Pobierz PDF (1 273 KB) - Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych

Transkrypt

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ NOWE SPOJRZENIE
PUBLIKACJA POKONFERENCYJNA
Materiały z Międzynarodowej Konferencji nt.
„Węzłowe Zagadnienia wdrażania Konwencji
Narodów Zjednoczonych o prawach osób
niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii
w sprawie niepełnosprawności 2010-2020”
POLSKIE FORUM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Warszawa 2012
Tłumaczenie z języka angielskiego: Anna Rozborska (referaty), Tomasz Korybski (sprawozdanie
Sekretarza Generalnego ONZ)
Redakcja merytoryczna: Krystyna Mrugalska
Redakcja językowa i korekta: Halina Drachal
Opracowanie graficzne: Julia Roczan
ISBN: 978-83-934642-4-1
Copyright©by Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych, 2012
Wydawca:
Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych
Ul. Ogrodowa 28/30 lok. 416
00-896 Warszawa
www.pfon.org
Publikacja bezpłatna
Publikacja zrealizowana w ramach projektu:
PUBLIKACJA POKONFERENCYJNA: “NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ - NOWE SPOJRZENIE”.
Materiały z Międzynarodowej Konferencji nt. ,,Węzłowe Zagadnienia wdrażania Konwencji Narodów
Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii
w sprawie niepełnosprawności 2010-2020”
Projekt współfinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
2
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE ...................................................................................................... 4
Nowy paradygmat polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych Irena Wóycicka ........................................................................................................ 6
Sytuacja obywateli niepełnosprawnych w Polsce i na świecie - Yannis Vardakastanis
............................................................................................................................... 9
O potrzebie zmian w polskim systemie prawnym w związku z procedurą ratyfikacji
Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych - Stanisław Trociuk ....................... 13
Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce w opinii organizacji pozarządowych –
potrzeba narodowej strategii - Krystyna Mrugalska ............................................... 18
Udział środowisk osób niepełnosprawnych w wykorzystaniu środków z komponentu
regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w Polsce - Joanna Wojtyńska 27
Dostęp środowisk osób niepełnosprawnych do środków unijnych - Javier Güemes 37
Przygotowanie Polski do ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach
osób niepełnosprawnych - Czesława Ostrowska .................................................... 42
Doświadczenia duńskie z wdrażania Konwencji ONZ – Thorkild Olesen.................. 50
Implementacja Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010-2020 w
krajach członkowskich Unii Europejskiej – Javier Güemes....................................... 54
Edukacja włączająca we Włoszech – Luisa Bosisio Fazzi ......................................... 59
Niezależność jako zadanie. Panel liderów organizacji osób niepełnosprawnych: Jak
rozumiem niezależne życie? Czego oczekuję po wdrożeniu Konwencji Narodów
Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w
sprawie niepełnosprawności 2010-2020?
Prowadzenie: prof. dr hab. Anna Firkowska-Mankiewicz ........................................ 66
APEL WARSZAWSKI 2011 w sprawie niezależnego życia osób niepełnosprawnych
oraz ratyfikacji i wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób
niepełnosprawnych ................................................................................................ 77
Organizacja implementacji i monitoringu Konwencji Narodów Zjednoczonych o
prawach osób niepełnosprawnych w państwach europejskich, które ratyfikowały
Konwencję – Małgorzata Szeroczyńska .................................................................. 79
Sytuacja Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych
oraz jej Protokołu Fakultatywnego – Sprawozdanie Sekretarza Generalnego ........ 118
KONWENCJA O PRAWACH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH ........................................ 152
Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020:
Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier ................................. 186
POLSKIE FORUM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH ...................................................... 199
EUROPEAN DISABILITY FORUM ............................................................................. 202
3
WPROWADZENIE
Międzynarodowa konferencja pt. „Węzłowe zagadnienia wdrażania Konwencji
Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej
strategii w sprawie niepełnosprawności 2010 – 2020” została zorganizowana
w dniach 15 – 17 października 2011 roku w Warszawie przez Polskie Forum Osób
Niepełnosprawnych jako część programowa posiedzenia Zarządu Europejskiego
Forum Osób Niepełnosprawnych (European Disability Forum – EDF).
Honorowy patronat nad konferencją objął Pan Bronisław Komorowski,
Prezydent RP.
Ideą przewodnią konferencji było omówienie stanu przygotowań do ratyfikacji
i wdrażania Konwencji ONZ w Polsce, związane z tym doświadczenia innych krajów
oraz aspekty wspólnotowe.
W posiedzeniu Zarządu EDF i w konferencji łącznie uczestniczyło 230 osób
z 34 krajów.
Publikację tekstów pokonferencyjnych, ze względu na konieczność zdobycia
środków finansowych oraz przygotowanie materiałów, wydajemy co prawda dopiero
w październiku 2012 roku, ale nie straciły one nic na aktualności. Konferencja
i wydanie niniejszej publikacji było współfinansowane przez Państwowy Fundusz
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
6 września 2012 roku Prezydent RP Bronisław Komorowski podpisał akt
ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych,
sporządzonej w Nowym Jorku 13 grudnia 2006 r.
25
września
2012
roku
polska
delegacja
złożyła
go
Sekretarzowi
Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Tekst Konwencji ONZ został opublikowany w Dzienniku Ustaw z dnia
25 października 2012 r., poz. 1169.
Status Konwencji ONZ w Polsce reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej. Zgodnie z art. 9 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska przestrzega
wiążącego ją prawa międzynarodowego. Inne artykuły stanowią, iż:
-
źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:
Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia
(art. 87.1)
4
-
ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest
bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania
ustawy (art. 91. 1)
-
umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową
(art. 91. 2).
Biorąc pod uwagę status Konwencji ONZ, ogromne znaczenie dla tworzenia
nowej
polityki
społecznej
państwa
poświęconej
niepełnosprawności,
jej wprowadzenie w życie wymaga skoordynowanych działań władzy ustawodawczej,
wykonawczej
i
profesjonalistów
samorządowej
wszystkich
i
także
mediów, a
–
szczebli,
co
odpowiednich
równie ważne
–
instytucji,
samych osób
niepełnosprawnych, ich rodzin i reprezentujących je organizacji obywatelskich.
Określa to artykuł 33 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób
niepełnosprawnych.
5
Nowy paradygmat polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych Irena Wóycicka
Podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP
Przede wszystkim chciałabym podziękować organizatorom za zaproszenie
na konferencję
poświęconą
z wdrażaniem
Konwencji
bardzo
ważnym
Narodów
zagadnieniom,
Zjednoczonych
o
związanym
prawach
osób
niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010–
2020.
Mam nadzieję, że w Polsce uda nam się nie tylko rozpocząć i zakończyć
proces ratyfikacji Konwencji, ale również – i to jest równie ważne, a może nawet
ważniejsze – rozpocząć proces jej implementacji. Chciałabym, by ratyfikacja
Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych łączyła się
ze wzrostem świadomości i dobrym planem implementacji jej zapisów w Polsce.
Niewątpliwie
strategia
europejska
jest
bardzo
silnym
czynnikiem
zachęcającym do działań krajowych, a także wspierającym działania krajowe
w zakresie implementacji Konwencji. Pokazuje też ona potrzebę i kierunek prac
służących zapewnieniu tego, by Konwencja nie pozostała tylko na papierze, ale stała
się realnym prawem i naprawdę wpływała na zmiany w funkcjonowaniu osób
niepełnosprawnych w Polsce. Kancelaria Prezydenta chętnie włączy się do dyskusji
i będzie wspierać te prace. Mogę państwa zapewnić, że prezydent jest tym bardzo
zainteresowany.
Chciałam poświęcić swoje wystąpienie paru sprawom, które nasuwają się
w kontekście ostatnich dwudziestu lat polityki wobec osób niepełnosprawnych
w Polsce – a polityka wobec niepełnosprawnych to de facto również polityka
społeczna – oraz przemianom, jakie tej polityce towarzyszyły.
Wydaje mi się, że te lata były bogate w zmiany, jeżeli chodzi o myślenie
o niepełnosprawności, o myślenie o polityce wobec osób niepełnosprawnych,
o stosunku do tych osób. Otóż, jeżeli popatrzeć na przemiany, które miały miejsce
w Polsce, ale też na świecie – bo nie byliśmy przecież wyłączeni z procesów
światowych, wręcz przeciwnie, silnie im podlegaliśmy – to wydaje się, że to był
dobry przykład pozytywnej ewolucji w myśleniu o roli i funkcji polityki społecznej.
Z pewnością państwa działalność, działalność organizacji pracujących na rzecz osób
niepełnosprawnych do tych przemian w świadomości i w prawie bardzo mocno się
przyczyniła.
Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat wiele zmieniło się w myśleniu
6
o prawie. Przechodzimy od formalnej równości do równego traktowania. Przede
wszystkim coraz bardziej jesteśmy świadomi tego, iż formalna równość wobec
prawa niekoniecznie oznacza również równość faktyczną, a nawet wręcz przeciwnie:
formalna równość wobec prawa może prowadzić do faktycznej nierówności,
wynikającej z różnych niezbywalnych cech osób i grup ludzi. Sytuacja, w której to
co gwarantuje
formalną
równość,
prowadzi
do
nierówności,
nazywa
się
dyskryminacją pośrednią. Nazwanie i zdefiniowanie sytuacji, w której formalna
równość nie prowadzi do równości faktycznej prowadzi do głębszego myślenia
o zasadach funkcjonowania prawa i urzeczywistniania idei równości.
To podejście dotyczy zwłaszcza osób niepełnosprawnych, w przypadku
których formalna równość w prawie często związana jest z występowaniem
faktycznej nierówności. Na przykład co do możliwości korzystania z edukacji,
uczestniczenia w kulturze, czy też ograniczeń w kontakcie z instytucjami
publicznymi. Zatem myślenie o przejściu od równości formalnej do równości
faktycznej w prawie oznacza de facto to, że prawo musi uwzględniać różnice, które
istnieją pomiędzy obywatelami, w tym, również grupami osób niepełnosprawnych.
Różnice związane z ich dysfunkcjami, ponieważ ich nieuwzględnienie powoduje,
że równość formalna przekształca się w faktyczną nierówność. A więc pierwsza
sprawa to przejście od formalnej równości do równego traktowania.
Dobrym przykładem takiego nowoczesnego myślenia o równości jest ustawa
o języku migowym, którą Prezydent niedawno podpisał, a która poprzez różnorodne
formy wsparcia w kontaktach osób niesłyszących i niedosłyszących z instytucjami
publicznymi oraz z instytucjami opieki zdrowotnej, daje szansę na prawidłowe,
normalne funkcjonowanie tych osób.
Warto w tym miejscu odwołać się do Konwencji Narodów Zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych, której istotną przesłanką jest przekonanie,
że to nie niepełnosprawność jest faktyczną barierą w funkcjonowaniu osób
niepełnosprawnych,
ale
że
to
istniejące
w
otoczeniu
bariery
prowadzą
do niepełnosprawności. Przeniesienie akcentu z niepełnosprawności na bariery jest
niezmiernie istotne, pozwala bowiem głębiej wejrzeć w proces tworzenia faktycznej
równości między obywatelami, w tym również w tworzenie faktycznej równości osób
niepełnosprawnych w kontaktach z różnymi instytucjami i w życiu społecznym
i w zawodowym.
Druga sprawa, o której chciałam dziś powiedzieć, to kwestia przejścia od
jednorodności do różnorodności. Obywatele są różni, przy czym ta różnorodność
prowadzi do różnych ograniczeń i różnic w możliwościach funkcjonowania
7
w różnych sferach życia społecznego i zawodowego. Osoby niepełnosprawne
nie stanowią jednolitej kategorii. Każda dysfunkcja wymaga osobnego podejścia,
namysłu, często też osobnego prawa i poszukania rozwiązań usuwających bariery
w funkcjonowaniu osoby niepełnosprawnej. Tak jest z każdą dysfunkcją i z każdym
stopniem dysfunkcji.
Prawo musi odpowiadać na te różnorodne ograniczenia i potrzeby obywateli.
I
to
jest
istotne
przesłanie
polityki
społecznej,
a
w
przypadku
osób
niepełnosprawnych jest to przesłanie polityki wobec osób niepełnosprawnych.
Kolejną kwestią jest przejście od opieki do wsparcia, czy też od opieki
do pomocy. Ciągle u nas powszechnie obowiązuje pojęcie „opieka”, a nie „pomoc”,
dominuje pojęcie „opieka” zamiast „wsparcie”. Jesteśmy skłonni opiekować się
osobami niepełnosprawnymi, ale rzadko rozumiemy, że nie jest potrzebna opieka,
tylko potrzebne jest wsparcie, a to jest ogromna różnica. Nie powinniśmy wyręczać
osób niepełnosprawnych wtedy, kiedy nie są w stanie poradzić sobie z jakimiś
sprawami, ale powinniśmy je wesprzeć tak, by potrafiły te sprawy samodzielnie
załatwić. To jest zmiana podejścia, która musi się wyrażać również praktyką.
Po to właśnie usuwamy bariery, żeby osoby niepełnosprawne mogły uczestniczyć
w życiu społecznym w sposób pełny. I to jest droga do emancypacji osób
niepełnosprawnych.
Przykładem takiego nowego podejścia jest niedawno wprowadzona w Polsce
zmiana
kodeksu
niepełnosprawnych,
w głosowaniu.
Nie
wyborczego,
dotychczas
zastępujemy
która
daje
niektórym
wykluczonym,
osób
grupom
możliwość
niepełnosprawnych
w
osób
uczestnictwa
tym
procesie,
nie wykluczamy ich, staramy się za to zrobić wszystko, żeby osoby niepełnosprawne
zostały włączone w proces podejmowania decyzji politycznych. I to jest jeden
z przykładów prawa, które służy takiemu włączaniu.
Włączanie jest podstawową zasadą polityki społecznej. Zasada włączania
oznacza tworzenie szans na uczestnictwo.
Powiedziałam o tych trzech zasadach dlatego, że są one, jak mi się wydaje,
szalenie
ważne
w
naszym
myśleniu
o
integracji
osób
niepełnosprawnych,
ale w gruncie rzeczy są też szalenie ważne w naszym myśleniu o polityce
społecznej. I w tym ujęciu ewolucja prawa i ewolucja myślenia o polityce wobec osób
niepełnosprawnych w jakimś stopniu na pewno wspiera, a czasem nawet wyprzedza
ewolucję naszego myślenia o polityce społecznej.
8
Sytuacja obywateli niepełnosprawnych w Polsce i na świecie Yannis Vardakastanis
Prezes Zarządu Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych
(wystąpienie odczytał Javier Güemes, dyrektor generalny EDF)
Występuję w zastępstwie prezydenta EDF, który ze względu na trudną
sytuację polityczną Grecji, musiał niespodziewanie powrócić do kraju. Nagły wyjazd
z Polski Yannisa Vardakastanisa spowodowany jest koniecznością dopilnowania
na miejscu zagrożonych spraw środowiska osób niepełnosprawnych. Grecki kryzys
niesie bowiem za sobą zmiany trudne do zaakceptowania przez społeczeństwo.
Ale zanim odczytam wystąpienie Yannisa chciałbym rozpocząć od kilku osobistych
refleksji.
Kiedy
10
lat
temu
zaczynałem
pracę
w
Europejskim
Forum
Osób
Niepełnosprawnych, moim pierwszym zadaniem była współpraca z dziesięcioma
krajami, znajdującymi się w trakcie procesu akcesji do Unii Europejskiej. Jednym
z tych krajów była Polska. Mam bardzo dobre wspomnienia z tego okresu. Chcę
za nie podziękować wielu osobom, które w Waszym kraju były wyjątkowo
zaangażowane
w
tworzenie
i
promocję
wspólnej
europejskiej
organizacji
niepełnosprawnych.
Chciałbym podziękować Krystynie Mrugalskiej. Pamiętam także obecną
tu dziś Annę Rozborską, której chciałbym również przekazać moje najcieplejsze,
ogromne podziękowania. Był to fascynujący czas konstruowania modelu współpracy
europejskiego i polskiego ruchu osób niepełnosprawnych.
Dziś widzę zaangażowanie Andrzeja Szałacha w działania naszej europejskiej
organizacji a także ogromne wsparcie, jakie polski ruch osób niepełnosprawnych
daje ruchowi europejskiemu. Mogę powiedzieć tylko o wdzięczności EDF dla Was,
a także o tym, jak bardzo powinniście być z siebie dumni, bowiem staliście się
autentycznym podmiotem włączania w życie społeczne osób z niepełnosprawnością
w Polsce.
A oto co chciał Państwu przekazać Yannis Vardakastanis.
Witam wszystkich uczestników konferencji, chcę podziękować Polskiemu
Forum
Osób
Niepełnosprawnych
i
przewodniczącemu za
wsparcie
naszego
spotkania oraz przekazać wszystkim serdeczne pozdrowienia.
Wdrażanie
Konwencji
Narodów
Zjednoczonych
o
prawach
osób
niepełnosprawnych jest dla nas wspólnym wyzwaniem. Ja także nie mam odpowiedzi
na wszystkie pytania. Nikt ich nie ma, znajdujemy się bowiem wciąż na
niezbadanym terenie. W dodatku nękający kraje europejskie kryzys gospodarczy nie
pomaga nam w tym. Pomimo to dla wielu z nas ewidentna jest konieczność
aktywnego działania w celu doprowadzenia do stosowania zawartych w Konwencji
9
standardów.
Niektóre
z
nich,
ze
względu
na
konieczność
zaangażowania
określonych zasobów materialnych, wymagają stopniowej, ale konsekwentnej
realizacji.
Pamiętamy, że bardzo często trudności ekonomiczne stawały się pretekstem
do łamania praw i naruszania godności osób z niepełnosprawnością. Niedobory
finansowe nie mogą być w Europie wymówką zwłaszcza wtedy, gdy wiele krajów
globalnego Południa podejmuje działania na rzecz wdrażania Konwencji Narodów
Zjednoczonych np.
-
Mali dokonuje przeglądu swoich przepisów w zakresie ochrony socjalnej,
-
Argentyna przyjęła przepisy dotyczące dostępności mediów audiowizualnych
w wyniku
otwartych,
szerokich
konsultacji
z
organizacjami
osób
z niepełnosprawnością.
Konieczne jest zaangażowanie wszystkich ludzi dobrej woli do działań
służących wykorzystaniu, stworzonych przez Konwencję, możliwości poprawy
poszanowania
praw
osób
z
niepełnosprawnością.
Włączanie
osób
niepełnosprawnych w pełny nurt życia społecznego oznacza nie tylko poszanowanie
godności człowieka, ale przede wszystkim uświadamia społeczeństwom, jakimi
pozostaną samotnymi planetami, jeśli każdy będzie myślał tylko o swoim własnym
dobrobycie.
O ważności Konwencji ONZ jako traktatu międzynarodowego świadczy też
kilka dodatkowych faktów. Jest ona pierwszą konwencją w XXI wieku mówiącą
o prawach człowieka i pierwszą, która została ratyfikowana przez Unię Europejską.
Traktat ten został szybko wynegocjowany i jest pierwszym, który przewiduje
wewnętrzne mechanizmy wdrażania. To także pierwsza konwencja, która wyraźnie
wymaga od państw sygnatariuszy aktywnego włączenia w prace wdrożeniowe
organizacji osób z niepełnosprawnością. Ten wymóg nie jest przypadkowy – osoby
z niepełnosprawnością są przyzwyczajone do radzenia sobie i pokonywania
trudności.
Wyzwania, jakie stoją przed Europą w tym trudnym czasie, to coś, z czym
osoby z niepełnosprawnością – pozbawione w przeszłości twarzy i głosu oraz
podstawowych ludzkich praw – żyły przez wieki.
Ograniczone możliwości finansowe państw, często podawane jako powód
powolnego postępu we wprowadzaniu do porządku prawnego państw ustaleń
Konwencji, to nic nowego dla organizacji pozarządowych, które przez dekady
działały bez żadnego lub z niewielkim wsparciem państwa. Skoro wspólnie
przygotowaliśmy
tę
Konwencję,
teraz
musimy
wspólnie
doprowadzić
do jej wprowadzenia w życie. Rzecz w tym, by poznali ją wszyscy ci, na których
życie może mieć ona wpływ. By stała się dla nich rzeczywistością!
Jesteśmy jedynymi, którzy mogą dostarczyć koniecznej wiedzy na temat tego,
co należy zrobić aby decyzje, które nas dotyczą zostały zrealizowane.
10
Apeluję do władz – aby korzystały z doświadczeń osób z niepełnosprawnością
– to ma jak najbardziej sens. Konwencja mówi o tym bardzo wyraźnie, jest wręcz
krystalicznie przejrzysta w tej kwestii. Jeśli władze nie zechcą skorzystać z naszej
pomocy, będzie to jawnym pogwałceniem zapisów Konwencji.
My, społeczność osób z niepełnosprawnością, zrozumieliśmy znaczenie
zjednoczonego działania w obronie naszych interesów. Międzynarodowe Przymierze
na Rzecz Niepełnosprawności (International Disability Alliance – IDA1), którego EDF
jest
członkiem
założycielem,
jest
globalną
siecią
organizacji
osób
z niepełnosprawnością z całego świata. Mówimy wspólnym głosem, promujemy
wobec
Narodów
Zjednoczonych
i
poszczególnych
rządów,
podejście
do niepełnosprawności oparte na prawach człowieka.
Pożytek ze wspólnej pracy jest dla nas oczywisty – w IDA nie ma podziału
na wschód – zachód, północ – południe. Wszyscy jej członkowie są równi i wnoszą
jednakowo nieoceniony wkład w prace sieci. Mamy nadzieję, że praca, jaką
wykonujemy
na
poziomie
międzynarodowym,
będzie
wkrótce
odczuwalna
dla krajowych członków EDF, w tym Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych,
które miało i zawsze mieć będzie oddanego sojusznika nie tylko w Brukseli,
ale także w Genewie, czy Nowym Jorku.
Będzie to szczególnie przydatne, gdy dla Polski przyjdzie czas złożenia
sprawozdania ONZ z międzynarodowych zobowiązań wynikających z ratyfikacji
Konwencji
Narodów
Zjednoczonych
o
prawach
osób
niepełnosprawnych.
Jak słyszeliśmy w wypowiedzi polskiego pełnomocnika rządu do spraw osób
niepełnosprawnych, ministra Jarosława Dudy, ma ona w Waszym kraju zostać bardzo
szybko dokonana.
Warto przy okazji zauważyć, że już sam akt ratyfikacji Konwencji stał się
swego rodzaju fenomenem. Od momentu, gdy w maju 2008 roku została otwarta
możliwość jej podpisywania, Konwencję ratyfikowało 106 krajów. To więcej
niż połowa
krajów
członkowskich
ONZ.
Jej
stroną
jest
większość
krajów
europejskich. Jest nią także Unia Europejska.
Konwencja szybko staje się uniwersalnym prawem międzynarodowym,
a jej podstawowe zasady – równego traktowania i dostępności niezależnego życia –
powszechnie akceptowanymi zasadami i prawami.
Chcę zaprosić Polskę do włączenia się do tego światowego konsensusu
i wyraźnego
potwierdzenia
swojego
zaangażowania
w
prawa
osób
niepełnosprawnych! Powaga tego zaangażowania może być udowodniona tylko
wówczas, gdy Protokół Fakultatywny zostanie ratyfikowany razem z Konwencją.
Jeśli tak się nie stanie spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, w jaki osoby
1
Celem IDA jest wspieranie skutecznego i pełnego wdrożenia Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach
osób niepełnosprawnych na całym świecie, jak również przestrzegania Konwencji w ramach systemu ONZ,
poprzez aktywne i skoordynowane zaangażowanie reprezentatywnych organizacji osób niepełnosprawnych na
szczeblu krajowym, regionalnym i międzynarodowym.
11
z niepełnosprawnością będą mogły bronić swoich praw? Możliwość zaskarżenia
faktów pogwałcenia prawa, w sytuacji nieprzestrzegania zapisów Konwencji, jest dla
nas kluczowa. Zrobimy więc wszystko, by rządy o tym nie zapominały!
Poprzez wspólną pracę nad Konwencją inwestujemy w swoją przyszłość
i w przyszłość naszych dzieci. One już będą żyły w świecie bez barier i uprzedzeń.
W świecie, w którym każdy ma głos, który jest słyszany.
12
O potrzebie zmian w polskim systemie prawnym w związku z procedurą
ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych - Stanisław Trociuk
Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich
Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych
została podpisana przez Polskę w dniu 30 marca 2007 r. Związanie przez Państwo
Polskie postanowieniami Konwencji nastąpi poprzez jej ratyfikację dokonaną
za zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie. Jednakże proces ratyfikacji Konwencji musi
zostać poprzedzony dostosowaniem polskiego prawa do jej treści, tak, aby zapobiec
ewentualnym kolizjom w tym zakresie. Z mocy bowiem art. 91 ust. 2 Konstytucji RP
umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
W
związku
z
powyższym,
przed
podjęciem
procedury
ratyfikacyjnej
niezbędny jest przegląd polskiego prawodawstwa pod kątem jego zgodności
z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych. Niewątpliwie takie działania
dostosowawcze są niezbędne z uwagi na postanowienia zawarte w art. 12
Konwencji. Przewiduje on, że osoby niepełnosprawne mają prawo do uznania ich
za podmioty prawa, a także że osoby niepełnosprawne mają zdolność prawną
na zasadzie równości z innymi osobami we wszystkich aspektach życia. Ponadto
Konwencja nakłada na Państwo - Stronę obowiązek podjęcia odpowiednich środków
w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do wsparcia, którego mogą
potrzebować przy korzystaniu ze zdolności prawnej.
W istocie w postanowieniach art. 12 Konwencji chodzi nie o zdolność prawną
w
rozumieniu
polskiego
prawa
cywilnego,
lecz
o
zapewnienie
osobom
niepełnosprawnym zdolności do czynności prawnych. Art. 12 Konwencji wprowadza
więc w miejsce modelu zastępczego podejmowania decyzji w imieniu i na rzecz
osoby niepełnosprawnej, w szczególności osoby niepełnosprawnej intelektualnie,
model
wspomaganego
podejmowania
decyzji.
Zakładane
przez
Konwencję
wspomagane podejmowanie decyzji oznacza, że w tym modelu nie następuje
przekazanie praw innym osobom, osoby niepełnosprawne zachowują wszelkie
prawa, a jedynie otrzymują wsparcie w celu realizacji tych praw.
W
rezultacie
wprowadzenie
przewidzianego
Konwencją
modelu
wspomaganego podejmowania decyzji wymaga przede wszystkim rezygnacji
z utrwalonej w polskim prawie instytucji ubezwłasnowolnienia. Wskazać należy,
że obecnie w myśl art. 13 § 1 kodeksu cywilnego (k. c.) osoba, która ukończyła lat
trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby
psychicznej,
niedorozwoju
umysłowego
albo
innego
rodzaju
zaburzeń
psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować
swoim
postępowaniem.
nie uzasadnia
Natomiast
ubezwłasnowolnienia
jeżeli
stan
całkowitego,
osoby
lecz
fizycznej
potrzeba
pełnoletniej
jest
pomoc
do prowadzenia jej spraw, może ona zostać ubezwłasnowolniona częściowo (art. 16
13
§ 1 k. c.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się (por. orzeczenie z dnia
28 sierpnia 1979 r., sygn. akt IV CR 268/79, OSNPG z 1980 r., Nr 6, poz. 29), że sąd
nie ma obowiązku ubezwłasnowolnienia osoby w każdym przypadku ustalenia
wystąpienia przesłanek określonych w art. 13 § 1 i art. 16 § 1 k. c. Po stronie sądu
istnieje
jedynie
możliwość
wydania
tego
rodzaju
orzeczenia
w
zależności
od okoliczności sprawy i względów natury celowościowej. Ponadto przy orzekaniu
ubezwłasnowolnienia całkowitego należy przede wszystkim mieć na względzie
interes osoby, której dotyczy postępowanie o ubezwłasnowolnienie, nie można
natomiast orzekać o ubezwłasnowolnieniu z powołaniem się na interes innych osób
lub instytucji (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1969 r., sygn. akt I CR
132/68, NP. z 1970 r., Nr 1, s. 114).
Nie ulega jednak wątpliwości, iż w szczególności ubezwłasnowolnienie
całkowite
oznacza,
że
to
inne
osoby
kierują
postępowaniem
osoby
ubezwłasnowolnionej, zaś uzewnętrznione przejawy woli tej osoby nie mają
żadnego znaczenia prawnego. A zatem wszystkie istotne decyzje dotyczące
życiowych
losów
tej
osoby
są
kształtowane
całkowicie
niezależnie
od autonomicznych przejawów jej woli. W sferze prawa cywilnego konsekwencją
ubezwłasnowolnienia całkowitego jest to, że czynność prawna dokonana przez
osobę ubezwłasnowolnioną jest nieważna (art. 14 § 1 k. c.). Jeśli jednak osoba taka
zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących
sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania,
chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej
(art. 14 § 2 k. c.).
Skutki ubezwłasnowolnienia rozciągają się również na inne dziedziny prawa.
Przykładowo
zdolność
do
czynności
prawnych
stron
postępowania
administracyjnego ocenia się według przepisów prawa cywilnego. Również zdolność
do czynności prawnych w sprawach podatkowych, co do zasady ocenia się
na podstawie przepisów prawa cywilnego. W sferze praw politycznych, prawa
wyborcze nie przysługują osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym
są ubezwłasnowolnione (art. 62 ust. 2 Konstytucji RP).
Potrzebę zmian dotyczących instytucji ubezwłasnowolnienia zasygnalizował
już Trybunał Konstytucyjny rozpoznając wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich
dotyczący braku legitymacji procesowej osoby ubezwłasnowolnionej do żądania
zmiany lub uchylenia orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu. W uzasadnieniu do wyroku
z dnia 7 marca 2007 r. (sygn. akt K 54/05, OTK z 2007 r., Nr 3/A, poz. 24) Trybunał
Konstytucyjny zwrócił uwagę, że „(…) można rozważyć dokonanie bardziej
kompleksowych zmian w zakresie instytucji ubezwłasnowolnienia w prawie polskim.
W większości państw odchodzi się obecnie od sztywnego ograniczenia praw
i wolności osób chorych psychicznie, upośledzonych lub uzależnionych na rzecz
innych regulacji bardziej elastycznych, dopasowywanych do konkretnych sytuacji
przez sąd orzekający w danej sprawie”.
14
Reasumując, ratyfikacja Konwencji, w tym jej art. 12 wymaga daleko idących
zmian
dotyczących
instytucji
ubezwłasnowolnienia.
Konieczne
jest
bowiem
zastąpienie dotychczasowego zastępczego modelu podejmowania decyzji modelem
wspomaganego podejmowania decyzji. Ten ostatni model musi jednak uwzględniać
także regulacje zabezpieczające przed ewentualnymi nadużyciami, które mogą
wystąpić w procesie udzielania wsparcia osobom niepełnosprawnym. Zgodnie
z art. 12 ust. 4 Konwencji zabezpieczenia mają gwarantować, że środki związane
z korzystaniem przez osoby niepełnosprawne ze zdolności do czynności prawnych
będą respektowały prawa, wolę i preferencje tej osoby, będą wolne od konfliktu
interesów i bezprawnych nacisków, będą proporcjonalne i dostosowane do sytuacji
danej osoby.
W powyższym kontekście należy też zwrócić uwagę na problemy jakie
pojawiają się w związku ze stosowaniem art. 12 § 1 kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego (k. r. o.). Przepis ten stanowi, że nie może zawrzeć małżeństwa
osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak
stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu
przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie,
sąd może zezwolić jej na zawarcie małżeństwa. Posługuje się on terminami „choroba
psychiczna” oraz „niedorozwój umysłowy”, a więc terminami, które przez kręgi
naukowe są obecnie uznawane za nieprecyzyjne i stygmatyzujące. Zamiast terminu
„niedorozwój” czy „upośledzenie umysłowe” obecnie powszechnie stosowany jest
termin „niepełnosprawność intelektualna” i do takiego standardu dostosowane
powinny być przepisy prawa. Jednak co jest jeszcze bardziej istotne w kontekście
powoływanego art. 12 Konwencji oraz art. 23 Konwencji, art. 12 § 1 k. r. o.
pozostaje w kolizji z tymi postanowieniami Konwencji. W świetle Konwencji sama
okoliczność niepełnosprawności intelektualnej nie może bowiem być postrzegana
jako
przeszkoda
w
zawarciu
związku
małżeńskiego
czy
też
przeszkoda
w posiadaniu potomstwa. Stąd też takim osobom powinno służyć prawo zawarcia
małżeństwa podlegające wyłączeniu jedynie wówczas, gdy zachodzi przeszkoda
uniemożliwiająca zawarcie małżeństwa.
W odpowiedzi z dnia 23 września br. przesłanej do Rzecznika Praw
Obywatelskich w sprawie obowiązywania przepisów art. 12 k. r. o. Minister
Sprawiedliwości poinformował, że obecnie rozważane jest skreślenie tego przepisu
i wprowadzenie do k. r. o. nowego przepisu, zgodnie z którym „(…) nie będzie
mogła zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi, które nie
pozwalają tej osobie kierować swoim postępowaniem oraz uświadomić sobie
znaczenia i konsekwencji obowiązków wynikających z zawarcia małżeństwa”.
Kilka uwag należy poświęcić także dostępowi osób niepełnosprawnych
do wymiaru sprawiedliwości. W tym zakresie art. 13 ust. 1 Konwencji nakłada
na Państwa – Strony obowiązek zapewnienia, na zasadzie równości z innymi
osobami, skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w tym poprzez
15
wprowadzenie dostosowań proceduralnych i dostosowań odpowiednich do ich
wieku, w celu efektywnego udziału, bezpośrednio lub pośrednio, zwłaszcza jako
świadków, we wszelkich postępowaniach prawnych, w tym na etapie śledztwa
i innych form postępowania przygotowawczego.
W zakresie procedury karnej polski system prawny w istocie spełnia standardy
konwencyjne. W szczególności z art. 79 § 1 kodeksu postępowania karnego
(k. p. k.) wynika, że w postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli
jest głuchy, niemy, niewidomy lub zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego
poczytalności. Standard obrony obligatoryjnej przewidzianej procedurą karną nie
ma natomiast zastosowania do postępowania sądowego, którego celem jest
przymusowe umieszczenie danej osoby w szpitalu psychiatrycznym. Z art. 48
ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r.
Nr 111, poz. 535 ze zm.) wynika bowiem, że sąd może ustanowić dla osoby, której
postępowanie dotyczy bezpośrednio, adwokata z urzędu, nawet bez złożenia
wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna
do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata w sprawie za potrzebny.
Wskazany przepis pozostawia więc w rękach sądu decyzję o ustanowieniu adwokata
z urzędu. Podejmując tę decyzję sąd kieruje się natomiast własnym uznaniem
co do potrzeby udziału adwokata w postępowaniu dotyczącym przymusowego
umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym. Wydaje się jednak, że także w tym
postępowaniu, dotyczącym przecież wolności osobistej jednostki, adwokat powinien
być ustanawiany z urzędu.
W kontekście art. 13 ust. 1 Konwencji trzeba też zwrócić uwagę, że procedura
karna nie przewiduje ograniczeń, których przyczyną mógłby być stan zdrowia,
w zakresie możności składania zeznań w charakterze świadka. Co do zasady
bowiem każda osoba (a więc także osoba niepełnosprawna) wezwana w charakterze
świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Osoby niepełnosprawne mają
zatem
możliwość
efektywnego
uczestniczenia
w
postępowaniach
karnych
w charakterze świadków. Jednakże – na co wskazują doświadczenia Rzecznika Praw
Obywatelskich
–
efektywne
uczestnictwo
w
charakterze
świadków
osobom
niepełnosprawnym mogą utrudniać chociażby wciąż istniejące w budynkach
sądowych bariery architektoniczne.
W
zakresie
procedury
cywilnej
poszerzenie
dostępu
do
wymiaru
sprawiedliwości osób ubezwłasnowolnionych nastąpiło zaś w wyniku wspominanego
powyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W efekcie tego wyroku osoby
ubezwłasnowolnione uzyskały uprawnienie do samodzielnego zgłoszenia wniosku
o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia.
Przepisy procedury cywilnej nie wiążą zaś możności bycia świadkiem z tym,
czy osoba zeznająca w tym charakterze jest osobą niepełnosprawną. Niemożność
bycia świadkiem odnoszona do wszystkich osób fizycznych została powiązana przez
prawodawcę
z
niezdolnością
do
spostrzegania
16
lub
komunikowania
swoich
spostrzeżeń (art. 259 pkt 1 k. p. c.). W świetle obowiązujących przepisów sąd musi
samodzielnie dokonać oceny, czy dana osoba posiada zdolność do bycia świadkiem.
W tym kontekście, mając na uwadze postanowienia art. 13 Konwencji należałoby
rozważyć, czy ocena sądu dotycząca możliwości przesłuchania danej osoby
w charakterze świadka nie powinna być podejmowania przy udziale profesjonalistów
wzorem rozwiązania zawartego w procedurze karnej. Przepisy tej procedury
(art. 192 § 2 k. p. k.) przewidują, że jeżeli istnieje wątpliwość co do zdolności
postrzegania lub odtwarzania przez świadka spostrzeżeń, sąd lub prokurator może
zarządzić przesłuchanie z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa.
Przedstawione uwagi, które nie mają charakteru wyczerpującego, wskazują na
to,
iż
ratyfikacja
Konwencji
Narodów
Zjednoczonych
niepełnosprawnych wymaga uprzedniego wprowadzenia
prawnych szeregu istotnych zmian.
17
o
prawach
osób
w polskim systemie
Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce w opinii organizacji
pozarządowych – potrzeba narodowej strategii - Krystyna Mrugalska
Wiceprzewodnicząca Zarządu Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych
Przyjęta w 2006 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Konwencja Narodów
Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych ma, według zapowiedzi Rządu,
niedługo zostać ratyfikowana przez Polskę.
Dla upowszechnienia i wdrażania zasad Konwencji w Europie przełomowe
znaczenie miał rok ubiegły. W listopadzie 2010 r. ogłoszona została Europejska
strategia w sprawie niepełnosprawności 2010 – 2020,
zaś w grudniu Konwencja
została ratyfikowana prze Unię Europejską. Przez minione 5 lat polskie organizacje
pozarządowe
osób
niepełnosprawnych
i
działające
na
rzecz
osób
niepełnosprawnych usilnie zabiegały o ratyfikację Konwencji wraz z Protokołem
Fakultatywnym.
Ich starania aktywnie wspierał Rzecznik Praw Obywatelskich.
O ratyfikację upominały się media. Organizacje pozarządowe jednocześnie same
przyswajały idee Konwencji, upowszechniały je, a gdzie to było możliwe podejmowały próby ich realizacji. Dlatego można powiedzieć, że pomimo braku
wcześniejszej ratyfikacji, dokument ten jednak już od kilku lat wpływa na sytuację
osób niepełnosprawnych i na działania podejmowane przez polskie władze.
Organizacje pozarządowe zapoznając się z zawartymi w Konwencji ideami,
zasadami
i standardami
nowoczesnej
polityki
społecznej
na
rzecz
osób
niepełnosprawnych stopniowo, pod jej wpływem, przyjmują nowy sposób myślenia
o swej misji i funkcjonowaniu.
Swą
misję
nie
tak
dawno
jeszcze
formułowały
bardziej
tradycyjnie,
jako niesienie pomocy osobom niepełnosprawnym. Dziś coraz częściej postrzegają
ją, jako zadanie aktywnego
wspierania osób niepełnosprawnych w procesach
inkluzji oraz zwiększaniu ich równoprawnego udziału w życiu społecznym,
w dążeniu osób niepełnosprawnych do niezależnego i samodzielnego życia.
Podkreślić trzeba także, że to w dużej mierze dzięki upowszechnianiu idei
zawartych w Konwencji oraz w dokumentach Unii Europejskiej, polskie organizacje
pozarządowe szybko nabywają w ostatnich latach świadomości swej partnerskiej
i podmiotowej roli w kreowaniu ogólnokrajowej i lokalnej polityki publicznej,
w stanowieniu prawa dotyczącego osób niepełnosprawnych oraz w codziennej walce
o rozwiązywanie ich życiowych problemów.
Konwencja jest dokumentem coraz bardziej znanym polskiej administracji
publicznej. Wedle naszej oceny, jest lepiej znana administracji rządowej, znacznie
mniej zaś samorządowej.
Dla sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce ważne znaczenie ma fakt,
że to między innymi dzięki zawartym w Konwencji ideom, zasadom i standardom
18
władze i administracja rządowa zaczęły w ostatnich latach coraz poważniej
traktować kwestie równości i niedyskryminacji oraz dostrzegać występujące
w środowisku bariery dla integracji oraz uczestnictwa osób niepełnosprawnych
w życiu politycznym, publicznym, zawodowym i społecznym. Przyznać trzeba,
że w ostatnich latach władza publiczna i administracja rządowa również zaczyna
zauważać
i
analizować
Spektakularnym
dowodem
różnorodność
występowania
problematyki
takiej
tendencji
niepełnosprawności.
są
zmiany
prawa
wyborczego w bieżącym roku, które poszerzyły możliwości uczestnictwa osób
niepełnosprawnych
w
akcie
wyborczym.
Z
nowych
możliwości
osoby
niepełnosprawne skorzystały już w trakcie tegorocznych wyborów parlamentarnych.
W przeprowadzeniu zmian, o których mowa, duże znaczenie miała determinacja
i konsekwentna aktywność zarówno władzy, jak i organizacji pozarządowych;
zaś inspiracją - dla działań władzy publicznej, jak i społeczeństwa obywatelskiego idee i zasady zawarte w Artykule 29 Konwencji.
W
bieżącym
roku
ważnym
wydarzeniem
dla
środowiska
osób
niepełnosprawnych w Polsce było przyjęcie ustawy o języku migowym, w której
Polski Język Migowy zdefiniowano jako język naturalny.
Ustawa stworzyła nowe możliwości m.in. w zakresie kontaktowania się
obywateli głuchych i głuchoniewidomych z administracją publiczną. W urzędach
osoby te uzyskały prawo do usługi tłumacza języka migowego. Niezależnie
od dostrzeganych jeszcze przez osoby niepełnosprawne braków, nowa ustawa
to ważny krok w kierunku poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych słuchowo
w kontekście artykułu 21 punkt b Konwencji.
Doniosłe znaczenie mają nowe rozwiązania przyjęte w ustawie o rencie
socjalnej, dzięki którym od 1 stycznia 2012 r. pracująca i otrzymująca rentę socjalną
osoba niepełnosprawna
będzie mogła zarobić kwotę równą siedemdziesięciu
procentom średniego wynagrodzenia krajowego. Dotychczas limit ten wynosił
zaledwie trzydzieści procent. Do szczególnie ważnych dla osób niepełnosprawnych
rozwiązań legislacyjnych należą ponadto zmiany kilku ustaw: o służbie cywilnej,
o pracownikach samorządowych; o pracownikach urzędów państwowych oraz
o finansach publicznych, tworzące bardziej sprzyjające warunki do zatrudniania
osób niepełnosprawnych w jednostkach publicznych.
Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych jest,
niestety, niedostatecznie znana władzy i
administracji samorządowej, zwłaszcza
administracji szczebla powiatowego i gminnego.
W
zbyt
małym
ogólnokrajowych
pozarządowe
stopniu
organizacji
osób
znają
Konwencję
pozarządowych
niepełnosprawnych
i
oraz
także
małe
działające
terenowe
lokalne
na
ogniwa
organizacje
rzecz
osób
niepełnosprawnych. Tymczasem sposób i jakość funkcjonowania właśnie tych
19
szczebli życia społecznego ma zasadniczy wpływ na warunki i jakość codziennego
życia osób niepełnosprawnych w Polsce, zwłaszcza nadal marginalizowanych
i dyskryminowanych osób umiarkowanie i znacznie niepełnosprawnych. Dlatego
upowszechnienie znajomości Konwencji wśród lokalnych ogniw administracji
publicznej jest dzisiaj zagadnieniem pierwszorzędnej wagi. Z uwagi na wymóg
podnoszenia jakości życia codziennego osób niepełnosprawnych pilnym zadaniem
jest także uzyskanie zrozumienia i umiejętności posługiwania się Konwencją przez
lokalne ogniwa organizacji osób niepełnosprawnych.
Ważna jest
zmiana podejścia do podnoszenia świadomości społecznej
dotyczącej problematyki osób niepełnosprawnych.
W ostatnich latach przeprowadzono szereg kosztownych dużych kampanii
wizerunkowych. Nie przyniosły one znaczących rezultatów. Dzisiaj o wiele bardziej
pożyteczne wydają się być akcje wyjaśniające prawa osób niepełnosprawnych
prowadzone na poziomie lokalnym w konkretnych środowiskach. Między innymi
wśród
pracowników pomocy społecznej, edukacji i
służby zdrowia;
wśród
pracowników aparatu sprawiedliwości; wśród pracodawców dużych i średnich
przedsiębiorstw oraz bankowców; w środowisku związków zawodowych; wśród
producentów i usługodawców, ubezpieczycieli i inwestorów; wśród pracowników
handlu i przedsiębiorstw transportowych; wśród rodzin i w środowiskach pracy osób
niepełnosprawnych. Takie konkretnie adresowane akcje informacyjne o potrzebach
i prawach, możliwościach i dokonaniach osób niepełnosprawnych w związku
z prowadzoną przez dane środowisko działalnością zdają się mieć na obecnym
etapie
o
wiele
większe
znaczenie
aniżeli
duże,
ogólnokrajowe
kampanie
promocyjne.
Nie może także umknąć naszej uwadze doniosłe zagadnienie przebudowy
świadomości samych osób niepełnosprawnych oraz ich opiekunów.
Zagadnienie to rozpatrywać trzeba w dwóch kontekstach. Po pierwsze –
musimy
podejmować
starania
by
zagwarantować
zapoznanie
osób
niepełnosprawnych z przysługującymi im prawami. Jednocześnie nie sposób nie
zauważyć, że w Polsce nadal mamy do czynienia z dość powszechną świadomością
niepełnosprawnych oraz ich opiekunów ukształtowaną przez zinstytucjonalizowany
system opieki. Cechami tej świadomości są: bierność, postawy roszczeniowe,
automarginalizacja i inne mentalne przesłanki społecznego wykluczenia. Wielu
niepełnosprawnych
dojrzeć
musi
do
samodzielnego,
pełnoprawnego
i podmiotowego życia nacechowanego odpowiedzialnością także za społeczności
w życiu których uczestniczą, a ich środowiska do wspierania, a nie czystej opieki.
Trzeba im w tym pomóc. To problem, w rozwiązanie którego z „odnowionym
zaangażowaniem” włączyć się muszą organizacje pozarządowe.
20
Konwencja precyzując zasady i
standardy
zapewniające stosowanie praw
człowieka wobec osób niepełnosprawnych, określiła jednocześnie podstawowe
reguły
ładu społecznego, których przestrzeganie
jest koniecznym warunkiem
urzeczywistnienia zaleceń Konwencji.
W kreowaniu nowej rzeczywistości wiodącą rolę może odegrać tylko Państwo.
Powodzenie
wprowadzenia
Konwencji
w
życie
zależeć
będzie
od
tego,
jak zdefiniowana zostanie rola Państwa i związane z nią zadania, jak będzie ona
wypełniana. A także jak ukształtują się relacje władzy publicznej i administracji
z interesariuszami, kreującymi ważne dla życia osób niepełnosprawnych wymiary
społecznego życia i funkcjonowania.
Przede wszystkim trzeba
podkreślić, że władza i administracja publiczna
dysponujące szerokim instrumentarium oddziaływania, nie są w stanie samodzielnie
wdrożyć zaleceń zawartych w Konwencji.
Jedynie poprzez zgodne i partnerskie współdziałanie wszystkich podmiotów
tworzących
przestrzeń
publiczną,
wpływających
na
obowiązujące
przepisy
i procedury oraz zwyczaje i praktyki, możliwe jest zrealizowanie wizji społeczeństwa
otwartego
i
przyjaznego
osobom
niepełnosprawnym.
Dlatego
rola
władzy
i administracji publicznej powinna polegać głównie na sprawnej koordynacji
i ułatwianiu procesów decyzyjnych z udziałem wszystkich ważnych interesariuszy.
To właśnie takie podejście sugeruje Konwencja. Dziś mamy pewne powody
do niepokoju. Nierzadko obserwujemy, że organizacje pozarządowe współpracując
z
administracją
publiczną
spotykają
się,
niestety,
z
próbami
narzucania
im priorytetów, standardów i zadań oraz stanowiska urzędniczo – biurokratycznego.
Z pewnością nie jest to dobra droga do rzeczywistego partnerstwa i efektywnego,
zgodnego
z
wyborami
osoby
niepełnosprawnej,
rozwiązywania
społecznych
problemów niepełnosprawności. Nie na tym polega subsydiarność.
Konwencja
zawiera
szeroki
zakres
zadań,
których
realizacja
ma urzeczywistniać w praktyce prawa człowieka.
Konwencja przywiązuje wielką wagę do praktycznych efektów realizacji praw
i zasad w życiu osób niepełnosprawnych. Do najważniejszych zaliczyć trzeba
jak najszybsze dostosowanie polskiego prawa do zapisów Konwencji. To obowiązek
wynikający z artykułu 4. Polskie prawo w wielu obszarach trzeba poprawić,
bo obecnie jest przestarzałe lub niepełne. Jest też wiele ważnych kwestii prawnie
nieuregulowanych. Bywa i tak, że dobre przepisy są nieprawidłowo wykonywane
lub istniejące w przepisach sprzeczności niweczą możliwość skutecznego z nich
skorzystania. Już trzy lata temu, w grudniu 2008 roku, Polskie Forum Osób
Niepełnosprawnych oraz Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego wraz z gronem
ekspertów, w
tym
ekspertów
niepełnosprawnych, przygotowały opracowanie
identyfikujące obszary niezbędnych dostosowań polskiego prawa do Konwencji.
21
Opracowanie to zatytułowane Polska droga do Konwencji o prawach osób
niepełnosprawnych ONZ zawiera, oprócz wskazanych złych rozwiązań prawnych,
34 propozycje nowych – poprawnych zapisów.
W
Polsce
musimy
wyeliminować
prawną
dyskryminację
osób
niepełnosprawnych. Oto kilka przykładów.
Artykuły
5
i
12
Konwencji
potwierdzają
stosowanie
wobec
osób
niepełnosprawnych zasady równości wszystkich wobec prawa, jak również zakazu
dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność w każdej dziedzinie życia. Zarówno
Konwencja, jak i Konstytucja RP nie wprowadzają żadnych odstępstw od tej zasady.
Tymczasem w polskim ustawodawstwie występuje wiele od niej odstępstw. Szereg
dyskryminujących
zezwalających
zapisów
na
znajdujemy
ograniczenie
z niepełnosprawnością
w
Kodeksie
zdolności
intelektualną
oraz
do
cywilnym,
czynności
osób
chorych
na
przykład
prawnych
osób
psychicznie.
Fakt
pozbawienia zdolności do czynności prawnych pociąga za sobą dyskryminację
ubezwłasnowolnionych na polu innych dziedzin prawa. Obowiązujące obecnie
regulacje umożliwiają całkowite ubezwłasnowolnienie osoby z niepełnosprawnością
intelektualną, czyli pozbawienie jej prawa do decydowania w swoich sprawach oraz
przeniesienie go na wyznaczoną osobę opiekuna (model zastępczego podejmowania
decyzji). Tymczasem przypomnijmy - artykuł 12 Konwencji w sposób zdecydowany
stanowi,
że
do czynności
osoby
niepełnosprawne
prawnych
na
równi
z
powinny
innymi
móc
korzystać
obywatelami.
ze
zdolności
Dlatego
również
w przypadku osób niepełnosprawnych instytucja ubezwłasnowolnienia musi zostać
zastąpiona instytucją wspomaganego podejmowania decyzji.
W artykule 12 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego znajduje się zapis „nie
może
zawrzeć
małżeństwa
osoba
dotknięta
chorobą
psychiczna
albo
niedorozwojem umysłowym”. Zasada ta głęboko dyskryminuje osoby, których
dotyczy. Niezbędne są zmiany.
Ideą przewodnią Konwencji jest wolność człowieka, który z powodu
uszkodzenia organizmu i spowodowanych tym ograniczeń aktywności nie może być
zniewolony i pozbawiony możliwości wyborów, a przez to wpływu na swoje życie.
Ma on prawo korzystać z tego samego co jest dostępne wszystkim innym
obywatelom. W realizacji tego prawa wielkie znaczenie ma artykuł 19, który
konkretyzuje
ideę
wolności
w
odniesieniu
do
warunków
niepełnosprawnej wprowadzając zasadę jej samodzielnego życia w
życia
osoby
środowisku
lokalnym. Po pierwsze postuluje się w tym artykule, by osoby niepełnosprawne miały
szanse wyboru miejsca zamieszkania na równych zasadach z innymi obywatelami
oraz wyboru gdzie i z kim będą mieszkać, jak również nie będą zobligowane
do mieszkania w określonych warunkach. Nie posiadamy obecnie w Polsce
warunków prawnych pozwalających na zrealizowanie tego postulatu. To obszar,
22
który wymaga nowych regulacji prawnych, pozwalających na rozwijanie systemu
tzw. mieszkalnictwa chronionego i wspomaganego. Jednocześnie powinniśmy
stworzyć prawne warunki dla stopniowego odchodzenia od
przestarzałej w XXI
wieku formy, jaką są domy pomocy społecznej.
Artykuł 19 Konwencji stanowi także, by osoby niepełnosprawne miały dostęp
do
szerokiego
zakresu
usług
wspierających
ich
samodzielne,
niezależne
funkcjonowanie w środowisku domowym, lokalnym i w innych, w tym do
indywidualnego wspierania i włączenia do życia w społeczności.
Zrealizowanie tego postulatu wymagać będzie wielkiej pracy. Nie będziemy
w stanie go realizować bez systemowej przebudowy polityki społecznej, w tym
zasad jej finansowania. Dzisiaj wsparcie oferowane osobom niepełnosprawnym
na poziomie lokalnym nie pozwala im na planowanie i prowadzenia niezależnego
życia. Obowiązujące rozwiązania systemowe
odpowiednich
możliwości
nie dają społecznościom lokalnym
dostosowywania
architektonicznej,
technicznej,
transportowej i komunikacyjnej infrastruktury do potrzeb ich niepełnosprawnych
mieszkańców.
Rozwiązania systemowe tylko w bardzo ograniczonym stopniu wspierają
opiekunów
rodzin
i
nie
uwzględniają
pomocy
świadczonej
przez
osoby
niespokrewnione w ramach wolontariatu. Brakuje kompleksowego, zróżnicowanego
i zindywidualizowanego podejścia do osób niepełnosprawnych. W istniejących
uwarunkowaniach,
obowiązki,
które
wykonywać
trzeba
w
przypadku
osób
wymagających stałego wsparcia często przekraczają fizyczne i finansowe możliwości
opiekunów. W tych warunkach zamknięte placówki opieki stają się dla rodzin
jedynym - podkreślmy bardzo kosztownym dla Państwa - rozwiązaniem.
Dla życia osoby niepełnosprawnej w społeczności lokalnej ważne znaczenie
ma pomoc asystenta osobistego. W Polsce mamy regulacje określające „zawód
asystenta osoby niepełnosprawnej”. Jednak sposób finansowania ich zatrudnienia
powoduje, że ta forma wsparcia osób niepełnosprawnych nie może być powszechnie
stosowana.
Podsumowując, można powiedzieć, że istniejący dzisiaj instytucjonalny
system wsparcia na poziomie lokalnym nie jest spójny i kompletny. Nie uwzględnia
zróżnicowanych potrzeb osób niepełnosprawnych, uzależnionych od rodzaju
i stopnia
Ukierunkowany
jest
na
zaspokajanie
tylko
podstawowych potrzeb życiowych i nie jest zdolny do rozwiązywania problemów
wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych. Szczególnie pilnym zadaniem
jest
zdefiniowanie
i
wprowadzenie
do
systemu
prawnego
pakietu
wspierających aktywność indywidualną, w tym codzienne życie w integracji.
23
usług
Potrzebujemy nowej ustawy o osobach niepełnosprawnych, o ich szansach
indywidualnych i miejscu w społeczeństwie.
Potrzebujemy
także
dojrzałego,
przygotowanego
wspólnie
przez
administrację publiczną, organizacje pozarządowe osób niepełnosprawnych oraz
ekspertów, dokumentu strategicznego, który określi wizję i
wskaże w jakich
obszarach chcemy dokonać zmian oraz jakie działania prowadzące do realizacji
Konwencji
Narodów
Zjednoczonych
oraz
Europejskiej
strategii
w
sprawie
niepełnosprawności, będą realizowane i w jaki sposób.
Wspomniany
dokument
strategiczny
jest
niezbędnie
potrzebny
dla
koordynacji programów i działań podejmowanych wobec osób niepełnosprawnych,
dla zapewnienia spójności polityki oraz jako podstawa umożliwiająca uzyskiwanie
efektu synergicznego podejmowanych przedsięwzięć. Brak takiego dokumentu
to jedna z najważniejszych przyczyn słabości polityki Państwa w obszarze
niepełnosprawności, a w efekcie rozpraszania sił i dostępnych środków.
Nowa
ustawa
powinna
stać
się
instrumentem
nowoczesnej
polityki
społeczno-gospodarczej na rzecz osób niepełnosprawnych w Polsce.
Jesteśmy przekonani, że nadszedł czas, by ten obszar polityki publicznej
uzyskał wyraźną odrębność. Polityka na rzecz osób niepełnosprawnych powinna
uzyskać swoje odrębne dokumenty programowe oraz wydzielone mechanizmy
wdrożeniowe w administracji publicznej. Dalsze utrzymywanie problematyki osób
niepełnosprawnych
w ramach ogólnej polityki społecznej stanowi
dzisiaj jedną
z najpoważniejszych przeszkód w skutecznym rozwiązywaniu przez Państwo
problemów niepełnosprawności. Pozostawienie takiego stanu będzie poważną
przeszkodą w efektywnym wdrażaniu założeń Konwencji Narodów Zjednoczonych
i Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności.
Jaka
więc
powinna
być
nowoczesna
polityka
na
rzecz
osób
niepełnosprawnych i czym się charakteryzować?
Po pierwsze – powinna być traktowana jako element polityki społecznogospodarczej. Niepełnosprawni w Polsce stanowią duży potencjał ekonomiczny,
który dzisiaj wykorzystywany jest tylko w niewielkim stopniu. Obowiązujące obecnie
rozwiązania w zakresie społeczno-zawodowej rehabilitacji i zatrudniania osób
niepełnosprawnych
uruchomienia
niosą
kosztowne,
ekonomicznego
ale
potencjału
wielce
ograniczone
tkwiącego
w
możliwości
środowisku
osób
niepełnosprawnych. Chodzi zwłaszcza o osoby z umiarkowanym i znacznym
stopniem niepełnosprawności.
Po drugie – nowoczesna polityka na rzecz osób niepełnosprawnych powinna
zdecydowanie postrzegać ich sytuację w kontekście społeczno-obywatelskim,
w odróżnieniu od utrwalonego paradygmatu medyczno-opiekuńczego. Wiąże się
z tym
zobowiązanie
do
przebudowy
instytucjonalnej
24
struktury
rehabilitacji,
aktywizacji
społeczno-zawodowej
niepełnosprawnych
w
życiu
oraz
społecznym.
wspierania
Wiąże
się
uczestnictwa
z
tym
osób
równocześnie
zobowiązanie do umożliwiania pełnego i efektywnego uczestnictwa w życiu
publicznym i politycznym na równych zasadach z innymi obywatelami.
Po
trzecie
–
polityka
na
rzecz
osób
niepełnosprawnych
powinna
charakteryzować się spójnością. Osiągnięcie stanu samodzielnego funkcjonowania
i uczestniczenia w życiu społecznym przez osoby niepełnosprawne jest możliwe.
Ale
warunkiem
jest
jednoczesne
uwzględnianie
w
indywidualnym
procesie
społecznego integrowania tych osób - zagadnień rozwoju osobowego, zwiększania
możliwości funkcjonowania oraz zaspokajania ich potrzeby różnorodnego wsparcia,
na przykład takiego jak asystent osobisty czy sprzęt techniczny. Prowadzone dzisiaj
działania
integracyjne
mają
charakter
fragmentaryczny.
Brakuje
działań
kompleksowych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb oraz ich ciągłości.
Po czwarte – w nowoczesnej polityce na rzecz osób niepełnosprawnych
stosowane być powinno tzw. podejście dwutorowe. Podejście to oznacza, że polityka
na rzecz osób niepełnosprawnych
nie może być traktowana wyłącznie jako
odpowiedzialność jednego ministerstwa, bowiem wszystkie resorty powinny być
odpowiedzialne za uwzględnianie w ich działaniach praw osób niepełnosprawnych.
Problemy niepełnosprawności muszą być włączane we wszystkie dziedziny polityki
publicznej. Nie wyklucza to jednak potrzeby równoległego prowadzenia specjalnej
polityki na rzecz osób niepełnosprawnych.
Po piąte - nowoczesna polityka na rzecz osób niepełnosprawnych musi mieć
odrębne mechanizmy wdrożeniowe w ramach administracji publicznej. Rozwiązanie
dziś
obowiązujące,
gdy
w
środowisku
lokalnym
problemami
osób
niepełnosprawnych zajmuje się gminny ośrodek pomocy społecznej oraz powiatowe
centrum pomocy rodzinie, redukuje politykę na rzecz osób niepełnosprawnych
do udzielania pomocy społecznej. W realiach powiatów i gmin problemy osób
niepełnosprawnych traktowane są drugoplanowo, zaś same osoby niepełnosprawne
jako wymagające opieki i pomocy socjalnej a nie aktywnej integracji. Brakowi
wydzielonych struktur i procedur towarzyszy brak wiedzy i doświadczenia
potrzebnego
do
niepełnosprawności
skutecznego
wspierania
w procesach
służących
osób
ich
o
różnych
integrowaniu
i
rodzajach
partycypacji
społecznej.
Po szóste – szczególnie ważnym elementem nowoczesnej polityki wobec
osób
niepełnosprawnych
pozarządowych
w jej
jest
jasno
realizacji.
określona
Organizacje
partnerska
osób
rola
organizacji
niepełnosprawnych
mają
do spełnienia ważną rolę w prowadzeniu nowoczesnej polityki publicznej wobec
niepełnosprawności. Polega ona
na udziale w określaniu potrzeb i priorytetów,
na uczestnictwie w planowaniu, wdrażaniu i ewaluacji służb, usług i działań
dotyczących życia osób niepełnosprawnych. Organizacje osób niepełnosprawnych
stwarzają
swoim
członkom
możliwości
25
rozwijania
umiejętności
w różnych
dziedzinach oraz zapewniają wzajemne wsparcie i wymianę informacji. Przyczyniają
się
tym
samym
do
podnoszenia
poziomu
świadomości
społeczeństwa
i propagowania zmian. Wypełnianie przez organizacje roli doradczej powinno mieć
charakter trwałego rozwiązania systemowego po to, aby rozwijać i pogłębiać
wymianę poglądów i informacji pomiędzy władzą i administracją publiczną
organizacjami.
Jak
jak i z doświadczeń
to
wynika
zarówno
międzynarodowych
z
naszych
zapewnienie
polskich
właściwej
oraz
doświadczeń,
pozycji
i
roli
organizacji pozarządowych osób niepełnosprawnych wymaga stałego wsparcia
ekonomicznego dla ich funkcjonowania. Rozwiązanie takie powinno uzyskać
gwarancje ustawowe.
26
Udział środowisk osób niepełnosprawnych w wykorzystaniu środków
z komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w Polsce
- Joanna Wojtyńska
1. Wstęp
Środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) mają duże
znaczenie dla poprawy społecznego położenia osób niepełnosprawnych w Polsce.
Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych (PFON) od 2009 roku realizuje akcję
monitoringu społecznego, której celem jest zbieranie oraz analizowanie ilościowych
i jakościowych informacji dotyczących wykorzystywania środków EFS dla potrzeb
środowisk
osób
niepełnosprawnych.
Poza
działaniami
monitoringowymi
prowadzonymi przez Zespół Ewaluacji i Monitoringu PFON, akcja obejmuje także
prowadzenie kampanii
informacyjno-promocyjnej adresowanej do
wszystkich
instytucji odpowiedzialnych za wykorzystanie środków unijnych, aby podejmowały
one niezbędne decyzje i przedsięwzięcia zwiększające stopień wykorzystania
środków
unijnych
na
projekty
służące
integracji
i
aktywizacji
osób
niepełnosprawnych. Akcja monitoringowa prowadzona jest przez Polskie Forum
Osób Niepełnosprawnych od 2009 roku, ale dotyczy wykorzystania środków
unijnych
od
2007
roku.
Dotychczas
PFON
rozpowszechnił
6
raportów
monitoringowych. Stopień i sposób wykorzystania tych środków prezentowany jest
w niniejszym opracowaniu na podstawie danych dotyczących lat 2007 – 2010.
Celem prowadzonej akcji jest obserwacja, jak dla potrzeb środowisk osób
niepełnosprawnych w regionach wykorzystywane są środki publiczne, które
są dostępne w ramach tzw. komponentu regionalnego Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki (PO KL), w ramach Priorytetu VI „Rynek pracy otwarty dla wszystkich”
I Priorytetu VII „Promocja integracji społecznej”. W ramach tych Priorytetów
udostępniona została główna pula środków z Europejskiego Funduszu Społecznego
przeznaczonych na integrację i aktywizację osób niepełnosprawnych.
Prowadzona
akcja monitoringu jako
podstawowe źródło wykorzystuje
dokumentację zamieszczaną na stronach internetowych regionalnych Instytucji
Wdrażających:
•
listy rankingowe – obejmujące wszystkie projekty rozpatrywane przez
Komisje Oceny Projektów,
27
•
listy podpisanych umów lub bazy realizowanych projektów
oraz listę beneficjentów programu publikowaną na portalu PO KL.
W ramach PO KL prowadzone są następujące Działania i Poddziałania VI i VII
Priorytetu, z których pozyskiwane są środki na realizację projektów poświęconych
integracji i aktywizacji osób niepełnosprawnych:
DZIAŁANIE
TRYB KONKURSOWY
TRYB SYSTEMOWY
PRIORYTET VI
6.1 Poprawa dostępu do
Poddziałanie 6.1.1
zatrudnienia oraz
Wsparcie osób
wspieranie aktywności
pozostających bez
zawodowej w regionie
zatrudnienia na
regionalnym rynku pracy
– projekty konkursowe
PRORYTET VII
7.1 Rozwój i
Poddziałanie 7.1.1
upowszechnienie
Rozwój i
aktywnej integracji
upowszechnianie
aktywnej integracji przez
ośrodki pomocy
społecznej – projekty
systemowe
Poddziałanie 7.1.2
Rozwój i
upowszechnianie
aktywnej integracji przez
powiatowe centra
pomocy rodzinie –
projekty systemowe
7.2 Przeciwdziałanie
Poddziałanie 7.2.1
wykluczeniu i
Aktywizacja zawodowa i
wzmocnienie sektora
społeczna osób
ekonomii społecznej
zagrożonych
wykluczeniem
społecznym – projekty
konkursowe
28
2. Dostęp osób niepełnosprawnych do środków PO KL w trybie konkursowym
Poddziałania 6.1.1 oraz 7.2.1 mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia
możliwości pozyskiwania funduszy strukturalnych na projekty przez organizacje
pozarządowe działające w skali regionalno-lokalnej na rzecz integracji społecznej
i zawodowej osób niepełnosprawnych.
Budżet Poddziałań 6.1.1 oraz 7.2.1 wynosi łącznie 2 508 394 tys. złotych
(tj. 600 453 309 Euro - przeliczenie wg kursu: 1 EUR = 4,1775 PLN). Stan wdrożenia
przedstawia poniższa tabela:
Stan na dzień
Liczba
Wartość
Wykorzystanie
przyjętych
przyjętych
budżetu
projektów
projektów
31.12.2009
1603
1 100 098 tys. zł
43,85%
31.12.2010
2318
1 595 587 tys. zł
63,61%
Łączny budżet tych Poddziałań wynosi 2 i pół miliarda złotych. Według
zebranych przez PFON danych, do końca 2009 r. w wyniku konkursów ogłoszonych
w latach 2007 – 2009 przyjęto do realizacji 1603 projekty o łącznej wartości
1 miliard 100 milionów, co stanowiło prawie 44% całego budżetu. Natomiast stan
wykorzystania budżetu na koniec grudnia 2010 roku wyniósł ponad 63%, co stanowi
1 miliard 595 milionów, a liczba projektów wzrosła do 2318.
Podsumowując
dane zawarte
w powyższej
tabeli
można powiedzieć,
że w ciągu 4 lat wdrażania PO KL w Poddziałaniach „konkursowych” poświęconych
kształtowaniu integracji społecznej oraz eliminacji zjawisk wykluczenia społecznego
wydatkowano prawie 2/3 dostępnych środków. Ile z nich trafiło do osób
niepełnosprawnych? Informację na ten temat przedstawia poniższa tabela:
29
Projekty dotyczące integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych
w Poddziałaniach 6.1.1 oraz 7.2.1
Stan na dzień
Liczba
Udział w
Wartość przyjętych
Udział w
przyjętych
ogólnej
projektów dot.
ogólnej
projektów
liczbie
osób
wartości
dot. ON
przyjętych
niepełnosprawnych
przyjętych
projektów w
projektów w
ramach
ramach
6.1.1 oraz
6.1.1 oraz
7.2.1
7.2.1
31.08.2009
114
9,95%
61 711 tys. zł
7,71%
31.12.2009
210
13,10%
129 975 tys. zł
11,81%
31.08.2010
255
12,72%
174 096 tys. zł
12,81%
31.12.2010
346
14,93%
240 410 tys. zł
15,07%
W wyniku konkursów ogłoszonych w latach 2007 – 2010 wyłoniono
do realizacji 346 projektów dotyczących integracji społeczno-zawodowej osób
niepełnosprawnych, na łączną kwotę 240 mln zł. Z tabeli wynika, że w 2010 roku
zarysowała się lekka tendencja wzrostowa zarówno w liczbie uruchamianych
projektów dotyczących integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych,
jak i w zakresie wartości projektów dotyczących osób niepełnosprawnych w ogólnej
kwocie zakontraktowanych środków. Niemniej skala środków, które trafiły do osób
niepełnosprawnych jest mniejsza niż w poprzednim okresie programowania.
Do 31 grudnia 2010 roku przeznaczono bowiem na projekty konkursowe dotyczące
integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych 57,5
mln EUR, czyli
średnio 14,4 mln EUR rocznie. Dla porównania, w okresie 2004 – 2006, czyli w ciągu
3 lat, w ramach trybu konkursowego Działania 1.4 SPO RZL wydatkowano 60 mln
EUR , czyli średnio 20 mln EUR rocznie.
Zbierane dane monitoringowe ukazują głębokie regionalne zróżnicowania
w dostępie środowisk osób niepełnosprawnych do środków unijnych. W analizie
tego zagadnienia PFON wykorzystywał tzw. wskaźnik dostępu do środków PO KL.
Wskaźnik dostępu to udział środków zakontraktowanych na wdrożenie projektów
dotyczących integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych w całej
30
kwocie zakontraktowanej na wszystkie projekty skierowane do realizacji w ramach
analizowanych Poddziałań.
Województwo
Środki finansowe (w zł)
Wskaźnik
dostępu do
Zakontraktowane
Zakontraktowane
środków PO KL
w ramach
na projekty dot. ON
w ramach
Poddziałań 6.1.1
w ramach 6.1.1
Poddziałań
oraz 7.2.1.
oraz 7.2.1.
6.1.1 oraz
7.2.1
Polska ogółem
1 595 587 153,42
240 410 081,26
15,07%
Małopolskie
82 578 659,90
23 804 511,27
28,83%
Opolskie
35 968 819,24
8 323 108,50
23,14%
Dolnośląskie
100 400 200,00
10 145 558,94
10,11%
Lubelskie
140 448 361,46
11 723 160,30
8,35%
W przypadku łącznie analizowanych Poddziałań 6.1.1 oraz 7.2.1. wskaźnik,
który dla całego kraju wynosił 15,07%, w województwie małopolskim osiągnął
28,83%, natomiast w województwie lubelskim tylko 8,35%.
3. Dostęp osób niepełnosprawnych do środków PO KL w trybie systemowym
Poddziałania 7.1.1 oraz 7.1.2 stworzyły ramy dla aktywności instytucji
samorządu terytorialnego w dziedzinie rozwoju aktywnej integracji, w tym integracji
społeczno- zawodowej osób niepełnosprawnych.
Budżet Poddziałań 7.1.1 oraz 7.1.2 wynosi łącznie 3 921 552 tys. złotych
(tj. 938 731 709 Euro - przeliczenie wg kursu: 1 EUR = 4,1775 PLN). Stan wdrożenia
przedstawia poniższa tabela:
Stan na dzień
31.12.2010
Liczba
Wartość
Wykorzystanie
przyjętych
przyjętych
budżetu
projektów
projektów
2421
1 319 425 tys. zł
31
33,65%
Łączny budżet tych Poddziałań wynosi 3 miliardy 921 milionów złotych. Stan
wykorzystania tego budżetu na koniec grudnia 2010 roku wyniósł ponad 33,65%,
co stanowi 1 miliard 319 milionów. Podsumowując dane zawarte w powyższej tabeli
można powiedzieć, że w ciągu 4 lat wdrażania PO KL w Poddziałaniach systemowych
poświęconych
kształtowaniu
integracji
społecznej
oraz
eliminacji
zjawisk
wykluczenia społecznego wydatkowano jedną trzecią dostępnych środków. Ile z nich
trafiło do ON? Informację na ten temat przedstawia poniższa tabela:
Projekty dotyczące integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych
w Poddziałaniach 7.1.1 oraz 7.1.2
Stan na dzień
31.12.2010
Liczba
Udział w
Wartość przyjętych
Udział w
przyjętych
ogólnej
projektów dot.
ogólnej
projektów
liczbie
osób
wartości
dot. ON
przyjętych
niepełnosprawnych
przyjętych
292
projektów w
projektów w
ramach
ramach
7.1.1 oraz
7.1.1 oraz
7.1.2
7.1.2
12,06%
365 148 tys. zł
27,67%
W ramach tych Poddziałań realizowane były 292 projekty dotyczące osób
niepełnosprawnych o wartości 365 milionów zł. Podkreślić trzeba, że zasadniczym
realizatorem
projektów
systemowych
poświęconych
integracji
zawodowej
i społecznej osób niepełnosprawnych są powiatowe centra pomocy rodzinie
(281 projektów).
W przypadku trybu systemowego również można zaobserwować głębokie
zróżnicowanie regionalne wykorzystywania środków na projekty poświęcone
integracji osób niepełnosprawnych. W analizie tego zagadnienia PFON także
wykorzystywał tzw. wskaźnik dostępu do środków PO KL, czyli udział środków
zakontraktowanych na wdrożenie projektów dotyczących integracji zawodowej
i społecznej osób niepełnosprawnych w całej kwocie zakontraktowanej na wszystkie
projekty skierowane do realizacji w ramach Poddziałań 7.1.1 oraz
7.1.2.
W przypadku łącznie analizowanych Poddziałań 7.1.1 oraz 7.1.2. wskaźnik dostępu,
który dla całego kraju wynosił 27,67%, w województwie mazowieckim wynosił
56,01%, natomiast w województwie warmińsko-mazurskim tylko 3,77%.
32
Województwo
Środki finansowe (w zł)
Wskaźnik
dostępu do
Zakontraktowane
Zakontraktowane
środków PO KL
w ramach
na projekty dot. ON
w ramach
Poddziałań 7.1.1
w ramach 7.1.1
Poddziałań
oraz 7.1.2
oraz 7.1.2
7.1.1 oraz
7.1.2
Polska ogółem
1 319 425 535,55
365 148 357,47
27,67%
Mazowieckie
140 634 320,25
78 762 412,39
56,01%
Lubelskie
101 646 362,20
44 757 119,03
44,03%
55 573 770,00
4 721 077,44
8,50%
98 449 650,00
3 708 622,48
3,77%
Świętokrzyskie
WarmińskoMazurskie
4. Podsumowanie i wnioski
Do 31 grudnia 2010 r. w ramach komponentu regionalnego PO KL, w ramach
Poddziałań 6.1.1; 7.2.1; 7.1.1 oraz 7.1.2 rozpoczęto wdrażanie 638 projektów
konkursowych oraz systemowych dotyczących integracji zawodowej i społecznej
osób niepełnosprawnych.
Wartość
tych
638
projektów
skierowanych
do
realizacji
w
ramach
wymienionych Poddziałań wynosiła 605 558 tys. złotych. Stanowiło to 20,77% całej
kwoty środków zakontraktowanych w ramach Poddziałań 6.1.1; 7.2.1; 7.1.1 oraz
7.1.2.
Najwyższy wskaźnik dostępu osiągnęły województwa: małopolskie (32,98%)
i mazowieckie (32,84%), a najniższe świętokrzyskie (9,91%) i warmińsko-mazurskie
(7,83%).
Jak w świetle przedstawionych danych należy ocenić dostęp środowisk osób
niepełnosprawnych
do
środków
PO
KL?
Systematycznie
zbierane
dane
monitoringowe dowodzą, że środowiska osób niepełnosprawnych przegrywają
w wyścigu do środków publicznych pochodzących z EFS. W świetle ustalonych
faktów trzeba zauważyć, że w dotychczasowych realiach funkcjonowania systemu
wdrażania PO KL, środowiska osób niepełnosprawnych w regionach w latach 2007-
33
2013 mogą skorzystać z funduszy strukturalnych w dwukrotnie mniejszym zakresie,
aniżeli korzystały z nich w latach 2004-2006.
W prowadzonej akcji monitoringowej PFON przyjął założenie, że udział
środowisk osób niepełnosprawnych w wykorzystaniu środków PO KL na poziomie
regionalnym powinien być nie mniejszy, niż ich udział w wykorzystaniu środków
z Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL)
w poprzednim okresie programowania. W latach 2004-2006 dla środowisk osób
niepełnosprawnych przeznaczono 106 mln EUR, co stanowiło 5,43% całkowitego
budżetu. Ten wskaźnik nazwać można „wskaźnikiem sprawiedliwego udziału”.
Trzeba podkreślić, że udział osób niepełnosprawnych (w sensie prawnym,
tj. z orzeczeniem) w wieku 15 lat i więcej stanowi blisko 11,00% ludności Polski
i większość z nich powinna, z racji swoich deficytów funkcjonalnych, móc korzystać
z systemu wyrównywania szans.
Dostęp środowisk osób niepełnosprawnych do środków PO KL nie jest
sprawiedliwy, ponieważ:
•
Ich udział w wykorzystaniu środków PO KL powinien wynosić co najmniej tyle,
ile wynosił
w
poprzednim
okresie
programowania.
Z
całego
budżetu
Sektorowego Programu Rozwój Zasobów Ludzkich, który wynosił 1 miliard 960
milionów EUR środowiska osób niepełnosprawnych „skonsumowały” ponad 106
milionów 352 tysiące EUR tj. 5,43%.
•
Tymczasem w latach 2007 – 2010 na projekty (konkursowe i systemowe)
nakierowane na zawodową i społeczną integrację osób niepełnosprawnych
w regionach zakontraktowano ok. 144 miliony 957 tysięcy EUR. Aktualnie więc
udział
środowisk
osób
niepełnosprawnych
w
wykorzystaniu
budżetu
komponentu regionalnego PO KL, który wynosi 7 miliardów 101 milionów 740
tysięcy EUR można szacować na poziomie ok. 3,82%.
•
Gdyby utrzymany został wskaźnik sprawiedliwego udziału powinny one dostać
o 61 mln EUR więcej - niedopłata na rzecz środowisk osób niepełnosprawnych
wynosiła na koniec 2010 roku 61 milionów EUR.
Z
perspektywy
że we wdrażaniu
środowiska
osób
PO
mijającego,
KL
wystąpiło
piątego
kilka
niepełnosprawnych
w
roku
istotnych
realizacji
PO
okoliczności
niekorzystnej
sytuacji.
KL
widać,
stawiających
Do
grupy
najważniejszych można zaliczyć:
•
Kształt programowy PO KL preferujący jako grupę docelową szeroką kategorię
społeczną – osoby bezrobotne i nieaktywne zawodowo, i dyskryminujący
34
wyraziste
grupy
docelowe,
takie
jak:
osoby
niepełnosprawne,
młodzież
czy kobiety. Zapisy programowe uprzywilejowały, jako grupę docelową, szerokie
zbiorowości
społeczne,
takie
jak
bezrobotni,
nieaktywni
zawodowo
czy wykluczeni społecznie. W rezultacie tych zapisów tematyka ogłaszanych
konkursów oraz projektów systemowych dotyczyła głównie owych szerokich
kategorii, i tak ogólnie określonym grupom docelowym poświęcano najwięcej
składanych projektów. Okazało się, ze w tej sytuacji projekty kierowane
do konkretnych grup docelowych, takich jak wyróżnione według rodzaju
niepełnosprawności kategorie osób niepełnosprawnych z trudem uzyskiwały
dofinansowanie. Także z tego powodu, że nie znajdowały one uznania w oczach
ekspertów oceniających projekty, których wyszkolono do oceny projektów
adresowanych do bezrobotnych i innych szerokich grup społecznych.
•
Nieprzygotowanie ekspertów Komisji Oceny Projektów do oceniania projektów
dotyczących
osób
przygotowani
do
niepełnosprawnych.
merytorycznej
oceny
Eksperci
ci
projektów
nie
zostali
poświęconych
należycie
złożonej
problematyce społeczno - zawodowej integracji osób niepełnosprawnych.
Stosowane przez nich standardy oceny nie wystarczały do oceny złożonych
zagadnień
dotyczących
wykluczenia
osób
niepełnosprawnych.
Potrzeba
dostarczenia ekspertom wiedzy z zakresu integracji zawodowej i społecznej
osób niepełnosprawnych jest kwestią ciągle aktualną.
•
Problemy
występujące
w
zarządzaniu
Poddziałaniami
6.1.1
oraz
7.2.1.
tj. za małe alokacje na poszczególne konkursy, powodujące, że finansowanie
uzyskuje zbyt mały odsetek projektów pozytywnie ocenionych przez KOP.
Z analizy list rankingowych wynika, że często zdarzało się, iż finansowania
nie otrzymywały projekty osiągające nawet powyżej 80 punktów.
•
Niedostateczny
są podstawowym
potencjał
wdrożeniowy
podmiotem
organizacji
składającym
pozarządowych,
projekty
dotyczące
które
osób
niepełnosprawnych. Jeśli poważnie odnieść się do faktu, że z 1268 złożonych
projektów KOP pozytywnie oceniły 617, a za warte realizacji uznały 346,
to należy sformułować wniosek o konieczności podniesienia jakości tego
potencjału. W przypadku organizacji pozarządowych, które są najbardziej
zainteresowane problematyką aktywizacji i integracji osób niepełnosprawnych
z pewnością niezbędny jest dalszy rozwój ich kultury projektowej i umiejętności
w zakresie przygotowywania wniosków.
35
Na te zagadnienia PFON zwracało uwagę już w połowie 2009 roku.
Postulowało
wówczas
adresowane
wyłącznie
organizowanie
do
specjalnych
środowiska
osób
konkursów
na
projekty
niepełnosprawnych.
Niestety
nie spotkało się to wówczas ze zrozumieniem administracji wdrażającej PO KL, która
zaproponowała zastosowanie tzw. kryteriów strategicznych. Koncepcja ta polegała
na
tym,
że
specjalnie
premiowano
projekty
przewidujące
udział
osób
niepełnosprawnych. Zastosowane rozwiązanie nie przyniosło jednak spodziewanych
efektów. Dopiero w 2011 roku w regionach zaczęto stosować odrębne konkursy
na projekty dla osób niepełnosprawnych. W sumie będą to 24 konkursy.
W raporcie z 2009 roku PFON zwracał także uwagę, że składaniem i realizacją
projektów
dotyczących
osób
niepełnosprawnych
zainteresowane
są
głównie
organizacje pozarządowe. W poprzednim okresie programowania przygotowany
został w tych organizacjach pewien potencjał wdrożeniowy EFS w postaci kadry
wyszkolonej
w
zakresie
zarządzania
projektami.
W
sytuacji
trudności
z uzyskiwaniem dofinansowania na składane przez nich projekty kadra ta w latach
2007 – 2009 odchodziła z organizacji pozarządowych do różnego rodzaju
prywatnych firm konsultingowych i szkoleniowych. Organizacje znalazły się
w trudnej sytuacji, wymagającej odbudowy ich potencjału. Można ocenić, że w tym
zakresie administracja wdrażająca PO KL nie udziela wystarczającego wsparcia
organizacjom pozarządowym. Należy pilnie wzmocnić potencjał absorpcyjny
organizacji pozarządowych działających na rzecz integracji społeczno-zawodowej
osób niepełnosprawnych, żeby dobrze wykorzystać pozostałe lata bieżącego okresu
programowania.
Wydaje się też, że poważnym błędem było zrezygnowanie w bieżącym okresie
programowania z osobnego, adresowanego wyłącznie do osób niepełnosprawnych
Działania w ramach komponentu regionalnego Programu. Takie rozwiązanie
zastosowano w poprzednim okresie programowania i okazało się ono skuteczne.
Obecnie Instytucja Wdrażająca powraca do tej idei. W październiku 2011 r.
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przedstawiło do konsultacji nową wersję
Szczegółowego
Opisu
Priorytetów,
w którym zaproponowano
Działanie 7.4
Niepełnosprawni na rynku pracy – projekty konkursowe. Stracony czas odrobić
będzie jednak bardzo trudno. Ponadto, trzeba zwrócić uwagę, że budżet
planowanego Działania przewiduje się w wysokości 44,4 miliona EUR, a więc kwotę
niewielką, która nie zapewni zrealizowania wskaźnika sprawiedliwego dostępu osób
niepełnosprawnych (5,43%) do środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
36
Dostęp środowisk osób niepełnosprawnych do środków unijnych Javier Güemes
Dyrektor generalny Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych
Postaram się przedstawić różne doświadczenia w pozyskiwaniu funduszy
unijnych. Chciałbym także wykorzystać tę okazję, żeby
powiedzieć trochę
o przyszłości, a więc o efektach reformy funduszy strukturalnych.
Obecna sytuacja w Europie jest ciągle dość zróżnicowana pod względem
sposobów wdrażania funduszy strukturalnych. Na przykład w mojej rodzinnej
Hiszpanii
istnieje
specjalny
program
z dyskryminacją osób niepełnosprawnych.
operacyjny
mający
Nosi on nazwę
Walka z dyskryminacją osób niepełnosprawnych” i
na
celu
walkę
„Program Operacyjny
obejmuje cały bieżący okres
programowania funduszy strukturalnych. Jest to specjalny fundusz celowy. Dzięki
środkom
z
tego
programu
organizacje
osób
niepełnosprawnych
mogą
bezpośrednio realizować działania, mające na celu zaspokajanie potrzeb osób
Jednakże w Europejskim Forum Osób Niepełnosprawnych uważamy, że ważne
jest także umożliwienie korzystania przez osoby niepełnosprawne z pozostałych
programów operacyjnych.
Grecja jest przykładem kraju, w którym przedstawiciele organizacji osób
niepełnosprawnych są obecni we wszystkich komitetach monitorujących. Komitety
te są odpowiedzialne za nadzorowanie wdrażania funduszy strukturalnych w ramach
każdego z programów operacyjnych.
Ich obecność spowodowana jest faktem,
że w wielu projektach finansowanych z funduszy strukturalnych, nie są brane pod
uwagę potrzeby osób niepełnosprawnych.
To pozytywne przykłady implementacji funduszy strukturalnych dla potrzeb
Jak zrozumiałem z prezentacji przedmówczyni – Joanny Wojtyńskiej, w Polsce
macie bardzo interesującą sytuację. Najpierw mieliście fundusze celowe, a teraz
macie coś w rodzaju mainstreamingu, czyli włączenia we wszystkie programy
operacyjne, a efektem tego jest redukcja kwot wykorzystywanych na rzecz osób
niepełnosprawnych.
Przez wiele lat EDF promowało oba podejścia, czyli celowe fundusze dla osób
niepełnosprawnych, a także uwzględnianie we wszystkich programach operacyjnych
obecności potrzeb osób niepełnosprawnych. Można to zapewnić na dwa sposoby.
37
Pierwszym
i raportowania
jest
zagwarantowanie,
zostanie
niepełnosprawnych
programowania
we
zapisany
wszystkich
powinny
że
w
procesie
programowania
obowiązek
uwzględniania
programach
operacyjnych. Już
zostać
zapisane
dwie
potrzeb
zasady:
na
osób
etapie
podejście
antydyskryminacyjne i klauzula dostępności dla osób niepełnosprawnych. Można to
zrobić
poprzez
programów
wprowadzenie
operacyjnych:
następujących
czy
zostały
dwóch
wzięte
pytań
pod
do
wszystkich
uwagę
kwestie
niedyskryminowania osób niepełnosprawnych oraz kwestia dostępności dla osób
niepełnosprawnych. Jeśli te dwa pytania znajdą się na liście warunkującej przyjęcie
każdego projektu, wtedy mamy pewność, że od etapu programowania te potrzeby
są uwzględniane.
Drugim sposobem jest udział przedstawicieli organizacji niepełnosprawnych
w komitetach monitorujących. Te komitety powinny kontrolować wdrażanie tych
dwóch zasad. Reprezentanci organizacji osób niepełnosprawnych w komitetach
monitorujących są w Grecji, Austrii, Szwecji. W Hiszpanii uczestniczą w komitetach
monitorujących
dla
programów
operacyjnych
skierowanych
do
osób
niepełnosprawnych.
Jednakże według EDF na poziomie Unii Europejskiej monitoring wdrażania
artykułu 16 Konwencji dotyczący zasady niedyskryminowania i dostępności dla osób
niepełnosprawnych nie wystarczy, bowiem te dwie zasady nie są zbyt mocno brane
pod uwagę we wdrażaniu funduszy strukturalnych. Zdając sobie z tego sprawę
staramy się lobbować, żeby w przyszłym okresie programowania lepiej były
uwzględnione potrzeby osób niepełnosprawnych.
Sądzę, że już czas by zacząć
bliżej przyglądać się nowym regulacjom.
Będziemy Was potrzebowali jako ruchu reprezentującego polskie środowisko
osób niepełnosprawnych w Unii Europejskiej. Apeluję - stanowczo domagajcie się
od waszych władz na każdym poziomie – lokalnym, regionalnym i krajowym, żeby
uszanowały to nowe podejście i wspierały poszukiwanie sposobu zapewnienia,
aby nowe fundusze strukturalne naprawdę brały pod uwagę potrzeby osób
niepełnosprawnych.
Pozwólcie więc, że przejdę do aktualnie przedstawianych nowych propozycji
w zakresie funduszy strukturalnych.
Tuż przed konferencją, 6 października 2011 r., otrzymaliśmy w EDF
do konsultacji projekt nowych funduszy strukturalnych na lata 2014-2020. To jest
376 miliardów euro. Te 376 miliardy euro to nie są wszystkie środki, które zostaną
38
wykorzystane na rozwój. Tyle daje Komisja Europejska wszystkim krajom, ale jak
wiecie, Komisja pokrywa tylko część kosztów projektu. Czasem jest to 10 proc.
innym razem 20 lub 30 proc. Regulacje prawne wpływają jednak na 100 procent
budżetu. To znaczy, że przepisy dotyczące funduszy strukturalnych wpływają
na te 376 miliardów euro. Do tego dochodzą środki finansowe jakie państwo,
władze lokalne i prywatne podmioty dokładają do finansowania działań. Tak więc
potencjalny wpływ funduszy strukturalnych dotyczy ogromnej kwoty pieniędzy
na rozwój i inwestycje.
Zapisy dotyczące funduszy strukturalnych składają się z ogólnych oraz
szczegółowych przepisów. Szczególnie istotne są te dotyczące Europejskiego
Funduszu
Rozwoju
Regionalnego
i
Europejskiego
Funduszu
Społecznego.
Te fundusze strukturalne będą wykorzystane do przygotowania Strategii Europa
2020, która, jak pewnie już wiecie, ma wśród celów wzrost zatrudnienia w edukacji,
wydłużenie okresu edukacji oraz osiąganie wyższego jej poziomu, a także
ograniczenie ubóstwa.
Patrząc na ogólne przepisy, musimy zauważać najważniejsze ich elementy.
Przede wszystkim partnerstwo. Partnerstwo, jak wspominałem, jest kluczową
kwestią, która ma zagwarantować, że fundusze strukturalne będą poprawnie
wykorzystywane. Nowe przepisy wyraźnie stanowią, że organizacje pozarządowe
powinny mieć możliwość udziału we wdrażaniu programów. W nowych zapisach jest
także podkreślone, że równość i niedyskryminacja powinny być zasadami,
na których opiera się korzystanie z tych funduszy a osoby niepełnosprawne
są podmiotem tych zasad. Wśród przyjętych tematycznych celów obecne jest
włączanie społeczne.
Pozwólcie mi wyjaśnić, jak to będzie działać. Komisja Europejska będzie
musiała podpisać umowę z poszczególnymi państwami, zwaną umową partnerską.
Ta umowa partnerska musi zawierać warunek, nazywany warunkiem ex-ante,
uwzględnienia
Konwencji
Narodów
Zjednoczonych
o
prawach
osób
niepełnosprawnych. To jest bardzo ważne. Dzięki temu będziecie mogli domagać
się, aby polski rząd uwzględniał Konwencję. Obowiązkiem
władz będzie
dopilnowanie aby we wszystkich programach operacyjnych przy korzystaniu
z funduszy strukturalnych uwzględniane były zapisy Konwencji. Ale
nie miejmy
złudzeń. Z doświadczenia wiemy, że nawet zapisanie czegoś w przepisach nie
będzie działało automatycznie. Ale wymagało od nas wszystkich mobilizacji, pełnej
uwagi i domagania się od naszych władz, żeby Konwencja była warunkiem
39
finansowania. A jeśli ten warunek nie będzie przestrzegany, fundusze powinny
zostać zabrane temu konkretnemu programowi operacyjnemu.
Europejski Fundusz Społeczny tradycyjnie był wykorzystywany, jak też
słyszałem z prezentacji Joanny, do finansowania działań antydyskryminacyjnych
oraz na rzecz włączenia społecznego (integracji) osób niepełnosprawnych.
W
bieżącej
propozycji
niedyskryminowanie i mówi
przepisów
zakres
wsparcia
zawiera
bezpośrednio o osobach niepełnosprawnych. Pewne
wskaźniki społeczne powinny zawierać także dane odnoszące się do osób
niepełnosprawnych. To jest bardzo ważne i będzie pomocne w przygotowywaniu
raportów. Musimy wiedzieć, ile osób niepełnosprawnych skorzystało z projektów,
czy „ten pociąg” był dostępny dla wszystkich? Jest ogromna liczba różnorodnych
wskaźników, które mogą
być wykorzystywane do
sprawdzenia,
czy
osoby
niepełnosprawne naprawdę korzystają z funduszy strukturalnych.
Jeśli
projekt
przepisów
dotyczących
funduszy
strukturalnych zostanie
przyjęty, władze i wszyscy operatorzy będą mieli obowiązek wdrożenia wskaźników,
które pokażą czy osoby niepełnosprawne rzeczywiście odnoszą z nich korzyści.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego otrzymuje największą część
pieniędzy pochodzących z
funduszy strukturalnych. Nawet jeśli
tradycyjnie
organizacje osób niepełnosprawnych były skoncentrowane głównie na Europejskim
Funduszu Społecznym, to Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego jest równie
ważny, ponieważ przy wykorzystaniu tego funduszu tworzymy infrastrukturę
społeczną
i
edukacyjną.
I
to
są
ogromne
pieniądze,
które
muszą
być
wykorzystywane w sposób włączający i dostępny.
Ponadto, nowe przepisy ułatwiają wykorzystywanie zarówno Europejskiego
Funduszu Społecznego, jak i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Przykładowo, jeśli chcecie spowodować, żeby szkoła była bardziej dostępna,
powinniście skorzystać ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
do przebudowy szkoły w celu usunięcia z niej barier architektonicznej. Ale także
wykorzystać środki z Europejskiego Funduszu Społecznego do przeszkolenia
pracowników, żeby potrafili prowadzić kształcenie w sposób dostępny dla osób
niepełnosprawnych. I w tym sensie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego staje
się bardzo znaczącym narzędziem. Był on wykorzystywany w wielu krajach: we
Francji, w Wielkiej Brytanii, na Węgrzech w celu tworzenia dostępnej infrastruktury
i naprawdę zmienił sposób, w jaki ta infrastruktura była tworzona.
Chciałbym zakończyć tą część poświęconą Europejskiemu Funduszowi
Rozwoju
Regionalnego
następującym
stwierdzeniem:
40
fundusze
strukturalne
pokrywają tylko określony procent finansowania projektów, ale warunek dostępności
oddziaływuje na całość projektów. Więc dla takich krajów jak Polska, Republika
Czeska, Estonia i inne, które w znaczącym stopniu korzystają z Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego, możliwość oddziaływania funduszy strukturalnych
dotyczy niemal 100 procent infrastruktury rozwijanej w tych krajach. Dlatego jest
bardzo ważne, by Polska nie umniejszała znaczenia jakie Europejski Fundusz
Rozwoju Regionalnego może mieć dla tworzenia dostępnej infrastruktury.
Na tym zakończę
tę krótką prezentację.
Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych
z Polskim
Forum
aby w przyszłych
Osób
zapisach
Myślę, że
ważne jest wspólne działanie
Niepełnosprawnych
zostały
uwzględnione
w
celu
zasady
i dostępności oraz mechanizm ich wprowadzenia w życie.
41
z perspektywy
zagwarantowania,
niedyskryminowania
Przygotowanie Polski do ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych - Czesława Ostrowska
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych została przyjęta przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych na sesji w dniu 13 grudnia 2006
roku. W imieniu Rzeczpospolitej Polskiej podpisała ją w dniu wyłożenia do podpisu,
tj. 30 marca 2007 roku, ówczesna Minister Pracy i Polityki Społecznej. Konwencja
weszła w życie 3 maja 2008 roku w stosunku do państw, które ją ratyfikowały.
Podpisanie Konwencji przez Polskę to nie tylko wyrażenie poparcia
dla respektowania
wszelkich
praw
człowieka
w
odniesieniu
do
osób
niepełnosprawnych oraz dla idei i zasad zapisanych w Konwencji. Podpisanie
Konwencji otworzyło drogę do ratyfikacji tego dokumentu. Zgodnie z artykułem 89
ustęp 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ratyfikacja tej Konwencji wymaga
uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, gdyż Konwencja dotyczy wolności i praw
obywatelskich określonych w Konstytucji oraz odnosi się do spraw uregulowanych
w ustawach. Jak wiadomo, przygotowanie projektu ustawy wiąże się z obowiązkiem
określenia skutków jej wprowadzenia w życie, w tym skutków finansowych.
Należy podkreślić, że wprawdzie nie ma limitu czasu w odniesieniu
do ratyfikacji Konwencji przez Strony, które podpisały ten dokument, to istnieje
jednak oczekiwanie ze strony Unii Europejskiej, że jej państwa członkowskie zrobią
to jak najszybciej.
Wspólnota Europejska, jako organizacja integracji regionalnej, podpisała
Konwencję również w dniu 30 marca 2007 roku, a następnie związała się nią
23 grudnia 2010 roku, z mocą od 22 stycznia 2011 roku, na podstawie
odpowiedniej Decyzji Rady (z 26 listopada 2009 roku) w sprawie zawarcia przez
Wspólnotę Europejską Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, podjętej
na mocy Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
Wraz z dokumentem zatwierdzenia złożona została deklaracja wskazująca
zakres,
w
jakim
do wyłącznych
Konwencja
kompetencji
wiąże
Wspólnotę,
Wspólnoty
(tych
jest
a
także
niewiele)
sprawy
należące
oraz
należące
do wspólnych kompetencji Wspólnoty i państw członkowskich. Na Unii Europejskiej
i państwach członkowskich ciąży, wyrażony w art. 4 Traktatu o Unii Europejskiej,
obowiązek wzajemnego szanowania się i udzielania sobie wzajemnego wsparcia
42
w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów, zgodnie z zasadą lojalnej
współpracy. A więc państwa członkowskie Unii nie powinny nadmiernie zwlekać
z ratyfikacją Konwencji. Dotychczas Konwencję podpisały wszystkie państwa UE,
a ratyfikowało ją 18 państw UE1.
Unia ma stosunkowo ograniczone kompetencje, jeżeli chodzi o wdrażanie
Konwencji. Odpowiedzialność za wykonywanie Konwencji spoczywa więc przede
wszystkim na państwach. One będą za to odpowiadać przed międzynarodowymi
organami kontrolnymi, a przede wszystkim wobec swoich społeczeństw i dlatego
im pozostawiona jest decyzja, kiedy zwiążą się Konwencją.
W Polsce prace analityczne nad oceną zgodności ustawodawstwa krajowego
z postanowieniami Konwencji rozpoczęte zostały przez Ministerstwo Pracy i Polityki
Społecznej
(MPiPS)
przed
podpisaniem
Konwencji.
Poprzedzone
zostały
przetłumaczeniem w marcu 2007 roku tekstu angielskiego Konwencji na język
polski.
To robocze tłumaczenie zostało zweryfikowane w marcu 2008 roku w wyniku
konsultacji międzyresortowych i posłużyło do przygotowania publikacji „Polska
droga do Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych ONZ", wydanej w 2008 roku
przez Fundację Instytut Rozwoju Regionalnego2. Publikacja powstała jako efekt
dwóch projektów dofinansowanych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych w ramach programu Partner III.
Część opisowa problemów została przygotowana przez Fundację Instytut
Rozwoju
Regionalnego
w
efekcie
realizacji
projektu
pt.
„Czarna
Księga
Dyskryminacji - kampania informacyjna na rzecz wdrożenia zapisów Konwencji
Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych". Rekomendacje zmian
zostały opracowane przez Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych w efekcie
realizacji
projektu
zatytułowanego
„Kampania
na
rzecz
poprawy
warunków
funkcjonowania osób niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach życia poprzez
przygotowanie
polskiego
prawodawstwa
do
ratyfikacji
Konwencji
Narodów
Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych".
Ustalenia zawarte w wymienionej publikacji były brane pod uwagę w pracach
analitycznych prowadzonych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
we współpracy z odpowiednimi resortami, po podpisaniu Konwencji, w celu
1
Konwencji nie ratyfikowały jeszcze, oprócz Polski, następujące państwa: Bułgaria, Estonia, Finlandia, Grecja,
Holandia, Irlandia, Luksemburg i Malta (stan na dzień 17.10.2011 – przyp. red.).
2
Publikacja jest dostępna pod następującym adresem internetowym:
http://www.pfon.org/images/dodatki/2008_konwencja_onz_polska_droga.pdf
43
ustalenia możliwej interpretacji postanowień Konwencji, oceny zgodności z nimi
ustawodawstwa polskiego oraz określenia działań niezbędnych dla uzyskania pełnej
zgodności.
Konwencja
przewiduje
system
kontroli
jej
wykonywania
oparty
na przedkładanych przez państwa sprawozdaniach, dotyczących środków podjętych
w celu realizacji Konwencji: pierwsze sprawozdanie ma być przedstawione po dwóch
latach od jej ratyfikowania, a kolejne - co cztery lata. Sprawozdania są rozpatrywane
przez Komitet do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych, złożony z niezależnych
ekspertów. Komitet może przekazywać państwom uwagi i zalecenia ogólne.
Dlatego bardzo ważne było prowadzenie przez administrację rządową prac
analitycznych przy uwzględnieniu opublikowanych przez Komitet w październiku
2009 roku „Wytycznych w sprawie dokumentu dotyczącego wdrażania konwencji,
przedkładanego przez Państwa-Strony zgodnie z art. 35 ust. 1 Konwencji o prawach
osób niepełnosprawnych". W oparciu o ten dokument przeprowadzono szczegółową
analizę sposobu wdrożenia do ustawodawstwa krajowego 33 artykułów Konwencji
oraz wskazano, co pozostaje jeszcze do zrobienia w odniesieniu do niektórych
z nich, gdy wystąpiła taka potrzeba.
Wyniki analizy zostały udostępnione w Biuletynie Informacji Publicznej MPiPS
w kwietniu 2011 roku. Posłużyły one do przygotowania projektu wniosku
o ratyfikację Konwencji, skierowanego
do
rozpatrzenia
przez
Komitet Rady
Ministrów na posiedzeniu w dniu 17 sierpnia 2011 roku. W związku z potrzebą
dokonania
dodatkowych
uzgodnień,
rozpatrzenie
tego
dokumentu
zostało
wstrzymane.
W
przygotowanym
projekcie
wniosku
ratyfikacyjnego
wykazano,
że postanowienia Konwencji znajdują w większości odzwierciedlenie w polskim
porządku prawnym. Przyczyniły się do tego m.in. niedawno przyjęte regulacje
prawne. Mam tu na myśli podpisaną przez Prezydenta RP w dniu 12 września br.
ustawę z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach
komunikowania się oraz dwie ustawy z dnia 5 stycznia 2011 roku, tj. ustawę Kodeks wyborczy i ustawę - Przepisy wprowadzające ustawę - Kodeks wyborczy,
obie zmienione ustawą z 27 maja br., która wprowadza regulacje odnoszące się
do dostosowania organizacji wyborów do potrzeb osób z różnymi rodzajami
Kodeks
wyborczy
przewiduje
obecnie
możliwość
uzyskiwania
przez
niepełnosprawnych wyborców informacji, podanych w przystępnej formie, które
dotyczą
organizacji
wyborów
i
przysługujących
44
im
uprawnień
związanych
z udziałem
w
wyborach.
Z
Kodeksu
wynika
możliwość
głosowania
korespondencyjnego lub skorzystania z instytucji pełnomocnika wyborczego przez
wyborców o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a także
możliwość skorzystania przy samodzielnym głosowaniu z nakładek na karty
do głosowania
sporządzonych
w
alfabecie
Braille'a.
Osoby niepełnosprawne,
na własny wniosek złożony na piśmie w urzędzie gminy co najmniej 5 dni przed
wyborami, mogą zmienić lokal wyborczy na bardziej dostępny.
Następny ważny akt prawny to ustawa o języku migowym stanowiąca
pierwszy
krok
w
kierunku
uzyskania
poprawy
w
Polsce
sytuacji
osób
niepełnosprawnych słuchowo, które doświadczają trwale lub okresowo trudności
w komunikowaniu się. Ustawa określa zasady korzystania przez te uprawnione
osoby z pomocy osoby przybranej - w kontaktach z organami administracji
publicznej, placówkami służby zdrowia, służbami ratownictwa medycznego, policją,
strażą pożarną i strażami gminnymi oraz zasady obsługi osób uprawnionych
w kontaktach z organami administracji publicznej, które będą musiały zapewnić
osobom niesłyszącym tłumacza języka migowego. Ustawa przewiduje możliwość
dofinansowania ze środków PFRON kosztów kształcenia osób uprawnionych i innych
osób, m.in. członków ich rodzin, w zakresie polskiego języka migowego, systemu
językowo-migowego i sposobów komunikowania się osób głuchoniewidomych.
Warto wspomnieć także ustawę z dnia 19 sierpnia 2011 roku wprowadzającą
zmiany do ustawy o służbie cywilnej, podpisaną przez Prezydenta RP 8 września br.,
która wejdzie w życie jeszcze w tym roku (po upływie 60 dni od dnia ogłoszenia).
Uchwalona
ustawa
jest
wynikiem
prac
parlamentu
nad
projektem
ustawy
opracowanym przez sejmową Komisję Polityki Społecznej i Rodziny. Podstawowym
celem
ustawy
jest
wprowadzenie
rozwiązań
umożliwiających
zwiększenie
zatrudnienia osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej, wśród urzędników
państwowych oraz wśród pracowników samorządowych.
Istotne było również wprowadzenie do ustawy o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych regulacji określających
uprawnienia osób niepełnosprawnych poruszających się z psem asystującym, które
weszły w życie 19 czerwca 2009 roku.
W projekcie wniosku ratyfikacyjnego wskazano, że dla uzyskania zgodności
z postanowieniami Konwencji konieczne będzie przeprowadzenie dwóch istotnych
zmian w legislacji pozostającej w kompetencji Ministerstwa Sprawiedliwości. Zmiany
te mają umożliwić likwidację instytucji ubezwłasnowolnienia częściowego (co wiąże
się ze zmianą Kodeksu cywilnego) oraz zniesienie zakazu zawierania małżeństw
45
przez osoby chore psychicznie i niepełnosprawne intelektualnie (co wymaga zmiany
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Prace w tym kierunku zostały już rozpoczęte,
ale z uwagi na złożony charakter procesu legislacyjnego ich zakończenie jest
przewidziane za kilka lat. Dlatego planuje się złożenie przy ratyfikacji Konwencji
zastrzeżenia3 do art. 23 ust. 1 pkt. a) oraz oświadczenia interpretacyjnego4
do art. 12 ust. 4, aby uniknąć zarzutów o naruszeniu Konwencji - do czasu
przeprowadzenia
odpowiednich
zmian
w
prawie.
Złożenie
oświadczenia
interpretacyjnego spowoduje, że Polska nie będzie mogła być zobowiązana przez
Komitet do spraw Praw Osób niepełnosprawnych do przeprowadzenia zmian
ustawodawstwa krajowego w określony sposób i w określonym terminie5.
Konsekwencją oczekiwanej nowelizacji prawa cywilnego ma być zmiana
w zakresie
korzystania
ubezwłasnowolnione
z
osoby
czynnego
i
biernego
niepełnosprawne.
prawa
Obecne
wyborczego
ograniczenia
przez
prawa
wyborczego są - w świetle Konwencji - zbyt daleko idące. Stanowisko takie
potwierdza orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 2006 roku
w sprawie Kiss przeciwko Republice Węgierskiej (38832/06), w którym stwierdzono,
że niedopuszczalne, w świetle Europejskiej Konwencji z listopada 1950 roku
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, są ograniczenia prawa
wyborczego osób ubezwłasnowolnionych nieuwzględniające różnic statusu osób
ubezwłasnowolnionych całkowicie i osób ubezwłasnowolnionych częściowo oraz
nierozróżniające materialno-prawnych przesłanek ubezwłasnowolnienia.
Prowadzone też będą analizy dotyczące potrzeby ewentualnego dodatkowego
uregulowania tych kwestii w prawie wyborczym.
3
"Art. 23 ust. l(a) Konwencji dotyczy uznania prawa wszystkich osób niepełnosprawnych, które są
w odpowiednim do zawarcia małżeństwa wieku, prawa do zawarcia małżeństwa i do założenia rodziny,
na podstawie swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych małżonków. Na podstawie art. 46 Konwencji
Rzeczpospolita Polska zastrzega sobie prawo do nie stosowania postanowienia art. 23 ust. l(a) Konwencji do
czasu zmiany przepisów prawa polskiego. Do momentu wycofania zastrzeżenia, osoba niepełnosprawna, której
niepełnosprawność wynika z choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego, a która jest w odpowiednim
do zawarcia małżeństwa wieku, nie będzie mogła zawrzeć związku małżeńskiego, chyba że sąd zezwoli
na zawarcie małżeństwa stwierdzając, że stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu,
ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie. Uwarunkowania
te wynikają z art. 12 §1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59,
z późń. zm.)".
4
„Rzeczpospolita Polska oświadcza, że interpretuje art. 12 Konwencji w sposób zezwalający na stosowanie
ubezwłasnowolnienia, w okolicznościach i w sposób określony w prawie wewnętrznym, jako środka, o którym
mowa w art. 12 ust. 4, w sytuacji, gdy wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego
rodzaju zaburzeń psychicznych osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem."
5
Porównaj stanowisko Rządu RP ze stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich wyrażonym w wystąpieniu
S. Trociuka, zastępcy Rzecznika Praw Obywatelskich.
46
Konwencja dotyczy, w kontekście podmiotowym, osób niepełnosprawnych,
a w kontekście przedmiotowym - należnych im praw. Konwencja obejmuje prawa
z wielu dziedzin. Poprzez ratyfikację Konwencji „Państwa-Strony zobowiązują się
do zapewnienia
i
popierania
pełnej
realizacji
wszystkich
praw
człowieka
i podstawowych wolności wszystkich osób niepełnosprawnych, bez jakiejkolwiek
dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność". Wymusza to przede wszystkim
usunięcie z krajowej legislacji przepisów dyskryminujących osoby niepełnosprawne
oraz przyjęcie odpowiednich środków ustawodawczych, administracyjnych i innych
w celu wdrożenia praw uznanych w Konwencji.
Należy jednak podkreślić, że w artykule 4 ustęp 2 Konwencji jasno zastrzega
się, że w odniesieniu do praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, PaństwaStrony zobowiązane są do podjęcia odpowiednich kroków, przy maksymalnym
wykorzystaniu dostępnych środków, w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji
praw uznanych w Konwencji. Oznacza to brak obowiązku państwa w zakresie
natychmiastowego pełnego zagwarantowania realizacji tych praw.
Tak więc pożądane będzie wprowadzanie różnych dalszych zmian prawa,
które wprawdzie nie warunkują ratyfikacji Konwencji, ale służyć będą lepszemu
jej wykonywaniu na możliwie najwyższym poziomie, odpowiadającym oczekiwaniom
osób
niepełnosprawnych
i
całego
społeczeństwa.
Poprawa
wdrażania
obowiązujących regulacji oraz rozbudowa programów działania będą następować
stopniowo, odpowiednio do środków finansowych będących w dyspozycji rządu.
Przyjmując regulacje prawne dotyczące osób niepełnosprawnych, kierujemy
się nie tylko potrzebami krajowymi, ale od dawna bierzemy pod uwagę rozwiązania
wynikające z różnych dokumentów międzynarodowych, a ostatnio zwłaszcza
z dokumentów Unii Europejskiej, które promują w szczególności stosowanie zasady
niedyskryminacji,
poszanowania
praw,
zapewniania
dostępności,
pełnego
uczestnictwa i wyrównywania szans.
Chciałabym przypomnieć, że działania Polski zostały docenione przez
społeczność międzynarodową w 2006 roku, kiedy to Polska została uhonorowana
prestiżowym
wyróżnieniem
-
Międzynarodową
Nagrodą
Niepełnosprawności
im. Franklina Delano Roosvelta za rok 2005 - przyznawaną przez Światowy Komitet
ds. Osób Niepełnosprawnych oraz Instytut Franklina i Eleonory Rooseveltów.
Nagroda ta jest przyznawana co roku, począwszy od roku 1995, krajom
szczególnie wyróżniającym się w zakresie rozwijania i skutecznego wdrażania
systemów wyrównywania szans osobom niepełnosprawnym. Polska, stając się
laureatem tej nagrody, została dostrzeżona na arenie międzynarodowej jako kraj
47
przyjazny
osobom
niepełnosprawnym,
w
którym
swoje
prawa
mają
one
zagwarantowane w Konstytucji RP, a także w uchwalonej przez Sejm w 1997 roku
Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych oraz ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 roku
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
będącej kontynuatorką pierwszej kompleksowej ustawy z dnia 9 maja 1991 roku
o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Nominacja do tej
nagrody potwierdziła uznanie społeczności międzynarodowej dla wypracowanych
przez Rząd Polski rozwiązań legislacyjnych i systemowych mających na celu
umożliwienie
osobom
niepełnosprawnym
pełnego
udziału
we
wszystkich
dziedzinach życia, a także dla wysiłków polskiej administracji i organizacji
pozarządowych
w
dążeniu
do
wyrównywania
szans
życiowych
osobom
niepełnosprawnym.
Do obowiązków państwa należy określenie odpowiedniej polityki społecznej
i przyjęcie środków jej realizacji.
Obecnie pojawia się potrzeba stworzenia nowego aktu prawnego dotyczącego
wspierania osób niepełnosprawnych w różnych obszarach polityki państwa,
z uwzględnieniem zasady zintegrowanego podejścia do niepełnosprawności, czyli
„disability mainstreaming-u". Konieczne jest wzmocnienie procesu włączania
problematyki niepełnosprawności w główny nurt polityki realizowanej na różnych
szczeblach zarządzania państwem. Bardzo istotną sprawą jest zapewnienie osobom
niepełnosprawnym szeroko rozumianej dostępności, m.in. dzięki powszechnemu
wdrażaniu zdefiniowanej w Konwencji koncepcji „uniwersalnego projektowania" oraz
stosowaniu - gdy to niezbędne w konkretnym przypadku - „racjonalnych
usprawnień", zwłaszcza w obszarze edukacji i zatrudnienia.
Do skutecznego wdrażania Konwencji ma przyczynić się zwłaszcza realizacja
przyjętej przez Komisję Europejską w listopadzie 2010 roku „Europejskiej strategii
w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-2020: odnowione zobowiązanie
do budowania Europy bez barier".
Komisja
Europejska
wskazała
w
niej
osiem
podstawowych
obszarów
działania: dostępność; uczestnictwo; równość; zatrudnienie; kształcenie i szkolenie;
ochrona socjalna; zdrowie; działania zewnętrzne i zaplanowała swoje działania
w każdym z tych obszarów. Komisja wskazała również, że działania UE w tych
obszarach będą służyć wspieraniu i uzupełnianiu krajowych działań realizowanych
zgodnie
ze
Strategią
dla
zwiększenia
możliwości
osób
niepełnosprawnych,
aby mogły one w pełni korzystać ze swoich praw i uczestniczyć w życiu społecznym.
48
Kierunki działań państw członkowskich UE i Komisji Europejskiej w zakresie
ogólnej polityki wobec osób niepełnosprawnych oraz we wskazanych w Strategii
obszarach zostały określone także w przyjętych w dniu 17 czerwca br., w trakcie
Prezydencji węgierskiej, przez Radę ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia
i Spraw Konsumenckich (EPSCO) konkluzjach zatytułowanych „Wsparcie realizacji
europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności na lata 2010-2020". Znalazło
się w nich wezwanie, aby państwa członkowskie i Komisja dążyły do osiągania
dalszych
postępów
poprzez
podjęcie
konkretnych
kroków,
wymienionych
w konkluzjach. W dokumencie tym zaapelowano m.in., aby państwa prowadziły
konsultacje
z
osobami
niepełnosprawnymi,
w
tym
poprzez
reprezentujące
je organizacje, na temat legislacji i działań, które mają służyć wdrażaniu Konwencji.
Pragnę zapewnić, że taką zasadą kierujemy się prowadząc prace w zakresie
kompetencji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
Na zakończenie, jako Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki
Społecznej chciałabym podkreślić, że ratyfikacja Konwencji o Prawach Osób
Niepełnosprawnych to sprawa, która powinna być traktowana przez Polskę
priorytetowo. Powinniśmy
dążyć do
przeprowadzenia
tej ratyfikacji
jeszcze
w okresie sprawowania naszego Przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej. Zasady
Konwencji
dotyczącej
będą
osób
służyły
wytyczaniu
niepełnosprawnych,
kierunków
a
krajowej
działania
polityki
związane
z
społecznej
wdrażaniem
postanowień Konwencji przyczynią się do osiągnięcia poprawy realizacji praw osób
niepełnosprawnych w Polsce.
49
Doświadczenia duńskie z wdrażania Konwencji ONZ – Thorkild Olesen
Wiceprezes Duńskiego Stowarzyszenia Osób Niepełnosprawnych
Chciałbym
bardzo
podziękować
za
możliwość
podzielenia
się
doświadczeniami duńskimi we wdrażaniu Konwencji Narodów Zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych.
Chciałbym również zostać dobrze zrozumiany. Jeśli w mojej wypowiedzi
pojawią się elementy krytyczne o wdrażaniu Konwencji, to nie dlatego, że Dania jest
złym miejscem dla osób niepełnosprawnych. W rzeczywistości to całkiem miłe
miejsce do życia, ale staram się skupić na rzeczach, które jeszcze musimy poprawić.
Dla wielu państw ważne jest, by przyjąć nową strukturę i nowe paradygmaty
w dyskusji
o
Dzięki
tej
Konwencji
przechodzimy
od
opiekuńczego i medycznego podejścia do niepełnosprawności do nowego sposobu
myślenia o niej
jako o elemencie społecznym i praw człowieka. To jest całkiem
nowy sposób patrzenia na osoby niepełnosprawne.
Każdy kraj musi się udoskonalić, by nadążać za nowymi standardami
i nowymi strukturami w zakresie godności i równości wyznaczonymi przez
Konwencję. Nie sądzę, żeby jakikolwiek kraj był w stanie kiedykolwiek w pełni
dostosować się do zasad Konwencji. Myślę po prostu, że świat się zmienia i będą się
pojawiać nowe bariery do pokonania, by sprostać postanowieniom Konwencji.
Organizacja osób niepełnosprawnych w Danii składa się z 32 organizacji
członkowskich, wywodzących się z wszystkich rodzajów niepełnosprawności.
Duńskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych (Disabled People Organisations
Denmark – DPOD) jest wymieniona w różnych przepisach, współpracujemy
z rządem. Staramy się poprawić sytuację osób niepełnosprawnych już od ponad
80 lat. Mamy więc długie doświadczenie w tej pracy. Ale oczywiście Konwencja
oznacza nowe sposób robienia tego, co dotychczas.
Dania ratyfikowała Konwencję. Zaczęła ona obowiązywać
w moim kraju
23 sierpnia 2009 r. Prowadziliśmy wówczas z rządem duńskim dyskusję na temat
jej wdrażania. Chcieliśmy, by rząd przyjrzał się każdemu z przepisów i porównał
go z Konwencją. To się nam nie udało. Chcieliśmy także, i rekomenduję Wam
również zrobienie tego, by przeprowadzono coś w rodzaju analizy benchmark tego,
co jest konieczne do zmiany w przepisach, by były zgodne z Konwencją, by mieć
możliwość porównania podczas prac. Nie mamy tego w Danii, ponieważ rząd tego
nie chciał. Próbowaliśmy także osiągnąć, najważniejszą według mnie rzecz,
50
czyli zakaz dyskryminacji osób z niepełnosprawnością. Nie dało się doprowadzić
do wprowadzenia takiego przepisu, bo rząd twierdził, że wszystkie przepisy w Danii
mają zapis o zakazie dyskryminacji.
Faktem jest, że Konwencja w art. 4.1.b. mówi, że każdy kraj powinien
zakazywać dyskryminacji, a my nie mamy tego w Danii. W końcu, uważamy, że jeśli
Dania ma w pełni przestrzegać i ratyfikować Konwencję, to powinniśmy ratyfikować
także protokół opcjonalny (fakultatywny). W momencie ratyfikacji Konwencji
nie został on ratyfikowany, ponieważ prawdopodobnie rząd obawiał się kosztów
ekonomicznych tej ratyfikacji. Są oczywiście inne sposoby przedstawiania tego,
ale taka jest nasza interpretacja tego faktu. Z reguły Dania ratyfikuje także
instrumenty dotyczące praw człowieka i byliśmy zszokowani, gdy tym razem
nie ratyfikowano protokołu opcjonalnego.
Mieliśmy
zmianę
rządu
we
wrześniu
tego
roku
i
jedną
z
pozycji
w podstawowym dokumencie nowego rządu jest chęć ratyfikowania protokołu
opcjonalnego. Wierzymy, że uda się powrócić do prac wdrożeniowych Konwencji.
Nie mamy jeszcze konkretów od rządu, ale uważamy, że jest on bardziej skłonny
do dyskusji o pewnych problemach, w tym o zakazie dyskryminacji. Tak więc, jeśli
brzmiałem nieco negatywnie, to jednak myślę, że droga przed nami jest nieco
lżejsza od minionej.
Odnosząc się do art. 33, mówiącego o monitorowaniu postanowień
Konwencji, chciałbym podkreślić, że w Danii mamy bardzo dobrą współpracę
z Duńskim Instytutem Praw Człowieka. Sądzę, że jest to bardzo pozytywna
i konieczna
ponieważ
współpraca.
instytuty
praw
Zalecałbym
człowieka
Wam
nawiązanie
odgrywają
ważną
podobnej
rolę
w
współpracy,
zapewnianiu
przestrzegania Konwencji.
Od roku 1980 mamy w Danii punkt kontaktowy, zwany Centralną Radą
ds. Niepełnosprawności (Central Disability Council). W skład tej Rady wchodzą
przedstawiciele DPOD, mojej organizacji oraz przedstawiciele rządu. Teraz to się
zmienia w wyniku ratyfikacji Konwencji. W Radzie będą zasiadać bardziej eksperci
niż przedstawiciele rządu, co zdaniem DPOD jest właściwą drogą ku poprawie
sytuacji, ponieważ ludzie z rządu są dobrzy w tworzeniu prawa, ale nie są dobrzy
w dyskutowaniu założeń i polityk. Sądzimy, że eksperci reprezentujący różne części
społeczeństwa są najlepsi w takiej dyskusji. Centralna Rada ds. Niepełnosprawności
jest punktem kontaktowym, co zapewnia Danii przestrzeganie art. 33.1. Konwencji.
Skoro DPOD jest reprezentowane w tej Centralnej Radzie ds. Niepełnosprawności,
to uważamy, że spełniony jest także art. 4.3. mówiący o tym, że organizacje
51
reprezentujące
osoby
z
niepełnosprawnością
powinny
być
reprezentowane
w systemie. Sądzę, że zapewniamy zgodność naszego systemu z tym artykułem
a także jesteśmy usatysfakcjonowani poprzez obecność w Centralnej Radzie
ds. Niepełnosprawności.
Inna część art. 33 dotyczy monitorowania. Duński Krajowy Instytut Praw
Człowieka (Danish National Institute for Human Rights) wspierał ratyfikację
Konwencji. Ten Instytut odpowiada Zasadom Paryskim (Paris Principles), tzn. jest
całkowicie suwerenny i niezależny. W żaden sposób nie jest zależny od rządu.
Według nas to dobre rozwiązanie, ponieważ nasz Krajowy Instytut Praw Człowieka
zajmuje się wszystkimi konwencjami, np. tą dotyczącą pochodzenia etnicznego.
Ma więc wiedzę na temat Konwencji i umiejętność współpracy ze społeczeństwem
obywatelskim. Odkąd współpracujemy z Krajowym Instytutem Praw Człowieka
w jego ramach działa podkomitet ds. naszej Konwencji, a DPOD ma w nim kilka
miejsc.
Czekamy na zmiany w przepisach, które umożliwią nam także wejście
do zarządu Krajowego Instytutu Praw Człowieka. Sądzimy, że to jest dobra droga,
by art. 33 działał i że jest to dobry model uczestnictwa organizacji osób
Jak
już
mówiłem,
od
roku
1980
mamy
Centralną
Radę
ds. Niepełnosprawności, a w niej sekretariat. Ten sekretariat został podzielony
na dwie części. Połowa starego sekretariatu stanowi sekretariat dla nowej Centralnej
Rady ds. Niepełnosprawności, a druga połowa została przeniesiona do Krajowego
Instytutu Praw Człowieka. Te osoby posiadają wiedzę na temat niepełnosprawności,
której nie było wcześniej w Krajowym Instytucie Praw Człowieka. Uważamy więc,
że to bardzo pożyteczne, iż będą mieli takich sześciu współpracowników, którzy
znają temat niepełnosprawności. Ważne jest także, że mamy jako DPOD częste
spotkania
z Krajowym
Instytutem Praw Człowieka. Przedstawiciele naszego
sekretariatu i ich sekretariatu oraz nasi liderzy i ich liderzy spotykają się często.
Myślę, że to pozwala przekazać im wiedzę o niepełnosprawności. Nie mogą wiedzieć
wszystkiego, więc my musimy im pomóc.
Chciałbym zaproponować inną rzecz, która jest bardzo istotna – to jest
długoterminowy plan działań w zakresie niepełnosprawności. W Konwencji jest
zapisane, że powinien być tworzony plan działań w zakresie niepełnosprawności.
Jedną z ostatnich rzeczy, którą zrobił nasz poprzedni rząd było rozpoczęcie tego
procesu. Dyskutowaliśmy podstawowe założenia do tego planu i myślę, że zapewni
on działania na rzecz poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnością w Danii,
52
że będzie koncentrował się na długoterminowych a nie doraźnych, rozwiązaniach.
Także, że będzie się skupiał na właściwych sposobach działania. Plan będzie miał
perspektywę od 5 do 15 lat. Oczywiście to długi okres, ale jest konieczny
do zdobycia potrzebnych zasobów do przeprowadzenia zmian. Nie da się w rok
zmienić otoczenia. Potrzeba długofalowych działań, by coś osiągnąć. Spodziewamy
się, że będziemy włączeni w dyskusję na temat tego długofalowego planu działań
i poprzez to nowy rząd zapewni sobie realizację art. 4.3. o włączaniu naszych
organizacji. A zrobimy to z dużym zadowoleniem.
Chciałbym zakończyć stwierdzeniem, że czymś bardzo ważnym jest system
Komitetów
monitorujących
Konwencję
ONZ.
Jak
wiecie
po
dwóch
latach
od ratyfikowania Konwencji państwo polskie musi złożyć sprawozdanie do komitetu
monitorującego na temat tego, jak przebiega wdrażanie postanowień Konwencji
w Polsce. Duński rząd właśnie taki raport tam dostarczył. Ale ten raport nie może
być osamotniony. Komitet monitorujący musi mieć szansę dowiedzieć się,
co naprawdę dzieje się i w Polsce i w Danii.
Musimy przesłać alternatywny raport przedstawiający punkt widzenia naszych
organizacji. Bardzo ważne jest byście Wy i wszyscy inni działający w ramach
społeczeństwa
obywatelskiego
wspólnie
działali,
gdy
za
dwa
lata
będzie
przygotowany taki raport i przedstawili swój pogląd na temat wdrażania Konwencji
w Polsce. Komitet monitorujący oczywiście dostanie jak najlepszy obraz od państwa,
a Wy musicie go skorygować, by mieli jak najprawdziwszy obraz tego, co się dzieje.
Jest to konieczne, aby prawdą było, że nic o nas bez nas.
Mam nadzieję, że teraz będziecie mieli pewien pogląd o tym, co zrobiliśmy
w Danii. Słuchając tego, co mówiła pani minister i tej ciekawej debaty dzisiaj, sądzę,
że jesteście już na najlepszej drodze do ratyfikacji Konwencji. To jest oczywiście
ciężka praca, żeby doprowadzić do ratyfikacji, ale wasza praca nie może się na tym
skończyć. Ona się dopiero zaczyna, bo dostajecie struktury i narzędzia do poprawy
sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce. To jest bardzo ważne. Zaczyna się
naprawdę ciężka praca. Życzę Wam i Waszym organizacjom członkowskim dobrego
ducha pracy. Praca przed Wami, ale czuję, że dacie radę, czuję to.
53
Implementacja Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 20102020 w krajach członkowskich Unii Europejskiej – Javier Güemes
Dyrektor generalny Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych
Postaram się krótko przedstawić, na czym polega Europejska strategia
w sprawie niepełnosprawności.
Strategia ta została przyjęta przez Komisję Europejską w listopadzie 2010 r.
Zastępuje ona dotychczasowy Plan działań, który na poziomie Unii Europejskiej
regulował
kwestie
wdrażania
Obserwowane rezultaty oraz
polityki
na
rzecz
osób
niepełnosprawnych.
dokonana analiza Planu działań doprowadziły
do wniosku nas oraz instytucje UE, że zabrakło strategicznego podejścia oraz
wystarczająco mocnych instrumentów do jego wdrożenia. Opierając się na tych
analizach Unia Europejska postanowiła pójść dalej i stworzyć strategię w sprawie
Europejska strategia, która obejmuje okres dłuższy o 10 lat od Planu działań,
będzie także integrowała politykę i kompetencje Unii Europejskiej z kompetencjami
krajowymi.
Z dokonanej analizy Planu działań wynikało bowiem, że w krajach
członkowskich Unii Europejskiej plan ten nie został skutecznie wprowadzony
w życie, co za tym idzie nie wdrożono go także na poziomie Unii Europejskiej.
Ten brak skuteczności spowodował konieczność stworzenia tej strategii.
Z dużym zadowoleniem słuchałem, że rząd w Polsce zna, przyjmuje
i uwzględnia w swych planach Europejską strategię. Zdarza się bowiem, że władze
publiczne w niektórych krajach europejskich zapominają o istnieniu tej Strategii
tworząc własne strategie krajowe. W efekcie prowadzi to do braku koordynacji
między strategią na poziomie europejskim i tymi przyjmowanymi w poszczególnych
krajach członkowskich UE.
Gwoli przypomnienia Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności
2010 – 2020 składa się z ośmiu głównych dziedzin. Zapisano w niej kluczowe
działania dla każdej dziedziny. W ramach każdej z ośmiu dziedzin zarówno Unia
Europejska jak i kraje członkowskie powinny spełniać ogólne założenia Strategii.
Stworzono
mechanizmy
potrzebne
do
wdrożenia
Konwencji
ONZ,
a
także
uwzględniono wpływ na kwestie jednakowe dla wszystkich, takie jak: finansowanie,
badania, podnoszenie świadomości, statystyka.
54
Prawo
Spójrzmy na prawny kontekst Strategii. Unia Europejska ma Kartę Praw
Podstawowych (Charter of Fundamental Rights). Ten bardzo ważny dokument jest
częścią traktatu unijnego. W Karcie w bardzo konkretny sposób są wskazane
podstawowe prawa osób niepełnosprawnych. W tym kontekście mamy także traktat
dotyczący funkcjonowania Unii Europejskiej, w którym również zawarte są bardzo
ważne zapisy, np. artykuł 19 mówiący o niedyskryminacji, czy inny traktujący
np. o społecznej zasadzie horyzontalnej o prawach osób niepełnosprawnych, która
musi być brana pod uwagę w funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Mamy również
Konwencję ONZ, która została podpisana, potem ratyfikowana i weszła w życie
na początku 2011 roku. W styczniu 2011 Konwencja ONZ stała się prawnie
obowiązującym dokumentem w Unii Europejskiej.
Strategia wpasowuje się w istniejący system i stara się rozwijać działania,
które
zagwarantują,
że
Unia
Europejska
wywiąże
się
z
Konwencji.
Ale, jak powiedziałem, to nie tylko kwestia Unii Europejskiej. Unia Europejska ma
pewne kompetencje na poziomie europejskim, ale kraje członkowskie mają
obowiązek wdrażania działań uzgodnionych na poziomie Unii Europejskiej.
Traktat, Konwencja oraz Karta Praw Podstawowych to jest kontekst prawny.
Ale dziś mamy także kontekst polityczny – spowolnienie gospodarki oraz cięcia
w wydatkach społecznych, które dotykają wszystkie kraje europejskie. Także
poważne
zmiany demograficzne, globalizację, wzrost poziomu ubóstwa. Mamy
również w wyniku ostatnich badań wiedzę statystyczną. Otóż 15 proc. populacji Unii
Europejskiej może być uznana za osoby niepełnosprawne. Około 3 proc. tej grupy
to osoby ze stwierdzonym znacznym stopniem niepełnosprawności.
Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności obejmuje następujące
dziedziny życia społecznego: dostępność, uczestnictwo, równość, zatrudnienie,
kształcenie i szkolenia, ochrona socjalna, zdrowie oraz zewnętrzne działania Unii
Europejskiej. We wszystkich tych dziedzinach zostały zapisane
muszą być podejmowane przez Unię
działania, które
Europejską oraz inne, które mają być
podejmowane na poziomie krajów członkowskich.
Omówię je pokrótce. Na slajdach pokazany został podział na kluczowe
działania przewidziane w ramach Strategii oraz kluczowe priorytety zidentyfikowane
przez EDF w ramach tychże kluczowych działań.
55
Dostępność
W tym zakresie państwa strony mają
obowiązek identyfikacji barier
i przeszkód w dostępie osób niepełnosprawnych do pełni życia
oraz likwidacji
tychże barier i przeszkód. Co mamy na poziomie Unii Europejskiej? Jesteśmy teraz
w trakcie negocjacji unijnej Ustawy o dostępności, dotyczącej dostępu osób
niepełnosprawnych do towarów i usług. Ta ustawa, jeśli wszystko pójdzie dobrze,
zostanie przedstawiona pod koniec 2012 r. i będzie obowiązującym dokumentem
prawnym w całej Unii Europejskiej. Jej zapisy będą musiały wprowadzić do własnych
systemów prawnych wszystkie kraje członkowskie UE. Jeśli ta ustawa zostanie
przyjęta, zmieni sposób w jaki Unia Europejska staje się dostępna dla osób
niepełnosprawnych.
Uczestnictwo
W dziedzinie uczestnictwa w Strategii mamy pewne kluczowe działania
np. jak poruszać się swobodnie w ramach Unii Europejskiej. Pozwólcie, że podam
przykład. Otrzymanie stypendium Erasmusa
nie gwarantuje dzisiaj, że student
niepełnosprawny z Polski może studiować w Hiszpanii język hiszpański. Dlaczego?
Bo nie ma przepisów gwarantujących równość szans i niedyskryminację studentów
z Polski, którzy chcą studiować w Hiszpanii w ramach Programu Erasmus. To jest
cel.
Innym bardzo ważnym przykładem kluczowego działania jest przejście
od zinstytucjonalizowanej formy opieki do opieki w środowisku. Jesteśmy bardzo
usatysfakcjonowani uwzględnieniem tego elementu w Strategii. Gwarantuje to,
że Unia
Europejska
instytucjonalnej,
podejmie kroki w kierunku przechodzenia
która
działa
do samodzielnego
życia,
do
zaproponowaliśmy
uwzględnienie
wbrew
opieki
prawu
w
zasady
osób
środowisku
od pomocy
niepełnosprawnych
lokalnym.
deinstytucjonalizacji
w
W
EDF
przepisach
dotyczących korzystania z funduszy strukturalnych. Zgodnie z nimi będą dostępne
fundusze dla wszystkich krajów członkowskich na pokrycie kosztów przeniesienia
ludzi z instytucjonalnych form opieki do środowiskowych usług.
Równość
Mamy w Strategii dyrektywę o równym traktowaniu w zatrudnieniu, która nosi
numer 2000/78. Ta dyrektywa została przeniesiona do Polski, choć nie wiem czy
i w jakim stopniu została wprowadzona w życie. Jest to ważne. W dodatku wszystkie
kraje członkowskie oraz UE zostały zobowiązane do stałego monitorowania skutków
56
tej
dyrektywy.
Tak
więc,
państwa
członkowskie
powinny
przedstawić
Unii
Europejskiej informacje o tym, jaki wpływ miała ta dyrektywa na życie osób
niepełnosprawnych. Słyszałem dzisiaj rano Krystynę Mrugalską przedstawiającą
ocenę sytuacji w Polsce w zakresie zatrudnienia. Mówiła, że nastąpiła pewna
poprawa, ale jeszcze daleko Wam do doskonałości. Może więc powinniście się
przyjrzeć, czy ta dyrektywa została prawidłowo wdrożona.
Zatrudnienie
Pojawiają się pytania, jak wpływać na polityki w zakresie zatrudnienia
i wzrostu jak to zostało zdefiniowane przez Unię Europejską? Czy i w tej dziedzinie
została uwzględniona Konwencja? Jaka jest jakość pracy wykonywanej przez osoby
niepełnosprawne? Jak osoby niepełnosprawne są integrowane z pracownikami
zdrowymi na przykład w ramach pracy na część etatu?
Wszystkie te dziedziny zostały zidentyfikowane jako działania w ramach
Strategii
w
zapewniania
sprawie niepełnosprawności. Ze
asystujących,
dostępności
strony
EDF, widzimy
standardowych
potrzebę
technologii
oraz
uzasadnionego dostosowania miejsca pracy. Będziemy starali się wpływać na analizę
kluczowych działań z perspektywy EDF.
Kształcenie i szkolenia
Wszystkie wymienione niżej dziedziny zidentyfikowane zostały także jako
działania kluczowe. Chodzi o: włączanie – integrację, jakość w kształceniu
i szkoleniach, uczestnictwo w programach uczenia się przez całe życie. Mamy
tu również ochronę socjalną.
Na przykład na poziomie Unii Europejskiej jest wymieniona w Europejskiej
strategii 2010 - 2020 inicjatywa zwana Europejską Platformą Przeciw Ubóstwu
(European Platform Against Powerty). Należy więc przeanalizować, czy Platforma
przeciw
ubóstwu
uwzględnia
w
swoich
działaniach
potrzeby
osób
niepełnosprawnych. Analizując jej tekst, EDF zasugerowało, że powinny być w niej
uwzględnione odpowiednie renty z tytułu niepełnosprawności, także
prawo
do rekompensat ponoszonych dodatkowych kosztów, a kwestia niepełnosprawności
powinna być brana pod uwagę we wszystkich działaniach podejmowanych w ramach
tej Platformy.
57
Zdrowie
W tej dziedzinie konieczny jest równy dostęp do opieki zdrowotnej oraz
poprawienie jakości opieki zdrowotnej i rehabilitacji prowadzonej przez system
ochrony zdrowia na poziomie krajowym.
Zewnętrzne działania Unii Europejskiej
Unia Europejska jest jednym z największych darczyńców na świecie w ramach
współpracy państw na rzecz rozwoju. Dlatego musimy zadbać, by Unia uwzględniała
także potrzeby osób niepełnosprawnych. Dotychczasowe bowiem doświadczenia
EDF pokazują, że prawa osób niepełnosprawnych czasem nie są wystarczająco brane
pod uwagę w ramach dialogu i negocjacji akcesyjnych dotyczących praw człowieka.
Strategia w sprawie niepełnosprawności częściowo odpowiada na te potrzeby.
Wskazujemy nie tylko że powinny być uwzględnione, ale także jak powinny być
uwzględnione w programach współpracy UE.
Nadzór
Chciałbym zakończyć moją prezentację na kwestii nadzoru. Starałem się
pokazać, jaki pozytywny wpływ może mieć Strategia w sprawie niepełnosprawności
na
los
osób
z
niepełnosprawnościami
na
poziomie
zarówno
europejskim,
jak i krajowym. Ale ta Strategia nie spełni swojego zadania, jeśli nie zapewnimy
właściwego systemu nadzoru jej realizacji. Na papierze możemy zapisać wszystko
co chcemy, ale jeśli potem w ramach Komisji Europejskiej i innych instytucji unijnych
nie
będziemy
mieli
wdrożonych
odpowiednich
systemów
do
prowadzenia
monitoringu, raportowania i dalszych działań, to i ta Strategia nie spełni swojej roli.
Naszym
Potrzebujemy
zdaniem
potrzebny
przejrzystych
członkowskich.
W
EDF,
jest
wskazówek
wspólnie
z
skuteczny
z
Komisji
kolegami
z
mechanizm
Europejskiej
Polskiego
kontrolny.
dla
Forum
krajów
Osób
Niepełnosprawnych zadbamy, by takie przejrzyste wskazówki powstały. Powinien
powstać komitet złożony z przedstawicieli krajów członkowskich i organizacji osób
niepełnosprawnych, którzy wspólnie wypracują
sposób wdrażania Europejskiej
strategii. Będziemy starali się zapewnić jej realizację.
Uważamy, że na dziś Strategia jest dobrym dokumentem. Może ona spełnić
swoje
zadanie,
mechanizmów
jeśli
nie
nadzoru.
zabraknie
politycznej
Potrzebujemy
członkowskich w ten proces.
58
determinacji
autentycznego
i
skutecznych
zaangażowania
krajów
Edukacja włączająca we Włoszech – Luisa Bosisio Fazzi
Włoskie Forum Osób Niepełnosprawnych
Członek Zarządu Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych
Krótko się przedstawię. Jestem mężatką, mam czterech synów, z których
najmłodszy ma znaczną niepełnosprawność poznawczą i fizyczną spowodowaną
niedotlenieniem mózgu. Ma 24 lata.
Na tę konferencję zostałam zaproszona jako przedstawicielka Włoskiego
Forum Osób Niepełnosprawnych (Italian Disability Forum), aby zaprezentować nasz
model edukacji włączającej. Jestem dumna, że mogę przedstawić Państwu
ten model. Dla Włochów jest on bogactwem, którego należy bronić i który trzeba
chronić. Dziękuję Polskiemu Forum Osób Niepełnosprawnych za to zaproszenie.
Przypomnienie kilku faktów z historii pozwoli Państwu zrozumieć, dlaczego
Włochy w latach siedemdziesiątych zaczęły integrować dzieci z niepełnosprawnością
ze zdrowymi rówieśnikami w zwykłych klasach.
W latach 1960-70 Włochy na skutek gwałtownego rozwoju gospodarczego
doświadczały bardzo silnej migracji wewnętrznej. Rozwój ten spowodował tworzenie
się miast – satelit i migracje ludności ze wsi do miast oraz z południa na północ.
Zmieniło się życie całych społeczności. Wpływ tych zmian także na system
szkolnictwa był nieunikniony. Pojawiły się przed nim nowe wyzwania i nowe zakresy
odpowiedzialności.
Pierwszym edukacyjnym skutkiem tego przemieszczania się ludności okazały
się trudności w nauce. Włosi posługują się różnymi dialektami. Dziecko z dalekiego
południa miało problemy kształcąc się na północy. Początkowo próbowano zaradzić
pojawiającym się problemom tworząc zróżnicowane klasy w szkołach specjalnych.
Ale skala zjawiska spowodowała, że dzieci, już bez względu na ich stan zdrowia
i możliwości
intelektualne,
zaczęto
włączać
do
zwykłych
klas
w
szkołach
powszechnych. Tak rozpoczął się proces integracji.
W latach siedemdziesiątych we Włoszech miały miejsce protesty przeciw
szkołom specjalnym, określanym jako dyskryminacyjne i segregacyjne. Były one
uznawane za getta. Rodzice dzieci niepełnosprawnych byli namawiani do zabierania
ich ze szkół specjalnych. Nauczyciele szkół masowych przekonywali rodziców dzieci
zdrowych, by zaakceptowali niepełnosprawnych uczniów w klasach.
59
Ten społeczny ruch spowodował, że kilkadziesiąt tysięcy dzieci i młodzieży
niepełnosprawnej opuściło ośrodki i szkoły specjalne, które w efekcie przestały
istnieć.
Długa droga
Ale proces włączania dzieci z niepełnosprawnościami do szkół powszechnych
wymagał uregulowań prawnych. Z wprowadzanych przez lata przepisów, wyłania się
obraz procesu przemian, zresztą jeszcze nie zakończonego.
Początkowo
mieliśmy
odrębne
przepisy
regulujące
kwestie
dzieci
z niepełnosprawnością, teraz mamy przepisy ogólne dotyczące wszystkich, które
jednak zawierają specjalne zapisy dotyczące tych dzieci. Na przykład przepisem
nr 118 z roku 1971 postanowiono, że także dzieci niepełnosprawne muszą spełniać
obowiązek szkolny w szkołach powszechnych. W roku 1977 ustanowiono zasadę,
że wszystkie dzieci niepełnosprawne w wieku szkoły podstawowej i gimnazjum
tj. od 6 - 14 roku życia, mają być objęte kształceniem.
Po dziesięciu latach dyskusji w 1987 r. Sąd Konstytucyjny, najwyższy organ
w systemie sprawiedliwości i legislacji, wydał wyrok, w którym uznał pełne
i bezwarunkowe prawo wszystkich dzieci niepełnosprawnych, w tym ze znaczną
niepełnosprawnością,
do
uczęszczania
do
szkół
średnich,
a
także nałożył
na wszystkie podmioty, przede wszystkim na administrację szkolną, lokalne władze
i
jednostki
opieki
zdrowotnej,
obowiązek
prowadzenia,
w
ramach
swoich
kompetencji, usług wspierających proces włączania uczniów niepełnosprawnych
do szkół ogólnodostępnych.
W roku 1992 pojawił się przepis mający zapewnić wysoką jakość edukacji
włączającej. Dwa lata później wprowadzono zalecenia, mające na celu koordynację
działań odnoszących się do osób niepełnosprawnych wszystkich lokalnych jednostek
opieki zdrowotnej i oświaty.
W roku 2000 ukazał się kolejny ważny przepis. Zgodnie z nim wszystkie
szkoły państwowe, prywatne i wyznaniowe mają obowiązek przyjąć ucznia
z niepełnosprawnością, nawet znaczną. Szkoła odpowiada prawnie, jeśli odmówi
przyjęcia takiego ucznia, bowiem odmowa przyjęcia ucznia niepełnosprawnego
do szkoły jest we Włoszech nielegalna.
W roku 2003 miała miejsce reforma przepisów oświatowych, w tym
dotyczących szkolnej integracji uczniów z niepełnosprawnością. W trzy lata później
zagwarantowano zaspokojenie potrzeb uczniów niepełnosprawnych w umowach
między różnymi instytucjami. Przepisy prawne po roku 2006 odnosiły się w dużym
60
stopniu do struktury instytucji edukacyjnych, ale nie dotykały kwestii włączania
uczniów niepełnosprawnych.
Decyzja
We Włoszech żadne organy opieki zdrowotnej, socjalnej, władze edukacyjne
czy administracyjne nie mają prawa decydować, czy uczeń z niepełnosprawnością
może czy nie może uczęszczać do szkoły, ani o tym czy ma pójść do szkoły
specjalnej, czy powszechnej. Kiedy włoscy rodzice przychodzą z dzieckiem
do przedszkola lub do obowiązkowej szkoły podstawowej, ich dziecko jest
diagnozowane. Przeprowadzana jest diagnoza funkcjonalna. Zawiera ona opis
psychofizycznej
kondycji
ucznia,
nieprawidłowości
w
jego
rozwoju,
niepełnosprawności, ale także umiejętności i zdolności. Opis ten zawiera także dane
osobiste ucznia, jego rodziny, czynniki etiologiczne, historię medyczną itp.
Kolejnym krokiem jest przygotowanie dynamicznego profilu funkcjonalnego,
opartego na diagnozie funkcjonalnej ucznia i jego potencjału odpowiadającego
bieżącemu
rozwojowi.
interdyscyplinarny
złożony
Diagnoza
z:
jest
nauczycieli
przygotowywana
przedmiotów,
przez
zespół
rodziców
dziecka,
nauczyciela specjalnego, pracownika socjalnego i opieki zdrowotnej, psychologa,
rehabilitanta i innych specjalistów. Dokonują oni analizy następujących aspektów
rozwoju dziecka: poznawczego, emocjonalnego, dotyczącego relacji i komunikacji,
językowego, sensorycznego, motorycznego, neuropsychologicznego, w zakresie
samodzielności i uczenia się. Autorzy analizy wyznaczają też krótko, średnio
i długoterminowe cele możliwe do osiągnięcia przez dziecko. Szkoła jest głównym
odpowiedzialnym za dochodzenie do nich.
Następnie przygotowywany jest indywidualny plan nauczania umożliwiający
włączanie ucznia w powszechny system nauczania. Nauczyciel i pedagog specjalny
wspólnie tworzą program nauczania dostosowany do możliwości i potrzeb ucznia
Przeprowadzana jest także ewaluacja i monitoring procesu integracji dziecka
w celu sprawdzenia, czy działania i udzielane wsparcie zostały odpowiednio dobrane
i czy osiągnięto założone cele. Ten etap jest kluczowy dla przeprowadzenia
ewentualnych zmian w celu umożliwienia lepszego dalszego rozwoju poznawczego
i społecznego ucznia.
Dopasowany indywidualnie plan kształcenia, a w konsekwencji program
dydaktyczny musi być wspierany przez osoby i narzędzia techniczne, dostosowane
do rodzaju i stopnia dysfunkcji. Na przykład niewidomy chłopiec musi mieć
61
nauczyciela specjalnego, który zna alfabet Braille’a, lub dostać techniczne
oprzyrządowanie, które pozwoli mu powiększyć znaki na ekranie. Dziecko głuche
wyposażone w aparat słuchowy musi mieć: pętlę indukcyjną, która pozwoli
na zredukowanie hałasu otoczenia;
symultaniczną transkrypcję
w komputerze,
czy też tłumaczenie na język migowy, jeśli to jego język. Uczeń otrzymuje wsparcie
przy przemieszczaniu się z klasy do klasy, korzystaniu z toalety. Ma do dyspozycji
pedagoga specjalnego i materiały dydaktyczne. Prawo stanowi, że powinien mieć
zapewniony bezpłatny transport do i ze szkoły.
Skład klasy
Włoskie przepisy dopuszczają w klasie tylko jedno dziecko niepełnosprawne
lub dwoje, jeśli ich niepełnosprawność nie wymaga szczególnej uwagi, a klasa
nie liczy więcej niż 20, nigdy ponad 25 uczniów. Uczeń bierze udział w zajęciach
całej klasy, ma dostosowany do swoich możliwości program nauczania. Jeden
nauczyciel specjalny przypada na dwóch uczniów niepełnosprawnych lub jeden
na jednego
ucznia
ze
znaczną
współdzieli
odpowiedzialność
niepełnosprawnością.
za
klasę,
nie
jest
Nauczyciel
specjalny
nauczycielem
dziecka
niepełnosprawnego, ale nauczycielem klasy z uczniem niepełnosprawnym.
Poza ukończeniem studiów nauczycielskich, na których jest prowadzony
moduł dotyczący nauczania specjalnego, nauczyciel specjalny musi także ukończyć
dwuletni
kurs
specjalizacyjny.
Jest
zobowiązany
do
współpracy
z
innymi
specjalistami, w zależności od potrzeb ucznia z niepełnosprawnością. Na przykład
z asystentem osobistym, jeśli uczeń ma bardziej złożone dysfunkcje lub z osobą
ułatwiającą komunikację z uczniem niewidomym czy głuchym, a także z asystentem
ds. higieny.
W każdej szkole jest grupa robocza, stworzona z nauczycieli, osób
prowadzących usługi socjalno-zdrowotne, przedstawicieli rodziców i uczniów
w przypadku szkoły średniej. Ta grupa robocza odpowiada za przyjęcie nowego
ucznia z niepełnosprawnością, za jego drogę szkolną aż do etapu szkolnictwa
zawodowego lub studiów.
Mówiłam o umowie. Minister Edukacji Publicznej odpowiada za dydaktykę,
lokalne podmioty opieki zdrowotnej odpowiadają za stan zdrowia i potrzeby
zdrowotne zarówno ucznia, jak i studenta, a lokalne władze samorządowe
za pozostałe wsparcie np. za zapewnienie nauczycieli specjalnych. Samorząd
odpowiada za szkoły podstawowe i przedszkola, prowincje za szkolnictwo wyższe,
a regiony za szkolenie zawodowe i kształcenie ustawiczne. Osoby niepełnosprawne
62
mają prawo do gwarantowanego zatrudnienia zarówno w instytucjach publicznych,
jak i w firmach prywatnych zgodnie z wskaźnikiem zatrudnienia niepełnosprawnych
przyjętym przez specjalną radę.
W 1999 roku miała miejsce reforma prawa pracy, która ustaliła obowiązkowy
wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych na poziomie 7 proc., który firmy
są zobowiązane osiągać. Przyjęto także zasadę celowego zatrudniania, która opiera
się na uwzględnianiu umiejętności zatrudnianej osoby, tak aby dopasować popyt
do podaży
na
pracę.
Stworzono
biura,
które
wspierają
przedsiębiorstwa
w znalezieniu niepełnosprawnego pracownika odpowiadającego ich potrzebom.
Chodzi o właściwe miejsce pracy dla konkretnej osoby niepełnosprawnej.
Szkoły wyższe
Przedstawię krótką informację o szkolnictwie wyższym. Każda uczelnia
powinna mieć profesora odpowiedzialnego za przyjęcie osoby niepełnosprawnej.
Muszą być również opiekunowie, którzy pomagają niepełnosprawnym studentom
pokonywać
trudności
organizacyjne
oraz
dotyczące
programu
kursów
uniwersyteckich. Uniwersytety powinny usuwać bariery architektoniczne oraz
zapewniać asystentów wspierających w poruszaniu się studentów na wózkach.
W latach 2001-2002, po wprowadzeniu nowych przepisów dotyczących
uczelni, mieliśmy 4 816 studentów niepełnosprawnych. W latach 2005-2006 liczba
ta wzrosła do 10 126. Czekamy na dane z lat 2010-2011.
Trochę danych
Przejdę do danych dotyczących edukacji włączającej. W roku 2002/2003
mieliśmy 136 tysięcy uczniów z niepełnosprawnością od przedszkola do gimnazjum
tj. 2 proc. całej populacji. Pomagało im 50 tysięcy nauczycieli specjalnych.
Współczynnik uczniów niepełnosprawnych do nauczycieli specjalnych wynosił 2,
czyli 2 niepełnosprawnych uczniów przypadało na jednego nauczyciela specjalnego.
W latach 2011-2012, czyli w bieżącym roku szkolnym, mamy prawie 200 tysięcy
uczniów niepełnosprawnych, czyli 2,95% populacji szkolnej. Nauczycieli specjalnych
jest 96 tysięcy, a wskaźnik to 1,99.
Rodzaje niepełnosprawności
W
szkołach
podstawowych
i
gimnazjach
mamy
5
proc.
uczniów
z niepełnosprawnością wzroku, 5 proc. z niepełnosprawnością słuchu, 14 proc.
z niepełnosprawnością fizyczną, 26 proc. z dysfunkcją w uczeniu się, kolejne 26
63
proc.
z
problemami
z
niepełnosprawnościami,
umysłowe
(mental
koncentracją
które
dla
retardation).
uwagi
oraz
uproszczenia
W
szkole
40
określiłam
średniej
proc.
jako
z
innymi
opóźnienie
większość
stanowiły
niepełnosprawności sensoryczne – wzroku i słuchu oraz fizyczne a zmniejszała się
liczba pozostałych dysfunkcji i opóźnienia umysłowego. Na uniwersytetach są tylko
studenci z niepełnosprawnością wzroku, słuchu i ruchu.
Na przyszłość
Po przyjrzeniu się jakości systemu kształcenia, stwierdziliśmy, że istnieje
potrzeba
kaskadowego dokształcania przez ministerstwo dyrektorów szkół oraz
nauczycieli. Chcemy
też doprowadzić do tego, żeby żadne budynki instytucji
edukacyjnych nie miały barier architektonicznych. Dostrzegamy także słabość
krajowego systemu monitorowania dostępu do kształcenia zawodowego oraz
ustawicznego.
Więcej
uwagi
musimy
poświęcić
grupom
narażonym
na dyskryminację. Chodzi o uczniów wymagających bardzo dużego wsparcia oraz
dziewczęta i kobiety niepełnosprawne, które stanowią tylko 1/3 populacji uczniów
niepełnosprawnych.
Pozwólcie mi przedstawić nieco danych, które pokażą obraz równości
naszego modelu szkoły. W roku szkolnym 2006/2007 mieliśmy 500 tysięcy uczniów
zagranicznych, tj. 5,6 proc. populacji szkolnej. Połowa z nich pochodziła z krajów
Unii Europejskiej, pozostali spoza niej.
Po 1 stycznia 2007 r., po wejściu do UE Bułgarii i Rumunii, z dnia na dzień
pojawiło się we Włoszech ok. 4 tysiące dzieci z Bułgarii i 70 tysięcy dzieci z Rumunii
nie
posiadających
obywatelstwa
włoskiego.
O
1
proc.
przybyło
uczniów
zagranicznych. W kolejnym roku szkolnym mieliśmy już 564 tysiące uczniów
zagranicznych. W 2008 r. było to 12342 uczniów romskich. Przybywało ich od 2005
r. o 4 proc. rocznie dzięki specjalnej umowie między Ministerstwem Edukacji
i największym we Włoszech stowarzyszeniem Romów – Opera Novadi. Nasi
nauczyciele nie obawiali się tego ogromnego napływu uczniów zagranicznych,
ponieważ byli przyzwyczajeni do pracy z uczniami o różnym trybie uczenia się.
Uważamy, że ostatnie 30 lat doświadczeń, z sukcesami i paroma porażkami,
doprowadziło do ogromnej zmiany we włoskich szkołach. Ale także do zmiany
postrzegania
przez
społeczeństwo
odmienności.
Obecność
uczniów
niepełnosprawnych w masowych szkołach przyczyniła się do oswojenia się
i przyzwyczajenia do nich społeczeństwa. Również w kościele katolickim, który
we Włoszech prowadzi wiele szkół, osoby niepełnosprawne otrzymują sakramenty
64
razem z osobami pełnosprawnymi, biorą udział w imprezach rekreacyjnych
organizowanych przez kościół, zaczynają wychodzić ze specjalnych instytucji
prowadzonych przez księży i struktury kościelne i brać udział w życiu społeczności
lokalnej. Nie budzi to już najmniejszego zdziwienia ani nie wywołuje protestów.
Mimo tej generalnie bardzo pozytywnej oceny uważamy za konieczne
przeprowadzenie
krytycznej
analizy
systemu
oceny
jakości
naszej
edukacji
włączającej. W przyszłości chcemy bowiem zapewnić coraz wyższą jakość naszego
szkolnictwa.
65
Niezależność jako zadanie.
Panel liderów organizacji osób niepełnosprawnych: Jak rozumiem niezależne
życie? Czego oczekuję po wdrożeniu Konwencji Narodów Zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych oraz Europejskiej strategii w sprawie
niepełnosprawności 2010-2020?
Prowadzenie: prof. dr hab. Anna Firkowska-Mankiewicz
Uczestnikami dyskusji panelowej Jak rozumiem „niezależne życie”? Czego
oczekuję po wdrożeniu Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób
niepełnosprawnych oraz Europejskiej Strategii w sprawie niepełnosprawności 20102020
byli: prof. dr hab. Anna Firkowska-Mankiewicz z Akademii Pedagogiki
Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie; Kajetana Maciejska-Roczan,
prezes Zarządu Głównego Polskiego Związku Głuchych; Józef Mendruń, prezes
Zarządu Fundacji Polskich Niewidomych i Słabowidzących „TRAKT”; Grzegorz
Kozłowski, przewodniczący Towarzystwa Pomocy Głuchoniewidomym; Małgorzata
Radziszewska, prezes Stowarzyszenia Kobiet Niepełnosprawnych ONE.PL; Aneta
Cichy, self-adwokatka z Piekar Śląskich; Elżbieta Siwińska, liderka self-adwokatów
w Aleksandrowie Łódzkim; Rafał Kubica, self-adwokat z Piekar Śląskich; Ewa
Bieżuńska, uczestniczka Środowiskowego Domu Samopomocy dla osób nerwowo
i psychicznie chorych.
Dyskusję prowadziła prof. dr hab. Anna Firkowska-Mankiewicz.
Prof. Anna Firkowska–Mankiewicz: Czuję się zaszczycona, że właśnie mnie
powierzono poprowadzenie tego panelu. Tym bardziej, że znam niektórych
z Państwa,
jestem
bowiem
mocno
zaangażowana
w
ruch
rodziców
osób
z niepełnosprawnością intelektualną. Wiele się od nich nauczyłam i zapewne
im zawdzięczam to, że od 9 lat pracuję w Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Dziś znajdujemy się w niezwykle ważnym momencie - o krok od ratyfikacji
Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Te prawa
bardzo
długo
były
kwestionowane.
Dominował
tzw.
biomedyczny
model
niepełnosprawności, w którym same osoby niepełnosprawne niejako obciążone były
winą za swoją niepełnosprawność. Ten model biomedyczny, zakwestionowany
bardzo mocno w latach 90-tych, na szczęście powoli odchodzi w przeszłość.
Zastępowany
jest
modelem
że niepełnosprawność
jest
biopsycho-społeczno-kulturowym.
normalną
kondycją
66
człowieka.
Uznaje
Winnych
on,
trudnego
położenia osób niepełnosprawnych wskazuje w społeczeństwie, które stwarza liczne
bariery w uczestniczeniu tych ludzi w życiu społecznym. Niepełnosprawni mają
pełne prawo domagać się od tzw. normalnego społeczeństwa szacunku dla swoich
ludzkich, obywatelskich praw, usunięcia barier z ich otoczenia i wsparcia w tym,
czego nie ze swojej winy nie są w stanie realizować.
Nasi dzisiejsi paneliści mają różnego rodzaju niepełnosprawności, a więc
i różnego typu bariery stawia przed nimi społeczeństwo. Jak każdy z nich postrzega
swoje szanse na maksymalnie niezależne, samodzielne życie?
Spróbujmy odpowiedzieć na pytanie: jak
ja rozumiem niezależne życie
i co ono dla mnie oznacza? A także czy ja sam prowadzę niezależne życie?
Ewa Bieżuńska: Mówi się, że każdy człowiek ma prawo do decydowania o tym
co chce zjeść, co kupić, co robić, gdzie pracować itd. My – osoby chore psychicznie
jesteśmy ograniczane nie tylko przez społeczeństwo, także przez różne bariery
prawne
i
społeczne.
Jesteśmy
ograniczani
przez
własne
rodziny,
naszych
najbliższych. Gdy chorujemy i przebywamy w szpitalu, czasami zostajemy sami,
bez żadnego wsparcia najbliższych. W szpitalu brakowało mi opieki prawnej, kogoś,
kto przyszedłby do mnie i doradził co i jak mogę zrobić, jak mam dalej poukładać
swoje życie. Dla mnie taką pomocą stał się Środowiskowy Dom Samopomocy.
Dla wielu z nas jest on nie tylko placówką lecz jedynym domem rodzinnym,
w którym czujemy się dobrze i do którego codziennie przychodzimy.
Czy uważa Pani, że prowadzi niezależne życie?
Ewa Bieżuńska: Prawdę mówiąc tak nie uważam, bo jestem uzależniona
i od rodziny i od przepisów prawa oraz społeczeństwa. Jesteśmy jakby odizolowani
od społeczeństwa, nawet od środowiska sąsiadów, nie mówiąc o dalszym.
Grzegorz Kozłowski: Ja kwestię niezależności rozumiem jako możliwość
podejmowania mniej lub bardziej istotnych decyzji w moim życiu bez ingerencji
innych osób. Bardzo sobie cenię możliwość skonsultowania tych decyzji, uzyskania
jakiejś rady, sugestii, ale ważne jest, abym, po uzyskaniu niezbędnych informacji,
przesłanek, mógł te decyzje podejmować samodzielnie, autonomicznie. Różnie
to się układało dawniej ale i obecnie w moim życiu. Akcentuję właśnie ten fakt,
że do podejmowania decyzji niezbędna jest wiedza o tym, co się wokół mnie dzieje,
wiedza na temat materii, co do której muszę podjąć decyzję. Ze względu na to,
że mam bardzo duży ubytek słuchu, bardzo słaby wzrok, pojawia się problem
dostępu do informacji, dostępu do wiedzy o sprawach, w których powinienem
67
podjąć decyzję. Nie zawsze więc jestem niezależny, bo nie zawsze mam pełny
dostęp do źródła obiektywnych informacji. Ostatnio jest pod tym względem coraz
lepiej
dzięki
rozwojowi
technologii.
Bardzo
często
jednak
muszę
polegać
na informacjach, które przekazują ludzie z mojego otoczenia np. współpracownicy.
Bardzo dużo zależy też od relacji między nami.
Reasumując myślę, że generalnie w dużym stopniu czuję się osobą
niezależną, ale jest wiele czynników, które tę niezależność ograniczają, np. brak
tłumacza – przewodnika, brak dostępu do wiedzy itd.
Józef Mendruń: Podobnie jak przedmówcy myślę, że najważniejszym
czynnikiem decydującym o niezależności jest możliwość podejmowania decyzji
o swoim życiu, o swoim postępowaniu, pracy, nauce, itd. Czy ja jestem niezależny?
Podobnie jak mówił Grzegorz – w wielu wypadkach jestem zależny, bo nie wiem,
np. czy to jest zielone, a tamto niebieskie, czy jeszcze inaczej. I tu muszę
skorzystać z czyjejś pomocy, ewentualnie, z jakichś urządzeń (do których mam
zresztą średnie zaufanie). Odpowiadając wprost na pytanie pani profesor w obszarze decyzyjności czuję się niezależny, w obszarze realizacji – nie do końca.
Kajetana Maciejska-Roczan: Tak samo jak moi przedmówcy, ja już jako
mocno dojrzała, jestem osobą niezależną, podejmuję sama decyzje, jednak kiedy
byłam młoda, zależałam od rodziców, od ich decyzji, ich środowiska, ale to jest
chyba normalne.
Małgorzata Radziszewska: W odpowiedzi na oba pytania pokażę Państwu
krótki film o sobie. Zrobił go kolega który, w ramach projektu edukacyjnego
skierowanego
do
gimnazjalistów,
chciał
pokazać
w
jaki
sposób
osoby
niepełnosprawne mogą się realizować. Film trwa minutę. Moje życie dzieli się
na okres przed tym, co obrazuje ten film i po tym. Tutaj najważniejszy jest obraz.
Muzyka jest tylko tłem. W odpowiednim momencie otrzymałam zatrudnienie
i wsparcie, jakim jest dowóz do pracy. Od momentu, kiedy otrzymałam pracę
na czas nieokreślony, jestem do tej pracy dowożona i z niej odwożona (osobom,
które nie widzą, chcę powiedzieć, że
poruszam się na wózku). To otworzyło
mi okno na świat.
Przyjechałam z dalekich Mazur. Podjęłam bardzo ryzykowną, odważną
decyzję, mając tylko obiecane zatrudnienie, bez
pewności, że będę pracować,
nie mając mieszkania w Warszawie. Przyjechałam i po prostu przez kilka pierwszych
lat razem z grupą znajomych wynajmowaliśmy w różnych miejscach mieszkania.
To był początek mojego niezależnego życia. Niezależne życie wiązało się właśnie
z podjęciem decyzji, że wyjeżdżam od rodziny, wyjeżdżam z miasta, które jest
68
spokojne i bezpieczne i zaczynam życie na własny rachunek, za własne pieniądze
i tak naprawdę dorabianie się przysłowiowej łyżki i widelca. Później były studia i cały
ciąg zdarzeń…
A dziś czuje się Pani osobą zależną czy niezależną?
Małgorzata
Radziszewska:
Dziś
w
swoich
decyzjach
staram
się
być
niezależna, natomiast w możliwościach oczywiście jestem zależna od wielu rzeczy,
bo to jest naturalne.
Kajetana Maciejska-Roczan: Jako osoba niesłysząca odczytuję z ruchu ust.
Mam
możliwość
odczytania
co
mówią
panie,
które
siedzą
obok
mnie.
Ale u niektórych osób mam kłopoty z odczytywaniem, np. wczoraj nie zrozumiałam
wszystkiego na konferencji. Niestety, musiałam i muszę korzystać z pomocy
tłumacza migowego. Jak państwo zauważyli, nawet pani tłumacz przesiadła się teraz
naprzeciwko mnie, by móc przekazywać. Bariera komunikacyjna więc istnieje.
Potrzebuję wsparcia tłumacza migowego.
Elżbieta Siwińska: Moje „niezależne” życie wygląda tak, że gdy na przykład
chciałam
zapuścić włosy, matka zdecydowała, że mam iść do fryzjera i to bez
dwóch zdań.
Nie miałam nic do powiedzenia, musiałam iść do tego fryzjera.
W urzędzie pracy przychodzę, składam papiery, a tu nagle okazuje się, że nie mogę
pracować, bo nie zatrudniają osób niepełnosprawnych, mimo, że miałam praktyki
w przedszkolu.
Rafał Kubica: Ja się czuję, jakbym był pół na pół, czyli pół-niezależny i półzależny. Gdy mówię, że chcę iść do kolegi, koleżanki, mama mi pozwala, ale bez
telefonu się nie ruszam, bo zawsze mama dzwoni i pyta, co tam robię, czy czegoś
głupiego nie robię i dlatego mówię, że po prostu pół na pół.
Aneta Cichy: Jako osoba niepełnosprawna ruchowo czuję, że jestem też tak
pół na pół z tą niezależnością. Owszem, mogę decydować o pewnych kwestiach
życiowych, ale w niektórych nie. Wiem, że pewnych rzeczy po prostu nie zrobię, nie
będę w stanie, ale wiem, że są ludzie, którzy mają do mnie zaufanie i wierzą, że ja
nic takiego nie zrobię, co by mogło być bardziej ode mnie zależne. Jestem w pełni…
zależna i niezależna.
Myślę, że ten obraz niezależności, który tu się rysuje, to przede wszystkim
możliwość podejmowania niezależnych decyzji. Ta sprawa dla wszystkich Państwa
jest niezwykle ważna. Jak więc wygląda realizacja tej możliwości? Okazuje się,
że mamy tu dość zróżnicowany obraz. Istnieją dwa wymiary tej niezależności:
decyzyjny, a
więc - czy mogę podejmować decyzje i
69
faktyczny – czy mogę
te decyzje samodzielnie realizować. Okazuje się, że niektórzy z Państwa mogą
podejmować niezależne decyzje, natomiast w ich realizowaniu potrzebujecie
Państwo pomocy i wspierania. Jednak
często nawet decyzje są podejmowane
za Was, niekoniecznie z uwzględnieniem waszych preferencji. Pani chciałaby mieć
dłuższe włosy, ale mama zdecydowała inaczej i jest krótka fryzurka (zresztą bardzo
ładna). Kwestia niezależności ma charakter dynamiczny. Wygląda różnie w różnych
okresach Państwa życia. Czas dzieciństwa i wczesno-młodzieńczy był okresem dużo
większej zależności, siłą rzeczy byliście Państwo uwikłani w swoje rodziny i one
decydowały za was.
Natomiast tutaj imponującej liczbie osób udało się wypracować pewien status
niezależności, co pokazuje, że jest to możliwe. To znakomita lekcja dla wszystkich
osób niepełnosprawnych, które siedzą w domu i uważają, że niczego nie mogą.
Przejdźmy teraz do problemu barier. W jaki sposób społeczeństwo,
otoczenie, system prawny, architektura, rzeczywistość w której się poruszacie,
stwarza wam bariery i rzuca kłody pod nogi?
Szczególnie istotne są bariery
mentalne, a więc postawy społeczne wobec was. W jakiej mierze te postawy są dla
was barierą? Jednocześnie dobrze byłoby kwestię barier skonfrontować z kwestią
możliwości, a więc z jednej strony, jakie bariery najbardziej mi przeszkadzają,
ale też jakie są sytuacje, w których funkcjonuję bez barier.
Ewa Bieżuńska: Jeśli chodzi o bariery architektoniczne nie mamy takich
problemów. Ale w zależności od stopnia choroby mamy problemy z komunikacją.
Boimy się często jechać autobusem, czy pociągiem, boimy się wyjść do sklepu,
boimy się czasami naszych sąsiadów. Społeczeństwo najchętniej umieściłoby nas
w zakładzie zamkniętym, czy w domach pomocy społecznej. Nawet najbliższa
rodzina nie zna choroby, nie zna podstawowych zasad pomocy. Jesteśmy
odizolowani od społeczeństwa, które źle o nas mówi. Bardzo rzadko wychodzimy.
Ja przez przypadek z telewizji dowiedziałam się, że w Polsce funkcjonuje taka
placówka jak Środowiskowy Dom Samopomocy.
Grzegorz Kozłowski: Dla mnie jako osoby głuchoniewidomej podstawową
barierą jest trudność w komunikowaniu się i w dostępie do informacji. Wystarczy,
że nie
będę
miał
komunikowanie
się
do
dyspozycji
przez
dotyk.
aparatu
słuchowego,
Potrzebne
jest
mi
jestem
wsparcie
skazany
tłumacza
na
–
przewodnika. Drugą wielką barierą jest dotarcie np. do urzędu lub na takie
spotkanie jak tutaj, jeśli nie może mi towarzyszyć osoba widząca, ktoś bliski lub
profesjonalnie przygotowany tłumacz – przewodnik.
70
Oczywiście istnieją bariery natury mentalnej, niezrozumienia ze strony
drugiego człowieka. Bardzo trudno zrozumieć, że ja nie widząc, nie słysząc, mam
takie same problemy, potrzeby i oczekiwania. Kiedyś gdy stałem z mamą w kolejce
po gazetę, ktoś powiedział: „Po co ślepemu gazeta? On nie przeczyta”. To właśnie
przykład niezrozumienia. Bo niektórzy ludzie uważają, że jeśli nie widzę, nie słyszę,
to nic mi się już od życia nie należy.
Józef Mendruń: Myślę, że w wypadku niewidomych bariera tkwi głównie
w informacji. Świat widzących jest pełen napisów. Ale ja nie wiem, czy to dom,
sklep, itd. Dla osoby widzącej jest to oczywiste. Dla mnie nie. Ludzie więcej, mniej,
lepiej, gorzej jednak zawsze pomagali. Teraz na szczęście w dostępie do słowa
pisanego pomaga technika. Ważnym problemem jest orientacja w przestrzeni.
Nie wiem idąc gdzieś, czy np. skrzyżowanie jest tuż czy dopiero za pół kilometra.
Każdy niewidomy musi zorganizować sobie przestrzeń. Wiedzieć co jest na prawo,
co jest na lewo, co jest bliżej, co jest wyżej, niżej. Wczoraj miałem okazję być
w filharmonii, gdzie jest dużo schodów. Schodziliśmy z bardzo słabo widzącym
kolegą, dla którego prowadzące w dół białe, niezróżnicowane, dość strome, śliskie
schody okazały się ogromną barierą. Prawie taką samą jak dla korzystających
z wózka inwalidzkiego.
Natomiast bariery w postawach ludzkich występują, bo wciąż są ludzie, którzy
potrafią rzucić „ciepłym” słowem. Jednak wydaje mi się, że jest bardzo duży postęp.
Pamiętam co było 10, 20, 50 lat temu. Dziś jest dużo, dużo lepiej, więc my
niewidomi możemy złożyć w stronę społeczeństwa głęboki ukłon.
Kajetana Maciejska-Roczan: W okresie mojego dzieciństwa i młodości
największą barierę stanowiło pokonanie lęku przed otoczeniem, przed nawiązaniem
kontaktu. Wiedziałam, że mówię inaczej, że zwracam uwagę otoczenia. Miałam
z tego powodu ogromne kompleksy. Ale miałam bardzo mądrą mamę, która
od najwcześniejszych lat wysłuchała mnie, ale nie chowała w domu, nie kazała mi
siedzieć, nie zabraniała mi niczego, tylko odwrotnie – kazała mi robić zakupy,
musiałam sobie radzić. Taka postawa pozytywnie wpłynęła na pokonanie lęku.
Później w
szkole
też
bariery,
bo
chodziłam
do
szkoły normalnej
razem
ze słyszącymi. Musiałam po prostu liczyć na wsparcie moich kolegów, koleżanek,
nauczycieli. Tutaj bardzo mi pomogło w pokonaniu bariery kontaktu z otoczeniem,
to, że byłam bardzo oczytana.
Idąc do szkoły byłam lepiej przygotowana od dzieci słyszących. W pierwszej
klasie dzieci dopiero stawiały kółeczka, a moją ulubioną lekturą był już „Klub
71
Pickwicka” Dickensa. Byłam lepsza, dzięki czemu zyskałam poważanie kolegów.
Nauczyciele też wiedzieli, że się staram, więc i oni mi pomagali.
Obecnie największym problemem dla mnie z uwagi na to, że dużo podróżuję,
jest brak dobrej informacji na dworcach kolejowych i autobusowych, przede
wszystkim o zmianach peronów.
Małgorzata Radziszewska: Teraz o barierach dla osób, które korzystają
z wózka inwalidzkiego, czyli o mnie. Jestem efektem wielu lat pozostawania poza
otwartym systemem edukacyjnym. Pierwszą szkołą w której uczestniczyłam
normalnie,
był
Politycznych.
Uniwersytet
Cała
moja
Warszawski
wcześniejsza
-
Wydział
edukacja
Dziennikarstwa
opierała
się
na
i
Nauk
nauczaniu
indywidualnym lub w ośrodku w Konstancinie. To wywoływało we mnie jako młodej
osobie ogromną frustrację.
Od wczesnych lat dziecięcych często przebywałam w różnych szpitalach
i w ośrodkach, więc systematyczne kształtowała się we mnie wola walki i dlatego
nie załamałam się. Oczywiście, nie zawsze wszystko mi się udawało. Teraz też
nie wszystko mi się udaje. Natomiast uważam, że ważna jest wiara w to, że istnieje
nade mną ktoś, kto nie pozwoli, żeby stała mi się w życiu do końca krzywda.
Do walki motywowała mnie moja wiara, środowisko kościelne i aktywności, które
podejmowałam w różnych wspólnotach. Buntowałam się przeciwko temu co jest,
chciałam we wszystkim uczestniczyć, zdobywać to, co niemożliwe, bo wiedziałam,
że gdzieś tam drzemią we mnie różne siły i możliwości, zupełnie niewykorzystane.
Stąd ta moja decyzja o samodzielnym życiu.
Dziś napotykam na co dzień bariery techniczne, takie jak schody, brak
możliwości wejścia do środków komunikacji. Samodzielnie nie wejdę do żadnego
wagonu metra, nie wyjdę z niego, nie wejdę do żadnego autobusu i też nie wyjdę.
Nie podróżuję pociągami, bo są niedostępne. Sklepy, do których prowadzą schody
są nie dla mnie. Wszystkie inne obiekty użyteczności publicznej też, więc proszę
o pomoc albo rezygnuję.
Uważam, że wszystkie bariery, jakie istnieją w środowisku zewnętrznym
i w nas wynikają z barier mentalnych, z braku wyobraźni. Na przystanku na Moście
Śląsko – Dąbrowskim gdzie chciałam wejść do autobusu kierowca powiedział, że nie
otworzy mi platformy i nie pomoże, ponieważ to nie jest przystanek dla osób
niepełnosprawnych. Na Dworcu Centralnym kierowca uzasadnił odmowę chorym
kręgosłupem i niechęcią do narażania się, choć wysiłek jest znikomy, bo chodzi
jedynie o przyciśnięcie, popchanie. Musiałam skorzystać z pomocy osoby z tzw.
łapanki, czyli innego pasażera.
72
Elżbieta Siwińska: Najgorsze dla mnie było przeżycie ośmiu klas w masowej
szkole podstawowej. Nie zawsze dawałam radę, nauczyciele zadawali mi więcej niż
innym uczniom, niektórzy koledzy mnie bili. Byłam z boku. Nauczyciele też byli
do mnie uprzedzeni jakby uważali, że ja ich swoją niepełnosprawnością zarażę.
W komunikacji miejskiej największym moim problemem są schody. Nie mogę
samodzielne jeździć autobusami, tramwajami. Zawsze jeżdżę z przyjaciółmi, albo
tata mnie podwozi. Zawsze odczuwałam ogromny lęk, że nie pokonam wysokich
schodów.
Aneta Cichy: Bariery w urzędach pracy tkwią w ich pracownikach – oni się
panicznie boją, że stracą pracę jak zatrudnią osobę niepełnosprawną, bo nie
dostaną
na
nas
pieniędzy.
A
przecież
pracodawca,
który
zatrudni
osobę
niepełnosprawną, dostaje więcej pieniędzy. Prasa podaje, że osoba niepełnosprawna
np. może założyć firmę i są na to pieniądze. Okazuje się, że ich nie ma. W urzędach
pracy traktują osoby niepełnosprawne jak natrętów. Bardzo źle mnie potraktowano.
Po złożeniu papierów następnego dnia otrzymałam list z prośbą o ich odebranie.
W niczym mi nie pomogli. Do tej pory walczę o pracę, o to, żeby osoby
niepełnosprawne kierowane były na praktyki, na szkolenia, na staż.
Rafał Kubica: Każdy z nas w życiu ma jakieś bariery do pokonania. Moją
barierą jest pisanie kilkustronicowych dokumentów niezrozumiałym językiem.
Cieszę się, że Konwencja jest napisana w sposób, który pozwala mi ją bez problemu
zrozumieć. Mam nadzieję, że Konwencja zostanie ratyfikowana. Dzięki temu będzie
więcej dokumentów, które osoby niepełnosprawne będą to w stanie lepiej rozumieć.
Fascynujące jest to, czym zechcieli się Państwo z nami podzielić. Widzimy,
jak ogromna jest rozpiętość tych barier: od architektonicznych, które sprawiają,
że niektórzy z nas są całkowicie zdani na pomoc innych lub na siedzenie w domu do
mentalnych. Wszystko zaczyna się w głowie i większość tych barier tworzymy my,
tzw. sprawni. Bo nam się wydaje, że wiemy lepiej, że osoby niepełnosprawne tego
czy tamtego nie będę w stanie zrozumieć, wykonać, zainteresować się. To my sami
tworzymy świat, który jest dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności
niedostępny. A osoby niepełnosprawne działają na miarę oczekiwań, które mamy
wobec nich. Im wyższe są nasze oczekiwania i możliwości, które stwarzamy, tym
bardziej osoby niepełnosprawne są w stanie tym różnym wyzwaniom sprostać.
Dla mnie osobiście szczególnie przejmujące było świadectwo Pani, która
mówiła, że dla niej gehenną była
zwykła szkoła. Jestem orędowniczką edukacji
włączającej i bardzo głęboko wierzę iż właśnie edukacja włączająca jest szansą. Jeśli
szkoła od początku zaakceptuje osoby niepełnosprawne, nie będzie potrzeby
73
integrowania, ani robienia czegoś co
tak obrazowo profesor Kościelska nazwała
„sklejaniem potłuczonego talerza”, gdy najpierw izolujemy a
potem próbujemy
integrować ludzi z niepełnosprawnościami.
Opuśćmy ten etap. Spróbujmy od razu je zaakceptować i stworzyć im warunki
maksymalnie normalnego życia. Wiem, że jest to szalenie trudne. Myślę, że kłopoty,
które Pani miała w swojej szkole wynikają z lęku, niechęci, z braku wsparcia tych
nauczycieli, którzy nie potrafili sobie z Panią poradzić, braku wsparcia dla rodziców
dzieci, których dzieci się z pani wyśmiewały, czy biły. To
wynika głównie
z niewiedzy i z braku poszanowania człowieczeństwa osób niepełnosprawnych.
Spróbujmy powiedzieć jeszcze, czy uważacie, że wasze życie może
się zmienić dzięki Konwencji?
Aneta Cichy: Tak, oczekuję, że gdy będzie obowiązywała Konwencja będzie
się nam lepiej i raźniej żyło i że wszyscy będą dla nas milsi.
Elżbieta Siwińska: Myślę, że po ratyfikowaniu Konwencji nasz świat będzie
lepszy. Będzie więcej zrozumienia, zatrudnienia, świadczeń, rehabilitacji. Brakowało
nam lepszej edukacji, społecznego życia, możliwości zakładania rodziny. Oczekuję,
że nikt nie będzie nas wyśmiewał, obrażał, szykanował. I zawsze będziemy wierzyć
tym, którzy ten dokument podpiszą, że nam będzie lepiej niż teraz, przed
ratyfikacją. Ale jak będzie – tego nikt nie wie.
Małgorzata Radziszewska: Oczywiście, nikt nie gwarantuje, że po ratyfikacji
przez Polskę Konwencji wszystko zmieni się z dnia na dzień i wszystkim będzie
lepiej i będziemy żyć w wiecznej szczęśliwości. Tak nie jest. Natomiast mam
nadzieję, że ratyfikacja Konwencji i Protokołu Dodatkowego da możliwość
wypracowania
w
Polsce
wreszcie
spójnego
systemu
wsparcia
osób
niepełnosprawnych w różnych dziedzinach życia. Mam nadzieję, że będzie
to system, który zreformuje orzecznictwo,
by nie było już nigdzie wypisywane
„żadna praca” czy „zakaz pracy”, czy „praca nie wskazana” itd. System orzeczniczy
jest do zmiany i to w tempie natychmiastowym. Oczywiście zależy mi na asystencie
osoby niepełnosprawnej, na wypracowaniu systemu mieszkalnictwa wspomaganego.
To są oczywiście dwie takie formy wsparcia oprócz wsparcia w miejscu pracy
i otwarcia zatrudnienia w urzędach dla osób niepełnosprawnych, które kończą
wyższe uczelnie. Przede wszystkim to są takie trzy, dwie dziedziny, na których
szczególnie mi zależy.
Kajetana Maciejska-Roczan: Chciałam zwrócić uwagę, żeby na moim
przykładzie nie wysuwać wniosków, że wszystkie osoby niesłyszące świetnie
74
się porozumieją. Ja połowę życia uczyłam się i pracowałam w środowisku osób
słyszących.
Jako prezes Polskiego Związku Głuchych, do którego należy 60 tys. osób
niesłyszących z całej Polski, z czego ok. 70 proc. posługuje się tylko i wyłącznie
językiem migowym, uważam, że ustawa o języku migowym jest aktem bardzo
ograniczonym, skromnym, nie odpowiadającym całkowicie naszym potrzebom.
Spodziewam się, że dzięki Konwencji, która mówi o wszystkich obszarach życia,
będzie można tę ustawę znowelizować. Po to, aby osoby niesłyszące miały
łatwiejsze życie, a szczególnie zależy mi na niesłyszących dzieciach, ponieważ
nie wszystkie dzieci nadają się do tzw. edukacji włączającej. Niektóre dzieci nie są
w stanie funkcjonować tak, jak ja funkcjonowałam. A im też należą się prawa
do edukacji, nie tylko na poziomie podstawowym.
Józef Mendruń: Podzielam wyrażony tu już pogląd, że podpisanie Konwencji
nie stworzy nam raju na ziemi. Niemniej jednak przyspieszy nasze dążenie
do poprawy sytuacji. W tekście Konwencji zainteresowało mnie przede wszystkim
tworzenie prawa we współpracy z osobami niepełnosprawnymi. Zbyt często bowiem
spotykamy się z rozwiązaniami prawnymi, które podyktowane są nie tyle złą wolą,
ile niewiedzą. Może dzięki Konwencji głos niepełnosprawnych będzie wreszcie się
liczył. Ja z własnej praktyki wiem, co to znaczy nie widzieć, ktoś inny - co oznacza
życie na wózku, a więc wiemy również, co jest ludziom w takich sytuacjach
najbardziej potrzebne. Dlatego głos niepełnosprawnych powinien być brany pod
wagę przy stanowieniu prawa, zarówno najwyższego rzędu jak i tego z niższych
szczebli drabiny władzy. Czasem naprawdę trudno zrozumieć, o co chodzi
w niektórych przepisach.
Grzegorz Kozłowski: Wiadomo, że samo prawo nie rozwiąże wszystkich
problemów, ale może stać się ważnym impulsem do wprowadzania zmian i do ich
monitorowania. Ważne, że w Konwencji i w Strategii odchodzi się od biomedycznego
definiowania niepełnosprawności na rzecz precyzyjnego opisania naszych dysfunkcji
a także warunków, w jakich żyjemy oraz sposobu postrzegania nas przez otoczenie.
Konwencja i Strategia są impulsem zmian: usuwania barier i przeobrażania postaw
społeczeństwa. Być może trzeba będzie wielu lat, żeby coś z tego dokumentu
zostało zrealizowane, ale Konwencja będzie do tego bodźcem. Dlatego ważne,
by została jak najszybciej ratyfikowana. To są moje marzenia odnoszące się
do Konwencji.
Ewa Bieżuńska: zastanawiam się, czego mogłabym oczekiwać od Konwencji?
Może tego, żeby społeczeństwo było bardziej przychylne dla osób zdrowiejących,
75
które opuszczają ośrodki psychiatryczne i mają tzw. żółte papiery. Abyśmy mogli
znaleźć przyjaciela z tą samą jednostką chorobową lub z inną, żeby nam dali szansę
wspólnego zamieszkania w osiedlach chronionych. W jednym z programów
telewizyjnych pokazano, że chorej psychicznie matce odebrano dziecko. Uważam,
że zamiast tego najpierw specjaliści, tacy jak psycholog powinni sprawdzić,
czy da ona radę wychować to swoje dziecko przy wsparciu rodziny i swojego
towarzysza. Tego zabrakło. Czego jeszcze możemy oczekiwać? Aby ta Konwencja
została jak najszybciej podpisana.
Anna Firkowska-Mankiewicz:
Nic dodać nic ująć. To, co tu usłyszeliśmy
odbieram jak wielki głos nadziei, że znajdujemy się w tej chwili o krok od czegoś,
co odmieni życie wielu osób z niepełnosprawnością. W pełni podpisuję się pod
hasłem, zresztą EDF: nic o nas bez nas. Uważam, że głos tego środowiska jest
absolutnie niezbędny, aby decydentom, których już nie ma na tej sami, bo zawsze
mówimy głównie do siebie, uświadomić istotę problemu. Przepraszam, okazuje się,
że jest z nami pani Teresa Hernik, dyrektor Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób
Niepełnosprawnych. Bardzo się cieszę. Traktuję to naprawdę jako dobry omen,
bo zwykle mówimy do siebie a nie do tych, którzy mają władzę i byliby w stanie coś
poprawić. Dziękuję wszystkim panelistom.
Krystyna
Mrugalska:
Naszym
zamysłem
przy
tworzeniu
programu
tej konferencji było doprowadzenie do sytuacji, byśmy mogli jak w soczewce
zobaczyć różne bariery, różne potrzeby oraz
różne odczucia. I mam wrażenie,
że ten cel osiągnęliśmy. Wszyscy musimy być świadomi, że sama ratyfikacja
Konwencji nic nie zmieni w naszej rzeczywistości. Coś zmienić może dopiero
jej wdrażanie, a to jest działanie bardzo długie i żmudne. Czeka nas więc długa
droga i wysiłek nieporównywalnie większy od budowy mostu w Warszawie, czy
wszystkich autostrad w Polsce. Ze świadomością ludzi pracuje się znacznie ciężej
niż z fizyczną materią.
Andrzej Szałach: Serdecznie dziękuję organizatorom obrad EDF i konferencji,
a przede wszystkim Krystynie Mrugalskiej, która włożyła ogrom pracy w ich
przygotowanie. Życzę dużo zdrowia, bo przed nami i wami mnóstwo do zrobienia.
76
APEL WARSZAWSKI 2011
w sprawie niezależnego życia osób niepełnosprawnych
oraz ratyfikacji i wdrażania Konwencji Narodów Zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych
przyjęty na Międzynarodowej Konferencji pt. „Węzłowe zagadnienia wdrażania
Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych oraz
Europejskiej strategii w sprawie niepełnosprawności 2010 – 2020”
w dniu 17 października 2011 r.
Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych reprezentujące niepełnosprawnych
obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, ich rodziny i przyjaciół, a także
organizacje pozarządowe działające na ich rzecz, zwracają się z apelem do
Rządu i Parlamentu Rzeczypospolitej Polskiej o ratyfikowanie Konwencji
Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Domagamy się,
by akt ratyfikacji został dokonany jak najszybciej i by konsekwentne wdrażanie
Konwencji przebiegało wedle przyjętego i systematycznie realizowanego
długofalowego harmonogramu.
Wychodząc z założenia, przyjętego w Konwencji i innych międzynarodowych
dokumentach (takich jak Deklaracja Praw Człowieka i Międzynarodowe Pakty
Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych) o powszechności i niezbywalności
praw człowieka oczekujemy, że Rząd, Parlament, samorządy, organizacje
obywatelskie, społeczności lokalne i całe społeczeństwo będą tworzyć warunki
gwarantujące osobom, zwłaszcza głębiej niepełnosprawnym, możliwość
korzystania bez jakiejkolwiek dyskryminacji z pełni praw przysługujących im na
równi z innymi obywatelami, a zwłaszcza z prawa do godnego i aktywnego
uczestnictwa w życiu społecznym i gospodarczym.
Wymaga to poszanowania ich niezależności i zapewnienia maksymalnej
samodzielności, dla osiągnięcia której niezbędne są – obok rehabilitacji,
edukacji przez całe życie oraz zatrudnienia – następujące warunki:

bezpośrednie, indywidualne wsparcie w codziennym funkcjonowaniu
i wypełnianiu ról społecznych stosownych do wieku i płci, w dostępie do
informacji i w komunikowaniu się oraz osobistym uczestnictwie w różnych
wymiarach życia społecznego. Niezbędne są tu indywidualne usługi m.in.
asystenta osobistego, przewodnika, tłumacza języka migowego, trenera
pracy itp.

realny dostęp do sprzętu rehabilitacyjnego oraz nowych technologii,
kompensujących deficyty w działaniu organizmu i funkcjonowaniu.
77
Apelujemy o uznanie usług bezpośredniego wsparcia, dostosowanych do
stopnia i rodzaju niepełnosprawności, wieku i sytuacji rodzinnej i społecznobytowej oraz osobistych wyborów osób niepełnosprawnych, za zasadniczy
warunek przesądzający o jakości życia osób niepełnosprawnych. Domagamy
się systemowych rozwiązań zapewniających dostęp do takich usług.
Konwencja NZ o prawach osób niepełnosprawnych, ratyfikowana już przez
ponad sto państw, w dniu 23 grudnia 2010 r. została ratyfikowana również
przez Unię Europejską, która uznała ją za podstawę Europejskiej strategii
w sprawie niepełnosprawności 2010 – 2020.
Domagamy się, aby Rzeczpospolita Polska, jako członek Unii Europejskiej,
dokonała aktu ratyfikacji Konwencji NZ o prawach osób niepełnosprawnych
i dostosowała swoją politykę społeczną wobec osób z niepełnosprawnościami
do celów, wytycznych i dyrektyw unijnych, zapewniając niepełnosprawnym
Polakom status pełnoprawnych obywateli.
Sekretarz Zarządu
Anna Machalica
Wiceprzewodnicząca Zarządu
Przewodniczący Zarządu
Krystyna Mrugalska
ul. Ogrodowa 28/30 lok. 416
00 – 896 Warszawa
www.pfon.org
78
Andrzej Szałach
Organizacja implementacji i monitoringu Konwencji Narodów Zjednoczonych
o prawach osób niepełnosprawnych w państwach europejskich,
które ratyfikowały Konwencję – Małgorzata Szeroczyńska
Sprawozdanie z Work Forum, Bruksela, 26-27 października 2011 r.
Wstęp
Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych
(zwana dalej Konwencją) przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 13 grudnia 2006
roku i otwarta do podpisu w dniu 30 marca 2007 roku weszła w życie 3 maja 2008
roku. Do tej pory Konwencja ratyfikowana została przez 108 państw, w tym także
przez Unię Europejską oraz dziewiętnaście krajów unijnych: Austrię, Belgię, Cypr,
Czechy, Danię, Francję, Hiszpanię, Litwę, Luksemburg, Łotwę, Niemcy, Portugalię,
Rumunię, Słowację, Słowenię, Szwecję, Węgry, Włochy i Wielką Brytanię. Polska choć
podpisała Konwencję 30 marca 2007 roku, do chwili obecnej jej nie ratyfikowała.
Jeśli chodzi o organizację implementacji Konwencji w praktyce, pozostawia
ona dość dużą swobodę państwom-stronom. Art. 33 ust. 1 przewiduje jedynie
obowiązek wyznaczenia co najmniej jednego organu rządowego, który będzie
zajmował się kwestiami wcielania jej w życie (tzw. focal point). Sugeruje również,
ale bez
nakładania
obowiązku,
wyznaczenie
instytucji
koordynującej
(tzw. coordination mechanism), której zadaniem ma być ułatwienie współpracy
między
organami
państwa,
zajmującymi
się
różnymi
sektorami
polityki,
na wszystkich poziomach władzy, we wdrażaniu w życie wspólnej polityki
w odniesieniu do osób z niepełnosprawnościami podczas realizacji założeń
Konwencji.
Konwencja
przewiduje
dwa
poziomy
monitoringu:
krajowy
–
przez
niezależne ciało (tzw. independent mechanism, którego celem jest także promocja
i ochrona
Konwencji)
we
współpracy
z
osobami
z
i organizacjami je reprezentującymi (art. 33 ust. 2 i 3), oraz międzynarodowy –
dokonywany przez Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami przy ONZ (art. 35).
Przed
ratyfikacją
Konwencji
przez
Polskę
warto
zapoznać
się
z doświadczeniami innych państw, które tej ratyfikacji dokonały, w jaki sposób
zorganizowały one system wdrażania Konwencji, a także, jak wywiązują się
z nałożonego przez Konwencję obowiązku monitoringu. Wiedza ta może pozwolić –
ucząc się na dobrych wzorcach i wyciągając twórcze wnioski ze złych doświadczeń –
79
na zorganizowanie w Polsce przyszłego systemu zajmującego się wcielaniem
w praktyce
założeń
Konwencji
i monitorowaniem
tego
procesu
w
sposób
jak najbardziej efektywny, tak dla organów państwowych, jak i dla potrzeb osób
z niepełnosprawnościami. Ważnymi kwestiami, do których będzie się musiała
zastosować Polska w momencie wejścia w życie Konwencji, będą wymagania Unii
Europejskiej, wynikające z faktu ratyfikacji przez nią Konwencji oraz oczekiwania
Komitetu Praw Osób z Niepełnosprawnościami (zwanego dalej Komitetem), nabyte
w rozpoczętym już procesie przyjmowania raportów z realizacji Konwencji,
składanych przez państwa-strony.
Niniejsze
opracowanie
składa
się
z
trzech
części.
W
pierwszej
zaprezentowano kilka przykładów, w jaki sposób wybrane państwa unijne
zorganizowały system wcielania w życie Konwencji oraz monitoringu krajowego.
Druga część poświęcona jest skutkom przyjęcia Konwencji przez Unię Europejską,
tak dla samej Unii, jak i dla Państw Członkowskich. Z kolei część trzecia zawiera
prezentację dotychczasowych doświadczeń w sporządzaniu raportu do Komitetu,
zarówno w odniesieniu do raportu rządowego, jak i raportu alternatywnego,
fakultatywnie przedkładanego przez przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego.
Ponadto przedstawione zostały w tej części zasady oceniania przez Komitet takiego
raportu, na przykładzie jedynego do tej pory ocenionego raportu europejskiego –
raportu Hiszpanii.
Część I. Organizacja wdrażania Konwencji i monitoringu krajowego na przykładzie
wybranych państw europejskich
Zgodnie z art. 33 Konwencji państwo powinno wskazać instytucje, które będą
odpowiedzialne za wdrażanie Konwencji w praktyce oraz monitoring krajowy.
Konwencja mówi o trzech strukturach (może to być jedna instytucja, ale może być
ich kilka), z których dwie są obligatoryjne, a jedna fakultatywna, choć zalecana.
Pierwszą strukturą jest tzw. focal point(s), a więc organ(y) bezpośrednio
odpowiedzialny(e) za implementację Konwencji zarówno w aktach prawnych danego
państwa, jak i w jego polityce. Organ ten jest odpowiedzialny także za promowanie
idei
Konwencji,
uwypuklanie
zagadnień
związanych
z
w polityce kraju oraz za stworzenie planu działania wprowadzania Konwencji
w życie. Jest to bardziej organ koordynujący politykę krajową i nie musi się
zajmować
wszystkimi
aspektami
wdrażania
80
Konwencji.
Focal
point
jest
odpowiedzialny za składanie raportów do ONZ, a także reprezentuje państwo
w sprawach Konwencji wobec ONZ i UE. Focal point jest również łącznikiem
ze społeczeństwem
obywatelskim,
w
tym
organizacjami
osób
z niepełnosprawnościami, w ramach ich zadań przy wdrażaniu Konwencji.
Konwencja nie określa, ile ma być focal points. Dopuszczalne jest zarówno
wyznaczenie do tego celu jednej instytucji, jak i kilku – np. jednej nadrzędnej i kilku
podległych jej komórek terenowych czy kilku równorzędnych umiejscowionych
w różnych ministerstwach. Struktura tych organów zależy też od budowy państwa,
w szczególności państwa federalne mogą mieć tendencję do tworzenia większej
liczby focal points – np. centralnego i regionalnych, mając na uwadze znaczną
niezależność regionów. Przyjmuje się jednak, że jako focal point powinna być
wyznaczona jednostka na poziomie rządowym, żeby zapewnić jak największą
efektywność działań i zdolność do włączania zagadnień niepełnosprawności
we wszystkie sektory polityki. Istotne jest, by focal point w swoich działaniach
kierował się ideologią praw człowieka, stąd Wysoki Komisarz ONZ Praw Człowieka
rekomenduje, by rolę tę powierzyć ministrowi sprawiedliwości lub praw człowieka.
Większość państw, które ratyfikowały Konwencję, wybrała jednak jako focal point
ministerstwa pracy lub spraw socjalnych, co może wzbudzać obawę, że będą one –
jako
instytucje
praktycznie
z niepełnosprawnościami
od
–
zamiast
zawsze
zajmujące
kontynuowały
pozostającego
się
problemami
osób
podejście
medyczne
do
w ideologii
Konwencji
podejścia
prawnoczłowieczego. Konwencja jednak sama nie narzuca w żadnym stopniu kwestii
przyjęcia innego niż dotychczasowy wyboru.
Drugą strukturą rekomendowaną przez art. 33 ust. 1 Konwencji jest
mechanizm koordynujący (tzw. coordination mechanism). Wprowadzenie tego
mechanizmu
na zasadność
nie
jego
jest
obowiązkowe,
stworzenia,
jako
choć
Konwencja
platformy
do
wyraźnie
dyskusji
o
wskazuje
kwestiach
niepełnosprawności między poszczególnymi organami władzy, wymiany informacji
między nimi odnośnie do potrzeb i realizowanych zmian prawnych czy projektów,
a także porozumienia
mającego
na celu
przyjęcie wspólnego
w działaniach
wszystkich organów władzy podejścia ideologii prawnoczłowieczej. Mechanizm
koordynujący może być realizowany zarówno przez jedną instytucję, jak i przez
zespół instytucji. Może w tym celu być wyznaczone ministerstwo, także to samo,
które pełni rolę focal point. Niektóre państwa wprowadziły nowe, odrębne instytucje,
niezależne od focal point i innych ministerstw, tylko do pełnienia roli koordynatora
między organami państwowymi w kwestiach związanych z niepełnosprawnością.
81
Istotne jednak przede wszystkim jest, by organ odpowiedzialny za koordynację był
na poziomie ministerialnym, gdyż tylko takie jego usytuowanie zapewni faktyczną
zdolność
koordynacji
działań
pomiędzy
najwyższymi
organami
władzy
wykonawczej. Organ ten powinien również ściśle współpracować ze społeczeństwem
obywatelskim i organizacjami osób z niepełnosprawnościami, stąd w niektórych
krajach stworzono specjalną grupę międzydyscyplinarną, w której skład wchodzą
także przedstawiciele organizacji osób niepełnosprawnych oraz szeroko pojętego
społeczeństwa obywatelskiego. Ważne jest, by bardzo precyzyjnie ustalić zadania
organu koordynującego i określić zasady jego współpracy z focal point i innymi
ministerstwami,
aby
nie
chodziło
o
stworzenie
kolejnej
rady
doradczej
czy opiniującej, ale o organ posiadający faktyczne kompetencje koordynacyjne
i to na poziomie ministerstw.
Trzecią strukturą wymaganą przez Konwencję (art. 33 ust. 2) jest niezależny
mechanizm (tzw. independent mechanism), którego zadaniem jest promowanie,
ochrona i monitorowanie realizacji Konwencji. Struktura ta jest obligatoryjnie
wymagana przez Konwencję, lecz do swobodnego wyboru państwa należy,
czy będzie ją tworzył jeden organ, czy kilka. Konwencja podkreśla jednak, że chodzi
o instytucje z zakresu ochrony i promowania praw człowieka.
Do uprawnień organu monitorującego powinno należeć, obok działań stricte
monitorujących, rozstrzyganie skarg na łamanie lub brak realizacji założeń
Konwencji oraz sporów wynikających z jej wdrażania w życie, a także działania
prewencyjne. W
związku
z powyższym
wskazane
jest
włączenie
w
system
monitorujący organów sądowych, albo przynajmniej rozszerzenie uprawnień organu
monitorującego na wytaczanie w imieniu skarżących spraw sądowych czy na ich
reprezentację przed tymi organami.
Istotne
w
kompetencjach
organu
monitorującego
są
też
działania
promocyjne, w tym mające na celu podniesienie świadomości całego społeczeństwa
odnośnie do istnienia Konwencji i jej przesłania oraz konieczności jej codziennej
realizacji w praktyce we wszystkich dziedzinach życia społecznego.
Zgodnie z art. 33 ust. 3 wymagany jest aktywny udział społeczeństwa
obywatelskiego,
w
tym
osób
z
i
organizacji
je reprezentujących, w procesie monitorowania realizacji Konwencji.
Niektóre państwa wyznaczyły jako organ monitorujący istniejące wcześniej
instytucje
ochrony
przeznaczone
do
praw
człowieka,
zajmowania
z niepełnosprawnościami.
Możliwe
inne
stworzyły
się
kwestiami
jest
też
82
nowe
–
wyłącznie
stworzenie
ciała
specyficznie
praw
osób
mieszanego,
składającego się przynajmniej z jednego niezależnego organu działającego na rzecz
ochrony praw człowieka, ale zrzeszającego także np. przedstawicieli organizacji
pozarządowych
osób
z
komisji
parlamentarnych,
sądownictwa, mediów i innych instytucji działających na rzecz promocji, ochrony
i monitoringu Konwencji. Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami przy ONZ
wymaga jednak bardzo wyraźnie, aby mechanizm monitorujący miał konstytucyjnie
charakter niezależny od władzy wykonawczej (także jeśli chodzi o kwestie
mianowania jego członków, finansowania i transparencji działań), adekwatne
uprawnienia w prowadzeniu postępowań skargowych (także w aspekcie zbierania
dowodów czy obowiązku składania wyjaśnień przez organy władzy na żądanie tego
organu) oraz by był dostępny dla całego społeczeństwa, a przede wszystkim dla
osób z niepełnosprawnościami. Niezmiernie ważnym elementem zapewniającym
niezależność organu monitorującego jest zapewnienie mu finansowej autonomii
w stopniu wystarczającym do wypełniania powierzonych mu zadań.
Biorąc pod uwagę różnorodność przyjętych przez poszczególne państwa
rozwiązań dotyczących umiejscowienia w strukturach politycznych tych trzech
instytucji, poniżej zostaną omówione wybrane wzorce na przykładzie państw Unii
Europejskiej, które ratyfikowały Konwencję ponad dwa lata temu, a więc są już
zobowiązane do przedstawienia Komitetowi pierwszego raportu z jej implementacji.
1. Węgry
Węgry jako pierwsze spośród państw unijnych ratyfikowały Konwencję i jej
Protokół Dodatkowy w dniu 20 lipca 2007 roku. Rolę focal point pełni Ministerstwo
Zasobów Narodowych (Nemzeti Erőforrás Minisztérium)1, gdzie w sekretariacie stanu
ds.
społecznych,
rodziny
i
młodzieży
istnieje
specjalny
departament
ds. niepełnosprawności, do którego kompetencji należy m.in. zajmowanie się
kwestiami niepełnosprawności w kontekście międzynarodowym, a więc także
wdrażanie w życie Konwencji. Organ ten stał się focal point ze względu na swoje
kompetencje
w
zasadzie
automatycznie,
bez
odrębnego
aktu
prawnego
przekazującego mu tę funkcję.
Węgry nie wyznaczyły odrębnego coordination mechanism.
Jeśli chodzi natomiast o independent mechanism, to rolę tę pełni Narodowa
Rada ds. Niepełnosprawności ustanowiona na mocy Ustawy o prawach osób
1
Ministerstwo to zajmuje się zdrowiem, sprawami społecznymi, rodziną i młodzieżą, edukacją, w tym
szkolnictwem wyższym, kulturą, dziedzictwem narodowym, sportem i kwestiami związanymi z wyznaniami;
http://www.kormany.hu/hu/nemzeti-eroforras-miniszterium
83
z niepełnosprawnościami z 1998 roku, która Dekretem rządowym z 2008 roku
została wyznaczona do promowania, ochrony i monitorowania Konwencji. Rada jest
ciałem doradczym i opiniodawczym rządu, posiadającym kompetencje w zakresie
proponowania
nowych
rozwiązań
z niepełnosprawnościami,
legislacyjnych
koordynacji
działań
dotyczących
na
rzecz
osób
osób
z niepełnosprawnościami, współtworzenia i monitorowania wdrażania Narodowego
Programu
w
sprawie
Niepełnosprawności,
komentowania
wszystkich
działań
prawnych i politycznych, które mają wpływ na życie osób z niepełnosprawnościami.
Radzie musi być przedstawiony do oceny projekt każdego aktu prawnego, który
dotyczy kwestii
lub może mieć wpływ na życie osób
z niepełnosprawnościami. Do jej obowiązków należy także sprawozdawczość kwestii
związanych z niepełnosprawnością wobec rządu.
Jednakże w świetle oceny Komitetu Rada nie jest ciałem niezależnym, gdyż
składa się głównie z przedstawicieli ministerstw i innych organów rządowych.
W jej skład wchodzą także przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego, w tym
przedstawiciele
organizacji
pozarządowych
reprezentujących
różne
rodzaje
2. Hiszpania
W Hiszpanii Konwencja i Protokół dodatkowy zostały ratyfikowane 3 grudnia
2007 roku i weszły w życie 3 maja 2008 roku. Hiszpania wyznaczyła dwa focal
points: Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Współpracy (Ministerio de Asuntos
Exteriores y de Cooperación) oraz Ministerstwo Zdrowia, Polityki Społecznej
i Równouprawnienia (Ministerio de Sanidad, Política Social e Igualdad). Pracę obydwu
focal points koordynuje umieszczona w tym ostatnim ministerstwie Dyrekcja
Generalna ds. Koordynacji Polityki Międzyresortowej w zakresie Niepełnosprawności
(Dirección General de Políticas Sectoriales sobre Discapacidad).
Hiszpania jest państwem z dużą autonomią regionów. Dlatego, aby zapewnić
koordynację działań centralnych i regionalnych, Dyrekcja Generalna ds. Koordynacji
Polityki Międzyresortowej w zakresie Niepełnosprawności organizuje okresowe
spotkania
w Ministerstwie
z regionalnymi
Zdrowia,
dyrektorami
Polityki
generalnymi
Społecznej
i
Równouprawnienia
odpowiedzialnymi
za
kwestie
Dodatkowo stworzonym organem jest Komisja ds. Międzyresortowej Polityki
w zakresie Niepełnosprawności w Kongresie Deputowanych.
84
Dekretem królewskim z dnia 4 grudnia 2009 roku coordination mechanism
został ulokowany w Krajowej Radzie ds. Niepełnosprawności (Consejo Nacional
de la Discapacidad)2, stworzonej Dekretem królewskim w 2004 roku, jako ciało
doradcze, składające się w równej liczbie z przedstawicieli wszystkich ministerstw
i reprezentantów osób z niepełnosprawnościami. Rada obecnie asygnowana jest
przy Ministerstwie Zdrowia, Polityki Społecznej i Równouprawnienia3.
Rada określa i koordynuje wspólną politykę międzyresortową w odniesieniu
do osób z niepełnosprawnościami. Zadaniem Rady jest także promowanie praw osób
z niepełnosprawnościami, w tym zasad wyrównywania szans, niedyskryminacji oraz
powszechnej dostępności. Rada opiniuje projekty ustawodawcze odnoszące się
do osób z niepełnosprawnościami i formułuje zalecenia w zakresie tworzenia
i realizacji planów działania ich dotyczących. Do zadań Rady należy również
wspieranie działań polegających na zbieraniu danych, w tym statystycznych,
dotyczących niepełnosprawności, ich analizy i propagowania. Rada formułuje
również kryteria dystrybucji środków finansowych projektów na rzecz osób
Rada
posiada
Stałe
Biuro
Specjalistów,
które
jest
odpowiedzialne
za promowanie równych szans, niedyskryminacji i powszechnej dostępności dla
osób z niepełnosprawnościami. W ramach swoich zadań Biuro rozpatruje skargi
osób z niepełnosprawnościami lub ich organizacji na przypadki dyskryminacji.
Wynikiem rozpatrzenia takiej skargi mogą być zalecenia dotyczące działań, które
powinny być podjęte w danym przypadku, a także mające na celu zaniechanie
działań dyskryminacyjnych lub zapobieżenie takim działaniom w przyszłości.
Ponadto, Rada stanowi organ referencyjny dla całej administracji państwowej
z zakresu
promowania,
prawnoczłowieczych,
w tym
ochrony
i
Konwencji
monitoringu
praw
osób
wszystkich
z
konwencji
niepełnosprawnościami.
W ramach wypełniania tego ostatniego zadania, Rada stworzyła Hiszpański Komitet
Przedstawicieli Osób z Niepełnosprawnościami (Comité Español de Representantes
de Personas con discapacidad, tzw. CERMI)4, zrzeszający ponad 6 tyś. organizacji
działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami, wskazując ten podmiot jako
niezależny organ monitorujący społeczeństwa obywatelskiego. Jednakże według
Komitetu Praw Osób z Niepełnosprawnościami CERMI nie spełnia kryteriów organu
niezależnego w rozumieniu art. 33 ust. 2 Konwencji. Wobec uwag zgłoszonych
2
http://www.msps.es/politicaSocial/discapacidad/informacion/consejoNacionalDisc.htm
Początkowo umiejscowiona była przy Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej.
4
www.cermi.es
3
85
w tym zakresie przez Komitet Hiszpania włączyła do struktur monitorujących
Konwencję jako independent mechanism Ombudsmana, nie odbierając jednak
CERMI uprawnień w tym względzie. Do kompetencji CERMI w ramach monitorowania
krajowego Konwencji należy rozpatrywanie skarg osób z niepełnosprawnościami
na naruszenia zapisów Konwencji, przy czym ma ona jedynie uprawnienia
arbitrażowe i doradcze.
3. Słowenia
Kolejnym państwem, które ratyfikowało Konwencję wraz z Protokołem
dodatkowym, była Słowenia – w dniu 2 kwietnia 2008 roku. Focal point
umiejscowiony został w Ministerstwie Pracy, Rodziny i Spraw Socjalnych (Ministrstvo
za Delo, Družino in Socjalne Zadeve). Czynności te wykonuje zespół osób
z niepełnosprawnościami (Direktorat za invalide)5.
Ponadto w Parlamencie powołano Komitet ds. Pracy, Rodziny, Spraw
Socjalnych i Niepełnosprawności. Także w Radzie Narodowej przy Prezydencie,
zrzeszającej
przedstawicieli
pracodawców
i
pracowników,
rolników,
kupców
i wolnych zawodów, a także reprezentantów samorządu terytorialnego, znajduje się
niezależna
Komisja
ds.
z Niepełnosprawnościami.
Opieki
Zadaniem
Społecznej,
Komisji
Pracy,
jest
ocena
Zdrowia
aktów
i
Osób
prawnych,
przygotowywanie projektów ustaw, a także rozpatrywanie skarg i wniosków
dotyczących kwestii zawiązanych z niepełnosprawnością.
Słowenia nie wyznaczyła coordination mechanism.
Rolę
independent
mechanism
pełni
Rządowa
Rada
Osób
z Niepełnosprawnościami, profesjonalny organ doradczy rady ministrów, utworzony
w 1996 roku. Rada składa się w równej liczbie z przedstawicieli organizacji osób
z niepełnosprawnościami, rządu i instytucji profesjonalnych. Do zadań Rady należy
opiniowanie aktów prawnych, udział w tworzeniu i implementacji narodowych
programów działań oraz analiza współpracy między ministerstwami, instytucjami
profesjonalnymi i organizacjami pozarządowymi w zakresie działań na rzecz osób
z niepełnosprawnościami. Rada składa rządowi ze swoich działań coroczny raport.
Ze strony społeczeństwa obywatelskiego w monitoringu krajowym i promocji
Konwencji uczestniczy Krajowa Rada Organizacji Osób z Niepełnosprawnościami
(Nacionalni Svet Invalidskih Organizacij Slovenje, NSIOS)6. Zadaniem Rady jest
reprezentowanie organizacji osób z niepełnosprawnościami w dialogu z instytucjami
5
6
www.mddsz.gov.si
www.nsios.si
86
publicznymi, rządowymi i profesjonalistami oraz całym społeczeństwem. Rada
bierze udział w opiniowaniu projektów aktów prawnych oraz ocenie programów
działań na rzecz osób z niepełnosprawnościami.
4. Austria
Austria ratyfikowała Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 6 sierpnia 2008
roku. Także w tym państwie jako focal point na poziomie federalnym wyznaczone
zostało
Ministerstwo
(Bundesministerium
Pracy,
Spraw
für Arbeit,
Socjalnych
Sociales
und
i
Ochrony
Konsumentów
Konsumentschutz)7,
natomiast
na poziomie regionalnym – dziewięć prowincjonalnych oddziałów Federalnego Biura
Socjalnego (Landesstellen des Bundessozialamtes). Także Ministerstwo Pracy, Spraw
Socjalnych i Ochrony Konsumentów, we współpracy z Federalną Radą Doradczą
Osób z Niepełnosprawnościami (Bundesbehindertenbeirat), pełni rolę coordination
mechanism.
Jeśli chodzi o independent mechanism, którego zadaniem jest promowanie,
ochrona i monitoring Konwencji, to nowelizacją z 2008 roku do ustawy federalnej
o osobach
z
ds. Monitoringu
(Unabhängige
stworzony
został
Monitoringausschuss)
Niezależny
przy
Federalnej
Komitet
Radzie
Doradczej ds. Niepełnosprawności przy Ministerstwie Pracy, Spraw Socjalnych
i Ochrony
Konsumentów.
z przedstawicielami
rządu
Komitet
współdziałający
federalnego,
landów,
w
tym
instytucji
zakresie
ubezpieczenia
społecznego, organizacji osób z niepełnosprawnościami, partnerów społecznych
i Rzecznikiem Osób z Niepełnosprawnościami – organie doradczym dla osób
z niepełnosprawnościami przy Ministerstwie Pracy, Spraw Socjalnych i Ochrony
Konsumentów, wchodzącym w skład Rady Doradczej.
Komitet składa się wyłącznie z nominowanych przez Ministra Pracy, Spraw
Socjalnych i Ochrony Konsumentów przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego –
reprezentantów
organizacji
osób
z
organizacji
prawnoczłowieczych, organizacji na rzecz rozwoju i z pracowników uniwersyteckich.
W Komitecie zasiada też, z głosem doradczym, przedstawiciel Ministerstwa Pracy,
Spraw Socjalnych i Ochrony Konsumentów oraz przedstawiciel ministerstwa lub
innej agencji rządowej odpowiedzialnej za zagadnienia, których dotyczy dane
spotkanie Komitetu.
7
www.bmask.gv.at/site/Sociales/menschen-mit-Behinderungen/
87
Komitet spotyka się co miesiąc, przy czym co sześć miesięcy są spotkania
otwarte dla publiczności. Do zadań Komitetu należy także rozstrzyganie w sprawach
skarg indywidualnych, przy czym – choć formalnie działa on na poziomie
federalnym – jest uprawniony do rozstrzygania skarg na prawo i działania lokalne,
jeśli na poziomie lokalnym nie ma innych organów monitorujących. Komitet wydaje
również opinie i stanowiska ogólne w zakresie praw osób z niepełnosprawnościami.
Komitet bierze także aktywny udział w tworzeniu, implementacji i monitoringu
Narodowego Planu Działania.
Na
poziomie
landów
kwestia
monitorowania
Konwencji
jest
różnie
rozwiązana. Przykładowo w Kärnten rolę tę spełnia utworzona w regionalnym akcie
prawnym o wyrównywaniu szans Rada Doradcza Wyrównywania Szans, której
członkami są wyłącznie osoby z niepełnosprawnościami. Z kolei w Górnej Austrii
utworzona
została
w
tym
celu,
również
na
podstawie
regionalnego
aktu
o wyrównywaniu szans, Rada Doradcza ds. Planowania. Ponadto planuje się w tym
landzie utworzenie komitetu ds. monitoringu. W Tyrolu nominowano do tego
zadania osobę odpowiedzianą za niedyskryminację oraz wyznaczono w biurze
regionalnego ombudsmana osobę kontaktową dla osób z niepełnosprawnościami.
Z kolei w Vorarlbergu zadania te pełnią dotychczasowe niezależne ciała stworzone
dla celów monitoringu niedyskryminacji (prowincjonalny ombudsman i rzecznik
praw pacjenta). Także w Wiedniu ciałem wyznaczonym do promocji i monitorowania
Konwencji został organ zajmujący się zwalczaniem dyskryminacji, utworzony
na podstawie wiedeńskiej ustawy o zakazie dyskryminacji.
5. Szwecja
Szwecja ratyfikowała Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 15 grudnia
2008 roku. Focal point został umiejscowiony w Sekcji ds. Rodziny i Usług Socjalnych
Ministerstwa Zdrowia i Spraw Socjalnych (Socialdepartementet). Ta sama sekcja
wyznaczona została również jako coordination mechanism. Ważną rolę w procesie
koordynacji i monitoringu odgrywa również Szwedzka Agencja Koordynacji Polityki
dotyczącej Niepełnosprawności (Handisam). W celu ujednolicenia rządowej polityki
mainstreaming,
powstała
międzyresortowa
grupa
robocza
ds.
osób
z niepełnosprawnościami, w skład której wchodzą przedstawiciele ministerstw
zatrudnienia, środowiska, edukacji i nauki, zdrowia i spraw socjalnych, finansów
oraz energii przemysłowej i komunikacji.
Formalnie Szwecja nie wyznaczyła żadnego organu jako independent
mechanism dla celów promowania, ochrony i monitorowania Konwencji. Szwedzka
88
Delegacja ds. Praw Człowieka miała przygotować rekomendację, czy rola ta powinna
być
powierzona
Szwedzkiej
Niepełnosprawności,
państwowej.
W
Agencji
Rzecznikowi
raporcie
Koordynacji
ds. Antydyskryminacji,
przygotowanym
w kwietniu
Polityki
dotyczącej
czy
innej
instytucji
2009
roku
Delegacja
zaproponowała, by monitoring został powierzony Rzecznikowi ds. Równości. Rząd
nie podjął do tej pory decyzji w tym zakresie.
Jeśli chodzi o udział społeczeństwa obywatelskiego w monitorowaniu
Konwencji, to rząd szwedzki zorganizował forum wymiany informacji i dyskusji
na tematy związane z niepełnosprawnością. Forum przewodzi Minister ds. Opieki
nad Osobami Niepełnosprawnymi i Zdrowia Publicznego z Ministerstwa Zdrowia
i Spraw Socjalnych, który jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki w zakresie
W
skład
forum
wchodzą
przedstawiciele
organizacji
działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami oraz sekretarze stanu siedmiu
ministerstw. Spotykają się oni cztery razy do roku. Większość samorządowych
wspólnot lokalnych posiada rady zajmujące się polityką lokalną dotyczącą
6. Niemcy
W Niemczech Konwencja i Protokół dodatkowy weszły w życie w dniu
1 stycznia 2009 roku. Na poziomie federalnym focal point został umiejscowiony
w Ministerstwie Pracy i Spraw Socjalnych (Bundesministerium für Arbeit und
Soziales)8. Także w niektórych landach ustanowiono
oficjalne
focal points
na poziomie lokalnym.
Jako coordination mechanism został natomiast wyznaczony Federalny
Rządowy Komisarz ds. Osób z Niepełnosprawnościami (Behindertenbeauftragter)9,
powołany
w
2008
roku.
Głównym
zadaniem
Komisarza
jest
podnoszenie
świadomości społecznej na tematy związane z niepełnosprawnością i Konwencją,
co realizuje m.in. w ramach projektu „Niemcy stają się włączające – My też”.
We wrześniu 2010 roku Komisarz wspólnie z Niemiecką Radą Osób
z Niepełnosprawnościami (Deutscher Behindertenrat)10 – niemiecką organizacją
parasolową organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami –
stworzył Radę Doradczą ds. Inkluzji (Inklusionsbeirat), której zadaniem jest
zapewnienie
długoterminowej
współpracy
8
www.bmas.bund.de
www.behindertenbeauftragter.de
10
www.behindertenbeauftragter.de
9
89
i konsultacji
ze
społeczeństwem
obywatelskim,
w
szczególności
z
organizacjami
reprezentującymi
osoby
z niepełnosprawnościami. Inklusionsbeirat składa się w zasadniczej części z osób
z niepełnosprawnościami. W skład Inklusionsbeirat wchodzą także przedstawiciel
focal
point,
przedstawiciel
z Niepełnosprawnościami
Konferencji
oraz
Landowych
przedstawiciel
Komisarzy
independent
ds.
Osób
mechanism.
Przewodniczącym Inklusionsbeirat jest Federalny Rządowy Komisarz ds. Osób
Do zadań Inklusionsbeirat należy tworzenie wspólnie z Ministerstwem Pracy
i Spraw Socjalnych planu działania na rzecz osób z niepełnosprawnościami,
podnoszenie świadomości społecznej na temat praw osób z niepełnosprawnościami.
Przede wszystkim jednak Inklusionsbeirat stanowi forum wymiany informacji między
focal point a społeczeństwem obywatelskim, także – o ile to możliwe – z poziomu
landów, oraz dyskusji dla społeczeństwa obywatelskiego w zakresie spraw
związanych z niepełnosprawnością. Inklusionsbeirat pomaga również w wymianie
informacji i komunikacji między focal point, independent mechanism i innymi
instytucjami, także na poziomie landów i niższym. Jednym z działań Inklusionsbeirat
było
współtworzenie
z
Federalnym
Rządowym
Komisarzem
ds.
Osób
z Niepełnosprawnościami mapy landów prezentującej przykłady dobrego działania
na rzecz włączania osób z niepełnosprawnościami.
Inklusionsbeirat zawiązała cztery tematyczne grupy robocze składające się
ze specjalistów poszczególnych dziedzin: 1. ds. zdrowia, pomocy długoterminowej
(medycznej, zawodowej i socjalnej), 2. ds. wolności i ochrony praw podmiotowych,
kobiet, związków partnerskich i rodziny oraz bioetyki, 3. ds. pracy i edukacji, 4. ds.
mobilności, budownictwa, mieszkalnictwa, rozrywki, udziału w życiu społecznym,
dostępu
do
informacji
i komunikacji.
W
skład
grup
roboczych
wchodzą
przedstawiciele pracodawców, związków zawodowych, kościołów, ubezpieczycieli,
organizacji pozarządowych, wybrani przez Inklusionsbeirat. Głównym zadaniem
grup roboczych jest tworzenie propozycji praktycznej implementacji Konwencji
zarówno przez focal point, jak i przez landy. W tym celu grupy publikują swoje
stanowiska i prezentują raporty tematycznie adekwatnym instytucjom rządowym,
przygotowują także projekty zmian prawnych. Grupy działają także na rzecz
włączania społeczeństwa obywatelskiego w codzienny proces wdrażania Konwencji.
Dla zapewnienia realizacji tego zadania publikują wytyczne dla przedsiębiorców
i organizacji odnoszące się do tworzenia przez nich planów działania w zakresie
wcielania w życie zapisów Konwencji, organizują specjalne wydarzenia w celu
podniesienia świadomości społecznej w różnych aspektach życia, których dotyczą
90
zapisy Konwencji, prezentując także praktyczne rozwiązania propagujące zasady
Konwencji, a także prezentują dla różnych podmiotów rekomendacje proponując
rozwiązania rozmaitych problemów praktycznych w duchu Konwencji.
Podmiotem powołanym do promocji, monitorowania i ochrony Konwencji
został – po konsultacjach z Niemiecką Radą Osób z
Niepełnosprawnościami –
Niemiecki Instytut Praw Człowieka (Deutsche Institut für Menschenrechte e.V.),
powstały w 2001 roku. Instytut jest ciałem w pełni niezależnym, finansowanym
przez
Federalnego
Zagranicznych i
Ministra
Sprawiedliwości,
Federalnego
Federalnego
Ministra Współpracy Ekonomicznej i
Dla realizacji monitoringu Konwencji
Ministerstwo
dodatkowo
Instytutu
przeznacza
na
Ministra
budżet
Pracy i
430.000
Spraw
Rozwoju.
Spraw Socjalnych
euro
rocznie.
Wraz
z przekazaniem Instytutowi zadań związanych z monitoringiem Konwencji, jego
zarząd rozszerzono o dwie osoby – przedstawiciela Niemieckiej Rady Osób
oraz
przedstawiciela
Ministerstwa
Pracy
i
Spraw
Socjalnych, przy czym ten ostatni nie ma prawa głosu.
Instytut monitoruje wdrażanie Konwencji zarówno na poziomie federalnym,
jak i na poziomie landów. Dla monitorowania Konwencji Instytut powołał w maju
2009 roku Narodowy Organ ds. Monitoringu (Monitoringstelle)
11,
które składa się
z sześciu osób, w tym dwóch naukowców (prawnika i specjalisty z zakresu nauk
społecznych). Monitoringstelle regularnie organizuje konsultacje z organizacjami
pozarządowymi, publikuje materiały łatwe do zrozumienia. Do tej pory zorganizował
również dwie konferencje publiczne na temat racjonalnego dostosowania oraz
udziału osób z niepełnosprawnościami w życiu politycznym.
7. Włochy
Włochy przyjęły Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 24 lutego 2009 roku.
Focal point oraz coordination mechanism (zarówno z władzami krajowymi,
jak i lokalnymi) został umiejscowiony w jednym organie – Ministerstwie Pracy
i Polityki Społecznej (Minister del Lavoro e delle Politiche Sociali)12, w Dyrektoriacie
Generalnym
ds.
Integracji
i
Polityki
Społecznej,
w
Zespole
ds.
Osób
Z kolei organem monitoringu zostało specjalnie w tym celu ustanowione
Narodowe Obserwatorium w sprawie statusu osób z niepełnosprawnościami
(Osservatorio Nazionale Sulla Condizione delle persone con disabilità) utworzone
11
12
www.institut-fuer-menschenrechte.de/de/monitoring-stelle.html
www.solidaritasociale.gov.it
91
specjalnie w tym celu na podstawie ustawy nr 18 z dnia 3 marca 2009 roku. W skład
Obserwatorium wchodzą przedstawiciele ministerstw, samorządu terytorialnego,
zarówno
regionalnego, jak i
pracowników,
pracodawców,
lokalnego, instytucji
emerytów,
a
także
statystycznych, związków
reprezentanci
organizacji
pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami oraz eksperci.
Obserwatorium działa pod przewodnictwem Ministra Pracy i Polityki Społecznej.
Obserwatorium nie tylko służy jako independent mechanism, ale także jako
platforma
porozumienia
między
władzami
Obserwatorium
rządowymi
zapewnia
i
doradztwo
osobami
i
wsparcie
techniczno-naukowe dla rozwoju krajowej polityki w zakresie niepełnosprawności,
w
szczególności
i integracji
osób
przygotowuje
z
plan
działania
i
zbierania
danych
na rzecz
poszanowania
promowania
statystycznych
badań
na
związanych
praw
temat
z
tym
zagadnieniem. Obserwatorium przygotowuje również raport rządowy dla ONZ
z wprowadzania w życie Konwencji.
Obserwatorium utworzyło w swoich ramach Komitet techniczno-naukowy,
którego celem jest dokonywanie analizy naukowej w odniesieniu do zagadnień
wchodzących
w kompetencje
działań
Obserwatorium.
Komitet
składa
się
z przedstawicieli Ministra Pracy i Polityki Społecznej, Ministra Zdrowia, samorządów
terytorialnych (po jednej osobie), reprezentantów organizacji pozarządowych
działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami (dwie osoby) oraz z trzech
ekspertów.
8. Wielka Brytania
Wielka Brytania ratyfikowała Konwencję w dniu 8 czerwca 2009 roku,
a Protokół dodatkowy – w dniu 7 sierpnia 2009 roku. Focal point i coordination
mechanism zostały umiejscowione w Biurze Oficera ds. Niepełnosprawności (Office
for Disability Issues, tzw. ODI)13. ODI jest także odpowiedzialny za przygotowanie
raportu do ONZ. Ponadto istnieją odrębne focal points dla niektórych regionów,
np. Zespół ds. Równouprawnienia (Equity Unit) dla rządu Szkocji, które w swoich
uprawnieniach mają również współtworzenie raportu krajowego razem z ODI.
Jeśli chodzi o monitoring, ochronę i promocję Konwencji, to biorąc pod
uwagę strukturę Wielkiej Brytanii, odpowiedzialne za ten proces są cztery niezależne
podmioty: Komisja ds. Równouprawnienia i Praw Człowieka (Equality and Human
13
www.odi.gov.uk
92
Rights Commission, tzw. EHRC), odpowiedzialna za obszar całej Wielkiej Brytanii,
Szkocka Komisja Praw Człowieka (Scottish Human Rights Commission, tzw. SHRC),
Komisja Praw Człowieka dla Irlandii Północnej (Northern Ireland Human Rights
Commission, tzw. NIHRC) oraz Komisja ds. Równouprawnienia dla Irlandii Północnej
(Equality Commission for Northern Ireland, tzw. ECNI)14. Cztery Komisje regularnie
spotykają
się
ze
sobą
Przykładowo
warto
i
koordynują
działania,
prowadzą
też
wspólne
przedsięwzięcia.
przeprowadziła
wspomnieć,
oficjalne
iż
badanie
w
na
ramach
swoich
działań
temat
wykorzystania
EHRC
osób
z niepełnosprawnościami na terenie Anglii, Walii i Szkocji oraz na temat metod
działania organów władzy publicznej w zakresie zapewnienia poszanowania prawa
osób z niepełnosprawnościami do życia wolnego od przemocy. EHRC wydaje
również wytyczne i poradniki zarówno dla osób z niepełnosprawnościami, jak i ich
organizacji, ale także dla pracodawców, rodziców dzieci z niepełnosprawnościami
oraz innych podmiotów na tematy dotyczące niepełnosprawności i praw osób
Na podstawie Equity Act 2006 w ramach EHRC został utworzony Komitet ds.
Osób
(Disability
Committee). Podstawowym
celem
działania Komitetu jest promocja równouprawnienia osób z niepełnosprawnościami.
Komitet zajmuje się także kwestiami racjonalnego dostosowania, jak również
wszystkimi innymi technicznymi i etycznymi zagadnieniami specyficznymi dla
problematyki niepełnosprawności. Komitet ma uprawnienia decyzyjne w zakresie
zagadnień, których przedmiotem jest wyłącznie niepełnosprawność. Ponadto EHRC
ma obowiązek konsultacji z Komitetem we wszystkich rozpatrywanych przez nią
kwestiach, o ile mogą one dotykać osób z niepełnosprawnościami. Do kompetencji
Komitetu
należą
m.in.:
1.
monitoring
prawa
dotyczącego
osób
z niepełnosprawnościami oraz doradztwo w zakresie tych aktów prawnych;
2. wydawanie
publikacji
mających
na
celu
edukację
na
temat
praw
osób
z niepełnosprawnościami, a także doradztwo i tworzenie wytycznych w tym
zakresie;
3.
monitorowanie
i
zapobieganie
przestępczości
wobec
osób
z niepełnosprawnościami; 4. mediacje w przypadkach naruszenia Ustawy o Zakazie
Dyskryminacji
ze
względu
na
Niepełnosprawność;
5. zapewnianie
wsparcia
prawnego dla osób dochodzących swoich praw na podstawie tej ustawy; 6. udział
14
www.equalityhumanrights.com; http://www.nihrc.org; http://scottishhumanrights.com;
http://www.equalityni.org
93
w procesach dotyczących kwestii niepełnosprawności (w tym także wszczynanie
takich postępowań). Komitet przedstawia EHRC doroczny raport, który jest włączany
do raportu całej Komisji. Komitet utrzymywany jest z budżetu EHRC, od 2007 roku
budżet ten wynosi 200.000 £ rocznie. Komitet tworzy doroczny plan swojego
działania, za realizację którego odpowiedzialny jest stały dyrektor programowy.
9. Belgia
Belgia ratyfikowała Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 2 lipca 2009 roku.
Dla zapewnienia efektywnej integracji osób z niepełnosprawnościami we wszystkich
sferach życia na całym terytorium Belgii utworzono wewnątrz grupy roboczej
ds. rodziny, sportu i dobrobytu działającej w ramach Konferencji Interministerialnej
sekcję ds. niepełnosprawności (CIM).
W dniu 9 marca 2010 roku CIM jednomyślnie wyznaczył odpowiednie
instytucje do pełnienia roli focal points i coordination mechanism. Ponieważ Belgia
ma strukturę federalną, ustalono, że będzie kilka focal points – zarówno
na poziomie krajowym, jak i dla poszczególnych regionów. Na poziomie federalnym
rolę tę pełni Federalny Serwis Publiczny Bezpieczeństwa Socjalnego (Service public
fédéral Sécurité sociale), a dokładniej umiejscowiona wewnątrz tej instytucji
Dyrekcja
Generalna
ds.
Osób
(Direction
Générale
Personnes Handicapées)15. Jednocześnie instytucja ta pełni rolę coordination
mechanism między wszystkimi focal points.
Na poziomie regionalnym za implementację Konwencji odpowiedzialne są:
1.
dla regionu flamandzkiego – Równe Szanse we Flandrii (Gelijke Kansen
in Vlaanderen);
2.
dla
regionu
walońskiego
–
Agencja
ds.
Integracji
Osób
z Niepełnosprawnościami (Agence Wallonne pour l’Intégration des Personnes
handicapées);
3.
dla regionu Brukseli – Dyrekcja Stosunków Zewnętrznych (Direction des
Relations extérieures);
4.
dla Komisji Wspólnoty Francuskiej (Commission communautaire française,
tzw. COCOF) – Organizacja „Osoba Niepełnosprawna Autonomia Pożądana”
(Personne Handicapée Autonomie Recherchée, tzw. PHARE Service);
5.
dla Komisji Wspólnej Wspólnoty (Commission communautaire commune,
tzw. COCOM) – administracja COCOM;
15
http://www.socialsecurity.fgov.be/fr/over-de-fod/organogram/handicap/index.htm
94
6.
dla wspólnoty frankojęzycznej – WBI Multilateralny Serwis Światowy (WallonieBruxelles International – Service multilatéral mondial);
7.
dla wspólnoty niemieckojęzycznej – Urząd ds. Osób z Niepełnosprawnościami
(Dienststelle für Personen mit Behinderung).
Natomiast zadanie monitorowania, ochrony i promocji Konwencji CIM
przekazał do kompetencji Centrum Równych Szans i Walki z Rasizmem (Centre pour
l`égalité des chances et la lutte contre le racisme)16, gdzie w Wydziale Równości
Szans utworzono specjalną komórkę ds. Konwencji ONZ o Prawach Osób
Centrum
ma
monitorować
działania
związane
z implementacją Konwencji zarówno na poziomie federalnym, jak i regionalnym.
10. Dania
W Danii Konwencja weszła w życie w dniu 23 sierpnia 2009 roku. Decyzją
Parlamentu
nr
B
194
jako
focal
point
wyznaczone
zostało
Ministerstwo
Zabezpieczenia Społecznego i Integracji (Social- og Integrationsminister)17, które już
wcześniej miało w swoich kompetencjach sprawy związane z niepełnosprawnością.
Minister Zabezpieczenia Społecznego i Integracji kieruje Międzyministerialnym
Komitetem Służby Cywilnej ds. Niepełnosprawności, który spełnia rolę coordination
mechanism. W skład Komitetu wchodzą przedstawiciele wszystkich ministerstw.
Komitet odbywa posiedzenia przynajmniej trzy razy do roku. W miarę potrzeby
do prac Komitetu są zapraszane organizacje osób z niepełnosprawnościami. Komitet
nie posiada kompetencji wyznaczonych ustawowo, stanowi on jedynie forum
wymiany informacji i doświadczeń w zakresie rodzących się na bieżąco konkretnych
problemów związanych z implementacją Konwencji. Pomaga również w kontaktach
pomiędzy poszczególnymi ministerstwami.
Monitoringiem Konwencji zajmuje się specjalnie w tym celu powołany decyzją
Parlamentu nr B 15 z 2010 roku Duński Instytut Praw Człowieka (Institut
for Menneskerettigheder)18. Drugim organem powołanym do monitoringu Konwencji
jest stworzona przez rząd Duńska Rada Osób z Niepełnosprawnościami (Det
Centrale Handicapråd)19, złożona z przedstawicieli osób z niepełnosprawnościami
nominowanych przez Duńską Radę Organizacji Osób z Niepełnosprawnościami
(Danske
Handicaporganisationer)20.
W
16
www.diversite.be
www.sm.dk
18
www.humanrights.dk
19
www.dch.dk
20
www.disability.dk
17
95
skład
Duńskiej
Rady
Osób
z Niepełnosprawnościami wchodzą również przedstawiciele pracodawców oraz
naukowcy. Rada jest organem doradczym rządu i parlamentu w sprawach
dotyczących niepełnosprawności. Ponadto, duński Parlamentarny Rzecznik Praw
Obywatelskich
(Folketingets
Ombudsmand)21
ma
za
zadanie
monitorowanie
równego traktowania osób z niepełnosprawnościami w zakresie swoich kompetencji.
Te trzy organy wspólnie tworzą duński independent mechanism dla monitorowania,
ochrony i promocji Konwencji.
11. Portugalia
Portugalia przyjęła Konwencję i Protokół dodatkowy w dniu 23 września 2009
roku. Jako focal point wyznaczony został Narodowy Instytut Rehabilitacji (Instituto
Nacional para a Reabilitação)22, działający pod auspicjami Ministerstwa Solidarności
i Zabezpieczenia Społecznego (Ministério da Solidariedade e da Segurança Social),
cieszący się jednak autonomią administracyjną i finansową. Ta sama instytucja pełni
rolę coordination mechanism.
Portugalia nie wskazała dotychczas ciała, które miałoby pełnić zadanie
promowania, ochrony i monitorowania Konwencji. Nie podjęła też decyzji odnośnie
zasad przygotowania raportu dla ONZ.
12. Czechy
Czechy ratyfikowały Konwencję w dniu 28 września 2009 roku. Rolę focal
point pełni Ministerstwo Pracy i Spraw Socjalnych (Ministerstvo práce a sociálních
věcí)23. Natomiast coordination mechanism skonstruowany jest z kilku podmiotów:
Ministerstwa
Pracy
i
Spraw
Socjalnych,
Ministerstwa
Spraw
Zagranicznych
(Ministerstvo zahraničnich věcí)24, Rządowej Rady Osób z Niepełnosprawnościami
(Vládní výbor pro zdravotně postižené občany) – ciała doradczego działającego
od 1991 roku – i z Czeskiej Narodowej Rady Osób z Niepełnosprawnościami
(Národní rada osob se zdravotním postižením)25 – stworzonej w 2000 roku
organizacji parasolowej jednoczącej ok. 114 organizacji działających na rzecz osób
z
zrzeszających
z niepełnosprawnościami w całych Czechach.
21
www.ombudsmanden.dk
www.inr.pt
23
www.mpsv.cz
24
www.mzv.cz
25
www.nrzp.cz
22
96
łącznie
ponad
250
tys.
osób
Czechy nie wyznaczyły za to instytucji mającej pełnić rolę independent
machanism do ochrony, promocji i monitoringu Konwencji.
Część II. Organizacja wdrażania Konwencji i monitoringu w Unii Europejskiej
Unia Europejska ratyfikowała Konwencję 26 listopada 2009 roku Decyzją
210/48/EC. Dokumenty ratyfikacyjne zostały przedłożone w ONZ w dniu 23 grudnia
2010 roku. Konwencja weszła w życie wobec Unii 22 stycznia 2011 roku. Odnośnie
do ratyfikacji Protokołu dodatkowego propozycja Komisji przekazana do Parlamentu
i Rady 28 sierpnia 2008 roku ciągle nie została rozpatrzona.
Wejście w życie Konwencji wobec Unii Europejskiej powoduje skutki na dwóch
poziomach – z jednej strony w samych strukturach Unii, z drugiej natomiast –
ma wpływ na współpracę Unii z Państwami Członkowskimi.
Focal point zobowiązany do implementacji Konwencji w ramach struktur
unijnych został umiejscowiony w Komisji Europejskiej, a dokładniej w Dyrekcji
Generalnej
Sprawiedliwości,
gdzie
utworzono
Departament
ds.
Praw
Osób
z Niepełnosprawnościami (European Commission, DG Justice, D3 Rights of Persons
with Disabilities). Organ ten pełni także rolę focal point w kontaktach z Państwami
Członkowskimi. Wśród organów unijnych do tej pory nie wskazano ani coordination
mechanism, ani independent mechanism do monitorowania, promowania i ochrony
Konwencji na poziomie funkcjonowania struktur unijnych.
2 grudnia 2010 roku Rada przyjęła Kodeks Postępowania (Code of Conduct,
2010/C 340/08), regulujący wewnętrzną organizację struktury mającej za zadanie
implementację Konwencji, zasady reprezentacji Unii w sprawach Konwencji oraz
kompetencje focal point. Code of Conduct reguluje także zasady koordynacji
działań w kwestiach wynikających z wdrażania w życie Konwencji między Komisją,
Radą a Państwami Członkowskimi, w szczególności w odniesieniu do wystąpień
wobec ONZ oraz monitoringu i sprawozdawczości.
Jeśli chodzi o koordynację wdrażania Konwencji, to choć Code of Conduct
nie przyznaje oficjalnie Komisji roli coordination mechanism, to jednak przekazuje
jej pewne zadania w tym zakresie. Wymaga m.in., by Państwa Członkowskie
zgłaszały Komisji, jaki organ pełni w danym kraju rolę focal point. Komisja ma
prawo zwoływania spotkań narodowych focal point w celach koordynacyjnych.
Ponadto pewne aspekty koordynacji, jeśli chodzi o implementację Konwencji
w
Państwach
Członkowskich,
pełni
Grupa
Wysokiego
Szczebla
ds. Niepełnosprawności (Disability High Level Group), zorganizowana przy Radzie.
97
Członkami Disability High Level Group, oprócz przedstawicieli strony rządowej, są
także reprezentanci społeczeństwa obywatelskiego.
Grupa ma na celu monitorowanie polityki Państw Członkowskich w zakresie
wdrażania w życie Konwencji. W szczególności Grupa skupia się na kwestiach
związanych ze wzmacnianiem udziału osób z niepełnosprawnościami w życiu
społeczeństwa poprzez znoszenie wszystkich barier, z uwzględnieniem potrzeb
osób z głębokimi niepełnosprawnościami, ich rodzin i opiekunów. Grupa przyjęła
także jako swój cel promowanie włączania niepełnosprawności do wszystkich
istotnych sektorów życia politycznego, podnoszenie świadomości społecznej
w zakresie zdolności osób z niepełnosprawnościami oraz
popularyzowanie
idei
wyrównywania szans.
Grupa stanowi forum wymiany informacji i doświadczeń w tym zakresie
między Państwami Członkowskimi. Pełni również rolę doradczą wobec Komisji,
w szczególności w kwestiach związanych z przyszłym obowiązkiem raportowania
unijnej praktyki wdrażania w życie Konwencji. Grupa wydaje raporty, w których
porównuje podejścia poszczególnych Państw Członkowskich w odniesieniu do
implementacji poszczególnych zagadnień poruszanych przez Konwencję.
Zakres
regulacji
Konwencji
nie
rozszerza
uprawnień
Unii.
Większość
zagadnień, których dotyczy Konwencja, pozostaje w wyłącznej kompetencji Państw
Członkowskich. W ramach wyłącznych kompetencji organów unijnych pozostają
przede wszystkim kwestie kompatybilności pomocy państwa z zasadą wolnego
rynku, wspólnej waluty oraz organizacji wewnętrznej administracji unijnej. Spora
część zagadnień, regulowanych przez Konwencję, wchodzi w zakres kompetencji
dzielonych między Unię i Państwa Członkowskie. Code of Conduct zakłada,
że w tych kwestiach Unia i Państwa Członkowskie będą wypracowywały wspólne
stanowisko. W szczególności dotyczy to: zwalczania dyskryminacji ze względu
na niepełnosprawność, wolnego przepływu osób, towarów, usług i kapitałów,
rolnictwa, transportu, podatków, rynku wewnętrznego, równej płacy ze względu
na płeć, statystyk, zatrudnienia, rozwoju odpowiedniej jakości edukacji oraz
kształcenia zawodowego, rozwoju ekonomicznego i socjalnego oraz współpracy
międzypaństwowej. Zarówno w zakresie zagadnień należących do wyłącznych
kompetencji Unii, jak i zagadnień należących do kompetencji dzielonych, spotkania
koordynujące spotkania między Komisją a Państwami Członkowskimi odbywają się
na forum właściwych merytorycznie Council high level groups, z udziałem Disability
High
Level
Group
w
zakresie
jej kompetencji.
98
W
przypadku
niemożności
wypracowania
wspólnego
stanowiska,
dana
kwestia
ma
być
przedkładana
Komitetowi Stałych Przedstawicieli (Permanent Representatives Committee).
W kwestii raportowania do ONZ, Code of Conduct wskazuje na podzielone
kompetencje
przygotowywania
raportu
między
organami
Unii
a
Państwami
Członkowskimi. Odnośnie do zagadnień, gdzie przeważającą kompetencję mają
Państwa Członkowskie, to one będą zobowiązane do przygotowania raportu.
W zakresie pozostałych zagadnień, raport będzie przygotowywać Unia na podstawie
informacji dostarczonych przez Państwa Członkowskie.
Code of Conduct zobowiązuje Komisję do wskazania instytucji, które będą
pełnić rolę independent mechanism. Wśród instytucji, którym możliwe jest
powierzenie tej funkcji, znajdują się Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej
(EU Agency for Funamental Rights, tzw. FRA) oraz Europejski Rzecznik Praw
Obywatelskich (European Ombudsman).
Część III. Monitoring ONZ
Konwencja wprowadza obowiązek
Państw Stron raportowania efektów
jej implementacji do Sekretarza Generalnego ONZ. Obok raportu krajowego
przedstawiciele
społeczeństwa
obywatelskiego
mogą
przedstawić
raport
alternatywny, tzw. „raport cień”. Oba raporty podlegają weryfikacji i ocenie
dokonywanej przez Komitet ONZ Praw Osób z Niepełnosprawnościami, który może
żądać dodatkowych wyjaśnień oraz wyznacza państwu raportującemu termin
sprawozdania ustnego.
1. Zasady sporządzania raportu krajowego do ONZ.
Pierwszy raport powinien zostać przedstawiony w dwa lata po ratyfikacji,
każdy kolejny co cztery lata, chyba że Komitet zażąda raportu we wcześniejszym
terminie.
Na drugiej sesji w dniach 19-23 października 2009 roku Komitet wydał
Wytyczne dotyczące zasad przygotowania przez Państwa Strony raportu w oparciu
o art. 35 ust. 1 Konwencji (CRPD/C/2/3). W Wytycznych bardzo wyraźnie
podkreślono, że w przygotowaniu raportu krajowego mają brać udział organizacje
pozarządowe, przede wszystkim organizacje osób z niepełnosprawnościami,
co z jednej strony podniesie jakość raportu, z drugiej zaś służyć będzie promocji
praw osób z niepełnosprawnościami zgodnie z przesłaniem Konwencji. Raport
powinien zawierać opis procedury przeprowadzonych w ramach jego tworzenia
99
konsultacji społecznych, wraz ze wskazaniem, w jaki sposób zapewniono pełną
dostępność procedury tych konsultacji. Raport nie może być ogólnikowy, ale
powinien konkretnie odnosić się do różnych rodzajów niepełnosprawności.
Raport powinien składać się z dwóch części. Część pierwsza, tzw. common
core document, ma zawierać ogólne informacje o państwie, które składa raport,
generalny przegląd panującego w nim poziomu ochrony i promocji praw człowieka,
w tym ze względu na płeć, wiek i niepełnosprawność, a także informacje
o przestrzeganiu zasad zakazu dyskryminacji i poszanowania równouprawnienia,
ich podstawy prawnej oraz o dostępnych środkach prawnych, w tym sądowych,
w przypadku stwierdzenia naruszenia tych zasad. Część druga, tzw. treaty-specific
document, stanowi już właściwy raport dotyczący implementacji poszczególnych
przepisów Konwencji, od art. 1 do 33, przy czym nie należy ani powtarzać zapisów
z części pierwszej, ani ograniczyć się do samego opisu istniejącego prawa. Część
ta stanowić ma analityczną prezentację zmian w prawie i praktyce w odniesieniu do
poszczególnych zagadnień regulowanych przez Konwencję. Raport ma być bardzo
konkretny, zawierać informacje o praktycznych działaniach wdrożonych w celu
pełnej implementacji Konwencji oraz opis osiągniętych rezultatów. O ile to możliwe,
prezentacja powinna odnosić się porównawczo do prawa i praktyki panującej
w danej dziedzinie w odniesieniu do osób sprawnych. We wszystkich przypadkach
należy wskazywać źródła podawanych informacji oraz w jak najszerszym stopniu
opierać
się
na
danych
statystycznych,
podzielonych
na
płeć,
wiek,
typ
niepełnosprawności, pochodzenie etniczne, podział miasto-wieś i inne istotne
kategorie. Wskazać należy przyjęte strategie realizacji założeń Konwencji wraz
ze źródłami
wykorzystania
ich
finansowania
dostępnych
oraz
środków
najbardziej
finansowych,
racjonalnymi
ale
także
sposobami
mechanizmy
monitorowania realizacji tych projektów. Monitoring ten ma być efektywny,
sformułować więc należy wskaźniki zmiany, zgodnie z przykładową listą takich
wskaźników
opublikowaną
przez
Biuro
Komisarza
Praw
Człowieka
ONZ
(HRI/MC/2008/3). Przytoczyć należy przykłady indywidualnych spraw sądowych
odnoszące się do bezpośredniego stosowania Konwencji w porządku krajowym albo
do jej inkorporacji do prawa wewnętrznego (czyli sprawy sądowe wytoczone
na podstawie przepisów powstałych na bazie Konwencji lub odnoszących się
do regulowanych przez nią kwestii). Opisać należy również wszystkie bariery stojące
na drodze pełnej implementacji Konwencji, także te pozostające poza kontrolą
danego państwa. Podać trzeba jednakże także, jakie kroki państwo przedsięwzięło
w celu usunięcia tych barier.
100
Raport powinien być przedstawiony Komitetowi zarówno w wersji papierowej,
jak i elektronicznej, w jednym z języków roboczych ONZ, przy czym raport inicjalny
nie powinien przekraczać 60 stron, w tym 40 stron treaty-specific dokument.
W pierwszym raporcie odnieść się trzeba po kolei do wszystkich artykułów
Konwencji. W szczególności dokładnie opisać należy akty prawne odnoszące się do
osób
z
uwzględnieniem
praktycznej
dostępności
i efektywności środków, z których mogą skorzystać w przypadkach naruszenia
Konwencji, przy czym nacisk jest kładziony na grupy najbardziej narażone
na dyskryminację lub wykorzystanie – dzieci i kobiety. Do raportu należy dołączyć
w formie cytatu lub streszczenia tekst istotnych aktów prawnych i obowiązujących
orzeczeń
sądowych,
które
gwarantują
osobom
uprawnienie do dochodzenia własnych praw gwarantowanych w Konwencji.
Kolejne
raporty
powinny
się
skupiać
na
zmianach,
które
zaszły
od poprzedniego okresu sprawozdawczego. Także kolejne raporty powinny być
podzielone na poszczególne artykuły Konwencji. Nawet jeśli nie odnotowano zmian
w
porównaniu
do
poprzedniego
stanu
prawnego
lub
faktycznego,
należy
to wyraźnie zaznaczyć. W szczególności odnieść się należy do kwestii założeń
wynikających z poprzedniego raportu oraz rekomendacji Komitetu – w jakim stopniu
zostały zrealizowane, a jeśli nie zostały – to z jakich przyczyn. W raporcie zawarta
powinna być również analityczna i nastawiona na skutek ocena innych działań
prawnych i politycznych podjętych w celu implementacji Konwencji oraz informacja
o pozostających
lub
pojawiających
się
barierach
w
zapewnieniu
osobom
z niepełnosprawnościami pełnych gwarancji korzystania z przysługujących im praw
człowieka, a także zakładanych sposobach ominięcia tych barier.
Jeśli
państwo
przy
ratyfikacji
Konwencji
złożyło
zastrzeżenie
lub
oświadczenie, to powinno to być wskazane w raporcie wraz z uzasadnieniem, a przy
kolejnych
raportach
uzasadnieniu
podlega
zasadność
utrzymywania
tego
zastrzeżenia lub oświadczenia. Jeśli państwo złożyło generalne zastrzeżenie, nie
odnoszące się do żadnego konkretnego przepisu Konwencji, albo zastrzeżenie
w odniesieniu do art. 4, 5 lub 12, raport powinien zawierać interpretację tego
zastrzeżenia oraz jego skutki dla osób z niepełnosprawnościami w danym kraju.
Wytyczne Komitetu zawierają bardzo dokładne wskazania, w odniesieniu
do każdego przepisu Konwencji, jakie kwestie powinien omawiać raport krajowy.
Przykładowo w odniesieniu do art. 12 Komitet wymaga, by raport zawierał opis
następujących zagadnień: 1. środki podejmowane przez państwo dla zapewnienia
osobom z niepełnosprawnościami korzystania ze zdolności do czynności prawnych
101
zarówno w sprawach stricte prawniczych, jak i we wszystkich innych dziedzinach
życia,
w szczególności
w
kwestiach:
poszanowania
integralności
fizycznej
i psychicznej, pełnego udziału w życiu obywatelskim, prawa do posiadania
i dziedziczenia własności, kontroli nad sprawami finansowymi, równego dostępu do
pożyczek bankowych, hipotek i innych form kredytowania, zakazu arbitralnego
wyzbywania z własności; 2. przepisy – o ile istnieją – ograniczające pełną zdolność
do czynności prawnych z powodu niepełnosprawności, w szczególności działania
podejmowane dla zapewnienia zgodności tych przepisów z art. 12 Konwencji;
3. wsparcie udzielane osobom z niepełnosprawnościami w korzystaniu przez nich
ze zdolności do czynności prawnych oraz prowadzeniu spraw finansowych;
4. gwarancje zapobiegające nadużyciom w modelu substitute decision-making
(ubezwłasnowolnienia);
5.
podnoszenie
świadomości
i
kampanie
edukacyjne
w zakresie uznania równości wszystkich wobec prawa. Z kolei w zakresie raportu
dotyczącego realizacji art. 23 Komitet wymaga, by omówiono: 1. środki podjęte dla
zapewnienia
prawa
wszystkich
osób
z
do
życia
w małżeństwie i założenia rodziny na podstawie w pełni wolnego oświadczenia woli;
2. środki podejmowane dla zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu
do
planowania
opiekuńczych;
rodziny,
3.
wspomaganej
środki
prokreacji,
podejmowane
dla
adopcji
lub
wspierania
projektów
rodziców
z niepełnosprawnościami – którzy mają taką potrzebę – w procesie wychowywania
dzieci, przy zapewnieniu istnienia relacji rodzice-dzieci; 4. środki podejmowane dla
zapobiegania rozdzielania dzieci od rodziców z powodu niepełnosprawności
którejkolwiek ze stron; 5. środki podejmowane dla wspierania rodzin w celu
zapobiegania porzuceniu lub zaniedbaniu osoby z niepełnosprawnością; 6. środki
podejmowane dla zapobieżenia instytucjonalizacji dzieci z niepełnosprawnościami,
których rodzice nie są w stanie wychowywać, poprzez zapewnienie im alternatywnej
opieki w szeroko pojętej rodzinie, a jeśli to niemożliwe – w rodzinie pochodzącej
z ich wspólnoty; 6. środki podejmowane dla zapobieżenia przymusowej sterylizacji
osób z niepełnosprawnościami. Równie szczegółowe wymagania dotyczą każdego
z przepisów Konwencji. Co więcej, we wszystkich kwestiach, w których istotną
zmienną jest płeć, raport powinien odrębnie omawiać sytuację kobiet i mężczyzn,
czy dziewczynek i chłopców, w celu wykazania, czy nie ma miejsca podwójna
dyskryminacja – ze względu na niepełnosprawność i jednocześnie ze względu
na płeć.
Jak już wcześniej wspomniano, raport powinien być oparty na wiarygodnych
i dostępnych źródłach, w szczególności na adekwatnych statystykach, oczywiście
102
przy zachowaniu pełnej ochrony danych osobowych. Jednocześnie powinien
wskazywać, gdzie są opublikowane te statystyki i jaka jest ich dostępności dla osób
z niepełnosprawnościami. Ponadto państwo powinno podejmować działania mające
na celu zapewnienie pełnego udziału osób z niepełnosprawnościami w zbieraniu
danych statystycznych i innych projektach badawczych ich dotyczących.
Jeśli chodzi o organizację implementacji Konwencji, to raport powinien nie
tylko wskazywać instytucje, które pełnią rolę odpowiednio focal point, coordination
mechnism i independent mechanism, ale także zaprezentować, jakie programy
dotyczące osób z niepełnosprawnościami zostały podjęte, w jaki sposób kwestie
niepełnosprawności zostały włączone do działań wszystkich agencji rządowych oraz
jakie środki finansowe przeznaczono na krajową implementację Konwencji i jej
monitoring. W raporcie należy także omówić, jakie środki przedsięwzięto dla
zapewnienia udziału społeczeństwa obywatelskiego w monitorowaniu Konwencji
i przygotowaniu raportu. Wskazane jest, by część raportu dotycząca realizacji
Konwencji
w
praktyce
oparta
była
organizacjami
na
je
wywiadach
reprezentującymi,
z
osobami
a
także
świadczeniodawcami oraz wszystkimi innymi osobami, które są zaangażowane
we wdrażanie lub ochronę praw osób z niepełnosprawnościami i które mogą
dostarczyć informacji niezbędnych dla sporządzenia pełnego raportu.
Na koniec 2010 roku do Komitetu powinno złożyć raporty 46 krajów, raporty
złożyło jednak jedynie 18. Do dziś Komitet ocenił i przyjął dwa raporty, w tym jeden
z kraju europejskiego – Hiszpanii. Wśród państw europejskich, które złożyły swoje
raporty, poza Hiszpanią, są: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Niemcy, Szwecja, Węgry
i Wielka Brytania, przy czym Niemcy i Węgry nie podały w treści raportu, w jaki
sposób był on przygotowywany i jaki był w tym procesie udział społeczeństwa
obywatelskiego. W swoim raporcie Węgry wskazały jedynie, że organizacje
pozarządowe przygotowały, po wielomiesięcznej eksperckiej pracy, „raport cień”,
a minister ds. niepełnosprawności wziął udział w konferencji prasowej poświęconej
temu raportowi, na której podkreślił, że uważa autorów raportu alternatywnego
za swoich partnerów i ma nadzieję na głębszą współpracę w przyszłości między
stroną rządową a społeczeństwem obywatelskim.
a. Austria
Raport
austriacki
został
przygotowany
pod
auspicjami
Federalnego
Ministerstwa Pracy, Spraw Socjalnych i Ochrony Konsumentów. Tekst raportu został
opublikowany także w wersji łatwej do zrozumienia.
103
Przygotowując raport Ministerstwo zebrało informacje od innych organów
administracji federalnej, w tym ministerstw, parlamentu, sądów najwyższych,
ale także od administracji dziewięciu landów, Stowarzyszenia Austriackich Miast,
Miasteczek i Władz Lokalnych oraz organizacji zrzeszających pracowników i osoby
samozatrudniające się, jak również od ombudsmanów, instytucji świadczących
usługi doradcze, organów powołanych do rozpatrywania skarg, świadczeniodawców
usług socjalnych i organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami.
Dla celów raportu Ministerstwo przeprowadziło także samodzielnie pewne badania,
ale w bardzo ograniczonym zakresie, głównie bazowało na danych dostarczonych
przez powyższe podmioty. Przykładowo samo nie zbierało statystyk, w raporcie
zamieściło jedynie statystyki dostarczone mu przez te podmioty.
b. Belgia
W Belgii wstępne raporty były przygotowywane przez poszczególne organy
władzy w ramach ich kompetencji politycznych. Następnie Ministerstwo Spraw
Zagranicznych przygotowało wspólny raport, spajający wszystkie te informacje.
W celu
konsultacji
raportu
Ministerstwo
zorganizowało
spotkania,
tzw. COORMULTImeetings, podczas których organy władzy publicznej wspólnie
z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego miały możliwość skomentowania
treści raportu. Organizacje pozarządowe miały również możliwość przedstawić
uwagi do raportu rządowego w ramach działania Centrum ds. Równych Szans oraz
Przeciwdziałania Rasizmowi.
c. Czechy
Raport czeski przygotowany został przez Ministerstwo Pracy i Spraw
Społecznych, tj. przez focal point. Raport bazował głównie na dokumentach
dostarczonych przez inne ograny administracji centralnej: Ministerstwo Transportu,
Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Kultury, Ministerstwo Obrony Narodowej,
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Przemysłu i Handlu, Ministerstwo
Sprawiedliwości, Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu, Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych,
Ministerstwo
Ministerstwo
Rolnictwa,
Spraw
Zagranicznych,
Ministerstwo
Ochrony
Ministerstwo
Środowiska,
Zdrowia,
Czeski
Urząd
Statystyczny, Rządową Radę Osób z Niepełnosprawnościami, Instytut Badawczy
ds. Pracy i Spraw Socjalnych oraz inne wyspecjalizowane agendy rządowe. Strona
rządowa zwróciła się także do organizacji pozarządowych, w szczególności
działających
na
rzecz
osób
z
104
by
wzięły
udział
w przygotowaniu raportu. Brak jednak danych, do ilu i jakich organizacji
się zwrócono, ani jaki był odzew z ich strony.
d. Dania
Organem odpowiedzialnym za
Ministerstwo
Spraw
Socjalnych.
W
przygotowanie raportu duńskiego
ramach
przygotowania
tego
było
raportu
zorganizowane zostało spotkanie z Duńskim Instytutem Praw Człowieka, a więc
organem monitorującym, oraz licznymi organizacjami działającymi na rzecz osób
z niepełnosprawnościami. W czasie tego spotkania Ministerstwo zaprezentowało
rządowe prace nad raportem oraz dokładniej przedstawiło dwa zagadnienia:
edukację i dostępność. Podczas tego spotkania zaproszone organizacje mogły
wyrazić swoje stanowiska na temat implementacji Konwencji. Głos zabrały Instytut
Praw Człowieka, LEV (Danish national association on learning disability), LAP
(organizacja (byłych)pacjentów psychiatrycznych) i Danish Society of Polio and
Accident Victims, prezentując swoje opinie na temat projektu raportu oraz
szczególnych wyzwań, które stawia przed Danią implementacja Konwencji. Dopiero
na bazie zgłoszonych uwag Ministerstwo przygotowało ostateczną wersję raportu.
e. Szwecja
Raport szwedzki złożony został w styczniu 2011 roku. Przygotowaniami
raportu koordynowało focal point, tj. Ministerstwo Zdrowia i Spraw Socjalnych.
W przygotowaniu raportu brało udział 10 ministerstw oraz specjalnie powołana
w tym celu grupa interdyscyplinarna, do której zaangażowane zostały także
organizacje pozarządowe, w tym szwedzka organizacja parasolowa zrzeszająca
organizacje
działające
na
rzecz
osób
Szwedzka
Organizacja Praw Człowieka, Amnesty International oraz organizacje kobiece. Prace
nad przygotowaniem raportu trwały od marca do grudnia 2010 roku. Wkład
społeczeństwa obywatelskiego w przygotowanie raportu dotyczył przede wszystkim
kwestii związanych z rozdźwiękiem pomiędzy istniejącym prawem a jego realizacją
w praktyce. Organizacje pozarządowe wskazywały także na brak statystyk
dotyczących osób z niepełnosprawnościami, potrzebę podnoszenia świadomości
społecznej na temat ich praw oraz konieczność wyznaczenia independent
mechanism dla monitorowania implementacji Konwencji.
Po przygotowaniu projektu raportu został on umieszczony na stronie
Ministerstwa celem konsultacji społecznych na okres jednego tygodnia (nie był
dostępny w systemie łatwym do zrozumienia). Ministerstwa nie wyraziły zgody
105
na publikowanie wstępnych tekstów raportu, przed ich ostatecznym wspólnym
uzgodnieniem.
f. Wielka Brytania
Raport brytyjski
dla Ministerstwa
ds. Osób z Niepełnosprawnościami
przygotował ODI w ścisłej współpracy z kompetentnymi urzędami. W proces
przygotowania raportu strona rządowa zaangażowała również silnie społeczeństwo
obywatelskie. Na czele organizacji pozarządowych działających na rzecz osób
z niepełnosprawnościami, które brały udział w przygotowaniu raportu, stała Rada
Osób Niepełnosprawnych Zjednoczonego Królestwa (UKDPC). Organizacje odbyły
osiem spotkań w 2010 i 2011 roku. W czasie tych spotkań zdefiniowały
zagadnienia, które
ich zdaniem powinny być wzięte pod uwagę w procesie
implementacji Konwencji. Dyskutowano także z odpowiednimi ministerstwami
zastrzeżenia i uwagi zgłoszone przez Wielką Brytanię do Konwencji. Do uzyskania
opinii osób z niepełnosprawnościami ODI wykorzystał także projekt Network
of Networks, czyli sieć internetową służącą do komunikacji między osobami
z niepełnosprawnościami a stroną rządową, stworzoną przez dwanaście organizacji
działających na rzecz tej grupy społecznej. Strategiczną rolę doradczą przy pisaniu
raportu odegrała również organizacja Equality 2025. Wstępna wersja raportu została
przez 10 tygodni upubliczniona na stronie internetowej ODI, zarówno w formacie
PDF, jak i w języku Braille’a oraz w systemie łatwym do zrozumienia. Istniała
również możliwość przesłania ODI komentarzy do tej wersji raportu. 24 osoby
i ok. 50 organizacji przesłało swoje opinie do ODI, w tym także – niezależnie
od wcześniejszego udziału w procesie tworzenia raportu – Equality 2025. Raport
brytyjski zawiera uwagi społeczeństwa obywatelskiego w odrębnym, dołączonym do
niego aneksie (Annex B). Tak silny udział organizacji pozarządowych w Wielkiej
Brytanii w przygotowaniu raportu rządowego wynikał m.in. z faktu, że rząd nie
przewidział środków finansowych na stworzenie raportu alternatywnego.
2. Raport alternatywny
Komitet Praw Człowieka ONZ od dawna zachęca społeczeństwa obywatelskie
przy okazji składania przez państwa raportów z realizacji różnych konwencji
do przedstawiania
przedstawicieli
ONZ
organizacji
raportu
alternatywnego,
pozarządowych.
Także
przygotowanego
w
przypadku
przez
Konwencji
o Prawach Osób Niepełnosprawnych istnieje możliwość, a wręcz zachęta ze strony
Komitetu Praw Osób z Niepełnosprawnościami, do złożenia takiego raportu,
106
zwanego również „raportem cieniem”, przez organizacje działające na rzecz tych
osób, w szczególności te organizacje, które nie są formalnie zaangażowane
w struktury
krajowego
monitorowania
implementacji
Konwencji
i nie
zostały
zaproszone do konsultacji raportu przygotowywanego przez stronę rządową, albo
się z nim nie zgadzają, a ich uwagi nie zostały w nim uwzględnione.
Żadne
akty
prawne
nie
regulują
kwestii
związanych
z
raportem
alternatywnym, nie przewidują ani kto, ani kiedy może go złożyć, ani też, jaką treść
powinien zawierać. Przyjmuje się jednak, że do ONZ złożony powinien być jeden
„raport cień”, przygotowany przez jak najszerszy ruch społeczny, reprezentujący nie
tylko organizacje działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami, ale także
ogólne organizacje praw człowieka oraz organizacje działające na rzecz innych
mniejszości, w tym dzieci czy kobiet. Raport alternatywny – którego złożenie nie jest
oczywiście obligatoryjne – nie powinien powtarzać raportu rządowego, ale
weryfikować jego nieścisłości lub uzupełniać braki. W państwach, w których jako
independent mechanism do ochrony, promocji i monitorowania Konwencji nie został
wybrany krajowy organ ochrony praw człowieka, wskazane jest, by także ten organ
przedstawił swój raport alternatywny dotyczący implementacji Konwencji.
International Disability Alliance (IDA)26 przygotowało w maju 2010 roku
Wytyczne
zawierające
bardzo
konkretne
wskazówki,
jak
zbierać
materiały
do przygotowania raportu alternatywnego i jak go napisać27. IDA prowadzi również
szkolenia
warsztatowe
dla organizacji
działających
na
rzecz
osób
z niepełnosprawnościami z tego zakresu28 oraz pomaga pisać taki raport.
Reprezentuje także przedstawicieli tych organizacji, których nie stać na przyjazd do
Genewy, w czasie spotkania delegacji danego kraju w celu ustnej prezentacji raportu
krajowego (tak zdarzyło się w przypadku Tunezji).
W Wytycznych IDA podkreśla, jak ważną rolę w monitorowaniu Konwencji
przez organizacje pozarządowe działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami
spełnia
przygotowanie
i
przedstawienie
do
ONZ
raportu
alternatywnego.
Jednocześnie wskazuje, że raport ten powinien być szczegółowy, obiektywny, oparty
na weryfikowalnych danych oraz dostarczać poważną i niezależną ocenę postępu
we wdrażaniu Konwencji w danym państwie, a także identyfikować bariery stojące
na
drodze
jej
pełnej
implementacji
26
i poszanowania
praw
osób
www.internationaldisabilityalliance.org
IDA,Guidance document Effective Use of International Human Rights Monitoring Mechanisms to Protect the
Rights of Persons with Disabilities, maj 2010.
28
Capacity building of NGOs of persons with disabilities to make effective use of the UN human rights
monitoring mechanisms, Genewa, styczeń 2010.
27
107
Raport
powinien
skupiać
się
na
najistotniejszych
kwestiach i prezentować przede wszystkim praktyczną stronę wdrażania przepisów
prawa oraz realizacji założeń polityki rządowej. Powinien zgłaszać rekomendacje –
dostosowane do możliwości i potrzeb danego kraju – jak poprawić proces
implementacji Konwencji, oraz wskazywać realistyczne przedziały czasowe, w jakich
ta implementacja winna nastąpić w pełnym zakresie.
IDA sugeruje, by do sporządzenia raportu powołać koalicję narodową,
składającą się z różnych organizacji pozarządowych, co pozwoli z jednej strony
zaprezentować punkt widzenia osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami,
pochodzących z różnych regionów kraju (także przy rozróżnieniu reprezentacji
miasto-wieś), ale także da okazję do stworzenia platformy wymiany doświadczeń
i informacji między tymi organizacjami. Do pisania raportu, poza organizacjami
reprezentującymi osoby z niepełnosprawnościami, powinny zostać zaproszone
także inne organizacje, w tym działające na rzecz kobiet, dzieci, więźniów,
uchodźców, mniejszości etnicznych czy religijnych, a także przeciwko torturom itp.
oraz związki wyznaniowe. Oczywiście nie ze wszystkimi organizacjami konieczne
jest spotkanie osobiste, skorzystać można z nowoczesnych technologii wymiany
informacji. IDA podkreśla, że także małe, lokalne organizacje powinny mieć
możliwość wypowiedzenia się dzięki raportowi na forum narodowym, a nawet –
międzynarodowym.
IDA
zachęca
również
do
szerokiego
rozpowszechnienia
raportu
alternatywnego w społeczeństwie i wśród organów państwa, co przyczyni się do
podniesienia
świadomości
społecznej
praw
i
problemów
osób
z niepełnosprawnościami. W tym celu proponuje skorzystanie z mass mediów,
np. zorganizowanie
konferencji
prasowej
poświęconej
rekomendacjom
prezentowanym w raporcie alternatywnym. Raport alternatywny może zostać
opublikowany
w
Universal
Periodic
Review,
a
więc
ma
szansę
zostać
rozpowszechniony także na arenie międzynarodowej.
Jeśli
chodzi
o
strukturę
raportu
alternatywnego,
to
IDA
wskazuje
na konieczność postępowania zgodnie z Wytycznymi przygotowanymi przez Komitet
Praw Osób z Niepełnosprawnościami, a więc opis podzielony na poszczególne
artykuły Konwencji. Odnosić się należy przede wszystkim do kwestii nieopisanych
w raporcie krajowym, wskazując na rozbieżności pomiędzy aktualną sytuacją osób
z niepełnosprawnościami w danym państwie a założeniami Konwencji. Raport
alternatywny powinien jednak nie tyle komentować treść raportu rządowego,
ale raczej prezentować stanowisko społeczeństwa obywatelskiego i uzupełniać braki
108
raportu rządowego. Listy zagadnień wskazanych w Wytycznych Komitetu nie należy
traktować jako listy enumeratywnej, ale jako przykładowe wyliczenie kwestii
związanych z implementacją danego przepisu, rozszerzyć ją należy o wszystkie inne
zagadnienia związane z jego implementacją wynikające ze specyfiki danego
państwa. Raport alternatywny ma być zrozumiały i przejrzysty bez konieczności
zapoznawania się z raportem rządowym. Poparty powinien być badaniami
naukowymi, statystykami oraz wiarygodnymi źródłami, w tym aktami prawnymi
i orzecznictwem, wynikami badań naukowych, także prowadzonych przez agencje
rządowe
i
organizacje
pozarządowe,
rządowymi
statystykami,
rządowymi
publikacjami i dokumentami wyrażającymi stanowiska polityczne, zapisami debat
parlamentarnych,
organizacje
publikacjami
pozarządowe,
naukowymi,
publikacjami
raportami
prasowymi,
opublikowanymi
wywiadami
z
przez
osobami
z niepełnosprawnościami itp.
Podobnie
jak
Wytyczne
Komitetu
Wytyczne
IDA
zawierają
wskazania
konkretnych treści niezbędnych do podania w raporcie alternatywnym w odniesieniu
do każdego przepisu Konwencji. Przykładowo w odniesieniu do art. 12 Wytyczne
IDA wyraźnie wskazują, że przesłaniem tego przepisu jest zmiana modelu substitute
decision-making (ubezwłasnowolnienia i opieki) na model supported decisionmaking (pełnej zdolności do czynności prawnych ze wsparciem w procesie
podejmowania decyzji), co z reguły wymaga zmian w Kodeksie cywilnym. Według
IDA obowiązkiem państw jest likwidacja ubezwłasnowolnienia i systemu opieki,
który odbiera lub ogranicza osobom z niepełnosprawnościami pełną zdolność
do czynności prawnych, w tym likwidacja przepisów o przymusowym umieszczaniu
w szpitalu psychiatrycznym z powodu braku zdolności do czynności prawnych,
czy przepisów odbierających osobom z niepełnosprawnościami zarząd nad własnym
mieniem i zdolność podejmowania decyzji finansowych. Z kolei powinny zostać
wprowadzone przepisy regulujące różne formy wsparcia w zależności od konkretnej
sytuacji danej osoby z niepełnosprawnością, rodzaju tej niepełnosprawności i jej
stopnia, a także zdolności komunikacji tej osoby z innymi. Wprowadzone powinny
być zabezpieczenia przed nadużyciami we wszystkich przypadkach substitute
decision-making,
mające
na
celu
zapewnienie
poszanowania
woli
osoby
z niepełnosprawnością, tak by unikać ustanawiania jakiejkolwiek formy wsparcia
wbrew woli tej osoby. Ponadto wszystkie decyzje sądowe w tym zakresie powinny
podlegać okresowej weryfikacji.
Wobec
powyższego
IDA
sugeruje,
że
raport
alternatywny
powinien
odpowiadać na następujące pytania: 1. Czy obowiązujące przepisy przewidują
109
możliwość ograniczenia osobom z niepełnosprawnością w sferze zdolności
w procesie podejmowania decyzji (zwaną zdolnością funkcjonalną, umysłową lub
zdolnością zawierania umów – tzw. contractual disability) zdolności do czynności
prawnych w zakresie decyzji należących do sfery życia osobistego. Jeśli tak, to jakie
kroki państwo podjęło, by zmienić te przepisy zgodnie z założeniami Konwencji?
2. Czy istnieją jakieś formy ubezwłasnowolnienia (opieki) albo inne formy substitute
decision-making, czy też przymusowej ochrony prawnej? Jakie kroki zostały podjęte
dla zniesienia stosowania powyższych środków i zapewnienia uznania pełnej
zdolności do czynności prawnych osób z niepełnosprawnościami oraz zapewnienia
im wsparcia w wykonywaniu tej zdolności zgodnie z własnymi wyborami życiowymi?
3. Jakie kroki
zostały
przedsięwzięte
dla
zabezpieczenia
osób
z niepełnosprawnościami przed nadużyciami ze strony osób je wspierających, które
w rzeczywistości manipulują nimi dążąc do podjęcia przez nie błędnych decyzji?
4. Czy osoby z niepełnosprawnościami są ograniczane w uprawnieniu do zawierania
umów, w szczególności finansowych? 5. Czy zdolność do czynności prawnych
obejmuje uprawnienie do wyrażania zgody albo sprzeciwu na leczenie i poddanie się
eksperymentom
badawczym?
6.
Jakie
prawne
środki
są
przewidziane
dla
zapewnienia, że decyzja dotycząca własnego leczenia jest faktycznie świadoma
i swobodna?
7.
Czy
istnieją
przepisy
zezwalające
na
instytucjonalizację
lub przymusowe leczenia na podstawie uznania, że osoba jest niezdolna do podjęcia
decyzji w tym zakresie? 8. Czy organizacje osób z niepełnosprawnościami,
w szczególności
działające
na
rzecz
osób
z
psychospołeczną lub intelektualną, są zaangażowane w nowelizację powyższych
przepisów?
Z kolei, jeśli chodzi o art. 23, to IDA wskazuje, że raport alternatywny
powinien omawiać takie kwestie, jak: 1. Czy istnieją bezpośrednie lub pośrednie
ograniczenia w dostępie osób z niepełnosprawnościami do instytucji małżeństwa
(jak
np.
konieczność
przedstawienia
świadectwa
zdrowia)?
2.
Czy
osoby
z niepełnosprawnościami mogą adoptować dzieci lub tworzyć rodzinę zastępczą
albo sprawować podobną formę opieki? 3. Czy prawo lub praktyka sądowa
dyskryminują osoby z niepełnosprawnościami w sytuacji rozwodu albo separacji?
4. Czy rodzice dzieci z niepełnosprawnościami mają zapewnione wsparcie w procesie wychowawczym? 5. Czy istnieją przepisy bezpośrednio lub pośrednio
prowadzące do rozdzielenia dziecka od rodziny z powodu niepełnosprawności jego
lub rodziców?
6.
Czy
prawo
lub
procedury
dotyczące
ustanawiania
opieki
rodzicielskiej nad dzieckiem w przypadku konfliktu rodziców dyskryminują rodzica
110
z niepełnosprawnością? 7. W przypadkach gdy dobro dziecka z niepełnosprawnością
prowadzi do konieczności oddzielenia go
od rodziny, czy istnieją środki
zapewniające mu możliwość zamieszkania z dalszą rodziną albo w rodzinnych
formach opieki zastępczej? 8. Czy dzieci z niepełnosprawnością są chronione przed
przymusową instytucjonalizacją? Czy rodzice mogą umieścić dziecko w instytucji?
Czy sąd może w imię dobra dziecka umieścić je szpitalu psychiatrycznym lub
podobnej instytucji? 9. Czy prawo zapobiega przymusowej sterylizacji osób
z niepełnosprawnościami, w szczególności kobiet i dziewcząt?
Analogiczne szczegółowe kwestie do omówienia w raporcie alternatywnym
wskazane są w Wytycznych IDA w odniesieniu do każdego przepisu Konwencji.
Wytyczne IDA zawierają również wiele wskazówek technicznych dotyczących edycji
raportu alternatywnego. Wskazują m.in., iż optymalnie powinien on być złożony
do Komitetu w okresie do sześciu miesięcy po raporcie rządowym (najpóźniej
na dwa
miesiące
przed
planowanym
pierwszym
posiedzeniem
Komitetu
poświęconym ocenie raportu rządowego danego państwa). To umożliwi z jednej
strony przygotowanie go na bazie gotowego już raportu rządowego, z drugiej
natomiast pozwoli Komitetowi wziąć go pod uwagę przed przygotowaniem listy
dodatkowych pytań do strony rządowej. Raport należy przedstawić Komitetowi
w jednym z języków oficjalnych ONZ, najlepiej po angielsku, ponieważ Komitet
nie tłumaczy
dokumentów
dostarczonych
przez
społeczeństwo
obywatelskie.
W przypadku dostarczenia raportu w innym języku, przynajmniej streszczenie lub
abstrakt powinny być po angielsku. Raport powinien być dostarczony w wersji
elektronicznej oraz w 25 egzemplarzach wersji papierowej.
Raport alternatywny przedstawiła m.in. Hiszpania. Przygotowywała go CERMI.
CERMI stworzyła specjalny komitet do napisania tego raportu. W skład komitetu
wchodziły
organizacje
przedstawiciele
pozarządowe
inne
administracji
działające
organizacje
publicznej
praw
oraz
na
rzecz
człowieka,
ośrodków
osób
prawnicy,
uniwersyteckich.
Podstawowym problemem przy przygotowaniu raportu okazał się brak statystyk
i w ogóle jakikolwiek danych liczbowych. Raport alternatywny został przedstawiony
Komitetowi w grudniu 2010 roku (raport rządowy – w maju 2010 roku).
Obecnie
przygotowywany
jest
m.in.
raport
alternatywny
w
Belgii.
Przygotowaniem raportu alternatywnego zajęła się belgijska organizacja parasolowa
zrzeszająca 19 organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami.
Prace nad raportem rozpoczęte zostały w lutym 2011 roku, a więc równolegle
do prac nad raportem rządowym. W przygotowaniu raportu uczestniczy wiele
111
organizacji pozarządowych, tak regionalnych, jak i lokalnych. IDA pomogła
przygotować formalną strukturę raportu oraz ankiety do zbierania danych z terenu.
Informacje uzyskiwane są bezpośrednio od osób z niepełnosprawnościami oraz
organizacji działających na ich rzecz. Wszystkie dane zapisywane są w identycznym
formacie (przygotowanym przez IDA) składającym się z czterech punktów: 1. treść
artykułu Konwencji, 2. wytyczne ONZ, jakie treści powinny zostać omówione,
3. wytyczne IDA, jakie treści powinny zostać omówione, 4. odpowiedź danej
organizacji lub osoby, z którą przeprowadzono wywiad. Organizacja parasolowa
ma zebrać wszystkie uzyskane dane i przetworzyć na jeden spójny tekst.
Organizacje pozarządowe belgijskie planują go złożyć w ONZ pod koniec 2012
roku, a więc ponad rok po złożeniu raportu rządowego.
3. Monitoring
ONZ
sprawowany
przez
Komitet
Praw
Osób
z Niepełnosprawnościami na przykładzie Hiszpanii
Raporty są z zasady oceniane przez Komitet w kolejności ich wpływu (choć
nie było tak w przypadku Hiszpanii, która złożyła raport jako pierwsza, a oceniana
była po Tunezji). Ze względów finansowych, Komitet, który składa się z 18
członków, w tym 15 osób z niepełnosprawnościami, z różnych krajów i grup
językowych, obraduje jedynie dwa razy do roku na tygodniowych sesjach. Do chwili
obecnej odbyło się 6 takich sesji, co pozwoliło na ocenę i przyjęcie dwóch raportów
krajowych: Tunezji i Hiszpanii.
Każdy raport jest omawiany na dwóch spotkaniach. Na pierwszym z nich
Komitet przeprowadza wstępną analizę raportu i
przygotowuje listę pytań
dodatkowych, na które chce uzyskać odpowiedź od rządu ocenianego państwa,
przed spotkaniem ze stroną rządową i przyjęciem wskazówek do dalszej realizacji.
Spotkanie w celu przygotowania listy pytań jest w zasadzie niejawne, choć Komitet
może na nie zaprosić przedstawicieli organizacji, które przygotowały raport
alternatywny. W tym celu należy złożyć dwa miesiące przed sesją pisemny wniosek
do Komitetu. W takim przypadku organizacja jest proszona o ustne wystąpienie
na temat najważniejszych, według jej uznania, przepisów Konwencji. Wystąpienie
nie może trwać dłużej niż 15 minut i powinno prezentować różnice ze względu
na płeć i wiek oraz wskazywać inne powody, które zwiększają zagrożenie
naruszenia praw osób z niepełnosprawnościami. Z wyjątkiem odmiennego wniosku
spotkanie z organizacją jest jawne.
Państwo na listę pytań dodatkowych odpowiada na piśmie w wyznaczonym
przez Komitet terminie, najpóźniej sześć tygodni przed wyznaczoną datą kolejnej
112
sesji. Odpowiedzi powinny być precyzyjne i krótkie, by całość nie przekraczała 30
stron. Także organizacje, które przygotowały raport alternatywny, mogą przedłożyć
swoje
odpowiedzi.
do rządowych
Przykładowo
odpowiedzi
na
CERMI
dodatkowe
przygotowała
pytania
takie
Komitetu.
alternatywne
Przedstawienie
odpowiedzi na listę pytań dodatkowych pozwala również na zaktualizowanie
raportu, co jest o tyle ważne, że już obecnie od czasu jego złożenia do momentu
oceny mija ok. roku, a przy coraz liczniej składanych raportach czas ten będzie się
zasadniczo wydłużał.
Lista pytań dodatkowych do Hiszpanii dotyczyła w zasadzie wszystkich
artykułów
Konwencji.
Przykładowo
odnośnie
do
art.
12
Komitet
prosił
o doprecyzowanie, ile osób z niepełnosprawnościami znajduje się pod opieką
prawną
(jest
ubezwłasnowolnionych) oraz
ile
wydano
orzeczeń
znoszących
ubezwłasnowolnienie. Ponadto Komitet prosił o wytłumaczenie, w jaki sposób –
mając na uwadze brak wyraźnych gwarancji prawnych – weryfikuje się, czy opiekun
na pewno działa w interesie podopiecznego. Dodatkowo Hiszpania została
zobowiązana do podania informacji na temat planowanych środków zastąpienia
substitute
decision-making
na
rzecz
supported
decision-making,
zgodnie
z duchem Konwencji.
Następnie raport i odpowiedzi dodatkowe są weryfikowane na sesji plenarnej,
na którą wstęp jest otwarty dla publiczności, także organizacji pozarządowych
(CERMI
była
obecna
podczas
prezentacji
strony
rządowej
Hiszpanii)
oraz
przedstawicieli innych państw, które np. chciałyby poznać zwyczaje i procedurę
pracy
Komitetu
w
ramach
przygotowania
się
na ocenę
własnego
raportu
(np. delegacja rządu hiszpańskiego była obecna na spotkaniu Komitetu z Tunezją).
Delegacja rządowa powinna być kierowana przez osobę w stopniu ministra
i zawierać w swoim gronie także przedstawicieli władzy ustawodawczej oraz
sądownictwa. Państwo, którego raport jest oceniany, jest zapraszane na sesję
(z reguły są to dwa spotkania w ciągu jednego dnia po 3 godziny, ale możliwe jest
przedłużenie sesji na dodatkowe 3 godziny kolejnego dnia), podczas której jego
przedstawiciele udzielają jeszcze dodatkowych odpowiedzi na pytania członków
Komitetu. Z doświadczenia Hiszpanii wynika, że są to pytania bardzo szczegółowe
i konkretne,
np.
ile
kosztuje
wykształcenie
ucznia
z
od pierwszej klasy szkoły podstawowej do końca studiów? Spotkanie ma formę
raczej dialogu niż przesłuchania – członkowie Komitetu, oprócz zadawania pytań,
mogą również komentować wystąpienia strony rządowej. Celem tego, z założenia
konstruktywnego, dialogu ma być wspólne przyjrzenie się dokonanym postępom
113
w implementacji Konwencji, a także zdefiniowanie trudności w tym procesie oraz
wyznaczenie priorytetów na kolejne lata.
W przypadku Hiszpanii w dzień przed spotkaniem ze stroną rządową, odbyło
się spotkanie CERMI z Komitetem. Spotkanie to miało miejsce za drzwiami
zamkniętymi, także dla strony rządowej. Trwało 30 minut, w czasie których
przedstawiciele
CERMI
mieli
okazję
przedstawić
ustnie
swoje
stanowisko
w odniesieniu do stopnia implementacji Konwencji w Hiszpanii oraz własne
rekomendacje.
Następnego dnia po spotkaniu ze stroną rządową, Komitet przedstawia swoją
ocenę
raportu,
w
której
podkreśla
zarówno
pozytywne
aspekty
procesu
implementacji Konwencji w danym państwie, jak i trudności z jej wdrożeniem oraz
podstawowe zagadnienia, jakie powinny być wzięte pod uwagę w najbliższym
czasie. Komitet udziela też państwu konkretnych sugestii i rekomendacji działań,
jak również wskazuje termin przedłożenia kolejnego raportu. Te wnioski końcowe
i rekomendacje są przygotowywane przez członka Komitetu wyznaczonego jako
sprawozdawca
dla
danego
państwa,
a
następnie
na
spotkaniu
niejawnym
przyjmowane w głosowaniu przez cały Komitet. We wskazaniach Komitetu dla rządu
hiszpańskiego zostało uwzględnionych 80% rekomendacji CERMI.
Nie miało to miejsca w przypadku Hiszpanii, ale dopuszczalne jest,
by po sesji z udziałem strony rządowej, a przed przyjęciem wniosków końcowych
i rekomendacji, Komitet spotkał się nieformalnie z przedstawicielami organizacji,
która
przygotowała
raport
alternatywny.
Celem
tego
spotkania
ma
być
wypracowanie punktów kluczowych, których powinny dotyczyć wnioski końcowe
oraz
wskazanie
konkretnych
w
rekomendacji
danym
dla
państwie.
poprawienia
Organizacja
ma
sytuacji
osób
wtedy
także
możliwość zasugerowania, jakie kwestie powinny zostać uznane za priorytetowe,
oraz jakie terminy powinny być wskazane dla ich realizacji.
Wnioski końcowe i rekomendacje ogłaszane są publicznie, a następnie
przesyłane do państwa, które złożyło raport oraz do Zgromadzenia Ogólnego ONZ.
Są one także – podobnie jak raporty rządowe i listy pytań dodatkowych – ogłaszane
na stronie internetowej Komitetu29.
Jeśli chodzi o Hiszpanię, Komitet docenił starania rządu prowadzące
do przyjęcia
Konwencji,
a
następnie
jej
praktycznego
wcielenia
w
życie.
W szczególności pozytywnie ocenił starania związane z respektowaniem zakazu
29
http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/CRPDIndex.aspx
114
dyskryminacji, zasady wyrównywania szans oraz myślenia w duchu powszechnej
dostępności. Wśród priorytetów na przyszłość Komitet wymienił konieczność
dalszego zwalczenia dyskryminacji i zapewnienia równych szans także osobom
z głębokim stopniem niepełnosprawności. Wskazał na konieczność podnoszenia
świadomości prawnej osób z niepełnosprawnościami, rozszerzenia im dostępu
do darmowej
pomocy
prawnej,
aby
zwiększyć
ich
możliwości
korzystania
z prawnych środków – zarówno karnych, jak i cywilnych, ale także pozasądowych
(np. mediacji) – w przypadkach naruszenia ich praw człowieka lub dyskryminacji.
Komitet uznał również za ważny obszar przyszłych działań zwiększenie aktywnego
udziału osób z niepełnosprawnościami oraz ich organizacji w życiu politycznym
na poziomie regionalnym. Wspomniał przy tym o konieczności politycznego
zaangażowania dzieci z niepełnosprawnościami.
Komitet odniósł się w swoich rekomendacjach do większości przepisów
Konwencji.
Przykładowo
w
kwestii
art.
12
Komitet
jednoznacznie
potępił,
że Hiszpania nie podjęła żadnych kroków zmierzających do zastąpienia substitute
decision-making przez supported decision-making. Komitet rekomendował wobec
tego, by dokonano odpowiednich zmian prawnych w zakresie opieki i kurateli
zmierzających do usunięcia środków odbierających lub ograniczających osobom
z niepełnosprawnościami zdolność do czynności prawnych oraz mających na celu
wprowadzenie środków prawnych pozwalających na zapewnienie im wsparcia
w podejmowaniu decyzji przy pełnym poszanowaniu autonomii i preferencji
życiowych.
Poza
zmianami
prawnymi
Komitet
wskazał
na
konieczność
przeprowadzenia szkoleń dla właściwych służb publicznych z zakresu prawa
do autonomii
oraz
dostępnych
form
supported
decision-making,
jak
też
poszanowania decyzji podjętych w ten sposób. Ponadto (w odniesieniu do art. 19)
Komitet nakazał zwiększenie środków finansowych przeznaczanych na adekwatną
do konkretnych potrzeb asystę dla osób z niepełnosprawnościami. W zakresie prawa
do wolności (art. 14) Komitet nakazał rewizję przepisów dotyczących przymusowej
hospitalizacji, w szczególności osób z niepełnosprawnościami psychospołeczną lub
intelektualną, by system ochrony zdrowia psychicznego opierał się na swobodnej
i świadomej zgodzie osoby z niepełnosprawnością. Jeśli chodzi o prawo do życia, to
Komitet
wskazał
na
konieczność
zapewnienia,
by
wszystkie
osoby
z niepełnosprawnościami miały prawo do wyrażenia świadomej zgody na wszystkie
formy leczenia, a w szczególności na odstąpienie od terapii, w tym karmienia
i innych środków podtrzymujących życie. Komitet rekomendował również zniesienie
różnicy w okresach dopuszczalnego usunięcia ciąży, w przypadku gdy przyczyną
115
takiej decyzji jest wyłącznie niepełnosprawność płodu, w stosunku do innych
przyczyn legalnej aborcji. Komitet zobowiązał Hiszpanię do przedłożenia kolejnego
raportu do dnia 3 grudnia 2015 roku.
Komitet nie ma mocy prawnej, by zmusić państwo do realizacji swoich
rekomendacji. Jedynym systemem kontroli ich wprowadzenia w życie jest system
monitoringu krajowego oraz międzynarodowego (w ramach kolejnego raportu
do ONZ). Stąd duży nacisk sam Komitet kładzie na monitorujące działania
organizacji pozarządowych, które w kolejnym raporcie alternatywnym będą miały
okazję przedstawić mu stopnień realizacji przez państwo poprzednich wytycznych.
Komitet może także wyznaczyć jednego ze swoich członków jako sprawozdawcę
do przeprowadzenia follow-up realizacji kwestii uznanych we wnioskach końcowych
za
priorytetowe.
Sprawozdawca
przygotuje
dla
Komitetu
raport
w oparciu
o informacje uzyskane od organizacji pozarządowych oraz strony rządowej.
Uwaga bibliograficzna:
Opracowanie przygotowano na podstawie danych uzyskanych podczas Work Forum
on the Implementation of the UN Convention on the Rights of Persons with
Disabilities, zorganizowanego w Brukseli przez European Commission DG Justice we
współpracy z EDF w dniach 26-27 października 2011 r. oraz korzystając
z następujących dokumentów:
1. Fourth Disability High Level Group Report on the Implementation of the UN
Convention on the Rights of Persons with Disabilities, maj 2011 r.
2. Final Report of the Work Forum on the Implementation of Article 33 of the UN
Convention on the Rights of Persons with Disabilities zorganizowanego przez
Radę UE pod prezydencją Belgii w Brukseli w dniach 18-19 listopada 2010 r.
3. UN Human Rights, Monitoring the Convention on the Rights of Persons with
Disabilities. Guidance for human rights monitors. Professional training series
nr 17, Nowy Jork-Genewa, 2010 r.
4. Council Decision z dnia 26 listopada 2009 r. concerning the conclusion,
by the European Community, of the United Nations Convention on the Rights
of Persons with Disabilities (2010/48/EC)
5. Council Code of Conduct between the Council, the Member States and the
Commission setting out internal arrangements for the implementation by and
representation of the European Union relating to the United Nations
Convention on the Rights of Persons with Disabilities (2010/C 340/08)
116
6. Federal Government Commissioner for Matters relating to Disabled Persons
(Niemcy), Strategy for the Work of the Coordination Mechanizm in accordance
with Article 33 of the UN Convention on the Rights of Persons with
Disabilities
7. Committee on the Rights of Persons with Disabilities, Second session,
Guidelines on treaty-specific document to be submitted by states parties
under article 35, paragraph 1, of the Convention on the Rights of Persons
with Disabilities Genewa, 19–23 października 2009 r.
8. International
Disability
Aliance,
Guidance
Document
Effective
Use
Of International Human Rights Monitoring Mechanisms To Protect The Rights
Of Persons With Disabilities, maj 2010r.
9. Raporty krajowe Austrii, Belgii, Czech, Danii, Niemiec, Szwecji, Węgier
i Wielkiej Brytanii dostępne na stronie internetowej Komitetu ONZ ds. Praw
Osób z Niepełnosprawnościami,
http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/futuresessions.aspx
10. Raport
rządowy
i
alternatywny
Hiszpanii,
lista
pytań
dodatkowych
do Hiszpanii oraz konkluzje i rekomendacje Komitetu wobec Hiszpanii
dostępne
na
stronie
internetowej
Komitetu
ONZ
ds. Praw
Osób
z Niepełnosprawnościami,
http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/Session6.aspx
11. http://www.un.org/disabilities/
12. strony internetowe właściwych ministerstw i organizacji pozarządowych
wskazane w tekście.
117
Narody Zjednoczone
Zgromadzenie Ogólne
A/66/121
dostęp: powszechny
7 lipca 2011
język oryginału: angielski
Sesja sześćdziesiąta szósta
Punkt 28 (b) wstępnego porządku obrad
Rozwój społeczny - sytuacja społeczna świata,
młodzież, starzenie się społeczeństw, osoby
niepełnosprawne i rodzina
Sytuacja Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób
niepełnosprawnych oraz jej Protokołu Fakultatywnego –
Sprawozdanie Sekretarza Generalnego
Streszczenie
Niniejsze sprawozdanie, przedłożone zgodnie z uchwałą Zgromadzenia
Ogólnego nr 64/154, przedstawia w zarysie sytuację Konwencji NZ o prawach
osób niepełnosprawnych. Zawiera informacje na temat sygnatariuszy
i ratyfikacji Konwencji oraz jej Protokołu Fakultatywnego, sesji od drugiej
do piątej Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych, monitoringu wdrażania
Konwencji poprzez organizowanie konferencji państw-stron, a także
bieżących wysiłków podejmowanych przez rządy w celu ratyfikacji
i wprowadzenia Konwencji w życie. Sprawozdanie pokazuje również postęp,
jaki Narody Zjednoczone zrobiły na drodze ku wdrożeniu Konwencji oraz
opisuje działania podejmowane przez organizacje reprezentujące
społeczeństwo obywatelskie, a także wielostronne inicjatywy oparte na
partnerstwie.
* A/66/50
11-40486 (E)
220711
A/66/121
Spis treści
Spis treści .................................................................................................................................... 2
I. Wstęp ...................................................................................................................................... 3
II. Konferencja państw-stron Konwencji NZ o prawach osób niepełnosprawnych ................... 4
III. Komitet Praw Osób Niepełnosprawnych .............................................................................. 5
IV. Działania podjęte w celu wspierania Konwencji ................................................................... 5
A. Rządy państw................................................................................................................... 5
B.
Organizacja integracji regionalnej ................................................................................. 10
C.
System Narodów Zjednoczonych .................................................................................. 11
D. Organizacje pozarządowe ............................................................................................. 21
E.
Współpraca różnych grup interesariuszy ...................................................................... 22
ZAŁĄCZNIK ................................................................................................................................ 25
Lista podmiotów, które podpisały lub ratyfikowały Konwencję NZ o prawach osób
niepełnosprawnych i jej Protokół Fakultatywny albo do nich przystąpiły, stan na 1 lipca
2011 ...................................................................................................................................... 25
11-40486
2
A/66/121
I. Wstęp
1. Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych przyjęto
w grudniu 2006 r. Weszła ona w życie w maju 2008 r. Sekretarz Generalny przedłożył
dotychczas Zgromadzeniu Ogólnemu dwa sprawozdania z przebiegu jej ratyfikowania
i wdrażania (A/63/264 i A/64/128).
2. W uchwale 64/154 Zgromadzenie Ogólne zażądało, aby Sekretarz Generalny
na sześćdziesiątej szóstej sesji przedłożył mu sprawozdanie o sytuacji Konwencji
i jej Protokołu Fakultatywnego, a także o stanie ich wdrażania.
3. W dniu przedłożenia niniejszego sprawozdania Konwencję ratyfikowały 102 państwastrony i podpisało 149 sygnatariuszy. Protokół Fakultatywny ratyfikowały 62
państwa-strony i podpisało 90 sygnatariuszy. Lista podmiotów, które podpisały
lub ratyfikowały Konwencję, a także tych, które do niej przystąpiły, znajduje się
w załączniku do niniejszego sprawozdania.
4. Spośród 102 państw-stron Konwencji, 26 to państwa afrykańskie, 23 – azjatyckie, 15
– z Europy Wschodniej, 22 – z Ameryki Łacińskiej i Karaibów, a kolejnych 15 –
z Europy Zachodniej i inne (w tym Unia Europejska).
5. Od przedłożenia ostatniego sprawozdania na temat sytuacji Konwencji do chwili
obecnej akt ten ratyfikowało 47 podmiotów, 2 do niego przystąpiły, a 6 podpisało.
Ponadto miało miejsce 17 ratyfikacji Protokołu Fakultatywnego (w tym ratyfikacja
przez Unię Europejską jako regionalną organizację integracyjną), 3 państw do niego
przystąpiło, a 5 podpisało.
6. W ostatnich dwóch latach wiele państw podjęło kroki w celu zharmonizowania prawa
krajowego, uchwalenia nowych aktów prawnych i stworzenia nowych narodowych
centrów
koordynacyjnych,
działających
na
rzecz
ratyfikacji
Konwencji
i jej pełniejszego wdrożenia. Konwencja staje się stopniowo uznanym narzędziem
procesu integracji i nadaje impetu działaniom na rzecz włączenia problemów
niepełnosprawności do międzynarodowej agendy poświęconej rozwojowi. System
Narodów Zjednoczonych wspiera aktywizację osób niepełnosprawnych na wszystkich
szczeblach i zachęca do zawiązywania wielostronnych partnerstw w celu
wprowadzania niepełnosprawności do głównego nurtu debaty publicznej oraz
włączania osób niepełnosprawnych w proces rozwoju.
7. W obrębie systemu Narodów Zjednoczonych podejmowano wzmożone wysiłki w celu
promocji ratyfikacji i wdrożenia Konwencji. We wrześniu 2010 r. w siedzibie głównej
Organizacji Narodów Zjednoczonych zorganizowano dzień traktatów w celu promocji
11-40486
3
A/66/121
podpisywania i ratyfikowania Konwencji. Podczas tego wydarzenia Konwencję
ratyfikowały cztery państwa – Laotańska Republika Ludowo-Demokratyczna,
Portugalia, Republika Czeska i Turcja.
II. Konferencja państw-stron Konwencji praw osób niepełnosprawnych
8. Zgodnie z art. 40 Konwencji i w myśl decyzji podjętej na pierwszej sesji konferencji
państw-stron (zob. CRPD/CSP/2008/4) drugą sesję konferencji państw-stron zwołano
w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych w okresie 2 - 4 września
2009 r. Tematem sesji były „Środki prawne pozwalające na wdrożenie Konwencji
praw osób niepełnosprawnych” (zob. CRPD/CSP/2009/SR.2). Odbyły się dwie
dyskusje przy okrągłym stole – „Dostępność i rozsądne przystosowanie” oraz
„Równość wobec prawa, dostęp do wymiaru sprawiedliwości, wsparcia i procesów
decyzyjnych”. Podczas sesji prowadzono interaktywny dialog na temat wsparcia
dla wdrożenia Konwencji ze strony Narodów Zjednoczonych, po czym miało miejsce
nieformalne posiedzenie poświęcone pojawiającym się problemom pod hasłem
„Globalny
kryzys
gospodarczy
i
ubóstwo
a
wdrożenie
Konwencji”.
Współprzewodniczyły mu Biuro konferencji państw-stron oraz przedstawiciele
organizacji reprezentujących społeczeństwo obywatelskie.
9. Trzecią sesję konferencji państw-stron zwołano w dniach 1-3 września 2010 r.
w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych pod hasłem „Integrowanie
osób
niepełnosprawnych
poprzez
wdrożenie
Konwencji
praw
osób
niepełnosprawnych” (zob. CRPD/CSP/2010/3). Podczas sesji przeprowadzono
wybory, aby wyłonić 12 członków Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych. Podczas
sesji odbyły się również dwa spotkania przy okrągłym stole – „Integracja i życie
w społeczności lokalnej” oraz „Integracja i prawo do wykształcenia”, po których miał
miejsce „Interaktywny dialog w przedmiocie wdrożenia Konwencji przez system
Narodów Zjednoczonych”. Nieformalnemu posiedzeniu pod hasłem „Pojawiające się
problemy – osoby niepełnosprawne w sytuacjach ryzyka i nadzwyczajnych
okoliczności humanitarnych” współprzewodniczyły: Biuro konferencji państw-stron
oraz przedstawiciele organizacji reprezentujących społeczeństwo obywatelskie.
10. W momencie przedkładania niniejszego sprawozdania trwały przygotowania
do czwartej sesji konferencji państw-stron, która ma się odbyć w siedzibie głównej
Organizacji Narodów Zjednoczonych od 7 do 9 września 2011 r. pod hasłem
11-40486
4
A/66/121
„Umożliwianie rozwoju oraz realizowanie założeń Konwencji poprzez uczestnictwo,
zatrudnienie i międzynarodową współpracę”.
III. Komitet Praw Osób Niepełnosprawnych
11. Komitet Praw Osób Niepełnosprawnych1 rozpoczął na czwartej sesji w październiku
2010 r. oraz piątej sesji w kwietniu 2011 r. przegląd sprawozdań państw-stron.
Komitet zapoznał się ze wstępnym sprawozdaniem Tunezji na otwartym posiedzeniu,
prowadząc interaktywny dialog z delegacją z Tunezji, a także przyjął pierwsze uwagi
podsumowujące (CRPD/C/TUN/CO/1). Na szóstej sesji we wrześniu 2011 r. Komitet
zapoznał się również ze wstępnym sprawozdaniem Hiszpanii i przyjął listę spraw
w ramach przygotowania do rozpatrzenia sprawozdania (CRPD/C/ESP/Q/1)
12. Komitet w 2009 r. zorganizował dni powszechnej debaty na temat artykułu 12
Konwencji (Równość wobec prawa) oraz w 2010 r. na temat artykułu 9 (Dostępność)
w celu uzyskania wsparcia przy wypracowywaniu komentarzy na temat tych
zagadnień. W debacie uczestniczyli m.in. przedstawiciele państw-stron oraz
społeczeństwa obywatelskiego.
13. Najważniejsze decyzje Komitetu dotyczyły postulatu podjęcia działań w celu
zapewnienia osobom niepełnosprawnym pełnego dostępu do posiedzeń organów
praw człowieka. Komitet postulował również, aby brać pod uwagę wszystkie aspekty
dostępności, w tym szkolenie, zapewnienie dokumentów w Braille’u, a także
w łatwych do czytania i zrozumiałych formatach, tłumaczeń na język migowy i innych
odpowiednich form wsparcia oraz właściwych technologii i systemów informacyjnokomunikacyjnych.
14. Komitet wydał oświadczenia o klęskach żywiołowych w Chile, Chinach, na Haiti
i w Pakistanie, wzywając do podjęcia kroków w celu zapewnienia osobom
niepełnosprawnym ochrony i bezpieczeństwa oraz włączenia ich w procesy
decyzyjne.
IV.
Działania podjęte w celu wspierania Konwencji
A.
Rządy państw
15. Niniejszy rozdział zawiera streszczenie 41 sprawozdań przedłożonych przez rządy
państw w odpowiedzi na notę werbalną z dnia 15 marca 2011 r., w której Sekretariat
zwrócił się z prośbą o udzielenie informacji o postępach poczynionych w odniesieniu
1
Więcej informacji na temat Komitetu i jego prac można uzyskać na stronie internetowej:
http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRPD/Pages/CRPDIndex.aspx.
11-40486
5
A/66/121
do Konwencji i Protokołu Fakultatywnego. Sprawozdania wpłynęły od następujących
państw:
Andora, Arabia Saudyjska, Argentyna, Australia, Boliwariańska Republika Wenezueli,
Bośnia i Hercegowina, Burkina Faso, Była Jugosłowiańska Republika Macedonii,
Chiny, Etiopia, Filipiny, Grecja, Grenada, Gruzja, Gujana, Hiszpania, Holandia,
Indonezja, Japonia, Jordania, Kamerun, Kanada, Katar, Kolumbia, Kongo, Kostaryka,
Litwa, Maroko, Meksyk, Włochy, Oman, Peru, Polska, Senegal, Słowacja, Słowenia,
Syryjska Republika Arabska, Szwecja, Tajlandia, Turcja i Turkmenistan.
1.
Postęp na drodze do ratyfikacji Konwencji
16. Niektóre państwa, które podpisały Konwencję, w tym była Jugosłowiańska Republika
Macedonii, Gujana, Holandia, Indonezja, Kongo i Polska, poinformowały o krokach
podjętych w celu jej ratyfikacji.
17. Następujące
rządy
państw
poinformowały
o
postępach
poczynionych
w ustawodawstwie krajowym na drodze do ratyfikacji Konwencji:
a) Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, w ramach narodowej strategii
zwiększania
praw
osób
niepełnosprawnych,
podjęła
kroki
w
celu
przeprowadzenia analizy i zharmonizowania ustawodawstwa krajowego pod
kątem ratyfikacji Konwencji.
b) Gujana uchwaliła w roku 2010 ustawę o osobach niepełnosprawnych i skupia się
na jej wdrożeniu przed ratyfikacją Konwencji.
c) Holandia zdecydowała się ratyfikować Konwencję. Oczekuje się, że nastąpi
to w tym roku.
d) Indonezja włączyła ratyfikację Konwencji do Narodowego Planu na rzecz Praw
Człowieka na lata 2011-2014, jeszcze w bieżącym roku zamierza poddać
tę kwestię pod obrady parlamentu.
e) Japonia przygotowała projekt nowelizujący podstawową ustawę o osobach
niepełnosprawnych. Zmiany mają na celu wsparcie uczestnictwa osób
niepełnosprawnych w życiu społeczeństwa i zapewnienie im środków do życia.
Projekt poddano pod obrady parlamentu w kwietniu 2011 r.
f)
Kamerun uchwalił ustawę nr 2010/002 z 13 kwietnia 2010 r., promującą
społeczną, gospodarczą i polityczną integrację osób niepełnosprawnych. Ustawa
zawiera środki potrzebne do wdrożenia Konwencji oraz egzekwowania
przestrzegania jej postanowień.
11-40486
6
A/66/121
g) Kongo jest w trakcie ratyfikacji Konwencji po tym, jak uznało jej postanowienia,
przyjmując Narodowy Plan Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych.
h) Polska dokonała szczegółowego przeglądu ustawodawstwa krajowego w celu
określenia zmian niezbędnych do tego, aby było ono zgodne z Konwencją. Jest
to pierwszy krok do jej ratyfikacji.
2.
Dostosowanie do Konwencji ustawodawstwa krajowego i praktyki
18. Kilka państw-stron poinformowało o postępach w dostosowywaniu do Konwencji
ustawodawstwa krajowego:
a) Argentyna zorganizowała międzynarodową konferencję poświęconą nowemu
porządkowi prawnemu w przedmiocie zdolności do czynności prawnych osób
niepełnosprawnych intelektualnie. Celem tego wydarzenia było stworzenie
forum dla debaty nad konsekwencjami zmian wprowadzanych w związku
z przyjęciem Konwencji. Ponadto, zgodnie z art. 13 Konwencji, niektóre
jurysdykcje w Argentynie pozwalają już osobom niewidomym być świadkami
na ślubach.
b) Bośnia i Hercegowina podjęły decyzję o utworzeniu Rady ds. Osób
Niepełnosprawnych, której zadaniem będzie promowanie współpracy między
rządem
i
działami
jego
administracji
a
stowarzyszeniami
osób
niepełnosprawnych.
c) Filipiny powołały w kwietniu 2010 r. Urząd ds. Osób Niepełnosprawnych. Krajowe
agencje rządowe podjęły kroki wspierające wdrożenie ustawy o dostępności
i innych ustaw, aby dalej promować prawa i integrację osób niepełnosprawnych.
d) Senegal uchwalił ustawę o orientacji społecznej, dotyczącą wdrożenia Konwencji.
W maju 2011 r. komitet techniczny spotkał się z premierem w celu
przedyskutowania kwestii związanych z tym aktem prawnym.
e) Słowenia uchwaliła ustawę o równych szansach dla osób niepełnosprawnych
w świetle Konwencji. Ten dwuczęściowy akt prawny zakazuje dyskryminacji
z powodu niepełnosprawności, a także przewiduje środki wyrównywania szans
dla osób niepełnosprawnych.
f)
Tajlandia
uchwaliła
nową
ustawę
o
dotyczącą
przeciwdziałania dyskryminacji, zwiększania praw, podnoszenia jakości życia
i dostępu do edukacji. Celem tego aktu prawnego jest ulepszenie standardów
prawnych, aby zapewnić przestrzeganie praw osób niepełnosprawnych.
g) Turkmenistan uchwalił ustawę o kształceniu, która gwarantuje warunki
niezbędne do zapewnienia osobom niepełnosprawnym edukacji, w tym
11-40486
7
A/66/121
wykształcenia zawodowego. Ustawa o kulturze już uwzględnia potrzeby osób
niepełnosprawnych w
czasie
planowania
i
przeprowadzania
wydarzeń
kulturalnych
3.
Wdrażanie i monitorowanie na szczeblu krajowym
19. Kilka państw-stron poinformowało o postępach w rozwijaniu i/lub umacnianiu
krajowych ram promocji, ochrony i monitoringu Konwencji:
a) Arabia Saudyjska, poprzez Centrum ds. Badań nad Niepełnosprawnością
im. Księcia
Salmana,
niepełnosprawnością,
powołała
a
także
komitet
wykonawczy
komitet,
którego
do
badań
zadaniem
nad
będzie
przygotowywanie sprawozdań z wdrażania Konwencji.
b) Argentyńskie Ministerstwo Pracy, Zatrudnienia i Zabezpieczenia Społecznego
powołało Komitet Techniczny, który będzie kontrolował monitorowanie
wdrażania artykułów 16, 27 i 28 Konwencji.
c) Chiny przedłożyły swoje pierwsze sprawozdanie krajowe na temat wdrożenia
Konwencji. Poinformowały ponadto, że trwają prace nad ustawą o zdrowiu
psychicznym i szeregiem rozporządzeń, w tym rozporządzeniem o rehabilitacji
i rozporządzeniami o budownictwie bez barier.
d) Hiszpania
dekretem
królewskim
wyznaczyła
Narodową
Radę
ds. Niepełnosprawności jako urząd odpowiedzialny za wdrożenie Konwencji.
Rada ta z kolei powołała pierwszy niezależny organ, zgodnie z art. 33.3
Konwencji.
e) Jordania skorygowała poprzednią strategię społeczną na lata 2010-2015,
włączając w nią kwestie związane z równością płci i niepełnosprawnością.
f)
Kanada pracuje obecnie nad swoim pierwszym sprawozdaniem dla Komitetu
Praw Osób Niepełnosprawnych. Ma ono zostać przedłożone w kwietniu 2012 r.
g) Kongo powołało Narodowy Komitet ds. koordynacji, monitoringu i ewaluacji
narodowego planu dla osób niepełnosprawnych. Rząd, we współpracy
z Funduszem Ludnościowym Narodów Zjednoczonych (UNFPA), zorganizował
również seminarium poświęcone Konwencji.
h) Kostaryka wyznaczyła Narodową Radę ds. Rehabilitacji i Kształcenia Specjalnego
(CNREE) jako agencję odpowiedzialną za monitorowanie wdrażania Konwencji
i przygotowywanie stosownych rozporządzeń.
i)
Litewska Rada ds. Osób Niepełnosprawnych, działająca w ramach Ministerstwa
Zabezpieczenia Społecznego i Pracy, oraz Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich
11-40486
8
A/66/121
ds. Równości Szans działają jako niezależne instytucje, których celem jest
promocja, ochrona i monitoring wdrażania Konwencji.
j)
Oman przygotowuje narodowy plan związany z opieką nad osobami
niepełnosprawnymi i rehabilitacją, a także włączaniem osób niepełnosprawnych
w procesy rozwojowe.
k) Syryjska Republika Arabska, zgodnie z Konwencją, powołała narodową radę
w celu wdrożenia polityk i strategii dotyczących niepełnosprawności.
l)
Szwecja
przedłożyła
Radzie
Praw
Osób
Niepełnosprawnych
pierwsze
sprawozdanie w styczniu 2011 r.
m) Tajlandia,
poprzez
Niepełnosprawnych,
Narodowy
Komitet
powołała
we
ds.
Rozszerzenia
wszystkich
prowincjach
Praw
Osób
podkomitety
działające w celu wdrożenia polityk i poprawy ochrony osób niepełnosprawnych
na szczeblu lokalnym.
n) Turcja zorganizowała w Ankarze w marcu 2011 r. spotkanie poświęcone
wdrażaniu Konwencji na szczeblu narodowym i monitoringu w państwach
europejskich.
o) Włochy powołały Narodowy Komitet Obserwacyjny ds. Sytuacji Osób
Niepełnosprawnych, którego zadaniem jest działalność związana z wdrażaniem
i monitorowaniem Konwencji.
4.
Inne środki służące wdrażaniu Konwencji
20. Kilka państw poinformowało o innych środkach podejmowanych w celu wdrożenia
Konwencji m.in. o postępach w obszarze dostępności, rehabilitacji przy wsparciu
społeczności lokalnej, kwestiach sektorowych i innych inicjatywach:
a) Argentyna zdecydowała, że podczas wszystkich wystąpień prezydenta,
transmitowanych przez telewizję publiczną, należy zapewnić tłumaczenie
symultaniczne na język migowy, zgodnie z art. 66 nowej ustawy o usługach
w zakresie komunikacji audiowizualnej. Inne środki podejmowane przez
Argentynę to m.in. dofinansowanie samozatrudnienia i mikroprzedsiębiorczości
osób niepełnosprawnych, a także dostępu do audycji cyfrowych.
b) Australia zainicjowała pierwszą strategię wsparcia dla osób niepełnosprawnych
pod
hasłem
„Rozwój
dla
wszystkich:
w
kierunku
włączenia
osób
niepełnosprawnych do australijskiego programu pomocy na lata 2009-2014”.
c) Boliwariańska Republika Wenezueli, poprzez Misję im. José Gregoria
Hernándeza,
włączyła
niepełnosprawnym
mechanizmy
opieki
do
11-40486
9
na
wytycznych
rzecz
dla
zapewnienia
państw
osobom
członkowskich
A/66/121
Boliwariańskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób Niepełnosprawnych w naszej
Ameryce (ALBA)2.
d) Chiny opracowały Narodowy Plan Działań w zakresie Praw Człowieka na lata
2009-2010, który zakłada krótkookresowy cel ochrony praw człowieka
z uwzględnieniem osób niepełnosprawnych. Inne podjęte środki to m.in.
rozszerzenie ochrony w ramach systemu zabezpieczenia społecznego oraz
poprawa edukacji dzieci o szczególnych potrzebach.
e) Jordania, we współpracy z organizacją „Handicap International”, zorganizowała
kampanię zbierania danych w celu określenia udziału osób niepełnosprawnych
w populacji miast i wsi.
f)
Kongo zorganizuje w 2011 r. seminarium na temat szkół integracyjnych w tym
kraju. Prace Komitetu ds. Reformy Administracyjnej, który zajmuje się kwestią
odszkodowań dla osób niepełnosprawnych w następstwie wypadków przy pracy
oraz chorób zawodowych, zostały wznowione w lutym 2011 r.
g) Kostaryka stworzyła Narodowy Rejestr Statystyk o Niepełnosprawności (RED).
Narodowa Polityka dotycząca Niepełnosprawności przyjęta na lata 2011-2021
zostanie wykorzystana jako strategia instytucji publicznych do skutecznej
promocji poszanowania i gwarancji praw osób niepełnosprawnych. Ponadto rząd
włączył pytania dotyczące typów niepełnosprawności do ostatniego spisu
powszechnego.
h) Oman, w odpowiedzi na dekret królewski, opracowuje obecnie bazę danych
o osobach niepełnosprawnych. Baza ta zostanie wykorzystana w celu dalszej
promocji integracji osób niepełnosprawnych w społeczeństwie i rozwoju.
i)
Turkmenistan, poprzez Narodowy Instytut na rzecz Demokracji i Praw Człowieka,
otworzył Centrum Informacyjne o Prawach Człowieka w celu promocji postępów
w zakresie praw człowieka, w tym praw osób niepełnosprawnych.
B.
Organizacja integracji regionalnej
21. Komisja Europejska przyjęła europejską Strategię w sprawie niepełnosprawności
na lata 2010-2020, aby zmierzyć się z problemami nierówności i wykluczenia
społecznego. Ogólny cel strategii, zatytułowanej „Odnowione zobowiązanie
do budowania
Europy
bez
barier”,
to
zwiększenie
możliwości
osób
niepełnosprawnych poprzez rozwój gospodarczy i społeczny. W ramach strategii
2
Członkami stowarzyszenia ALBA są Antigua i Barbuda, Boliwariańska Republika Wenezueli, Dominika,
Ekwador, Kuba, Nikaragua, Saint Vincent i Grenadyny oraz Wielonarodowe Państwo Boliwia.
11-40486
10
A/66/121
na szczeblu Unii Europejskiej podejmowane są działania, które uzupełniają inicjatywy
narodowe, w celu określenia mechanizmów potrzebnych do wdrożenia Konwencji,
również w ramach instytucji Unii Europejskiej3.
C.
System Narodów Zjednoczonych
22. System Narodów Zjednoczonych w celu promocji ratyfikacji i wdrożenia Konwencji
nadal współpracuje z własnymi organizacjami ale także z partnerami zewnętrznymi.
Ponadto plany i strategie organizacyjne kilku jednostek należących do systemu
Narodów
Zjednoczonych
zostały
znowelizowane
tak,
aby
odzwierciedlały
ich odnowione zobowiązanie do wypełnienia postanowień Konwencji.
23. Od ostatniego sprawozdania Sekretarza Generalnego w roku 2009 Międzyagencyjna
Grupa Wsparcia Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych4 odbyła kilka posiedzeń,
niektóre z nich wirtualnie. Grupa ukończyła i przyjęła strategię oraz plan działań w
celu włączenia Konwencji do głównego nurtu prac systemu Narodów Zjednoczonych.
24. Zespół zadaniowy, w którego skład wchodzą Grupa Narodów Zjednoczonych
ds. Rozwoju oraz Międzyagencyjna Grupa Wsparcia Konwencji Praw Osób
Niepełnosprawnych,
opracował
wytyczne
dotyczące
niepełnosprawności,
przeznaczone dla zespołów krajowych Narodów Zjednoczonych i partnerów
biorących udział we wdrożeniu. Wytyczne te zostały zatytułowane „Włączanie praw
osób niepełnosprawnych w programy Narodów Zjednoczonych na szczeblu
krajowym”. Przyjęła je Grupa Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju na posiedzeniu
w październiku 2010 r.5 Wytyczne opracowano w celu ułatwienia włączania kwestii
związanych z niepełnosprawnością do ogólnego procesu oceny państw, zarówno
poprzez opracowanie i wdrożenie programu Narodów Zjednoczonych na rzecz
rozwoju, jak i indywidualne agencje.
25. System Narodów Zjednoczonych kontynuuje też prace nad wdrożeniem Konwencji
poprzez bardziej aktualne działania związane z dostępnością w obszarze zasobów
ludzkich, środowisk informacyjnego i fizycznego, zwiększania świadomości,
kreowania potencjału i współpracy technicznej.
1.
Dostępność: zasoby ludzkie, środowiska informacyjne i fizyczne
26. Departament ds. Gospodarczo-Społecznych, we współpracy z Bankiem Światowym,
zorganizował w siedzibie głównej Banku Światowego w Waszyngtonie, Dystrykcie
Kolumbii, w dniach 28-30 czerwca 2010 r., spotkanie grupy ekspertów pod hasłem
3
Zob. http://cedefop.europa.eu/EN/news/17121.aspx.
Zob. http://www.un.org/disabilties/default.asp?navid=46&pid=323.
5
Zob. http://www.un.org/disabilities/documents/iasg/undg_guidance_note.pdf.
4
11-40486
11
A/66/121
„Innowacyjne i opłacalne podejścia do integracyjnego i dostępnego rozwoju”.
Eksperci przyjrzeli się ramom strategicznym i wyznaczyli priorytety działań na rzecz
wzmocnienia potencjałów i instytucji krajowych. Uczestnicy pracowali również
nad identyfikacją innowacyjnych i opłacalnych podejść do dostępności jako środka
promowania rozwoju włączającego osoby niepełnosprawne i przyspieszenia prac
nad wdrożeniem Konwencji6.
27. Komisja Gospodarczo-Społeczna Narodów Zjednoczonych ds. Azji i Pacyfiku (ESCAP)
przyjęła niedawno uchwałę w sprawie poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych
w ESCAP
w
zakresie
dostępności.
Uchwała
wzywa
sekretariat
ESCAP
do przygotowania i wdrożenia dalszych środków zmierzających do integracji osób
niepełnosprawnych zgodnie z Konwencją.
28. W październiku 2010 r. departament ds. Gospodarczo-Społecznych, Departament
Zgromadzenia Ogólnego i Zarządzania Konferencjami oraz Urząd Wysokiego
Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (OHCHR) powołały wspólnie
Międzydepartamentalną Grupę Specjalną ds. Dostępności, której zadaniem jest
opracowanie dla sekretariatu Organizacji Narodów Zjednoczonych wytycznych
w ramach polityki zmierzającej do poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych
w zakresie dostępności. Celem jest uwzględnienie potrzeb osób niepełnosprawnych
i ułatwienie im udziału w wydarzeniach odbywających się w pomieszczeniach
Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podczas pierwszej fazy grupa specjalna skupi
się na politykach dotyczących dostępności, standardach i wytycznych dotyczących
zapewnienia tłumaczeń ustnych i dokumentacji oraz technologii informacyjnych.
W drugiej fazie grupa specjalna skupi się natomiast na zasobach ludzkich i
środowisku fizycznym.
(a)
Zasoby ludzkie
29. Jednostki systemu Narodów Zjednoczonych nadal wprowadzają zmiany potrzebne
do tego, aby ich polityki w zakresie zasobów ludzkich nie miały charakteru
dyskryminacyjnego i były bardziej nastawione na integrację osób niepełnosprawnych.
Sieć Zasobów Ludzkich Rady Koordynacyjnej Dyrektorów Generalnych Systemu
Narodów Zjednoczonych (CEB) przyjęła na swojej osiemnastej sesji w czerwcu 2009 r.
polityczne oświadczenie w sprawie zatrudniania osób niepełnosprawnych w ramach
systemu Narodów Zjednoczonych. Sieć zwróciła uwagę, że to polityczne
oświadczenie odzwierciedla zmianę paradygmatu myślowego – od skupiania się
6
Zob. http://www.un.org/disabilities/ default.asp?id=1516.
11-40486
12
A/66/121
na niepełnosprawności do doceniania osób niepełnosprawnych za ich sprawności
i umiejętności. Zdecydowano również, że każda organizacja powinna opracować
swoją własną politykę, a także przedłożyć sprawozdanie z jej wdrożenia na sesji Sieci
w lipcu 2010 r.
30. Sekretariat CEB opracował zbiór opinii na temat wdrożenia polityki, przedstawionych
przez organizacje podczas dwudziestej sesji Sieci Zasobów Ludzkich (patrz
CEB/2010/HLCM/HR/28/Rev.1). Komitet Wysokiego Szczebla ds. Zarządzania CEB
zatwierdził decyzję Sieci, w pełni poparł wdrożenie polityki dotyczącej osób
niepełnosprawnych przez wszystkie organizacje i zwrócił się do Sieci z prośbą
o wypracowanie sposobu oceny wyników, z uwzględnieniem dobrych praktyk sektora
prywatnego (patrz CEB/2010/5).
31. Liczne organizacje systemu Narodów Zjednoczonych poinformowały CEB o włączeniu
polityki dotyczącej osób niepełnosprawnych do ogólnej polityki społecznej. Kilka
innych organizacji pracuje obecnie nad wypracowaniem własnej polityki lub zmieniło
zasady i przepisy dotyczące pracowników, dostosowując je do potrzeb osób
niepełnosprawnych. Ponadto kilka państw należących do systemu Narodów
Zjednoczonych zainicjowało programy uwrażliwiające pracowników na kwestię
niepełnosprawności w miejscu pracy.
32. Dyrektywa Wykonawcza Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF)
w przedmiocie zakazu mobbingu, napastowania seksualnego i nadużywania władzy,
a także ogłoszona ostatnio strategia doboru personelu podkreślają wagę
niedyskryminowania osób niepełnosprawnych podczas rekrutacji. W styczniu 2011 r.
UNICEF przeprowadził w siedzibie głównej seminarium szkoleniowe dla personelu,
poświęcone
kwestiom
zwiększania
świadomości
społecznej
w
zakresie
niepełnosprawności oraz wspierania rozwoju pracowników.
33. Program Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP) stworzył narzędzie
szkoleniowe,
które
wspiera
zatrudnianie
w
ramach
tej
agendy
osób
niepełnosprawnych. Szkolenie zatytułowane jest „Osoby niepełnoSprawne –
sprawność, zdolność, zatrudnienie”7. UNDP udostępnił swoje narzędzie internetowe
innym organizacjom, mając na uwadze zwiększanie świadomości społecznej w
dziedzinie niepełnosprawności i promowanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
34. Przyjęta w 2005 r. strategia Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) w kwestii
zatrudniania osób niepełnosprawnych wskazuje na konieczność adaptacji środowiska
7
Zob. http://www.undp.org/disability-course-demo.
11-40486
13
A/66/121
fizycznego do potrzeb osób niepełnosprawnych, aby umożliwić im tym samym
znalezienie zatrudnienia i świadczenie pracy w MOP. Aby dokonać niezbędnych
adaptacji, wyznaczono rezerwę finansową na lata 2010 i 2011. Ponadto MOP podjęła
inicjatywę integracji osób niepełnosprawnych, której celem jest zwiększanie wiedzy
i zaufania pracowników MOP w kwestii niepełnosprawności w miejscu pracy.
35. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zakończyła tworzenie strategii „Zatrudnienie
osób niepełnosprawnych” oraz przeprowadziła warsztaty zatytułowane „Szkolenie
na temat równości osób niepełnosprawnych”, adresowane do działu kadr oraz
stowarzyszenia pracowników. Celem szkolenia było wsparcie strategii oraz
zwiększenie świadomości społecznej na jej temat. WHO przeanalizowała także
procedury adaptacji środowiska fizycznego do potrzeb obecnych i nowych
pracowników, zwróciła uwagę na znaczenie zakrojonych na szeroką skalę działań
reklamujących
możliwości
zatrudnienia
i
odbycia
stażu
wśród
osób
niepełnosprawnych oraz poinstruowała pracowników jednostek regionalnych o
znaczeniu równego traktowania osób niepełnosprawnych w procesie rekrutacyjnym.
(b)
Informowanie
36. Wiele organizacji systemu Narodów Zjednoczonych przeprowadziło kontrolę swoich
systemów teleinformatycznych i wprowadziło zmiany zapewniające dostęp do tych
systemów osobom niepełnosprawnym. W celu zwiększenia dostępności swoich
informacji niektóre jednostki opracowały wytyczne w kwestii dostępności i zasad
tworzenia dokumentów drukowanych, a także wprowadziły uniwersalne standardy
dostępu do sieci. Ponadto jednostki przeprowadziły szkolenia dla pracowników,
aby uwrażliwić ich na kwestię niepełnosprawności i zwrócić ich uwagę na znaczenie
większej dostępności produktów informacyjnych dla osób niepełnosprawnych.
37. Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka (OHCHR) udostępnia całą istotną
dokumentację w alfabecie Braille'a, w sześciu oficjalnych językach Organizacji
Narodów Zjednoczonych, a także zapewnia sprzęt, wyposażenie i usługi niezbędne
podczas posiedzeń Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych. Biuro promuje
szkolenia, które pomagają zwrócić uwagę osób współpracujących z członkami
Komitetu na problemy niepełnosprawnych, a także wdraża procedury dostępności
podczas sesji Rady Praw Człowieka.
38. Komisja
Gospodarczo-Społeczna
ds.
Azji
Zachodniej
(ESCWA)
przyjęła
międzynarodowe standardy i wytyczne w odniesieniu do dostępnego dla osób
niepełnosprawnych Portalu Społeczeństwa Informacyjnego dla regionu ECSWA
(ISPER) oraz internetowej części Statystycznego Systemu Informacyjnego ESCWA
11-40486
14
A/66/121
(ESIS). ISPER powstał w ramach działań podjętych jako kontynuacja Światowego
Szczytu Społeczeństwa Informacyjnego. Internetowa część ESIS ułatwia wymianę
informacji między Komisją Gospodarczo-Społeczną ds. Azji Zachodniej oraz
państwami, które do niej należą.
39. Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU), w ścisłej współpracy ze Światową
Inicjatywą Dostępności Technologii Informacyjno-Komunikacyjnych (G3ict), stworzył
i uruchomił w lutym 2010 r. narzędzie e-Dostępności, wspierające państwa-strony
we wdrażaniu przepisów Konwencji. Internetowe narzędzie e-Dostępności dla osób
niepełnosprawnych
oraz
towarzyszący
mu
podręcznik
przedstawiają
międzynarodowe studia przypadku, które dokumentują skuteczne rozwiązania
w zakresie kształtowania polityki8.
40. Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO),
we współpracy z Centrum Badań nad Projektowaniem Uniwersalnym i władzami
lokalnymi
w
Ontario
w
Kanadzie,
stworzyła
pakiet
wytycznych,
które
przeanalizowane zostały przez szerokie grono osób. Wytyczne te odnoszą się
do sposobu tworzenia uniwersalnych dokumentów biurowych przy wykorzystaniu
licznych popularnych programów i pakietów. Wytyczne mają formę instrukcji obsługi
„krok po kroku”, której towarzyszą przykładowe ilustracje i praktyczne wskazówki.
Ponadto w listopadzie 2010 r. odbyły się warsztaty poświęcone tworzeniu cyfrowych
dokumentów biurowych, dostępnych dla każdego9.
41. Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO) oraz ITU wspólnie
zorganizowały w siedzibie głównej WIPO szkolenie na temat dostępności. Adresatami
szkolenia byli pracownicy systemu Narodów Zjednoczonych i innych organizacji
międzynarodowych. Wydarzenie to, które zgromadziło ponad 180 osób z 32
organizacji, miało na celu zwiększenie świadomości społecznej w zakresie
dostępności oraz zachęcenie webmasterów działających w ramach systemu Narodów
Zjednoczonych do zwracania uwagi na kwestię dostępności podczas codziennej
pracy10.
42. W roku 2010 WIPO przedstawiła dwie inicjatywy – globalny projekt godnych zaufania
pośrednich
źródeł
informacji
(TIGAR)
oraz
projekt
ramowy
technologii
wspomagających. Celem obu inicjatyw jest zapewnienie dostępu do publikacji
osobom z wadami wzroku. Broszura „Przystępne publikowanie” przedstawia
8
Zob. http://www.e-accessibilitytoolkit.org.
Zob. również: http://unesco.org/webworld/icts/disabilities.
10
Zob. również: http://www.wipo.int/meetings/en/2010/wipo_itu_wai.
9
11-40486
15
A/66/121
niezbędne dla wydawców informacje i dobre praktyki dotyczące tworzenia publikacji
dostępnych dla osób niepełnosprawnych. W latach 2009 i 2010 WIPO postulowała
także utworzenie międzynarodowego dokumentu poświęconego stanowieniu
wyjątków od prawa autorskiego na rzecz większej dostępności materiałów objętych
prawami autorskimi oraz materiałów chronionych dla osób z wadami wzroku.
(c)
Środowisko fizyczne
43. Liczne organizacje systemu Narodów Zjednoczonych przebudowały swoje siedziby
główne i inne obiekty na całym świecie, by umożliwić osobom niepełnosprawnym
udział w odbywających się tam spotkaniach i wydarzeniach. Przebudowę poprzedzała
często kontrola dostępności, w której uczestniczyli członkowie organizacji
zrzeszających osoby niepełnosprawne. Podjęte działania obejmują m.in. montaż
ramp w salach konferencyjnych, wyznaczenie miejsc parkingowych, wprowadzenie
odpowiedniego oznakowania, instalację drzwi automatycznych, a także stworzenie
przewodników dostępu i list kontrolnych, pomocnych przy organizacji spotkań
dostępnych dla osób niepełnosprawnych.
44. Trwające obecnie w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych prace
renowacyjne prowadzone są w ramach remontu generalnego, który ma na celu
między innymi zwiększenie dostępności obiektów dla osób niepełnosprawnych.
Profesjonalne firmy projektowe określiły, jakie przeróbki są niezbędne, aby zwiększyć
dostępność fizyczną znajdujących się nad salami galerii, ułatwić poruszanie się
pracownikom o ograniczonej mobilności oraz zainstalować rampy prowadzące
na podia (w miejsce podnośników). Szczególnie dużo pracy trzeba było poświęcić
elementom takim jak wejścia, windy, toalety, sprzęt bezpieczeństwa, oznakowanie
oraz technologiom informacyjno-komunikacyjnym.
45. Wysoka Komisarz Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka
zobowiązała się publicznie do promowania w ramach swojego urzędu zasad i praw
określonych przez Konwencję, aby zapewnić osobom niepełnosprawnym przyjazne
środowisko pracy. Powołana została Międzydywizyjna Grupa do Zadań Związanych
z Niepełnosprawnością, odpowiedzialna za przygotowanie i wycenę wdrożenia planu
działania.
46. Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) w ostatnim czasie
przeprowadził badanie dotyczące dostępności wszystkich swoich biur w Nowym
Jorku oraz wdrożył zalecenia zawarte w raporcie końcowym. Biura, które zmieniają
siedzibę, otrzymują specjalną kartę kontrolną, która pozwala ustalić, czy zachowany
jest minimalny dopuszczalny poziom dostępności. UNDP opracowuje także
11-40486
16
A/66/121
standardowe procedury operacyjne, stosowane w przypadku ewakuacji osób
niepełnosprawnych.
2.
Zwiększanie świadomości społecznej
47. W Departamencie ds. Gospodarczo-Społecznych kwestią niepełnosprawności zajmuje
się przede wszystkim Wydział Polityki Społecznej i Rozwoju, który pełni rolę biura
informacyjnego
w
zakresie
działań
Narodów
Zjednoczonych
w
kwestii
niepełnosprawności. Organizuje on dyskusje panelowe, seminaria i wszelkie
wydarzenia i przedsięwzięcia dotyczące informacji publicznej. Wydział prowadzi
dostępną dla osób niepełnosprawnych stronę internetową Enable, która zawiera
informacje we wszystkich oficjalnych językach Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Newsletter portalu Enable, wydawany kilka razy do roku przy współpracy
z organizacjami systemu Narodów Zjednoczonych i organizacjami pozarządowymi,
jest źródłem informacji o stanie prac w obszarze niepełnosprawności, w tym
wdrażania Konwencji. Zawiera on także kalendarz wydarzeń oraz wszelkie informacje
dotyczące organizacji reprezentujących społeczeństwo obywatelskie.
48. Powoływany przez Komisję Rozwoju Społecznego Specjalny Sprawozdawca ds. Osób
Niepełnosprawnych, którego zadaniem jest monitorowanie wdrażania postanowień
dokumentu „Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych”,
promuje ratyfikację i wdrażanie Konwencji w ramach swojego rozszerzonego
mandatu, który od niedawna obejmuje także zwiększanie świadomości społecznej na
temat
Konwencji.
W
ubiegłym
roku
Sprawozdawca,
we
współpracy
z Departamentem ds. Gospodarczo-Społecznych, patronował dwóm dyskusjom
panelowym poświęconym włączaniu niepełnosprawności do głównego nurtu działań
na rzecz rozwoju oraz wspieraniu rozwoju z udziałem osób niepełnosprawnych
w kontekście walki z ubóstwem. W marcu 2011 r. Sprawozdawca wspomógł
organizację odbywającego się w Oslo seminarium poświęconego włączaniu
interesów osób niepełnosprawnych do głównego nurtu działań na rzecz rozwoju,
promując tym samym wdrażanie Konwencji, standardowych zasad oraz innych
instrumentów globalnych poprzez współpracę międzynarodową.
49. W
ramach
Departament
obchodów
ds.
Międzynarodowego
Gospodarczo-Społecznych
Dnia
we
Osób
Niepełnosprawnych
współpracy
z
partnerami
zorganizował 3 grudnia w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych
szereg wydarzeń. W 2009 r. podczas uroczystości na wysokim szczeblu Sekretarz
11-40486
17
A/66/121
Generalny mianował Steviego Wondera – znanego na całym świecie niewidomego
działacza kultury – Posłańcem Pokoju Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Ceremonii towarzyszyła dyskusja panelowa zatytułowana „Włączenie kwestii
niepełnosprawności w agendę Milenijnych Celów Rozwoju – rozszerzanie praw osób
niepełnosprawnych na całym świecie”.
50. W
ramach
obchodów
Międzynarodowego
Dnia
Osób
Niepełnosprawnych
Departament ds. Gospodarczo-Społecznych co roku organizuje w siedzibie głównej
Organizacji
Narodów
Zjednoczonych
festiwal
filmowy
poświęcony
niepełnosprawności. Prezentowane są podczas niego krótkie filmy, które zwiększają
świadomość społeczną w zakresie niepełnosprawności.
51. Centrum Informacyjne Narodów Zjednoczonych w Moskwie, we współpracy
z organizacjami reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie, zorganizowało
w Soczi, które w 2014 r. będzie gospodarzem Zimowych Igrzysk Olimpijskich,
spotkanie poświęcone cyberprzestrzeni dla osób niepełnosprawnych. Podczas
spotkania podkreślono znaczenie Konwencji i działań Grupy Zwolenników Konwencji
dla kojarzenia ekspertów od użyteczności i dostępności.
52. Komisja Gospodarczo-Społeczna Narodów Zjednoczonych ds. Azji i Pacyfiku (ESCAP)
zainicjowała w październiku 2010 r. kampanię pod hasłem „Urzeczywistnijmy
prawo”. Celem kampanii jest przyspieszenie ratyfikacji i wdrożenia Konwencji
w regionie. Równolegle kampanie toczą się także na szczeblu krajowym w Laotańskiej
Republice Ludowo-Demokratycznej, Malezji, Pakistanie, Papui Nowej Gwinei
i Republice Korei. Kampanie na szczeblu krajowym zwiększają świadomość społeczną
i skłaniają do podjęcia kluczowych działań zmierzających ku ratyfikacji i wdrożeniu
Konwencji.
53. Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) we współpracy z innymi
jednostkami opublikował dostępny we wszystkich oficjalnych językach Organizacji
Narodów Zjednoczonych przewodnik po Konwencji, który jest dodatkiem
do kierowanej do dzieci publikacji Rozmowa o sprawności (It's about Ability),
przetłumaczonej dodatkowo na języki armeński, bułgarski, czarnogórski, japoński
i włoski.
54. Dziewiątego czerwca 2011 r. w siedzibie głównej Organizacji Narodów Zjednoczonych
przedstawiony został Światowy Raport o Niepełnosprawności, opublikowany
wspólnie przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i Bank Światowy. W raporcie
przedstawiono obecną sytuację osób niepełnosprawnych, aktualne materiały
naukowe poświęcone niepełnosprawności, a także wytyczne co do działań
11-40486
18
A/66/121
politycznych i praktycznych, które mogą pomóc rozwiązać problem wykluczenia.
Raport, który powstał przy współpracy z osobami niepełnosprawnymi i organizacjami
je reprezentującymi, ma przyczynić się do zwiększenia świadomości społecznej
w zakresie praw osób niepełnosprawnych.
3.
Kreowanie potencjału i współpraca techniczna
55. Ochotniczy Fundusz Narodów Zjednoczonych ds. Niepełnosprawności, zarządzany
przez Departament ds. Gospodarczo-Społecznych, promuje stymulujące, nowatorskie
działania promujące wdrażanie Konwencji. W 2010 r. Fundusz wsparł globalną sieć
osób niepełnosprawnych w tworzeniu strategii wdrażania Konwencji oraz
w kreowaniu
potencjału
w
zakresie
ochrony
zdrowia
i
zatrudnienia
niepełnosprawnych kobiet w Indiach.
56. Departament ds. Gospodarczo-Społecznych, we współpracy z Wysokim Komisarzem
do spraw Praw Człowieka (OHCHR) oraz Komisją Gospodarczą do spraw Ameryki
Łacińskiej i Karaibów, przeprowadził w Port of Spain w listopadzie 2010 r.
międzynarodowe
warsztaty
niepełnosprawnych.
Celem
poświęcone
warsztatów
kreowaniu
było
potencjału
wzmocnienie
osób
mechanizmów
integracyjnych w regionie, aby osoby niepełnosprawne i organizacje, które
je reprezentują, mogły w pełni uczestniczyć w procesach podejmowania decyzji,
planowania, monitoringu i oceny, jakie wiążą się z wdrażaniem Konwencji w regionie
Karaibów.
57. Departament ds. Gospodarczo-Społecznych, Bank Światowy, brytyjska organizacja
charytatywna Leonard Cheshire Disability oraz Światowe Partnerstwo na rzecz
Niepełnosprawności i Rozwoju patronowały spotkaniu południowoamerykańskiej
organizacji gospodarczej Mercosur, poświęconemu włączaniu perspektywy osób
niepełnosprawnych do agendy Milenijnych Celów Rozwoju oraz rozwojowi
integracyjnemu. Spotkanie odbyło się w marcu 2010 r. podczas konferencji władz
wysokiego szczebla organizacji Mercosur oraz ministrów spraw zagranicznych.
Podczas konferencji Departament przeprowadził także szkolenia dla ponad 100
uczestników. Tematem szkoleń była realizacja Milenijnych Celów Rozwoju poprzez
wdrożenie Konwencji.
58. Departament
ds.
Gospodarczo-Społecznych
wsparł
Centrum
Badań
nad
Niepełnosprawnością na Uniwersytecie Hawajskim w organizacji Międzynarodowego
Forum Praw Osób Niepełnosprawnych pod hasłem „Konwencja jako mobilizacja
do działania”, a podczas sesji plenarnej przedstawił kluczową prezentację
11-40486
19
A/66/121
zatytułowaną „Rozwój dla wszystkich – polityka i programy integracyjne oraz ich
obecność w agendzie Milenijnych Celów Rozwoju”. Jednocześnie z Forum w Honolulu
w Stanach Zjednoczonych w kwietniu 2010 r. odbyła się dwudziesta szósta
międzynarodowa konferencja poświęcona niepełnosprawności w regionie Pacyfiku.
59. Wysoki Komisarz do spraw Praw Człowieka (OHCHR) nieustannie wspiera rządy
i organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie w procesach ratyfikacji
i wdrażania Konwencji przy pomocy 25 rozsianych po świecie jednostek zajmujących
się problematyką praw człowieka. Jednostki te organizują warsztaty, które mają
na celu ułatwienie procesu wdrażania zaleceń dotyczących ratyfikacji powszechnego
przeglądu okresowego oraz zwiększania świadomości społecznej, a także wsparcie
reform prawnych i politycznych.
60. Służby Organizacji Narodów Zjednoczonych zajmujące się rozminowywaniem
(UNMAS) w ramach współpracy z rządami państw oraz podczas związanych
z tą tematyką spotkań międzynarodowych podkreślają znaczenie Konwencji dla
zapewnienia poszanowania praw i zaspokojenia potrzeb ofiar min lądowych i innych
niewybuchów pozostałych po wojnach. Służby te oferują pomoc techniczną
i wsparcie licznych programów działających w krajach dotkniętych konfliktami –
Afganistanie, Demokratycznej Republice Konga i Sudanie.
61. Komisja Gospodarczo-Społeczna ds. Azji Zachodniej, wspólnie z innymi regionalnymi
komisjami Organizacji Narodów Zjednoczonych, wdrożyła projekt „Tworzenie sieci
wiedzy dzięki punktom dostępu TIK (technologii informacyjno-komunikacyjnych) dla
społeczności pokrzywdzonych przez los”. Celem projektu jest poprawienie sytuacji
pokrzywdzonych przez los i biednych społeczności, w szczególności kobiet, poprzez
przekształcenie
niektórych
istniejących
punktów
technologii
informacyjno-
komunikacyjnych w węzły światowej sieci wiedzy. Węzłami wiedzy stały się dwa
centra w Salamieh i Barzeh w Syryjskiej Republice Arabskiej.
62. W grudniu 2010 r. Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych (UNFPA), który
przewodzi Grupie ds. Niepełnosprawności Zespołu Krajowego Organizacji Narodów
Zjednoczonych, wsparł zorganizowanie w Syrii forum „Niepełnosprawność –
rzeczywistość a ambicje”, którego celem było zacieśnienie kontaktów i współpracy
między interesariuszami zaangażowanymi w integrację osób niepełnosprawnych
z resztą społeczeństwa. UNFPA wsparł także szkolenia w zakresie technologii
informacyjnej i innych nowoczesnych technologii dla młodzieży syryjskiej z wadami
wzroku, aby zwiększyć ich perspektywy zatrudnienia. W 2010 r. inicjatywę
tą wyróżniono nagrodą krajową.
11-40486
20
A/66/121
63. UNICEF pomógł rządowi Azerbejdżanu przygotować plan wdrożenia oraz raport
z wdrożenia Konwencji. W Wietnamie w ramach przygotowań do ratyfikacji
Konwencji UNICEF wsparł rząd w sporządzeniu projektu ustawy dotyczącej osób
niepełnosprawnych oraz przeprowadził analizę istniejących aktów prawnych
poświęconych osobom niepełnosprawnym.
D.
Organizacje pozarządowe
64. Dla pomyślnego wdrożenia Konwencji szczególnie istotna jest rola organizacji
pozarządowych, zwłaszcza tych, które współpracują z osobami niepełnosprawnymi.
Istnieje
szereg
światowych
organizacji
zajmujących
się
problematyką
niepełnosprawności, których krajowe i regionalne jednostki rozsiane są po całym
świecie. Monitorują one proces wdrażania Konwencji, sporządzają raporty, a także
pomagają organizacjom członkowskim promować harmonizację prawa i polityki
krajowej z Konwencją.
65. Organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, w tym organizacje osób
niepełnosprawnych, regularnie uczestniczą w spotkaniach międzyrządowych
i eksperckich, na przykład spotkaniach Komitetu ds. Praw Osób Niepełnosprawnych
i Konferencji Państw Członkowskich. W dniu poprzedzającym otwarcie trzeciej sesji
Konferencji Państw Członkowskich Międzynarodowy Sojusz Osób Niepełnosprawnych
(IDA)
–
sieć
globalnych
11
niepełnosprawne
–
i
regionalnych
zorganizował
przy
organizacji
współpracy
zrzeszających
z
osoby
Departamentem
ds. Gospodarczo-Społecznych forum obywatelskie.
66. W grudniu 2010 r. IDA zorganizował w Genewie seminarium eksperckie dla różnych
środowisk zajmujących się problematyką niepełnosprawności. Celem seminarium
było określenie kluczowych wyzwań wiążących się z pełnym i skutecznym
wdrożeniem Konwencji. W seminarium wzięli udział członkowie sojuszu IDA,
międzynarodowych organizacji pozarządowych i agencji Narodów Zjednoczonych,
a także przedstawiciele państw-stron, co umożliwiło przyjrzenie się wyzwaniom
związanym ze zmianą postrzegania osób niepełnosprawnych przez społeczeństwo
oraz reformą głównego ustawodawstwa, a także aktów prawnych dotyczących osób
niepełnosprawnych w celu zharmonizowania przepisów z Konwencją.
67. Grupa Zadaniowa do spraw Niepełnosprawności i HIV działająca w ramach
Międzynarodowego Konsorcjum na rzecz Osób Niepełnosprawnych i Rozwoju
utworzyła podczas XVIII Międzynarodowej Konferencji o AIDS strefę współpracy osób
11
Więcej informacji na temat IDA można znaleźć na stronie http://www.internationaldisabilityalliance.org.
11-40486
21
A/66/121
niepełnosprawnych, w ramach której osoby niepełnosprawne, nosiciele wirusa HIV,
badacze, darczyńcy oraz uczestnicy konferencji mogli podzielić się doświadczeniami
i podkreślić związek między niepełnosprawnością i HIV12.
68. W 2009 r. w Kampali Światowa Sieć Osób ze Schorzeniami Psychiatrycznymi
i po Przebytym Leczeniu Psychiatrycznym zwołała dla swoich członków Konferencję
Światową i Zgromadzenie Generalne. Zgromadzenie skupiło się na kwestiach
związanych z Konwencją i jej wdrożeniem oraz przyjęło Deklarację z Kampali
w przedmiocie Konwencji. Deklaracja podkreśla znaczenie zdolności do czynności
prawnych, prawa do podejmowania decyzji i do reprezentowania samego siebie.
69. Inclusion International, globalna federacja rodzinnych organizacji promujących prawa
osób niepełnosprawnych intelektualnie, podczas konferencji poświęconej edukacji
integracyjnej w Salamance w Hiszpanii w październiku 2009 r. przedstawiła światowy
raport
na
temat
edukacji
integracyjnej,
zatytułowany
„Lepsza
edukacja
dla wszystkich – gdy my także jesteśmy częścią społeczeństwa”13. Na zakończenie
konferencji federacja Inclusion International wraz z innymi interesariuszami
reprezentowanymi w Salamance zainicjowała kampanię zatytułowaną „Initiative 24”,
która promuje wdrażanie artykułu 24 Konwencji.
70. Przedstawiciele reprezentujących pięć krajów afrykańskich14 organizacji zrzeszających
osoby niepełnosprawne, a także przedstawiciele regionalnych organizacji osób
niepełnosprawnych, krajowe instytucje działające na rzecz praw człowieka oraz
instytuty badawcze spotkały się na początku 2011 r. w Kigali na warsztatach, których
celem było zwrócenie uwagi społeczeństwa obywatelskiego na prawa osób
niepełnosprawnych.
Warsztaty
zakończone
zostały
deklaracją
nawołującą
do szerokiego monitoringu wdrażania Konwencji we wszystkich krajach afrykańskich.
E.
Współpraca różnych grup interesariuszy
71. Coraz częściej globalne sieci, w których skład wchodzą rządy, agencje Narodów
Zjednoczonych, krajowe i międzynarodowe organizacje działające na rzecz rozwoju,
organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie oraz inne tego typu
organizacje współpracują z tradycyjnymi i nowymi interesariuszami, promując
wdrażanie
Konwencji.
Ich
zasługą
jest
uwzględnianie
problemów
osób
niepełnosprawnych w działaniach podejmowanych na rzecz rozwoju społeczno12
Zob. http://www.heard.org.za/african-leadership/disability.
Światowa konferencja UNESCO poświęcona szczególnym potrzebom edukacyjnym odbyła się w 1994 roku w
Salamance. Zob. http://www.inclusion-international.org/en/extras/4.html.
14
Kenia, Republika Południowej Afryki, Rwanda, Uganda, Zjednoczona Republika Tanzanii. Zob.
http://www.yorku.ca/drpi/files/KigaliDeclaration2011.pdf.
13
11-40486
22
A/66/121
gospodarczego, a także zacieśnianie międzynarodowej współpracy w dziedzinie
72. Globalne Partnerstwo na rzecz Osób Niepełnosprawnych i Rozwoju to inicjatywa
międzynarodowa, która ma na celu przyspieszenie włączenia zagadnień istotnych
dla osób niepełnosprawnych do głównych działań na rzecz rozwoju społecznogospodarczego w kontekście Konwencji. We współpracy z Bankiem Światowym
Partnerstwo zorganizowało w Brukseli we wrześniu 2010 r. Międzynarodowe Forum
Partnerów Rozwoju, poświęcone kwestiom niepełnosprawności i rozwoju.
Wydarzenie to przyciągnęło partnerów na rzecz rozwoju, przedstawicieli
i koordynatorów rządowych agencji darczyńców, w tym osoby zajmujące się
kwestiami niepełnosprawności w ramach tych instytucji, a także prywatne fundacje
działające na rzecz rozwoju integracyjnego. Kontynuacją forum było spotkanie
zorganizowane w Oslo w marcu 2011 r.
73. Ponadto Globalne Partnerstwo na rzecz Osób Niepełnosprawnych i Rozwoju
przeprowadziło szereg inicjatyw promujących nowe formy współpracy pomiędzy
tradycyjnymi i nowymi interesariuszami, podczas których omówiono rodzące się
wyzwania. W odpowiedzi na trzęsienie ziemi, jakie dotknęło Haiti, Partnerstwo
utworzyło grupę roboczą, która miała zagwarantować, że prace rekonstrukcyjne
uwzględnią
na
wszystkich
etapach
potrzeby
osób
niepełnosprawnych
i że odbudowana oraz nowo powstała infrastruktura będzie w pełni dostępna
i użytkowana przez osoby niepełnosprawne.
74. Światowa Grupa Kontaktu do Spraw AIDS i Niepełnosprawności to nieformalne
partnerstwo gromadzące różnych interesariuszy – agencje Narodów Zjednoczonych,
organizacje reprezentujące społeczeństwo obywatelskie oraz inne organizacje
działające na rzecz rozwoju, które dążą do uwzględnienia problemów osób
niepełnosprawnych w działaniach podejmowanych na rzecz osób z HIV/AIDS oraz
działaniach programowych na szczeblu międzynarodowym, promując tym samym
wdrażanie Konwencji. Podczas posiedzenia wysokiego szczebla Zgromadzenia
Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych poświęconego AIDS, które odbyło się
w czerwcu 2011 r., grupa podjęła działania zmierzające do uwzględnienia problemów
75. Forum Pacyfiku na rzecz Niepełnosprawności – wspólnie z rządami, organizacjami
działającymi na rzecz rozwoju i praw człowieka, a także regionalnymi organizacjami
reprezentującymi społeczeństwo obywatelskie – zorganizowało w Auckland
w kwietniu 2011 r. drugą Konferencję Regionu Pacyfiku na rzecz Niepełnosprawności,
11-40486
23
A/66/121
której tematem przewodnim było „Promowanie działań w ramach Konwencji Praw
Osób Niepełnosprawnych w regionie Pacyfiku”15. W dokumencie końcowym
konferencji zawarto rekomendacje dla wszystkich grup interesariuszy w zakresie
ważnych i konkretnych działań niezbędnych do wdrożenia Konwencji oraz
umocnienia pozycji osób niepełnosprawnych i reprezentujących je organizacji.
15
Zob. ponadto: http://www.pacificdisability.org/newsReader.aspx?newsnewsId=215.
11-40486
24
A/66/121
ZAŁĄCZNIK
Lista podmiotów, które podpisały lub ratyfikowały Konwencję praw osób
niepełnosprawnych i jej Protokół Fakultatywny albo do nich przystąpiły, stan na 1 lipca
2011 r.
A. Konwencja praw osób niepełnosprawnych
Podmiot
Data podpisania
Data ratyfikacji lub
przystąpienia
Albania
22 grudnia 2009
Algieria
30 marca 2007
Andora
27 kwietnia 2007
Antigua i Barbuda
30 marca 2007
4 grudnia 2009
24 czerwca 2008a
Arabia Saudyjska
Argentyna
30 marca 2007
2 września 2008
Armenia
30 marca 2007
22 września 2010
Australia
30 marca 2007
17 lipca 2008
Austria
30 marca 2007
26 września 2008
Azerbejdżan
9 stycznia 2008
28 stycznia 2009
Bahrajn
25 czerwca 2007
Bangladesz
9 maja 2007
Barbados
19 lipca 2007
Belgia
30 marca 2007
2 lipca 2009
Belize
9 maja 2011
2 czerwca 2011
Benin
8 lutego 2008
Bhutan
21 września 2010
Bośnia i Hercegowina
29 lipca 2009
12 marca 2010
Brazylia
30 marca 2007
1 sierpnia 2008
Brunei Darussalam
18 grudnia 2007
Bułgaria
27 września 2007
Burkina Faso
23 maja 2007
Burundi
26 kwietnia 2007
Była Jugosłowiańska
30 marca 2007
Republika Macedonii
11-40486
25
30 listopada 2007
23 lipca 2009
A/66/121
Chile
30 marca 2007
29 lipca 2008
Chiny
30 marca 2007
1 sierpnia 2008
Chorwacja
30 marca 2007
15 sierpnia 2007
Cypr
30 marca 2007
27 czerwca 2011
Czarnogóra
27 września 2007
2 listopada 2009
Dania
30 marca 2007
24 lipca 2009
Dominika
30 marca 2007
Egipt
4 kwietnia 2007
14 kwietnia 2008
Ekwador
30 marca 2007
3 kwietnia 2008
Estonia
25 września 2007
Etiopia
30 marca 2007
Federacja Rosyjska
24 września 2008
Fidżi
2 czerwca 2010
Filipiny
25 września 2007
Finlandia
30 marca 2007
Francja
30 marca 2007
18 lutego 2010
Gabon
30 marca 2007
1 października 2007
Ghana
30 marca 2007
Grecja
30 marca 2007
Grenada
12 lipca 2010
Gruzja
10 lipca 2009
Gujana
11 kwietnia 2007
Gwatemala
30 marca 2007
7 kwietnia 2009
Gwinea
16 maja 2007
8 lutego 2008
7 lipca 2010
15 kwietnia 2008
23 lipca 2009a
Haiti
Hiszpania
30 marca 2007
3 grudnia 2007
Holandia
30 marca 2007
Honduras
30 marca 2007
14 kwietnia 2008
Indie
30 marca 2007
Indonezja
30 marca 2007
Irlandia
30 marca 2007
23 października 2009a
Islamska Republika Iranu
Islandia
30 marca 2007
Izrael
30 marca 2007
11-40486
26
A/66/121
Jamajka
30 marca 2007
30 marca 2007
Japonia
28 września 2007
Jemen
30 marca 2007
26 marca 2009
Jordania
30 marca 2007
31 marca 2008
Kambodża
Kamerun
Kanada
30 marca 2007
11 marca 2010
Katar
9 lipca 2007
13 maja 2008
Kazachstan
11 grudnia 2008
Kenia
30 marca 2007
19 maja 2008
Kolumbia
30 marca 2007
10 maja 2011
Komory
26 września 2007
Kongo
30 marca 2007
Kostaryka
30 marca 2007
Kuba
26 kwietnia 2007
6 września 2007
Laotańska Republika
15 stycznia 2008
25 września 2009
Ludowo-Demokratyczna
2 grudnia 2008a
Lesotho
Liban
14 czerwca 2007
Liberia
30 marca 2007
Libia
1 maja 2008
Litwa
30 marca 2007
Luksemburg
30 marca 2007
Łotwa
18 lipca 2008
Madagaskar
25 września 2007
Malawi
27 września 2007
27 sierpnia 2009
Malediwy
5 kwietnia 2010
Malezja
8 kwietnia 2008
19 lipca 2010
Mali
15 maja 2007
7 kwietnia 2008
Malta
30 marca 2007
Maroko
30 marca 2007
8 kwietnia 2009
Mauritius
25 września 2007
8 stycznia 2010
Meksyk
30 marca 2007
17 grudnia 2007
Monako
23 września 2009
11-40486
27
18 sierpnia 2010
1 marca 2010
A/66/121
13 maja 2009a
Mongolia
Mozambik
30 marca 2007
Namibia
25 kwietnia 2007
4 grudnia 2007
Nepal
3 stycznia 2008
7 maja 2010
Niemcy
30 marca 2007
24 lutego 2009
Niger
30 marca 2007
24 czerwca 2008
Nigeria
30 marca 2007
24 września 2010
Nikaragua
30 marca 2007
7 grudnia 2007
Norwegia
30 marca 2007
Nowa Zelandia
30 marca 2007
25 września 2008
Oman
17 marca 2008
6 stycznia 2009
Pakistan
25 września 2008
Panama
30 marca 2007
Papua Nowa Gwinea
2 czerwca 2011
Paragwaj
30 marca 2007
3 września 2008
Peru
30 marca 2007
30 stycznia 2008
Polska
30 marca 2007
Portugalia
30 marca 2007
23 września 2009
Republika Czeska
30 marca 2007
28 września 2009
Republika Dominikańska
30 marca 2007
18 sierpnia 2009
Republika Korei
30 marca 2007
11 grudnia 2008
Republika Mołdawii
30 marca 2007
21 września 2010
Republika Południowej
30 marca 2007
30 listopada 2007
7 sierpnia 2007
Afryki
Republika
9 maja 2007
Środkowoafrykańska
Republika Zielonego
30 marca 2007
Przylądka
Rumunia
26 września 2007
31 stycznia 2011
Rwanda
15 grudnia 2008a
Saint Vincent i Grenadyny
Salwador
30 marca 2007
14 grudnia 2007
San Marino
30 marca 2007
22 lutego 2008
Senegal
25 kwietnia 2007
7 września 2010
11-40486
28
A/66/121
Serbia
17 grudnia 2007
31 lipca 2009
Seszele
30 marca 2007
Sierra Leone
30 marca 2007
Słowacja
26 września 2007
26 maja 2010
Słowenia
30 marca 2007
24 kwietnia 2008
Sri Lanka
30 marca 2007
Stany Zjednoczone Ameryki
30 lipca 2009
Suazi
25 września 2007
Sudan
30 marca 2007
Surinam
30 marca 2007
Syryjska Republika Arabska
30 marca 2007
10 lipca 2009
Szwecja
30 marca 2007
15 grudnia 2008
Tajlandia
30 marca 2007
29 lipca 2008
Togo
23 września 2008
1 marca 2011
Tonga
15 listopada 2007
Trynidad i Tobago
27 września 2007
Tunezja
30 marca 2007
2 kwietnia 2008
Turcja
30 marca 2007
28 września 2009
24 kwietnia 2009
4 września 2008a
Turkmenistan
Uganda
30 marca 2007
25 września 2008
Ukraina
24 września 2008
4 lutego 2010
Unia Europejska
30 marca 2007
23 grudnia 2010
Urugwaj
3 kwietnia 2007
11 lutego 2009
Uzbekistan
27 lutego 2009
Vanuatu
17 maja 2007
Węgry
30 marca 2007
20 lipca 2007
Wielonarodowe Państwo
13 sierpnia 2007
16 listopada 2009
Boliwia
Wietnam
Włochy
30 marca 2007
Wybrzeże Kości Słoniowej
7 czerwca 2007
15 maja 2009
8 maja 2009a
Wyspy Cooka
Wyspy Salomona
23 września 2008
Zambia
9 maja 2008
11-40486
29
1 lutego 2010
A/66/121
Zjednoczona Republika
30 marca 2007
10 listopada 2009
8 lutego 2008
19 marca 2010
30 marca 2007
8 czerwca 2009
Tanzanii
Zjednoczone Emiraty
Arabskie
Zjednoczone Królestwo
Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej
a
Przystąpienie
11-40486
30
A/66/121
A. Protokół Fakultatywny do Konwencji NZ o prawach osób niepełnosprawnych
Kraj
Data podpisania
Data ratyfikacji lub
przystąpienia
Algieria
30 marca 2007
Andora
27 kwietnia 2007
Antigua i Barbuda
30 marca 2007
24 czerwca 2008a
Arabia Saudyjska
Argentyna
30 marca 2007
Armenia
30 marca 2007
2 września 2008
21 sierpnia 2009a
Australia
Austria
30 marca 2007
26 września 2008
Azerbejdżan
9 stycznia 2008
28 stycznia 2009
12 maja 2008a
Bangladesz
Belgia
30 marca 2007
2 lipca 2009
Benin
8 lutego 2008
Bośnia i Hercegowina
29 lipca 2009
12 marca 2010
Brazylia
30 marca 2007
1 sierpnia 2008
Bułgaria
18 grudnia 2008
Burkina Faso
23 maja 2007
Burundi
26 kwietnia 2007
Była Jugosłowiańska
29 lipca 2009
23 lipca 2009
Republika Macedonii
Chile
30 marca 2007
29 lipca 2008
Chorwacja
30 marca 2007
15 sierpnia 2007
Cypr
30 marca 2007
27 czerwca 2011
Czarnogóra
27 września 2007
2 listopada 2009
Ekwador
30 marca 2007
3 kwietnia 2008
Fidżi
2 czerwca 2010
Finlandia
30 marca 2007
Francja
23 września 2008
Gabon
25 września 2007
Ghana
30 marca 2007
Grecja
27 września 2010
11-40486
31
18 lutego 2010
A/66/121
Gruzja
10 lipca 2009
Gwatemala
30 marca 2007
7 kwietnia 2009
Gwinea
31 sierpnia 2007
8 lutego 2008
23 lipca 2009a
Haiti
Hiszpania
30 marca 2007
3 grudnia 2007
Honduras
23 sierpnia 2007
16 sierpnia 2010
Islandia
30 marca 2007
Jamajka
30 marca 2007
Jemen
11 kwietnia 2007
Jordania
30 marca 2007
Kambodża
Kamerun
Katar
9 lipca 2007
Kazachstan
11 grudnia 2008
Kongo
30 marca 2007
Kostaryka
30 marca 2007
Liban
14 czerwca 2007
Liberia
30 marca 2007
Litwa
30 marca 2007
Luksemburg
30 marca 2007
Łotwa
22 stycznia 2010
Madagaskar
25 września 2007
Mali
15 maja 2007
Malta
30 marca 2007
26 marca 2009
18 sierpnia 2010
31 sierpnia 2010
7 kwietnia 2008
8 kwietnia 2009a
Maroko
Mauritius
25 września 2007
Meksyk
30 marca 2007
17 grudnia 2007
13 maja 2009a
Mongolia
Namibia
25 kwietnia 2007
4 grudnia 2007
Nepal
3 stycznia 2008
7 maja 2010
Niemcy
30 marca 2007
24 lutego 2009
Niger
2 sierpnia 2007
24 czerwca 2008
Nigeria
30 marca 2007
24 września 2010
Nikaragua
2 lutego 2010
11-40486
32
A/66/121
Panama
30 marca 2007
7 sierpnia 2007
Paragwaj
30 marca 2007
3 września 2008
Peru
30 marca 2007
30 stycznia 2008
Portugalia
30 marca 2007
23 września 2009
Republika Czeska
30 marca 2007
Republika Dominikańska
30 marca 2007
18 sierpnia 2009
Republika Południowej
30 marca 2007
30 listopada 2007
Afryki
Republika
9 maja 2007
Środkowoafrykańska
Rumunia
25 września 2008
Rwanda
15 grudnia 2008a
Saint Vincent i Grenadyny
Salwador
30 marca 2007
14 grudnia 2007
San Marino
30 marca 2007
22 lutego 2008
Senegal
25 kwietnia 2007
Serbia
17 grudnia 2007
Seszele
30 marca 2007
Sierra Leone
30 marca 2007
Słowacja
26 września 2007
26 maja 2010
Słowenia
30 marca 2007
24 kwietnia 2008
Suazi
25 września 2007
31 lipca 2009
Sudan
24 kwietnia 2009a
Syryjska Republika Arabska
10 lipca 2009a
Szwecja
30 marca 2007
15 grudnia 2008
Togo
23 września 2008
1 marca 2011
Tunezja
30 marca 2007
2 kwietnia 2008
Turcja
28 września 2009
10 listopada 2010a
Turkmenistan
Uganda
30 marca 2007
25 września 2008
Ukraina
24 września 2008
4 lutego 2010
Węgry
30 marca 2007
20 lipca 2007
Wielonarodowe Państwo
13 sierpnia 2007
16 listopada 2009
Boliwia
11-40486
33
A/66/121
Włochy
30 marca 2007
Wybrzeże Kości Słoniowej
7 czerwca 2007
15 maja 2009
8 maja 2009a
Wyspy Cooka
Wyspy Salomona
24 września 2009
Zambia
29 września 2008
Zjednoczona Republika
29 września 2008
10 listopada 2009
Tanzanii
Zjednoczone Emiraty
12 lutego 2008
Arabskie
Zjednoczone Królestwo
26 lutego 2009
Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej
a
Przystąpienie
11-40486
34
7 sierpnia 2009
KONWENCJA O PRAWACH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.
Tekst opublikowany w Dzienniku Ustaw z dn. 25 października 2012 r., poz. 1169
Preambuła
Państwa Strony niniejszej konwencji,
(a) przywołując zasady proklamowane w Karcie Narodów Zjednoczonych,
które uznają przyrodzoną godność i wartość oraz równe i niezbywalne prawa
wszystkich członków rodziny ludzkiej za podstawę wolności, sprawiedliwości
i pokoju na świecie,
(b) uznając, że Narody Zjednoczone, w Powszechnej Deklaracji Praw
Człowieka oraz w Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka, ogłosiły i uzgodniły,
że każdy ma prawo do korzystania ze wszystkich praw i wolności ustanowionych
w tych dokumentach, bez względu na jakiekolwiek różnice,
(c)
potwierdzając
powszechność,
niepodzielność,
współzależność
i powiązanie ze sobą wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz
potrzebę zagwarantowania osobom niepełnosprawnym pełnego z nich korzystania,
bez dyskryminacji,
(d) przywołując Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych
i Kulturalnych,
Międzynarodowy
Pakt
Praw
Obywatelskich
i
Politycznych,
Międzynarodową konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji
rasowej, Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet,
Konwencję
w
sprawie
zakazu
stosowania
tortur
oraz
innego
okrutnego,
nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, Konwencję o prawach
dziecka oraz Międzynarodową konwencję o ochronie praw wszystkich pracowników
migrujących i członków ich rodzin,
(e)
uznając,
że
niepełnosprawność
jest
pojęciem
ewoluującym
i że niepełnosprawność wynika z interakcji między osobami z dysfunkcjami
a barierami wynikającymi z postaw ludzkich i środowiskowymi, które utrudniają tym
osobom pełny i skuteczny udział w życiu społeczeństwa, na zasadzie równości
z innymi osobami,
(f) uznając znaczenie zasad i wytycznych zawartych w Światowym programie
działań
na
rzecz
osób
niepełnosprawnych
1
i
w
Standardowych
zasadach
wyrównywania szans osób niepełnosprawnych oraz ich wpływ na popieranie,
formułowanie i ocenę polityk, planów, programów i działań na szczeblu krajowym,
regionalnym i międzynarodowym zmierzających do dalszego wyrównywania szans
osób niepełnosprawnych,
(g)
podkreślając
znaczenie
włączania
kwestii
do odpowiednich strategii zrównoważonego rozwoju, jako ich integralnej części,
(h)
uznając
także,
że
dyskryminacja
kogokolwiek
ze
względu
na niepełnosprawność jest pogwałceniem przyrodzonej godności i wartości osoby
ludzkiej,
(i) uznając również różnorodność osób niepełnosprawnych,
(j) uznając potrzebę popierania i ochrony praw człowieka wszystkich osób
niepełnosprawnych, w tym osób wymagających bardziej intensywnego wsparcia,
(k) zaniepokojone, że pomimo istnienia różnych rozwiązań i przedsięwzięć,
osoby niepełnosprawnej w dalszym ciągu napotykają na bariery w udziale w życiu
społecznym jako równoprawni członkowie społeczeństwa oraz doświadczają
naruszania praw człowieka we wszystkich częściach świata,
(l) uznając znaczenie współpracy międzynarodowej na rzecz poprawy
warunków życia osób niepełnosprawnych w każdym kraju, szczególnie w krajach
rozwijających się,
(m) uznając cenny wkład, obecny i potencjalny, osób niepełnosprawnych
w ogólny dobrobyt i różnorodność społeczności, w których żyją oraz uznając,
że popieranie pełnego korzystania przez osoby niepełnosprawne z praw człowieka
i podstawowych wolności, a także pełnego udziału osób niepełnosprawnych
wzmocni ich poczucie przynależności i przyczyni się do rozwoju ludzkości oraz
postępu społecznego i gospodarczego oraz wykorzenienia ubóstwa,
(n) uznając znaczenie dla osób niepełnosprawnych ich samodzielności
i niezależności, w tym wolności dokonywania wyborów,
(o)
aktywnego
zważywszy,
udziału
w
że
osoby
procesie
niepełnosprawne
podejmowania
powinny
decyzji
w
mieć
możliwość
zakresie
polityki
i programów, w tym dotyczących ich bezpośrednio,
(p) zaniepokojone trudnościami, jakie napotykają osoby niepełnosprawne,
które są narażone na wielorakie lub wzmocnione formy dyskryminacji ze względu
na przynależność rasową, kolor skóry lub płeć, język, religię, poglądy polityczne lub
inne, pochodzenie narodowe, etniczne, autochtoniczne lub społeczne, sytuację
majątkową, urodzenie, wiek czy inne okoliczności,
2
(q) uznając, że niepełnosprawne kobiety i dziewczęta są często narażone,
zarówno w środowisku rodzinnym, jak i poza nim, na większe ryzyko przemocy,
naruszania nietykalności osobistej lub znieważania, opuszczenia lub zaniedbywania,
znęcania się lub wykorzystywania,
(r)
uznając,
że
niepełnosprawne
dzieci
powinny
w
pełni
korzystać
ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, na zasadzie równości
z innymi dziećmi oraz przywołując zobowiązania w tym zakresie przyjęte przez
Państwa Strony Konwencji o prawach dziecka,
(s) podkreślając potrzebę uwzględniania perspektywy płci we wszystkich
wysiłkach
na
rzecz
popierania
pełnego
korzystania
z
praw
człowieka
i podstawowych wolności przez osoby niepełnosprawne,
(t) zwracając uwagę na fakt, że większość osób niepełnosprawnych żyje
w warunkach ubóstwa i uznając, w związku z tym, pilną potrzebę zajęcia się
problemem negatywnego wpływu ubóstwa na osoby niepełnosprawne,
(u) mając na uwadze fakt, że w celu zapewnienia pełnej ochrony osób
niepełnosprawnych, w szczególności podczas konfliktów zbrojnych i obcej okupacji,
konieczne jest stworzenie warunków pokoju i bezpieczeństwa, w oparciu o pełne
poszanowanie celów i zasad zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz
przestrzeganie odpowiednich dokumentów dotyczących praw człowieka,
(v) uznając znaczenie dostępności środowiska fizycznego, społecznego,
gospodarczego i kulturalnego, dostępu do opieki zdrowotnej i edukacji oraz
do informacji
i
niepełnosprawnym
środków
pełnego
komunikacji
korzystania
celem
ze
umożliwienia
wszystkich
praw
osobom
człowieka
i podstawowych wolności,
(w) biorąc pod uwagę, że jednostka, mająca obowiązki w stosunku do innych
osób i w stosunku do społeczności do której należy, jest zobowiązana dążyć do
popierania i przestrzegania praw uznanych w Międzynarodowej Karcie Praw
Człowieka,
(x) wyrażając przekonanie, że rodzina jest naturalną i podstawową komórką
społeczeństwa i jest uprawniona do ochrony przez społeczeństwo i państwo,
a osoby niepełnosprawne i członkowie ich rodzin powinni otrzymywać niezbędną
ochronę i pomoc umożliwiającą rodzinom przyczynianie się do pełnego i równego
korzystania z praw przez osoby niepełnosprawne,
(y)
wyrażając
przekonanie,
że
powszechna
i
całościowa
Konwencja
międzynarodowa, mająca na celu popieranie oraz ochronę praw i godności osób
niepełnosprawnych, istotnie przyczyni się do zaradzenia głęboko niekorzystnej
3
sytuacji społecznej osób niepełnosprawnych i będzie promować ich udział w sferze
obywatelskiej, politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej, na zasadach
równych szans, zarówno w krajach rozwijających się, jak i rozwiniętych, uzgodniły,
co następuje:
Artykuł 1
Cel
Celem niniejszej konwencji jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego
i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez
wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej
godności.
Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale
naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów
co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny
udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami.
Artykuł 2
Definicje
W rozumieniu niniejszej konwencji:
„Komunikacja”
obejmuje
języki,
wyświetlanie
tekstu,
alfabet
Braille'a,
komunikację przez dotyk, dużą czcionkę, dostępne multimedia, jak i sposoby,
środki i formy komunikowania się na piśmie, przy pomocy słuchu, języka
uproszczonego, lektora oraz formy wspomagające (augmentatywne) i alternatywne,
w tym dostępną technologię informacyjno-komunikacyjną.
„Język” obejmuje język mówiony i język migowy oraz inne formy przekazu
niewerbalnego.
„Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność” oznacza jakiekolwiek
różnicowanie, wykluczanie lub ograniczanie ze względu na niepełnosprawność,
którego celem lub skutkiem jest naruszenie lub zniweczenie uznania, korzystania z
lub wykonywania wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie
polityki, gospodarki, społecznej, kulturalnej, obywatelskiej lub w jakiejkolwiek innej,
na
zasadzie równości
z
innymi osobami. Obejmuje to
wszelkie przejawy
dyskryminacji, w tym odmowę racjonalnego usprawnienia.
„Racjonalne
usprawnienie”
oznacza
konieczne
i
odpowiednie
zmiany
i dostosowania, nie nakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia,
jeśli jest to potrzebne w konkretnym przypadku, w celu zapewnienia osobom
4
niepełnosprawnym
możliwości
korzystania
z
wszelkich
praw
człowieka
i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi
osobami.
„Uniwersalne projektowanie” oznacza projektowanie produktów, środowiska,
programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie
największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania.
„Uniwersalne projektowanie” nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych
grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne.
Artykuł 3
Zasady ogólne
Niniejsza konwencja opiera się na następujących zasadach:
(a) poszanowanie przyrodzonej godności, autonomii osoby, w tym swobody
dokonywania wyborów, a także poszanowanie niezależności osoby,
(b) niedyskryminacja,
(c) pełny i skuteczny udział i włączenie w społeczeństwo,
(d)
poszanowanie
odmienności
i
akceptacja
osób
niepełnosprawnych,
będących częścią ludzkiej różnorodności i całej ludzkości,
(e) równość szans,
(f) dostępność,
(g) równość mężczyzn i kobiet,
(h) poszanowanie rozwijających się zdolności niepełnosprawnych dzieci oraz
poszanowanie prawa dzieci niepełnosprawnych do zachowania tożsamości.
Artykuł 4
Obowiązki ogólne
1. Państwa Strony zobowiązują się do zapewnienia i popierania pełnej realizacji
wszystkich
praw
człowieka
niepełnosprawnych,
bez
i
podstawowych
jakiejkolwiek
wolności
wszystkich
dyskryminacji
ze
osób
względu
na niepełnosprawność. W tym celu Państwa Strony zobowiązują się do:
(a) przyjęcia
wszelkich
odpowiednich
środków
ustawodawczych,
administracyjnych i innych w celu wdrożenia praw uznanych w niniejszej
konwencji,
(b) podjęcia wszelkich odpowiednich środków, w tym ustawodawczych,
w celu
zmiany
lub
uchylenia
5
obowiązujących
ustaw,
przepisów
wykonawczych,
zwyczajów
i
praktyk,
które
dyskryminują
osoby
niepełnosprawne,
(c) uwzględniania
wymogu
ochrony
i
popierania
praw
człowieka
w odniesieniu do osób niepełnosprawnych w każdej polityce i każdym
programie działania,
(d) powstrzymywania się od angażowania się w jakiekolwiek działania lub
praktyki, które są niezgodne z niniejszą konwencją i zapewnienia,
że władze i instytucje publiczne będą działały zgodnie z niniejszą
konwencją,
(e) podejmowania wszelkich odpowiednich działań w celu wyeliminowania
dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność przez jakąkolwiek osobę,
organizację lub prywatne przedsiębiorstwo,
(f) podejmowania lub popierania badań i wytwarzania oraz zapewnienia
dostępności i korzystania z towarów, usług, wyposażenia i urządzeń
uniwersalnie zaprojektowanych, zgodnie z definicją zawartą w art. 2
niniejszej konwencji, które powinny wymagać możliwie jak najmniejszych
dostosowań i ponoszenia jak najmniejszych kosztów w celu zaspokojenia
szczególnych potrzeb osób niepełnosprawnych; a także zobowiązują się
do popierania zasady uniwersalnego projektowania przy tworzeniu norm
i wytycznych,
(g) podejmowania
lub
popierania
badań
i
tworzenia
oraz
popierania
dostępności i wykorzystywania nowych technologii, w tym technologii
informacyjno-komunikacyjnych, przedmiotów ułatwiających poruszanie
się, urządzeń i wspomagających technologii, odpowiednich dla osób
niepełnosprawnych,
traktując
priorytetowo
technologie
dostępne
po przystępnych cenach,
(h) zapewniania
o przedmiotach
osobom
niepełnosprawnym
ułatwiających
poruszanie
dostępnej
się,
informacji
urządzeniach
i wspomagających technologiach, w tym nowych technologiach, a także
o innych formach pomocy, usług i ułatwień,
(i) popierania szkoleń specjalistów i personelu pracującego z osobami
niepełnosprawnymi, w zakresie praw uznanych w niniejszej konwencji,
tak aby lepiej świadczone były pomoc i usługi gwarantowane na mocy tych
praw.
2. W odniesieniu do praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, każde
z Państw Stron zobowiązuje się podjąć kroki, wykorzystując maksymalnie
6
dostępne mu środki i, gdy to potrzebne, w ramach współpracy międzynarodowej,
w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji praw, bez uszczerbku dla tych
zobowiązań zawartych w niniejszej konwencji które, zgodnie z prawem
międzynarodowym, mają skutek natychmiastowy.
3. Przy tworzeniu i wdrażaniu ustawodawstwa i polityki celem wprowadzenia
w życie niniejszej konwencji, a także w toku podejmowania decyzji w zakresie
spraw dotyczących
osób niepełnosprawnych Państwa Strony będą ściśle
konsultować się z osobami niepełnosprawnymi, a także angażować te osoby,
w tym niepełnosprawne dzieci, w te procesy, za pośrednictwem reprezentujących
je organizacji.
4. Żadne z postanowień niniejszej konwencji nie narusza jakichkolwiek rozwiązań,
które bardziej sprzyjają realizacji praw osób niepełnosprawnych, a które
przewiduje
ustawodawstwo
Państwa
Strony
lub
prawo
międzynarodowe
obowiązujące to Państwo. Żadne z praw człowieka i podstawowych wolności
uznanych lub istniejących w którymkolwiek z Państw Stron niniejszej konwencji
na podstawie ustaw, konwencji, przepisów wykonawczych lub zwyczaju nie może
być ograniczone lub uchylone pod pretekstem, że niniejsza konwencja
nie uznaje takich praw lub wolności, lub uznaje je w węższym zakresie.
5. Postanowienia niniejszej konwencji rozciągają się na wszystkie części państw
federalnych, bez jakichkolwiek ograniczeń lub wyjątków.
Artykuł 5
Równość i niedyskryminacja
1. Państwa Strony uznają, że wszyscy ludzie są równi wobec prawa i są uprawnieni,
bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do jednakowej ochrony prawnej i jednakowych
korzyści wynikających z prawa.
2. Państwa
Strony
zakażą
jakiejkolwiek
dyskryminacji
ze
względu
na niepełnosprawność i zagwarantują osobom niepełnosprawnym jednakową
dla wszystkich i skuteczną ochronę przed dyskryminacją z jakichkolwiek
względów.
3. W celu popierania równości i likwidacji dyskryminacji, Państwa Strony podejmą
wszelkie odpowiednie kroki celem zapewnienia racjonalnych usprawnień.
4. Za dyskryminację w rozumieniu niniejszej konwencji nie będą uważane
szczególne środki, które są niezbędne celem przyśpieszenia osiągnięcia
lub zagwarantowania faktycznej równości osób niepełnosprawnych.
7
Artykuł 6
Niepełnosprawne kobiety
1. Państwa Strony uznają, że niepełnosprawne kobiety i dziewczęta są narażone na
wieloraką dyskryminację i, w związku z tym, podejmą środki w celu zapewnienia
pełnego i równego korzystania przez nie ze wszystkich praw człowieka
i podstawowych wolności.
2. Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie środki, aby zapewnić pełen
rozwój,
awans
i
wzmocnienie
im możliwości wykonywania
pozycji
kobiet,
w
celu
zagwarantowania
i korzystania z praw człowieka i podstawowych
wolności ustanowionych w niniejszej konwencji.
Artykuł 7
Niepełnosprawne dzieci
1. Państwa Strony podejmą wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia pełnego
korzystania przez niepełnosprawne dzieci ze wszystkich praw człowieka
i podstawowych wolności, na zasadzie równości z innymi dziećmi.
2. We wszystkich działaniach dotyczących dzieci niepełnosprawnych należy przede
wszystkim kierować się najlepszym interesem dziecka.
3. Państwa Strony zapewnią niepełnosprawnym dzieciom prawo swobodnego
wyrażania poglądów we wszystkich sprawach ich dotyczących, przyjmując
je z należytą uwagą, odpowiednio do wieku i dojrzałości dzieci, na zasadzie
równości z innymi dziećmi oraz zapewnią dzieciom pomoc w wykonywaniu tego
prawa, dostosowaną do ich niepełnosprawności i wieku.
Artykuł 8
Podnoszenie świadomości
1. Państwa
Strony
zobowiązują
się
podjąć
natychmiastowe,
skuteczne
i odpowiednie działania w celu:
(a) podniesienia świadomości społeczeństwa, w tym na poziomie rodziny,
w sprawach dotyczących osób niepełnosprawnych, a także działania na
rzecz
wzmocnienia
poszanowania
praw
i
godności
osób
niepełnosprawnych,
(b) zwalczania stereotypów, uprzedzeń i szkodliwych praktyk wobec osób
niepełnosprawnych, w tym związanych z płcią i wiekiem, we wszystkich
dziedzinach życia,
(c) promowania wiedzy o zdolnościach i wkładzie osób niepełnosprawnych.
8
2. Do działań podejmowanych w tym celu należy:
(a) inicjowanie
i
prowadzenie
skutecznych
kampanii
nastawionych
na podnoszenie poziomu świadomości społecznej, aby:
(i) rozwijać wrażliwość na prawa osób niepełnosprawnych,
(ii) popierać pozytywne postrzeganie i większą świadomość społeczną
dotyczącą osób niepełnosprawnych,
(iii) popierać
uznawanie
umiejętności,
zasług
i
zdolności
osób
niepełnosprawnych oraz ich wkładu w miejscu pracy i na rynku pracy,
(b) rozwijanie, na wszystkich szczeblach systemu edukacji i u wszystkich
dzieci od najwcześniejszych lat, postawy poszanowania praw osób
niepełnosprawnych,
(c) zachęcanie wszystkich środków masowego przekazu do przedstawiania
wizerunku osób niepełnosprawnych w sposób zgodny z celem niniejszej
konwencji,
(d) popieranie programów podnoszenia świadomości w sprawach dotyczących
osób niepełnosprawnych i ich praw.
Artykuł 9
Dostępność
1. Aby umożliwić osobom niepełnosprawnym niezależne życie
i pełny udział
we wszystkich sferach życia, Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu
zapewnienia im, na zasadzie równości z innymi osobami, dostępu do środowiska
fizycznego, środków transportu, informacji i komunikacji, w tym technologii
i systemów informacyjno-komunikacyjnych, a także do innych urządzeń i usług,
powszechnie dostępnych lub powszechnie zapewnianych, zarówno na obszarach
miejskich, jak i wiejskich. Środki te, obejmujące rozpoznanie i eliminację
przeszkód i barier w zakresie dostępności, stosują się między innymi do:
(a) budynków,
dróg,
transportu
oraz
innych
urządzeń
wewnętrznych
i zewnętrznych, w tym szkół, mieszkań, instytucji zapewniających opiekę
medyczną i miejsc pracy,
(b) informacji, komunikacji i innych usług, w tym usług elektronicznych
i służb ratowniczych.
2. Państwa Strony podejmą również odpowiednie środki w celu:
(a) opracowywania, ogłaszania i monitorowania wdrażania minimalnych
standardów i wytycznych w sprawie dostępności urządzeń i usług ogólnie
dostępnych lub powszechnie zapewnianych,
9
(b) zapewnienia, że instytucje prywatne, które oferują urządzenia i usługi
ogólnie dostępne lub powszechnie zapewniane, będą brały pod uwagę
wszystkie aspekty ich dostępności dla osób niepełnosprawnych,
(c) zapewnienia wszystkim zainteresowanym osobom szkolenia na temat
kwestii dostępności dla osób niepełnosprawnych,
(d) zapewnienia
w
ogólnodostępnych
budynkach
i
innych
obiektach
oznakowania w alfabecie Braille’a oraz w formach łatwych do czytania
i zrozumienia,
(e) zapewnienia różnych form pomocy i pośrednictwa ze strony innych osób
lub zwierząt, w tym przewodników, lektorów i profesjonalnych tłumaczy
języka migowego, w celu ułatwienia dostępu do ogólnodostępnych
budynków i innych obiektów publicznych,
(f) popierania
innych
odpowiednich
form
pomocy
i
wsparcia
osób
niepełnosprawnych, aby zapewnić im dostęp do informacji,
(g) popierania dostępu osób niepełnosprawnych do nowych technologii
i systemów informacyjno-komunikacyjnych, w tym do Internetu,
(h) popierania, od wstępnego etapu, projektowania, rozwoju, produkcji
i dystrybucji
dostępnych
technologii
i
systemów
informacyjno-
komunikacyjnych, tak aby technologie te i systemy były dostępne po
najniższych kosztach.
Artykuł 10
Prawo do życia
Państwa Strony potwierdzają, że każda istota ludzka ma przyrodzone prawo
do życia i podejmą wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia osobom
niepełnosprawnym skutecznego
korzystania z tego prawa, na zasadzie równości
z innymi osobami.
Artykuł 11
Sytuacje zagrożenia i sytuacje wymagające pomocy humanitarnej
Państwa Strony podejmą, zgodnie ze swoimi zobowiązaniami wynikającymi
z prawa międzynarodowego, w tym międzynarodowego prawa humanitarnego oraz
międzynarodowego prawa praw człowieka, wszelkie niezbędne środki w celu
zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa osób niepełnosprawnych w sytuacjach
zagrożenia, w tym w trakcie konfliktu zbrojnego, w sytuacjach wymagających
pomocy humanitarnej i w przypadku klęsk żywiołowych.
10
Artykuł 12
Równość wobec prawa
1. Państwa Strony potwierdzają, że osoby niepełnosprawne mają prawo do uznania
ich za podmioty prawa.
2. Państwa Strony uznają, że osoby niepełnosprawne mają zdolność prawną,
na zasadzie równości z innymi osobami, we wszystkich aspektach życia.
3. Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu zapewnienia osobom
niepełnosprawnym dostępu do wsparcia, którego mogą potrzebować przy
korzystaniu ze zdolności prawnej.
4. Państwa Strony zagwarantują, że wszelkie środki związane z korzystaniem
ze zdolności prawnej obejmować będą odpowiednie i skuteczne zabezpieczenia
w celu zapobiegania nadużyciom, zgodnie z międzynarodowym prawem praw
człowieka. Zabezpieczenia zapewnią, że środki związane z korzystaniem
ze zdolności prawnej będą respektowały prawa, wolę i preferencje osoby, będą
wolne od konfliktu interesów i bezprawnych nacisków, będą proporcjonalne
i dostosowane do sytuacji danej osoby, będą stosowane przez możliwie
najkrótszy czas i będą podlegały regularnemu przeglądowi przez właściwe
niezależne i bezstronne władze lub organ sądowy. Zabezpieczenia powinny być
proporcjonalne do stopnia, w jakim takie środki wpływają na prawa i interesy
danej osoby.
5. Państwa
Strony
podejmą
wszelkie
odpowiednie
i
efektywne
środki,
z uwzględnieniem postanowień niniejszego artykułu, celem zagwarantowania
równego
prawa
osób
niepełnosprawnych
do
posiadania
i
dziedziczenia
własności, kontroli własnych spraw finansowych oraz do jednakowego dostępu
do pożyczek bankowych, hipotecznych i innych form kredytów oraz zapewnią,
że osoby niepełnosprawne nie będą samowolnie pozbawiane własności.
Artykuł 13
Dostęp do wymiaru sprawiedliwości
1. Państwa Strony zapewnią osobom niepełnosprawnym, na zasadzie równości
z innymi osobami, skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w tym poprzez
wprowadzenie dostosowań proceduralnych i dostosowań odpowiednich do ich
wieku, w celu ułatwienia skutecznego udziału, bezpośrednio lub pośrednio,
zwłaszcza jako świadków, we wszelkich postępowaniach prawnych, w tym
na etapie śledztwa i innych form postępowania przygotowawczego.
11
2. Aby
wesprzeć
gwarancje
skutecznego
dostępu
osób
niepełnosprawnych
do wymiaru sprawiedliwości, na zasadzie równości z innymi osobami, Państwa
Strony będą popierać odpowiednie szkolenia osób pracujących w wymiarze
sprawiedliwości, w tym w policji i więziennictwie.
Artykuł 14
Wolność i bezpieczeństwo osobiste
1. Państwa Strony zapewnią, że osoby niepełnosprawne, na zasadzie równości
z innymi osobami:
(a) będą korzystały z prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego,
(b) nie będą pozbawiane wolności bezprawnie lub samowolnie, a także,
że każde
pozbawienie
wolności
będzie
zgodne
z
prawem
oraz
że niepełnosprawność w żadnym przypadku nie będzie uzasadniać
pozbawienia wolności.
2. Państwa Strony zapewnią osobom niepełnosprawnym, które zostaną pozbawione
wolności w wyniku jakiegokolwiek postępowania, prawo, na zasadzie równości
z innymi osobami, do gwarancji zgodnych z międzynarodowym prawem praw
człowieka i traktowanie zgodne z celami i zasadami niniejszej konwencji,
włączając w to zapewnienie racjonalnych usprawnień.
Artykuł 15
Wolność od tortur lub okrutnego, nieludzkiego albo
poniżającego traktowania lub karania
1. Nikt
nie
będzie
poddany
torturom
lub
okrutnemu,
nieludzkiemu,
lub poniżającemu traktowaniu, lub karaniu. W szczególności, nikt nie będzie
poddany,
bez
swobodnie
wyrażonej
zgody,
eksperymentom
medycznym
lub naukowym.
2. Państwa Strony podejmą skuteczne środki ustawodawcze, administracyjne,
sądowe i inne w celu zapobiegania, na zasadzie równości z innymi osobami,
poddawaniu osób niepełnosprawnych torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu
lub poniżającemu traktowaniu, lub karaniu.
Artykuł 16
Wolność od wykorzystywania, przemocy i nadużyć
1. Państwa
Strony
podejmą
wszelkie
odpowiednie
środki
ustawodawcze,
administracyjne, społeczne, w dziedzinie edukacji i inne w celu ochrony osób
12
niepełnosprawnych, zarówno w domu, jak i poza nim, przed wszelkimi formami
wykorzystywania, przemocy i nadużyć, w tym związanymi z płcią.
2. Państwa
Strony
podejmą
również
wszelkie
odpowiednie
środki
w
celu
zapobiegania wszelkim formom wykorzystywania, przemocy i nadużyć, poprzez
zapewnienie osobom niepełnosprawnym, ich rodzinom oraz opiekunom, między
innymi, właściwych form pomocy i wsparcia odpowiednich ze względu na płeć
i wiek, w tym poprzez zapewnienie informacji i edukacji na temat unikania,
rozpoznawania i zgłaszania przypadków wykorzystywania, przemocy i nadużyć.
Państwa Strony zapewnią, że formy pomocy i wsparcia będą dostosowane
do wieku, płci i niepełnosprawności.
3. Aby zapobiegać wszelkim formom wykorzystywania, przemocy i nadużyć,
Państwa Strony zapewnią, że wszelkie ułatwienia i programy mające służyć
osobom niepełnosprawnym będą efektywnie monitorowane przez niezależne
władze.
4. Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie środki w celu wspierania powrotu
do zdrowia fizycznego i psychicznego oraz w zakresie zdolności poznawczych,
a także wspierania rehabilitacji i społecznej reintegracji osób niepełnosprawnych,
które stały
się ofiarami
jakiejkolwiek formy wykorzystywania,
przemocy
i nadużyć, w tym poprzez zapewnienie pomocy i wsparcia. Proces powrotu
do zdrowia i reintegracja powinny następować w środowisku sprzyjającym
zdrowiu, dobrobytowi, szacunkowi dla samego siebie, godności i samodzielności
oraz powinny uwzględniać potrzeby wynikające z płci i wieku.
5. Państwa
Strony ustanowią
skuteczne ustawodawstwo
i politykę, w tym
ustawodawstwo i politykę na rzecz kobiet i dzieci, w celu zapewnienia,
że przypadki
wykorzystywania,
przemocy
i
nadużyć
wobec
osób
niepełnosprawnych będą identyfikowane, badane i, gdy to właściwe, ścigane.
Artykuł 17
Ochrona integralności osobistej
Każda osoba niepełnosprawna ma prawo do poszanowania jej integralności
fizycznej i psychicznej, na zasadzie równości z innymi osobami.
Artykuł 18
Swoboda przemieszczania się i obywatelstwo
1. Państwa
Strony
uznają
prawo
osób
niepełnosprawnych
do
swobody
przemieszczania się, swobody wyboru miejsca zamieszkania i do obywatelstwa,
13
na zasadzie równości z innymi osobami, między innymi poprzez zapewnienie,
że osoby niepełnosprawne:
(a) będą miały prawo uzyskać i zmienić obywatelstwo i nie będą pozbawiane
obywatelstwa arbitralnie lub ze względu na niepełnosprawność,
(b) nie będą pozbawiane, ze względu na niepełnosprawność, możliwości
uzyskania, posiadania i korzystania z dokumentu poświadczającego
obywatelstwo
lub
innego
dokumentu
tożsamości,
ani
możliwości
korzystania z odpowiednich procedur, takich jak procedury imigracyjne,
które mogą być konieczne celem ułatwienia korzystania z prawa
do swobody przemieszczania się,
(c) będą mogły swobodnie opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to własny,
(d) nie będą pozbawiane, arbitralnie lub ze względu na niepełnosprawność,
prawa wjazdu do własnego kraju.
2. Niepełnosprawne
dzieci
będą
rejestrowane
niezwłocznie
po
urodzeniu
i od urodzenia mają prawo do nazwiska, prawo do nabycia obywatelstwa oraz,
w miarę możliwości, mają prawo znać rodziców i podlegać ich opiece.
Artykuł 19
Niezależne życie i włączenie w społeczeństwo
Państwa Strony niniejszej konwencji uznają równe prawo wszystkich osób
niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie, wraz z prawem dokonywania
wyborów, na równi z innymi osobami, oraz podejmą skuteczne i odpowiednie środki
w celu ułatwienia pełnego korzystania przez osoby niepełnosprawne z tego prawa
oraz ich pełnego włączenia i udziału w społeczeństwie, w tym poprzez zapewnienie,
że:
(a)
osoby
niepełnosprawne
będą
miały
możliwość
wyboru
miejsca
zamieszkania i podjęcia decyzji co do tego, gdzie i z kim będą mieszkać,
na zasadzie równości z innymi osobami, a także, że nie będą zobowiązywane
do mieszkania w szczególnych warunkach,
(b) osoby niepełnosprawne będą miały dostęp do szerokiego zakresu usług
wspierających
świadczonych
w
domu
lub
w
placówkach
zapewniających
zakwaterowanie oraz do innych usług wspierających, świadczonych w społeczności
lokalnej, w tym do pomocy osobistej niezbędnej do życia i włączenia w społeczność
oraz zapobiegającej izolacji i segregacji społecznej,
14
(c) świadczone w społeczności lokalnej usługi i urządzenia dla ogółu ludności
będą dostępne dla osób niepełnosprawnych, na zasadzie równości z innymi
osobami oraz będą odpowiadać ich potrzebom.
Artykuł 20
Mobilność
Państwa Strony podejmą skuteczne środki celem umożliwienia osobom
niepełnosprawnym mobilności osobistej i możliwie największej samodzielności
w tym zakresie, między innymi poprzez:
(a) ułatwianie mobilności osób niepełnosprawnych, w sposób i w czasie przez
nie wybranym i po przystępnej cenie,
(b) ułatwianie osobom niepełnosprawnym dostępu do wysokiej jakości
przedmiotów ułatwiających poruszanie się, urządzeń i technologii wspomagających
oraz do pomocy i pośrednictwa ze strony innych osób lub zwierząt, w tym poprzez
ich udostępnianie po przystępnej cenie,
(c)
zapewnianie
osobom
niepełnosprawnym
i
wyspecjalizowanemu
personelowi pracującemu z osobami niepełnosprawnymi szkolenia w zakresie
umiejętności poruszania się,
(d) zachęcanie jednostek wytwarzających przedmioty ułatwiające poruszanie
się, urządzenia i technologie wspomagające, do uwzględniania wszystkich aspektów
mobilności osób niepełnosprawnych.
Artykuł 21
Wolność wypowiadania się i wyrażania opinii oraz dostęp do informacji
Państwa
niepełnosprawne
Strony
mogły
podejmą
korzystać
wszelkie
z
odpowiednie
prawa
do
środki,
wolności
aby
osoby
wypowiadania
się
i wyrażania opinii, w tym wolności poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania
informacji i poglądów, na zasadzie równości z innymi osobami i poprzez wszelkie
formy komunikacji, według ich wyboru, zgodnie z definicją zawartą w art. 2
niniejszej konwencji, między innymi poprzez:
(a) dostarczanie osobom niepełnosprawnym informacji przeznaczonych dla
ogółu społeczeństwa, w dostępnych dla nich formach i technologiach, odpowiednio
do różnych rodzajów niepełnosprawności, na czas i bez dodatkowych kosztów,
(b) akceptowanie i ułatwianie korzystania przez osoby niepełnosprawne
w sprawach urzędowych z języków migowych, alfabetu Braille'a, komunikacji
wspomagającej (augmentatywnej) i alternatywnej oraz wszelkich innych dostępnych
15
środków, sposobów i form komunikowania się przez osoby niepełnosprawne,
według ich wyboru,
(c) nakłanianie instytucji prywatnych, które świadczą usługi dla ogółu
społeczeństwa, w tym przez Internet, do dostarczania informacji i usług w formie
dostępnej i użytecznej dla osób niepełnosprawnych,
(d) zachęcanie środków masowego przekazu, w tym dostawców informacji
przez
Internet,
do
zapewnienia,
by
ich
usługi
były
dostępne
dla
osób
niepełnosprawnych,
(e) uznanie i popieranie korzystania z języków migowych.
Artykuł 22
Poszanowanie prywatności
1. Żadna
osoba
niepełnosprawna,
bez
względu
na
miejsce
zamieszkania
lub warunki życiowe, nie może być narażona na arbitralną lub bezprawną
ingerencję w życie prywatne, sprawy rodzinne, dom lub korespondencję,
czy innego typu komunikację międzyludzką, ani też na bezprawne naruszanie
jej czci i reputacji. Osoby niepełnosprawne mają prawo do ochrony prawnej
przed tego rodzaju ingerencjami.
2. Państwa Strony będą chronić poufność informacji osobistych, o zdrowiu
i rehabilitacji osób niepełnosprawnych, na zasadzie równości z innymi osobami.
Artykuł 23
Poszanowanie domu i rodziny
1. Państwa Strony podejmą efektywne i odpowiednie środki w celu likwidacji
dyskryminacji osób niepełnosprawnych we wszystkich sprawach dotyczących
małżeństwa, rodziny, rodzicielstwa i związków, na zasadzie równości z innymi
osobami, w taki sposób, aby zapewnić:
(a) uznanie
prawa
są w odpowiednim
wszystkich
do
zawarcia
osób
niepełnosprawnych,
małżeństwa
wieku,
do
które
zawarcia
małżeństwa i do założenia rodziny, na podstawie swobodnie wyrażonej
i pełnej zgody przyszłych małżonków,
(b) uznanie prawa osób niepełnosprawnych do podejmowania swobodnych
i odpowiedzialnych decyzji o liczbie i czasie urodzenia dzieci oraz
do dostępu do dostosowanych do wieku edukacji i informacji dotyczących
prokreacji i planowania rodziny, a także do środków niezbędnych
do korzystania z tych praw,
16
(c) zachowanie zdolności rozrodczych przez osoby niepełnosprawne, w tym
przez dzieci, na zasadzie równości z innymi osobami.
2. Państwa Strony zagwarantują prawa i obowiązki osób niepełnosprawnych
w zakresie opieki nad dziećmi, kurateli, powiernictwa, adopcji lub podobnych
instytucji,
jeśli
takie
instytucje
przewiduje
ustawodawstwo
krajowe;
we wszystkich przypadkach nadrzędne będzie dobro dziecka. Państwa Strony
zapewnią osobom niepełnosprawnym odpowiednią pomoc w wykonywaniu
obowiązków związanych z wychowywaniem dzieci.
3. Państwa Strony zapewnią dzieciom niepełnosprawnym jednakowe prawa do życia
w rodzinie. Mając na uwadze realizację tych praw i w celu zapobiegania
ukrywaniu, porzuceniu, zaniedbywaniu i segregacji dzieci niepełnosprawnych,
Państwa Strony dostarczać będą odpowiednio wcześnie i wszechstronne
informacje, oferować pomoc i usługi dzieciom niepełnosprawnym i ich rodzinom.
4. Państwa Strony zapewnią, że dziecko nie będzie odłączane od rodziców bez ich
zgody, z wyjątkiem sytuacji, kiedy właściwe władze, podlegające kontroli
sądowej, postanowią, zgodnie z obowiązującym prawem i procedurami, że takie
odłączenie jest konieczne ze względu na najlepszy interes dziecka. W żadnym
przypadku
nie
można
odłączać
dziecka
od
rodziców
z
powodu
jego
niepełnosprawności lub niepełnosprawności jednego lub obojga rodziców.
5. W przypadku, gdy najbliższa rodzina nie jest w stanie sprawować opieki nad
dzieckiem
niepełnosprawnym,
Państwa
Strony
podejmą
wszelkie
wysiłki,
aby zapewnić alternatywną opiekę przez dalszą rodzinę, a jeżeli okaże się
to niemożliwe, w ramach społeczności w warunkach rodzinnych.
Artykuł 24
Edukacja
1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do edukacji. W celu
realizacji tego prawa bez dyskryminacji i na zasadach równych szans, Państwa
Strony
zapewnią
włączający
system
kształcenia
umożliwiający
integrację
na wszystkich poziomach edukacji i w kształceniu ustawicznym, zmierzające do:
(a) pełnego rozwoju potencjału oraz poczucia godności i własnej wartości,
a także
wzmocnienia
poszanowania
praw
człowieka,
podstawowych
wolności i różnorodności ludzkiej,
(b) rozwijania przez osoby niepełnosprawne ich osobowości, talentów
i kreatywności, a także zdolności umysłowych i fizycznych, przy pełnym
wykorzystaniu ich możliwości,
17
(c) umożliwienia osobom niepełnosprawnym skutecznego udziału w wolnym
społeczeństwie.
2. Realizując to prawo, Państwa Strony zapewnią, że:
(a) osoby niepełnosprawne nie będą wykluczane z powszechnego systemu
edukacji
ze
względu
na
niepełnosprawność,
a
także,
że
dzieci
niepełnosprawne nie będą wykluczane z bezpłatnej i obowiązkowej nauki
w szkole podstawowej lub z nauczania na poziomie średnim,
(b) osoby niepełnosprawne będą korzystać z włączającego, bezpłatnego
nauczania obowiązkowego wysokiej jakości, na poziomie podstawowym
i średnim, na zasadzie równości z innymi osobami, w społecznościach,
w których żyją,
(c) wprowadzane będą racjonalne usprawnienia, zgodnie z indywidualnymi
potrzebami,
(d) osoby niepełnosprawne będą uzyskiwać niezbędne wsparcie, w ramach
powszechnego
systemu
edukacji,
celem
ułatwienia
ich
skutecznej
edukacji,
(e) stosowane
będą
skuteczne
środki
zindywidualizowanego
wsparcia
w środowisku, które maksymalizuje rozwój edukacyjny i społeczny,
zgodnie z celem pełnego włączenia.
3. Państwa Strony umożliwią osobom niepełnosprawnym zdobycie umiejętności
życiowych i społecznych, aby ułatwić im pełny i równy udział
i w życiu
społeczności.
W
tym
celu
Państwa
Strony
będą
w edukacji
podejmować
odpowiednie środki, w tym:
(a) ułatwianie nauki alfabetu Braille'a, alternatywnego pisma, wspomagających
(augmentatywnych)
i
alternatywnych
sposobów,
środków
i
form
komunikacji i orientacji oraz umiejętności poruszania się, a także
ułatwianie wsparcia przez rówieśników i doradztwa,
(b) ułatwianie nauki języka migowego i popieranie tożsamości językowej
społeczności osób głuchych,
(c) zapewnienie,
są niewidome,
że
edukacja
głuche
lub
osób,
w
szczególności
głuchoniewidome
będzie
dzieci,
które
prowadzona
w najodpowiedniejszych językach i przy pomocy sposobów i środków
komunikacji najodpowiedniejszych dla jednostki, a także w środowisku,
które maksymalizuje rozwój edukacyjny i społeczny.
4. Aby wesprzeć realizację tego prawa, Państwa Strony podejmą odpowiednie
środki w celu zatrudniania nauczycieli, w tym nauczycieli niepełnosprawnych,
18
którzy mają kwalifikacje w zakresie używania języka migowego i/lub alfabetu
Braille'a,
oraz
w
celu
szkolenia
specjalistów
i
personelu
pracujących
na wszystkich szczeblach edukacji. Takie szkolenie będzie obejmować wiedzę
na temat
i
korzystanie
ze
wspomagających
(augmentatywnych) i alternatywnych sposobów, środków i form komunikacji,
technik i materiałów edukacyjnych, w celu wspierania osób niepełnosprawnych.
5. Państwa Strony zapewnią, że osoby niepełnosprawne będą miały dostęp
do powszechnego szkolnictwa wyższego, szkolenia zawodowego, kształcenia
dorosłych i możliwości uczenia się przez całe życie, bez dyskryminacji
i na zasadzie równości z innymi osobami. W tym celu Państwa Strony
zagwarantują,
że
zapewnione
będą
racjonalne
usprawnienia
dla
osób
niepełnosprawnych.
Artykuł 25
Zdrowie
Państwa Strony uznają, że osoby niepełnosprawne mają prawo do osiągnięcia
najwyższego możliwego poziomu stanu zdrowia, bez dyskryminacji ze względu
na niepełnosprawność. Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie środki w celu
zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług opieki zdrowotnej
biorących pod uwagę szczególnie wymogi związane z płcią, w tym rehabilitacji
zdrowotnej. W szczególności, Państwa Strony:
(a) zapewnią osobom niepełnosprawnym taki sam jak w przypadku innych
osób zakres, jakość i standard bezpłatnej lub zapewnianej po przystępnych cenach
opieki
zdrowotnej
i
programów
zdrowotnych,
w
tym
w zakresie zdrowia
seksualnego i prokreacyjnego oraz adresowanych do całej populacji programów
w zakresie zdrowia publicznego,
(b)
zapewnią
te
usługi
zdrowotne,
które
są
potrzebne
osobom
niepełnosprawnym, szczególnie ze względu na ich niepełnosprawność, w tym
wczesne rozpoznawanie i leczenie, o ile konieczne, a także usługi mające na celu
ograniczenie i zapobieganie pogłębianiu się
niepełnosprawności, w tym u dzieci
i osób starszych,
(c)
zapewnią
świadczenie
usług
opieki
zdrowotnej
możliwie
blisko
społeczności, w których żyją osoby niepełnosprawne, w tym na obszarach wiejskich,
(d) zobowiążą osoby wykonujące zawody medyczne do zapewniania osobom
niepełnosprawnym, na podstawie swobodnie przez nie wyrażonej i świadomej
zgody, opieki takiej samej jakości jak innym osobom poprzez, między innymi,
19
podnoszenie świadomości w zakresie praw człowieka, godności, niezależności
i potrzeb osób niepełnosprawnych w drodze szkoleń i upowszechniania standardów
etycznych w publicznej i prywatnej opiece zdrowotnej,
(e) zakażą dyskryminacji osób niepełnosprawnych w zakresie ubezpieczenia
zdrowotnego, a także ubezpieczenia na życie, jeśli takie ubezpieczenie jest
dozwolone
przez
ustawodawstwo
krajowe,
przy
czym
ubezpieczenia
będą
zapewniane w sposób sprawiedliwy i racjonalny,
(f)
będą
zapobiegać
przypadkom
odmowy
udzielenia,
ze
względu
na niepełnosprawność, opieki zdrowotnej lub usług zdrowotnych, albo pożywienia
i płynów.
Artykuł 26
Rehabilitacja
1. Państwa Strony podejmą skuteczne i odpowiednie środki, uwzględniając
wzajemne wsparcie, w celu umożliwienia osobom niepełnosprawnym uzyskania
i utrzymania możliwie największej niezależności, pełnych zdolności fizycznych,
umysłowych, społecznych i zawodowych oraz pełnego włączenia i udziału we
wszystkich aspektach życia. W tym celu Państwa Strony zorganizują, wzmocnią
i rozwiną
usługi
i
programy
w
zakresie
wszechstronnej
rehabilitacji,
w szczególności w obszarze zdrowia, zatrudnienia, edukacji i usług socjalnych,
w taki sposób, aby usługi i programy:
(a) były dostępne od możliwie najwcześniejszego etapu życia i były oparte
na wielodyscyplinarnej ocenie indywidualnych potrzeb i potencjału,
(b) wspierały udział i włączanie w społeczność lokalną oraz we wszystkie
aspekty życia społecznego, były dobrowolne i dostępne dla osób
niepełnosprawnych możliwie blisko społeczności, w których żyją, w tym
na obszarach wiejskich,
2. Państwa Strony będą popierać rozwój szkolenia wstępnego i ustawicznego
personelu i specjalistów pracujących w usługach rehabilitacyjnych.
3. Państwa Strony będą promować dostępność, znajomość i korzystanie w procesie
rehabilitacji z urządzeń i technologii wspomagających, zaprojektowanych
20
Artykuł 27
Praca i zatrudnienie
1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do pracy, na zasadzie
równości z innymi osobami; obejmuje to prawo do możliwości zarabiania
na życie poprzez pracę swobodnie wybraną lub przyjętą na rynku pracy oraz
w otwartym, integracyjnym i dostępnym dla osób niepełnosprawnych środowisku
pracy. Państwa Strony będą chronić i popierać realizację prawa do pracy, również
tych osób, które staną się niepełnosprawne w okresie zatrudnienia, poprzez
podjęcie odpowiednich kroków, w tym na drodze ustawodawczej, między innymi
w celu:
(a) zakazania dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność w odniesieniu
do wszelkich kwestii dotyczących wszystkich form zatrudnienia, w tym
warunków rekrutacji, przyjmowania do pracy i zatrudnienia, kontynuacji
zatrudnienia, awansu zawodowego oraz bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy,
(b) ochrony praw osób niepełnosprawnych, na zasadzie równości z innymi
osobami, do sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy, w tym
do równych szans i jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej
wartości, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
włączając
w to ochronę przed molestowaniem i zadośćuczynienie za doznane
krzywdy,
(c) zapewnienia, by osoby niepełnosprawne korzystały z praw pracowniczych
i prawa do organizowania się w związki zawodowe, na zasadzie równości
z innymi osobami,
(d) umożliwienia
osobom
niepełnosprawnym
skutecznego
dostępu
do ogólnych programów poradnictwa specjalistycznego i zawodowego,
usług pośrednictwa pracy oraz szkolenia zawodowego i kształcenia
ustawicznego,
(e) popierania
możliwości
zatrudnienia
i
rozwoju
zawodowego
osób
niepełnosprawnych na rynku pracy oraz pomocy w znalezieniu, uzyskaniu
i utrzymaniu zatrudnienia oraz powrocie do zatrudnienia,
(f) popierania możliwości samozatrudnienia, przedsiębiorczości, tworzenia
spółdzielni i zakładania własnych przedsiębiorstw,
(g) zatrudniania osób niepełnosprawnych w sektorze publicznym,
21
(h) popierania zatrudniania osób niepełnosprawnych w sektorze prywatnym,
poprzez odpowiednią politykę i środki, które mogą obejmować programy
działań pozytywnych, zachęty i inne działania,
(i) zapewnienia
wprowadzania
racjonalnych
usprawnień
dla
osób
niepełnosprawnych w miejscu pracy,
(j) popierania zdobywania przez osoby niepełnosprawne doświadczenia
zawodowego na otwartym rynku pracy,
(k) popierania
programów
rehabilitacji
zawodowej,
utrzymania
pracy
i powrotu do pracy, adresowanych do osób niepełnosprawnych.
2. Państwa Strony zagwarantują, że osoby niepełnosprawne nie będą utrzymywane
w stanie niewolnictwa lub poddaństwa i będą chronione, na zasadzie równości
z innymi osobami, przed pracą przymusową lub obowiązkową.
Artykuł 28
Odpowiednie warunki życia i ochrona socjalna
1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do odpowiednich
warunków życia ich samych i ich rodzin, włączając w to odpowiednie wyżywienie,
odzież i mieszkanie oraz prawo do stałego polepszania warunków życia,
i podejmą odpowiednie kroki w celu zagwarantowania i popierania realizacji tych
praw bez dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność.
2. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do ochrony socjalnej
i do korzystania
z
tego
prawa
bez
dyskryminacji
ze
względu
na niepełnosprawność oraz podejmą odpowiednie kroki w celu zagwarantowania
i popierania realizacji tego prawa, włączając środki w celu:
(a) zapewnienia osobom niepełnosprawnym jednakowego dostępu do usług
w zakresie dostarczania czystej wody oraz do odpowiednich usług,
urządzeń i innego rodzaju pomocy w zaspokajaniu potrzeb związanych
z niepełnosprawnością, po przystępnych cenach,
(b) zapewnienia
osobom
niepełnosprawnym,
w
szczególności
niepełnosprawnym kobietom i dziewczętom oraz niepełnosprawnym
osobom w starszym wieku, dostępu do ochrony socjalnej i programów
ograniczania ubóstwa,
(c) zapewnienia
osobom
niepełnosprawnym
i
ich
rodzinom,
żyjącym
w ubóstwie, dostępu do pomocy państwa w pokrywaniu wydatków
związanych z niepełnosprawnością, w tym wydatków na odpowiednie
22
szkolenia, poradnictwo, pomoc finansową i tymczasową opiekę dającą
wytchnienie stałym opiekunom,
(d) zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do programów mieszkań
komunalnych,
(e) zapewnienia
osobom
niepełnosprawnym
jednakowego
dostępu
do ubezpieczenia i świadczeń emerytalnych.
Artykuł 29
Udział w życiu politycznym i publicznym
Państwa Strony zagwarantują osobom niepełnosprawnym prawa polityczne
i możliwość korzystania z nich, na zasadzie równości z innymi osobami oraz
zobowiązują się do:
(a) zapewnienia, że osoby niepełnosprawne będą mogły efektywnie i w pełni
uczestniczyć w życiu politycznym i publicznym, na zasadzie równości z innymi
osobami,
bezpośrednio
lub
za
pośrednictwem
swobodnie
wybranych
przedstawicieli, włączając w to prawo i możliwość korzystania z czynnego i biernego
prawa wyborczego, między innymi poprzez:
(i) zapewnienie, że tryb głosowania oraz stosowane w związku z nim
urządzenia
i
materiały
będą
odpowiednie,
dostępne
i
łatwe
do zrozumienia i zastosowania,
(ii) ochronę
praw
osób
niepełnosprawnych
do
tajnego
głosowania
w wyborach i referendach publicznych bez zastraszania, a także
do kandydowania w wyborach, efektywnego sprawowania urzędu
i pełnienia wszelkich funkcji publicznych na wszystkich szczeblach
rządzenia, ułatwianie korzystania ze wspomagających i nowych
technologii tam, gdzie to właściwe,
(iii) gwarancje swobody wyrażania woli przez osoby niepełnosprawne
występujące jako wyborcy i, w tym celu, tam gdzie to konieczne,
zezwalanie
osobom
niepełnosprawnym,
na
ich
życzenie,
na korzystanie z pomocy w głosowaniu ze strony wybranej przez
nie osoby;
(b) aktywnego promowania środowiska, w którym osoby niepełnosprawne
będą mogły efektywnie i w pełni uczestniczyć w kierowaniu sprawami publicznymi,
bez dyskryminacji i na zasadzie równości z innymi osobami, oraz zachęcania ich
do udziału w sprawach publicznych, w tym do:
23
(i) udziału
w
organizacjach
pozarządowych
i
stowarzyszeniach
uczestniczących w życiu publicznym i politycznym kraju, a także
w działalności partii politycznych i zarządzania nimi,
(ii) tworzenia organizacji osób niepełnosprawnych w celu reprezentowania
osób niepełnosprawnych na szczeblu międzynarodowym, krajowym,
regionalnym i lokalnym oraz przystępowania do takich organizacji.
Artykuł 30
Udział w życiu kulturalnym, rekreacji, wypoczynku i sporcie
1. Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do udziału, na zasadzie
równości
z
innymi
osobami,
w
życiu
kulturalnym
i
podejmą
wszelkie
odpowiednie środki w celu zapewnienia, że osoby niepełnosprawne:
(a) będą miały dostęp do materiałów w dziedzinie kultury w dostępnych
dla nich formach,
(b) będą miały dostęp do programów telewizyjnych, filmów, teatru i innego
rodzaju działalności kulturalnej, w dostępnych dla nich formach,
(c) będą miały dostęp do miejsc działalności kulturalnej lub usług z nią
związanych, takich jak teatry, muzea, kina, biblioteki i usługi turystyczne
oraz, w miarę możliwości, będą miały dostęp do zabytków i miejsc
ważnych dla kultury narodowej.
2. Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu zapewnienia, że osoby
niepełnosprawne będą miały możliwości rozwoju i wykorzystywania potencjału
twórczego, artystycznego i intelektualnego, nie tylko dla własnej korzyści,
ale także dla wzbogacenia społeczeństwa.
3. Państwa
Strony
podejmą
odpowiednie
środki,
zgodne
z
prawem
międzynarodowym, w celu zapewnienia, że przepisy chroniące prawa autorskie
nie będą stanowiły nieuzasadnionej lub dyskryminacyjnej bariery dla osób
niepełnosprawnych w dostępie do materiałów w dziedzinie kultury.
4. Osoby niepełnosprawne będą uprawnione, na zasadzie równości z innymi
osobami, do uznania ich szczególnej tożsamości kulturowej i językowej, w tym
języków migowych i kultury osób niesłyszących, a także do uzyskania wsparcia
w tym zakresie.
5. W celu umożliwienia osobom niepełnosprawnym udziału, na zasadzie równości
z innymi osobami, w działalności rekreacyjnej, wypoczynkowej i sportowej,
Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu:
24
(a) zachęcania osób niepełnosprawnych do udziału, w możliwie najszerszym
zakresie, w powszechnej działalności sportowej na wszystkich poziomach
i popierania tego udziału,
(b) zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości organizacji i rozwoju
działalności sportowej i rekreacyjnej uwzględniającej niepełnosprawność
oraz możliwości udziału w takiej działalności i, w tym celu, zachęcania
do zapewniania, na zasadzie równości z innymi osobami, odpowiedniego
instruktażu, szkolenia i zasobów,
(c) zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do miejsc uprawiania
sportu, rekreacji i turystyki,
(d) zapewnienia dzieciom niepełnosprawnym dostępu, na zasadzie równości
z innymi dziećmi, do udziału w zabawie, rekreacji i wypoczynku oraz
działalności sportowej, włączając taką działalność w ramy systemu
szkolnego,
(e) zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług świadczonych
przez
organizatorów
działalności
w
zakresie
rekreacji,
turystyki,
wypoczynku i sportu.
Artykuł 31
Statystyka i zbieranie danych
1. Państwa Strony zobowiązują się zbierać odpowiednie informacje, w tym dane
statystyczne i wyniki badań, które umożliwią im kształtowanie i realizowanie
polityki
służącej
wykonywaniu
niniejszej
konwencji.
Proces
zbierania
i przechowywania tych informacji powinien być:
(a) zgodny z prawnie określonymi gwarancjami, w tym z ustawodawstwem
w zakresie
ochrony
danych,
w
celu
zagwarantowania
poufności
i poszanowania prywatności osób niepełnosprawnych,
(b) zgodny z normami zaakceptowanymi na szczeblu międzynarodowym
w zakresie ochrony praw człowieka i podstawowych wolności oraz
z zasadami
etycznymi
w
zakresie
zbierania
danych
statystycznych
i korzystania z nich.
2. Informacje zbierane zgodnie z
niniejszym artykułem będą
odpowiednio
segregowane i będą służyły pomocą w ocenie realizacji przez Państwa Strony
zobowiązań wynikających z
niniejszej konwencji oraz
w rozpoznawaniu
i likwidowaniu barier, które napotykają osoby niepełnosprawne przy korzystaniu
z ich praw.
25
3. Państwa Strony przyjmą na siebie odpowiedzialność za rozpowszechnianie
danych
statystycznych
oraz
zapewnią
ich
dostępność
dla
osób
niepełnosprawnych i innych osób.
Artykuł 32
Współpraca międzynarodowa
1. Państwa
Strony
uznają
znaczenie,
jakie
współpraca
międzynarodowa
i jej popieranie mają dla wspierania krajowych wysiłków na rzecz realizacji celów
niniejszej konwencji oraz podejmą odpowiednie i efektywne środki w tym
zakresie, razem z innymi Państwami oraz, jeżeli to właściwe, w partnerstwie
z odpowiednimi
organizacjami
międzynarodowymi
społeczeństwem
obywatelskim,
w
szczególności
i
z
regionalnymi
oraz
organizacjami
osób
niepełnosprawnych. Takie środki mogą, między innymi, obejmować:
(a) zapewnienie, że współpraca międzynarodowa, w tym międzynarodowe
programy
rozwoju,
będzie
miała
charakter
włączający
osoby
niepełnosprawne i będzie dostępna dla osób niepełnosprawnych,
(b) ułatwianie i wspieranie budowania potencjału, w tym poprzez wymianę
i udostępnianie
informacji,
doświadczeń,
programów
szkoleniowych
i najlepszych praktyk,
(c) ułatwianie współpracy w zakresie badań i dostępu do wiedzy naukowej
i technicznej,
(d) zapewnianie, jeżeli to właściwe, pomocy technicznej i ekonomicznej,
w tym
poprzez
dotyczącymi
ułatwianie
dostępności
dostępu
i
i
dzielenie
wspomagania
oraz
się
technologiami
poprzez
transfer
technologii.
2. Postanowienia niniejszego artykułu nie wpływają na obowiązek żadnego Państwa
Strony wywiązywania się z zobowiązań wynikających z niniejszej konwencji.
Artykuł 33
Wdrażanie i monitorowanie na szczeblu krajowym
1. Państwa Strony, zgodnie ze swoim systemem organizacyjnym, wyznaczą
w ramach
rządu
jeden
lub
więcej
punktów
kontaktowych
w
sprawach
dotyczących wdrażania niniejszej konwencji, poświęcając należytą uwagę
ustanowieniu lub wyznaczeniu mechanizmu koordynacji w ramach rządu, w celu
ułatwienia działań związanych z wdrażaniem konwencji w różnych sektorach
i na różnych szczeblach.
26
2. Państwa Strony, zgodnie ze swoim systemem prawnym i administracyjnym,
utrzymywać będą, wzmocnią, wyznaczą lub ustanowią strukturę, obejmującą
jeden lub więcej niezależnych mechanizmów, tam, gdzie to właściwe, w celu
popierania,
ochrony
i
monitorowania
wdrażania
niniejszej
konwencji.
Wyznaczając lub ustanawiając taki mechanizm, Państwa Strony uwzględnią
zasady dotyczące statusu i funkcjonowania krajowych instytucji ochrony
i popierania praw człowieka.
3. Społeczeństwo
obywatelskie,
w
szczególności
osoby
niepełnosprawne
i reprezentujące je organizacje, będzie włączone w proces monitorowania i będą
w pełni w nim uczestniczyć.
Artykuł 34
Komitet do spraw praw osób niepełnosprawnych
1. Ustanawia się Komitet do spraw praw osób niepełnosprawnych (zwany dalej
„Komitetem"), który sprawuje funkcje wymienione poniżej.
2. W chwili wejścia w życie niniejszej konwencji Komitet będzie się składać
z dwunastu ekspertów. Po dodatkowych sześćdziesięciu ratyfikacjach lub
przystąpieniach do konwencji liczba członków Komitetu wzrośnie o sześciu,
osiągając maksymalną liczbę osiemnastu członków.
3. Członkowie Komitetu będą pełnić funkcje we własnym imieniu i powinni mieć
wysokie kwalifikacje moralne oraz uznane kompetencje i doświadczenie
w dziedzinie
objętej
zakresem
niniejszej
konwencji.
Przy
nominowaniu
kandydatów Państwa Strony proszone są o poświęcenie należytej uwagi
postanowieniom art. 4 ust. 3 niniejszej konwencji.
4. Członkowie Komitetu zostaną wybrani przez Państwa Strony, z uwzględnieniem
sprawiedliwej reprezentacji geograficznej, reprezentacji różnych form cywilizacji
i
głównych
systemów
prawnych,
zrównoważonej
reprezentacji
obu
płci
i zapewnienia udziału ekspertów niepełnosprawnych.
5. Członkowie Komitetu będą wybierani w tajnym głosowaniu, z listy osób
nominowanych
przez
Państwa
Strony
spośród
swoich
obywateli,
na posiedzeniach konferencji Państw Stron. Na posiedzeniach tych, dla których
kworum wynosi dwie trzecie liczby Państw Stron, za wybranych uznani zostaną
ci kandydaci, którzy uzyskają największą liczbę głosów i absolutną większość
głosów przedstawicieli Państw Stron obecnych i głosujących.
6. Pierwsze wybory odbędą się nie później niż w sześć miesięcy od dnia wejścia
w życie niniejszej konwencji. Co najmniej na cztery miesiące przed terminem
27
każdych wyborów Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych
skieruje do Państw Stron pisemne zaproszenie do zgłaszania, w ciągu dwóch
miesięcy, kandydatów na członków Komitetu. Sekretarz Generalny Organizacji
Narodów Zjednoczonych sporządzi listę, w porządku alfabetycznym, wszystkich
zgłoszonych
w
ten
sposób
kandydatów,
ze
wskazaniem
Państw,
które
ich zgłosiły, oraz przedłoży ją Państwom Stronom niniejszej konwencji.
7. Członkowie Komitetu będą wybierani na cztery lata. Mogą oni być ponownie
wybrani jeden raz. Mandat sześciu spośród członków wybranych w pierwszych
wyborach wygaśnie po upływie dwóch lat; niezwłocznie po pierwszych wyborach
nazwiska tych sześciu członków zostaną wybrane drogą losowania przez
przewodniczącego posiedzenia, o którym mowa w ust. 5 niniejszego artykułu.
8. Wybór
dodatkowych
sześciu
członków
będzie
dokonywany
przy
okazji
regularnych wyborów, zgodnie z odpowiednimi postanowieniami niniejszego
artykułu.
9. W przypadku śmierci członka Komitetu lub gdy zrezygnuje on, lub oświadczy,
że z jakiejkolwiek innej przyczyny nie jest w stanie dłużej wykonywać swoich
obowiązków, Państwo Strona, które wysunęło kandydaturę tego członka
wyznaczy innego eksperta posiadającego kwalifikacje i spełniającego wymogi
określone w odpowiednich postanowieniach niniejszego artykułu, aby pełnił
funkcję przez okres do zakończenia kadencji.
10. Komitet ustali swój regulamin.
11. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zapewni niezbędny
personel i ułatwienia konieczne do skutecznego wykonywania funkcji Komitetu
przewidzianych w niniejszej konwencji oraz zwoła jego pierwsze posiedzenie.
12. Członkowie Komitetu ustanowionego na mocy niniejszej konwencji będą
otrzymywać, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego, honorarium z funduszy
Organizacji Narodów Zjednoczonych, na zasadach i warunkach, jakie ustali
Zgromadzenie Ogólne, uwzględniając znaczenie zadań Komitetu.
13. Członkowie Komitetu będą korzystać z ułatwień, przywilejów i immunitetów,
jakie przysługują ekspertom działającym z ramienia Organizacji Narodów
Zjednoczonych, zgodnie z postanowieniami odpowiednich rozdziałów konwencji
dotyczącej przywilejów i immunitetów Organizacji Narodów Zjednoczonych.
28
Artykuł 35
Sprawozdania przedkładane przez Państwa Strony
1. Każde Państwo Strona przedłoży Komitetowi, za pośrednictwem Sekretarza
Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, szczegółowe sprawozdanie
dotyczące środków podjętych w celu realizacji zobowiązań wynikających
z niniejszej konwencji oraz na temat postępu dokonanego w tym zakresie,
w terminie dwóch lat od daty wejścia w życie niniejszej Konwencji w stosunku
do danego Państwa Strony.
2. Następnie Państwa Strony będą składać kolejne sprawozdania przynajmniej
co cztery lata oraz zawsze wtedy, gdy Komitet o to wystąpi.
3. Komitet ustali wytyczne co do treści sprawozdań.
4. Państwo
Strona,
które
przedłoży
Komitetowi
szczegółowe
sprawozdanie
wstępne, w kolejnych sprawozdaniach nie jest zobowiązane do powtarzania
wcześniej udzielonych informacji. Państwa Strony wzywa się do rozważenia
możliwości przygotowywania sprawozdania w otwartej i przejrzystej procedurze
oraz proszone są o poświęcenie należytej uwagi postanowieniom art. 4 ust. 3
niniejszej konwencji.
5. Sprawozdania mogą wskazywać czynniki i trudności wpływające na stopień
realizacji zobowiązań wynikających z niniejszej konwencji.
Artykuł 36
Rozpatrywanie sprawozdań
1. Każde sprawozdanie będzie rozpatrywane przez Komitet, który poczyni takie
uwagi i zalecenia ogólne w stosunku do sprawozdania, jakie uzna za właściwe
i przekaże
je zainteresowanemu
Państwu Stronie. Państwo Strona może
odpowiedzieć Komitetowi, przekazując mu informacje, według swego wyboru.
Komitet może zwrócić się do Państw Stron z prośbą o dalsze informacje
dotyczące wdrażania niniejszej konwencji.
2. Jeśli Państwo Strona znacznie spóźnia się z przedłożeniem sprawozdania,
Komitet może powiadomić dane Państwo Stronę o konieczności zbadania
wdrażania niniejszej konwencji przez to Państwo-Stronę na podstawie rzetelnych
informacji dostępnych Komitetowi, o ile odpowiednie sprawozdanie nie zostanie
przedłożone w ciągu trzech miesięcy od daty powiadomienia. Komitet zwróci się
do
danego
Państwa
Strony
o
udział
w
takim
badaniu.
W
sytuacji,
gdy w odpowiedzi Państwo Strona przedłoży odpowiednie sprawozdanie, stosuje
się postanowienia ust. 1 niniejszego artykułu.
29
3. Sekretarz
Generalny
Organizacji
Narodów
Zjednoczonych
udostępni
sprawozdania wszystkim Państwom Stronom.
4. Państwa Strony udostępnią swoje sprawozdania opinii publicznej w swoich
krajach oraz ułatwią dostęp do uwag i ogólnych zaleceń dotyczących tych
sprawozdań.
5. Jeżeli Komitet uzna to za właściwe, może przesłać sprawozdania Państw Stron
wyspecjalizowanym agencjom, funduszom i programom Organizacji Narodów
Zjednoczonych oraz innym właściwym organom, odpowiednio do zawartej
w sprawozdaniu prośby lub zgodnie ze wskazaniem potrzeby uzyskania porady
technicznej lub pomocy, wraz z ewentualnymi uwagami i zaleceniami Komitetu
dotyczącymi takich próśb lub wskazań.
Artykuł 37
Współpraca między Państwami Stronami a Komitetem
1. Każde Państwo Strona będzie współpracować z Komitetem i udzielać jego
członkom pomocy w wypełnianiu ich mandatu.
2. W kontaktach z Państwami Stronami Komitet będzie poświęcał należytą uwagę
metodom i sposobom zwiększania zdolności krajowych w zakresie wdrażania
niniejszej konwencji, w tym poprzez współpracę międzynarodową.
Artykuł 38
Stosunki Komitetu z innymi organami
W celu sprzyjania skutecznemu wdrażaniu niniejszej konwencji i zachęcania
do
współpracy
międzynarodowej
w
dziedzinie
objętej
zakresem
niniejszej
Organizacji
Narodów
konwencji:
(a)
wyspecjalizowane
agencje
i
inne
organy
Zjednoczonych mają prawo być reprezentowane przy rozpatrywaniu wykonywania
tych postanowień niniejszej konwencji, które objęte są ich mandatem. Komitet może
prosić
wyspecjalizowane
agencje
i
inne
odpowiednie
organy,
które
uzna
za właściwe, o specjalistyczną poradę na temat stosowania konwencji w obszarach
leżących w zakresie ich mandatu. Komitet może prosić agencje wyspecjalizowane
i inne organy Organizacji Narodów Zjednoczonych o przedłożenie sprawozdań
na temat stosowania konwencji w obszarach należących do zakresu ich działania.
(b) Komitet, w ramach wypełniania swojego mandatu, będzie prowadzić
konsultacje, jeżeli to właściwe, z innymi odpowiednimi organami powołanymi przez
umowy międzynarodowe dotyczące praw człowieka, w celu zapewnienia spójności
30
odpowiednich wytycznych dotyczących przedkładania sprawozdań, uwag i ogólnych
zaleceń oraz w celu unikania dublowania realizowanych przez nie zadań.
Artykuł 39
Sprawozdanie Komitetu
Co dwa lata Komitet składać będzie sprawozdanie ze swojej działalności
Zgromadzeniu Ogólnemu oraz Radzie Gospodarczo-Społecznej, a także może
przekazywać uwagi i ogólne zalecenia wynikające z badania sprawozdań i informacji
otrzymywanych od Państw Stron. Takie uwagi i ogólne zalecenia zostaną dołączone
do sprawozdania Komitetu, wraz z ewentualnymi uwagami Państw Stron.
Artykuł 40
Konferencja Państw Stron
1. Państwa Strony spotykać się będą regularnie na konferencji Państw Stron, w celu
rozpatrzenia każdej sprawy związanej z wdrażaniem niniejszej konwencji.
2. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zwoła konferencję
Państw Stron nie później niż sześć miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej
konwencji. Kolejne posiedzenia będą zwoływane przez Sekretarza Generalnego
Organizacji Narodów Zjednoczonych co dwa lata lub zgodnie z decyzją
konferencji Państw Stron.
Artykuł 41
Depozytariusz
Sekretarz
Generalny
Organizacji
Narodów
Zjednoczonych
jest
depozytariuszem niniejszej konwencji.
Artykuł 42
Podpisanie
Niniejsza konwencja zostanie otwarta do podpisu dla wszystkich państw
i dla organizacji
integracji
regionalnej
w
siedzibie
Organizacji
Narodów
Zjednoczonych w Nowym Jorku 30 marca 2007 roku.
Artykuł 43
Zgoda na związanie się konwencją
Niniejsza konwencja będzie podlegać ratyfikacji przez państwa-sygnatariuszy
i
formalnemu zatwierdzeniu przez organizacje integracji
31
regionalnej, które
ją podpisały. Jest ona otwarta do przystąpienia dla każdego państwa lub każdej
organizacji integracji regionalnej, która nie podpisała konwencji.
Artykuł 44
Organizacje integracji regionalnej
1. „Organizacja
integracji
regionalnej”
oznacza
organizację
powołaną
przez
suwerenne państwa danego regionu, której państwo członkowskie przekazało
kompetencje w zakresie spraw regulowanych przez niniejszą konwencję.
Organizacje
takie
zadeklarują,
w
dokumencie
formalnego
zatwierdzenia
lub przystąpienia, zakres swoich kompetencji w sprawach regulowanych przez
niniejszą
konwencję.
Następnie
będą
one
informować
depozytariusza
o wszelkich istotnych zmianach zakresu kompetencji.
2. Określenie „Państwo Strona” użyte w niniejszej konwencji stosuje się do takich
organizacji, w ramach ich kompetencji.
3. Dla celów stosowania art. 45 ust. 1 oraz art. 47 ust. 2 i 3 nie będzie liczony
jakikolwiek dokument złożony przez organizację integracji regionalnej.
4. Organizacje integracji regionalnej, w sprawach należących do ich kompetencji,
mogą korzystać z przysługującego im prawa głosu na konferencji Państw Stron,
w liczbie głosów równej liczbie państw członkowskich tych organizacji będących
stronami niniejszej konwencji. Organizacja nie może korzystać z prawa głosu,
jeżeli którekolwiek z państw członkowskich korzysta ze swego prawa głosu
i odwrotnie.
Artykuł 45
Wejście w życie
1. Niniejsza konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia od dnia złożenia
dwudziestego dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu przystąpienia.
2. Dla wszystkich państw i organizacji integracji regionalnej ratyfikujących,
formalnie
zatwierdzających
lub
przystępujących
do
niniejszej
konwencji
po złożeniu dwudziestego dokumentu, niniejsza konwencja wejdzie w życie
trzydziestego dnia od dnia złożenia przez to państwo lub organizację
odpowiedniego dokumentu.
32
Artykuł 46
Zastrzeżenia
1. Nie są dopuszczalne zastrzeżenia niezgodne z przedmiotem i celem niniejszej
konwencji.
2. Zastrzeżenia mogą zostać wycofane w każdym czasie.
Artykuł 47
Poprawki
1. Każde z Państw Stron niniejszej konwencji może zaproponować poprawkę
do niniejszej konwencji i przedłożyć ją Sekretarzowi Generalnemu Organizacji
Narodów Zjednoczonych. Sekretarz Generalny przekaże każdą zaproponowaną
poprawkę Państwom Stronom, z prośbą o powiadomienie go, czy opowiadają się
za zwołaniem konferencji Państw Stron w celu rozważenia propozycji i podjęcia
decyzji w jej sprawie. Jeżeli w ciągu czterech miesięcy od daty takiego
przekazania przynajmniej jedna trzecia Państw Stron wypowie się za zwołaniem
konferencji, Sekretarz Generalny zwoła ją pod auspicjami Organizacji Narodów
Zjednoczonych. Każda poprawka przyjęta większością dwóch trzecich głosów
Państw Stron obecnych i głosujących zostanie przedłożona przez Sekretarza
Generalnego Zgromadzeniu Ogólnemu do zatwierdzenia, a następnie wszystkim
Państwom Stronom do przyjęcia.
2. Poprawka, przyjęta i zatwierdzona zgodnie z ust. 1 niniejszego artykułu, wejdzie
w życie trzydziestego dnia od dnia, kiedy liczba złożonych dokumentów
przystąpienia osiągnie dwie trzecie liczby Państw Stron w dacie przyjęcia
poprawki. Następnie poprawka wejdzie w życie w odniesieniu do każdego
Państwa Strony trzydziestego dnia od daty złożenia jego dokumentu przyjęcia.
Poprawka będzie wiązać tylko Państwa Strony, które ją przyjęły.
3. Jeśli tak postanowi konferencja Państw Stron w drodze konsensusu, poprawka
przyjęta i zatwierdzona zgodnie z ust. 1 niniejszego artykułu, która dotyczy
wyłącznie art. 34, 38, 39 i 40, wejdzie w życie w stosunku do wszystkich Państw
Stron trzydziestego dnia
od dnia, kiedy liczba
złożonych dokumentów
przystąpienia osiągnie dwie trzecie liczby Państw Stron w dacie przyjęcia
poprawki.
33
Artykuł 48
Wypowiedzenie
Państwo Strona może wypowiedzieć niniejszą konwencję w drodze pisemnego
powiadomienia
Sekretarza
Generalnego
Organizacji
Narodów
Zjednoczonych.
Wypowiedzenie wejdzie w życie po upływie roku od daty otrzymania powiadomienia
przez Sekretarza Generalnego.
Artykuł 49
Dostępna forma
Tekst niniejszej konwencji będzie udostępniony w formach dostępnych
Artykuł 50
Teksty autentyczne
Teksty angielski, arabski, chiński, francuski, hiszpański i rosyjski niniejszej
konwencji są jednakowo autentyczne.
Na dowód czego niżej podpisani pełnomocnicy, należycie upoważnieni w tym
celu przez swoje Rządy, podpisali niniejszą konwencję.
34
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 15.11.2010
KOM(2010) 636 wersja
ostateczna
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO,
RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNOSPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW
Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020:
Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier
{SEK(2010) 1323}
{SEK(2010) 1324}
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO,
RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNOSPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW
Europejska strategia w sprawie
niepełnosprawności 2010-2020: Odnowione
zobowiązanie do budowania Europy bez
barier
SPIS TREŚCI
1.Wprowadzenie......................................................................................................................... 3
2.Cele i działania ........................................................................................................................ 4
2.1.Obszary działania ................................................................................................................. 6
2.2.Realizacja strategii ............................................................................................................. 11
3.Podsumowanie ...................................................................................................................... 13
2
PL
PL
1. WPROWADZENIE
Jedna na sześć osób w Unii Europejskiej jest niepełnosprawna1, w stopniu od lekkiego
do znacznego, co oznacza, że około 80 mln Europejczyków często nie ma możliwości
pełnego uczestniczenia w życiu społecznym i gospodarczym z powodu barier związanych
ze środowiskiem i z postawami ich otoczenia. Wskaźnik ubóstwa osób niepełnosprawnych
jest o 70% wyższy od średniej2, także z powodu ograniczonego dostępu do zatrudnienia.
Ponad jedna trzecia osób w wieku powyżej 75 lat dotknięta jest niepełnosprawnością
ograniczającą w pewnym stopniu ich możliwości, a w przypadku ponad 20 % ograniczenia
te są znaczne3. Ponadto liczba tych osób zwiększy się wraz ze starzeniem się społeczeństwa
UE.
Na Unii Europejskiej i państwach członkowskich spoczywa odpowiedzialność za poprawę
społecznej i ekonomicznej sytuacji osób niepełnosprawnych.

Artykuł 1 Karty Praw Podstawowych UE (zwanej dalej „Kartą”) stanowi, że: „Godność
człowieka jest nienaruszalna. Musi być szanowana i chroniona.” Artykuł 26 stanowi:
„Unia uznaje i szanuje prawo osób niepełnosprawnych do korzystania ze środków
mających zapewnić im samodzielność, integrację społeczną i zawodową oraz udział
w życiu społeczności.” Ponadto art. 21 zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze względu
na niepełnosprawność.
 W Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej zawarty został wymóg zwalczania
przez Unię przy określaniu i realizacji jej polityk i działań wszelkiej dyskryminacji
ze względu na niepełnosprawność (art. 10) oraz możliwość dostosowywania w tym celu
prawodawstwa Unii (art. 19).

Konwencja praw osób niepełnosprawnych ONZ (zwana dalej „Konwencją ONZ”),
będąca pierwszym prawnie wiążącym instrumentem w zakresie praw człowieka, którego
stronami są UE i jej państwa członkowskie, wkrótce obowiązywać będzie w całej UE4.
Konwencja ONZ zobowiązuje Państwa Strony do ochrony wszystkich praw człowieka
i praw podstawowych osób niepełnosprawnych.
Zgodnie z Konwencją ONZ do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają
długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną,
co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełne i skuteczne
uczestnictwo w życiu społecznym, na równych zasadach z innymi osobami.
1
Moduł ad hoc badania aktywności ekonomicznej ludności UE w zakresie zatrudnienia osób
niepełnosprawnych (EU Labour Force Survey ad hoc module on employment of disabled people - LFS AHM),
2002.
2
Europejskie badanie warunków życia ludności (EU Statistics on Income and Living Conditions: EU- SILC),
2004 r.
3
LFS AHM i EU- SILC 2007.
4
Została ona uzgodniona i podpisana przez wszystkie państwa członkowskie oraz przez UE w 2007 r. W
październiku 2010 r. ratyfikowało ją 16 państw członkowskich (BE, CZ, DK, DE, ES, FR, IT, LV, LT, HU, AT,
PT, SI, SK, SE, UK), a pozostałe są w trakcie ratyfikacji. Konwencja ONZ będzie obowiązywać UE i stanowić
część porządku prawnego UE.
3
PL
PL
Komisja wraz z państwami członkowskimi będzie się starać o znoszenie przeszkód na drodze
do Europy bez barier, przyjmując nowe rezolucje Parlamentu Europejskiego i Rady5.
Niniejsza strategia określa ramy działania na poziomie europejskim oraz działań krajowych
w odniesieniu do odmiennych sytuacji niepełnosprawnych mężczyzn, kobiet i dzieci.
Pełny udział osób niepełnosprawnych w życiu społecznym i gospodarczym ma zasadnicze
znaczenie dla powodzenia unijnej strategii „Europa 2020”6 na rzecz inteligentnego
i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu. Budowa społeczeństwa
zapewniającego pełne włączenie społeczne przynosi także nowe możliwości rozwoju rynku
i stymuluje innowacyjność. Ze względu na rosnącą liczbę konsumentów w starszym
wieku argumenty ekonomiczne przemawiają za udostępnieniem usług i produktów dla
wszystkich. Na przykład europejski rynek urządzeń wspomagających, którego roczna
wartość szacowana jest na ponad 30 mld EUR7, nadal jest rozdrobniony, a dostępne
urządzenia są drogie. Ramy polityczne i prawne, podobnie jak rozwijane produkty i usługi,
nie odzwierciedlają odpowiednio potrzeb osób niepełnosprawnych. Wiele towarów, usług,
a także budynków nadal nie jest dostatecznie dostępnych.
Kryzys gospodarczy negatywnie wpłynął na sytuację osób niepełnosprawnych i sprawił,
że konieczne stało się szybkie podjęcie działań. Celem niniejszej strategii jest poprawa
jakości życia poszczególnych osób oraz odniesienie korzyści przez społeczeństwo
i gospodarkę bez powodowania zbędnych obciążeń dla przemysłu i administracji.
2. CELE I DZIAŁANIA
Ogólnym celem strategii jest zwiększenie możliwości osób niepełnosprawnych, tak aby
mogły one w pełni korzystać ze swoich praw i uczestniczyć w życiu społecznym oraz
w europejskiej gospodarce, zwłaszcza dzięki jednolitemu rynkowi. Osiągnięcie tych celów
i skuteczne wprowadzenie w życie Konwencji ONZ w całej UE wymaga spójnych działań.
Niniejsza strategia określa działania, które na poziomie UE mają uzupełniać działania
krajowe i wyznacza mechanizmy8 potrzebne do wdrożenia Konwencji ONZ na poziomie Unii
Europejskiej, także w obrębie instytucji UE. Strategia określa także wsparcie jakiego
wymagają dotacje, badania naukowe, kampanie informacyjne, opracowywanie statystyk
i gromadzenie danych.
Eliminowanie barier znajduje się w centrum strategii9. Komisja określiła osiem
podstawowych obszarów działania: Dostępność, Uczestnictwo, Równość, Zatrudnienie,
Kształcenie i szkolenie, Ochrona socjalna, Zdrowie i Działania zewnętrzne. Dla każdego
obszaru określono najważniejsze działania oraz nadrzędny cel na poziomie UE opisany
w ramce. Powyższe obszary wybrano ze względu na ich potencjał dla osiągnięcia
ogólnych celów strategii i Konwencji ONZ, powiązanych dokumentów politycznych
instytucji UE oraz Rady Europy, a także wyników planu działania UE na rzecz osób
niepełnosprawnych na lata 2003–2010 i konsultacji z państwami członkowskimi,
5
Rezolucje Rady SOC 375 z 2 czerwca 2010 r. oraz 2008/C 75/01 i rezolucja Parlamentu Europejskiego
B6-0194/2009, P6_TA(2009)0334.
6
COM(2010) 2020
7
Deloitte & Touche: Dostęp do urządzeń wspomagających w UE, 2003 oraz Badania BCC, 2008.
8
Artykuł 33 Konwencji ONZ.
9
Zgodnie z Eurobarometrem 2006 91 % respondentów uważa, że większe środki powinny być
przeznaczane na eliminowanie fizycznych przeszkód dla osób niepełnosprawnych.
4
PL
PL
zainteresowanymi stronami i obywatelami. Przywoływane działania na poziomie krajowym
mają na celu uzupełnianie działania na poziomie UE, a nie objęcie wszystkich krajowych
zobowiązań wynikających z Konwencji ONZ. Komisja będzie poprawiać sytuację osób
niepełnosprawnych także poprzez swój projekt przewodni: strategię Europa 2020 oraz
ponowne uruchomienie jednolitego rynku.
5
PL
PL
2.1.
Obszary działania
1 — Dostępność
„Dostępność” oznacza, że osoby niepełnosprawne mają dostęp, na równych prawach
z innymi, do środowiska fizycznego, transportu, technologii i systemów informacyjnokomunikacyjnych (TIK) oraz pozostałych obiektów i usług. We wszystkich tych obszarach
nadal istnieją znaczne bariery. Dla przykładu w UE-27 jedynie 5% stron internetowych
w pełni odpowiada standardom dostępności sieci, nieco więcej jest dostępnych częściowo.
Wielu nadawców telewizyjnych nadal emituje jedynie niewiele programów opatrzonych
napisami lub komentarzem dla niesłyszących10.
Dostępność jest warunkiem wstępnym uczestniczenia w życiu społecznym i gospodarczym,
ale przed UE nadal długa droga do jej osiągnięcia. Komisja proponuje zastosowanie
instrumentów prawnych i innych, takich jak standaryzacja, w celu zwiększenia dostępności
budynków, transportu i TIK, zgodnie z projektami przewodnimi: Europejską agendą cyfrową
i Unią innowacji. Zgodnie z zasadami inteligentniejszego stanowienia prawa Komisja
przeanalizuje korzyści związane z przyjęciem środków prawnych zapewniających dostępność
produktów i usług, w tym środków zwiększających stosowanie zamówień publicznych,
które wykazały swoją skuteczność w USA11. Spowoduje to włączenie problematyki
dostępności i „projektowania dla wszystkich” do programów kształcenia i szkolenia
w odpowiednich sektorach. Pobudzi to także rozwój ogólnounijnego rynku urządzeń
wspomagających. Po dalszych konsultacjach z państwami członkowskimi i innymi
zainteresowanymi stronami Komisja rozważy przedstawienie w 2012 r. „Europejskiego aktu
w sprawie dostępności” (ang. European Accessibility Act). Mógłby on obejmować
opracowanie specyficznych norm dla poszczególnych sektorów, które w znaczny sposób
poprawiłyby funkcjonowanie wewnętrznego rynku dostępnych produktów i usług.
Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe działania na rzecz zapewniania
dostępności i usuwania istniejących barier oraz poprawy dostępu do szerokiego asortymentu
urządzeń wspomagających.
Zapewnienie dostępności towarów, usług, także publicznych, oraz urządzeń wspomagających
2 — Uczestnictwo
Nadal wiele przeszkód uniemożliwia osobom niepełnosprawnym pełne korzystanie z praw
podstawowych – w tym praw obywateli Unii – i ogranicza ich udział w życiu społecznym
na równych z innymi prawach. Do praw tych należy prawo do swobodnego przemieszczania
się, wyboru miejsca i stylu życia oraz pełnego dostępu do kultury, rekreacji i sportu.
Na przykład osoba o stwierdzonej niepełnosprawności przeprowadzająca się do innego
państwa UE może stracić dostęp do krajowych świadczeń, takich jak bezpłatne lub ulgowe
korzystanie z komunikacji publicznej.
Komisja podejmie działania w celu:
10
11
KE (2007), SEC(2007) 1469, s. 7.
Dział 508 „Rehabilitation Act” i „Architectural Barriers Act”.
6
PL
PL
- pokonania przeszkód w korzystaniu z praw przysługujących osobom niepełnosprawnym
jako jednostkom, konsumentom, uczniom, uczestnikom życia gospodarczego
i politycznego; pokonania problemów związanych z mobilnością w obrębie Unii
i upowszechniania stosowania europejskiego modelu karty parkingowej dla
niepełnosprawnych;
- działania na rzecz przechodzenia od instytucjonalnych do środowiskowych systemów
opieki poprzez: wykorzystywanie funduszy strukturalnych oraz Funduszu Rolnego
na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich dla wspierania rozwijania środowiskowych
systemów opieki i zwiększania w społeczeństwie wiedzy na temat sytuacji osób
niepełnosprawnych żyjących w domach opieki, w szczególności dzieci i osób starszych;
- poprawy dostępności organizacji sportowych, hobbystycznych, kulturalnych
i rekreacyjnych, ich działalności, imprez, lokali, produktów i usług, także
audiowizualnych; upowszechniania uczestnictwa w wydarzeniach sportowych
i organizowania tego rodzaju imprez dla osób niepełnosprawnych; badania możliwości
ułatwienia stosowania języka migowego i alfabetu Braille'a w komunikowaniu się
z instytucjami UE; poprawienia dostępności procesu głosowania, aby ułatwić korzystanie
z praw wyborczych obywateli UE; usprawnienia transgranicznego przesyłania dzieł
chronionych prawem autorskim w dostępnych formatach; promowania wykorzystywania
możliwości odstępstw przewidzianych w dyrektywie w sprawie praw autorskich12.
Działanie UE będzie wspierać działania krajowe w celu:
- przejścia od instytucjonalnych do środowiskowych systemów opieki, w tym także
z wykorzystaniem funduszy strukturalnych i Funduszu na rzecz Rozwoju Obszarów
Wiejskich w zakresie szkolenia pracowników i dostosowywania infrastruktury socjalnej,
rozwijania systemów finansowania osobistej opieki, zapewniania odpowiednich
warunków pracy zawodowych opiekunów, wsparcia dla rodzin i nieformalnych
opiekunów;
- zapewnienia dostępności organizacji sportowych, hobbystycznych, kulturalnych
i rekreacyjnych i ich działań oraz wykorzystania możliwości odstępstw przewidzianych
w dyrektywie w sprawie praw autorskich.
Osiągnięcie pełnego udziału osób niepełnosprawnych w życiu społecznym poprzez:
-
umożliwienie im korzystania ze wszystkich korzyści płynących z obywatelstwa UE;
-
usunięcie barier administracyjnych i wynikających z postaw społecznych w celu
osiągnięcia pełnego udziału w życiu społecznym na równych prawach;
-
zapewnienie usług środowiskowych wysokiej jakości, w tym także dostępu do osobistej
opieki.
12
Dyrektywa 2001/29/WE. Protokół ustaleń zainteresowanych stron podpisany dnia 14.9.2009 r.
7
PL
PL
3 — Równość
Ponad połowa Europejczyków uważa, że dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność
lub wiek jest powszechnie obecna w UE13. Zgodnie z art. 1, 21 i 26 Karty UE oraz art. 10 i 19
TFUE Komisja będzie działać na rzecz równego traktowania osób niepełnosprawnych
z wykorzystaniem dwutorowego podejścia. Obejmie ono wykorzystanie istniejących
przepisów UE, aby zapewnić ochronę przed dyskryminacją, oraz wprowadzenie w życie
aktywnej polityki zwalczania dyskryminacji i promowanie w polityce UE równości szans.
Komisja będzie także zwracać uwagę na skumulowany wpływ dyskryminacji, której osoby
niepełnosprawne doświadczać mogą w z innych względów, takich jak narodowość, wiek,
rasa lub przynależność etniczna, płeć, religia lub przekonania oraz orientacja seksualna.
Komisja zagwarantuje także pełne wprowadzenie w życie dyrektywy 2000/78/WE14
zakazującej dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia. Poprzez kampanie informacyjne
na poziomie UE i krajowym Komisja będzie działać na rzecz różnorodności i zwalczania
dyskryminacji, a także wspierać działania organizacji pozarządowych aktywnych w tej
dziedzinie na poziomie UE.
Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać polityki i programy krajowe na rzecz równości,
przyczyniając się na przykład do uzyskiwania zgodności prawodawstwa państw
członkowskich z Konwencją ONZ.
Wyeliminowanie w UE dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność.
4 — Zatrudnienie
Dobra praca gwarantuje niezależność ekonomiczną, pobudza do osobistych osiągnięć
i stanowi najlepszą ochronę przed biedą. Poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych
wynosi jednak tylko około 50%15. Aby osiągnąć cele UE w zakresie wzrostu gospodarczego
więcej osób niepełnosprawnych musi pracować w ramach wolnego rynku pracy i uzyskiwać
dochody. Komisja wykorzysta pełny potencjał strategii „Europa 2020” i Programu na rzecz
nowych umiejętności i zatrudnienia, oferując państwom członkowskim analizy, wytyczne
polityczne, wymianę informacji i inne wsparcie. Poprawi ona stan wiedzy na temat sytuacji
zatrudnienia niepełnosprawnych kobiet i mężczyzn, określi istniejące wyzwania i zaproponuje
rozwiązania. Komisja zwróci szczególną uwagę na sytuację młodych osób
niepełnosprawnych w momencie ich przechodzenia od kształcenia do zatrudnienia. Zajmie się
ona kwestią mobilności w ramach tego samego zawodu, na wolnym rynku pracy oraz
w warsztatach pracy chronionej, poprzez wymianę informacji i wzajemne uczenie się.
We współpracy z partnerami społecznymi Komisja podejmie także zagadnienie
samozatrudnienia i dobrej jakości miejsc pracy, w takich aspektach jak warunki pracy
i rozwój kariery. Komisja zintensyfikuje swoje wsparcie dla inicjatyw wolontariuszy
promujących zarządzanie różnorodnością w miejscu pracy, takich jak karty różnorodności
podpisywane przez pracodawców i Inicjatywę na rzecz przedsiębiorczości społecznej.
Działanie UE będzie wspierać działania krajowe w celu: analizowania sytuacji osób
niepełnosprawnych na rynku pracy; walki z postawami i pułapkami związanymi
z korzystaniem ze świadczeń, które zniechęcają osoby niepełnosprawne do wchodzenia
13
Eurobarometr, badanie specjalne 317:
Dyrektywa Rady 2000/78/WE (Dz.U. L 303 z 2.12.2000, s. 16).
15
LFS, AHM, 2002
14
8
PL
PL
na rynek pracy; pomocy w integracji na rynku pracy dzięki wykorzystaniu Europejskiego
Funduszu Społecznego (EFS); r ozwijania aktywnej polityki rynku pracy; zwiększania
dostępności miejsc pracy; rozwijania usług w dziedzinie zatrudnienia, wspierania struktur
i szkoleń w miejscu pracy; promowania korzystania z ogólnego rozporządzenia w sprawie
wyłączeń blokowych16, które umożliwia przyznawanie pomocy państwa bez wcześniejszego
powiadamiania Komisji.
Umożliwienie znacznie większej liczbie osób niepełnosprawnych zarabiania na życie na
wolnym rynku pracy.
5 — Kształcenie i szkolenie
W grupie wiekowej 16-19 lat nie kształci się 37% osób o znacznie ograniczonych
możliwościach i 25% ograniczonych w pewnym stopniu wobec 17% osób w pełni
sprawnych17. Dostęp do głównego nurtu edukacji dla dzieci o znacznym stopniu
niepełnosprawności jest trudny i często podlegają one segregacji. Osoby niepełnosprawne,
a w szczególności dzieci, muszą być w odpowiedni sposób integrowane w ogólnym
systemie edukacyjnym i w ich najlepszym interesie leży zapewnienie im indywidualnego
wsparcia. W pełni respektując odpowiedzialność państw członkowskich w zakresie treści
nauczania i organizacji systemu edukacyjnego, Komisja wspierać będzie dążenie
do osiągnięcia wysokiej jakości kształcenia i szkolenia zapewniającego włączenie
społeczne w ramach inicjatywy „Mobilna młodzież”. Komisja zwiększać będzie wiedzę
o poziomach kształcenia i możliwościach dla osób niepełnosprawnych oraz mobilność tych
osób, ułatwiając im uczestnictwo w programie „Uczenie się przez całe życie”.
Działanie UE będzie wspierać krajowe wysiłki poprzez ET 2020: strategiczne ramy
europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia18, na rzecz usuwania barier
prawnych i administracyjnych stojących na drodze osób niepełnosprawnych w dostępie
do ogólnych systemów kształcenia i szkolenia przez całe życie; wspierać w odpowiednim
czasie kształcenie dla wszystkich i zindywidualizowane uczenie się oraz wczesną
identyfikację osób o szczególnych potrzebach; zapewniać odpowiednie szkolenie i wsparcie
osobom zajmującym się kształceniem na wszystkich poziomach i przygotowywać
sprawozdania na temat poziomu udziału w kształceniu oraz jego wyników.
Upowszechnienie otwartego dla wszystkich kształcenia i uczenia się przez całe życie dla
niepełnosprawnych uczniów i studentów.
6 – Ochrona socjalna
Mniejsze uczestnictwo w ogólnym kształceniu oraz w rynku pracy doprowadziło
do nierówności w poziomie dochodów oraz do zjawisk takich jak bieda osób
niepełnosprawnych, wykluczenie społeczne i izolacja. Niepełnosprawni muszą mieć
możliwość korzystania z systemów ochrony socjalnej i programów ograniczania ubóstwa,
do pomocy w obszarach niepełnosprawności, mieszkalnictwa socjalnego i innych usług
zwiększających ich możliwości, a także programów emerytalnych i rentowych. Komisja
zajmie się tymi zagadnieniami wykorzystując Europejski program walki z ubóstwem. Oceni
ona odpowiedniość i trwałość systemów ochrony socjalnej i wsparcia z EFS. W pełni
16
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 (Dz.U. L 214 z 9.8.2008, s. 3).
LFS, AHM, 2002
18
Konkluzje Rady z dnia 12 maja 2009 w sprawie ET 2020 (Dz.U. C 119, z 28.5.2009, s. 2).
17
9
PL
PL
respektując kompetencje państw członkowskich, UE wspierać będzie krajowe działania
na rzecz jakości i trwałości systemów ochrony socjalnej osób niepełnosprawnych, zwłaszcza
poprzez wymianę praktyk i wzajemne uczenie się.
Działanie na rzecz godnych warunków życia osób niepełnosprawnych.
7 — Zdrowie
Osoby niepełnosprawne mają ograniczony dostęp do świadczeń zdrowotnych, w tym
do rutynowego leczenia, co prowadzi do niezwiązanych z niepełnosprawnością nierówności
dotyczących zdrowia. Osoby niepełnosprawne mają prawo do równego dostępu do opieki
zdrowotnej, w tym do prewencji, oraz do specjalnych świadczeń zdrowotnych
i rehabilitacyjnych wysokiej jakości i w dostępnych cenach, w których uwzględniane
są ich potrzeby, także te związane z płcią. Zapewnienie dostępu jest przede wszystkim
zadaniem państw członkowskich, które są odpowiedzialne za organizowanie i zapewnianie
świadczeń zdrowotnych i opieki medycznej. Komisja będzie wspierać rozwój polityki
na rzecz równego dostępu do opieki zdrowotnej, w tym świadczeń zdrowotnych
i rehabilitacyjnych wysokiej jakości przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych. Realizując
politykę zapobiegającą nierównościom w obszarze zdrowia, Komisja będzie zwracać
szczególną uwagę na osoby niepełnosprawne; będzie także wspierać działania w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy, aby zmniejszać ryzyko niepełnosprawności będącej
wynikiem pracy zawodowej i ułatwić ponowną integrację niepełnosprawnych
pracowników19; oraz działać na rzecz zapobiegania temu ryzyku.
Działanie UE będzie wspierać krajowe działania na rzecz zapewnienia dostępnych,
niedyskryminacyjnych świadczeń i infrastruktury zdrowotnej; upowszechniania wiedzy
o niepełnosprawności na uczelniach medycznych oraz w programach nauczania
kierunków medycznych; zapewniania odpowiednich świadczeń rehabilitacyjnych;
upowszechniania świadczeń w zakresie zdrowia psychicznego i działanie na rzecz
rozwijania usług wczesnej interwencji i oceny potrzeb.
Zwiększenie równego dostępu osób niepełnosprawnych do świadczeń zdrowotnych
i powiązanych usług.
8 — Działania zewnętrzne
UE i państwa członkowskie powinny promować prawa osób niepełnosprawnych w ramach
swoich działań zewnętrznych, w tym rozszerzania UE oraz programów sąsiedztwa i rozwoju.
W odpowiednich obszarach Komisja, w szerszym kontekście działań na rzecz
niedyskryminacji, podkreślać będzie w działaniach zewnętrznych UE, że zagadnienie
niepełnosprawności jest zagadnieniem z obszaru z praw człowieka; upowszechniać
znajomość Konwencji ONZ i wiedzę o potrzebach osób niepełnosprawnych, w tym
dostępności w dziedzinach pomocy kryzysowej i humanitarnej; doskonalić sieć
korespondentów ds. niepełnosprawności, zwiększając świadomość zagadnień związanych
z niepełnosprawnością w delegaturach UE; sprawić, by kraje kandydujące i potencjalne
kraje kandydujące
dokonywały postępów
w upowszechnianiu
praw
osób
niepełnosprawnych, a instrumenty finansowe pomocy przedakcesyjnej używane były
do poprawy ich sytuacji.
19
Strategia UE w dziedzinie zdrowia i bezpieczeństwa w pracy 2007-2012 - COM(2007) 62
10
PL
PL
Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe inicjatywy dotyczące niepełnosprawności
w dialogu z państwami trzecimi i w odpowiednich przypadkach łączyć niepełnosprawność
i realizację Konwencji ONZ, uwzględniając zobowiązania podjęte w Akrze odnoszące się
do skuteczności pomocy. Doprowadzi to do uzgodnienia stanowisk i zaangażowania
w zagadnienia dotyczące niepełnosprawności na forum międzynarodowym (ONZ, Rada
Europy, OECD).
Promowanie praw osób niepełnosprawnych w ramach działań zewnętrznych UE.
2.2.
Realizacja strategii
Strategia wymaga wspólnego i odnowionego zaangażowania instytucji UE i wszystkich
państw członkowskich. Działanie w wymienionych powyżej głównych obszarach muszą
być wspierane z użyciem następujących ogólnych instrumentów:
1 — Podnoszenie świadomości
Komisja będzie podejmować starania aby zagwarantować, że osoby niepełnosprawne znają
przysługujące im prawa, zwracając szczególną uwagę na dostępność materiałów i kanałów
informacyjnych. Będzie ona upowszechniać koncepcję „projektowania dla wszystkich”
w odniesieniu do produktów, usług i środowiska.
Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe kampanie świadomości społecznej w
zakresie możliwości i wkładu osób niepełnosprawnych oraz promować wymianę dobrych
praktyk w ramach grupy wysokiego szczebla ds. niepełnosprawności (DHLG).
Zwiększenie świadomości społecznej w zakresie niepełnosprawności i wiedzy osób
niepełnosprawnych o przysługujących im prawach i sposobach ich egzekwowania.
2 — Wsparcie finansowe
Komisja będzie dążyć do zagwarantowania, że programy UE w obszarach polityki istotnych
dla osób niepełnosprawnych zawierają możliwości finansowania, na przykład programów
badawczych. Koszt działań podejmowanych w celu umożliwienia osobom niepełnosprawnym
udziału w programach UE powinien być kwalifikowalny do zwrotu. Unijne instrumenty
finansowania, a w szczególności Fundusze Strukturalne, muszą być stosowane w dostępny
i niedyskryminacyjny sposób.
Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe wysiłki na rzecz osób niepełnosprawnych
i zwalczać dyskryminację poprzez finansowanie w ramach głównego nurtu, właściwe
stosowanie art. 16 rozporządzenia ogólnego w sprawie funduszy strukturalnych20 oraz
zwiększanie wymogów dotyczących dostępności zamówień publicznych. Wszystkie środki
powinny być wprowadzane w życie zgodnie z europejskim prawem konkurencji,
w szczególności przepisami dotyczącymi pomocy państwa.
Optymalizowanie wykorzystania instrumentów finansowania UE na rzecz dostępności
i niedyskryminacji oraz zwiększenie widoczności możliwości finansowania związanych
z niepełnosprawnością w programach po 2013 r.
20
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dz.U. L 210 z 31.7.2006, s. 25).
11
PL
PL
3 — Gromadzenie statystyk i danych oraz monitorowanie
Komisja będzie działać na rzecz usprawnienia przepływu informacji na temat
niepełnosprawności gromadzonej w ramach badań społecznych UE (Europejskie badanie
warunków życia ludności, moduł ad hoc badania aktywności ekonomicznej ludności,
europejskie badanie zdrowia), opracowania specjalnego badania dotyczącego przeszkód
w integracji społecznej osób niepełnosprawnych oraz przedstawienia zestawu wskaźników
służących monitorowaniu ich sytuacji w odniesieniu do najważniejszych celów strategii
„Europa 2020” (kształcenie, zatrudnienie i ograniczenie ubóstwa). O udział w tych pracach
poprzez gromadzenie danych oraz prowadzenie badań naukowych i analiz zwrócono się
do Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej w ramach jej mandatu.
Komisja opracuje także narzędzie internetowe umożliwiające przegląd praktycznych działań
i prawodawstwa służącego wprowadzaniu w życie Konwencji ONZ.
Działanie UE będzie wspierać i uzupełniać krajowe działania w ramach gromadzenia
statystyk i innych danych, zawierających informacje o barierach uniemożliwiających osobom
niepełnosprawnym korzystanie z przysługujących im praw.
Uzupełnianie gromadzenia okresowych danych statystycznych dotyczących
niepełnosprawności w celu monitorowania sytuacji osób niepełnosprawnych.
4 — Mechanizmy wymagane w Konwencji ONZ
Ramy zarządzania określone w art. 33 Konwencji ONZ (punkty koordynacji, mechanizm
koordynowania, niezależny mechanizm i udział osób niepełnosprawnych i ich organizacji)
muszą zostać wprowadzone na dwóch poziomach: w państwach członkowskich, w ramach
wielu polityk UE oraz w instytucjach UE. Na poziomie UE w oparciu o istniejącą strukturę
stworzone zostaną mechanizmy koordynowania zarówno pomiędzy służbami Komisji
a instytucjami UE, jak i pomiędzy UE a państwami członkowskimi. Wprowadzanie
w życie niniejszej strategii oraz Konwencji ONZ będzie regularnie dyskutowane
w ramach grupy wysokiego szczebla ds. niepełnosprawności z udziałem przedstawicieli
państw członkowskich oraz ich krajowych punktów koordynacji, Komisji, osób
niepełnosprawnych i ich organizacji oraz innych zainteresowanych stron. Grupa nadal
przygotowywać będzie sprawozdania okresowe na nieformalne spotkania ministrów.
Ustanowione zostaną także ramy monitorowania obejmujące jeden lub więcej niezależnych
mechanizmów w celu wspierania, ochrony i monitorowania wprowadzania w życie
Konwencji ONZ. Po zawarciu Konwencji ONZ i przeanalizowaniu możliwej roli niektórych
organów i instytucji Komisja zaproponuje ramy zarządzania bez zbędnych obciążeń
administracyjnych w celu ułatwienia wprowadzania w życie w Europie Konwencji ONZ.
Z końcem 2013 r. Komisja przedstawi sprawozdanie z postępów osiągniętych dzięki
niniejszej strategii, obejmujących realizację działań, postęp na poziomie krajowym
i sprawozdanie UE dla Komitetu ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych21. Komisja
będzie wykorzystywać gromadzone dane statystyczne i inne dane do zilustrowania zmian
w różnicach między sytuacją osób niepełnosprawnych a reszty społeczeństwa oraz
do ustanawiania wskaźników związanych z niepełnosprawnością, powiązanych z celami
strategii „Europa 2020” w zakresie kształcenia, zatrudnienia i ograniczania ubóstwa.
Pozwoli to na rewizję strategii i działań. Kolejne sprawozdanie przewidziane jest na 2016 r.
21
Artykuły 35 i 36 Konwencji ONZ.
12
PL
PL
3. PODSUMOWANIE
Celem niniejszej strategii jest wykorzystanie połączonego potencjału Karty Praw
Podstawowych UE, Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i Konwencji ONZ oraz
pełne wykorzystanie strategii „Europa 2020” i jej instrumentów. Inicjuje ona proces
zwiększania możliwości osób niepełnosprawnych, tak aby mogły one w pełni uczestniczyć
w życiu społecznym, na równych z innymi zasadach. Wraz ze starzeniem się populacji
Europy działania te będą miały wymierny wpływ na jakość życia coraz większej części
społeczeństwa. Strategia stanowi adresowane do instytucji UE i państw członkowskich
wezwanie do wspólnego działania w jej ramach na rzecz budowania dla wszystkich Europy
bez barier.
13
PL
PL
POLSKIE FORUM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
WWW.PFON.ORG
PFON jest organizacją non-profit o statusie organizacji pożytku publicznego (OPP),
zrzeszającą stowarzyszenia i związki stowarzyszeń osób niepełnosprawnych
w Polsce.
PFON zostało zarejestrowane w 2003 roku w Warszawie, na podstawie ustawy
o stowarzyszeniach.
MISJA
Jednoczenie
sił
społecznych
i
instytucjonalnych
dla
tworzenia
warunków
wyrównywania szans, równoprawnego uczestnictwa w życiu społecznym oraz walki
z wszelkimi przejawami dyskryminacji osób niepełnosprawnych, aby mogły żyć
godnie i w pełni korzystać z praw człowieka.
CELE STATUTOWE

tworzenie płaszczyzny współpracy i jednolitej reprezentacji stowarzyszeń osób
niepełnosprawnych
oraz
rodzin
osób
niepełnosprawnych,
gdy
rodzaj
niepełnosprawności uniemożliwia samoreprezentację,

wpływanie na politykę społeczną państwa oraz rozwiązania prawne decydujące
o jakości życia osób niepełnosprawnych w wymiarze osobowym, społecznym
i ekonomicznym oraz o ich równym traktowaniu, a także o wspieraniu ich rodzin,

zmienianie
postaw
społecznych
wobec
ludzi
–
z opiekuńczych o nastawieniu wyłącznie charytatywnym na uznające godność
i wartość osoby niepełnosprawnej, jej pozytywny potencjał oraz prawa równe
dla wszystkich,

umacnianie organizacji pozarządowych osób niepełnosprawnych i ich rodzin
oraz
partnerska
współpraca
tych organizacji
i ich związków z
władzą
ustawodawczą i wykonawczą szczebla rządowego i samorządowego,

współpraca z organizacjami pozarządowymi zagranicznymi i międzynarodowymi.
199
CZŁONKOWIE ZWYCZAJNI FORUM
-
Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
-
Polski Związek Niewidomych
-
Polski Związek Głuchych
-
Ogólnopolska Federacja Organizacji Osób Niesprawnych Ruchowo
-
Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym
-
Polskie Stowarzyszenie Diabetyków
-
Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki
-
Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych
CZŁONKOWIE STOWARZYSZENI I WSPIERAJĄCY
-
Stowarzyszenie "Otwarte Drzwi"
-
Fundacja Inwalidów i Osób Niepełnosprawnych "Miłosierdzie"
WŁADZE PFON
Najwyższą władzą PFON jest Kongres składający się z delegatów – przedstawicieli
stowarzyszeń i związków zrzeszonych w PFON.
W okresach między posiedzeniami Kongresu najwyższą władzą Forum jest Zarząd.
ZARZĄD PFON
Anna Machalica-Pułtorak - przewodnicząca
Małgorzata Gorący - wiceprzewodnicząca
Romuald Jantarski - wiceprzewodniczący
Piotr Kowalski - sekretarz
Stanisława Syller - skarbnik
UDZIAŁ W ORGANIZACJACH MIĘDZYNARODOWYCH I KRAJOWYCH
Od 2004 roku PFON jest członkiem Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych
(EDF). PFON jest członkiem Koalicji Na Rzecz Równych Szans oraz Forum Dostępnej
Cyberprzestrzeni.
200
PROJEKTY PFON

Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych –
w ramach Partnerstwa na Rzecz Rozwoju (07.2005 - 03.2008)

Niepełnosprawni - Pełnoprawnymi obywatelami Europy i świata. Aktywna
współpraca
z
europejskim
i światowym
ruchem
osób
niepełnosprawnych
(01.2008 - 12.2008)

Kampania na rzecz poprawy warunków funkcjonowania osób niepełnosprawnych
we
wszystkich
dziedzinach
życia
poprzez
przygotowanie
polskiego
prawodawstwa do ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób
niepełnosprawnych (01.2008 - 12.2008)

Konsultacje
środowiskowe
w
sprawie
propozycji
zmian
legislacyjnych
niezbędnych do ratyfikacji Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób
niepełnosprawnych – wydanie publikacji "Polska droga do Konwencji o prawach
osób niepełnosprawnych ONZ" (01.2008 - 12.2008)

Prowadzenie
kampanii
niepełnosprawnych
i
informacyjnych
przeciwdziałaniu
ich
na
rzecz
integracji
dyskryminacji
–
Mamy
osób
naszą
Konwencję! (01.2009 - 12.2009)

Kampania informacyjna na rzecz sprawiedliwego udziału środowisk osób
niepełnosprawnych w absorpcji funduszy strukturalnych (01.2009 - 12.2009)

Druga kampania informacyjna na rzecz sprawiedliwego udziału środowisk osób

Trzecia kampania informacyjna na rzecz sprawiedliwego udziału środowisk osób

Opracowanie modelu lokalnego systemu rehabilitacji i wsparcia społecznozawodowego
osób
z
intelektualną
na
podstawie
doświadczeń systemu stargardzkiego oraz nowoczesnego dorobku nauki
i praktyki dotyczącego integracji osób niepełnosprawnych (04.2010 - 09.2012)

Wsparcie dla rozwoju działalności PFON służącej aktywizacji zawodowej osób
niepełnosprawnych (09.2010 - 10.2012)
201
EUROPEAN DISABILITY FORUM
(Europejskie Forum Niepełnosprawnych)
www.edf-feph.org
EDF jest międzynarodową organizacją skupiającą krajowe stowarzyszenia osób
niepełnosprawnych
Jej członkami
z
są
15
państw
również
Unii
Europejskiej,
międzynarodowe
Norwegii
organizacje
oraz
Irlandii.
różnych
grup
Celem
powołania
i ekonomicznych
w
1996
praw
r.
osób
EDF
była
promocja
niepełnosprawnych,
osobistych,
a
także
społecznych
doprowadzenie
do wyrównywania ich szans w społeczeństwie poprzez działania wszystkich unijnych
instytucji i przyjmowane strategie działania. Chodzi o zmianę postrzegania
niepełnosprawnych: z pasywnych odbiorców pomocy społecznej na niezależnie
żyjących obywateli, którzy mają takie same prawa jak pozostali.
Misją EDF jest zapewnienie niepełnosprawnym pełnej możliwości korzystania z praw
podstawowych i praw człowieka poprzez zaangażowanie ich w kształtowanie
i realizowanie polityki Unii Europejskiej dotyczącej niepełnosprawności.
EDF reprezentująca ponad 80 mln niepełnosprawnych obywateli Europy realizuje
swe
cele
we
współpracy
międzynarodowymi,
instytucjami
z
partnerami
Unii
społecznymi,
Europejskiej
i
organizacjami
Europejskiego
Obszaru
Ekonomicznego.
EDF wspiera organizacje krajowe, pomaga w przezwyciężanie trudnych sytuacji,
działa na rzecz upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka, swobód
obywatelskich
a
także
mniejszości
narodowych
regionalnego.
Siedzibą EDF jest Bruksela.
202
i
etnicznych
oraz
języka

Pobierz PDF (1 273 KB) - Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych

Transkrypt

Podobne dokumenty

RADA EUROPY

kocham teatr - Teatr Lalek PLECIUGA

rada europy i unia europejska