wierność obrazów. rené magritte i fotografia

wierność obrazów. rené magritte i fotografia

WIERNOŚĆ OBRAZÓW.
RENÉ MAGRITTE I FOTOGRAFIA
René Magritte to jeden z najbardziej
znanych twórców z kręgu surrealizmu.
Obok malarstwa artysta uprawiał także
fotografię, choć ta część jego dorobku
długo pozostawała nieznana.
Xavier Canonne
10
11
Wierność
obrazów
La fidélité
des images
The fidelity
of images
„Magritte prywatnie”. Tak napisał w przedmo­
« Un Magritte familier ». C’est en ces termes
“Magritte in private.” This is what Louis
wie do wystawy Louis Scutenaire, belgijski
pisarz, o zdjęciach René Magritte’a. Sam tytuł
ekspozycji – Wierność obrazów – był także
qu’en sa préface Louis Scutenaire introduit
les photographies de René Magritte rassem­
blées sous le titre qu’il imagine pour la cir­
Scutenaire wrote about René Magritte’s
photographs in his introduction to the exhi­
bition The fidelity of images. This Belgian
wymyślony przez niego. Scutenaire trafia
constance : La Fidélité des images. Scutenaire
writer also devised the title of the exhibition.
tymi określeniami w dziesiątkę. Przecież te
ici encore fait mouche, comme en ses
These two phrases by Scutenaire are perfectly
prostokątne kawałki papieru o ząbkowanych
Inscriptions : ces rectangles, ces carrés de
accurate. For the rectangular pieces of paper
krawędziach nie są bynajmniej dziełami
papier dentelés ne sont en rien des œuvres
with serrated edges, which they describe, are
sztuki ani próbą rywalizacji z profesjonalny­
mi reprodukcjami fotograficznymi, zresztą
w tamtych czasach wcale nie tak modnymi
i cenionymi jak obecnie. W 1976 roku, niecałe
d’art ou des tentatives de se poser en rivales
des tirages photographiques, qui ne connais­
sent d’ailleurs pas encore la vogue et la valeur
by no means works of art nor do they attempt
to compete with professional photographic
reprints, which, incidentally, at the time of
qui sont les leurs aujourd’hui. C’est en effet
their creation were not as fashionable and as
dziesięć lat po śmierci Magritte’a, Wydział
en 1976, moins de dix ans après la mort du
valued as they are today. In 1976, almost ten
Propagandy Artystycznej Ministerstwa
peintre, que le Service de la Propagande
years after Magritte’s death, the Department
Wspólnoty Francuskiej Belgii1 – dzisiaj nikt
artistique du Ministère de la Communauté
nie ośmieliłby się używać takiej nazwy: słowo
„propaganda” nawet po upadku muru berliń­
skiego ma negatywną konotację – reprezento­
française – l’on n’oserait aujourd’hui pareille
appellation, le mot « propagande », même
après la chute du Mur de Berlin, demeurant
of Artistic Propaganda in the Ministry of
the French Community in Belgium – represent­
ed by Catherine de Croës and Francis de Lulle –
decided to organise an exhibition of the artist’s
wany przez Catherine de Croës i Francisa de
par trop connoté – représenté par Catherine
photography accompanied by a publication.
Lulle, podjął decyzję o zorganizowaniu wysta­
De Croës et Francis de Lulle, envisage de ras­
The photographs in question were those made
wy zdjęć artysty i przygotowaniu publikacji
sembler dans une exposition et un ouvrage
by Magritte himself as well as those by others
pod tym samym tytułem. Chodziło o fotogra­
éponyme ces photographies de Magritte –
– depicting the artist but hitherto forgotten,
fie wykonane przez samego Magritte’a oraz
celles qu’il prend ou que l’on prend de lui –
hidden away in old albums and shoeboxes.
te, które zrobiono jemu, a które do tej pory
et qui n’avaient jusqu’alors quitté les albums
tkwiły zapomniane w albumach i pudełkach
po butach.
O napisanie przedmowy poproszono
ou les boites à chaussures.
Ce n’est pas seulement parce que
Scutenaire was asked to write an introduc­
tion to the show not only because he was one
of the last remaining members of the first
Scutenaire est l’un des derniers témoins
generation of Belgian surrealists: From 1927,
Scutenaire’a nie tylko dlatego, że należał
vivants de la première génération du surréa­
when he joined the group in Brussels, he was
do ostatnich żyjących świadków pierwszego
lisme en Belgique que l’on vient le solliciter.
Magritte’s close friend. But he was more than
pokolenia surrealizmu w Belgii. Od 1927 roku,
Il est certes depuis 1927 – date de son entrée
that. An artistic partner and a “collector” of
kiedy przyłączył się do surrealistów bruk­
selskich, był bliskim znajomym Magritte’a.
dans le groupe surréaliste bruxellois – l’un
his works – he purchased Magritte’s paintings
des proches de Magritte dont il devien­
all his life; he also rescued several abandoned
A nawet więcej, stał się jego przyjacielem,
dra l’ami intime, le complice, le « collection­
paintings; e.g. A panic in the Middle Ages, and
wspólnikiem, „kolekcjonerem” dzieł – przez
neur » – le mot lui va si peu – ayant acheté
a double portrait of the poet and philosopher
12
całe życie kupował jego prace, uratował też
42
toute sa vie au peintre et sauvé quelques
kilka porzuconych obrazów, na przykład
tableaux délaissés comme Une panique au
Panikę w średniowieczu czy podwójny por­
Moyen Age ou le double portrait de Paul
all of Magritte’s works from the “Vache period”
(literally “cow period”) – the cheerful and
Nougé ; il a aussi récupéré presque toute
hallucinatory paintings, that Magritte left in
la « période vache », ces tableaux joyeux et
Paris after the failed exhibition in Faubourg
Magritte’a z okresu zwanego période vache
délirants abandonnés à Paris après l’échec
gallery in 1948. Scutenaire also created one
(dosł. krowi okres) – wesołe, halucynacyj­
de l’exposition de 1948 à la galerie du
of the first monographs devoted to Magritte,
ne obrazy, które ten pozostawił w Paryżu
Faubourg ; il est l’auteur d’une des premiè­
and helped him choose titles for his works.
res monographies consacrées au peintre,
Like the artist’s wife, Georgette, he appears
po porażce wystawy w galerii Faubourg
w 1948 roku. Scutenaire opracował również
est avec ses complices l’inventeur, au terme
jedną z pierwszych monografii poświęco­
d’exercices collectifs, de nombreux titres des
nych Magritte’owi, wymyślał dla niego tytuły
man lying on the railway tracks in Lessines
nier personnage vivant, Georgette Magritte
(The good trip, August 1933), it is he who
excepté, à figurer sur les photographies,
embraces the Magrittes in front of a shrine
rza w różnych okresach jego twórczości.
à toutes les époques : il est le grand gaillard
(The good luck of the day, August 1933), he is
To on jest tym wielkim mężczyzną leżącym
couché entre les rails du chemin de fer
one of the five men standing to attention but
na torach kolejowych w Lessines (Piękna
à Lessines (Le Beau Voyage, août 1933), celui
podróż, sierpień 1933), on obejmuje z tyłu
enlaçant de dos devant un calvaire le couple
Magritte (Le Bonheur du jour, août 1935), l’un
(,Radość dnia sierpień 1935), on jest jednym
des cinq camarades au garde à vous, saluant
with a strange facial expressions in the yard of
café Coxyde (Saluting the flag, 1935), and one
of the two – aside from Paul Nougé – “plan­
tigrades” on a beach (The plantigrades, 1935),
z pięciu wyprężonych na baczność męż­
en grimaçant dans l’arrière­cour d’un café
as well as the giant figure in On the road to
czyzn z dziwacznymi minami w podwórzu
de Coxyde (Le Salut au drapeau, 1935), l’un
Kansas (1942). Wielding a broom, in checked
kawiarni w Coxyde (Salutowanie fladze,
des deux « plantigrades » de la plage ou si
clothes, with his trousers tucked into his socks,
1935), jednym z dwóch – obok Paula Nougé
grand Sur la route du Kansas (1942) qu’on
he poses for the painting Universal gravita‑
– „stopochodnych” na plaży (Stopochodni,
ne voit plus que lui, même de dos ; il est
tion (1943). Finally, it was Scutenaire who took
1935) i ogromną postacią ze zdjęcia Na dro‑
dze do Kansas (1942). Uzbrojony w miotłę,
w ubraniu w kratkę, ze spodniami włożonymi
w skarpetki, pozuje do obrazu Powszechna
grawitacja (1943). Wreszcie, to Scutenaire
encore, armé d’un balai, le pantalon de son
costume à carreaux replié dans ses chaus­
the photographs during a trip to Beersel castle
in July 1935. They clearly show the social ritual
settes, le modèle du tableau La Gravitation
of passing the camera round, it doesn’t matter
universelle (1943). Il est aussi sans doute celui
who presses the shutter button – and in this
qui prend les photographies de l’excursion
way a real jigsaw puzzle is made for the pho­
de juillet 1935 au château de Beersel, témoi­
tographers’ heirs and their lawyers…
zrobił zdjęcia na wycieczce do zamku Beersel
w lipcu 1935 roku. Doskonale widać na nich
gnant bien du caractère amical et collectif
poświęconymi artyście i surrealizmowi, autorstwa specjalistów
w tych dziedzinach – Xaviera Canonne’a i Marcela van Jole
(prywatnie, przyjaciela René Magritte’a).
on many of Magritte’s photographs in various
periods of his creative life. He is the large
tableaux de Magritte, et est enfin le der­
obrazów. Oprócz żony artysty, Georgette,
pojawia się także na wielu zdjęciach mala­
Magritte’ów stojących przed kapliczką
Materiał ilustracyjny wzbogacony został dwoma tekstami
Paul Nougé. In this way he recovered almost
tret poety i filozofa Paula Nougé. Odzyskał
w ten sposób prawie wszystkie dzieła
W katalogu zostały zaprezentowane niepublikowane
wcześniej w Polsce zdjęcia z lat 1928–1955 – materiał, który
po raz pierwszy został upubliczniony po śmierci malarza.
Na fotografiach element artystycznej kreacji łączy się
z prywatnym, intymnym światem twórcy i jego najbliższych.
Powstałe podczas podróży i niezobowiązujących spotkań
fotografie łączą w sobie dadaistyczny żart i atmosferę burleski
z charakterystyczną dla płócien Magritte’a aurą
i często wykorzystywanymi motywami.
While working on the introduction to
towarzyski rytuał wykonywania zdjęć: apa­
du rituel photographique : l’appareil passe
The fidelity of images, Scutenaire managed
rat przechodzi z rąk do rąk, nieważne, kto
de main en main, sans souci de signature, un
to rescue from oblivion photo albums, which
Śmierć upiorów, Jacqueline Delcourt,
La Mort des fantômes, Jacqueline Delcourt,
Death of phantoms, Jacqueline Delcourt,
René Magritte, Le Perreux‑sur‑Marne, 1928
René Magritte, Le Perreux‑sur‑Marne, 1928
René Magritte, Le Perreux‑sur‑Marne, 1928
Tematyka: Sztuka – albumy
Format: 24 × 27,5 cm
Oprawa: twarda
Objętość: 124
Wersja: polsko-francusko-angielska
Cena: 48 PLN
ISBN 978-83-89 273-94-9
Praca zbiorowa
Międzynarodowe Centrum Kultury
2012