMMER Julius (? – ?), pedagog. Ok. 1855
uczył śpiewu w gim. w Tarnowie.
Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem
Krakowskim 1855.
GOLDHIRSCH Leon – zob. Jeleński Leon
GOLDMAN Jakób (? – ?), pedagog. Żył i pracował
jako nauczyciel muzyki w Staszowie.
M. Rotenberg, Muziker, chazonim un melomanen, [w:] Sefer Stashov,
ed. E. Ehrlich, Tel Awiw 1962; Fater, Jidisze muzik.
GOLDSTEIN Józef też Garnett (23 VIII 1899
Kalisz – I 1977 Nowy Jork), pianista akompaniator,
korepetytor i dyrygent. Kształcił się w Akademii Muz.
w Dreźnie, m.in. pod kier. Fritza Buscha. Od 1924
był początkowo asystentem i zastępcą dyryg. chóru
w Operze Ludowej w Charlottenburgu, a następnie
korepetytorem solistów oraz dyryg. Państwowej Opery
Gomółka
w Dreźnie. Po przewrocie hitlerowskim powrócił do
kraju i początkowo był kier. muz. Studium Operowego
przy Tow. Opery Narodowej w Warszawie, a od 1934 ?
był korepetytorem solistów oraz dyryg. opery w Teatrze
Wielkim. Występował ponadto na koncertach w Warszawie jako akompaniator. W 1938 wyjechał do Stanów
Zjednoczonych i zamieszkał w Nowym Jorku. Od 1941
nosił nazwisko Garnett. Był dyr. muz. stacji radiowej VIVID.
Informacje J.G.; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon,
Warszawa 1936; Stengel, Gerigk, Juden; J. Korolewicz-Waydowa, Sztuka
i życie. Mój pamiętnik, opr. A. Gozdawa-Reutt, Wrocław 1958; Błaszczyk,
Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik.
GOLDSTEIN Zina po mężu Goldberg (21 II 1894 Mińsk
– ?), aktorka, śpiewaczka. Była uczennicą aktora i muzyka,
dyrektora teatru Abe Kompaniejca. Występowała
w operetkach w teatrach żydowskich, m.in. przed
I wojną świat. w zespole w → Teatrze Wielkim Icchaka
Zandberga w Łodzi, a następnie w zespole Lejzera Rapla
i krótko w zespole Abrahama Kamińskiego, wreszcie
ok. 1914 w zespole J. → Adlera i H. → Sieradzkiego
w → teatrze Scala w Łodzi. Występowała w europejskim
repertuarze operetkowym. W 1920 wyjechała do Stanów
Zjednoczonych i w Nowym Jorku występowała w 1920
w teatrze Borysa Tomaszewskiego, a od 1928 na
Broodwayu w Liberty Theater Louisa Goldberga, którego
poślubiła. Jako Zina Goldberg występowała od 1930
w Public Theater Maxa Gebila.
GOLDSZTAJN Jakub Jankiew (1897 Warszawa
– 1961 Nowy Jork), śpiewak, baryton, kantor. Kształcił się
w → Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie,
a równocześnie śpiewał w chórze → Synagogi Nożyków
pod kier. A.H. → Dawidowicza. W wieku 20 lat został
drugim kantorem tamże. Od 1925 był dyryg. chóru
i kantorem w → Synagodze Chóralnej w Wilnie,
a następnie kantorem w Równem na Wołyniu.
W 1933 przeniósł się do Londynu na stanowisko
kantora Synagogi w Stamford Hill. Po II wojnie świat.
przez pewien czas mieszkał w Palestynie, osiadł
w Stanach Zjednoczonych. Był kantorem kongregacji
B’nei Israel w Brooklynie.
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warszawa 1936;
N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957; Fater, Jidisze muzk.
GOLNER Kasriel (1900 ? – w czasie II wojny świat.
?), śpiewak, baryton. Kształcił się od 1919 w śpiewie
i w Hochschule für Musik w Berlinie. Śpiewał
w teatrach i na koncertach. W czasie okupacji przebywał w getcie warszawskim i występował na koncertach
z → Żydowską Orkiestrą Symfoniczną.
GOLOMB Hirsz Nissan (1853 Podzele, gub. kowieńska – 1934 Wilno), zbieracz pieśni żydowskich, autor
prac o muzyce. Uczył się w jesziwie w Wilkomierzu.
Początków muzyki uczył się u C. → Passinoka w Wilnie,
w istocie jednak był samoukiem. Po przyjeździe do
Wilna pracował jako korektor w drukarni Rommów.
W jego dorobku muzyki dotyczyły publikacje
w jęz. hebrajskim i jidysz: Menaceach haneginot
– podręcznik elementarnych zasad muzyki (Wilno
1883); Zimrat Jah – podręcznik harmonii ze słownikiem
muz. i z dodatkiem zawierającym kilka kompozycji
synagogalnych J.D. → Straszuńskiego i tradycyjne
melodie żydowskie (Wilno 1885); Kol Jehuda – zbiór
pieśni ludowych i weselnych w opracowaniu na głos
z fortepianem i skrzypcami (Wilno 1887). Prace jego
nie miały większego znaczenia z naukowego punktu
widzenia, ale on pierwszy zebrał i opracował żydowskie
pieśni ludowe, a także melodie chasydzkie i śpiewy
liturgiczne.
G
1928–1929; Leksikon fun der najer jidiszer literatur, 2 ed., ed. by S. Niger,
J. Szacki, Niu Jork 1958; Idelsohn, Jewish Music.
GOŁUBCZIK Abraham (? – ?), skrzypek, dyrygent.
Przed I wojną świat. był dyryg. w teatrach żydowskich
w Wilnie, m.in. w trupie Nahuma Lipowskiego w Cirk-Teater. Ok. 1923 wyemigrował do Argentyny.
E.R. Kamińskiej.
GOMÓŁKA też Gomułka Mieczysław Izaak (ok.
1910 ? – ? Warszawa), pianista, pedagog, kompozytor.
Studiował w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Występował jako solista na koncertach,
m.in. w sezonie 1931/32 z → Łódzką Orkiestrą
Symfoniczną w Łodzi. Uczył też gry na fortepianie.
Komponował utwory na fortepian. W czasie II wojny
świat. przebywał w getcie warszawskim i tam prawdopodobnie zginął.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie; „Muzyka”
1929 nr 11/12; „Przegląd Muzyczny” 1929 nr 6/8; Turkow, Azoy iz es geven;
Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna w Łodzi 1915–1975, Łódź 1975.
91
gorbaty
GORBATY Jan (8 III 1915 Podwołoczyska, Galicja
Wschodnia – 6 IX 1999 Nowy Jork), pianista,
pedagog. Kształcił się pod kier. Zofii Lisickiej
i L. → Münzera w → Konserw. Polskiego Tow. Muz.
we Lwowie. Uzupełniał studia u Paula Weingartena
w Wiedniu, a następnie Izabelli Wengerowej w Mannes
College w Nowym Jorku. Występował jako solista we
Lwowie. Uczestniczył w III → Konk. Pianistycznym
im. F. Chopina w Warszawie w 1937. Po II wojnie
świat. mieszkał w Gdańsku i uczył w PWSM. W 1950
zamieszkał w Nowym Jorku. Występował jako solista.
Uczył m.in. w New York College of Music, na New York
University, City University of New York i Rutgers-State
University of New Jersey. W 1983 utworzył nowojorski
oddział Narodowej Fundacji Chopinowskiej.
Informacje J.G.; Register of Polish-American Scholars, Scientists,
Writers and Artists, ed. D.S. Wandycz, New York 1969; Błaszczyk, Polish
Contribution; „Gazeta Wyborcza” 1999 nr 216; M. Komorowska, Jan
Gorbaty nie żyje, „Ruch Muzyczny” 1999 nr 23; Niewiarowska, Kronika
Międzynarodowych Konkursów; Dybowski, Słownik; Leksykon muzyków
pedagogów.
G
92
GORDON właśc. Jofe Franciszka Fanny (23 XII
1914? Petersburg – 1991 Leningrad), śpiewaczka,
kompozytorka. O jej wykształceniu muz. brak
wiadomości. Prawdopodobnie kształciła się w śpiewie,
opanowała dobrze grę na fortepianie. Nie miała
formalnego przygotowania w zakresie kompozycji.
Podobno uzupełniała studia muz. w Konserw. Muz.
im. N. Rimskiego-Korsakowa w Leningradzie. Była
popularną w okresie międzywojennym kompozytorką
muzyki rozrywkowej. Pisała od 1929 piosenki dla
warszawskich teatrzyków rewiowych, m.in. Morskiego
Oka, Wesołego Wieczoru, Ananasa. Autorka takich
przebojów, jak Pod samowarem siedzi moja Masza,
Bal na Gnojnej, Skrwawione serce, Indie. Utwory jej
nagrywano na płytach Syrena Record, Columbia,
Odeon, Parlophon. W 1932 teatr „8.15” wystawił
jej operetkę Jacht miłości do libretta J. Krzewińskiego i L. Brodzińskiego. W 1935 wystawiono
ją pt. New York baby w Brukseli. W 1934 napisała
muzykę do filmu Alarm. Ok. 1930 wyjechała
do Stanów Zjednoczonych. Przez krótki czas
pracowała w Konserw. Muz. w Chicago, a od
1932 uczyła prywatnie śpiewu w Nowym Jorku.
W 1937 zamieszkała na stałe w Warszawie. Po
wybuchu wojny udała się porzez Wilno do Leningradu,
gdzie mieszkała do końca życia. Prowadziła nadal
działalność kompozytorską, podjęła twórczość
literacką. Skomponowała ponadto wiele piosenek,
pieśni, romansów, a także operetek: Dziewczyna
z Szanghaju, Martin Eden, Wojna i miłość, Pod niebem
Alabamy i operetkę dla dzieci Kot i pingwin. W 1984
zaprzestała działalności kompozytorskiej.
„Bluszcz” 1935 nr 46; Who is Who Today in Musical World. Compiled
in 1936–37. A Biographical and Pictorial Record of Musicians of Today,
New York 1938; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
GORNOWSKI Jan Jakub (21 V 1903 ? – 1 V 1984
Warszawa), altowiolista. Kształcił się w grze na
skrzypcach od 1922 pod kier. Wacława Kochańskiego
Dyplom otrzymał w 1930. W 1929–1939 był członkiem
Kwartetu Warszawskiego wraz z J. → Kamińskim,
M. → Turszem, Z. → Lednickim i M. → Neuteichem.
Od 1935 był członkiem Orkiestry Symfonicznej
Polskiego Radia w Warszawie. Od 1940 uczył gry na
skrzypcach i altówce w Szkole Muz. w Białymstoku.
W 1943–1946 był koncertmistrzem orkiestry
w wytwórni filmów w Ałma Acie. Po II wojnie świat.
był przez blisko ćwierć wieku członkiem → Orkiestry
Filharmonii Warszawskiej. W 1949–1959 prowadził też
klasę altówki w Państwowej Średniej Szkole Muz. nr 3
im. K. Szymanowskiego w Warszawie.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie; 150 lat
PWSM; Fater, Jidisze muzik; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie
1901–1975, Warszawa 1976; 50 lat Szkoły Muzycznej im. Józefa Elsnera
w Warszawie, red. A. Radziwonowicz, M. Radziejowska, D. Wilczak,
Warszawa 1996; 100 lat Filharmonii w Warszawie; Leksykon muzyków
pedagogów.
GOTFRAJD też Godfreid, Gotfrajt Bernard Beniamin,
pseud. Beno Goben (16 VIII 1917 Warszawa – po
1995 Australia), skrzypek, kompozytor. Utwory jego
nagrywała na płytach wytwórni Odeon orkiestra
pod dyr. J. → Gerta. W czasie II wojny świat. trafił
początkowo do getta w Warszawie, a następnie
ukrywał się na aryjskich papierach w Falenicy,
gdzie przeżył wojnę. Po wojnie przez pewien czas
pod nazwiskiem Bernard Goben mieszkał w Łodzi,
po czym w 1958 wyemigrował do Australii i zamieszkał w Nowej Południowej Walii.
GOTLIB Izrael Dawid (ok. 1880 Lublin? – ?), śpiewak,
kantor. Był przez 2 lata kantorem w Lublinie, przez
6 lat w Nowym Targu, przez 2 lata w Budapeszcie
i innych miastach węgierskich. Wyemigrował do
Ameryki.
Rozen, Di geshikhte; D, Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936.
górzyński
GOTLIB Zdzisław (? Kraków – ?), skrzypek,
klarnecista, saksofonista. Studiował na UJ i początkowo
był muzykiem amatorem. Następnie został muzykiem
zawodowym. Był członkiem instrumentalnego zespołu
jazzowego Akademicka Orkiestra „Szał”.
nagrał szereg własnych kompozycji na płytach Syrena
Record. Po II wojnie świat. przebywał w Szczecinie jako
dyryg. orkiestry tamtejszej Rozgłośni Polskiego Radia.
Dyrygował gościnnie orkiestrami filharmonii w Łodzi i we Wrocławiu. Komponował muzykę rozrywkową.
J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967; Fater, Jidisze muzik.
Błaszczyk, Dyrygenci; SMP I; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
GOTTLIEB Gwidon – zob. Borucki Gwidon
GÓRZYŃSKI Tadeusz (1 VII 1899 Kraków – 20 IX
1942 Majdanek), skrzypek, dyrygent, kompozytor.
Był synem J. → Grünberga krakowskiego skrzypka
i dyryg., bratem Władysława i Zdzisława. Kształcił się
w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. Kontynuował
studia w Wiedniu. Od 1924 mieszkał i pracował
w Warszawie, początkowo jako pianista w kawiarni.
W 1925 odbył tournée po Stanach Zjednoczonych
z Orkiestrą Włościańską Karola Namysłowskiego.
W 1927–1935 prowadził własny zespół instrumentalny,
z którym występował w kawiarniach warszawskich,
a także gościnnie we Lwowie, w Krynicy, Ciechocinku.
Dyrygował także orkiestrami teatrów Wesoły Teatr
i Banda. Prowadził zespoły instrumentalne. W 1935
–1939 był członkiem → Małej Orkiestry Polskiego Radia
w Warszawie. Komponował muzykę taneczną oraz
ilustracje muz. do filmów, m.in.: Szaleńcy, Biały ślad,
Legion ulicy (1932, wspólnie z S. → Kataszkiem), Dorożkarz
nr 13 (1937), O czym marzą kobiety (1937), Wierna rzeka
(1936), Rapsodia Bałtyku (1935), Krwawy Wschód (1931),
Biały Murzyn. Zginął jako ofiara nazizmu w obozie zagłady.
„Ruch Muzyczny” 1946 nr 5; Rutowska, Serwański, Straty; Lerski; Syrena
GÓRZYŃSKI Władysław Adolf (20 V 1887 Kraków
– 3 IV 1966 Szczecin), skrzypek, dyrygent, kompozytor.
Był synem J. → Grünberga, krakowskiego skrzypka
i dyryg., bratem Tadeusza i Zdzisława. Początków
gry na skrzypcach uczył się pod kier. ojca, następnie
w 1903–1905 był uczniem Karola Wierzuchowskiego
i Roberta Posselta, po czym kształcił się w harmonii
pod kier. Władysława Żeleńskiego w → Konserw. Tow.
Muz. w Krakowie. Studia dyrygenckie ukończył pod
kier. Feliksa Nowowiejskiego. Następnie uzupełniał
wykształcenie muz. w Lipsku i Berlinie. Przez szereg
lat dyrygował na terenie Niemiec własną orkiestrą,
m.in. w Berlinie. Po powrocie do kraju był dyryg.
orkiestr rozrywkowych w Krakowie. Występował też
gościnnie jako dyryg. na porankach symfonicznych
w Filharmonii Krakowskiej. Od 1934 był instrumentalistą i
jednym z dyryg. → Małej Orkiestry Polskiego Radia. W 1939
Zdzisław Górzyński
GÓRZYŃSKI Zdzisław (29 IX 1895 Kraków – 22 XI
1977 Warszawa), dyrygent. Był synem J. → Grünberga,
krakowskiego skrzypka i dyryg., bratem Tadeusza
i Władysława. Początkowo uczył się gry na skrzypcach
pod kier. ojca. W wieku 7 lat wstąpił do → Konserw. Tow.
Muz. w Krakowie, gdzie kształcił się w grze na skrzypcach
pod kier. Karola Wierzuchowskiego. Od 1906 uczył się
prywatnie gry na fortepianie u Flory Grzywińskiej, a po
jej śmierci powrócił do konserw., gdzie kontynuował
naukę gry na fortepianie pod kier. Wiktora Barabasza.
Uzyskawszy stypendium fundacji W. Żeleńskiego,
przeszedł do prowadzonej przezeń klasy kontrapunktu,
harmonii i kompozycji. Po ukończeniu konserw. wyjechał
do Wiednia, gdzie studiował dyrygenturę pod kier. dyryg.
Wiener Staatsoper, Franza Schalka. Po powrocie do
Krakowa wspólnie z Bolesławem Wallek-Walewskim
zorganizował w 1916 orkiestrę symfoniczną Związku
Zawodowego Muzyków. W tymże roku dyrygował
operą w Teatrze Miejskim im. J. Słowackiego. Po
szeregu koncertów w Krakowie zaproszony został
w 1917 do Lwowa, gdzie dyrygował w operze i operetce.
W 1918/19 dyrygował ponownie w Krakowie,
w operetce w Teatrze Nowości. W 1921–1924 zajmował
stanowisko dyryg., a następnie także dyrektora operetki
w Teatrze Nowości w Warszawie. W tym okresie bywał
stałym gościem przy pulpicie dyrygenckim → Łódzkiej
Orkiestry Symfonicznej. W 1924 objął stanowisko
dyryg. opery w Teatrze Polskim w Katowicach. W 1926
zaproszony został do Wiednia dla pokierowania stroną
muz. realizacji Halki S. Moniuszki na scenie tamtejszej
G
93
gradstein
G
Volksoper, której premiera 9 V 1926 przyniosła mu
wielki sukces. W końcu 1926 został dyryg. operetki
w Teatrze Popularnym w Krakowie, w 1927/28 był dyryg.
opery w Teatrze Wielkim w Warszawie i występował
także na koncertach Filharmonii Warszawskiej.
Rok później kierował operetką w Teatrze Kazimiery
Niewiarowskiej i dyrygował orkiestrą nowo powstałej
Filharmonii Ludowej w teatrze Ateneum. W tym
czasie dyrygował także orkiestrami warszawskich
→ teatrów rewiowych Karuzela, a następnie Morskie
Oko. W 1929 powrócił do Lwowa, gdzie ponownie do
1931 dyrygował w operze i operetce. W tym czasie
nawiązał również współpracę z Leonem Schillerem
w Teatrze Dramatycznym. W 1931 przeniósł się na
stałe do Warszawy, najpierw na stanowisko dyryg.
operetek i komedii muz. w Teatrze Polskim i innych
teatrach pod dyr. Arnolda Szyfmana, potem od 1934,
stałego dyryg. popularnej → Małej Orkiestry Polskiego
Radia. W międzyczasie dyrygował gościnnie koncertami
symfonicznymi w filharmoniach w Warszawie
i Krakowie. W latach II wojny świat. ukrywał się pod
nazwiskiem Jan Zbigniew Michalczyk, przerwał
działalność artystyczną i utrzymywał się z prywatnych
lekcji muzyki. W 1945 zorganizował i objął kierownictwo
Filharmonii w Łodzi. W 1945–1948 prowadził również
klasę dyrygentury w PWSM w Łodzi. W 1948 został
dyr. i dyryg. Państwowej Opery w Poznaniu, a w rok
później zajął analogiczne stanowisko w Warszawie.
W 1952–1954 był dyryg. Filharmonii tamże. W 1954
objął ponownie dyrekcję poznańskiej opery. Od 1961
dojeżdżał ponadto do Państwowej Opery w Warszawie.
Obok działalności dyrygenckiej w kraju odbył szereg
podróży artystycznych za granicę, dyrygując zarówno
w operach, jak i na estradach koncertowych. W ciągu
40 lat kierował wykonaniami wszystkich rodzajów muzyki,
od lekkiej, a nawet jazzu, poprzez operetkę, do opery
i najpoważniejszego repertuaru symfonicznego.
„Almanach Sceny Polskiej” 1959/1960–1967/1968; Błaszczyk, Dyrygenci;
SMP I; SBTP II; „Almanach Sceny Polskiej” 1977/1978; „Ruch Muzyczny”
1977 nr 26; EM PWM III; Z dziejów Akademii Muzycznej w Łodzi (materiały
historyczne), cz. I: PWSM 1945–1975, Łódź 1991, SBTP II; EM PWM III.
GRADSTEIN Alfred (30 X 1904 Częstochowa – 29 IX
1954 Warszawa), kompozytor. W 1922–1925 studiował
dyrygenturę u Henryka Melcera, a kompozycję u Romana
Statkowskiego w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Odbywał też studia na Wydziale Filozoficznym
UW. Dalsze studia muzyczne odbywał w 1925–1927
w Hochschule für Musik w Wiedniu, gdzie był w kompozycji
uczniem Josepha Marxa, a w dyrygenturze Clemensa
Kraussa. W 1928–1947 mieszkał w Paryżu, prowadząc od
94
Wiera Gran
1936 akcję umuzykalniania w środowisku robotniczym.
W 1947 powrócił do Polski i osiadł w Warszawie, zajmując
się twórczością kompozytorską. Za tę twórczość był
dwukrotnie odznaczony Państwową Nagrodą Muzyczną.
„Muzyka” 1954 nr 9/10, 1955 nr 1/2; Kultura muzyczna Polski Ludowej
1944–1955, red. J.M. Chomiński, Z. Lissa, Kraków 1957; SMP I; Baker’s
Biographical Dictionary; EM PWM III; M. Hanuszewska, B. Schaeffer,
Almanach polskich kompozytorów współczesnych, wyd. III, Kraków 1982;
Z. Adrjański, Kalejdoskop estradowy. Leksykon polskiej rozrywki 1944
–1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002.
GRAJDYGIER Uszer – zob. Grüdiger Adolf
GRAN Wiera właśc. Grynberg, Dwojra też Grinberg,
pseud. Sylvia Green, Wiera Green, Mariol (20 IV
1914 [1916] Białystok [Rosja] – 19 XI 2007 Paryż),
piosenkarka. Uczyła się w szkole baletowej Ireny
Prusickiej. Z powodu kontuzji zrezygnowała z nauki
tańca. Jako piosenkarka występowała od 1934
w dancingu Paradis oraz w kawiarniach IPS, SIM,
Bagatela, Vogue na ul. Złotej. Występowała też
w 1937 w teatrze Wielka Rewia. W 1936 zagrała
w filmie On a hejm. Nagrywała płyty dla wytwórni
Syrena Record i Odeon. Po wybuchu wojny przedostała
się do Lwowa, ale w 1940 powróciła do Warszawy,
gdzie występowała do zamknięcia getta, następnie
grossmann
występowała w Krakowie, skąd w 1941 powróciła do
getta warszawskiego. Występowała w kawiarniach:
Melody Palace na Rymarskiej, Sztuka i w teatrze Femina.
W 1942 uciekła z getta i ukrywała się w domu swego
męża, doktora Kazimierza Jezierskiego. Po zakończeniu
okupacji hitlerowskiej podjęła występy estradowe w Łodzi,
Krakowie i Warszawie. W 1945 aresztowana pod zarzutem
kolaboracji, ale wkrótce została zwolniona. Sąd Związku
Artystów Scen Polskich oczyścił ją z wszelkich zarzutów.
Występowała w audycjach Polskiego Radia, nagrywała
płyty dla wytwórni Muza. W 1950 wyjechała do Izraela,
a stamtąd do Francji. Zamieszkała w Paryżu. Dokonała
szeregu nagrań płytowych dla wytwórni francuskich
i amerykańskich. Występowała z koncertami w Stanach
Zjednoczonych, Meksyku, Wenezueli, Kanadzie, Belgii,
Szwajcarii, Szwecji, Izraelu. W 1965 występowała
w Polsce i nagrywała dla Polskich Nagrań. Zyskała dużą
popularność.
W. Gran, Sztafeta oszczerców: autobiografia śpiewaczki, Paris 1980;
Fuks, Muzyka ocalona; Z. Adrjański, Kalejdoskop estradowy. Leksykon
polskiej rozrywk 1944–1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002;
Lerski, Syrena Record; Engelking, Leociak, Getto warszawskie; Lerski,
Encyklopedia, A. Tuszyńska, Oskarżona: Wiera Gran, Kraków 2010.
GREY Allan właśc. Żmigrod Józef (23 II 1902 Tarnów
– 10 IX 1973 Amersham, Anglia), kompozytor. Studia
muz. odbył pod kier. Arnolda Schönberga w Wiedniu.
Pisał muzykę do produkcji teatralnych Maxa Reinharda.
Zaczął pisać muzykę do filmów wytwórni Universum
Film Actiensgesellschaft. Po dojściu Hitlera do
władzy przeniósł się do Anglii i rozpoczął współpracę
z angielskim przemysłem filmowym, głównie
z wytwórnią Powell and Pressburger. Skomponował
muzyką do ponad 20 filmów, m.in.: The Life and Death
of Colonel Blimp (1943), A Canterbury Tale (1944), I Know Where I’m Going! (1945) i A Matter of Life and
Death (1946), The African Queen (1951).
Destination London: German-Speaking Emigrésand British Cinema
1925–1950, ed. T. Bergfelder, C. Cargnelli, Oxford 2008.
GRIFFEL Sabina (? – ?), śpiewaczka, pedagog. Żyła
i działała we Lwowie w okresie międzywojennym.
Występowała na koncertach, m.in. w Polskim Radiu.
Uczyła też śpiewu w jednej ze szkół muz.
Plohn, Muzyka.
GRINWALD Mosze (1843 ? – 1910 Łódź?), śpiewak,
kantor. Działał w Turku, Sosnowcu i Łodzi.
Sefer Sosnowiec w’haswiwa b’Zagłębie, ed. M.S. Geshuri, Tel Aviv 1979.
GROSS Jakub (1885 ? – 23 II 1925 Warszawa),
klarnecista. Przez szereg lat grał na klarnecie
„Przegląd Muzyczny” 1911 nr 23; M. Gołębiowski, Filharmonia
GROSSMAN Zygmunt (12 V 1889 Kożuszki
k. Sochaczewa – 18 III 1973 Warszawa), skrzypek,
dyrygent. Uczył się w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Od 1918 studiował grę na skrzypcach u Stanisława
Barcewicza. W 1906–1915 i 1918–1920 grał
w małych orkiestrach salonowych i kinowych, m.in.
w 1913 prowadził orkiestrę salonową w Lublinie.
W 1920–1922 grał w pierwszych skrzypcach w → orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie, w 1923–1925
w pierwszych skrzypcach w → orkiestrze Filharmonii
Warszawskiej. W 1925–1930 przebywał w Krakowie,
gdzie prowadził zespół kinowy i uczył w → Szkole Muz.
im. W. Żeleńskiego. W 1930–1939 prowadził zespoły
w lokalach rozrywkowych w Warszawie, m.in. Bristol,
Europejski, Italia. W 1946–1956 grał w orkiestrze
Filharmonii Warszawskiej, od 1956 w orkiestrze Opery
Warszawskiej.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; SMP I; M. Gołębiewski,
Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Kraków 1976; Kraków muzyczny
1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980; 100 lat Filharmonii
w Warszawie.
G
GROSSMANN Ludwik (6 III 1835 Turku, woj.
poznańskie – 15 VII 1915 Wiesbaden), organista
wirtuoz, dyrygent, kompozytor. Uczył się początkowo
gry na fortepianie pod kier. Józefa Drobniewskiego,
a gry na skrzypcach – Wawrzyńca Kopińskiego
w Kaliszu. Kontynuował studia muz. pod kier. Karla
Friedericha Rungenhagena w Berlinie. Od 1854
uczył muzyki w Instytucie Szlacheckim w Warszawie,
a po jego zamknięciu wszedł w 1857 w spółkę
z Hermanem, właścicielem składu fortepianów
i organów i objął kierownictwo artystyczne firmy. Był
współzałożycielem i długoletnim członkiem zarządu
WTM oraz członkiem dyrekcji Teatrów Warszawskich,
a przez pewien czas także dyr. opery w Teatrze Wielkim.
W ciągu wielu lat często dyrygował na koncertach
symfonicznych orkiestrami: Teatru Wielkiego, WTM,
Filharmonii Warszawskiej. Występował także jako
dyryg. koncertów w Resursie Kupieckiej, kierował
koncertami organizowanymi na cele dobroczynne.
Był ponadto dyryg. amatorskich chórów męskich, m.in.
Chóru Warszawskiego Tow. Cyklistów. Jego dorobek
kompozytorski obejmuje głównie opery, m.in.: Rybak
95
gruder
GRÜDIGER Adolf też Grajdygier Uszer, pseud. Adolfo
Rudighieri (1848 ? – 6 VII 1906 Warszawa), śpiewak,
baryton. W 1866–1873 studiował z przerwami śpiew
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był uczniem Józefa
Pane. W 1873 wystąpił na popisie i wyróżnił się
spośród innych uczniów. Miał „głos dźwięczny,
metaliczny i dość silny”. Krytykowano jedynie dykcję.
W 1873 debiutował na scenie Teatru Wielkiego.
W 1873–1876 śpiewał partię Luny w Trubadurze G. Verdiego, Mathisena w Proroku G. Meyerbeera, Rodryga
w Don Carlosie i Don Carlosa w Mocy Przeznaczenia G. Verdiego. W 1876 wyjechał na dalsze studia śpiewacze
do Wiednia. Na sezon 1877/78 zaangażowany został
do Varese. Ponownie wystąpił w Warszawie w 1878.
Występował też na koncertach w Resursie Obywatelskiej.
W sezonie 1881/82 występował w Mediolanie, w Teatro
dal Verme. W 1889 wystąpił gościnnie w Warszawie.
We Włoszech używał pseud. Adolfo Rudighieri.
Okopowej; „EMTA” 1886 nr 139; 1887 nr 222, 1889 nr 285; „Kłosy” 1873
nr 422, 439; „Ognisko Domowe” 1873 nr 41; „EMTA” 1880 nr 20, 1882
nr 11, 1889 nr 319, 321; SBTP.
G
Ludwik Grossmann
z Palermo i Duch wojewody, utwory symfoniczne,
m.in. uwertury: Maria i Szermierz z Rawenny, Fantazja
z tematów polskich, Suita ukraińska i Marsz triumfalny,
a także utwory kameralne, fortepianowe oraz pieśni
solowe i chóralne.
Sowiński, Słownik; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa
1888; Okręt, Rocznik; W. Poźniak, Grossmann Ludwik,
PSB IX; MGG V; Błaszczyk, Dyrygenci; EM PWM III; The New Grove
Dictionary X.
GRUDER Leon Ludwik (31 XII 1870 Bóbrka,
pow. krośnieński – 1941 Lwów), doktor medycyny,
okulista, wiolonczelista, krytyk muz. Ukończył
Gim. im. Franciszka Józefa we Lwowie. Studia
medyczne odbywał początkowo na UJ, następnie na
Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Praktykował
jako lekarz we Lwowie. Był też docentem chorób oczu
na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego. Od
1905 działał jako krytyk muz. Był m.in. recenzentem
„Gazety Narodowej” i „Dziennika Ludowego”.
J. Białynia-Chołodecki, Księga pamiątkowa półwiekowego jubileuszu
Gimnazyum im. Franciszka Józefa I we Lwowie 1858–1908, Lwów 1909;
Oficerowie Wojska Polskiego 1918–1921, Warszawa 1921; Plohn, Muzyka;
Olszewicz, Lista.
96
GRUENBERG Eugeniusz (30 X 1854 Lwów – 11 XI
1928 Boston), skrzypek, pedagog, kompozytor.
Kształcił się w 1869–1876 w Konserw. Tow.
Przyjaciół Muzyki w Wiedniu w grze na skrzypcach
u Karla Heisslera, w kompozycji u Antona Brücknera
i Hermanna Desoffa, w grze kameralnej i orkiestrowej
u Josefa Hellmesbergera. Przez 10 lat był członkiem
Gewandhaus Orchestra w Lipsku. Następnie
wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. W 1889
–1896 był członkiem grupy altówek Boston Symphony
Orchestra. Przez 3 lata uczył gry na skrzypcach
w Boston Conservatory of Music. Od 1896 był prof. gry
na skrzypcach i altówce oraz zespołów kameralnych
w New England Conservatory of Music. Komponował
muzykę baletową, utwory symfoniczne, skrzypcowe
i pieśni. Opublikował też podręczniki gry na skrzypcach
Violin Teaching and Violin Studies (1919).
Who’s Who in Music and Musical Gazetteer. Biographical Dictionary and
Record of World’s Musical Activity, ed. C. Saerchinger, New York 1918;
Musical Who’s Who, A Biographical Survey of Contemporary Music, ed. P.
Key, New York 1931; Baker’s Biographical Dictionary; O. Thompson, The
International Cyclopedia of Music and Musicians, New York 1963; SMP I.
GRÜNBERG Józef (? – ?), skrzypek. Był ojcem
Tadeusza, Władysława i Zdzisława Górzyńskich.
W końcu XIX w. był przez pewien czas członkiem orkiestry
Jana Straussa syna. Działał następnie w Krakowie jako
skrzypek i dyryg. zespołów instrumentalnych.
gutwerk
GRÜTZHÄNDLER Felicja – zob. Kaszowska Felicja
GRÜTZHÄNDLER Fryderyk – zob. Kaszowski
Fryderyk
GRÜTZHÄNDLER Szymon też Gutsztejn Szrage Fajwel (1838 Warszawa ? – 7 XII 1917 Warszawa),
śpiewak, kantor. Był ojcem Felicji i Fryderyka. Kształcił się pod kier. Markusa Hasta i Moritza Deutscha
we Wrocławiu. Już w l. 60. był czynny jako kantor
w Warszawie. Od 1874, jako następca J.L. → Weissa,
był nadkantorem w → Synagodze Postępowej na
ul. Daniłowiczowskiej, a następnie od 1878
w → Wielkiej Synagodze na Tłomackiem. Stanowisko
to zajmował do 1908. Został następnie inspektorem
sierocińca dla dzieci żydowskich i tam odprawiał
nabożeństwa.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „EMTA” 1886 nr 139; 1887 nr 222,
1889 nr 285; D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon,
Warsze 1936; Cmentarze m.st. Warszawy. Cmentarze żydowskie,
Warszawa 2003.
GRUSZKOWSKI Abram (? – ?), trębacz, kapelmistrz
wojskowy. Dyplom kapelm. wojskowego uzyskał w 1909
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Do 1915 był kapelm.
w Warszawie. W tym czasie grywał też na trąbce
w orkiestrze teatru żydowskiego tamże.
GUCKEL też Huckel Jan Jerzy (1806 Śląsk – ?),
pianista, pedagog, kompozytor. Kształcił się we
Wrocławiu. Działał początkowo jako nauczyciel muzyki
oraz właściciel składu i wypożyczalni fortepianów
w Poznaniu. Był kompozytorem patriotycznych
utworów fortepianowych podczas powstania
listopadowego, m.in. Atak pod Dębem Wielkiem.
Z polecenia Józefa Elsnera mianowany został w 1839
nauczycielem śpiewu w Szkole Rabinów w Warszawie
i zajmował to stanowisko do ok. 1860.
T. Strumiłło, Szkice z polskiego życia muzycznego XIX w., Kraków
1954; SMP I; Walka caratu ze szkołą polską w Królestwie Polskim
w latach 1831–1870: materiały źródłowe, oprac. K. Poznański,
Warszawa 1993.
GÜNSBERG Henryk (22 VIII 1899 ? – 1943 Lwów),
doktor medycyny, pianista wirtuoz i akompaniator,
pedagog. Kształcił się w grze na fortepianie pod
kier. Louisa Dietla, Viléma Kurza, Jerzego Lalewicza,
L. → Siroty i E. → Steuermanna. Działał jako solista
i pedagog we Lwowie. W l. 30. był prof. gry na
fortepianie w → Lwowskim Instytucie Muz. Anny
Niementowskiej. W końcu l. 30. uczył w → Szkole
Muz. im. I.J. Paderewskiego. Współpracował także
z żydowskim teatrem studyjnym Maska. Dojeżdżał
też do Stanisławowa i uczył gry na fortepianie
w Konserw. im. S. Moniuszki. Zamordowany w obozie
koncentracyjnym przy ul. Janowskiej we Lwowie.
Almanach Żydowski, red. A. Stachel, Lwów 1937; Rutowska, Serwański,
Straty; Fuks, Straty.
GÜNSBURG też Ginsburg 1° voto Zygman 2° voto
Czarnocka Flora Teresa Florentyna (12 III 1892
Warszawa – ?), pianistka. Była żoną E. → Zygmana.
Kształciła się w grze na fortepianie początkowo
w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu, potem
w → Instytucie Muz. w Warszawie pod kier. Aleksandra
Michałowskiego, uzyskując dyplom w 1913. Od 1913
kształciła się dalej w grze na fortepianie w Królewskim
Konserw. Muz. w Lipsku. Od 1915 koncertowała
w Stanach Zjednoczonych. Po 1918 koncertowała
w kraju, m.in. w 1927 w Filharmonii Warszawskiej oraz
za granicą, w Anglii i Stanach Zjednoczonych. Osiadła
następnie w Chicago, gdzie przez wiele lat czynna była
jako pedagog.
G
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; informacje rodziny;
„Muzyka” 1924 nr 1, 1927 nr 3, 4; „Świat” 1931 nr 11; „Muzyka Polska”
1938 nr 10.
GUTMAN Karol (? Kraków – ?), wiolonczelista,
pedagog. Kształcił się i czynny był w okresie XX-lecia
międzywojennego jako muzyk w Krakowie. Uczył gry
na wiolonczeli w → Żydowskim Instytucie Muz. Brał
udział w pracach Żydowskiego Tow. Muz. Grał też
w Żydowskiej Orkiestrze Kameralnej tamże.
GUTWERK Mosze (1906 Warszawa – 1942
Warszawa?), dyrygent chórów, kompozytor. Kształcił
się w 1929–1932 w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie pod kier. Jana Maklakiewicza i Kazimierza
Sikorskiego. Od 1932 był dyryg. chórów w → Synagodze
Synaj w Warszawie. Od 1937 pełnił te same obowiązki
w → Synagodze Praskiej. Uczył śpiewu w szkołach
żydowskich. Komponował muzykę liturgiczną
i świecką. Zginął jako ofiara nazistów.
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon, Warsze 1936,
Entsiklopedia szel galujot, ed. I. Grinbaum, Jeruszalaim–Tel Aviv 1953;
Fater, Jidisze muzik, Fuks, Straty.
97
guzikow
w 1833–1835 wędrował po Galicji i Bukowinie, grał m.in.
we Lwowie i w Krakowie, zdobywając coraz większe
uznanie. Występował następnie w Pradze i w Wiedniu,
gdzie dał 12 koncertów w Josefstadt Theater. Zagrał
także na dworze cesarskim. Odbył następnie tournée
po Niemczech, odnosząc wielkie sukcesy w Berlinie,
we Frankfurcie i w Lipsku, wystąpił w Brukseli na
dworze królewskim. Odnosił kolejne sukcesy w Paryżu,
gdzie grę jego podziwiali m.in. F. Liszt i F. Chopin.
W jego koncertach uczestniczyli wybitni ówcześni
artyści, jak pianista F. Kalkbrenner czy wiolonczelista
S. Leo. Repertuar Guzikowa obejmował głównie
jego własne kompozycje, zwłaszcza fantazje
na tematy polskie. Grywał również własne
transkrypcje popularnych koncertów fortepianowych
i skrzypcowych, głównie K.M. Webera, J.N. Hummla,
F.A. Hofmeistra, N. Paganiniego, a także oper
G. Rossiniego, J. Elsnera, K. Kurpińskiego.
Józef Guzikow
G
GUZIKOW Józef Michał (2 IX 1806 Szkłów, obw.
mohylewski – 21 X 1837 Akwizgran), wirtuoz na
tzw. harmonice słomianej, prototypie dzisiejszego
ksylofonu, którą sam udoskonalił. Był synem muzyka,
flecisty i członkiem rodzinnej kapeli, w której grał
na flecie. Z powodu słabego zdrowia porzucił ten
instrument i rozpoczął wędrówkę po miastach
Białorusi, Rosji i Ukrainy, m.in. Moskwie, Odessie
i Kijowie, przez pewien czas grał w Warszawie,
Słomiana harmonika Guzikowa
98
S. Schlesinger, Josef Gusikow und dessen Holz- und Stroh-instrument,
Wien 1836; [S. Przyłęcki] S.P., Guzikow, „Rozmaitości Lwowskie” 1844
nr 10; J. Goldszmit, Józef Guzikow, „Izraelita” 1867 nr 14; A. Kohut,
Berühmte israelitische Männer und Frauen in der Kulturgeschichte der
Menschheit, Bd I, Leipzig 1900; I.J. Pirożnikow, Der sztrojner cimbal un
zajn erfinder (cum 80-stn jorcajt fun Michel Josef Guzikow), „Cukunft”
1917 nr 5: G. Saleski, Famous musicians; J. Jampolski, Josif Guzikow,
„Sowietskaja Muzyka” 1959 nr 11; SMP I; A. Vodarsky-Shiraeff, Russian
Composers and Musicians. A Biographical Dictionary, New York 1969;
M. Fuks, Józef Michał Guzikow – zapomniany geniusz muzyczny, „Biuletyn
Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1971 nr 78; I. Poniatowska,
Guzikow Józef Michał, [w:] EM PWM III; Fuks, Muzyka ocalona; R. Ottens,
J. Rubin, Klezmer-Musik, Kassel 1990; Idelsohn, Jewish Music; Baker’s
Biographical Dictionary; F. Lilienfeld, Die Musik der Juden: Osteuropas.
Lomir ale singen, ed. P. Goldman, Zürich 2002; MGG VIII.
H
HAAR też Haber Leopold, właśc. Springer Chaskiel
(9 X [10 IV] 1910 Tarnów – 24 XI 1954 São Paulo), artysta
grafik, pianista, dyrygent, kompozytor. Studiował
w ASP w Krakowie. W czasie studiów, wraz z bratem
Zygmuntem, fotografem, założyli Akademicką
Orkiestrę „Szał”, z którą z powodzeniem występowali
w Krakowie i innych miastach polskich. Wspólnie
z bratem komponował piosenki i układał do nich
teksty. Największym sukcesem Leopolda było Tango
Łyczakowskie do słów Zygmunta. H. założył następnie
orkiestrę Silver Jazz, a później grał w orkiestrze Banda
w Krakowie. Po wybuchu II wojny świat. przebywał we
Lwowie, a następnie w ZSRR. Tam wstąpił do Armii
gen. Andersa. W 1947 osiadł w Brazylii, gdzie pracował
jako artysta plastyk.
J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967; Materiały do dziejów Akademii
Sztuk Pięknych w Krakowie: 1895–1939, t. II, oprac. J. Dutkiewicz et. al.,
Wrocław 1969; Fater, Jidisze muzik; Lerski, Syrena Record [pod Haber];
HABER Leopold – zob. Haar Leopold
HACKER Leon (? – ?), skrzypek. Na krótko przed
I wojną świat. uczył gry na skrzypcach w Szkole Muz.
Tow. Muz. im. S. Moniuszki w Stanisławowie.
Kalendarz muzyczny informacyjno-statystyczny na rok 1913, zebr. i ułoż.
M. Wilden, Warszawa 1912.
HAENDEL też Händel Ida (15 XII 1923 Chełm),
skrzypaczka wirtuoz. Kształciła się w Łodzi, następnie u M. → Michałowicza w Warszawie. Kontynuowała studia u Carla Flescha w Staatliche Hochschule für Musik w Berlinie i George’a Enescu w Paryżu.
Na I → Międzynarodowym Konk. Skrzypcowym
Ida Haendel
im. Henryka Wieniawskiego w 1935 otrzymała VIII
nagrodę. Już jako kilkunastoletnia dziewczynka zrobiła
wielką karierę, koncertując we wszystkich większych
ośrodkach muz. w Europie i poza nią. Po II wojnie
świat. mieszkała w Londynie, od 1952 w Montrealu,
od 1973 w Miami na Florydzie. W 1973 odbyła z London Symphony Orchestra tournée koncertowe po
Chinach. Jest laureatką nagrody im. Jana Sibeliusa.
99
haftman
W 2003 występowała na I Międzynarodowym Festiwalu
Paganiniego we Wrocławiu i Festiwalu Muzyka
w Starym Krakowie. W 2006 grała na skrzypcach
podczas wizyty papieża Benedykta XVI w obozie
koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Nagrywała płyty
dla wytwórni Decca Records i Deutsche Gramophon.
Uchodzi za najwybitniejszą interpretatorkę twórczości
Henryka Wieniawskiego, zasiada w jury konkursów
jego imienia. W 1970 wydała autobiografię Kobieta
ze skrzypcami (Londyn 1970). Gra na XVII-wiecznych
instrumentach Stradivariusa (z 1696) i Guarneriego.
Yizker-bukh Khelm, red. M. Bakalczuk-Felin, Yohanesburg 1954; EM
PWM IV; Who’s who in Music and Musicians International Directory,
14 ed. by D.M. Cummings, Cambridge 1994; Fater, Jidisze muzik; Woman
with Violin. The Autobiography of Ida Haendel, London 1970; Baker’s
Biographical Dictionary; J. Kusiak, Skrzypce od A do Z, Kraków 1999;
The New Grove Dictionary X; R. Połczyński, Da capo. 75 lat Międzynarodowych Konkursów im. Henryka Wieniawskiego, Poznań 2011.
H
HAFTMAN Józef (1898 Warszawa – 1943
Oświęcim), pianista, akompaniator, kompozytor.
W l. 20. współpracował z kabaretem literackim
Picador, komponował muzykę do przedstawień, tam
też zaprezentował swoją suitę fortepianową Gruba
Berta. W 1926 komponował muzykę dla teatrzyku
literackiego Eldorado. Pisał ilustracje muzyczne
i piosenki dla teatru rewiowego Ananas. Wraz
z Z. → Białostockim skomponował komedię
muzyczną Miłość i złoto wystawioną w 1933 w teatrze
„8.15”. W l. 30. kompozycje jego ukazywały się na
płytach gramofonowych. Występował jako pianista
i akompaniator w kawiarniach i lokalach rozrywkowych.
W czasie wojny został aresztowany przez nazistów
w Warszawie, wysłany do obozu koncentracyjnego
w Oświęcimiu i tam zastrzelony.
HAKMACHER Lili – zob. Hakowska Alicja Lili
HAKOWSKA poprzednio Hakmacher, też Rozgórska
Alicja Lili (11 III 1907 Warszawa – 13 IX 1983 Wrocław),
skrzypaczka, pedagog. Kształciła się pod kier. M. →
Michałowicza w → Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina
w Warszawie. Studiowała też przez 2 lata w Wiedniu
pod kier. Arnolda Rosé. Od ok. 1925 występowała
jako solistka. W 1919–1928 była członkiem orkiestry
Filharmonii Warszawskiej. W 1927–1939 prof. gry na
skrzypcach w Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie.
W 1935 zasiadała w jury I → Międzynarodowego
Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego
100
Alicja Hakowska
w Warszawie. W czasie II wojny świat. była więźniem
obozów koncentracyjnych. Po wojnie używała nazwiska
Rozgórska i mieszkała we Wrocławiu. Była członkiem
orkiestry Państwowej Filharmonii i Państwowej Opery
oraz pedagogiem muz., od 1948 w PWSM tamże.
K. Wiłkomirski, Alicja Hakowska nie żyje; „Ruch Muzyczny” 1983 nr 24;
Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu 1948–1988.
Suplement i noty biograficzne pedagogów oraz byłych pedagogów i wykaz
absolwentów w latach 1974–1988, Wrocław 1988; 100 lat Filharmonii
w Warszawie; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia; Leksykon
HALBER Jakub (1906 ? – XII 1984 Nowy Jork),
skrzypek. Był instrumentalistą w zespołach jazzowych
w różnych miastach polskich. Wyjechał do Stanów
Zjednoczonych.
HALBER Rafał (1907 ? – 1942 ?), wiolonczelista.
Od 1921 kształcił się w grze na wiolonczeli pod kier.
E. → Kochańskiego w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. W 1933 otrzymał dyplom. W czasie
służby wojskowej grał w orkiestrze 36 pp w Warszawie.
W 1934–1939 był członkiem → Orkiestry Symfonicznej
Polskiego Radia.
150 lat PWSM; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty.
halpern
HALLER Tinka (? Stanisławów – ?), śpiewaczka,
pedagog. Początki wykształcenia muz. zdobyła w rodzinnym mieście. Studiowała śpiew solowy w → Konserw. Muz. w Wilnie. Po powrocie do Stanisławowa uczyła śpiewu w Szkole Muz. im. S. Moniuszki.
HALOFF – zob. Chałow
HALPERIN Henryk (3 V 1896 Warszawa – ?),
skrzypek, dyrygent orkiestr kameralnych, kompozytor.
Kształcił się w grze na skrzypcach w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. Przez szereg lat działał
jako skrzypek i kompozytor w Berlinie, po czym
powrócił do kraju i w 1936 objął dyrekcję nowo
powstałej → Warszawskiej Orkiestry Kameralnej,
dyrygując koncertami tej orkiestry, m.in. w Filharmonii
Warszawskiej. Po II wojnie świat. przebywał w Los
Angeles w Stanach Zjednoczonych.
Stengel, Gerigk, Juden; Błaszczyk, Dyrygenci.
HALPERIN też Hajlpern Icchak Hirsz (1854
Żytomierz – po 1918 Wiedeń), śpiewak, kantor, kompozytor. Był kantorem w Chersoniu i Berdyczowie.
Uchodził za jednego z najlepszych kantorów w Rosji.
Od 1886 przez 25 lat był głównym kantorem → Synagogi
Postępowej Temple we Lwowie. Następnie przeniósł się
do brata do Wiednia, gdzie zmarł wkrótce po zakończeniu
I wojny świat. Skomponował m.in. operę Nebukadnecar,
wykonaną z powodzeniem we Lwowie. Komponował też
inne utwory sceniczne i pieśni.
Zaludkowski, Kulturtreger; I. Alter, Icchak Hirsz Halewi Halperin.
„Di Chazonim Welt” 1935 nr 2; M. Bałaban, Historia lwowskiej synagogi
postępowej, Lwów 1937; Plohn, Muzyka.
HALPERN Abram (ok. 1880 ? – ?), śpiewak, baryton.
Studiował śpiew solowy pod kier. Oktawiusza Nouvelli
w → Instytucie Muz. w Warszawie, uzyskując atestat
w 1898, a dyplom w 1899. Od 1898 do 1900 uczył na
tej uczelni śpiewu solowego.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; 150 lat PWSM;
A. Rutkowska, Działalność pedagogiczna Instytutu Muzycznego
Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967.
HALPERN Feliks (28 XII 1866 Warszawa – 3 II
1942 Łódź), pianista, pedagog, krytyk, kompozytor.
Studia muz. odbywał początkowo w Konserw. Muz.
Ignacego i Tadeusza Hanickich w Łodzi, następnie
w Akademii Muz. Teodora Kullaka w Berlinie. Działał
w Łodzi jako pedagog gry na fortepianie. Od 1898 był
nauczycielem na średnim kursie fortepianu w Konserw.
I. i T. Hanickich. Wygłaszał pogadanki do „Poranków
muzycznych”, koncertów → Łódzkiej Orkiestry
Symfonicznej. Był także krytykiem muz., m.in. prowadził
dział muz. w „Nowym Kurierze Łódzkim”, publikował
w „Tygodniku Łódzkim Ilustrowanym”, „Głosie Polskim”,
„Prawdzie” i „Głosie Porannym”. Był członkiem zarządu
ŁTM. Komponował pieśni, taneczne parafrazy i utwory
salonowe na fortepian. Skomponował m.in. pieśni do
słów K. Tetmajera i L. Staffa W lipowe kwiaty, a także
piosenki: A gdy na wojenkę szli ojczyźnie służyć, do
słów E. Słońskego (1915), Czarna Mańka, do słów
Cz. Gumkowskiego (1916), Dramat lokatorski, do słów
J. Tuwima (1920), Przygoda z kelnerką, do słów J. Tuwima
(1920). Zmarł na tyfus w getcie łódzkim.
Kronika Getta Łódzkiego, t. I, Łódź 1965; R. Iżykowski, Nauczyciele muzyki
w Łodzi 1806–1918, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły
Muzycznej w Łodzi” 1978 nr 6; A. Kempa, Sylwetki łódzkich dziennikarzy
i publicystów, Łódź 1991; A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do roku
1918, Łódź 1994; A. Kempa, M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik
biograficzny, t. I, Łódź 2001; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
HALPERN Maksymilian Mordko (1869 Lublin – ?),
kontrabasista, dyrygent orkiestr teatralnych. Kształcił
się w grze na kontrabasie pod kier. Antoniego Meyera
od 1887 w → Instytucie Muz. w Warszawie. Uzyskawszy
dyplom w 1891, grał przez pewien czas na kontrabasie w
→ Orkiestrze Teatru Wielkiego tamże, a następnie w orkiestrach operowych i symfonicznych w Rosji. Od 1901 był
przez długie lata kontrabasistą w → Orkiestrze Filharmonii
Warszawskiej. Był także dyryg. orkiestr w warszawskich
teatrach rewiowych, m.in. w teatrze Czarny Kot. W 1926
–1927 dyrygował szeregiem koncertów symfonicznych dla
młodzieży urządzanych w Teatrze Nowości.
H
„Przegląd Muzyczny” 1911 nr 23; „Muzyka” 1926 nr 11/12; Błaszczyk,
Dyrygenci; Fater, Jidisze Muzik; 100 lat Filharmonii w Warszawie.
.
HALPERN Róża (1872 Warszawa – 1 VIII 1942
Warszawa), pianistka, śpiewaczka. Ukończyła studia
pianistyczne w → Instytucie Muz. w Warszawie,
kontynuowała naukę pod kier. Teodora Leszetyckiego
w Wiedniu. W śpiewie kształciła się pod kier. Heleny
Herman-Skrzyńskiej w Warszawie i Félii Litvinne
w Paryżu. Zdobyła uznanie jako śpiewaczka estradowa
w Berlinie, Paryżu i Londynie. W czasie występów
sama sobie akompaniowała. Była nauczycielką śpiewu
w Warszawie.
1910 nr 9, 1914 nr 7; „Nowości Muzyczne” 1912 nr 1; „Świat” 1935 nr 27.
101
halpon
HALPON właśc. Halpern Kazimierz Karol
(ok. 1905 ? – 20 II 1967 Wrocław), prawnik, skrzypek,
pedagog, animator kultury. Ukończył Wydział Prawa
na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W grze
na skrzypcach kształcił się pod kier. M. → Wolfsthala
i M. → Bauera w → Konserw. Polskiego Tow. Muz.
we Lwowie. W 1928–1941 był nauczycielem gry na
skrzypcach w szkolnictwie muz. we Lwowie, m.in.
w → Szkole Muz. im. I.J. Paderewskiego. Był też
koncertmistrzem orkiestry symfonicznej Polskiego
Tow. Muz. i Filharmonii Lwowskiej. Występował
jako solista i kameralista na estradzie koncertowej
i w Polskim Radiu. Był członkiem trio z wiolonczelistą
Piotrem Przenyczką i pianistką Ireną Lipczyńską.
Po II wojnie świat. zamieszkał we Wrocławiu.
W 1949–1957 był pracownikiem naukowym na
Wydziale Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego
i od 1948 – prof. i prorektorem PWSM, a następnie
dziekanem Wydziału Wychowania Muz. Był
też kier. muz. Rozgłośni Polskiego Radia we
Wrocławiu. Był współzałożycielem Dolnośląskiego
Tow. Muz., inicjatorem i organizatorem Festiwalu
Chopinowskiego w Dusznikach-Zdroju.
H
Plohn, Muzyka; Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna we Wrocławiu
w latach 1948–1973, Wrocław 1976; Akademia Muzyczna im.
K. Lipińskiego we Wrocławiu 1948–1988. Suplement i noty biograficzne
pedagogów oraz byłych pedagogów i wykaz absolwentów w latach 1974
–1988, Wrocław 1988; Leksykon muzyków pedagogów.
HALTER Naftali (1877 ? – 1950 Londyn), kantor.
Początkowo był kantorem w Strykowie k. Łodzi,
w 1896–1907 – w Synagodze Bikur Cholim przy
pl. Wolności w Łodzi. Wyjechał następnie do Anglii
i początkowo był kantorem w Liverpoolu, a od 1920 aż
do śmierci w Londynie.
HAMERMAN Izrael (7 X 1914 Warszawa – 1943
Warszawa?), dyrygent oper i orkiestr symfonicznych.
Kształcił się w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie, początkowo w klasie fortepianu
Zbigniewa Drzewieckiego, następnie w 1936–1939
w klasie dyrygentury Waleriana Bierdiajewa. Jeszcze
w czasie studiów występował jako akompaniator na
koncertach w Warszawie. W 1939–1941 był dyryg.
w Teatrze Opery i Baletu we Lwowie, następnie
powrócił do Warszawy. Dyrygował koncertami
→ Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej na terenie getta
i tam prawdopodobnie zginął.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie; Turkow,
Azoy iz es geven; Błaszczyk, Dyrygenci; Yidisher teater in Eyrope; Fater,
Jidisze muzik; Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona.
102
HAND Józef (1870 ? – 1942–1944 Lwów), oboista,
pedagog. Od 1918 był prof. gry na oboju w → Konserw.
Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. W końcu l. 30. uczył
gry na instrumentach dętych w prywatnym Instytucie
Muz. we Lwowie. Zginął zamordowany przez nazistów
w obozie koncentracyjnym na ul. Janowskiej tamże.
Spis nauczycieli I, II; F. Friedman, Zagłada Żydów lwowskich, Łódź 1945;
Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty; L. i T. Mazepa, Szliah do
Muzicznoj Akademii u Lwowi, t. I, Lwiw 2003.
HARF Ludwik (? – ?), waltornista. W okresie
międzywojennym był członkiem → Orkiestry Teatru
Wielkiego w Warszawie.
Polska Artystyczna.
HARRIS Albert właśc. Hekelman Aron, pseud.
Albert Liff (28 XI 1911 Warszawa – 1974 Stany
Zjednoczone), śpiewak, kompozytor. Debiutował jako
refrenista w wytwórni płyt gramofonowych Syrena-Electro. Kształcił się następnie w grze na fortepianie,
śpiewie i kompozycji. Nagrywał w wytwórni Cristal
Electro typowy ówczesny repertuar taneczny. Ok.
1936 zaczął komponować własne piosenki. Od 1936
nagrywał płyty dla wytwórni Odeon z towarzyszeniem
orkiestry J. → Gerta. W czasie II wojny świat. przebywał
w Białymstoku i we Lwowie i tam dołączył do grupy
artystów koncertujących z orkiestrą H. → Warsa na
terenie ZSRR. Do końca wojny przebywał w ZSRR.
W 1944 nagrał kilka płyt z orkiestrą A. → Rosnera.
Wtedy też skomponował Piosenkę o mojej Warszawie do
własnego tekstu, która zdobyła ogromną popularność
w Polsce i na całym świecie. Po wojnie kontynuował
działalność kompozytorską i dawał recitale piosenki.
W 1946 wyjechał do Szwecji, gdzie komponował
muzykę do filmów, w 1949 udał się do Wenezueli,
a potem do Stanów Zjednoczonych.
M. Fogg, Od palanta do belcanta, Warszawa 1976; Z. Adrjański,
Kalejdoskop estradowy. Leksykon polskiej rozrywki 1944–1989. Artyści,
twórcy, osobistości, Warszawa 2002; Lerski, Syrena Record; tenże,
Encyklopedia.
HAST Markus Mordechaj (2 I 1841 Praga k. Warszawy
– 28 VIII 1911 Londyn), śpiewak, kantor synagogalny.
Pochodził z zamożnej rodziny. Otrzymał wykształcenie
świeckie i religijne. Jako „cudowne dziecko” w zakresie
Talmudu, wykazywał też zainteresowanie śpiewem
i muzyką. Pierwszym jego nauczycielem był znany
praski kantor M.M. → Słonimski. Uczył się też
śpiewu u Jana Koehlera w Warszawie. Od 1856 był
kantorem w Synagodze Janasza w Warszawie przy
heilman
ul. Krochmalnej. Od 1864 był kantorem w Toruniu,
a następnie we Wrocławiu. W 1871 powołany jako
następca Simona Ashera na stanowisko głównego
kantora w Wielkiej Synagodze w Londynie. Był też
kompozytorem. Skomponował szereg utworów na chór
z towarzyszeniem orkiestry, m.in.: Służba boża (1873),
kantatę religijną w formie dramatycznej Bostanai
(1876), oratoria: Azaria (wyk. Glasgow 1883), Śmierć
Mojżesza (1897), Upadek Jerozolimy (1901).
Friedmann, Lebensbilder I; Wininger, National Biographie; Brückner,
Rock, Judentum; Stengel, Gerigk, Juden; A.Z. Idelsohn, Jewish Music:
in its Historical Development, New York 1967; M. Nulman, Concise
Encyclopedia of Jewish Music, New York 1975; Idelsohn, Jewish Music.
HAUBENSTOCK-RAMATI Roman (27 II 1919
Kraków – 3 III 1994 Wiedeń), kompozytor. Studiował
na UJ w Krakowie oraz w Konserw. Lwowskim. Po
II wojnie świat. mieszkał i pracował do 1950 jako
kier. muz. Rozgłośni Polskiego Radia w Krakowie,
w 1950–1956 był dyr. Państwowej Biblioteki Muz.
i prof. Akademii Muz. w Tel Awiwie. W 1957 pracował
w Studiu Muzyki Konkretnej w Paryżu. Zamieszkał
następnie w Wiedniu i był początkowo konsultantem
w Universal Edition, a w 1973–1989 był prof. kompozycji
w Wiener Hochschule für Musik und Darstellende
Kunst. Był prof. wizytującym w uniwersytetach
w Buenos Aires, Sztokholmie i w Yale University
w New Haven w Connecticut. W 1981 otrzymał Wielką
Austriacką Nagrodę Państwową.
B. Schaeffer, Muzyka Romana Haubenstocka, „Muzyka” 1975 nr 1;
tenże, Kompozytorzy XX wieku, t. II, Kraków 1990; D. Krawczyk, Ewolucja
formy i notacji w twórczości Romana Haubenstocka-Ramatiego.
W 76 rocznicę urodzin kompozytora, „Muzyka” 1994 nr 3; E. KowalskaZając, Oblicza awangardy – Roman Haubenstock-Ramati, Łódź 2000;
Baker’s Biographical Dictionary; MGG VIII.
HAUSMAN Wiktor (12 II 1892 Lwów – 29 V 1943
Warszawa), skrzypek, dyrygent, pedagog, kompozytor.
Był synem Jana, skrzypka i pedagoga. Początkowo
uczył się muzyki u ojca. Kompozycję i dyrygenturę
studiował pod kier. Mieczysława Sołtysa w Konserw.
Galicyjskigo Tow. Muz. we Lwowie. Uzupełniał studia
muz. w Wiedniu. Uczył muzyki w I Korpusie Kadetów
we Lwowie, uczył przedmiotów teoretycznych w → Lwowskim Instytucie Muz. Anny Niementowskiej
i → Konserw. Polskiego Tow. Muz., gdzie prowadził też
klasę śpiewu chóralnego. Czynny był ponadto jako
dyryg. chórów, m.in. Chóru Cecyliańskiego, Chóru
Akademii Medycyny Weterynaryjnej, Tow. Śpiewaczego
„Bard”. Od 1937 był dyr. artystycznym, dyryg. orkiestry
symfonicznej i chórów oraz dyr. Konserw. Tow. Muz.
Wiktor Hausman
im. S. Moniuszki w Stanisławowie. Był kompozytorem
operetki Główna wygrana i utworów wokalnych,
solowych i chóralnych. W 1940 wyjechał do Warszawy.
Tu aresztowany, osadzony został na Pawiaku. Zginął
w egzekucji w więzieniu przy ul. Gęsiej.
H
Zagórowski, Spis nauczycieli I, II; Olszewicz, Lista; J. Powroźniak,
Hausman Wiktor, [w:] PSB IX; Błaszczyk, Dyrygenci; Fuks, Straty;
Rutowska, Serwański, Straty; Leksykon muzyków pedagogów.
HEIFEC Nisson (ok. 1880 ? – ?), trębacz. Kształcił się
w 1898–1903 pod kier. Gotfryda Zieglera w → Instytucie
Muz. w Warszawie. W 1902 wystąpił na popisie.
W 1907 zwrócił się do władz z prośbą o pozwolenie na
założenie żydowskiego konserw. muz. w Warszawie.
Projekt nie doszedł do skutku. Po rewolucji znalazł
się w ZSRR i w l. 20. uczył kompozycji w szkole muz.
w Rostowie n. Donem.
„Russkaja Muzykalnaja Gazieta” 1907 nr 32–33; Nauka i naučnyje
rabotniki SSSR, č. 6: Naučnyje rabotniki SSSR bez Moskvy i Leningrada,
Leningrad 1928.
HEILMAN Izrael Icchak (1906 Lwów – 1997
Izrael), dyrygent, pedagog, kompozytor. Kształcił się
w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie
w klasie dyrygentury Adama Sołtysa. Przez pewien
czas był asystentem w klasie śpiewu solowego tej
uczelni. Był dyryg. orkiestry i chóru Żydowskiego
103
heilpern
Tow. Muzyczno-Literackiego we Lwowie. Pierwszy
dyrygował w Rozgłośni Polskiego Radia we Lwowie
koncertami muzyki żydowskiej. Zorganizował też
orkiestrę i chór → Żydowskiego Tow. Muz. „Juwal”,
które odegrały poważną rolę w życiu muz. żydowskiego
Lwowa. W 1934 wyjechał do Brukseli, a następnie
do Antwerpii, gdzie był dyryg. chóru w Synagodze
Machzikei Hadas. Działał jako propagator muzyki
żydowskiej. W 1949 przeniósł się do Izraela. Od 1950
przez 45 lat był dyryg. chóru synagogalnego w Hajfie
oraz nauczycielem muzyki. Był kompozytorem pieśni
do tekstów poetów żydowskich. Jego kompozycje
ukazały się w zbiorze Shirat Itzhak (1997).
Plohn, Muzyka; Y. Zandberg, Undzer lid : World Jewish Culture
Congress, Brussel 1949; Entsiklopedia szel galujot, perek ribua: Lwow,
ed. N.M. Gelber, Jeruszalaim 1956; Fater, Jidisze muzik.
HEILPERN Adam Aron (6 IV 1880 Pieniaki k. Brodów
– ?), doktor filozofii, polonista, lutnik. Ukończył studia
na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Od 1905
był nauczycielem gimnazjalnym, głównie w Tarnopolu.
Był cenionym lutnikiem amatorem. Po II wojnie świat.
mieszkał w Zabrzu i był nauczycielem Państwowego
Gim. Przemysłowo-Handlowego.
H
Zagórowski, Spis nauczycieli; Łoza, Czy wiesz ?; Z. Szulc, Słownik lutników
polskich, Poznań 1953, SMP I; B. Vogel, Słownik lutników działających na
historycznych i obecnych ziemiach polskich oraz lutnicy polscy działający
za granicą do 1950 r., Szczecin 2007.
HEIN Jerzy (ok. 1905 ? – ?), skrzypek. Do 1939 był
członkiem zespołu drugich skrzypiec → Orkiestry
Filharmonii Warszawskiej. W czasie okupacji
niemieckiej grał w → Orkiestrze Symfonicznej
Filharmonii Generalnego Gubernatorstwa w Krakowie.
Przeżył wojnę.
HELFAND Aron (1897 ? – 1965 Londyn?), śpiewak,
kantor. Przez pewien czas był kantorem → Wielkiej
Synagogi przy ul. Tłomackie w Warszawie. Został
kantorem w Londynie.
HELFGAT Abram (ok. 1889 ? – ?), skrzypek, pedagog.
Kształcił się w grze na skrzypcach w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Od 1913 prowadził własną → Szkołę Muz.
w Łodzi i dyrygował jej orkiestrą.
R. Iżykowski, Nauczanie muzyki w Łodzi 1906–1918, „Zeszyty Naukowe
Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Łodzi” 1974 nr 3; A. Pellowski,
Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
104
HELFGOT Stanisław (? – ?), skrzypek. Był członkiem
warszawskiego tria z S. → Dawidowicz-Lichterman
fortepian i L. → Wajnerem – wiolonczela.
HELLER Henryk Hersz (15 IV 1876 Szumsk, Wołyń
– 17 I 1938 Warszawa), skrzypek, pedagog, kompozytor. Kształcił się w Warszawie w 1889–1891 pod kier.
M. → Rosena, w 1892–1894 pod kier. I. → Lotto. Teorii
uczył się w 1895–1897 u M. → Bensmana. Od 1894
pracował jako pedagog skrzypiec w Warszawie. Od
1912 uczył w Szkole Muz. Wsiewołoda Bujuklego.
W 1912–1913 był koncertmistrzem w orkiestrze teatru
żydowskiego Abrahama Kamińskiego w Warszawie.
Poświęcił się następnie działalności pedagogicznej
w tym mieście. Autor prac z zakresu metodyki gry na
skrzypcach.
„Muzyka” 1924 nr 2; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller,
Dresden 1929; Kalendarz muzyczny na rok 1930/31, Warszawa 1930;
Łoza, Czy wiesz ?; „Robotnik” 1938 nr 4; Leksykon muzyków pedagogów.
HELLER Leon (11 III 1906 Warszawa – 3 II 1997
Broward, Stany Zjednoczone), skrzypek, saksofonista,
kompozytor. Był synem Henryka. W okresie
międzywojennym mieszkał i pracował w Niemczech
jako instrumentalista w orkiestrach tanecznych. Po
1933 powrócił do kraju i w 1935–1939 był członkiem
zespołu A. → Rosnera. W czasie II wojny świat. był
członkiem orkiestry H. → Warsa w Polskich Siłach
Zbrojnych na Zachodzie. Po II wojnie świat. mieszkał
w Stanach Zjednoczonych.
Stengel, Gerigk, Juden; Fater, Jidisze muzik.
HEMAR właśc. Hescheles Marian (6 IV 1901 Lwów
– 11 II 1972 Leith Hill k. Dorking pod Londynem),
poeta, kompozytor. Współpracował z kabaretami Ul,
Renesans i Mozaika we Lwowie. W 1926 przeniósł
się do Warszawy na stałe. W 1929–1931 związany był
z Qui pro Quo, w 1931–1933 z Bandą, w 1933–1934
z Cyganerią, 1934–1936 z Wielką Rewią, a w 1936
–1939 z Cyrulikiem Warszawskim. Jako autor tekstów
współpracował też z teatrami: Perskie Oko, Morskie
Oko, Femina, Małe Qui Pro Quo, Ali Baba. Adaptował
dla potrzeb teatru polskiego sztuki autorów obcych,
napisał także kilka własnych komedii. Autor ok.
3000 tekstów piosenek. Do niektórych komponował
także muzykę. Był także kompozytorem muzyki
filmowej, m.in. do filmu Śluby ułańskie. Po wybuchu
II wojny świat. dotarł przez Rumunię i Turcję do
Palestyny, gdzie współpracował z teatrem Samodzielnej
Brygady Strzelców Karpackich. Skomponował m.in.
hepner
HENOCH Władysław (ok. 1868 ? – ?), skrzypek.
Kształcił się pod kier. W. → Singera w → Konserw.
Tow. Muz. w Krakowie i uchodził za jego najlepszego
ucznia. Występował często jako solista na koncertach
Tow. Muz. w Krakowie.
J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kraków 1939.
HENRYKOWSKI Leon (ok 1890 Łódź – ? Nowy
Jork), akordeonista, kompozytor. Był członkiem
zespołów tanecznych, m.in. H. → Golda, Franciszka
Witkowskiego, J. → Rosnera. W 1939 wyjechał do
Stanów Zjednoczonych jako członek orkiestry, która
miała reprezentować Polskę na Wystawie Światowej, i nie wrócił.
Marian Hemar
muzykę i napisał słowa Marsza Brygady Karpackiej.
Od 1942 mieszkał w Anglii. Przez szereg lat prowadził
kabarety, a od 1955 Teatr Literacko-Artystyczny. Autor
audycji radiowych dla BBC i Radia Wolna Europa.
J. Bil, Poetycki świat Hemara (wybrane zagadnienia z twórczości Mariana
Hemara), Wrocław 1999; Lerski, Syrena Record; A. Mieszkowska,
Ja kabareciarz: Marian Hemar – od Lwowa do Londynu, Warszawa 2006;
HENNERT właśc. Hurwicz Jadwiga (ok. 1910
Warszawa – ?), śpiewaczka, sopran liryczny, mezzosopran.
W l. 30. występowała w Warszawie i w innych miastach
z recitalami arii operowych i pieśni. W 1932 wzięła
udział w koncercie kompozytorskim A. → Tansmana
w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie, a w 1933
w Międzynarodowym Festiwalu w Valldemossie
na Majorce. Od 1935 występowała na koncertach
organizowanych przez Organizację Ruchu Muz. ORMUZ.
Po wybuchu II wojny świat. początkowo przebywała
w getcie warszawskim, następnie ukrywała się poza
gettem. Po powstaniu warszawskim w 1944 wywieziona
została do obozu dla kobiet w Molsdorf k. Erfurtu.
„Muzyka” 1930 nr 10, 1931 nr 11/12,1932 nr 12, 1934 nr 6/7, 1936 nr 7-12;
„Wiadomości Literackie” 1933 nr 28; „Muzyka Polska” 1934 nr 3, 4, 1935
nr 5, 1936 nr 5,1937 nr 10; S. Lorentz, Walka o dobra kultury, Warszawa
1939–1945, t. I, Warszawa 1970.
HENSCHEL Izydor Jerzy Georg (18 II 1850 Wrocław
– 18 VII 1928 Londyn [10 X 1934 Aviemore, Szkocja]),
pianista, śpiewak, baryton, dyrygent, pedagog,
kompozytor. Urodził się w rodzinie polskich Żydów.
Studiował w 1867–1870 grę na fortepianie pod kier.
Ignaza Moschelesa, śpiew Franza Goetze, a teorię
i kompozycję Carla Friedricha Reineckego i Ernsta
Friedricha Richtera w Konserw. Muz. w Lipsku.
Kontynuował studia wokalne pod kier. Adolpha
Schulze, a kompozytorskie Friedricha Kiela w Berlinie.
W 1879 zamieszkał w Londynie i został prof. śpiewu
w Royal College of Music. W 1881–1884 dyrygował
koncertami Boston Symphony Orchestra. W 1885–1897
był dyryg. zorganizowanych przez siebie Londyńskich
Koncertów Symfonicznych. Był także pierwszym
dyryg. Royal Scottish National Orchestra w Glasgow.
Od 1901 poświęcał się głównie kompozycji. Autor
kilku oper, utworów kantatowo-oratoryjnych, utworów
orkiestrowych, kameralnych, fortepianowych i pieśni.
Jego żoną była M. → Freund, śpiewaczka i pedagog.
H
G. Henschel, Musings and Memories of a Musician, London 1918;
G. Saleski, Famous musicians; L. di Cave, Mille voci una stella: il tributo
degli esecutori vocali ebrei o di origine ebraica alla musica operatistica
e classica, Roma 1985; D. Lyman, Great Jews in Musik, New York 1986; The
New Grove Dictionary of American Musik, ed. H.W. Hitchcock, S. Sadie,
vol. I, New York 1986; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon,
3. erweit. Aufl., Bd II, Bern 1997; The New Grove X; MGG VIII.
HEPNER Zofia (? Warszawa – ?), śpiewaczka.
Występowała na przeł. XIX i XX w. na scenach włoskich, m.in. w Cuneo. Występowała w operze w Teatrze
Wielkim w Warszawie, m.in. w Traviacie G. Verdiego
i Fauście C. Gounoda.
105
hepner
HEPNER-FAMILIER Janina – zob. Familier-Hepner
Janina
HERER Zisze (? – ?), śpiewak, kantor. Przez wiele lat
był kantorem w synagodze przedmiejskiej we Lwowie.
Był wielkim znawcą muzyki i cieszył się ogromną
popularnością. Często koncertował. Komponował
muzykę liturgiczną. Opublikował w jęz. żydowskim
podręcznik teorii muzyki i solfeżu.
M. Bałaban, Historia lwowskiej synagogi postępowej, Lwów 1937; Plohn,
Muzyka; Entsiklopedia szel galujot, perek ribua: Lwow, ed. N.M. Gelber,
Jeruszalaim 1956; Fater, Jidisze muzik.
HERES Bruno właśc. Gerszman Baruch (? – ?),
dyrygent. Był dyryg. 8-osobowej orkiestry w kawiarni
Bagatela w getcie warszawskim.
Turkow, Azoy iz es geven.
H
HERMAN Abraham właśc. Wiolonczelista Hirsz (1800
Wrocław ? – 10 V 1878 Warszawa), wiolonczelista.
Ojciec Adama i Daniela. Przybył przypuszczalnie w 1836
z Wrocławia z orkiestrą. Od 16 I 1837 był wiolonczelistą
Występował w Królikarni, w ogrodach von Unruha
na Foksal. W 1861–1866 był prof. gry na wiolonczeli
w → Instytucie Muz. Był nauczycielem synów Adama
i Daniela, a także Ignacego Komorowskiego, S. → Thalgrüna, Zygmunta Kątskiego, Bolesława Moniuszki,
Marcelego Le Bruna, Adama Ostrowskiego, Kazimierza
Naimskiego, Ignacego Plewińskiego, L. → Aptego i in.
S. Goślicki, Pamiętnik Teatrów Warszawskich za rok 1870, Warszawa 1871;
„Wędrowiec” 1878 nr 73; J.S.E. Stigand, W.J. Wasielewski, The Violoncello
and its History, London 1894; J. Reiss, Wiolonczeliści polscy; „Muzyka”
1955 nr 3/4; SMP I; A. Rutkowska, Działalność pedagogiczna Instytutu
Muzycznego Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967.
HERMAN Adam (1836 Warszawa? – 22 III 1893
Warszawa), wiolonczelista wirtuoz, pedagog. Był
synem Abrahama, wiolonczelisty, bratem Daniela.
Kształcił się początkowo pod kier. ojca i już
w 13. r.ż. zaczął koncertować. Studiował następnie
u Adriena François Servais w Konserw. Brukselskim,
uzyskując dyplom i złoty medal w 1855. W 1860
–1867 przebywał w Rosji, grając m.in. w orkiestrze
Teatru Maryjskiego w Petersburgu. Posiadał
wspaniały instrument Stradivariusa, dar Michała
hr. Wielhorskiego. Po powrocie do Warszawy czynny
był jako pedagog. Od 1880 uczył gry na wiolonczeli
w Instytucie Głuchoniemych i Ociemniałych
w Warszawie. Koncertował także wraz z innymi
106
wirtuozami: Ferdynandem Dulckenem, Emanuelem
Kanią, J. → Wieniawskim i in.
1874, „EMTA” 1880 nr 22, 1893 nr 497; J.S.E. Stigand, W.J. Wasielewski,
The Violoncello and its History, London 1894; J. Reiss, Wiolonczeliści
polscy, „Muzyka” 1955 nr 3/4, A. Dzierzbicka, Herman Adam, [w:] PSB
IX; SMP I; EM PWM IV.
HERMAN Adam Jan (31 I 1892 Podgórze
k. Krakowa – ?), doktor praw, sędzia, skrzypek, dyrygent
orkiestr kameralnych. Kształcił się od 1904 w grze
na skrzypcach pod kier. Karola Wierzuchowskiego
w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. W l. 20. prowadził
zespół instrumentalny w kinie Uciecha tamże.
Następnie zorganizował i objął dyrekcję orkiestry
kameralnej i wraz z nią występował często przed
mikrofonem Rozgłośni Polskiego Radia w Krakowie.
Na czele tego zespołu stał aż do wybuchu II wojny
świat. W czasie wojny znalazł się na Węgrzech.
„Tygodnik Polski” [Budapeszt] 1944 nr 10; Błaszczyk, Dyrygenci.
HERMAN Daniel (ok. 1833 ? – ?), wiolonczelista,
pedagog. Był synem Abrahama, bratem Adama.
Kształcił się pod kier. ojca. Do 1888 był wiolonczelistą
w orkiestrze opery w Teatrze Maryjskim w Petersburgu.
W 1888 osiadł w Łodzi i poświęcił się nauczaniu muzyki.
„Ruch Muzyczny” 1860 nr 2, 10; A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi
do roku 1918, Łódź 1994.
HERMAN Fryderyk (? – ?), skrzypek. Kształcił się pod
kier. M. → Wolfsthala w → Konserw. Polskiego Tow.
Muz. we Lwowie. Wziął udział w I → Międzynarodowym
Konk. Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego
w 1935 w Warszawie i otrzymał dyplom honorowy.
„Echo” 1936/37 nr 5; Plohn, Muzyka; R. Połczyński, Da capo. 75 lat
HERMELIN Artur (1901 Przemyśl – 16 III 1942
Lwów), pianista. Był synem Natana, prawnika i dyryg.
Kształcił się początkowo u Teodora Leszetyckiego
w Wiedniu, Viléma Kurza i Jerzego Lalewicza we
Lwowie, a następnie w Wiedniu u E. → Steuermanna
i Aleksandra Braiłowskiego w Paryżu. Od 1931 był
prof. gry na fortepianie w → Konserw. Polskiego Tow.
Muz. we Lwowie. Od 1932 uczył też gry na fortepianie
w → Konserw. im. K. Szymanowskiego tamże. W 1939
–1941 uczył również w Akademii Muz. im. N. Łysenki.
Dawał recitale w Polskim Radiu. Występował jako solista
herszman
w Europie, Afryce Północnej, Stanach Zjednoczonych
i Ameryce Południowej. Zginął jako ofiara nazizmu
w obozie koncentracyjnym na ul. Janowskiej we Lwowie.
Kalendarz muzyczny na rok 1930/31, Warszawa 1930; Plohn, Muzyka;
Almanach żydowski, wyd. H. Stachel, Lwów 1937; Błaszczyk, Dyrygenci,
Fater, Jidisze muzik; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty; Dybowski,
Słownik; Z. Labantsiw-Popko, 100 galicjan pianists, Lviv 2008; Leksykon
muzyków pedagogów; H. Palmon, The Polish Pianist Artur Hermelin
(1901–1942), [w:] „Muzykalia XIII/Judaica 4”, maj 2012.
HERMELIN Natan (ok. 1875 ? – 1941 Lwów), doktor
praw, adwokat w Przemyślu, Suczawie i we Lwowie,
skrzypek, kameralista, dyrygent orkiestr symfonicznych,
kompozytor. Był ojcem Artura. Był długoletnim
członkiem amatorskiej orkiestry symfonicznej Galic.
Tow. Muz. we Lwowie. W 1919–1927 był dyryg. orkiestry
symfonicznej → Żydowskiego Tow. Muz. tamże. Zmarł
śmiercią samobójczą w getcie lwowskim.
Plohn, Muzyka; Almanach żydowski, wyd. H. Stachel, Lwów 1937;
F. Friedman, Zagłada Żydów lwowskich, Łódź 1945; Olszewicz, Lista strat;
Rutowska, Serwański, Straty; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik;
Fuks, Straty.
HERSZKOWICZ Abram – zob. Girszowicz Abram
HERSZKOWICZ Jankiel zwany Jankele (22 VII
1910 Opatów – 25 III 1972 Paryż), krawiec, pieśniarz.
Występował jako uliczny śpiewak w getcie łódzkim,
wykonując układane przez siebie piosenki. Większość
z nich wykorzystywała istniejące, popularne melodie.
Najbardziej znana to: Rumkowski Chaim. Jego piosenki
publikowane były w nielegalnie wydawanym w getcie
piśmie literackim „Min Hametsar”, w którym istniała
osobna rubryka „Pieśni getta”. Przeżył obóz zagłady
w Auschwitz i zamieszkał we Francji. Zmarł śmiercią
samobójczą.
G. Flam, Singing for Survival: Songs of the Lodz Ghetto 1940–1944,
Urbana, Ill. 1992; Y. Hershovitsh, Dos gezang fun lodzer geto 1940–1944,
Paris 1994; A. Löw, Getto łódzkie/Litzmannstadt Getto, Łódź 2012.
HERSZMAN Mordechaj (1886 Czernichów, Wołyń
– 1943 Stany Zjednoczone), śpiewak, tenor, kantor.
Był bratem Szlamy. Uczył się muzyki jako meszorer
u różnych kantorów, m.in. u Nissima Belzera, J. → Maragowskiego i Szlamy Raweca. Rozpoczął pracę jako
kantor w Żytomierzu, a w 1913–1919 był kantorem
w Wilnie w Synagodze Miejskiej. Wraz z dyryg.
L. → Liowem wyjechał do Stanów Zjednoczonych,
gdzie od 1920 mieszkał stale, pełniąc obowiązki
nadkantora w Beth El Temple w Borough Park w Brooklynie. Odwiedzał często Europę i koncertował, także
w repertuarze operowym, m.in. dwukrotnie w Warszawie. Był wybitnym interpretatorem żydowskich
pieśni ludowych. Nagrał szereg płyt gramofonowych.
M. Kusewicki, Wilner grojse sztat szul un ire chazanim, „Di Chazonim
Welt” 1933 nr 1; N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957;
I. Shalita, Ha-Musica ha-Yehudit ve-Yotzreha, Tel Awiw 1960; Fater, Jidisze
muzik; Fuks, Muzyka ocalona; Idelsohn, Jewish Music.
H
„Rumkowski Chaim daje nam otręby…”
Rumkowski Chaim daje nam otręby,
Daje nam zboże, daje nam mannę,
Dawniej Żydzi również jedli mannę,
Dziś każda żona je swojego męża.
Jankiel Herszkowicz
107
herszman
HERSZMAN Szlama (ok. 1890 Czernichów,
Wołyń – ?), śpiewak, tenor dramatyczny, kantor.
Był bratem Mordechaja. Kształcił się jako meszorer
u różnych kantorów w Żytomierzu, Berdyczowie
i Kremienczugu, a następnie sam został kantorem.
W l. 20. był nadkantorem w → Synagodze Nożyków
w Warszawie. W 1927 dokonał dla wytwórni
Syrena Record szeregu nagrań żydowskiej muzyki
liturgicznej. Przed wybuchem II wojny świat.
przeniósł się do Anglii i przez 35 lat był kantorem
w Manchester.
H
HERSZTAJN-ARNOLD Róża (29 X 1896 Rzeszów
– ?), pianistka, pedagog, doktor filozofii. Studia muz.
odbywała w Wiedniu pod kier. Jerzego Lalewicza,
L. → Siroty i E. → Steuermanna. Ukończyła studia
filozoficzne na UJ. Po powrocie z Wiednia przez pewien
czas była nauczycielką gimnazjalną w Ostrowcu.
Zamieszkała w Krakowie, gdzie w 1931 założyła szkołę
muz. z klasami fortepianu, skrzypiec, śpiewu solowego,
teorii i rytmiki przy → Żydowskim Instytucie Muz.
i prowadziła ją do 1939. W czasie wojny uczyła gry
na fortepianie we Lwowie. Przeżyła wojnę. Po wojnie
wyemigrowała do Izraela. Tam otworzyła szkołę muz.
im. Joela Engla.
Fater, Jidisze muzik; T. Przybylski, Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie:
od średniowiecza do czasów współczesnych, Kraków 1994; Leksykon
HERTZ Alicja (26 V 1900 Warszawa – 11 IV 1995
Nowy Jork), pianistka. Kształciła się w grze na
fortepianie w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Dyplom z gry na fortepianie uzyskała
w 1926. W okresie międzywojennym była nauczycielką
muzyki. Po II wojnie świat. mieszkała w Nowym
Jorku. Wskutek utraty słuchu działalności muz. nie
prowadziła.
Informacje przyjaciół; 150 lat PWSM.
HERTZ Edmund (1877 Warszawa – ?), pianista,
kompozytor. Działał jako solista na przeł. XIX i XX w.
W 1898–1899 występował w Berlinie. Grał m.in. jedną
ze swoich kompozycji. W 1900–1901 występował
w Lipsku i Dreźnie.
„EMTA” 1897 nr 709, 1898 nr 749, 759; 1899 nr 842; 1900 nr 860; 1901
nr 906.
108
Michał Hertz
HERTZ Michał (28 IX 1844 Warszawa – 8 I 1918
Warszawa), pianista, dyrygent, pedagog, kompozytor.
Początkowo uczył się muzyki u Antoniego Riedla
w Warszawie, następnie w 1862 wstąpił do → Instytutu
Muz., gdzie kształcił się w grze na fortepianie
pod kier. Ferdynanda Dulckena, a w kompozycji
A. → Minchejmera. Kontynuował następnie studia
pianistyczne pod kier. Karola Mächtiga we Wrocławiu
oraz Ignaza Moschelesa, Carla Friedricha Reineckego,
Ernsta F. Wenzla i Ludwika Plaidy w Lipsku.
W dyrygenturze był uczniem Hansa Richtera i Hansa
von Bülowa w Monachium. W 1. poł. 1870, a następnie
w 2. poł. 1872 pełnił funkcję dyryg. orkiestry Teatru
Polskiego w Poznaniu, prowadząc równocześnie
chór uczniowski w szkole rolniczej w Żabikowie pod
Poznaniem. W 1872 wyjechał do Berlina i został
nauczycielem gry na fortepianie w Konserw. Juliusza
Sterna. Równocześnie studiował w Berlinie kompozycję
pod kier. Friedricha Kiela i Theodora Kullaka. W 1878
powrócił na stałe do Warszawy. Zajmował stanowisko
profesora gry na fortepianie w → Instytucie Muz.
i nauczyciela muzyki w Instytucie Aleksandryjsko-Maryjskim Wychowania Panien w Warszawie.
Występował też jako dyryg., kierując → Orkiestrą Teatru
Wielkiego na koncertach w sali Resursy Obywatelskiej. Od 1880, przez ponad 20 lat, był wicedyr. WTM,
a w 1884 przez kilka miesięcy pełnił zastępczo funkcję
dyrektora. Występował często jako akompaniator
i dyryg. na urządzanych przez Tow. koncertach
kameralnych i symfonicznych. Od 1883 uczył
w utrzymywanej przez nie szkole muz. W 1895–1898
był dyryg. amatorskiej orkiestry symfonicznej Tow. Od
1890 był też przez kilkanaście lat akompaniatorem
hilsberg
i korepetytorem solistów opery w Teatrze Wielkim. Do
niego należało gruntowne przygotowanie spektakli,
którymi potem dyrygowali zagraniczni goście. Ponadto
przez szereg lat był tam dyryg. orkiestry w czasie
przedstawień dramatu. Jego dorobek kompozytorski
obejmuje 2 opery: Gwarkowie (1880) i Bogna, córka
wygnańca (1890), muzykę do dramatów i baletów,
utwory symfoniczne i fortepianowe oraz szereg pieśni
solowych i chóralnych.
Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa 1888; Z. Noskowski, Michał
Hertz; „EMTA” 1889 nr 299; Album teatralne, t. I, Warszawa 1897; Okręt,
Rocznik; „Tygodnik Ilustrowany” 1918 nr 3; L.T. Błaszczyk, Hertz Michał, [w:]
PSB, t. IX; Błaszczyk, Dyrygenci; A. Rutkowska, Działalność pedagogiczna
Instytutu Muzycznego Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967;
SBTP I; EM PWM IV; Dybowski, Słownik; A. Wypych-Gawrońska, Warszawski
teatr operowy i operetkowy w latach 1880–1915, Częstochowa 2011.
HERTZ Władysław (1856 Warszawa – 1934 Warszawa),
kompozytor. Był synem Teodora, urzędnika Komisji
Przychodów i Skarbu, kompozytora lżejszych utworów
muz. Kształcił się w Warszawie. Był urzędnikiem
Banku Polskiego, a następnie właścicielem kantoru.
Komponował utwory na fortepian.
Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa 1888; SMP I; E. Szulc,
Cmentarze ewangelickie w Warszawie, Warszawa 1989.
HERZ Leon (? Lwów – 1869 Wiedeń), skrzypek,
publicysta.
HEYMAN też Heiman Zygmunt (6 XI 1905 ? – 1942
Warszawa), saksofonista, banjolista, perkusista.
Występował w nocnych lokalach w większych miastach
Polski. W 1930–1932 prowadził wraz z J. → Frontem znany
w Warszawie zespół jazzowy Front-Heyman Melody Jazz,
z którym występował w lokalach rozrywkowych, m.in.
w Paradisie, przy Nowym Świecie. Z braćmi Front
otworzył popularny w Warszawie lokal FF przy ul.
Wierzbowej. W czasie okupacji niemieckiej przebywał
w getcie warszawskim, gdzie zmarł na tyfus plamisty.
Fater, Jidisze muzik; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia [w haśle
Front-Heyman Jazz].
HILLEBRAND Zygmunt (? – ?), kompozytor. Przed
I wojną świat. działał w Stanisławowie. Napisał
operetkę Gavriel un Dine, którą wykonał w → Teatrze
Żydowskim Norberta Glimera. Kopiował także nuty
dla tego zespołu.
E.R. Kamińskiej.
HILSBERG Aleksander (24 IV 1900 Warszawa
– 10 VIII 1961 Camden), skrzypek, dyrygent, pedagog.
Był bratem Ignacego. Gry na skrzypcach uczył się
początkowo u Jeremiasza Wizenberga w Łodzi.
Jeszcze jako dziecko rozpoczął występy publiczne.
W 1910–1917 kształcił się w grze na skrzypcach pod
kier. Leopolda Auera w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Petersburgu. Po kilkuletnim pobycie w Chinach
w 1923 wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Od 1926
pracował w Philadelphia Orchestra, początkowo
jako skrzypek, a od 1931 jako koncertmistrz.
W 1936 debiutował jako dyryg., a następnie przez
3 kolejne sezony letnie dyrygował koncertami New
York Philharmonics. W 1945–1952 był drugim
dyryg. Philadelphia Orchestra. Równocześnie był
prof. gry skrzypcowej w Curtis Institute, od 1947
zaś kier. Departamentu Orkiestrowego tamże.
W 1952 został doktorem honoris causa tej uczelni.
Od 1946 występował często gościnnie także na czele
wielu innych wybitnych orkiestr amerykańskich.
Dyrygował także podczas Worcester Festival i Ann
Arbor Art Festival. Był ponadto długoletnim dyryg.
Orkiestry Symfonicznej w Reading. W 1951 prowadził
kilka koncertów New Orlean Symphony Orchestra,
a w 1952 został jej stałym dyryg. Zorganizował
tam również wielki chór oratoryjny. Z zespołem
nowoorleańskim odbył w 1956 tournée po Ameryce
Łacińskiej. W 1961 został szefem Departamentu
Orkiestrowego w New School of Music w Filadelfii.
H
G. Saleski, Famous musicians; Current Biography. Who’s News and Why
1953, ed. M. Block, New York 1953; D. Ewen, Living Musicians. First
Supplement, New York 1957; H. Stoddard, Symphony conductors of the
U.S.A., New York 1957; Who’s Who in Music and Musicians International
Directory, 14 ed. by D.M. Cummings, Cambridge 1994; Błaszczyk,
Dyrygenci; Baker’s Biographical Dictionary; The New Grove Dictionary XI.
HILSBERG Ignacy (10 VII 1894 Łódź – VII 1973
San Diego), pianista wirtuoz, pedagog. Był bratem
Aleksandra. Kształcił się pod kier. Anetty Essipowej
(właśc. Anna Jesipowa) i Nikołaja Dubasowa
w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu. Był
także uczniem Emila Sauera. Przez pewien czas
działał jako pedagog w Łodzi. Debiutował w 1906
w Filharmonii Warszawskiej. Po I wojnie świat.
odbył tournée koncertowe po Mandżurii, Chinach
i Japonii, po czym został prof. Królewskiego Konserw.
w Atenach w Grecji. Od 1923 mieszkał w Stanach
Zjednoczonych, do 1936 w Nowym Jorku, gdzie
koncertował i prowadził klasę mistrzowską w Institute
of Musical Art i w Juilliard School of Music. Od 1936
mieszkał w Hollywood i współpracował z filmem. Był
109
hilsentrath
też prof. Uniwersytetu Kalifornijskiego początkowo
w Los Angeles, a następnie w San Diego.
Pierre Key’s Musical Who’s Who. A Biographical Survey of Contemporary
Music, New York 1931; The Macmillan Encyclopedia of Music and
Musicians, ed. A. Wier, New York 1937; G. Saleski, Famous musicians;
C.E. Claghorn, Biographical Dictionary of American Music, New York
1974; Baker’s Biographical Dictionary.
HILSENRATH-WILIŃSKI Wilhelm (ok. 1905
? – ?), śpiewak. Działał we Lwowie. Był znanym
piosenkarzem. Występował w lokalach rozrywkowych,
a także był solistą → Operetki we Lwowie. Dokonywał
nagrań dla wytwórni płyt gramofonowych Syrena
Record, Columbia i Odeon. Występował we Lwowie
do czerwca 1941.
Plohn, Muzyka; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
H
HIMELSZTAJN też Himelstein Abraham Mordechaj (1905 Warszawa – 1974 Johannesburg),
śpiewak. Był meszorerem u różnych kantorów, m.in.
w chórach A.H. → Dawidowicza i D. → Ajzensztadta.
Studiował w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Założył chór kameralny, który towarzyszył
G. → Sirocie w czasie występów w różnych miastach
polskich. Prowadził następnie chóry w Grodzisku
i Płocku. W 1936 wyjechał do Afryki Południowej. Był
początkowo dyryg. chóru w Synagodze Tifereth Israel
w Kapsztadzie, a następnie w Synagodze Yeoville
w Johannesburgu, a potem w Wielkiej Synagodze
tamże. Opublikował zbiór utworów na głos kantora
z chórem Lamenaceach.
I. Fater, Muzyka żydowska w Polsce w okresie międzywojennym,
Warszawa 1997.
HIROM F. (? – ?), muzyk. W l. 80. XIX w. prowadził
razem z synami orkiestrę w Krakowie. Brał udział
w przedstawieniach teatru żydowskiego.
K. Nowacki, Teatr żydowski w Krakowie, „Pamiętnik Teatralny” 1992 z. 1–4.
HIRSZ Dawid (ok. 1870 Chyrów – ?), dyrygent,
kompozytor. Muzyki uczył się w chórach różnych
kantorów, m.in. J. → Blindmana w Tarnopolu
i J. → Bachmana we Lwowie. Studiował też w Konserw.
Galic. Tow. Muz. tamże. Był następnie dyryg. chóru
w synagodze we Lwowie, w Synagodze Miejskiej
w Bukareszcie, dyryg. orkiestry Teatru Narodowego
tamże. Gdy powstał teatr Josefa Lateinera, został
dyryg. jego chóru. Przeniósł się później do teatru
110
Abrahama Goldfadena. Komponował muzykę do
sztuk teatralnych oraz pieśni. W 1904 wyemigrował
do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał w Chicago,
gdzie współpracował jako dyryg. i kompozytor
z teatrem żydowskim.
S. Perlmutter, Yidishe dramaturgn un teater kompozitors, Niu Jork 1952.
HIRSZBAND Napoleon – zob. Jellenta Cezary
HIRSZFELD Jakub (2 X 1870 Warszawa – 13 XI
1934 Warszawa), pianista akompaniator, dyrygent,
pedagog. Kształcił się w 1888–1894 w → Instytucie
Muz. w Warszawie w grze na fortepianie pod kier.
Aleksandra Michałowskiego, a w kompozycji
Zygmunta Noskowskiego. Występował początkowo
jako pianista na koncertach, następnie poświęcił
się pracy pedagogicznej w Warszawie. W 1903–1905
pracował jako akompaniator w Instytucie Muz.
tamże. Czynny był także jako akompaniator solistów
oraz dyryg. amatorskich zespołów operowych, które
występowały pod jego batutą publicznie z estradowymi
składankami operowymi. Od 1909 był przez szereg
lat dyryg. chórów opery w Teatrze Wielkim, a w 1915
–1923 ponadto jednym z dyryg. tejże opery. Prowadził
też przez pewien czas zespoły warszawskiego Tow.
Muz. „Orpheon” Pracowników Kolei Nadwiślańskiej.
Po ustąpieniu ze stanowiska w operze pracował jako
dyryg. w teatrach operetkowych i music-hallach, m.in.
w Teatrze Nowości i w teatrze Orfeum. Był też dyryg.
w Teatrze Ludowym przy ul. Młynarskiej. Dyrygował
w 1910 jednym z pierwszych nagrań orkiestry
Filharmonii Warszawskiej na płytach Syrena Record.
Zmarł wskutek ataku serca.
Okopowej [data urodzenia podana jako data śmierci]; „EMTA” 1898
nr 794, 1899 nr 800, 1900 nr 888, 1901 nr 907; Okręt, Rocznik; „Młoda
Muzyka” 1908 nr 4, 1909 nr 10; Błaszczyk, Dyrygenci; A. Rutkowska,
Działalność pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego 1860
–1918, Warszawa 1967; L. Sempoliński, Wielcy artyści małych scen,
Warszawa 1968; Fater, Jidisze muzik; SBTP II; Lerski, Syrena Record;
tenże, Encyklopedia; A. Wypych-Gawrońska, Warszawski teatr operowy
i operetkowy w latach 1880–1915, Częstochowa 2011.
HIRSZIN Eliasz zwany Elinke (1876 ? – 1960 Paryż),
śpiewak, kantor, dyrygent, kompozytor. Kształcił
się w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1903
uzyskał dyplom kapelm. wojskowego. Był kantorem
w Płońsku, a następnie w Warszawie w → Synagodze
Synaj. Uchodził za doskonałego dyryg. chórów
religijnych i świeckich. W l. 20. uczył śpiewu
w Szkole Dramatycznej Tow. „Żydowska Scena”
hofman
w Warszawie. Ok. poł. l. 30. wyjechał do Paryża i został
kantorem w jednej z tamtejszych synagog. W 1937
uzyskał I nagrodę na konk. na kompozycję religijną,
ogłoszonym przez pismo „Di Szil un di Chazonim Welt”.
Był także recenzentem muz. Pod koniec życia pisał do
paryskiego czasopisma „Undzere Wort”.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; N. Stolnitz, Negine in
yidishn lebn, Toronto 1957; Fater, Jidisze muzik.
HIRSZOW, też Girszow, Gerszow Icchak (1886
Welisz, gub. witebska – ? Glasgow), śpiewak,
tenor, kantor, dyrygent, kompozytor. Od 1903 był
drugim kantorem i dyryg. chóru przy kantorach M.
→ Żernickim, M.M. → Mendelewiczu, E. → Zaludkowskim i A. → Fuksmanie w → Synagodze Synaj
w Warszawie. Prowadził też chór 8-klasowej szkoły
handlowej w Warszawie. Przez pewien czas był
następnie kantorem w Łomży, później został kantorem w Glasgow.
„Teater Welt” 1908 nr 12; E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der yidisher
liturgie, Warsze 1930.
HOCHBERG Mordechaj (23 V 1878 Alika, Wołyń
– 22 VIII 1930 Rio de Janeiro), dyrygent. Przed I wojną
świat. przez kilka lat był dyryg. w teatrze żydowskim
Folks Teater Nahuma Lipowskiego w Wilnie, a także
dyrygował w teatrze żydowskim na Muranowie
w Warszawie. Ok. 1914 był dyryg. orkiestry i chórów
żydowskiego → Teatru Wielkiego Icchaka Zandberga
w Łodzi. Po I wojnie świat. wyjechał do Ameryki
Południowej. Zginął pod kołami samochodu.
Jan Hoffman
Muz. im. N. Łysenki we Lwowie. Po II wojnie świat. był
przez wiele lat prof. gry na fortepianie w Państwowej
Wyższej Szkole Muz. w Krakowie.
Łoza, Czy wiesz ?; SMP I; Fater, Jidisze muzik; EM PWM IV; Dybowski,
Słownik; Leksykon muzyków pedagogów.
HOFFMAN Juliusz Jehuda (1878 Odessa – 1941
Oświęcim), pianista, akompaniator, dyrygent,
kompozytor. Ojciec Jana i Mieczysława. Osiedlił się
w Krakowie. Zorganizował tam orkiestrę, z którą
grywał w nocnych lokalach i w czasie przedstawień
teatralnych. Był przyjacielem M. → Gebirtiga, któremu
opracowywał jego pieśni.
H
HOF Leon – zob. Cortilli Leo
HOFFMAN Jan (11 VI 1906 Kraków – 25 X 1995
Kraków), pianista, pedagog. Był synem Juliusza.
W 1928 ukończył → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie,
gdzie był uczniem Józefa Śliwińskiego i Wiktora
Łabuńskiego. W 1928–1931 był uczniem i asystentem
Egona Petri w Krakowie i Berlinie. Pracę pedagogiczną
rozpoczął w → Szkole Muz. Sabiny Kasparek we Lwowie,
dokąd dojeżdżał w 1928–1931. W 1931–1933 uczył
w Konserw. Muz. w Krakowie. W 1934–1939 prowadził
prywatne kursy gry fortepianowej w Krakowie, we
Lwowie i w Bielsku. W 1928–1939 występował jako
solista i kameralista na estradzie i przed mikrofonem.
W 1940–1941 był docentem Państwowego Konserw.
HOFFMAN Mieczysław (ok. 1910 Kraków – ?
Lwów), pianista, akompaniator. Był synem Juliusza,
młodszym bratem Jana. W grze na fortepianie był
jego uczniem. Był pianistą w różnych zespołach
instrumentalnych. Był też akompaniatorem solistów,
zwłaszcza śpiewaków. W 1939 uciekł przed Niemcami
do Lwowa. Tam zamordowany przez nazistów.
HOFMAN Paweł (? Grodno – ?), skrzypek, śpiewak.
Był instrumentalistą w różnych zespołach. W czasie
II wojny świat. znalazł się w ZSRR i współpracował
jako skrzypek i śpiewak z orkiestrą A. → Rosnera. Po
wojnie pozostał w ZSRR.
111
hofman
HOFMAN właśc. Hopman Szlama (24 IV 1909
Warszawa – 27 III 1998 Tel Awiw), dyrygent, kompozytor,
muzykolog. Był bratem Tobiasza Szymona. Od 8. r.ż.
śpiewał w chórze → Wielkiej Synagogi na Tłomackiem
w Warszawie. Studiował na Wydziale Pedagogicznym
→ Państwowego Konserw. Muz. w Warszawie pod kier.
Jana Maklakiewicza, Kazimierza Sikorskiego, Stanisława
Kazury, G. → Fitelberga i Waleriana Bierdiajewa. Dyplom
otrzymał w 1933. Rok później otrzymał dyplom z teorii.
Jeszcze w czasie studiów w Warszawie prowadził
orkiestry dęte organizacji młodzieżowej Ha-Szomer ha-Cair i He-Chaluc oraz różne chóry, m.in. chór Tow. Muz.
„Orfeusz”. Pisał na tematy muz. do dzienników „Dos
Wort” i „Folkscajtung”, a także do innych czasopism. Od
1934 mieszkał w Palestynie. W 1937–1938 kontynuował
studia kompozytorskie w Paryżu u Dariusa Milhaud.
W 1947–1949 pracował nad rozprawą doktorską
o utworach klawesynowych F. Couperina, za którą
otrzymał stopień doktora na Sorbonie. Po powrocie
do Izraela pracował jako wykładowca akademicki
i kompozytor. Komponował muzykę symfoniczną
i kameralną, pieśni solowe i chóralne.
H
150 lat PWSM; G. Kressel, Leksikon ha-sifrut ha-Iwrit be-dorot ha-Achronim, Merhavia 1965; Who’s Who in World Jewry, New York 1965;
Fater, Jidisze muzik; Fuks, Muzyka ocalona.
HOFMAN właśc. Hopman Tobiasz Szymon (1907
Warszawa – 1942 ?), śpiewak, tenor. Był bratem Szlamy.
Kształcił się i pracował w Warszawie. Występował jako
solista z chórami. Był członkiem zespołu Tow. Opery
Narodowej.
HOFMEKLER Leon Lole Lejba (1900 Wilno – po
1942 Ponary?), dyrygent, pedagog. Był synem Motela,
wiolonczelisty. Działał od 1920 na terenie Kowna,
w l. 30. był dyryg. tamtejszej państwowej opery. W 1940
powrócił do Wilna i został dyr. muz. i dyryg. Narodowej
Orkiestry Radiowej. Po wkroczeniu Niemców do
Wilna znalazł się w getcie. Prawdopodobnie zginął
zamordowany w Ponarach.
Niu Jork 1947; L. Ran, Finf un tsvantsik yor „Yung Vilne”, Niu Jork 1955;
HOHERMAN Mieczysław Martin (25 X 1912
Warszawa – 28 III 1998 Palm Beach), saksofonista,
akordeonista, wiolonczelista. Był synem Wacława.
Studia muz. odbywał w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Początkowo był instrumentalistą
112
w orkiestrach H. → Golda i H. → Warsa, a w 1935–
1939 był członkiem → Małej Orkiestry Polskiego Radia
w Warszawie. Występował też z Tadeuszem Zygadło
– skrzypce i W. → Szpilmanem – fortepian w → Trio
Salonowym Polskiego Radia. Po II wojnie świat.
osiadł w Stanach Zjednoczonych i był w 1953–1982
wiolonczelistą w Boston Symphony Orchestra. Był też
w 1961–1982 koncertmistrzem Boston Pops Orchestra.
Był członkiem Bel Arte Trio.
Błaszczyk, Polish Contribution; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
HOHERMAN też Hocherman Wacław (? – ?),
skrzypek, altowiolista. Był ojcem Mieczysława.
W 1908–1915 był altowiolistą w → Orkiestrze Filharmonii
Warszawskiej, a następnie członkiem zespołu drugich
skrzypiec → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej. W okresie
międzywojennym był altowiolistą w → Orkiestrze Teatru
Wielkiego w Warszawie. Po 1945 był członkiem Wielkiej
Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach.
M. Wilden, Warszawa 1912; Polska Artystyczna; Państwowa Filharmonia
w Łodzi 1915–1975, Łódź 1975.
HOLCMAN Ludwik (1887 k. Warszawy – 1943
Treblinka), skrzypek. Kształcił się w 1903–1907 w grze
na skrzypcach w Królewskim Konserw. Muz. w Lipsku;
też u Jacques’a Thibaulda w Paryżu. Przez 23 lata, do 1939,
był członkiem → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej,
jej drugim koncertmistrzem. Występował jako solista
w koncertach symfonicznych tego zespołu, m.in.
w 1910 pod dyr. G. → Fitelberga. Zapowiadano go jako
doskonałego skrzypka. Był też prof. gry na skrzypcach
W 1939–1941 był koncertmistrzem → Żydowskiej Orkiestry
Symfonicznej w getcie warszawskim, zorganizował tam
też orkiestrę, z którą grywał na ulicach i podwórzach.
Zginął w obozie zagłady.
Album studentów Konserwatorium Muzycznego w Lipsku; Filharmonia
Warszawska 1901–1931, Warszawa 1931; „Ruch Muzyczny” 1945 nr 2;
M. Neustadt, Churbn un ojfsztand fun jidn in warsze, Tel Awiw 1948;
Turkow, Azoy iz es geven; Fater, Jidisze muzik; M. Gołębiowski, Filharmonia
w Warszawie 1901–1976, Kraków 1976; Fuks, Straty; tenże, Filharmonia
HOŁODENKO też Chołodenko Alfred (? – ?), skrzypek,
dyrygent oper i operetek. Był dyryg. prowincjonalnych
towarzystw teatralnych, m.in. w 1894–1896 Romana
Józefowicza w Lublinie, a następnie Bolesława
Mareckiego w Radomiu i Kielcach. W 1897–1898 jeździł
horowitz
z towarzystwem teatralnym Felicjana Felińskiego,
następnie pracował w zespołach Aleksandra
Łukowicza i Tomasza Smotryckiego, z którym
w 1900 występował w teatrze Bagatela w Warszawie.
W tym samym jeszcze roku został dyryg. u Juliana
Myszkowskiego, z którym występował początkowo
w Kaliszu, w 1903–1904 w Lublinie, wreszcie ponownie
w Kaliszu. W 1905 dyrygował zespołem operetki
łódzkiej w Petersburgu. W 1907–1908 wraz z zespołem
Juliana Myszkowskiego występował w Lublinie, po
czym wyjechał z nim na występy do Kijowa.
HONES Samuel – zob. Chones Samuel
HORNER Herman (1889 Rzeszów – 1942 Bełżec
k. Lublina), śpiewak, bas-baryton. Kształcił się
w śpiewie solowym w szkole W. → Flam-Płomieńskiego
we Lwowie. Kontynuował studia wokalne w Belgii i tam
debiutował w Vlaamse Opera w Antwerpii. Karierę
śpiewaczą rozpoczął w Operze we Lwowie. Występował
następnie w Operze we Wrocławiu, w 1924–1925
w Berliner Staatsoper, w 1925–1927 w Neue Deutsches
Theater w Pradze. W 1928 śpiewał w Parsifalu
R. Wagnera na Festiwalu w Bayreuth. W 1927–1929 był
solistą w Operenhaus w Norymberdze, a w 1929–1933
w Staatsoper w Stuttgarcie. Do 1935 śpiewał w operze
w Ústí nad Labem w Czechosłowacji. Zginął w obozie
zagłady.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie“ 1927 nr 2; „Muzyka“ 1927
nr 2; „Muzyka Polska” 1939 nr 4; Plohn, Muzyka; K.J. Kutsch, L. Riemens,
Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd II, Bern 1997.
HOROWICZ Bronisław (28 VII 1910 Łódź – 10 VII
2005 Paryż), aktor, reżyser, kompozytor. Kształcił się
w grze na skrzypcach w Konserw. Muz. Heleny
Kijeńskiej w Łodzi. Gry aktorskiej uczył się
u Konstantego Tatarkiewicza w Łodzi. W 1935
ukończył Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej
w Warszawie, gdzie studiował reżyserię pod kier. Leona
Schillera. Od 1927 był aktorem teatrów warszawskich
i prowincjonalnych, od 1935 Teatru Polskiego w Warszawie. Od 1932 komponował piosenki i wykonywał
je, akompaniując sobie na gitarze. Kilka z nich nagrał
na płytach gramofonowych wytwórni Syrena Record
i Columbia. Przebojem stała się piosenka Kiedy będziesz
zakochany. Jako kompozytor, autor tekstów i wykonawca
współpracował z teatrami rewiowymi Cyganeria, Stara
Banda, Cyrulik Warszawski, Małe Qui Pro Quo. Od
1938 mieszkał we Francji. Od 1944 współpracował jako
reżyser z radiem francuskim. W 1956–1973 był reżyserem
w operze w Strasburgu, inscenizował opery we
Włoszech w teatrach La Scala, La Fenice, Teatro Verdi.
W 1965 reżyserował Króla Rogera K. Szymanowskiego
w Teatrze Wielkim w Warszawie. Pisał o teatrze, muzyce
i tańcu, m.in. autor książki Teatr operowy (1946 Paryż).
Pracował jako pedagog w Paryżu. Był laureatem wielu
nagród francuskich, polskich i międzynarodowych.
Informacje B.H.; B. Horowicz, Nim przeminie z wiatrem: wspomnienia,
Warszawa 1974; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
HOROWICZ Henryk Naftali Herc (1861 ? – 19 V
1900 Warszawa), był członkiem orkiestry Teatrów
Warszawskich.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „Kraj” 1900 nr 19.
HOROWICZ Jerzy (? – ?), skrzypek. Od powstania
→ Orkiestry Filharmonii Warszawskiej w 1901 grał
w zespole pierwszych skrzypiec.
w Warszawie 1901–1976, Warszawa 1976; tenże, Filharmonia Warszawska
w latach okupacji niemieckiej (1939–1945), [w:] 100 lat Filharmonii
w Warszawie.
HOROWITZ Franciszek Józef (18 VII 1887
Lwów – ?), skrzypek. Był członkiem wiedeńskiej
Tonkünstler Orchester, a następnie przez szereg lat
koncertmistrzem orkiestry opery w Teatrze Miejskim
we Lwowie. Wyemigrował w l. 30. do Stanów
Zjednoczonych i został członkiem Chicago Symphony
Orchestra.
H
Plohn, Muzyka; Rocznik oficerski 1932, Warszawa 1932.
HOROWITZ Marceli (ok. 1900 Stryj – 1942
Lwów), skrzypek, dyrygent, pedagog. Kształcił się
Uzupełniał studia dyrygenckie pod kier. Hermanna
Scherchena. Przez szereg lat grał na skrzypcach
w orkiestrze Teatru Wielkiego we Lwowie. Był także
dyryg. orkiestry symfonicznej → Żydowskiego Tow.
Artystyczno-Literackiego. W 1939–1941 był skrzypkiem
oraz jednym z dyryg. orkiestry Filharmonii we Lwowie.
Jako pedagog prowadził przez szereg lat klasę gry na
skrzypcach, klasę kameralną, orkiestrę oraz chór
w Szkole Muz. im. F. Chopina tamże. Zamordowany
przez hitlerowców.
Plohn, Muzyka; F. Friedman, Zagłada Żydów lwowskich, Łódź 1945;
Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze musik; Fuks, Straty.
113
horszowski
H
HORSZOWSKI Mieczysław (23 VI 1892 Lwów
– 22 V 1993 Filadelfia), pianista wirtuoz, pedagog.
Był synem Stanisława, właściciela fabryki i składu
instrumentów muz. we Lwowie przy ul. Ossolińskich. Kształcił się w grze na fortepianie w 1897
–1900 pod kier. Mieczysława Sołtysa, Henryka
Melcera i Stanisława Niewiadomskiego w Konserw.
Galic. Tow. Muz. we Lwowie. Zaczął występować
publicznie w wieku 5 lat. Kontynuował studia
pianistyczne w 1900–1904 pod kier. Teodora
Leszetyckiego. Nad kompozycją pracował pod kier.
Richarda Heubergera w Wiedniu i Jules’a Mouqueta
w Paryżu. W 1901 debiutował w Warszawie,
wykonując I Koncert Fortepianowy C-dur L. van
Beethovena z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej
pod dyr. Emila Młynarskiego. Po ukończeniu
konserw. w 1904 rozpoczął podróże koncertowe,
które kontynuował przez przeszło 80 lat w Europie
i Ameryce. Uprawiał też stale muzykę kameralną,
a partnerami jego byli m.in. Pabla Casalsa, Joseph
Szigeti, Rudolf Serkin, Aleksander Schneider
i Maurice Ravel. Brał udział jako wykonawca we
wszystkich festiwalach Pablo Casalsa w Puerto Rico
oraz w Maori Music Festivals w Nowej Zelandii.
Repertuar jego obejmował muzykę klasyczną
romantyczną, a zwłaszcza J.S. Bacha, W.A. Mozarta,
L. van Beethovena, R. Schumanna, F. Chopina,
J. Brahmsa. Od 1942 mieszkał w Nowym Jorku.
Równocześnie dojeżdżał do Filadelfii, gdzie był prof.
gry fortepianowej w Curtis Institute of Music. Jego
ostatni koncert odbył się w Carnegie Hall w 1990.
Nagrywał płyty dla wytwórni: Columbia, RCA Victor,
Decca, Philips, Vox, Vanguard.
SMP I; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon, 15.
Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971; O. Budrewicz, Orzeł na gwiaździstym
sztandarze, Warszawa 1975; Błaszczyk, Polish Contribution; Baker’s
Biographical Dictionary; EM PWM IV; The New Grove Dictionary XI;
T. Kaczyński, Horszowski Mieczysław, [w:] Leksykon kultury polskiej
poza krajem od roku 1939, red. K. Dybciak, Z. Kudelski, t. I, Lublin 2000;
Dybowski, Słownik; Fuks, Księga.
HOSSON właśc. Hosiassohn Henryk (ok. 1895
Warszawa ? – 1947 Bolonia), pianista, kompozytor.
Uczył się gry na fortepianie w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Dyplom otrzymał w 1917. Był
kompozytorem muzyki rozrywkowej. Utwory jego
ukazywały się w druku, nagrywane były na płytach
Syrena Record. Na pocz. II wojny świat. wyjechał do
Włoch.
114
Bronisław Huberman
HUBERMAN Bronisław (19 XII 1882 Częstochowa
– 16 VI 1947 Corsier-sur-Vevey, Szwajcaria), skrzypek
wirtuoz. Gry na skrzypcach uczył się od 6. r.ż.
u M. → Michałowicza, M. → Rosena i I. → Lotto
w Warszawie. Do 1892 studiował u Carla Markeesa
i Josepha Joachima w Berlinie. Uzupełniał studia
u Hugo Heermanna we Frankfurcie nad Menem
i Martina Pierra Marsicka w Conservatoire de
Paris. Był jednym z największych skrzypków swoich
czasów. Posiadał skrzypce Stradivariusa, dar Jana
hr. Zamojskiego. Pierwszy koncert w Łodzi odbył
się w Sali Koncertowej Ignacego Vogla 9 III 1892,
kiedy to wystąpił jako „cudowne dziecko”. Od
1893 koncertował w całej Europie, a od 1898 także
w Ameryce. W wieku lat 14 wykonał Koncert skrzypcowy
D-dur Johanna Brahmsa w obecności kompozytora,
wzbudzając jego niekłamany zachwyt. W 1934–1936
prowadził mistrzowską klasę skrzypiec w Akademie
für Musik und Darstellende Kunst w Wiedniu. Opuścił
następnie Europę. W 1936 zorganizował w Tel Awiwie
Palestyńską Orkiestrę Symfoniczną, której pierwszy
koncert odbył się 26 XII 1936, od 1946 nosiła nazwę
Izraelska Orkiestra Filharmoniczna. Występował w roli
solisty i kameralisty. Zajmował się także działalnością
pedagogiczną. Jego uczennicą była m.in. Irena
Dubiska. Jego repertuar obejmował utwory J.S. Bacha,
W.A. Mozarta, L. van Beethovena, F. Mendelssohna,
J. Brahmsa, H. Wieniawskiego, P. Czajkowskiego,
hÜssowa
C. Francka, M. Karłowicza, K. Szymanowskiego
i własne transkrypcje utworów F. Chopina. Zasłynął
szczególnie jako interpretator twórczości klasyków.
Pisał artykuły na tematy muz. Autor pracy Aus der
Werkstatt des Wirtuosen (Wien 1912, po polsku
Z warsztatu wirtuoza, Katowice 1954).
A. Kohut, Berühmte israelitische Männer und Frauen in der
Kulturgeschichte der Menschheit, Bd I, Leipzig 1900; M. Gliński,
Bronisław Huberman, „Muzyka” 1933 nr 1; M. Michałowicz, Początki
kariery Hubermana, „Muzyka” 1933 nr 1; Łoza, Czy wiesz ?; D. Ewen, Living
Musicians, New York 1940; Z. Drzewiecki, Bronisław Huberman, „Ruch
Muzyczny” 1947 nr 12; G. Saleski, Famous musicians; J.W. Reiss, Skrzypce
i skrzypkowie, Kraków 1955; SMP I; J. Hartnack, Grosse Geiger unserer
Zeit, Gütersloh 1968; An Orchestra is Born. A Monument to Bronislaw
Huberman, ed. B. Huberman, I. Ibbecken, T. Avni, Tel-Awiw 1969;
L. Raaben, Żizn’ zamieczatielnych skripaczej i wiołonczelistow, Leningrad
1969; Fater, Jidisze muzik; I. Myczka-Weber, Bronisław Huberman (1882
–1947), maszynopis, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego 1985; A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do 1918, Łódź 1994;
EM PWM IV; J. Kusiak, Skrzypce od A do Z, Kraków 1999; The International
Biographical Dictionary of Central European Emigrés 1933–1945, vol. II,
part 1: The Arts, Sciences and Literature, ed. H. Atrarest, W. Röder, München
1983; Baker’s Biographical Dictionary of Musicians, 9 ed. New York 2001;
P. Szalsa, Bronisław Huberman czyli pasje i namiętności zapomnianego
geniusza, Częstochowa 2001; D. Szwarcman, Zapomniany wizjoner,
„Ruch Muzyczny“ 2002 nr 4; Fuks, Księga; MGG IX; The New Grove
Dictionary XI; Leksykon muzyków pedagogów.
HUBLER Natalia – zob. Weissman-Hubler Natalia
HURWICZ Jadwiga – zob. Hennert Jadwiga
HÜSSOWA Irena – zob. Spiegel-Hüssowa Irena
H
115
I
IDELSOHN Zofia – zob. Brajnin Zofia
IGDAL Elza (? – po 1942 ?), śpiewaczka, sopran
koloraturowy. Była żoną dyryg. R. → Rubinsztejna.
Przed przybyciem do Wilna była solistką Opery
w Kijowie. Od 1925 prof. śpiewu i kier. klasy
operowej w → Żydowskim Instytucie Muz. przy
Żydowskim Stowarzyszeniu Popierania Sztuki
w Wilnie. Współpracowała z mężem w przygotowywaniu
spektakli operowych.
Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik; M. Ankudowicz-Bieńkowska,
Polskie życie muzyczne w Wilnie lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997;
2001 nr 525.
INSTYTUT MUZYCZNY W KRAKOWIE. Założony
w 1908. Współzałożycielką i długoletnią dyrektorką była
K. → Czop-Umlauf, aż do śmierci w 1925. Uczyła także
gry na fortepianie. W 1930–1937 dyr. był długoletni
profesor gry na skrzypcach A. → Billig. Uczyli także:
W. → Mantel: śpiew chóralny, kameralny oraz
fortepian; Olga Wachtlowa: fortepian; Stanisław
Giebułtowski, Kazimierz Hetfleisch-Wysocki:
skrzypce, altówka i wiolonczela; I. → Warmuth:
śpiew solowy. Gry na instrumentach dętych, śpiewu
chóralnego i dyrygentury chóralnej uczył L. → Goldflus,
on też współdyrygował orkiestrą i prowadził chór.
Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków
1980.
INSTYTUT MUZYCZNY W WARSZAWIE.
Powstał w 1860. Do 1918 uczyli m.in.: fortepian: G. →
Lewita, M. → Hertz, L. → Urstein; skrzypce: I. → Lotto,
W. → Lewinger; wiolonczela: A. → Herman,
116
W. → Aloiz; kontrabas: C. Szulc; śpiew: A. → Halpern,
F. → Kaszowska; czytanie partytur: J. → Wertheim;
chór: A. → Minchejmer; klarnet: S. → Lesser; obój:
Z. → Singer; trąbka: Józef Lubiński; waltornia: B. → Szulc;
akompaniament: W. → Oberfeld, J. → Hirszfeld.
150 lat PWSM; A. Rutkowska, Działalność pedagogiczna Instytutu
Muzycznego Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967.
INSTYTUT MUZYCZNY ANTONIEGO GRUDZIŃSKIEGO. Powstał w 1901 w Łodzi. W 1914
przeniesiony do Warszawy pod nazwą Warszawskie
Kursy Muzyczne. Od 1921 Instytut Muz. Antoniego
Grudzińskiego. Uczyli m.in. fortepian: Antoni
Grossman, J. → Goldberg; skrzypce: S. → Taube,
M. → Frenkel, J. → Zajderman; śpiew: S. → Zilberts,
M. → Kaftal, F. → Freschel.
INSTYTUT MUZYCZNY IM. Stanisława
MONIUSZKI W WARSZAWIE. Ul. Wielka 22.
Na krótko przed II wojną świat. zmienił nazwę na
Instytut Muzyczny im. M. Moszkowskiego. Nauczano
w nim gry na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli,
śpiewu solowego, przedmiotów teoretycznych. Klasę
fortepianu prowadził J. → Goldberg, który był także
dyrektorem Klasę skrzypiec prowadził M. → Frenkel.
IZRAELI Adolf (? – ?), pianista, pedagog. Do
1939 uczył gry na fortepianie w → Konserw.
im. I.J. Paderewskiego we Lwowie.
Plohn, Muzyka.
J
JABŁOŃ Aron Jakub (5 IX 1902 Mława – ?),
kontrabasista. Kształcił się na kontrabasie od 1922
Studiów nie ukończył. W okresie międzywojennym
był kontrabasistą w Łodzi.
JABŁOŃ Henryk (? – ?), dyrygent, kompozytor.
Studia muz. odbywał w Wiedniu. W 1927–1928
kier. muz. → teatru Ararat w Łodzi. W 1930–1932
był dyryg. chóru i orkiestry → Żydowskiego Tow.
Muz. i Literackiego „Hazomir” tamże. W 1940 kier.
muz. Teatru Polskiego Białoruskiej SRR za dyrekcji
Aleksandra Węgierki w Białymstoku. Autor pieśni
Di Tojte Rojz i dwóch kompozycji na skrzypce
i fortepian: Jüdisches Lied oraz Chassidische Melodien (w wyd. Omanut 1938 Zagrzeb).
JAFFE Izrael zwany Isrołke Suwałker (1813 Kurlandia
– 1888 Stany Zjednoczone), śpiewak, kantor. Był przez
20 lat kantorem w Suwałkach, od 1860 – w Kaliszu.
W podeszłym wieku opuścił Kalisz i wyjechał do synów
do Stanów Zjednoczonych.
Idelsohn, Jewish Music; Słownik biograficzny Wielkopolski Południowo-Wschodniej: ziemi kaliskiej, red. H. Tadeusiewicz, t. I, Kalisz 1998.
JAFFE Mowsza być może identyczny z Moriztem Jaffé
(1835 Poznań – ?), skrzypek. Kształcił się w grze na
skrzypcach ok. 1865 w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Stengel, Gerigk, Juden.
JAKUBI Zarach (? – ?), śpiewak, tenor. „Żyd z białą
brodą”. Podróżował po Francji w 1831, śpiewając
polskie pieśni ludowe i patriotyczne. Celował
w wykonywaniu Mazura 3 maja. Głos miał „raczej
mierny”.
Sowiński, Słownik.
JAKUBOWICZ Judyta Gitel z domu Bucky, z męża
Lewi (1749 Frankfurt n. Odrą – 1829 Warszawa). Była
trzecią żoną Józefa Samuela Sonnenberga zwanego
Szmulem Zbytkowerem. Prowadziła popularny wśród
elity warszawskiej, wzorowany na berlińskich, salon
muz. Ceniona była przez króla Stanisława Augusta
Poniatowskiego, który zapraszał ją na obiady czwartkowe.
J. Szacki, Geszichte fun yidn in warsze, vol. I, New York 1947;
A. Eisenbach, Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785–1870
na tle europejskim, Warszawa 1988; H. Goldberg, Przynależność przez
muzykę: wkład Żydów w kształtowanie się muzycznej polskości [w:]
Topos narodowy w muzyce polskiej okresu postromantyzmu i Młodej
Polski. Materiały konferencji, red. W. Nowik, „Muzykalia XI / Judaica 3”
(VII 2011); tenże, Musical Life in Warsaw during Chopin’s Youth 18101830, New York 1997.
JAKUBOWICZ Teresa z męża Binemsohn (1850 ? – 2
III 1887 Warszawa), pianistka. Kształciła się w → Instytucie Muz. w Warszawie pod kier. Rudolfa Strobla,
w 1869 wystąpiła na popisie i zdaniem recenzenta „Kłosów” „wyróżniła się”. Kontynuowała studia pianistyczne
w Petersburgu u Leonida Kniny i Teodora Leszetyckiego,
a także w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu
i w Paryżu u Theodora Rittera. W 1870 na popisie odegrała
rondo z Koncertu D-dur J.N. Hummla. W 1871–1872 występowała w Warszawie, Ciechocinku i we Włocławku. Była
cenioną pianistką. 21 II 1875 dała koncert w Petersburgu.
Okopowej; „Niwa” 1874 nr 8; „Przegląd Tygodniowy” 1874 nr 363, 1878
nr 6; „EMTA” 1882 nr 1; „Izraelita” 1887 nr 14.
117
jakubowski
JAKUBOWSKI Józef (? – ?), skrzypek, dyrygent.
W l. 20. XX w. prowadził orkiestrę w „teatrze świetlnym”
Wodewil w Warszawie.
Polska Artystyczna.
JAKUBOWSKI Samson (1801 Kowno – ?),
ksylofonista, kompozytor. Odbywał studia handlowe
w Królewcu. Przez pewien czas mieszkał w Petersburgu. W 1827 wyjechał do Niemiec, a w 1832 przybył
do Francji. Uchodził za wynalazcę słomianej harmoniki
(prototypu ksylofonu). Był wybitnym wirtuozem gry na
tym instrumencie. Koncertował w Danii, Niemczech
i Anglii. Komponował polonezy, fantazje i potpourri.
Sowiński, Słownik; A. Nowak-Romanowicz, Jakubowski Samson,
[w:] PSB X; SMP I.
JALOWCYN Elia (ok. 1880 ? – ?), dyrygent. W 1901
otrzymał w → Instytucie Muz. w Warszawie dyplom
kapelm. wojskowego. Był dyryg. chórów synagogalnych
początkowo w Kownie, a następnie w Białymstoku.
J
JAMPOLSKA Ludwika (ok. 1890 ? – ?), śpiewaczka,
pedagog. Debiutowała w 1913 w Filharmonii
Warszawskiej. W okresie międzywojennym uczyła
śpiewu we Włocławku.
„Przegląd Muzyczny” 1913 nr 5; „Nowości Muzyczne” 1913 nr 3;
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1928 nr 12.
JANOWSKI Chaim Hajkel (ok. 1867 Wołkowysk – 10 I
1935 Tokio), kupiec, wiolonczelista, meloman, działacz
muz., szachista. Do Łodzi przybył w l. 80. Był inicjatorem
i w 1907–1912 prezesem → Żydowskiego Tow. Muz.
i Literackiego „Hazomir”. Sporadycznie dyrygował jego
chórem i orkiestrą. W l. 20. prawdopodobnie przebywał
w Berlinie. Ok. 1925 zamieszkał w Japonii.
A. Kempa, M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny,
t. I, Łódź 2001.
JANUS-RECORD – zob. Towarzystwo Akcyjne
„Janus-Record”
JARICHOWSKI też Jarochowski Eliahu Zalmen
(1859 Łódź [Piotrków] – po 1900 ?), dyrygent,
kompozytor. Był synem muzyka. Od 1881 był dyryg.
orkiestry trupy Jakuba Śpiwakowskiego w teatrze
118
żydowskim Eldorado w Warszawie. W 1889–1892
był dyryg. w żydowskiej trupie teatralnej w Londynie.
W 1892 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych
i osiadł w Filadelfii. Skomponował muzykę do operetek
Ahaszwerosz A. Goldfadena, Mirełe Efros J. Gordina,
Tate mames cores M. Gebila i Teybele oder Hercele
miuches M. Richtera.
Zylbercwejg, Leksikon II; S. Perlmutter, Yidishe dramaturgn un teater
kompozitors, Niu Jork 1952.
JAROCHOWSKI Eliahu Zalmen – zob. Jarichowski
Eliahu Zalmen
JAROCIŃSKI Stefan (16 VIII 1912 Wielontki – 18 V
1980 Warszawa), muzykolog. Studiował prawo na
UW oraz filozofię i socjologię na Uniwersytecie
w Paryżu. W Warszawie i w Paryżu słuchał też
wykładów z muzykologii. W 1964 otrzymał stopień
doktora nauk humanistycznych w Instytucie Sztuki
PAN na podstawie napisanej pod kier. Józefa Michała
Chomińskiego rozprawy Debussy a impresjonizm
i symbolizm. W 1978 habilitował się. W 1947–1952 był
kier. muz. Teatru Polskiego Radia w Warszawie, w 1952
–1958 – redaktorem działu muz. tygodnika „Przegląd
Kulturalny”. Od 1950 pracował w Zakładzie Muzyki
w Instytucie Sztuki PAN. Od 1970 kier. Zakładu Historii
i Teorii Muzyki w tymże Instytucie. Opublikował m.in.:
Wolfgang Amadeusz Mozart (Kraków 1954, wyd. II
tamże 1956 i 5 następnych do 1988), Antologia polskiej
krytyki muzycznej w XIX i XX w. (Kraków 1955), Orfeusz
na rozdrożu. Sylwetki muzyków XX wieku (Warszawa
1958), Debussy a impresjonizm i symbolizm (Kraków
1966, wyd. II tamże 1978), Lutosławski: materiały do
monografii (Kraków 1967) Debussy: kronika życia, dzieła
epoki (Kraków 1972), Ideologie romantyczne: 5 essejów
o związkach muzyki z przemianami kultury (Kraków 1979).
SMP I.
JAROSZ Janina z domu Mamroth, pseud. Nina Maro
(18 III 1899 Rychwał k. Konina – 28 I 1987 Kalisz),
śpiewaczka, pedagog. Kształciła się w Warszawie
i we Wrocławiu. Ukończyła w 1930 Szkołę Śpiewu
M. → Freund w Paryżu. Występowała jako solistka
w Polsce, we Francji, w Belgii i Holandii. W 1930
–1939 uczyła śpiewu w Instytucie Muz. przy Kaliskim
Towarzystwie Muz. Po II wojnie świat. kontynuowała
nauczanie śpiewu solowego w Państwowej Szkole
Muz. II stopnia im. H. Melcera w Kaliszu.
Leksykon muzyków pedagogów.
jidisz-dajczer
JASTRZĘBSKI właśc. Hassman Stanisław Szolem
(? – 25 IV 1921 Osijek – Jugosławia), śpiewak, tenor.
Kształcił się w Mediolanie i Berlinie. Debiutował w 1903
w Teatrze Skarbka we Lwowie, ale nie został zaangażowany. W sezonie 1903/04 występował w Teatrze
Polskim w Poznaniu. Śpiewał m.in. partię Jontka w Halce
S. Moniuszki, Henryka w Dzwonach kornewilskich
R. Planquette’a, Ange Pitou w Córce pani Angot
Ch. Lecocq’a. Później występował prawdopodobnie
ponownie we Lwowie, a także w Teatrze Nowości w Warszawie. Ok. 1907 wyjechał na stałe za granicę i występował
początkowo w Lublanie, a następnie w Zagrzebiu.
W 1913 występował gościnniew Krakowie podczas
letniego sezonu Opery Lwowskiej w tym mieście,
śpiewając partię Cavaradossiego w Tosce G. Pucciniego
i Manrica w Trubadurze G. Verdiego. W 1917 prasa warszawska zapowiadała jego występy w Teatrze Wielkim, ale
prawdopodobnie nie doszły do skutku.
„Scena i Sztuka” 1908 nr 4; „Przegląd Muzyczny” 1913 nr 16/17; 75 lat
Teatru Polskiego w Poznaniu, Poznań 1951; F. Pajączkowski, Teatr lwowski
pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego 1900–1906, Kraków 1961; SBTP I.
JEDWABNIK Dawid (26 I 1889 ? – VII 1972 Nowy
Jork), doktor medycyny, fizjolog. Był działaczem
społecznym, animatorem życia muz. wśród Żydów
w Wilnie. W 1923 należał do grona inicjatorów
i założycieli → Żydowskiego Instytutu Muz. w Wilnie.
Na tydzień przed wybuchem II wojny świat. udał się
z rodziną na wycieczkę do Stanów Zjednoczonych.
Osiadł w Nowym Jorku, gdzie był dyr. szpitala.
Ilustrowany almanach artystyczno-literacki na rok 1911, Lwów 1911;
„Scena Polska” 1924 nr 3; Plohn, Muzyka; F. Pajączkowski, Teatr lwowski
pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego 1900–1906, Kraków 1961; Fater,
Jidisze muzik; SBTP I.
JELIŃSKI Leon – zob. Jeleński Leon
JELLENTA Cezary właśc. Hirszband Napoleon
(13 VI 1861 Warszawa – 31 XII [1 IX] 1935 Otwock), pisarz,
krytyk literacki i artystyczny. Studia uniwersyteckie
i wokalne odbywał w Warszawie. Autor wielu studiów
poświęconych literaturze i sztuce, słów do szeregu
pieśni Ludomira Różyckiego i autorem libretta do
jego opery Meduza, libretta do baletu Lalita z muzyką
A. Wieniawskiego. Był sprawozdawcą muz. „Gońca”.
Umieszczał też artykuły o muzyce w wydawanym i redagowanym przez siebie biuletynie teatralno-muzycznym „Biały
Paw”, który wychodził w 1923–1924 i 1926–1927 („Sygnał
Białego Pawia”).
R. Taborski, Jellenta Cezary, [w:] PSB XI; Bibliografia literatury polskiej,
„Nowy Korbut”, t. XIV: Literatura pozytywizmu i Młodej Polski, Warszawa
1973; T. Dołęga-Lewandowski, Cezary Jellenta – estetyk i krytyk.
Działalność w latach 1880–1914, Wrocław 1975.
J
The Black Book of Polish Jewry. An Account of the Martyrdom of Polish
Jewry Unter the Nazi Occupation, ed. J. Apenszlak, New York 1943;
JEGUDKIN Hilel Abram (? – ?), skrzypek, pedagog.
Kształcił się w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Kijowie. W 1913–1914 uczył muzyki w gim. w Łodzi.
Wyjechał następnie do Rosji i uczył gry na skrzypcach
w Kursku.
„Spisok služaščich v Varšavskom Učebnom Okruge” 1913–1915, Varšava
1913–1915.
JELEŃSKI właśc. Goldhirsch Leon (1875 Tarnopol – po
1929 Lwów ?), śpiewak, bas. W 1892–1930 występował
w teatrze lwowskim, śpiewając partie basowe w operach
i operetkach. Latem jeździł z zespołem Opery Lwowskiej do
Krakowa. W 1904 występował z operą niemiecką w Nowym
Jorku. 30 IV 1924 obchodził na scenie Teatru Lwowskiego
30-lecie pracy scenicznej. Przez pewien czas był też kantorem w → Synagodze Postępowej Templum we Lwowie.
Cezary Jellenta
JIDISZ-DAJCZER ZING-SZPIL TEATER.
Kompania śpiewaków ludowych, tzw. brodersingerów,
występująca w miastach i miasteczkach Galicji,
w kabaretach i szynkach od poł. XIX w. Członkami trupy
byli: Berl Broder, Chune Sztrudler, Chaim Szmul Lukaczer,
Leon Mandeltort, Mojsze Kanarek. Występowali m.in. we
Lwowie w szynku-piwiarni Bombacha.
J. Gelston, Lwów i śpiewacy brodzcy, [w:] Teatr żydowski w Polsce.
Materiały z Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Warszawa 18–21
X 1993, red. A. Kuligowska-Korzeniewska, M. Leyko, Łódź 1998.
119
jofe
JOFE Miron (? Radom – ?), pianista, dyrygent. Był
synem kantora Gerszona. Był dyryg. chóru u swego ojca
w Synagodze Miejskiej w Radomiu. Zorganizował też
chór, z którym występował na koncertach. Animator
żydowskiego życia kulturalnego w Radomiu.
przedostała się na Zachód i zamieszkała w Rio
de Janeiro. Występowała z recitalami w wielu
krajach Ameryki Południowej, a także w Stanach
Zjednoczonych i Kanadzie. Nagrała szereg utworów
na płytach wytwórni Columbia.
Sefer Radom, red. I. Perłow, Tel Awiw 1961; Fater, Jidisze muzik.
G. Saleski, Famous musicians; Who is Who in Music, ed. L.G. Pine,
London 1949–1950; D. Ewen, Living Musicians. First Supplement,
New York 1957; Prosnak, Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne;
P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon, 15 Aufl., Bd I,
Wilhelmshaven 1971; Baker’s Biographical Dictionary; Niewiarowska,
Kronika Międzynarodowych Konkursów; Dybowski, Słownik.
JOLLES Nora (? – 1940 Kraków), pianistka, pedagog.
Kształciła się w grze na fortepianie pod kier. Wiktora
Łabuńskiego w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie.
Od 1928 była nauczycielką gry na fortepianie
w → Szkole Muz. im. W. Żeleńskiego tamże. W czasie
II wojny świat. uczyła w getcie krakowskim. Zginęła
w obozie koncentracyjnym.
Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980.
JOSELEWICZ Gerszon (1879 Podole – 21 I 1929
Łódź), śpiewak, kantor. Od 1913 był kantorem
w Synagodze Altshtot przy ul. Wolborskiej w Łodzi.
Uznawany był za znawcę muzyki synagogalnej.
M. Szukalak, Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych,
seria II, t. 1, Łódź 2007
J
JONAS Maryla (25 V 1907 Warszawa – 3 VII
1959 Nowy Jork), pianistka wirtuoz. Kształciła się
początkowo u W. → Oberfelda. Kontynuowała naukę
W wieku lat 12 wystąpiła po raz pierwszy na
poranku symfonicznym w Filharmonii Warszawskiej.
Uzupełniała studia muz. pod kier. Ignacego Jana
Paderewskiego i Emila Sauera. Koncertowała
w wielu krajach Europy, m.in. w Niemczech, Danii
i Szwecji. W 1927–1928 występował na Festiwalach
Mozartowskich w Bayreuth i Salzburgu. Na II → Konk.
Pianistycznym im. F. Chopina w 1932 uzyskała XIII
nagrodę. W rok później została laureatką nagrody
na Międzynarodowym Konk. Pianistycznym im.
Beethovena w Wiedniu. Kontynuowała występy
w Europie, głównie we Francji, w Niemczech
i Holandii. Wybuch wojny w 1939 zastał ją w Polsce.
Po siedmiomiesięcznym pobycie w więzieniu
JOSELZON Tadeusz (? Łódź – ?), skrzypek,
saksofonista. Kształcił się pod kier. Józefa Jarzębskiego
W okresie międzywojennym był instrumentalistą
w zespołach, m.in. Front-Heyman Melody Jazz
i H. → Golda. Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych
i zamieszkał w Hollywood.
JOSKOWICZ Abraham Iser (1909 Piątnica k. Łomży
– 1945 ?), dyrygent, pedagog, kompozytor. Był synem
kantora. Kształcił się w Łomży i Wilnie. Studia muz.
odbywał w → Konserw. Muz. w Wilnie. Był dyryg.
chórów, m.in. chóru przy Seminarium Nauczycielskim
Żydowskiego Stowarzyszenia Oświatowo-Kulturalnego „Tarbut” w Wilnie. W czasie okupacji niemieckiej
ukrywał się poza gettem. Zginął jako ofiara nazizmu.
Komponował pieśni do tekstów poetów żydowskich.
Wybór jego utworów ukazał się w Izraelu w zbiorze
Prachim nugim.
M. Dworzecki, Yerusholayim de-Lita in kamf un umkum, Pariz 1948;
JUDASZKA Szmul Welwel (? – ?), skrzypek. Przed
I wojną świat. grywał w drugich skrzypcach w czasie
przedstawień w żydowskim teatrze na Muranowie
w Warszawie.
Maryla Jonas
120
E.R. Kamińskiej.
K
KAATZ Emil (ok. 1870 ? – ?), skrzypek. Kształcił
się w grze na skrzypcach od 1887 pod kier. Emila
Stillera i Stanisława Barcewicza w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Od założenia → Orkiestry Filharmonii
Warszawskiej w 1900 był członkiem zespołu drugich
skrzypiec.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „EMTA” 1902 nr 44
(996), 1903 nr 47/48; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 23; Filharmonia
Warszawska 1901–1931, Warszawa 1932; M. Gołębiowski, Filharmonia
w Warszawie 1901–1976, Warszawa 1976; 100 lat Filharmonii
w Warszawie.
KAC Józef (? – ?), altowiolista, kameralista. Studiował
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie Był
członkiem kwartetu smyczkowego (złożonego z uczniów
tej uczelni), który wziął udział w konk. kwartetów
w Krakowie i zdobył pierwsze miejsce. Był też
członkiem orkiestry kameralnej pod dyr. B. → Bagona.
KAC Mordechaj Markus (? k. Krzemieńca, Wołyń
– ?), śpiewak, kantor. Od dzieciństwa śpiewał
w chórach synagogalnych. Oprócz śpiewu
liturgicznego wykonywał żydowskie pieśni ludowe.
W 1937 wyemigrował do Argentyny i został spikerem
żydowskiej rozgłośni radiowej w Buenos Aires. Później
został też kantorem w miejscowej synagodze.
KAC Pola (? – ?), śpiewaczka. Ukończyła → Żydowski
Instytut Muz. w Wilnie. Występowała na koncertach
zarówno w środowisku żydowskim, jak i polskim.
KACMAN Abram (ok. 1890 ? – ?), skrzypek.
Studiował grę na skrzypcach w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Dyplom uzyskał w 1908. Grał następnie
w grupie pierwszych skrzypiec → Orkiestry Filharmonii
Warszawskiej.
1912 nr 10; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976,
Warszawa 1976; 100 lat Filharmonii w Warszawie.
KACMAN Dawid (? – ?), śpiewak, tenor liryczny,
kantor. Przez pewien czas był kantorem w → Wielkiej
Synagodze Miejskiej w Wilnie, następnie we Lwowie,
wreszcie w Białymstoku. W 1926 wyjechał do Kanady,
a stamtąd do Stanów Zjednoczonych. Osiadł w Nowym
Jorku.
Plohn, Muzyka; N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957; Fater,
Jidisze muzik.
KACZKO Adolf (1886 Warka k. Kalisza – 1958 Nowy
Jork), śpiewak, kantor, pedagog, kompozytor. Uczył
się w chórze Jonasza Szocheta w Kaliszu. Studiował
śpiew w Berlinie. W 1921 wyjechał do Stanów
Zjednoczonych. Przez 6 lat odprawiał nabożeństwa
w różnych kongregacjach, następnie został kantorem
w Synagodze Anshe Chesed na Manhattanie, gdzie
przepracował 24 lata, aż do emerytury. Uczył też
w Hebrew Union College School of Sacred Music
w Nowym Jorku.
KAFTAL Margot Maria Małgorzata (1873 Warszawa
– 1952 Ovada, Włochy), śpiewaczka, mezzosopran.
Uczyła się śpiewu u P. → Lucca. Debiutowała w 1894
w Teatrze Miejskim w Bremie w operze Wolny strzelec
K.M. Webera i śpiewała tam przez 2 lata. Śpiewała
121
kagan
w 1896–1897 w Teatrze Miejskim w Szczecinie.
Występowała następnie w teatrach operowych
Zurychu, Gdańska, Hanoveru, Hamburga, Berlina
i Wiednia. W 1901 kontynuowała studia pod kier.
Mathildy Marchesi w Paryżu i występowała tam na
koncertach. W 1901 debiutowała w Warszawskich
Teatrach Rządowych i występowała w zespole opery
do 1904. Później występowała na wielu scenach
europejskich: w Londynie, Neapolu, Kijowie, Rzymie,
Barcelonie, Genui, Odessie, Bolonii, Mediolanie,
Parmie, Trieście, Cremonie, Rijece. Występowała też
w kraju: wielokrotnie w Warszawie, a także we Lwowie,
w Łodzi. W czasie I wojny świat. mieszkała w Warszawie
i często występowała w Teatrze Wielkim. W 1920–1922
ponownie występowała we Włoszech. Później mieszkała
stale w Warszawie. Ostatni raz wystąpiła w Teatrze
Wielkim w 1928. Poświęciła się następnie działalności
pedagogicznej. Uczyła śpiewu solowego w → Instytucie
Muz. Antoniego Grudzińskiego w Warszawie. Osiadła
następnie w Ovada w Piemoncie we Włoszech i tam
aż do śmierci uczyła śpiewu.
K
Okręt, Rocznik; [M. Orlicz] M.Or., Margot Kaftalówna. Sylwetki artystyczne,
„Ilustrowany Przegląd Teatralny” 1921 nr 21; W. Hordyński, Kaftal Margot,
PSB XI; SBTP I; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit.
Aufl., Bd III, Bern 1997; J. Kański, O Margot Kaftal, „Ruch Muzyczny“
2002 nr 24; A. Czopek, Polacy na wielkich scenach operowych świata,
Kraków [2008].
KAGAN Aleksander (1906 Nowogródek – 15 VIII 1979
Saint-Étienne-de-Tinée, Francja), pianista. Kształcił się
w grze na fortepianie początkowo pod kier. Bolesława
Domaniewskiego i J. → Wertheima, następnie Zbigniewa
w Warszawie, gdzie otrzymał dyplom w 1930.
W 1930–1933 pracował pod kier. Drzewieckiego na kursie
koncertowym w → Konserw. im. Karola Szymanowskiego
we Lwowie. Kontynuował studia pianistyczne u Lazara
Levy’ego w Paryżu. W 1932 otrzymał dyplom honorowy
na II → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie.
W czasie II wojny świat. był żołnierzem II Dywizji Strzelców
Pieszych. Po wojnie mieszkał w Paryżu i kontynuował
działalność artystyczną.
150 lat PWSM; Międzynarodowe Konkursy im. F. Chopina w Polsce,
Warszawa 1954; Prosnak, Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne;
„Kultura” (Paryż) 1979 nr 10; Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych
Konkursów; Dybowski, Słownik.
KAGAN Berko (ok. 1890 Nowogródek – ?), skrzypek.
Był bratem Feliksa, Jakuba, Mieczysława i Rudolfa.
Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był
dyryg. orkiestr teatralnych na prowincji, m.in. w 1908
w Lublinie. W okresie międzywojennym był nauczycielem muzyki w Radomiu i Białymstoku. W czasie
okupacji niemieckiej przebywał w getcie w Radomiu
i tam dyrygował orkiestrą.
„Przegląd Muzyczny” 1910 nr 13, 1911 nr 13, 23; Yidisher teater in Eyrope.
KAGAN Feliks – zob. Kochański Feliks
KAGAN Jakub (7 II 1896 Nowogródek – ok.
1942 ?), pianista, kompozytor, dyrygent zespołów
instrumentalnych. Był bratem Berka, Feliksa,
Mieczysława i Rudolfa. Był muzykiem jazzowym. Od
1922 prowadził zespoły jazzowe w Warszawie, m.in.
w hotelu Bristol, kawiarni Carlton, kabarecie Casanova,
restauracji Cristal. Kierował orkiestrą wytwórni płyt
gramofonowych Cristal Electro. Był też w l. 30. kier.
muz. kina Colosseum. Występował jako pianista
w lokalach rozrywkowych, m.in. w Adrii w Warszawie,
a także w innych miastach i uzdrowiskach polskich.
Przez pewien czas kier. muz. kabaretu Qui Pro Quo.
Był kompozytorem znanych przebojów, m.in.: Złota
pantera, Twe smutne oczy, Jesienna piosenka, Koralowe
usta, Tyś mych uczuć nie warta, Zakochany księżyc,
Miłość stara jak świat. W czasie okupacji przebywał w
getcie warszawskim, gdzie grał w kawiarni Splendid i
w Melody Palace. Zginął z rąk nazistów.
Łoza, Czy wiesz ?; J. Turkow, Azoy iz es geven, Buenos Aires 1948; Fater,
Jidisze Muzik; Fuks, Straty; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
KAGAN Mieczysław – zob. Kochanowski Mieczysław
Aleksander Kagan
122
KAGAN Rudolf (? Nowogródek – ?), wiolonczelista.
Był bratem Berka, Feliksa, Jakuba i Mieczysława.
Pracował w Warszawie jako instrumentalista
kalmanowicz
w zespołach, m.in. w zespole jazzowym swego brata
Jakuba. Grywał także w orkiestrach wykonujących
muzykę poważną.
KAGAN Wolf (ok. 1885 ? – ?), waltornista. Kształcił
się w grze na waltorni ok. 1900 (1903/1904?) pod
kier. Ignacego Malinowskiego w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Przez szereg lat grał na waltorni
1911 nr 23; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976,
Warszawa 1976; 100 lat Filharmonii w Warszawie.
KAHAN Josef Hersz (? – ?), śpiewak, kantor. W 1889
–1896 był kantorem w → Wielkiej Synagodze Miejskiej
w Wilnie. Od 1906 był kantorem w → Synagodze
Nożyków w Warszawie.
M. Kusewicki, Wilner grojse sztadt szul un ire chazanim, „Di Chazonim
Welt” 1933 nr 1.
KAHAN też Kagan Salomon Szloma (ok. 1865 ?
– 1942 ?), skrzypek, kapelmistrz wojskowy, pedagog.
Kształcił się w grze na skrzypcach w 1885–1887
w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1887 uzyskał
świadectwo z gry na skrzypcach, a w 1901 ponadto
dyplom kapelm. wojskowego. Przez pewien czas był
członkiem orkiestry Teatrów Rządowych w Warszawie.
Ok. 1893 osiedlił się w Kielcach i został dyryg. orkiestry
teatralnej. Przez pewien czas był też kapelm. 8 pułku
strzelców w Częstochowie, a od 1910 w Piotrkowie.
W 1910–1912 uczył muzyki w gim. męskim
w Piotrkowie. W 1913 dyrygował orkiestrą straży
ogniowej w Będzinie. Po I wojnie świat. był kapelm.
w Kielcach.
„Spisok Služaščich v Varšavskom Učebnom Okruge” 1910–1912, Varšava
1910–1912; Kalendarz muzyczny informacyjno-statystyczny na rok 1913,
zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1912.
KALECKI Jakub (ok. 1905 ? – ?), pianista wirtuoz,
pedagog. Kształcił się pod kier. Jerzego Żurawlewa
Ukończył ją ze złotym medalem. Ukończył też prawo
na UW. Od ok. 1930 koncertował w kraju i za granicą,
m.in. w Moskwie, Pradze i Berlinie. W 1932 wziął udział
w II → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina w
Warszawie. Po wybuchu II wojny świat. organizował
filharmonię w Białymstoku. Był też kier. muz.
Państwowego Teatru Polskiego Białoruskiej SRR
za kierownictwa Aleksandra Węgierki. Pracował
następnie jako akompaniator w ZSRR, towarzysząc
takim artystom, jak Dawid Ojstrach, Maria Maksakowa.
Po wojnie mieszkał przez pewien czas w Warszawie,
po czym wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
Czynny był jako pedagog w Melbourne na Florydzie. Był
prezesem tamtejszego Tow. Muz. W 1959 wziął udział
w XIV Festiwalu Chopinowskim w Dusznikach-Zdroju.
Informacje znajomych; Who’s who in Music and Musicians International
Directory, 14 ed. by D.M. Cummings, Cambridge 1994; Fater, Jidisze
muzik; Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów.
KALISCH też Kalish, Kalich Berta właśc. Bajla
Kalach (17 V 1872 Lwów – 18 IV 1939 Nowy Jork),
śpiewaczka. Uczyła się śpiewu pod kier. Walerego
Wysockiego w Konserw. Galic. Tow. Muz. we Lwowie.
Od 1885 śpiewała w chórze opery w Teatrze Skarbka.
Tam też debiutowała w 1893 w drugorzędnej roli
w operze Mignon A. Thomasa. J.B. → Gimpel
zaprosił ją do nowo założonego przez siebie stałego
Teatru Żydowskiego. Wkrótce została primadonną
tego teatru. Śpiewała rolę tytułową w Sulamith
A. Goldfadena. Odbyła następnie z Goldfadenem
tournée po Rumunii. Sprowadzona do Stanów
Zjednoczonych przez Josepha Edelsteina grała
początkowo w Thalia Theater, następnie stała się
gwiazdą żydowskich rewii i teatrów na Lower East
Side w Nowym Jorku. Była też aktorką dramatyczną.
Od 1905 grała również w teatrze amerykańskim,
m.in. w Manhattan Theater. Lata 1914–1916 spędziła
w Hollywood, gdzie zagrała w kilku filmach. Od 1915
grała ponownie głównie na scenach żydowskich.
W 1931 zakończyła karierę sceniczną. Występowała
sporadycznie, ostatni raz na krótko przed śmiercią.
K
Zylbercwejg, Leksikon IV; D.S. Lifton, The Yiddish Theater in America, 1965.
KALMANOWICZ Halina (1911 ? – 1942 Wierek
k. Wilna), pianistka, pedagog. Grę na fortepianie
studiowała pod kier. C. → Krewer w → Konserw. Muz.
w Wilnie, ukończyła je w 1932. Uzupełniała studia
pianistyczne pod kier. Zbigniewa Drzewieckiego
w Warszawie i Emila Sauera w Wiedniu. W 1933
została laureatką konk. pianistycznego w Wiedniu,
W 1937 uczestniczyła w III → Konk. Pianistycznym im.
F. Chopina w Warszawie i uzyskała dyplom uznania (XIII
miejsce). Uczyła gry na fortepianie w → Konserw. Muz.
im. M. Karłowicza w Wilnie i intensywnie koncertowała
na terenie Polski, m.in. na koncertach organizowanych
przez Polskie Tow. Muzyki Współczesnej. Czynna
123
kalter
też jako kameralistka. W 1941 znalazła się w getcie
wileńskim, a następnie ukrywała się u znajomych
chłopów na wsi. Tam została wykryta i zamordowana
przez nazistów.
Dziesięciolecie Konserwatorium Muzycznego w Wilnie 1923–1933,
Wilno 1933; S. Kaczergiński, Hurbn Vilne: umkum fun di Yidn in
Vilne un Vilner gegnt, Niu Jork 1947; Fater, Jidisze muzik; Prosnak,
Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne; Fuks, Straty; Fuks, Muzyka
ocalona; M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne
w Wilnie lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997; Niewiarowska, Kronika
Międzynarodowych Konkursów; Dybowski, Słownik.
K
KALTER Sabina (28 III 1890 Jarosław n. Sanem
– 1 IX 1987 Londyn), śpiewaczka, kontralt. Kształciła się
w śpiewie w Akademii Muz. w Wiedniu. Debiutowała
w 1911 w Volksoper w Berlinie. W 1913 zaangażowana
została do Stadttheater w Hamburgu, gdzie
pracowała do 1935 jako pierwszy kontralt. Dawała też
recitale, występowała na koncertach; występowała
w Niemczech, Holandii, Belgii, Hiszpanii i Austrii.
W 1935 opuściła Niemcy i zamieszkała w Londynie
i do 1939 występowała w Royal Opera House
w Covent Garden. Opuściła następnie scenę operową
i skoncentrowała się na recitalach i koncertach.
Ostatni raz wystąpiła w 1950 w Hamburgu. Została
pedagogiem śpiewu i korepetytorem solistów.
Gerigk, Stengel, Juden; E. Weissweiler, Ausgemerzt! Das Lexikon der
Juden in der Musik und seine mörderischen Folgen, Köln 1999.
KAMIŃSKA-EPSZTAJN Fania (? – ? Majdanek),
pianistka, pedagog. Żyła i pracowała w Wilnie. Zginęła
w obozie zagłady na Majdanku.
S. Kaczergiński, Churbn Wilne – umkum fun di Jidn in Wilne un gegnt,
Niu Jork 1947; Fater, Jidisze muzik, Fuks, Straty.
KAMIŃSKA-GORDUS Klara (? – 1943 ?),
nauczycielka śpiewu. W getcie warszawskim
zorganizowała i prowadziła chór dziecięcy, który
występował podczas różnych uroczystości i uzyskał
wyróżnienie w czasie występu chórów dziecięcych
z okazji Miesiąca Dziecka Żydowskiego.
Turkow, Azoj iz es gewen; Fater, Jidisze Muzik.
KAMIŃSKI Józef (17 XI 1903 Odessa – 14 X 1972 Tel
Awiw), skrzypek, kameralista, dyrygent, kompozytor.
Był synem dyr. teatru Abrahama Kamińskiego i aktorki
Estery Racheli, bratem Idy, aktorki. Kształcił się
początkowo w Warszawie, a od 1922 w Berlinie,
124
w grze na skrzypcach i kompozycji w Staatliche
Hochschule für Musik. Studiował następnie w
Wiedniu grę na skrzypcach u Arnolda Roségo,
a kompozycję – u Hansa Galla, a następnie w
Berlinie u Issaÿa Barmasa. W 1926 powrócił do
Warszawy. Został koncertmistrzem → Orkiestry
Symfonicznej Polskiego Radia, dyrygował orkiestrą
teatru żydowskiego i zorganizował Trio Kamińskiego
z M. → Neuteichem i I. → Rosenbaumem oraz Kwartet
Warszawski z Z. → Lednickim, J. → Gornowskim
i M. → Neuteichem. Zespół ten uzyskał I nagrodę na
konk. polskich kwartetów smyczkowych o nagrodę
przechodnią im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
w 1934. Występował też często jako solista na
koncertach symfonicznych. W 1935 wyjechał do
Tel Awiwu i po utworzeniu Palestyńskiej Orkiestry
Symfonicznej został jej koncertmistrzem. Komponował
w czasie swej działalności w Polsce ilustracje
muz. do sztuk wystawianych w teatrze żydowskim,
skomponował m.in. ilustrację muz. do J.B. Moliera Di
Libe als Doktor, granej w Teatrze Central w Warszawie,
a także do L.T. Pereca Baj nacht afn altn markt.
Łoza, Czy wiesz ?; A.M. Rothmüller, Die Musik der Juden, Zürich 1967;
I. Grudberg-Turkow, Jidiszer teater in Pojln, Warsze 1951; I. Shalita,
Ha-Musica ha-Yehudit ve-Yotzreha, Tel Awiw 1960; Z. Turkow,
Di ibergerisene tkufe, Buenos Aires 1961; Yidisher teater in Eyrope;
Fater, Jidisze muzik; M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish Music,
New York 1975; Baker’s Biographical Dictionary; EM PWM V; Lerski, Syrena
KAMPELMACHER Bernard Bronisław (1889 Galicja – 28 IX 1941 Warszawa), nauczyciel, skrzypek
amator. Na pocz. l. 20. XX w. zamieszkał w Sochaczewie. Uczył jęz. polskiego oraz śpiewu w szkole powszechnej. Zorganizował i prowadził chór
i orkiestrę. Na pocz. l. 30. przeniósł się do Grodziska
Mazowieckiego, gdzie został kier. szkoły. Tam również
tworzył zespoły i upowszechniał muzykę. Wysiedlony
w połowie lutego znalazł się w getcie warszawskim. Zmarł na tyfus.
Baza Cmentarza przy Okopowej; Fater, Jidisze muzik.
KANTOR Leon Lejbuś (? – VII 1942 Łódź), skrzypek,
dyrygent zespołów instrumentalnych. Związany
z Łodzią. W 1918 dyrygował orkiestrą kabaretu Czarny
Kot, a w 1919 – orkiestrą kinoteatru Casino przy
Piotrkowskiej. Oba teatry przyjeżdżały na gościnne
występy z Warszawy. W 1929 dyrygował orkiestrą
w kinie Casino, w 1930 – orkiestrą symfoniczną
w kinie Luna. Do 1939 był członkiem grupy pierwszych
kantorzy synagogalni
skrzypiec → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej. W czasie
okupacji był pierwszym skrzypkiem orkiestry Domu
Kultury w getcie łódzkim.
KANTOR Rafał (27 III 1887 ? – ?), dyrygent, aranżer.
Od założenia w 1915 → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej
był członkiem zespołu pierwszych skrzypiec. Był też
dyryg. orkiestr w kinach łódzkich, najczęściej Grand-Kino przy Piotrkowskiej. Opracował składankę melodii
z oper i operetek A. Goldfadena. W czasie okupacji
niemieckiej przebywał na terenie getta łódzkiego.
Lodz-Names.
KANTOR Zelig (? – ?), trębacz. W l. 20. XX w.
pracował w Łodzi.
KANTOROWICZ też Kontorowicz Lena Lea (? – ?),
skrzypaczka. Uczyła się gry na skrzypcach w Szkole
Muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Odessie. Występowała
od ok. 1910. W 1918 odbywała tournée koncertowe
po Polsce ze śpiewakiem Josefem Winogradowem
i akompaniatorem Jakubem Korobkowem.
„Przegląd Muzyczny” 1911 nr 5, 21.
KANTORZY SYNAGOGALNI. Materiał podzielony
został na grupy według miast, w których kantorzy działali.
Tym, których nazwiska wyróżniono kursywą, poświęcono osobne biogramy.
Będzin: Wolf Bojm; Mosze Klauswald; Laitner;
Abraham Izaak Szerman; Menachem Żupowicz. Biała:
Rudolf Fischer, Ignacy Goldmann, Izaak Hepner, Jakub
Linkowski. Białystok: Alterman Chilel; Bejbczik Lejb;
Bernstein Abraham Mosze; Blumenthal Izydor;
Boniówka Josek; Boniówka Samuel; Gutsztejn Szrage
Fajwel; Heyman Pinchos (Białystokier); Kacman Dawid;
Kudin; Oguszewicz Saul; Podrabinek Majer; Rabinowicz
Mosze (Bas); Szenwald; Szpoliański. Brody:
Blumenthal Nissen; Perlzweig Rafael; Sussman
Salomon. Brześć n. Bugiem: Gurewicz Dawid;
Karliner Boruch; Połtawer Kalman; Steinberg Dawid
Mosze; Tikitiński Josef; Weintraub Szlomo (Kasztan).
Brzeziny: Fogelnest Szymon; Perlmuter Lejzerke
(Lodzer). Bydgoszcz: Bendzel Hirsz; Blaustein
Abraham; Purwin Wolf. Chełm: Greber Bejrisz
(Chelemer). Chyrów: Cukierman Dawid. Ciechanów:
Boruchowicz Lejzor; Lewenthal Zyskind. Czarnków:
Schönberger Cemach. Częstochowa: Badasz
Jankiew; Birnbaum Abraham Ber; Czenstochower
Rafael; Fiszel Abraham; Rozental Zyskind; Spiro
Abraham. Dobrzyń nad Wisłą: Wigoda Fajwisz.
Drohobycz: Weitz. Dubno: Weintraub Hirsz Alter;
Weintraub Szlomo (Kasztan); Perez Mordechaj.
Działoszyce: Śpiewak Szyja. Gdynia: Szafir
W. Głowno: Boruchowicz Lejzor. Gniezno: Blaustein
Abraham; Heyman Izaak. Gostynin: Miller Jakow.
Grajewo: Mławer Chaim Hajkel. Grodno: Altszul
Joszke „Słonimer“; Bernstein Abraham Mosze;
Bernstein Szmul Icchak; Chałow Izrael; Raskin Lejb;
Szereszewski Ezriel. Grudziądz: Ajdelson Josef;
Heyman Izaak; Horowitz Ludwik (?); Priwin Wolf.
Izbica: Wołkowicz. Janów Lubelski: Halbersztat
Hersz. Jasło: brak danych. Jarosław: Perlzweig
Rafael. Kalisz: Boniówka Samuel; Ersler Aleksander;
Jaffe Izrael (Suwałker); Wasilkowski Jakub Lejb;
Zaludkowski Noah (Lider). Katowice: Dembitzer
Walter; Graff Zygryd; Rosenzweig; Singer Szymon.
Kielce: Elbaum Aron; Frydan Mordka; Górnicki Hersz;
Weiner Izrael. Kobryń: Zylberg. Koło: Fajnzyngier
Szyja. Kołomyja: Halpern; Lichtenstein L.; Perlzweig
Rafael; Scheid Jakub. Konin: Bugaz Izrael; Kantor
Pinchas; Lipszyc Sz.L.; Rosenthal Zyskind; Singerman
Herszke; Wasercug Chaim. Końskie: Wolman Mosze.
Korzec: Bugaz Izrael. Kościan: Schönberger Cemach.
Kowal: Bendzel Hirsz. Koźmin: Ogutsch Fabian.
Kraków: Dym Beniamin; Eibenschütz Abraham;
Fischer Josef; Goldberg Elizer; Goldenberg Izrael; Gral
Jehoszua; Gruner S.; Herszberg Aszer; Kojfman
Samuel; Salzman; Schechter Leon; Schorr Izrael; Sperber
Baruch; Zalcman; Żupowicz Menachem. Krotoszyn:
Joachim Aron. Krzemieniec: Goldberg Eliezer; Kopf.
Kutno: Wolman Mosze; Polakowicz. Lębork: Lachman
Izaak. Lida: Potszimok Motel; Zaludkowski Noah (Lider).
Lubartów: Goldman Dawid; Grynger Lejbuś Ber;
Kuperman Szmul. Lublin: Gertler Abraham; Gladstein
Mosze; Gottlieb Izrael Chaim; Gottlieb Nechemia;
Greber Bejrisz (Chelemer); Górnicki Hersz; Lewin;
Lubliner Gabriel Zelig; Majzels Mojżesz; Rawec Szlama;
Spiro Abraham. Lwów: Abraham Jehuda Lejb; Abras
Ozjasz; Ajdelson Josef; Bachman Jakub; Blajberg
Beniamin; Borensztajn Herman Hersz; Darewski
Edward; Edelsztajn Judel; Halperin Icchak Hirsz;
Heilpern Jakub; Herer Zisze; Hurwitz Jakub Jancze;
Kacman Dawid; Koerner; Künstler Baruch; Kusewicki
Jakub; Lwowicz Berek; Maragowski Jakub Samuel;
Minkowski Pinchas; Peker Dawid; Saitz; Schein M.;
Schierman Aron Szalom; Schneider Salomon; Schorr
Baruch; Schorr Izrael; Schorr Mordechaj; Schorr Motel;
Stabiński Dawid; Szkolnik Abraham; Weintraub M.;
Weintraub Szlomo; Weiss Oswald. Łęczyca: Brisz Józef
Herman; Fajnzyngier Szyja; Perlmuter Lejzerke (Lodzer).
K
125
kantorzy
K
126
Łomża: Blaustein Abraham; Hirszow Chaim; Kapłan
Beniamin Noah; Łucki; Rosener Awrumełe; Wasercug
Chaim (Łomżer). Łódź: Alterman Hilel; Badasz Jankiew;
Bay Salomon; Bernsztejn Dawid; Birnbaum Leo;
Boniówka Samuel; Ciechanowski Abraham Efraim;
Chałow Izrael; Cukier Sz.; Ersler Aleksander; Grinwald
Mosze; Halpern Gedale; Herbst Hersz; Jakowkin;
Joselewicz Gerszon; Liss Moszek; Lwowicz Berek;
Mitelberg Maurycy; Nieświeżski Zisel; Ostrowiecki
Fajwel; Oszerowicz Hercke; Perlmuter Arie Symche;
Perlmuter Lejzerke (Lodzer); Perlmuter Mojżesz;
Polakowski; Posner Jechiel; Raskin Lejb; Sołowiejczyk;
Tafel; Weisshof Fiszel Feliks; Winograd Oszer. Łuck:
Hak Dawid; Kusewicki Jakub; Ratzman Aron;
Rozmaryn; Szulman Szlama; Wapniarski Jakub.
Maków: Ribka M.B. Mielec: Szpiro J. Międzyrzec:
Froman Jakub. Mława: Mławer Chaim Hajkel;
Wajngot. Nieszawa: Cwajgel. Nowy Dwór: Bernholtz
Dawid Bejrisz; Boruchowicz Lejzor; Wasercug Chaim
(Łomżer). Nowy Sącz: Schorr Meyer. Nowy Targ:
Gottlieb Izrael Chaim; Rosenblat Josele. Olkusz:
Lajchter Icchak. Opatów: Muszkies Akiba (Apter).
Opole Lubelskie: Wolman Mosze. Ostrowiec:
Chmielnicki I.; Muszkies Abram Mosze; Wohman
Mosze. Ostrów Mazowiecka: Najhojz B.; Zaludkowski
Hajkel. Otynia: Sztajnpress Izrael. Pabianice:
Polakowski. Piła: Lubliński Moryc; Priwin Wolf. Pińsk:
Karliner Boruch; Strod Joel Zelig (Pińsker); Szmidt;
Tikitiński Josef; Zilber Hirsz (Karliner). Piotrków:
Bandermacher Icze; Herckowicz Lewi; Kamieniecki
Boruch; Krimalowski Anszel; Lihman Lejb; Muszkies
Abraham Mosze; Muszkies Akiba (Apter); Muszkies
Idel; Erlmuter Lejzerke; Rechtszajd Icchak; Szitenberg
Henech; Zilberfeld Josele. Pleszew: Priwin Wolf.
Płock: Hasensprung; Posner Jechiel; Rosenthal
Zyskind. Płońsk: Hirszin Eliasz; Muszkies Akiba
(Apter). Poniewież: Frydman Szmuel Aron. Poznań:
Berggrün Henryk; Berggrün Juliusz; Schönfeld Adolf.
Praga k. Warszawy: Fogelnest Szymon; Kapłan
Beniamin Noach (Henoch Prager); Michałowski Izrael;
Olewski Alter; Słonimski Moszek; Wach Mosze; Waks
Nusyn. Przasnysz: Birnbaum Abraham Ber. Przemyśl:
Frachtenberg Abraham; Schechter Szymon; Schorr
Izrael. Pułtusk: Lejzerke, Aronowicz. Radom: Jofe
Gerszon; Kuper. Radomsko: Saks Szlama. Rogoźno:
Priwin Wolf. Równe: Cymerman Chaim; Froman
Jakub; Kraska; Kusewicki Dawid; Maragowski Jakub
Samuel. Różana: Nieświeżski Zisel. Sambor: Hefter
Fiszel; Jolles B.; Spaser. Sanok: Cukierman Dawid.
Sejny: Finkelstein A.W. Serock: Fromberg Mosze.
Siedlce: Froman Jakub; Pacowski Josef; Tikitiński
Josef. Sieradz: Perlmuter Lejzerke (Lodzer); Wasercug
Chaim (Łomżer). Skwierzyna: Priwin Wolf. Słonim:
Altszul Joszke „Słonimer“; Mendelewicz Menachem
Mendel; Osokowski. Słupsk: Lachman Izaak.
Sokółka: Kapłan Beniamin Noah. Sosnowiec:
Grinwald Mosze; Lajchter Icchak; Liberman Mordechaj.
Stanisławów: Boniówka Samuel; Haresztark; Kwartin
Zawel; Pinter M.; Szkolnik Icchak; Weiss Szabse;
Wilder. Staszów: Dyzenhaus Josek; Grinwal Mejłach
Szymon; Wajcman Izrael, Zylberman Izrael. Stryj:
Kessler Sender; May Nissan; Nussbaum Dawid.
Suwałki: Grodner Lejbełe; Jaffe Izrael; Klinkowsztajn
M.; Pilelski Zyskind; Saenger Eliasz. Śniatyń:Liberman.
Święciany: Hofstein; Kagan. Tarnopol: Abras Ozjasz;
Blindman Jeruchim (Hakatan); Herszaft Hilel; Kucyk
M.; Wajnman Szmuel. Tarnów: Blumner; Hochwert
Jakub; Kamieniecki Boruch; Tiger N.; Samuely
S.; Wajnberg. Tomaszów: Badasz Jankiew. Toruń:
Elkan M.; Lubliński Moryc. Troki: Abelow Jakub Mosze;
Podoliński. Turek: Grinwald Mosze. Tuszyn: Halpern
Gedale. Tykocin: Tikitiński Josef; Weintraub Salomon.
Warszawa: Ajdelson Josef; Alter Izrael; Altszuler
Arnold; Barkin Abraham; Berggruen Henryk; Berggrün;
Blecharowicz Abraham; Boniówka Samuel; Bornsztajn
Hersz; Ciechanowski Abraham Efraim; Cypuch; Czyż
Samuel; Dzięcielski; Fuksman Aron; Girszow Ch.;
Goldstein Jakub; Grohar Szlama; Grün Eliasz;
Grützhändler Szymon; Hast Markus; Helfand Aron;
Herszman Szlama; Hirszin Eliasz; Kahan Josef Hersz;
Kapłan Beniamin Henoch; Kupfer Salomon; Kusewicki
Mosze; Lewinson Mosze; Lichterman Jakub;
Mendelewicz Menachem Mendel; Olewski Alter;
Rotsztajn; Rudnicki N.M.; Schur Joel; Serwator
Edmund Eliasz; Sirota Gerszon; Sternberger Leon;
Szafir Izaak; Szerman Pinchos; Weiss Jakub Leopold;
Weiss Szymon; Weisshoff Fiszel Feliks; Zaludkowski
Eliasz; Żernicki Mosze. Wieluń: Heyman Izaak; Hut
Abraham. Wilno: Ajdelson Josef; Arcek; Bernstein
Abraham Mosze; Białostocki Meicik; Blaustein
Abraham; Durmaszkin Akiba; Fajnzyngier Szyja;
Goldstein Jakub; Helfand Aron; Herszman Mordechaj;
Kacman Dawid; Kahan Josef Hersz; Kamieniecki;
Kupfer Izrael; Kusewicki Mosze; Lewensztejn Hirsz;
Podrabinek Majer; Rabinowicz Rafał Jehuda; Rajtman
Arie Lejb; Sirota Gerszon; Stolnitz Natan; Straszuński
Dawid Joel; Szkuder Isroel Jakub; Sztajnberg Dawid;
Tejchel Mosze; Wasercug Chaim (Łomżer); Weiss Jakub
Leopold; Zaks Izaak; Zaludkowski Eliasz; Żupowicz
Menachem. Włocławek: Ersler Aleksander; Fajnzynger
Szyja; Pomeranc; Wendrownik I. Włoszczowa:
Cholewa. Wołkowysk: Weintraub Arie Lejb;
kaplan
Zaludkowski Noah (Lider). Wyszogród: Izraelowicz.
Zaklików: Waks Nusyn. Zakroczym: Fater Szmuel
Icchak. Zambrów: Kantor Pinchas. Zamość: Alper
Icek Zelik; Goldszmit Chaim; Rudnicki Mosze;
Weintraub Salomon (Kasztan). Zawiercie: Swibak
Szabse; Unger. Zduńska Wola: Gordon Jeremi.
Zgierz: Linden H. Złoczów: Frachtenberg Abraham;
Blumenthal Nissen. Żagary: Saenger Eliasz; Strod
Joel Zelig. Żelechów: Muszkies Akiba (Apter).
Żuromin: Judelman.
KAPELMISTRZOWIE WOJSKOWI w Królestwie
Polskim.
Tym, których nazwiska wyróżniono kursywą, poświęcono osobne biogramy.
Bernard Beczułka – Dywizja Żandarmerii (Warszawa);
Aron Bołotin – 1 Iwangorodzki Pułk Forteczny
(Iwangorod – Dęblin); Borkowski (Pułtusk, Warszawa);
Lejba Jankiel Brodecki – 2 Czernichowski pp (Lublin);
Motel Cuchtman – 174 Rezerwowy Warszawski pp
(Siedlce), 17 pułk strzelców (Szawły); Władysław
Dobrzyniec – 32 Kremienczugski pp (Ciechanów);
Eliasz Doński – 18 pułk strzelców (Suwałki); Drezner
– 184 Rezerwowy Warszawski pp (Warszawa); Abram
Icko Fajn – 175 Rezerwowy Łukowski pp (Chełm),
66 Butyrski pp (Chełm, Zamość); Hozjasz Fitelberg
– 2 Orenburski Kozacki Pułk (Warszawa); Icek
Fride – 18 Pułk Ułanów Kliastickich (Mława);
W. Gerszman – 37 Pułk Dragonów (Garwolin); Józef
Ginsburg – 15 Doński Pułk Kozacki (Tomaszów
Lubelski); G. Grinsberg – 2 pułk strzelców (Płock);
Abram Gruszkowski (Warszawa); Abram Herszkowicz
– 5 pułk strzelców (Radom); Moszek Idkis – 177 pp
(Siedlce); Jankiel Kac – 14 Pułk Dragonów Litewskich
(Włocławek); Jankiel Kacenelson – 2 Iwangorodzki
pp (Iwangorod – Dęblin); Salomon Kahan – 8 pułk
strzelców (Częstochowa, Piotrków); Maks Kirschfinkel
– 10 Artyleryjska Brygada (Zgierz); Józef Klinkowstein
– 6 Doński Pułk Kozacki (Warszawa); A. Kompaniejec
– 39 Tomski pp (Łowicz); Dawid Korogodzki – 28 Połocki
pp (Piotrków); Joel Lejbenzon – 184 Warszawski
Rezerwowy pp (Warszawa); Abram Lachowski
– 40 Koływański pp (Warszawa); Jakub Melodysta
(Częstochowa); Beniamin Melzak – 2 pułk strzelców
(Płock); Adam Messing – Pułk Huzarów Grodzieńskich
(Warszawa); Jakub Micelmacher (Grodno); Henryk
Mitman – dywizja żandarmerii (Warszawa); Lejba
Muzykant – 111 Doński Pułk Kozacki (Mariampol);
Aleksander Niemirowski – Wołyński Pułk Ułanów
(Łomża); Jankiel Pewzner – Batalion Forteczny (Brześć
n. Bugiem); Teodor Rotholtz (Warszawa); Joachim Rysz
– 14 Jamburski Pułk Ułanów (Pinezów), 6 pułk strzelców
(Kielce); Michał Siekierka – 6 Libawski pp (Biała Podlaska),
7 Rewelski pp (Nowogieorgiewsk – Modlin, Pułtusk);
Aron Silberberg – 10 Artyleryjska Brygada (Zgierz);
Abram Singer – 14 Ołoniewski pp (Łomża); Rafał Terc
– 26 Mogilewski pp (Radom); Konstantin Zisserman
– 186 Rezerwowy Łukowski pp (Mińsk Mazowiecki).
KAPER Bronisław (5 II 1902 Warszawa – 26 IV
1983 Los Angeles), prawnik, dyrygent, kompozytor.
Ukończył studia prawnicze na UW, a muz.
Uzupełniał studia muz. pod kier. Moritza Meyer-Marxa
i Waltera Gmeindla w Berlinie, gdzie też w 1930
rozpoczął współpracę z filmem. Jego pierwszym
międzynarodowym sukcesem była piosenka Ninon
z filmu Ein Lied für dich z Janem Kiepurą, który utwór
ten wylansował. W 1935 przeniósł się do Paryża i do
1939 współpracował z filmem francuskim. W 1940
osiadł w Hollywood, gdzie współpracował z wytwórnią
Metro-Goldwyn-Meyer. W 1953 skomponował muzykę
do filmu Lili, m.in. piosenkę Hi-Lili, Hi-Lo, za którą
otrzymał Oscara. Napisał muzykę do ponad stu filmów
fabularnych, m.in. Noc w operze, San Francisco, Moskiewskie noce, Bunt na Bounty, Dzień na wyścigach,Tobruk.
K
The ASCAP Biographical Dictionary of Composers, Authors and
Publishers, New York 1966; A. Lacombe, C. Roche, La musique du
film, Paris 1969; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon, 15. Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971; Polish-American
California 1827–1977, Los Angeles 1978; „Ruch Muzyczny” 1983
nr 17; Baker’s Biographical Dictionary of Musicians, 9 ed. ed. by
N. Slonimsky, New York 2001; EM PWM V; The New Grove Dictionary of
American Music II; The International Biographical Dictionary of Central
European Emigrés 1933–1945, vol. II, part 1: The Arts, Sciences and
Literature, ed. H. Atrarest, W. Röder, München 1983; B. Kosińska-Krippner, Kaper Bronisław, [w:] Leksykon kultury polskiej poza krajem
od roku 1939, red. K. Dybczak, Z. Kudelski, t. I, Lublin 2002; Lerski,
KAPLAN Abraham (ok. 1855 ? – 30 III 1916 [1917]
Lwów), śpiewak, dyrygent. Kształcił się w śpiewie
w 1877–1878 pod kier. Darii Krawcowej w Szkole Muz.
Ces. Ros. Tow. Muz. w Kijowie. Ok. 1880 przybył do
Lwowa i został dyryg. chóru → Synagogi Postępowej
Templum tamże. Prowadził ten chór przez przeszło
35 lat. Był też długoletnim członkiem, a następnie
korepetytorem chórów operowych w Teatrze Skarbka.
29 II 1906 obchodził 25-lecie pracy w synagodze.
M. Bałaban, Historia lwowskiej synagogi postępowej, Lwów 1937;
Enciklopediah szel galujot, sifri-zichron larcit hagolah wedoti, IV: Lwów,
ed. N.M. Gelber, Jeruszalaim – Tel-Awiw 1956.
127
kapłan
KAPŁAN Beniamin Noah zwany Henoch Prager
(? – ?), śpiewak, kantor. Początkowo był kantorem
w Zdzięciole. Stamtąd ok. 1870 przybył do Warszawy
i został kantorem w → Synagodze Praskiej. Ok. 1888
wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i został
kantorem w Pittsburgu.
członkiem Czołówki Teatralnej. Po wojnie poświęcił
się karierze wirtuozowskiej, koncertując w Europie
i Ameryce. Jest autorem Wariacji fortepianowych na
temat Paganiniego.
Z. Drzewiecki, Wspomnienia muzyka, Kraków 1971; Lerski, Syrena Record;
J. Szacki, Geszichte fun Jidn in Warsze, t. III, New York, 1953.
KARNIOL Leon – zob. Bykowski Leon
KAPŁAN Lejb (1900 Bereza Kartuska – ?), dyrygent,
pedagog. Kształcił się w → Żydowskim Instytucie Muz.
w Wilnie. Po powrocie do Berezy Kartuskiej uczył
śpiewu w szkole żydowskiej. Prowadził także chóry,
które uczestniczyły w życiu kulturalnym miasta.
Lerer yizkor-bukh: di umgekumene lerer fun Tsisho shuln in Poyln, ed.
H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954; Fater, Jidisze muzik.
K
KAPŁAN Pesach (1870 Stawiska, gub. grodzieńska
– 1943 Warszawa), dziennikarz, dyrygent, krytyk
teatralny i muz., kompozytor. Był synem kantora.
Dyrygował 70-osobowym chórem tow. Żydowska Sztuka
w Białymstoku. Następnie był redaktorem gazety
„Dos Naje Leben”. Animator i organizator życia
muz. wśród Żydów. Wydał w 1912 zbiory pieśni we
własnych przekładach na jidysz i hebrajski z muzyką
F. Mendelssohna, F. Schuberta, R. Schumanna i in.
Komponował też pieśni do własnych tekstów. Tłumaczył
na jidysz libretta oper i operetek P. Mascagniego,
F. Lehara, J. Gilberta, J. Straussa. W czasie II wojny
świat. przebywał w getcie warszawskim.
1928–1929; Wininger, National Biographie III, S. Kaczergiński, Lider fun
di getos un lagern, New Jork 1948; A.Sz. Herschberg, Pinkes Byalistok,
Nyu Jork 1949; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
KARP Natalia – zob. Weissman-Hubler Natalia
KASPROWICZ Amalia Cecylia z domu Zion,
pseud. Amalia Malewska (20 III 1854 Lwów – 22 V
1938 Lwów), śpiewaczka, sopran, mezzosopran. Od
1873 była chórzystką w Teatrze Skarbka we Lwowie,
debiutowała tam w 1876 jako Azucena w Trubadurze
G. Verdiego, występowała też na prowincji, a latem
1878 w warszawskim teatrze ogródkowym Eldorado.
W sezonie 1881/82 śpiewała w Teatrze Polskim
w Poznaniu, w 1882 w zespole męża, Józefa Kasprowicza
w Łomży. Od 1884 związała się na blisko pół wieku ze
sceną lwowską i tylko w sezonach letnich 1879–1914
i 1924 wyjeżdżała z zespołem opery i operetki na występy
do Krakowa. W 1897 z zespołem tym występowała
w Warszawie. Ostatni raz śpiewała w Teatrze Wielkim we
Lwowie w 1930. Jako wykonawczyni partii sopranowych
i mezzosopranowych w operze i operetce zdobyła we
Lwowie ogromną popularność.
S. Schnür-Pepłowski, Teatr polski we Lwowie, t. II (1881–1890), Lwów
1891; Plohn, Muzyka; F. Pajączkowski, Teatr lwowski pod dyrekcją
Tadeusza Pawlikowskiego 1900–1906, Kraków 1961; SBTP I; E. Warzenica-Zalewska, Teatr Skarbkowski we Lwowie w latach 1864–1890, [w:] Dzieje
teatru polskiego, t. III, Warszawa 1982; A. Stolarska-Zachuta, J. Michalik,
S. Holobuda, Teatr lwowski w latach 1890–1918, [w:] Dzieje teatru
polskiego, t. IV, cz. I, Warszawa 1987.
KAPŁAN Stefan Szlama (? – ?), flecista. Kształcił się
od 1895 w → Instytucie Muz. w Warszawie. Ok. 1910
grał na flecie w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej.
Raz wystąpił z tą orkiestrą jako solista.
w Warszawie.
KAPUŚCIŃSKI Adam (17 XI 1907 Zakoty, pow.
zabłudowski – ?), pianista, kompozytor. Studiował
Dorywczo pracował jako pianista w teatrach rewiowych.
We wrześniu 1939 znalazł się w Białymstoku i tam
pracował w orkiestrze Teatru Polskiego Białoruskiej
SRR. Wstąpił następnie do Armii gen. Andersa i został
128
Tadeusz Kassern
kaszowska
KASSERN Tadeusz Zygfryd (19 III 1904 Lwów
– 3 V 1957 Nowy Jork), kompozytor. Studia muz. odbywał
pod kier. Jerzego Lalewicza w grze na fortepianie
i Mieczysława Sołtysa w kompozycji w → Konserw.
Polskiego Tow. Muz. we Lwowie; kontynuował
w 1922–1926 w Państwowym Konserw. Muz. w Poznaniu
na fortepianie u Wieńczysława Brzostowskiego,
a w kompozycji u Henryka Opieńskiego. Ukończył
studia prawnicze na Uniwersytecie Poznańskim.
Uzupełnił studia muz. w Paryżu. Pracował jako
adwokat w Poznaniu i poświęcił się kompozycji.
W 1945–1948 był dyplomatą polskim w Stanach
Zjednoczonych. W 1948 zrezygnował z obywatelstwa
polskiego i pozostał w Nowym Jorku. Pracował jako
wykładowca w Third Street Music School Settlement
oraz w Jaques-Dalcroze Institut tamże. Pozostawił
duży dorobek kompozytorski obejmujący muzykę
orkiestrową, kameralną, wokalną, w tym 4 opery: The
Anointed (1951), Sun-Up (1954), Komedia o niemej
żonie (1953), Eros i Psyche (1954), utwory chóralne
z orkiestrą, fortepianem i a cappella oraz szereg pieśni
na głos z fortepianem do tekstów poetów polskich.
następnie u Josefa Gänsbachera w Wiedniu, Elżbiety
Řebičkovej w Warszawie, Manuela Garcii i Jana
Reszkego w Paryżu, Giovanniego Battisty Lampertiego
w Mediolanie, Josepha Stockhausena we Frankfurcie
n. Menem. W 1888–1890 i 1891–1892 oraz 1908–1909
śpiewała w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku.
W Teatrze Wielkim w Warszawie debiutowała w 1890.
W 1893 odbyła tournée po Stanach Zjednoczonych
z Boston Symphony Orchestra. Występowała ponadto
w Paryżu, Wiedniu, Mediolanie, Petersburgu,
Sztokholmie, Monachium, Lipsku, Berlinie,
Frankfurcie n. Menem, Darmstadzie, Budapeszcie,
Rzymie, Madrycie i in. Po wycofaniu się ze sceny
prowadziła szkołę śpiewu w Wiedniu. W 1915–1918
prowadziła klasę śpiewu solowego w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Uchodziła za znakomitą interpretatorkę
ról w operach Wagnera. Na krótko przed wybuchem
II wojny świat. zamieszkała w Bielsku-Białej. Okupację
spędziła w Warszawie, od 1945 mieszkała ponownie
w Bielsku-Białej.
S.B. Poradowski, Tadeusz Zygfryd Kassern, „Muzyka” 1937 nr 6; SMP I;
M. Kondracki, W piątą rocznicę śmierci Tadeusza Zygfryda Kasserna, „Ruch
Muzyczny” 1962 nr 9; Błaszczyk, Polish Contribution; M. Hanuszewska,
B. Schaeffer, Almanach polskich kompozytorów współczesnych, wyd. III,
Kraków 1982; Baker’s Biographical Dictionary; A. Mrygoń, Tadeusz Zygfryd
Kassern, [w:] Muzyka źle obecna, red. K. Tarnawska-Kaczorowska,
Warszawa 1989; EM PWM V; Leksykon muzyków pedagogów; V. Kostka,
Tadeusz Zygfryd Kassern. Indywidualne odmiany stylów muzyki XX wieku,
Gdańsk 2011.
K
KASTON poprzednio Kaczka Henryk (1910
Piotrków Trybunalski – 27 VIII 2010 Nowy Jork),
skrzypek. Naukę muzyki rozpoczął pod kier. ojca i
dziadka. Od 1937 studiował grę na skrzypcach pod
kier. Georges’a Enescu w Paryżu. W 1941 wyjechał do
Stanów Zjednoczonych. Początkowo był skrzypkiem
w Cleveland Symphony Orchestra. W 1943–1978 był
członkiem orkiestry Metropolitan Opera w Nowym
Jorku. Znawca i konstruktor smyczków, Kolekcjoner
instrumentów. Zbiór 86 instrumentów znany jest
jako The Schambach-Kaston Collection of Musical
Instruments.
Informacje H.K.
KASZOWSKA właśc. Grützhändler Felicja, pseud.
Gilbert (12 V 1867 Warszawa ? – 18 VIII 1951 Bielsko-Biała), śpiewaczka, sopran koloraturowy, pedagog.
Była córką S. → Grützhändlera, kantora. Uczyła się
śpiewu od 16. r.ż. u Wilhelma Troschla w Warszawie,
Felicja Kaszowska
129
kaszowski
L. Eisenberg, Grosses biographisches Lexikon der deutschen Büchne
im XIX Jahrhundert, Leipzig 1903; W.H. Seltsam, Metropolitan Opera
Annals: a Chronicle of Artists and Performances, New York 1947; „Muzyka”
1951 nr 12; SMP II (aneks); J. Kański, Felicja Kaszowska – słynna polska
śpiewaczka, „Ruch Muzyczny” 1965 nr 5; J. Kolodin, The Metropolitan
Opera, New York 1967; A. Rutkowska, Działalność pedagogiczna Instytutu
Muzycznego Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967; SBTP I;
Błaszczyk, Polish Contribution; EM PWM V; K.J. Kutsch, L. Riemens,
Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd III, Bern 1997; J. Kański,
Mistrzowie sceny operowej, Kraków 1998.
KASZOWSKI właśc. Grützhändler Fryderyk Fajwel
(ok. 1875 Warszawa – ? Warszawa), trębacz. Był synem
Szymona, bratem Felicji. Kształcił się od 1886 w grze
na trąbce pod kier. Józefa Lubińskiego w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Przez wiele lat grał na trąbce
w orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie. Po I wojnie
świat. uczył gry na instrumentach dętych w → Wyższej
Szkole Muz. im. F. Chopina przy WTM. W 1927–1933
był prof. gry na trąbce w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. W 1930 obchodził 35-lecie swojej
działalności artystycznej.
150 lat PWSM; Fater, Jidisze muzik.
z T. → Górzyńskim), Ostatnia eskapada (wspólnie
z Z. Karasińskim), Każdemu wolno kochać (wspólnie
z Z. Karasińskim). Pisał też muzykę do rewii oraz
piosenki dla teatrów: Qui Pro Quo, Morskie Oko,
Rex, Wesoły Wieczór, Perskie Oko. Dokonał szeregu
nagrań muzyki tanecznej na płytach Syrena Record,
Columbia, Lonora. Z jego kompozycji największą
popularność zdobyły tanga: Serce matki, Czemuś
o mnie zapomniał, fokstrot Abram, ja ci zagram,
Czy pamiętasz tę noc w Zakopanem (wspólnie
z Z. Karasińskim). W czasie okupacji zorganizował
w getcie warszawskim orkiestrę żydowskiej służby
porządkowej. Zginął na Pawiaku.
„Muzyka” 1926 nr 11/12 (dodatek „Muzyka lekka”); Turkow, Azoy iz
es geven; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; E. Ringenblum, Dziennik
z getta warszawskiego, Warszawa 1983; J. Maśnicki, K. Stepan,
Pleograf. Słownik biograficzny filmu polskiego 1896–1939, Kraków
1996; Lerski, Syrena Record; Engelking, Leociak, Getto warszawskie;
KATZ Georg (15 VIII 1887 Wilno – ?), śpiewak. Czynny
był w okresie międzywojennym w Berlinie.
K
KATZ Gustaw Gutel, pseud. Gutia Casini (ok. 1895
Wilno – po 1954 ?), wiolonczelista. Kształcił się do
1907 w grze na wiolonczeli pod kier. M. → Weinbrena w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Wilnie. W 1907–1913 kontynuował studia pod kier.
Juliusa Klengla w Konserw. Muz. w Lipsku. W 1913
wystąpił z orkiestrą The Philharmonic-Symphony
Society of New York pod dyr. Waltera Damroscha.
Po I wojnie świat. mieszkał w Dreźnie. Nagrał szereg
płyt dla wytwórni Victor.
Album studentów Konserwatorium Muzycznego w Lipsku; Lerski,
Szymon Kataszek
KATASZEK Szymon (4 VI 1898 Warszawa – 22 V
1943 Warszawa), pianista, dyrygent, kompozytor. Od
1923 przez wiele lat prowadził w Warszawie razem
ze skrzypkiem i dyryg. Z. → Karasińskim orkiestrę
jazzową. Z orkiestrą tą występowali w dancingu Oaza
oraz w teatrach rewiowych Morskie Oko, Perskie Oko,
a nieco później Wesoły Wieczór, a także gościnnie
w wielu miastach polskich: Krakowie, Gdańsku,
latem w Krynicy. Ok. 1923 zaczął komponować
muzykę taneczną. Pisał muzykę do pierwszych filmów
dźwiękowych: Serce na ulicy, Legion ulicy (wspólnie
130
KATZ Leon (? – ?), skrzypek, pedagog. Przed I wojną
świat. prowadził we Lwowie szkołę gry na skrzypcach.
Kalendarz muzyczny informacyjny warszawski na rok 1909, zebr. i ułoż.
KATZ Renata (ok. 1910 ? – ?), pianistka. Była
uczennicą Egona Petri. Występowała jako solistka
na recitalach i koncertach, m.in. dwukrotnie
w Filharmonii Warszawskiej.
Fater, Jidisze muzik; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie
1901-1976, Warszawa 1976.
kerszenfinkel
KATZ-CATELL Albert Abraham (14 IV 1914 Wilno
– 19 III 2000 Nowy Jork), wiolonczelista, kameralista,
dyrygent orkiestr kameralnych i symfonicznych.
W grze na wiolonczeli kształcił się początkowo
pod kier. Miszy Schneidera w Wilnie, a następnie
Juliusa Klengla w Królewskim Konserw. Muz.
w Lipsku. Uzupełniał studia u Emanuela Feuermanna
w Berlinie. Przez pewien czas grał w orkiestrach
symfonicznych w Lipsku i Dreźnie, po czym
w 1932 powrócił do Wilna i tu do 1936 był członkiem,
a następnie dyryg. orkiestry Rozgłośni Polskiego Radia,
a w 1935–1936 także dyryg. orkiestry kameralnej przy
Klubie Artystycznym. Był też od 1930 członkiem →
Kwartetu Wileńskiego, a następnie → Kwartetu
im. M. Karłowicza. Występował często jako solista.
W 1936 na zaproszenie B. → Hubermana wyjechał do
Palestyny i został członkiem Palestyńskiej Orkiestry
Symfonicznej w Tel Awiwie. W 1938 uzupełniał studia
dyrygenckie pod kier. Felixa Weingartnera w Bazylei
i Bernardina Molinari w Rzymie. W czasie wojny
był dyryg. orkiestry symfonicznej w Kairze. W 1945,
w czasie tournée artystycznego po Europie, odwiedził
Polskę, dyrygując koncertami symfonicznymi, m.in.
w Filharmonii w Poznaniu. W 1953 osiadł w Stanach
Zjednoczonych. Czynny jako solista, kameralista
i dyryg. w Stanach Zjednoczonych i Europie, zwłaszcza
w Niemczech, Szwajcarii, we Włoszech, w Holandii
i w krajach skandynawskich. W 1965–1968 dyrygował
orkiestrą i chórem Niemieckiego Tow. Śpiewaczego
„Liederkranz” w Nowym Jorku. W 1982 zorganizował
orkiestrę symfoniczną i dawał z nią koncerty w sali
koncertowej Hunter College. Czynny był też jako
kameralista oraz pedagog gry na wiolonczeli.
i w sezonie 1900/01 był członkiem zespołu, występując
w Cyganerii G. Pucciniego. Był następnie pierwszym
kantorem w Seitenstätter Tempel w Wiedniu.
„EMTA“ 1900 nr 872, 889; Plohn, Muzyka; Stengel, Gerigk, Juden;
F. Pajączkowski, Teatr lwowski pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego
1900–1906), Kraków 1961; SBTP II.
KELBERG Rafał (ok. 1850 Warszawa – ?), trębacz,
dyrygent. W 1867 złożył egzamin w → Instytucie Muz.
w Warszawie i uzyskał świadectwo z gry na trąbce.
Przez pewien czas był członkiem orkiestry L. → Lewandowskiego. Od 1883 był trębaczem w orkiestrze
baletu w Teatrze Maryjskim w Petersburgu. Prowadził
orkiestrę balową w Petersburgu. Z orkiestrą tą ściśle
współpracował z tamtejszym polskim Tow. Muz. „Lutnia”.
„Kraj” 1896 nr 43.
KELTER Janusz Jakub (12 XII 1880 Warszawa
– 12 IX 1938 Warszawa), śpiewak, baryton. Studia
muz. odbywał w → Instytucie Muz. w Warszawie.
W 1910–1913 był solistą operetki w Teatrze Nowości
w Warszawie. Od 1913 występował w teatrze żydowskim.
Zylbercwejg, Leksikon V.
KAUFMAN Józef (? – ?), księgarz. Od 1860,
a od 1862 z Ferdynandem W. Hoesikiem, prowadził
w Warszawie skład i abonament nut przy ul.
Krakowskie Przedmieście 69. W 1867 otworzył także
wypożyczalnię nut. Był także wydawcą muzyki. Od 1872
do 1877 wydawał „Świat Muzykalny (nuty)”.
KERNER Tadeusz (18 IX 1926 Warszawa – 4 I 2008 Bat
Jam, Izrael), pianista, pedagog. Ukończył Technikum Muz.
w Orenburgu (ówczesnym Czkałowie) na Uralu. Studia
muz. rozpoczął w Krakowie, kontynuował w 1948–1951
w klasie fortepianu Olgi Iliwickiej-Dąbrowskiej w Państw.
Wyższej Szkole Muz. w Sopocie. Uzupełniał studia
u Heinricha Neuchausa w Konserw. im. P. Czajkowskiego
w Moskwie. W 1955 wziął udział w V → Konk.
Pianistycznym im. F. Chopina i otrzymał wyróżnienie. Od
1966 mieszkał w Stanach Zjednoczonych. Koncertował
w Stanach Zjednoczonych i w Europie, brał udział w konk.
i festiwalach, m.in. w Dusznikach, Berlinie i Budapeszcie.
W 1966–1971 był prof. gry na fortepianie w Y School of
Music. W 1978 otrzymał stopień doktora w Akademii
Muz. im. F. Chopina w Warszawie na podstawie napisanej
pod kier. Barbary Hesse-Bukowskiej rozprawy Problemy
interpretacji mazurków Chopina w aspekcie polskich
tańców (Warszawa 1981).
PSB XII; Słownik pracowników książki.
Who’s Who in Polish America, ed. B. Wierzbiański, New York 1996.
KAUFMANN Maurycy Bernard Mojżesz (26 IX
1879 ? – 5 IV 1927 Wiedeń), śpiewak, tenor, kantor.
Kształcił się we Lwowie i w Wiedniu. Debiutował jako
solista w 1900 w operze w Teatrze Wielkim we Lwowie
KERSZENFINKEL Abram (? – ?), skrzypek. W 1870 był
członkiem → Orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie.
Album studentów Konserwatorium Muzycznego w Lipsku; informacje
A.C.; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik; M. AnkudowiczBieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie lat II Rzeczypospolitej,
Olsztyn 1997.
K
W. Dzierżanowski, Przewodnik warszawski informacyjno-adresowy
na rok 1870, Warszawa 1870.
131
kindermann
KINDERMANN Lidia (21 IX 1892 Łódź – XII 1953
Wiedeń), śpiewaczka, kontralt. Pochodziła ze znanej
łódzkiej rodziny fabrykantów. Do 1918 mieszkała
w Łodzi. Debiutowała jako solistka w sezonie 1915/16
z → Łódzką Orkiestrą Symfoniczną. W 1917 wystąpiła
w teatrze w Teplitz-Schönau, w 1917–1921 była
solistką opery w Grazu, w 1921–1927 Staatsoper
w Stuttgarcie, w 1927–1931 występowała w Staatsoper
w Berlinie. Występowała często na koncertach
z orkiestrą Concertgebouw w Amsterdamie, śpiewała
w Teatrze Wagnerowskim w Bayreuth. W 1933 opuściła
Niemcy. W 1934–1938 śpiewała w Niemieckim
Teatrze w Pradze. W 1938 wyemigrowała do Ameryki
Południowej. Do 1948 była solistką Teatro Colon
w Buenos Aires i cenioną nauczycielką śpiewu. Od
1949 czynna jako pedagog w Warszawie. Zmarła w
następstwie operacji.
K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd III,
Bern 1997.
K
KINKULKIN Efrem też Affrem Aron (13 XII 1884
[1888] Wilno – ?), wiolonczelista wirtuoz, kompozytor.
Był synem znanego księgarza wileńskiego. Kształcił się
od 1901 pod kier. Juliusa Klengla w Konserw. Lipskim.
Po powrocie do Wilna uczył gry na wiolonczeli. Czynny
był następnie jako solista w Sztokholmie, odbywał
podróże koncertowe po Europie. Przez pewien
czas mieszkał też w Petersburgu. W 1925–1932 był
wiolonczelistą solistą Orkiestry Symfonicznej w Lipsku.
Komponował utwory na wiolonczelę. W 1933 razem ze
skrzypkiem Leo Schwartzem i pianistką Hellą Chitrik
utworzył Trio im. Mendelssohna tamże. Związany był
z Żydowskim Stowarzyszeniem Śpiewaczym „Hazomir”.
Po dojściu Hitlera do władzy powrócił do Wilna.
„Młoda Muzyka” 1908 nr 4; „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 3; „Muzyka”
1928 nr 10; „Muzyka Polska” 1937 nr 12; Stengel, Gerigk, Juden;
P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon, 15. Aufl.,
Bd I, Wilhelmshaven 1971.
KIPNIS Menachem (1878 Uszomir, Wołyń – 15 V
1942 Warszawa), śpiewak, zbieracz folkloru muz. Był
synem Jeszai, kantora. Jego pierwszym nauczycielem
starszy brat Pejsah, także kantor. W młodości śpiewał
w chórach różnych kantorów. Korzystał też z rad
kantora A.B. → Birnbauma. Na pocz. wieku osiedlił
się w Warszawie. W 1902–1918 był członkiem chóru
opery w Teatrze Wielkim oraz chóru → Wielkiej
Synagogi na Tłomackiem. Od 1918 poświęcał się
głównie zbieraniu i opracowywaniu żydowskich
pieśni ludowych. Prowadził własne wydawnictwo przy
132
ul. Leszno 6, w którym publikował pieśni w opracowaniu m.in. M. → Bensmana, H. → Kumoka i własnym. Uczył także śpiewu. Ze swoją uczennicą,
Z. → Zeligfeld, późniejszą żoną, występował w duecie
pieśniarzy ludowych, dając koncerty w kraju i za
granicą. Pisywał recenzje muz. i teatralne do dziennika
„Hajnt”. Opublikował kilka książek o muzyce oraz
2 zbiory pieśni ludowych: 60 fołkslider (Warszawa 1918)
i 80 fołkslider (Warszawa 1923). Napisał kilka książek
dotyczących muzyki w jidysz, m.in.: Jidisze klezmer
in Pojln, Berimte jidisze muziker. W czasie wojny
przebywał w getcie warszawskim. Zmarł w następstwie
wylewu krwi do mózgu.
1928–1929; P. Szerman, A ferdinstfuler jubileum, „Di Chazonim Welt”
1934 nr 3; Brückner, Rock, Judentum; M. Rawicz, Majn leksikon,
Bd I, Montreal 1945; Enciklopediah szel galujot, Sifri-zichron larcit hagolah
wedoti VI: Warsze, ed. I. Grinbaum, Jeruszalaim – Tel Awiw 1956;
J. Turkow, Farloshene shtern, Buenos Aires 1953; Zylbercwejg, Leksikon V;
Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona; Idelsohn, Jewish Music; Engelking,
Leociak, Getto warszawskie.
KIRSCHBRAUN też Kirszbraun Arnold (1895
Warszawa – w czasie II wojny świat. ?), doktor
filozofii, historyk, skrzypek. Studia odbywał
w 1915–1921 na Wydziale Filozoficznym UW. W 1916
wystąpił publicznie w Warszawie jako solista. Od 1919
uczył jęz. łacińskiego i historii w gim. żydowskich
w Warszawie. W czasie II wojny świat. przebywał
w getcie warszawskim i grał na skrzypcach
w → Żydowskiej Orkiestrze Symfonicznej.
Spis nauczycieli I, II; Turkow, Azoy iz es geven, Buenos Aires 1948; Fater,
Jidisze muzik.
KIRSCHFINKEL Maks (ok. 1855 Warszawa – ?),
trębacz, dyrygent zespołów instrumentalnych.
Kształcił się w grze na skrzypcach w 1871–1872 pod
kier. Jana Wodolskiego w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow.
Muz. w Kijowie. Kontynuował studia w 1872–1875
w → Instytucie Muz. w Warszawie w grze na trąbce pod
kier. Antoniego Kuhne oraz w grze na skrzypcach pod
kier. Władysława Górskiego. W 1886–1893 był dyryg.
10 Brygady Artylerii w Zgierzu. Orkiestra ta dawała
koncerty dobroczynne na rzecz Tow. Dobroczynności
i Czerwonego Krzyża. Zorganizował tam też orkiestrę
amatorską. Od 1888, po M. → Wiesenbergu, był dyryg.
orkiestry Teatru Letniego Sellina w Łodzi. Latem 1895
w Busku dyrygował 20-osobową orkiestrą zdrojową,
złożoną z członków łódzkiej orkiestry teatralnej.
W 1888–1892 dyrygował połączonymi orkiestrami
klecki
teatru Victoria i niemieckiego teatru Thalia, dając
koncerty symfoniczne. Szkolił też chóry dla Tow.
Śpiewu Kościelnego przy kościele Wniebowzięcia
NMP. Od 1898 był dyryg. orkiestry amatorskiej przy
Łódzkim Towarzystwie Komisowym i koncertował z nią
regularnie w ogrodzie Tow. przy ul. Długiej. Przeniósł
się następnie do Warszawy.
KIRSZBRAUN Arnold – zob. Kirschbraun Arnold
KIRSZTEJN Isaj Bernard (18 II 1885 Płock? – ?),
skrzypek. Kształcił się w grze na skrzypcach pod
kier. Emila Stillera w → Instytucie Muz. w Warszawie
ok. 1900. Ok. 1914 był kapelm. w Kaliszu.
KIZNER-MASSINI Dora (? – ? Rumunia),
śpiewaczka. Była solistką opery w Teatrze Wielkim
we Lwowie. Wyszła za mąż za Egizia Massiniego, dyryg.
tej opery w 1930–1931, i wyjechała z nim do Rumunii.
Plohn, Muzyka.
KLEBAŃSKI Izaak (ok. 1880 ? – ?), dyrygent. Od
1894 uczył się w → Instytucie Muz. w Warszawie.
W 1901 uzyskał świadectwo kapelm. wojskowego. Był
od 1908 dyryg. zespołów → Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego „Hazomir” w Będzinie, a następnie
do I wojny świat. Żydowskiego Tow. Muz. „Hazomir”
w Tomaszowie Rawskim.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; W. Jaworski, Żydowskie
organizacje kulturalne i towarzyskie w Królestwie Polskim (1906–1914),
„Kwartalnik Historii Żydów w Polsce” 2004 nr 2; tenże, Żydzi w Zagłębiu
Dąbrowskim do 1968. Przemiany kulturowe, [w:] Mozaika kultur. Materiały
IV Sesji Zagłębiowskiej, Sosnowiec 1 XII 2005, red. M. Kisiel, P. Majerski,
Sosnowiec 2006.
KLECKI Mieczysław (ok. 1913 Łódź – 23 VII 1968
Warszawa), perkusista, akordeonista, dyrygent.
Był bratem Pawła. W 1944 założył w Lublinie przy
wojsku orkiestrę jazzową. Następnie kier. zespołów
jazzowych w Łodzi. Przez pewien czas współpracował
z Państwowym Teatrem Lalek „Arlekin”. Był też
wieloletnim przewodniczącym sekcji muzyki
rozrywkowej Związku Zawodowego Pracowników
Kultury i Sztuki. Był przez wiele lat redaktorem
miesięcznika „Jazz”.
J. Radliński, Obywatel Jazz, Warszawa 1967.
KLECKI Paweł też Kletzki Paul (21 III 1900 Łódź
– 5 III 1973 Liverpool), skrzypek, dyrygent orkiestr
symfonicznych, kompozytor. Był bratem Mieczysława.
Kształcił się początkowo w grze na skrzypcach pod
kier. R. → Schindler-Süss w Łodzi. W wieku 13 lat
zaczął występować jako skrzypek na estradach.
Studia muzyczne kontynuował w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie w zakresie instrumentacji
symfonicznej pod kier. J. → Wertheima oraz dyrygentury
– Emila Młynarskiego. W 1915–1919 grał na skrzypcach
w → Łódzkiej Orkiestrze Symfonicznej. W 1920 otrzymał
nagrodę Filharmonii Warszawskiej za uwerturę do
Florentyńskiej tragedii Oscara Wilde. W 1920 wyjechał
do Berlina, gdzie pogłębiał wykształcenie teoretyczne
jako uczeń Friedricha Ernsta Kocha w Hochschule für
Musik. Po ukończeniu studiów pozostał w Berlinie.
Poświęcił się kompozycji, tworząc utwory symfoniczne,
kameralne, fortepianowe oraz pieśni. Uprawiał także
dyrygenturę. Szybko zyskał opinię zdolnego dyryg.
W tym też charakterze zaangażowany został
w 1932 przez Wilhelma Furtwänglera do Berliner
Philharmoniker. W 1933 zmuszony był opuścić
Niemcy. Po krótkim pobycie w Charkowie, gdzie
był dyryg. orkiestry tamtejszej filharmonii, w 1933
–1934 przebywał w Wenecji, poświęcając się przede
wszystkim kompozycji. Następnie działał jako pedagog
muz., wykładając od jesieni 1935 w Scuola Superiore
di Musica w Mediolanie. Występował także jako dyryg.
koncertów symfonicznych w różnych krajach Europy,
m.in. był w 1937–1938 dyryg. orkiestry Filharmonii
w Charkowie. Od 1938 mieszkał w Clarens w Szwajcarii,
tam uzyskał obywatelstwo. Wyjeżdżał często jako
dyryg. na gościnne występy do różnych krajów. Od
1940 był także prof. dyrygentury w Conservatoire de
Lausanne. W 1943 zaproszony został na stanowisko
dyryg. orkiestry Szwajcarii Romańskiej, objął też
kierownictwo festiwali muz. w Lozannie. Po wojnie
poświęcił się wyłącznie dyrygenturze, dyrygując stale
głównymi orkiestrami europejskimi: m.in. orkiestrą
Concertgebouv w Amsterdamie, ORTF National
Orchestra w Paryżu. Występował też jako dyryg.
w czasie festiwali w Lucernie i Strasburgu. W 1947
debiutował w Anglii, rok później dyrygował cyklem
20 koncertów w Austrii, odbył następnie tournée
po Stanach Zjednoczonych. W 1952 dyrygował
cyklem 20 koncertów w Izraelu. W 1954–1955 był dyr.
muz. i pierwszym dyryg. Orkiestry Filharmonicznej
w Liverpoolu. W 1955 odbył z Orkiestrą Filharmoniczną
Izraela tournée po Europie. Z orkiestrą tą oraz
orkiestrą Filharmonia dokonał szeregu nagrań na
płytach Columbia. W 1958 przeniósł się do Stanów
K
133
kleidt
Zjednoczonych i osiadł w Dallas w Teksasie, gdzie objął
stanowisko kier. muz. i pierwszego dyryg. Orkiestry
Symfonicznej. Działalność dyrygencka w Europie
i obu Amerykach usunęła na drugi plan jego twórczość
kompozytorską.
Informacje P.K.; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller,
Dresden 1929; H. Stoddard, Symphony conductors of the U.S.A.,
New York 1957; R. Schall, Kletzki Paul; MGG VII; Błaszczyk,
Dyrygenci; SMP I; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes
Tonkünstler-Lexikon, 15. Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971;
EM PWM V; The International Biographical Dictionary of
Central European Emigrés 1933–1945, vol. II; part I; Baker’s
Biographical Dictionary of Twentieth-Century Classical Musicians,
ed. N. Slonimsky, L.D. Kuhn, D. McIntire, New York 1994.
KLEIDT Daniel (16 V 1897 Łódź – IV 1937 Łódź),
pianista, akompaniator, dyrygent oper, pedagog.
Studia muz. odbywał w Berlinie. Następnie działał
w Łodzi jako nauczyciel gry na fortepianie i przedmiotów
teoretycznych. Od 1926 jako dyryg. Łódzkiego Tow.
Operowego przygotowywał i prowadził przez pewien
czas przedstawienia operowe w Teatrze Miejskim.
W 1930 został nauczycielem śpiewu w Miejskiej Szkole
Pracy.
K
Polski kalendarz muzyczny na rok 1927–28, Łódź 1927; „Dziennik Zarządu
m. Łodzi” 1930 nr 12; Błaszczyk, Dyrygenci.
KLEIMAN Teodor (? Lublin – ?), skrzypek wirtuoz,
kameralista. Studiował w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Brał udział w pracach sekcji
muz. przy → Żydowskim Studiu Eksperymentalnym
w Warszawie. Występował jako solista, m.in. w 1936
w koncercie solistów w Polskim Radiu. Uczestniczył
też w zespołach kameralnych.
Fater, Jidisze muzik [błędnie pod Klajnman].
KLEIN Karol (30 I 1908 Kraków – 17 VIII 1983 Tel
Awiw), pianista. Kształcił się w grze na fortepianie
pod kier. Wiktora Łabuńskiego w → Konserw. Tow.
Muz. w Krakowie i Isidora Philippe w Paryżu. Był
także uczniem I. → Friedmana. Od 1928 uczył gry
na fortepianie i koncertował. W 1945–1951 był prof.
gry na fortepianie w PWSM w Krakowie, a następnie
wyemigrował do Izraela i działał jako pedagog
początkowo w Jerozolimie, później w Akademii Muz.
w Tel Awiwie.
Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980;
T. Przybylski, Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie od średniowiecza
do czasów współczesnych, Kraków 1994; Dybowski, Słownik; Leksykon
134
KLEKKO Maurycy – zob. Landau Maurycy Roman
KLEKOT Moszek – zob. Landau Maurycy Roman
KLINICKA Rywka (? Łuck – ? Buenos Aires),
śpiewaczka, sopran liryczny. Była żoną L. → Wajnera.
Wychowała się w domu kantora i w dzieciństwie
śpiewała w chórze. Po II wojnie świat. wyemigrowała
z mężem do Argentyny. Wykonywała pieśni żydowskie
na koncertach organizowanych przez organizacje
żydowskie.
KLINKOWSTEIN Ignacy (? – ?), skrzypek,
kameralista. Działał w Płocku, był aktywnym członkiem
Płockiego Tow. Muz. od początku jego działalności
w 1900.
J. Kuczewska, Z dziejów ruchu muzycznego w Płocku, „Notatki Płockie”
z. 1–2, Płock 1956.
KLINKOWSTEIN Józef (? – 1940? Białystok), oboista,
dyrygent, kompozytor. Kształcił się w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Do 1914 był kapelm. 6 Dońskiego Pułku
Kozaków w Warszawie. W okresie międzywojennym
dyrygował zespołami instrumentalnymi w kinach
warszawskich. W 1939 znalazł się w Białymstoku,
gdzie został członkiem nowo zorganizowanej orkiestry
symfonicznej. Prawdopodobnie zginął śmiercią
samobójczą.
Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar’; Kalendarz muzyczny informacyjny
warszawski na r. 1909–1911, 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa
1908–1912.
KLINKOWSTEIN Stanisław Salomon (1867 Płock
– ?), skrzypek, wiolonczelista, pedagog. Kształcił się
w grze na skrzypcach w 1881–1884 w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Przez wiele lat działał jako pedagog muz.
w Płocku. Działał też w założonym w 1900 Płockim Tow.
Muz. Skomponował muzykę do komedii Bolszewickie
żony Marii Oberfeld, wystawionej w 1919 w Teatrze
Płockim.
J.B. Nycek, Ludzie i książki. Słownik biograficzny ludzi książki i pióra
województwa płockiego, Płock 1983.
KLINKOWSZTEJN Maurycy (ok. 1850 Suwałki?
– ?), śpiewak, tenor, kantor. Nie miał wykształcenia
muz. Ok. 1874 był kantorem w Suwałkach. W 1874
ubiegał się o stanowisko kantora w → Synagodze przy
kochański
ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie. Nie został przyjęty.
W 1875 powołany do jednej z większych synagog
w Manchester w Anglii. W 1880 ubiegał się o pozycję
po Salomonie Sulzerze w Starej Synagodze w Wiedniu.
Został zaproszony na próbne nabożeństwo.
„Izraelita” 1875 nr 35; 1880 nr 6.
KLOBUS (? – ?), dyrygent chórów. Ok. 1875–1881
prowadził świetny, dobrze skompletowany chór
w → synagodze postępowej Templum we Lwowie.
M. Bałaban, Historia lwowskiej synagogi postępowej, Lwów 1937.
KŁAZ Hersz (? – ?), skrzypek. Uczył się gry na
skrzypcach pod kier. Emila Stillera w 1903–1909
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był członkiem
zespołu pierwszych skrzypiec → Orkiestry Filharmonii
Warszawskiej.
„Młoda Muzyka” 1909 nr 1, 7.
KOCHANOWSKI poprzednio Kaganowski, właśc.
Kagan Mieczysław (12 I 1887 Nowogródek – 14 V 1943
Warszawa), skrzypek, dyrygent oper, operetek i orkiestr
symfonicznych. Był bratem B., J. i F. → Kaganów.
W grze na skrzypcach kształcił się pod kier. Otokara
Ševčika w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Kijowie.
W 1905 rozpoczął karierę dyrygencką, wystawiając
w Mińsku Halkę S. Moniuszki. Prowadził następnie
operę i operetkę w wędrownych tow. teatralnych
u Juliana Myszkowskiego i Bolesława Bolesławskiego
w Lublinie, u Włodzimierza Maliszewskiego w Łodzi,
u Felicjana Felińskiego w Kielcach i in. W czasie
I wojny świat. przebywał w Rosji. W 1915–1917
był dyryg. polskiej operetki w Teatrze Nowości
w Moskwie. W 1916 prowadził orkiestrę 2 Eskadronu
Żandarmerii Polowej w Mińsku. W 1917 został dyryg.
orkiestry 6 pułku strzelców w I Korpusie Polskim gen.
Józefa Dowbor-Muśnickiego. Po powrocie do kraju
był w 1918–1920 dyryg. orkiestry 21 pp w Warszawie.
Przeszedłszy w stopniu kapitana w stan spoczynku,
przez krótki czas dyrygował operetką w towarzystwie
teatralnym Henryka Czarneckiego. W 1920–1921 był
dyryg. operetki w Teatrze Powszechnym w Poznaniu,
po czym przeniósł się do Warszawy. Tu przez szereg lat
działał jako dyryg. w operetce, początkowo w Teatrze
Nowym, następnie w teatrze Operetka-Wodewil, potem
w Teatrze Nowości, wreszcie w Operetce Stołecznej.
Przez pewien czas prowadził także orkiestrę teatru
Qui Pro Quo. Od 1928 był ponadto dyryg. orkiestry
Filharmonii Ludowej w teatrze Ateneum. W 1929
dyrygował operetką w teatrze Znicz. Przeniósł się
następnie do Wilna, gdzie objął stanowisko kier. muz.
oraz dyryg. operetki w teatrze muz. Lutnia. Prowadził
też często gościnnie koncerty Wileńskiej Orkiestry
Symfonicznej, a w 1934–1935 był jej stałym dyryg.
Ponadto od 1923 aż do wybuchu II wojny świat. co
roku latem dyrygował orkiestrą zdrojową w Krynicy.
W czasie wojny został aresztowany, zamordowany
przez nazistów w więzieniu gestapo przy ul. Szucha.
Łoza, Czy wiesz; Olszewicz, Lista; Błaszczyk, Dyrygenci; L. Sempoliński,
Wielcy artyści małych scen, Warszawa 1968; SBTP I; Fater, Jidisze muzik
[pod Kagan-Kochanowski]; Fuks, Straty.
KOCHAŃSKI Eli (8 V 1886 Orle, Rosja – 19 X
1940 Warszawa), wiolonczelista, pedagog. Był
synem Jozuego Kahana, kantora synagogalnego
i nauczyciela gry na skrzypcach. Początkowo był pod
opieką muzyczną Emila Młynarskiego w Odessie.
Kształcił się przez 7 lat pod kier. Arthura Wulffiusa
w grze na wiolonczeli w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Odessie. W 1904–1906 uzupełniał studia
w Królewskim Konserw. Muz. w Lipsku w grze na
wiolonczeli pod kier. Juliusa Klengla, w teorii Johanna
Merkla, w grze zespołowej Hansa Sitta. Od 1909 był
wiolonczelistą, a w 1912–1926 koncertmistrzem grupy
wiolonczel w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej,
występował też jako solista i kameralista, był również
od 1908 członkiem kwartetu smyczkowego Warszawskiej Orkiestry Symfonicznej. Od 1912 uczył gry na
wiolonczeli w Szkole Muz. Lucjana Marczewskiego
w Warszawie. W 1919–1939 był prof. → Państwowego
Konserw. Muz. w Warszawie.
K
Baza Cmentarza przy Okopowej; 150 lat PWSM; E. Dziębowska,
Kochański Eli, [w:] PSB XIII, SMP I; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty;
Fuks, Muzyka ocalona; tenże, Filharmonia Warszawska w latach okupacji
niemieckiej (1939–1945), [w:] 100 lat Filharmonii w Warszawie; EM PWM V;
KOCHAŃSKI właśc. Kagan Feliks Efroim (18 V
1889 Nowogródek – w czasie II wojny świat., Wilno),
altowiolista, dyrygent operetek. W 1911 uzyskał jako
ekstern dyplom kapelm. wojskowego w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Był przez szereg lat dyryg. operetek
w prowincjonalnych tow. teatralnych, m.in. ok. 1918
w objazdowym teatrze Henryka Czarneckiego. Od
1920 był dyryg. operetki w Teatrze Powszechnym
w Poznaniu, w Teatrze Nowym w Warszawie i ponownie
w Poznaniu, tym razem w Teatrze Narodowym.
Występował gościnnie jako dyryg. koncertów symfonicznych, m.in. w 1926 w Filharmonii w Lublinie.
135
kochański
K
Paweł Kochański
W sezonach letnich grywał na altówce i dyrygował
prowadzoną przez M. → Kochanowskiego orkiestrą
zdrojową w Krynicy. Na kilka lat przed II wojną świat.
zamieszkał w Wilnie, gdzie m.in. grał na altówce
w orkiestrze teatru muz. Lutnia i występował jako
dyryg. operetki w tymże teatrze. W 1939–1941 był
dyryg. orkiestry symfonicznej w Druskiennikach.
Błaszczyk, Dyrygenci; SBTP I; Fater, Jidisze muzik [pod Kagan-Kochanowski]; Fuks, Straty.
KOCHAŃSKI Paweł (30 VIII 1887 Orle, Rosja – 12 I
1934 Nowy Jork), skrzypek wirtuoz, dyrygent orkiestr
symfonicznych, kompozytor. Był synem Jozuego
Kahana, bratem E. → Kochańskiego. Początkowo
uczył się gry na skrzypcach pod kier. ojca, następnie
Emila Młynarskiego w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow.
Muz. w Odessie. Wcześnie zaczął odnosić sukcesy
jako solista. Emil Młynarski zaopiekował się nim
i przenosząc się do Warszawy na stanowisko
dyrektora opery, zabrał go ze sobą. Po okresie pracy
w orkiestrze operowej został od chwili założenia
Filharmonii Warszawskiej jej koncertmistrzem. 2 lata
później uzupełniał studia pod kier. Cezara Thompsona
w Royal Conservatory of Brussels. Koncertował
136
następnie w Belgii, we Francjii i w Hiszpanii, Grecji,
Egipcie, Turcji, Niemczech, Austrii i Anglii. W 1909
powrócił do Warszawy i objął stanowisko prof. gry
skrzypcowej w → Instytucie Muz. W 1910 debiutował
jako dyryg., prowadząc przez 3 miesiące letnie
orkiestrę Filharmonii Warszawskiej w Majorenhoff
k. Rygi. W 1915–1918 był prof. gry na skrzypcach
w konserw. w Piotrogrodzie. W 1919 powrócił do
Warszawy i odtąd poświęcił się wyłącznie karierze
wirtuoza. W ostatnich latach życia mieszkał w Stanach
Zjednoczonych. Był dyr. wydziału skrzypcowego
w Juilliard School of Music w Nowym Jorku.
E. Młynarski, Paweł Kochański – człowiek i artysta, „Muzyka” 1934 nr 2;
Błaszczyk, Dyrygenci; SMP I; EM PWM V; I. Jampolski, Paweł Kochański,
„Sowietskaja Muzyka” 1959 nr 7; The New Grove Dictionary XIII; Leksykon
KOFFLER Józef (28 XI 1896 Stryj – 1943 Ojców),
muzykolog, kompozytor muzyki symfonicznej i kameralnej, dyrygent oper i operetek. Pierwszy polski dodekafonista. Uczył się muzyki początkowo
w rodzinnym mieście. W 1914–1916 kształcił się
w Wiedniu pod kier. Hermanna Grädenera i Josefa
Förstera. W 1916–1920 służył w armii austriackiej,
a następnie w polskiej. W 1920 wrócił do Wiednia,
kon
gdzie kontynuował studia pod kier. Grädenera,
studiował muzykologię pod kier. Guido Adlera,
Roberta Lacha, Wilhelma Fischera i Egona Wellesza
na Uniwersytecie Wiedeńskim, uzyskując doktorat
na podstawie pracy o kolorystyce orkiestrowej
w twórczości Feliksa Mendelssohna, a ponadto
studiował dyrygenturę w Szkole Kapelmistrzowskiej
pod kier. Felixa Weingartnera. Przez pewien czas
pracował jako korepetytor i dyryg. w teatrach
operowych i operetkowych, m.in. w Burgtheater.
W 1924 powrócił do kraju i zamieszkał we Lwowie,
gdzie został prof. teorii i kompozycji Konserw.
Polskiego Tow. Muz., prowadząc m.in. w 1937
–1939 orkiestrę uczniowską. W 1939–1941 był prof.
kompozycji w Państwowym Konserw. Muz. im.
N. Łysenki we Lwowie. Był ponadto recenzentem
muz., w 1930–1938 redaktorem wychodzącego w
Przemyślu miesięcznika „Orkiestra”. W lipcu 1941,
K. wraz z żoną i synem został uwięziony i wywieziony
do getta w Wieliczce. Jako kompozytor dał się
poznać na kilku festiwalach Międzynarodowego
Tow. Muzyki Współczesnej: w Oxfordzie, Amsterdamie, Londynie. Autor 3 symfonii, Suity polskiej,
KOHAN Leokadia (? – ?), pianistka, pedagog. W l. 30.
XX w. prowadziła szkołę muz. w Białymstoku.
KOLIŃSKI Mieczysław (5 IX 1901 Warszawa – 7 V
1981 Toronto), etnomuzykolog, kompozytor. Studiował
grę na fortepianie i kompozycję pod kier. Leonida
Kreutzera i Paula Juona w Hochschule für Musik
w Berlinie. W 1923–1926 studiował muzykologię
pod kier. Ericha von Hornbostela, Hermana Alberta,
Arnolda Scheringa i Curta Sachsa na Uniwersytecie
w Berlinie. W 1926–1933 był asystentem w Statisches
Phonogramm-Archiv tamże. Przeniósł się następnie
do Pragi, a w 1938 do Brukseli. Lata 1939–1945
przeżył w ukryciu. W 1951 wyemigrował do Stanów
Zjednoczonych i pracował jako terapeuta muz.
w nowojorskich szpitalach. W 1966 przeniósł się do
Kanady i w 1966–1976 wykładał na Uniwersytecie
w Toronto.
Baker’s Biographical Dictionary of Musicians, 9 ed. New York 2001; The
Garland Encyclopedia of World Music, vol. III: The United States and
Canada, ed. E. Koskoff, New York 2001.
KOŁO MUZYCZNE we Lwowie założone w 1908.
Przewodniczącym komitetu założycielskiego i kier.
artystycznym był I. → Fuhrmann, sekretarzem A. → Plohn.
KOŁODNY Josef zwany „Josełe” (1900 Pińsk – VIII
1941 Pińsk), śpiewak. Od końca l. 20. występował
z wielkim powodzeniem w różnych miastach
i miasteczkach Polski. Specjalizował się w żydowskiej
pieśni ludowej. Zginął z rąk nazistów.
K
J. Turkow, Farloshene shtern, Bd II, Buenos Ayres 1953; Zylberzweig,
Józef Koffler
Wesołej uwertury (skomponowanej i wykonanej w 1941
we Lwowie), 15 wariacji na serię 12 tonów na orkiestrę
smyczkową, baletu Alles durch M.O.W., kantaty Miłość,
kwartetu smyczkowego, tria smyczkowego, muzyki
fortepianowej i pieśni.
J. Freiherter, Józef Koffler, „Muzyka” 1936 nr 7–12; N. Slonimsky,
Music since 1900, New York 1971; Z. Lissa, Koffler Józef, [w:] MGG
VII, Kassel 1959; SMP I; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Muzyka ocalona;
B. Schaeffer, Kompozytorzy XX wieku, t. I, Kraków 1990; M. Gołąb,
Józef Koffler, Kraków 1995; EM PWM V; L. i T. Mazepa, Szliah do
Muzicznoj Akademii u Lwowi, t. I, Lwiw 2003; Leksykon muzyków
pedagogów.
KON Bolesław (9 XII 1906 Warszawa – 10 VI 1936
Warszawa), pianista, pedagog, kompozytor. Naukę
muzyki rozpoczął w 6. r.ż. Od 1914 kształcił się
w grze na fortepianie pod kier. Konstantina Igumnowa
w Konserw. Moskiewskim. Od 1924 uczył się
kolejno u Aleksandra Michałowskiego, Bolesława
Domaniewskiego i J. → Wertheima w Warszawie.
W 1926–1928 pracował pod kier. Zbigniewa
w Warszawie. Ukończył je w 1928 z odznaczeniem.
Rozwijał żywą działalność wirtuozowską. W 1929–1930
był prof. → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. W marcu
1932 wziął udział w II → Konk. Pianistycznym im.
F. Chopina i uzyskał II miejsce ex aequo z Abramem
Luferem. W kwietniu 1933 uzyskał I miejsce na
Międzynarodowym Konk. Pianistycznym im.
137
kon
Kon Bolesław
K
Beethovena w Wiedniu. Po 1933 odbywał tournée
zagraniczne po Węgrzech, Francji, Austrii, Rumunii,
Holandii i Włoszech. Koncertował też często w Polsce.
Skomponował kilka drobnych utworów fortepianowych.
J. Popiel, Bolesław Kon, „Muzyka” 1936 nr 1/6; A. Rieger, Bolesław Kon
(wspomnienie), [w:] Stowarzyszenie Młodych Muzyków w Krakowie
1931-1937, Kraków 1938; E. Altberg, Polscy pianiści, Warszawa 1947;
SMP I; Prosnak, Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne; J. Kański,
Kon Bolesław, [w:] PSB XIII; Kraków muzyczny 1918–1939, red. M.
Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980; R. Jasiński, Koniec epoki. Muzyka
w Warszawie 1927–1939, Warszawa 1986; EM PWM V; Niewiarowska,
KON Henoch (9 VIII 1890 Łódź – 20 IV 1972 Nowy Jork),
kompozytor. Kształcił się w Królewskiej Wyższej Szkole
Muz. w Berlinie. Od 1912 mieszkał w Warszawie. W okresie
międzywojennym pracował jako kier. muz. i kompozytor
muzyki dla teatrów żydowskich, m.in. Warszauer Jidiszer
Kunstteater, Chad Gadjo, → teatru Ararat, → teatru
Azazel oraz Jung Teater. Autor opery Dawid i Bet Szeba
do libretta M. Brodersona, wystawionej w 1924
w teatrze Abrahama Kamińskiego. Napisał też muzykę
do sztuk: I.L. Pereca Baj nacht ojfn altn mark, J. Pregera
Symche Płachta, G. Büchnera Woyzeck i Śmierć Dantona, Sz. An-Skiego Dybuk, Sz. Asza Kiddusz HaSzem, H. Lejwika Golem, Sz. Alejchema Zwej hunhert
tojznt. Komponował muzykę do filmów w jidysz
produkowanych w Polsce: Mir kumen on (1934), At chejt
138
(1936), Dybuk (1937), Frejliche kabconim (1937). W czasie
II wojny świat. znalazł się w Stanach Zjednoczonych.
Z. Segałowicz, Tłomackie 13, Buenos Ayres 1946; M. Rawicz, Majn
leksikon, Montreal 1945–1947; J. Turkow, Farloshene shtern, Buenos
Ayres 1953; N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957; I. Shalita,
Ha-Musica ha-Yehudit ve-Yotzreha, Tel Awiw 1960; Z. Turkow,
Di ibergerisene tkufe, Buenos Aires 1961; M. Weichert, Zikhroynes,
2 Bd: Warsze, Tel Awiw 1961; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik;
N. Gross, Film żydowski w Polsce, Kraków 2002.
KON Jakub Hersz (1887 Łódź – 1942 ?), dyrygent,
kompozytor, pedagog. Działał jako muzyk we Włocławku.
Od 1913 uczył śpiewu w szkolnictwie średnim, m.in.
w gim. męskim i żeńskim Gminy Żydowskiej. Prowadził
też chór w synagodze, organizował chóry i orkiestry
amatorskie, m.in. dętą, a od 1938 symfoniczną orkiestrę
Stowarzyszenia Sportowego „Makabi”. Pisał ilustracje
muz. dla żydowskiego teatru amatorskiego. Zginął jako
ofiara nazizmu.
Spis nauczycieli I–II; Lerer yizkor-bukh: di umgekumene lerer fun Tsisho
shuln in Poyln, ed. H.Sh. Każdan, Nyu Jork 1952–1954; Fater, Jidisze
muzik; Fuks, Straty.
KONCERTY KAMERALNE PULLMANA,
organizowane w 1915–1921 przez skrzypka S.
→ Pullmana w sali kameralnej Hermana i L. →
Grossmanna w Warszawie przy ul. Mazowieckiej 16.
kontorowicz
KONSERWATORIUM IM. IGNACEGO JANA
PADEREWSKIEGO we Lwowie. Ok. 1930 uczyli m.in.
H. → Günsberg, A. → Izraeli, R. Reiss, E. → Steuermann
– fortepian; K. → Halpon, F. → Lilienthal – skrzypce;
A. → Wolfsthal – wiolonczela; S. → Szer – flet; Adolf
Pinsler – klarnet; J. Portnoj – trąbka.
KONSERWATORIUM TOWARZYSTWA MUZYCZNEGO w Krakowie (pl. Szczepański 1).
Powstało w lipcu 1888. Uczyli m.in.: S. → Eisenberger,
J. → Hoffman, S. → Lipski – fortepian; W. → Singer,
Z. → Szwarcensztajn – skrzypce; J. → Marso – śpiew
solowy; J. → Reiss i M. → Drobner – teoria.
KONSERWATORIUM IM. KAROLA SZYMANOWSKIEGO we Lwowie (Rynek 15). Powstało
ok. 1930 z dawnego Lwowskiego Instytutu Muz.
Anny Niementowskiej. Uczyli m.in.: A. → Hermelin,
E. → Steinberger, Łucja Plohn, S. → Turel – fortepian;
M. → Bauer, D. → Deutsch, J. → Mund – skrzypce;
A. → Wolfsthal – wiolonczela; E. → Wahrhaftig
– instrumenty dęte drewniane i orkiestra; S. → Barbag,
Z. → Lissa – teoria, J. → Lehrer – śpiew.
KONTI właśc. Kohn Józef Jozue (1852 Warszawa
– 24 X 1905 Budapeszt), skrzypek, dyrygent,
kompozytor. Studia muz. rozpoczął w → Instytucie
Muz. w Warszawie, kontynuował w 1869–1872
w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu w zakresie
kompozycji u Otto Dessoffa i Franza Siemandla. Był
też ulubionym uczniem Franza von Suppé. Pod jego
kier. przygotowywał się do zawodu dyryg. teatralnego.
W 1872 został skrzypkiem w orkiestrze symfonicznej w
Salzburgu. Od 1876 dyryg. w teatrze w Debreczynie, a
od 1880 w Kolozsvar. W 1884 został zastępcą Alexisa
Erkla w Teatrze Narodowym w Budapeszcie, a po jego
śmierci w 1893 pierwszym dyryg. tego teatru. W 1903
powołany na stanowisko dyryg. do Teatru Królewskiego
w Budapeszcie. Dla obu teatrów budapeszteńskich
skomponował szereg operetek.
KONSERWATORIUM MUZYCZNE w Wilnie
(ul. Końska 1). Ustanowione w 1923. Uczyli m.in.:
C. → Krewer – fortepian; I. → Siekierka (do 1924),
H. → Sołomonow, Aleksander Wajnbaum (do
1932), A. → Kontorowicz (od 1930) – skrzypce;
M. → Zamsztejgman – kontrabas; I. → Brajtman –
obój (do 1927 i od 1932). Zlikwidowane w 1935.
KONSERWATORIUM MUZYCZNE IM. MIECZYSŁAWA KARŁOWICZA w Wilnie (ul. Wielka 8). Otwarte w 1935. Uczyli m.in. C. → Krewer
– fortepian; H. → Sołomonow – skrzypce. Istniało
do 1940.
KONSERWATORIUM MUZYCZNE JULIUSZA BERGGRÜNA w Poznaniu.
KONSERWATORIUM POLSKIEGO TOWARZYSTWA MUZYCZNEGO we Lwowie (ul.
Chorążczyny 7). Powstało w 1838 jako Szkoła
Muz. Tow. ku Wykształceniu Muzyki w Galicji,
istniało później pod nazwą Szkoła Muz. Galic.
Tow. Muz., następnie Konserw. Galic. Tow.
Muz., wreszcie Konserw. Polskiego Tow. Muz.
Istniało do 1939. W ciągu stulecia uczyli m.in.:
E. → Steinberger, B. → Wolfsthal, L. → Münzer,
A. → Hermelin, S. → Turel – fortepian; Zygmunt
Brückman, M. → Wolfstahl, E. → Wolfsthal,
H. → Czapliński, Kazimierz Hetfleisch-Wysocki,
M. → Bauer, Julian Weber – skrzypce; Jan
Wollmann – wiolonczela; J. → Hand – obój;
S. → Szer, Władysław Reicher – instrumenty dęte;
H. → Ruff, M. → Sowilski – śpiew; W. → Hausman –
śpiew chóralny; J. → Koffler – teoria.
Das geistige Ungarn. Biographisches Lexikon, Hrsg. O. von Krucken und
I. Perlagi, Bd II, Wien 1918; Magyar Zsidó lexikon, Budapest 1929; Zenei
lexikon: a zenetörténet és zenetudomány enciklopédiája, B. Szabolcsi,
A. Tóth, B. Bartók, Budapest 1930; Błaszczyk, Dyrygenci; P. Frank, W. Altmann,
Kurzgefasstes Tonkünstlelexikon, 15. Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971.
K
KONTOROWICZ Aleksander (ok. 1900 Wilno – ?),
skrzypek, dyrygent, pedagog. W grze na skrzypcach
kształcił się pod kier. E. → Małkina w Wilnie,
Leopolda Auera w Petersburgu i Carla Flescha
w Staatliche Hochschule für Musik w Berlinie. Od
1927 działał w Wilnie jako solista, członek i kier.
różnych zespołów instrumentalnych. Grał I skrzypce
w założonym w końcu 1930 → Kwartecie Wileńskim.
Występował w Rozgłośni Polskiego Radia w Wilnie.
Równocześnie od 1930 był prof. gry skrzypcowej
w → Konserw. Muz. w Wilnie. Uczył też w Żydowskim
Instytucie Muz. W 1934 opuścił Polskę i osiadł w Addis
Abebie w Abisynii jako nadworny skrzypek i dyrektorem
muzyki na dworze cesarza Haile Selassie. Przez kilka
lat był pedagogiem muz. w Kairze. W 1944 powrócił do
Addis Abeby. Jako nadworny dyr. muzyki zorganizował
i prowadził orkiestrę symfoniczną oraz konserw. Od
1948 mieszkał w Stanach Zjednoczonych. Koncertował
i uczył w Baltimore w stanie Maryland.
1933; S. West, Musical Development in Ethiopia. A Confrence with
Alexander Kontorowicz „Etude. The Music Magazine” 1949 nr 2, 172;
139
kopecka
Błaszczyk, Dyrygenci; M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie
muzyczne w Wilnie lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997; D. Berezowska,
Żydowski Instytut Muzyczny 1924–1940, „Nasza Gazeta” 2001 nr 525.
KOPECKA z domu Neufeld Wanda (4 X 1885
Częstochowa – ?), pianistka, pedagog. Była żoną
czeskiego wiolonczelisty Karela Kopecky’ego.
Kształciła się w grze na fortepianie u P.I. Jurgensa
Dyplom uzyskała w 1907. Przez ponad 30 lat uczyła
gry na fortepianie w Częstochowie i co roku urządzała
popisy swoich uczniów. Według jednych źródeł zginęła
w Treblince, według innych przeżyła wojnę i po wojnie
mieszkała w Brukseli.
„Muzyka Polska” 1935 nr 8; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
w Berlinie, dyrygując wykonaniem oratorium Eliasz
F. Mendelssohna. Dyrygował też koncertami
Filharmonii Berlińskiej. Od 1921 był dyr. muz. Gminy
Żydowskiej w Berlinie. W 1939 przeniósł się do Anglii,
a następnie w 1947 do Stanów Zjednoczonych.
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; „New York
Times” 1953 nr 60; Zylbercwejg, Leksikon VI [pod Kop].
KOPP Dawid Lejb (14 V 1867 ? – ?), kontrabasista,
dyrygent. Ok. 1900 dyryg. orkiestry Teatru Łódzkiego.
W → Łódzkiej Orkiestrze Symfonicznej grał na puzonie.
Był współzałożycielem w 1913 Stowarzyszenia
Wzajemnej Pomocy Muzyków Orkiestrowych, od 1915
był członkiem zarządu. W czasie okupacji niemieckiej
przebywał w getcie łódzkim.
A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994; Lodz-Names.
K
Leo Kopf
KOPF też Kopp Leo (17 V 1888 Targowica, Wołyń
– 1 III 1953 Nowy Jork), dyrygent, kompozytor,
doktor muzykologii. Był synem miejskiego kantora
w Krzemieńcu. Kształcił się początkowo pod kier.
ojca i był meszorerem w jego chórze. Potem zaczął
dyrygować chórem synagogalnym. Studiował
w Konserw. Juliusa Sterna w Berlinie pod kier. Friedricha Gernsheima, Paula Juona, Hugo Leichtentritta
i Feliksa Maldena. Studiował też w Królewskiej
Akademii Muz. W 1908–1911 był dyryg. chórów → Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego „Hazomir”
w Będzinie, Piotrkowie i Tomaszowie Mazowieckim.
W 1911–1914 był dyryg. chórów → Żydowskiego Tow.
Muz. i Literackiego „Hazomir” w Łodzi. Pracował też
jako dyryg. w → Teatrze Wielkim Icchaka Zandberga.
W 1913 był członkiem zarządu Stowarzyszenia
Wzajemnej Pomocy Muzyków Orkiestrowych tamże.
Od 1914 działał w Niemczech jako dyryg. chórów
synagogalnych. W 1917 debiutował jako dyryg.
140
KOPP Eugeniusz (2 I 1897 Odessa – 1948 ?), pianista,
śpiewak, akompaniator, dyrygent. Kształcił się
w śpiewie w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Odessie.
Po przyjeździe do Polski osiadł we Lwowie, gdzie
do 1934 był korepetytorem i dyryg. opery w Teatrze
Wielkim tamże. W 1934–1936 zajmował analogiczne
stanowisko w Teatrze Wielkim w Warszawie,
w 1936–1938 pracował jako dyryg. w Studiu
Operowym przy tymże teatrze. W 1939 był dyryg.
w Teatrze m. Warszawy. Od 1945 był pedagogiem
muz. w Lublinie, a od 1947 w Poznaniu, w Państwowej
Wyższej Szkole Operowej, a następnie w PWSM.
Plohn, Muzyka; Błaszczyk, Dyrygenci; 50 lat Państwowej Wyższej Szkoły
Muzycznej w Poznaniu: 1920–1970, red. S. Chudak et al., Poznań 1973;
KORDELAS Adolf pseud. Cor-de Lasso (ok. 1855 Kalisz
? – ?), pianista, dyrygent. Był synem Emanuela. Kształcił
się w grze na fortepianie w Konserw. Ces. Ros. Tow.
Muz. w Petersburgu. Koncertował jako pianista, m.in.
w Lublinie. Prowadził własną orkiestrę w Petersburgu.
Czynny był też jako akompaniator oraz dyryg. we włoskich
zespołach operowych tamże, m.in. w 1895 w teatrze
Akwarium, a w 1896 w Teatrze Panajewskim. Dyrygował
orkiestrą Kółka Literacko-Artystycznego.
„Echo Muzyczne” 1882 nr 6; „Kraj” 1893 nr 50; L.M. Karaczunskij, Naszi
petersburgskie artisty, S.-Peterburg 1896.
KORDELAS Emanuel (ok. 1830 ? – po 1895 ?),
skrzypek, dyrygent, pedagog. Był ojcem Adolfa.
Przez wiele lat kierował prywatną orkiestrą grywającą
na balach, weselach, kuligach itp. początkowo w
kowalska
Łęczycy, następnie w Kaliszu i Warszawie. Grywał też
w Koninie, Kutnie, Sieradzu, Wieluniu, a w sezonach
letnich w Ciechocinku. W 1860 uzyskał w → Instytucie
Muz. w Warszawie świadectwo, że jest zdolny objąć
posadę kapelm. przy orkiestrze pułkowej. Przez pewien
czas pełnił obowiązki kapelm. orkiestry jednego
z pułków stacjonujących w Lublinie. Wyjechał
następnie do Rosji, gdzie pracował m.in. jako
nauczyciel gry na skrzypcach w Szkole Muz. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Tambowie.
„Echo Muzyczne” 1880 nr 90; Gabrilowicz, Muzykalnyj kalendar’ 1895;
K. Stefański, Kalisz w latach 1848–1861. Obrazy z przeszłości, Kalisz 1935;
Błaszczyk, Dyrygenci; W. Tomaszewski, Między salonem a jarmarkiem.
Życie muzyczne na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1815–1862,
Warszawa 2002.
KOROBKOW Jakub Jankiel (? – ?), pianista,
akompaniator, pedagog. Uczył się w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Działał w Warszawie przed
I wojną świat. jako akompaniator i nauczyciel śpiewu.
Czynny był także jako akompaniator w Warszawie
w okresie międzywojennym. Odbywał tournée m.in.
z barytonem Josefem Winogradowem i skrzypaczką
L. → Kantorowicz, a także duetem Z. → Zeligfeld
i M. → Kipnis. W czasie II wojny świat. znalazł się
„Przegląd Muzyczny” 1914 nr 1–4 [okładka]; Turkow, Azoy iz es geven
[błędnie Korobow Jan].
KOROGODZKI Dawid (ok. 1880 ? – ?), wiolonczelista.
Kształcił się w grze na wiolonczeli pod kier. Antoniego
Cinka w 1894–1898 w → Instytucie Muz. w Warszawie.
W 1898 uzyskał dyplom kapelm. wojskowego. Przez
wiele lat był dyryg. orkiestry 28 Połockiego pp
w Staszowie i w Piotrkowie. W 1910 przeniesiony
został wraz z pułkiem do Tambowa. W okresie
międzywojennym mieszkał i pracował w Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Gabrilovicz, Muzykalnyj
KORSKA-FRENKEL Henryka (? – ?), śpiewaczka,
sopran. Była w l. 20. i 30. XX w. członkiem zespołu
Opery Objazdowej dra Tadeusza Wierzbickiego.
W l. 30. była prof. śpiewu w → Instytucie Muz.
w Warszawie. W czasie wojny przebywała w getcie
warszawskim.
KOSTYLEWSKI Zalman (? – ?), trębacz, dyrygent.
Uzyskał dyplom z gry na trąbce w 1912 w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Był uczniem Gotfryda Zieglera. Od
1912 był dyryg. zespołów → Żydowskiego Tow. Muz.
„Hazomir” w Lublinie.
KOVAR właśc. Kowarski Simon (22 V 1890 Wilno
– 17 I 1970 Encino, Kalifornia), skrzypek, fagocista,
pedagog. Kształcił się w grze na skrzypcach
u Leopolda Auera, a w grze na fagocie u Ernesta Kotte
w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu, ale
studiów nie ukończył. Przez pewien czas był fagocistą
w orkiestrze Opery w Rydze. W 1922 wyemigrował do
Stanów Zjednoczonych. W 1923–1949 był członkiem
New York Philharmonic Orchestra. Poświęcił się
następnie nauczaniu. Przez 28 lat był kier. klasy fagotu
w Juilliard School of Music. Uczył też w Teachers
College przy Columbia University, 1939–1942 Curtis
Institute of Music w Filadelfii, 1936–1952 Manhattan
School of Music i Mannes School of Music w Nowym
Jorku oraz Conservatoire de Musique du Quebec
w Montrealu. W 1957 przeniósł się do Encino
w Kalifornii i tam kontynuował działalność
pedagogiczną, m.in. w Academy of the West w Santa
Barbara. Wydał własnym sumptem podręcznik do
nauki gry na fagocie 24 Daily Exercices for Bassoon
(New York 1951).
K
„New York Times” 1970 nr 19.
KOWALSKA Halina 1º voto Trzonkowa 2º Zalewska
(24 XII 1913 Suwałki – 14 II 1998 Kopenhaga),
skrzypaczka, wiolonczelistka. Była córką Abrama,
siostrą Henryka. Początkowo uczyła się u ojca gry
na skrzypcach, następnie w 1928–1939 u E. → Kochańskiego na wiolonczeli w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Od 1936 występowała jako
solistka i kameralistka, współpracując z kwartetem
Polskiego Radia i orkiestrą Polskiego Radia pod dyr.
G. → Fitelberga. W czasie okupacji brała wraz z mężem,
Henrykiem Trzonkiem, udział w tajnych koncertach
w Warszawie. Po wojnie grała w Orkiestrze
Symfonicznej m.st. Warszawy. Od 1945 współpracowała
też z Polskim Radiem jako koncertmistrz → Orkiestry
Polskiego Radia pod dyr. Stefana Rachonia oraz
jako solistka i kameralistka, była m.in. członkiem
Kwartetu Warszawskiego, Sekstetu Polskiego Radia
oraz tria z udziałem Niny Stokowskiej – skrzypce
i Ludwika Kurkiewicza – klarnet. Występowała też na
koncertach organizowanych przez Stowarzyszenie
Polskich Artystów Muzyków na terenie całego kraju.
141
Kowalski
K
Henryk Kowalski
Od 1970 mieszkała w Danii i do 1983 była pierwszą
wiolonczelistką DR SymfoniOrkestret w Kopenhadze.
Występowała też jako solistka i kameralistka.
„Muzyka Polska” 1936 nr 6; 1937 nr 5, 6; 150 lat PWSM; SMP I; EM PWM V;
W. Kusik, Aria na wiolonczelę: niezwykła historia Haliny Kowalskiej,
Tolkmicko 2010.
KOWALSKI Henryk Hersz (2 VII 1911 Suwałki – 24 I
1982 Providence), skrzypek, pedagog. Był synem
Abrama, bratem Haliny. Początkowo uczył się u ojca,
a od 1924 u Józefa Jastrzębskiego w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. Występował publicznie
od 11. r.ż. Naukę kontynuował w Paryżu u Jacques’a
Thibaud. Prowadził też zespół muzyki rozrywkowej. Na
pocz. II wojny świat. został osadzony w obozie pracy
w Węgrowie, skąd zdołał uciec. Przekroczył nielegalnie
granicę na Bugu i dotarł do rodziny w Brześciu
Litewskim. W 1939–1942 kontynuował studia u Abrama
Iljicza Jampolskiego w Moskwie. Koncertował w ZSRR
i w 1945 w Czechosłowacji i Austrii. Do kraju wrócił
w 1946, współpracował z Filharmonią Warszawską,
Polskim Radiem, koncertował w kraju i za granicą.
Uczestniczył też w zespołach kameralnych. W 1956
142
wyemigrował do Izraela, gdzie czynny był początkowo
jako pedagog w Konserw. w Hajfie, a następnie
poświęcił się karierze wirtuozowskiej. W 1962–1963
był członkiem Radio Union Orchestra w Hilversum
w Holandii. W 1963 wrócił do Izraela i kontynuował
pracę jako nauczyciel skrzypiec w Tel Awiwie.
Wyemigrowali z rodziną do Stanów Zjednoczonych.
Osiedli w Providence (Rhode Island), otrzymał posadę
nauczyciela skrzypiec na Wydziale Muz. Brown
University. Sprawował tę funkcję od 1971 do śmierci.
SMP II; W. Kusik, Aria na wiolonczelę: niezwykła historia Haliny Kowalskiej,
Tolkmicko 2010.
KOWARSKA Miram (? – ? Majdanek), pianistka,
pedagog. Żyła i pracowała w Wilnie. Należała do grona
założycieli w 1923 → Żydowskiego Instytutu Muz.
W czasie II wojny świat. przebywała w getcie wileńskim
i uczyła w prowadzonej przez T. → Girszowicz i A. → Sliepa szkole muz. Zginęła w obozie koncentracyjnym na
Majdanku k. Lublina.
S. Kaczergiński, Churbn Wilne – umkum fun di Jidn in Wilne un gegnt,
Niu Jork 1947; M. Dworzecki, Yerusholayim de-Lita in kamf un umkum,
Pariz 1948; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
krewer
KOWARSKI Horacy Herc (1869 Wilno – w czasie II
wojny świat., Wilno), lekarz pediatra, działacz muz. Był
jednym z założycieli w 1923 → Żydowskiego Instytutu
Muz. w Wilnie.
KOZŁOWSKI poprzednio Kleinman Leopold (26 XI
1918 Przemyślany k. Lwowa), pianista, dyrygent,
kompozytor. Jest synem Hermana, skrzypka. Kształcił
się w 1938–1941 w grze na fortepianie pod kier.
Tadeusza Majerskiego i L. → Münzera w Konserw.
we Lwowie. W 1956 uzyskał jako ekstern dyplom
z dyrygentury na wydziale pedagogicznym w Państwowej Wyższej Szkole Muz. w Krakowie. Po wojnie zamieszkał w Krakowie. W 1950–1956 był kier. artystycznym i dyryg. Zespołu Pieśni i Tańca Warszawskiego
Okręgu Wojskowego tamże. W 1957–1968 zajmował
w stopniu majora stanowisko kier. artystycznego Zespołu
Estradowego tegoż okręgu. Od 1968 współpracuje
jako konsultant muz. i dyryg. z Teatrem Żydowskim
w Warszawie. Koncertuje w różnych miastach polskich,
także w Europie i Stanach Zjednoczonych. Komponuje
muzykę do sztuk teatralnych i filmów, m.in.: Austerii
Jerzego Kawalerowicza (1983), I skrzypce przestały grać
(1988), Skrzypce Rotszylda (1988), muzyki obozowej
i gettowej do Listy Schindlera (1993). Opracował polskie
wersje musicalu Skrzypek na dachu.
KRAKOWSKI Daniel (3 III 1914 Warszawa – ? Treblinka),
skrzypek. Kształcił się od 1932 w grze na skrzypcach pod
kier. Ireny Dubiskiej w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. W czasie II wojny świat. przebywał w getcie
warszawskim. Występował na koncertach. Brał też udział
w → Kwartecie Smyczkowym w getcie z J. → Messerem,
M. → Girguskim i Z. → Bokserem.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie; Fater,
Jidisze muzik; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie.
KRAKOWSKI KWARTET SMYCZKOWY.
Powstał w 1931 z inicjatywy prof. Konserw. Tow.
Muz., wiolonczelisty Ferdynanda Macalika. Członkami
jego byli m.in.: Stanisław Eibenschütz – I skrzypce
i S. → Schleichkorn – altówka, okazjonalnie Kazimiera
Lipschütz – fortepian.
KREBS Stanisław Samuel (ok. 1880 Lwów – ?),
skrzypek, kameralista, pedagog. Żył i pracował we
Lwowie. Występował jako solista na koncertach we
Lwowie i w innych miastach polskich. Był członkiem
tria Polskiego Tow. Muz. Uczył gry na skrzypcach
w → Lwowskim Instytucie Muz. Anny Niementowskiej.
Almanach lwowski „Ateneum“, Lwów 1928.
K
Błaszczyk, Dyrygenci; Fuks, Muzyka ocalona; J. Cygan, Klezmer. Opowieść
o życiu Leopolda Kozłowskiego-Klainmana, Kraków 2009.
KRAJKEMAN Stefan też Krayk (19 VIII 1914
Warszawa – 4 II 1999 Devils Lake, Stany Zjednoczone),
pod kier. Jacques’a Thibaud i Georges’a Enescu
w Paryżu, Carla Flescha w Staatliche Hochschule
für Musik w Berlinie. W 1935 wziął udział w I → Międzynarodowym Konk. Skrzypcowym im. Henryka
Wieniawskiego w Warszawie. Stale przebywał
za granicą. Występował z recitalami, m.in.
w Austrii i Wielkiej Brytanii. W czasie II wojny świat.
przebywał w Anglii. Po wojnie zamieszkał w Stanach
Zjednoczonych, gdzie używał nazwiska Krayk. Do 1950
był skrzypkiem w Philadelphia Symphony Orchestra,
uczył też w Oberlin College w Ohio. Przeniósł się
następnie do Santa Barbara w Kalifornii. Był jednym
z założycieli Santa Barbara Symphony Orchestra i do
1981 jej koncertmistrzem. Uczył do 1977 na University
of California w Santa Barbara, kontynuował nauczanie
prywatnie. Brał też udział w zespołach kameralnych.
„Świat” 1938 nr 15; R. Połczyński, Da capo. 75 lat Międzynarodowych
Konkursów im. H. Wieniawskiego, Poznań 2011.
KREISBERG z Klarfeldów Berta (ok. 1895 Lwów
– ?), śpiewaczka, sopran. W okresie międzywojennym
mieszkała i koncertowała w Wiedniu.
„Muzyka” 1930 nr 4; Plohn, Muzyka.
KREMENICER Lejzerke – zob. Goldberg Eliezer
KREWER Cecylia (? – 1941 Ponary), pianistka,
pedagog. Była siostrą Fanny. Kształciła się w grze na
fortepianie pod kier. Izabelli Wengerowej w Konserw.
Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu. W 1927–1940 była
prof. gry na fortepianie w → Konserw. Muz. w Wilnie.
Od 1924, jako jedna z założycielek → Żydowskiego
Instytutu Muz., prowadziła tam klasę fortepianu. Wraz
z Wandą Halka-Ledóchowską, skrzypaczką, stworzyła
w 1932 zespół sonatowy. Zginęła jako ofiara nazizmu.
Wilno 1933; „Muzyka Polska” 1935 nr 5; „Przegląd Artystyczny” 1939
nr 3/4; „Ruch Muzyczny” 1945 nr 5; Fater, Jidisze muzik, Fuks, Straty;
M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie lat II
Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997; D. Berezowska, Żydowski Instytut
Muzyczny 1924–1940, „Nasza Gazeta” 2001 nr 525; Leksykon muzyków
pedagogów.
143
krewer
KREWER Fanny Fajga (? – 1941 Ponary), pianistka.
Była siostrą Cecylii. Kształciła się w Konserw. Ces. Ros.
Tow. w Petersburgu. Od 1924 była nauczycielką gry na
fortepianie w → Żydowskim Instytucie Muz. w Wilnie.
„Ruch Muzyczny” 1945 nr 5; Fuks, Straty; M. Ankudowicz-Bieńkowska,
Polskie życie muzyczne w Wilnie lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997;
2001 nr 525.
KRIEGEL też Krygiel Abraham (ok. 1910 ? – ?),
skrzypek, altowiolista. Kształcił się w grze na
skrzypcach w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Dyplom otrzymał w 1935. W tym samym
roku wziął udział w I → Międzynarodowym Konk.
Skrzypcowym im. H. Wieniawskiego w Warszawie. Był
obok A. → Ginsburga, Joela Wigdorowicza i L. → Wajnera członkiem kwartetu smyczkowego przy → Żydowskim Tow. Muz. w Warszawie.
Pinkes Warsze, Buenos Aires 1955; 150 lat PWSM; N. Karaśkiewicz,
Międzynarodowe Konkursy Skrzypcowe im. H. Wieniawskiego 1935
–1952–1957, Poznań 1962; Fater, Jidisze muzik [pod Ginsburg Alfred];
R. Połczyński, Da capo. 75 lat Międzynarodowych Konkursów im. Henryka
K
KRISCH Ferdynand też Kirsch (ok. 1880 Łódź?
– ?), skrzypek. Spowinowacony z rodziną muzyków
łódzkich – Taubów. Był instrumentalistą w orkiestrach.
Od 1898 grał I skrzypce w → Kwartecie Łódzkim
z Jeremiaszem Wizenbergiem, Henrykiem Birnbaumem
i J. → Birnbaumem. Na przeł. XIX i XX w. odbywał służbę
w 37 Jekaterynburskim pp i występował jako skrzypek
solista w orkiestrze tego pułku. Występował też jako
solista w Łódzkim Męskim Tow. Śpiewaczym znanym
jako „Lodzer-Männer-Gesang-Verein”.
KROMAN Artur Aron (ok. 1875 ? – ?), śpiewak,
tenor. Kształcił się w śpiewie pod kier. Oktawiusza
Nouvelli w → Instytucie Muz. w Warszawie. Dyplom
otrzymał w 1898. Debiutował w 1899 w sali Tow. Muz.
„Harmonia” mieszczącego się w pałacu Mniszchów
w Warszawie. Działał jako śpiewak w Warszawie. Był
także nauczycielem śpiewu.
KRONENBERG Józef (1820 Warszawa – ?), kompozytor.
Autor utworów tanecznych, mazura, poloneza, walca oraz
andantino na fortepian Westchnienie, które ukazywały się
w 1843–1849 w Warszawie.
144
Julian Leopold Kronenberg
K. Reichman, Szkice genealogiczne, seria I, Warszawa 1936;
W. Tomaszewski, Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801-1850, Warszawa 1992.
KRONENBERG Leopold Julian (27 VIII 1849
Warszawa – 23 II 1937 Brzezie), przemysłowiec,
bankier, kompozytor. W 1897 otrzymał tytuł barona.
Jego żoną była śpiewaczka Józefina Reszke. Był
jednym z założycieli i członkiem zarządu spółki
akcyjnej Filharmonia Warszawska. Jego darem były
organy koncertowe w sali Filharmonii Warszawskiej.
W 1909 razem z Maurycym hr. Zamoyskim pokrył
zadłużenie tej instytucji na olbrzymią sumę 340
tys. rubli. Komponował muzykę symfoniczną,
kameralną, kantatowo-oratoryjną i pieśni. Jego utwory
wykonywane były przez orkiestrę Filharmonii, czasami
pod jego batutą. Po jego śmierci zarząd Filharmonii
Warszawskiej ufundował stypendium muz. jego
imienia.
Okręt, Rocznik; S. Borowski, Szkoła Główna Warszawska 1862–1869,
Wydział Prawa i Administracji, Warszawa 1937; SMP I; Kronenbergowie.
Pamiątki rodzinne, red. M. Dubrowska, Warszawa 1998; M. Dubrowska,
Leopold Kronenberg – współzałożyciel i opiekun Filharmonii Warszawskiej,
[w:] 100 lat Filharmonii Warszawskiej 1901–2001, red. M. Bychawska,
H. Schiller, Warszawa 2001.
kryształ
KRONENBERG Władysław Edward pseud. Władysław Wieniec (28 VI 1848 Warszawa – 16 IV 1892
Cannes), inżynier, kompozytor. Tworzył głównie pieśni.
Był współzałożycielem WTM i w 1881–1885 jego
prezesem.
Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa 1888; „Przegląd
Tygodniowy” 1892 nr 15; Kronenbergowie. Pamiątki rodzinne, red. M. Dubrowska, Warszawa 1998.
KRONGOLD też Korngold Ruta, Filipczak (ok. 1918
? – ?), skrzypaczka. Kształciła się pod kier. Józefa
Jarzębskiego w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. W 1935 wzięła udział w I → Międzynarodowym Konk. Skrzypcowym im. H. Wieniawskiego. Przeżyła okupację. Pod nazwiskiem
Filipczak grała w → Orkiestrze Teatru Wielkiego
w Warszawie.
Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia [pod Krongold]; R. Połczyński, Da capo. 75 lat Międzynarodowych Konkursów im. Henryka
KRONOLD właśc. Kronengold Hans (3 VII 1872
Kraków – 10 I 1922 Nowy Jork), wiolonczelista,
kompozytor. Był bratem Selmy, kuzynem Maurycego
Moszkowskiego. Studia muz. odbywał w Lipsku
i Berlinie. W 1886 przybył do Stanów Zjednoczonych.
Grał na wiolonczeli początkowo w orkiestrze
Metropolitan Opera House, a w 1895–1900 w orkiestrze
New York Symphonic Society, której był od 1898
koncertmistrzem. Od 1900 występował jako solista,
uczył gry na wiolonczeli w New York College of Music
i komponował głównie utwory na skrzypce i wiolonczelę
z fortepianem oraz pieśni.
The Macmillan Encyclopedia of Music and Musicians, ed. A. Wier,
New York 1937; Baker’s Biographical Dictionary; The New Grove
Dictionary IV.
KRONOLD Selma właśc. Kronengold Salomea
(18 VIII 1861 Kraków – 9 X 1920 Nowy Jork), śpiewaczka. Była siostrą Hansa, kuzynką Maurycego
Moszkowskiego. Kształciła się w Lipsku i Paryżu.
Występowała w Niemczech, we Francji i w Anglii.
Do Stanów Zjednoczonych przybyła w 1885 i przez
kilka lat śpiewała w tamtejszej operze niemieckiej.
Występowała także jako solistka z orkiestrami
symfonicznymi. W Metropolitan Opera Company
po raz pierwszy wystąpiła w 1891 i śpiewała w tym
zespole w 1896–1904. Do 1904 występowała też
z innymi zespołami operowymi w innych miastach
Stanów Zjednoczonych. Stworzyła Katolickie
Towarzystwo Oratoryjne; była jego dyryg. i solistką
do 1916. Uczyła w Akademii Muz. w Filadelfii.
„Izraelita” 1883 nr 16 s. 129; W.H. Seltsam, Metropolitan Opera
Annals: a Chronicle of Artists and Performances, New York 1947;
Baker’s Biographical Dictionary; K.B. Sandved, The World of Music.
An Illustrated Encyklopedia, vol. II, New York 1963; Notable American
Women 1607–1950. A Biographical Dictionary in Three Volumes, ed. by
E.T. James, Cambridge, Mass 1971; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes
Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd III, Bern 1997.
KRÜGER Józef Majer (ok. 1845 ? k. Mińska – ?),
skrzypek. Był synem ubogiego stroiciela fortepianów.
Uczył się w → Instytucie Muz. w Warszawie pod kier.
Apolinarego Kątskiego, który się nim opiekował.
Na jego naukę łożyli chrześcijanie z okolic
Mińska. W 1863 dał koncert w Mińsku. Dochód
z koncertu przeznaczony był na dalsze kształcenie.
W późniejszych latach działał w Krakowie. Prowadził
własny zespół instrumentalny. Dyrygował orkiestrą
w czasie przedstawień teatru żydowskiego, m.in. trupy
Chaima Treitlera.
„Jutrzenka” 1863 nr 33; Teatr żydowski w Krakowie. Studia i materiały,
red. J. Michalski, E. Prokop-Janic, Kraków 1995.
KRUTIAŃSKI Mejlech (? – po 1930 ?), dyrygent,
aranżer. Przed I wojną świat. dyrygował orkiestrą
i aranżował dla teatru objazdowego Salomona Genfera.
W okresie międzywojennym był dyryg. chóru synagogi
w Kaliszu.
K
im. E.R. Kamińskiej; Słownik biograficzny Wielkopolski Południowo-Wschodniej: ziemi kaliskiej, red. H. Tadeusiewicz, t. I, Kalisz 1998.
KRYSTALL z Rotmilów Izabella (1893 ? – 1918
Warszawa), skrzypaczka. Była uczennicą Leopolda
Auera w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu
i Stanisława Barcewicza w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Wystąpiła dwukrotnie na koncertach
Filharmonii Warszawskiej, w 1912 i w 1914, po raz
drugi wykonując ze Stanisławem Barcewiczem Koncert
d-moll na dwoje skrzypiec J.S. Bacha.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 1;
„Nowości Muzyczne” 1914 nr 3; „Muzyka” 1925 nr 6, 1927, nr 6, 1929
nr 6; Fuks, Muzyka ocalona; J. Jagielski, Przewodnik po cmentarzu
żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51, z. 1: kwatery przy Alei
Głównej, Warszawa 1996.
KRYSZTAŁ Wilhelm (2 X 1898 Kielce – 1940 pod
Krakowem?), skrzypek, pedagog. Ukończył gim.
w Kielcach. Pierwsze lekcje muzyki pobierał tamże.
Studiował w Konserw. Wiedeńskim u Otokara Ševčika.
Ukończył je w 1922. Doskonalił swe umiejętności
145
krzemiński
KÜNSTLER Becalel (? Lwów – ?), chórmistrz. Był
synem Barucha, kantora. Do 1932 był dyryg. chórów
w lwowskiej → Synagodze Postępowej Templum. Od
1932 zajmował analogiczne stanowisko w Tarnowie.
Prowadził też chóry różnych organizacji żydowskich.
KUMOK Herman (1904 ? – po 1952 ?), pianista, dyrygent,
instrumentator, kompozytor. Był uczniem M. → Bensmana w Warszawie. Przez semestr uczył się także
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był głównie dyryg.
teatralnym. Dyrygował w różnych teatrach żydowskich
w Warszawie. Jeździł także z zespołami po prowincji.
W 1906–1912, ale nie przez cały czas, był kapelm. w trupie
Aby Kompaniejca w Teatrze Muranowskim w Warszawie.
Aranżował dla teatru muzykę do wielu operetek,
komponował też muzykę oryginalną, m.in. operetki:
Kobiece oszczędności i Primadonna. Wyemigrował do
Argentyny i był dyryg. 40-osobowej orkiestry w Buenos
Aires, z którą występował na estradzie koncertowej
i w radiu do 1952. Był także akompaniatorem, nauczycielem śpiewu, korepetytorem solistów.
M. Wejchert, Zichronot, Bd II: Warsze, Tel Aviv 1961; Fater, Jidisze muzik.
K
Izabella Krystall
u Jenö Hubaya w Akademii Muz. w Budapeszcie. Przez
pewien czas koncertował w większych miastach Europy.
W 1929 osiadł w Warszawie. Był jednym z założycieli
→ Żydowskiego Tow. Muz. Założył też → Warszawski
Instytut Muz., którego był do 1939 dyr. Opublikował:
Nauka o zmianach pozycji, Studium intonacyjne,
Technika prawej ręki. Po wybuchu wojny w 1939 znalazł
się we Lwowie i przez pewien czas uczył w Konserw.
Lwowskim. Zginął zastrzelony przez nazistów.
Łoza, Czy wiesz II; Fater, Jidisze muzik; Leksykon muzyków pedagogów.
KRZEMIŃSKI-STEIN Antoni – zob. Stein-Krzemiński Antoni
KÜNSTLER Baruch (ok. 1841 ? – 1934 Lwów?),
śpiewak, kantor. Był ojcem Becalela. Przez wiele lat był
kantorem w lwowskiej → synagodze postępowej Templum.
Plohn, Muzyka; M. Bałaban, Historia lwowskiej synagogi postępowej,
Lwów 1937.
146
KUPFER też Cooper Izrael (25 I 1843 Alusenitz
k. Kamieńca Podolskiego – 1912 Nowy Jork), śpiewak,
kantor. Kształcił się w Jassy w Rumunii, przez 5 lat
był kantorem w Bukareszcie, następnie przez 10 lat
w Wilnie. W 1878–1886 był kantorem w Synagodze
Miejskiej w Wilnie. W 1886 wyemigrował do Stanów
Zjednoczonych. Po dwuletnim pobycie w Chicago,
od 1888 był kantorem kongregacji Sons of Israel
w Nowym Jorku. Zmarł śmiercią samobójczą.
American Jewish Year Book 5665 (1904–1905), ed. C. Adler,
H. Shold, Philadelphia 1904; M. Kusewicki, Wilner grojse sztadt
szul un ire chazanim, „Di Chazonim Welt” 1933 nr 1; Brückner,
Rock, Judentum.
KUPFER Salomon (1883 Kalisz ? – 1965 Manchester), śpiewak, kantor, pedagog. Początkowo był
nauczycielem śpiewu w żydowskim gim. w Kaliszu.
Pod koniec l. 20. XX w. przeniósł się do Warszawy. Przez
pewien czas był kantorem w → Synagodze Nożyków.
Wyjechał następnie do Niemiec i był kantorem
w Synagodze Ohel-Jakob w Lipsku. Po dojściu do
władzy Hitlera przeniósł się do Manchesteru na
stanowisko kantora do Nowej Synagogi na Cheetham
Hill Road.
kusewicki
KURSY MUZYCZNE MOWSZY GILDINA
w Grodnie. Istniały ok. 1900.
KURTZ Joachim Chaim (1858 ? – 26 X 1928
Warszawa), pianista, śpiewak, dyrygent, pedagog,
kompozytor. W 1882 ukończył → Instytut Muz.
w Warszawie. Działał w Warszawie jako pedagog.
W 1894 został zaproszony na stanowisko dyryg. chóru
synagogi w Łodzi. Po pewnym czasie powrócił do
Warszawy i kontynuował działalność pedagogiczną.
Okopowej; „Izraelita” 1894 nr 15.
KURZ Selma po mężu Halban (15 X 1874 Biała
k. Bielska – 10 V 1933 Wiedeń), śpiewaczka, sopran
koloraturowy. Kształciła się pod kier. Johannesa Ressa
i F. → Kaszowskiej w Wiedniu, Jana Reszke w Nicei
i Mathildy Marchesi w Paryżu. Debiutowała w 1895 w
operze w Teatrze Miejskim w Hamburgu, następnie
śpiewała w operze w Teatrze Miejskim we Frankfurcie
nad Menem. Od 1899 była członkiem zespołu Wiener
Hofoper. W 1903 otrzymała tytuł c.k. Kammersängerin.
Koncertowała też w całej Europie. W 1927 zapadła na
chorobę nowotworową i ustąpiła ze sceny.
D. Halban, Selma Kurtz, die Sängerin und ihre Zeit, Stuttgart 1983;
K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 4. erweit. Aufl., Bd III,
Basel 2000.
KUSEWICKI też Koussevitzky Dawid (1912 Smorgonie
– 1985 Nowy Jork), śpiewak, kantor. Był bratem Jakuba,
Moszego i Symchy. W dzieciństwie śpiewał w chórze
Wielkiej Synagogi w Wilnie. Studia wokalne odbywał
w → Konserw. Wileńskim. W 1930 został chórmistrzem.
Objął następnie stanowisko kantora w Równem na
Wołyniu. Ok. 1937 otrzymał propozycję z Hendon
Synagogue w Londynie. W 1948 został kantorem
w Temple Emanu-El w Borough Park Brooklyn.
W. Kusewicki-Liebler, Mój ojciec kantor Dawid Kusewicki, „Kwartalnik
Historii Żydów” 2006 nr 3.
KUSEWICKI też Koussevitzky Jakub (1903
Smorgonie – 1959 Nowy Jork), śpiewak, tenor liryczny,
kantor. Był bratem Dawida, Moszego i Symchy. Uczył
się początkowo u kantora miejskiego w Smorgoniach,
Efraima Sliepaka, a następnie u kantorów wileńskich. Był kantorem w Krzemieńcu, Łucku i przez 5 lat
w Synagodze Gilad we Lwowie. Równocześnie występował jako solista na koncertach Żydowskiego Tow.
Literacko-Artystycznego. Ze Lwowa przeniósł się
K
Dawid Kusewicki
w 1936 do Londynu, a w 1951 – do Winnipeg w Kanadzie. Od 1953 mieszkał w Stanach Zjednoczonych.
N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957; Fater, Jidisze muzik.
KUSEWICKI też Koussevitzky Mosze (9 VI 1899
Smorgonie – 23 VIII 1966 Kings Point Stany Zjednoczone), śpiewak, tenor liryczny, kantor. Był bratem
Dawida, Jakuba i Symchy. Muzyki uczył się początkowo
w rodzinnym mieście u kantora Efraima Sliepaka,
następnie jako chórzysta w → Synagodze Chóralnej
w Wilnie u kantora A.M. → Bernsteina. Gdy po wyjeździe
M. → Herszmana w 1925 do Stanów Zjednoczonych
zawakowało stanowisko kantora w → Synagodze Miejskiej w Wilnie, został na nie powołany.
W 3 lata później zaangażowany został na głównego
kantora do → Wielkiej Synagogi w Warszawie jako
następca G. → Siroty. Zyskał wkrótce opinię wybitnego
kantora. Dawał też koncerty muzyki religijnej w kraju,
m.in. w Polskim Radiu, a także za granicą, we Francji,
w Anglii i Palestynie. II wojnę świat. spędził w ZSRR,
odbywając podróże koncertowe z repertuarem
złożonym z arii operowych i pieśni różnych narodów.
147
kuszes
Przez pewien czas był solistą opery w Tbilisi.
W poł. 1946 powrócił do Polski. Po krótkim pobycie
w Warszawie wyjechał do Anglii, a w 1947 do Stanów
Zjednoczonych i osiadł w Nowym Jorku. Występował
także w Kanadzie.
Baker’s Bbiographical Dictionary; Fuks, Muzyka ocalona; A. Zimmerman,
Moshe Koussevitzky, Tel Aviv 1999.
KUSZES Szlomo pseud. Salvatore Kuszes (ok.
1910 ? – 1942–1944 Warszawa), śpiewak, baryton.
Ukończył Państwowe Seminarium dla Nauczycieli
Religii Mojżeszowej w Warszawie. W śpiewie
kształcił się początkowo u Stefana Dudzińskiego
w Warszawie. Kontynuował studia wokalne w Mediolanie. Rozpoczął występy w poł. l. 30. w repertuarze
operowym i pieśniarskim, odnosząc znaczące
sukcesy. W Mediolanie występował jako solista
w Teatro Lirico. W 1939 powrócił do Warszawy na
wakacje i tu zaskoczył go wybuch wojny. Znalazł się
w getcie, gdzie występował na koncertach. Tam też
zginął.
Fater, Jidisze muzik; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
K
KUZNIEC Lejb (? – w czasie II wojny świat. ?),
flecista, dyrygent, pedagog. Uczył się gry na flecie
u Jana Herbecka w → Instytucie Muz. w Warszawie.
W 1906 uzyskał tamże dyplom kapelm. wojskowego.
Działał jako flecista w Warszawie już ok. 1905. Był
kapelm. wojskowym w armii rosyjskiej. Grał na flecie
w orkiestrze warszawskiego teatru żydowskiego na
Muranowie. Ok. 1910 był dyryg. orkiestry mandolinowej
→ Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego „Hazomir”
w Warszawie. Po I wojnie świat. osiadł w Kowlu i działał
jako pedagog. W czasie II wojny świat. przebywał
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Turkow, Azoj iz es gewen;
KWARTET IM. MIECZYSŁAWA KARŁOWICZA
w Wilnie. Powstał w 1932. Brali w nim udział m.in.:
A. → Poleski – II skrzypce; A. → Katz-Catell
– wiolonczela (do 1936).
M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie lat
KWARTET IM. STANISŁAWA MONIUSZKI
w Wilnie, występujący także jako kwintet z fortepianem
148
pod nazwą Zespół Kameralny im. Stanisława
Moniuszki. Powstał 19 XII 1916. Do 1918 koncertował z udziałem S. Balsztejna – II skrzypce. Na krótko
wznowił działalność w 1920, a następnie występował w 1925–1930. Od 1929 brali w nim udział:
H. → Sołomonow – I skrzypce i A. → Katz-Catell
– wiolonczela, od 1930 także M. → Szabsaj
– II skrzypce.
KWARTET ŁÓDZKI. Istniał od 1898 w składzie:
F. → Krisch – I skrzypce, J. → Wiesenberg – II skrzypce,
H. → Birnbaum – altówka, J. → Birnbaum – wiolonczela.
A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do 1918 roku, Łódź 1994.
KWARTET ŁÓDZKIEGO TOWARZYSTWA
MUZYCZNEGO. Założony w 1899 przez Wacława Grudzińskiego. Występował w różnym składzie.
Udział brali m.in.: B. → Ginsberg – I skrzypce, Herman
Seideman – altówka, J. → Birnbaum – wiolonczela oraz
R. Szulc.
KWARTET POLSKI. Istniał od 1931 w Warszawie.
Udział brał m.in. M. → Fliederbaum – skrzypce.
KWARTET SMYCZKOWY działający w getcie
warszawskim. Udział brali: Z. → Bokser – I skrzypce,
D. → Krakowski – II skrzypce, M. → Girguski – altówka
i J. → Messer – wiolonczela.
Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona.
KWARTET SMYCZKOWY we Lwowie. Istniał
ok. 1907. Udział brali: R. → Deman – I skrzypce,
D. → Deutsch – II skrzypce, J. → Thun – altówka,
A. → Wolfsthal – wiolonczela.
KWARTET SMYCZKOWY we Lwowie. Istniał ok.
1907. Udział brali: H. → Berger – I skrzypce, M. →
Bauer – II skrzypce, E.W. → Silberstein – altówka,
K. → Lilienthal- wiolonczela.
KWARTET SMYCZKOWY MIĘDZYNARODOWEGO TOWARZYSTWA MUZYKI WSPÓŁCZESNEJ we Lwowie. Powstał w 1930. Udział brał
m.in. J. → Mund – I skrzypce.
kwartet
KWARTET SMYCZKOWY POLSKIEGO TOWARZYSTWA MUZYCZNEGO we Lwowie. Udział
brali m.in.: H. → Czapliński – I skrzypce, M. → Bauer
– II skrzypce, M. → Rak – altówka, Leon Sak,
L. → Eber – wiolonczela.
KWARTET SMYCZKOWY SZULCÓW w Warszawie. Grywał ok. poł. XIX w. Tworzyli go zapewne
Jakub, Szlama i Joachim Szulcowie oraz grający na
altówce ich szwagier, A. → Waghalter.
KWARTET SMYCZKOWY SZYMONA PULLMANA w Warszawie. Powstał w 1920. Udział brali:
S. → Pullman – I skrzypce, A. → Young – II skrzypce,
P. → Ginsburg – altówka, L. → Rysz – wiolonczela.
KWARTET WARSZAWSKI. Istniał od końca l. 20.
w Warszawie. Udział brali m.in.: J. → Kamiński
– I skrzypce, Mieczysław Thursz, a następnie Z. → Lednicki – II skrzypce, J. → Gornowski – altówka, M. → Neuteich – wiolonczela. W 1934 zajął I miejsce na Konk.
Polskich Kwartetów Smyczkowych o nagrodę przechodnią im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie.
Frater, Jidiszer muzik.
KWARTET WARSZAWSKIEGO TOWARZYSTWA MUZYCZNEGO (WTM). Udział brali w końcu l. 80. XIX w. m.in.: C. → Szulc – altówka i W. → Aloiz
– wiolonczela.
KWARTET WILEŃSKI powstał latem 1930 w składzie: A. → Kontorowicz – I skrzypce, B. Jadlowker –
II skrzypce, I. → Stołow – altówka, A. → Katz-Catell
– wiolonczela, na fortepianie towarzyszyła C. → Krewer;
debiutował 17 XI 1930 w sali Teatru na Pohulance,
grając m.in.: Kwartet d-moll W.A. Mozarta i Kwartet
g-moll E. Griega. W następnych latach Jadlowkera
zastąpił A. → Poleski.
KWARTET ŻYDOWSKIEGO TOWARZYSTWA
MUZYCZNEGO w Warszawie. Członkami byli:
A. → Ginsburg – I skrzypce, Joel Wigdorowicz – II
skrzypce, A. → Kriegel – altówka, L. → Wajner
– wiolonczela.
Fater, Jidisze muzik [pod Ginzburg Arie].
K
149
L
LAKS Dawid (ok. 1910 Warszawa – w czasie II wojny
świat. ?), kompozytor, dyrygent. Był bratem Szymona.
W 1929–1934 studiował kompozycję i dyrygenturę pod
kier. Kazimierza Sikorskiego i Adama Dołżyckiego
W czasie okupacji niemieckiej przebywał w getcie
warszawskim.
150 lat PWSM; G. Michalski, Muzyka w niewoli, [w:] Dzieje muzyki polskiej
w zarysie, red. T. Ochlewski, wyd. II, Warszawa 1984.
LAKS Szymon (1 XI 1901 Warszawa – 11 XII
1983 Paryż), kompozytor, pianista, pedagog. Był
bratem Dawida. Studia muz. odbywał w 1921–1924
w zakresie kompozycji i dyrygentury pod kier. Piotra
Rytla, Romana Statkowskiego i Henryka Melcera.
Kontynuował studia w Wiedniu, a następnie w Paryżu,
w Konserw. u Paula Antoine’a Vidala i Henri Rabauda.
Po ukończeniu studiów pozostał w Paryżu. W 1941
aresztowany, osadzony został w obozie Pithivers
pod Orleanem, w lipcu 1942 wywieziony do obozu
koncentracyjnego Auschwitz II-Birkenau, gdzie
dyrygował orkiestrą obozową. Przeżył, zamieszkał
w Paryżu i od 1960 znów poświęcił się kompozycji.
Był płodnym kompozytorem. Skomponował m.in.:
poemat symfoniczny Farys (1924), Symfonię (1924),
sinfoniettę na orkiestrę smyczkową (1936), Elegię
żydowskich miasteczek do tekstu A. Słonimskiego
(1961), Symfonię na orkiestrę smyczkową (1964),
operę buffa L’hirondelle inattendue (1965), 5 kwartetów
smyczkowych, liczne pieśni do tekstów polskich
autorów (J. Iwaszkiewicz, M. Jastrun, J. Tuwim,
A. Słonimski) oraz muzykę do dwóch filmów w reż.
Aleksandra Forda: Sabra (1933) i Przebudzenie (1934).
W 1964 otrzymał I nagrodę na Międzynarodowym Konk.
150
Kompozytorskim w Divonne-Les-Bains za Concerto
da camera. Był członkiem Związku Kompozytorów
Polskich. Swoją pracę w obozowej orkiestrze opisał
w Musiques d’un autre monde (Paryż 1947) oraz
w Grach oświęcimskich (Londyn 1979, Oświęcim 1998).
B. Schaeffer, Leksykon kompozytorów XX wieku, t. I, Kraków 1963;
M. Hanuszewska, B. Schaeffer, Almanach polskich kompozytorów
współczesnych, wyd. III, Kraków 1982; EM PWM V; T. Kaczyński, Laks
Szymon, [w:] Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku 1939, red.
K. Dybciak, Z. Kudelski, t. I, Lublin 2000.
LAMBERT Aleksander (1 XI 1862 Warszawa – 31 XII
1929 Nowy Jork), pianista wirtuoz, pedagog. Był synem
Henryka, muzyka, siostrzeńcem L. → Grossmanna. Gry
na fortepianie uczył się u ojca. Studiował następnie
grę na fortepianie pod kier. Juliusza Epsteina,
kompozycjię u Antona Brücknera w Konserw. Tow.
Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Ukończył z najwyższym
odznaczeniem w 1879. Od 1878 koncertował w
wielu miastach Europy i Ameryki. Uzupełniał
swoje muz. wykształcenie pod kier. Ferenca Liszta
w Weimarze i Heinricha Urbana w Berlinie. W 1883–
1884 był nauczycielem w Neue Akademie w Berlinie.
W 1885 wyjechał na stałe do Stanów Zjednoczonych.
Koncertował z powodzeniem m.in. w Chicago,
Bostonie i Nowym Jorku. W 1887–1905 stał na czele
New York College of Music i uczynił z niego jedną
z najlepszych uczelni muz. w Stanach Zjednoczonych.
Dawał też liczne recitale i koncertował z najlepszymi
orkiestrami amerykańskimi. Od 1905 zajmował się
prywatnym nauczaniem muzyki według wypracowanej
przez siebie metody, której zasady wyłożył w pracach
Piano teaching for beginners i w 3-tomowym Systematic
course of studies (1907). W 1928–1929 uczył gry
na fortepianie w Curtis Institute w Filadelfii. Autor
landowska
wielu utworów na fortepian o charakterze zarówno
pedagogicznym, jak i wirtuozowskim. Zmarł wskutek
wypadku samochodowego. Jego bogate zbiory muz.
przekazane zostały do New York Public Library.
„EMTA” 1883 nr 4, 1896 nr 16; „Muzyka” 1939 nr 1; The Macmillan
Encyclopedia of Music and Musicians, ed. A. Wier, New York 1937;
Baker’s Biographical Dictionary; H. Riemann, Musik Lexikon, 12 Aufl.,
Personenteil, hrsg. von W. Gurlitt, Bd I, Mainz 1961; SMP I; J. Morawski,
Lambert Aleksander, [w:] PSB XVI; C.E. Claghorn, Biographical Dictionary
of American Music, New York 1974; O. Thompson, The International
Cyclopedia of Music and Musicians, 10 ed., ed. by N. Slonimsky, R.
Sabin, B. Bohle, New York 1975; The New Grove Dictionary XIV; Dybowski,
Słownik.
LANDAU Helena (ok. 1910 Kraków – 1942 Przemyśl),
pianistka, akompaniatorka, pedagog. Kształciła się
w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. Uzupełniała studia
pianistyczne u E. → Steuermanna w Wiedniu, gdzie
studiowała także muzykologię pod kier. Guido Adlera,
uzyskując stopień doktora. Występowała od 1935.
W 1937 uczestniczyła w III → Konk. Pianistycznym im.
F. Chopina w Warszawie i otrzymała dyplom honorowy.
W tym też roku dała recital chopinowski w Polskim
Radiu. Działała jako pedagog muz. w Krakowie,
prowadząc m.in. klasę fortepianu w → Instytucie
Muz. przy Żydowskim Tow. Muz. W 1939 uciekła spod
okupacji niemieckiej do Lwowa, gdzie kontynuowała
działalność pedagogiczną. Występowała też jako
solistka z Państwową Orkiestrą Symfoniczną. Zginęła
z rąk hitlerowca.
„Muzyka Polska” 1935 nr 8, 1936 nr 6, 1937 nr 1, 3; „Muzyka” 1937
nr 3; Fater, Jidisze muzik; Prosnak, Międzynarodowe Konkursy
Pianistyczne; Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona; Niewiarowska, Kronika
Międzynarodowych Konkursów; Leksykon muzyków pedagogów.
LANDAU Lejb (1879 Wiatka (późn. Kirów) – 1943
Lwów), doktor praw, adwokat, meloman. Ukończył
studia prawnicze na Uniwersytecie we Lwowie.
Mieszkał i pracował początkowo w Przemyślu,
gdzie prowadził koło dramatyczne przy Żydowskim
Towarzystwie Miłośników Muzyki i Teatru „Juwal”.
Przeniósł się następnie do Lwowa, gdzie działał
w sekcji muz. przy Żydowskim Towarzystwie Literatury
i Sztuki. Był krzewicielem muzyki wśród różnych warstw
społeczności żydowskiej. W 1941–1943 przebywał w
getcie lwowskim, a następnie ukrywał się wraz z rodziną
po aryjskiej stronie. Wskutek denuncjacji został wraz
z rodziną aresztowany przez nazistów i rozstrzelany.
F. Friedman, Zagłada Żydów lwowskich, Łódź 1946; Sefer Pshemishel,
ed. A. Mentser, Tel Awiw 1964; Fater, Jidisze muzik; Polski słownik
judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, opr. Z. Borzymińska,
R. Żebrowski, t. II, Warszawa 2003.
LANDAU właśc. Klekot Maurycy Roman Moszek,
pseud. Clecco, Klekko (ok. 1870 ? – ?), śpiewak,
baryton. Kształcił się w śpiewie solowym u Mieczysława Horbowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1892 występował na popisie. W 1890
i 1893 śpiewał na koncertach WTM. W 1892–1897 był
członkiem zespołu Teatrów Warszawskich. W 1893
wystąpił w roli Herolda w Żydówce J.F. Halevy’ego
w Teatrze Wielkim w Warszawie. W 1898 wystąpił
na koncercie → Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy
Subiektów Handlowych Wyznania Mojżeszowego,
pisano o nim „były śpiewak Teatrów Warszawskich”.
Jego losy po 1905 nie są dokładnie znane. Ok. 1914 był
prof. śpiewu w → Szkole Muz. Nauma Podkaminera
w Łodzi. Występował gościnnie w Zawierciu, Krakowie,
Lublinie, Częstochowie, Sosnowcu i Dąbrowie
Górniczej.
„EMTA” 1890 nr 368, 377; 1891 nr 381, 404, 424; 1892 nr 457, 477; 1893
nr 50; K. Olszewski, Z kronik teatralnych Zagłębia i Śląska, Kraków 1960;
SBTP I.
LANDAU Olga (?– ?), śpiewaczka. Warszawianka.
W 1898 występowała w Paryżu.
„EMTA” 1898 nr 19.
LANDAU Stanisław pseud. Stanisław Laudan, Staś
Ostrołęka, Mister Versatile (ok. 1912 k. Lwowa – 1992
Londyn), pianista, piosenkarz, dyrygent. Od 1932
występował we Lwowie jako piosenkarz w teatrzyku
akademickim „Ósma 05”, a następnie w Bagateli
i kinoteatrze Capitol. Od ok. 1938 prowadził zespół
instrumentalny Banda. Z orkiestrą tą nagrał w 1939
kilka płyt w wytwórni Syrena Record. Po wybuchu wojny
przebywał w Białymstoku i we Lwowie. Następnie był
członkiem orkiestry A. → Rosnera. Wstąpił do Armii
gen. Andersa. W 1946–1947 był kier. artystycznym
zespołu rewiowego 1 Korpusu. Osiadł w Londynie.
Był popularnym piosenkarzem (pod pseudonimem
Laudan), prowadził własny lokal rozrywkowy, kierował
wytwórnią płyt gramofonowych Oriole.
L
LANDOWSKA Wanda (5 VII 1877 Warszawa – 16 VIII
1959 Lakeville, Stany Zjednoczone), pianistka,
klawesynistka, kompozytorka, pedagog. Naukę gry na
fortepianie rozpoczęła pod kier. Jana Kleczyńskiego
w Warszawie, kontynuowała pod kier. Aleksandra
Michałowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie,
a w 1893–1897 pod kier. Heinricha Urbana w Ber151
landowski
LANDOWSKI Eugeniusz (ok. 1900 Lwów – ?),
skrzypek, kompozytor. Kształcił się od 1912 w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. Jako student
grał w orkiestrze symfonicznej Tow. Kontynuował
studia u Arnolda Roségo w Wiedniu. Był muzykiem
w orkiestrach rozrywkowych we Lwowie i w Katowicach,
gdzie od 1928 prowadził orkiestrę salonową grającą
„lekki repertuar klasyczny” w kawiarni Astoria. Od ok.
1932 mieszkał w Warszawie, grał w orkiestrze H. → Pewznera m.in. w restauracji Gastronomia i dancingu
Adria. W 1938 wraz z gitarzystą Wiktorem Tychowskim
skomponował tango Moja gitara. W czasie II wojny
świat. przebywał w Stanach Zjednoczonych. Później
osiedlił się w Meksyku.
Plohn, Muzyka; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
L
Wanda Landowska
linie. W 1900–1913 była prof. w Schola Cantorum
w Paryżu, w 1913–1919 w Königliche Hochschule
für Musik w Berlinie, gdzie prowadziła pierwszą
na świecie klasę gry na klawesynie. Koncertowała
w Europie i Ameryce. Od 1919 mieszkała w Paryżu.
Uczyła w École Normale de Musique. W 1927 założyła
w Saint-Leu-La-Forêt École de Musique Ancienne.
W 1941 wyjechała do Stanów Zjednoczonych, gdzie
koncertowała i uczyła. Nagrywała też płyty dla
wytwórni RCA Victor. Zgromadziła kolekcję starych
instrumentów. Była najwybitniejszym wirtuozem
klawesynu swoich czasów. Komponowała także
utwory na orkiestrę, m.in.: Poemat hebrajski,
Serenadę na instrumenty smyczkowe, liczne utwory
na fortepian, klawesyn oraz pieśni. Autorka książek:
Bach et ses interprètes (1906) oraz La musique
ancienne (1908).
Okręt, Rocznik; D. Ewen, Living musicians, New York 1940; E. Altberg,
Polscy pianiści, Warszawa 1947; N. Dufourcq, L’orgue Wanda Landowska,
Paris 1948; SMP I; W. Pośpiech, Wanda Landowska (1879–1959). Z okazji
dwóch rocznic, „Ruch Muzyczny” 1969 nr 14; B. Gavoty, R. Hauert, Wanda
Landowska, Geneva 1957; Baker’s Biographical Dictionary; W.L. Szekałów,
Wozrożdżenie klawesina, Sankt-Peterburg 1999; Dybowski, Słownik;
P. Lachert, Wanda Landowska, „Ruch Muzyczny” 2004 nr 4; Leksykon
152
LASKOWSKI Filip (17 VII 1889 Warszawa – ?), aktor,
dyrygent, kompozytor. Ok. 1902 został drugim dyryg.
w zespole Abrahama Kamińskiego w Warszawie po
przygotowaniu z chórem Bustenoi C. → Wolfsthala.
Był następnie przez szereg lat aktorem w teatrach
żydowskich. W czasie I wojny świat. występował
w Central Teater w Warszawie. Skomponował muzykę
do operetek Icchaka Nożyka, Dwosze di sufrażistke,
Di Warszawer jugent oraz razem z D. → Belzackim
do operetki Y.L. Wollmana Der sztrojener almen.
Operetki jego wykonywano w Polsce i w Rosji. W 1921
wyemigrował do Ameryki. Mieszkał w Nowym Jorku.
Zylbercwejg, Leksikon II; S. Perlmutter, Yidishe dramaturgn un teater
LAU Cida właśc. Schorr, z męża Fischer (18 IX 1895
Nowy Jork – 28 II 1941 Kraków), śpiewaczka, sopran
koloraturowy. Była córką kantora B. → Schorra. Muzyki
uczyła się początkowo w Nowym Jorku, następnie
u Stanisława Niewiadomskiego i w → Konserw.
Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. W śpiewie kształciła się
pod kier. J. → Rawnera we Lwowie. Uzupełniała studia
w Berlinie. Karierę na estradzie koncertowej rozpoczęła
w 1920. Występowała w Monachium, Berlinie, Frankfurcie
n. Menem, Wiedniu, Dreźnie, Londynie. Jako śpiewaczka
operowa debiutowała w 1930 w Teatrze Miejskim
w Chemnitz. Była też cenioną interpretatorką pieśni.
W 1933 opuściła Niemcy. W czasie II wojny świat.
znalazła się w getcie krakowskim i tam zginęła.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1928 nr 4; „Muzyka” 1928
nr 3; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; Plohn,
Muzyka; S. Lachowicz, Muzyka w okupowanym Krakowie 1939–1945,
Kraków 1988; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit.
Aufl., Bd IV, Bern 1997.
leibowitz
LAUFER Rubin (25 I 1909 Stanisławów – V 1966
Kalifornia), dyrygent, pedagog, muzykolog. Kształcił
się początkowo w Akademii Muz. w Wiedniu.
W 1930–1934 kontynuował studia muzyczne pod
kier. Fidelia F. Finkego w Niemieckiej Akademii
Muz. w Pradze, studiując ponadto muzykologię na
tamtejszym niemieckim uniwersytecie. W 1935–1937
prowadził własną szkołę muz. w Wiedniu. Od 1937
działał jako dyryg. w Paryżu. W 1941–1944 prowadził
wykłady z zakresu muzykologii na Uniwersytecie
w Montpellier. Po powrocie do Par yża był
w 1948–1957 pracownikiem działu muz. UNESCO.
Występował równocześnie jako dyryg. orkiestr
symfonicznych na estradach koncertowych i w radiu. Od 1957 był dyr. San Francisco Conservatory
of Music.
W. Brennecke, Laufer Rubin, [w:] MGG VIII; Błaszczyk, Dyrygenci;
LAUTERFELD Abraham Hersz (? – ?), skrzypek. Od
1865 był członkiem zespołu drugich skrzypiec w → orkiestrze Teatru Rozmaitości w Warszawie.
S. Goślicki, Pamiętnik Teatrów Warszawskich za rok 1870, Warszawa 1871.
LAUTERFELD Izrael (? – ?), skrzypek, pedagog.
Czynny był w Warszawie w 2. poł. XIX w.
W. Dzierżanowski, Przewodnik warszawski informacyjno-adresowy
na rok 1870, Warszawa 1870.
LEDERMAN Jerzy – zob. Wasiak Jerzy
LEDERMAN Zygmunt – zob. Lednicki Zygmunt
LEDNICKI właśc. Lederman Zygmunt Szymon
(25 VII 1902 Kozienice – 6 IV 1982 Warszawa), skrzypek,
dyrygent zespołów instrumentalnych. Był bratem
J. → Wasiaka. W grze na skrzypcach kształcił się
pod kier. Stanisława Barcewicza w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie, uzyskując dyplom w 1925.
Był członkiem → Małej Orkiestry Polskiego Radia.
Występował też jako solista i kameralista w Warszawie.
W czasie wojny przebywał w getcie warszawskim
i występował jako solista i kameralista. Od 1945 był
członkiem, a od 1956 także drugim dyryg. Orkiestry
Polskiego Radia w Warszawie.
„Muzyka” 1934 nr 4, 10-12, 1935 nr 1/2; 150 lat PWSM; Błaszczyk,
Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie.
LEDNIK Majer (ok. 1880 ? – ?), skrzypek. Kształcił
się w grze na skrzypcach pod kier. Jana Jakowskiego
i Stanisława Barcewicza w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Dyplom otrzymał w 1902. Ok. 1910 był
członkiem orkiestry Oddziału Petersburskiego Ces.
Ros. Tow. Muz.
LEHRER Józef (18 III 1880 Kamieniec Podolski – 1941
Lwów), dyrygent, pedagog. Kształcił się początkowo
pod kier. B. → Künstlera we Lwowie, następnie zaś
w Konserw. Galic. Tow. Muz. tamże. Do 1908 był
chórzystą, a następnie członkiem orkiestry opery
w Teatrze Miejskim we Lwowie. W 1908 objął stanowisko
dyryg. operetki w Teatrze Polskim w Poznaniu
oraz dyryg. chóru mieszanego Tow. Śpiewaczego
„Lutnia” tamże. W 1911 powrócił do Lwowa i został
korepetytorem solistów opery oraz dyryg. operetki
w Teatrze Miejskim. W czasie I wojny świat. przebywał
w Wiedniu, gdzie wraz ze śpiewakiem Tadeuszem
Wierzbickim siłami amatorskimi wystawił w 1915 Halkę
S. Moniuszki. Po powrocie do kraju objął stanowisko
dyryg. opery w Teatrze Wielkim we Lwowie i zajmował
je aż do likwidacji w 1933, następnie został dyryg.
Filharmonii. W 1939–1941 był dyryg. Państwowego
Teatru Opery i Baletu we Lwowie. Ponadto przez szereg
lat był kier. klasy operowej, klasy dyrygentury, orkiestry
symfonicznej i chóru operowego w → Lwowskim
Instytucie Muz. Anny Niementowskiej, późniejszym
Lwowskim Konserw. Muz. im. K. Szymanowskiego.
L
Almanach żydowski, Lwów 1937; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze
muzik; Fuks, Straty; S.S. Nicieja, Cmentarz Łyczakowski we Lwowie
w latach 1786–1986, wyd. II popr., Wrocław 1989; Leksykon muzyków
pedagogów.
LEIBENSON Józef Joel (ok. 1885 ? – ?), puzonista,
kapelmistrz wojskowy. Kształcił się w grze na puzonie
pod kier. Józefa Gocłowskiego w 1902–1906 w → Instytucie Muz. w Warszawie. Do 1914 był kapelm. 184 Rezerwowego Warszawskiego pp w Warszawie.
kalendar’ 1907–1914; Kalendarz muzyczny informacyjny warszawski na
r. 1909-1911, 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1908–1912.
LEIBOWITZ René (17 II 1913 Warszawa – 28 VIII
1972 Paryż), dyrygent, kompozytor. W 1926 zamieszkał
w Paryżu. W 1931–1932 studiował harmonię
i kontrapunkt pod kier. Antona Weberna w Wiedniu,
następnie kompozycję u Maurice Ravela w Paryżu.
Studiował też dyrygenturę w 1932–1936 pod kier.
153
lemkoff
Vittorio de Sabata, a w 1936–1938 – Paula Dessaua.
Od 1937 poświęcił się dyrygenturze. Po II wojnie świat.
wykładał kompozycję w technice 12-tonowej we Francji,
w Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Prowadził
orkiestrę Radiodiffusion Française w Paryżu, odbywał
podróże koncertowe, nagrywał płyty gramofonowe.
B. Schaeffer, Kompozytorzy XX wieku, t. II, Kraków 1990.
LEMKOFF Paul – zob. Lempkowicz Perec
LEMPKOWICZ Perec też Lemkoff Paul (ok. 1885
? – 1953 Nowy Jork), dyrygent. Dyplom kapelm.
wojskowego uzyskał w → Instytucie Muz. w Warszawie
w 1907. Był dyryg. orkiestr symfonicznych w Petersburgu. W 1912 był dyryg. operetki w teatrze Abrahama
Kamińskiego w Warszawie. Wyemigrował do Stanów
Zjednoczonych, osiadł w Nowym Jorku i przybrał
nazwisko Paul Lemkoff. Prowadził chóry, m.in. od 1924
chór Workmen Circle. Dyrygował też orkiestrą i chórem
w przedstawieniach żydowskiej opery. Związał się
następnie z przemysłem filmowym jako korepetytor
solistów.
L
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; informacje Idy
Kamińskiej.
LEO Edward (9 I 1829 Warszawa – 22 VII 1901
Sosnówka, pow. pruszkowski), prawnik, adwokat,
dziennikarz. Był znawcą muzyki. Pisywał recenzje
muzyczne do „Gazety Warszawskiej” i „Gazety Polskiej”.
Prowadził znany w Warszawie salon muzyczny.
S. Konarski, Leo Edward, PSB XVII.
LERMAN Jakub (? Lwów – ?), śpiewak. Był
wykonawcą żydowskich pieśni ludowych.
Plohn, Muzyka.
LESKA Halina Izabela, właśc. Landy, z męża Arndt
(13 VIII 1890 Warszawa – 11 I 1969 Warszawa), śpiewaczka, mezzosopran. Kształciła się pod kier. Karoliny Pietraszewskiej w Warszawie, a następnie w 1909
–1911 w klasie Aleksandra Myszugi w Szkole Muz.
WTM tamże, w 1911–1913 u H. Kritikos w Paryżu, a w 1913
–1914 u Gemmy Bellincioni w Berlinie. Debiutowała
w Teatrze Wielkim w Warszawie w 1914 i do 1938
występowała na scenie warszawskiej. W 1939 opuściła
Polskę i po latach spędzonych we Francji, Turcji, Libanie
i Brazylii, w 1957 powróciła do Warszawy.
154
Łoza, Czy wiesz; J. Macierakowski, Halina Leska. Przypominamy słynnych
artystów polskiej opery, „Ruch Muzyczny” 1966 nr 18; „Almanach Sceny
Polskiej” 1968/69; SBTP II.
LESMAN Józef (1885 Warszawa – 1955 Gorki
k. Moskwy), skrzypek, pedagog. W 1911 ukończył
studia w klasie Leopolda Auera w Konserw. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Petersburgu. W 1911–1916 uczył gry na
skrzypcach na tej uczelni.
LESSER Stanisław Maurycy (22 IX 1855 Warszawa
? – 7 (?) X 1929 Warszawa), klarnecista, pedagog,
dyrygent orkiestr dętych i symfonicznych. Kształcił się
w grze na klarnecie pod kier. Michała Sobolewskiego
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Od 1878 grał na
klarnecie w orkiestrze Teatru Wielkiego, od 1901 zaś
w orkiestrze Filharmonii Warszawskiej. Rozwijał też
ożywioną działalność jako dyryg. orkiestr amatorskich,
m.in. orkiestry → Stowarzyszenia Wzajemnej
Pomocy Pracowników Przemysłowo-Handlowych
Wyznania Mojżeszowego, a od 1906 także orkiestry
dętej (?) oraz smyczkowej Sekcji Muzyki Zbiorowej
WTM. W 1908 z orkiestrą smyczkową tego Tow.
koncertował sporadycznie w Teatrze Rozmaitości.
Był też długoletnim dyryg. orkiestry symfonicznej
Tow. Pracowników Kolei Nadwiślańskiej „Orpheon”.
Ponadto w 1903–1927 był prof. gry na klarnecie
w → Instytucie Muz., a po jego przemianowaniu,
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Ruch. Kalendarz
encyklopedyczny, Warszawa 1888; K. Reichman, Szkice genealogiczne,
seria I, Warszawa 1936; Błaszczyk, Dyrygenci; A. Rutkowska, Działalność
pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego 1860–1918,
Warszawa 1967.
LESZCZYŃSKA Franciszka (1 V 1914 Warszawa
– 28 VIII 1987 Warszawa), pianistka, kompozytor.
W grze na fortepianie była uczennicą Józefa Turczyńskiego w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie.
W kompozycji kształciła się pod kier. Piotra Rytla
i Tadeusza Szeligowskiego. W czasie II wojny świat.
przebywała w getcie warszawskim. Od 1944, w Łodzi związana była z Polskim Radiem jako autorka
ilustracji muz. do słuchowisk radiowych, muzyki
teatralnej i ok. 2000 piosenek, z których największą
popularność zdobyły Mój pierwszy bal i Wesoły twist.
W 1949 przeniosła się do Warszawy. Napisała ilustracje
muzyczne do spektakli Teatru Polskiego Radia: Wieczór
Trzech Króli i Pani prezesowa.
lewak
Yidisher teater in Eyrope; ZAKR. Słownik autorów i kompozytorów,
Warszawa 1979; Encyklopedia muzyczna, red. A. Chodkowski, Warszawa
1995.
LEVY właśc. Lewy Gustaw (11 III 1851 Częstochowa
– 1946 Nowy Jork), pianista, pedagog. Był ojcem
Heniota. Od 1869 kształcił się w grze na fortepianie
m.in. pod kier. Juliusza Janothy w → Instytucie Muz.
w Warszawie. W 1872 złożył egzamin II stopnia
i uzyskał świadectwo nauczyciela fortepianu. Jeszcze
w 1872–1873 był na kursie III stopnia w klasie Janothy.
Odnowił patent nauczycielski w 1889. Przez szereg
lat prowadził skład fortepianów i księgarnię muz.
w Warszawie. Wraz z Feliksem Kaufmanem urządzał
wieczory muz. w → Stowarzyszeniu Pomocy Wzajemnej
Subiektów Handlowych Wyznania Mojżeszowego.
Ok. 1890 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych
i osiadł jako pedagog w Nowym Jorku. Przez wiele
lat był prof. New York Musical College.
Heleny Kijeńskiej w Łodzi i tam działał. Prowadził m.in.
zespół instrumentalny w Grand Hotelu, w 1927–1930
w Krakowie, w 1931–1932 w Zakopanem. Od 1933
działał w Katowicach, na krótko przed wybuchem
wojny był członkiem zespołu instrumentalnego
Banda w Krakowie. W czasie wojny był więźniem
obozów koncentracyjnych. Po wojnie był kier. muz.
Teatru Satyry w Łodzi, w 1947–1950 prowadził zespół
rozrywkowy w Katowicach, następnie był instruktorem
w domach kultury w Katowicach i Gliwicach oraz
akompaniatorem w katowickiej Estradzie. W 1958
–1968 był korepetytorem solistów w Operetce Śląskiej
w Gliwicach. Komponował muzykę taneczną.
1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002; Lerski; Syrena Record;
encyklopedyczny, Warszawa 1888.
LEVY Heniot (16 VI [19 VII] 1879 Warszawa – 1946
Chicago), pianista, kompozytor. Był synem Gustawa.
Początkowo uczył się w → Instytucie Muz. w Warszawie,
a następnie był uczniem Heinricha von Herzogenberga,
potem Oscara Raifa i Karla H. Bartha w Wyższej Szkole
Muz. w Berlinie. Dyplom uzyskał w 1897. Studiował
następnie kompozycję pod kier. Maxa Brucha w Szkole
Mistrzowskiej przy Senacie Królewskiej Akademii
Sztuk Pięknych. Przez pewien czas koncertował
w Niemczech i krajach skandynawskich. W 1900
wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. W 1901
za Sonatę na skrzypce i fortepian otrzymał nagrodę
muzyczną im. hr. Zamoyskiego. Od 1915 mieszkał
i pracował jako prof. gry na fortepianie i wicedyrektor
American Conservatory of Music w Chicago, nie
przerywając działalności koncertowej. Komponował
muzykę orkiestrową, kameralną, utwory fortepianowe
i pieśni.
„EMTA” 1901 nr 942; „Kraj” 1901 nr 42; Pierre Key’s Musical Who’s
Who. A Biographical Survey of Contemporary Music, New York 1931;
The Macmillan Encyclopedia of Music and Musicians, ed. A. Wier, New
York 1937; Who’s Who Today in the Musical World. A Biographical and
Pictorial Record of Musicians of Today, New York 1938; G. Saleski, Famous
musicians; Baker’s Biographical Dictionary.
LEWAK Arnold Aron (29 XII 1902 Kielce – 7 XI 1976
Katowice), pianista, skrzypek, altowiolista, dyrygent.
Był synem Jakuba. Kształcił się w Konserw. Muz.
L
Izydor Lewak
LEWAK Izydor Izaak (1868 Łódź – 18 XI 1941 Warszawa), wiolonczelista. Kształcił się w grze na
wiolonczeli w 1888–1894 pod kier. W. → Aloiza i Antoniego Cinka w → Instytucie Muz. w Warszawie.
W 1901–1939 był wiolonczelistą w → Orkiestrze
Filharmonii Warszawskiej. Już w 1932 był jedynym
muzykiem, który pracował w tej instytucji od chwili
jej powstania. Uczył gry na wiolonczeli w → Instytucie
Muz. Antoniego Grudzińskiego i w → Szkole Muz. im.
S. Moniuszki w Warszawie. W 1932 obchodził 30-lecie
działalności artystycznej. W 1939–1941 był członkiem
→ Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej w getcie
warszawskim.
„Przegląd Muzyczny” 1911 nr 23; Filharmonia Warszawska 1901-1931,
Warszawa 1932; Przewodnik koncertowy, Warszawa 1936; „Ruch
Muzyczny” 1945 nr 2; Turkow, Azoj is es gewen; Fater, Jidisze muzik;
M. Gołębiowski, Filharmonia Warszawska 1901–1976, Kraków 1976; Fuks,
Straty; tenże, Muzyka ocalona; tenże, Filharmonia Warszawska w latach
okupacji niemieckiej (1939-1945), [w:] 100 lat Filharmonii w Warszawie.
155
lewak
LEWAK Jakub (? – ?), skrzypek. Był ojcem Arnolda.
W 1912–1914 był koncertmistrzem orkiestry
niemieckiego teatru Thalia przy ul. Dzielnej w Łodzi.
Od powstania w 1915 → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej był członkiem zespołu pierwszych skrzypiec.
Dojeżdżał też do Pabianic, gdzie uczył gry na
skrzypcach w Szkole Muz. Eleonory Bromirskiej. Był
członkiem zarządu Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Muzyków Orkiestrowych w Łodzi.
Polska Artystyczna; A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do 1918 roku,
Łódź 1994.
Leopold Lewandowski
LEWAK Maurycy (ok. 1880 ? – ?), skrzypek.
Pochodził ze znanej rodziny muzyków. Przez szereg
lat był członkiem zespołu pierwszych skrzypiec
→ Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej. Grał i sporadycznie dyrygował orkiestrami kinowymi. Przeniósł się
następnie do Warszawy. Uczył gry na skrzypcach
w → Szkole Muz. im. S. Moniuszki. W 1936 wyemigrował do Palestyny i został członkiem Palestyńskiej
Orkiestry Symfonicznej w Tel Awiwie.
L
LEWAK Maurycy Mordka (ok. 1875 Łódź – ?),
skrzypek. Kształcił się w poł. l. 90. XIX w. w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Prowadził zespoły instrumentalne
w restauracjach i kawiarniach warszawskich, m.in.
w 1927, razem z B. → Mucmanem, w restauracji
Gastronomia. W l. 30. XX w. uczył też gry na skrzypcach
LEWANDOWSKI do 1840 Levi Leon Leopold
(14 III 1831 Kalisz – 22 XI 1896 Warszawa), skrzypek,
dyrygent orkiestr rozrywkowych, kompozytor.
Wcześnie zaczął uczyć się gry na skrzypcach
i jeszcze jako dziecko koncertował publicznie.
W wyniku konkursu urządzonego przez dyrekcję
teatrów warszawskich zdobył w 1850 stanowisko
skrzypka w → Orkiestrze Teatru Wielkiego. Rozpoczął
wówczas systematyczne studia wiolinistyczne pod
kier. Kazimierza Baranowskiego i Jana Hornziela. Poza
tym z organizowanymi doraźnie zespołami grywał
w ogrodach von Unruha i w Salonie Rudolfa Ohma za
rogatkami wolskimi, a także na balach, zyskując sobie
coraz większą popularność. W 1857 ówczesny prezes
Teatrów Warszawskich, gen. Ignacy Abramowicz,
zaproponował mu objęcie dyrekcji → orkiestry
156
Teatru Rozmaitości. Zorganizował tam doskonałą
orkiestrę antraktową i na jej czele stał przez 40 lat,
uprawiając repertuar lekki, złożony w dużej mierze
z jego własnych kompozycji tanecznych, za które
zyskał przydomek „polskiego Straussa”. Po przejściu
na emeryturę Adama Tarnowskiego dyrygował też
orkiestrą teatralną w czasie przedstawień wodewilów
i melodramatów. Niezależnie od tego przez szereg
lat grywał nadal ze swoją orkiestrą, czasem też
łącznie z orkiestrą Antoniego Kuhne, na balach,
a latem w ogrodach, m.in. w Resursie Kupieckiej,
w Nowej Arkadii, w Pijalni Wód Mineralnych
w Ogrodzie Saskim, w Dolinie Szwajcarskiej.
Organizował także serie koncertów popularnych
w salach Resury Obywatelskiej.
1874; „EMTA” 1886 nr 130; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa
1888; „EMTA” 1892 nr 448, 1896 nr 687; J. Reiss, Polska muzyka taneczna
XIX wieku, „Muzyka” 1953 nr 9–10; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP I; S. Szenic,
Cmentarz Powązkowski 1891–1918, Warszawa 1983; EM PWM V; The
New Grove Dictionary XIV.
LEWANDOWSKI właśc. Mitman Czesław (ok. 1912
Warszawa – ?), skrzypek. Pochodził ze znanej
rodziny muzyków. Gry na skrzypcach uczył się
u M. → Michałowicza. Jako dziecko wystąpił w 1919
w Filharmonii Warszawskiej. Po II wojnie świat.
był początkowo członkiem → Orkiestry Filharmonii
Warszawskiej, a następnie → Orkiestry Teatru
Wielkiego.
M. Gołębiowski, Filharmonia Warszawska 1901–1976, Kraków 1976.
LEWENBERG Alfons (12 I 1866 Warszawa – 22 III
1925 Kraków), inżynier mechanik, matematyk,
skrzypek. Ukończył Szkołę Realną w Warszawie.
W 1886–1891 odbywał studia na Politechnice w Rydze.
Był dobrym skrzypkiem. Po I wojnie świat. mieszkał
lewin
w Krakowie. Prowadził wykłady o muzyce dla młodzieży
szkolnej na Kursach Literackich przy → Instytucie Muz.
tamże.
Encyklopedia powszechna Orgelbranda, t. IX, Warszawa 1902.
LEWENBERG Ida pseud. Ida Monteleone (16 IX
1867 Warszawa – ?), śpiewaczka, mezzosopran.
W sezonie 1900/01 dwukrotnie śpiewała w operze
w Teatrze Miejskim we Lwowie w Carmen G. Bizeta
i Lohengrinie R. Wagnera.
„EMTA” 1890 nr 347, 1892 nr 435, 1897 nr 697, 722, 736, 1899 nr 809, 1901
nr 921, 924; K. Reichman, Szkice genealogiczne, seria I, Warszawa 1936.
LEWENSTEIN Bronisław Wieńczysław (1886
Warszawa – 1943 Kazimierz n. Wisłą), skrzypek.
Ukończył gim. w Kijowie i studiował matematykę na
Uniwersytecie Petersburskim. Kształcił się w 1908
–1911 pod kier. Leopolda Auera w Konserw. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Petersburgu. Uzyskał dyplom ze srebrnym
medalem. Uzupełniał studia u Lucien Capeta w Paryżu.
W 1914–1916 był prof. w szkołach muz. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Żytomierzu i Baku. 1916–1922 prowadził
wyższą klasę skrzypiec i zespołów fortepianowych
i smyczkowych w Konserw. w Charkowie.
W 1922 powrócił do Polski. W 1926–1932 był prof.
w Konserw. Muz. Heleny Kijeńskiej w Łodzi, dokąd
po przeniesieniu się do Warszawy dojeżdżał. Od 1931
do wybuchu II wojny świat. był prof. gry skrzypcowej
W 1935 był członkiem jury I → Międzynarodowego
Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego
w Warszawie. Był także kameralistą.
Kalendarz muzyczny na rok 1930/31, Warszawa 1930; Łoza, Czy wiesz ?;
„Ruch Muzyczny” 1946 nr 8/9; 150 lat PWSM; J. Kusiak, Skrzypce od
A do Z, Kraków 1999; Leksykon muzyków pedagogów.
LEWENSZTEJN Hirsz Boruch zwany Lepajer
Chazen (? – 1830 Wilno), śpiewak, kantor. Był ojcem
J.D. → Lewensztejna-Straszuńskiego. W 1822 przybył
z Libawy do Wilna i został kantorem Wielkiej Synagogi
Miejskiej tamże.
M. Kusewicki, Wilner grojse sztadt szul un ire chazanim, „Di Chazonim
Welt” 1933 nr 1.
LEWI też Lewy Stanisław (? – ?), skrzypek. Od 1892
grał w zespole pierwszych, a następnie drugich
skrzypiec → Orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie.
„EMTA” 1894 nr 551; Polska Artystyczna.
LEWICKA właśc. Zublewicka Luba (ok. 1910 Wilno
– po 1941 Ponary k. Wilna), śpiewaczka. Kształciła
się w śpiewie w → Żydowskim Instytucie Muz.
w Wilnie pod kier. Jadwigi Krużanki. W 1928 brała
udział w popisie. Czynna była w żydowskim życiu
muz. Wilna. W 1938 Zygmunt Turkow występujący
z Teatrem Warszewer Jidiszer Kunst Teater we Lwowie
zaangażował ją do roli Sulamit. Brała m.in. udział
w wystawianych przez → Żydowski Instytut Muz.
operach. W 1939–1941 kierowała klasą śpiewu
solowego w Państwowym Konserw. w Wilnie. Zginęła
w Ponarach.
Pariz 1948; H. Kruk, Togbuch fun wilner geto, Niu Jork 1961; Zylbercwejg,
LEWIN Gerszon (1858 Lublin – 21 X 1939
Warszawa), lekarz ftyzjatra, wiolonczelista, działacz
muz. Był synem Zelika kantora. Ukończył studia
medyczne w Warszawie. Był przez 35 lat lekarzem
w Szpitalu Żydowskim na Czystem. Pracował także
w TOZ-ie. Był współzałożycielem w 1906, pierwszym
prezesem i długoletnim członkiem zarządu → Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego „Hazomir”
oraz tow. Jidisze Kultur-Gezelszaft w Warszawie.
W jego mieszkaniu w Warszawie odbywały się
koncerty kameralne. W zespołach brali udział
lekarze pianiści: H. → Datyner i Endelman, Anatol
Frendler – skrzypek oraz spoza grona lekarskiego
syn warszawskiego felczera, skrzypek i altowiolista
C. → Bem.
L
Baza Cmentarza przy Okopowej; J. Stopczyk, Gerszon Lewin
(Wspomnienie pośmiertne), „Gruźlica” 1947 nr 3/4; In kampf farn
gezunt fun jidiszn folk (50 jar „Oze”), red. L. Wolman, Niu Jork 1968;
Enciclopedia Judaica, vol. II, Jerusalem 1972; P. Szarejko, Słownik
lekarzy polskich XIX wieku, t. IV, Warszawa 1997; J.B. Gliński, Słownik
biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar drugiej wojny światowej, t. II,
Warszawa 1999.
LEWIN Henryk (1868 Płock – ?), pianista, pedagog.
W 1899 wychrzcił się w Warszawie. Studiował grę
na fortepianie w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Dyplom uzyskał w 1894. Przed I wojną świat. działał
jako pedagog w Warszawie. Uczył m.in. w → Szkole
Muz. Józefa Lipiańskiego.
1898 nr 751; T. Jeske-Choiński, Neofici polscy. Materyały historyczne,
Warszawa 1904; Kalendarz muzyczny informacyjny warszawski na rok
1909, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1908; „Młoda Muzyka” 1909
nr 3; Kalendarz muzyczny informacyjno-statystyczny na r. 1913, zebr.
i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1912.
157
lewin
LEWIN Wolf (1881 ? – ?), klarnecista. Przed
I wojną świat. był członkiem orkiestry w → Teatrze
Wielkim Icchaka Zandberga w Łodzi. W okresie
międzywojennym pracował jako muzyk w Łodzi.
W czasie II wojny świat. przebywał w getcie łódzkim.
Fater, Jidisze muzik; Lodz-Names.
LEWINGER Maks (17 III 1870 Sułków k. Krakowa
– 31 VIII 1908 Drezno), skrzypek wirtuoz, pedagog,
kompozytor. Studia muz. odbywał w → Konserw.
Tow. Muz. w Krakowie u W. → Singera, we Lwowie
u M. → Wolfsthala i w Wiedniu, gdzie był uczniem
Jakoba Grüna. W 1893–1897 uczył gry na skrzypcach
w Konserw. Muz. w Bukareszcie. Przeniósł się
następnie do Niemiec. Przez krótki czas grał
w orkiestrze Gewandhausu w Lipsku, a od 1898
był członkiem orkiestry Dresdner Philharmonie.
Skomponował Legendę na skrzypce z towarzyszeniem
orkiestry oraz wiele utworów na skrzypce i fortepian.
„EMTA” 1898 nr 759, 792; Baker’s Biographical Dictionary.
pod dyr. B. → Szulca z → Łódzką Orkiestrą Symfoniczną.
Występował na koncertach w Warszawie, m.in. w Stowarzyszeniu Miłośników Dawnej Muzyki. W czasie
II wojny świat. przebywał w getcie warszawskim.
Utrzymywał się z gry na podwórzach, potem był
członkiem → Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej. Zamordowany w obozie zagłady w Auschwitz-Birkenau.
Fater, Jidisze muzik; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie.
LEWINSON Mosze (? Brzezina, gub. mińska – ?
Izrael), śpiewak, kantor. Uczył się początkowo u kantora
Izraela Szewelsona i Eliakuma Cunzera w Mińsku,
a następnie u Leonida Nikołajewa w Petersburgu
i Camille’a Everardiego w Kijowie. Był kantorem
w Białymstoku i Odessie. W 1902 powołany został do
→ Synagogi Nożyków w Warszawie. W 1906 przeniósł
się do Mińska, gdzie był kantorem, a od 1912 także
prof. w szkole muz. W 1923 wyjechał do Stanów
Zjednoczonych, a stamtąd do Palestyny.
Rosen, Di geszichte.
L
LEWINGER Władysław (16 IX 1874 Wieliczka – VIII
1943 Warszawa), skrzypek, dyrygent, pedagog. Ukończył
Szkołę Muz. Warszawskiego Tow. Muz., a następnie – jako
laureat – Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu.
Przez szereg lat był koncertmistrzem w orkiestrach
Opery Królewskiej w Amsterdamie i Gewandhausu
w Lipsku. W 1899 powołany jako następca Stanisława
Barcewicza na stanowisko koncertmistrza → Orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie. Na kilka lat przed
I wojną świat. zaczął również występować jako dyryg.
tej orkiestry, głównie w sezonach letnich, na publicznych imprezach muz. i koncertach symfonicznych,
składankach operowych i operetkowych, m.in. na
Dynasach i w Bagateli w Warszawie. W okresie międzywojennym był nadal koncertmistrzem Orkiestry Teatru
Wielkiego w Warszawie. Przez pewien czas był ponadto
dyryg. orkiestry Teatru Polskiego oraz Teatru Ludowego
przy ul. Młynarskiej, gdzie wystawił m.in. Fausta
C. Gounoda. Uczył też gry na skrzypcach w prywatnym
szkolnictwie muz. Zamordowany przez hitlerowców.
„EMTA” 1899 nr 818, 827, 835, 1900 nr 889; Okręt, Rocznik; Błaszczyk,
Dyrygenci.
LEWINSOHN Bernard (25 I 1889 ? – 1942 Oświęcim),
skrzypek wirtuoz. W marcu 1923 odegrał dwukrotnie
w Filharmonii Łódzkiej, na poranku i koncercie
popołudniowym, koncert skrzypcowy P. Czajkowskiego
158
LEWINSON Adolf – zob. Aston Adam
LEWINSZTAJN Maurycy Moszek (? – ?), dyrygent.
Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1908
uzyskał dyplom kapelm. wojskowego. Do I wojny świat.
był dyryg. orkiestry dętej przy fabryce Braci Kipper
w Warszawie.
informacyjny warszawski na r. 1910, zebrał i ułożył M. Wilden, Warszawa 1909.
LEWIT Abraham (? – ?), kontrabasista. Kształcił się
do 1895 w grze na kontrabasie pod kier. Antoniego
Meyera w → Instytucie Muz. w Warszawie. Przed
I wojną świat. grał na kontrabasie w → Orkiestrze
Filharmonii Warszawskiej.
1912.
LEWITA Gustaw (1855 Płock ? – 9 II 1889 Paryż),
pianista, kompozytor. Początkowo uczył się u Eibicha
w Płocku. Kształcił się w grze na fortepianie pod
kier. Rudolfa Strobla, a w kompozycji był prywatnie
uczniem A. → Minchejmer. W 1872–1874 kształcił
się w grze na fortepianie w Konserw. Tow. Przyjaciół
Muzyki w Wiedniu. Przez pewien czas był członkiem
lichterman
Orchestre Pasdeloup w Paryżu. Usłyszawszy tam jego
grę, Apolinary Kątski sprowadził go do Warszawy,
do prowadzonego przez siebie → Instytutu Muz.
W 1879–1880 L. był na tej uczelni prof. gry na
fortepianie. W 1880 wyjechał na tournée koncertowe
do Francji. W 1882 osiadł w Paryżu. Na krótko przed
śmiercią odbył tournée koncertowe po Ameryce. Sławę
zdobył głównie jako wykonawca utworów F. Chopina
i R. Schumanna. Skomponował Trio na fortepian,
skrzypce i wiolonczelę oraz sonaty fortepianowe.
Ruch. Kalendarz encyklopedyczny. Warszawa 1888; „EMTA” 1889 nr 281;
M. G[awalewicz], Gustaw Lewita, „Tygodnik Ilustrowany” 1889 nr 320; M. Szeliga, Wspomnienie osobiste o Gustawie Lewita „EMTA” 1889 nr 281; „Świat”
1889 nr 6; SMP I; A. Rutkowska, Działalność pedagogiczna Instytutu
Muzycznego Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967; Dybowski, Słownik.
LEWKOW Gedali Gdala (16 VI 1874 Mirgoród,
gub. połtawska – ?), fagocista, dyrygent orkiestr
symfonicznych. Kształcił się w grze na fagocie pod
kier. Teodora Bernharda, a w dyrygenturze Zygmunta
Noskowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie,
uzyskując dyplom w 1896. Był następnie członkiem
orkiestr symfonicznych: Quasta, Meydera, Windersteina
oraz orkiestry Teatru Wielkiego na Dynasach
w Warszawie oraz orkiestry Filharmonii Warszawskiej
w Majorenhoff koło Rygi, w Rostowie n. Donem
i w Warszawie. W 1912 dyrygował też, obok N.B. → Narowlańskiego orkiestrą symfoniczną warszawskiego
→ Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego „Hazomir”.
Po I wojnie świat. osiadł w Rostowie n. Donem, gdzie
był prof. Państwowego Technikum Muz.
Muz. w Warszawie. Przez wiele lat działał w Warszawie
jako pedagog fortepianu. Komponował pieśni.
„Nowości Muzyczne” 1909 nr 10/11, 1913 nr 2, „Przegląd Muzyczny” 1911
nr 4, 1912 nr 6, 10, 1913 nr 4, 1918 nr 3; Kalendarz muzyczny informacyjno-statystyczny na r. 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1912; Polski
kalendarz muzyczny na r. 1920, red. M. Skolimowski, Warszawa 1920;
„Muzyka” 1933 nr 4/6; „Nasz Przegląd” 1933 nr 77.
LIBERMAN Leon Lipa (? – ?), pianista. Kształcił
się w 1894–1898 w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Był nauczycielem muzyki w Warszawie. W czasie
II wojny świat. przebywał w getcie warszawskim i grał
na fortepianie w kawiarniach.
Turkow, Azoy iz es geven; Yidisher teater in Eyrope.
LICEUM MUZYCZNE LUCJANA MARCZEWSKIEGO w Warszawie. Otwarte w styczniu 1912.
Uczyli m.in.: R. → Benzef, J. → Wertheim – fortepian;
Z. → Birnbaum – skrzypce, dyrygowanie, czytanie
partytur; E. → Kochański – wiolonczela.
L
1911 nr 23; Błaszczyk, Dyrygenci.
Jakub Lichterman
LEWY Stanisław (? – ?), skrzypek. W okresie
międzywojennym grał w zespole drugich skrzypiec
→ Orkiestry Teatru Wielkiego.
Polska Artystyczna.
LIBERMAN Aleksander (31 VII 1896 Starodub – ?),
pianista, pedagog. Do 1933 był nauczycielem muzyki
w Berlinie-Charlotenburgu. Przeniósł się następnie do
Polski i do 1939 pracował jako pedagog w Warszawie.
LIBERMAN Filip (1873 Moskwa – 17 III 1933
Warszawa), pianista, pedagog, kompozytor. Kształcił
się w grze na fortepianie pod kier. Rudolfa Strobla,
w kompozycji Zygmunta Noskowskiego w → Instytucie
LICHTERMAN Jakub (25 VII 1909 Warszawa – 11 VIII
1986 Cape Town), śpiewak, tenor liryczny, kantor
synagogalny. Uczył się u A.H. → Dawidowicza jako
meszorer w chórze → Synagogi Nożyków w Warszawie.
Od 1936 był drugim, a następnie do 1939 głównym
kantorem tamże. Był dobrym interpretatorem
żydowskich pieśni. Akompaniowała mu żona, S. → Dawidowicz-Lichterman. W czasie II wojny świat. przebywał w getcie warszawskim. Przeżył deportację
do obozów koncentracyjnych na Majdanku i w Birkenau. W 1945 ożenił się ponownie z Miriam
Teitelbaum, nauczycielką muzyki i wyemigrował do
Południowej Afryki, gdzie był nadkantorem w Cape
Town. W 1983 odwiedził Polskę i ukochaną Synagogę
Nożyków. Obaj jego synowie, Joel i Ivor, są kantorami.
159
lichterman
LICHTERMAN z Dawidowiczów Sonia Sara – zob.
Dawidowicz-Lichterman Sonia Sara
LICHTSON Chaim (? – ?), dyrygent. Od 1928 był
dyryg. orkiestry mandolinowej WILBIG-u w Wilnie.
W 1939–1940 służył w randze porucznika w dywizji
żydowsko-litewskiej w Wilnie.
LIDAUER Wolf (ok. 1890 ? – ?), skrzypek, kompozytor.
Od 1915 był członkiem nowo zorganizowanej → Łódzkiej
Orkiestry Symfonicznej. Po I wojnie świat. mieszkał
w Warszawie i był instrumentalistą w orkiestrach,
m.in. H. → Golda, z którym występował w Adrii.
W czasie II wojny świat. znalazł się w getcie
warszawskim. Był członkiem → Żydowskiej Orkiestry
Symfonicznej. Komponował piosenki. Dużą
popularność zdobyło jego tango Graj skrzypku, graj.
Yidisher teater in Eyrope; Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975,
Łódź 1975: Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
L
LIEBESKIND Marceli (4 III 1902 ? – ?), muzykolog,
kompozytor. Studia muzykologiczne odbywał pod
kier. Zdzisława Jachimeckiego na UJ w Krakowie.
W 1930 uzyskał doktorat na podstawie pracy
Mieczysław Karłowicz, będącej pierwszą wyczerpującą
monografią twórczości tego kompozytora.
„Myśl Narodowa” 1929 nr 7; K. Michałowski, Bibliografia polskiego
piśmiennictwa muzycznego, Kraków 1955.
LIEBRECHT Izydor (1832 ? – po 1909 Warszawa),
skrzypek, pedagog. Uczył się w Szkole Rabinów
w Warszawie. Kształcił się w grze na skrzypcach pod
kier. Kazimierza Baranowskiego w Warszawie.
Od 1 XII 1853 grał w grupie drugich skrzypiec
w → Orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie. Ok.
1900 był koncertmistrzem tej grupy. Od 1860 do zamknięcia szkoły w 1863 uczył śpiewu w Szkole Rabinów. W 1878 brał udział w kwartecie z Janem
Angerem, Emilem Stillerem i S. → Talgrünem. Występowali w „Harmonii” na ul. Długiej i w Warszawskim
Towarzystwie Muz. W 1908 odszedł na emeryturę.
Był też wziętym pedagogiem gry skrzypcowej.
S. Goślicki, Pamiętnik Teatrów Warszawskich za rok 1870, Warszawa
1871; „EMTA” 1894 nr 551„Ziarno” 1911 nr 1; „Świat” 1912 nr 6; „Przegląd
Muzyczny” 1913 nr 24; SMP I.
LIEBRECHT-MAKOWOWA Zofia (ok. 1870
Warszawa – ? Kalisz), pianistka, pedagog. Była
córką I. → Liebrechta. Przez kilkadziesiąt lat uczyła
160
gry na fortepianie w Kaliszu, m.in. w Szkole Muz.
im. F. Chopina.
„EMTA” 1891 nr 398; „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 3, 1913 nr 24;
LIFAN właśc. Liftman Tadeusz (? – 1941 ?),
wiolonczelista. Do 1939 był członkiem Orkiestry
Polskiego Radia w Warszawie. Wystąpił dwukrotnie
na koncertach Filharmonii Warszawskiej. Rozstrzelany
przez nazistów.
„Muzyka Polska” 1939 nr 5; M. Rutowska, E. Serwański, Straty.
LIFTMAN Borys Baruch (1905 Wilno – 1970 Izrael),
skrzypek, kompozytor. Początkowo uczył się u ojca,
Icchaka. W wieku 12 lat występował z orkiestrą
symfoniczną w Wilnie. Kształcił się następnie pod
kier. H. → Sołomonowa w → Konserw. Muz. w Wilnie,
uzyskując dyplom w 1924. Kontynuował studia
w Berlinie w Hochschule für Musik. Skończył też
z odznaczeniem Konserw. Juliusa Sterna tamże.
Był uczniem Henri Marteau, Georga Kulenkampffa
i Aleksandra Pecznikowa. Pozostał w Niemczech,
koncertował w różnych miastach z orkiestrami
symfonicznymi. W 1933 przyjechał do Warszawy
i w 1933–1936 grał na skrzypcach w orkiestrze Opery
Warszawskiej. W 1936 wyjechał do Tel Awiwu i został
członkiem grupy pierwszych skrzypiec założonej przez
B. → Hubermana Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej.
1933; Fater, Jidisze muzik.
LIKIERNIK Jadwiga (1910 Łódź – 1940 Łódź),
pianistka. Ukończyła studia pianistyczne w klasie
Józefa Turczyńskiego w 1933 w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. Mieszkała i pracowała
w rodzinnym mieście. W czasie II wojny świat. znalazła
się w getcie łódzkim i tam zginęła.
150 lat PWSM; Lodz-Names.
LILIEN z Czeszerów Emma, pseud. Emma Giallina
(? Lwów - ?), śpiewaczka. Działała we Lwowie.
LILIEN Ignacy (29 V 1897 Lwów – 10 V 1964 Haga),
pianista, kompozytor. Był synem śpiewaczki Emmy
Lilienowej, występującej pod pseudonimem Giallina.
Kształcił się początkowo pod kier. T. → Pollaka we
Lwowie, a następnie Hermanna Ehrlicha i J. → Szulca
liow
w Berlinie. Zdobył sławę jako pianista koncertujący. Od
1914 mieszkał w Holandii. Od 1918 odbywał tournée
koncertowe po Europie i Ameryce Południowej. Autor
poematu symfonicznego Odwieczne pieśni włóczęgi,
oper Beatrijs i Katarzyna Wielka, oratorium Nyuk Tsin,
6 koncertów i licznych pieśni.
B. Schaeffer, Leksykon kompozytorów XX wieku, Kraków 1963;
EM PWM V.
LILIENFELD Herman (ok. 1890 Wyżnica na
Bukowinie – ?), dyrygent orkiestr teatralnych.
W 1912–1913 studiował grę na fortepianie pod kier.
Josepha Saphiera w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki
w Wiedniu. Był dyryg. orkiestry Radia Wiedeńskiego, w l. 30. XX w. kier. muz. i dyryg. orkiestry Teatru
Rozmaitości we Lwowie.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1931 nr 3, 5, 6; Błaszczyk,
Dyrygenci.
LILIENTHAL Fryderyk (? – ?), skrzypek. Gry na
skrzypcach uczył się pod kier. M. → Wolfsthala
w Konserw. Galic. Tow. Muz. we Lwowie. W okresie
międzywojennym mieszkał i pracował w Wiedniu.
Plohn, Muzyka.
LILIENTHAL Karol (? – ?), doktor medycyny,
wiolonczelista. Kształcił się początkowo pod kier.
Alojzego Sladka we Lwowie, następnie zaś Juliusza
Klengla w Lipsku. W 1907 był członkiem → Kwartetu
Smyczkowego we Lwowie wraz z H. → Bergerem,
M. → Bauerem i E.W. → Silbersteinem.
Plohn, Muzyka.
LILITH Ola właśc. Łaja Cederbaum (15 XI 1906
Warszawa – 1980 Miami Springs, Floryda), aktorka,
śpiewaczka. Wraz z mężem, Władysławem Godikiem,
założyła w 1925 w Warszawie → teatr rewiowy Azazel.
Występowała gościnnie w Polsce, Czechosłowacji,
Austrii, we Francji, w Niemczech, Holandii i Anglii.
Wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Śpiewała
w radiu WEVD w Nowym Jorku, występowała w innych
miastach. Śpiewała w operetkach w 2nd Avenue
Theater. Kilkakrotnie na krótko wracała do Europy
na gościnne występy, a po powrocie do Nowego
Jorku śpiewała w Public Theater. W 1935 otrzymała
obywatelstwo amerykańskie.
Zylbercwejg, Leksikon II.
Leo Liow
LIOW Leo (15 I 1878 Wołkowysk – 1962 Nowy Jork),
dyrygent chórów, kompozytor. Studia muz. odbywał
w → Instytucie Muz. w Warszawie, uzyskując dyplom
w 1899. Był następnie dyryg. orkiestr w wojsku
rosyjskim oraz w rosyjskich i żydowskich wędrownych
tow. teatralnych. Od 1900 prowadził chór synagogalny
w Wilnie, od 1905 zaś w Bukareszcie, gdzie uzupełniał
studia muz. pod kier. Mauriciu Cohen-Linaru.
W 1908–1920 był dyryg. chóru w → Wielkiej Synagodze
w Warszawie. Był ponadto dyr. muz. oraz dyryg. orkiestry
i chórów → Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego
„Hazomir”. Prowadził też znany w Warszawie Chór
Grossera, założony przez działaczy partii Bund.
W 1920 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i osiadł
w Nowym Jorku. W 1932–1938 przebywał w Palestynie
i dyrygował chórem w Tel Awiwie. Po powrocie do
Nowego Jorku podjął wielostronną działalność muz.,
prowadząc m.in. chóry przy Narodowym Związku
Robotniczym w Nowym Jorku.
L
G. Saleski, Famous Musicians of a Wandering Race, New York 1927;
S. Spaeth, Who is Who in Music, Chicago 1929; Z. Zylberewejg, Leksikon
fun jidiszn teater II, Warsze 1934; A.M. Rothmüller, Die Musik der Juden,
Zürich 1967; M. Yardeni, Leo Liow, momentn fun zajn lebn un szafn, Niu
Jork 1956; N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957; Dyrygenci;
Fater, Jidisze muzik; M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish Music,
New York 1975.
161
lipiański
LIPIAŃSKI Józef Izrael, Srul (1868 ? – 25 IX 1939
Warszawa), śpiewak, baryton, pedagog. Kształcił się
w śpiewie w → Instytucie Muz. w Warszawie pod kier.
Mieczysława Horbowskiego i Cezarego Trombiniego
w 1886–1903. Debiutował w 1892 w Teatrze Wielkim w Warszawie w operze Beata S. Moniuszki.
W 1893–1894 śpiewał w zespole Opery Łódzkiej pod
kier. Czesława Janowskiego. Od 1903 uczył śpiewu
w Jekaterynosławiu. W 1912 otworzył w Warszawie
→ Szkołę Muz. Józefa Lipiańskiego o poziomie konserw.
W okresie międzywojennym uczył śpiewu w żydowskim
szkolnictwie średnim w Warszawie, m.in. męskim gim.
Tow. „Laor”, w żeńskich gim. Cecylii Brojdo oraz Heleny
i Wiktorii Paprockich.
Okopowej; „EMTA” 1892 nr 436; 1894 nr 562 [błędnie Lipiński]; „Przegląd
Muzyczny” 1912 nr 10, 20, 21; Spis nauczycieli I–II.
L
LIPSKI Stanisław Samuel (9 IV 1880 Warszawa – 6 X
1937 Kraków), pianista, kompozytor, pedagog. Uczył się
gry na fortepianie początkowo prywatnie w Krakowie.
Studia muz. odbywał w 1892–1900 w → Konserw.
Tow. Muz. tamże pod kier. Władysława Żeleńskiego
w zakresie gry na fortepianie i harmonii, w 1900–1902
w grze na fortepianie pod kier. Ernesta Jedlički i Paula
Lutzenki, w teorii Hugo Leichtentritta w Berlinie,
w 1902–1904 w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki
w Wiedniu w grze na fortepianie pod kier. Malwiny Brée
i Teodora Leszetyckiego, a Roberta Fuchsa w kompozycji.
W 1904 osiadł na stałe w Krakowie, koncertując, w 1910
–1932 ucząc w Konserw. Tow. Muz. oraz komponując.
W 1926–1928 uczył ponadto w Konserw. Muz. w Katowicach. Komponował muzykę kameralną, fortepianową,
a zwłaszcza wokalną – pieśni solowe i chóralne.
Lodz-Names.
Polskiego Tow. Muz. we Lwowie, uzyskując w 1924
dyplom ze złotym medalem w zakresie fortepianu,
organów i teorii. Studiowała muzykologię pod kier.
Adolfa Chybińskiego na Uniwersytecie Jana Kazimierza,
uzyskując w 1929 stopień magistra, a w 1930 doktora.
Od tego roku wykładała przedmioty teoretyczne
w Szkole Muz. im. F. Chopina oraz w → Konserw. im.
K. Szymanowskiego. Od 1939 była redaktorem działu
muz. lwowskiego radia, w 1940–1941 była docentem
Państwowego Konserw. Muz. we Lwowie. Następne
lata spędziła w ZSRR, od 1943 w Moskwie. Od 1945
była attaché kulturalnym Polski w ambasadzie polskiej
w Moskwie. Powróciła do kraju w 1947 i habilitowała
się na Uniwersytecie Poznańskim na podstawie pracy
O istocie komizmu muzycznego. W 1948 zorganizowała
Zakład Muzykologii na Uniwersytecie Warszawskim i została jego kierownikiem. Do 1949 była też wicedyr.
Departamentu Muzyki w Ministerstwie Kultury i Sztuki.
W 1951 otrzymała tytuł prof. nadzwyczajnego, a w 1957 –
prof. zwyczajnego. W 1958–1975 pełniła funkcję dyrektora
Instytutu Muzykologii UW. Była uczoną o ogromnym
dorobku naukowym, organizatorką życia naukowego
w swojej dyscyplinie i popularyzatorką wiedzy o muzyce,
zwłaszcza rosyjskiej i polskiej.
LISSA Zofia (19 X 1908 Lwów – 26 III 1980 Warszawa), teoretyk, muzykolog. Kształciła się w → Konserw.
E. Dziębowska, Zofia Lissa 19 X 1908 – 26 III 1980, „Muzyka” 1980 nr 4.
Z. Helman, Zofia Lissa (1908–1980), „Zeitschrift für Musik Padagogik”
1982 nr 18; Z. Helman, Zofia Lissa (1908–1980), [w:] Polish Musicological
Studies, t. II, red. Z. Chechlińska, J. Stęszewski, Kraków 1986; EM PWM V;
The New Grove Dictionary XIV; Leksykon muzyków pedagogów.
Łoza, Czy wiesz ?; J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914,
t. I–II, Kraków 1939; 75 lat Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie, red. M.
Drobner, A. Frączkiewicz, A. Rieger, Kraków 1963; SMP I; Kraków muzyczny
1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980; Krakowska szkoła
kompozytorów 1888–1988, [w:] 100-lecie Akademii Muzycznej w Krakowie,
red. T. Malecka, Kraków 1992; A. Oberc, Pieśni solowe Stanisława Lipskiego,
[w:] tamże; T. Przybylski, Kompozytorzy krakowscy 1888–1945, [w:] tamże;
EM PWM V; Leksykon muzyków pedagogów.
LIS Moszek (5 III 1896 ? – ?), śpiewak, kantor.
W okresie międzywojennym działał w Łodzi. W czasie
II wojny świat. przebywał w getcie łódzkim.
162
Zofia Lissa
lubelski
LISZNIEWSKI Karol (1876 Przemyśl – po 1950 ?),
prawnik, pianista, pedagog, kompozytor. Kształcił
się w grze na fortepianie pod kier. Henryka Melcera
we Lwowie. Tam też ukończył studia prawnicze,
uzyskując w 1900 doktorat. Przez kilka lat uzupełniał
studia muz. w Wiedniu. W 1919 wyemigrował do
Stanów Zjednoczonych. Początkowo był urzędnikiem
poselstwa polskiego w Waszyngtonie, a od 1922 był
przez wiele lat prof. Cincinnati Conservatory of Music.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1930 nr 3; Who’s Who
in Polish America. A Biographical Dictionary of Polish American Leaders
and Distinguished Poles Resident in the Americas, ed. F. Bolek, 3 ed.,
New York 1943; K. Wachtl, Polonia w Ameryce, Filadelfia 1944;
J.T.H. Mize, The International Who is Who in Music, 5 ed., Chicago [1951].
LORIA-DWERNICKA Jadwiga (? – 1939 Lwów),
pianistka, pedagog. Kształciła się w grze na fortepianie
pod kier. Bolesława Domaniewskiego w → Konserw.
Tow. Muz. w Krakowie. Mieszkała następnie we Lwowie,
gdzie była ceniona jako solistka i pedagog. Była też
działaczką tamtejszego Żydowskiego Tow. Muz.
Plohn, Muzyka; J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914,
Kraków 1939; Fuks, Straty.
LORIÉ Johannes – zob. Luria Jan
LOTTO Izydor Icek Gedale (22 XII 1840 Warszawa
– 13 VII 1927 Warszawa), skrzypek, pedagog,
kompozytor. Naukę muzyki rozpoczął pod kier.
A. → Sturma w Warszawie. Od 1851 kształcił się
w grze na skrzypcach pod kier. Lamberta Massarta
w Narodowym Konserw. Muz. w Paryżu. Już w 1853
uzyskał I nagrodę ze skrzypiec, w 1856 II nagrodę
z harmonii u Napoleona Rebera. Konserw. ukończył
w 1858. W kompozycji był uczniem Ambroise
Thomasa. Karierę wirtuozowską rozpoczął w 1852
występem w Paryżu. W 1857 po raz pierwszy dał
kilka koncertów w Warszawie w Salach Redutowych
i w Teatrze Wielkim, następnie do 1859 koncertował
w różnych krajach. W 1859–1861 występował
w Warszawie, publicznie i w kołach prywatnych.
W 1861–1866 występował w Krakowie, a następnie
w Niemczech, Austrii, we Francji, w Hiszpanii,
Belgii, Holandii, Szwecji, Portugalii, Danii, Anglii.
W 1866–1869 cierpiał na chorobę psychiczną
w następstwie przebytego tyfusu. W 1872–1880 był
prof. konserw. w Strassburgu. W 1880–1885 był prof.
gry skrzypcowej w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Od 1880 był też koncertmistrzem → orkiestry Opery
w Teatrze Wielkim. W dorobku kompozytorskim miał
5 koncertów skrzypcowych, szereg utworów na
skrzypce z towarzyszeniem orkiestry m.in.: Fantazja
na temat hymnu rosyjskiego, (Lipsk, Kistner 1861),
Morceau de concert (Lipsk, Kistner, 1861), Barkarola;
Dance Slave; 12 etiud, Fantazja na temat Halki
S. Moniuszki, Fileuse F-dur, Le papillon, Rondino,
Valse de concert.
Archiwum Narodowego Konserwatorium Muzycznego w Paryżu.
Album studentów; Baza Cmentarza przy Okopowej; „Ruch
Muzyczny” 1857 nr 1, 6, 1858 nr 49, 1860 nr 17, 18, 19, 21, 28,
38, 52, 1861 nr 11, 13; [A. Walicki] A. Żeleźniak, Izydor Lotto,
„Tygodnik Ilustrowany” 1869 nr 97; W. Wiślicki, Izydor Lotto, „Kłosy”
1869 nr 227; A. Sowiński, Słownik muzyków polskich dawnych
i nowoczesnych, Paryż 1874; „EMTA” 1880 nr 17, 23, 1881 nr
3, 4, 22, 1884 nr 63, 1885 nr 89, 113; A. Moser, Geschichte des
Violinspiels, Berlin 1923; A. Bukowiński, Czy zapomniany? W 10-tą
rocznicę śmierci Izydora Lotto, „Muzyka” 1937 nr 7/8; 150 lat PWSM;
J. Reiss, Polskie skrzypce i polscy skrzypkowie, Kraków 1955; SMP I;
Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967; T. Przybylski, Lotto Izydor,
[w:] PSB XVII; J. Kusiak, Skrzypce od A do Z, Kraków 1999; EM PWM V;
The New Grove Dictionary XV.
LOTTO Icek Izydor junior (22 II 1856 Warszawa
– 11 X 1932 Warszawa), skrzypek. Był bratankiem
Izydora. Rozpoczynał naukę muzyki pod kier.
A. → Sturma w Warszawie. Kształcił się w Narodowym
Konserw. Paryskim w 1868–1871 pod kier. Lamberta
Massarta. W październiku 1871 wystąpił na koncercie
WTM, gdzie spotkał się z przychylnym przyjęciem. Od
1891 grał w zespole pierwszych skrzypiec → Orkiestry
Teatru Wielkiego.
L
Archiwum Narodowego Konserwatorium Muzycznego w Paryżu. Album
studentów; Baza Cmentarza przy Okopowej; „EMTA” 1894 nr 545, 551.
LOTTO Mojsze Szaja (przed 1840 Warszawa – 18 X
1892 Warszawa), skrzypek. Był starszym bratem
Izydora. Działał w Warszawie jako muzyk w różnych
zespołach instrumentalnych.
Baza Cmentarza przy Okopowej.
LUBELSKI Alfred (ok. 1885 ? – ?), lekarz, śpiewak.
Ukończył studia medyczne w Paryżu. Występował
jako piosenkarz w paryskich kabaretach. Od 1908
występował w kabarecie Momus w Warszawie,
a po jego zamknięciu, aż do wybuchu I wojny świat.,
na różnych scenach, m.in. w teatrze Miniatury.
W czasie wojny pracował jako lekarz wojskowy, a po
jej zakończeniu osiadł w Paryżu.
163
lubraniecka
L
Paulina Lucca
LUBRANIECKA Anna Maria (ok. 1870 ? – ?),
śpiewaczka. Była uczennicą Mieczysława Horbowskiego w Warszawie. Występowała w 1893–1906.
W sezonie 1893/94 występowała w zespole Czesława Janowskiego w Łodzi, Lublinie i Kaliszu. W 1894
występowała w teatrzyku ogródkowym Wodewil
w Warszawie. W 1896, a następnie w 1900 występowała we Włoszech: w operze w Genui, w Messynie
i Savigliano. W 1903 występowała na koncertach
w Polsce, m.in. w Lublinie. W sezonie 1905/06 ponownie śpiewała we Włoszech, m.in. w Pizie. Wykonywała partie sopranowe, np. Gildy w Rigoletcie
G. Verdiego i Neddy w Pajacach R. Leoncavalla.
„EMTA” 1893 nr 535; „Tygodnik Ilustrowany” 1900 nr 16; SBTP I.
164
LUCCA właśc. Łucka Paulina (25 IV 1841 Wiedeń – 28 II
1908 Wiedeń), śpiewaczka, sopran. Kształciła się pod
kier. Otto Uschmanna i Richarda Lewy’ego w Berlinie.
Debiutowała jako Elvira w Ernanim G. Verdiego
w 1859 w Ołomuńcu. Jej występ w Pradze zwrócił
uwagę Giacomo Meyerbeera, który spowodował jej
zaangażowanie do opery w Berlinie, gdzie śpiewała
w 1861–1872. W 1874–1889 była solistką Opery
Dworskiej w Wiedniu. Śpiewała gościnnie w Rosji,
Stanach Zjednoczonych i Anglii. Była fenomenalną
śpiewaczką. W 1889 usunęła się ze sceny.
A. Jensen-Mara, D. Weisse-Zehrer, Die Wiener Nachtigall. Der
Lebensweg der Paulina Lucca, Berlin 1935; Enciclopedia dello specttacolo,
vol. VI, Roma 1959; H. Kralik, Die wiener Oper, Wien 1962; Fuks, Muzyka
ocalona; EM PWM V.
Lwowskie liceum
LURIA Juan, też Lorié Johannes, Luria Giovanni,
właśc. Lurie Jan (20 XII 1862 Warszawa – 1942 [1943]
Oświęcim), śpiewak, baryton. Kształcił się pod kier.
Josefa Gänsbachera w Wiedniu. W 1884 debiutował
w Wiener Hofoper, w 1885 śpiewał w operze
w Stuttgarcie, w 1890–1891 śpiewał w Metropolitan
Opera w Nowym Jorku. Występował gościnnie
w Berlinie, Wiedniu, Monachium, Paryżu, Turynie,
Genui, Brukseli, w Mediolanie w teatrze La Scala 1893
wykonywał rolę Votana w Walkirii R. Wagnera. Ok.
1900 był w Stuttgarcie. Otrzymał tytuł: „Königliche
Hofopernsänger”. W 1900 zaproszony został na występ do WTM do Warszawy. Koncert miał się odbyć
24 I 1900. W 1908 występował ponownie w Berlinie,
gdzie poświęcił się następnie działalności pedagogicznej m.in. w Konserw. Juliusa Sterna. W 1937
uciekł z Niemiec do Holandii i uczył w Amsterdamie
i Hadze. Po zajęciu Holandii przez Niemców został
aresztowany i wysłany do obozu w Auschwitz, gdzie
zginął.
Stengel, Gerigk, Juden; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon,
3. erweit. Aufl., Bd IV, Bern 1997.
LUST Izaak (21 VIII 1905 ? – 1942 Płaszów?),
doktor medycyny, specjalista chorób skórnych
i wenerycznych, historyk medycyny, dyrygent,
pedagog, kompozytor. W 1934 ukończył studia
medyczne na UJ. Był dyryg. chóru w krakowskiej
Synagodze Reformowanej Templum. Był działaczem
Tow. Krzewienia Muzyki Żydowskiej w Krakowie
i dyryg. w Szkole Muz. → Żydowskiego Tow. Muz.
tamże. Prowadził przy nim chór mieszany i kurs
sofleżu. Należał do Stowarzyszenia Młodych Muzyków
i w 1934–1935 był członkiem zarządu. Pisywał
recenzje z koncertów do „Nowego Dziennika”. Był
także kompozytorem. W 1928 skomponował Sonatę
skrzypcową. Zginął jako ofiara nazizmu.
„Muzyka” 1928 nr 4/5; The Martyrdom of Jewish Physicians in Poland,
ed. L. Falstein, New York 1963; Fater, Jidisze muzik.
LUSTGARTEN Artur (1885 Kraków – V 1943
Warszawa), doktor praw, adwokat. Był sekretarzem
Rady Adwokackiej w Krakowie. Przez wiele lat
był bezinteresownie radcą prawnym Związku
Zawodowego Muzyków w Krakowie. Przez 10 lat
organizował poranki symfoniczne orkiestry tego
związku.
Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski,
Kraków 1980.
LWOWICZ Berek zwany Berełe (? – w czasie II wojny
świat., Warszawa), śpiewak, tenor, kantor synagogalny.
Do 1922 był kantorem w Łodzi. W 1922–1932 był
kantorem w → synagodze postępowej w Lwowie. Zginął
M. Bałaban, Historia lwowskiej synagogi postępowej, Lwów 1937, Plohn,
Muzyka; Fater, Jidisze muzik.
LWOWSKI INSTYTUT MUZYCZNY ANNY NIEMENTOWSKIEJ we Lwowie (Rynek 15). Właścicielką była Anna Niementowska. Uczyli m.in.:
M. → Rosenfeld, Henryka Korngut-Sucher, Teofila
Landau, P. → Szalit, W. → Weber – fortepian; M. → Bauer,
E. → Cymbalist, R. → Perutz, F. → Horowitz, J. → Sperber
– skrzypce; K. → Lilienthal, A. → Wolfsthal – wiolonczela; I. → Friedman, S. → Eisenberger, L. → Sirota
– mistrzowski kurs fortepianu; B. → Wolfsthal
– klasa operowa; J. → Lehrer – śpiew chóralny
i klasa operowa; J. Portnoj – trąbka; I. → Fuhrman,
W. → Hausman – teoria. Ok. 1930 Instytut przybrał
nazwę → Konserw. im. Karola Szymanowskiego.
L
Polski kalendarz muzyczny na rok 1920, red. M. Skolimowski, Warszawa
1920; Polska Artystyczna.
LWOWSKI INSTYTUT MUZYCZNY. Filia w Stanisławowie. Przed I wojną świat. uczyli m.in.: panna
H. Eder – fortepian, J. Finkielstein – skrzypce, I. →
Fuhrman – teoria i harmonia.
LWOWSKI INSTYTUT MUZYCZNY. Filia w Stryju. Przed I wojną świat. kierowała szkołą T. Halpern
i uczyła gry na fortepianie, Henryk Gross uczył gry
na skrzypcach.
LWOWSKIE LICEUM MUZYCZNE MARII WEŁESZCZUKOWEJ. Uczył m.in. T. → Pollak – fortepian.
165
Ł
ŁABUSZYŃSKI Józef (1886 ? – 1942 Treblinka),
kontrabasista. Kształcił się w grze na kontrabasie pod kier.
Aleksandra Meyera w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Był przez wiele lat kontrabasistą → Orkiestry Filharmonii
Warszawskiej. W czasie okupacji przebywał w getcie
warszawskim. Był członkiem działającej w getcie → Żydowskiej
Orkiestry Symfonicznej. Zginął jako ofiara nazizmu.
Friedberga i Gottlieba Teschnera. Pierwszy koncert odbył
się 17 II 1915 w Teatrze Wielkim. Od 1 X 1921 uchwałą
podjętą na posiedzeniu Koła Popierania Łódzkiej Orkiestry
Symfonicznej postanowiono ją przemianować na Orkiestrę
Filharmoniczną w Łodzi. Od 1933 nosiła nazwę Łódzka
Orkiestra Filharmoniczna. Po wojnie od lutego 1945 zespół
nosił nazwę Państwowa Filharmonia w Łodzi.
1911 nr 23; Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1931; Turkow,
Azoy iz es geven; Fater, Jidisze muzik; „Ruch Muzyczny” 1945 nr 2;
M. Rutowska, E. Serwański, Straty; Fuks, Straty; Fuks, Muzyka ocalona.
Muzykom, których nazwiska wyróżniono kursywą, poświęcono osobne
biogramy.
ŁOBOZ Piotr Stanisław właśc. Marmor Jakub Jacques
(29 VI 1900 Sambor – 10 VII 1968 Wrocław), pianista. Studia
muz. odbywał początkowo pod kier. Wiktora Łabuńskiego
w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie, a następnie – Artura
Schnabla i Egona Petri w Akademii Muz. w Berlinie.
Uzupełniał wykształcenie na kursach mistrzowskich
u M. → Münza i A. → Rubinsteina. W 1927 uczestniczył
w I → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie.
W okresie międzywojennym był znanym pianistą w Krakowie. Współpracował z Polskim Radiem. W 1939–1941 prof.
Konserw. im. M. Łysenki we Lwowie. Po II wojnie świat.
działał jako akompaniator we Wrocławiu, a od 1946
stale związany z Rozgłośnią Polskiego Radia. W 1961
–1968 występował jako solista i kameralista w Filharmonii
Wrocławskiej. Koncertował ponadto w kraju i za granicą.
S. Krukowski, Piotr Stanisław Łoboz 1900–1968; „Ruch Muzyczny” 1968
nr 22; Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna we Wrocławiu w latach 1949
–1973: fakty i dokumenty, red. R. Bukowski, D. Klonowska, M. Zduniak,
Wrocław 1976; EM PWM V; Dybowski, Słownik; Encyklopedia Wrocławia, red.
J. Harasimowicz, wyd. III, Wrocław 2006; Leksykon muzyków pedagogów.
ŁÓDZKA ORKIESTRA SYMFONICZNA. Założona
w 1915 z inicjatywy Tadeusza Mazurkiewicza, Józefa
166
W pierwszym sezonie 1915/16 w jej skład wchodzili:
I skrzypce: Maurycy Chwat, A. Goldzweig, Aron
Domankiewicz, Herszel Gertber, Rafał Kantor, Zelig Kantor,
Paweł Klecki, Jakub Lewak, Maurycy Lewak, Wolf Lidauer,
H. Müntz, Seweryn Pietruszka, J. Spielman, Helena Wołkowicz,
Ajzyk Zalcberg, Karol Żelazo; II skrzypce: Maks Feldman, Józef
Friedberg, Henryk Goldberg, G. Itkin, I. Lustig, Zelig Ptaszyński,
P. Silberstein, Hersz Wołkowicz, Dawid Woronowiecki,
R. Zeligsonówna; altówki: Dawid Bajgelman, Wolf Lustig,
Lazar Ortenberg, I. Rosenblat; wiolonczele: Maurycy
Chwat ?, Anszel Szpilman, G. Wassercug; kontrabasy:
G. Friedberg, Maurycy Seller, Chaim Sternblitz, Uszer
Szerman; flety: Mendel Ajzenman, Szmul Hersz Chutarski,
Chaim Sternblitz (dodatkowy); klarnety: Szymon Bajgelman;
fagoty Hersz Naparstek; trąbki Wincenty Melodysta,
A. Szpilman (dodatkowy), Gedale Weinberg; puzony:
Elia Doński, Dawid Kop, Michał Podemski, Abram Szpilman;
perkusja: M. Rosensaft (dodatkowy). W następnych
latach dyrygentami byli m.in. Bronisław Szulc i Teodor
Ryder. Członkami zespołu byli m.in.: Czesław Chwat, Arnold
Czudnowski, Wacław Hocherman, I. Kapłan, M. Melodysta,
Aleksander Mitnicki, Jakub Ritterband, Bronisława Rotsztat,
Aron Silberberg, Meir Szpajzemacher, Dawid Sztybel, A.
Szykier, Ignacy Weinstein, Chaim Żelazo.
ŁUCKA Paulina – zob. Lucca Paulina
M
MACHTENBERG Mejer (1 VIII 1884 Wilno – 1979
Floryda), dyrygent chórów synagogalnych, kompozytor. Był bratankiem Abrahama Machtenberga,
kantora Synagogi Bractwa Pogrzebowego w Wilnie,
kuzynem skrzypka Jaszy Heifetza. Uczył się w chórze
kantora Mosze Chaima Feldmana w Wiłkomierzu
i u swego stryja Abrahama. Został następnie członkiem chóru Synagogi Miejskiej w Wilnie pod dyr.
N. → Abrahamsona za kantoratu G. → Siroty.
W 1901 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
Początkowo był dyryg. chóru przy kantorze
Kazimirskim oraz dyryg. chóru Manhattan Opera
House. Jako chórmistrz towarzyszył G. Sirocie
w czasie jego gościnnych występów w 1921
w Stanach Zjednoczonych. Od 1924 był przez szereg
lat dyryg. chóru Synagogi Beth El w Borough Park
w Brooklynie. Autor wielu opracowań śpiewów
liturgicznych na głos kantora z chórem, które
zyskały wielką popularność.
MAGNUS Karol Ludwik (1790 [1793] – 14 IV 1834
Warszawa), wydawca, kompozytor. Miał staranne
wykształcenie muzyczne. Ok. 1825 był właścicielem
magazynu nut w Krzemieńcu. W Warszawie przy
ul. Miodowej prowadził od 1828 skład instrumentów
muz. i nut oraz warsztat litograficzny specjalizujący
się w odbijaniu utworów muz. Wydał ok. 80 druków
muz., m.in. utwory A. → Sturma i E. → Wolffa. Miał
na składzie nowości z Wiednia, Lipska, Berlina,
Paryża, Petersburga. Po jego śmierci warsztat
i skład prowadziła do 1846 wdowa po nim, Józefa.
Komponował walce, polonezy na motywach
popularnych wówczas oper, m.in. Poloneza na temat
Paganiniego na fortepian.
Słownik pracowników książki; I. Tessaro-Kosimowa, Historia litografii
warszawskiej, Warszawa 1973; W. Tomaszewski, Wydawnictwa
muzyczne zakładu litograficznego Karola Ludwika Magnusa i Józefy
Magnusowej, „Rocznik Biblioteki Narodowej”, t. XVII–XVIII, 1981–1982,
EM PWM VI.
MAHL Maurycy (ok. 1825 Lwów – ?), prawnik,
doktor obojga praw, adwokat krajowy, skrzypek,
kompozytor. W l. 50. XIX w. był członkiem zarządu
Tow. Upowszechniania Muzyki w Galicji. Brał udział
w koncertach kameralnych we Lwowie, m.in.
w 1857 wykonał z Józefem Goebeltem – wiolonczela
i Edwardem Pleinerem – fortepian Trio g-moll op. 8
na skrzypce, wiolonczelę i fortepian F. Chopina.
„Ruch Muzyczny” 1857 nr 16, 1858 nr 19; Plohn, Muzyka żydowska;
SMP II.
MAJEROWICZ Józef (1892 ? – 1943 ?), puzonista.
Do 1939 grał na puzonie w → Orkiestrze Filharmonii
Warszawskiej.
Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1932; „Ruch Muzyczny”
1945 nr 2; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Kraków
1976; M. Rutowska, E. Serwański, Straty; Fuks, Muzyka ocalona.
MAJMAN Emil (1897 Lwów – ? Lwów), nauczyciel
muzyki, kompozytor. Kształcił się w → Konserw.
Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. Od 1922 uczył śpiewu
w gim. żydowskich we Lwowie.
Spis nauczycieli I, II; „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie”
1925/26 nr 11, 1927 nr 9, 11, 1929 nr 9; Plohn, Muzyka.
MALINA M.W. (? – ?), skrzypek, dyrygent. Ok. 1914
dyrygował przedstawieniami operetki w teatrze
żydowskim w Wilnie, w trupie Nachuma Lipowskiego.
E.R. Kamińskiej.
167
Malvano
MALVANO Mario – zob. Szyfman Henryk
MALWE Barbara (1917 Warszawa), pianistka,
akompaniatorka. Była żoną Mateusza. Kształciła się
w grze na fortepianie pod kier. Zofii Ciborowskiej-Buckiewiczowej w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Czynna była jako akompaniatorka
i kameralistka. W czasie II wojny świat. przebywała
w ZSRR. Od 1945 pracowała w Polskim Radiu. W 1957
wyemigrowała wraz z mężem do Izraela. Występowała
jako kameralistka, pracowała też jako akompaniatorka
i pedagog w Tel Awiwie.
M
MALWE Mateusz (1916 Warszawa – 1981 Izrael),
pianista, akordeonista, gitarzysta, saksofonista.
Jego żoną była Barbara. Studia muzyczne odbywał
w Warszawie i Wiedniu. Przez pewien czas przebywał
w Wilnie i pracował jako pianista. Zaczął uprawiać
następnie muzykę jazzową. W czasie II wojny świat.
przebywał w ZSRR i był członkiem popularnej orkiestry
jazzowej Aleksandra Cfasmana grającej w rozgłośni
Państwowego Radiokomitetu w Moskwie. Po wojnie
do 1957 pracował w Warszawie, następnie wraz z żoną
wyemigrował do Izraela i pracował jako akompaniator
w Tel Awiwie.
MAŁA ORKIESTRA POLSKIEGO RADIA
W WARSZAWIE. Powstała w 1935. Prowadził
Z. → Górzyński. Grali m.in.: T. i W. → Górzyńscy,
M. → Hoherman, R. → Halber, Z. → Lederman.
MAŁKIN Eliasz (ok. 1865 ? – 19 VII 1953 Nowy Jork),
w 1883–1884 pod kier. Aleksego Kołakowskiego
w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Moskwie.
W 1885–1886 uzupełniał studia wiolinistyczne pod
w Petersburgu, uzyskując dyplom wyzwolonego
artysty. Był przez wiele lat prof. gry na skrzypcach
w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Wilnie. Występował
też sporadycznie jako dyryg. koncertów symfonicznych
urządzanych przez oddział wileński Ces. Ros. Tow.
Muz. W 1899 dyrygował m.in. wykonaniem Koncertu
skrzypcowego d-moll H. Wieniawskiego z udziałem
Stanisława Barcewicza. Od 1896 uczył muzyki w I gim.
męskim w Wilnie. Do uczniów jego należeli m.in. Jasza
Heifetz, Aleksander Schneider. Przed 1900 dyrygował
168
latem orkiestrą w Druskiennikach. Ok. 1907 razem
z M. → Weinbrenem prowadził w Wilnie szkołę muz. Po
I wojnie świat. kontynuował działalność w Wilnie. Gdy
w 1921 Żydowskie Towarzystwo Artystyczne założyło
konserw., powołało M. na dyrektora, ale uczelnia
została zamknięta przez władze. Wkrótce potem
M. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
„Di Chazonim Welt” 1934 nr 7; A. Saphir, Der Jidiszer Muzik-Institut
in Wilne, „Wochenschrift für Literatur, Kunst un Kultur“ 1934 nr 22;
Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik [informacje w większości
nieprawdziwe].
MANDEL Szlama (12 X 1909 Nowy Sącz – VIII [IX]
1981 Johannesburg), śpiewak, kantor. W młodości
udał się do Wilna i uczył się u kantora D.M. → Szteinberga w Wielkiej Synagodze w Wilnie. Następnie
został kantorem w → Synagodze Chóralnej tamże.
Przeniósł się do Warszawy i został kantorem w Synagodze Morija przy ul. Dzielnej. Po 2 latach przeniósł
się do Krakowa do Synagogi Aharat Raim przy
ul. Szpitalnej. Zyskał sławę. Odbył podróże po Holandii i Anglii. W 1938 zaangażowany został do Synagogi Berea w Johannesburgu. W 1974 wyjechał do
Izraela.
MANN Ignacy Ajzyk (1889 Działoszyce k. Kielc
– 1963 Hajfa), śpiewak, tenor dramatyczny, kantor
synagogalny. Kształcił się początkowo w chórze
kantora Szyi Śpiewaka w rodzinnym mieście,
a następnie w chórze krakowskiego kantora
E. → Goldberga. Uczył się też w → Konserw. Tow. Muz.
w Krakowie i we Włoszech u Leona Cortillego. Przez
szereg lat śpiewał w operze we Lwowie. W końcu
l. 30. mieszkał w Czechosłowacji i pełnił obowiązki
kantora w synagodze w Brnie Morawskim. Na pocz.
1939 przybył do Palestyny i został kantorem w Wielkiej
Synagodze w Hajfie.
„Przegląd Muzyczny” 1910 nr 4, 1911 nr 11; „Przegląd Muzyczny” 1925
nr 8, 24; „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1930 nr 4;
Plohn, Muzyka.
MANN Józef (1879 Lwów – 5 IX 1921 Berlin),
prawnik, śpiewak, tenor. Śpiewu uczył się u Pauliny
Stróżeckiej, a następnie u Walerego Wysockiego
we Lwowie. W 1909 debiutował w Teatrze Miejskim
we Lwowie w partii Jontka w Halce S. Moniuszki.
W zespole teatru lwowskiego pozostawał z przerwami
do 1912. W 1911 dwukrotnie śpiewał w Teatrze Wielkim
w Warszawie. W 1912 wyjechał na dalsze studia
wokalne do Mediolanu. W 1912 wystąpił w Wiener
Hofoper, a w 1912–1915 śpiewał w tamtejszej Volkso-
margulies
per. W sezonie 1915/16 występował w Wiesbaden,
w 1916–1919 w Darmstadt, a w 1919–1921 w Hofoper
w Berlinie. Występował też gościnnie we Lwowie,
w Warszawie, Pradze, Bukareszcie, Monachium.
W 1921 otrzymał propozycję engagement na 5 lat do
Metropolitan Opera w Nowym Jorku na miejsce Enrico
Caruso. W czasie pożegnalnego występu w Berlinie
w Aidzie G. Verdiego zmarł na atak serca.
pod kier. Zdzisława Jachimeckiego. W 1930 uzyskał
doktorat na podstawie rozprawy Juliusz Zarębski.
Życie i dzieła. Był prof. → Instytutu Muz. w Krakowie.
Był jednym z założycieli Stowarzyszenia Młodych
Muzyków tamże. Dyrygował chórami. Pisał artykuły
o treści muz. i recenzje. Komponował utwory
kameralne, fortepianowe solo i z orkiestrą, Divertimento
na małą orkiestrę, pieśni solowe i chóralne.
J. Reiss, Polscy śpiewacy i polskie śpiewaczki, Warszawa 1948; SMP II;
SBTP I; I. Spóz, Mann Józef, PSB XIX; EM PWM VI; The New Grove
Dictionary XV; J. Kański, Mistrzowie sceny operowej, Kraków 1998.
Łoza, Czy wiesz ?; 75 lat Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie, red.
M. Drobner, A. Frączkiewicz, A. Rygier, Kraków 1963; Kraków
muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980;
Krakowska szkoła kompozytorska 1888–1988. W stulecie Akademii
Muzycznej w Krakowie, red. T. Malecka, Kraków 1992; Leksykon
MANNE Rafał (? Wieliczka – ?), skrzypek, pedagog.
Kształcił się początkowo pod kier. Leopolda Bobilewicza
w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. Kontynuował
studia w Berlinie. W l. 30. XX w. powrócił do Polski
i osiadł w Krakowie. Był prof. gry na skrzypcach
w → Żydowskim Instytucie Muz. Często występował
na koncertach. Prowadził też orkiestrę kameralną.
Fater, Jidisze muzik; Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner,
MANOWSKA właśc. Menkes Wanda (1855
Lwów – 16 III 1930 Warszawa), aktorka, tancerka,
śpiewaczka, mezzosopran. Uczęszczała do szkoły
dramatycznej we Lwowie. Debiutowała na scenie
Teatru Skarbka we Lwowie jako wykonawczyni
niewielkich partii operowych. W 1874–1882 śpiewała
w różnych zespołach operowych na prowincji,
a także w warszawskich teatrzykach ogródkowych. Od
1882 była solistką w zespole operetki Warszawskich
Teatrów Rządowych przez ponad 45 lat. Zyskała
ogromną popularność jako wykonawczyni ról charakterystycznych i komicznych. Występowała także
w filmach: Chcemy męża (1916), Miodowe miesiące
z przeszkodami (1924).
Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa 1988; S. Schnür-Pepłowski,
Teatr polski we Lwowie, t. II (1881–1890), Lwów 1891; A. GrzymałaSiedlecki, Świat aktorski moich czasów, Warszawa 1957; P. Owerłło,
Z tamtej strony rampy, Kraków 1957; W. Filler, Randez-vous z warszawską
operetką, Warszawa 1961; W. Banaszkiewicz, W. Witczak, Historia filmu
polskiego, t. I, Warszawa 1966; SBTP I.
MANTEL Wilhelm (8 VII 1906 Kraków – ?), muzykolog,
kompozytor, pianista, doktor filozofii. Ukończył II Gim.
św. Jacka w Krakowie. Uczył się gry na skrzypcach
w → Instytucie Muz. w Krakowie. Fortepian studiował
u Kazimierza Krzyształowicza, Egona Petri, kontrapunkt
u ks. Bernardina Rizzi, instrumentację u Bolesława
Wallek-Walewskiego. Ukończył muzykologię na UJ
MARAGOWSKI też Morogowski Jakub Samuel
zwany Zajdel Rowner (1856 Radomyśl, obw. żytomierski
– 1943 Nowy Jork), śpiewak, kantor, kompozytor. Był
uczniem P. → Łoboza w rodzinnym mieście i u skrzypka
Arona Mosze Podhucera w Kijowie. Otrzymał solidne
wykształcenie muzyczne, grał na skrzypcach, znał
harmonię i kontrapunkt, dyrygował chórem i orkiestrą.
W 1881 został kantorem w Zasławiu, w 1882–1884 był
kantorem w Równem, w 1884–1896 w Kiszyniowie,
w 1896–1903 w Berdyczowie, w 1903–1904 w Londynie.
Stamtąd przybył do Lwowa, gdzie, jako następca
B. → Schorra, pracował w Wielkiej Synagodze Miejskiej
do 1911. Po ponownym pobycie w Równem wyjechał
w 1914 do Stanów Zjednoczonych. Żył w Nowym Jorku.
Komponował. W 1874–1922 ukazało się w Nowym
Jorku 5 tomów jego utworów pt. Ozar haneginah. Wiele
z nich, ułożonych na chór z towarzyszeniem orkiestry,
przeznaczonych było do wykonywania na koncertach
muzyki religijnej.
M
N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto 1957; M. Nulman, Concise
MARGULIES Berl zwany Broder (ok. 1815 [1817]
Podkamień k. Brodów – 1868 Ploieşti), śpiewak
ludowy, wesołek, badchen. Z zawodu był szczotkarzem.
W wieku ok. 40 lat zaczął wędrować z dwoma młodymi
śpiewakami po żydowskich miasteczkach, występując
w karczmach, na ślubach. Stworzył coś w rodzaju
pierwszego żydowskiego kabaretu. Był pierwszym
z szeregu tzw. broder zinger.
S.J. Imber, Broder zinger, „Chwila” 1936 nr 6189; Plohn, Muzyka; Fater,
Jidisze muzik [pod Gebirtig]; Idelsohn, Jewish Music; J. Gelston,
Lwów i śpiewacy brodzcy, [w:] Teatr Żydowski w Polsce. Materiały
z Międzynarodowej Konferencji Naukowej Warszawa 18–21 X 1993, red.
A. Kuligowska-Korzeniewska, M. Leyko, Łódź 1998.
169
markiewicz
MARKIEWICZ Henryk (? – 1942 Warszawa),
właściciel agencji koncertowej, impresario. W l. 30.
urządzał koncerty w Sali Konserw. w Warszawie jako
Dyrekcja Koncertowa Konserw. Warszawskiego.
Ok. 1930 był dyr. Dyrekcji Koncertowej F. Grąbczewskiego (ul. Krakowskie Przedmieście 1 oraz Sienna
24). Cieszył się wielkim uznaniem. Odznaczony
wieloma orderami polskimi i obcymi. W czasie wojny przebywał w getcie warszawskim.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1930 nr 5/6; Fuks, Straty.
MARKOWICZ Halina (? – ?), skrzypaczka,
nauczycielka muzyki. Do II wojny świat. żyła i pracowała w Łodzi. W czasie okupacji niemieckiej przebywała w getcie warszawskim. Założyła przy Centralnej Komisji Imprez Artystycznych kwartet smyczkowy z udziałem Z. → Boksera, D. → Krakowskiego,
M. → Girguskiego i J. → Messera.
Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona; Engelking,
MARKUS Maksymilian (? Czechy – ?), skrzypek,
pedagog. Był ojcem Idy Gangl. Przez wiele lat prowadził
własną → Szkołę Gry na Skrzypcach we Lwowie.
Ok. 1913 uczył też gry na skrzypcach w → Wyższej
Szkole Muz. Malwiny Reyss.
MARMOR Jakub – zob. Łoboz Piotr
MARSO Juliusz właśc. Handelsmann Ignacy
(ok. 1870 Kutno – ?), śpiewak, pedagog. Kształcił
się w śpiewie solowym pod kier. Gustawa Scharfe
w Konserw. Muz. w Dreźnie. Koncertował od ok. 1892
m.in. w Brnie Morawskim. W 1896–1906 był prof.
śpiewu w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. Następnie
prowadził w Krakowie Szkołę Śpiewu Solowego oraz
pierwszą polską Szkołę Operową. Publikował w „Echu
Muzycznym, Teatralnym i Artystycznym” artykuły
z pedagogiki wokalnej. Po I wojnie świat. do 1938
działał jako pedagog w Warszawie i Bydgoszczy.
„EMTA” 1892 nr 453, 1898 nr 793, 1900 nr 856, 1901 nr 903; „Niwa” 1896
nr 46; J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kraków 1939;
120 lat Akademii Muzycznej w Krakowie, red. L. Polony, Kraków 2007.
MASS Gabriel (ok. 1882 ? – ?), trębacz. Kształcił się
w grze na trąbce pod kier. Gotfryda Zieglera w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1903 otrzymał dyplom
kapelm. wojskowego. Ok. 1911 grał na trąbce podczas
przedstawień teatru żydowskiego w Warszawie.
M
im. E.R. Kamińskiej.
MAYZEL Czesław – zob. Zawiejski Czesław
Roman Markowicz
MARKOWICZ Roman (3 V 1947 Radomsko),
pianista, kameralista, pedagog, krytyk muz.
Studiował grę na fortepianie pod kier. Jana Wobożila
w Liceum Muz. im. K. Szymanowskiego w Warszawie,
a następnie – Marii Wiłkomirskiej w → Państwowej
Wyższej Szkole Muz. tamże. W 1969 opuścił Polskę
i osiadł w Stanach Zjednoczonych. Kontynuował studia
pianistyczne pod kier. A. → Balsama w Manhattan
School of Music i Andi Dorfman w Juilliard School
of Music. Koncertował w Stanach Zjednoczonych
i w Europie. Pracuje jako pianista i pedagog muz. w Nowym Jorku. Jest też krytykiem muz. w prasie polonijnej
„Nowy Dziennik” i polskiej „Ruch Muzyczny” i „Midrasz”.
Informacje R. M.
170
MAYZNER Tadeusz (1892 ? – IX 1939 Warszawa),
pedagog, dyrygent chórów, kompozytor. Ukończył
wyższe studia handlowe w kraju i za granicą.
Wykształcenie muz. otrzymał w → Wyższej Szkole Muz.
im. F. Chopina w Warszawie. Uczył muzyki w szkołach
muz. i ogólnokształcących. Przez pewien czas był także
instruktorem śpiewu i muzyki w Ministerstwie Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego. Ponadto rozwijał
działalność jako dyryg. chórów w Warszawie, m.in.
chóru mieszanego Związku Nauczycielstwa Polskiego,
a także wielkiego, dziecięcego Chóru Międzyszkolnego.
Z chórem tym występował m.in. w Polskim Radiu. Uczył
w Niższej Szkole Muz. im. H. Melcera. Wykładał na
kursach dla nauczycieli szkół podstawowych i średnich,
był organizatorem prelegentem na porankach dla
młodzieży szkolnej, współpracował z czasopismami
„Śpiew w Szkole” i „Teatr Ludowy”.
melodysta
B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej (1 IX 1939 – 1 III 1946), Warszawa
1947; J. Swatoń, Wspomnienie o Tadeuszu Mayznerze; „Śpiewak Śląski”
1947 nr 3; J. Swatoń, Tadeusz Mayzner 1892–1939; „Teatr Ludowy” 1947
nr 6; E. Szczawińska, Tadeusz Mayzner 1892–1939; „Ruch Muzyczny”
1961 nr 5; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II; Lerski, Syrena Record; tenże,
Encyklopedia; Leksykon muzyków pedagogów.
MELIŃSKI właśc. Menkes Stanisław (? – ?), krytyk
muz. W okresie międzywojennym był recenzentem
muz. „Kuriera Lwowskiego”.
Plohn, Muzyka.
kiewicz. Kształciła się w śpiewie w Szkole Muz.
A. Pimienowej w Kijowie. Prywatnie uczyła się
też u J. Tartakowa. Debiutowała w 1888 w Kijowie,
występowała w różnych zespołach operowych
w Charkowie, Moskwie, Kazaniu, Saratowie i ponownie
w Moskwie. W 1896 debiutowała w Teatrze Maryjskim
w Petersburgu. W następnych latach kontynuowała
występy w różnych ośrodkach prowincjonalnych
w Charkowie, Kijowie. Od 1909 prowadziła
działalność pedagogiczną, utrzymując własne kursy
w Petersburgu.
Slovar sceničeskich dejatelej, vyp. 15, S.-Peterburg 1905; A.M. Pružanskij,
Otečestvennyj pevcy 1750–1917, Moskva 1991.
MELMAN Halina (ok. 1910 ? – ?), pianistka. Kształciła
się pod kier. Aleksandra Michałowskiego w → Wyższej
Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie. Ukończyła ją
w 1931. Występowała na koncertach, m.in. dwukrotnie
w Filharmonii Warszawskiej. W czasie II wojny świat.
przebywała w getcie warszawskim.
„Muzyka” 1930 nr 6; „Świat” 1931 nr 4; M. Gołębiowski, Filharmonia
Warszawska 1901–1976, Kraków 1976.
MELODIST też Melodyst, Melodysta, nazwisko
rodu muzyków działających w Rosji i Królestwie
Polskim co najmniej od poł. XIX w. Ok. 1850 Judka
prowadził zespół muz. w Królestwie Polskim
(Warszawa, Kielce, Radom). Jakub był kapelm.
wojskowym armii rosyjskiej w Królestwie Polskim w l. 60. XIX w. (Berdyczów, Warszawa,
Częstochowa). Pantaleon, altowiolista, był długoletnim członkiem orkiestry Teatru Wielkiego, a następnie Filharmonii Warszawskiej. Na przeł. XIX i XX w.
czynni byli: trębacz Władysław, także dyryg. zespołów
instrumentalnych (Łódź, Warszawa), Ignacy, także
trębacz i dyryg. zespołów rozrywkowych (Warszawa,
Zakopane, Łódź), Mojżesz, Mordka, kontrabasista.
W okresie okupacji niemieckiej przebywali w getcie
warszawskim Abe i Judel, grający w lokalach
rozrywkowych. Popularnym dyryg. zespołów
jazzowych w Warszawie był wiolonczelista Alfred
(Fred). Abraham (Abe, Antoni ?) był komozytorem
muzyki tanecznej. Judka (młodszy), skrzypek, był
pedagogiem muz. w Radomiu. Tam też pracował
flecista Aron. Z tej rodziny pochodziły też dwie
wybitne rosyjskie śpiewaczki operowe, córki Jakuba:
M. → Budkiewicz i E. → Melodist-Jaron.
MELODIST Eleonora z męża Jaron (ok. 1867
Warszawa – ?), śpiewaczka, sopran lirycznodramatyczny. Była córką Jakuba, siostrą M. → Bud-
MELODYST Jakub Eliezer (? – 7 XI 1904 Warszawa),
skrzypek, kapelmistrz wojskowy. Przez pewien czas
był kapelm. wojskowym w armii rosyjskiej, m.in.
w Berdyczowie, Warszawie i Częstochowie. Od 1874
mieszkał w Radomiu i prowadził orkiestrę w składzie
kwintetu smyczkowego, która słynna była w Radomiu
i w całej guberni radomskiej.
MELODYSTA właśc. Melodist Abraham, Abe,
Antoni (? – 1942 ?), kompozytor muzyki tanecznej.
Współpracował jako kompozytor z wytwórnią
produkowanych w Polsce filmów w jidysz. W czasie
okupacji niemieckiej przebywał w getcie warszawskim.
Zginął z rąk nazistów.
M
Jidiszer teater in Pojln; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
MELODYSTA właśc. Melodist Alfred Fred (24 XI
1894 Warszawa – ok. 1960 Włochy), wiolonczelista,
kompozytor. Był synem Pantaleona, bratankiem
Ignacego. Kształcił się w → Instytucie Muz.
w Warszawie, ale studiów nie ukończył. W okresie
międzywojennym początkowo był instrumentalistą
w orkiestrach, m.in. stryja I. → Melodysty
i Z. → Karasińskiego, od ok. 1927 prowadził znany
w Warszawie własny zespół jazzowy, z którym
występował w popularnych lokalach warszawskich:
w hotelu Bristol, kawiarni Ziemiańska. W 1932–1933
prowadził orkiestrę w kabarecie literacko-artystycznym
Femina. Od 1936 prowadził własny lokal, bar Arizona.
W 1939 przeniósł się do Łodzi, gdzie założył dancing
Casanowa. W czasie II wojny świat. przebywał
w ZSRR i z Armią gen. Andersa przybył do Palestyny.
Z H. → Goldem i J. → Petersburskim stworzyli trio,
z którym występowali w Palestynie i Egipcie. Następnie
był muzykiem w orkiestrze Teatru II Korpusu Armii
171
melodysta
Polskiej. Po demobilizacji w 1946 przeniósł się do
Francji i w Paryżu grał w lokalu rozrywkowym Lido.
Ok. 1950 osiadł na stałe w Izraelu. Grał w zespole
muzycznym baru Delfin prowadzonym przez
J. → Fronta. Kompozytor licznych przebojów, m.in. tang:
Żebyś ty wiedziała, Adieu, kochanko ma, Zatęsknisz
za mną. Skomponował też muzykę do filmu Żona
i nie żona (1939).
J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967; Fater, Jidisze muzik; Fuks,
Muzyka ocalona; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
MELODYSTA właśc. Melodist Ignacy Icchak (13 II
1883 ? – 6 VII 1943 Warszawa), trębacz, dyrygent.
Przed I wojną świat. był instrumentalistą w orkiestrze
→ Teatru Wielkiego Icchaka Zandberga w Łodzi.
W okresie międzywojennym prowadził własny
zespół jazzowy, z którym występował m.in. w 1923
w Zakopanem. W czasie II wojny świat. przebywał
w getcie łódzkim.
„Świat” 1923 nr 9; „Muzyka” 1927 nr 1 [dod. pt. „Jazz”]; Fater, Jidisze
muzik.
M
MELODYSTA właśc. Melodist Judel Judka (? – ?),
skrzypek, dyrygent. Ze swoją kompanią grał na
balach, jarmarkach, latem w miejscowościach
uzdrowiskowych, angażowany był czasem jako
zespół teatralny, m.in. w 1850 u Feliksa Stobińskiego
w Radomiu, Kielcach i Częstochowie, w 1851
u Józefa Barańskiego w Lublinie i tam też w 1861
–1862 u Pawła Ratajewicza. W 1856 grał ze swą
kompanią w Warszawie, a w karnawale wyjeżdżał
do Kielc.
Radom. Dzieje miasta w XIX i XX wieku, Warszawa 1985; W. Tomaszewski,
Między salonem a jarmarkiem. Życie muzyczne na prowincji Królestwa
Polskiego w latach 1815–1862, Warszawa 2002.
MELODYSTA właśc. Melodist Pantaleon Panfil
(ok. 1860 ? – ?), skrzypek, altowiolista. Kształcił się
w grze na skrzypcach pod kier. Jana Wodolskiego
w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Kijowie w 1872
–1875(?). Od 1888 był przez wiele lat członkiem
→ Orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie. Od 1901,
od chwili powstania → Filharmonii Warszawskiej,
był członkiem jej orkiestry.
„EMTA” 1894 nr 551; Album teatralne poświęcone sprawom
teatralnym i artystycznym, t. II, Warszawa 1897; „Przegląd
Muzyczny” 1911 nr 23; Filharmonia Warszawska 1901–1931,
Warszawa 1931; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901
–1976, Kraków 1976.
172
MELODYSTA właśc. Melodist Władysław, też
Wincenty, Walter (1862 Warszawa – 21 VII 1929
Warszawa), trębacz, dyrygent, kompozytor. W 1899
ogłaszał w „Echu Muzycznym, Teatralnym i Artystycznym”, że organizuje orkiestry koncertowe i
balowe. W 1902 dyrygował orkiestrą balową w Resursie Obywatelskiej w Warszawie. W okresie
międzywojennym mieszkał w Łodzi i grał na trąbce
w → Łódzkiej Orkiestrze Symfonicznej. Następnie działał w Warszawie, m.in. występował w restauracji
Dziekanka. Był działaczem Związku Zawodowego
Muzyków RP. Na użytek swojego zespołu zbierał
i opracowywał melodie ludowe.
Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, Łódź 1975; Lerski; Syrena
MELZAK też Mehlsack, nazwisko znanej warszawskiej
rodziny muzyków. Od poł. XIX w. działali Szmul,
Chaskiel, Izrael (Ignacy), następnie Moszek oraz
Hersz i Moszek II. W końcu XIX w. działał Beniamin,
kapelmistrz wojskowy w Płocku. Na przeł. XIX i XX w.
rozpoczynali działalność Boruch (Bernard), Abram,
Jakub, Chaskiel II, Lejbuś (Ludwik), perkusista,
w przededniu I wojny świat. Szaja (Stanisław),
w okresie międzywojennym Anatol, skrzypek.
Skorowidz mieszkańców miasta Warszawy z przedmieściami na r. 1854,
Warszawa 1854; W. Dzierżanowski, Przewodnik warszawski informacyjno-adresowy na rok 1870, Warszawa 1870; Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar’
1897; Kalendarz muzyczny informacyjno-statystyczny na r. 1913, zebr.
i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1912.
MELZAK Stanisław Szaja (? – ?), skrzypek ?,
dyrygent. Pochodził ze znanej w Warszawie rodziny
muzyków. Przed I wojną świat. prowadził w Warszawie
orkiestrę salonową.
zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1908–1912.
MENASCHES Adolf (ok. 1890 Lwów – ?), skrzypek,
pedagog. Kształcił się w grze na skrzypcach pod kier.
M. → Wolfsthala w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we
Lwowie. Uzupełniał studia muz. od 1908 w Konserw.
Juliusa Sterna w Berlinie. Był uczniem Carla Flescha.
Koncertował w różnych miastach europejskich, osiadł
w Egipcie i był prof. gry na skrzypcach w → Konserw.
Józefa Berggrüna, a następnie w Konserw. Ignacego
Tiegermana w Kairze.
Plohn, Muzyka.
messing
MENDELEWICZ Menachem Mendel (? – V 1935
Warszawa), śpiewak, kantor synagogalny. Grał także na
skrzypcach. Przez wiele lat był kantorem w miastach
Polski i Rosji. Od 1883 ? był jako następca J. → Altszula
„Słonimera” kantorem w Słonimie. Był następnie
kantorem kolejno w Jekaterynosławiu, Nikołajewie,
Bachmucie, Tobolsku. Od 1905 był kantorem
w Warszawie, m.in. w → Synagodze Synaj. Miał piękny
liryczny tenor i zyskał wielką popularność sięgającą
daleko poza Polskę. Założył w Warszawie szkołę dla
kantorów. Uczyli się u niego m.in. Jakub Brajtman,
J. → Ajdelson. Założył razem z innymi kantorami
pierwsze w Polsce stowarzyszenie kantorów i był jego
prezesem. W ciągu 4 ostatnich lat życia był częściowo
sparaliżowany.
Friedmann, Lebensbilder III.
MENDELSON Joachim też Leon (21 XI 1890
Warszawa – 1943 Warszawa), skrzypek, dyrygent,
kompozytor. Kształcił się w Szkole Muz. WTM.
Uzupełniał studia w Berlinie i w Paryżu. W l. 20.
prowadził orkiestrę w Teatrze Popularnym na Woli
w Warszawie. Czynny był w → Żydowskim Tow. Muz.
w Warszawie. Od 1933 był prof. teorii i harmonii w → Instytucie Muz. im. S. Moniuszki. W czasie II wojny
świat. przebywał na terenie getta warszawskiego.
Był kier. muz. i dyryg. orkiestry teatru Na Pięterku,
komponował muzykę do wystawianych rewii, m.in.
w 1941 Wiosna idzie. W 1929 jego poemat symfoniczny
Mona Vanna wykonany został przez orkiestrę
Filharmonii Warszawskiej. Był też autorem poematu
symfonicznego Ananke. Jego zachowana w rękopisie
Symfonia kameralna wykonana została przez orkiestrę symfoniczną Kol Israel w Jerozolimie. Rękopisy
jego kompozycji przechowywane są w Akademii
Muz. Rubina w Jerozolimie. Zamordowany przez
gestapo.
Polska Artystyczna; „Muzyka” 1929 nr 2, 6, 1932 nr 1/2; Łoza, Czy wiesz ?;
„Gazeta Żydowska” 1941 nr 2; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Engelking,
MENDELSSOHN Klara (? – ?), skrzypaczka.
W 1935 wzięła udział w I → Międzynarodowym Konk.
Skrzypcowym im. H. Wieniawskiego w Warszawie.
„Tygodnik Ilustrowany” 1935 nr 14; R. Połczyński, Da capo. 75 lat
MENDYS z Frenklów Janina (? – 12 I 1973
Warszawa), śpiewaczka, bibliotekarz muz. W okresie
międzywojennym żyła i pracowała we Lwowie. Po
II wojnie świat. była przez wiele lat kier. oddziału muz.
Biblioteki UW.
Plohn, Muzyka.
MENKES Herman (1850? Lwów – ?), śpiewak,
tenor. Śpiewał w chórach synagogi miejskiej we
Lwowie. Kształcił się w śpiewie w l. 70. w Konserw.
Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. W 1873–1874 był
śpiewakiem → Opery w Teatrze Skarbka we Lwowie.
„Bluszcz” 1873 nr 39; „Tydzień Polski” 1879 nr 35; „EMTA” 1891 nr 420;
Plohn, Muzyka.
MERSON Helena Lena (? – ?), śpiewaczka, pedagog.
Do 1939 uczyła śpiewu solowego w → Szkole Muz.
im. S. Moniuszki w Warszawie.
MESSAR Gustaw (15 V 1906 Kraków – 1956 Stany
Zjednoczone), śpiewak, tenor. Kształcił się w klasie
operowej Tow. Muz. w Krakowie. Nagrywał pieśni
żydowskie i polskie na płytach wytwórni Syrena
Record i Odeon. Przeżył II wojnę świat. w Krakowie.
Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie został
kantorem synagogalnym.
M
MESSER Jakub (24 XI 1904 ? – ?), skrzypek. Od
1919 uczył się gry na skrzypcach w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. Grał w zespole pierwszych
skrzypiec → Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej
w getcie warszawskim, był też członkiem → Kwartetu
Smyczkowego w getcie.
Fuks, Muzyka ocalona; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
MESSING Adam (ok. 1862 Zgierz – ?), skrzypek,
kapelmistrz wojskowy. Był bratem Aleksandra.
Kształcił się w 1874–1878 w grze na skrzypcach
pod kier. Apolinarego Kątskiego w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Poświęcił się karierze kapelm.
wojskowego w wojsku rosyjskim, m.in. w 1886–1899
dyrygował orkiestrą jednego z pułków stacjonujących w Warszawie, prawdopodobnie Grodzieńskiego Pułku Huzarów Lejbgwardii. W 1893 wystąpił
na koncercie Ros. Tow. Miłośników Muzyki w Warszawie. Ok. 1900 był kapelm. pułku dragonów w Twerze.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Allgemeiner Deutscher
Musiker-Kalender” 1886–1899; Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar
1895–1900.
173
messing
MESSING Aleksander Sender (2 VII 1864 Zgierz
– 20 XI 1887 Warszawa), skrzypek. Był bratem Adama.
Kształcił się w 1876–1883 pod kier. Władysława
Górskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Przez
pewien czas był kapelm. w armii rosyjskiej.
Okopowej; „EMTA” 1887.
w Katowicach. Po wybuchu II wojny świat. grał
w zespołach instrumentalnych w Białymstoku. Był
członkiem orkiestry A. → Rosnera, z którą występował
w różnych miastach ZSRR. Z Armią gen. Andersa
przybył do Palestyny. Pracował w izraelskiej radiowej
rozgłośni wojskowej Galej Cahal, a następnie kierował
działem kulturalnym Beit Zionei America w Tel Awiwie.
MESSING Felicja (1904 Łódź – 1942 Warszawa),
pianistka, akompaniatorka. Była siostrą Henryka,
Mieczysława i Romana. Kształciła się w grze na
fortepianie pod kier. Henryka Melcera w Warszawie
w → Państwowym Konserw. Muz. Dyplom uzyskała
w 1926. Pracowała w Polskim Radiu jako
akompaniatorka. Współpracowała też z Teatrem
Polskim. W czasie okupacji przebywała w getcie
warszawskim. Zginęła z rąk okupanta.
Turkow, Azoy iz es geven; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Engelking,
M
MESSING Henryk (1902 Łódź – 1942 ?), skrzypek,
dyrygent. Był bratem Felicji, Mieczysława i Romana.
W młodości uczył się gry na skrzypcach. Był instrumentalistą, a także dyryg. głównie w orkiestrach
teatrów żydowskich w Łodzi. Na kilka lat przed
II wojną świat. przeniósł się do Baranowicz na
stanowisko dyryg. orkiestry miejskiej. Zamordowany
przez nazistów.
MEYER-BERNSTEIN Zofia – zob. Bernstein-Meyer
Zofia
MEYERHOLD Kazimierz (5 XI 1886 Sosnowiec
– 22 V 1956 Kraków), dyrygent orkiestr teatralnych,
kompozytor. Kształcił się w grze na fortepianie
początkowo we Wrocławiu, następnie przez 3 lata
pod kier. Wilhelma Klatte w Konserw. Juliusa Sterna
w Berlinie, gdzie studiował też kompozycję pod
kier. Sergiusza Bortkiewicza. W 1912–1916 odbywał
studia dyrygenckie pod kier. Maksa Schillingsa
w Stuttgarcie. W 1916 wrócił do kraju i rozpoczął pracę
jako korepetytor solistów opery w Teatrze Wielkim
w Warszawie. Przez pewien czas był kier. muz.
i dyryg. orkiestry w Teatrze Polskim. Dyrygował też
gościnnie koncertami symfonicznymi. W 1920–1921
był dyryg. w teatrze Qui Pro Quo, po czym przeniósł
MESSING Mieczysław Mojżesz Aron (18 III 1905
Warszawa – 1949 ?), wiolonczelista, także akordeonista,
gitarzysta, perkusista. Był bratem Felicji, Henryka
i Romana. Kształcił się w grze na wiolonczeli pod kier.
Antoniego Cinka w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Od 1925 mieszkał i pracował w Berlinie.
W l. 30. wyjechał do Argentyny, gdzie kontynuował
działalność muz.
Gerigk, Stengel, Juden; Fater, Jidisze muzik.
MESSING Roman (1910 Warszawa – 1991 Tel Awiw),
skrzypek, dyrygent. Był bratem Felicji, Henryka
i Mieczysława. Uczył się od 1922 w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie, ale studiów nie
ukończył. Był skrzypkiem w orkiestrach teatralnych.
Prowadził własny zespół jazzowy w Warszawie.
Do 1939 pracował w Rozgłośni Polskiego Radia
174
Kazimierz Meyerhold
mierowski
się do Krakowa, gdzie początkowo był dyryg. operetki
w Teatrze Nowości, a w 1923–1929 kier. muz. i dyryg.
orkiestry w Teatrze im. J. Słowackiego. Był ponadto
przez kilka lat referentem muz. Rozgłośni Polskiego
Radia w Krakowie oraz prof. → Szkoły Muz. im.
W. Żeleńskiego. Po II wojnie świat. zajmował
początkowo stanowisko kier. muz. Państwowych
Teatrów Dramatycznych w Krakowie, a w 1952–1954
kier. muz. Teatru Groteska tamże. Rozwijał ponadto
działalność pedagogiczną w szkolnictwie teatralnym.
Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II.
MICHAJŁOW właśc. Zylbersztejn Michał (1860
Wilno – 1929 Wilno), śpiewak. Kształcił się początkowo
w klasach muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Wilnie, następnie
w Konserw. w Moskwie pod kier. Giacomo Galvaniego.
Uzupełniał studia we Włoszech. Śpiewał początkowo
w Kijowie i Tyflisie, w 1884–1896 w Teatrze Maryjskim
w Petersburgu. Uchodził za mistrza belcanta.
W 1900, po licznych gościnnych występach na
scenach i estradach w różnych miastach rosyjskich,
osiadł w Petersburgu i poświęcił się nauczaniu śpiewu.
Po I wojnie świat. zamieszkał w Wilnie.
Muzykalnaja encyklopedija, red. I.W. Kiełdysz, t. III, Moskwa 1976;
K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd IV,
Bern 1997.
MICHALESCO właśc. Wajsblat Michel (? – ?), aktor,
śpiewak, baryton. Na kilka lat przed I wojną świat.
występował w żydowskich operetkach w → Teatrze
Wielkim Icchaka Zandberga w Łodzi.
MICHAŁOWICZ Michał (ok. 1880 Warszawa – po
1941 ?), pianista, pedagog. Studiował grę na fortepianie
w Królewskim Konserw. Muz. w Lipsku. W 1901
wystąpił na koncercie w Warszawie. Tam też pracował
jako pedagog muz. W okresie międzywojennym
przebywał za granicą. Powrócił następnie do Warszawy
i uczył gry na fortepianie w → Wyższej Szkole Muz. im.
F. Chopina. W czasie II wojny świat. znalazł się w getcie
warszawskim. Żył jeszcze w lipcu 1941.
Album studentów Konserwatorium Muzycznego w Lipsku.
MICHAŁOWICZ też Michajłowicz Mieczysław
Menasze (17 VI 1872 Melitopol, Krym – w czasie
II wojny świat. ?), skrzypek. Kształcił się w grze
na skrzypcach w 1888–1892 pod kier. Stanisława
Barcewicza w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Uzupełniał studia muzyczne pod kier. Leopolda Auera
w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu. Po
powrocie do Warszawy działał jako pedagog gry na
skrzypcach. Był prof. Szkoły Muz. WTM, późniejszej
→ Wyższej Szkoły Muz. im. F. Chopina. Prowadził też
zespoły kameralne. Był twórcą szkoły skrzypcowej.
Do jego uczniów należeli m.in. B. → Huberman,
S. → Goldberg, R. → Totenberg, H. → Szeryng, J. → Chasyd i I. → Haendel. W 1935 był członkiem jury I → Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego w Warszawie.
Spis nauczycieli I, II; Łoza, Czy wiesz ?; J. Prosnak, Szkolnictwo muzyczne
w Polsce, „Muzyka” 1963 nr 3; Rutowska, Serwański, Straty; Leksykon
MICHAŁOWICZ Tadeusz Maks (ok. 1895 Warszawa? – ? Warszawa?), wiolonczelista. Był synem
Mieczysława, skrzypka. Kształcił się w grze na
wiolonczeli pod kier. Pablo Casalsa. Do 1939 był prof.
gry na tym instrumencie w → Wyższej Szkole Muz. im.
F. Chopina w Warszawie. Raz wystąpił na koncercie
w Filharmonii Warszawskiej. Dla wytwórni Syrena
Record nagrał szereg płyt gramofonowych z utworami
muzyki klasycznej. W czasie okupacji grał na ulicach
miasta, prawdopodobnie wówczas zginął.
M
Spis nauczycieli II; „Świat” 1926 nr 47; „Muzyka” 1927 nr 11, 1930 nr 3;
MICHAŁOWSKI Izrael zwany Istołke Parizer (1832
Wiszyniec k. Suwałk – 1914 Nowy Jork), śpiewak,
tenor, kantor. Jako chłopiec śpiewał w chórze Chaima
Wassercuga w Wielkiej Synagodze Miejskiej w Wilnie
i w chórze I. → Jaffego w Suwałkach. Ok. 1865 został
kantorem → Synagogi Praskiej pod Warszawą. Ok. 1872
odbywał studia wokalne w Konserw. Tow. Przyjaciół
Muzyki w Wiedniu. Do Warszawy już nie powrócił.
Został kantorem w polsko-litewskiej synagodze
w Paryżu. W 1885 wyjechał do Londynu, a następnie
do Stanów Zjednoczonych. Mieszkał i pracował
w Nowym Jorku.
Album studentów Konserwatorium Towarzystwa Przyjaciół Muzyki
w Wiedniu; Zaludkowski, Kultur-treger fun der jidiszer liturgie, Warsze
1930.
MIEROWSKI właśc. Mieses Henryk (18 VI 1905
Jarosław – ? Londyn), pianista wirtuoz, pedagog.
Uczył się gry na fortepianie u Witolda Friemana,
Jerzego Lalewicza i Viléma Kurza w → Konserw.
Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. Od 1924 uzupełniał
175
miethman
studia pianistyczne pod kier. Paula Weingartena
w Hochschule für Musik und Darstellende Kunst
w Wiedniu. Do 1932 koncertował w kraju i za granicą.
Pracował także jako pedagog we Lwowie. Po II wojnie
świat. mieszkał w Londynie i tam koncertował.
Almanach żydowski, wyd. H. Stachel, Lwów 1937; Plohn, Muzyka; Who’s
Who in Music, ed. L.G. Pine, London 1950.
MIETHMAN Izrael pseud. Ickowicz (? – ?),
ksylofonista. W 1826 i 1827 koncertował w Warszawie.
Uchodził za wynalazcę ksylofonu. Występował pod
nazwiskiem Izrael Ickowicz.
„Kurier Warszawski” 1826 nr 107, 1827 nr 175.
M
MIĘDZYNARODOWY KONKURS PIANISTYCZNY im. Fryderyka CHOPINA w Warszawie.
Wyróżnili się:
I. (1927) Róża Etkin (III nagroda), Jakub Gimpel, Leopold
Münzer (dyplomy honorowe); II. (1932) Bolesław Kon
(III nagroda), Leon Boruński (VII nagroda), Maryla
Jonas (XIII nagroda), Maria Dońska, Aleksander Kagan
(dyplomy honorowe); III. (1937) Halina Kalmanowicz
(XIII nagroda), Helena Landau, Fryderyk Portnoj, Paulina
Szmukler (dyplomy honorowe); IV. (1949) Ryszard
Bakst (VI nagroda); V. (1955) Andrzej Czajkowski (VIII
nagroda), Tadeusz Kerner (wyróżnienie); VIII. (1970)
Emanuel Ax (wyróżnienie);
Międzynarodowe Konkursy imienia Fryderyka Chopina w Polsce,
Warszawa 1954; Prosnak, Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne;
Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów; S. Dybowski,
Laureaci Konkursów Chopinowskich w Warszawie, Warszawa 2005.
MIĘDZYNARODOWY KONKURS SKRZYPCOWY
IM. HENRYKA WIENIAWSKIEGO w Poznaniu.
I (1935 Warszawa).
Członkowie jury: m.in. Adam Wieniawski, Leopold
Binental, Grzegorz Fitelberg, Alicja Hakowska,
Bronisław Lewenstein, Mieczysław Michałowicz.
Zakwalifikowani zostali: Józef Chasyd, Bronisław
Gimpel, Dawid Grünschlag, Natan Gutman, Ida
Haendel, Teodor Klajnman, Stefan Krajkeman,
Abraham Kriegel, Ruta Krongold, Klara Mendelsohn,
Bronisława Rotsztat, Adolf Schenker, Mieczysław
Sztyglic, Mieczysław Szwalbe. VII nagrodę uzyskała
Ida Haendel, IX nagrodę – Bronisław Gimpel, dyplom
honorowy – Józef Chasyd, najmłodszy uczestnik.
Po II wojnie świat. konkursy odbywają się co pięć lat
w Poznaniu.
176
N. Karaśkiewicz, Międzynarodowe Konkursy Skrzypcowe im. H. Wieniawskiego
1935–1952–1957, Poznań 1962; E. Grabkowski, R. Połczyński, 50 lat Międzynarodowych Konkursów im. H. Wieniawskiego 1935–1985, Poznań 1986.
MILCH Chaim Szmul (? Warszawa – 1983 Londyn),
śpiewak, baryton liryczny, kantor. Był meszorerem
w chórze A.H. → Dawidowicza w → Synagodze Nożyków
w Warszawie, następnie kantorem w → Synagodze
Praskiej i w Synagodze Reichmana w Warszawie
przy ul. Nowolipki. W końcu l. 20. przeniósł się do
Berlina i został kantorem w Synagodze Tifereth Israel.
Uzupełniał studia muz. w Konserw. Juliusa Sterna
tamże. W l. 30. przeniósł się do Londynu.
MILEWSKI właśc. Miszułowicz Wiktor (23 XII
1904 Warszawa – 6 III 1963 Warszawa), pianista,
akompaniator, kompozytor. Gry na fortepianie uczył
się u Bolesława Domaniewskiego w → Wyższej Szkole
Muz. im. F. Chopina i Piotra Rytla w Państwowym
Konserw. Muz. Na przeł. l. 20. i 30. działał jako pianista na
Pomorzu. Po powrocie do Warszawy należał do orkiestry
grającej w hotelu Savoy. Od 1935 był członkiem orkiestry
radiowej Stefana Rachonia. Po wojnie powrócił do pracy
w Polskim Radiu, głównie jako akompaniator. Dokonał z
orkiestrą radiową szeregu nagrań muzyki poważnej. Był
także korepetytorem w Państwowej Wyższej Szkole
Teatralnej oraz akompaniatorem na Wydziale Wokalnym
PWSM w Warszawie.
Łoza, Czy wiesz ?; Żydzi Bojownicy o Niepodległość Polski, Lwów 1939;
MILLER z Szyferów Stefania (ok. 1890 ? – ?), pianistka,
śpiewaczka, sopran. Kształciła się w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Dyplom z gry na fortepianie otrzymała
w 1909. Czynna była w Warszawie początkowo jako
pianistka, a od ok. 1912 jako śpiewaczka. Występowała
w Filharmonii Warszawskiej, w Polskim Radiu, dawała
recitale w sali → Państwowego Konserw. Muz. Była
ceniona pieśniarką.
1912 nr 24; „Muzyka” 1925 nr 3, 1926 nr 3, 11/12, 1927 nr 1, 3, 5, 6,
12, 1928 nr 4/5, 1929 nr 11/12, 1934 nr 1, 1935 nr 10-12; „Pani” 1925
nr 4; „Radiofon Polski” 1926 nr 6, 46; „Muzyka Polska” 1938 nr 4;
M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Kraków 1976.
MILSZTEJN Łazarz (ok. 1880 ? – ?), skrzypek,
dyrygent. W 1901 otrzymał dyplom kapelm.
wojskowego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Przed
I wojną świat. pracował w Zamościu.
minchejmer
MINCHEJMER też Münchheimer Adam (23 XII
1830 Warszawa – 27 I 1904 Warszawa), wybitny
kompozytor, skrzypek, dyrygent, pedagog. Przez całe
życie nieprzerwanie związany był z Warszawą. Tu w grze
na skrzypcach był uczniem Józefa Niedzielskiego
i Jana Hornziela. Już jako 7-letnie dziecko rozpoczął
występy publiczne. W grze na fortepianie kształcił się
pod kier. pani Vencelov i A. → Tausiga. Jeszcze w szkole
średniej rozpoczął działalność dyrygencką, prowadząc
orkiestrę uczniowską. Po ukończeniu szkoły studiował
harmonię i kontrapunkt pod kier. Augusta Freyera.
W tym czasie grał na organach w kościele ewangelickim.
W maju 1850, w wieku lat 20, po raz pierwszy wystąpił
i do 1864 grał w pierwszych skrzypcach → Orkiestry Teatru
Wielkiego. Równocześnie rozwijał ożywioną działalność
jako dyryg. Urządził prywatnie szereg koncertów
poświęconych muzyce wokalno-instrumentalnej,
kierując m.in. wykonaniem fragmentów oratorium Cztery
pory roku J. Haydna. Wyuczył też solistów i wystawił
operę Prorok G. Meyerbeera. Zorganizował muzykę
chóralną w kościele Karmelitów i corocznie przez wiele
lat w Wielki Piątek i Wielką Sobotę wykonywał tam z towarzyszeniem orkiestry wybitne dzieła muzyki religijnej:
Miserere G. Allegriego, Stabat Mater G.B. Pergolesiego,
Motety J.S. Bacha, Misericordias Domini W.A. Mozarta
itd., z udziałem wybitnych śpiewaków: Pauliny Rivoli,
Ludwiki Rywackiej, Wilhelma Troschla. W 1851 udał
się w podróż po Niemczech, Belgii i Francji. W 1853
studiował w Berlinie kompozycję i instrumentację
pod kier. Adolfa Bernarda Marxa. Po powrocie do
Warszawy objął ponownie stanowisko instrumentalisty
w orkiestrze Teatru Wielkiego, a ponadto od 1858
dorywczo, od 1864 zaś do 1872 stale pełnił obowiązki
dyryg. tej orkiestry w czasie przedstawień baletu
i melodramatu. Równocześnie w 1861–1864 był
„przewodniczącym klasy chórów” w → Instytucie Muz.
W 1862 postawił już chóry Instytutu na takim poziomie,
że uczniowie i uczennice mogli pod jego batutą
wykonać w sali WTM a cappella mszę G.P. Palestriny.
W 1864 objął kierownictwo chórów w Instytucie
Aleksandryjsko-Maryjskim Wychowania Panien, gdzie
pracował 34 lata jako nauczyciel gry na fortepianie
i inspektor muzyki. Dyrygował przeszło stu koncertami
na cele dobroczynne. W 1865 zainicjował koncerty
na rzecz studentów wyższych uczelni warszawskich.
W 1868 zaczął organizować koncerty symfoniczne
na czele zwiększonego zespołu orkiestry na dochód
orkiestrantów. Na koncertach tych popularyzował
najwybitniejsze dzieła muzyki światowej ze szczególnym
uwzględnieniem polskiej. W 1872, po śmierci S.
Moniuszki, mianowany został tymczasowo dyryg. oper
Adam Minchejmer
polskich w Teatrze Wielkim, od marca 1882 otrzymał
etat dyrektora opery. Zapoznał Warszawę z klasycznym
i współczesnym repertuarem europejskim, czym
przyczynił się do rozbudzenia zamiłowania do muzyki
poważnej. W czasie swej działalności na stanowisku
dyryg. opery kierował m.in. polskimi prapremierami
Lohengrina R. Wagnera, Carmen G. Bizeta, Manon
J. Masseneta. W 1882 dyrygował w salach Resursy
Obywatelskiej szeregiem koncertów historycznych
poświęconych muzyce polskiej. Występował też jako
dyryg. za granicą. W 1890 przerwał pracę w operze
i objął stanowisko bibliotekarza Teatrów Warszawskich.
Rozwijał także ożywioną działalność na terenie WTM,
będąc współzałożycielem i wieloletnim członkiem
komitetu, w 1890–1895 dyryg. amatorskiej orkiestry
symfonicznej, w 1895–1902 dyr. utrzymywanej przez
nie Szkoły Muz. i Dramatycznej, a ponadto kustoszem
Sekcji Moniuszkowskiej. Komponował głównie muzykę
sceniczną, w tym kilka oper, m.in: Otton Łucznik (1864),
Stradiota (1876), Mazepa, balet Figle szatana (1870 wspólnie
z S. Moniuszką), oraz kantatowo-oratoryjną, symfoniczną,
kameralną, pieśń chóralną i solową.
M
Sowiński, Słownik; J. Kleczyński, Adam Minchejmer; „EMTA” 1890
nr 344, 1900 nr 17, 1904 nr 3–4; T.K. Bartkiewicz, Adam Minchejmer,
„Śpiewak” 1909 nr 7; E. Walter, Adam Minchejmer, „Muzyka” 1931 nr 1;
Żydzi w Polsce Odrodzonej, red. I. Schiper, A. Tartakower, A. Haftka, t. 2,
Warszawa 1933; Błaszczyk, Dyrygenci; A. Rutkowska, Działalność
pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego 1860-1918,
Warszawa 1967; SMP II; SBTP I; The New Grove Dictionary XVI;
A. Wypych-Gawrońska, Warszawski teatr operowy w latach 1832–1880,
Częstochowa 2005; tenże, Warszawski teatr operowy i operetkowy
w latach 1880–1915, Częstochowa 2011.
177
mingardi
MINGARDI Zofia – zob. Adelstein Zofia
MINKOWSKI Abraham (15 XI 1869 Biała Cerkiew
k. Kijowa – ?), śpiewak, kantor synagogalny,
kompozytor. Był synem Mordechaja, kantora, bratem
Pinchosa. Uczył się w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Moskwie. Był kantorem w Wielkiej Synagodze
w Odessie, kantorem w Synagodze Reformowanej
w Chersoniu przez ponad 12 lat. Był prof. śpiewu
i teorii muzyki w Konserw. Muz. i dyr. Szkoły Muz. im.
Czajkowskiego w Chersoniu. Wyjechał do Stanów
Zjednoczonych i w 1904 był kantorem kongregacji
Shaarei Zedek w Nowym Jorku.
American Jewish Year Book, ed. C. Adler, M. Szold, Philadelphia 1905.
M
MINKOWSKI Pinchos (IV 1859 Biała Cerkiew
k. Kijowa – 4 II 1924 Boston), śpiewak, kantor
synagogalny. Był synem Mordechaja, kantora, bratem
Abrahama. Z zasadami muzyki zapoznał się jako
chórzysta przy Nissimie Belzerze w Kiszyniowie. Uczył
się też śpiewu u Ernesta Taliabue w Konserw. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Moskwie, a następnie Victora Rokitańskiego
w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Tam
też studiował teorię u Roberta Fuchsa. Od 1875 był
kantorem w Białej Cerkwi, od 1877 w Berdyczowie,
od 1878 w Kiszyniowie, od 1882 w Chersoniu.
W 1885–1886 był kantorem w Synagodze Chóralnej we
Lwowie. Następnie, po rocznym pobycie w Odessie,
gdzie studiował harmonię u Dawida Nowakowskiego,
wyjechał na 5 lat do Nowego Jorku, skąd powołany
został do Odessy na miejsce N. Belzera do słynnej
Synagogi Brodzkiej. Pozostawał na tym stanowisku
przez 30 lat. W 1922 przeniósł się do Paryża, a następnie
do Stanów Zjednoczonych. Zyskał tam wielkie uznanie
i przydomek „króla kantorów”. Łączył on „oświecony”
styl S. Sulzera ze stylem „wołyńskim” N. Belzera. Pisał
dużo o muzyce żydowskiej, zwłaszcza o wokalnej.
Opublikował m.in. Die Entwicklung der Synagogalen
Lithurgie bis nach die Reformation des 19. Jahrhunderts
(Odessa 1902), Moderne Liturgie in unsere Synagogen
in Russland (cz. I–II, tamże 1910) oraz pracę zbiorową
Geschichte von Chasanut (Nowy Jork 1924).
Rozen, Di geshikhte; Friedmann, Lebensbilder III; Wininger, National
Biographie IV; Brückner, Rock, Judentum; Stengel, Gerigk, Juden;
M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish Music, New York 1975.
MINOWICZ właśc. Pitzele Edmund pseud.
Eminowicz (ok. 1890 Tarnów – 1943 Warszawa),
śpiewak, aktor, tancerz. Na scenie czynny był od
1911 w zespole Henryka Cudnowskiego w Przemyślu.
178
W 1915–1921 występował w komedii i operetce
w Teatrze Ludowym w Krakowie, przemianowanym
na Teatr Powszechny w 1918. Ok. 1922–1923 był
śpiewakiem i reżyserem w Teatrze Miejskim Opera-Operetka w Krakowie, w 1923–1924 w operetce
w Teatrze Nowości w Warszawie, w 1924–1925
w operetce w Teatrze Polskim w Katowicach. Od 1925
występował w zespołach rewiowych i kabaretowych:
Qui Pro Quo, Morskie Oko, Cyganeria, Hollywood,
Stara Banda, Cyrulik Warszawski. W czasie II wojny
świat. przebywał w getcie warszawskim. Występował
w teatrze Femina i w Melody Palace.
H. Cudnowski, Niedyskrecje teatralne, Wrocław 1960; L. Sempoliński,
Wielcy artyści małych scen, Warszawa 1968; SBTP I; Engelking, Leociak,
Getto warszawskie.
MIODOWSKI Mojżesz (? – ?), śpiewak, tenor.
Ukończył jeszybot. Obdarzony był „fenomenalnym”
głosem. Kształcił się jako stypendysta gminy
żydowskiej w Warszawie. W 1938 wystąpił w sali
Biblioteki Judaistycznej w Warszawie i w Filharmonii
Łódzkiej. Jego repertuar obejmował pieśni religijne
i ludowe oraz arie operowe. W czasie II wojny świat.
znalazł się w getcie warszawskim, w 1942 wystąpił
na koncercie. Prawdopodobnie zginął jako ofiara
nazizmu.
Turkow, Azoy iz es geven; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
MIRSKA właśc. Kretz Maria (? – ?), pianistka, publicystka muzyczna. Koncertowała od ok. 1929 w kraju
i za granicą, m.in. w Wiedniu, Berlinie, Paryżu. Zajmowała się twórczością F. Chopina. Poświęcone mu
szkice drukowała od 1930. Ich zbiór pt. Szlakiem
Chopina ukazał się w 1949. Wraz z mężem Józefem
Mirskim opublikowała też w 1953 tom materiałów
poświęconych Marii Szymanowskiej.
Plohn, Muzyka.
MISZAKOW Misza też Fiber Mieczysław, właśc.
Fischberg Misza (3 IV 1895 Proskirów, Ukraina
– 1 II 1981 Petoskey, Stany Zjednoczone), skrzypek,
kameralista, pedagog. Kształcił się w grze na
skrzypcach pod kier. Siergieja Korgujewa w Konserw.
Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu. Ukończył je
w 1914, uzyskując złoty medal i nagrodę im. Antoniego
Rubinsteina. Był następnie koncertmistrzem
Petersburskiej Orkiestry Symfonicznej, prof.
Konserw. Muz. w Gorkim i koncertmistrzem orkiestry
Teatru Wielkiego w Moskwie. W 1920–1922 był
Mitman
jako Mieczysław Fiber skrzypkiem w → Orkiestrze
Filharmonii Warszawskiej. W 1922 wyjechał do Stanów
Zjednoczonych. Występował jako solista. W 1924–1927
był koncertmistrzem New York Symphony Orchestra,
w 1927–1930 Philadelphia Orchestra, w 1930–1937
Chicago Symphony Orchestra. W 1937–1952 był
koncertmistrzem National Broadcasting Company,
w 1952–1968 Detroit Symphony Orchestra. W 1940
–1952 był prof. Juilliard School of Music. W miastach,
w których mieszkał, organizował i prowadził kwartety
smyczkowe.
A. Vodarsky-Shiraeff, Russian Composers and Musicians. A Biographical
Dictionary, New York 1940; G. Saleski, Famous musicians; H.A.
Mischakow, Mischa Mischakoff. Journeys of a Concertmaster, Sterling
Heights, Mich. 2006.
MISZUŁOWICZ Aleksander (5 III 1903 Warszawa
– 25 X 1981 Warszawa), skrzypek, kompozytor. Był synem
Władysława, bratem Wiktora Milewskiego. Studiował
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Po II wojnie świat. był zawodowym oficerem w stopniu pułkownika w Wojsku Polskim. Skomponował operetkę Wabik,
suity baletowe, utwory rozrywkowe, taneczne, piosenki.
Łoza, Czy wiesz ?; ZAKR. Słownik autorów i kompozytorów, Warszawa
1979; Lerski; Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
MISZUŁOWICZ Wiktor – zob. Milewski Wiktor
MISZUŁOWICZ Władysław Wolf (1878 ? – 18 VIII
1928 Warszawa), skrzypek, wiolonczelista, kompozytor.
Był ojcem Aleksandra i Wiktora. Kształcił się w grze
Dyplom uzyskał w 1904. Był przez wiele lat wiolonczelistą → Orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie.
Komponował utwory na wiolonczelę.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Baza Cmentarza
przy Okopowej; „Nowości Muzyczne” 1909 nr 8; „Młoda Muzyka”
1909 nr 22.
MITELBERG Maurycy Moszek Awigdor (ok. 1868
Praga k. Warszawy – ?), śpiewak, tenor, kantor.
Działalność kantorską rozpoczął w 1884. Przez semestr
uczył się w → Instytucie Muz. w Warszawie. Ok. 1909
był kantorem w Synagodze Chor-Szir w Kownie.
Na Wielkanoc 1909 modlił się w Synagodze w Sali
Wiedeńskiej pałacu Lubomirskich w Warszawie. Przez
pewien czas był kantorem w → Synagodze Nożyków
tamże. W l. 30. był kantorem w Łodzi. W 1934 obchodził
50-lecie swojej działalności kantorskiej.
„EMTA” 1890 nr 339,1896 nr 644; „Di Chazonim Welt” 1934 nr 6.
MITELMAN Ignacy Izaak (28 II 1905 – ?), skrzypek.
Studia muz. odbywał od 1924 w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie, dyplom otrzymał
w 1930. Do 1939 grał w drugich skrzypcach → Orkiestry
150 lat PWSM; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976,
Kraków 1976; M. Rutowska, E. Serwański, Straty; Fuks, Straty.
MITMAN nazwisko warszawskiej rodziny muzyków.
Najstarszym udokumentowanym członkiem tej
rodziny był Hersz [Chaim], zapewne ojciec Henryka.
Od Henryka wywodzą się dwie gałęzie muzyków,
potomków z jego dwóch małżeństw, gałąź warszawska,
do której należeli Jerzy, Maksymilian i Mieczysław,
oraz kijowska, do której należeli Bronisław i Leopold.
Młodszym bratem Henryka był Stanisław. Ok. 1870
czynni byli ponadto następujący muzycy o tym
nazwisku: Boruch, Josef, Lewek i Moszek.
MITMAN Bronisław (13 V 1901 Warszawa – 11 XI
1954 Lima), skrzypek. Był synem Henryka, bratem
Leopolda. Kształcił się od 1911 pod kier. Stanisława
Barcewicza w → Konserw. Muz. w Warszawie,
w 1918–1920 uzupełniał studia pod kier. Carla
Flescha w Berlinie. Już jako chłopiec występował
z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej pod dyr.
Z. → Birnbauma. W 1918 był skrzypkiem solistą
i dyryg. (przy Tadeuszu Barszczewskim) orkiestry
symfonicznej w Teatrze Argus na ul. Bielańskiej
w Warszawie. W okresie międzywojennym mieszkał
do 1933 w Niemczech. Był koncertmistrzem orkiestry
West Deutsche Rundfunk w Kolonii. Następnie przez
6 lat był koncertmistrzem Filharmonii Leningradzkiej.
Ok. 1938 wyemigrował do Ameryki Południowej. Grał
początkowo w różnych miastach, następnie osiadł
w Limie w Peru i został koncertmistrzem w Lima
Symphony Orchestra. Prowadził też klasę skrzypiec
w tamtejszym Conservatorio Nacional de Música.
M
Informacje rodziny; „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 24, 1914 nr 11; „Świat”
1912 nr 49.
MITMAN Czesław – zob. Lewandowski Czesław
MITMAN Henryk Chaim ? (1866 ? – 2 IV 1931 Warszawa), klarnecista, skrzypek, kapelmistrz wojskowy.
Był synem Hersza, ojcem Maksymiliana, Mieczysława,
Bronisława i Leopolda, i bratem Stanisława. Kształcił
się w grze na klarnecie w l. 70. pod kier. Michała
Sobolewskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie.
179
mitman
Był długoletnim kapelm. w armii rosyjskiej, m.in.
ok. 1900 w Kijowie. Do 1914 był dyryg. orkiestry oddziału
żandarmerii na ul. Ciepłej w Warszawie. Dyrygował
sporadycznie baletem w Teatrze Wielkim oraz → Orkiestrą Filharmonii Warszawskiej.
Okopowej; „EMTA” 1881 nr 14.
wa Barcewicza w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Od ok. 1900 był skrzypkiem w → Orkiestrze Teatru
Wielkiego w Warszawie. W 1917 wystąpił jako solista
na poranku Filharmonii Warszawskiej. Od 1 II 1919
dyrygował 18-osobową orkiestrą w nowo otwartym
kinoteatrze Bristol w Warszawie. Przez pewien czas
był też kier. muz. teatru Argus tamże.
MITMAN też Mittman Leopold (16 IX 1904 Kijów – VI
1976 Nowy Jork), pianista, akompaniator. Był synem
Henryka, bratem Bronisława. Kształcił się pod kier.
Egona Petri, Artura Schnabla i Leonida Kreutzera
w Wyższej Szkole Muz. w Berlinie. Do 1933 pracował
jako muzyk rozrywkowy w Berlinie, następnie osiadł
w Nowym Jorku. Był cenionym akompaniatorem.
Współpracował m.in. ze skrzypkami Miszą Elmanem,
Nathanem Milsteinem, Izaakiem Sternem. Prowadził
też kurs mistrzowski fortepianu w Long Island Institute
of Music we Flushing.
Informacje L.M.; „Świat” 1912 nr 49; Stengel, Gerigk, Juden.
M
MITMAN Maksymilian Moszko (ok. 1880 Warszawa ?
– ?), skrzypek. Był synem Henryka, bratem
Mieczysława. Kształcił się w 1894–1898 w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Przed I wojną świat. prowadził
orkiestrę salonową w Warszawie. Występował z nią
m.in. w restauracji hotelu Savoy.
informacyjno-statystyczny na rok 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa
1912.
MITMAN Mieczysław Nuchim Mordko (ok. 1885
Warszawa – po 1946 ?), skrzypek, dyrygent. Był synem
Henryka, bratem Maksymiliana. Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1904 uzyskał dyplom
kapelm. wojskowego. W 1910 prowadził 4-osobowy
zespół instrumentalny w Warszawie. Wystąpił z nim
na koncercie-raucie w Ratuszu. W 1913 prowadził
orkiestrę salonową w restauracji hotelu Bristol.
W czasie II wojny świat. przebywał w getcie warszawskim. Przeżył wojnę.
1912.
MITMAN Stanisław Szloma (ok. 1878 ? – ?),
skrzypek, dyrygent zespołów instrumentalnych.
Był synem Hersza, bratem Henryka. W 1896–1899
kształcił się w grze na skrzypcach pod kier. Stanisła180
MITNICKI Aleksander Chaim (? – ?), wiolonczelista.
Kształcił się w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Kijowie w 1909–1913 pod kier. Frierricha von Müllerta.
W 1914 działał w Łodzi. Uczył gry na wiolonczeli
w → Szkole Muz. Abrama Helfgata.
„Młoda Muzyka” 1909 nr 3; „Nowości Muzyczne” 1909 nr 1.
MITTELSBACH Leon (1912 ? – ?), pianista. Ukończył
studia muz. w → Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina
w Warszawie. Utworzył zespół jazzowy O’kay Band,
z którym występował w różnych miastach polskich. Był następnie członkiem orkiestry Front-Heyman Melody Jazz oraz orkiestry R. → Messinga
w Warszawie.
MONTI Wilma – zob. Brühl Matylda
MORECKA Eliza z męża Mandler (? – ?), pianistka.
W pocz. l. 20. prowadziła szkołę gry na fortepianie
w Stanisławowie.
Polska Artystyczna.
MORECKI Rudolf (? – ?), adwokat, pianista,
dyrygent. Kształcił się we Lwowie. Ukończył prawo
na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Muzyki
uczył się tamże. Był czynnym działaczem sekcji muz.
Tow. Literacko-Artystycznego we Lwowie. Był dyryg.
orkiestry kameralnej tegoż.
Almanach żydowski, Lwów 1937; Plohn, Muzyka.
MOSZKOWSKA Róża – zob. Etkin Róża
MOSZKOWSKI Aleksander (1850 ? – 1922
Warszawa), skrzypek. Od powstania → Orkiestry
Filharmonii Warszawskiej w 1901 grał w zespole
pierwszych skrzypiec.
„EMTA” 1901 nr 944; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–
1916, Warszawa 1976.
muszkes
MUCMAN też Mutzman Bolesław Pinkus (1905
Warszawa – 1943 Treblinka), pianista, kontrabasista,
kompozytor. Działał w okresie międzywojennym
w Warszawie. Był instrumentalistą w zespołach
i prowadził zespoły instrumentalne, m.in. w 1927
wraz z M. → Lewakiem – w restauracji Gastronomia.
Komponował muzykę rozrywkową. Autor m.in. popularnych tang: Dziś panna Andzia ma wychodne,
Chodź na piwko naprzeciwko, Jadziem panie Zielonka,
U cioci na imieninach. W czasie okupacji przebywał
w getcie warszawskim. Zginął w obozie zagłady.
MÜLLER Artur Tadeusz (20 X 1893 Lwów – 4 VIII
1960 São Paulo), pianista, akompaniator, dyrygent,
kompozytor. Kształcił się pod kier. Stanisława
Niewiadomskiego w → Konserw. Polskiego Tow.
Muz. we Lwowie i Emila Sauera w Akademii Muz.
w Wiedniu. Początkowo był akompaniatorem
w kawiarni Szkockiej we Lwowie. W l. 30. występował
w Warszawie jako dyryg. komedii muz. w Teatrze
Polskim, następnie operetek w teatrze „8.30”
i Wielka Rewia. Występował też jako akompaniator
w kawiarniach Swann przy Nowym Świecie oraz
Sztuka i Moda przy Królewskiej. Skomponował
operetki: Król kawy (wyst. 1927 we Lwowie), Złota
gwiazda (wyst. 1928 w Ústí nad Labem) oraz Szarotka
(wyst. 1934 w Warszawie). Po II wojnie świat. mieszkał
w São Paulo w Brazylii.
K. Michałowski, Opery polskie, Kraków 1954; Lerski, Syrena Record;
MÜNZ Mieczysław (31 X 1900 Kraków – 25 VIII [IX]
1976 Nowy Jork), pianista. Kształcił się początkowo u
Olgi Stolfowej i Jerzego Lalewicza w → Konserw. Tow.
Muz. w Krakowie, a w 1919–1922 w Akademii Muz.
w Wiedniu. Kontynuował studia w Wyższej Szkole
Muz. w Berlinie. Uczył się też prywatnie u Ferruccia
Busoniego. Po studiach wyjechał do Stanów
Zjednoczonych. Debiutował w 1922, następnie
występował jako solista z czołowymi orkiestrami
symfonicznymi. Odbywał podróże koncertowe. Od 1930
uczył w Curtis Institute of Music w Filadelfii, w Peabody
Conservatory of Music w Baltimore, w Manhattan
School of Music w Nowym Jorku i przez 12 lat był prof.
w Juilliard School of Music w Nowym Jorku.
E. Altberg, Polscy pianiści, Warszawa 1947; „Ruch Muzyczny” 1977 nr 17;
SMP II; L.T. Błaszczyk, Polish Contribution; Baker’s Biographical Dictionary;
EM PWM VI; Dybowski, Słownik; Leksykon muzyków pedagogów.
MÜNZER Leopold (8 III 1901 Lwów – VII 1943 Lwów),
pianista, pedagog. Kształcił się w grze na fortepianie
początkowo w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we
Lwowie, a następnie pod kier. Jerzego Lalewicza
i E. → Steuermanna w Konserw. Tow. Przyjaciół
Muzyki w Wiedniu. Debiutował jako solista w 1920
w Wiedniu i odtąd stale koncertował w centrach muz.
Europy. W 1927 wziął udział w I → Konk. Pianistycznym
im. F. Chopina, uzyskując dyplom uznania. Był
następnie do 1941 prof. gry na fortepianie w Konserw.
Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. Jego uczniami byli
m.in. F. → Portnoj, J. → Gorbaty. Zamordowany przez
nazistów w obozie koncentracyjnym przy ul. Janowskiej we Lwowie.
Kalendarz muzyczny na rok 1930/31, Warszawa 1930; A. Wigura,
Współczesna kultura polska. Nauka, literatura, sztuka. Życiorysy uczonych,
literatów i artystów z wyszczególnieniem ich prac, red. A. Peretiatkowicz,
M. Sobeski, Poznań 1932; Almanach i leksykon żydostwa polskiego,
red. R. Goldberg, t. II–III, Lwów 1938; „Ruch Muzyczny” 1945 nr 3;
E. Altberg, Polscy pianiści, Łódź 1947; Olszewicz, Lista; Międzynarodowe
Konkursy im. F. Chopina w Polsce, Warszawa 1954; Fater, Jidisze muzik;
Prosnak, Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne; Muzykal’naja
encyklopedija, red. I.W. Kiełdysz, t. III, Moskwa 1976; Fuks, Straty; tenże,
Muzyka ocalona; Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów;
MUND Jakub (ok. 1905 Stryj – 1942? Lwów), skrzypek, kameralista, dyrygent, pedagog. Kształcił
się w grze na skrzypcach w rodzinnym mieście.
Był skrzypkiem, a następnie koncertmistrzem
w orkiestrze Filharmonii Lwowskiej, członkiem tria
Polskiego Tow. Muz. oraz Kwartetu Smyczkowego
Międzynarodowego Tow. Muzyki Współczesnej we
Lwowie. Od 1932 był dyryg. orkiestry, a od 1934
także kier. muz. teatrów miejskich tamże, prowadząc
operetki, wodewile i ilustrację muzyczną do dramatu.
Był ponadto dyryg. orkiestry Teatru Rozmaitości.
W 1936 debiutował jako dyryg. w filharmonii. W tymże
roku został prof. oraz dyryg. orkiestry → Konserw.
Muz. im. K. Szymanowskiego we Lwowie. W 1939
–1941 był dyryg. Państwowego Teatru Opery i Baletu
we Lwowie. Po wkroczeniu Niemców w 1941 osadzony
został w obozie i tam zamordowany.
M
Plohn, Muzyka; Almanach żydowski, Lwów 1937; Błaszczyk, Dyrygenci.
MUSZKES Akiba zwany Apter (? – ?), śpiewak,
kantor, kompozytor. Czynny w 2. poł. XIX w. Był
kantorem w Opatowie, Płońsku i Piotrkowie. Był twórcą
oryginalnych kompozycji synagogalnych.
D. Ajzensztadt, A. Prager, Algemajner muzik-leksikon I, Warsze 1936
[pod Apter].
181
N
NACHSTERN Artur (? – ?), skrzypek. Kształcił się
w grze na skrzypcach pod kier. Wacława Kochańskiego
Dyplom uzyskał w 1936. Od 1936 grał w pierwszych
skrzypcach → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej.
W czasie II wojny świat. przebywał w Krakowie.
W 1943 grał w grupie pierwszych skrzypiec w orkiestrze
Filharmonii Generalnego Gubernatorstwa.
150 lat PWSM; „Ruch Muzyczny” 1946 nr 8/9; M. Gołębiowski, Filharmonia
w Warszawie 1901–1976, Kraków 1976.
NACHTIGAL Gustaw (1867 ? – V 1922 Warszawa),
skrzypek, dyrygent zespołów instrumentalnych. Przez
szereg lat był dyryg. orkiestry salonowej w Warszawie.
Ok. 1908 dyrygował orkiestrą w → teatrze Corso.
W 1913 grał ze swoim zespołem w Hotelu Angielskim.
„EMTA” 1899 nr 848, 1901 nr 949; „Rytm” 1922 nr 1.
NACHWALTER Eliasz (1878 ? – ?), dyrygent chórów.
Był dyryg. chórów synagogalnych w Białymstoku,
Krakowie i Warszawie. W 1924 wyemigrował do
Stanów Zjednoczonych. Żył i pracował w Nowym
Jorku.
NADELMAN też Nedelman Róża (ok. 1915 ?
– w czasie II wojny świat., Wilno), pianistka. Mieszkała
i pracowała w okresie międzywojennym w Wilnie.
Występowała na koncertach z orkiestrą Filharmonii
Wileńskiej. Brała też udział w zespołach kameralnych,
m.in. w trio ze skrzypkiem A. → Kantorowiczem
i wiolonczelistą A. → Katzem. W czasie okupacji
niemieckiej przebywała w getcie wileńskim. Uczyła
gry na fortepianie w szkole muz. i pracowała jako
182
akompaniatorka. Grała też w trio ze skrzypkiem S. → Chajkinem i wiolonczelistą Maksem Zajdermanem.
„Muzyka” 1927 nr 4; S. Kaczergiński, Hurbn Vilne: umkum fun di Yidn
in Vilne un Vilner gegnt, Niu Jork 1947; M. Dworzecki, Yerusholayim
de-Lita in kamf un umkum, Pariz 1948; H. Kruk, Togbuch fun wilner
geto, Niu Jork 1961; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jdisze muzik; Fuks,
Straty; M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie lat
NAPARSTEK Hersz Cwi (1895 Warta – 1982
Izrael), klarnecista, fagocista, saksofonista. Od 1903
mieszkał w Łodzi. Pochodził z rodziny klezmerskiej
i od dzieciństwa uczył się gry na klarnecie. Był uczniem A. → Silberberga w → Szkole Muz. Jakuba Winieckiego w Łodzi. Uczył się następnie u prof. Karola
Hilschera. W 1913–1914 grał w orkiestrze teatru
w Kaliszu. Od powstania → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej grał w niej na klarnecie. W 1919–1922
był klarnecistą w orkiestrze Filharmonii Warszawskiej. Od 1922 grał ponownie w Łódzkiej
Orkiestrze Symfonicznej. W 1938 wyjechał do
Palestyny na zaproszenie B. → Hubermana i do 1961
był członkiem Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej,
późniejszej Izraelskiej Orkiestry Filharmonicznej
w Tel Awiwie.
NAROWLAŃSKI Nachman Boruch (? – ?), skrzypek, kameralista, dyrygent, kompozytor. W 1908
uzyskał dyplom kapelm. wojskowego w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1912 był dyryg. obok G. → Lewkowa 60-osobowej orkiestry symfonicznej warszawskiego → Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego „Hazomir”. W 1914 czynny był jeszcze
neumark
w Wa-rszawie jako kameralista. Następnie działał
w Odessie. Skomponował operetkę Sumasszedszaja od lubwi.
1914 nr 11.
NASSBERG Jerzy (2 IX 1892 Warszawa – III 1969
Nowy Jork), pianista, pedagog. Był synem Leopolda.
Kształcił się 1910–1911 pod kier. Marii Badowskiej-Wąsowskiej w Szkole Muz. WTM w Warszawie.
W 1912–1923 kształcił się z przerwami w Konserw.
Muz. w Petersburgu/Piotrogrodzie. Uzyskał tytuł
„swobodnowo chudożnika” w zakresie fortepianu.
Koncertował na terenie ZSRR, został nauczycielem
w Miejskim Konserw. Muz. w Leningradzie. W 1928
powrócił do Polski i do 1939 był prywatnym nauczyciel
em muzyki. Po przejściu przez obóz niemiecki wrócił
w 1945 do Warszawy i pracował w Instytucie im.
F. Chopina. Z ramienia Instytutu wyjechał do Stanów
Zjednoczonych, aby zorganizować obchód 100.
rocznicy śmierci F. Chopina. Pozostał w Stanach
Zjednoczonych i osiadł w Nowym Jorku, gdzie
pracował jako nauczyciel muzyki.
Informacje rodziny; Leksykon muzyków pedagogów.
NASSBERG Leopold (1854 Warszawa – 2 X 1939
Warszawa), pianista, pedagog, kompozytor. Był
ojcem Jerzego. Kształcił się w grze na fortepianie
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Ukończył go
w 1878. Przez szereg lat był prywatnym nauczycielem
muzyki w Warszawie. Ok. 1913 uczył muzyki w Łodzi,
dojeżdżając z Warszawy. W końcu l. 20. zaprzestał
działalności pedagogicznej. Skomponował ok. 30
utworów utrzymanych w dawnym stylu salonowym,
z doskonałą znajomością harmonii i poczuciem
stylu. Wydawał głównie u Wasilija Bessela i Leona
Idzikowskiego.
Okopowej; informacje rodziny; „Nowości Muzyczne” 1909 nr 8; Kalendarz
muzyczny informacyjno-statystyczny na rok 1913, zebr. i ułoż. M. Wilden,
Warszawa 1912.
NEISSER Hugo (? – ?), dyrygent. Działał
w Częstochowie od końca XIX w., prowadził m.in.
orkiestrę dętą fabryki Częstochowianka. Był także
dyryg. amatorskiej orkiestry symfonicznej polsko-żydowskiego → Tow. Śpiewaczego „Lira”, założonego
w 1909 przez kantora A.B. → Birnbauma.
„Młoda Muzyka” 1909 nr 17 [błędnie Neider].
NESLEDA Zoe – zob. Adelstein Zofia
NEUFELD Wanda – zob. Kopecka Wanda
NEUGER Konrad (18 X 1890 Kraków – 15 III 1948
Chicago), pianista, akompaniator, dyrygent, pedagog
śpiewu. Kształcił się w grze na fortepianie w 1897–1908
pod kier. Felicjana Szopskiego, Wiktora Barabasza
i Władysława Żeleńskiego w → Konserw. Tow. Muz.
w Krakowie. Przez pewien czas kontynuował studia
pianistyczne u Teodora Leszetyckiego w Wiedniu.
Uzupełniał ponadto wykształcenie muz. w Monachium.
Karierę dyrygencką rozpoczął w 1911 jako dyryg.
chórów opery w teatrze miejskim w Landshut. Odtąd
aż do końca życia działał poza granicami kraju.
W 1912 przeniósł się do Wiednia, gdzie przez szereg
lat był dyryg. chórów w Volksoper Wien. W 1923–1928
zajmował analogiczne stanowisko w Bawarskim Teatrze Państwowym w Monachium, wreszcie w 1928
–1931 był dyryg. opery w teatrze miejskim w Lipsku.
W 1931 wyjechał do Stanów Zjednoczonych.
Tu przez 2 lata był dyryg. chórów w Philadelphia
Opera House, a następnie również dyryg. chórów
w Metropolitan Opera w Nowym Jorku. W 1939
powołany został na stanowisko dyryg. opery Chicago’s
Hull House w Chicago. Od maja 1947, dotknięty
częściowym paraliżem, zmuszony był zrezygnować
z występów przy pulpicie dyrygenckim. W okresie swej
działalności w Chicago wykładał także teorię muzyki
w jednym z tamtejszych kolegiów muz.
N
[Z. Jachimecki] Z.J., Konrad Neuger (1892–1948). Wspomnienie
pośmiertne; „Ruch Muzyczny” 1948 nr 10; Błaszczyk, Dyrygenci.
NEUMARK Ignacy (27 VII 1888 Płock – 9 II 1959
Haga), dyrygent oper i orkiestr symfonicznych,
kompozytor. Kształcił się w 1906–1910 w grze na
fortepianie pod kier. Carla Wendlinga, w teorii
i kompozycji – Stefana Krehla i Maksa Regera,
a w dyrygenturze – Artura Nikischa w Królewskim
Konserw. Muz. w Lipsku. Następnie został asystentem
dyryg. opery w Badische Staatstheater w Karlsruhe,
w 1911 zaś korepetytorem solistów i dyryg. w Deutsche
Staatsoper w Berlinie. W tym samym roku debiutował
przy pulpicie dyrygenckim w Filharmonii Warszawskiej.
W 1911–1914 działał jako dyryg. w teatrach operowych
w Niemczech: początkowo w Stadttheater w Jenie,
następnie w Theater Bielefeld, wreszcie w Theater am
Nollendorfplatz w Berlinie. Przez kilka lat dyrygował
w krajach skandynawskich, m.in. w 1914–1916
w Edderkoppen Theatre w Kopenhadze, w 1919–1922
183
neumark
Marceli Neumiller
N
w Oslo, gdzie był dyryg. orkiestry symfonicznej
Unii Muz. i stałym dyryg. tamtejszej Orkiestry
Filharmonicznej. W 1922 osiadł w Holandii, gdzie
objął i aż do 1954, z kilkuletnią przerwą wojenną,
zajmował stanowisko stałego dyryg. letnich koncertów
symfonicznych w domu zdrojowym w Scheveningen.
Występował też jako dyryg. innych holenderskich
orkiestr symfonicznych, m.in. Residentie Orkest
w Hadze, orkiestry Concertgebouw w Amsterdamie.
Co roku odbywał ponadto podróże artystyczne,
dyrygując gościnnie koncertami symfonicznymi we
wszystkich większych ośrodkach Europy. Bardzo
często przyjeżdżał do kraju, dyrygując za każdym
razem całym szeregiem koncertów symfonicznych
w Warszawie, Łodzi, Krakowie, we Lwowie. W czasie
II wojny świat. przebywał w Stanach Zjednoczonych,
a po jej zakończeniu powrócił do Holandii i objął swoje
poprzednie stanowisko. Dyrygował gościnnie m.in.
w Norwegii, Belgii, na Węgrzech, w Austrii, Izraelu.
W 1949 bawił na gościnnych występach w Polsce.
Encyclopedie van de muziek, Amsterdam – Brussel 1957; H. Riemann,
Musiklexikon, 12 Aufl. hrsg. von W. Gurlitt, Personenteil, Mainz 1959;
NEUMARK Wiera z domu Sokołow (? – 1942 ?),
pianistka, pedagog. Była uczennicą Henryka Melcera.
Występowała jako solistka od ok. 1909 do 1939, m.in.
184
w Filharmonii Warszawskiej i w Polskim Radiu.
W czasie II wojny świat. przebywała w getcie
warszawskim.
„Przegląd Muzyczny” 1909 nr 5; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
NEUMILLER Marceli (1920 Łódź – po 1975
Kopenhaga), skrzypek, reżyser muzyczny. Studia muz.
odbywał we Francji. W 1935 wziął udział w I → Międzynarodowym Konk. Skrzypcowym im. Henryka
Wieniawskiego w Warszawie. Wyjechał następnie
do Francji, gdzie zastała go wojna. W l. 50. powrócił
do Polski i został reżyserem muz. w Polskim Radiu.
W 1968 wyemigrował do Danii, a stamtąd prawdopodobnie do Francji.
„Muzyka” 1934 nr 3; „Muzyka Polska” 1936 nr 3.
NEUTEICH Marian (29 V 1906 Łódź – 1943
Trawniki), wiolonczelista wirtuoz, kameralista,
dyrygent, kompozytor. Kształcił się w 1921–1930
w grze na wiolonczeli pod kier. E. → Kochańskiego,
w kompozycji – Kazimierza Sikorskiego, a w dyrygenturze G. → Fitelberga i Adama Dołżyckiego
Występował równocześnie jako solista na koncertach, a od 1929 grał na wiolonczeli w Warszawskim
nunberg
Kwartecie Smyczkowym zorganizowanym wraz
z J. → Kamińskim, Z. → Ledermanem i J. → Gornowskim.
Był prezesem orkiestry symfonicznej Związku Tow.
Muz. w Warszawie. W czasie wojny zorganizował na
terenie getta warszawskiego → Żydowską Orkiestrę
Symfoniczną i w ciągu dwóch sezonów jej istnienia był
jej kier. artystycznym i pierwszym dyryg. Komponował
muzykę symfoniczną, kameralną, fortepianową
i pieśni. Był też autorem muzyki do filmów, m.in.:
Młody las (1934), Róża (1936), Dziewczęta z Nowolipek
(1937), Granica (1938). Zamordowany przez hitlerowców w obozie zagłady.
Łoza, Czy wiesz ?; „Ruch Muzyczny” 1945 nr 1, 6; Błaszczyk, Dyrygenci;
SMP II; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona;
B. i L. Armatys, Historia filmu polskiego, t. II (1930–1939), red. J. Toeplitz,
Warszawa 1988; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
NIEMAND Szymon pseud. Buczacki (1911 Lwów
– ok. 2005 Sztokholm), pedagog śpiewu, kompozytor.
Kształcił się w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we
Lwowie, m.in pod kier. J. → Kofflera i Adama Sołtysa.
Do 1968 był prof. Państwowej Wyższej Szkoły Muz.
w Katowicach. Zamieszkał następnie w Szwecji. Dla
Teatru Żydowskiego Idy Kamińskiej skomponował
muzykę do sztuki Altera Kacyzne Der jidiszn opere
(1958). Ogłosił m.in. Enrico Caruso 1873–1921.
W 40. rocznicę śmierci (Katowice 1961), Wybitni polscy
śpiewacy w repertuarze wagnerowskim (Katowice b.d.).
A. Harrtell, I. Karlsson, Ett arbete om Szymon Niemand, Malmö 1994.
Marka Zawirskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Świadectwo ukończenia otrzymał w 1900, dyplom
w 1904. W następnych latach mieszkał w Wiedniu.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Izraelita” 1897 nr 14;
Zylbercwejg, Leksikon IV.
NIETUPSKI Dawid (1880 ? – 13 XII 1940 Warszawa),
skrzypek. Kształcił się w grze na skrzypcach
pod kier. Jana Jakowskiego w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Dyplom uzyskał w 1902. Ok. 1910 grał
w zespole drugich skrzypiec → Orkiestry Filharmonii
Warszawskiej. Ok. 1915 był członkiem zarządu
→ Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego „Hazomir”
w Warszawie.
Okopowej; „EMTA” 1902 nr 979; „Przegląd Muzyczny“ 1911 nr 23, 1912
nr 24, 1918 nr 3.
NIRNSTEIN Stanisław (? Warszawa – ?), pianista.
Kształcił się w Konserw. Ksawerego Scharwenki
w Berlinie. Ukończył ok. 1905 i przez pewien czas był
na tej uczelni prof. gry na fortepianie. Zamieszkał
w Łodzi. Od 1906 uczył w Szkole Muz. Marii
Bojanowskiej, a od 1911 w Konserw. Muz. Heleny
Kijeńskiej-Dobkiewiczowej. Ok. 1914 był prof. gry na
fortepianie w → Szkole Muz. Nauma Podkaminera.
Działał następnie w Łodzi jako prywatny nauczyciel
gry na fortepianie.
N
„Scena i Sztuka” 1908 nr 57; „Młoda Muzyka” 1909 nr 2; A. Pellowski,
Kultura muzyczna Łodzi do 1918 roku, Łódź 1994.
NIEMIROWSKI Aleksander Abraham (23 II 1884
Odessa – ?), dyrygent. Kształcił się w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Dyplom kapelm. wojskowego
otrzymał na tej uczelni w 1906. Został następnie
kapelm. Wołyńskiego Pułku Ułanów w Łomży. Od
1909 dyrygował chórem tamtejszego Tow. Śpiewaczego
„Lutnia”, a od 1912 był także dyryg. orkiestry
Żydowskiego Tow. Muzyczno-Dramatycznego. Po
I wojnie świat. był prof. gry na fortepianie w Szkole
Muzyczno-Dramatycznej w Odessie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Muzykalnyj
kalendar’1909–1914; Nauka i naučnyje rabotniki SSSR, č. VI: Naučnyje
rabotnikii SSSR bez Moskvy i Leningrada, Leningrad 1928.
NIEŚWIEŻSKI Efraim (ok. 1888 ? – ?), pianista.
Był synem kantora Zisela Nieświeżskiego, bratem
C. → Russoto. Występował jako „cudowne dziecko”
już w wieku 8 lat w sali → Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Subiektów Handlowych Wyznania
Mojżeszowego w Warszawie. Kształcił się pod kier.
NUDELMAN Bernard (ok. 1890 ? – ?), wiolonczelista,
pedagog. Kształcił się w grze na wiolonczeli w 1908
–1912 pod kier. Jana Sebelika w Szkole Muz. WTM
w Warszawie. Po I wojnie świat. był przez kilka lat
prof. gry na wiolonczeli w → Wyższej Szkole Muz.
im. F. Chopina przy WTM.
„Kurier Warszawski” 1910 nr 168; „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 7; Polski
kalendarz muzyczny na rok 1919, red. M. Skolimowski, Warszawa 1919.
NUNBERG też Nouneberg Luta Louta (? – ?),
pianistka, pedagog. Czynna była od poł. l. 20. XX w.
w Paryżu. Opracowała nową metodę nauczania gry
fortepianowej. Wydała drukiem Les secrets de la
technique du piano révélés par le film (Paris 1933).
Odczyty na ten temat wygłaszała m.in. w Paryżu,
Zurychu i Berlinie
„Muzyka” 1927 nr 11, 1928 nr 1, 1930 nr 4, 1934 nr 1, 1936 nr 7/12.
185
O
OBERFELD Kazimierz Jerzy pseud. George
Grandchamp (16 XI 1903 Łódź – 23 [24] I 1945
Oświęcim), pianista, kompozytor. Kształcił się
w Łodzi, Warszawie i Paryżu, gdzie zamieszkał
na stałe w 1931. Komponować zaczął w 1925.
Specjalizował się w muzyce filmowej i piosence.
Jego utwory znajdowały się w repertuarze czołowych
pieśniarzy francuskich. Komponował dla Casino
de Paris i Folie Bergère. Napisał muzykę do
kilkudziesięciu filmów produkcji francuskiej.
Ponadto komponował operetki, a także muzykę
symfoniczną, religijną, fortepianową i taneczną.
Szereg jego utworów nagrano na płytach Syrena
Record i Syrena-Electro. Po 1940 przebywał
w Marsylii. Aresztowany przez nazistów, więziony,
wywieziony został do obozu koncentracyjnego
w Auschwitz i zamordowany w czasie ewakuacji
obozu.
„Bluszcz” 1929 nr 4; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
OBERFELD Włodzimierz (ok. 1860 ? – ?), pianista,
pedagog, kompozytor. Kształcił się w grze na fortepianie
w 1871–1879 pod kier. Jana Śliwińskiego i Rudolfa
Strobla w → Warszawskim Instytucie Muz. Uczył
się też dodatkowo gry na flecie pod kier. Kazimierza
Tomaszewskiego tamże. W 1880–1889 pracował na tej
uczelni jako akompaniator. Przez wiele lat czynny był
w Warszawie jako popularny pedagog gry fortepianowej.
Od 1912 prowadził klasę fortepianu w → Szkole Muz.
Józefa Lipiańskiego.
M. Wilden, Warszawa 1912; A. Rutkowska, Działalność pedagogiczna
Instytutu Muzycznego Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967.
186
OGUZ Lejb (? – ?), dyrygent, kompozytor. W 1933
–1939 był dyryg. chóru i orkiestry Teatru Kameralnego
i Małych Form Dawke w Wilnie. Współpracował też jako
kompozytor z tamtejszym teatrem lalkowym Majdim.
L. Ran, Finf un tsvantsik yor „Yung Vilne”, Niu Jork 1955; Yidisher teater
in Eyrope; Fater, Jidisze muzik.
OLEARCZYK właśc. Rozenfeld Edward (4 III 1915
Rawa Ruska – 1994 Izrael), kompozytor. Kształcił się
pod kier. Zbigniewa Drzewieckiego w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. Lata II wojny świat.
spędził w ZSRR. Po powrocie do kraju był kier.
Zespołu Estradowego Domu Wojska Polskiego.
W 1957 wyemigrował do Izraela. Autor komedii muz.
Melodie miłości (1952–1953) oraz kilkudziesięciu
popularnych pieśni masowych.
OLEWSKI Alter (? – ?), śpiewak, kantor. Na przeł.
XIX/XX w. był kantorem w → Synagodze Praskiej pod
Warszawą.
Enciklopediah szel galujot. Sifri zichron larcit hagolah wedoti,
ed. I. Grinbaum, Jeruszalaim – Tel Awiw 1956.
OPERA I OPERETKA we Lwowie. Od 1842 w Teatrze Skarbka (opera i operetka), od 1900 w Teatrach Miejskich: Wielkim (opera) i Nowości (operetka).
W 1939–1941 w Państwowym Teatrze Opery i Baletu.
Muzykom, których nazwiska wyróżniono kursywą, poświęcono
osobne biogramy.
Dyrygentami byli m.in.: Zygmunt Brückman, Michał
Drucker, Józef Lehrer, Józef Szulc, Bronisław Wolfsthal,
Artur Rodziński, Zdzisław Górzyński, Marian Altenberg,
orgelbrand
Marceli Horowitz, Izrael Hammerman, Jakub Mund.
Solistami byli m.in.: Teresa Arklowa, Józefa
Aszkenaze, Matylda Brühl, Dora Hermelin-Helen,
Stefania Hingler, Amelia Kasprowicz, Dora Kizner-Massini, Wanda Manowska, Karolina Menker, Sydonia
Rotowska, Henryka Stochelska, Leon Bykowski, Wilhelm
Czerwiński, Dawid Gabel, Wilhelm Hilsenrath-Wiliński,
Herman Horner, Leon Jeleński, Maurycy Kaufman,
Antoni Krzemiński, Ignacy Mann, Józef Mann, Herman
Menkes, Jakub Rawner, Leon Recheński, Mateusz
Schlaffenberg, Franciszek Schütz, Marceli Sowilski,
Ignacy Warmuth.
S. Sehnür-Pepłowski, Teatr polski we Lwowie, t. I–II, Lwów 1889–1891;
E. Webersfeld, Teatr Miejski we Lwowie za dyrekcji Ludwika Hellera
1906–1918, Lwów 1917; Plohn, Muzyka; F. Pajączkowski, Teatr lwowski
pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego 1900–1906, Kraków 1961;
E. Warzenica-Zalewska, Teatr Skarbkowski we Lwowie w latach 1864–1890,
[w:] Dzieje teatru polskiego, t. III, Warszawa 1982; A. Stolarska-Zachuta,
J. Michalik, S. Holobuda, Teatr lwowski w latach 1890–1918, [w:] Dzieje
teatru polskiego, t. IV, Warszawa 1987.
OPERA w Warszawie. Od 1799 w Teatrze Narodowym,
w 1833–1939 w Teatrze Wielkim.
osobne biogramy.
Dyrygentami byli m.in.: Adam Minchejmer, Michał
Hertz, Zdzisław Birnbaum, Jakub Hirszfeld, Zygmunt
Singer, Władysław Lewinger, Teodor Ryder, Artur
Rodziński, Bronisław Wolfsthal.
Solistami byli m.in.: Zofia Brajnin, Felicja Kaszowska,
Jadwiga Krużanka-Reissowa, Halina Leska, Stefania
Miller, Regina Pinkert, Izabella Szereszewska, Józefina
Warszawska, Melania Wohl, Franciszek Freszel, Adolf
Grüdiger, Maurycy Landau, Leon Rechtleben, Władysław
Seideman, Marceli Sowilski, Daniel Steinman, Leopold
Sterling, Ignacy Warmuth.
Stulecie Teatru Wielkiego w Warszawie 1833–1933 , red. E. Świerczewski,
Warszawa 1933; Teatr Wielki w Warszawie, red. J. Kański, Warszawa 1965;
Z. Kozak-Wawrzyńska, Kultura muzyczna Warszawy jako tło działalności
Instytutu Muzycznego w latach 1879–1901, Warszawa 1969.
OPERA ŻYDOWSKA przy → Żydowskim Instytucie Muz.
w Wilnie. Istniała w 1922–1940. Początkiem działalności
opery było wystawienie przez Tow. Żydowskiej Muzyki
Ludowej opery Eugeniusz Oniegin P. Czajkowskiego
w przekładzie na jidysz A.J. Grodzieńskiego pod
artystycznym kierownictwem R. → Rubinsztejna. Od 1925
solistów dostarczał → Żydowski Instytut Muz., klasy śpiewu
solowego i klasy operowej pod kier. Jadwigi Krużanki-Reissowej i E. → Igdal. W 1933–1940 wystawiono 7 oper:
Halkę S. Moniuszki, Carmen G. Bizeta, Toscę i Madame
Butterfly G. Pucciniego, Traviatę i Aidę G. Verdiego oraz
Dzwony kornewilskie R. Planquette’a. Przygotowywane
wystawienie Żydówki J.F. Halevy’ego nie wyszło poza
stadium pierwszych prób z powodu wybuchu wojny.
Ostatnim przedstawieniem było wznowienie Aidy pod
dyr. W. → Durmaszkina 10 IX 1940. Oprócz Rubinsztejna
i Durmaszkina dyrygowali: L. → Cejtlin (Eugeniusz
Oniegin), A. → Cymbler (Carmen i Dzwony kornewilskie),
B. → Bagon (Carmen i Dzwony kornewilskie).
Yidisher teater in Eyrope.
OPPENHEIM Henryk (? – ?), inżynier, kolekcjoner
cennych instrumentów. Żył w Sosnowcu. W 1933
użyczył swoich zbiorów na wystawę w Warszawie.
OPPENHEIM Menasze Manas Mieczysław (18 IX
1905 Kresy Wschodnie – 27 X 1973 Nowy Jork), aktor,
piosenkarz, kompozytor. Grał w filmach w jidysz,
produkowanych w Polsce, m.in.: Tkies khaf (1937),
Di freylekhe kabtsonim (1937), Mamele (1938) i Kol
Nidre (1939). Komponował i pisał teksty piosenek.
Był zbieraczem folkloru żydowskiego i wykonawcą na
estradzie koncertowej żydowskich pieśni ludowych.
W czasie II wojny świat. znalazł się na terenie ZSRR.
Po zakończeniu wojny wyemigrował do Ameryki
Południowej. Występował w wielu żydowskich teatrach
w Stanach Zjednoczonych.
O
ORENSZTAJN też Orenstein Izrael (? – ?), właściciel
agencji koncertowej. W okresie międzywojennym
organizował koncerty w Warszawie.
ORGELBRAND Maurycy (1826 Warszawa – 4 XII 1904
Warszawa), księgarz, wydawca. Praktykował u brata,
Samuela, a następnie w księgarni I. Klukowskiego
Maurycy Orgelbrand
187
orkiestra
w Warszawie i A. Zawadzkiego w Wilnie. W 1853
otworzył w Wilnie własną księgarnię ze składem nut.
Wydawał książki, później także druki muz. Wskutek
represji po powstaniu styczniowym przeniósł się do
Warszawy, gdzie kontynuował działalność księgarską
i nakładową. W Wilnie wydał ponad 100 druków muz.,
w Warszawie wznawiał swoje wcześniejsze nakłady
muz., a także publikował utwory kompozytorów
polskich i obcych. Wydawnictwo istniało do 1900.
Słownik pracowników książki; EM PWM VII.
O
ORKIESTRA BRACI AUBER w Tarnowie. Założona
w poł. XIX w. przez Leona Aubera. Po śmierci Leona
w 1888 kierownictwo orkiestry objął jego syn
Arnold, skrzypek, flecista i klarnecista. Pierwotnie
6-osobowy zespół grający na weselach, balach,
w lokalach i ogródkach rozrywkowych, powiększył
się do 15 instrumentalistów i do repertuaru włączył
obok utworów salonowych także odpowiednio
adaptowane popularne utwory symfoniczne. Spośród
braci Auberów, którzy w ciągu lat grali w orkiestrze,
wyróżnili się Jakub, skrzypek, Salomon, wiolonczelista
i dyryg. orkiestry oraz jego następca na tym stanowisku
– skrzypek, Maurycy. Zespół istniał do 1939. Grywał
latem w Iwoniczu-Zdroju.
Informacje rodziny.
ORKIESTRA BRACI TAUBE w Łodzi. Działała już
w 1885. W ciągu lat tworzyli ją m.in.: Zygmunt, Eliasz,
Izydor, Jakub, Stanisław, Michał, Leon Taubowie.
A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do 1918 roku, Łódź 1994.
ORKIESTRA BRACI WOLFSTHAL w Tarnopolu.
Należeli do niej m.in.: Arnold, Bernard, Chuna, Dawid,
Maks, Maurycy Wolfsthalowie.
ORKIESTRA DĘTA FABRYKI BRACI KIPPER
w Warszawie. Ok. 1910 dyrygował Maurycy Lewinsztajn.
ORKIESTRA SALONOWA HELMANA w Zawierciu.
Działała przed I wojną świat.
188
Niemcy. W jej skład wchodzili m.in.: I skrzypce
– A. → Nachstern, II skrzypce – J. → Hein, wiolonczela – Jerzy Schöngut-Strzemieński, solistką była
m.in. L. → Berkwitz.
ORKIESTRA SYMFONICZNA FILHARMONII
WARSZAWSKIEJ. Powstała w 1900. Pierwszym
dyrektorem był Aleksander Reichman.
osobne biogramy.
Dyrygentami byli: Grzegorz Fitelberg, Zdzisław
Birnbaum.
Skład orkiestry w 1900–1901: I skrzypce: Ryszard
Burgin, Maks Fuhrman, Jerzy Horowitz, Paweł
Kochański, Aleksander Moszkowski; II skrzypce:
Grzegorz Fitelberg, Emil Katz, Jakub Winiecki, Salomon
Zakin; altówki: Pantaleon Melodysta, Joachim Rysz;
wiolonczele: Daniel Czerniawski, Izydor Lewak,
Leon Rysz; kontrabasy: Maks Halpern, Fabian
Kusewicki; klarnety: Stanisław Lesser, Maurycy Szulc
(basklarnet); fagoty: Gedali Lewkow; trąbki: Adam
Furmański.
W następnych latach, do 1939 pracowali: I i II
skrzypce: Witold Baruch, Stanisław Dobrzyniec,
Szymon Engländer, Z. Fajansówna, L. Fenigstein,
Mieczysław Fiber, Henryk Fiszman, Artur Flatau,
Mieczysław Fliederbaum, Alferd Ginsburg, Grzegorz
Ginsburg, Zygmunt Grossman, Lili Hakowska, Ludwik
Holcman, Abram Kacman, Jakow Mandelbaum, Ignacy
Mitelman, Artur Nachstern, Dawid Nietupski, Mojżesz
Rysz, Salomon Sanicki, Jakub Surowicz, Dawid Szac,
Mieczysław Sztyglic, Jakub Szulc, Józef Waghalter,
Abe Young, Salomon Zakin, Fryderyk Zweig; altówki:
Czesław Bem, Paweł Ginsburg, Wacław Hoherman,
Pantaleon Melodysta, Joachim Rysz, Henryk Szpilman;
wiolonczele: Józef Bakman, Stanisław Bem, Daniel
Czerniawski, Bolesław Ginsburg, Eli Kochański, Izydor
Lewak; kontrabasy: Maksymilian Halpern, Abraham
Lewit, Józef Łabuszyński; flety: Stefan Kapłan; klarnety:
Jakub Gross, Maurycy Szulc; fagoty: Gedali Lewkow;
trąbki: Adam Furmański, Fryderyk Kaszowski, Eliezer
Rozanel; waltornie: Wolf Kagan; puzony: Ajzyk Bogin,
Józef Majerowicz; perkusja: Jakub Szulc, Roman Szulc.
Kalendarz muzyczny informacyjno-statystyczny na rok 1913, zebr. i ułoż.
Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1932; M. Gołębiowski,
Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Warszawa 1976; 100 lat Filharmonii
w Warszawie.
ORKIESTRA SYMFONICZNA FILHARMONII
GENERALNEGO GUBERNATORSTWA. Powstała
w lipcu 1940 roku w Krakowie. Dyrygentami byli
ORKIESTRA SYMFONICZNA POLSKIEGO
RADIA w Warszawie. Powstała w 1932. W 1935–1939
dyrygentem był G. → Fitelberg. Członkami byli m.in.
ormicki
S. → Dobrzyniec, B. → Ginsburg, J. → Gornowski,
R. → Halber, Józef Kamiński, H. → Kowalska,
Z. → Lederman, T → Lifan, M. → Neuteich, L. → Szulc,
A. → Wiernik.
ką” F. Mendelssohna, Symfonię g-moll W. Kalinnikowa,
Finlandię J. Sibeliusa, Koncert skrzypcowy d-moll
H. Wieniawskiego, a wraz z chórem Tow. – Psalm XLII
F. Mendelssohna.
ORKIESTRA TEATRU ROZMAITOŚCI w Warszawie. Powstała w 1829. Dyrygentami byli m.in.
A. → Sturm i L. → Lewandowski. Członkami jej byli:
L. Lewandowski – I skrzypce, Abraham Lauterfeld
– II skrzypce, I. → Szulc – wiolonczela, A. → Szulc
– kontrabas, Adam Kirschfeld – perkusja.
ORKIESTRA TOWARZYSTWA SPORTOWEGO
„MAKABI” w Wilnie. Ok. 1928 dyrygował Dionizy
Dobkiewicz.
ORKIESTRA TEATRU WIELKIEGO w Warszawie.
Powstała w 1837.
osobne biogramy.
Dyrygentami byli m.in.: Adam Minchejmer, Michał
Hertz, Jakub Hirszfeld, Zygmunt Singer, Władysław
Lewinger, Teodor Ryder, Bronisław Wolfsthal.
Członkami byli m.in.: I i II skrzypce: Jakub Drutman,
Grzegorz Fitelberg, Zygmunt Grossman, Jan Hausman,
Henryk Horowicz, Salomon Kahan, Stanisław Lewi,
Władysław Lewinger, Izydor Liebrecht, Izydor Lotto,
Izydor Lotto junior, Samuel Mickmann, Stanisław
Mitman, Maurycy Rosen, J. Rysz, M. Rysz, S. Sawicki,
Józef Singer, Adolf Sonnenfeld, Jakub Surowicz,
Pinkus Szac, Henryk Szulc, Maks Weinbren; altówki:
Wacław Hoherman, Aleksander Klein, Józef Lustik,
Pantaleon Melodysta, Wolf Miszułowicz, Henryk
Szpilman, Józef Tylka, Szmul Tylka; wiolonczele:
Władysław Aloiz, Abraham Herman, Leon Szulc,
Stanisław Talgrün, Henryk Waghalter; kontrabasy:
Maksymilian Drutman, H. Grünberg, Maksymilian
Halpern, Jakub Lanckoroński; flety: Adam Gold, Michał
Gold, Sonnenberg; obój: Zygmunt Singer; fagot:
Leon Szulc; klarnety: Abram Stromberg, Stanisław
Lesser, Wincenty Sznapper; trąbki: Fryderyk Kaszowski;
waltornie: Arkadi Jegudkin, Joachim Rysz, Bronisław
Szulc; perkusja: P. Unger.
S. Goślicki, Pamiętnik Teatrów Warszawskich za rok 1870, Warszawa 1871;
„EMTA” 1894 nr 551; Album teatralne. Rocznik poświęcony sprawom
teatralnym i artystycznym, r. 1896/97, t. 2, Warszawa 1897.
ORKIESTRA ŻYDOWSKIEGO TOWARZYSTWA
MUZYCZNEGO I LITERACKIEGO „HAZOMIR”
w Łodzi. Istniała od 1908. Koncertowała w Sali
Koncertowej Ignacego Vogla przy ul. Dzielnej.
W składzie symfonicznym liczyła 45 osób. Była
zespołem amatorskim. Dyrygował N. → Podkaminer.
Jej repertuar obejmował III symfonię a-moll „Szkoc-
ORLUK też Arluk Szymon (1904 Wilno – ?), śpiewak.
Uczył się początkowo w Szkole Muz. Treskina w Wilnie,
następnie był uczniem Stanisława Boguckiego
w Warszawie. Śpiewał w operetce polskiej, a następnie
w żydowskiej. W przedstawieniu w 1924 opery Dawid
i Bet-Szeba H. → Kona śpiewał partię tytułową.
Zylbercwejg Leksikon I; Z. Turkow, Di ibergerisene tkufe, Buenos Aires
ORMICKI właśc. Nusbaum Włodzimierz Ernest
(18 V 1905 Kraków – 31 V 1974 Bydgoszcz), pianista,
dyrygent, kompozytor głównie muzyki wokalnej.
Kształcił się początkowo w → Konserw. Tow. Muz.
w Krakowie w grze na fortepianie pod kier. Kazimierza
Krzyształowicza i Wiktora Łabuńskiego, w kompozycji
– Michała J. Piotrowskiego i w dyrygenturze – Bolesława
Wallek-Walewskiego. W 1922–1924 studiował grę na
fortepianie u Ferdinanda Rebaya oraz kompozycję
u Josepha Marxa w Akademii Muz. w Wiedniu.
Następnie uzupełniał muz. wykształcenie w 1924–1926
w Akademii Muz. w Monachium w zakresie kompozycji
pod kier. Waltera Courvoisiera oraz dyrygentury
Zygmunta Hauseggera, Hugo Röhra i Eberhardta
Schwickeratha. Karierę dyrygencką rozpoczął
w 1926 jako korepetytor w teatrze muz. w Krakowie.
W 1927–1929 był korepetytorem i dyryg. orkiestry
teatru związkowego w Solthurn i Biel w Szwajcarii.
Następnie powrócił do Krakowa, gdzie do 1932
działał jako akompaniator i nauczyciel przedmiotów
teoretycznych oraz kier. klasy kameralnej w → Szkole
Muz. im. W. Żeleńskiego. W 1932 zorganizował
i objął dyrekcję orkiestry Stowarzyszenia Młodych
Muzyków w Krakowie. W 1931–1934 występował
jako dyryg. i akompaniator w Wiedniu, odbył
też tournée za granicą. Przez kilka lat był współpracownikiem festiwali wagnerowskich w Bayreuth
i festiwali mozartowskich w Salzburgu. W 1934
–1936 był dyryg. chórów opery w Teatrze Wielkim
w Warszawie, następnie przez rok dyryg. operetki
tamże. Po powrocie do Krakowa był w 1937–1939
kier. artystycznym i dyryg. orkiestry w Teatrze
O
189
Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Warszawskiej
w roku jubileuszu 30-lecia.
Tableau 1931
ortenberg
im. J. Słowackiego. Był ponadto dyryg. chórów,
m.in. Chóru Cecyliańskiego, Krakowskiego Chóru
Kameralnego oraz zespołu wokalnego Krakowska
Czwórka. Po II wojnie świat. objął w 1945 stanowisko dyryg. → Orkiestry Symfonicznej Polskiego
Radia w Katowicach. W 1948–1950 był pierwszym
dyryg. orkiestry Państwowej Filharmonii w Łodzi.
Wykładał także w tamtejszej PWSM. Następnie
przeniósł się do Wrocławia na stanowisko pierwszego
dyryg. orkiestry Filharmonii i Opery Dolnośląskiej.
W 1953 mianowany został kier. artystycznym i pierwszym dyryg. Państwowej Opery Śląskiej w Bytomiu.
Równolegle poświęcał się działalności pedagogicznej, będąc kier. klas dyrygentury kolejno
w PWSM w Łodzi, we Wrocławiu i w Katowicach.
W 1963–1965 był kier. artystycznym i dyryg. Państwowej Filharmonii we Wrocławiu, a od 1965 ponownie dyrygował Wielką Orkiestrą Symfoniczną
Polskiego Radia w Katowicach. Od 1969 był kier.
artystycznym Opery i Operetki w Bydgoszczy. Występował często w różnych miastach Polski jako dyryg.
koncertów symfonicznych.
O
192
Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskego Radia 1945–1955, Stalinogród
1955; Opera Śląska 1945–1955, Stalinogród 1956; 75 lat Wyższej
Szkoły Muzycznej w Krakowie, red. M. Drobner, A. Frączkiewicz,
A. Rieger, Kraków 1963; B. Schaeffer, Almanach polskich kompozytorów
współczesnych, Kraków 1966; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II; „Almanach
Sceny Polskiej” 1969/70–1973/74; S. Hadyna, Włodzimierz Ormicki
odszedł; „Ruch Muzyczny” 1974 nr 18; Państwowa Wyższa Szkoła
Muzyczna we Wrocławiu w latach 1949–1973: fakty i dokumenty, red.
R. Klonowska, M. Zduniak, Wrocław 1976; SBTP II; Kraków muzyczny
1918–1939, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980; Akademia
Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu 1948–1988, red.
K. Kościuszkiewicz et al.,Wrocław 1988; Z dziejów Akademii Muzycznej
w Łodzi (materiały historyczne), cz. I: PWSM 1945–1975, Łódź 1991;
T. Przybylski, Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie: od średniowiecza
do czasów współczesnych, Kraków 1994; Z. Prus, A. Weber, Bydgoski
leksykon operowy, Bydgoszcz 2002; Leksykon muzyków pedagogów.
ORTENBERG Łazarz Lazar (? – ?), altowiolista.
Działał przed I wojną świat. w Łodzi, gdzie uczył gry
na altówce w → Szkole Muz. Nauma Podkaminera. Od
1916 był koncertmistrzem grupy altówek → Łódzkiej
Orkiestry Symfonicznej. W końcu l. 20. mieszkał
i pracował w Warszawie.
OSER Anna (? – ?), nauczycielka. Do 1939
współpracowała z teatrem Robotniczego Tow.
Przyjaciół Dzieci „Baj” przy Warszawskiej Spółdzielni
Mieszkaniowej. W czasie okupacji niemieckiej
przebywała w getcie warszawskim. Zorganizowała
żeńske trio wokalne, w którym sama uczestniczyła. Trio
śpiewało w jęz. polskim i występowało na imprezach
kulturalnych w getcie.
Turkow, Azoy iz es geven; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
OSTROWSKA Helena (ok. 1910 ? – 17 III 1944
Warszawa), śpiewaczka, sopran, mezzosopran.
Występowała od ok. 1929, m.in. w sezonie 1930/31
– na koncercie w Filharmonii Łódzkiej. W czasie
II wojny świat. przebywała w getcie warszawskim.
Występowała jako solistka na koncertach → Żydowskiej
Orkiestry Symfonicznej. Występowała też w operetkach
Księżniczka czardasza i Bajadera I. Kálmána. Udało jej
się opuścić getto kanałami i ukrywała się w Gołąbkach
k. Warszawy. Aresztowana i osadzona na Pawiaku, tam
została zamordowana.
Yidisher teater in Eyrope; R. Domańska, Pawiak – więzienie gestapo:
kronika 1939–1044, Warszawa 1978; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking,
OSZEROWICZ Hercke (? – 1851 Łódź), rzezak
rytualny, śpiewak, kantor. Do 1850 był kantorem
w Łodzi.
P
PALESTER Roman (28 XII 1907 Śniatyń – 25 VIII
1989 Paryż), kompozytor. W grze na fortepianie
kształcił się początkowo w → Instytucie Muz. w Krakowie, a w 1921–1925 pod kier. Marii Sołtysowej
Od 1925 studiował teorię i kompozycję pod kier.
Kazimierza Sikorskiego w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Jego wczesne utwory były
nagradzane na konkursach kompozytorskich i
wykonywane na festiwalach Międzynarodowego
Tow. Muzyki Współczesnej. Komponował uwertury,
suity symfoniczne, wariacje na orkiestrę kameralną,
koncerty fortepianowe, klawesynowe, saksofonowe,
kwartety smyczkowe, pieśni. Jego balet Pieśń o Ziemi
wyróżniony został złotym medalem na Wystawie
Światowej w Paryżu w 1937. Pisał też muzykę dla teatru
i filmu, m.in. do filmów: Młody las, Zabawka, August
Mocny, Nad Niemnem, Ulica Graniczna. W 1945–1949
był prof. kompozycji w Państwowej Wyższej Szkole
Muz. w Krakowie. Od 1947 przebywał na emigracji,
początkowo w Paryżu, następnie w Monachium,
ponownie w Paryżu. W 1952–1970 był kier. działu
kultury w sekcji polskiej Radia Wolna Europa.
Łoza, Czy wiesz ?; Baker’s Biographical Dictionary; Z. Bogdanowicz,
Sylwetki współczesnych kompozytorów polskich, Kraków 1984; Z. Helman, Zastygła rzeka. Roman Palester 1907–1989, „Ruch Muzyczny” 1989
nr 25; T. Kaczyński, Wspomnienie o żyjącym, „Ruch Muzyczny” 1989 nr
21; Krakowska szkoła kompozytorska 1888–1988. W 100-lecie Akademii
Muzycznej w Krakowie, red. T. Malecki, Kraków 1992; EM PWM VII;
Z. Helman, Roman Palester. Twórca i dzieło, Kraków 1999; Lerski; Syrena
PALI-DUBIEŃSKI Arnold – zob. Dubieński-Pali
Arnold
PAŃSTWOWA OPERA DOLNOŚLĄSKA we Wrocławiu. Dyrygentami byli W. → Ormicki i I. → Szabsaj.
PAŃSTWOWA OPERA ŚLĄSKA w Bytomiu. Dyrygentami byli W. → Ormicki i I. → Szabsaj.
PAŃSTWOWA OPERA w Poznaniu. Dyrygentami
byli Z. → Górzyński i R. → Satanowski.
PAŃSTWOWA OPERA w Warszawie. Dyrygentami
byli Z. → Górzyński, A. → Tarski.
PAŃSTWOWE KONSERWATORIUM MUZYCZNE
w Warszawie (ul. Okólnik 1). Powstało w 1918 w wyniku
upaństwowienia Instytutu Muzycznego. Do 1939 uczyli
m.in. B. → Lewenstein – skrzypce i metodyka gry
skrzypcowej; E. → Kochański – wiolonczela; Z. → Singer
– obój; S. → Lesser, W. → Sznapper – klarnet; L. → Szulc
– fagot; F. → Kaszowski – trąbka; M. → Sowilski, F. → Freszel – klasa operowa; G. → Fitelberg – dyrygentura, orkiestra, zespoły, instrumentoznawstwo, klasa operowa;
J. → Wertheim – czytanie partytur, instrumentacja
symfoniczna, Szymon Waljewski – historia muzyki,
instrumentoznawstwo, kontrapunkt; A. → Rodziński był
przez pewien czas w l. 20. asystentem w klasie dyrygentury.
150 lat PWSM.
PARNASOWA z domu Löwenherz Kornelia (1866
? – 1942 Lwów), pianistka. Gry na fortepianie uczyła się
pod kier. Karola Mikulego we Lwowie i M. → Rosenthala
w Wiedniu. Na obchodzie 100. rocznicy urodzin F. Chopina i I Zjeździe Muzyków Polskich we Lwowie 23
–28 X 1910 wygłosiła odczyt: O kajetach Chopina
193
pasternak
[ofiarowanych Marii Wodzińskiej]. Była zbieraczką
pamiątek i dokumentów chopinowskich. Zbiory swoje
przekazała w 1936 Muzeum Historycznemu Miasta
Lwowa.
„Przegląd Muzyczny” 1910 nr 5, 1911 nr 7; „Lwowskie Wiadomości
Muzyczne i Literackie” 1932 nr 68; „Kultura. Tygodnik Literacki,
Artystyczny i Społeczny” 1936 nr 35; „Muzyka” 1937 nr 1.
P
PASTERNAK Józef Aleksander (1 VII 1881
Częstochowa – 2 V 1940 Chicago), pianista,
altowiolista, dyrygent oper i orkiestr symfonicznych. Wcześnie zaczął uczyć się muzyki pod kier.
dziadka i ojca, Zygmunta. W wieku 11 lat grał już
na wszystkich niemal instrumentach. W 1894–1895
kształcił się w grze na fortepianie pod kier. Aleksandra Michałowskiego, a w kompozycji – Zygmunta
Noskowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie.
W 1895 wyjechał na tournée artystyczne po Stanach
Zjednoczonych, koncertując z sukcesem jako pianista
w wielu ośrodkach muz. Po pewnym czasie osiadł
w Stanach Zjednoczonych na stałe. Od 1900 grał na
altówce, w 1903–1909 jako koncertmistrz w orkiestrze
Metropolitan Opera w Nowym Jorku. W 1909–1910 był
asystentem dyryg., a w 1910–1913 dyryg. koncertów
niedzielnych tamże. W 1913–1914 był dyryg. New
Century Opera w Nowym Jorku. Od 1914 zajmował
stanowisko dyryg. letniej opery w Ravinia Park pod
Chicago. Przez 5 lat dyrygował Philadelphia Symphony Orchestra, po czym przez taki sam okres był
dyryg. koncertów popularnych Boston Symphony Orchestra. Od 1916 zajmował ponadto stanowisko naczelnego dyrektora muz. i dyryg. orkiestry wytwórni
płyt Tow. Fonograficznego Victor i Tow. Fonograficznego Stanley. Od 1927 pracował w radiofonii jako
dyrektor muz. i dyryg. działu muzyki symfonicznej
i operowej w Towarzystwie Radiofonii Narodowej.
Current Biography. Who’s News and Why 1963, ed. M. Block, New
York 1963; The ASCAP Biographical Dictionary of Composers, Authors
and Publishers, New York 1966; The National Cyclopedia of American
Biography, vol. XXXVIII, 1953; Błaszczyk, Dyrygenci; Baker’s Biographical
Dictionary.
PASYNOK też Passinok Chaim (4 VIII 1836 Wilno
– ?), skrzypek. Od 15. r.ż. grał na skrzypcach. 2 lata uczył
się u Krupskiego w Wilnie. Teorii i gry na fortepianie
– u kantora Heimana Wasserzweiga tamże. Kształcił się
1863–1864 pod kier. Antoniego Terajewicza, asystenta
H. → Wieniawskiego, w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Petersburgu. W 1864–1865 kontynuował studia
w Konserw. Muz. w Lipsku pod kier. Ernsta Friedricha
Richtera w zakresie teorii muz. i kompozycji. Fortepian
194
studiował pod kier. Wilhelma Tapperta. Uczył się także
gry na skrzypcach i wiolonczeli. W 1893 mieszkał
w Nowym Jorku. Znany był jako dobry muzyk. Podjął
się dyrekcji orkiestry symfonicznej, którą zamierzało
stworzyć Polskie Tow. Muz. w Nowym Jorku.
Album studentów Konserwatorium Muzycznego w Lipsku; „Kraj” 1893
nr 39.
PATRON-HELLER Edwarda Eta (ok. 1915 ? – ?),
pianistka. Kształciła się w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Dyplom otrzymała w 1937.
Występowała jako solistka, m.in. dwukrotnie w Filharmonii Warszawskiej.
„Muzyka Polska” 1937 nr 6; 150 lat PWSM; M. Gołębiowski, Filharmonia
Warszawska 1901–1976, Warszawa 1976.
PERLMUTER Lejzer zwany Lejzerke Lodzer (1807
Litwa – 1887 Łódź), śpiewak, kantor. Początkowo
był kantorem w Łęczycy, Brzezinach i Sieradzu.
W 1851 przeniósł się do Łodzi na zaproszenie Dozoru
Bóżniczego i od 1856 był kantorem gminy żydowskiej
w Łodzi.
Stary cmentarz żydowski w Łodzi. Dzieje i zabytki, Łódź 1938; F. Friedman,
Dzieje Żydów w Łodzi od początku osadnictwa Żydów do r. 1863, Łodź 1935;
A. Pellowski, Życie muzyczne Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
PERLMUTTER Arnold Aron (24 XII 1859 Złoczów
– 1953 Stany Zjednoczone), dyrygent, kompozytor.
Kształcił się w chórze kantora B. → Schorra we Lwowie
do 1875. Powrócił do Gródka Jagiellońskiego, dokąd
ok. 1884 przeniosła się jego rodzina. W Gródku grał
w miejscowej kapeli na skrzypcach i na basie. W 1889
przybył do Lwowa i wstąpił do orkiestry „Harmonia",
gdzie był przez pewien czas zastępcą dyryg. Był też dyryg.
w orkiestrze → Teatru Żydowskiego Jakuba Bera
Gimpla. Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Był
popularnym kompozytorem operetek, od 1903 głównie
do spółki z H. → Wohlem. Współpracowali początkowo
głównie z dramaturgiem Mosze Hurwitzem, później
także z innymi. Ich najpopularniejszą operetką była
Dos pintełe Jid. Ok. 1920 rozwiązał współpracę z Wohlem i od tego czasu pracowali niezależnie.
Zylbercwejg, Leksikon III; S. Perlmutter, Yidishe dramaturgn un teater
PERUTZ Robert (1886 Lwów – 27 II 1934 Cincinnati),
skrzypek wirtuoz, pedagog. W grze na skrzypcach był
uczniem M. → Wolfsthala we Lwowie, Henri Marteau
petersburski
w Genewie i Carla Flescha w Berlinie. Po ukończeniu
studiów przez pewien czas działał we Lwowie. Od
1910 był prof. Konserw. w Valparaiso w Chile, w 1914
powrócił do Lwowa i przez kilka lat był prof. gry na
skrzypcach w → Lwowskim Instytucie Muz. Anny Niementowskiej. W 1920 osiedlił się w Stanach Zjednoczonych. Prowadził Perutz String Quartet i był
prof. Konserw. Muz. w Cincinnati. Odbywał podróże
koncertowe po Stanach Zjednoczonych.
Polski kalendarz muzyczny na rok 1920, red. M. Skolimowski, Warszawa
1920; A. Eaglefield-Hull, A. Einstein, Das neue Musiklexicon, Berlin
1926; Kalendarz muzyczny na rok 1930/31, Warszawa 1930; Kalendarz
Ilustrowanego Kuriera Codziennego, rok VIII, Kraków 1935; The Macmillan
Encyclopedia of Music and Musicians, ed. A. Wier, New York 1938.
PESTER Leon Artur pseud. Pestkowski (ok. 1870
? – ?), śpiewak, bas. Kształcił się w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Był cenionym artystą scen
prowincjonalnych. W 1890 występował w zespole
Łucjana Kościeleckiego w teatrze Belle-Vue
w Warszawie, a w sezonie 1893/94 w zespole teatralnym Czesława Janowskiego w Łodzi, Lublinie,
ponownie w Łodzi, Kaliszu i Siedlcach, w 1898 w zespole
Stanisława Sarnowskiego w Lublinie i Sosnowcu,
w 1899 ponownie w Lublinie. W 1900 był członkiem
kwintetu wokalnego, który urządzał koncerty muzyki
operowej w miastach prowincjonalnych Królestwa
Polskiego. Podobno występował także w Lublanie
i Budapeszcie.
1894 nr 557, 1900 nr 41; SBTP I.
PETERSBURSKI Jerzy (24 IV 1895 Warszawa
– 7 X 1979 Warszawa), pianista, kompozytor muzyki
rozrywkowej. Był bratem Józefa i Stanisława. Kształcił
się w Warszawie i Wiedniu. W okresie międzywojennym
czynny był w Warszawie, gdzie wraz ze skrzypkiem
A. → Goldem stworzyli popularny zespół instrumentalny,
grający w lokalach rozrywkowych stolicy. Z zespołem
tym nagrał też szereg płyt gramofonowych.
Współpracował jako kompozytor z warszawskimi
kabaretami i teatrzykami: Miraż, Czarny Kot, Morskie
Oko, Qui Pro Quo. Po wybuchu II wojny świat. znalazł
się w ZSRR, a stamtąd wydostał się z Armią gen.
An-dersa na Bliski Wschód. Wraz ze skrzypkiem
H. → Go-ldem i wiolonczelistą F. → Melodystą utworzyli
trio. Po wojnie w 1947–1949 mieszkał w Rio de Janeiro,
w 1949–1967 w Buenos Aires, a w 1967–1968
w Caracas. W 1968 powrócił do Polski i zamieszkał
w Warszawie. Autor wielu popularnych piosenek. Jego
Tango Milonga skomponowane w 1928 dla Morskiego
P
Jerzy Petersburski
195
petersburski
Oka pod zmienionym tytułem Donna Clara obiegło
cały świat, a w Stanach Zjednoczonych wykonywał
je Al Jolson. Do jego popularnych przebojów
należą: Już nigdy, Ja się boję sama spać, Odrobinę
szczęścia w miłości, Młodym być, Ostatnia niedziela,
skomponowana w ZSRR Niebieska chusteczka, Nie
ja, nie ty, którą pod francuskim tytułem Amour disait
follie śpiewała Edith Piaf. Komponował też operetki:
Kochanka z ekranu, Kobieta 5012 oraz muzykę do
filmów: Robert i Bertrand, Co mój mąż robi w nocy,
Szczęśliwa trzynastka, Królowa przedmieścia.
Łoza, Czy wiesz; J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967; Fater,
Jidisze muzik; Fuks, Muzyka ocalona; Encyklopedia muzyczna, red.
A. Chodkowski, wyd. I, Warszawa 1995; Lerski, Syrena Record; Z. Adrjański, Kalejdoskop estradowy. Leksykon polskiej rozrywki 1944–1989.
Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002.
P
PETERSBURSKI Stanisław (2 II 1905 Warszawa
– I 1987 Long Island), pianista. Był bratem Jerzego
i Józefa. Był cenionym pianistą jazzowym. Przez wiele
lat współpracował z zespołem instrumentalnym
H. → Golda, grywając w teatrach rewiowych, m.in.
w Morskim Oku, oraz w lokalach rozrywkowych, m.in.
w Adrii i Café Clubie. Podczas II wojny świat. przebywał
w ZSRR, a po jej zakończeniu osiadł w Stanach
Zjednoczonych.
Informacje S.P.; Fater, Jidisze muzik.
152 Władikawkazkiego pp oraz batalionu fortecznego
w Brześciu n. Bugiem. Uczył też muzyki w miejscowej
szkole handlowej.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Gabrilowicz,
Muzykal’nyj kalendar’ 1910–1914.
PEWZNER Mowsza (ok. 1875 Brześć n. Bugiem – ?),
dyrygent, kompozytor. W 1896 uzyskał dyplom kapelm.
wojskowego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Działał
jako muzyk tamże. Ok. 1930 napisał muzykę do rewii Di
regnbogn rewiu, z którą Wilner Trupe jeździła po Polsce.
PFIFFER-LAX Rena (ok 1895 Lwów – ?),
śpiewaczka, sopran. Kształciła się w śpiewie pod
kier. Edmunda Waltera we Lwowie. Specjalizowała
się w repertuarze pieśniarskim. W 1919–1929
była solistką Wiener Staatsoper, a następnie
w Wiener Volksoper. Występowała też jako solistka na
koncertach symfonicznych Wiener Symphoniker oraz
w sali Konserw. Warszawskiego. W 1928 wystąpiła
gościnnie w Operze Warszawskiej, wzięła też udział
w uroczystościach jubileuszowych 100-lecia śmierci
J. Schuberta w Wiedniu. Przez pewien czas była także
solistką Opery Królewskiej w Sofii.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1925/26 nr 4; Plohn,
Muzyka.
PEWZNER Henryk Herman (ok. 1905 Kraków?
– w czasie II wojny świat. ?), pianista, akompaniator.
Nagrywał utwory fortepianowe na płytach wytwórni
Syrena Record w 1927. W 1933 dyrygował orkiestrą
smyczkową wytwórni Syrena-Electro, z którą nagrał
kilka płyt. Z J. → Schüsslerem – skrzypce i A. Sinkowem
– wiolonczela tworzył trio, które występowało na płytach
tej wytwórni. Związany był także z innymi wytwórniami
płyt gramofonowych. Dyrygował obok J. → Zucka
(Cukiermana) orkiestrą wytwórni Parlophon. Pracował
też dla wytwórni Cristal Electro. Ze swoim zespołem
grywał w lokalach rozrywkowych i kawiarniach, m.in.
w kawiarni Loursa w Hotelu Europejskim, w restauracji
Oaza, w Café Clubie. W końcu l. 30. był członkiem
orkiestry F. → Melodysty, a później A. → Flato. Zginął
z rąk nazistów.
PEWZNER Jankiel (ok. 1890 ? – ?), kapelmistrz,
pedagog. Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie. Ukończył go w 1909. Od 1910 był kapelm.
196
PFLASTER Ziuta (? – w czasie II wojny świat. ?),
pianistka. Kształciła się pod kier. Kazimierza Krzyształowicza w → Szkole Muz. im. W. Żeleńskiego
w Krakowie. Ukończyła ją w 1939. Występowała często jako solistka na estradzie koncertowej. Zginęła jako ofiara nazistów.
Fater, Jidisze muzik [błędnie pod Flaster Juta]; Fuks, Straty.
PHILIPP Ludo Ludwik (1 VII 1901 Toustobaby
k. Lwowa – 1970 Anglia), dyrygent teatralny,
kompozytor. Kształcił się w kompozycji i dyrygenturze
pod kier. Franza Schrekera w Akademii Muz. w Wiedniu oraz Rudolfa Niliusa w Nowym Konserw.
tamże. W latach następnych był dyryg. orkiestr
teatralnych w różnych miastach austriackich, po
czym przez pewien czas występował gościnnie jako
dyryg. w krajach skandynawskich i we Włoszech.
Osiadł na stałe w Wiedniu, poświęcając się twórczości kompozytorskiej, zwłaszcza w dziedzinie
piotrowski
operetki. Po zajęciu Austrii przez Niemców powrócił
do kraju i do wybuchu II wojny świat. czynny był
w Warszawie jako akompaniator, dyryg. i kier. muz.
w teatrach operetkowych i rewiowych, m.in. jako
akompaniator w kabarecie „Teatr 13 Rzędów” oraz
dyryg. operetki w teatrze „8.15”. W 1939–1941 był
kier. muz. Lwowskiego Teatru Miniatur, a w 1941
–1947 dyryg. orkiestry 12 Pułku Ułanów Polskich
Sił Zbrojnych na Zachodzie i we Włoszech. Od
1947 pracował jako dyryg. w teatrach operetkowych
i rewiowych w Anglii, aranżował i komponował.
W 1950–1957 napisał muzykę do 6 filmów fabularnych,
m.in. Idyll in the Clouds, Dreams, The Big Hunt
(1968). Był dyryg. zespołu The Symphonia Orchestra.
Skomponował operetkę w 3 aktach Valentino.
Plohn, Muzyka; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik [pod Filip];
P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstlerlexikon, 15 Aufl., Bd I,
Wilhelmshaven 1971.
PIEKAR Nuchim (ok. 1870 ? – ?), dyrygent, kompozytor.
Kształcił się w kompozycji pod kier. Zygmunta
Noskowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Dyplom uzyskał w 1893. Od 1899 prowadził chór amatorski → Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Subiektów Handlowych Wyznania Mojżeszowego w Warszawie. W 1899 chór dał pierwszy występ publiczny.
PIETRUSZKA też Pietruszko Seweryn Szabse
(12 II 1896 Opatów – w czasie II wojny świat., Oświęcim), skrzypek, dyrygent orkiestr symfonicznych.
Kształcił się w grze na skrzypcach w → Szkole Muz.
Jakuba Winieckiego w Łodzi. Przez szereg lat był
pierwszym skrzypkiem i koncertmistrzem → Łódzkiej
Orkiestry Symfonicznej. Występował też jako dyryg. tej
orkiestry, prowadząc często popularne poranki oraz
koncerty w Polskim Radiu. Ponadto przez pewien
czas był dyryg. orkiestry w Teatrze Miejskim w Łodzi,
a także w teatrze rewii Banda. W czasie wojny został
deportowany do Auschwitz.
Błaszczyk, Dyrygenci; Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, Łódź
1975.
PINKERT Regina (1869 Warszawa – 28 V 1931
Mediolan), pianistka, śpiewaczka. Kształciła
się w śpiewie początkowo u Tytusa Mikulskiego
w Warszawie, następnie w Berlinie. W 1884 ukończyła
studia w zakresie gry na fortepianie w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Od 1886 występowała w → Operze
w Teatrze Wielkim w Warszawie. Od 1887 w zespole
Seweryn Pietruszka
Warszawskich Teatrów Rządowych. W 1889 wyjechała
na dalsze studia do Mediolanu. W 1890 występowała
w Portugalii, a w 1891 w Londynie. W 1892 debiutowała
w Mediolanie. W 1893 śpiewała w Rzymie, w 1894/95
w Madrycie, Kadyksie i Monte Carlo, 1895 w Buenos
Aires, Monte Carlo i Turynie, 1896 w Rzymie, 1897
w Mediolanie, 1898 w Monte Carlo, w 1899–1903
w Neapolu. W grudniu 1902 wystąpiła w Krakowie, we
Lwowie i w Warszawie, budząc powszechny zachwyt.
W 1903–1905 ponownie występowała w Warszawie.
W 1906 śpiewała w Rzymie, w sezonie 1906/07
w Metropolitan Opera w Nowym Jorku. Po ustąpieniu
ze sceny zajęła się pracą pedagogiczną.
P
encyklopedyczny, Warszawa 1888; „EMTA” 1902 nr 1001; W.H. Seltsam,
Metropolitan Opera Annals: a Chronicle of Artists and Performances, New
York 1947; SMP II; SBTP I; Index to women of the world from the ancient
to modern times. Biographies and portraits by N.O. Ireland, Westwood,
Mass. 1970; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit.
Aufl., Bd IV, Bern 1997.
PIOTROWSKI właśc. Pietrow Aleksander Abraham
(1870 Rosja – 1938 Warszawa), pianista, akompaniator,
dyrygent, kompozytor. Po I wojnie świat. czynny był
w Warszawie jako kier. zespołów instrumentalnych,
m.in. w 1919 prowadził kwintet salonowy
w kinie Nirwana. Pracował następnie jako pianista
w kabaretach, m.in. w Qui Pro Quo i w kinoteatrze
Bomba na ul. Zamoyskiego na Pradze. Działał też
jako dyryg. w teatrach, od 1925 w teatrze Eldorado,
w 1926–1935 w teatrze Mignon. Komponował muzykę
taneczną. Autor kilku operetek: Szalona noc, Dzidzia,
Książę z mansardy, Królowa shimmy, Wściekły lotnik, Ira
oraz utworów tanecznych, m.in. I ja muszę tolerować.
197
pirożnikow
P
Czynny był także jako akompaniator, korepetytor
solistów i pedagog gry fortepianowej.
XX w. uczyła w → Konserw. im. K. Szymanowskiego
tamże.
Plohn, Muzyka.
PIROŻNIKOW Izrael Izaak, Icchak (8 V 1859
Konstantynogród n. Dnieprze – 1933 Nowy Jork),
skrzypek, kapelmistrz wojskowy, pedagog, wydawca.
Kształcił się w grze na skrzypcach w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Od 1881 uczył muzyki w Wileńskim
Żydowskim Instytucie Nauczycielskim. Prowadził
tam orkiestrę i chór. Był kapelm. wojskowym w Dyneburgu, a następnie w Wilnie. Uczył na skrzypcach
i koncertinie. Rozwinął i spopularyzował w Wilnie
grę na koncertinie wśród szerokich mas. Sam koncertował na tym instrumencie w Europie i Ameryce.
Grał też w Wilnie na skrzypcach. W 1900 utracił posady kapelm. wojskowego i nauczyciela muzyki
w Instytucie Nauczycielskim i otworzył żydowskie
wydawnictwo i żydowską drukarnię w Wilnie. Założył
pierwsze w Wilnie żydowskie towarzystwo śpiewacze i wykonywał we własnym przekładzie na jidysz
utwory rosyjskie i polskie, m.in. Taniec szkieletów
K. Studzińskiego. Związany był z Bundem. W 1912
wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Związany
był z ruchem śpiewaczym w Nowym Jorku.
PLOTNIKOW Maria (? – ?), pianistka. Od 1924 uczyła
gry na fortepianie w → Żydowskim Instytucie Muz.
w Wilnie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; American Jewish Year
Book 5694, vol. 35 (1933–1934), ed. H. Schneiderman, Philadelphia 1933;
Zylbercwejg, Leksikon III.
PLOHN Alfred (2 XI 1882 Praga – ?), sprawozdawca
muz., organizator życia muz. Kształcił się pod kier.
Stanisława Niewiadomskiego i M. → Wolfsthala
w Konserw. Galic. Tow. Muz., a następnie w → Szkole
Gry na Fortepianie Teodora Pollaka we Lwowie. Od 1904
był sprawozdawcą muz. „Gazety Wieczornej”, „Głosu”
i „Słowa Polskiego” a od 1919 – „Chwili”. W 1918–1921
był też sekretarzem redakcji „Gazety Muzycznej”.
W 1919 był współzałożycielem, a następnie wieloletnim prezesem → Żydowskiego Tow. Muz. Publikował
albumy utworów na fortepian, skrzypce, gitarę i mandolinę. Autor prac: Muzyka we Lwowie a Żydzi (1936),
Szkoła gry na mandolinie (1911), Praktyczna szkoła
gry na gitarze (1912), Szkoła gry na cytrze (1914).
Almanach żydowski, Lwów 1937.
PLOHN Łucja (? – ?), pianistka, pedagog. W grze na
fortepianie była uczennicą T. → Pollaka. Przez szereg lat
uczyła gry na fortepianie we Lwowie, m.in. w → Szkole Gry na Fortepianie Teodora Pollaka. W końcu l. 30.
198
2001 nr 525.
PŁOŃSKI właśc. Spiegel Edmund (23 VIII 1901
Lwów – 25 IX 1972 Kraków), śpiewak, bas-baryton.
Ukończył szkołę dramatyczną przy → Konserw.
Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. W śpiewie ksztacił
się pod kier. Augusta Dianniego i W. → FlamPłomieńskiego tamże. W 1919 wstąpił do objazdowego Teatru Dramatycznego Henryka Cudnowskiego,
w 1920–1921 jeździł z teatrem frontowym po Małopolsce i Wołyniu. W sezonie 1921/22 był członkiem zespołu Teatrów Miejskich we Lwowie, w następnym – Teatru Wielkiego w Poznaniu. W 1923
–1925 śpiewał ponownie we Lwowie, w sezonie
1925/26 był solistą opery w Teatrze Polskim w Katowicach, w 1926–1930 ponownie we Lwowie, w sezonie 1930/31 ponownie w Katowicach, w 1932–
1935 znów w Operze Lwowskiej. W 1935–1939
był solistą opery w Teatrze Wielkim w Warszawie.
Po II wojnie świat. pracował w administracji
teatru w Częstochowie następnie, aż do emerytury w 1969 – jako aktor.
Plohn, Muzyka; Łoza, Czy wiesz ?; SBTP II.
PODEMSKI Beniamin Benjamin (1890 Ryga – po
1954 Stany Zjednoczone), perkusista. Był bratem
Michała. Uczył się w Konserw. w Rydze. Grał
w 1908 w orkiestrze → Żydowskiego Tow. Muz. i
Literackiego „Hazomir” w Łodzi, następnie ok.
1910 w orkiestrze Opery i orkiestrze teatru Thalia.
Do 1923 pracował w Łodzi. W 1923–1954 grał
na instrumentach perkusyjnych w Philadelphia
Symphony Orchestra. Uczył też gry na nich. Autor
popularnego podręcznika Standard Snare Drum
Method Including Double Drums and Introduction
to Timpani (New York, 1940 i kilka wydań do 2002).
PODEMSKI Michał (? – ?), puzonista. Był
bratem Beniamina. Przed I wojną świat. grał
pollak
kowa, Finlandię J. Sibeliusa, Koncert skrzypcowy
d-moll H. Wieniawskiego, Symfonię Szkocką a-moll
i Psalm 42 F. Mendelssohna na chór i orkiestrę. Powrócił następnie do Rosji i działał jako pedagog w Petersburgu.
„Neue Lodzer Zeitung” 1904 nr 17; R. Iżykowski, Nauczanie muzyki
w Łodzi 1906–1918, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły
Muzycznej w Łodzi” 1974 nr 3.
PODRABINEK Majer (20 XII 1896 ? – V 1982 Jerozolima),
śpiewak, tenor liryczny, kantor. Był kantorem w Białymstoku. W 1928 został, jako następca M. → Kusewickiego, kantorem w → Wielkiej Synagodze Miejskiej
w Wilnie. Przeżył okupację i wyjechał do Stanów
Zjednoczonych. Zmarł w czasie wizyty w Izraelu.
Fater, Jidusze muzik.
Beniamin Podemski
w czasie przedstawień → Teatru Wielkiego Icchaka
Zandberga w Łodzi. Od 1915 był członkiem → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej. W 1935 ubiegał się
o miejsce w organizowanej przez B. → Hubermana
Palestyńskiej Orkiestrze Symfonicznej, ale nie został
zakwalifikowany.
Fater, Jidisze muzik; Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, Łódź
1975.
PODKAMINER Naum (31 V 1876 Odessa – ?),
trębacz, dyrygent, pedagog. W 1888–1893 uczył się
w klasie cornet à piston D.G. Parpurina w Szkole Muz.
Ces. Ros. Tow. Muz. w Odessie. W 1893–1897 kształcił
się w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu, gdzie
był uczniem Hermanna Graedenera, Richarda Fuchsa
i Ferdynanda Löwe, a w grze na trąbce Františka
Bláhy. W 1897–1898 kształcił się w Konserw. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Petersburgu pod kier. Wasilija Wurma.
W 1898 uzyskał tytuł „swobodnego chudożnika”. Odbył
też obowiązkowe studia z teorii. Po 1898 studiował
w Lipsku u Richarda Hoffmana teorię i kompozycję.
W 1902 przybył do Łodzi. Początkowo został źle przyjęty
i prowadzono przeciwko niemu agitację. Założył w 1904
własną szkołę muz., która z biegiem czasu wybiła się na
czoło szkół łódzkich. Wcześnie rozpoczął też działalność
jako dyryg. koncertów symfonicznych i chóralnych.
W 1903 zorganizował orkiestrę symfoniczną i 7 X
1903 dał pierwszy koncert. Od 1906 był przez kilka lat
dyryg. 45-osobowej orkiestry symfonicznej i chórów
→ Żydowskiego Tow. Muz. i Literackiego „Hazomir”
w Łodzi. Koncertowali w Sali Koncertowej Ignacego
Vogla. Wykonywali m.in.: Symfonię g-moll W. Kalinni-
POLESKI Aleksander (? – ?), skrzypek, altowiolista.
Kształcił się w grze na skrzypcach pod kier. Wandy
Halka-Ledóchowskiej w → Konserw. Muz. w Wilnie.
Do II wojny świat. działał w Wilnie. Był członkiem
→ Kwartetu Wileńskiego z A. → Kontorowiczem,
I. → Stołowem i A. → Katz-Catell. Występował też
jako solista na koncertach. Po wojnie w l. 50. był koncertmistrzem grupy I skrzypiec orkiestry Państwowej
Opery w Warszawie i → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej.
P
POLLAK Teodor (1866 Teltsch, Morawy – 30 XII 1916
Wiedeń), pianista, pedagog, kompozytor. W 1877–1884?
kształcił się w grze na fortepianie pod kier. Juliusza
Epsteina, Antona Doora i Wilhelma Schennera
w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Pracował
także pod kier. M. → Rosenthala. Przez wiele lat czynny
był jako pedagog muz. we Lwowie. Występował też
jako solista, m.in. w 1898 na koncercie WTM. Był prof.
i kier. Szkoły Muz. Ludwika Marka (Pauliny Markowej),
ponadto kier. artystycznym Lwowskiego Liceum Muz.
Marii Wełeszczukowej. W 1908 był prof. najwyższego
kursu fortepianu oraz kier. artystycznym Lwowskiego
Liceum Muz. Prowadził również własną → Szkołę Gry
na Fortepianie. Wykształcił wielu wybitnych uczniów,
jednym z nich był S. → Askenaze. Komponował muzykę
fortepianową.
„EMTA” 1898 nr 791–793; Almanach żydowski, Lwów 1937; Almanach
i leksykon żydostwa polskiego, t. II–III, Lwów 1938; SMP II.
199
połączone teatry
POŁĄCZONE TEATRY REWIOWE SAMBATION
– AZAZEL w Warszawie. Powstały w końcu l. 30. XX w.
Kierownikiem muz. był S. → Prizament.
POMMERS właśc. Pomeraniec Leon (12 X 1914
Prużany, obw. brzeski – 7 VI 2001 Forest Hills,
Stany Zjednoczone), pianista, akompaniator,
pedagog. Od 1936 mieszkał w Warszawie. Uczył się
gry na fortepianie początkowo u F. → Libermana
w Warszawie, następnie w Państwowym Konserw.
Muz. w klasie fortepianu Zofii Ciborowskiej-Buckiewiczowej. Grał w orkiestrze H. → Warsa, brał
udział w nagraniach płyt wytwórni Syrena Record.
W czasie II wojny świat. przez Rosję, Japonię, Indie,
Australię i Kanadę dotarł do Stanów Zjednoczonych.
Pracował jako akompaniator, m.in. Eriki Morini,
Zina Francescattiego i Nathana Milsteina. Po
wojnie mieszkał w Nowym Jorku i działał jako
wirtuoz, akompaniator oraz pedagog. Był prof.
w Departamencie Muzyki w Queen’s College
Miejskiego Uniwersytetu Nowojorskiego.
Informacje L.P.; Who’s Who in American Music, 2. ed., ed. H. Cohen, New
York 1985; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia [pod Pomeraniec].
P
PORTNOJ Fryderyk (ok. 1910 ? – ?), pianista. Kształcił się ok. 1932 na kursie mistrzowskim L. → Münzera w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie.
W 1937 uczestniczył w III → Konk. Pianistycznym im.
F. Chopina w Warszawie i otrzymał dyplom honorowy.
Po II wojnie świat. mieszkał w Izraelu. W 1950 wystąpił
w Filharmonii Warszawskiej.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1927 nr 7/8, 1929 nr 7/8,
1933 nr 74; „Muzyka” 1932 nr 5/6, 1935 nr 8/9, 1937 nr 3; „Muzyka Polska”
1935 nr 2, 1936 nr 3, 12, 1939 nr 2; „Echo” 1936/37 nr 7; Niewiarowska,
Kronika Międzynarodowych Konkursów.
POZNER Meir (6 XI 1890 Płock – 1931 Nowy Jork),
śpiewak, kantor, dyrygent, kompozytor. W wieku 16 lat
przeniósł się do Londynu, gdzie ukończył szkołę muz.
i został kantorem w synagodze. W 1919 wyjechał
do Stanów Zjednoczonych i został dyryg. chóru im.
Szolema Alejchema w Nowym Jorku. Współpracował
jako dyryg. chóru z kantorem Josele Rosenblatem.
Autor operetki Ezra un Nehemiah.
J. Przedpełski, Żydzi płoccy. Dzieje i martyrologia 1939–1945, Płock 1993.
PRAGER Adam (ok. 1900 ? – ?), muzyk, pedagog.
W poł. lat 20. uczył śpiewu w gim. żeńskim Marii
Dicksteinowej w Warszawie. Razem z D. → Ajzen200
sztadtem opracował Algemajner muzik-leksikon
(Warsze 1935–1936), który po ukazaniu się 3 zeszytów
(A–G) przestał wychodzić.
Zagórowski, Spis nauczycieli I.
PRAGER Regina (ok. 1866 Lwów – 1949 Nowy Jork),
śpiewaczka, sopran dramatyczny. Przygotowywała
się do kariery operowej, ale pod wpływem Abrahama
Goldfadena związała się z teatrem żydowskim.
Rozpoczęła karierę jako primadonna w → Teatrze
Żydowskim Jakuba Bera Gimpla we Lwowie. W 1895
zaangażowana została do Windsor Theater w Nowym
Jorku. W następnych latach występowała w Thalia
Theater, Second Avenue Theater.
Zylbercwejg, Leksikon III; Yidisher teater in Eyrope.
PRESS Józef (3 [15] I 1881 Wilno – 4 X 1924 [1925]
Rochester, Stany Zjednoczone), wiolonczelista,
pedagog. Był synem Izaaka, trębacza orkiestry
teatralnej w Wilnie, bratem Michała. Kształcił
się w grze na wiolonczeli pod kier. M. → Weinbrena w Wilnie, następnie Alfreda von Glena
w Konserw. Moskiewskim, uzyskując dyplom ze złotym
medalem. Do wybuchu I wojny świat. koncertował
i uczył gry na wiolonczeli w Konserw. Ces. Ros.
Tow. Muz. w Petersburgu. W tym czasie wraz z bra
tem Michałem i jego żoną Mauriną, pianistką,
tworzyli sławne Rosyjskie Trio, występując w Rosji
i Europie Zachodniej. Od 1920 czynny był w Stanach
Zjednoczonych. Debiutował w 1921 i odbywał podróże
koncertowe. Został następnie koncertmistrzem grupy
wiolonczel w Rochester Symphony Orchestra. Był też
członkiem założonego w 1922 Kilbourn Quartett oraz
prof. gry na wiolonczeli w Eastman School of Music
w Rochester.
G. Saleski, Famous Musicians of a Wandering Race, New York 1927;
Wininger, National Biographie; Brückner, Rock, Judentum.
PRESS Michał (29 VIII 1872 Wilno – 22 XII 1938
Lansing, Michigan), skrzypek, dyrygent, pedagog. Był
synem Izaaka, trębacza orkiestry teatralnej w Wilnie,
bratem Józefa. Kształcił się w grze na skrzypcach
w rodzinnym mieście. Mając 13 lat, grał na skrzypcach
w orkiestrze teatru w Wilnie, mając 17 lat, został
asystentem dyryg., Wacława Suka. Przez kilka lat
jako dyrygent Tow. Operowego Kartajewa odbywał
tournée po Rosji. W 1897 wstąpił do Konserw. Ces.
Ros. Tow. Muz. w Moskwie, gdzie studiował grę na
pullman
skrzypcach pod kier. Jana Hřímalý, uzyskując w 1900
dyplom ze złotym medalem. Następnie był członkiem
i kier. zespołów kameralnych. W 1901–1904 wykładał
w Szkole Muz. Tow. Filharmonicznego w Moskwie.
W 1906–1914 odbywał wraz ze swoim bratem Józefem
i jego żoną Mauriną, tournée koncertowe po Europie.
W 1915–1918 był prof. Konserw. w Moskwie. W 1919
–1921 był dyryg. orkiestry symfonicznej w Göteborgu
w Szwecji. W 1922 wyjechał do Stanów Zjednoczonych.
Początkowo był prof. Instytutu Curtisa w Filadelfii,
dyrygował też gościnnie Filadelfijską Orkiestrą
Symfoniczną. W 1926 dyrygował gościnnie Boston
Symphony Orchestra. Od 1928 był kier. klasy gry na
skrzypcach w Uniwersytecie Stanu Michigan w East
Lansing.
z którą koncertował także w okolicznych miastach.
Wyemigrował do Ameryki Południowej.
Wininger, National Biographie; G. Saleski, Famous musicians;
Bio-bibliographical Index of Musicians in the United States of America
since Colonial Times, Washington 1956; Błaszczyk, Dyrygenci; C.E. Claghorn, Biographical Dictionary of American Music, New York 1974;
ed. by B. Bohle, New York 1975.
A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994; A. Kempa,
M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny, t. I, Łódź 2001.
PRIZAMENT Szlojme Salomon (6 IX 1889 Uchanie
[Hibiniew] k. Rawy Ruskiej – 1973 Buenos Aires),
aktor, dramaturg, dyrygent, kompozytor. Był synem
badchena Mosze, zwanego Hibinewer. Studia muz.
odbywał pod kier. Juliusza Wolfsohna w Wiedniu.
Pisał muzykę dla wędrownego teatru żydowskiego
i dyrygował operetką. Współpracował z trupami Bera
Harta, Meltzera, Zygmunta Feinmana i → Teatrem
Żydowskim Norberta Glimera. W 1910 był dyryg. teatru
Ukrajinska Besida we Lwowie. Ok. 1914 mieszkał
w Kołomyi? W 1927 pisał ilustracje muz. dla → teatru
Sambation w Warszawie. W 1928 był kier. muz. → teatru Azazel w Warszawie. Skomponował ilustrację
muz. m.in. do Medei J. Gordina, a także do sztuki
Di lustike nacht J. Lateinera, Symchele szajgec i Di
blumen kenigin I. Szczegola, Grine felder P. Hirszbejna.
Sporadycznie występował jako aktor, m.in. w filmach Di
pojlisze felder (1929) i Mamełe (1938). Komponował też
pieśni. W czasie II wojny świat. przebywał początkowo
we Lwowie, a następnie w ZSRR. Od 1949 mieszkał
w Argentynie.
Grudberg-Turkow, Jidisz teater in Pojln, Warsze 1951; Zylbercwejg,
Leksikon III; Z. Turkow, Di ibergerisene tkufe, Buenos Aires 1961; Yidisher
teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik.
PRUM Szmaja (1910 Dobrzyń n. Drwęcą – ?),
skrzypek, dyrygent. Kształcił się w Konserw. Muz.
w Toruniu. Prowadził orkiestrę kameralną przy
Stowarzyszeniu Sportowym „Makabi” w Dobrzyniu,
PRYBULSKI Lazar (10 VI 1879 Kobryń – 8 IV 1928
Warszawa), lekarz dermatolog, śpiewak. Ukończył
studia medyczne na Uniwersytecie w Dorpacie.
Mieszkał i praktykował w Łodzi. Był współzałożycielem
→ Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej i członkiem zarządu
Filharmonii. Występował jako solista w powstałym
w 1915 pierwszym Łódzkim Kółku Operowym. Jako
pierwszą wystawiono 5 VIII 1915 w teatrze Thalia operę
Trubadur G. Verdiego. Był też recenzentem muz. gazety
„Lodzer Togblat”.
.
PRYWATNY LWOWSKI INSTYTUT MUZYCZNY.
Właścicielem i dyrektorem w l. 30. był R. → Fiszler.
Uczyli: Maria Bergnerowa, R. Fiszler, S. Loewenson
– fortepian; B. → Gimpel, M. → Rak, L. → Sak – skrzypce;
Ignacy Schacht – cytra; J. → Hand – instrumenty dęte,
a L. Sandel – gimnastyki rytmicznej.
PRZEMYŚLER Leopold (4 XII 1884 Warszawa
– ?), skrzypek. Kształcił się w grze na skrzypcach
w 1892–1895 pod kier. M. → Rosena w Warszawie,
następnie Josepha Joachima w Berlinie. W 1895
wystąpił jako „cudowne dziecko” na koncercie
w Sali Resursy Obywatelskiej w Warszawie. Do 1933
był koncertmistrzem w orkiestrze Opery w Królewcu.
Jego dalszych losów nie udało się ustalić.
P
„EMTA” 1896 nr 646, 1898 nr 768, 769, 784; Stengel, Gerigk, Juden.
PULLMAN Szymon (15 II 1890 Warszawa – 1943
Treblinka), skrzypek wirtuoz, kameralista, pedagog,
dyrygent. Uczył się początkowo gry na skrzypcach
w Warszawie pod kier. H. → Hellera, w 1905–1909
zaś pod kier. Leopolda Auera w Konserw. Ces.
Ros. Tow. Muz. w Petersburgu. Od 1910 działał na
terenie Warszawy jako pedagog gry na skrzypcach,
odbywał także podróże koncertowe jako wirtuoz.
W 1913 kontynuował studia wiolinistyczne pod kier.
Martina Pierra Marsicka w Narodowym Konserw.
Muz. w Paryżu. W 1915–1921 rozwijał ożywioną
działalność jako kier. i dyryg. zorganizowanej przez
siebie orkiestry kameralnej, koncertując zazwyczaj
w sali Hermana i L. → Grossmanna w Warszawie.
201
purman
Na tym stanowisku w 1931 zainicjował organizowanie
wieczorów kameralnych, w czasie których w ciągu
szeregu lat dyrygował zespołem złożonym ze swoich
uczniów. Po zajęciu Austrii przez Hitlera przeniósł
się do Paryża. Latem 1939 przyjechał do Warszawy
do rodziny i tu zaskoczył go wybuch II wojny świat.
W czasie okupacji dyrygował kilkakrotnie → Żydowską
Orkiestrą Symfoniczną na terenie warszawskiego
getta. Zginął w obozie śmierci.
„Tygodnik Ilustrowany” 1918 nr 17; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg.
E.H. Müller, Dresden 1929; J. Reiter, 25 Jahre Neues Wiener
Konservatorium 1909–1934, Wien 1934; Stengel, Gerigk, Juden; J. Turkow,
Azoy iz es geven, Buenos Ayres 1948; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze
Muzik; Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona; tenże, Pullman Szymon;
PSB XXIX; Engelking, Leociak, Getto warszawskie; S. Gilbert, Music in
the Holocaust. Confronting Life in the Nazi Ghettos and Camps, Oxford
2005; Leksykon muzyków pedagogów.
Szymon Pullman
P
202
W 1920 zorganizował też i prowadził kwartet smyczkowy
tamże. W 1921 przeniósł się na stałe do Wiednia i do
1939 był prof. gry na skrzypcach i altówce oraz kier.
klasy kameralnej w Nowym Konserw. Wiedeńskim.
PURMAN z Rubinrotów Sylwia Cyrla (ok. 1890 ? – ?),
pianistka, pedagog. Uczyła się gry na fortepianie
pod kier. Aleksandra Michałowskiego w → Instytucie
Muz. w Warszawie, uzyskując dyplom w 1912.
W okresie międzywojennym była nauczycielką muzyki
w Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Informacje przyjaciół.
R
RAABE Emma z męża Burg (2 VI 1877 Przemyśl – 6 VII
1927 Berlin), śpiewaczka, sopran koloraturowy.
Kształciła się początkowo w grze na fortepianie
pod kier. Karola Mikulego we Lwowie, a następnie
Antona Rubinsztejna w Petersburgu. W śpiewie była
uczennicą Adeliny Paschalis-Souvestre w Dreźnie.
W 1895–1896 była solistką w teatrach w Bratysławie,
w 1896–1899 w Brnie. Po roku pracy w operze w Düsseldorfie zamieszkała w Berlinie, występując w różnych teatrach berlińskich. Występowała gościnnie w Wiedniu, Lipsku, Hamburgu, we Frankfurcie
n. Menem, w Brunszwiku i we Wrocławiu. W 1907–1908
występowała na estradzie w Stanach Zjednoczonych.
Od 1904 prowadziła też działalność pedagogiczną.
P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler Lexikon, 15. Aufl.,
Bd I, Wilhelmshaven 1971; The New Grove Dictionary XX.
RABEC Szmul (ok. 1895 ? – ?), pianista, dyrygent.
Kształcił się w grze na fortepianie w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Dyplom otrzymał w 1914. Mieszkał
w Lublinie i prowadził 30-osobowy chór robotniczy.
sopran. W 1897 przeniosła się wraz z rodziną do
Włoch. Kształciła się w śpiewie pod kier. Barbary
Marchisio w Neapolu. Debiutowała w 1912 w Neapolu.
W 1913 śpiewała w Parmie. Zaproszona do Stanów
Zjednoczonych występowała w Chicago i Filadelfii.
Występowała gościnnie w Londynie i Mediolanie, gdzie
przez 3 sezony w 1924–1926 śpiewała w teatrze La
Scala. Wraz z mężem, barytonem Giacomo Riminim,
otworzyła w 1947 szkołę śpiewu w Chicago.
W. Panek, Rosa Raisa – wielka białostoczanka, [w:] Kariery i legendy.
Szkice o artystach polskiej sceny muzycznej. Zbiór III, Warszawa 1994;
K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd IV,
Bern 1997; J. Kański, Mistrzowie sceny operowej, Kraków 1998.
RAJCHMAN Aleksander (18 II 1855 Warszawa
– 18 XII 1915 tamże), dziennikarz, krytyk muz. i teatralny,
organizator życia muz. Szkoły ukończył w Warszawie,
studia wyższe odbywał we Lwowie i w Monachium. Był
współpracownikiem redakcji „Ogniska Domowego”,
„Tygodnika Ilustrowanego”, „Kuriera Warszawskiego”
i „Gazety Handlowej”. W 1883–1907 był wydawcą
„Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego”, od
S. Kruk, Teatralia w lubelskiej „Myśli Żydowskiej”, „Pamiętnik Teatralny”
1992 z. 1–4.
RABINOWICZ zwany Bas Mosze (? – ?), śpiewak,
kantor. Uczył się jako meszorer. Był przez wiele lat
kantorem w Wielkiej Synagodze w Białymstoku.
Jidisze muzik [pod Dawidowicz Abraham Cwi].
RAISA Rosa właśc. Róża Bursztejn (23 V 1893
Białystok – 28 IX 1963 Los Angeles), śpiewaczka,
Aleksander Rajchman
203
rak
1885 współredaktorem, a od 1895, po śmierci Jana
Kleczyńskiego – redaktorem naczelnym. Od chwili
powstania w 1901 → Filharmonii Warszawskiej
zajmował stanowisko dyr. do 1908. W sezonie 1907/08
kierował także operą Warszawskich Teatrów Rządowych. Ustąpił ze stanowiska dyrektora Filharmonii
Warszawskiej w wyniku ostrego konfliktu z warszawskim środowiskiem muz. Przez kilka lat prowadził agencję koncertową w Paryżu. Od 1914 był
ponownie kier. opery w Teatrze Wielkim w Warszawie.
Okręt, Rocznik; „Tygodnik Ilustrowany” 1915 nr 52; SBTP I; Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne 1883–1907, opr. W. Poźniak, t. I, Kraków 1973
[wstęp]; M. Gołębiowski, Filharmonia Warszawska 1901–1976, Kraków
1976; Kultura muzyczna Warszawy drugiej poł. XIX wieku, Warszawa 1980;
S. Szenic, Cmentarz Powązkowski 1891–1918, Warszawa 1983, PSB XXX.
R
RAK Marek (1903 Lwów – ? Izrael), skrzypek,
altowiolista, solista, kameralista. Początkowo uczył się
muzyki we Lwowie. Ukończył Konserw. Galic. Tow. Muz.
Przez szereg lat był koncertmistrzem orkiestry Opery
Lwowskiej. Do 1936 grał w orkiestrze Filharmonii
Lwowskiej. Uczył też ok. 1935 w → Prywatnym
Lwowskim Instytucie Muz. Romana Fiszlera.
Często występował jako solista w radiu. Brał udział
w zespołach kameralnych. W 1933 grał drugie skrzypce
w → Kwartecie Smyczkowym Polskiego Tow. Muz. we
Lwowie z H. → Czaplińskim – skrzypce, Marianem
Łobarzewskim – altówka i Piotrem Przenyczką. W 1936
wyemigrował do Izraela. Był koncertmistrzem altówek
w Palestyńskiej Orkiestrze Symfonicznej w Tel Awiwie.
„Muzyka Polska” 1936 nr 3; Plohn, Muzyka; Fater, Jidisze muzik.
RAPAPORT Leonard Izaak Lejb (ok. 1850 Warszawa ? – ?), śpiewak, tenor. W młodości był meszorerem.
Kształcił się w Neue Akademie für Musik w Berlinie.
W 1872 wystąpił w Berlinie na koncercie Tow. Muz.,
wykonując arie i pieśni W.A. Mozarta, G. Rossiniego,
F. Schuberta i R. Schumanna. Miał bardzo dobre
oceny m.in. dr Teodora Kullaka i Hansa von Bülowa.
W 1887 wystąpił jako solista w oratorium Stworzenie
świata J. Haydna, wykonanym w całości w Teatrze
Letnim w Warszawie przez chór Kazimierza Danysza,
→ Orkiestrę Teatru Wielkiego oraz Bronisławę
Dowiakowską sopran i Franciszka Cieślewskiego bas.
„Izraelita” 1872 nr 12; „EMTA” 1887 nr 195.
RAPAPORT Mosze (1903 Częstochowa – ?),
wiolonczelista. Od 1933 był członkiem Palestyńskiej
Orkiestry Symfonicznej w Tel Awiwie.
204
RATHAUS Karol Leonard Bruno (16 IX 1895
Tarnopol – 21 II 1954 Nowy Jork), kompozytor.
Był synem Bernarda, weterynarza, kompozytora
amatora. Studia muz. odbywał w 1913–1915
i 1919–1920 pod kier. Franza Schrekera
w Akademii Muz. w Wiedniu. Studiował też
historię na Uniwersytecie Wiedeńskim, uzyskując
w 1922 stopień doktora filozofii. W 1921–1932
był prof. kompozycji w Hochschule für Musik
w Berlinie. W 1932–1934 przebywał w Paryżu,
w 1934–1938 w Londynie. W 1938 wyemigrował
do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał w Los
Angeles. W 1940 przeniósł się do Nowego Jorku
i został prof. oraz dyr. Departamentu Muzyki
w Queen’s College, City University of New York
we Flushing. Jego twórczość kompozytorska
obejmowała 5-aktową operę Fremde Erde do libretta
K. Palffy-Wanieck, (wyd. Wiedeń 1930, wyk. 1930
w Berlinie), balet Der letzte Pierrot (wyk. 1927
w Berlinie), 2 symfonie, utwory orkiestralne,
kameralne, wokalno-instrumentalne, pieśni
chóralne i solowe oraz muzykę do sztuk teatralnych
i filmów.
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; Wininger,
National Biographie; Brückner, Rock, Judentum; C. Reis, Composers in
America: biographical sketches, New York 1947; K. Michałowski, Opery
polskie, Kraków 1954; B. Schwarz, Karol Rathaus; „The Musical Quarterly”
1955 nr 4; F.K. Priedberg, Lexikon der neuen Musik, München 1958;
I. Shalita, Ha-Musica ha-Yehudit ve-Yotzreha, Tel Awiw 1960; SMP II;
New York 1975; Fater, Jidisze muzik; L.T. Błaszczyk, Rathaus Karol, [w:]
PSB, t. XXX; Baker’s Biographical Dictionary; The New Grove Dictionary
XX; M. Zduniak, B. Raba, Między „muzyką bezwzględnego wyznania”
a konwencjonalizmem. Obraz przemian gatunku symfonicznego
w twórczości Karola Rathausa, „Muzyka” 2001 nr 4; M. Klubiński, Karol
Rathaus – największa nadzieja naszych czasów, „Muzyka 21” 2004
nr 11; EM PWM VIII; MGG XIII; J. Guzy-Pasiak, Między Schrekerem
a Schönbergiem – z zagadnień twórczości Karola Rathausa, „Muzyka”
2007 nr 3; Leksykon muzyków pedagogów.
RAWNER Jakub (1858 Lwów – 1930 Łódź), śpiewak,
tenor. Odbywał długie studia wokalne za granicą,
m.in. we Włoszech. Początkowo był kantorem
synagogalnym. W 1893 był pierwszym tenorem opery
w Rzymie. W 1896 występował w operze w Teatrze
Wielkim w Warszawie, także w 1900–1903. W 1904
wystąpił po raz pierwszy we Lwowie, gdzie ponownie
śpiewał w 1907. Podobno w 1907 występował też
w Mediolanie. Mówił o sobie, że śpiewa jak „polski
chazan”. W późniejszych latach czynny był jako kantor,
m.in. w Fiume (Rijece) w Dalmacji.
„EMTA” 1896 nr 640; Plohn, Muzyka; F. Pajączkowski, Teatr lwowski pod
dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego 1900–1906, Kraków 1961; SBTP I.
rechtleben
RECENZENCI MUZYCZNI W PRASIE POLSKIEJ I POLSKOJĘZYCZNEJ OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO: Kraków: Henryk Apte „Nowy
Dziennik”; Seweryn Berson „Nowa Reforma”; Izaak Lust
„Nowy Dziennik”; Wilhelm Mantel „Nowy Dziennik”;
Ludwik Reben „Naprzód”; Józef Reiss „Nowa Reforma”;
Lwów: Seweryn Barbag „Nowiny Poranne”; Henryk
Berger „Express Wieczorny”, „Kurier Lwowski”; Seweryn
Berson „Gazeta Poranna”, „Gazeta Lwowska”, „Gazeta
Wieczorna”; Artur Bruckman „Gazeta Lwowska”;
Wilhelm Flam-Płomieński „Dzień”; Ignacy Fuhrmann
„Słowo Polskie”; Leon Gruder „Gazeta Narodowa”;
Natan Hermelin „Dzień”; Stanisław Meliński „Kurier
Lwowski”; Alfred Plohn „Chwila”, „Gazeta Wieczorna”,
„Głos”, „Słowo Polskie”; Michalina Schwarz „Gazeta
Wieczorna”; Łódź: Szymon Glück „Freie Presse”;
Feliks Halpern „Głos Polski”, „Głos Poranny”, „Nowy
Kurier Łódzki”, „Tygodnik Łódzki Ilustrowany”; Ignacy
Wernsztein „Gazeta Łódzka”; Poznań: Tadeusz Zygfryd
Kassern „Nowy Kurier”, „Świat Kulis”; Tarnów: Helena
Silbiger „Pogoń”; Stanisławów: Bernard Ziffer
„Revera”; Warszawa: Emma Altberg „Express Poranny”;
Leopold Binental „Kurier Warszawski”; Wiktor Brumer
„Życie Teatru”; Maksymilian Centnerszwer „Nasz Kurier”,
„Nasz Przegląd”; Emilia Elsner „Tygodnik Ilustrowany”;
Mateusz Gliński „Przegląd Wieczorny”, „Wiadomości
Literackie”; Jan Głowacki „Rzeczpospolita”; Cezary
Jellenta „Biały Paw”, „Goniec”; Stefan Natanson „Kurier
Polski”, „Messager Polonais”; Józef Rosenzweig „Kurier
Poranny”, „Przegląd Poranny”, „Przegląd Wieczorny”,
„Słowo”; Ryszard Werner „Express Poranny”, „Kurier
Czerwony”; Juliusz Wertheim „Kurier Polski”; Adam
Wieniawski „Radiofon Polski”, „Świat”; Stanisław
Zmigryder „Głos Prawdy”; Włocławek: Jakub Neumark
„Gazeta Kujawska”.
RECENZENCI MUZYCZNI W PRASIE ŻYDOWSKIEJ OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO: Aron
Cejtlin „Radio”, „Unzes Ekspres”; Elchanan Cejtlin
„Unzer Ekspres”; A. Grafman „Der Moment”; Menachem
Kipnis „Hajnt”; A.L. Kipnis-Uszycki „Hajnt”, „Unzer
Ekspres”; M. Kitaj „Literarische Bleter”; Michał Nirnberg
„Der Moment”; Boruch Szefner „Folks-Cajtung”.
RECHEN Wilhelm – zob. Czerwiński Wilhelm
RECHEŃSKI właśc. Rechen Leon (24 VI 1878 Lwów
– w czasie II wojny świat. ?), aktor, śpiewak, pedagog.
Po ukończeniu szkoły dramatycznej występował
w 1894–1900 w dramacie i w → Operetce w Teatrze
Skarbka we Lwowie. W sezonie 1900/1901 występo-
wał w Teatrze Polskim w Poznaniu. W 1901 powrócił
do Lwowa. Ponownie występował w Poznaniu w 1908
–1910, po czym ponownie wrócił do Lwowa. W 1914
opuścił scenę. Działał także jako pedagog śpiewu
i występował w filmach Niebezpieczny romans
(1930), Na Sybir (1930), Niebezpieczny raj (1931),
Dziesięciu z Pawiaka (1931), Wacuś (1935). W okresie
międzywojennym mieszkał w Warszawie.
Plohn, Muzyka; 75 lat Teatru Polskiego w Poznaniu, Poznań 1951;
1900–1906, Kraków 1961; SBTP I.
RECHT Józef (? Lwów – ?), śpiewak, tenor. Był
artystą opery we Wrocławiu. W 1902 występował
z powodzeniem w → Operze w Teatrze we Lwowie,
m.in. w operze Manru I.J. Paderewskiego, a w 1911
w tej samej operze w czasie występów Opery Lwowskiej
w Krakowie.
„EMTA” 1902 nr 970; F. Pajączkowski, Teatr lwowski pod dyrekcją Tadeusza
Pawlikowskiego 1900–1906, Kraków 1961.
RECHTDIK Sonia (? Wilno – 1945 Sztuthof), pianistka
wirtuoz, pedagog. Kształciła się w → Żydowskim
Instytucie Muz. w Wilnie i tam rozpoczęła w końcu
l. 30. pracę pedagogiczną. Występowała także jako
solistka na koncertach. W czasie okupacji niemieckiej
przebywała w getcie wileńskim, uczyła w szkole muz.
i występowała na koncertach.
R
Wilno 1933; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
2001 nr 525.
RECHTLEBEN Leon (ok. 1885 ? – ?), śpiewak,
baryton. Debiutował w 1909 w operze Pajace R. Leoncavalla w Teatrze Wielkim w Warszawie. W 1910
śpiewał na wieczorze muz. w sali Ratusza tamże.
„Obdarzony pięknym głosem”. Wziął też udział
w koncercie urządzonym przez Stowarzyszenie
Nauczycieli Żydowskich na rzecz wdów i sierot po
zmarłych członkach. W 1917–1920 był członkiem
zespołu opery w Teatrze Wielkim w Warszawie.
Ok. 1920 wystąpił jako solista na koncercie symfonicznym → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej. Występował też dwukrotnie w Filharmonii Warszawskiej.
Czynny był jako pedagog. W l. 30. XX w. był prof. śpiewu
solowego w → Warszawskim Instytucie Muz.
Polski kalendarz muzyczny na r. 1919, red. M. Skolimowski, Warszawa
1919; „Przegląd Teatralny” 1919 nr 2/3; W. Filler, Rendez-vous
z warszawską operetką, Warszawa 1961; SBTP II.
205
reifman
REIFMAN Awsiej (1860 ? – ?), flecista, kontrabasista.
Był ojcem Felicji. Kształcił się w 1881–1884 w → Instytucie Muz. w Warszawie. Przez wiele lat był członkiem
→ Orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „EMTA” 1886
nr 166.
REIFMAN Felicja (1888 Warszawa – ?), pianistka.
Była córką Awsieja. Kształciła się w grze na fortepianie
pod kier. W. → Oberfelda i Jana Kleczyńskiego
w Warszawie. W 1895 jako „cudowne dziecko”
wystąpiła na koncercie WTM w Warszawie.
J. Kleczyński, Mała Felcia, „Bluszcz” 1895 nr 11; „Izraelita” 1895 nr 9;
„EMTA” 1896 nr 649.
REINBERG Helena – zob. Czystogórska-Bellari
Helena
R
REINBERG Beniamin pseud. Remy Benedykt (?
– ?), śpiewak, tenor. W 1893–1894 śpiewał w operze pod kier. Czesława Janowskiego w Łodzi. W 1895
wystąpił z koncertem w Warszawie. W 1897 należał do
zespołu opery lwowskiej. W 1898 i 1899 występował
prawdopodobnie w zespole swego brata Ludwika
Reinberga-Czystogórskiego, m.in. w Lublinie, Przemyślu i Stanisławowie, w 1902 w Płocku. W sezonie
1915/16 był dyr. Teatru Nowoczesnego w Warszawie.
Był następnie pedagogiem śpiewu tamże.
„Nowości Muzyczne” 1903 nr 1, 1908 nr 4/5; „Młoda Muzyka” 1908 nr
5; „Przegląd Muzyczny” 1914 nr 9, 1919 nr 8; SBTP I.
REISS Józef Władysław pseud. Jan Dębina (4 VIII
1879 Dębica – 22 II 1956 Kraków), muzykolog, pedagog. Ukończył studia historyczne na UJ. Muzykologię
studiował pod kier. Guido Adlera na Uniwersytecie
w Wiedniu. Od 1901 uczył historii w gim. św. Jacka
w Krakowie ? Wykładał historię muzyki, estetykę
i formy muz. w → Konserw. Tow. Muz. tamże. W 1922
habilitował się z muzykologii na Wydziale Filozoficznym
UJ. Zajmował się głównie dziejami muzyki polskiej.
Ogłosił m.in.: Melodie psalmowe Mikołaja Gomółki
(Kraków 1913), Przyczynki do dziejów muzyki w Polsce.
Jerzy Liban z Legnicy jako muzyk (Kraków 1923),
Henryk Wieniawski (Warszawa 1931), Ślązak Józef
Elsner, nauczyciel Chopina (Katowice 1936), Almanach
muzyczny Krakowa, t. I–II (Kraków 1939), Najpiękniejsza ze wszystkich jest muzyka polska (Kraków 1946,
wyd. II tamże 1958).
206
A. Wigura, Współczesna kultura polska. Nauka, literatura, sztuka;
A. Peretiatkowicz, M. Sobeski, Poznań 1932; 120 lat Akademii Muzycznej
w Krakowie, red. L. Polony, Kraków 2007; Leksykon muzyków pedagogów.
REISS Teodor (ok. 1910 ? – w czasie II wojny świat. ?),
prawnik, altowiolista, aranżer, kompozytor. Ukończył
studia prawnicze na UW. Kształcił się w grze na
altówce oraz kompozycji w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Dyplom z kompozycji otrzymał
w 1935, z gry na altówce w 1936. W czasie II wojny
świat. przebywał w getcie warszawskim. Na jednym
z koncertów → Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej
wykonano jego opracowanie na orkiestrę Walców
J. Brahmsa.
150 lat PWSM; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
REMY Benedykt – zob. Reinberg Beniamin
REYSS Malwina (? – ?), pianistka, pedagog.
W okresie międzywojennym prowadziła własną szkołę
muzyczną we Lwowie pod nazwą → Wyższa Szkoła
Muzyczna Malwiny Reyss.
Polska Artystyczna.
RICH właśc. Rysz Albert Aron (25 III 1895 Warszawa
– ?), pianista, perkusista. Był synem Joachima,
bratem Fryderyka, Jerzego, Leona i Mojżesza. W 1906
wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Ok. 1920
został perkusistą w National Symphony Orchestra,
a po jej wchłonięciu w 1921 przez New York
Philharmonic perkusistą w tym zespole, w którym
pracował jeszcze w 1945.
The Philharmonic-Symphony Orchestra of New York, New York City
1939–1940.
RICH właśc. Rysz Fryderyk Efraim (3 I 1898 Warszawa
– 1956 Beverly Hills, Kalifornia), dyrygent, kompozytor.
Był synem Joachima, bratem Alberta, Jerzego, Leona
i Moe. Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.
W 1922–1928 dyrygował własną orkiestrą tanecz
ną w hotelu Astor w Nowym Jorku, w 1928–1938
był dyr. muz. radiostacji Columbia Broadcasting
System, a następnie pracował jako dyrektor muz.
w przemyśle filmowym w Hollywood. Komponował
muzykę filmową.
1939–1940. The ASCAP Biographical Dictionary of Composers, Authors
and Publishers, New York 1966.
Rogowy
RICH właśc. Rysz Moe Mojżesz (ok. 1892 Warszawa
– 19 XI 1930 Nowy Jork), skrzypek. Był synem Joachima,
bratem Alberta, Fryderyka, Jerzego, Leona. W pocz.
l. 20. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i przez
kilka lat był członkiem New York Philharmonic. Zmarł
nagle w czasie próby orkiestry.
1939–1940.
RODZIŃSKI Artur (2 I 1894 Split, Dalmacja – 28 XI
1958 Boston), dyrygent. Wcześnie rozpoczął naukę gry
na fortepianie, którą kontynuował w Akademii Muz.
w Wiedniu pod kier. Emila Sauera. Początkowo
zamierzał poświęcić się karierze pianistycznej, jednak
po paru latach studiów specjalnych zrezygnował
i oddał się wyłącznie studiom teoretycznym.
Słuchał wykładów z muzykologii na Uniwersytecie
Wiedeńskim, studiował dyrygenturę pod kier. Franza
Schalka. Ukończył także wydział prawa ze stopniem
doktora. Uzyskawszy dyplom Akademii, powrócił
w czasie I wojny świat. do Lwowa, gdzie w 1918
rozpoczął pracę w tamtejszej operze jako korepetytor.
Tam też wkrótce debiutował jako dyryg., prowadząc w
grudniu 1918 operę Carmen G. Bizeta oraz Eros i Psyche
L. Różyckiego. Wystawienie tej ostatniej przyniosło
mu sukces. Zwrócił na siebie uwagę ówczesnego
dyrektora opery w Teatrze Wielkim w Warszawie, Emila
Młynarskiego, który zaangażował go jako drugiego
dyryg. W 1921–1925 pracował w operze, dyrygując
także koncertami → Filharmonii Warszawskiej.
W tym okresie przygotowywał szereg premier. Gdy
w 1924 odwiedził Warszawę Leopold Stokowski i był na
prowadzonym przez niego przedstawieniu Śpiewaków
norymberskich R. Wagnera, zaprosił go na gościnne
występy. Dyrygował także szeregiem przedstawień
w Philadelphia Grand Opera. W 1928 występował
gościnnie jako dyryg. New York Philharmonic oraz
wielu innych wybitnych orkiestr amerykańskich:
Detroit Symphony, Rochester Philharmonic, Chicago
Symphony. W 1929 zaproszony został na stanowisko
dyryg. Los Angeles Philharmonic i pracował z nią
w 1929–1930 i 1932–1933. W 1930–1931 prowadził
sezon operowy w San Francisco. Dyrygował też
Hollywood Symphony Orchestra. W 1933 powołany
na stanowisko dyryg. Cleveland Orchestra, z którą
corocznie odbywał tournée artystyczne po Stanach
Zjednoczonych. Przez 2 lata z Cleveland Orchestra
nagrywał płyty gramofonowe dla Columbia Records.
W 1931 zainicjował w Cleveland obok koncertów
symfonicznych także przedstawienia operowe
w ramach sezonu koncertowego. W 1936 i 1937
zaproszony został do dyrygowania w czasie Festiwalu
Mozartowskiego w Salzburgu. Przy tej okazji odbył
tournée artystyczne po Europie, dyrygując w Londynie,
Wiedniu, Warszawie, Pradze, Budapeszcie, Paryżu.
W 1937, po ustąpieniu Toscaniniego ze stanowiska
dyryg. orkiestry New York Philharmonic, zaproszony
został na 2 miesiące do jej prowadzenia. Tego roku
zaangażowany przez National Broadcasting Society
do zorganizowania wielkiej orkiestry symfonicznej
na czas obchodu jubileuszu stulecia jej istnienia
przypadającego na 1942. W 1943–1947 był kier.
tej orkiestry. Następnie przeniósł się do Chicago,
gdzie w 1947–1948 dyrygował orkiestrą Chicago
Symphony, realizując także program operowy.
W 1948–1949 dyrygował gościnnie w Europie,
Ameryce Południowej i Stanach Zjednoczonych. Po
powrocie do Europy osiedlił się na stałe w Rzymie,
współpracując z orkiestrami symfonicznymi radiofonii
włoskiej. Zmarł podczas kilkumiesięcznej podróży
artystycznej po Stanach Zjednoczonych.
K. Stromenger, Artur Rodziński, „Wiadomości Literackie” 1934
nr 21; Łoza, Czy wiesz ?; D. Ewen, Living musicians, New York
1940; D. Ewen, Dictators of the Baton, New York 1948; D. Brook,
International gallery of conductors, London 1951; J.T.H. Mize,
The International Who is Who in Music, 5 ed. Chicago 1951;
Z.S. Meyer, Jeszcze o Arturze Rodzińskim, „Ruch Muzyczny” 1959
nr 8; Enciclopedia dello spettacolo, vol. VIII, Roma 1961; Błaszczyk,
Dyrygenci; H. Rodzińska, Nasze wspólne życie, Warszawa 1980;
L.T. Błaszczyk, Rodziński Artur, PSB XXXI; Baker’s Biographical
Dictionary; EM PWM XI.
R
ROGOWY właśc. Rogowoj Eligiusz Eli (ok. 1872
Karlin k. Pińska – ?), skrzypek, kompozytor. Był
bratem Jerzego. Kształcił się w 1884–1888 pod kier.
Otokara Ševčika w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Kijowie i kontynuował pod kier. Stanisława
Barcewicza w → Instytucie Muz. w Warszawie. Po
kilku latach występów w Warszawie przeniósł się do
Kijowa.
„EMTA” 1897 nr 740, 1898 nr 793.
ROGOWY właśc. Rogowoj Jerzy Hirsz (15 VII
1875 Karlin k. Pińska – 1950 Stany Zjednoczone),
wiolonczelista. Był bratem Eligiusza. W 1895–1897
kształcił się pod kier. Antoniego Cinka w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Od 1897 był prof. gry na wiolonczeli
w szkole muz. w Tambowie. Po I wojnie świat. mieszkał
i pracował w Stanach Zjednoczonych.
„EMTA” 1895 nr 599, 604, 1897 nr 710, 742.
207
rojtman
ROJTMAN Dawid Lejb (1 XI 1884 Dorożynka,
Podole – 1943 Nowy Jork), śpiewak, tenor liryczny,
kantor. Uczył się muzyki u różnych kantorów, m.in.
u Jankiela Sorokiera w Humaniu, w Berdyczowie
u Towii Hochmana, Lejba Szapiro, Mosze Gubermana
i J.S. → Maragowskiego. Pierwszą posadę kantora
objął w 1902 w Jelizawietgradzie, w 2 lata później
w Peretrowsku na Kaukazie. W 1909–1912 był
kantorem w → Wielkiej Synagodze w Wilnie. Z Wilna
przeniósł się do Petersburga, gdzie był kantorem
w Wielkiej Synagodze Chóralnej tamże, nagrywał
płyty gramofonowe i komponował. W 1917 zamieszkał
w Odessie. W 1919 założył tam hebrajską szkołę muz.,
która po roku została zamknięta przez władze. Od 1920
odbywał podróże koncertowe po Besarabii i Rumunii.
Ok. 1923 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych
i został kantorem kongregacji Beth Jacob Ohev
Shalom w Brooklynie. Od 1924 do śmierci był kantorem
kongregacji Shaare Zedek na Manhattanie. Założył
szkołę muz. Dawał koncerty w Europie i w Ameryce
Południowej. Nagrał wiele płyt gramofonowych.
Rosen, Di geszichte; Wininger, National Biographie V; Brückner, Rock,
Judentum; Stengel, Gerigk, Juden; The Universal Jewish Encyclopedia
in 10 vols, red. I. Landman, vol. IX, New York 1948.
R
ROMANUS Maurycy (28 VII 1884 Warszawa – 25 IV
1936 Berlin), organista, skrzypek, dyrygent, kompozytor.
Kształcił się w grze na skrzypcach w rodzinnym mieście.
Występował jako skrzypek w zespołach kameralnych
WTM. Od 1908 działał jako dyryg. za granicą, głównie
w teatrach, m.in. w Davos i w Strasburgu. Odbywał
także jako dyryg. podróże koncertowe po Europie. Po
I wojnie świat. osiadł w Berlinie i kontynuował
działalność dyrygencką. Występował także jako wirtuoz,
grając na organach kinowych.
ROSEBERY D’ARGUTO właśc. Rosenberg Martin
Moszek (25 XII 1890 Mława – 1943 Oświęcim),
dyrygent, pedagog, kompozytor. Studia muz. odbywał
u Georga Schünemanna, Gustawa Ernsta i Jamesa
Rotsteina w Berlinie. Żył i pracował w Berlinie,
gdzie zorganizował i prowadził szkołę śpiewu.
Dyrygował wielkim mieszanym chórem robotniczym
„Gesangsgemeinschaft Rosebery d’Arguto”. W 1934
powrócił do Polski. W 1939, w czasie podróży do
Niemiec w sprawach osobistych, został aresztowany
przez gestapo i zesłany do obozu w Sachsenhausen.
Zorganizował tam chór więźniów. Skomponował m.in.
Żydowską pieśń śmierci. W 1940 wysłany został do
208
obozu zagłady w Sachsenhausen, stamtąd w 1942 do
Auschwitz, gdzie zginął.
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; S. Kalisch, Yes,
we sang! Songs of the ghettos and the concentration camps, New York 1985;
P. Arendt, Rosebery d’ Arguto. Versuche zur Erneuerung des proletarischen
Chorgesang, [w:] Berliner Begegnungen. Ausländische Künstler in Berlin
1918 bis 1933, ed. K. Kändler, H. Karolewski, I. Siebert, Berlin 1987;
G. Fackler, Des Lagers Stimme – Musik im KZ: Alltag und Häftlingskultur in
den Konzentrationslagern 1933 bis 1936, Bremen 2000; S. Gilbert, Music in
the Holocoust. Confronting Life in the Nazi Ghettos and Camps, Oxford 2005.
ROSEN Ludwik Julian (1869 Kalisz – 13 III 1935
Warszawa), pianista, dyrygent chórów, pedagog,
kompozytor. Kształcił się w dziedzinie muzyki
początkowo pod kier. Antoniego Malińskiego
w rodzinnym mieście, a następnie uzupełniał studia
w Wiedniu, Karlsruhe i we Wrocławiu. W 1894–1896
mieszkał w Warszawie. Po kilkuletnim pobycie w Rosji
uczył muzyki w Kielcach. Ok. 1905 był dyryg. chórów
Stowarzyszenia „Gesangverein” we Włocławku.
Na pocz. l. 20. działał w Piotrkowie. Następnie był
nauczycielem gry fortepianowej i teorii muzyki
w Warszawie. Komponował muzykę orkiestralną,
kameralną, fortepianową oraz pieśni solowe.
Okręt, Rocznik; „Młoda Muzyka” 1909 nr 22; SMP II.
ROSEN Maurycy Abram Meir (1868 ? – po 1938
Stany Zjednoczone), skrzypek, pedagog, kompozytor.
Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie,
w 1883–1886 pod kier. I. → Lotto, w 1886–1890 pod kier.
Stanisława Barcewicza. Wyróżniał się na popisach
Instytutu Muz. 1886 i 1889. W 1892 uzyskał dyplom
kapelm. wojskowego. Był przez wiele lat członkiem
→ Orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie. Był też
cenionym nauczycielem gry na skrzypcach. W 1909
zamieszkał w Stanach Zjednoczonych i został prof.
gry skrzypcowej i kier. zespołu smyczkowego na
Uniwersytecie stanu Washington w Seattle.
„EMTA” 1896 nr 646; „Bluszcz” 1896 nr 9; Who’s Who Today in the Musical
World. A Biographical and Pictorial Record of Musicians of Today, New
York 1938.
ROSENBAUM Bronisława (15 II 1905 ? – 1942 Warszawa), pianistka, pedagog. Kształciła się w → Państwowym Konserw. Muz. i → Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie. Występowała jako solistka, m.in.
dwukrotnie w Filharmonii Warszawskiej. Uczestniczka III → Konk. Pianistycznego im. F. Chopina w 1937. Uczyła
gry na fortepianie na uczelni, której była wychowanką.
Fuks, Straty; Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów.
rosenstock
ROSENBAUM Ignacy (1884 ? – 1942 ?), pianista,
akompaniator, pedagog. Jego żoną była pianistka
S. → Dobroszycka. Gry na fortepianie uczył się
u Henryka Melcera. Działał w okresie międzywojennym
w Warszawie. Koncertował m.in. w Polskim Radiu
i dwukrotnie w Filharmonii Warszawskiej. Był, obok
M. → Neuteicha, członkiem Tria Kamińskiego. Był też
cenionym akompaniatorem solistów i nauczycielem
gry na fortepianie. W czasie II wojny świat. przebywał
w getcie warszawskim. Pracował jako akompaniator,
m.in. śpiewaczki M. → Ajzensztadt.
„Ruch Muzyczny” 1945 nr 1; J. Turkow, Azoy iz es geven, Buenos Ayres
1948; J. Turkow, Farloshene shtern, Buenos Ayres 1953; Fater, Jidisze
muzik; Fuks, Straty; Lerski, Syrena Record; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie; Lerski, Encyklopedia.
ROSENBERG Eugenia (? – ?), pianistka, pedagog.
Działała na przeł. XIX i XX w. W grze na fortepianie
kształciła się początkowo pod kier. Franciszka
Bylickiego w Krakowie, następnie Hansa Schmitta
w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu.
Przez wiele lat była właścicielką szkoły muz.
w Krakowie.
Polska Artystyczna; J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914,
Kraków 1939.
ROSENBERG Józef (ok. 1885 ? – ?), pianista,
pedagog. Kształcił się pod kier. Aleksandra
Ukończył w 1906. Działał następnie jako pedagog
gry na fortepianie w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Saratowie.
ROSENBLUM Elza Elisza (? – ?), pianistka, pedagog.
Studiowała w Konserw. Juliusa Sterna w Berlinie.
W okresie międzywojennym występowała jako solistka
na koncertach, uchodziła za wybitną interpretatorkę
muzyki francuskiej. W 2. poł. l. 20. uczyła gry na
fortepianie w → Szkole Muz. im. M. Karłowicza
w Warszawie.
„Muzyka” 1928 nr 1, 10.
ROSENBLUM Leon (ok. 1890 ? – ?), pianista. Był
uczniem Jerzego Lalewicza w → Konserw. Tow. Muz.
w Krakowie. Od ok. 1908 występował jako solista na
koncertach w Krakowie.
ROSENBUSCH Lina Ewelina (ok. 1890 Lwów –
?), pianistka, pedagog. W grze na fortepianie była
uczennicą T. → Pollaka w jego → Szkole Gry na Fortepianie we Lwowie. Uczyła się też u M. → Rosenthala
w Wiedniu. Zaczęła występować w 1909. Była
nauczycielką gry na fortepianie w Szkole T. Pollaka.
„Młoda Muzyka” 1909 nr 11; Plohn, Muzyka.
ROSENFELD Malwina z męża Schaffer (? – ?),
pianistka, pedagog. W l. 20 i 30. była prof. gry na
fortepianie w → Lwowskim Instytucie Muz. Anny
Niementowskiej. Ok. 1938 uczyła gry na fortepianie
w → Szkole Muz. im. Z. Noskowskiego tamże.
Polska Artystyczna; Plohn, Muzyka.
ROSENSTOCK Józef (27 I 1895 Kraków – 17 X 1985
Nowy Jork), pianista, dyrygent, kompozytor. Kształcił
się w 1910–1912 w grze na fortepianie pod kier. Jerzego
Lalewicza, w teorii Zdzisława Jachimeckiego w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. Kontynuował studia
pianistyczne pod kier. Lalewicza w Akademii Muz.
w Wiedniu, uzyskując dyplom w 1918. Tam też w 2 lata
później ukończył klasę kompozycji Franza Schrekera.
Koncertował równocześnie jako pianista, a jako zastępca Schrekera był drugim dyryg. Chóru Filharmonicznego
tamże. W 1920 wyjechał do Niemiec i przez rok był na
czycielem w Wyższej Szkole Muz. w Berlinie. W 1921
zaangażowany został przez Fritza Buscha na stanowisko korepetytora opery w Wirtemberskim Teatrze Narodowym w Stuttgarcie. Po roku przeniósł się do Darmstadtu, gdzie objął jako następca Michaela Ballinga
stanowisko pierwszego dyryg., a od 1925 generalnego
dyrektora muz. opery w Staatstheater Darmstadt. Od
1927 pracował w tym samym charakterze jako następca Otto Klemperera w operze w Hessisches Staatstheater w Wiesbaden. W 1928 wyjechał do Stanów
Zjednoczonych, a rok później objął po Arturze Bodanzkym stanowisko pierwszego dyryg. Metropolitan Opera
w Nowym Jorku. Po powrocie do Europy był w 1930–1932
dyryg. chórów Operyw Bukareszcie, następnie dyr. muz.
opery w Teatrze Narodowym w Mannheim, od 1933 zaś
dyryg. opery Żydowskiego Tow. Kulturalnego w Berlinie.
W 1936–1941 przebywał w Japonii jako kier. artystyczny
i dyryg. orkiestry radiowej w Tokio. W 1941 wyjechał do
Stanów Zjednoczonych i objął ponownie stanowisko
pierwszego dyryg. w Metropolitan Opera w Nowym
Jorku. W 1945–1946 dyrygował ponownie w Tokio,
po czym powrócił do Stanów Zjednoczonych. W 1948
–1958 zajmował stanowisko dyryg. City Center Opera
R
209
rosenthal
w Nowym Jorku. W 1952–1958 był ponadto jej generalnym dyr. muz. Przez kilka sezonów występował na
festiwalach muz. w Aspen w Kolorado, dyrygował też
gościnnie różnymi orkiestrami symfonicznymi w Europie
i w Ameryce. W 1956–1957 odbył ponownie tournée po
Japonii. W 1958–1960 był naczelnym dyrektorem muz.
Opery w Kolonii. W 1961–1969 był jednym z dyryg. Opery
Metropolitan w Nowym Jorku.
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929;
A. Wigura, Współczesna kultura polska. Nauka, literatura, sztuka,
red. A. Peretiatkowicz, M. Sobeski, Poznań 1932; G. Saleski, Famous
musicians; J.T.H. Mize, The International Who is Who in Music,
5 ed., Chicago 1951; Current Biography. Who’s News and Why 1953,
ed. M. Block, New York 1953; Kürschners deutscher Musiker-Kalender
1954, 2 Ausg; Des Deutschen Musiker-Lexikons, H. u. E.H. Müller von Asow, Berlin 1954; D. Ewen, Living musicians. First
supplement, New York 1957; Błaszczyk, Dyrygenci; Baker’s
Biographical Dictionary; Musicians since 1900: Performers
in concert and opera, compil. and ed. by D. Ewen, New York 1978.
R
ROSENTHAL Maurycy Moritz (18 XII 1862 Lwów
– 3 IX 1946 Nowy Jork), pianista wirtuoz, kompozytor.
W 1872–1874 uczył się gry na fortepianie u Karola
Mikulego we Lwowie, w 1875 u Rafaela Joseffy w Wiedniu,
w 1877 u Ferenca Liszta w Weimarze i Rzymie. Debiutował
1876 w Wiedniu, a następnie występował w Rumunii,
Polsce, Rosji i we Francji. 1880–1886 studiował filozofię
na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1888 występował
w Stanach Zjednoczonych, w 1895 w Anglii. W latach
następnych występował w wielu krajach Europy i Ameryki.
Od 1938 żył w Stanach Zjednoczonych. 13 X 1938 w 50.
rocznicę swego pierwszego występu w Ameryce dał
recital w Carnegie Hall w Nowym Jorku. Był jednym
z najwybitniejszych wirtuozów swoich czasów. Gra jego
odznaczała się fenomenalną techniką i przyniosła mu
światową sławę. Działał też jako pedagog, m.in. w Curtis
Institute of Music w Filadelfii i w Gunn School of Music
w Chicago. Był kompozytorem błyskotliwych utworów na
fortepian. Był wydawcą utworów fortepianowych F. Liszta.
„EMTA” 1901 nr 946; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller,
Dresden 1929; E. Altberg, Polscy pianiści, Warszawa 1947; G. Saleski,
Famous musicians; J. Sierpiński, W setną rocznicę urodzin Maurycego
Rosenthala; „Ruch Muzyczny” 1962 nr 24; SMP II; G. Żmuda, Rosenthal
Maurycy, [w:] PSB XXXII; The New Grove Dictionary of American Music
IV; Baker’s Biographical Dictionary II; Dybowski, Słownik.
ROSENZWEIG Józef (12 XII 1866 Piotrków – 29 X
1890 Warszawa), pianista, pedagog, kompozytor.
Był bratem Stanisława, skrzypka. Ojciec, muzyk,
był jego pierwszym nauczycielem do 1879, nie
był jednak w stanie kształcić go dalej. W 1878 dali
z bratem koncert w Tomaszowie. Budzili podziw grą
210
nad wiek rozwiniętą. W 1879 przybyli do Warszawy,
gdzie wystąpili prywatnie w domu L. → Grossmanna,
który zajął się ich wykształceniem. Kształcił się w 1880?
–1885 pod kier. Rudolfa Strobla w grze na fortepianie,
a Gustawa Raguskiego w harmonii w → Instytucie
Muz. w Warszawie. W 1885–1887 studiował w Konserw.
Muz. w Lipsku: fortepian u Bruno Zwintschera, teorię
u Salomona Jadassohna, kompozycję u Carla
Friedricha Reinecke, organy u Paula Homeyera
i Oskara Pauli. W 1887 wystąpił na jednym z wieczorów
WTM. W 1888 otrzymał posadę nauczyciela gry
na fortepianie w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Żytomierzu. Nakładem Gebethnera i Wolfa wyszedł
jego walc Czy ja cię kocham na głos z fortepianem.
Na krótko przed śmiercią przeniósł się do Kijowa.
Chorował na płuca, ale zmarł wskutek krwotoku po
operacji.
„Izraelita” 1879 nr 1, 3; „EMTA” 1890 nr 371; „Świat” 1890 nr 22.
ROSENZWEIG Józef (1869 Warszawa – 1951 ?),
baron, prawnik, krytyk muzyczny, estetyk, pedagog.
Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był
adwokatem w Warszawie. Był sprawozdawcą muz.
tygodnika „Świat”. Przed I wojną świat. dojeżdżał
do Łodzi, gdzie wykładał historię muzyki i estetykę
w → Szkole Muz. Nauma Podkaminera. W okresie
międzywojennym wykładał estetykę muzyki w Szkole
Muz. WTM, późniejszej → Wyższej Szkole Muz. im.
F. Chopina w Warszawie.
„Przegląd Muzyczny” 1911 nr 6, 20; Spis nauczycieli I, II.
ROSENZWEIG Stanisław Salomon pseud. Rosetti
(27 VI 1867 Piotrków – ?), skrzypek. Był bratem Józefa,
pianisty. Uczył się muzyki początkowo pod kier. ojca.
W 1883–1885 kształcił się w Narodowym Konserw.
Muz. w Paryżu. Uzyskał I nagrodę. Występował jako
solista Concerts Lamoureux. Kontynuował naukę
pod kier. Stanisława Barcewicza w → Instytucie
Muz. w Warszawie. W 1878 dali z bratem koncert
w Tomaszowie, a w 1879 w Warszawie w domu
L. → Grossmanna, który zajął się ich wykształceniem.
W 1888 dał koncert w sali WTM.
„Izraelita” 1879 nr 1, 3; „EMTA” 1887 nr 176, 1890 nr 371.
ROSNER Ady Adolf (9 V 1910 Berlin – 26 VIII [8 VIII]
1976 Berlin), trębacz. Wychował się w Berlinie. Studia
muz. odbywał w Konserw. Juliusa Sterna tamże. Po
dojściu Hitlera do władzy opuścił Niemcy i zamieszkał
w Warszawie. Założył tu zespół jazzowy, z którym
rotmÜhl
występował w popularnych lokalach rozrywkowych,
m.in. w Cyganerii, Palais de Dance, Cafe Esplanada
i Cafe-Clubie. Był znakomitym trębaczem jazzowym.
W 1935 odbył ze swoim zespołem podróż koncertową
do Paryża i Monte Carlo. Jego żoną była Ruth
Kamińska, córka Idy Kamińskiej. Po wybuchu
II wojny świat. znalazł się w ZSRR. Tam też zorganizował
zespół jazzowy, z którym koncertował po całym kraju
z dużym powodzeniem. W 1947 został aresztowany
i spędził 8 lat w więzieniu w Chabałowsku i Kołymie.
Po uwolnieniu kontynuował występy ze swoją orkiestrą
w Moskwie i walnie przyczynił się do spopularyzowania
jazzu w ZSRR. Po wielu latach przeniósł się do Berlina,
a stamtąd w 1970 do Stanów Zjednoczonych.
ROSNER Henryk Herman (24 XII 1904 Kraków
– 26 XI 1995 Nowy Jork), skrzypek. Brat Jerzego.
W okresie międzywojennym prowadził w Warszawie
popularny zespół The Rosner Pleyers, z którym
występował w restauracjach i w nocnych lokalach.
Podczas II wojny świat. znalazł się w obozie
w Oświęcimiu, później był więźniem Płaszowa
i Dachau. Uratowany przez Oskara Schindlera. Przed
śmiercią przekazał swoje skrzypce do zbiorów Muzeum
Holocaustu w Waszyngtonie.
ROSNER Jerzy (12 I 1909 Kraków – 2003 Phoenix),
pianista, kompozytor. Był bratem Henryka. Od 1923
grał w prowadzonej przez swego ojca orkiestrze
salonowej w Krakowie. Od 1924 występował jako
solista. Od 1929 działał w Warszawie. Był członkiem
orkiestry jazzowej F. → Melodysty i występował
z nią w warszawskich lokalach: Ziemiańska, Oaza,
hotel Bristol, występował jako pianista w Adrii.
W 1935 założył własną orkiestrę i występował z nią
w warszawskim FF oraz w krakowskim Feniksie. Jego
utwory wykonywano m.in. w teatrzykach Morskie
Oko, Wielka Rewia i Rex. Większość jego utworów
nagrana została na płytach Columbia, Odeon, Syrena
Record. W 1936 założył orkiestrę wraz z Leonardem
Ilgowskim. W 1938 podpisał kontrakt z Janem Kiepurą
na występy w hotelu Patria w Krynicy. Na krótko
przed wojną został członkiem orkiestry Franciszka
Witkowskiego reprezentującej Polskę na Wystawie
Światowej w Nowym Jorku oraz występującej w czasie
rejsów okrętu „Batory”. Wybuch wojny zaskoczył go
w Phoenix, gdzie występował jako pianista. W 1945
utworzył duet ze swoim bratem, Henrykiem, i przez
prawie 15 lat występowali w renomowanych hotelach.
Od 1962 mieszkał w Phoenix, gdzie występował jako
pianista. Był kompozytorem muzyki rozrywkowej.
Fater, Jidisze muzik; „Kurier Polski” 1997 nr 133; Lerski, Syrena Record;
ROTENBERG Dawid (? – ?), dyrygent. Kształcił się
w Warszawie i Berlinie. W l. 20. XX w. był dyryg. chóru
w Wielkiej Synagodze w Łodzi.
M. Rotenberg, Muziker, chazonim un muzik melomanen, [w:] Sefer
Stashov, ed. E. Ehrlich, Tel Aviv 1962; M. Pawlina-Meducka, Kultura
Żydów województwa kieleckiego (1918–1939), Kielce 1993.
ROTENBERG Mosze (1902 Staszów – ?), skrzypek,
pedagog. Uczył się gry na skrzypcach początkowo
u Hirsza Schwogera w rodzinnym mieście, a od 1922
u M. → Michałowicza w → Wyższej Szkole Muz. im.
F. Chopina w Warszawie. Jeszcze w Staszowie rozpoczął
działalność muz., m.in. prowadził założony przez siebie
chór organizacji młodzieżowej Ha-Szomer ha-Cair,
współpracował z miejscowym kółkiem dramatycznym.
W Warszawie działał jako pedagog gry skrzypcowej
i jako nauczyciel teorii współpracował z chórami.
W 1939 znalazł się w Białymstoku, gdzie uczył gry na
skrzypcach w szkole muz. W tym samym charakterze
pracował później w Aktiubińsku w Kazachstanie.
Po wojnie przybył do Izraela i osiadł w Hajfie, gdzie
kontynuował działalność muz.
R
E. Ehrlich, Sefer Stashov, Tel Aviv 1962; Fater, Jidisze muzik.
ROTH Emanuel (? – ?), dyrygent. Od 1937 był dyryg.
chóru mieszanego, kwartetu wokalnego i orkiestry
dętej → Żydowskiego Tow. Muz. „Juwal” we Lwowie.
Plohn, Muzyka.
ROTMÜHL Mikołaj Natan Abraham (24 III 1857
Warszawa – 24 VI 1926 Berlin), śpiewak, tenor. Był
synem warszawskiego drukarza, właściciela drukarni.
Muzyki zaczął uczyć się u B. → Sznycera, dyryg. chóru
→ Synagogi na ul. Daniłowiczowskiej. Po krótkim
czasie już zadziwiał swym głosem. Kształcił się
następnie w śpiewie pod kier. Josefa Gänsbachera
w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Na popisie w 1881 otrzymał I nagrodę. W tym samym roku zaangażowany został do Königliche Hoftheater w Dreźnie. Występował też w Wiener Staatsoper. 12 VIII 1881
wystąpił w Warszawie z udziałem pianisty Alfreda
Grünfelda. W 1882–1893 był tenorem bohaterskim
w Königlische Hofoper w Berlinie, w 1893–
1901 śpiewał w Stuttgart Hoftheater. Powrócił
211
rotowska
R
Bronisława Rotsztat i Karol Żelazo
do Berlina i był długoletnim kier. klasy operowej,
a następnie dyr. w Konserw. Juliusa Sterna.
„EMTA” 1893 nr 521, 1901 nr 950, 1904 nr 3/4; A. Kohut, Berühmte
israelitische Männer und Frauen in der Kulturgeschichte der Menschheit:
Lebens und Charakterbilder aus Vergangenheit und Gegenwart, Bd I,
Leipzig 1900; L. Eisenberg, Grosses biographisches Lexikon der
deutschen Bühne im XIX Jahrhundert, Leipzig 1903; Wininger, National
Biographie V; SMP II; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon,
3. erweit. Aufl., Bd IV, Bern 1997.
ROTOWSKA właśc. Rotenstein Sydonia (ok. 1900
Lwów – ?), śpiewaczka, sopran koloraturowy. W l. 20.
XX wieku była solistką opery w Teatrze Wielkim we
Lwowie.
Plohn, Muzyka.
ROTSZTAJN Wincenty (? – ?), skrzypek, kompozytor.
W l. 20. XX w. był skrzypkiem koncertmistrzem
orkiestry żydowskiego teatru Central przy ul. Leszno
w Warszawie. Był także jednym z dyryg. orkiestry tego
212
teatru. Komponował ilustracje muz. dla teatru, m.in.
w 1936 do sztuki Nacht menszn Urke Nachalnika dla
warszawskiego teatru Scala.
ROTSZTAT Bronisława po mężu Srebrnogóra (29
II 1906 ? – 26 II 1949 Łódź), skrzypaczka. Kształciła się
w grze na skrzypcach pod kier. G. → Baumgartena
w Łodzi. W okresie międzywojennym występowała
jako solistka na koncertach w Łodzi. Wzięła udział
w I → Międzynarodowym Konk. Skrzypcowym im.
H. Wieniawskiego w Warszawie. W okresie okupacji
niemieckiej przebywała w getcie łódzkim. W Domu
Kultury na ul. Krawieckiej koncertowała wspólnie
z T. → Ryderem, wykonując koncert skrzypcowy
L. van Beethovena, a w 1941 koncert skrzypcowy
H. Wieniawskiego. W 1944 wywieziona została do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Od 1946 była
członkiem zespołu pierwszych skrzypiec → Orkiestry
Filharmonii Łódzkiej.
Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, Łódź 1975; Fuks, Muzyka
ocalona.
Rubinstein
ROZANEL nazwisko 5 braci, muzyków grających
na instrumentach blaszanych. Dawid (1881 – ?),
puzonista, był członkiem Cleveland Symphony
Orchestra (1919–1920); Eliezer (? – ), trębacz, grał
w Philadelphia Symphony Orchestra (1917–1918)
i Cleveland Symphony Orchestra (1918–1920); Ludwik,
Maurycy i Majer byli muzykami w Nowym Jorku.
ROZENTAL Roman (18 X 1897 Łódź – 1943 Treblinka),
artysta malarz, muzyk, kompozytor. Jego żoną była
S. → Feltenstein. Kształcił się Łodzi i Wiedniu, a także we Frankfurcie n. Menem i we Włoszech. W okresie międzywojennym współpracował z teatrami
żydowskimi, m.in. był kier. artystycznym Folks-Teater
w Wilnie. W czasie II wojny świat. przebywał w getcie
warszawskim, skąd 25 VIII 1942 został wywieziony do
obozu zagłady.
Łoza, Czy wiesz ?; Zylbercwejg, Leksikon V; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie.
ROZGÓRSKA Alicja – zob. Hakowska Lili
RÓŻYŃSKI Adolf (20 IX 1884 Kraków – ?), śpiewak.
Ukończył → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie i uzupełniał
studia w Wiedniu, we Włoszech i w Rosji. Debiutował
w 1922 w operze Halka S. Moniuszki w Wilnie.
W 1922–1925 był solistą opery w Teatrze Wielkim
tamże. Działał następnie w Wilnie, występując też
gościnnie w Krakowie, we Lwowie i innych miastach
polskich, a także w Wiedniu. W Wilnie zastał go
wybuch II wojny świat. W 1940 reżyserował realizację
Aidy G. Verdiego przez → Operę Żydowską w Wilnie.
W czasie okupacji niemieckiej przebywał w getcie
wileńskim i uczył w szkole muz. kierowanej przez
T. → Girszowicz i A. → Sliepa.
Łoza, Czy wiesz ?; M. Dworzecki, Yerusholayim de-Lita in kamf un
umkum, Pariz 1948.
RUBIN Herc (1911 Białystok – ? Stany Zjednoczone),
dyrygent, kompozytor. Naukę muzyki rozpoczął
w rodzinnym mieście, a kontynuował przez pewien
czas w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie.
Związał się następnie z teatrem żydowskim. Był
kier. muz. teatrzyku rewiowego Jidisze Bande,
współpracował jako dyryg. i kompozytor z łódzkim
→ teatrem Ararat, a w końcu l. 30. był dyryg. Jidisze
Nacionale Bine w Warszawie. Pisał i aranżował
muzykę, głównie lżejszego kalibru, a także
komponował pieśni do tekstów poetów żydowskich.
Jeszcze przed wojną wyemigrował do Stanów
Zjednoczonych i pracował jako muzyk w przemyśle
filmowym w Hollywood.
J. Grudberg-Turkow, Jidisz teater in Pojln, Warsze 1951; Yidisher teater
in Eyrope; J. Turkow, Farloshene shtern, Buenos Ayres 1953; Fater, Jidisze
Muzik; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
RUBIN Izrael (? – ?), dyrygent, kompozytor. Był dyryg.
chóru Synagogi Staromiejskiej w Łodzi. Prowadził
także chór i orkiestrę amatorską w Zgierzu. W 1936
obchodził jubileusz 30-lecia działalności artystycznej
w → Orkieatrze Łódzkiej.
RUBIN Menachem (1894 Adamów k. Warszawy – 18 VII
1962 Nowy Jork), aktor, śpiewak, reżyser, dyrektor
teatru. Był członkiem znanej rodziny muzyków w Łodzi
i Warszawie. W młodości śpiewał w chórach różnych
kantorów. Występował jako aktor początkowo na
scenach rosyjskich, następnie na scenach żydowskich
w Rosji. Przez pewien czas był dyr. teatru żydowskiego
w Krakowie. W 1930 grał w Teatrze Nowości
w Warszawie. W pocz. l. 30. wyjechał do Stanów
Zjednoczonych i występował w Parkway Theater na
Brooklynie, a następnie w Public Theater w Nowym
Jorku. Występował też gościnnie na koncertach, m.in.
w 1937 w Teatrze Nowości w Warszawie.
R
RUBINSTEIN Artur (28 I 1886 Łódź – 20 XII 1982
Genewa), pianista wirtuoz. Gry na fortepianie uczył się
u Rudolfa Marii Breithaupta i Karla Heinricha Bartha
w Berlinie, tam też studiował kompozycję u Roberta
Kahna i Maxa Brucha. Był też uczniem Ignacego Jana
Paderewskiego w Morges. Jego pierwszy publiczny
koncert zorganizowany był na cel dobroczynny i odbył
się 14 XII 1894 w salonie muz. Henryka Grohmana
w Łodzi. Od 1898 występował nieprzerwanie jako
solista we wszystkich krajach Europy, a także na
innych kontynentach. W 1906 koncertował w Stanach
Zjednoczonych, gdzie następnie osiadł na stałe.
Nagrał wiele utworów dla filmu, nagrywał też setki
płyt gramofonowych dla najlepszych wytwórni. Był
wybitnym interpretatorem muzyki Chopina, brał udział
w jury → Międzynarodowych Konk. Pianistycznych im.
F. Chopina, w 1960 był honorowym przewodniczącym
jury. Ostatnie lata życia spędził w Genewie. Autor
utworów kameralnych i fortepianowych. Jego
imieniem nazwana została Państwowa Filharmonia
w Łodzi, Międzynarodowy Mistrzowski Konk.
Pianistyczny organizowany od 1974 roku co 3 lata w
213
rubinsztejn
W → Operze Żydowskiej działającej przy Instytucie
wystawił w jidysz Traviatę G. Verdiego, Madame
Butterfly G. Pucciniego, Carmen G. Bizeta, Halkę
S. Moniuszki oraz fragmenty Żydówki J.F. Halevy’ego,
Fausta C. Gounoda, Aidy G. Verdiego. Występował też
wielokrotnie jako dyryg. opery i operetki w Wilnie, był
jednym z dyryg. działu operowego Reduty i przez kilka
sezonów dyrygował operetką w teatrze muz. Lutnia.
W czasie wojny przebywał w getcie w Wilnie i tam
zginął.
„Di Chazonim Welt” 1934 nr 7; I. Grudberg-Turkow, Jidiszer teater in Pojln,
Warsze 1951; Błaszczyk, Dyrygenci; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze
muzik; M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie
lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997; D. Berezowska, Żydowski Instytut
Muzyczny 1924–1940, „Nasza Gazeta” 2001 nr 525.
RUDIGHIERI Rudolfo – zob. Grüdiger Adolf
Artur Rubinstein i Paweł Kochański
Tel Awiwie oraz Międzynarodowy Konk. Młodych Pianistów „Arthur Rubinstein in memoriam” odbywający
się od 1994 co 2 lata w Bydgoszczy.
R
D. Ewen, Living musicians, New York 1940; B. Gavoty, Les grands
interprètes, Genève 1955; H.C. Schonberg, The great pianists, London
1965; H. Sztompka, Artur Rubinstein, Kraków 1966; SMP II; A. Rubinstein,
Moje młode lata, Kraków 1976; tenże, Moje długie życie, Kraków 1988;
M. Perkowska-Waszek, Rubinstein Artur, PSB XXXII; H. Sachs, Artur
Rubinstein, Wrocław 1999; K. Baculewski, Rubinstein Artur, [w:] Leksykon
kultury polskiej poza krajem od roku 1939, red. K. Dybciak, Z. Kudelski,
t. I, Lublin 2000; Dybowski, Słownik.
RUBINSZTEJN Leopold Lejzor (8 XII 1877 Warszawa – ? w czasie II wojny świat., Warszawa), skrzypek.
Kształcił się w 1894–1896 w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Pracował jako skrzypek w zespołach
instrumentalnych. W czasie II wojny świat. znalazł się
w getcie warszawskim. Prowadził w 1940–1941 orkiestrę
taneczną w Melody Palace przy ul. Rymarskiej, a od
1941? był kier. działającego w tym lokalu teatru.
Fuks, Straty; tenże, Muzyka ocalona; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie.
RUBINSZTEJN Rafał (ok. 1895 ? – w czasie
II wojny świat., Wilno), dyrygent oper, operetek i orkiestr symfonicznych, pedagog. Przed przybyciem do
Polski był dyryg. opery w Odessie. Na pocz. l. 20. osiadł
w Wilnie, gdzie przez szereg lat był dyr. → Żydowskiego
Instytutu Muz., prowadząc w nim klasę operową.
214
RUDZKI Bernard Boruch (? – 23 I 1940 Palmiry),
właściciel składów instrumentów muz. na ul. Marszałkowskiej róg Rysiej w Warszawie. Od 1908 był także
właścicielem wytwórni płyt gramofonowych Orfeon.
RUFF Henryk (1818 Wrocław – 20 II 1888 Wiedeń),
śpiewak, dyrygent chórów, pedagog. W śpiewie
kształcił się pod kier. Franza Hausera w Wiedniu.
Studiował też medycynę na tamtejszym uniwersytecie.
W 1841 udał się do Lwowa, gdzie działał jako śpiewak,
dyryg. i pedagog. Był solistą → Opery i dyryg. chórów
w Teatrze Skarbka tamże. Dyrygował też chórami
Galic. Tow. Muz. i uczył śpiewu w utrzymywanej
przez nie szkole. W 1842, w ramach działalności tego
Tow., przygotował chóry do wykonanego pod batutą
Franciszka Ksawerego Piątkowskiego oratorium
Św. Paweł F. Medelssohna. Położył duże zasługi dla
rozwoju lwowskiego życia muz. Od 1848 działał
w Odessie, od 1870 zaś w Wiedniu.
H. Mendel, A. Reissmann, Musikalisches Conversations-Lexikon,
Bd VIII, Berlin 1883; Błaszczyk, Dyrygenci.
RUMSZYŃSKI Josef (1881 Wilno – 6 II 1956 Nowy
Jork), dyrygent, kompozytor. Kształcił się w chórze
synagogalnym pod kier. M. → Dargużańskiego.
W 1899 przybył do Łodzi i objął stanowisko dyryg. chóru
→ Żydowskiego Tow. Muz. i Literackiego „Hazomir”.
W 1904 osiadł w Stanach Zjednoczonych i związał się
z teatrem żydowskim jako dyryg. i kompozytor.
Był twórcą wielu popularnych operetek, m.in.: Szir
haszirim, Dos mejdl fun der west, Di wejberisze
milhome, Chancze in Amerike, Mazel-tow, Dos
ryder
cebrochene fidel, Dem rebens nigun. Uważany jest za
reformatora operetki żydowskiej. Skomponował operę
Ruth. Komponował też muzykę dla synagogi.
S. Perlmutter, Jidisze dramaturgn un teater kompozitors, Niu-Jork 1952;
Zylbercwejg, Leksikon III; M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish
Music, New York 1975.
RUSSOTO właśc. Nieświeżski Henry Chaim (28 III
1869 Łódź – 14 II 1925 Nowy Jork), dyrygent. Był
synem Zisela, kantora, bratem E. → Nieświeżskiego.
Był dyryg. chóru w wileńskiej → Synagodze Chóralnej
za kantoratu G. → Siroty. Z Jakubem Adlerem wyjechał
do Stanów Zjednoczonych w 1890 i został dyryg. w New
York Liberty Theater. Instrumentował dla potrzeb teatru
żydowskiego, m.in. Ahaszwerosza A. Goldfadena. Został
następnie kantorem w Nowym Jorku.
Wininger, National Biographie IV; Brückner, Rock, Judentum;
RYB Eugeniusz (29 VI 1860 Warszawa – ? Kijów),
skrzypek, altowiolista, dyrygent, pedagog, kompozytor.
W grze na skrzypcach był uczniem Karola Różalskiego
w → Instytucie Muz. w Warszawie i Leopolda Auera
w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu,
w kompozycji – Nikołaja Rimskiego-Korsakowa
tamże. Studia ukończył w 1885. Przez szereg lat był
prof. kompozycji w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Kijowie. Grał na altówce w kwartecie smyczkowym,
występował jako dyryg. na koncertach symfonicznych.
Ok. 1895 był też dyryg. orkiestry studentów
Uniwersytetu św. Włodzimierza tamże.
Biografii kompozitorow s IV–XX wiek s portrietami. Inostrannyj i russkij
otdieł pod ried. A Illinskago, polskij otdieł pod ried. G. Pachulskogo,
Moskwa 1904; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II.
RYBIER Felicja po mężu Borisow (1895 Warszawa
– 14 I 1996 Waszyngton), pianistka wirtuoz, pedagog.
Kształciła się pod kier. Leonida Kreuzera, Conrada
Ansorge i Egona Petri w Konserw. Juliusa Sterna
w Berlinie, potem u Teodora Leszetyckiego w Wiedniu.
Debiutowała w Berlinie w wieku 13 lat. W wieku 18 lat
występowała z Warszawską Orkiestrą Symfoniczną,
potem ze Staatsorchester Berlin i Blüthner Orchester
tamże. Przybyła w 1925 do Stanów Zjednoczonych
i w tymże roku debiutowała w Bostonie. Koncertowała,
występowała w radiu. Zamieszkała w Waszyngtonie
i pracowała jako pedagog, dając od czasu do czasu
recitale. Dojeżdżała też do Baltimore.
Who’s Who Today in the Musical World. Compiled in 1936–37. A Biographical and Pictorial Record of Musicians of Today, New York 1938.
RYBIER Maks (24 VII 1883 Warszawa – ? Oświęcim),
skrzypek, pedagog. Działał w Berlinie jako pedagog
gry skrzypcowej. W czasie II wojny świat. znalazł się
w Auschwitz i tam zginął.
RYDER Teodor (10 II 1881 Piotrków – 1944 Oświęcim),
pianista, akompaniator, dyrygent, pedagog. Gry na
fortepianie uczył się prywatnie w rodzinnym mieście.
Ukończył studia na politechnice w Darmstadcie. Tam
też w 1904–1906 był korepetytorem w Wielkoksiążęcym
Teatrze Dworskim. Przez szereg lat działał jako dyryg.
na terenie Niemiec, Szwajcarii i Francji. W 1906
–1907 był korepetytorem i trzecim dyryg. w Teatrze
Miejskim we Fryburgu Bryzgowijskim, w 1907–1909
drugim dyryg. w Teatrze Miejskim w Rostocku, od
1909 zaś dyryg. orkiestry i chórów w Teatrze Miejskim
w Bazylei, w 1910–1914 dyryg. w Operze w Lyonie.
W 1916 przybył do Warszawy i objął stanowisko
dyryg. opery w Teatrze Wielkim. W 1918 został
kier. artystycznym prowadzonej przez Tadeusza
Wierzbickiego opery objazdowej. Po roku przeniósł
się do Łodzi. Tu przez szereg lat był dyryg. → Łódzkiej
Orkiestry Symfonicznej, z którą współpracę rozpoczął
jeszcze w 1916. Obok koncertów symfonicznych
prowadził cykle estradowych koncertów operowych
z udziałem łódzkich chórów i zamiejscowych solistów.
Wystawił m.in. opery: Halka S. Moniuszki, Madame
Butterfly G. Pucciniego, Trubadur G. Verdiego, Opera
za trzy grosze K. Weila. Akompaniował też solistom
na koncertach organizowanych przez Agencję
Koncertową A. → Straucha. Latem występował
z Łódzką Orkiestrą Symfoniczną w Parku Helenów,
pracował jako dyryg. teatralny w niemieckim
teatrze Scala oraz w polskim Teatrze Miejskim,
dyrygował koncertami symfonicznymi Żydowskiego
Tow. Kulturalnego, od 1935 występował jako dyryg.
koncertów symfonicznych organizowanych przez
Polskie Radio. W ciągu z górą dwudziestoletniej
działalności w Łodzi patronował wszelkim
poczynaniom zmierzającym do stworzenia stałej
opery. Od 1926 był kier. artystycznym Łódzkiego
Tow. Operowego, w 1929 objął kierownictwo muz.
występującej przez dłuższy czas w Łodzi opery
objazdowej, z którą już kiedyś był związany. W 1933
współdziałał w organizowaniu opery w ramach
działalności Tow. Opery Narodowej. Sprawie opery
służyła też jego praca pedagogiczna, początkowo
w → Szkole Muz. Jakuba Winieckiego, gdzie prowadził
m.in. klasę operową, następnie w Konserw. Heleny
Kijeńskiej, gdzie od 1927 przez szereg lat prowadził
R
215
rysz
również klasę operową i orkiestrę uczniowską.
W getcie łódzkim dyrygował koncertami w Domu
Kultury, wspólnie z B. → Rotsztat wykonywali utwory
Bacha, Beethovena, Mozarta, Wieniawskiego. Ostatni
oficjalny koncert R. odbył się w getcie w czerwcu
1943. W sierpniu 1944, w czasie likwidacji getta
łódzkiego, wywieziony został do Oświęcimia, gdzie
zginął.
Błaszczyk, Dyrygenci; D. Dąbrowska, L. Dobroszycki, Kronika Getta
Łódzkiego, Łódź 1965; SMP II; Fuks, Muzyka ocalona; L.T. Błaszczyk,
Ryder Teodor, PSB, t. XXXIII; A. Kempa, M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi.
Słownik biograficzny, t. I, Łódź 2001; Leksykon muzyków pedagogów.
RYSZ Jerzy (? – ?), skrzypek. Był synem Joachima,
bratem Alberta, Leona i Moe. Przed I wojną świat.
prowadził zespół salonowy w Warszawie. Od ok. 1918
grał na skrzypcach w → Orkiestrze Teatru Wielkiego.
„Młoda Muzyka” 1909 nr 24 [na okładce]; Kalendarz muzyczny
1912.
R
RYSZ Joachim (1851 ? – 8 VI 1924 Warszawa),
waltornista, dyrygent orkiestr symfonicznych. Ojciec
Jerzego, Alberta, Leona i Moe. Pochodził z licznej
rodziny muzyków. Kształcił się w grze na skrzypcach
i waltorni oraz dyrygenturze w Instytucie Muz.
w Kijowie. Przez ok. 30 lat był dyryg. orkiestr w wojsku
rosyjskim, m.in. 14 Jamburskiego Pułku Ułanów
w Pińczowie, 6 pułku strzelców w Kielcach, gdzie
w 1899 zorganizował i prowadził amatorską orkiestrę
symfoniczną. Uczył też gry na fortepianie i wszystkich
instrumentach „rżniętych i dętych”. Wystąpiwszy
w 1904 z wojska, przez kilkanaście lat grał na waltorni
i skrzypcach w: → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej,
a następnie → Orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie. W ostatnich latach życia pracował w różnych
mniejszych zespołach instrumentalnych.
Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar’; „Rytm” 1924 nr 6 (10); Błaszczyk,
Dyrygenci.
RYSZ Leon (ok. 1870 ? – ?), wiolonczelista. Był synem
Joachima, bratem Alberta, Jerzego i Moe. Kształcił się
w grze na wiolonczeli pod kier. Wilhelma Fitzenhagena
216
w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz. w Moskwie. W 1915
–1921 był członkiem zespołu kameralnego Szymona
Pullmana w Warszawie. Był długoletnim wiolonczelistą
→ Orkiestry Filharmonii Warszawskiej.
„Młoda Muzyka” 1909 nr 19; Filharmonia Warszawska 1901–1931,
Warszawa 1932; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976,
Warszawa 1976.
RYTERBAND Roman (2 VIII 1914 Łódź – 17 XI 1979
Palm Springs, Kalifornia), pianista, dyrygent, pedagog,
kompozytor. Był bratankiem Jakuba, altowiolisty.
W grze na fortepianie kształcił się w Konserw. Heleny
Kijeńskiej w Łodzi. Ukończył studia prawnicze na UW.
W 1937–1939 współpracował z łódzką Rozgłośnią
Polskiego Radia. Wybuch II wojny świat. zastał go we
Francji. W 1939–1955 mieszkał w Bernie w Szwajcarii.
Tam uzupełniał też studia muz., uzyskał doktorat
z muzykologii na Uniwersytecie i pracował jako dyryg.
chóru polonijnego. W 1955 wyjechał do Kanady
i został kier. muz. radiostacji CKVL w Montrealu.
Prowadził zespół pod nazwą Orkiestra Kameralna
Ryterbanda, wykładał też na Uniwersytecie Mc Gill.
W 1960 przeniósł się do Chicago, gdzie przez pewien
czas pracował jako organista i dyryg. chóru przy
kościele Świętej Trójcy, a następnie prowadził South
Side Symphony Orchestra oraz chór żeński „Kalina”.
Wykładał ponadto w Chicago Conservatory College.
W 1967 przeniósł się do Palm Springs w Kalifornii.
Był założycielem i dyr. Palm Springs Festival of Music
and Art. Wykładał też na California State University
w Los Angeles. Czynny był ponadto jako pianista
i akompaniator solistów. Jego obfita spuścizna
kompozytorska obejmuje opery: Fantômes rebelles
oraz A Border Incident, dramat muz., balety, Suite
Polonaise na fortepian, opracowaną w 1978 na orkiestrę
(nagroda Fundacji Kościuszkowskiej), Rapsodię
rosyjską na orkiestrę, sonatę na dwa flety i harfę, kwintet
na dwa flety, wiolonczelę i dwa flety, Dialog na dwa flety
(1961, nagrodzony), Tunes of America (w ramach grantu
z National Endowment for the Humanities na obchody
200-lecia Stanów Zjednoczonych), suitę na fortepian,
i in.
Błaszczyk, Dyrygenci; The ASCAP Biographical Dictionary of Composers,
Authors and Publishers, New York 1966; Baker’s Biographical Dictionary.
S
SACEWICZ Melania z domu Neuger (14 XII 1885
Kraków – 12 V 1976 Udanin k. Środy Śląskiej),
pianistka, pedagog. Była siostrą Konrada. Kształciła
się pod kier. Władysława Żeleńskiego w → Konserw.
Tow. Muz. w Krakowie, a następnie Teodora
Leszetyckiego w Wiedniu. W 1910–1914 koncertowała
w Wiedniu, Monte Carlo, Nicei, Menton i Baden,
w 1919 w Budapeszcie, w 1920 w Polsce. W 1920
–1922 była prof. gry na fortepianie w Konservatorium
für Musik und darstellende Kunst w Wiedniu.
W 1927–1939 występowała jako solistka i kameralistka
w krakowskiej Rozgłośni Polskiego Radia. W 1930
–1931 była też prof. Konserw. Tow. Muz. w Krakowie.
W czasie wojny pracowała w Konserw. Muz. we Lwowie,
a od 1941 uczyła muzyki prywatnie w Krynicy. Po
wojnie przez kilka lat uczyła w Średniej Szkole Muz.
w Wałbrzychu. W 1949–1960 była prof. gry na fortepianie
w Państwowej Wyższej Szkole Muz. we Wrocławiu.
S. Krukowski, Melania Sacewicz 1885–1976, „Ruch Muzyczny” 1977
nr 12; Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna we Wrocławiu w latach
1948–1973, [Wrocław 1976]; Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we
Wrocławiu 1948–1988. Suplement i noty biograficzne pedagogów oraz
byłych pedagogów i wykaz absolwentów w latach 1974–1988, Wrocław
1988; Dybowski, Słownik; Leksykon muzyków pedagogów.
SADOWSKI właśc. Sand Fryderyk (25 X 1921 Tarnów
– 14 VI 1980 St. Louis), skrzypek, pedagog. Uczył się gry
na skrzypcach początkowo w Tarnowie, a w 1937–1939
w klasie skrzypiec Zenona Felińskiego w Konserw. Muz.
w Katowicach. Po zajęciu Tarnowa przez Niemców
uciekł do Lwowa. Tam w 1940–1941 był członkiem
orkiestry Państwowej Filharmonii. Od 1941 był więźniem
niemieckich obozów koncentracyjnych. W 1945
powrócił do kraju. W 1945–1947 był członkiem orkiestry
Polskiego Radia w Katowicach. Od 1947 był skrzypkiem
solistą i kier. orkiestry kameralnej Centralnego
Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego. Od 1950
grał w orkiestrze Państwowej Opery i Filharmonii
w Warszawie, późniejszej orkiestrze symfonicznej
Filharmonii Narodowej. Do 1968 był koncertmistrzem
grupy pierwszych skrzypiec. W 1968 wyemigrował
do Stanów Zjednoczonych. Był członkiem St. Louis
Symphony Orchestra i wykładał grę na skrzypcach
w St. Louis Conservatory and School for the Arts.
Prowadził też studencki zespół smyczkowy.
A. Ciechański, Fryderyk Sadowski nie żyje, „Ruch Muzyczny” 1981 nr 3;
A. Spóz, Sadowski Fryderyk, [w:] PSB XXXIV.
SAK też Sack, Zak Leon (? – w czasie II wojny świat.,
Lwów), skrzypek, pedagog. Ok. 1935 uczył gry na
skrzypcach w → Prywatnym Lwowskim Instytucie Muz.
Romana Fiszlera we Lwowie. Grał drugie skrzypce
w → Kwartecie Smyczkowym Polskiego Tow. Muz. we
Lwowie z M. → Bauerem, Marianem Łobarzewskim
– altówka i L. → Eberem. Zginął jako ofiara nazizmu.
„Muzyka Polska” 1937 nr 12, 1938 nr 3; F. Friedman, Zagłada Żydów
lwowskich, Łódź 1945.
SALWE Izaak (ok. 1915 ? – 2 VIII 1943 Treblinka),
śpiewak. W czasie II wojny świat. przebywał w getcie
warszawskim. Wywieziony przez nazistów do obozu
zagłady w Treblince, zginął w czasie powstania
w obozie.
R. Glezer, Przeżyć Treblinkę, „Karta” 2009.
SALZ Maria Miriam – zob. Zimmerman z Salzów
Maria Miriam
217
salzman
SALZMAN Józef – zob. Solnicki Józef
SANDLER Perec (18 V 1881 Luna k. Grodna
– 9 X 1926 Nowy Jork?), dyrygent, kompozytor muzyki
teatralnej. Kształcił się w dziedzinie muzyki pod kier.
M. → Bensmana w Warszawie. W 1901 uzyskał dyplom kapelm. wojskowego w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1906–1912, z przerwami, był dyryg. w trupie Aby Kompaniejca w teatrze żydowskim na
Muranowie. W 1908 osiągnął pierwszy sukces muzyką
do operetki Jojsef mit di brider J. Lateinera. W 1912–1913
przebywał w Ameryce sprowadzony przez Borysa
Tomaszewskiego. Następnie powrócił do Europy. Przez
dłuższy czas był w teatrze operetkowym Nowikowa
w Rosji. Później w wędrownym teatrze Szlamy Krojze
w Rosji i w Polsce. W czasie I wojny świat. przebywał
w Charbinie. Stamtąd przez Japonię przedostał się do
Ameryki w 1918. Skomponował muzykę do operetek
m.in.: Kawkazer libe, Wołodke in Odes, Mendl in Japan,
Di Rumenisze Hasene do tekstu M. Szora (1923).
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Zylbercwejg, Leksikon II;
S. Pelmutter, Jidisze dramaturgn un teater kompozitors, Niu Jork 1952.
S
SANICKI Salomon (ok. 1895 ? – ?), skrzypek.
Kształcił się w 1900–1904 pod kier. Antoniego
Stelmacha i Emila Stillera w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Początkowo był członkiem → Orkiestry
Teatru Wielkiego w Warszawie, a następnie → Orkiestry
1911 nr 6; Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1932;
J. Stutszewski, Di muzik un dos muzikalisze lebn in Warsze, [w:] Pinkas
Warsze, Buenos Aires 1955.
SATANOWSKI Robert (20 VI 1918 Łódź
– 9 VIII 1997 Wrocław), dyrygent, generał brygady
Wojska Polskiego. W 1935–1939 odbywał studia na
Politechnice Warszawskiej. W latach wojny działał
początkowo jako pedagog na terenie ZSRR, po czym do
1949 służył w wojsku polskim. W 1948–1951 kształcił
się w dyrygenturze pod kier. Bohdana Wodiczki
początkowo w Państwowej Wyższej Szkole Muz.
w Sopocie, będąc równocześnie w 1949–1950 kier.
muz. gdańskiej Rozgłośni Polskiego Radia, a następnie
w Państwowej Wyższej Szkole Muz. w Łodzi, ponadto
zajmował analogiczne stanowisko w łódzkiej Rozgłośni
Polskiego Radia. Przez pewien czas był także dyryg.
Zespołu Pieśni i Tańca Wojska Polskiego. W 1951–1954
był drugim dyryg. orkiestry Państwowej Filharmonii
w Lublinie, a w 1954–1958 – kier. artystycznym
218
i pierwszym dyryg. Państwowej Filharmonii Pomorskiej
w Bydgoszczy. Następnie pogłębiał swą wiedzę
w zakresie dyrygentury operowej pod kier. Herberta
von Karajana. W 1960 objął stanowisko kier.
artystycznego Teatrów Miejskich w Karl-Marx-Stadt
w Niemieckiej Republice Demokratycznej, dyrygował
w tamtejszej operze i operetce, występował też jako
dyryg. połączonych orkiestr obu teatrów na koncertach
symfonicznych. W 1961–1963 był dyr. artystycznym
i dyryg. Państwowej Filharmonii w Poznaniu,
a w 1963–1969 Państwowej Opery tamże. Ponadto
w 1962–1969 był kier. artystycznym Poznańskiej
Orkiestry Kameralnej. W 1969–1976 był dyr. muz.
i stałym dyryg. gościnnym orkiestry i teatrów
operowych w Krefeld-Mönchengladbach. W 1970 był
stałym dyryg. gościnnym opery w Zurychu. Od 1975 był
dyr. teatrów w Krakowie i we Wrocławiu. W 1981–1991
był dyr. naczelnym i artystycznym Teatru Wielkiego
w Warszawie, a w 1991–1992 w Akwizgranie. Ostatnie
lata życia spędził w Radochowie na Dolnym Śląsku.
Współpracował z Filharmonią Jeleniogórską.
Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II; Kto jest kim w Polsce. Informator
biograficzny, wyd. III, Warszawa 1993; Z. Prus, A. Weber, Bydgoski
leksykon operowy, Bydgoszcz 2002; J. Królikowski, Generałowie
i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. III, Toruń 2010; K. Cieślak,
Poznańskie lata Roberta Satanowskiego, „Kronika Wielkopolska” 2011
nr 4.
SATTEL Leon (1844 Warszawa – 16 II 1908 Kijów),
wiolonczelista, pianista, pedagog. Kształcił się
w grze na wiolonczeli pod kier. A. → Hermana i Józefa
Goebelta, a w grze na fortepianie – Jana Śliwińskiego
w 1863–1867 w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Do 1870 koncertował, następnie osiadł w Kijowie
i poświęcił się działalności pedagogicznej w zakresie
wiolonczeli i fortepianu w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow.
Muz. Zmarł po ataku apopleksji.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Russkaja Muzykal’naja
Gazeta” 1908.
SCHALIT Paulina – zob. Szalit Paulina
SCHARLITT właśc. Szalit Bernard (15 II 1877
Tarnopol – 3 XII 1946 Kraków), dziennikarz, publicysta,
krytyk muzyczny Żył i działał w Wiedniu. Ostatnie
lata spędził w Krakowie. Zajmował się życiem
i twórczością F. Chopina. Opublikował m.in. Friedrich
Chopins gesammelte Briefe (Leipzig 1911), Chopin
(Leipzig 1919).
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929.
schlaffenberg
SCHATZ Zygmunt Sim (16 II 1899 Kamionka
Strumiłowa, obw. lwowski – po 1942 Lwów), skrzypek.
Ukończył w 1916 → Konserw. Galic. Tow. Muz. we
Lwowie, a w 1923 – Akademię Muz. w Wiedniu.
Koncertował następnie w Austrii, Niemczech, we
Włoszech, na Węgrzech, w Rumunii i Czechosłowacji.
Po powrocie w 1927 do kraju działał na terenie Lwowa,
m.in. dyrygował orkiestrą w kawiarni Hotelu George.
W 1938 dał recital w Rozgłośni Polskiego Radia we
Lwowie. Do 1939 prowadził zespoły instrumentalne
w lokalach rozrywkowych w Katowicach. Zginął
w obozie na Janowskiej we Lwowie.
Łoza, Czy wiesz ?; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty.
SCHECHTER Leon (ok. 1890 w ? – ?), śpiewak,
bas, kantor, pedagog. Kształcił się jako meszorer
w chórze → Wielkiej Synagogi na Tłomackiem
w Warszawie pod kier. L. → Liowa. W 1909 wziął
udział w konk. na drugiego kantora tej synagogi, ale
nie otrzymał stanowiska. W okresie międzywojennym
był kantorem w Synagodze Postępowej Tempel
w Krakowie. Współpracował z → Żydowskim Tow. Muz.
i uczył śpiewu w prowadzonej przy tym tow. Szkole
Muz. Przeniósł się następnie do Anglii i był kantorem
w Londynie.
SCHENKER Alfred Adolf (11 III 1909 Kraków – 17 IV
2005 Kansas City), skrzypek, pedagog. Kształcił
się w grze na skrzypcach pod kier. Stanisława
Giebułtowskiego i F. → Eyle w → Instytucie Muz.
w Krakowie. Uzupełniał studia muz. w Wiedniu.
W 1935 wziął udział w I → Międzynarodowym
Konk. Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego
w Warszawie. W 1939–1941 był koncertmistrzem
orkiestry Filharmonii Lwowskiej. Czynny był następnie
w Szwecji, Szwajcarii i Afryce Południowej. W 1964
osiedlił się w Stanach Zjednoczonych i był członkiem
American Symphony Orchestra, North Carolina
Symphony Orchestra, a od 1971 Cansas City
Philharmonic Association. Uczył także prywatnie
w Kansas City.
Błaszczyk, Polish Contributions; R. Połczyński, Da capo. 75 lat
Zygmunt Schatz
SCHIERMAN też Schürman Aron Szalom
(? – ?), śpiewak, kantor. W l. 80. XIX w. był kantorem
w Synagodze Przedmiejskiej we Lwowie.
S
M. Bałaban, Historia lwowskiej synagogi postępowej, Lwów 1937; Plohn,
Muzyka.
SCHINDLER-SÜSS Róża (ok. 1870 Łódź? – ?),
skrzypaczka, pedagog. W grze na skrzypcach była
uczennicą Josepha Joachima w Hochschule für
Musik w Berlinie. Występowała jako solistka na
koncertach w Łodzi z towarzyszeniem → Łódzkiej
Orkiestry Symfonicznej, a także w Filharmonii
Warszawskiej. Ceniona była jako pedagog, była
pierwszą nauczycielką P. → Kleckiego. Uczyła m.in.
w → Szkole Muz. Nauma Podkaminera oraz w Liceum
Muz. Heleny Kijeńskiej. Po I wojnie świat. dojeżdżała
przez pewien czas do Warszawy i uczyła w Szkole Muz.
Michała J. Piotrowskiego.
„Neue Lodzer Zeitung” 1917 nr 8; Polski kalendarz muzyczny na rok 1920,
red. M. Skolimowski, Warszawa 1920; A. Pellowski, Kultura muzyczna
Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
SCHER Alfred – zob. Szer Alfred
SCHERRES Flora – zob. Friedenthal Flora
SCHLAFFENBERG Filip – zob. Szlafenberg Mateusz
Filip
219
schleichkorn
SCHLEICHKORN Stefan (25 VIII 1905 ? – w czasie
II wojny świat. ?), doktor praw, skrzypek, altowiolista,
dyrygent. Ukończył IV Gim. im. Henryka Sienkiewicza
w Krakowie. Kształcił się w → Konserw. Tow. Muz. tamże.
Dyplom uzyskał w 1932. Został prof. gry na skrzypcach
na tej uczelni. Od 1931 był altowiolistą w założonym
przez Ferdynanda Macalika kwartecie smyczkowym.
W końcu l. 30. był nauczycielem gry na skrzypcach
i dyryg. orkiestry w Szkole Muz. → Żydowskiego Tow.
Muz. w Krakowie. Dyrygował też zorganizowaną przy
tym Towarzystwie orkiestrą. Redagował „Przewodnik
Koncertowy”. Na zaproszenie B. → Hubermana został
członkiem Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej w Tel
Awiwie, ale wkrótce powrócił do Krakowa.
Fater, Jidisze muzik; Kraków muzyczny 1918–1939, red. M. Drobner,
SCHÖNGUT z Reicherów Anna (ok. 1870 ? – ?),
śpiewaczka. Uczyła się śpiewu u Stanisława
Niedzielskiego i Jana Galla w Krakowie. W l. 90. XIX w.
występowała na koncertach tamże.
S
SCHÖNWITZ Herman (? – ?). Od ok. 1910 był
właścicielem wytwórni płyt gramofonowych pod
nazwą Towarzystwo Akcyjne „Janus-Record”. Składy
fabryczne mieściły się w Warszawie, ul. Graniczna 15,
w Łodzi, ul. Piotrkowska 128.
SCHORR nazwisko znanej lwowskiej rodziny
kantorów synagogalnych. Jej założycielem był Baruch,
długoletni kantor Wielkiej Synagogi Miejskiej we
Lwowie. Miał 6 synów: Mojżesza, Dawida, Izraela,
Majera, Jakuba, Motla. Wszyscy byli kantorami:
Mojżesz i Majer na Węgrzech, Dawid w Nowym Jorku,
Jakub był dyryg. chórów synagogalnych w Nowym
Jorku. Izrael i Motel związani byli ze Lwowem.
SCHORR Baruch (1823 Lwów – 4 IV 1904 Lwów),
śpiewak, kantor, kompozytor. Uczył się muzyki jako
meszorer u słynnych kantorów Becalela Schulzingera
i J. → Blindmana. Karierę kantora rozpoczął w Chocimiu w Besarabii. Od 1848 był kantorem w Kamieńcu
Podolskim, od 1851 w Jassach, a od 1855 w Budzie. Od
1859 był przez blisko 40 lat kantorem Wielkiej Synagogi
Miejskiej we Lwowie. Czasem dawał publiczne
koncerty z towarzyszeniem orkiestry wojskowej.
Za współpracę z → Teatrem Żydowskim Jakuba
Bera Gimpla, dla którego skomponował operetkę
220
Szimszon hagibor, naraził się zarządowi synagogi i
musiał ustąpić z zajmowanego stanowiska. W 1891
wyjechał do Stanów Zjednoczonych i został kantorem
w Nowym Jorku, ale 5 lat później gmina lwowska
wezwała go do powrotu na poprzednie stanowisko.
Zmarł nagle w czasie odprawiania nabożeństwa. Jako
kompozytor pozostawał pod wpływem G. Meyerbeera.
Skomponował operetkę Samson (1890) wystawioną w
Teatrze Gimpla. Jego kompozycje synagogalne wydał
syn Izrael.
Fridman, Lebensbilder, Bd I, Berlin 1918; Wininger, National Biographie V;
A. Holde, Jews in Music: from the Age of Enlightement to the Mid-Twentieth
Century, ed. I. Heskes, New York 1974; M. Nulman, Concise Encyclopedia
of Jewish Music, New York 1975; Idelsohn, Jewish Music; K.J. Kutsch,
L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd IV, Bern 1997.
SCHORR Izrael zwany Hakohen (20 VIII 1870 Lwów
– 1942 Lwów ?), śpiewak, kantor. Był synem Barucha.
Przez pewien czas był kantorem w Przemyślu,
a następnie przez szereg lat kantorem w Synagodze
Przedmiejskiej we Lwowie. Wydał kompozycje swego
ojca pt. Neginot Baruch Schorr, ed. I. Schorr (I wyd.
1906, II wyd. 1928, III wyd. 1952).
SCHORR Izrael (1886 Chyrów – 9 IV 1935 Nowy
Jork), śpiewak, kantor. Był dalekim krewnym Barucha.
Jako chłopiec śpiewał na dworach chasydzkich rebbe
w Czortkowie i Rymanowie. W 1904–1918 był we
Lwowie kantorem w Synagodze Przedmiejskiej z krótką
przerwą po wybuchu I wojny świat., kiedy wyjechał
do Brna na Morawach. Od 1918 był, jako następca
E. → Goldberga, kantorem w Synagodze przy ul. Kupa
w Krakowie. Z powodu reumatyzmu przeniósł się do
słynnego uzdrowiska w Piszczanach na Słowacji, gdzie
przez pewien czas był kantorem. Po krótkim pobycie
w Zurychu w 1924 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i był kantorem początkowo w Chicago, następnie w Newark, póżniej w Brooklynie i Bronxie
w Nowym Jorku. W 1934 z powodu choroby serca
wycofał się ze służby w kongregacji Chovevei Torah w Brooklynie. Komponował muzykę liturgiczną.
Najbardziej znana była jego kompozycja Szejibaneh
beit hamigdasz.
K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl.,
Bd IV, Bern 1997.
SCHRAGER Fajwel (? – ?), skrzypek. W l. 20. XX w.
prowadził własną szkołę gry na skrzypcach
w Stanisławowie.
Polska Artystyczna.
schwalbe
SCHULFRIED Barbara (ok. 1920 ?), pianistka.
Kształciła się w → Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie. Była uczestniczką III → Konk.
Pianistycznego im. F. Chopina w Warszawie.
Koncertowała m.in. dwukrotnie w Filharmonii
Warszawskiej.
demobilizacji w 1947 żył jakiś czas w Brazylii, gdzie
występował w duecie z J. → Petersburskim, był kier.
muz. teatrów rewiowych, korepetytorem solistów
brazylijskich. W 1961 powrócił do Europy i osiadł
w Monachium, gdzie przez 25 lat współpracował jako
kompozytor z Radiem Wolna Europa.
„Antena Zjawisk Życia, Sztuki i Literatury” 1933 nr 10; Międzynarodowe
Konkursy imienia Fryderyka Chopina w Polsce, Warszawa 1954;
Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów.
T. Matulewicz, Legenda polskiej piosenki; „Trybuna” 2000 nr 30; Lerski,
SCHULTZ Józef (? – ?), kompozytor. Był członkiem
znanej w Warszawie rodziny muzyków, ojcem
Joachima → Szulca. Autor 2 polek wydanych drukiem
w 1847 i w 1850.
SCHÜTZ Franciszek (8 IV 1897 Lwów – ?), śpiewak,
bas. Karierę śpiewaczą rozpoczął na scenie → Opery
we Lwowie. Śpiewał też w operze niemieckiej w Pradze
i na innych scenach niemieckich. Po dojściu Hitlera
do władzy porzucił karierę śpiewaczą.
W. Tomaszewski, Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801
–1850, Warszawa 1992.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1925/1926 nr 3, 7; Rocznik
oficerski rezerw, Warszawa 1934; Plohn, Muzyka.
SCHÜSSLER J. (? – ?), skrzypek. Działał w okresie
międzywojennym w Warszawie. W końcu l. 20.
prowadził zespół instrumentalny w restauracji
Gastronomia. Dyrygował też orkiestrą wytwórni płyt
gramofonowych Syrena Record. Razem z A. Sinkowem
– wiolonczela i H. → Pewznerem – fortepian tworzyli
Trio Koncertowe, które nagrywało płyty tej wytwórni.
S
Album studentów Konserwatorium Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu;
SCHÜTZ Alfred Longin pseud. Roger (2 VII
1910 Tarnopol – 21 X 1999 Monachium), pianista,
dyrygent, kompozytor operetek i pieśni. Kształcił się
pod kier. Heleny Ottawowej w → Konserw. Polskiego
Tow. Muz. we Lwowie. Współpracował od 1932
z lwowską Rozgłośnią Polskiego Radia, pisząc muzykę
i akompaniując wykonawcom audycji „Wesoła
Lwowska Fala”. Od 1936 był kier. muz. warszawskiego
teatru „8.15” i dyryg. operetki. Był też kier. muz. teatru
Buffo, współpracował z teatrami Cyrulik Warszawski,
Małe Qui Pro Quo i Ali Baba. Autor operetek i komedii muz. Romans z urzędem skarbowym, Poko
jówka hotelu Europa. Jego utwory nagrywano na
płytach gramofonowych Syrena Record, Columbia
i Odeon. W 1939 znalazł się we Lwowie, gdzie związał
się z Lwowskim Teatrem Miniatur, z którym odbył
tournée po ZSRR. W 1941 wstąpił do Armii gen.
Andersa. Był kier. muz. i akompaniatorem Czołówki
Teatralnej II Korpusu w Egipcie, Iraku, Palestynie,
wreszcie we Włoszech. Był twórcą muzyki do
pieśni Czerwone maki na Monte Cassino (1944). Po
Mieczysław Schwalbe
SCHWALBE Mieczysław Michał Michel Mojżesz
(27 X 1919 Radom – 9 X 2012 Berlin), skrzypek
wirtuoz, pedagog. Kształcił się początkowo prywatnie
pod kier. M. → Frenkla, a następnie J. → Zajdermana
w → Szkole Muz. im. S. Moniuszki w Warszawie. Od
1933 kontynuował studia pod kier. George’a Enescu,
Pierre’a Monteux i Julesa Bouchereta w Paryżu.
W 1935 wziął udział w I → Międzynarodowym Konk.
Skrzypcowym im. H. Wieniawskiego w Warszawie
i nagrodzony został dyplomem honorowym.
W 1942 uciekł z okupowanej Francji do Szwajcarii.
W 1944–1946 był koncertmistrzem Orkiestry
Szwajcarii Romańskiej, a w 1957–1986 Filharmoników
Berlińskich. Jako pedagog czynny był od 1948
w Konserw. Muz. w Genewie, a od 1963 – w Wyższej
221
schwarzbard
Szkole Muz. w Berlinie. Prowadził wykłady w letniej
akademii przy Mozarteum w Salzburgu. Odbył wiele
podróży koncertowych po Europie. Prowadził też
gościnnie klasy mistrzowskie w Europie, Stanach
Zjednoczonych i Japonii. Grał na instrumencie
Stradivariusa.
P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstler-Lexikon,
2. Teil, Ergänzungen und Erweiterungen seit 1937, 15. Aufl., Bd 2,
Wilhelmshaven 1971; R. Połczyński, Da capo. 75 lat Międzynarodowych
Konkursów im. Henryka Wieniawskiego, Poznań 2011.
S
SCHWARZBARD też Schwarcbard Dawid (ok. 1835
? – ?), dyrygent chórów. Ukończył Szkołę Rabinów
w Warszawie, gdzie uczył się muzyki pod kier.
Jana Gukiela. W 1860 uzyskał w → Instytucie Muz.
w Warszawie świadectwo o „zdolności do udzielania
lekcji śpiewu” na podstawie zaświadczeń wydanych
przez Gukiela oraz dyryg. opery w Teatrze Wielkim,
Jana Quattriniego. Prowadził chór w Głównym Domu
Schronienia Ubogich Starców i Sierot Starozakonnych
w Warszawie i uczył śpiewu w szkole przy tej instytucji.
Pełnił zarazem obowiązki dyryg. chóru w Synagodze
„polskiej” przy ul. Nalewki. Był też związany z teatrem
żydowskim. W 1876 w czasie jego benefisu odbyło się
przedstawienie sztuki Izraelici na puszczy.
„Jutrzenka” 1862 nr 51; „Izraelita” 1870 nr 11; Zylbercwejg, Leksikon III.
a następnie występował na scenach włoskich, m.in.
w Mantui, Wenecji, Turynie, Mediolanie, Ankonie.
Z zespołem opery włoskiej występował w Ameryce
Południowej. Po powrocie do Europy śpiewał
w operach w Bukareszcie, Wiedniu, Wiesbaden,
Lipsku, Monachium i Dreźnie. W 1875 został
zaangażowany do opery w Covent Garden w Londynie.
W 1882 wystąpił po raz pierwszy w Teatrze Wielkim
w Warszawie i z niewielkimi przerwami śpiewał do
1890, występując również często na koncertach.
W 1890 wyjechał do Berlina, gdzie początkowo
prowadził własną szkołę muz., a od 1901 był prof.
Konserw. Juliusa Sterna. Przez pewien czas był też
prof. w New York College of Music.
„Izraelita” 1882 nr 12; „EMTA” 1885 nr 70; Ruch. Kalendarz
encyklopedyczny, Warszawa 1888; W. Okręt, Rocznik; M. Komorowska,
Seideman Władysław, [w:] PSB, t. XXXVI; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes
Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd V, Bern 1997; SMP II; SBTP I.
SEIDERMAN Jerzy – zob. Zajderman Jerzy
SERWATOR Edmund Eliasz (? – ?), śpiewak,
baryton, kantor. Kształcił się w śpiewie w Konserw.
Juliusa Sterna w Berlinie. W 1902–1909 zajmował
stanowisko drugiego kantora → Wielkiej Synagogi
przy ul. Tłomackie w Warszawie.
SCHWARTZSTEIN Grzegorz Joe (? – ?), perkusista
jazzowy. Żył i pracował w Niemczech. Po dojściu
Hitlera do władzy przeniósł się do Polski. Był członkiem
orkiestry A. → Rosnera. Współpracował z nim także po
wybuchu wojny, na terenie ZSRR. Po wojnie powrócił
do Polski.
SEGAŁ Franciszka (? – ?), skrzypaczka, kameralistka.
W 1917 była altowiolistką w kwartecie smyczkowym
w Warszawie z W. Kurczewską – I skrzypce,
N. Kleinmanówną – II skrzypce, H. → Waghalterem.
SEIDEMAN Władysław Wolf (1 III 1848 Kalisz –
8 II 1919 Berlin), śpiewak, baryton. Początkowo był
meszorerem w synagodze w Kaliszu. W 1867 przybył
do Warszawy i został członkiem chóru w → Synagodze na Daniłowiczowskiej. Uczył się śpiewu
pod kier. Leopolda Sterlinga w Warszawie. Kształcił
się w śpiewie u Salvatore Marchesi w Konserw. Tow.
Przyjaciół Muzyki w Wiedniu, uzyskując dyplom
w 1871. W 1874 debiutował w Hofopera w Wiedniu,
222
SIBIRIAKOW właśc. Śpiwak Lew Michajłowicz,
pseud. Spivaccini (1869 Połownoje, gub. wołyńska
– 1938 Warszawa [1942 Amsterdam]), śpiewak, basso
cantante. W młodości przebywał w Łucku, gdzie
przez pewien czas był basem w chórze tamtejszego
kantora Arona Ratzmana. Kształcił się następnie pod
kier. C. Rossiego w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Petersburgu. Od 1902 był solistą opery w Teatrze
Maryjskim w Petersburgu. W okresie międzywojennym
mieszkał i uczył śpiewu w Warszawie. Występował
też sporadycznie na koncertach, m.in. w 1924
w Filharmonii Warszawskiej. Nagrywał dla wytwórni
Syrena Record.
„Muzyka” 1925 nr 3; S. Levik, Zapiski opernogo pevca, t. 1–2, Moskva 1955
–1962; The New Grove Dictionary XXII; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes
Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd V, Bern 1997; J. Kański, Mistrzowie
sceny operowej, Kraków 1998; J. Kesting, Di grossen Sänger, 2. Bd,
Düsseldorf 1986.
SIEKIERKA Ignacy Izrael Abram (1891 Warszawa
– 17 X 1960 ?), skrzypek. Kształcił się w Warszawie
i Petersburgu. Ukończył też studia medyczne.
sielicki
Przed I wojną świat. grywał w orkiestrach teatrów
żydowskich w Warszawie. Przez pewien czas był
W 1921–1924 był prof. wyższego kursu gry na
skrzypcach w Szkole Muz. w Wilnie, od 1923 – Konserw.
Muz. przy wileńskim Tow. Muz. „Lutnia”. Był też
koncertmistrzem Wileńskiej Orkiestry Symfonicznej.
Wyjechał następnie do Stanów Zjednoczonych.
W 1924–1943 był członkiem Philadelphia Orchestra.
Prowadził także klasę gry skrzypcowej w Leefson
Hille Conservatory tamże. Praktykował jako lekarz
osteopata. Zmarł śmiercią samobójczą.
Who is Who in music, 1929, ed. S. Spaeth, A.V. Frankenstein, Chicago
1927; Dziesięciolecie Konserwatorium Muzycznego w Wilnie 1923–1933,
Wilno 1933; M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie
lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997.
SIEKIERKA Michał (ok. 1870 ? – ?), skrzypek,
dyrygent orkiestr wojskowych. Był synem Szymona,
kontrabasisty. W 1890 uzyskał dyplom kapelm.
wojskowego w → Instytucie Muz. w Warszawie. Do
1911 był kapelm. 6 Libawskiego pp w Białej Podlaskiej.
Dyrygował także amatorską orkiestrą smyczkową
złożoną z oficerów. Grał ponadto na skrzypcach
w amatorskim kwartecie smyczkowym. Od 1912 był
kapelm. 7 Rewelskiego pp w Nowogeorgiewsku (dziś
Rembertów) i Pułtusku.
Edward Sielicki
SIELICKI Ryszard właśc. Berlinson (3 III 1916
Warszawa – 21 XII 2005 Warszawa), kompozytor.
Ojciec Edwarda. W 1937–1939 studiował teorię muzyki
pod kier. Kazimierza Sikorskiego w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. Po 1939 przebywał
S
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Gabrilovicz, Muzykal’nyj
SIELICKI Edward (3 VI 1956 Warszawa), pedagog,
kompozytor. Syn Ryszarda. Studiował kompozycję
pod kier. Andrzeja Dobrowolskiego i Włodzimierza
Kotońskiego w Akademii Muz. im. F. Chopina
w Warszawie. Uzupełniał studia u Tona de Leeuw
w Sweelinck Conservatorium w Amsterdamie.
W 1998 odbył przewód kwalifikacyjny I stopnia.
W 2007 otrzymał stopień doktora habilitowanego
sztuki. W 1982–2006 uczył w średnim szkolnictwie
muz. Od 1987 wykłada w Akademii Muz. im. F. Chopina, od 2008 jako profesor nadzwyczajny w Katedrze Kompozycji. W 2001 i 2003 oraz 2005–2006
kierował klasą kompozycji na Uniwersytecie Keimyung w Daegu w Korei Południowej. Jest laureatem
m.in. Międzynarodowego Konkursu Kompozytorskiego w Genewie i Międzynarodowego Konkursu
Muzyki Elektroakustycznej w Bourges. Komponuje
muzykę symfoniczną, kameralną, wokalno-instrumentalną, chóralną i elektroniczną.
Almanach kompozytorów Akademii Muzycznej im. F. Chopina, red.
A. Gronau-Osińska, t. II, Warszawa 2004.
Ryszard Sielicki
223
sieradzki
w ZSRR i kontynuował studia muz. początkowo pod
kier. Nikołaja Zołotariowa w Konserw. w Mińsku,
a w 1943–1948 – Anatolija Aleksandrowa, Jurija
Szaporina i Dmitrija Szostakowicza w Państwowym
Konserw. im. P.I. Czajkowskiego w Moskwie. W 1956
powrócił do Polski, zamieszkał w Warszawie i do 1968 był
dyr. artystycznym Polskich Nagrań „Muza”. Komponował
muzykę symfoniczną, kameralną, muzykę do spektakli
teatralnych, muzykę filmową, muzykę do bajek dla dzieci,
komedie muzyczne: Mister Brzdąc (1964–1965), Dama od
Maxima, wg. G. Feydeau (1966), musical fantastyczny
Diabeł nie śpi (1970), musical Szwejk (1976), widowisko
muzyczne Monte Christo (1985).
Baza Cmentarza przy Okopowej; Fuks, Muzyka ocalona; Zmarł kompozytor
Ryszard Sielicki, „Muzyka” 2005 nr 4.
S
SIERADZKI też Sierocki Herman (1880 Ozorków
– ?), aktor, śpiewak, reżyser operetki. Śpiewu uczył
się u miejskiego kantora w Ozorkowie. Był chórzystą
w teatrach żydowskich. W 1897 przybył do Warszawy.
Występował następnie w różnych żydowskich trupach
teatralnych w Charkowie, Odessie i innych miastach
cesarstwa rosyjskiego, a także w Warszawie w 1906
–1907 i w Łodzi w 1907–1920. Tam w 1912 wraz
z J. → Adlerem otworzył → teatr żydowski Scala.
Stąd wyemigrował w 1920 do Stanów Zjednoczonych.
SIGAL-KATZ Rebeka (? – ?), pianistka, pedagog.
W l. 30. XX w. była właścicielką i dyr. Szkoły Muz. im.
F. Chopina we Lwowie. Uczyła też gry na fortepianie.
SILBERBERG Aron (ok. 1875 ? – ?), klarnecista,
altowiolista, wiolonczelista, dyrygent, kompozytor.
Kształcił się w 1889–1893 w grze na klarnecie pod
kier. Michała Sobolewskiego w → Instytucie Muz.
w Warszawie. W 1893 uzyskał też dyplom kapelm.
wojskowego. Do 1914 był kapelm. 10 Artyleryjskiej
Brygady w Zgierzu. Uczył też gry na instrumentach
dętych w → Szkole Muz. Jakuba Winieckiego w Łodzi.
Od 1915 grał na altówce w → Łódzkiej Orkiestrze
Symfonicznej. W l. 20. był orkiestrantem w orkiestrze
28 Pułku Strzelców Kaniowskich w Łodzi w stopniu
starszego sierżanta. Skomponował operetkę Rabi Akiba,
którą wystawił żydowski teatr w Warszawie w 1912.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Informator muzyczny
dla muzyków wojskowych wraz z kalendarzem na rok 1928, oprac.
E. Dawidowicz, B. Sidorowicz, Grudziądz 1928;. Państwowa Filharmonia
w Łodzi 1915–1975, Łódź 1975.
224
SILBERSTEIN Emil Wilhelm (? – ?), doktor
filozofii, chemik, bakteriolog, skrzypek, altowiolista,
kameralista. Żył i pracował we Lwowie. Był członkiem
→ Kwartetu Smyczkowego z H. → Bergerem,
M. → Bauerem i K. → Lilienthalem.
SIMON Alicja (13 XI 1879 Warszawa – 23 V 1957 Łódź),
muzykolog. Studia muz. odbyła w Warszawie, Berlinie
i Zurychu. W 1904–1909 studiowała muzykologię
na Uniwersytecie Berlińskim pod kier. Hermana
Kretschmara. Stopień doktora filozofii otrzymała
w 1914 na Uniwersytecie w Zurychu. W 1920–1923
pracowała w antykwariacie M. Breslauera w Berlinie,
w 1923–1924 w Międzynarodowym Biurze Pracy
w Genewie. W 1924–1928 była kier. działu muz.
Library of Congress Washington. W 1928–1939 była
docentem muzykologii na Wolnej Wszechnicy Polskiej
w Warszawie i kustoszem Zbiorów im. A. Polińskiego
przy Dyrekcji Państwowych Zbiorów Sztuki.
W 1939–1945 brała udział w tajnym nauczaniu
Wolnej Wszechnicy Polskiej. W 1945–1951 była prof.
muzykologii na Uniwersytecie Łódzkim.
S. Łobaczewska, Muzykologia polska, [w:] Muzyka polska. Monografia
zbiorowa, „Muzyka” 1927; SMP II; J. Andrzejewski, Simon Alicja, [w:]
PSB XXXVII.
SINGER też Zyngier Adam Abram (ok. 1885 Tomaszów
– 1941? Ponary), skrzypek. Kształcił się w → Instytucie
Muz. w Warszawie. W okresie międzywojennym
pracował w Warszawie. W czasie II wojny świat. znalazł
się w Wilnie. Skomponował tam pieśń Kop hojch,
która zyskała wielką popularność. Po zajęciu miasta
przez Niemców ukrywał się na fałszywych papierach
w Trokach. Wpadł w ręce nazistów i został zamordowany.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Fater, Jidisze muzik;
Fuks, Straty [pod Zynger].
SINGER Adam (1871 Sieradz – w czasie
II wojny świat., Warszawa), skrzypek, wiolonczelista,
pedagog, dyrygent. Był synem Rubina, bratem Józefa
i Zygmunta, bratankiem Wincentego. Kształcił
się w grze na skrzypcach pod kier. W. → Singera,
na wiolonczeli – Fryderyka Stingla w → Konserw.
Tow. Muz. w Krakowie. Był ponadto kier. zespołów
instrumentalnych w sekcji muzyki zbiorowej Tow.,
m.in. od 1908 nowo zorganizowanej orkiestry
symfonicznej Związku Muzyków. Przez pewien czas
był także kier. zespołów instrumentalnych przy
Związku Polskiej Młodzieży Muz. w Krakowie. W 1909
sirota
został dyr. Tow. Muz. i jego szkoły muz. w Siedlcach.
Latem 1910 dyrygował w Łodzi koncertami orkiestry
symfonicznej Teatru Królewskiego z Brukseli.
W czasie I wojny świat. przebywał na terenie Rosji.
W 1915 zorganizował przy Domu Polskim w Moskwie
Polską Orkiestrę Symfoniczną. Następnie poświęcił
się wyłącznie działalności pedagogicznej. Był prof.
gry na skrzypcach i wiolonczeli w Szkole Muz. WTM
w Warszawie.
J. Prosnak, Szkolnictwo muzyczne w Polsce, „Muzyka” 1963 nr 3;
Błaszczyk, Dyrygenci; Leksykon muzyków pedagogów.
SINGER Ignacy – zob. Wesby Iwo
SINGER Józef (ok. 1875 Sieradz – ?), klarnecista,
skrzypek. Był synem Rubina, bratankiem Wincentego,
bratem Adama i Zygmunta. Kształcił się w 1895–1899
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Od 1897 był
członkiem orkiestry Teatrów Warszawskich,
początkowo Teatru Małego, a następnie Teatru
Wielkiego.
SINGER Wincenty (1852 Sieradz – 9 X 1899 Kraków),
skrzypek, kameralista, pedagog. Był bratem Rubina,
stryjem Adama, Józefa i Zygmunta. Kształcił się
w grze na skrzypcach pod kier. Władysława Górskiego
W 1866–1878 był skrzypkiem w → Orkiestrze Teatru
Wielkiego w Warszawie. W 1878–1899 był prof. gry na
skrzypcach w Szkole Muz., następnie w → Konserw.
Tow. Muz. w Krakowie. Jako solista był atrakcją
koncertów. Brał udział w zespołach kameralnych.
J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, t. I–II, Kraków 1939;
SMP II; 120 lat Akademii Muzycznej w Krakowie, red. L. Polony, Kraków
2007.
SINGER Zygmunt (30 VI 1876 Sieradz – 29 I 1958
Paryż), oboista, dyrygent, pedagog, kompozytor. Był
synem Rubina, bratankiem Wincentego, bratem
Adama i Józefa. Kształcił się w grze na skrzypcach
u W. → Singera w Krakowie, a na oboju – Ernesta
Königa w Pradze. Od 1893 był przez pewien czas
oboistą w orkiestrze symfonicznej Karola Meydera
w Berlinie. Po powrocie do Warszawy studiował
kompozycję pod kier. A. → Minchejmera, grając od
1896 początkowo na skrzypcach, a następnie aż do
1903 na oboju, w → Orkiestrze Teatru Wielkiego. Latem
1909 dyrygował na Dynasach orkiestrą Filharmonii
Warszawskiej, a w latach następnych, również latem,
dyrygował koncertami symfonicznymi orkiestry Teatru
Wielkiego. Od 1915 był tam dyryg. baletu. W 1918
odbył z baletem warszawskim tournée artystyczne po
Niemczech. Uczył od 1905 gry na oboju w → Instytucie
Muz., późniejszym → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Od 1918 prowadził też klasę kameralną,
a w 1922–1927 początkowo przygotowawczą,
a następnie również wyższą klasę gry orkiestrowej. Wraz
z kier. klasy śpiewu solowego, Marcelim Sowińskim,
przygotowywał szkolne przedstawienia operowe.
Przez czas jakiś był dyryg. orkiestry Miejskiej Szkoły
Baletowej. W 1930 wyjechał do Paryża z ramienia rządu
polskiego jako instruktor muz. tamtejszych polskich
zespołów chóralnych i instrumentalnych. Założył
w Paryżu polską szkołę muz. i w 1931 utworzył ze
swoich uczniów orkiestrę kameralną oraz chór, które
pod jego batutą dały szereg koncertów. Wystawił
też wraz z zespołem solistów Halkę S. Moniuszki.
Opublikował podręcznik: Teoretyczno-praktyczna
szkoła na obój dla zaawansowanych oboistów do
artystycznego wykształcenia w 6 częściach (1913).
Istotną część dorobku kompozytorskiego stanowiły
utwory na obój (m.in. 6 koncertów na obój, 2 sonaty
koncertowe na 2 oboje, Morceau de concert pour
hautebois uvee accompagnement de piano). Miał
w swoim dorobku również opery: Ondyna, Pazik, Wizje.
Polska Artystyczna; Błaszczyk, Dyrygenci; A. Rutkowska, Działalność
pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego 1860–1918,
Warszawa 1967; SBTP I; L.T. Błaszczyk, Singer Zygmunt, [w:], PSB,
t. XXXVII; Leksykon muzyków pedagogów.
S
SIROTA Gerszon (1874 Podole – IV 1943 Warszawa),
śpiewak, tenor dramatyczny, kantor. Miał fenomenalny
głos, wielki talent improwizatorski i gruntowne
wykształcenie muzyczne. Karierę kantora rozpoczął
w jednej z synagog w Odessie. W 1896 przybył do Wilna
i został kantorem w Wielkiej Synagodze Miejskiej.
Organizował też z udziałem chóru synagogalnego
pod dyr. L. → Liowa koncerty muzyki żydowskiej
w 1902 i 1903. W 1908 zaproszony został do Warszawy
na stanowisko nadkantora do → Wielkiej Synagogi
na Tłomackiem. Czynny był w Warszawie przez 35 lat
z wyjątkiem przerwy w 1912, kiedy odbywał tournée po
Stanach Zjednoczonych. Jeździł też z koncertami po
całej Europie, odnosząc wszędzie niebywałe sukcesy.
Nagrał szereg płyt gramofonowych. Wskutek zatargów
z komitetem synagogi, który próbował ograniczać jego
działalność koncertową, w 1928 ustąpił ze stanowiska.
Następnie odbył podróż do Stanów Zjednoczonych,
a po powrocie w 1933 przez pewien czas pełnił
obowiązki kantora w → Synagodze Nożyków. W latach
następnych podróżował i odprawiał nabożeństwa
225
sirota
SIROTA Lew (4 V 1885 Kamieniec Podolski – 25 II
1965 Nowy Jork), pianista wirtuoz. Kształcił się w grze
na fortepianie pod kier. Grzegorza Chodorowskiego
w 1895–1901 w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Kijowie, w 1901–1904 w Konserw. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Petersburgu, a od 1907 pod kier. Ferrucia Busoniego
w Wiedniu. W 1920–1922 prowadził mistrzowską klasę
fortepianu w → Lwowskim Instytucie Muz. Anny
Niementowskiej we Lwowie. Zamieszkał następnie
w Wiedniu, a w 1928 w Japonii. Był kier. działu
fortepianu w Imperial Fine Arts Academy w Tokio.
Po II wojnie świat. osiadł w Stanach Zjednoczonych
i pracował jako „pianist in residence” w St. Louis
Institute of Music.
Informacje rodziny; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller,
Dresden 1929; Brückner, Rock, Judentum; Stengel, Gerigk, Juden.
S
Gerszon Sirota
w synagogach różnych krajów. Wystąpił w filmie Dybuk
(1937). Wybuch II wojny świat. zastał go w Warszawie.
Zginął wraz z rodziną w czasie powstania w getcie
warszawskim.
J. Turkow, Azoy iz es geven, Buenos Ayres 1948; Enciklopediah
szel galujot. Sifri-zichron larcit hagolah wedoti, VI: Warsze,
ed. I. Grinbaum, Jeruszalaim – Tel Awiw 1956; N. Stolnitz, Negine
in yidishn lebn, Toronto 1957; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty;
tenże, Muzyka ocalona; E. Małkowska, Synagoga na Tłomackiem,
Warszawa 1991; G. Wigoder, Słownik biograficzny Żydów, Warszawa
1998; Lerski, Syrena Record; Engelking, Leociak, Getto warszawskie;
SIROTA Helena (ok. 1905 Wilno? – IV 1943
Warszawa), śpiewaczka, sopran liryczny. Była córką
Gerszona. Odebrała wykształcenie muzyczne i wokalne.
Występowała na koncertach w Warszawie od pocz.
l. 20., m.in. jako solistka Żydowskiego Chóru Ludowego
pod dyr. M. → Szneura. W czasie wojny przebywała
w getcie warszawskim i zginęła wraz z rodziną
podczaspowstania w getcie.
Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking,
226
SIROTA Wiktor (1876 Kamieniec Podolski
– 1942 Warszawa), pianista, dyrygent oper, operetek
i orkiestr teatralnych. Kształcił się w Szkole Muz.
Ces. Ros. Tow. Muz. w Kijowie, po czym działał jako
pianista i dyryg. w teatrach operetkowych w Kijowie
i Petersburgu. Do Polski przybył w 1923 i osiadł
w Warszawie. Tu w 1923–1924 dyrygował operetką
w teatrze Sokół, w 1925–1927 zajmował analogiczne
stanowisko w Teatrze Nowości i w teatrze Kazimiery
Niewiarowskiej. W 1928 zorganizował operę popularną
w teatrze Znicz, wystawiając Halkę S. Moniuszki. Od
tegoż roku był dyryg. orkiestry w Teatrze Pomorskim
w Grudziądzu, dyrygując latem w Operze Leśnej tamże.
W l. 30. prowadził orkiestry w teatrach rewiowych
w Wilnie, później w Warszawie m.in. ponownie
w Teatrze Nowości i Qui Pro Quo. W lutym 1942 został
aresztowany w Warszawie i osadzony na Pawiaku.
Zginął jako ofiara nazizmu.
SKALMER Herman (ok. 1850 Warszawa? – ?),
skrzypek, aranżer. Pochodził z warszawskiej rodziny
muzyków. Kształcił się w grze na skrzypcach pod
kier. Ignacego Cielewicza i Apolinarego Kątskiego
Na pocz. l. 70. XIX w. prowadził tercet koncertowy,
m.in. w ogródku Tivoli w Warszawie. W sezonach
letnich występował z Orkiestrą Warszawską pod dyr.
A. → Sonnenfelda w Dolinie Szwajcarskiej, m.in.
w 1871 wykonał Koncert skrzypcowy Pierre Rode,
w 1874 – Mazura fantastycznego własnej kompozycji.
sliep
SKLIAR Efraim (1871 Słuck – 1943 ?), dyrygent,
kompozytor. Muzyki uczył się jako meszorer w chórze
ojca, a następnie w chórze wędrownego kantora.
W 1890–1894 studiował kompozycję pod kier.
Zygmunta Noskowskiego w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Kontynuował studia kompozytorskie
pod kier. Nikołaja Rimskiego -Korsakowa
Był następnie dyryg. chóru synagogalnego. W 1907
–1912 był dyryg. zespołów → Żydowskiego Tow. Muz.
i Literackiego „Hazomir” w Łodzi. W 1912 osiadł
w Rydze na Łotwie.
M. Razumni, 50 jor muzikalisze tetikajt fun Efraim Skliar, „Di Chazonim
Welt” 1937 nr 1; M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish Music,
New York 1975; Idelsohn, Jewish Music.
SKŁADY INSTRUMENTÓW MUZYCZNYCH.
Białystok: J.M. Kamieniecki, G.A. Warnholc;
Bielsko-Biała: D. Beigel, J. Goldman, H. Safir;
Brody: Goldeneg; Brześć n. Bugiem: Bernard
Drutman; Drohobycz: Henryk Szalit (fortepiany);
Grodno: Jakub Micelmacher; Kielce: Leon Grostal
i Ska; Kołomyja: Blecher, Dawid Hodisch; Kraków:
Leon Frommer, Bernard i Mordka Weisberg
(gramofony – płyty), Józef Weksler (gramofony – płyty);
Lublin: S. Cederbaum (też fortepiany), Korngold;
Lwów: Adolf Bodenstein, C. Bodenstein, J. Bodenstein, Julian Hecht, Izaak Herszeles (fortepiany),
Leon Hescheles („Dom Chopina” – fortepiany),
Mojżesz Kanner, Jakub Maschler (gramofony –
płyty), Bernard Połoniecki (fortepiany); Łódź: Estera
Bołotna (fortepiany), M. Feigenbaum, Józef Friedberg,
Friedberg i Koc (fortepiany), Aleksander Klingbeil,
Sz. Opatowski, Herman Schönwitz (gramofony
– płyty), Herman Straszaner, Hersz Szpikalicer; Pińsk:
M. Sztrik; Piotrków: A. Pański; Płock: Władysław
Apfelbaum, A.B. Bursztyn, G. Kempner, L. Kempner
(też nuty); Przemyśl: M. Krug, Rosenberg i Mojżesz
Kanner; Radom: L. Goldsztejn; Równe: Szmul
Elman; Sambor: Eisner, Hörschendörfer; Sanok:
J. Feder, A. Triebwasser; Stanisławów: M. Haskler,
Adolf Himmelbrand, Josel Kupferman, E. Weidenfeld
i brat; Suwałki: M. Fin, G. Liberman; Tarnopol:
Eugenia Berger (fortepiany), M. Dornbaum; Tarnów:
Z. Jelen, Edward Menkes, Sz. Rotenberg, J. Szemirer,
M. Türk; Warszawa: Hilel Abelon, Józef Amsel,
M. Blumenson, Helena Erlich, Dawid Fajgenbaum,
Dawid Fränkel (fortepiany), Bracia Gercwolf,
Efroim Gercwolf, M.I. Szyfra Gercwolf, Abraham
Ginsburg, Herman i Grossmann, Chaim Holcfreger,
J. Kamieniecki, Moszek Lewin, Maks Lewinson
(fortepiany), S. Lindner, Edward Milsztejn (fortepiany),
Józef Nirnstein (fortepiany), Hipolit Oldak, Leopold
Oldak, Henryk Perec (fortepiany), Moszek Puszet
i Grützhändler, Mordka Puszet, Moszek Ramberg
(harmoniki ustne), Chaim Reingewirc, Bernard Rudzki,
Manas Szerman, Jakub Śpiwak, Joel Śpiwak, Hilary
Tempel (gramofony – płyty), Ignacy Weinstein, Majer
Weinstein, Wolf Wolański (katarynki), Dawid Zysman,
Hersz Żórawski; Wilno: Hilel Abelow (fortepiany),
Josel Bursztejn, Ch. Dinces, Sura Engelson, Bracia
M. i W. Isserlin (płyty gramofonowe), Ber Łunc,
I. Małkin, Salomon Milejkowski, W. Mortkowicz,
Marian Rywkes, Hersz Sieldin (fortepiany),
Syrkin, Izaak Szejnerman, Leon Szepszelewicz,
Jakub Weinbren (fortepiany), Ksawery Weinbren
(fortepiany), M.T. Weinbren (fortepiany), Weinbren-Szwarcmanowa (fortepiany), Mozes Zamsztejgman.
SKOTNICKI właśc. Cukierfein Julian Chaim
(ok. 1900 k. Lwowa – 1950 Buenos Aires), skrzypek,
dyrygent, aranżer, kompozytor. W l. 20. był
instrumentalistą w orkiestrze H. → Warsa. Później
prowadził własną orkiestrę taneczną w restauracji
Nitouche. Aranżował, a także komponował muzykę
taneczną. Kilka jego utworów nagrano na płytach
wytwórni Odeon i Syrena Record. Po wybuchu wojny
znalazł się w ZSRR i stamtąd wyjechał do Argentyny,
osiadł w Buenos Aires, gdzie prowadził własny lokal
rozrywkowy i własny zespół jazzowy.
S
SKRZYPKOWSKI Henryk (15 V 1896 Pułtusk – ?),
skrzypek, kompozytor. Ukończył → Państwowe Konserw.
Muz. w Warszawie. W okresie międzywojennym
prowadził zespoły muzyki rozrywkowej w Warszawie.
Był płodnym kompozytorem muzyki tanecznej.
Łoza, Czy wiesz ?.
SLIEP Abraham Abram (1881 ? – 1942 Estonia),
dyrygent chórów. Był dyryg., m.in. chóru → Synagogi Chóralnej w Wilnie i reprezentacyjnego
chóru Żydowskiego Tow. Oświatowego WILBIG. Od
1908 uczył też śpiewu w szkołach powszechnych
i średnich, m.in. w Żydowskim Gim. Koedukacyjnym
Żydowskiego Centralnego Komitetu Oświaty. Był prof.
solfeżu w → Żydowskim Instytucie Muz. w Wilnie.
Prowadził w czasie wojny chóry i kierował wraz
z T. → Girszowicz szkołą muz. w getcie wileńskim.
Zamordowany przez nazistów.
227
słobodnik
Spis nauczycieli I, II; M. Dworzecki, Yerusholayim de-Lit a in kamf un umk um,
Pariz 1948; Lerer yizkor-bukh: di umgekumene lerer fun Tsisho shuln in
Poyln, ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952-1954; N. Stolnitz, Negine in
yidishn lebn, Toronto 1957; H. Kruk, Togbuch fun wilner geto, Niu Jork
1961; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
SŁOBODNIK Janusz Jakub (1902 ? – 16 XI 1959 ?),
wiolonczelista. Ukończył studia muz. w Niemczech.
W okresie międzywojennym prowadził zespół
instrumentalny. Ok. 1927 wraz z H. → Gerwitzem
prowadził orkiestrę w restauracji Gastronomia
w Warszawie. Po wybuchu wojny w 1939 znalazł się
w Białymstoku i został członkiem nowo utworzonej
orkiestry symfonicznej Państwowej Filharmonii
Białoruskiej. W 1941–1944 przebywał w ZSRR, m.in.
w Erywaniu i Chersoniu, i pracował jako muzyk. Po
powrocie do Polski został członkiem Wielkiej Orkiestry
Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach.
S
SŁOBODSKA Oda pseud. Oda Careno (28 XI 1888
Wilno – 20 VII 1970 Londyn), śpiewaczka. Kształciła
się pod kier. Natalii Iretskiej w Konserw. Ces. Ros. Tow.
Muz. w Petersburgu. W 1916–1921 śpiewała w Teatrze
Maryjskim. W 1921 opuściła Rosję. Przez pewien
czas występowała w Wilnie, następnie przebywała
w Berlinie, w Paryżu i w Stanach Zjednoczonych. Od
1930 mieszkała w Londynie. Występowała w Royal
Opera House w Covent Garden, La Scala w Mediolanie,
Teatro Colon w Buenos Aires. Była prof. śpiewu
w Royal College of Music i Guildhall School of Music
and Drama w Londynie.
M. Leonard, Słobodskaja, Golańcz 1979.
SŁONIMER Joszke – zob. Altschul Josef
SŁONIMSKI Mosze Michel Moszek (? – 21 II 1895
Warszawa), śpiewak, kantor. Przez kilkadziesiąt lat,
prawdopodobnie do 1865, był kantorem → Synagogi
Praskiej pod Warszawą.
Baza Cmentarza przy Okopowej; W. Dzierżanowski, Przewodnik
warszawski informacyjno-adresowy na rok 1870, Warszawa 1870.
SMETERLIN właśc. Schmetterling Jan (7 II 1892
Bielsk – 18 I 1967 Londyn), pianista wirtuoz. W grze
na fortepianie był uczniem Leopolda Godowskiego
w Szkole Mistrzowskiej przy Konserw. Tow. Przyjaciół
Muzyki w Wiedniu. Ukończył ją z I nagrodą w 1913. Od
1919 odbywał podróże koncertowe po Holandii, Francji,
228
Szwajcarii, Niemczech, Danii, Ameryce Południowej,
Jawie, Nowej Zelandii, Kanadzie, Australii i Stanach
Zjednoczonych. Mieszkał od 1925 w Londynie, ostatnie
lata życia spędził w Nowym Jorku. Zmarł podczas
wizyty w Londynie. Specjalizował się w interpretacji
dzieł Chopina. Nagrywał jego utwory na płytach
wytwórni Philips, Mace, Allegro, Polydor, RCA Victor
i in. Autor artykułu Interpretacja muzyki Chopina („Ruch
Muzyczny” 1968 nr 5).
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; D. Ewen,
Living musicians, New York 1940; G. Saleski, Famous musicians; „Ruch
Muzyczny” 1967 nr 6; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes TonkünstlerLexikon, Bd I, Wilhelmshaven 1971; Baker’s Biographical Dictionary;
Encyklopedia muzyczna, red. A. Chodkowski, Warszawa 1995; Dybowski,
Słownik.
SOKALER Michał (? – 1942 Bełżec), doktor praw,
adwokat, skrzypek, altowiolista. Ukończył studia
prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we
Lwowie. Był dyryg. → Żydowskiego Chóru Akademickigo „Kinor” tamże. Po I wojnie świat. przez pewien
czas dyrygował chórem mieszanym Lwowskiego
Żydowskiego Tow. Muz. Zamordowany przez nazistów
w obozie koncentracyjnym w Bełżcu, dokąd deportowano go z getta lwowskiego w sierpniu 1942.
Plohn, Muzyka.
SOKOŁOWSKI Lejb (? – ?), dyrygent, pedagog,
kompozytor. Działał w okresie międzywojennym
w Łodzi. Dyrygował chórem w Synagodze Wilker
Shul przy ul. Zachodniej, uczył śpiewu w żydowskich
szkołach religijnych. Był kompozytorem muzyki dla
synagogi i teatru żydowskiego oraz piosenek dla dzieci.
Jidisze muzik.
SOLNICKI właśc. Salzman Józef (1874 [1876]
Warszawa – 18 IX 1921 Warszawa), śpiewak, baryton,
aktor, tancerz. Występował od 1894 w zespołach
w Warszawie, u Ignacego Józefowicza i Felicjana
Felińskiego i na prowincji. W 1897–1899 tańczył
w balecie i sporadycznie śpiewał w operetce w teatrze
we Lwowie. W 1900 występował w zespole Juliana
Myszkowskiego w Kaliszu, w sezonie 1901/02 w teatrze
w Poznaniu, w kolejnym sezonie w Teatrze Ludowym
we Lwowie, a następnie w Krakowie – jako aktor
w Teatrze Ludowym i jako tancerz w Teatrze Miejskim.
Latem 1906 występował w teatrze Renaissance
sonnenfeld
w Warszawie. W 1906–1914 był solistą operetki
w Teatrze Miejskim we Lwowie, od 1909 także
reżyserem. Co roku wyjeżdżał z zespołem do Krakowa.
W 1915 śpiewał w Teatrze Ludowym w Krakowie,
w 1916 ponownie we Lwowie. W 1919 występował
w Teatrze Nowości w Warszawie, a następnie w Qui Pro
Quo. Cieszył się jako śpiewak dużym powodzeniem.
Zmarł w szpitalu dla umysłowo chorych.
Ilustrowany almanach artystyczno-literacki na rok 1911, Lwów 1911;
1900–1906, Kraków 1961; L. Sempoliński, Wielcy artyści małych scen,
Warszawa, 1968; SBTP I.
Adolf Sonnenfeld
SOŁOMONOW Herman Hersz (3 II 1874 Mińsk
– 1943 Mińsk), skrzypek, pedagog. Uczył się gry
na skrzypcach pod kier. E. → Małkina w Wilnie.
W 1899–1903 studiował grę na skrzypcach i grę
w zespołach kameralnych pod kier. Hansa Sitta, teorię
– Oskara Pauli w Konserw. Muz. w Lipsku. W okresie
międzywojennym czynny był w Wilnie jako profesor
Konserw. Muz. oraz członek Zespołu Kameralnego
im. S. Moniuszki. W → Kwartecie im. S. Moniuszki
grał razem z M. → Szabsajem, Mikołajem Salnickim
i Franciszkiem Tchórzem. Występował także ok. 1930
jako solista → Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej
w Wilnie pod dyr. M. → Zamsztejgmana. W czasie
okupacji niemieckiej znalazł się w getcie mińskim.
Archiwum Królewskiego Konserwatorium Muzycznego w Lipsku. Album
studentów; Dziesięciolecie Konserwatorium Muzycznego w Wilnie 1923
–1933, Wilno 1933; M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne
w Wilnie lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997.
SONNENFELD Adolf Gustaw pseud. Gustaw
Adolfson (19 IX 1837 Wrocław – 28 V 1914 Warszawa),
skrzypek, dyrygent, kompozytor. Kształcił się
w rodzinnym mieście w grze na skrzypcach pod kier.
Waltera, Ignacego Piotra Lüstnera i Maurycego Schöna.
W orkiestrze pozostającej pod dyr. tego ostatniego grał
w drugich skrzypcach, mając zaledwie 13 lat. Niedługo
potem w 1850 został solistą orkiestry symfonicznej
we Wrocławiu, uzupełniając równocześnie studia
w zakresie teorii pod kier. Johanna Juliusa Seidla.
W 1854 wstąpił do Królewskiego Konserw. Muz.
w Lipsku, gdzie kształcił się w grze na skrzypcach pod
kier. Ferdynanda Dawida, a w zakresie kompozycji
– Maurycego Hauptmanna i Ernsta Friedricha
Richtera. Ukończył studia jako laureat. Następnie
został skrzypkiem w orkiestrze Emanuela Bacha
i wraz z nią w 1857 przybył do Warszawy, gdzie
pozostał do końca życia. Z biegiem czasu stał się
jednym z najpopularniejszych w Warszawie dyryg.,
szczególnie zasłużonym dla rozwoju ruchu muz. tego
miasta. Przez pierwsze 10 lat grywał na skrzypcach
w różnych zespołach, m.in. w słynnej orkiestrze
Benjamina Bilse’go w Dolinie Szwajcarskiej, udzielał
lekcji gry na fortepianie i skrzypcach, wreszcie
w 1867 zorganizował własny zespół, znany pod
nazwą Orkiestra Warszawska, z którym zainicjował
koncerty popularne, dawane w ciągu szeregu lat w najrozmaitszych salach koncertowych i ogródkach Warszawy, a przede wszystkim w Dolinie Szwajcarskiej.
Wyjeżdżał też na gościnne występy do różnych
miast Polski, m.in. do Lublina, Łodzi, Poznania,
a także za granicę, m.in. do Odessy, Rygi, Wrocławia.
W jego orkiestrze grało w różnych okresach wielu
znanych muzyków warszawskich. W l. 70. grał także
w → Orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie,
przez wiele lat był dyryg. orkiestry pracowników
Kolei Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, a przez
krótki czas dojeżdżał także do Łodzi, gdzie kierował
orkiestrą amatorską → Stowarzyszenia Wzajemnej
Pomocy Pracowników Przemysłowo-Handlowych
Wyznania Mojżeszowego. Rozwijał też działalność
jako dyryg. teatralny. W 1872–1906 pracował jako
dyryg. i kompozytor w popularnych w owych czasach
warszawskich teatrzykach ogródkowych. W sezonie
letnim 1882 prowadził wraz z aktorem Janem
Szymborskim dyrekcję w teatrzyku Nowy Świat. Od
1899 dyrygował ponadto jedną z najlepszych orkiestr
antraktowych w Warszawie w Teatrze Ludowym przy
ul. Ciepłej. Przez jakiś czas dyrygował także orkiestrą
w Teatrze Domu Ludowego. Ściśle związany z Warszawą przez niemal 60 lat, zaznaczył swój związek
z tym miastem także swoją twórczością kompozytorską.
Skomponował opery: Albert Dürer w Wenecji, Nocleg
w Apeninach (1874), operetki, wodewile, m.in.:
Pentesilea, Podróż po Warszawie (1876), Modniarka
warszawska, Dwa gołąbki, Ulica Marszałkowska,
S
229
sowilski
Stręczycielki, Fafuła i Grojseszyk na Wystawie Paryskiej,
Mecenas chłopski, Król reporterów i balety: Meluzyna
i Pan Twardowski (1860). Skomponował też wiele
tańców oraz, pod pseudonimem Gustaw Adolfson,
szereg utworów na skrzypce z fortepianem dla dzieci.
Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa 1888; A. Poliński, Adolf
Sonnenfeld, „Kłosy” 1888 nr 1192; „EMTA” 1892 nr 472; „Przegląd
Tygodniowy” 1900 nr 51; Okręt, Rocznik; „Nowa Muzyka” 1914 nr 5;
„Tygodnik Ilustrowany” 1914 nr 23; K. Michałowski, Opery polskie, Kraków
1954; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II; SBTP I; M. Fuks, Sonnenfeld Adolf
Gustaw, [w:] PSB XL; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
S
SOWILSKI Marceli Jan (27 V 1880 Chmielnik
k. Rzeszowa – 9 II 1944 Warszawa), śpiewak, pedagog.
Studiował pod kier. Franza Haböcka w Konserw. Tow.
Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Ukończył je w 1909.
W 1910–1921 występował jako tenor bohaterski
na scenach operowych w Niemczech, Austrii i we
Włoszech, kontynuując równocześnie studia wokalne
u Haböcka w Akademie für Musik und darstellende
Kunst w Wiedniu. W 1921–1923 śpiewał w Operze
w Lublanie i kierował Studium Operowym „Glasbena
Matica” przy tamtejszym konserw. W 1924 powrócił do
kraju. Początkowo występował w Operze Poznańskiej,
a w 1924–1927 był kier. klasy operowej w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. Równocześnie w 1924
–1925 występował w operze w Teatrze Wielkim tamże.
W 1925–1932 występował gościnnie w Teatrze Wielkim
we Lwowie, Teatrze Wielkim w Warszawie, Operetce
Warszawskiej, Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie
i Teatrze im. S. Wyspiańskiego w Katowicach, gdzie
reżyserował i inscenizował szereg oper. Kilkakrotnie
wyjeżdżał na występy do Stanów Zjednoczonych, m.in.
w 1926 do Detroit, a w 1930 do Chicago, gdzie zorganizował
studio śpiewu i studio operowe. Dał też wiele koncertów
poświęconych muzyce polskiej. Nagrał dla wytwórni His
Master’s Voice wiele arii z oper polskich i polskich pieśni
ludowych. W 1932 z powodu złego stanu zdrowia porzucił
scenę. Jesienią 1932 wyreżyserował kilka przedstawień
w teatrze Opera Buffo w Warszawie. Od 1933 pracował
jako pedagog we Lwowie, prowadząc Studium Śpiewu
Solowego. Przed wybuchem II wojny świat. powrócił do
Warszawy, gdzie kontynuował działalność pedagogiczną.
„Świat” 1925 nr 4; Łoza, Czy wiesz ?; SMP II; SBTP I; Błaszczyk, Polish
Contribution; J. Kański, Mistrzowie sceny operowej, Kraków 1998; Lerski,
Syrena Record; tenże, Encyklopedia; Leksykon muzyków pedagogów.
SPERBER Baruch (1900 ? – ?), śpiewak, tenor,
dyrygent, pedagog, kompozytor. Odprawiał sporadycznie
nabożeństwa w Wielkiej Synagodze w Katowicach przy
230
ul. A. Mickiewicza, ale działał głównie w Krakowie. Był
dyryg. chórów w Synagodze przy ul. Kupa. Współpracował
z kantorem E. → Goldbergiem. Przez pewien czas
dyrygował orkiestrą symfoniczną Stowarzyszenia
Sportowego „Makabi”. Prowadził też chór hebrajski
Żydowskiego Tow. Śpiewaczego „Szir” i chór męski
Towarzystwa „Hazomir”. Współpracował jako dyryg.
z teatrem żydowskim. Od 1920 uczył śpiewu i prowadził
chóry w żydowskim szkolnictwie średnim, m.in. w Gim.
Koedukacyjnym im. dr Ch. Hilfsteina, Żydowskiego
Tow. Szkoły Ludowej i Średniej. Komponował muzykę
dla teatru żydowskiego w Krakowie, m.in. do wystawianych w jidysz sztuk S. Wyspiańskiego Daniel
i Sędziowie.
Spis nauczycieli I, II; Fater, Jidisze muzik; K. Nowacki, Teatry żydowskie
w Krakowie, „Pamiętnik Teatralny” 1992 z. 1–4.
SPERBER Juliusz (1889 Lwów? – 1959 Lwów), doktor,
skrzypek, pedagog. Mieszkał i pracował we Lwowie.
W okresie międzywojennym uczył gry na skrzypcach
w → Lwowskim Instytucie Muz., późniejszym Konserw.
im. Karola Szymanowskiego.
Polska Artystyczna; Plohn, Muzyka.
SPIEGEL-HÜSSOWA Irena (23 VI 1900 Lwów – ?),
doktor filozofii, muzykolog. Studiowała muzykologię
początkowo pod kier. Guido Adlera na Uniwersytecie
Wiedeńskim, a następnie – Adolfa Chybińskiego
na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.
W 1930 uzyskała doktorat z muzykologii za rozprawę:
Z dziejów madrygału z końca XVI w. (Strucciole Ruggiera
Giovanellego). Uczyła przedmiotów teoretycznych
w Szkole Muz. im. F. Chopina we Lwowie. W 1936
przeniosła się do Warszawy.
Almanach żydowski, wyd. H. Stachel, Lwów 1937; K. Michałowski,
Bibliografia polskiego piśmiennictwa muzycznego, Kraków 1955;
U. Perkowska, Studentki Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1894
–1939, Kraków 1994.
SPIELMAN Anzelm Andzel Anszel (27 VIII 1875 ?
– ?), skrzypek. W l. 90. XIX w. kierował w Kielcach
8-osobowym zespołem instrumentalnym, z którym
grywał w restauracjach, a także na balach i weselach.
Przez pewien czas prowadził zespół wspólnie
z L. → Barenblatem. Ok. 1903 był dyryg. orkiestry
teatralnej w Kielcach. W okresie międzywojennym
mieszkał i pracował w Łodzi. W czasie okupacji
niemieckiej przebywał w getcie łódzkim.
Lodz-Names.
stadler
SPIRA Ryszard (31 I 1923 Warszawa – po 1942
?), pianista. Był uczniem Zbigniewa Drzewieckiego
W czasie II wojny świat. przebywał w getcie
warszawskim. Występował jako solista z → Żydo
wską Orkiestrą Symfoniczną w 1941 i 1942, razem
z Henrykiem Reinbergiem wykonywali sonaty na
skrzypce i fortepian.
Azoj iz es geven, Buenos Ayres 1948; Fater, Jidisze muzik; Z. Drzewiecki,
Wspomnienia muzyka, Kraków 1971; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking,
SPIRO Leonid (25 IX 1914 Warszawa – 29 IV
2007 Sztokholm), skrzypek. W grze na skrzypcach
kształcił się w 1929–1937 pod kier. M. → Michałowicza
w → Wyższej Szkole im. F. Chopina w Warszawie.
Studiował także chemię na Wolnej Wszechnicy
Polskiej. W 1939, po wybuchu wojny, znalazł się
w Białymstoku i został członkiem nowo utworzonej
orkiestry symfonicznej. Po upaństwowieniu zespołu,
za odmowę przyjęcia paszportu sowieckiego, zesłany
został na Syberię. Po pewnym czasie przeniesiony
do Syktywkaru w republice Komi, pracował jako
koncertmistrz, a następnie dyryg. i ilustrator muz.
w miejscowym teatrze. W 1944 objął stanowisko
koncertmistrza orkiestry Ukraińskiego Teatru
Muzyczno-Dramatycznego w Chersoniu. W 1946
powrócił do kraju i zamieszkał w Dzierżoniowie,
gdzie do 1950 pracował jako pedagog w szkole
muz. Zorganizował też trio, z którym koncertował
w różnych miastach Śląska. Od 1950 pracował
jako skrzypek w orkiestrze Filharmonii Narodowej
w Warszawie, od 1956 – w Państwowej Operze tamże.
Współpracował też z Małą Orkiestrą Filharmonii,
z Zespołem Pieśni i Tańca „Mazowsze”, Zespołem
Pieśni i Tańca „Warszawa”, Zespołem Pieśni i Tańca
Wojska Polskiego, a także z wieloma warszawskimi
teatrami. W 1969 wyemigrował do Szwecji. Po roku
pracy w orkiestrze symfonicznej w Helsinborgu
w 1970–1979 był koncertmistrzem Opery Królewskiej
w Sztokholmie. Z zespołem tym brał udział w wielu
koncertach w Europie. Współpracował z orkiestrami
symfonicznymi w Norrköping, Västerås, Örebro, Gävle
oraz z orkiestrą kameralną w Uppsali. Zajmował się
też nauczaniem.
SPRITZER też Szprycer Henryk, pseud. Ryszard
Frank (1911 Kraków – 22 III 1986 Anglia), pianista,
pedagog, kompozytor. Od 1928 przez kilka lat
prowadził wraz z Kazimierzem Meyerholdem klasę
muzyki jazzowej w → Szkole Muz. im. W. Żeleńskiego
w Krakowie. Pisywał muzykę do spektakli teatru
Cricot. Komponował muzykę baletową, autor baletu
Janosik. Związany był jako pianista z wytwórnią płyt
gramofonowych Odeon. We wrześniu 1939 znalazł
się we Lwowie. Pracował w Filharmonii Lwowskiej
i kierował orkiestrą rewiową. W 1941 został
członkiem orkiestry Filharmonii Kirgiskiej w Frunze.
Prowadził też objazdową orkiestrę jazzową. Wstąpił
do Armii gen. Andersa i został członkiem Czołówki
Teatralnej, a następnie dyryg. orkiestry 7 Dywizji
Piechoty. Po wojnie mieszkał w Anglii i pracował
w British Broadcasting Company. Razem z J. → Gertem skomponował Tango portugalskie (1938) i Tango
krakowskie (1939).
1980; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
Informacje rodziny i przyjaciół; T. Nowakowski, My, z Polski. 400 not
biograficznych imigrantów polskich w Szwecji, Sztokholm 1997.
STADLER Alfred (1889 Stanisławów – 2 II 1944
Lwów), dyrygent, kompozytor. Ukończył studia na
Uniwersytecie we Lwowie. Wykształcenie muz. odebrał
w Konserw. Galic. Tow. Muz. Gry na skrzypcach uczył
się u M. → Wolfstahla, kompozycji u Mieczysława
Sołtysa. Od 1912 był kier. artystycznym chóru „Hejnał”
i amatorskiej orkiestry symfonicznej we Lwowie.
W czasie I wojny świat. był asystentem dyryg.
opery w Moskwie. Po powrocie do kraju został
dyryg. opery w Teatrze Wielkim oraz dyryg. operetki
w Teatrze Nowości we Lwowie. W 1924 zorganizował
staggione Opery Lwowskiej w Krakowie. W 1926
przeniósł się do Stanisławowa i został dyr. Tow. Muz.
im. S. Moniuszki. Do 1932 kierował Konserw. im. S. Moniuszki oraz dyrygował chórem mieszanym i męskim
i orkiestrą symfoniczną. Wznowił też działalność
amatorskiej opery w Teatrze im. S. Moniuszki.
W 1932 powrócił do Lwowa i poświęcił się dyrygenturze
chóralnej. Prowadził m.in. chór „Hejnał”, Lwowski
Chór Technicki i chór męski Tow. Śpiewaczego „Bard”.
W 1937 powrócił do Stanisławowa i objął kierownictwo
chóru męskiego Tow. Muz. im. S. Moniuszki, a także
chóru męskiego i orkiestry symfonicznej Tow. Muz. im.
F. Chopina. Komponował muzykę sceniczną, symfoniczną,
a zwłaszcza wokalną. Rozstrzelany przez nazistów.
SPRINGER Chaskiel – zob. Haar Leopold
Z. Jachimecki, Twórczość chóralna i liryczna współczesnych
kompozytorów polskich, [w:] Księga pamiątkowa VI Ogólnopolskiego
Zjazdu Śpiewaków i śląskich uroczystości moniuszkowskich w Katowicach
S
231
stauber
w czerwcu 1930 r., red. S.M. Stoiński, Katowice 1930; Olszewicz, Lista
strat; J. Swatoń, Pamięci Alfreda Stadlera, „Ruch Muzyczny” 1949 nr 3;
S. Schmidt, Alfred Stadler. Wspomnienie pośmiertne, „Życie Śpiewacze”
1951 nr 7–9; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II; L.T. Błaszczyk, Stadler Alfred,
[w:] PSB XLI. Leksykon muzyków pedagogów.
STAUBER Dora po mężu Bryndzowa (26 I 1893 Lwów
– I 1984 Milwaukee), śpiewaczka. Kształciła się pod
kier. Josefa Gänsbachera i Rosy Papier w Konserw.
Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Występowała jako
solistka głównie na scenach niemieckich. Do Lwowa
powróciła w 1936–1938 do domu, który był własnością
jej ojca, a potem jej. Obecnie mieści się w nim Centrum
Historii Miejskiej Europy Środkowo-Wschodniej.
Konserwatorium Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Album studentów;
Plohn, Muzyka.
STEIN Dorota (? – ?), pianistka, pedagog. Była żoną
Marcelego. Uczyła gry na fortepianie w kierowanej
przez męża → Szkole Muz. im. S. Moniuszki w Krakowie
do 1939. Uprawiała też publicystykę.
„Muzyka Polska” 1938 nr 2.
S
STEIN Marceli (? – ?), skrzypek, pedagog. Jego żoną
była Dorota. Kształcił się w grze na skrzypcach początkowo pod kier. Kazimierza Lepianki w Stanisławowie
i M. → Wolfsthala we Lwowie. Był stypendystą Wydziału
Krajowego z Fundacji Karola Lipińskiego. Kształcił się
następnie pod kier. Jacoba Grüna w Konserw. Tow.
Przyjaciół Muzyki w Wiedniu i Arno Hilfa w Królewskim
Konserw. Muz. w Lipsku. W 1903 zamieszkał w Krakowie
i otworzył własną szkołę muz., którą prowadził do 1939.
W l. 30. nosiła nazwę: Szkoła Muz. im. S. Moniuszki.
„Muzyka Polska” 1937 nr 5, 1938 nr 4; J. Reiss, Almanach muzyczny
Krakowa 1780–1914, Kraków 1939.
STEIN-KRZEMIŃSKI Antoni Władysław (ok.
1874 ? – 1907 Kulparków k. Lwowa), śpiewak, tenor.
W 1901–1902 występował w Teatrze Miejskim we
Lwowie. Od pocz. sezonu 1903/04 został członkiem
zespołu Warszawskich Teatrów Rządowych. Śpiewał
m.in. partie Cania w Pajacach R. Leoncavalla,
Kazimierza w Hrabinie S. Moniuszki, Kirkora w Goplanie
W. Żeleńskiego i Jontka w Halce S. Moniuszki. Zmarł
w zakładzie dla nerwowo chorych.
„EMTA” 1903 nr 35/36; „Nowości Muzyczne” 1903 nr 1, 1907 nr 5; „Lutnista”
1905 nr 3; „Scena i Sztuka” 1907 nr 5; F Pajączkowski, Teatr lwowski pod
dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego 1900–1906, Kraków 1961; SBTP I.
232
STEINBERGER Edward (1 VIII 1891 Lwów – 1942
Lwów), pianista, kameralista, doktor praw. Ukończył
studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we
Lwowie. Tam też studiował muzykologię pod kier. Adolfa
Chybińskiego. Kształcił się w grze na fortepianie pod kier.
Heleny Ottawowej i Viléma Kurza, w teorii – Stanisława
Niewiadomskiego w Konserw. Galic. Tow. Muz. we
Lwowie. Dyplom uzyskał w 1909. Uzupełniał studia pod
kier. Egona Petri w Akademii Muz. w Berlinie. Od 1913
koncertował w Polsce, Niemczech i wielu innych centrach
muz. Europy. W 1917–1923 był prof. gry na fortepianie
w → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. W 1923
przeniósł się do Berlina, gdzie działał jako korepetytor
i akompaniator koncertowy. Po powrocie do Lwowa
był od 1935 prof. gry na fortepianie w → Konserw. im.
K. Szymanowskiego. Był także kier. zespołów kameralnych.
Zamordowany przez nazistów.
Spis nauczycieli I–II; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller,
Dresden 1929; Almanach żydowski, Lwów 1937; Plohn, Muzyka;
Almanach i leksykon żydostwa polskiego, t. II–III, Lwów 1938; Fater,
STEINHAUER Szymon ? (? – ?), skrzypek, trębacz,
kornecista, dyrygent, kompozytor. Pojawił się w poł.
l. 60. XIX w. w Łodzi i został dyryg. Orkiestry Miejskiej,
związanej na stałe z teatrem i ogrodem Fryderyka
Sellina, grywającej też w parkach i ogródkach, dającej
okresowo „wieczory muzyczne”. W programie orkiestry
były utwory J. Haydna, L. van Beethovena, C.M. Webera,
F. Flotowa. Pod koniec 1871 wyjechał do Kijowa,
a w 1873 powrócił do Łodzi i został pierwszym skrzypkiem
w orkiestrze Roberta Orzechowskiego. W latach
następnych utworzył kolejno dwa zespoły orkiestrowe
i z jednym z nich, złożonym z ok. 25 muzyków, jeszcze
w l. 80. grywał w teatrze polskim Victoria. Był dobrym
pedagogiem, pierwszym nauczycielem J. → Birnbauma.
Skomponował walca Piękna róża, Fantazję na motywach
izraelskich, Galop i Potpourri ze starożytnych motywów
izraelskich, które wykonywał ze swoim zespołem.
Nazywany był „Łódzkim Straussem”.
STEINMAN Daniel (1884 ? – 17 VI 1912 Młodzieszyn),
śpiewak, tenor. Studia wokalne odbywał w Mediolanie.
Debiutował w 1911 na scenie Opery Popularnej
w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie i odniósł sukces.
Zaangażowany został do Warszawskich Teatrów
Rządowych i śpiewał w Teatrze Wielkim m.in. w Halce
i Flissie S. Moniuszki. Zmarł śmiercią samobójczą.
„Świat” 1911 nr 41, 43; „Tygodnik Ilustrowany” 1912 nr 27; SBTP I.
steuermann
STEINMAN Nikodem (? – ? Łódź), śpiewak, tenor.
Występował w 1911 w Warszawie. W sezonie 1911/12
był członkiem zespołu opery w Teatrze Wielkim
w Warszawie. W 1913 wystąpił w operze w Berlinie.
W czasie II wojny świat. przebywał na terenie getta
łódzkiego. W 1940 odbył się jego recital, na którym
wykonał przy akompaniamencie T. → Rydera arie
z oper G. Pucciniego, G. Verdiego, P. Czajkowskiego,
R. Leocavalla i G. Meyerbeera.
„Przegląd Muzyczny” 1911 nr 17, 1913 nr 7, 13; „Świat” 1913 nr 20; Fuks,
Straty; Fuks, Muzyka ocalona; Lodz-Names.
STERLING Edward (? – ?), pianista. Od ok. 1912
pracował w Warszawie jako akompaniator.
„Przegląd Muzyczny” 1912 nr 3, 1918 nr 5.
STERLING Ignacy (? – 1941–1942 Babice
k. Warszawy), pianista, pedagog. Działał w Warszawie
jako nauczyciel gry na fortepianie. Aresztowany
przez nazistów, przebywał w więzieniu na Gęsiej.
Rozstrzelany w jednej z egzekucji.
STERLING Leopold (1838 [1839] ? – 23 VIII 1910
Warszawa), śpiewak, tenor, pedagog. Był uczniem
Szkoły Rabinów w Warszawie. Kształcił się w śpiewie
pod kier. Jana Quattriniego w Warszawie. W 1858
i 1859 śpiewał w Teatrze Wielkim w Warszawie,
m.in. w operach: Wieszczka róż L. Halevy’ego
(1858), Aleksander Stradella F. Flotowa (1858), Don
Juan W.A. Mozarta (1858) Koń spiżowy D. Aubera
(1859). Występował też na koncertach. W 1860
–1861 przeszedł roczny kurs gry na fortepianie
w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu.
W 1861–1862 studiował dalej fortepian i generałbas.
Przez pewien czas był solistą opery niemieckiej
w Budzie. W 1867 został mianowany nauczycielem
śpiewu w progimnazjum męskim przy ul. Gęsiej
w Warszawie. Był to drugi wypadek mianowania
Żyda nauczycielem szkół rządowych od czasu
nadania praw Żydom. Wkrótce po tym zaczął uczyć
także w dwóch gim. żeńskich: na ul. Miodowej i na
ul. Szkolnej. Od 1870 uczył śpiewu w IV gim. męskim
w Warszawie. Po powrocie do Warszawy udzielał
lekcji śpiewu. Od 1898, po śmierci B. → Sznycera,
do 1908 był dyryg. chóru → Wielkiej Synagogi na
Tłomackiem w Warszawie.
studentów; „Izraelita” 1867 nr 4, 1910 nr 19; „Świat” 1910 nr 36; „Tygodnik
Ilustrowany” 1910 nr 37; SMP II; SBTP I.
STERNBERG Mosze – zob. Szternberg Mosze
STERNHEIM Nachum (1879 Rzeszów – 1943
Rzeszów?), poeta, śpiewak ludowy, kompozytor.
Żył i tworzył w rodzinnym mieście. Do 17. r.ż. uczył
się w jesziwie. W 1908–1912 przebywał w Stanach
Zjednoczonych. Po powrocie objeżdżał społeczności
żydowskie w miastach i miasteczkach galicyjskich,
wygłaszał odczyty, wykonywał pieśni. Od 1917
publikował zbiory pieśni własnej kompozycji do
własnych tekstów: Cijons lider, In majn land, Jismach
Mosze, Dos trinkgeld, Kumen zolstu liubeniu. Jego
pieśni zyskały wielką popularność i należały do repertuaru wielu pieśniarzy ludowych, m.in. J. → Kołodnego. Publikował utwory w prasie żydowskiej.
W czasie okupacji hitlerowskiej znalazł się w getcie rzeszowskim, gdzie prawdopodobnie zginął.
Jego twórczość jest bardzo popularna w Izraelu.
J. Turkow, Farloshene shtern, Buenos Ayres 1953; Zylbercwejg, Leksikon;
STEUERMANN Edward, Eduard (18 VI 1892 Sambor
– 11 XI 1964 Nowy Jork), pianista wirtuoz, pedagog,
kompozytor. Kształcił się w grze na fortepianie pod
kier. Viléma Kurza w Konserw. Galic. Tow. Muz.
we Lwowie, a następnie Ferrucia Busoniego
w Berlinie. Kompozycję studiował pod kier. Engelberta
Humperdincka i Arnolda Schönberga. Od 1918
występował we Lwowie, w Wiedniu i Pradze. Przez
pewien czas uczył gry na fortepianie w → Szkole Muz.
im. I.J. Paderewskiego we Lwowie. W 1932–1936
prowadził najwyższy kurs gry fortepianowej w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie. W 1938 zamieszkał
w Stanach Zjednoczonych. Dawał recitale i uczył gry
na fortepianie od 1948 w Akademii Muz. w Filadelfii,
a w 1952–1964 w Juilliard School of Music w Nowym
Jorku. Prowadził kursy mistrzowskie w Darmstadcie,
Salzburgu, w Izraelu i Stanach Zjednoczonych. Jako
wirtuoz specjalizował się w wykonawstwie muzyki
współczesnej. Jako kompozytor miał w swoim
dorobku: Suitę na orkiestrę kameralną, muzykę
kameralną, fortepianową, chóralną i pieśni. Spisał
dzieła Schönberga i dzieła fortepianowe J. Brahmsa.
Wraz z żoną Klarą opracowali E. und. C. Steuermann
Collection (1922–1981).
S
„Przegląd Muzyczny“ 1912 nr 2; „Muzyka” 1930 nr 4, 1933 nr 4/6, 1934
nr 2, 1935 nr 10/12; „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie”
1933 nr 71; „Muzyka Polska” 1934 nr 1, 1935 nr 8, 1936 nr 1; Frank,
Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstlerlexikon, cz. II, t. II, Wilhelmshaven
1978; E. Steuermann, The Not Quite Innocent Bystander: Writings of
233
stołow
Eduard Steuermann, ed. C. Steuermann, Omaha, Nebraska 1989; Baker’s
Biographical Dictionary; The New Grove Dictionary of American Music IV;
N. Kaszkadamowa, Edward Sztoerman – awstrijs’kij ta amerykans’kij
pianist z Gałycyny, [w:] Musica Galiciana, t. V: Kultura muzyczna Galicji
w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej
do 1945 roku), red. L. Mazepa. Rzeszów 2000.
STOŁOW Ignacy Izrael (? – w czasie II wojny świat. ?),
skrzypek, altowiolista, kameralista. Był uczniem
Witolda Maliszewskiego w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Działał w Wilnie. Od 1930 był
członkiem → Kwartetu Wileńskiego. W 1938–1939 był
jednym z dyryg. → Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej
przy Żydowskim Towarzystwie Teatralnym w Wilnie.
Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej w 1941 uciekł
do Mińska. Zmarł śmiercią samobójczą w nurtach
Wołgi.
S
Ignacy Stołow
„Ruch Muzyczny” 1945 nr 5; M. Rutowska, E. Serwański, Straty;
M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie w latach
II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997; Lerski, Syrena Record; tenże,
Encyklopedia.
STOWARZYSZENIE DLA MUZYKI ŻYDOWSKIEJ (Agudah Lmuzik Jehudit). Powstało w 1928
w Warszawie. Kierownikiem muzycznym był I. → Edel.
STOWARZYSZENIE WZAJEMNEJ POMOCY
PRACOWNIKÓW PRZEMYSŁOWO-HANDLOWYCH WYZNANIA MOJŻESZOWEGO
w Warszawie. Powstało w 1856 jako Bractwo Subiektów
Handlowych, upadło i ponownie zostało zorganizowane
w 1867 jako Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy
Subiektów Handlowych Wyznania Mojżeszowego.
Ostatnia zmiana nazwy nastąpiła w 1899. Jednym
z celów stowarzyszenia było organizowanie wieczorów
234
muz. Brali w nich udział głównie amatorzy, ale także
i wielu znanych artystów. W 1887 powstały chór
i orkiestra zorganizowane przez G. → Levego. W 1899
powstał przy towarzystwie chór amatorski pod dyr.
N. → Piekara. Działało do 1903.
L. Marek, Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Subiektów (Pracowników)
Handlowych Wyznania Mojżeszowego (1882–1903), „Biuletyn
Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1969 nr 70.
STRASFOGEL Ignacy (17 VII 1909 Warszawa
– 6 II 1994 Nowy Jork), pianista, akompaniator,
dyrygent, pedagog. Kształcił się w dyrygenturze pod
kier. Juliusa Prüwera w Państwowej Akademickiej
Wyższej Szkole Muz. w Berlinie, uzyskując dyplom
w 1929, następnie był kolejno korepetytorem i dyryg. opery
w Teatrze Miejskim w Düsseldorfie, asystentem dyryg.
w Państwowej Operze w Berlinie i dyr. muz. w Theater
am Kurfürstendamm tamże. W 1933 wyemigrował
do Stanów Zjednoczonych. W 1933–1934 był pianistą
w New York Symphony Orchestra, a w 1944–1945
asystentem dyryg. tamże. Występował równocześnie
jako dyryg. koncertów na Stadionie Lewinsohna.
W 1946 objął dyrekcję Lekarskiego Tow. Orkiestralnego.
Od 1951 był asystentem dyryg. w Metropolitan Opera, od
1954 dyrygował przedstawieniami na wolnym powietrzu,
a latem 1957 odbył z zespołem tej opery tournée po
Stanach Zjednoczonych. Od 1959 był jednym z jej
stałych dyryg. oraz wykładowcą na kursach operowych.
Był też dyryg. widowisk muz. na Broadwayu. Występował
gościnnie m.in. w Waszyngtonie, Filadelfii, Nowym
Orleanie, Chicago i Toronto.
H. Stoddard, Symphony conductors of the U.S.A., New York 1957;
Błaszczyk, Dyrygenci; Who’s Who in Opera. An International Biographical
Directory of Singers, Conductors, Directors, Designers and Administrators,
ed. M.F. Rich, New York 1976.
STRASSBERG Lola Łaja (16 IV 1908 ? – ?), pianistka.
Kształciła się w grze na fortepianie od 1922 pod kier.
Józefa Turczyńskiego w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Dyplom otrzymała w 1934. Występowała
jako solistka na koncertach, m.in. dwukrotnie
w Filharmonii Warszawskiej. W czasie okupacji
niemieckiej przebywała w getcie warszawskim.
Występowała jako solistka koncertów → Żydowskiej
Orkiestry Symfonicznej.
„Muzyka” 1937 nr 1; J. Turkow, Azoj iz es gewen, Buenos Ayres 1948;
150 lat PWSM; Yidisher teater in Eyrope; M. Gołębiowski, Filharmonia
w Warszawie 1901–1976, Kraków 1976; Fuks, Muzyka ocalona;
Engelking, Leociak, Getto warszawskie; Nestorzy polskiej
pianistyki: Stanisław Szpinalski, Maria Wiłkomirska, Józef Turczyński,
Aleksander Michałowski: Studia i materiały, red. M. Szraiber,
Warszawa 2002.
striks
STRASZUŃSKI-LEWENSZTEJN Joel Dawid
zwany Baal-Bejsl (1816 Libawa – 27 VI 1850 Warszawa), śpiewak, kantor. Był synem kantora
H.B. → Lewensztejna. W 1822 przybył z ojcem do
Wilna. Uczył się początkowo u ojca, w 1839–1841
u Stanisława Moniuszki w Wilnie. Za radą Moniuszki
wyjechał na studia do Warszawy, gdzie dał koncert
w pałacu Paca. Od 1830 był następcą ojca na
stanowisku kantora Synagogi Miejskiej w Wilnie.
Popadł w melancholię i popełnił samobójstwo. Stał
się postacią legendarną, bohaterem utworów literackich, m.in. sztuki Andrzeja Marka oraz nakręconego
w Stanach Zjednoczonych filmu opartego na jego
biografii Der wilner sztot chazn (1940). Był znakomitym
kompozytorem. Jego przekazywane przez tradycję
kompozycje-improwizacje zapisał i wydał Hirsz Nissan
Golomb w książce Zimrat Jah.
Baza Cmentarza przy Okopowej; Evrejskaja enciklopedija. Svod znanij
o evrejstve i ego kulture v prošłom i nastojaščem, red. L. Kacenelson,
D.G. Gincburg, t. V, Moskva [pod Vilenskij baalbesil]; M. Kusewicki,
Wilner grojse sztadt-szul un ire chazanim, „Di Chazonim Welt” 1933 nr 1;
M. Nulman, Concise Encyclopedia of Jewish Music, New York 1975
[błędnie pod Lewenson]; Idelsohn, Jewish Music.
STRAUCH Józef Alfred (1857 Warszawa –
5 VI 1933 Łódź), księgarz, właściciel agencji
koncertowej. W 1898 otworzył przy ul. Niecałej 8
w Warszawie księgarnię oraz skład nut A. Strauch
i S-ka, a następnie A. Strauch i S. Silberstein. W 1903
przeniósł swoje przedsiębiorstwo do Łodzi i w 1904
otworzył nową księgarnię przy ul. Mikołajewskiej.
Kilkakrotnie zmieniał adresy. W 1918 wziął w zarząd
Salę Koncertową Ignacego Vogla przy ul. Dzielnej 18
i utworzył w sąsiedztwie przy ul. Dzielnej 16 agencję
koncertową Dyrekcja Koncertowa Alfreda Straucha.
Pod tym samym adresem funkcjonowała jego
Czytelnia Nowości. Pierwszym koncertem, na który
sprzedawał bilety, był koncert dobroczynny 15 marca 1916, podczas którego wykonano Requiem
W.A. Mozarta. Wystąpili: → Łódzka Orkiestra Symfoniczna, soliści i chór → Żydowskiego Tow. Muzyczno-Literackiego „Hazomir”. Dyrygował S. → Zilberts. Jednocześnie
S. sam organizował koncerty wybitnych muzyków:
A. → Rubinsteina, Stanisława Barcewicza, M. Rosenthala, W. → Landowskiej, Henryka Melcera i in. Odegrał ważną rolę w rozwoju życia muz. w Łodzi. W 1927
sprzedał księgarnię Waldemarowi Glückowi. Popełnił samobójstwo z powodu bankructwa.
Słownik biograficzny pracowników książki polskiej, red. I. Treichel,
Warszawa 1972; Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1975, Łódź
1975; J. Cegiełła, Dziecko szczęścia – Aleksander Tansman i jego czasy,
Alfred Strauch
t. I, Warszawa 1986; A. Pellowski, Kultura muzyczna Łodzi do roku
1918, Łódź 1994; J. Strzałkowski, Drukarnie i księgarnie w Łodzi do 1944
roku, Łódź 1999; A. Kempa, M. Szukalak, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik
biograficzny, t. I, Łódź 2001.
S
STRIKS Leopold (? Lwów – w czasie II wojny świat,
Lwów), skrzypek. Był ojcem Macieja. Kształcił się
w rodzinnym mieście, uzupełniał studia za granicą.
Był członkiem orkiestry jazzowej K. → Austerlitza we
Lwowie, w Katowicach i Zakopanem. Prowadził też
we Lwowie własny zespół. Z nim wykonał ilustrację
muz. do pierwszego polskiego filmu animowanego
zrealizowanego we Lwowie w 1931 przez Jana
Jarosza. Zginął na ulicy we Lwowie zastrzelony przez
nazistów.
„Lwowskie Wiadomości Muzyczne” 1925/26 nr 13, 1928 nr 5, 6;
F. Friedman, Zagłada Żydów lwowskich, Łódź 1945; Fater, Jidisze muzik;
Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty.
STRIKS Maciej Maks (1922 Lwów – ok. 1942 Lwów),
pianista. Był synem Leopolda. Muzyki uczył się
w rodzinnym mieście. Debiutował w 1936 na koncercie
solistów w warszawskiej Rozgłośni Polskiego Radia.
W 1938 nagrał na płycie Syrena Record Rondo
Capriccioso e-moll F. Mendelssohna. Zginął z rąk
nazistów w obozie na ul. Janowskiej.
„Tydzień Polski” 1936 nr 1; Rutowska, Serwański, Straty; Fuks, Straty;
235
stuczewski
S
STUCZEWSKI też Stutschewsky Joachim
(7 II 1891 Romno, gub. połtawska – 14 XI 1982 Tel Awiw),
wiolonczelista, kompozytor, muzykolog. Pochodził
z rodziny klezmerów. W młodości grał w zespole ojca.
Od 1909 kształcił się w grze na wiolonczeli pod kier.
Juliusa Klengla w Konserw. Muz. w Lipsku. Przez pewien
czas czynny był jako solista i kameralista w Jenie.
W latach 1914–1924 mieszkał i pracował w Szwajcarii.
Przeniósł się następnie do Wiednia, gdzie z Rudolfem
Kolisczerem założył Wiedeński Kwartet Smyczkowy.
Był współzałożycielem Tow. dla Popierania Muzyki
Żydowskiej. Dojeżdżał do Krakowa i prowadził klasę
gry na wiolonczeli w → Szkole Muz. przy Żydowskim
Tow. Muz. Po zajęciu Austrii przez Niemców w 1938
wyemigrował do Palestyny. Koncertował, wygłaszał
prelekcje o muzyce żydowskiej, a od ok. 1950 poświęcał
się głównie kompozycji.
Szkole Muz. w Katowicach. Został asystentem
Bohdana Wodiczki w Wielkiej Orkiestrze Symfonicznej
Polskiego Radia w Katowicach. W 1968 opuścił
Polskę i zamieszkał w Szwecji. Uzupełniał studia
w zakresie kompozycji i dyrygentury w Szwecji, Danii,
we Włoszech i w Stanach Zjednoczonych. Został dyryg.
opery w Teatrze Miejskim w Malmö, a następnie dyr.
muz. Teatru w Helsingborgu. Występował gościnnie
w miastach skandynawskich oraz w Niemczech, we
Francji, w Hiszpanii, Izraelu i Stanach Zjednoczonych.
W 1990–1995 zajmował stanowisko dyrektora
muz. i pierwszego dyryg. orkiestry Filharmonii im.
A. Rubinsteina w Łodzi. Mieszka, pracuje w Malmö
Opera, prowadzi kursy mistrzowskie w Europie. Jest
dyr. artystycznym i głównym dyryg. Filharmonii we
Lwowie. Nagrywa dla wytwórni Danacord, Verdi
Classics i in.
G. Saleski, Famous musicians; M. Nulman, Concise Encyclopedia of
Jewish Music, New York 1975; MGG XVI.
Informacje I.S.
STUPEL nazwisko licznej rodziny muzyków związnych z Wilnem. Czynni byli m.in.: Abram; jego syn
Dawid (1891 Ryga – 1942 Auschwitz); młodszy
syn Leo (1894 Wilno – ? Ponary). Następnie inni
członkowie: Aleksander (Schmaya), (1900 Wilno
– 1944 Dachau) – skrzypek, brat Oskara → Stupela,
mieszkał w Kownie; jego brat Borys – skrzypek, przeżył
Dachau i wyemigrował do Australii; kuzynka Sonia
– skrzypaczka (1906 Wilno – 1943 Kowno). Druga
część rodziny nosiła nazwisko Hofmekler i działała
głównie w Kownie.
STUPEL Calel (ok. 1860 Wilno – ? Wilno), flecista,
dyrygent, kompozytor. Ojciec Oskara. W l. 90. XIX
w. był pedagogiem i dyktorem konserw. w Wilnie.
Przed I wojną świat. był dyryg. operetki w Teatrze
Małym w Wilnie oraz dyryg. orkiestry antraktowej
w Teatrze Dramatycznym tamże. W czasie I wojny
świat. przeniósł się do Kowna i tam działał jako
nauczyciel gry na flecie. Pod koniec życia powrócił
do Wilna.
Informacje I.S., Hesse’s Musiker Kalender 1932; Błaszczyk, Dyrygenci.
STUPEL Ilja Ilya (13 XII 1949 Wilno), pianista,
dyrygent, kompozytor muzyki filmowej. Wnuk Oskara,
prawnuk Calela. Zaczął występować jako „cudowne
dziecko”. Studiował początkowo w Państwowym
Konserw. w Wilnie. W 1957 przeniósł się do Polski
i kontynuował studia muz. w Państwowej Wyższej
236
STUPEL Oskar (? Wilno – w czasie II wojny świat.
Wilno), skrzypek, pedagog. Syn Calela, dziadek
Ilji Stupela. Od 1925 uczył gry na skrzypcach oraz
przedmiotów teoretycznych w → Żydowskim Instytucie
Muz. w Wilnie i w konserw. wileńskim.
2001 nr 525.
STURM Adam (1800 ? – 24 III 1872 Warszawa),
skrzypek, dyrygent orkiestr teatralnych, pedagog,
kompozytor. Przez szereg lat był członkiem → Orkiestry
Teatru Wielkiego w Warszawie, a następnie dyryg.
→ orkiestry antraktowej w Teatrze Rozmaitości.
Dyrygował też orkiestrą balową w Resursie Kupieckiej.
W 1856 ustąpił miejsca L. → Lewandowskiemu i zajął
się nauczaniem gry na skrzypcach. Komponował
głównie muzykę taneczną.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „Izraelita” 1872 nr 14; „Tygodnik
Ilustrowany” 1872 nr 243; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II; W. Tomaszewski,
Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801–1850, Warszawa
1992.
STÜCKGOLD Jacques Jakub (29 I 1877 Warszawa
– 4 V 1953 Nowy Jork), śpiewak, pedagog. Kształcił się
pod kier. Carla Giustinianiego i Oktawiusza Nouvelli
w → Instytucie Muz. w Warszawie, a także w Mediolanie
i Wenecji. W 1899 osiadł w Niemczech. Działał jako
pedagog początkowo w Karlsruhe, a następnie do
1924 w Monachium, zamieszkał w Berlinie, gdzie
w 1924–1932 był prof. w Hochschule für Musik.
synagoga postępowa
Przez pewien czas uczył także w Stuttgarcie. W 1933
przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie został
prof. City College w Nowym Jorku. Opublikował
2 książki: Der Bankrott der deutschen Gesangskunst
i Über Stimmbildungskunst.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; Stengel, Gerigk, Juden; Who
is Who in Music, 1941 ed. A Complete Presentation of the Contemporary
Musical Scene, Chicago 1941; Baker’s Biographical Dictionary;
International Biographical Dictionary of Central European Emigrés
1933–1945, vol. II; part I: The Arts, Sciences and Literatures, ed. H. Atrarest,
W. Röder, München 1983; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon,
3. erweit. Aufl., Bd V, Bern 1997.
SULIMA Jan – zob. Szulc Józef Zygmunt
SURAŻSKI Jozjasz – zob. Zuro Jozjasz
SUROWICZ Jakub (1888 Warszawa – 1971 Izrael),
skrzypek. Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1909 uzyskał tam świadectwo kapelm.
wojskowego. W grze na skrzypcach był uczniem
Stanisława Barcewicza. Dyplom otrzymał w 1914.
Od 1909 był skrzypkiem w → Orkiestrze Filharmonii
Warszawskiej. Przez pewien czas pełnił też w tej
instytucji funkcje administracyjne. W 1936 wyjechał
do Palestyny jako członek zorganizowanej przez
B. → Hubermana Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej
w Tel Awiwie. W 1960 przeszedł na emeryturę.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Młoda Muzyka” 1909
nr 14; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 15/16; „Nowości Muzyczne” 1914
nr 1; „Muzyka” 1929 nr 10, 1930 nr 2; „Muzyka Polska” 1934 nr 3;
Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1932; An Orchestra is
Born, Tel-Aviv 1969; Fater, Jidisze muzik; M. Gołębiowski, Filharmonia
SUWAŁKER Isrołke – zob. Jaffe Izrael
SWEDROWSKI też Szwendrowski Izaak (ok. 1870
? – ?), skrzypek. Kształcił się w → Instytucie Muz.
w Warszawie. W 1890 otrzymał I nagrodę na konk.
muz. we Lwowie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Izraelita” 1890 nr 31.
nagrał kilka utworów na płytach Syrena Record.
Skomponował wiele utworów muzyki popularnej,
m.in. tango Rachela.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Lerski, Syrena Record;
SYNAGOGA CHÓRALNA (TAHARAT HAKODESZ) w Wilnie przy ul. Zawalnej 39. Od 1891
kantorem był A.M. → Bernstein, potem: J. → Goldsztajn,
S. → Mandel, E. → Zaludkowski; dyrygentami chóru
byli: N. → Abrahamson, J. → Goldsztajn, H. → Russoto,
A. → Sliep.
SYNAGOGA MIEJSKA (WIELKA, STARA)
w Wilnie przy ul. Żydowskiej. Powstała ok. 1820.
Kantorami byli m.in.: H.B. → Lewensztejn (1822–
1830), J.D. → Straszuński (1830–1840), Arcek (1840–
1847), Chaim Wassercug (1856?–1868), S. → Fajnzyngier (1870–1872), I. → Kupfer (1878?–1884),
J.H. → Kahan (?–1896), G. → Sirota (1896–1907),
D.M. → Sztajnberg (1907–1908), D.L. → Rojtman
(1908–1909), M. → Herszman (1913–1919). W 1919
–1925 angażowano dorywczo kantorów na święta,
m.in. D. → Kacmana, A. → Helfanda i Menachema Żupowicza. Kantorami byli następnie m.in.:
M. → Kusewicki (1925–1927), J. → Ajdelson (1937?–?).
S
M. Kusewicki, Wilner grojse sztadt-szul un ire chazanim, „Di Chazonim
Welt” 1933 nr 1.
SYNAGOGA NOŻYKÓW w Warszawie przy
ul. Twardej 6. Ufundowana przez Zalmana i Rywkę
Nożyków w 1902. Głównymi kantorami byli m.in.:
M. → Lewinson (1902–1906), J.H. → Kahan (1906–
1920?), Maurycy Mittelberg (192?–192?), S. → Herszman (192?–1930), Cwi Hersz Bornsztajn (1930
–1934), G. → Sirota (1934–1935), krótko w 1935 Mosze
Hendel, B. → Lwowicz i A. → Blecharowicz (1935
–1939). Kantorami byli ponadto: A. → Barkin (1902
–1923), J. → Goldsztajn (1923–1926) i J. → Lichterman
(1936–1939), A. → Fuksman(?). Dyryg. chórów był
A.H. → Dawidowicz (1902–1939).
H. Kroszczor, Kartki z historii Żydów w Warszawie w XIX i XX wieku,
Warszawa 1979.
SWIDLER Jakub (ok. 1880 ? – ?), skrzypek, dyrygent,
pedagog, kompozytor. Kształcił się w 1894–1899 w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1899 uzyskał dyplom
kapelm. wojskowego. W okresie międzywojennym
był kier. zespołów instrumentalnych w Warszawie,
m.in. w 1932 dyrygował orkiestrą ludową, z którą
SYNAGOGA POSTĘPOWA „TEMPLUM” we
Lwowie, na Starym Rynku 14. Powstała w 1843–1846.
Od 1897 posiadała organy. Kantorami byli: O. → Abras
(1844–1860), O. → Weiss (? – 1873), J. → Bachman
237
synagoga postępowa
(1868–1884), E. → Darewski (1880–1881), I.H. → Halperin (? – ?), B. → Künstler (?–1922), B. → Lwowicz (1922
–1932), Salomon Schneider (1932–1939), Judel
Edelsztajn (? – 1939). Dyryg. chórów byli: A. → Kaplan,
B. → Künstler. Organistami byli: Bronisław Wojnowski,
Karol Fuchs.
SYNAGOGA POSTĘPOWA w Warszawie przy
ul. Daniłowiczowskiej 12, zwana „niemiecką” lub
„dajcze szul”. Powstała w 1802 staraniem bankiera
Izaaka Flataua. Od 1843 miała własny budynek.
W 2. poł. XIX w. kantorami byli: I. → Szafir, J.L. → Weiss,
S. → Weiss, S. → Grützhändler. Dyryg. chórów byli: od
1843 B. → Sznycer, od 1860 S. Weiss i od 1873 ponownie
Sznycer. Na melodykonie grał Ferdynand Loppe.
S. Zilbersztejn, Postępowa synagoga na Daniłowiczowskiej w Warszawie
(przyczynek do historii kultury Żydów polskich XIX stulecia, „Biuletyn
Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1970 nr 74; H. Kroszczor, Kartki
z historii Żydów w Warszawie w XIX i XX wieku, Warszawa 1979.
S
SYNAGOGA PRASKA na przedmieściu Warszawy
– Pradze, przy ul. Petersburskiej 4, a po zmianie nazwy
w 1916 przy ul. Jagiellońskiej 28. Od 1807 mieściła się
w budynku ufundowanym przez rodzinę Sonnenbergów. Odbudowana po powstaniu listopadowym wg
projektu Józefa Lessla i otwarta w 1836. W 2. poł.
XIX w. kantorami byli m.in.: M. → Słonimski (?–1865),
I. → Michałowski (1865 –1872), B.N. → Kapłan (1872
–1898), A. → Wacht (1894–?), A → Olewski (?–?).
Warszawa 1979.
SYNAGOGA SYNAJ zwana też Adas Jeszurun
w Warszawie, przy ul. Świętojerskiej 21, później
przy Długiej 2 w pasażu Simonsa. Powstała w 1898.
Kantorami byli: A.E. → Ciechanowski, A. → Fuksman,
E. → Zaludkowski, J. → Ajdelson, M.M. → Mendelewicz,
dyryg. chóru: F. → Berezowski, I. → Szlosberg,
J.S. → Gladsztejn, M. → Gutwerk.
SYNAGOGA WIELKA w Łodzi przy ul. Promenadowej
róg Zielonej 8. Otwarta w 1887. Kantorem w 1887–
1923(?) był H. → Alterman, drugim kantorem od 1891
był S. → Bay.
SYNAGOGA WIELKA w Warszawie przy ul. Tłomackie 4. Wybudowana w 1875–1878, wysadzona
przez Niemców w 1943. Głównymi kantorami byli
m.in.: S. → Grützhändler (1879–1908), G. → Sirota
238
(1908–1928), M. → Kusewicki 1928–1939). Kantorami
byli m.in.: S. → Czyż (1879–1901), E. → Serwator (1902
–1908), A. → Altszuler, A. → Helfand, → Cypuch,
P. → Szerman (1909–1939). Dyrygentami chórów byli:
B. → Sznycer (1879–1898), L. → Sterling (1898–1908),
L. → Liow (1908–1920), I. → Szlosberg (1920–1930),
D. → Ajzensztadt (1930–1939).
Warszawa 1979.
SZABSAJ Izydor Izrael (5 V 1908 Słonim – ?),
pianista, dyrygent. Był bratem Ludwika i Michała.
Kształcił się początkowo w grze na fortepianie pod
kier. Marceliny Kimontt-Jacynowej, a w dyrygenturze
– Adama Wyleżyńskiego w → Konserw. Muz. w Wilnie.
Ukończył je w 1933, w 1934–1935 uzupełniał studia
muz. w klasie dyrygentury Waleriana Bierdiajewa
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Po
II wojnie świat. był od 1946 dyryg. w Teatrze Komedii
Muz. w Szczecinie, a następnie przez kilka lat dyryg.
w Państwowej Operze we Wrocławiu. W 1954–1957
zajmował analogiczne stanowisko w Państwowej
Operze Śląskiej w Bytomiu. W 1957 wyemigrował
z Polski.
1933; „Almanach Sceny Polskiej” 1953/1954 – 1956/1957; Błaszczyk,
Dyrygenci; M. Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie
lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997.
SZABSAJ Ludwik (ok. 1910 Słonim – ?), pianista.
Był bratem Izydora i Michała. Działał w l. 30. w Wilnie
jako akompaniator.
Ankudowicz-Bieńkowska, Polskie życie muzyczne w Wilnie lat
SZABSAJ Michał (? Słonim – ?), skrzypek, kameralista.
Był bratem Izydora i Ludwika. Kształcił się w grze na
skrzypcach u H. → Sołomonowa w → Konserw. Muz.
w Wilnie. W 1930 dyrygował orkiestrą tamże.
Występował z nią w miejscowej Rozgłośni Polskiego
Radia. Wraz z M. → Salnickim, H. → Sołomonowem
i Franciszkiem Tchórzem tworzyli → Kwartet im.
S. Moniuszki, z którym występowali w radiu.
II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997 [błędnie utożsamiony z Izraelem].
SZAC Pinkus (ok. 1880 ? – ?), skrzypek. Kształcił się
w grze na skrzypcach w 1895–1898 pod kier. Stanisława
szalit
Barcewicza w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był
następnie członkiem → Orkiestry Teatru Wielkiego
w Warszawie.
1912 nr 5; Polska Artystyczna.
SZAFIR też Szofir Izaak (? – 23 XI 1858 Warszawa),
śpiewak, kantor. Od 1836 był kantorem „niemieckiej”
→ Synagogi przy ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie.
SZALIT Bernard – zob. Scharlitt Bernard
SZALIT Henryk (ok. 1880 ? – 1941 ?), pianista,
kompozytor. Był stryjem i pierwszym nauczycielem
muzyki Pauliny. Przez wiele lat prowadził → Szkołę Gry
na Fortepianie w Drohobyczu. Był też właścicielem
składu instrumentów muz. Komponował utwory na
fortepian.
Hesse’s Musik Kalender 1900–1914.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „Kurier Warszawski” 1958 nr 334.
SZAFRAŃSKI Stanisław Eliasz (17 X 1902
Międzyrzecz – ?), dyrygent. Studiował grę na
fortepianie pod kier. Jerzego Lefelda w 1926–1927,
a dyrygenturę w 1927–1930 pod kier. G. → Fitelberga
i Adama Dołżyckiego w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. W 1932 ukończył też Wydział
Nauczycielski. W l. 30. prowadził orkiestrę smyczkową
i chór Tow. Muz. „Orfeusz” w Warszawie.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie; 150 lat
PWSM; Fater, Jidisze muzik.
SZAJEWICZ Izrael Izo (1910 Kutno – 1941 ?),
dyrygent, kompozytor. Kształcił się początkowo przez
rok w → Żydowskim Instytucie Muz. w Wilnie w grze
na skrzypcach i w teorii. Od 1927 uczył się w → Szkole Muz. im. M. Karłowicza w Warszawie, grając równocześnie na skrzypcach w orkiestrach teatralnych.
Od 1931 był dyryg. w teatrze Kamińskich w Warszawie.
W 1933–1937 studiował dyrygenturę pod kier. Waleriana
Bierdiajewa oraz kompozycję – Kazimierza Sikorskiego
w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Dla
teatru, w którym pracował, komponował też ilustracje
muz. do wystawianych sztuk, m.in.: Noah Pandre
Z. Szneura, Di Kiszufmacherin I. Mangera, Sure Szejndl
fun Jehupec J. Lateinera, Gots ganowim J. Tunkela,
Mejlech frejlech J. Pregera, Szepsn kwal Lope de Vegi,
a także do rewii Sz. Dżigana i I. Szumachera oraz do
filmów w jidysz: Tkies khaf (1937) oraz On a hejm
(1939). Ponadto sporadycznie dyrygował orkiestrą
symfoniczną → Żydowskiego Tow. Muz. tamże. W 1939
–1941 był dyryg. orkiestry Filharmonii w Białymstoku.
Występował także jako dyryg. w Filharmonii w Mińsku.
Zginął w czasie podróży powrotnej do Warszawy
w lasach między Mińskiem a Baranowiczami.
Farloshene shtern, Buenos Ayres 1953; Błaszczyk, Dyrygenci; Zylbercwejg,
Leksikon; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
S
Paulina Szalit
SZALIT Paulina też Paula (5 XI 1886 Drohobycz
– 1920 Kulparków k. Lwowa), pianistka, kompozytorka.
Była bratanicą Henryka. Początkowo była uczennicą
stryja Henryka, a następnie Eugene’a d’Albert
w Bawarii. Od 1897 była uczennicą Roberta Fischofa,
Heinricha Schenkera, Józefa Hofmanna, a następnie
Teodora Leszetyckiego w Wiedniu. W 1898 występowała
w Petersburgu i Moskwie. Jako „cudowne dziecko”
budziła podziw fenomenalną muzykalnością. W 1903
239
szarf
występowała w Berlinie. W tym samym roku przybyła
do Warszawy. W 1904 koncertowała we Lwowie
i w Krakowie. Komponowała utwory na fortepian.
Wydawała głównie u Riesa i Erlera w Berlinie. Ok. 1907
uczyła gry na fortepianie w → Lwowskim Instytucie
Muz. Anny Niementowskiej. Ostatni jej koncert
z udziałem skrzypka P. → Kochańskiego odbył się
na jesieni 1913. Zmarła w sanatorium dla nerwowo
chorych.
„Przegląd Tygodniowy” 1897 nr 5; „Kraj” 1898 nr 9; O. Bie, Das Klavier
und Seine Meister, München 1901; „EMTA” 1903 nr 5; W. Niemann,
Meister des Klaviers, Berlin 1919; H.C. Schonberg, The Great Pianists,
New York 1963; SMP II; A.I. Cohen, Szalitówna Paulina, [w:] Internationale
Encyclopedia of Women Composes, New York 1987; Dybowski, Słownik;
M. Dziadek, Szalitówna Paulina, [w:] PSB, t. XLVIII; EM PWM, t. X; Leksykon
S
SZARF Salomon Szlama (1887 Wilno – 1942
Estonia?), śpiewak, bas, dyrygent chórów. Śpiewał
w chórze → Synagogi Miejskiej w Wilnie. Dyrygował
też jej chórem. W getcie wileńskim prowadził mały
15-osobowy chór Tow. „Brit Ivrit Olamit”. Występował
także jako solista na koncertach organizowanych przez
W. → Durmaszkina. Wywieziony został przez Niemców
z Wilna i zamordowany.
Pariz 1948; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty.
SZEBEGO Stanisław właśc. Finkelsztejn (ok. 1900
? – 1944 Warszawa), reżyser filmowy, kompozytor.
Współautor, razem z W. → Eigerem i A. → Szerem,
muzyki do filmu Dwie Joasie (1935). Komponował też
muzykę taneczną, m.in. tango Blondyneczka. Zginął
w czasie powstania warszawskiego.
SZER też Scher Alfred Fred (28 XI 1900 Złoczów – 18 I
1968 Nowy Jork), pianista, kompozytor. Kształcił się
początkowo we Lwowie, następnie w Wiedniu. Tam
też pracował zarobkowo jako muzyk w kawiarniach.
Na pocz. l. 30. powrócił do Polski. Początkowo
grał na fortepianie w kawiarniach we Lwowie.
W 1932 został członkiem orkiestry teatru Apollo
w Katowicach. Od 1935 działał w Warszawie.
Komponował głównie muzykę filmową, m.in. do
filmu Dwie Joasie (1935 wspólnie z W. → Eigerem
i S. → Szebego), Amerykańska awantura (1936),
Jadzia (1936), Książątko (1937), Pan redaktor szaleje
(1937), także utwory taneczne i piosenki. Komponował
240
muzykę do produkowanych w Polsce filmów w jidysz.
W 1937 wyjechał do Paryża i został pianistą w lokalu
rozrywkowym Lido. Po wybuchu wojny zgłosił się jako
ochotnik do armii francuskiej. W 1940–1941 przebywał
w niewoli. Zwolniony, zamieszkał w Marsylii, gdzie
pracował jako pianista. W 1945 powrócił do Paryża.
Komponował muzykę do filmów francuskich, pracował
jako aranżer i dyryg. dla wytwórni płyt gramofonowych
Philips i Pathé-Marconi. W 1947 został dyr. muz.
radia francuskiego. W 1954 przeniósł się do Stanów
Zjednoczonych i osiadł w Los Angeles. Wskutek
wypadku wycofał się w 1956 z pracy zawodowej
i zamieszkał w Nowym Jorku.
Fater, Jidisze muzik; Lerski, Syrena Record [pod Scher]; tenże,
Encyklopedia.
SZER Stanisław (1881 w ? – ?), flecista, pedagog. Od
1920 był prof. gry na flecie w → Konserw. Polskiego
Tow. Muz. we Lwowie.
Zagórowski, Spis nauczycieli I, II; L. i T. Mazepa, Szliah do Muzicznoj
Akademii u Lwowi, t. I, Lwiw 2003.
SZERESZEWSKA Izabella Ida (29 IX 1894 Grajewo
– 20 VI 1989 Skolimów), śpiewaczka, mezzosopran, alt. Śpiewu uczyła się w 1912–1916 w szkole
śpiewu Stanisławy Doliwy-Dobrowolskiej w Warszawie. Od 1924 śpiewała w operze w Teatrze Wielkim
w Warszawie. W czasie okupacji niemieckiej
przebywała w getcie warszawskim. Po wojnie
pracowała jako reżyser w Teatrze Wielkim w Warszawie.
J. Turkow, Azoy iz es geven, Buenos Ayres 1948; „Więź” 1989 nr 10; SBTP II.
SZERMAN Icchak (? Warszawa – ?), śpiewak, tenor
liryczny. Był synem Pinchasa. Występował podczas
uroczystości i imprez kulturalnych, m.in. uczestniczył
w koncercie jubileuszowym 25-lecia pracy swego
ojca w → Wielkiej Synagodze na ul. Tłomackie
w Warszawie, wykonując jedną z partii solowych
w oratorium Stworzenie świata J. Haydna.
SZERMAN Pinchas (1887 Staszów – 1942
Warszawa), śpiewak, baryton, kantor. Był ojcem
Icchaka. W wieku 11 lat opuścił rodzinne miasto
i udał się do brata, kantora, w Kraśniku; i tam przez
5 lat śpiewał u niego w chórze oraz uczył się zasad
szkołą gry
muzyki i liturgii. Ok. 1906 przeniósł się do Częstochowy,
gdzie kształcił się szkole kantorów pod kier. kantora
i pedagoga A.B. → Birnbauma, zdobywając zarówno
wiedzę muzyczną, jak i wykształcenie ogólne. W 1909,
w wyniku konkursu, otrzymał stanowisko drugiego
kantora w → Wielkiej Synagodze na Tłomackiem
w Warszawie i zajmował je do wybuchu II wojny
świat. Był przewodniczącym ogólnopolskiego Stowarzyszenia Kantorów „Aguda ha-Chazanim” oraz redaktorem naczelnym jego organu – miesięcznika „Di
Chazonim Welt”. Miał piękny głos i wyróżniał się wysoką kulturą osobistą, zdobytą drogą ustawicznej
pracy nad sobą. Zginął w getcie warszawskim w bliżej nieznanych okolicznościach.
„Di Chazonim Welt” 1934 nr 12, 1935 nr 1; J. Turkow, Azoj iz es geven,
Buenos Ayres 1948; Enciklopediah szel galujot. Sifri-zichron larcit hagolah
wedoti, VI: Warsze, ed. I. Grinbaum, Jeruszalaim 1956; N. Stolnitz, Negine
in yidishn lebn, Toronto 1957; M.S. Geszuri, Hachazan Pinchas Szerman
– jelid Stashov, [w:] Sefer Stashov, ed. E. Ehrlich, Tel-Awiw 1962, Fater,
Jidisze muzik; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
SZERMAN Uszer (10 VII 1877 ? – 27 XII 1943 Łódź),
kontrabasista. Pracował jako instrumentalista
w Łodzi. Od 1915 był członkiem → Łódzkiej Orkiestry
Symfonicznej. W czasie II wojny świat. przebywał
w getcie łódzkim.
Państwowa Filharmonia w Łodzi 1915–1945, Łódź 1975; Lodz-Names.
SZERYNG właśc. Serek Henryk (22 IX 1918
Warszawa – 3 III 1988 Kassel), skrzypek. Kształcił się
w grze na skrzypcach u M. → Frenkla w Warszawie,
u Willy Hessa w Berlinie, Carla Flescha w Staatliche
Hochschule für Musik tamże oraz Jacques’a
Thibaud, Gabriela Bouillon, Manuela M. Ponce’a
w Conservatoire Nationale de Musique w Paryżu.
Kompozycję studiował u Nadii Boulanger. Debiutował
w 1933 z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej i od tego
roku występował jako solista na estradach całego
świata. Od 1946 mieszkał w Meksyku i od 1948
był prof. i kier. sekcji instrumentów smyczkowych
Wydziału Muz. Universidad Nacional Autónoma de
México w Meksyku. W poł. l. 50. wznowił działalność
koncertową. Nagrywał płyty gramofonowe dla
wytwórni RCA, Decca, Philips, Deutsche Gramophon,
Merkury. Otrzymał sześciokrotnie Grand Prix du Disque. Uczestniczył w pracach międzynarodowych
konkursów, m.in. dwukrotnie → Międzynarodowego
Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego,
w 1981 jako przewodniczący jury. Był doradcą muz.
UNESCO.
Henryk Szeryng
S
Encyclopédie de la musique, v. III, Paris 1961; SMP II; Fater, Jidisze muzik;
„Ruch Muzyczny” 1988 nr 9; EM PWM, t. X, XI; Baker’s Biographical
Dictionary; E.S. Urbański, Sylwetki polskie w Ameryce Łacińskiej w XIX I
XX wieku, Stevens Point 1991; J. Kusiak, Skrzypce od A do Z, Kraków
1999; R. Połczyński, Da capo. 75 lat Międzynarodowych Konkursów im.
Henryka Wieniawskiego, Poznań 2011; E. Orman, Szeryng Henryk, [w:]
PSB, t. XLVIII; Leksykon muzyków pedagogów.
SZKLAR Zygmunt (ok. 1910 Żuromin k. Sierpca – w czasie II wojny świat. ?), skrzypek, pedagog. Uczył się
w Państwowym Seminarium dla Nauczycieli Religii
Mojżeszowej w Warszawie. Muzyki uczył się u A.H. → Dawidowicza. Był nauczycielem śpiewu w szkole w Wilnie.
Podczas II wojny świat. przebywał w getcie warszawskim. Prowadził chóry dziecięce, m.in. chór uczniów
szkoły Żydowskiego Stowarzyszenia OświatowoKulturalnego „Tarbut”. Zginął jako ofiara nazizmu.
Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
SZKOŁA GRY NA FORTEPIANIE HENRYKA
SZALITY w Drohobyczu. Działała w 1. poł. XX w.
SZKOŁA GRY NA FORTEPIANIE I CYTRZE
SAULA AXERA w Przemyślu. Działała na pocz. XX w.
241
szkoła gry
SZKOŁA GRY NA FORTEPIANIE TEODORA
POLLAKA we Lwowie. Powstała ok. 1895. Uczyli
w niej m.in.: Dora Aschkenase-Bromberg, J. → Bäumel,
L. → Plohn, Gizela Richter-Eile, E. → Rosenbusch,
Leonia Wittlin-Buber.
SZKOŁA GRY NA SKRZYPCACH MAKSYMILIANA MARKUSA we Lwowie, przy Rynek 5.
Powstała najpewniej na pocz. XX w. W końcu l. 30.
kierowała szkołą córka założyciela, I. → Gangl.
Plohn, Muzyka.
SZKOŁA GRY NA SKRZYPCACH MARCELEGO
TYBERGA we Lwowie. Czynna była w 2. poł. XIX w.
SZKOŁA GRY NA SKRZYPCACH SALO BAUA
w Krakowie. Istniała w 1887–1895.
S
SZKOŁA MUZYCZNA ABRAMA HELFGATA
w Łodzi. Założona ok. 1906. Miała 3 działy: operowy,
pedagogiczny i dyrygentury. Uczyli m.in.: J. → Zozula
– fortepian; A. → Hilsberg – skrzypce; A. → Mitnicki
– wiolonczela. Chór prowadził M. → Dargużański,
orkiestrę – A. → Helfgat.
SZKOŁA MUZYCZNA F. MORECKIEJ w Kołomyi.
Istniała przed I wojną świat. Uczyli oprócz właścicielki także Irena Schnitzer, Michał Schnitzer.
SZKOŁA MUZYCZNA IM. FRYDERYKA CHOPINA w Kaliszu. Uczyła Z. → Liebrecht-Makowowa – fortepian.
SZKOŁA MUZYCZNA IM. IGNACEGO JANA
PADEREWSKIEGO we Lwowie przy ul. Milkowskiego 11. Uczyli m.in. H. → Günsberg, A. → Izraeli, E. → Steuermann – fortepian; K. → Halpon, F. → Lilienthal
– skrzypce; A. → Wolfsthal – wiolonczela; S. → Szer,
J. Portnoj – instrumenty dęte.
SZKOŁA MUZYCZNA IM. MIECZYSŁAWA
KARŁOWICZA w Warszawie. Istniała w okresie
międzywojennym. Uczyli m.in.: Elza Rozenblum
– fortepian, Mieczysław Fliederbaum – skrzypce.
SZKOŁA MUZYCZNA JAKUBA WINIECKIEGO
w Łodzi. Założona w 1909 r., istniała do 1914. Uczyli
m.in.: L. → Nassberg, Stanisław Nirnstein – fortepian;
242
Jeremiasz Wizenberg, S. → Taube i G. → Baumgarten
– skrzypce;: A. → Silberberg – instrumenty dęte;
wykładowcą przedmiotów teoretycznych i kier. szkoły
operowej był T. → Ryder.
zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1909–1912; Polski kalendarz muzyczny
na rok 1919, red. M. Skolimowski, Warszawa 1919–1920; A. Pellowski,
Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
SZKOŁA MUZYCZNA JANINY ILLASIEWICZÓWNY we Lwowie. Mieściła się przy ul. Długosza 1. Przed I wojną świat. wyższy kurs gry na
fortepianie prowadził dojeżdżający z Berlina
I. → Friedman. Prof. teorii muzyki był I. → Fuhrmann.
SZKOŁA MUZYCZNA JÓZEFA LIPIAŃSKIEGO
w Warszawie. Powstała w 1912. Uczyli m.in.:
W. → Oberfeld i H. → Lewin – fortepian; W. → Lewinger,
J. → Drutman i B. → Chodak – skrzypce; J. → Lipiański
– śpiew; J. → Rosenzweig – estetyka i historia muzyki.
SZKOŁA MUZYCZNA KAZIMIERZA MIRSKIEGO w Przemyślu. Uczyła m.in. Anna Weisberg
– skrzypce.
SZKOŁA MUZYCZNA LUDWIKA MARKA
we Lwowie, prowadzona następnie przez Paulinę
Markową. Uczył m.in. T. → Pollak – fortepian.
SZKOŁA MUZYCZNA NAUMA PODKAMINERA
w Łodzi. Istniała w 1903–1914, początkowo przy
ul. Konstantynowskiej 31a, od 1906 ul. Zawadzkiej 6. Uczyli m.in.: → Dessauer, L. → Ortenberg,
R. → Schindler-Süss, D. → Woronowiecki, M.
Hornowa, S. → Nirnstein, G. → Baumgarten, Wilner,
J. → Rosenzweig, M. → Dargużański.
Kalendarz muzyczny informacyjny warszawski na 1910–1911, 1913, zebr.
i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1908–1912; A. Pellowski, Kultura muzyczna
Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
SZKOŁA MUZYCZNA PINKUSA GISSERA
w Radomiu. Powstała w 1917. Klasę skrzypiec i od
1920 orkiestrę szkolną prowadził Pinkus Gisser. Klasę
fortepianu od 1918 I. → Szwoger.
Polska Artystyczna; M. Pawlina-Meducka, Kultura Żydów województwa
kieleckiego (1918–1939), Kielce 1993.
szlosberg
SZKOŁA MUZYCZNA PRZY TOWARZYSTWIE
MUZYCZNYM w Brodach. Uczyli m.in.: Henryk Gross
– skrzypce, Joachim Szkolnik – flet i śpiew.
SZKOŁA MUZYCZNA PRZY ŻYDOWSKIM
INSTYTUCIE MUZYCZNYM w Krakowie.
Dyrektorem była R. → Arnold-Hersztajn. Gry na
wiolonczeli uczył K. → Gutman, przedmiotów
teoretycznych – P. → Anhalt.
SZKOŁA MUZYCZNA SABINY KASPAREK
we Lwowie, ul. Batorego 36. Przed I wojną świat. uczyli
m.in.: J. → Hoffman – fortepian, T. → Billig – skrzypce.
SZKOŁA MUZYCZNA IM. FRYDERYKA CHOPINA
we Lwowie. Istniała w l. 30. XX w. Właścicielką była
R. → Sigal-Katzowa. Uczyli m.in.: Paulina Goldmanowa,
R. Sigal-Katzowa – fortepian, M. → Horowitz,
S. Rosenfeld – skrzypce, I. → Spiegel-Hüssowa – teoria.
SZKOŁA MUZYCZNA IM. STANISŁAWA MONIUSZKI w Krakowie. Założona w 1903. Dyrektorem
przed II wojną świat. był → M. Stein. Uczyli m.in.:
L. → Berkwitz, Z. Kipmanowa, Alfred Müller, D. → Stein
– fortepian; M. Stein – skrzypce; Józef Wasserman
– wiolonczela; J. → Reiss – teoria.
1980.
SZKOŁA MUZYCZNA IM. STANISŁAWA MONIUSZKI w Warszawie. Powstała w 1924. Dyrektorem
był Edmund Walter. Uczyli m.in.: J. → FamilierHepnerowa, J. → Goldberg, S. → Zmigryder – fortepian,
Maurycy Frenkel, L. → Holcman, Maurycy Lewak,
J. → Zajderman – skrzypce, B. → Ginsburg – wiolonczela,
H. → Merson – śpiew, F. Goldberg – harmonia.
SZKOŁA MUZYCZNA IM. WŁADYSŁAWA ŻELEŃSKIEGO w Krakowie, ul. Wolska 28. Powstała
w 1928. Przed II wojną świat. uczyli: m.in.: L. → Berkwitz, N. → Jolles – fortepian; Helena i Zygmunt
Grossmanowie – skrzypce, przedmiotów teoretycznych
i kameralistyki – W. → Ormicki.
1980.
SZKOŁA MUZYCZNA ŻYDOWSKIEGO TOWARZYSTWA MUZYCZNEGO w Krakowie. Powstała
w 1930. Dyrektorką była R. → Arnold-Hersztajn.
Uczyli tam m.in.: J. → Hoffman, M. → Sacewicz,
N. → Weissman-Hubler – fortepian; R. → Manne,
S. → Schleichkorn – skrzypce, K. → Gutman
– wiolonczela; L. → Schechter – śpiewu solowego;
P. → Anhalt – teorii muzyki.
SZLAFENBERG też Schlaffenberg Mateusz Filip
pseud. Matteo (ok. 1865 Lwów – 13 I 1913 Lwów),
śpiewak, tenor. Uczył się śpiewu pod kier. Adeliny
Paschalis-Souvestre we Lwowie. Debiutował we
Lwowie pod pseudonimem Matteo w 1887. Następnie
śpiewał w operze niemieckiej w Pradze oraz na scenach
niemieckich, m.in. był solistą opery we Wrocławiu. Od
1894 był solistą → Opery w Teatrze Skarbka we Lwowie.
Po ponownych występach w Niemczech śpiewał od
1900 we Lwowie. W 1903 występował w operetce
w zespole Lucjana Dobrzańskiego w teatrze
Renaissance w Warszawie oraz w Salach Redutowych
w Teatrze Wielkim w Warszawie. W 1903 wziął udział
w koncercie pożegnalnym Anny Lubranieckiej. W 1906
–1907 był członkiem zespołu Teatrów Warszawskich.
W sezonie 1908/09 występował gościnnie w ukraińskim
teatrze Ruska Besyda. Uczył także śpiewu we Lwowie.
Zmarł wskutek wypadku na polowaniu.
„EMTA” 1894 nr 553, 556, 557, 1900 nr 8, 1902 nr 51; „Kurier Warszawski”
1913 nr 14; H. Cudnowski, Niedyskrecje teatralne, Wrocław 1960;
F. Pajączkowski, Teatr lwowski pod dyrekcją T. Pawlikowskiego 1900–1906,
Kraków 1961; SBTP I; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon,
3. erweit. Aufl., Bd V, Bern 1997;
S
SZLOSBERG Icchak (1877 Petersburg – 5 XI 1930
Warszawa), dyrygent, aranżer, kompozytor. Był synem
Arie Lejba, kantora, mężem Soni, ojcem Romana.
Jeszcze jako dziecko przybył z rodzicami do Wilna.
Tam uczył się muzyki w chórze M. → Dargużańskiego.
Działalność dyrygencką rozpoczął jako dyryg. chóru
synagogalnego. Przez pewien czas uczył się w → Instytucie Muz. w Warszawie. W latach następnych
był dyryg. orkiestr w żydowskich wędrownych tow.
teatralnych, dramatycznych i operetkowych w Polsce, zwłaszcza w Łodzi i Warszawie, m.in. u Abrahama
Fiszzona. Osiadł na stałe w Warszawie i w 1919 został dyryg. chóru w → Wielkiej Synagodze na Tłomackiem. Przez pewien czas prowadził ponadto chór
w → Synagodze Synaj. Pracował także w teatrach
żydowskich, m.in. przez kilka lat kierował orkiestrą
w Teatrze Abrahama Kamińskiego. Komponował muzykę
do sztuk teatralnych, wystawianych przez Kamińskiego
oraz przez takie teatry, jak Wilner Trupe i Warszawski
Żydowski Teatr Artystyczny WIKT (Warszewer Jidiszer
Kunst Teater). Podobno zaaranżował muzykę do 80
operetek, które grywały trupy teatralne nie tylko
243
szlosberg
w miastach i miasteczkach Polski, ale i w Stanach
Zjednoczonych. Cieszył się wielkim uznaniem także
jako kompozytor. Napisał oryginalną muzykę m.in. do
operetki Hanke M. Borejszy oraz J. Waksmana Der
libling fun frojen, Malwinke wil azoj i Di szejne Berta,
sztuki Sz. Asza Amnon un Ramar, J. Lateinera Jom ha
hupa, J. Gordina Got, mencz un tajwl. Komponował
także utwory dla synagogi. Jeden z jego utworów,
Recah, wykonywał na koncertach muzyki religijnej
kantor G. → Sirota. Na ostatnich latach jego życia
cieniem położyło się uzależnienie od alkoholu.
I. Grudberg-Turkow, Jidiszer teater in Pojln, Warsze 1951; Enciklopediah
szel galujot. Sifri zichron larcit hagolah wedoti, Jeruszalaim 1953;
J. Stutszewski, Di muzik un dos muzikalisze lebn in Warsze, [w:] Pinkas
Warsze, Buenos Aires 1955; N. Stolnitz, Negine in yidishn lebn, Toronto
1957; Zylbercwejg, Leksikon III; Z. Turkow, Di ibergerisene tkufe, Buenos
Aires 1961; M. Weichert, Zikhroynes, 2 Bd: Warsze, Tel Awiw 1961;
Błaszczyk, Dyrygenci; Yidisher teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik;
S. Jakubczyk, Szlosberg Icchak, [w:] PSB XLVIII.
S
SZLOSBERG Roman (1904 ? – ? Palestyna), pianista,
akompaniator. Był synem Icchaka oraz aktorki i śpiewaczki Soni. Kształcił się w → Państwowym Konserw.
Muz. w Warszawie. Pracował jako akompaniator
w warszawskich teatrach rewiowych, m.in. w teatrze
Qui Pro Quo, w teatrze Wielka Rewia, w teatrze Małe
Qui Pro Quo, w kawiarni Ziemiańska. W czasie II wojny
świat. znalazł się na terenie ZSRR i wstąpił do Armii
gen. Andersa. Zmarł młodo.
SZMUKLER Paulina (ok 1910 ? – po 1942 ?), pianistka. Była żoną pianisty Borysa Krenickiego.
Występowała jako solistka od ok. 1935. Wzięła udział
w III → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina w 1937
i została wyróżniona dyplomem honorowym. W czasie
okupacji niemieckiej początkowo znalazła się wraz
z mężem w getcie warszawskim. W domu ich odbywały
się koncerty kameralne. Następnie ukrywała się poza
gettem pod zmienionym nazwiskiem, występując
w Zakopanem i w innych uzdrowiskach polskich.
Rozpoznana została zastrzelona przez nazistów.
„Muzyka” 1935 nr 10/12, 1937 nr 3; „Muzyka Polska” 1936 nr 3, 1939
nr 1; Międzynarodowe Konkursy imienia Fryderyka Chopina w Polsce,
Warszawa 1954; Niewiarowska, Kronika Międzynarodowych Konkursów;
SZMULEWICZ Stanisław Szloma (ok. 1890 – ?),
skrzypek. Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie.
W 1900 uzyskał dyplom kapelm. wojskowego. W 1909
został zaangażowany do Orkiestry Franza Kaima
244
w Monachium. Wyemigrował następnie do Stanów
Zjednoczonych. Był członkiem zespołu pierwszych
skrzypiec Detroit Symphony Orchestra.
1909 nr 19.
SZNAJDER Paulina (ok. 1920 ? – ?), pianistka,
akompaniatorka. W 1938 ukończyła studia
pianistyczne pod kier. Olgi Stolfowej w → Szkole Muz.
im. W. Żeleńskiego w Krakowie. Występowała
jako solistka oraz akompaniatorka śpiewaków
i instrumentalistów.
SZNAJDERMAN Efroim (ok. 1910 ? – ?), skrzypek.
Kształcił się w grze na skrzypcach w 1928–1933
pod kier. Wacława Kochańskiego w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie. W 1933 otrzymał dyplom
z wyróżnieniem oraz nagrodę Ministerstwa Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego jako najlepszy
absolwent tej uczelni. Do 1939 występował jako solista
w kraju i za granicą, m.in. w 1936 w rozgłośni radia
belgijskiego w Brukseli.
„Antena Zjawisk Życia, Sztuki, Literatury” 1933 nr 8 [mylnie Edward];
„Tygodnik Ilustrowany” 1933 nr 26, 1936 nr 31 [mylnie: Feliks]; „Muzyka”
1933 nr 4/6; 150 lat PWSM.
SZNAPPER Wincenty (? – 10 V 1939 Warszawa),
klarnecista, wiolonczelista. Przez kilkadziesiąt lat był
klarnecistą, najpierw w → Orkiestrze Teatru Wielkiego
w Warszawie, a następnie w → Orkiestrze Filharmonii
Warszawskiej. W 1927–1937 był ponadto prof. gry na
klarnecie w → Państwowym Konserw. w Warszawie.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „Młoda Muzyka” 1909 nr 19; Polska
Artystyczna; 150 lat PWSM.
SZNEUR właśc. Sznejer Mojżesz Maurycy
Mosze (8 IV 1878 [1885] Chersoń – 1942 Andiżana,
Uzbekistan), dyrygent, aranżer, kompozytor. Naukę
muzyki rozpoczął w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz.
w Odessie, kontynuował m.in. pod kier. Gustawa
Roguskiego i Zygmunta Noskowskiego w → Instytucie
Muz. w Warszawie. W 1902 otrzymał dyplom
kapelm. wojskowego. Przez pewien czas był kapelm.
wojskowym. Był założycielem i w 1912–1938 kier.
artystycznym i dyryg. Żydowskiego Chóru Ludowego
w Warszawie. Z chórem tym uprawiał głównie
żydowską pieśń ludową, sięgając jednak także do
światowego repertuaru kantatowo-oratoryjnego, dając
szpilman
kilkakrotnie koncerty w Filharmonii Warszawskiej.
Prowadził ponadto inne chóry żydowskie, m.in. chór
„Muza”, chór Klubu im. B. Grossera oraz chór → Żydowskiego Tow. Muz. i Literackiego „Hazomir” oraz uczył
muzyki w żydowskim szkolnictwie średnim, Gim.
Męskim Tow. „Askola”, Gim. Żeńskim Zofii Kaleckiej
i Gim. Żeńskim Zjednoczenia Nauczycieli. W 1939
–1941 był dyryg. chórów w Białymstoku. Występował także w Mińsku i Moskwie. Komponował pieśni
do słów poetów żydowskich, opracowywał na chór
mieszany pieśni ludowe. Zmarł na uchodźstwie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; J. Stutszewski, Di muzik
un dos muzikalisze lebn in Warsze, [w:] Pinkas Warsze, Buenos Aires 1955;
Enciklopediah szel galujot. Sifri zichron larcit hagolah wedoti, VI: Warsze
II, ed. I. Grinbaum, Jeruszalaim 1956; Błaszczyk, Dyrygenci; Zylbercwejg,
Leksikon V; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Muzyka ocalona; L.T. Błaszczyk,
Szneur Mosze,[w:] PSB XLVIII.
SZNYCER Bernard (1828 ? – 15 VI 1896 Warszawa),
śpiewak, bas, dyrygent chórów, pedagog, kompozytor.
Kształcił się w dziedzinie muzyki pod kier. Józefa
Stefaniego. Początkowo był dyryg. chóru → Synagogi
przy ul. Daniłowiczowskiej. Rozpoczął zapewne już
w pocz. lat 50., a następnie, po przerwie, w 1873.
Od powstania → Wielkiej Synagogi na Tłomackiem
w 1878 był aż do śmierci dyryg. jej chóru. W tym
chórze stawiało pierwsze kroki wielu znanych
później wokalistów. Był także nauczycielem śpiewu.
Skomponował m.in. Pieśń żołnierza na sopran i alt
z towarzyszeniem fortepianu.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „Izraelita” 1898 nr 23.
SZOCHOR Ewel Mowsza (1878 ? – ?), śpiewak,
pedagog. Kształcił się w śpiewie pod kier.
Oktawiusza Nouvelli i Carla Giustinianiego
Uczył następnie śpiewu w szkolnictwie żydowskim
w Warszawie, m.in. w pocz. lat 20. w gim. żeńskim
Cecylii Goldman-Landauowej.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Spis nauczycieli I.
SZPACENKOPF Rena Rachela (1897 ? – 1942 ?),
tancerka, pedagog. Ukończyła szkołę Stefana i Tatiany Wysockich w Warszawie. Od 1924 uczyła
śpiewu w warszawskich gim. żydowskich, męskim
Michała Kryńskiego i żeńskim Róży Strumpfmanowej.
Była też tancerką w zespole Tatiany Wysockiej,
a przez pewien czas także jej asystentką.
Współpracowała jako choreograf z → Żydowskim
Studiem Eksperymentalnym „Teatr Młodych”.
W czasie okupacji niemieckiej przebywała w getcie
warszawskim, gdzie m.in. prowadziła szkołę baletową
dla młodzieży.
Zagórowski, Spis nauczycieli II; Fater, Jidisze muzik [pod Spazenkopf];
Fuks, Straty; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie.
SZPAK Adam (1896 Warszawa – ok. 1940
Warszawa), skrzypek, dyrygent pedagog, kompozytor,
publicysta muz. W 1914 ukończył Liceum Muz.
Lucjana Marczewskiego w Warszawie. Studia
dyrygenckie odbywał pod kier. Paula Scheinpluga
w Berlinie. W 1918 debiutował jako dyryg. w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej. Następnie przez
szereg lat dyrygował za granicą, m.in. w Hiszpanii,
a zwłaszcza w Austrii, gdzie w 1929 dyrygował
Orkiestrą Artystów Muzyków w Wiedniu. Od 1930
dyrygował zorganizowaną przez biuro koncertowe
Henryka Markiewicza 30-osobową → Warszawską Orkiestrą Kameralną. Jako profesor Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej od 1933 wraz z Leonem Schillerem prowadził seminarium z inscenizacji
widowisk muz. Przez pewien czas był reżyserem
dźwięku w Polskim Radiu. Dyrygował także gościnnie
m.in. w Filharmonii Warszawskiej. Pracował jako
dyryg. w wytwórniach filmowych, skomponował
muzykę do filmu Niebezpieczny romans (1930).
Pisywał sprawozdania z warszawskiego życia muz.,
popularyzował zagadnienia teoretyczne dyrygentury,
ogłaszając w 1934 artykuł O sztuce dyrygenckiej
w „Wiedzy i Życiu”. W tymże miesięczniku, a także
w „Miesięczniku Literatury i Sztuki” ogłaszał artykuły
o muzyce. Zamordowany przez nazistów.
S
Archiwum Akt Nowych. Akta Min. WRiOP; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater,
Jidisze muzik.
SZPILFOGEL Jakub (? – ?), dyrygent. Przed
I wojną świat. był dyryg. zespołów instrumentalnych
w Lublinie. W 1916 dyrygował Orkiestrą Teatru
Wielkiego tamże.
S. Krukowski, Teatralia w lubelskiej „Myśli Żydowskiej”, „Pamiętnik
Teatralny” 1992, z. 1–4; K. Zieliński, Żydzi Lubelszczyzny 1914–1918,
Lublin 1999.
SZPILMAN Henryk Chuna (1881 Warszawa?
– 1942 Warszawa), altowiolista, wnuk Jontla Klezmera.
Przez wiele lat był altowiolistą w → Orkiestrze Teatru
Wielkiego w Warszawie, a następnie w → Orkiestrze
245
szpilman
„Muzyka Polska” 1936 nr 3; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie
1901–1976, Kraków 1976; M. Rutkowska, E. Serwański, Straty osobowe
polskiego środowiska muzycznego w latach 1939–1945, Warszawa 1977
[błędnie Kazimierz]; Fuks, Straty [błędnie Kazimierz]; tenże, Filharmonia
SZPILMAN Jontew Wolf znany jako Jontl
Klezmer (ok. 1827 Międzyrzec Podlaski – 1892 [1893]
Warszawa), śpiewak, skrzypek, kompozytor. Ukończył
jesziwę w Międzyrzecu Podlaskim. W dziedzinie muzyki
był samoukiem. Zarabiał na życie grą na skrzypcach.
Ok. 1845 osiadł w Lublinie. Był kantorem. Śpiewał
w święta i na ślubach, a także w domach okolicznej
szlachty. Zorganizował orkiestrę, z którą występował
m.in. w teatrze w Lublinie, a także na prowincji, np.
w 1856 w Siedlcach. W Lublinie przeżył 35 lat. Przez
6 lat koncertował latem w Nałęczowie. Grał nie tylko
muzykę żydowską, ale także polską. Od ok. 1880
mieszkał w Warszawie. Grał na weselach, dawał
koncerty muzyki żydowskiej. Grał w czasie wizyty
w Warszawie cara Aleksandra III. Komponował muzykę
liturgiczną i utwory na skrzypce. Był też autorem
uwertury do Bar Kochby A. Goldfadena.
S
W.J. Śliwina, Dzieje teatru w Lublinie, Lublin 1948; M.S. Geshuri,
Jontil klezmer mngn enmi, [w:] Enciklopedia szel galujot. Sifri-zichron.
Lublin, Jeruszalaim –Tel Awiw 1956; W. Tomaszewski, Między salonem
a jarmarkiem. Życie muzyczne na prowincji Królestwa Polskiego w latach
1815–1862, Warszawa 2002.
SZPILMAN Mendel (? – ?), dyrygent. Żył i pracował
w Międzyrzecu Podlaskim. Był dyryg. miejskiej
orkiestry dętej. Udzielał też lekcji gry na skrzypcach
i mandolinie.
Władysław Szpilman
246
SZPILMAN Ruben (1865 Ostrowiec Świętokrzyski
– 1942 Treblinka), skrzypek, dyrygent. Pochodził
z rodziny muzyków. Był starszym bratem Samuela,
stryjem Władysława. Ośmioro jego dzieci także
trudniło się muzyką. Wykształcenie muz. odebrał
w Moskwie. Cieszył się opinią świetnego skrzypka.
Założył własną orkiestrę w Ostrowcu, z którą występował
zarówno w środowisku żydowskim, jak i polskim.
Był też nauczycielem gry na skrzypcach. Komponował muzykę orkiestrową. Zamordowany w obozie
zagłady.
SZPILMAN Samuel Szmul (? Ostrowiec Świętokrzyski
– 1942 Treblinka), skrzypek, pedagog. Był młodszym
bratem Rubena, ojcem Władysława. Wykształcenie
muzyczne odebrał w Moskwie. Osiedlił się w Sosnowcu
i tam rozpoczął działalność pedagogiczną. W czasie
okupacji niemieckiej znalazł się w getcie warszawskim
i tam zginął. Muzykiem, pianistką i nauczycielką gry
na tym instrumencie, była też jego żona Edwarda
Estera. Po selekcji na Umschlagplatzu 16 sierpnia
1942 wywieziony do obozu zagłady.
SZPILMAN Władysław (5 XII 1911 Sosnowiec – 6 VII
2000 Warszawa), pianista, akompaniator, kompozytor.
Był synem Samuela i Edwardy Estery, bratankiem
Rubena. Gry na fortepianie uczył się początkowo
u matki, kontynuował u Józefa Śmidowicza
i Aleksandra Michałowskiego w → Wyższej Szkole
Muz. im. F. Chopina w Warszawie, a od 1932 u Artura
Schnabla i Leonida Kreutzera w Akademii Sztuki w
Berlinie. Tam też studiował kompozycję pod kier. Franza
Schrekera w 1935–1963 – z przerwą w latach okupacji,
którą przeżył w getcie warszawskim, a po powstaniu
w getcie, ukrywając się na terenie Warszawy. Był
współpracownikiem Polskiego Radia w Warszawie,
przez szereg lat kierując działem muzyki rozrywkowej.
Koncertował solo i w duetach, m.in. z B. → Gimplem.
Był współzałożycielem Kwintetu Warszawskiego.
Dał ponad 3 tys. koncertów w Europie, Azji, Afryce
i obu Amerykach. Skomponował Koncert skrzypcowy,
Concertino na fortepian z orkiestrą, Parafrazę na
orkiestrę, suitę fortepianową Życie maszyn, miniatury
fortepianowe, głównie jednak tworzył muzykę
rozrywkową. Autor ok. 450 piosenek, z których wiele
stało się przebojami, np.: Nie ma szczęścia bez
miłości, Czerwony autobus, Nie wierzę piosence,
sztromberg
Pójdę na Stare Miasto, Tych lat nie odda nikt czy
W małym kinie. Skomponował muzykę do dwóch
filmów: Wrzos (1937) i Dr Murek (1939).
W. Szpilman, Śmierć miasta. Pamiętniki z lat 1939–1945, opr. J. Waldorff,
Warszawa 1946; SMP II; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie; Dybowski, Słownik; W. Szpilman, Pianista: warszawskie
wspomnienia 1939–1945, Kraków 2003; EM PWM X.
Zjednoczonych i był kantorem w Synagodze Brisker
Shul w Newark w Montefiore, Synagodze w Bronxie
w Nowym Jorku i w Synagodze Congregation Agudath
Israel w Bostonie. W 1932–1937 przebywał w Wilnie
i w Czerniowcach, a w trakcie w 1934 w Palestynie.
W 1937 powrócił do Nowego Jorku i został kantorem
w Synagodze Hebrew Institute of University Heights
Bronx.
M. Kusewicki, Wilner grojse sztadt-szul un ire chazanim, „Di Chazonim
Welt” 1933 nr 1.
SZPORN Paulina (3 IX 1911 Warszawa – 6 IV
1995 Łódź), pianistka, pedagog. Kształciła się pod
kier. Aleksandra Michałowskiego w → Wyższej
Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie. Dyplom
z I nagrodą otrzymała w 1931. Występowała jako
solistka w Filharmonii Warszawskiej i w Polskim
Radiu, a także w innych miastach polskich. Uczyła
gry na fortepianie w Żydowskim Instytucie Muz.
w Warszawie. Przebywała w getcie warszawskim.
Po II wojnie świat. była pedagogiem muz. w Łodzi.
W 1945–1955 uczyła w Państwowej Szkole Muz.; od
1955 była starszym wykładowcą PWSM. Prowadziła
zajęcia z akompaniamentu i kameralistyki.
Fater, Jidisze muzik; Z dziejów Akademii Muzycznej w Łodzi (Materiały
historyczne), cz. I; Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna 1945–1975,
Łódź 1991.
SZRETER Karol (29 IX 1898 Łódź – 20 III 1933 Berlin),
pianista. Uczył się gry na fortepianie początkowo
u M. → Wachtla w Łodzi. Wystąpił po raz pierwszy
w 1909 w Warszawie. W 1912–1914 studiował pod
kier. Nikołaja Dubasowa w Konserw. Ces. Ros. Tow.
Muz. w Petersburgu, a w 1914–1918 u Egona Petri
w Berlinie. Debiutował w Berlinie w 1915 i koncertował
w Niemczech, Holandii, krajach skandynawskich, we
Włoszech, w Polsce, Rumunii i Czechosłowacji, a w 1930
w Wielkiej Brytanii. Dokonał wielu nagrań dla wytwórni
Vox i Parlophone. Był także akompaniatorem wielu
wybitnych artystów. Zmarł przedwcześnie na leukemię.
„Przegląd Muzyczny” 1919 nr 3, 4, 8; G. Saleski, Famous musicians;
Dybowski, Słownik.
SZTAJNBERG Dawid Mosze (1871 Kiszyniów – 1941
Nowy Jork), śpiewak, kantor. Był chórzystą u Szlomo
Razumniego w Odessie, a w 1902 został kantorem
w jednej z tamtejszych synagog. Przez pewien czas
był kantorem w Berdyczowie. W 1907–1910 był
kantorem w → Wielkiej Synagodze Miejskiej w Wilnie.
Stamtąd powrócił do Odessy na stanowisko kantora
w Wielkiej Synagodze. W 1924 wyemigrował do Stanów
SZTATLER Julian (10 XI 1914 [1908] Łódź – 8 IV 1964
Warszawa), pianista, piosenkarz. Debiutował w l. 30.
w rodzinnym mieście. Po II wojnie świat. mieszkał
w Łodzi. Występował na koncertach estradowych,
współpracował z Łódzkim Teatrem Satyryków,
teatrem Syrena, kabaretem Tabarin, a następnie
z Warszawskim Teatrem Satyryków. W kawiarni Pod
Gwiazdami prowadził autorski program „Studio pod
Gwiazdami”. Dokonał licznych nagrań dla Polskiego
Radia w Warszawie i Katowicach. Koncertował
w Czechosłowacji i na Węgrzech oraz w ośrodkach
polonijnych we Francji.
1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002.
S
SZTERNBERG Mosze (? – ?), dyrygent. W okresie
międzywojennym, do powstania filmu dźwiękowego,
prowadził zespoły instrumentalne w kinach
warszawskich.
Polska Artystyczna.
SZTERNHAJM Nachum – zob. Sternheim Nachum
SZTRASSBERG Lola Łaja – zob. Strassberg Lola
Łaja
SZTROMBERG Adam Abram, pseud. Adam
Góra (1879 Warszawa – VII [VIII] 1942 Warszawa),
klarnecista, skrzypek, akordeonista, dyrygent,
kompozytor. Od 1908 współpracował z wytwórnią płyt
gramofonowych Syrena Record i dyrygował orkiestrą
wytwórni, w późniejszych latach, pod pseudonimem
Adam Góra, także kapelą ludową. Prowadził też
kapele ludowe w nagraniach dla wytwórni płyt
gramofonowych Odeon, Columbia, Lonora. Do
1939 grał na klarnecie w orkiestrze Teatru Wielkiego
w Warszawie i był prof. → Wyższej Szkoły Muz. im.
247
sztybel
F. Chopina tamże. W l. 30. prowadził kapelę ludową,
z którą występował w Polskim Radiu. W czasie II wojny
świat. przebywał w getcie warszawskim, grając na
klarnecie w → Żydowskiej Orkiestrze Symfonicznej.
W 1940 wystąpił jako solista, wykonując partię solową
w Szkicach żydowskich L. → Cejtlina. Był kompozytorem
wielu utworów muzyki popularnej i tanecznej. Zginął
„Młoda Muzyka” 1909 nr 19; Polska Artystyczna; Fater, Jidisze muzik; Fuks,
Straty; Lerski, Syrena Record; Engelking, Leociak, Getto warszawskie;
SZTYBEL Dawid (22 IX 1896 ? – 31 V 1944 Łódź),
skrzypek. Żył i działał w Łodzi. Na krótko przed I wojną
świat. był członkiem grupy pierwszych skrzypiec
w orkiestrze → Teatru Icchaka Zandberga. W okresie
międzywojennym był członkiem zespołu pierwszych
skrzypiec → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej.
Fater, Jidisze muzik; Lodz-Names.
SZULC nazwisko licznej rodziny muzyków warszawskich. Protoplastą rodu był Abraham. Jego
synami byli: Jakub, Józef, Saul, Szymon, Henryk
i Szlama. Następne pokolenie to syn Jakuba – Icek,
synowie Józefa – Dawid i Jakub, synowie Saula
– Abram, Dawid i Leon, syn Szymona – Berl i synowie Henryka: Bronisław, Leon, Józef Zygmunt,
Maurycy, Michał; syn Icka – Jakub i synowie Szlamy
– Jakub II i Leon II. Wnukami Henryka, synami Leona
byli Roman i Józef.
Skorowidz mieszkańców miasta Warszawy z przedmieściami na
r. 1854, Warszawa 1854; W. Dzierżanowski, Przewodnik warszawski
informacyjno-adresowy na rok 1870, Warszawa 1870; Muzykalna rodzina,
„Przegląd Muzyczny” 1910 nr 3; O muzykalnej rodzinie Szulców, „Świat”
1910 nr 1.
SZULC Adam Abram (1827 Warszawa – 14 V 1902
Warszawa), kontrabasista. Od 1865 grał na kontrabasie
w → Orkiestrze Teatru Rozmaitości w Warszawie.
Baza Cmentarza przy Okopowej; S. Goślicki, Pamiętnik Teatrów
Warszawskich za rok 1870, Warszawa 1871.
SZTYFT Herman Hirsz Perec (? – ?), skrzypek,
pedagog. Ok. 1914 był pedagogiem muz. w Łowiczu.
Był też związany z teatrem żydowskim.
S
Zylbercwejg, Leksikon VI.
SZTYGLIC Mieczysław Moszek (1912 ? – ?),
klarnecista, skrzypek. Kształcił się w → Państwowym
Konserw. Muz. w Warszawie w grze na skrzypcach pod
kier. Józefa Jarzębskiego (?). W 1931 w wyniku konkursu
został zaangażowany jako skrzypek do → Orkiestry
Filharmonii Warszawskiej. W 1934–1936 dokształcał
się u Carla Flescha w Berlinie. W 1936 został członkiem
Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej w Tel Awiwie,
z którą związany był przez kilkadziesiąt lat.
Mieczysław Sztyglic
248
SZULC Bronisław (24 XII 1881 Warszawa – 1955 Tel
Awiw), waltornista, dyrygent, pedagog, kompozytor.
Był synem Henryka, bratem Józefa Zygmunta, Leona,
Michała i Maurycego. Kształcił się w grze na waltorni
pod kier. Ignacego Malinowskiego oraz w kompozycji
Zygmunta Noskowskiego w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Następnie odbywał studia uzupełniające
w Berlinie. W 1899–1908 był waltornistą w → Orkiestrze
Teatru Wielkiego w Warszawie. W 1909 wyjechał do
Lipska, gdzie przez 2 lata studiował teorię pod kier. Hugo
Riemanna i dyrygenturę – Artura Nikischa. W 1911
rozpoczął karierę dyrygencką w Warszawie jako jeden
z dyryg. Opery Popularnej w Dolinie Szwajcarskiej. W latach następnych występował jako dyryg. → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej, w sezonach letnich
dyrygował tą orkiestrą w Dolinie Szwajcarskiej, a także
dorywczo organizowanymi orkiestrami symfonicznymi
w innych miastach i uzdrowiskach polskich. Był też
prof. gry na instrumentach dętych w → Wyższej Szkole
Muz. im. F. Chopina w Warszawie. Od 1916 dojeżdżał
przez szereg lat do Łodzi, gdzie zajmował stanowisko
dyrektora i dyryg. → Łódzkiej Orkiestry Symfonicznej.
Wskutek częstych przerw w działalności tej instytucji
zmuszony był niejednokrotnie dyrygować różnymi
zespołami instrumentalnymi w kinach i kawiarniach
warszawskich. Ponadto w 1927 dyrygował koncertami
orkiestry symfonicznej Związku Muzyków Polskich
w sali konserw., a w 1928–1929 koncertami
szulc
Filharmonii Ludowej w teatrze Ateneum. Występował
też wielokrotnie jako waltornista oraz kier. kwintetu
instrumentów dętych w Polskim Radiu. Nagrał wiele płyt
gramofonowych, zwłaszcza akompaniując z orkiestrą
Teatru Wielkiego wybitnym śpiewakom. Występował
też gościnnie za granicą, m.in. w 1912–1913 był dyryg.
koncertów symfonicznych w Rostowie n. Donem, w 1923
dyrygował serią koncertów symfonicznych Orkiestry
Tow. Filharmonicznego w Liverpoolu, przez kilka sezonów występował jako dyryg. orkiestry Filharmonii
Ryskiej w Rydze, Libawie i Tornsbergu, dyrygował
także w Stanach Zjednoczonych. W 1932–1933 grał
na waltorni w Philadelphia Orchestra. W 1936 wyjechał
do Palestyny, zaproszony przez B. → Hubermana na
stanowisko waltornisty oraz dyryg. Palestyńskiej
Orkiestry Symfonicznej w Tel Awiwie. Komponował
drobne utwory instrumentalne.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; A. Eaglefield-Hull,
A Dictionary of Modern Music and Musicians, London 1924; G. Saleski,
Famous musicians; H. Riemann, Musiklexikon, 12. Aufl., hrsg. von
W. Gurlitt, Bd II, Mainz 1959; I. Shalita, Ha-Musica ha-Yehudit ve-Yotzreha,
Tel Awiw 1960; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II; Fater, Jidisze muzik; SBTP
I; The New Grove Dictionary XXIV; MGG, t. XVI; Lerski, Syrena Record;
tenże, Encyklopedia; EM PWM, t. X; Leksykon muzyków pedagogów.
SZULC Dawid (1838 Warszawa – 1916 Warszawa),
skrzypek. Był prawdopodobnie synem Icka. Był
instrumentalistą w zespołach rodziny Szulców
w Warszawie.
Baza Cmentarza przy Okopowej; Kalendarz muzyczny informacyjny
warszawski na rok 1909, zebr. i ułoż. M. Wilden, Warszawa 1908.
SZULC Henryk Chaim (31 I 1836 Warszawa – 11 II
1903 Warszawa), skrzypek, dyrygent orkiestr
rozrywkowych, pedagog, kompozytor. Był ojcem
Bronisława, Józefa Zygmunta, Leona, Maurycego
i Michała. Wybitnie uzdolniony, grał prawie na
wszystkich instrumentach. Początkowo grał
w Orkiestrze Warszawskiej A. → Sonnenfelda,
a następnie, przez ponad 35 lat, był członkiem → Orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie. Przez
kilkanaście lat był też członkiem orkiestry Leopolda
Lewandowskiego i w jego zastępstwie wielokrotnie
występował jako dyryg. na koncertach. Był ponadto
w 1872–1880 prof. gry na kontrabasie w → Instytucie
Muz. Skomponował kilka utworów tanecznych
i utworów na skrzypce.
Ruch. Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa 1888; „EMTA” 1895 nr 9
(596), 1900 nr 11 (859), 1903 nr 8; Współcześni kompozytorzy polscy,
seria II; „EMTA” 1898 nr 50 (793); „Izraelita” 1903 nr 9; Muzykalna rodzina,
„Przegląd Muzyczny” 1910 nr 3; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes
Bronisław Szulc
Tonkünstlerlexikon, 15 Aufl., Bd I, Wilhelmshaven 1971; The New Grove
Dictionary XXIV; H. Riemann, Musiklexikon, 12, Aufl., Bd II, hrsg. von
W. Gurlitt, Mainz 1959; 150 lat PWSM; Błaszczyk, Dyrygenci;
Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967; SMP II.
SZULC Icek Jacek (? Warszawa – 16 III 1881
Warszawa), wiolonczelista. Był synem Jakuba. Od
1 I 1844 grał przez kilkadziesiąt lat w → Orkiestrze
Teatru Rozmaitości w Warszawie.
S
Baza Cmentarza przy Okopowej; S. Goślicki, Pamiętnik Teatrów
Warszawskich za rok 1870, Warszawa 1871; „Izraelita” 1881 nr 12
(dodatek).
SZULC Jakub (? Warszawa – 14 V 1915 Warszawa),
perkusista. Był synem Icka. Przez wiele lat był
Baza Cmentarza przy Okopowej; M. Gołębiowski, Filharmonia
w Warszawie.
SZULC Jakub II (ok. 1880 Warszawa – 1943?
Warszawa?), skrzypek, pedagog. Był synem Szlamy,
bratem Leona. Kształcił się w grze na skrzypcach
w 1894–1898 w → Instytucie Muz. w Warszawie. Ok.
1913 prowadził orkiestrę salonową w Café Bristol
w Warszawie. Przez ponad ćwierć wieku był
członkiem grupy drugich skrzypiec → Orkiestry
Filharmonii Warszawskiej. Zginął w czasie okupacji
niemieckiej.
1912; Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1931; Fater, Jidisze
muzik; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Kraków
1976; Fuks, Straty; tenże, Filharmonia Warszawska w latach okupacji
249
szulc
SZULC Józef (1893 Warszawa – ? Kair), pianista,
pedagog, kompozytor. Był synem Leona, wnukiem
Henryka. Uczył się gry na fortepianie początkowo pod
kier. W. → Oberfelda w Warszawie, studiował następnie
grę na fortepianie w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Kontynuował studia muz. pod kier. Ferrucia Busoniego
w Konserw. Juliusa Sterna w Berlinie. W wieku 7 lat
wystąpił jako solista na wieczorze WTM. Od 1903
koncertował jako pianista w wielu krajach Europy.
Od 1918 był prof. gry fortepianowej w Konserw.
w Strasburgu. Następnie przebywał przez pewien
czas w Szwajcarii, zamieszkał w Kairze, gdzie
początkowo uczył w Konserw. Józefa Berggrüna,
a następnie zorganizował i prowadził własne Konserw.
Muz. Skomponował kilka miniatur fortepianowych
i wiolonczelowych oraz pieśni solowych.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Tygodnik Polski” 1900
nr 5; The New Grove Dictionary XXIV; MGG, t. XVI; Leksykon muzyków
pedagogów.
S
250
SZULC Józef Zygmunt pseud. Jan Sulima (4 IV
1875 Warszawa – 10 IV 1956 Paryż), pianista wirtuoz,
akompaniator, dyrygent, pedagog, kompozytor.
Był synem Henryka, bratem Bronisława, Leona,
Maurycego i Michała. Kształcił się od 1888 w grze
na fortepianie pod kier. Rudolfa Strobla (?) oraz
w kompozycji Zygmunta Noskowskiego w → Instytucie
Muz. w Warszawie, po czym kontynuował studia
pianistyczne pod kier. Ernesta Jedlički w Konserw.
Juliusa Sterna w Berlinie, a ponadto prywatnie
u Hermana Schramke i Maurycego Moszkowskiego.
W 1897 zaangażowany został jako nauczyciel gry na
fortepianie do Konserw. Juliusa Sterna. Wkrótce dał
się poznać w Berlinie jako pianista wirtuoz, a zwłaszcza
jako znakomity akompaniator. Następnie przez
pewien czas był dyryg. orkiestry Wirtemberskiego
Teatru Narodowego w Stuttgarcie, po czym udał
się do Paryża, gdzie uzupełniał wykształcenie
muzyczne, pracując nad grą na fortepianie pod kier.
Ignacego Jana Paderewskiego, a nad kompozycją
– Juliusza Masseneta. W 1900 organizował w Paryżu
wieczory kameralne, na których występował jako
dyryg. Po powrocie do kraju dyrygował w 1901
w operetce w Teatrze Miejskim we Lwowie. Rok
później występował przez kilka miesięcy jako dyryg.
w operze we Wrocławiu, a potem w Szczecinie. Latem
1903 dyrygował → Orkiestrą Filharmonii Warszawskiej
w Dolinie Szwajcarskiej. Ponownie wyjechał za
granicę i przez kilka lat działał jako dyryg. i pedagog
śpiewu w Brukseli, poświęcając się twórczości
kompozytorskiej. Od 1910 żył w Paryżu, poświęcając
się głównie kompozycji. Autor symfonii: Esther
i Sinai, muzyki kameralnej i fortepianowej, m.in.:
Sonaty a-moll na skrzypce, dedykowanej ojcu, baletu
Une Nuit d’Ispahan oraz 19 operetek, wystawianych
głównie we Francji i w Belgii: Tintin (1913), Loute
(1922), La Victoire de Samothrace (1923), Le Petit Choc
(1923), Vivette (1924), Mon vieu (1914), Quand on est
trois... (1925), Mannequin (1925), Divin mansonge
(1926), Couchette nr 3 (1929), Flossie (1929), Zou!
(1930), Sidonie Panache (1930), Bis (1930), Le garçon
de chez Prunier (1933), Mandarin (1934), Auberge du
Chat-Coiffé (1935), Coffre-fort vivant (1938), Pantoufle
(1945). Jedna z nich wystawiona była w Europie 5000
razy. Pisał muzykę do filmów. Komponował pieśni,
m.in. Dziesięć melodii do poezji Paula Verlaine’a.
Jego utwory śpiewali m.in. Nellie Melba i Enrico
Caruso.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Współcześni
kompozytorzy polscy, seria II, „EMTA” 1898 nr 50 (793); Muzykalna
rodzina, „Przegląd Muzyczny” 1910 nr 3; P. Frank, W. Altman,
Kurzgefasstes Tonkünstlerlexikon, 15 Aufl., Wilhelmshaven 1971;
Larousse de la musique, ouvrage en 2 volumes publié sous la direction
de N. Dufoureq avec collaboration de F. Raugel et A. Machabey,
vol. II, Paris 1957; Błaszczyk, Dyrygenci; Baker’s Biographical Dictionary;
The New Grove Dictionary XIV.
SZULC Leon (7 III 1857 Warszawa – 14 XII 1935
Warszawa), wiolonczelista. Był synem Henryka, bratem
Bronisława, Józefa Zygmunta, Michała i Maurycego,
ojcem Romana i Józefa. Kształcił się w grze na
wiolonczeli początkowo pod kier. ojca, a od 1878 pod
kier. Józefa Goebelta w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Od 1884 był przez kilkadziesiąt lat wiolonczelistą
SZULC Leon II (1880 Warszawa – 1958 Izrael),
fagocista, dyrygent, kompozytor. Był synem Szlamy,
bratem Jakuba. Kształcił się w grze na fagocie pod
kier. Teodora Bernhardta i Bolesława Kamaszewskiego
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Był długoletnim
fagocistą w → Orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie,
a następnie w → Orkiestrze Filharmonii Warszawskiej.
Dyrygował także zespołami instrumentalnymi
i komponował. W 1927–1930 uczył gry na fagocie
w → Państwowym Konserw. Muz. W 1936 wyemigrował
do Palestyny i został członkiem założonej przez B. → Hubermana Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej
w Tel Awiwie.
szwarcman
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; 150 lat PWSM; Fater,
Jidisze muzik.
SZULC Maurycy (ok. 1865 Warszawa – 1936
Warszawa), klarnecista. Był synem Henryka, bratem
Bronisława, Józefa Zygmunta, Leona i Michała.
Kształcił się w grze na klarnecie początkowo pod kier.
Władysława Makarewicza w Szkole Muz. WTM, zaś
w 1889–1892 pod kier. Michała Sobolewskiego
w → In-stytucie Muz. w Warszawie. Przez wiele lat
grał na klarnecie i basklarnecie w → Orkiestrze
1911 nr 29; Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa 1932;
SZULC Michał (ok. 1875 Warszawa – ok. 1930
Warszawa), skrzypek, dyrygent. Był synem Henryka,
bratem Bronisława, Józefa Zygmunta, Leona
i Maurycego. Kształcił się w grze na skrzypcach
pod kier. ojca. Był długoletnim członkiem orkiestr
teatralnych w Warszawie. Organizował zespoły
instrumentalne, z którymi grywał w warszawskich
lokalach rozrywkowych. Występował także jako
dyryg. popularnych koncertów symfonicznych w Dolinie Szwajcarskiej. Jeszcze przed I wojną świat. był
przez pewien czas dyryg. w teatrze Na Dynasach
w Warszawie, a po wojnie w → Teatrze Praskim tamże.
Pod jego batutą wykonywano tam m.in. Córkę pułku
G. Donizettiego oraz Krakowiaków i Górali J. Stefaniego.
Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik; SMP II.
SZULC Roman Józef (21 V 1894 Warszawa – II 1965
Orange, Kalifornia), perkusista. Był synem Leona,
wiolonczelisty, wnukiem Henryka. Kształcił się
prawdopodobnie pod kier. stryja Jakuba, perkusisty.
Przez szereg lat był członkiem → Orkiestry Filharmonii
Warszawskiej. W 1935 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i został członkiem Boston Symphony
Orchestra. W 1956 wskutek utraty słuchu przeszedł
na emeryturę i zamieszkał w Kalifornii.
SZWALBE Mieczysław – zob. Schwalbe Michel
SZWARCENBERG Anna z męża Zamkow (1857?
Warszawa – 1895 Kijów), śpiewaczka. Studia muz.
odbywała w → Instytucie Muz. w Warszawie pod
kier. Józefa Pane. W 1877 odbył się w Resursie
Obywatelskiej koncert z jej udziałem oraz Józefa
Pane i Wilhelma Stromfelda. Wyszła za mąż i osiedliła
się w Kijowie. Występowała tam głównie na cele
dobroczynne.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Izraelita” 1895 nr 4.
SZWARCENSZTAJN Zygmunt (1889 Piotrków – ?),
skrzypek wirtuoz, pedagog, kompozytor. Kształcił się
w grze na skrzypcach pod kier. Tadeusza Hanickiego
w Kamieńcu Podolskim. Koncertował następnie
w różnych miastach polskich, a w 1911–1914 uczył gry
na skrzypcach w → Konserw. Tow. Muz. w Krakowie.
W 1924 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych
i od 1925 przez szereg lat był dyr. Konserw. Bensona
w Brooklynie. Sporadycznie występował jako solista.
„Młoda Muzyka” 1909 nr 2, 12; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 10, 1912
nr 21, 1913 nr 8; Who is Who in Music, ed. S. Spaeth, A.V. Frankenstein,
Chicago – New York 1927; J. Reiss, Almanach muzyczny Krakowa 1780–
1914, t. I, Kraków 1939; 120 lat Akademii Muzycznej w Krakowie, red.
L. Polony, Kraków 2007.
S
SZWARCMAN Dorota (24 IX 1952 Warszawa),
krytyk muzyczny, publicystka, kompozytorka. Ukończyła w 1976 studia w klasie kompozycji Andrzeja
Dobrowolskiego na Wydziale Teorii, Kompozycji
i Dyrygentury → Akademii Muz. im. F. Chopina
w Warszawie. Po studiach nawiązała współpracę
z miesięcznikami „Midrasz” i „Ruch Muzyczny”.
Publikowała w „Jazz Forum”, a także w „Gazecie
Informacje R.S.
SZULFRID Barbara (? – ?), pianistka Występowała
na estradzie koncertowej, m.in. dwukrotnie w Filharmonii Warszawskiej.
M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Warszawa
1976.
Dorota Szwarcman
251
szwica
Wyborczej”, „Wprost”, „Tygodniku Powszechnym”.
W 1978–1991 była sekretarzem redakcji kwartalnika
„Polish Music/Polnische Musik”. Od 2002 związana
jest z tygodnikiem „Polityka”. Opublikowała m.in.:
60 lat Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej.
Kalendarium działalności 1924–1984 (Warszawa 1987),
Czas Warszawskich Jesieni. O muzyce polskiej 1945–
2007 (Warszawa 2007).
SZWICA też Świca Iser (28 IV 1885 Warszawa
– IX 1963 Nowy Jork), skrzypek, pedagog. Kształcił
się w Berlinie, a następnie był tam przez wiele lat
pedagogiem śpiewu solowego. Po dojściu Hitlera
do władzy przeniósł się do Paryża, a potem do
Stanów Zjednoczonych. Prowadził nadal działalność
pedagogiczną we własnym studiu w Nowym Jorku.
Stengel, Gerigk, Juden; Music and Dance in New York State, ed. S. Spaeth,
New York [1952].
S
SZWOGER też Schwoger Szwiger Izrael (1893
Staszów – ?), puzonista, pianista, dyrygent, pedagog.
Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Ukończył go w 1914. Po powrocie do Staszowa
prowadził w 1917–1919 działalność pedagogiczną.
Prowadził też chóry i orkiestry. W 1919–1926 pracował
w Radomiu. Wyemigrował do Ameryki.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Fater, Jidisze muzik.
SZYFER Józef Eugeniusz (1 IV 1887 Warszawa
– 27 III 1947 Paryż), skrzypek, dyrygent, kompozytor.
W grze na skrzypcach kształcił się prywatnie
w Warszawie. W 1909–1914 i 1919–1921 studiował
harmonię pod kier. Xaviera Leroux, kontrapunkt
André Gedalge’a, kompozycję Paula Antoina Vidala
w Narodowym Konserw. Muz. w Paryżu. W 1913–1914
dyrygował orkiestrą zorganizowanego przez siebie
Tow. Koncertowego w teatrze Femina w Paryżu. Po
I wojnie świat., w 1919–1927, pracował jako ilustrator
i dyryg. orkiestry symfonicznej w kinoteatrze Marivaux tamże. W 1927–1940 był jednym z dyryg. Wielkiej Opery w Paryżu. Dyrygował zwłaszcza przedstawieniami baletów, współpracując blisko z Sergem Lifarem. Z zespołem opery paryskiej występował we Włoszech, w Hiszpanii i Anglii. Dyrygował gościnnie koncertami wielu paryskich orkiestr
symfonicznych. W ostatnich latach życia działał
jako pedagog.
Archiwum Narodowego Konserwatorium Muzycznego w Paryżu.
Album studentów; „Muzyka” 1927 nr 12; Błaszczyk, Dyrygenci.
252
SZYFMAN Henryk pseud. Mario Malvano (22 IX
1907 Rzeszów – ?), śpiewak, baryton. Był uczniem
Kazimierza Meyerholda w → Szkole Muz. im.
W. Żeleńskiego w Krakowie. Ukończył ją w 1936.
Znany był jako „szepczący baryton”. Występował
gościnnie w Warszawie w dancingu Paradis pod
pseudonimem Mario Malvano. W czasie wojny służył
u gen. Andersa w 2. Korpusie Polskim we Włoszech.
Po wojnie powrócił na krótko do Warszawy, ok. 1948
wyemigrował do Izraela.
SZYFMAN Sabina (1901 Lublin – ?), śpiewaczka,
sopran. Kształciła się w śpiewie w 1921–1925
W 1925 otrzymała dyplom. Występowała jako solistka
na koncertach, m.in. dwukrotnie w Filharmonii
Warszawskiej. W czasie II wojny świat. przebywała
w getcie warszawskim. Występowała publicznie,
m.in. w 1941 w Gospodzie Artystów śpiewała arie
starowłoskie i utwory Mozarta.
J. Turkow, Azoy iz es geven, Buenos Ayres 1948; 150 lat PWSM;
SZYMANOWSKA z Wołowskich Maria Agata
(14 XII 1789 Warszawa – 25 VII 1831 Petersburg),
pianistka wirtuoz, kompozytorka. Uczyła się gry na
fortepianie początkowo u Antoniego Lissowskiego
i Tomasza Gremma, możliwe, że także Franciszka
Lessla w Warszawie. W 1810 występowała w Paryżu.
Luigi Cherubini, zachwycony jej grą, dedykował jej
swoją Fantazję. Od 1815 Szymanowska rozpoczęła
działalność koncertową, w 1818 grała w Londynie,
w 1820 w Berlinie. W 1822, po występach w Petersburgu, mianowana została „nadworną pianistką
cesarzowych rosyjskich”, a przebywający wówczas
w Petersburgu Johann Nepomuk Hummel i John
Field dedykowali jej w dowód uznania swoje
kompozycje. W 1823–1827 koncertowała w kraju
i za granicą, w Niemczech, we Francji, w Anglii, we
Włoszech, w Holandii i Rosji. W czasie występów
w Marienbardzie poznała Johanna Wolfganga
Goethego i zaprzyjaźniła się z nim. Goethe ofiarował
jej wiersz Aussohnung. W 1828 zamieszkała na stałe
w Petersburgu. Jej salon stał się miejscem spotkań
wybitnych artystów polskich i rosyjskich. Zaniechała
w tym czasie występów publicznych i poświęciła
się działalności pedagogicznej i kompozytorskiej.
Komponowała głównie utwory na fortepian: mazurki,
Śliwska
preludia, nokturny, walce, menuety. Zmarła podczas
epidemii cholery.
J. i M. Mirscy, Maria Szymanowska (1789–1931). Album, materiały
biograficzne, sztambuchy, wybór kompozycji, Kraków 1953; I.F. Bełza,
Marija Szimanowskaja, Moskva 1956 [przekł. pol. Kraków 1987];
M. Iwanejko, Maria Szymanowska, Kraków 1959; J. Gołos, Some Slavic
Predecessors of Chopin, „The Musical Quarterly” 1960 nr 4; T. Syga,
S. Szenic, Maria Szymanowska i jej czasy, Warszawa 1960; SMP II;
Z. Sudolski, Panny Szymanowskie i ich losy, t. I–II, Warszawa 1982–1986;
A. Swartz, Maria Szymanowska and the Salon Music of the Nineteenth
Century, „The Polish Review” 1985 nr 1; The New Grove Dictionary XXIV;
Dybowski, Słownik; S. Dobrzański, Maria Szymanowska, Pianist and
Composer, Los Angeles 2006; MGG XVI; A. Kijas, Maria Szymanowska
(1789–1831): a Bio-Bibliography, Lanham, Maryland 2010.
ŚLIWSKA właśc. Schleifstein Felicja (1875 Warszawa
– ?), śpiewaczka. Od 1892 odbywała jako stypendystka
Gminy Żydowskiej w Warszawie studia wokalne pod
kier. Rosy Papier w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki
w Wiedniu.
Maria Szymanowska
S
253
T
TADLEWSKI Albert (6 II 1893 Lwów – 22 IX 1945
Bydgoszcz ?), pianista. Uczył się gry na fortepianie pod
kier. Viléma Kurza w → Konserw. Polskiego Tow. Muz.
we Lwowie, kontynuował studia pianistyczne w 1912–
1913 w szkole mistrzowskiej Leopolda Godowskiego
w Konserw. Tow. Przyjaciół Muzyki w Wiedniu. Brał
też prywatne lekcje u M. → Rosenthala. W 1928–1932
spędzał miesiące letnie w posiadłości Ignacego
Paderewskiego w Morges w Szwajcarii, gdzie pod
okiem mistrza doskonalił swój kunszt wykonawczy.
Mieszkał w Nicei, gdzie prowadził założony przez siebie
Institute Internationale de Musique. W październiku
1943 zesłany został do obozu koncentracyjnego
w Auschwitz. Po wyzwoleniu obozu powrócił do kraju.
studentów; „Muzyka” 1931 nr 10, 1932 nr 3/4; Plohn, Muzyka; Dybowski,
Słownik.
TAJTELBAUM też. Tejtelbojm Eliasz Elie (1910
Wilno? – 1967 ?), dyrygent, pedagog, kompozytor.
Współpracował z wileńskimi dyryg. chórów żydowskich,
J. → Gersztajnem i A. → Sliepem. Współpracował
z teatrem lalkowym Majdim. Opracowywał żydowskie
pieśni ludowe na chór z fortepianem. Uczył też śpiewu
w szkolnictwie żydowskim. Przez pewien czas był dyryg.
orkiestry Tow. Sportowego „Makabi” w Wilnie. W
1938–1839 był jednym z dyryg. orkiestry symfonicznej
przy wileńskim Żydowskim Tow. Teatralnym.
Dyrygował przedstawieniami Carmen G. Bizeta i Toski
G. Pucciniego. W czasie wojny był kier. muz. teatru
w Mińsku, gdzie pozostał po zakończeniu wojny.
Komponował pieśni do tekstów poetów żydowskich,
opracowywał pieśni ludowe.
Yidisher teater in Eyrope; M. Weichert, Zikhroynes, Bd II: Warsze, Tel-Aviv
254
Stanisław Talgrün
TALGRÜN też Thalgrün Stanisław (16 VIII 1843
Warszawa – XII 1899 Warszawa), wiolonczelista.
Kształcił się początkowo pod kier. A. → Hermana
w Warszawie, a następnie – Auguste’a Franchomme
w 1861–1863 w Conservatoire Nationale de Musique
w Paryżu. Przez pewien czas grał w orkiestrze Theatre
des Bouffes. W 1873 brał udział w kwartecie z Janem
Angerem, I. → Liebrechtem i Emilem Stillerem.
Występowali w Sali Harmonii i WTM. Od 1874 grał
w → Orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie jako
pierwszy wiolonczelista. Był także nauczycielem muzyki
w Instytucie Głuchoniemych i Ociemniałych. Ok. 1890
brał udział w koncertach kameralnych organizowanych
przez WTM wraz z Zygmuntem Noskowskim,
E. Stillerem, Władysławem Rzepką, Józefem
Goebeltem i pianistą Stanisławem Bryknerem.
Archiwum Narodowego Konserwatorium Muzycznego w Paryżu. Album
studentów; „Ruch Muzyczny” 1857 nr 1, 1958 nr 46, 1861 nr 33; Ruch.
Kalendarz encyklopedyczny, Warszawa 1888; „EMTA” 1899 nr 50 (846)’
„Prawda” 1899 nr 50; R. Suchecki, Wiolonczela od A do Z, Kraków 1982.
TAUBE
TALNOWSKI Aron (ok. 1875 ? – ?), skrzypek.
Kształcił się w grze na skrzypcach w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Dyplom uzyskał w 1892. W latach
następnych był pedagogiem muz. w Kijowie.
kalendar 1895–1914.
TAMIR Aleksander – zob. Wołkowyski Aleksander
TANSMAN Aleksander (11 VI 1897 Łódź – 15 XI
1986 w Paryżu), pianista, dyrygent, kompozytor.
Kształcił się w grze na fortepianie pod kier. Wojciecha
Gawrońskiego, Sándora Vasy oraz Karola Lütscha,
w teorii zaś → Nauma Podkaminera w jego Szkole
Muz. w Łodzi. Kompozycję studiował prywatnie pod
kier. Piotra Rytla w Warszawie. Ukończył też studia
prawnicze na UW. Współpracował jako pianista z →
Łódzką Orkiestrą Symfoniczną. Od 1920 przebywał
w Paryżu i poświęcał się głównie twórczości
kompozytorskiej. Od szeregu lat występował jako
dyryg. orkiestr symfonicznych, kierując wykonaniem
własnych kompozycji we wszystkich większych
ośrodkach Europy, Stanów Zjednoczonych, Bliskiego
i Dalekiego Wschodu. W 1932–1933 odbył tournée
artystyczne dookoła świata. W 1937 odwiedził
Polskę i dyrygował gościnnie Orkiestrą Symfoniczną
Polskiego Radia w Warszawie. W 1941 wyjechał
z okupowanego Paryża dzięki pomocy Charliego
Chaplina. W 1941–1946 przebywał w Los Angeles
w Stanach Zjednoczonych. W 1946 powrócił do Paryża.
W 1977 został członkiem Królewskiej Akademii Nauk,
Literatury i Sztuki w Brukseli. Komponował muzykę
sceniczną, w tym opery: La Toison d’or (1938),
Sabbataï zévi, le faux messie (1953), Le Serment (1955),
L’usignolo di Boboli (1962), Georges Dandin (1974),
7 baletów, muzykę symfoniczną, w tym 9 symfonii
i inne utwory orkiestrowe; kameralną, fortepianową,
gitarową oraz pieśni.
G. Saleski, Famous musicians; T.A. Zieliński, Klasyk polskiej muzyki
współczesnej, „Ruch Muzyczny” 1977 nr 13; Z. Helman, Estetyka
twórczości Aleksandra Tansmana, tamże; T. Kaczyński, Między
Polską a Francją, tamże; J. Cegiełła, Dziecko szczęścia
– Aleksander Tansman i jego czasy, t. I–II, Warszawa 1986,
wyd. II 1996; Fuks, Muzyka ocalona; A. Granat-Janki,
Forma w twórczości instrumentalnej Aleksandra Tansmana,
Wrocław 1995; G. Hugon, Alexandre Tansman (1897–1966).
Catalogue de l’oeuvre, Paris 1995; A. Wendland, Gitara w twórczości Aleksandra Tansmana, Łódź 1996; Aleksandr Tansman 1897
–1986. Materiały z ogólnopolskiej sesji naukowej, Łódź 1997;
T. Kaczyński, Tansman Aleksander, [w:] Leksykon kultury polskiej
poza krajem od roku 1939, red. K. Dybciak, Z. Kudelski, t. I, Lublin
2000; The New Grove Dictionary XXV; MGG XVI; EM PWM XI.
Aleksander Tansman
TARSKI właśc. Tabaksblat Aleksander (10 XI
1921 Łódź), pianista, dyrygent, kompozytor. Kształcił
się początkowo w konserwatoriach w Mińsku,
Leningradzie i Moskwie, następnie zaś w Łodzi, gdzie
w 1946–1948 studiował dyrygenturę pod kier.
Kazimierza Wiłkomirskiego i Z. → Górzyńskiego
w Państwowej Wyższej Szkole Muz. Działalność
dyrygencką rozpoczął na terenie ZSRR, początkowo
jako dyryg. opery i filharmonii w Mińsku, następnie
jako dyryg. opery w Taszkiencie. Od 1948 pracował jako
pianista i akompaniator w Państwowej Filharmonii w
Łodzi, gdzie też w 1950 debiutował jako dyryg. W tym
samym roku został dyryg. chóru i orkiestry łódzkiej
Rozgłośni Polskiego Radia oraz jej dyr. W 1952–1957
był dyryg. Państwowej Opery w Warszawie. W 1957
wyemigrował do Izraela i został dyryg. Izraelskiej Opery
Narodowej w Tel Awiwie.
T
10 lat Opery Warszawskiej 1945–1955, Warszawa 1955; Who’s Who in
Israel 1958, ed. P. Dagan, Tel-Aviv 1958; Błaszczyk, Drygenci; SMP II.
TAUBE, nazwisko rodziny muzyków związanych
z Łodzią. Czynni byli: Eliasz, Leo senior, Izydor,
Stanisław, Jakub, Leon I, Michał, Zygmunt,
Edward, Henryk, Maurycy. Eliasz, Stanisław, Leon
II i Zygmunt tworzyli Kwartet Braci Taube.
255
TAUBE
TAUBE Eliasz (1863 ? – ?), skrzypek. Był ojcem
Leona, Michała i Zygmunta, bratem Izydora, Jakuba
i Stanisława. Był założycielem znanej w Łodzi
24-osobowej → Orkiestry Braci Taube.
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929 [pod Taube
Michał].
TAUBE Karol Zygmunt (1897 Galicja
– X 1944 Oświęcim), pianista wirtuoz, kompozytor,
dyrygent. W grudniu 1941 przywieziony do obozu
w Terezinie, stamtąd do Auschwitz. Z jego dorobku
kompozytorskiego zachował się tylko jeden utwór
skomponowany 4 listopada 1942 w obozie, kołysanka
dla dziecka do tekstu żony Eriki Ein Jüdisches Kind.
D. Bloch, Jewish Music in Terezin – A brief survey, [w] Verfemte Musik.
Komponisten in den Diktaturen unseres Jahrhunderts, Hrsg. J. Braun,
H. Hoffmann, V. Karbusicky, Frankfurt am Main 1997.
T
TAUBE Leon (1888 Łódź – 1973 Paryż), skrzypek,
pedagog. Był synem Eliasza, bratem Michała
i Zygmunta. Kształcił się pod kier. ojca i był skrzypkiem
w prowadzonej przez niego w Łodzi orkiestrze. W 1912
osiadł w Niemczech i prowadził agencję koncertową
w Dortmundzie. W 1937 przeniósł się do Anglii,
a następnie do Francji. Był nauczycielem gry na
skrzypcach w Paryżu.
Stengel, Gerigk, Juden; The International Biographical Dictionary of
Central European Emigrés 1933–1945 vol. II.
TAUBE Michał (13 [14] III 1890 Łódź – 1972 Tel Awiw),
pianista wirtuoz, pedagog, dyrygent, kompozytor. Był
synem Eliasza, bratem Leona i Zygmunta. Uczył się pod
kier. ojca gry na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli
i flecie. Już w dzieciństwie koncertował jako pianista.
W 1910 wstąpił do Königliches Konservatorium der
Musik w Lipsku, gdzie studiował grę na fortepianie
pod kier. Roberta Teichmüllera, grę na wiolonczeli
– Maksa Wünschego, a teorię – Johanna Merkela.
W 1914 kontynuował studia pianistyczne pod kier.
Otto Neitzela w Konservatorium der Musik in Coeln.
Tam też w 1917–1919 był uczniem w kompozycji
– Ewalda Strüssera, a w dyrygenturze – Hermanna
Abendbrotha. W międzyczasie odbywał szereg
podróży koncertowych, a w 1917 prowadził klasę
gry na fortepianie w Konserw. Ehrhardta w Bonn.
W 1918 założył i przez kilka lat prowadził Stowarzyszenie
Koncertowe w Bad Godesberg. Od 1922 przez 6 lat
z rzędu dyrygował cyklami koncertów symfonicznych
w Kolonii. Prowadził także przedstawienia operowe
256
i koncerty symfoniczne w Berlinie, Frankfurcie
n. Menem i w innych miastach niemieckich.
W 1923–1933 był korepetytorem i dyryg. Państwowej
Opery w Charlottenburgu, gdzie pracował z Bruno
Walterem. Ponadto występował wielokrotnie jako
dyryg. Orkiestry Filharmonicznej w Berlinie. W 1926
założył Nową Orkiestrę Kameralną, a rok później
również Kameralny Zespół Wokalny. Od 1933 był
dyryg. orkiestry Żydowskiego Tow. Kulturalnego
w Berlinie. W 1935 wyemigrował do Palestyny, gdzie
w 1935–1936 dyrygował orkiestrą symfoniczną
w Jerozolimie, po czym został jednym z dyryg.
Palestyńskiej Orkiestry Symfonicznej w Tel Awiwie.
Od 1954 był kier. artystycznym i dyryg. orkiestry
Kameralnej w Ramat Gan, od 1960 Izraelskiego Tow.
im. J.S. Bacha.
Deutsches Musiker-Lexikon, Hrsg. E.H. Müller, Dresden 1929; P. Frank,
W. Altmann, Kurzgefasstes Tonkünstlerlexikon, 15. Aufl. Wilhelmshaven
1971; Wininger, National Biographie VI; G. Saleski, Famous musicians;
The International Biographical Dictionary of Central European Emigrés
1933–1945, vol. II, part 1: The Arts, Sciences and Literature, ed. H. Atrarest,
W. Röder, München 1983; Błaszczyk, Dyrygenci; The New Grove
Dictionary XXV; MGG XVI.
TAUBE Stanisław Salomon Majer (13 I 1870 Łódź
– 13 III 1912 Łódź), skrzypek. Był bratem Eliasza, Izydora
i Jakuba. Kształcił się w grze na skrzypcach jako
stypendysta miasta Łodzi w 1884–1886 w → Instytucie
Muz. w Warszawie pod kier. Władysława Górskiego
i Stanisława Barcewicza. Studiował następnie od 1886
w Hochschule für Musik w Berlinie pod kier. Josepha
Joachima. Przez pewien czas był też uczniem Lamberta
Massarta w Konserw. Muz. w Paryżu. Przez wiele lat
czynny był jako solista i pedagog w Łodzi. Od 1902
dojeżdżał do Częstochowy i uczył gry na skrzypcach
w Szkole Muz. Ludwika Wawrzynowicza. Uczył też
w → Instytucie Muz. Antoniego Grudzińskiego w Łodzi.
W 1911 dojeżdżał do Kalisza i prowadził klasę skrzypiec
w tamtejszej Szkole Muz. im. F. Chopina.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; A. Pellowski, Kultura
muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
TAUBE Zygmunt (7 II 1902 Łódź – ?), pianista,
dyrygent orkiestr symfonicznych. Był synem Eliasza,
bratem Leona, Michała, bratankiem Stanisława.
Kształcił się w grze na fortepianie w Szkole Muz.
Marii Bojanowskiej w Łodzi. Wcześnie rozpoczął
działalność w rodzinnym mieście jako pianista
wirtuoz, akompaniator i pedagog. Występował też jako
dyryg. orkiestry znanej jako → Orkiestra Braci Taube,
koncertującej w miesiącach letnich w Parku Helenów.
teatr nietoperz
Pod jego batutą wykonała ona w 1918 szereg dzieł
L. van Beethovena, F. Mendelssohna, K.M. Webera i in.
Ok. 1920 osiadł w Berlinie, gdzie w latach następnych
działał jako pianista.
„Neue Lodzer Zeitung” 1918 nr 31; Stengel, Gerigk, Juden; Błaszczyk,
Dyrygenci.
TAUSIG Alojzy Zygmunt (1818 Solopisk, Czechy
– 1885 Drezno), pianista, pedagog, kompozytor. Był
ojcem Karola. Był uczniem Sigismunda Thalberga.
Do Warszawy przybył w 1838 i wkrótce zdobył sobie
uznanie jako wirtuoz, nauczyciel muzyki i kompozytor
utworów salonowych. Ok. 1860 zamieszkał w Dreźnie.
„Ruch Muzyczny” 1858 nr 9, 1859 nr 50; C. Wurzbach, Biographisches
Lexikon der Keisertums Österreich, Bd XLIII, Wien 1859; A. Sowiński,
Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych, Paryż 1874;
T. Jeske-Choiński, Neofici polscy. Materyały historyczne, Warszawa
1904; Wininger, National Biographie VI; SMP II; Baker’s Biographical
Dictionary.
„Ruch Muzyczny” 1859 nr 43, 44, 47, 1860 nr 11, 1861 nr 11; C.F. Weitzmann, Der
letzte der Virtuosen, Leipzig 1868; J. Kleczyński, Zgon Karola Tausiga, „Bluszcz”
1871 nr 31; W. Wiślicki, Karol Tausig, „Kłosy” 1871 nr 3191; W. von Lenz, Die grossen
Pianoforte Virtuosen unserer Zeit aus persönlicher Bekantschaft, Berlin 1872;
A. Sowiński, Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych, Paryż 1874;
R. Eitner, Taussig Karl, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie,
Bd XXXVII, Leipzig 1894; A. Kohut, Berühmte israelitische Männer und
Frauen in der Kulturgeschichte der Menschheit, Bd I, Leipzig 1900;
G. Saleski, Famous musicians; J. Skarbowski, Sylwetki pianistów polskich,
t. I, Rzeszów 1996; The New Grove Dictionary XXV; Dybowski, Słownik;
M. Fuks, Księga sławnych muzyków pochodzenia żydowskiego, Poznań 2003;
MGG XVI; EM PWM XI.
TEATR ARARAT w Łodzi i Warszawie. Teatr rewiowy
założony w Łodzi w 1927 przez Mosze Brodersona.
Pierwsza siedziba: ul. Zachodnia. Później przeniesiony do Warszawy. Teksty satyryczne pisane były
często w jidysz. Kierownikami muz. od 1927 byli:
D. → Bajgelman, H. → Jabłoń, H. → Kon, Jakow
Mandelbaum i R. → Rozental.
TAUSIG Karol (4 XI 1841 Warszawa – 17 VII 1871
Lipsk), pianista wirtuoz, dyrygent, kompozytor. Był
synem Alojzego. Po nauce u ojca wcześnie zaczął
koncertować w Warszawie. Jego pierwsza kompozycja
ukazała się drukiem, gdy miał zaledwie 13 lat.
W wieku 14 lat został uczniem Ferenca Liszta w Weimarze. W 1859–1862 mieszkał w Dreźnie, w 1862–1865
w Wiedniu, gdzie występował z ogromnym powodzeniem nie tylko jako pianista, ale też jako dyryg.
koncertów symfonicznych, kierując wykonaniem dzieł
F. Liszta, R. Wagnera i H. Berlioza. W 1865, na
zaproszenie Hansa von Bülowa, przeniósł się do
Berlina, gdzie otrzymał tytuł nadwornego pianisty.
Założył też i do jesieni 1870 prowadził → Szkołę Wyższej
Gry Fortepianowej. Jego publiczne występy budziły
powszechny entuzjazm. Zmarł na tyfus w czasie podróży
koncertowej. Uchodził za jednego z najwybitniejszych
wirtuozów swojej epoki; jego talentem zachwycali się
F. Liszt i R.Wagner. Z jego kompozycji oryginalnych niewiele
ukazało się w druku. Wielką popularnością cieszyły się
w swoim czasie jego Deux études de concert. Autor
Koncertu fortepianowego, kaprysów opartych na motywach walców J. Straussa pt. Nouvelles soirées de
Vienne, Ungarische Zigeunerweisen (opracowane
na fortepian z orkiestrą przez M. Bałakiriewa). Także
autor szeregu aranżacji, transkrypcji i parafraz dzieł
L. van Beethovena, H. Berlioza, F. Schuberta, R. Schumanna, R. Wagnera oraz opracowań D. Scarlattiego, J.S. Bacha, K.M. Webera, M. Clementiego Gradus
ad Parnassum i F. Chopina Koncertu e-moll.
TEATR AZAZEL w Warszawie. Mieścił się początkowo
w pasażu Simonsa, ul. Długa, a następnie w teatrze
Elizeum, ul. Karowa 18. Teatr literacko-artystyczny,
założony w 1925 przez Dawida Hermana. Był to teatr
kameralny, łączący elementy rewii i satyry z kabaretem literackim. Po przerwie wznowił działalność
w 1929. Jako kier. muz. współpracowali H. → Kon
i S. → Prizament.
T
TEATR IM. STANISŁAWA MONIUSZKI w Wilnie.
Dyrygentem był A. → Wiliński, solistami: Jadwiga
Krużanka-Reissowa, Leon Hof-Cortili, A. → Różyński.
Polska Artystyczna.
TEATR MŁODYCH, ŻYDOWSKIE STUDIO EKSPERYMENTALNE w Warszawie, ul. Długa 19. Teatr
żydowski, chórem kameralnym dyrygował M.H. →
Ageman.
TEATR KARUZELA w Warszawie. W sezonie 1927/28
dyrygentem orkiestry był Z. → Górzyński. Występowały
w nim m.in. siostry Loda i Zizi Halama.
TEATR NIETOPERZ w Warszawie, ul. Karowa.
Wystawiał operetki, komedie muz. i farsy. Dyryg.
orkiestry w sezonie 1921/22 był M. Schneiweiss.
257
teatr powszechny
TEATR POWSZECHNY w Warszawie, ul. Weteranów 3. Orkiestrą dyrygował w 1922 L. → Bauman.
TEATR PRASKI w Warszawie, ul. Zygmuntowska 10.
Istniał w 1916–1928. Inicjatorem i dyr. był Wiktor Brumer.
Wystawiano operetki. Orkiestrą dyrygował M. → Szulc.
TEATR SCALA w Warszawie. Powstał w 1926
u zbiegu ul. Dzielnej i Zamenhofa. Kierownikami
muzycznymi byli: D. → Bajgelman, W. Bergman, J. → Kamiński, S. → Prizament, H. → Rubin, S. → Wajnberg.
TEATR STOŁECZNY w Warszawie. Otwarty
w październiku 1919. Wystawiał farsy, komedie muz.
i operetki. Orkiestrą dyrygował Juliusz Schreyer.
TEATR WIELKI ICCHAKA ZANDBERGA
w Łodzi, ul. Konstantynowska 16. Teatr operetkowy.
Działał w 1905–1914. Dyrygentami byli: D. → Bajgelman, M. → Hochberg. W orkiestrze grali m.in.:
Meir Szpajzemacher, D. → Sztybel, Hersz Wołkowicz
– skrzypce, I. → Bajgelman – kontrabas, S.H. → Chutarski – flet, I. → Melodysta – trąbka, M. → Podemski,
Pinchos Salbe – puzon, Natan Kutner – perkusja.
T
TEATR ŻYDOWSKI JAKUBA BERA GIMPLA
we Lwowie, ul. Jagiellońska. Założony przez J.B. → Gimpla w 1889. Dyryg. orkiestry teatralnej byli m.in.:
M. → Fall, A. → Gimpel, A. → Perlmutter, C. → Wolfsthal.
TEATR ŻYDOWSKI JARDIN D’HIVER w Warszawie przy ul. Chmielnej. Czynny był ok. 1904
–1906. W orkiestrze grali m.in.: A. → Bogin, Szmul
Welwel Judaszko. Na jego deskach debiutowała
w wieku 5 lat Ida Kamińska.
TEATR ŻYDOWSKI SCALA JULIUSZA ADLERA i HERMANA SIERADZKIEGO w Łodzi. Założony przez J. → Adlera i H. → Sieradzkiego. Istniał od
1912. Solistami byli m.in.: H. → Fenigstein, Z. → Goldstein. Grał w nim na klarnecie S. → Bajgelman,
dyrygentem był S. → Winokur.
TEATR ŻYDOWSKI MASKA we Lwowie. Studio
teatralne prowadzone od 1928 przez Henryka LuftaLotara i D. → Frenkla. Kier. muz. był H. → Günsberg.
TEATR ŻYDOWSKI NORBERTA GLIMERA.
Teatr objazdowy, działający w Galicji od 1909. Dyrygentami byli m.in.: J. → Binder, A. Bracławski, S. → Prizament.
258
TEATR ŻYDOWSKI RUDOLFA TANENZAPFA.
Teatr objazdowy działający w Galicji w 2. poł. XIX
i na pocz. XX w. Oficjalna nazwa: Deutsch-Jüdisches
Theater.
TEATR ŻYDOWSKI SAMBATION w Warszawie.
Działał w 1926–1928 w siedzibie teatru Scala przy
ul. Długiej. Był to teatr rewiowy, teatr miniatur
i groteski, ale wystawiał też całe sztuki. Kier. muz. byli:
S. → Wajnberg i S. → Prizament.
Yidisher teater in Eyrope; A. Cała, M. Węgrzynek, G. Zalewska, Historia
i kultura Żydów polskich. Słownik. Warszawa 2000.
TEATR ŻYDOWSKI ZALMANA LIEBGOLDA. Teatr
objazdowy działający w Galicji na przeł. XIX i XX w.
TEATRZYK CORSO w Warszawie. Ok. 1908 orkiestrę
(kwintet koncertowy) prowadził G. → Nachtigal.
TEMPEL Hilary Chil (23 IX 1881 Łódź – 20 VI
1940 Palmiry), inżynier, wydawca muz. Ukończył
szkołę rzemieślniczą w Łodzi i Akademię Handlową
w Lipsku. Był współzałożycielem i dyr. fabryki płyt
gramofonowych Syrena Record w Warszawie oraz
wydawnictwa muz. Nowa Scena tamże. Aresztowany
przez Niemców w październiku lub listopadzie 1939,
osadzony na Pawiaku i rozstrzelany.
Łoza, Czy wiesz ?, H. Szereszewska, Krzyż i mezuza, Warszawa 1993;
T. Lerski, Syrena Record; Engelking, Leociak, Getto warszawskie;
TENDLER Leon. (ok. 1882 Tarnropol? – ?), doktor
praw, adwokat, śpiewak, tenor. W 1900 ukończył IV
Gim. we Lwowie. Studia prawnicze odbył na Uniwersytecie we Lwowie. Żył i pracował we Lwowie.
Był jednym z założycieli w 1903 → Żydowskiego
Chóru Akademickiego „Kinor”. Był dobrym wykonawcą
pieśni żydowskich.
Plohn, Muzyka.
TERC Rafał (ok. 1885 Warszawa – ?), trębacz, kapelmistrz wojskowy, pedagog. Był synem warszawskiego muzyka Arona. Kształcił się w grze na trąbce w → Instytucie Muz. w Warszawie pod kier. Gotfryda
Zieglera. Dyplom uzyskał w 1904. Przez szereg lat był
kapelm. wojskowym w Woroneżu i Radomiu. Uczył
też od 1907 muzyki w miejscowym gim. Po I wojnie
świat. mieszkał w Warszawie.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Gabrilowicz,
Muzykalnyj kalendar 1907–1914; „Pamjatnaja knižka Varšavskago
Učebnago Okruga” 1907–1914.
tiegerman
TERNE Zofia właśc. Chajter, z męża Mikuła (3 II 1909
Równe na Wołyniu – 16 VIII 1987 Londyn), śpiewaczka.
Ukończyła → Konserw. Polskiego Tow. Muz. we Lwowie.
Była popularną pieśniarką. W l. 30. występowała
w warszawskich kabaretach: Qui Pro Quo, Morskie
Oko, Banda, Cyrulik Warszawski; także w warszawskiej Rozgłośni Polskiego Radia. Nagrała kilkadziesiąt płyt gramofonowych. W czasie II wojny świat.
występowała w Polish Parade – zespole rozrywkowym II Korpusu Armii Polskiej. Po wojnie mieszkała
w Londynie.
Łoza, Czy wiesz ?; Z. Adrjański, Kalejdoskop estradowy. Leksykon
polskiej rozrywki 1944–1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa
2002; Lerski, Syrena Record; tenże, Encyklopedia.
THALER Maurycy (? Brzeżany, Galicja – ?), zbieracz
żydowskich pieśni ludowych w Galicji przed I wojną
świat.
„Wschód” 1909 nr 2.
THALGRÜN Stanisław – zob. Talgrün Stanisław
THIEBERG Marceli – zob. Tyberg Marceli
THUN Joachim (ok. 1885 Kamionka Strumiłowa
– ?), skrzypek, kompozytor. Był bratem Maurycego.
Kształcił się w grze na skrzypcach pod kier. M. → Wolfsthala, w teorii i kompozycji – Mieczysława Sołtysa
w Konserw. Galic. Tow. Muz. we Lwowie. Od 1906
uzupełniał studia muz. w Królewskim Konserw.
Muz. w Lipsku. Był instrumentalistą w orkiestrach,
m.in. w orkiestrze White Viennese Band pod dyr.
S. → Wurma w Londynie. W 1909 opublikował marsz
na fortepian Młody Turek.
T
Plohn, Muzyka.
TIEGERMAN Ignacy (24 II 1893 Drohobycz – 31 V
1968 Kair), pianista, pedagog, kompozytor. Gry na
fortepianie uczył się początkowo pod kier. H. → Szality
w rodzinnym mieście, a następnie I. → Friedmana,
asystenta Teodora Leszetyckiego początkowo
w Wiedniu, a następnie w Berlinie. Koncertował
przez szereg lat w Niemczech, Austrii, Polsce,
Hiszpanii, w krajach skandynawskich i w Stanach
Zjednoczonych. W 1931 osiadł w Kairze i rozpoczął
działalność pedagogiczną w założonym przez siebie
Konserw. Tiegermana. Cieszył się opinią znakomitego pedagoga. Z rzadka występował też na estradzie koncertowej. Poza Egiptem wystąpił w Izraelu
i we Włoszech. Z jego dorobku kompozytorskiego
zachowały się: Rêverie viennoise i Meditation.
Zofia Terne
S. Dybowski, Ignacy Tiegerman, zapomniany mistrz klawiatury;
„Ruch Muzyczny” 1999 nr 26; Dybowski, Słownik; Leksykon muzyków
pedagogów.
259
tom
TONKENBAUM Jerzy (ok. 1910 ? – ?), pianista
wirtuoz, pedagog. Kształcił się pod kier. Bolesława
Woytowicza w → Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina
w Warszawie. Po ukończeniu studiów był jego
asystentem. Uczył też muzyki prywatnie. W czasie
okupacji niemieckiej przebywał w getcie warszawskim.
Turkow, Azoj iz es gewen; Engelking, Leociak, Getto warszawskie.
Roman Totenberg
T
TOM Henryk (? – w czasie II wojny świat., Warszawa),
kompozytor. Pisał muzykę do filmów, w getcie
warszawskim komponował muzykę do tekstów poetów
żydowskich. Zmarł na tyfus.
S. Kaczergiński, Lider fun di getos un lagern, New Jork 1948; Turkow,
Azoy iz es geven; Fater, Jidisze muzik; Engelking, Leociak, Getto
warszawskie.
TOMARS Róża z domu Rechen (ok. 1875 Lwów – ? Stany Zjednoczone), śpiewaczka. Była córką Adolfa,
aktora i członka chóru w Teatrze Skarbka, siostrą
W. → Czerwińskiego. Kształciła się w śpiewie
u Walerego Wysockiego w Konserw. Galic. Tow. Muz.
we Lwowie. Ponadto ukończyła ze złotym medalem kurs
gry na fortepianie u Władysława Wszelaczyńskiego.
Uzupełniała studia wokalne pod kier. Rosy Papier
w Wiedniu. Debiutowała jako śpiewaczka w → Operze
w Teatrze Wielkim we Lwowie za dyrekcji Tadeusza
Pawlikowskiego. Przez pewien czas występowała
w Covent Garden w Londynie, w 1913 zamieszkała
w Stanach Zjednoczonych i przez parę lat była solistką
Metropolitan Opera House w Nowym Jorku. Od 1937
poświęcała się głównie pracy pedagogicznej w założonej przez siebie szkole śpiewu w Nowym Jorku.
Plohn, Muzyka; Almanach żydowski, wyd. H. Stachel, Lwów 1937; Almanach
i leksykon żydostwa polskiego, t. II–III, Lwów 1938; W.H. Seltsam, Metropolitan
Opera Annals: a Chronicle of Artists and Performances, New York 1947.
260
TOTENBERG Roman (1 I 1911 Łódź – 8 V 2012
Newton, Massachusetts), skrzypek, pedagog. Studia
muz. rozpoczął w 1921–1925 w → Państwowym
Konserw. Warszawskim, w 1925–1929 w → Wyższej
Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie u M. → Michałowicza i Witolda Maliszewskiego, w 1929 u Carla
Flescha w Berlinie, w 1933–1938 u George Enescu
i Pierre Monteux w Paryżu. Debiutował w 1925
z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej i odtąd występował jako solista na estradach całego świata.
Od 1938 mieszkał w Stanach Zjednoczonych. Od
1940 był kier. działu muzyki kameralnej w rozgłośni
radia WQXR. Od 1947 był przez pewien czas prof.
w Music Academy of the West w Santa Barbara
w Kalifornii, w 1950–1960 kier. Aspen Institute
Colorado, a w 1961–1978 był prof. i kier. Departamentu
Instrumentów Smyczkowych w Boston University,
w 1978–1985 w Peabody Conservatory of Music
Baltimore. Kierował też Departamentem Instrumentów Smyczkowych w Boston University Tanglewood
Institute. Prowadził ponadto własny zespół kameralny.
Był jurorem wielu konkurów muz. i organizatorem
muz. festiwali.
D. Ewen, Living Musicians. First Supplement, New York 1957; SMP II;
International Who’s Who in Music and Musicians’ International
Directory, 14. ed. by D.E. Cummings, Cambridge 1994; Błaszczyk, Polish
Contribution; Baker’s Biographical Dictionary; J. Kusiak, Skrzypce od
A do Z, Kraków 1999; EM PWM XI; The New Grove Dictionary, XXV; Fuks,
Księga; MGG, t. XVI; Leksykon muzyków pedagogów.
TOWARZYSTWO AKCYJNE „JANUS-RECORD”.
Wytwórnia płyt gramofonowych. Właścicielem był
Henryk Szenwitz. Składy fabryczne w Warszawie,
(ul. Graniczna 15) i Łodzi (ul. Piotrowska 128).
TOWARZYSTWO IM. FRYDERYKA CHOPINA
we Lwowie. Członkiem zarządu był A. → Plohn,
sekretarzem dr S. → Berson.
TOWARZYSTWO KRZEWIENIA MUZYKI
ŻYDOWSKIEJ w Warszawie. Powstało w 1928.
Miało za zadanie organizowanie koncertów muzyki
turel
żydowskich kompozytorów, m.in. Joela Engla, Mozesa
Milnera, Josefa Achrona, Ernesta Blocha, Siergieja
Prokofiewa.
„Muzyka” 1928 nr 4/5.
TOWARZYSTWO MUZYCZNO-DRAMATYCZNE
w Jarosławiu. Prowadziło szkołę muz. Dyrektorem był dr Z. L.? Meisels, gry na fortepianie uczyła
panna Menkes oraz Freund.
TOWARZYSTWO ŚPIEWACZE „LIRA” w Częstochowie. Założone w 1909. Dyryg. do 1915 był
A.B. → Birnbaum, a później H. → Neisser.
TREMBACZ Leon (ok. 1895 Warszawa – ?),
skrzypek. Kształcił się w 1915–1919 pod kier. Otokara
Ševčika i Arnolda Rosé w Konserw. Tow. Przyjaciół
Muzyki w Wiedniu. Wyjechał następnie do Stanów
Zjednoczonych i przez wiele lat był członkiem Los
Angeles Philharmonic Orchestra.
Archiwum Konserwatorium TPM w Wiedniu. Album studentów.
TRIO JÓZEFA KAMIŃSKIEGO. Założone na przeł.
l. 20. i 30. w Warszawie. Obok J. → Kamińskiego
– skrzypce, udział brali: M. → Neuteich – wiolonczela
i I. → Rosenbaum – fortepian.
„Wiadomości Literackie” 1930 nr 14; „Muzyka” nr 4.
TRIO SALONOWE POLSKIEGO RADIA. W końcu l. 30. w skład wchodzili m.in.: Tadeusz Zygadło – skrzypce, M. → Hoherman – wiolonczela,
W. → Szpilman – fortepian.
TROCKA Fanny (ok. 1860 Wilno – ?), pianistka,
pedagog. Studia muz. odbywała od 1880 w Konserw.
Muz. w Lipsku. Przez wiele lat była nauczycielką
muzyki w Wilnie, m.in. w Żydowskim Instytucie
Nauczycielskim.
Archiwum Konserwatorium Muzycznego w Lipsku. Album
studentów.
TROCKA Zoja (? – ?), pianistka, pedagog. Kształciła
się w → Żydowskim Instytucie Muz. w Wilnie. Tam
też czynna była jako akompaniatorka i nauczycielka
muzyki.
A. Saphir, Der Jidiszer Muzik-Instytut in Wilne, „Wochenszrift far literatur,
kunst un kultur“ 1934 nr 28; Fater, Jidisze muzik.
TROUPIAŃSKI Jakub Jankiel (15 V 1909 Wilno
– 17 XI 1944 Niemcy), nauczyciel muzyki, kompozytor.
Ukończył Seminarium Nauczycielskie Żydowskiego
Centralnego Komitetu Oświaty oraz → Żydowski
Instytut Muzyczny w Wilnie. Przeniósł się następnie
do Warszawy i w 1929–1932 studiował na Wydziale
Pedagogicznym → Państwowego Konserw. Muz.
w Warszawie, uzyskując dyplom w 1932. Pracował jako
nauczyciel śpiewu w szkołach Centralnej Żydowskiej
Organizacji Szkolnej (CISZO) w Warszawie oraz
w Sanatorium im. W. Medema w Miedzeszynie.
Po wybuchu II wojny świat. powrócił do Wilna.
Komponował pieśni dla dzieci, skomponował
operę dziecięcą Lalkes do libretta M. Glińskiego
opublikowaną w Warszawie w 1937, wykonaną
w getcie wileńskim w 1943. Razem z H. → Konem
napisał muzykę do filmu Mir kumen (1935). Zginął
w obozie zagłady w Niemczech.
Pariz 1948; S. Kaczergiński, Lider fun di getos un lagern, New Jork
1948; Lerer yizkor-bukh: di umgekumene lerer fun Tsisho shuln in Poyln,
ed. H.Sh. Każdan, Nyu-Jork 1952–1954; 150 lat PWSM; Zylbercwejg,
TUCHWERGER Jakub (ok. 1880 Warszawa –
VIII 1942 Treblinka), skrzypek. Kształcił się od 1894
w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1899 otrzymał
dyplom kapelm. wojskowego. Uczył następnie gry na
skrzypcach w Warszawie. W okresie międzywojennym
trudnił się kupiectwem. W czasie okupacji niemieckiej
znalazł się w getcie warszawskim. Zginął w obozie
zagłady.
T
TUREL właśc. Turteltaub Seweryn (9 XI 1907 Rawa
Ruska – 1954 Detroit), pianista, dyrygent, kompozytor.
Studia muz. odbywał początkowo w → Lwowskim
Instytucie Muz. Anny Niementowskiej. Kontynuował
studia pianistyczne pod kier. S. → Eisenbergera,
L. → Siroty i Mariana Dąbrowskiego. W 1926–1928 pracował pod kier. Juliusa Isserlisa w Wiedniu. Przez pewien
czas pracował też pod kier. Margaret Long. W 1932
uczestniczył w kursie mistrzowskim Zbigniewa
Drzewieckiego w → Konserw. im. Karola Szymanowskiego we Lwowie. Wziął udział w III → Konk. Pianistycznym im. F. Chopina. Występował jako solista
na koncertach. Sporadycznie występował też jako
dyryg. w Warszawie. W końcu l. 30. uczył gry na
261
tursz
fortepianie. W 1937 zaangażowany został jako akompaniator do Polskiego Baletu Reprezentacyjnego pod
kier. Bronisławy Niżyńskiej. W 1939 znalazł się na
Rivierze i stamtąd wyjechał do Stanów Zjednoczonych.
Działał jako solista i pedagog w Detroit. Zmarł na
estradzie w czasie recitalu.
„Muzyka” 1932 nr 5/6; 1933 nr 4/6; 1935 nr 8/9; 1936 nr 1-6;
Almanach żydowski, Lwów 1937; „Muzyka Polska” 1938 nr 4; Plohn,
Muzyka; „Ruch Muzyczny” 1946 nr 4, 22/23; 1947 nr 3/4 10, 19/20;
Z. Drzewiecki, Wspomnienia muzyka, Kraków 1971; Niewiarowska,
TURSZ też Thursch, Tursch Mieczysław Mojżesz
Izrael (ok. 1905 ? – ?), skrzypek, altowiolista, kameralista. Uczył się w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Od 1929 grał drugie skrzypce w → Kwartecie Warszawskim obok J. → Kamińskiego, a następnie Z. → Ledermana, J. → Gornowskiego i M. → Neuteicha.
Archiwum Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie; „Muzyka”
1930 nr 11/12; 1933 nr 1; Fater, Jidisze muzik.
T
262
TYBERG też Thieberg Marceli Moryc (ok. 1860
Oświęcim – ?), skrzypek. Kształcił się w 1872–1878
w grze na skrzypcach w Konserw. Tow. Przyjaciół
Muzyki w Wiedniu. Działał jako pedagog we Lwowie.
Prowadził własną → Szkołę Gry na Skrzypcach tamże.
Archiwum Konserwatorium TPM w Wiedniu; Ruch. Kalendarz
encyklopedyczny, Warszawa 1888;
TYLKO Jakub (1845 ? – 23 IV 1907 Warszawa),
altowiolista. Był ojcem Samuela. Przez wiele lat
był altowiolistą w → Orkiestrze Teatru Wielkiego
w Warszawie.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „EMTA” 1894 nr 551.
TYLKO Samuel Szmul (1872 ? – 28 VII 1940
Warszawa), altowiolista. Był synem Jakuba. Kształcił
się od 1886 w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1891
uzyskał dyplom kapelm. wojskowego. Przez wiele
lat był altowiolistą w → Orkiestrze Teatru Wielkiego
w Warszawie.
TYPOGRAF Adela Ada (? – ?), pianistka. Była
uczennicą Józefa Śliwińskiego. Debiutowała ok.
1912. Występowała na koncertach, m.in. w Filhamonii
Warszawskiej.
„Przegląd Muzyczny” 1912 nr 7; „Muzyka” 1926 nr 11/12; M. Gołębiowski,
Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Warszawa 1976; 100 lat Filharmonii
w Warszawie.
U
UNGER Józef (15 IV 1817 Warszawa – 19 II 1874
Warszawa), drukarz, nakładca, księgarz. Od 1842
prowadził jedną z największych w kraju drukarni
oraz, od 1872 wspólnie z Władysławem Banarskim,
księgarnię i wypożyczalnię nut przy ul. Krakowskie
Przedmieście 71.
Słownik pracowników książki.
URSTEIN Ludwik Lewek (17 II 1870 [1871, 1874]
Warszawa – 5 X 1939 Warszawa), pianista, akompaniator,
pedagog. Kształcił się w → Instytucie Muz. w Warszawie.
Dyplom uzyskał w 1889. Debiutował na publicznym
koncercie w Łodzi w 1883. Wkrótce też zdobył
uznanie jako akompaniator. Towarzyszył na fortepianie
występującym w Warszawie znakomitym artystom
swoich czasów. W 1892–1899 był akompaniatorem,
a w 1895–1912 prof. gry na fortepianie w Instytucie
Muz. Zrezygnował wskutek konfliktu z pełniącym
obowiązki dyrektora prof. Gustawem Roguskim, który
odebrał mu wyższy kurs, uniemożliwiając tym samym
doprowadzenie uczniów do dyplomu. Odtąd prowadził
do 1920 prywatną żeńską szkołę gry fortepianowej.
Od 1901 przez wiele lat był związany z → Filharmonią
Warszawską jako członek orkiestry. Od 1925 był stałym
współpracownikiem Polskiego Radia. Dokonał wielu
nagrań dla wytwórni płyt gramofonowych Parlophon,
Odeon, Syrena Record.
Okopowej; Okręt, Rocznik; Filharmonia Warszawska 1901–1931, Warszawa
1932; W. Szpilman, Profesor Ludwik Urstejn, „Radio i Świat” 1946 nr 22;
A. Rutkowska, Działalność pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego 1860–1918, Warszawa 1967; Fater, Jidisze muzik; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976, Warszawa 1976; Fuks, Muzyka
ocalona; Lerski, Syrena Record; Dybowski, Słownik; Fuks, Księga; Lerski,
Encyklopedia; Leksykon muzyków pedagogów.
URSTEIN Stanisław (21 X 1915 Kleszczów, woj.
łódzkie – 4 X 1970 Warszawa), pianista, korepetytor
solistów, dyrygent operetek. Ukończył → Szkołę Muz.
im. M. Karłowicza w Warszawie. W 1936–1939 był
korepetytorem solistów opery w Teatrze Wielkim
w Warszawie, a ponadto w Studiu Operowym Tow.
Opery Narodowej oraz w Studiu Operowym Janiny
Korolewicz-Waydowej. Od 1947 występował jako
pianista w zespołach kameralnych i współpracował
z Państwową Organizacją Imprez Artystycznych
„Artos”. W 1952–1959 był akompaniatorem na wydziale
pedagogicznym → Państwowej Wyższej Szkoły Muz.
w Warszawie, a dorywczo także w tamtejszej
Państwowej Operze. W 1959–1960 był dyryg.
w Państwowej Operetce w Szczecinie.
Informacje przyjaciół; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP II.
263
V
Beniamin Vogel
VOGEL Beniamin (5 V 1945 Biała Woda, Kazachstan),
muzykolog, pedagog. Ukończył liceum w Świdnicy,
w 1968 ukończył Państwową Szkołę Muz. II Stopnia
w Wałbrzychu i rozpoczął studia w Instytucie
Muzykologii UW pod kier. Andrzeja Chodkowskiego,
Z. → Lissy, Józefa Michała Chomińskiego i Anny
Czekanowskiej. W 1973 otrzymał tytuł magistra. W 1977
obronił napisaną pod kier. Andrzeja Chodkowskiego
dysertację doktorską Instrumenty muzyczne w kulturze muzycznej Królestwa Polskiego w 1815–1914 (Kraków
1981). Habilitował się w 1988 na Wydziale Historycznym
UW na podstawie pracy Budownictwo fortepianów
264
na ziemiach polskich od poł. XVIII w. do II wojny
światowej (Warszawa 1988). W 1978–1994 wykładał
w Instytucie Muzykologii UW jako adiunkt. W 1980
–1982 wykładał muzykologię w Akademii Teologii
Katolickiej w Warszawie. W 1981–1989 był też kier. Stacji
Naukowej Instytutu Muzykologii UW w Bydgoszczy.
W 1997–2010 był docentem w Instytucie Muzykologii
i Historii Sztuki Uniwersytetu w Lund w Szwecji.
Od 2003 jest prof. Uniwersytetu Szczecińskiego,
od 2008 jest kier. Zakładu Teorii i Historii Muzyki
w Katedrze Edukacji Artystycznej tamże. Współpracuje
z muzeami w kraju i za granicą w zakresie zabytkowych
instrumentów muz. W 2007–2011 był członkiem Rady
Programowej Narodowego Instytutu im. F. Chopina
w Warszawie. Zajmuje się socjologią i historią muzyki,
instrumentologią, a zwłaszcza dziejami budowy
fortepianów oraz lutnictwa w Polsce. Opublikował
m.in.: Fortepian polski, Słownik lutników działających
na historycznych i obecnych ziemiach polskich oraz
lutników polskich działających za granicą do 1950 r.
(Szczecin 2007), oraz liczne artykuły w prasie
muzykologicznej, m.in.: „Na wierzbach zawiesiliśmy
nasze... skrzypce”. Rzecz o dawnych instrumentach,
macewach, synagogach i klezmerach („Muzyka” 2007,
nr 2) i Klezmerzy Księstwa Warszawskiego („Studia
Musicologica Stetinensis” 2, 2010).
Informacje B.V.
W
WACHT Abram ? (ok. 1875 ? – 1898 Lublin), śpiewak.
Kształcił się w śpiewie pod kier. Oktawiusza Nouvelli
w → Instytucie Muz. w Warszawie. W 1898 uzyskał
świadectwo nauczycielskie. Przez pewien czas był
kantorem w → Synagodze Praskiej.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „EMTA” 1898 nr 27 (770).
WACHTEL Maurycy (ok. 1860 ? – ?), pianista,
pedagog, kompozytor. Kształcił się w grze na
fortepianie pod kier. Tomasza Brzezickiego w 1875–
1879 w → Instytucie Muz. w Warszawie. Od l. 80.
XIX w. mieszkał w Łodzi, ucząc gry na fortepianie.
W 1886 utworzył amatorską orkiestrę symfoniczną,
której zadaniem było występowanie w ramach imprez
na cele dobroczynne. W 1898–1904 uczył gry na
fortepianie w nowo otwartym Konserw. Muz. Ignacego
i Tadeusza Hanickich w Łodzi. Działał jako pedagog
w Łodzi jeszcze na krótko przed I wojną świat.
był prawdopodobnie członkiem orkiestry grywającej
w Resursie Kupieckiej w Warszawie. Komponował
utwory taneczne. Drukiem ukazały się 4 mazury
i 2 polonezy.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „Pamiętnik Muzyczny Warszawski” 1836
nr 6 [błędnie Woghalter]; W. Tomaszewski, Bibliografia warszawskich
druków muzycznych 1801–1850, Warszawa 1992; Encyklopedia muzyczna
PWM XII.
WAGHALTER Adam Abraham Jakub (6 II 1841
Warszawa – 26 I 1905 Warszawa), skrzypek. Był synem
Herszela, bratankiem Abrahama i Lejbusia. Był także
spowinowacony z rodziną Szulców i prawdopodobnie
członkiem zespołu instrumentalnego i → Kwartetu
Smyczkowego Szulców, grywającego w warszawskich
ogródkach i lokalach rozrywkowych. Występował
w zespołach kameralnych WTM.
Baza Cmentarza przy Okopowej; Stengel, Gerigk, Juden; Encyklopedia
muzyczna PWM XII.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; A. Pellowski, Kultura
muzyczna Łodzi do 1918 roku, Łódź 1994.
WAGHALTER nazwisko znanej warszawskiej rodziny
muzyków, osiadłej w Polsce w XVII w. Najstarszym
znanym z imienia był Lejbuś (1790–1868), skrzypek.
Jego braćmi byli Abraham starszy, Herszel i bliżej
nieznany Jehuda, kompozytor muzyki tanecznej.
Jego synem był zapewne Adam, którego synami byli
Henryk, Józef, Ignacy i Władysław. Do tej rodziny
należał też wnuk Lejbusia, Icchak.
WAGHALTER Abraham Józef (? – 30 XI 1874
Warszawa), kontrabasista, trębacz, kompozytor. Syn
Jehudy. Zapewne był bratem Lejbusia. W l. 30. XIX w.
WAGHALTER Henryk (1 II 1869 Warszawa – 29 VIII
1961 Częstochowa), wiolonczelista, kompozytor.
Był synem Abrahama, bratem Ignacego, Józefa
i Władysława. Kształcił się w grze na wiolonczeli pod
kier. W. → Aloiza i Antoniego Cinka, a w kompozycji
– Zygmunta Noskowskiego w 1887–1892 w → Instytucie Muz. w Warszawie. Kontynuował studia
gry na wiolonczeli u Hugo Beckera we Frankfurcie
i u Juliusa Klengla w Lipsku, a kompozycji u Friedricha
Gernsheima w Berlinie i Antona Dvořáka w Pradze.
Doskonalił się jeszcze w grze na wiolonczeli u A. → Hermana w Warszawie. Po powrocie do Warszawy był
przez kilkadziesiąt lat koncertmistrzem w → Orkiestrze
Teatru Wielkiego. Był też prof. → Państwowego
265
waghalter
Konserw. Muz. w Warszawie. Uczył ponadto od 1897
muzyki w Warszawskim Instytucie Głuchoniemych
i Ociemniałych. Występował często jako solista.
Uchodził za jednego z najlepszych wiolonczelistów
nie tylko w kraju, ale i za granicą. W czasie okupacji
przebywał w getcie warszawskim. Z okazji 45-lecia
jego działalności artystycznej odbył się 1 VII 1941
jego koncert kompozytorski. Po wojnie zamieszkał
w Częstochowie. W 1946 obchodził jubilejusz 50-lecia
pracy artystycznej. Utworzył tam orkiestrę symfoniczną,
w której grał do 1958, zajmował się też nauczaniem
w szkolnictwie muz. Był płodnym kompozytorem.
W dorobku swoim miał dzieła sceniczne, orkiestrowe,
kameralne, solowe oraz pieśni. Dokonał też licznych
transkrypcji na wiolonczelę, m.in. szeregu utworów
F. Chopina. Opracował dwie szkoły na wiolonczelę
(Kijów przed 1908 i Warszawa 1915) oraz podręcznik
instrumentacji na orkiestrę symfoniczną i wojskową
(Kijów i Warszawa 1908).
W
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Okręt, Rocznik; „Tygodnik
Ilustrowany” 1913 nr 18; „Rytm” 1922 nr 1; Stengel, Gerigk, Juden; SMP II;
M. Hanuszewska, B. Schaeffer, Almanach polskich kompozytorów
współczesnych, Kraków 1956; K. Wiłkomirski, Wspomnienia, Kraków
1971; Fuks, Muzyka ocalona; K. Koziak, Henryk Waghalter – zapomniany
wiolonczelista polski. Życie i twórczość, Gdańsk 1990; Leksykon muzyków
pedagogów; EM PWM, t. XII.
WAGHALTER Icchak (? – 1883 Warszawa),
skrzypek. Był prawdopodobnie wnukiem Lejbusia.
Był koncertmistrzem orkiestry w Teatrze Wielkim
w Moskwie.
EM PWM XII.
WAGHALTER Ignacy (15 III 1882 Warszawa – 7 IV 1949
Nowy Jork), pianista, dyrygent, kompozytor. Był synem
Abrahama, bratem Henryka, Józefa i Władysława.
Kształcił się początkowo w Warszawie, a od 1899
kontynuował studia pod kier. Ksawerego Scharwenki
w Konserw. Klindwortha-Scharwenki w Berlinie.
W kompozycji był uczniem Friedricha Gernsheima
w Akademickiej Szkole Mistrzowskiej Akademie der
Künste tamże. Po ukończeniu studiów został w 1906
korepetytorem w Komische Oper w Berlinie, gdzie
pracował do 1911. Już po dwóch miesiącach pracy,
w uznaniu dla jego zdolności, przeniesiony został na
stanowisko dyryg. tejże opery i jeszcze w tym samym
roku wyjechał wraz z zespołem na gościnne występy
do Londynu, gdzie dyrygował szeregiem przedstawień
w teatrze Adolphie. Występował także jako dyryg.
koncertów symfonicznych w Berlinie. W 1910 m.in.
266
dyrygował pierwszym w Niemczech wykonaniem
Symfonii h-moll I.J. Paderewskiego. W 1911–1912 był
dyryg. opery w teatrze miejskim w Essen. Gdy w 1912
zorganizowano operę w Charlottenburgu, zaproszony
został na stanowisko pierwszego dyryg. i zajmował je
aż do 1923. Następnie dyrygował gościnnie w różnych
miastach niemieckich, po czym udał się do Stanów
Zjednoczonych, gdzie w 1924–1925, jako następca
Josefa Stransky’ego, był dyryg. New York Philharmonic.
Po powrocie do Berlina został początkowo kier. muz.
jednego z tamtejszych kinoteatrów, następnie zaś
objął ponownie stanowisko dyryg. Deutsche Oper
w Charlottenburgu. W 1931–1932 był przejściowo dyr.
muz. Łotewskiej Opery Narodowej w Rydze. W 1933, po
dojściu Hitlera do władzy, opuścił Niemcy i przeniósł
się początkowo do Pragi, w rok później do Wiednia,
kontynuując działalność dyrygencką. W ciągu szeregu
lat dyrygował gościnnie w różnych krajach Europy,
m.in. w Hiszpanii i w ZSRR. W 1937 wyjechał do
Stanów Zjednoczonych, gdzie się w rok później osiedlił.
Początkowo prowadził orkiestrę symfoniczną Akademii
Sprzymierzonych Sztuk w Nowym Jorku. W ostatnich
latach życia był dyryg. Lekarskiego Stowarzyszenia
Orkiestrowego tamże. Skomponował m.in. Koncert
na skrzypce i orkiestrę, Sonatę skrzypcową (nagroda
Mendelssohna 1902), opery: Der Teufelsweg, Jugend,
Mandragora, Ahasaverus und Esther, operetki: Der
späte Gast, Wem gehört Helena, Bärbel, Lord Tommy,
Der Weiberkrieg oraz utwory kameralne i cykle pieśni.
I. Waghalter, Aus dem Ghetto in die Freiheit. Musikerschicksal,
Marienbad 1906; A. Eaglefield-Hull, A Dictionary of Modern
Music and Musicians, London 1924; H. Leichtentritt, Ignaz
Waghalter, New York 1924; P. Frank, W. Altmann, Kurzgefasstes
Tonkünstlerlexikon, 15. Aufl., Wilhelmshaven 1971; G. Saleski, Famous
musicians; Błaszczyk, Dyrygenci; The International Biographical
Dictionary of Central European Emigrés 1933–1945, vol. II,
part 1: The Arts, Sciences and Literature, ed. H. Atrarest, W. Röder,
München 1983; EM PWM XII; The New Grove Dictionary XXVII; MGG XVII.
WAGHALTER Jehuda (? – ?), muzyk. Był ojcem
Abrahama Józefa. Autor mazura i poloneza, które
ukazały się drukiem w 1848 w 14. zeszycie pisma
„Lutnia. Tygodnik Muzyczny”.
W. Tomaszewski, Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801
–1850, Warszawa 1998; EM PWM XII.
WAGHALTER Józef (1880 Warszawa – 1942 ?),
skrzypek. Był wnukiem Lejbusia, bratem Henryka,
Ignacego i Władysława. Kształcił się w → Instytucie
Muz. w Warszawie. Przez wiele lat do 1939 grał
w drugich skrzypcach → Orkiestry Filharmonii
wajner
Warszawskiej. W czasie wojny znalazł się w getcie
warszawskim, Był członkiem → Żydowskiej Orkiestry
Symfonicznej. Zginął jako ofiara nazizmu.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; Przewodnik koncertowy,
Warszawa 1936; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976,
Warszawa 1976; M. Rutowska, E. Serwański, Straty; Fuks, Straty; tenże,
Filharmonia Warszawska w latach okupacji niemieckiej (1939–1945),
[w:] 100 lat Filharmonii w Warszawie; EM PWM XII; Engelking, Leociak,
Getto warszawskie.
WAGHALTER Lejbuś (1790 Warszawa – 1868
Warszawa), skrzypek. Pochodził z rodziny Żydów
sefardyjskich, która przybyła do Warszawy
z Hiszpanii. Był protoplastą rodu muz. Waghalterów.
Był ojcem Abrahama i trzech synów, z których dwóch
kontynuowało zawód muzyków (klezmerów). W 1826
słyszał go w Warszawie Nicolo Paganini.
J. Szacki, Di geszichte fun Jidn in Warsze, Bd III, Niu Jork 1953.
WAGHALTER Władysław (1 VI 1885 Warszawa
– 20 X 1940 Berlin), skrzypek, altowiolista. Był
wnukiem Lejbusia, synem Abrahama, bratem
Henryka, Ignacego i Józefa. Był uczniem I. → Lotto
w Warszawie oraz Andreasa Mosera i Josepha
Joachima w Berlinie. Wcześnie, w 10. r.ż., zaczął
koncertować. Przez pewien czas był koncertmistrzem
Kapeli Dworskiej w Stuttgarcie, a od 1912 był przez
wiele lat koncertmistrzem orkiestry Deutsches
Opernhaus w Berlinie-Charlottenburgu. Był też
prymierem zorganizowanego przez siebie kwartetu
smyczkowego. Zginął w obozie koncentracyjnym.
Stengel, Gerigk, Juden; H. Riemann, Musiklexikon, 12. Aufl. hrsg. von
W. Gurlitt, Bd II, Mainz 1959; EM PWM XII.
WAHRHAFTIG Ernest (1900 ? – 1942? Lwów), prawnik,
oboista, fagocista, dyrygent orkiestr symfonicznych,
pedagog. W 1928 otrzymał stopień doktora praw
na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Był
członkiem orkiestry Teatru Nowości we Lwowie
i prof. gry na instrumentach dętych drewnianych oraz
w 1930–1932 dyryg. orkiestry uczniowskiej → Konserw. Muz. im. K. Szymanowskiego. Występował
także sporadycznie jako dyryg. popularnych koncertów
symfonicznych. Przez pewien czas był dyryg. orkiestry
salonowej Żydowskiego Tow. Muz. W 1939–1941 był
członkiem orkiestry Filharmonii we Lwowie. Zginął
w obozie na ul. Janowskiej.
A. Plohn, Muzyka; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik;
M. Rutowska, E. Serwański, Straty.
WAJNBERG też Weinberg Mieczysław Mojżesz
(8 XII 1919 Warszawa – 26 II 1996 Moskwa), pianista,
kompozytor. Był synem Samuela, dyrygenta. Kształcił
się w grze na fortepianie pod kier. Józefa Turczyńskiego
Ukończył je w 1939. Po wybuchu wojny uciekł
z Warszawy. W 1939–1941 kształcił się w kompozycji
pod kier. Wasylijs Zołotariowa w Konserw. Muz.
w Mińsku. W 1941–1945 działał w Taszkiencie. Po
wojnie pozostał w ZSRR i był czynny jako kompozytor
w Moskwie. W ZSRR znany był jako Mojsiej
Samoiłowicz Weinberg. Uchodzi za jednego
z czołowych kompozytorów radzieckich. Skomponował
m.in. 22 symfonie, 18 koncertów solowych; do
najbardziej znanych należą Koncert wiolonczelowy
(1956) napisany dla M. Rostropowicza, balet Złoty
kluczyk (1955), 5 oper, w tym Pasażerka (1968), Portret
(1980), Idiota według F. Dostojewskiego (1986),
4 kantaty, 17 kwartetów smyczkowych i muzykę do
filmów Fredek uszczęśliwia świat (1935) i Lecą żurawie
(1957).
Sovetskie kompozitory. Kratkij biografičeskij spravočnik, sost. G. Bernandt,
A. Dolžanskij, Moskva 1957; Fuks, Muzyka ocalona; The New Grove
Dictionary XXVII; MGG XVII.
WAJNBERG Samuel Szmul (1882 Kiszyniów
– 1943 Trawniki), skrzypek, dyrygent teatralny.
Był ojcem Mieczysława. Był samoukiem. Od
1899 związany jako dyryg. z teatrami żydowskimi,
m.in. Abe Kompaniejca, Nachuma Lipowskiego,
wreszcie Salomona Genfera, z którym jeździł po
zachodnich guberniach, a także Ukrainie i Besarabii.
Aranżował i kopiował nuty. W 1914–1916 pracował
w → Teatrze Wielkim Icchaka Zandberga w Łodzi.
Od 1916 mieszkał w Warszawie. Dyrygował w teatrze
Abrahama Kamińskiego na ul. Oboźnej. Dyrygował
także w innych teatrach, m.in. w → teatrze Scala.
Od 1937 był bezrobotny. Zginął w obozie zagłady.
Komponował muzykę dla teatru, m.in. muzykę do
sztuk L. Baumwohla Lebendig un lustig i O. Dymowa
Joszke muzikant.
W
Informacje syna; Zylbercwejg, Leksikon V.
WAJNER Leon Szloma Eliezer (15 VIII 1898 Łódź – 1982
Buenos Aires), pianista, wiolonczelista, dyrygent,
kompozytor. Był synem Izraela, miejskiego kantora
w Kielcach. Jego żoną była R. → Klinicka. Początkowe
wykształcenie muz. odebrał u ojca. Kształcił się
w 1933–1935 w grze na altówce pod kier. Mieczysława
Szalewskiego, a w dyrygenturze pod kier. Waleriana
267
wald
na skrzypcach pod kier. Apolinarego Kątskiego, na
oboju zaś – Ernesta Königa w → Instytucie Muz.
w Warszawie. Przez szereg lat był dyryg. organizowanych przez siebie orkiestr w cyrku i teatrzykach ogródkowych w Warszawie. Dyrygował
także orkiestrami w miejscowościach kuracyjnych, a zwłaszcza w Ciechocinku. Komponował
i instrumentował muzykę taneczną.
Okopowej; „EMTA” 1892 nr 48 (478), nr 51(481); Błaszczyk, Dyrygenci.
Leon Wajner
W
Bierdiajewa w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. W 1919–1920 był kier. muz. teatru
polowego I Brygady, następnie był dyryg. orkiestry
smyczkowej Dowództwa Okręgu Korpusu X. W 1926
–1927 dyrygował orkiestrą i chórem → Żydowskiego
Tow. Muz. „Hazomir” w Kielcach. W 1934–1937 działał
w Żydowskim Tow. Muz. w Warszawie. Był dyryg.
chóru w Synagodze Garnizonowej na Pradze. Uczył
śpiewu i muzyki w szkołach powszechnych i średnich.
W czasie okupacji przebywał na terenie ZSRR, głównie
w Birobidżanie. Kierował zorganizowanym przez
siebie zespołem śpiewaczym. Po wojnie powrócił na
pewien czas do Polski, następnie wyemigrował do
Argentyny, gdzie działał jako dyryg., pedagog śpiewu
i kompozytor. Był animatorem żydowskiego życia muz.
w Buenos Aires. Jego kantata Do Żydów polskich do słów
W. Broniewskiego ukazała się w 1948 w Warszawie.
„Di Szil un di Chazonim Welt” 1939 nr 1; „Undzer Gezang” 1947;
J. Maklakiewicz, Twórczość muzyczna Leona Wajnera, „Nasze Słowo”
1948 nr 8; Fater, Jidisze muzik.
WALD Ruta (ok. 1920 ? – ?), pianistka. Kształciła
się pod kier. J. → Goldberga w → Szkole Muz. im.
S. Moniuszki w Warszawie i Aleksandra
Michałowskiego w → Wyższej Szkole Muz. im.
F. Chopina tamże. Występowała od ok. 1934, m.in.
w Filharmonii Warszawskiej. W 1934 zdobyła I nagrodę
na Konk. Młodych Talentów w Wiedniu.
„Muzyka” 1934 nr 3; M. Gołębiowski, Filharmonia w Warszawie 1901–1976,
Warszawa 1976.
WALTER Jakub (5 I 1848 Warszawa – 15 XI 1892
Warszawa), skrzypek, oboista, dyrygent, kompozytor.
Był synem Michała. Kształcił się od 1865 w grze
268
WALTER Michał (? – 1892 Warszawa), wiolonczelista,
kontrabasista. Był ojcem Jakuba. Pracował jako
instrumentalista w różnych zespołach muz.
w Warszawie.
Baza Cmentarza przy Okopowej; „EMTA” 1892 nr 51 (481).
WAND Michalina (1900 Warszawa – 1942 ?),
pianistka, akompaniatorka, pedagog. Uczyła się
gry na fortepianie początkowo u L. → Ursteina,
a następnie u Józefa Śmidowicza w → Wyższej Szkole
Muz. im. F. Chopina w Warszawie. Była pianistką
w zespole kameralnym Z. → Lednickiego, występowała
jako solistka i uczyła gry na fotepianie. W 1936
wyemigrowała do Palestyny, gdzie kontynuowała
działalność pedagogiczną.
WANDEL Oskar (1892 Lwów – ?), inżynier, dyrygent.
Ukończył Politechnikę we Lwowie. Od 1919 prowadził
orkiestrę mandolinową i chór Koła Muz. „Sztuka” oraz
→ Żydowski Chór Akademicki „Kinor” we Lwowie.
Przeprowadził fuzję „Sztuki” i „Kinoru” w Żydowskie
Tow. Muz. „Mendelssohn”.
Plohn, Muzyka.
WARMUTH Ignacy (1853 [1858] Kraków – ok.
1923 Kraków), śpiewak, tenor, pedagog. Kształcił się
w Wiedniu, Paryżu i Wrocławiu. Debiutował w tytułowej
partii w Fauście Ch. Gounoda w operze wrocławskiej.
Następnie śpiewał w Brnie. W sezonie 1882/1883
był pierwszym tenorem w Teatrze Królewskim
w Sztokholmie. W 1883 wystąpił po raz pierwszy
w operze w Teatrze Wielkim w Warszawie, gdzie
w 1883–1902 występował kilkakrotnie. W 1890–
1901 śpiewał też kilkakrotnie w operze we Lwowie.
Występował gościnnie we Włoszech, w Niemczech,
wasercug
Czechach, Austrii. W 1905 z powodu choroby serca
opuścił scenę i poświęcił się pedagogice śpiewu,
początkowo w Wiedniu, następnie w Krakowie, gdzie
był prof. w → Konserw. Tow. Muz. i w Instytucie Muz.
oraz prowadził własną szkołę śpiewu solowego.
„EMTA“ 1895 nr 39; SBTP I; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon,
3. erweit. Aufl., Bd V, Bern 1997; 120 lat Akademii Muzycznej w Krakowie,
red. L. Polony, Kraków 2007.
WARS też Vars właśc. Warszawski Henryk (29 XII
1902 Warszawa – 1 IX 1977 Los Angeles), dyrygent,
kompozytor muzyki rozrywkowej. Kształcił się w 1919–
1925 w kompozycji pod kier. Romana Statkowskiego,
a w dyrygenturze u Emila Młynarskiego w →
Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie. Od 1928
pracował w Warszawie jako kompozytor i dyryg.
dla teatru, a zwłaszcza dla filmu. Równocześnie był
kier. muz. i dyryg. w wytwórni płyt gramofonowych
Syrena Record. W 1938–1939 występował jako dyryg.
koncertów symfonicznych Stowarzyszenia Muzyki
Symfonicznej. W czasie II wojny świat. był kier. muz.
i dyryg. w polowych zespołach teatralnych Polskich
Sił Zbrojnych na Zachodzie i we Włoszech, m.in.
w Czołówce Teatralnej Ref-Rena (Feliksa Konarskiego).
W 1947 osiadł w Stanach Zjednoczonych w Hollywood,
gdzie kontynuował działalność kompozytorską
i dyrygencką dla filmu. Autor muzyki do 67 filmów
polskich i 39 amerykańskich, do seriali telewizyjnych oraz
ok. 100 popularnych piosenek, m.in.: Ach, jak przyjemnie,
Już taki jestem zimny drań, Miłość ci wszystko wybaczy,
Tylko we Lwowie, Umówiłem się z nią na dziewiątą. Miał
w swoim dorobku także większe dzieła: Symfonię-elegię,
Sonatinę na orkierstę, suitę orkiestrową City sketches i in.
Łoza, Czy wiesz; The ASCAP Biographical Dictionary of Composers,
Authors and Publishers, New York 1966; Błaszczyk, Dyrygenci;
J. Radliński, Obywatel Jazz, Kraków 1967; Fater, Jidisze muzik; Fuks,
Muzyka ocalona; W. Szpilman, Henryk Wars, „Jazz” 1977 nr 11;
M. Fuks, Z diariusza muzycznego. Sylwetki, eseje, szkice, t. I–II, Warszawa
1978–1981; SBTP II; „Almanach Sceny Polskiej” 1977/78; B. Kosińska-Krippner, Wars Henryk, [w:] Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku
1939, red. K. Dybciak, Z. Kudelski, t. I, Lublin 2000; Lerski, Syrena Record;
tenże, Encyklopedia; R. Wolański, Już nie zapomnisz mnie: opowieść
o Henryku Warsie, Warszawa 2010.
WARSZAWSKA Józefina (ok. 1890 Warszawa –
1976 Nicea?), śpiewaczka. Była siostrą H. → Warsa.
Kształciła się w Konserw. Juliusa Sterna w Berlinie.
Działalność artystyczną rozpoczęła ok. 1908.
Występowała na estradzie koncertowej, m.in. w Filharmonii Warszawskiej, a także śpiewała przez pewien
czas w operze w Teatrze Wielkim w Warszawie.
Ignacy Warmuth
Odniosła też sukcesy za granicą. Śpiewała m.in.
w teatrze La Scala w Mediolanie.
„Scena i Sztuka” 1912 nr 13.
WARSZAWSKA ORKIESTRA KAMERALNA
zorganizowana w 1930 przez impresaria Henryka
Markiewicza. Składała się z 30 instrumentalistów.
Dyrygował A. → Szpak, a po przerwie, od 1936
– H. → Halperin.
„Tygodnik Ilustrowany” 1929 nr 2, 1930 nr 8.
W
WARSZAWSKA SZKOŁA MUZYCZNA. Powstała
w końcu l. 20. Dyrektorem był Józef Ozimiński. Uczyli
m.in.: Niuta Wiesel-Grodzieńska – fortepian, B. → Lewenstein – skrzypce.
WARSZAWSKI Henryk – zob. Wars Henryk
WARSZAWSKI INSTYTUT MUZYCZNY (WIM).
Istniał w 1933–1939, przy ul. Senatorskiej 32. Koncert
inauguracyjny odbył się 8 II 1933. Kierowali nim:
M. → Bar i W. → Kryształ. Ponadto uczyli: B. → Berkman,
J. → Fiszhaut – fortepian; W. → Kryształ – skrzypce;
H. → Korska-Frenklowa i L. → Rechtleben – śpiew
solowy. W. Kryształ prowadził też klasę kameralną.
„Nasz Przegląd” 1933 nr 37.
WASERCUG Chaim zwany Chaim Łomżer (1822
Sieradz – 24 VIII 1882 Londyn), śpiewak, tenor, kantor.
Był uczniem ojca, kantora w Sieradzu. W 1840 został
kantorem w Koninie, skąd po roku przeniósł się do
Nowego Dworu Mazowieckiego. Dojeżdżał dwa razy
w tygodniu do Warszawy, gdzie odbywał studia muz.
269
wasiak
W
Modlił się też w Synagodze Abrahama Rothmüla
przy ul. Solnej. W swojej działalności podkreślał
znaczenie wiedzy muz. i stał się jednym z pionierów
wprowadzenia do synagogi wielogłosowego śpiewu
chóralnego. Na tym tle popadł w konflikt z chasydami
i po 13 latach służby przeniósł się w 1854 do Łomży. Tam
spędził następnych 5 lat, podróżując także po okolicy.
Ok. 1858 zaproszony został do Wilna i po odprawieniu
kilku nabożeństw w → Wielkiej Synagodze Miejskiej,
zaangażowany na stanowisko kantora tamtejszej
gminy. Jego wspaniały głos zwrócił uwagę świata muz.,
jednak, choć zaproszono go do występów w operze,
m.in. w operze włoskiej w Petersburgu, pozostał
przy śpiewie liturgicznym. Kontynuował studia muz.,
jeździł w tym celu nawet do Petersburga i Wiednia.
Prowadził także działalność pedagogiczną. Miał wielu
wybitnych uczniów, którzy zajmowali stanowiska nie
tylko w Polsce i Rosji, ale i w Europie Zachodniej,
m.in.: Arnold Marksohn w Berlinie, Adolf Bär w Paryżu,
Abraham Bär w Goeteborgu. W 1869 wyjechał do
Londynu i do śmierci odprawiał nabożeństwa w jednej
z synagog w północnym Londynie. Wielkie znaczenie
dla rozwoju muzyki synagogalnej miało jego dzieło
Sefer szire mikdasz (Londyn 1878), które zawierało jego
własne kompozycje oraz opracowanie tradycyjnych
melodii w prostej harmonizacji na głos kantora
z towarzyszeniem chóru.
Friedmann, Lebensbilder I; E. Zaludkowski, Kultur-treger fun der
yidisher liturgie, Warsze 1930; M. Kusewicki, Wilner grojse sztadt szul
un ire chazanim, „Di Chazonim Welt” 1933 nr 1; M. Nulman, Concise
WASIAK właśc. Lederman Jerzy (22 VII 1904
Warszawa – 10 VI 1980 Warszawa), pianista wirtuoz,
dyrygent zespołów instrumentalnych, pedagog.
Był bratem Z. → Lednickiego. Kształcił się w grze
na fortepianie w → Państwowym Konserw. Muz.
w Warszawie. Następnie przez szereg lat występował
jako pianista wirtuoz. W 1945 przez krótki czas był
dyryg. Miejskiej Orkiestry Symfonicznej w Warszawie,
następnie zorganizował i objął kierownictwo
zespołu instrumentalnego, z którym przez szereg
lat występował w Polskim Radiu. Od 1964 był dyr.
Państwowego Liceum Muz., przemianowanego
w 1966 na Państwową Ogólnokształcącą Szkołę Muz.
I i II stopnia im. Karola Szymanowskiego.
Błaszczyk, Dyrygenci; Z. Adrjański, Kalejdoskop estradowy. Leksykon
polskiej rozrywki 1944–1989. Artyści, twórcy, osobistości, Warszawa 2002.
WASOWSKI Jerzy Ryszard (31 V 1913 Warszawa
– 29 IX 1984 Warszawa), inżynier akustyk, aktor,
270
kompozytor. Związany był z Polskim Radiem jako
inżynier. Wojnę spędził w siedzibie Ordynacji
Zamojskich w Zwierzyńcu. W 1946–1948 był aktorem
w Miejskich Teatrach Dramatycznych, w 1948 powrócił
do pracy w Polskim Radiu. W 1954–1973 zajmował się
głównie reżyserią radiową. Współtwórca z Jeremim
Przyborą, radiowego Teatrzyku Eterek, a następnie
Kabaretu Starszych Panów. Komponował piosenki,
komedie muzyczne: Stokrotki ogrodnika Barnaby (1965),
Gołoledź (1973), muzykę do filmów: Opowiedział dzięcioł
sowie (1951), Cafe pod Minogą (1961), Upał (1964) oraz
widowiska telewizyjne: Jedzcie stokrotki, Balladyna 68,
Medea – moja sympatia (1976) i musicale Machiavelli
(1975), a także muzykę do słuchowisk radiowych,
widowisk telewizyjnych, sztuk teatralnych i filmów.
R. Jarocki, Ostatni ordynat, Warszawa 1991; D. Michalski, Starszy
Pan A. Opowieść o Jerzym Wasowskim, Warszawa 2005.
WEBER Juliusz (6 XII 1902 Lwów? – 11 III 1980
Kraków), skrzypek, pedagog. Kształcił się pod
kier. M. → Wolfsthala w Konserw. Galic., póżniej
Polskiego Tow. Muz. we Lwowie. Do 1941 był prof.
tej uczelni. Po II wojnie świat. mieszkał w Krakowie.
W 1953–1971 był kier. klasy skrzypiec w Państwowej
Szkole Umuzykalniającej, przekształconej następnie
w Państwową Średnią Szkołę Muz., wreszcie
w Państwową Szkolę Muz. II stopnia im. W. Żeleńskiego,
w której był jednocześnie dyr. Był też wykładowcą
PWSM, póżniejszej Akademii Muzycznej.
Plohn, Muzyka; T. Przybylski, Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie od
średniowiecza do czasów współczesnych, Kraków 1994; L. i T. Mazepa, Szliah
do Muzicznoj Akademii u Lwowi, t. I, Lwiw 2003; 120 lat Akademii Muzycznej
w Krakowie, red. L. Polony, Kraków 2007; Leksykon muzyków pedagogów.
WEBER Marek (24 X 1888 Lwów – 9 II 1964 Chicago),
skrzypek, dyrygent, kompozytor. Kształcił się w grze
na skrzypcach pod kier. M. → Wolfsthala w Konserw.
Galic. Tow. Muz. we Lwowie. Tam też debiutował jako
solista. Kontynuował studia wiolinistyczne u Josepha
Joachima w Berlinie. Koncertował w Europie i Stanach
Zjednoczonych. W 1909–1933 prowadził własny
zespół instrumentalny w Berlinie, znany z występów
w kawiarniach, hotelach, w radiu oraz z licznych nagrań
na płytach gramofonowych wytwórni Parlophon,
Deutsche Gramophone, Electrola, His Master’s Voice.
Po kilkuletnim pobycie w Anglii i Szwajcarii, w 1937
wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. W 1938–1939
współpracował jako dyryg. z National Broadcasting
Company w Chicago. Od 1939 z własnym zespołem
znanym jako Orkiestra Marka Webera nagrywał pyty
weinbren
gramofonowe dla wytwórni Columbia.
Stengel, Gerigk, Juden; Biographical Encyclopedia of the World, 3. ed.,
New York 1964; Musikkens hvem, hvad, hvor, II vol., Copenhagen 1950;
WEBER Włodzimierz (ok. 1890 ? – ?), pianista,
pedagog. Żył i pracował we Lwowie. Występował na
koncertach i uczył gry na fortepianie. Był prof. kursu
najwyższego i koncertowego fortepianu w → Lwowskim
Instytucie Muz. Anny Niementowskiej.
Polska Artystyczna.
WEGMEISTER Stefania pseud. Weneda (1888 ?
– 15 IX 1948 Warszawa), śpiewaczka, pedagog.
Czynna była w Warszawie jako solistka i nauczycielka śpiewu od ok. 1925.
„Muzyka” 1926 nr 10 (ogł.); „Życie Teatru” 1926 nr 40/41.
WEINBERG z domu Licht Salcia Sura (16 X 1878
Przemyśl – 1940 Wiedeń), aktorka, śpiewaczka.
W młodości śpiewała w chórze → Opery w Teatrze
Skarbka we Lwowie. Występowała następnie
w → Teatrze Żydowskim Jakuba Bera Gimpla.
Podróżowała z żydowskim teatrem varieté po
Bułgarii, Czechach, Słowacji, Węgrzech, Niemczech.
Po powrocie do Lwowa była primadonną w Teatrze Gimpla. Po przeniesieniu się do Wiednia
była primadonną żydowskiego teatru Jüdische
Bühne, a następnie z Freie Jüdische Volksbühne.
B. Dalinger, Verloschene Sterne. Geschichte des jüdischen Theaters in
Wien, Wien 1998.
WEINBERG Mojsiej Samoiłowicz – zob. Mieczysław
Wajnberg
WEINBERG Vittorio Chaim (24 IV 1896 Siedlce
– 1 IV 1970 Tel Awiw), śpiewak, bas-baryton, pedagog.
Występował na scenach zagranicznych, m.in. w La
Scala w Mediolanie. W pocz. lat 30. XX w. występował
w Polsce, w 1931 w Krakowie i 1932 we Lwowie.
W 1932 założył szkołę śpiewu w Hajfie z oddziałami
w Tel Awiwie i Jerozolimie. Brał udział w założeniu
opery w Jerozolimie. W 1939 wyemigrował do
Stanów Zjednoczonych i był początkowo kantorem
kongregacji Beth Sholom w San Francisco, a następnie
w Synagodze Temple Gates of Prayer we Flashing.
„Muzyka” 1930 nr 6; „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1932
nr 68; „Gazeta Literacka” 1932/1933 nr 2; Wininger, National Biographie VI;
Brückner, Rock, Judentum; L. di Cave, Mille voci, una stella. Il contributo
degli esecutiri vocali ebrei o di origine ebraica alla musicaa operatica
e classica, Roma 1985; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon,
WEINBERGER Juliusz (1887 Brody – ?), pianista,
skrzypek, dyrygent. Ukończył Gim. im. Arcyksięcia
Rudolfa w Brodach. Jeszcze jako uczeń w gim.
prowadził orkiestrę uczniowską. W 1911 ukończył
Akademię Handlową. Był jednym z założycieli
Żydowskiego Tow. Muz. we Lwowie i dyrygował na
kilku koncertach symfonicznych zorganizowanych
przez Tow. Po jego połączeniu w 1919 z Kołem Muz.
„Sztuka” i żydowskim teatrem Maska w → Żydowskie
Towarzystwo Artystyczno-Literackie, był przez szereg
lat jego wiceprezesem, a następnie prezesem. Od 1927
był przez wiele lat dyryg. zorganizowanej przez siebie
amatorskiej orkiestry symfonicznej tego Towarzystwa.
A. Plohn, Muzyka; Almanach i leksykon żydostwa polskiego, t. II–III, Lwów
1938; Błaszczyk, Dyrygenci; Fater, Jidisze muzik.
WEINBREN Maks Max Mordkhel (1874 Amst, Litwa
– 6 VIII 1954 Johannesburg), skrzypek, pedagog,
syn Lejzera, brat stryjeczny Maksa. Kształcił się
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Ukończył w 1895.
W 1896 uzyskał dyplom kapelm. wojskowego. Od
1891 grał w pierwszych skrzypcach → Orkiestry Teatru
Wielkiego w Warszawie. W 1897 wyemigrował do Afryki
Południowej i założył w Johannesburgu Akademię Muz.
Był wybitnym i cenionym nauczycielem gry skrzypcowej.
W
African Jewish Year Book. Dictionary of Jewish Organisations and Who
is Who in South African Jewry, ed. M. de Sane, Johannesburg 1929.
WEINBREN też Weinbrenn Maks Max Mordkhel
(1871 Amst, Litwa – 5 VI 1944 Johannesburg), skrzypek,
pedagog, syn Jankela, brat stryjeczny Maxa. Kształcił
się w → Instytucie Muz. w Warszawie. Ok. 1900
wyemigrował do Afryki Południowej i był cenionym
nauczycielem gry skrzypcowej oraz akompaniatorem
swojej żony Mary, pianistki.
African Jewish Year Book. Dictionary of Jewish Organisations and Who
is Who in South African Jewry, ed. M. de Sane, Johannesburg 1929.
WEINBREN Maksym Mendel (ok. 1860 ? – 1910?
Wilno), wiolonczelista. Był wychowankiem Konserw.
Ces. Ros. Tow. Muz. w Petersburgu, uczniem Karola
Dawydowa. W 1885–1888 był prof. gry na wiolonczeli
w Szkole Muz. Ces. Ros. Tow. Muz. w Tyflisie. W 1888
przeniósł się do Wilna. W 1888–1894 uczył muzyki
271
weingarten
w Żydowskim Instytucie Nauczycielskim. Brał udział
w zespołach kameralnych z E. → Małkinem, Juliuszem
Endersem i Mikołajem Salnickim. Przez kilka lat był
dyryg. orkiestry w 27 artyleryjskiej brygadzie w Wilnie.
Prowadził też klasę gry na wiolonczeli w Szkole Muz.
Ces. Ros. Tow. Muz. w Wilnie. Ok. 1907 prowadził
wspólnie z E. Małkinem prywatną Szkołę Muz. tamże.
Gabrilowicz, Muzykal’nyj kalendar 1895–1907; „Przegląd Muzyczny”
1911 nr 20.
WEINGARTEN też Wajngarten Jakub Jankiel
(ok. 1910 Kraków – 1942 Miechów), kompozytor.
Żył i pracował w Krakowie. W czasie II wojny świat.
przebywał w getcie krakowskim. Był więźniem obozu
w Staszowie. Autor pieśni Fun land cu land.
W
WEINROTH Samuel (ok. 1910 Łódź – 1942 ?),
skrzypek, kompozytor. Od 1933 prowadził zespół
jazzowy The Weinroth-Halicki Band, z którym do 1935
występował w teatrze-varieté Bagatela we Lwowie,
później w nocnym lokalu Tabarin w Łodzi. Kierował
następnie zespołem Sam Weinroth Syncopators.
Komponował piosenki, m.in. tango Znów tej nocy, które
były nagrywane na płytach wytwórni Syrena Record,
Cristal Electric, Odeon.
WEINSTEIN Ignacy (ok. 1875 ? – ?), oboista,
pedagog, krytyk muz. Kształcił się w 1887–1893
w grze na oboju pod kier. Michała Sobolewskiego
w → Instytucie Muz. w Warszawie. Działał w Łodzi jako
pedagog. Pisywał też recenzje muz. do „Dziennika
Łódzkiego”.
WEINTRAUB Eliasz (26 XI 1887 Brody – ?), skrzypek.
W okresie międzywojennym był koncertmistrzem
Orkiestry Symfonicznej we Wrocławiu.
WEINTRAUB Hirsz Alter (2 III 1811 Dubno – 23 XII
1881 Królewiec), śpiewak, kantor. Był synem Salomona.
Kształcił się pod kier. ojca w Dubnie, uczył się zasad
muzyki i gry na skrzypcach. Harmonię studiował
w Wiedniu, kontrapunkt u Edwarda Sobolewskiego
w Królewcu. W 1829–1834 był, jako następca swego
272
ojca, kantorem w Dubnie. Odbywał następnie podróże
koncertowe ze swoim kwartetem. Przez pewien czas
grał w grupie pierwszych skrzypiec w orkiestrze
Filharmonii Królewieckiej. Od 1838 do końca życia
był kantorem w synagodze w Królewcu. Jego dzieła
ukazały się w trzech tomach pt. Szire bet Adonai. Tomy
I–II zawierały chóralne kompozycje liturgiczne, tom III,
pt. Szire Szelomo zawierał utwory jego ojca.
Idelsohn, Jewish Music; K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon,
WEINTRAUB Salomon Szlomo zwany Kasztan
(1781 Konstantynówka, Wołyń – 6 XI 1829 Dubno),
śpiewak, kantor, kompozytor. Był ojcem Hirsza Altera.
W młodości został kantorem w Dubnie i pozostał
w tym mieście do śmierci. Wędrował z własnym
chórem po Wołyniu, Galicji i Polsce, zachwycając
swoim śpiewem. Związał się zwłaszcza z Zamościem,
Tykocinem, Lwowem i z Brześciem. Uchodzi za twórcę
„wołyńskiego” stylu śpiewu synagogalnego. Jego
kompozycje wydał jego syn Hirsz Alter.
K.J. Kutsch, L. Riemens, Großes Sängerlexikon, 3. erweit. Aufl., Bd V,
Bern 1997.
WEISENBERG Ignacy (? – ?), skrzypek wirtuoz,
pedagog. W grze na skrzypcach kształcił się pod
w Petersburgu. Przez pewien czas był prof. Konserw.
Muz. w Kubaniu. Poświęcił się następnie działalności
pedagogicznej w Warszawie. Występował też jako
solista w kraju i za granicą, m.in. w 1930 w Belgii.
Przeżył II wojnę świat. Po wojnie mieszkał początkowo
we Francji, a następnie w Szwajcarii.
„Muzyka” 1926 nr 1; „Tygodnik Ilustrowany” 1933 nr 14; „Muzyka Polska”
1936 nr 5; Fater, Jidisze muzik.
WEISHOF Fiszel (ok. 1845 ? – ?), śpiewak, kantor,
dyrygent. W 1863–1866 studiował śpiew jako
stypendysta gminy żydowskiej w Warszawie, najpierw
pod kier. Juliana Dobrskiego, następnie Franciszka
Ciaffei w → Instytucie Muz. w Warszawie. W maju 1866
Ciaffei wraz z innymi członkami Instytutu Muz. przyszli
do Synagogi na Nalewkach słuchać jego śpiewu.
W. był stałym kantorem → Synagogi Postępowej na
Nalewkach w Warszawie. Prowadził też zapewne
chór synagogalny. W 1866 prowadził chór uczniowski
w szkole prywatnej Abrama Tuchbanda. W rocznicę
śmierci Mathiasa Rosena (fundatora Domu) wykonał
z towarzyszeniem chóru i organów śpiewy żałobne
weksler
w czasie nabożeństwa żałobnego w Synagodze
przy Domu Schronienia Ubogich, Sierot i Starców
Starozakonnych przy ul. Wolskiej. Od 1887 był dyryg.
chóru w jednej z synagog w Łodzi.
Archiwum Instytutu Muzycznego w Warszawie; „Izraelita” 1866 nr 6;
1868 nr 18, 1887 nr 12, 39.
WEISKOPF Jakub – zob. Gąsiorowicz Jan
WEISS Jakub Leopold Lejb (1825 Nitra, Węgry
– 21 VIII 1889 Warszawa), śpiewak, baryton, dyrygent,
pedagog, kompozytor. Był bratem Szymona. Kształcił
się pod kier. Salomona Sulzera w Wiedniu. Działalność
jako kantor rozpoczął w 1846 za granicą. W 1850
–1851 był nadkantorem w Zagrzebiu, w 1853–1857
? w Boczowicach. W 1857–1873 był nadkantorem
w → Synagodze na ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie.
Śpiewał z chórem i organami. W 1861 uzyskał
u Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego upoważnienie do udzielania nauki śpiewu
religijnego w szkołach elementarnych dla młodzieży
wyznania mojżeszowego. Był wysoko ceniony.
Recenzenci mówili o „mistrzowskim, zachwycającym
odśpiewaniu psalmów”. W 1872 ustąpił „wskutek
nieszczęsnego nieporozumienia” między nim
a zarządem synagogi i odprawiał nabożeństwa
w Synagodze w Sali Wiedeńskiej pałacu Lubomirskich
za Żelazną Bramą. W 1873–1876 był kantorem
w Wilnie, m.in. w Synagodze M. Gordona, następnie
wrócił do Warszawy. W 1878 ubiegał się bezskutecznie
o stanowisko drugiego kantora w Synagodze
na Daniłowiczowskiej. W 1879 złożył egzamin
nauczycielski przy → Instytucie Muz. w Warszawie
i uzyskał świadectwo nauczyciela śpiewu. Był
znakomitym śpiewakiem i dobrym kier. chórów. Nawet
chrześcijanie przychodzili słuchać jego „przepięknego
śpiewu”. Władał hebrajskim, węgierskim, polskim,
niemieckim, francuskim, angielskim, a zapewne
i rosyjskim. W 1879 wydzierżawił zamkniętą właśnie
Synagogę na Nalewkach i zaczął odprawiać
nabożeństwa. Ponadto otworzył szkołę śpiewu dla
młodych ludzi chcących kształcić się na kantorów
i śpiewaków. W 1887 żył w nędzy w Warszawie, choć
zorganizowane przezeń chóry nadal śpiewały jego
kompozycje. W. zebrał je i wydał w układzie na głos
z fortepianem, fisharmonią i organami do użytku
w synagodze i w domu w Musikalische SynagogenBibliothek (Bd I, Lieferung 1–6, Wien 1882).
Baza Cmentarza przy Okopowej; „Izraelita” 1868 nr 42, 1887 nr 1;
S. Zilbersztejn, Postępowa synagoga na Daniłowiczowskiej w Warszawie
(przyczynek do historii kultury Żydów polskich XIX stulecia), „Kwartalnik
Historii Żydów” 1970 nr 2; Idelsohn, Jewish Music; E. Bergman, „Nie
masz bóżnicy powszechnej”. Synagogi, domy modlitwy w Warszawie od
końca XVIII do początku XX w., Warszawa 2007.
WEISS Oswald (1835 Austria – ? San Francisco),
śpiewak, kantor. W 1862–1873 był kantorem
w → Synagodze Postępowej Templum we Lwowie.
Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i został
kantorem w Synagodze Beth Israel w San Francisco.
WEISS Szymon (? Nitra Węgry – I 1878 Merano),
śpiewak, tenor, kantor. Był bratem Jakuba Leopolda.
Miał wykształcenie liturgiczne. Od 1861 przez prawie
16 lat był drugim kantorem i dyryg. chóru w → Synagodze na ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie.
Cieszył się powszechnym uznaniem. Na kilka lat przed
śmiercią zapadł na gruźlicę.
„Izraelita” 1878.
WEISSMAN 1º voto Hubler 2º voto Karp Natalia
(27 II 1911 Kraków – 9 VII 2007 Londyn), pianistka,
pedagog. Studia muzyczne odbywała w Krakowie
i Berlinie, gdzie była uczennicą Artura Schnabla.
Uczyła gry na fortepianie w szkole muz. przy Żydowskim
Tow. Krzewienia Muzyki w Krakowie. W czasie okupacji
była więźniem obozów w Płaszowie i Oświęcimiu. Po
wojnie zamieszkała w Londynie. Pracowała w radiu
i koncertowała, a następnie poświęciła się nauczaniu.
W
„Muzyka” 1937 nr 3; „Muzyka Polska” 1936 nr 5, 1937 nr 2, 1938 nr 4;
„Ruch Muzyczny” 1946 nr 4, 7, 10, 1949 nr 1, 7/8, 11/12, 16; Who’s Who in
Music and Musicians’ International Directory, 14 ed. by D.M. Cummings,
Cambridge 1994; Fater, Jidisze muzik.
WEISSMAN Jakub (ok. 1920 ? – 1941 Lwów),
pianista, akompaniator. Kształcił się pod kier. J. → Hoffmana początkowo w Krakowie, a następnie, do 1941
we Lwowie. Cieszył się opinią utalentowanego muzyka.
Zamordowany przez Ukraińców.
Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; B. Schaeffer, Kompozytorzy XX wieku,
t. II, Kraków 1990 [w biografii R. Haubenstocka-Ramati].
WEKSLER Misza Michał (1907 Wilno – XI 1943
Majdanek), dyrygent. Żył i działał w Wilnie. Studiował
grę na fortepianie w → Konserw. Muz. tamże. Był kier.
muz. i dyryg. w Teatrze Muz. w getcie wileńskim.
273
werner
W 1917 należała do zespołu opery w Teatrze Wielkim
w Warszawie.
„Nowości Muzyczne” 1907 nr 10, 1914 nr 1; „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 8;
Polski kalendarz muzyczny na r. 1919, red. M. Skolimowski, Warszawa
1919; „Świat” 1919 nr 23; E. Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburgski
w Warszawie. Zmarli i ich rodziny, Warszawa 1989.
Juliusz Wertheim
Paris 1948; S. Kaczergiński, Lider fun di getos un lagern, New Jork 1948;
Zylbercwejg, Leksikon; Fater, Jidisze muzik.
W
WERNER Ryszard (27 VII 1905 ? – 1944 Warszawa),
pianista, krytyk muz., prawnik. Kształcił się w grze
na fortepianie pod kier. Bolesława Domaniewskiego
Debiutował 30 XII 1928 w Warszawie. Pisał recenzje
muzyczne w „Ekspresie Porannym” i „Kurierze
Czerwonym”. W 1936 występował w Stanach
Zjednoczonych. W czasie wojny przebywał częściowo
w getcie warszawskim. Występował tam jako solista
na koncertach, m.in. z → Żydowską Orkiestrą
Symfoniczną. Zginął w powstaniu warszawskim.
„Muzyka” 1936 nr 1-6; „Muzyka Polska” 1937 nr 6, 1938 nr 5; „Ruch
Muzyczny” 1960 nr 23; SMP II; Z. Drzewiecki, Wspomnienia muzyka,
Kraków 1971; M. Rutowska, E. Serwański, Straty; Engelking, Leociak,
Getto warszawskie.
WERTHEIM Helena (25 VI 1879 Warszawa – 1942?
Warszawa), śpiewaczka, sopran. Od 1901 studiowała
filozofię na UJ. Śpiew studiowała prawdopodobnie
w → Instytucie Muz. w Warszawie. W okresie
międzywojennym występowała jako solistka na
scenach operowych w kraju i za granicą oraz na
estradzie koncertowej, m.in. dwukrotnie w Filharmonii
Warszawskiej, a także w sali → Państwowego Konserw.
oraz w Polskim Radiu w Warszawie. W repertuarze
miała arie operowe i pieśni. W czasie okupacji
przebywała w getcie warszawskim i tam zginęła.
„Muzyka” 1926 nr 4, 6, 1931 nr 3; Turkow, Azoy iz es geven, Buenos Aires
1948; Fater, Jidisze muzik; Fuks, Straty; Fuks, Muzyka ocalona; Engelking,
WERTHEIM Joanna Eugenia, z męża KoziełłPoklewska, pseud. Devera (27 VII 1884 Warszawa
– ?), śpiewaczka, sopran. Była siostrą Juliusza.
Występowała od ok. 1907 w kraju i za granicą.
274
WERTHEIM Juliusz Edward (24 X 1880 Warszawa
– 6 V 1928 Warszawa), pianista, kompozytor, dyrygent,
pedagog. Był bratem Joanny. W wieku 12 lat rozpoczął naukę
gry na fortepianie pod kier. Rudolfa Strobla w Warszawie,
a kontynuował pod kier. Maurycego Moszkowskiego i Karla
Heinricha Bartha w Berlinie. W dziedzinie kompozycji był
uczniem Heinricha Urbana tamże, a od 1897 – Zygmunta
Noskowskiego w → Instytucie Muz. w Warszawie, uzyskując
w 1901 dyplom ze złotym medalem. Następnie koncertował
jako pianista, uczył gry na fortepianie w szkolnictwie muz.
w Warszawie, m.in. w Liceum Muz. Lucjana Marczewskiego,
komponował. W 1915–1916 zajmował stanowisko
drugiego dyryg. → Orkiestry Filharmonii Warszawskiej,
a w latach następnych także często pojawiał się przy
pulpicie dyrygenckim tej instytucji. W 1919–1921 był
prof. instrumentacji symfonicznej, dyrygentury i czytania
partytur w → Państwowym Konserw. Muz. w Warszawie.
Był także prof. gry na fortepianie w → Szkole Muz. im.
M. Karłowicza. Zmarł na atak serca, dyrygując na koncercie
w Filharmonii Warszawskiej wstępem do Śpiewaków
norymberskich R. Wagnera. Jego dorobek kompozytorski
obejmuje utwory symfoniczne, fortepianowe, skrzypcowe
i pieśni.
Biografii kompozitorov s IV–XX wiek s portretami. Inostrannyj i russkij otdel,
red. A. Ilinskogo, Polskij otdel, red. G. Pachulskogo, Moskva 1904; W. Okręt,
Rocznik; „Muzyka” 1928 nr 4–5; Al. Wi., Śp. Juliusz Wertheim, „Muzyk Wojskowy”
1928 nr 11; H. Opieński, Ze wspomnień osobistych o słynnych i mniej
słynnych kapelmistrzach; „Orkiestra” 1933 nr 5; K. Michałowski, Opery
polskie, Kraków 1954; 150 lat PWSM; Błaszczyk, Dyrygenci; SMP, t. II;
Fater, Jidisze muzik; R. Jasiński, Trochę wspomnień o zapomnianym muzyku,
„Ruch Muzyczny” 1981 nr 11, 12, 13; Dybowski, Słownik; The New Grove
Dictionary XXVII; MGG, t. XVII; Leksykon muzyków pedagogów; EM PWM, t. XII.
WESBY właśc. Singer Iwo Ignacy (2 III 1902 Kraków
– 1961 Nowy Jork), dyrygent, kompozytor. Studia muz.
odbywał w Akademii Muz. w Wiedniu. Studiował także
na wydziale prawa UJ. W 1923–1927 był dyryg. Teatru
Opery i Operetki w Krakowie. Od 1927 był dyryg.
orkiestr w teatrach rewiowych w Warszawie, m.in.
w teatrze Qui Pro Quo i music-hallu Rex, a od 1930
– w teatrze Morskie Oko. W ostatnich latach przed
II wojną świat. był dyryg. operetki w teatrze Wielka
Rewia. Ponadto w II poł. lat 30. był kier. muz. i dyr.
wytwórni płyt gramofonowych Syrena Record.
wieniawski
Iwo Wesby
Komponował muzykę do filmów: Skłamałam, Gehenna,
Moi rodzice rozwodzą się, Rena, Serce matki, U kresu
drogi. Okupację spędził w kraju. Do 1943 przebywał
w getcie warszawskim, gdzie grywał w kawiarniach,
teatrach muz. Był też dyr. muz. teatru Femina. Od 1943
ukrywał się w Wiedniu. Od 1945 działał tam jako dyryg.,
po czym wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Przez
szereg lat pracował w Nowym Jorku. Prowadził też
zespoły w radiu, lokalach rozrywkowych, restauracjach
i kawiarniach. Był ponadto aranżerem.
Łoza, Czy wiesz ?; Turkow, Azoy iz es geven; Błaszczyk, Dyrygenci; Yidisher
teater in Eyrope; Fater, Jidisze muzik I; Lerski, Syrena Record; Engelking,
Leociak, Getto warszawskie; Lerski, Encyklopedia.
WIENIAWSKI Henryk (10 VIII 1835 L

książka w formacie pdf - Stowarzyszenie Żydowski Instytut

Transkrypt

Podobne dokumenty

Koncert Jubileuszowy z okazji 10 - lecia kierunku

* przyznawania przez Polskie Towarzystwo Epidemlologow i Lekarzy

Pobierz wersję elektroniczną

Spis wszystkich dostępnych ponad 3600 podkładów (PDF

Film - 10. Festiwal Filmu i Sztuki Dwa Brzegi

Panda - Fiat - katalogi i cenniki