u zmiany na Wieloletnie

Wieloletnie obserwacje wpĘwu
dynamiki obciązeń treningowych
na zmiany parametrów fizjologicznych u biegaczy
E. MLEczKo, J. oEMPLA,
J. żoŁĄDż, D. KAczMABsKI
Akddemźa wlchouonl6 F|zucżnego
i!
l<takoule .
W pracy zo tała pod,jętla proba określenia chara,kteru o,raz wiglkąśc :rnian
w qbrazie,parametrów fizjologicznych wa,r,rrrrrłnrrjących rozwój wltrzyrnałości
ibi,egowej na podsta,q/,ie ana.lizy czteroletrrioh obciążeń trenirrgowycĘ pochodzących z indywidualnej .dokumentacji treningowej zawod,ników oraz wyników sześciolnrotn go pornianr reakcji fizjolog.icznych nia wysiłdk o różrrej
,mocy. Stwieldzono, że na wyniki pofłOwe charaikteryzowa,nych zawodnikóv,
olxócz i}u,źej objętości trenbgu bregowąo i sprawnościowego rnógł rnieć
1łr'pływkumulacyjny efekt stażu zawodniczego oraz progresja intensywności
trerri,ngów w o}<resie poprzedzającyrn sterty główne .a także rroporcje ilŃciowe i jakąściowe zalstmowanych obciąźeń, kńre .odrpowiadały rnodelowi alenej
konkurengji i odrębnościorganizrnu biegaczy.
,W po zcz gólnych cyklach treningowych zaznaczył się wybiórczy wpływ
lpracy o charakterze: tlenowym ne Vormax, t]enowo-beztlenowej na va1, bezĘlenowo-tlenowej na v-",. Radykalny reg,res obciążeń trenirrgowych prowadŁił do ęad'}cu: Vmax, VlT, Vo! AT, oraz regrgsu Vor -.*, naÓornriast podwyŹszała się wartość!trR*"*. Stwierdzono, źe wielkośćpararnetrów r5a rpoziomie
AT są bar,dziej czułyrn wskaźnikiem wahań zdolności wysjł,korłrych niż wieltkości meksymal,ne. Pogorszenie się prędkości rpr owej rbyło najwcześniej za:anaczający,m się oUia\ł/ m spa,dlou obciązeń tr rri,ngowyctl.
Efektywnośćtreningu za|eży od szeregu zmian adaptacyjnych w organiźmie zawodnika. O}preślenie więc poziomu pod tawowych cech fizjoĘicznych, charakteryzujących adaptację do wysiłków, jak i obserwacja
przdbiegr.l zmian tych para,metrów w wieloletnim cyklu treningo"wym
pozwalają ocenić w sposób bar,,dziej obiektywnv skuteczrrqŚć stosowanego
treningu.
,Do niedawna w ocenie potencjału wytrzymałosciowego zawodnikórł,
szczególną wagę przywiązywano do określania wielkŃci malsymalnego
' Ka.tcdra Teorrii Spor,tu
dycyny sportu.
wychowanie F'lzy(a
i spoń
i
1988,
śipor,tów Indyw,jdrualnych, Katedra Pi@jologii
tr
2
i Me-
E. MLćcłka l inni
la
zużycia tlenu (V6,-.*) oraz sprawności biegowej mierzonej poziomem
zużycia tlenu przy różnych prędkościach biegu [7]. Stwierdzono bo,wiem
wysoką korelację pomiędzy tymi parametrami a sukcesa,mi w biegach
długich |7, 8, 12, 20|.
Jednakże okazało się, że wartośćtych parametrów w sterowa,niu procese,nr treningowym zawodników prezentujących wysoki poziom zaawansowania sportowego jest niewielka. Nowe światłona zagadnienie opty_
malizacji procesu sterowania treningiem ry wytrzymałościowych dyscypli,nach spo.rtu rzuciły wynift<i badań dotyczące oznaczania granicy przejściaz wysiłkowego meta,bolizrrru tlenowego do beztlenowego, którą
d]rreślasię mianem: ,,pTogu anaero,bowego" (PPA lub AT) [3 9, 16, 1?,
19,27,31].
Określanie progowej intensywności, wysiłków znalazło już praktyczne zastosowanie w treningu dyscyplin wytrzyrnałościowych w licznych
órodkach lszkolenia spońowego na świecie. Zauważono bowiem korzystny wpływ wysiłków odJbywających się w granicach pTogu anaelo,bowego na kształtowanie się rozwoju wydolnosci i wytrzy,małości tlenowej
L2, 4, 11, 13, 14, 18, 21, 22, 26|.
W piśmiennictwie dotyczącym tego z,agadnienia daje się zauważyc
brak pu,blikacji prezentujących wyniki badań nad lv,pływem specyficznych wariantów treningu zawodnikó,w reprezentujących różny poziom
zaawan owania spońowego i odmienny charakter dyscyplin sportowych
na wielkośći kierunek zmian podstawowych parametrów charałoteryzujących wysiłki wytrzy,rrrałościowe,w tym przede wszystkim próg przemian anaerdbowych, Czyn,nikiem ograniczającym zasięg tego rodzaju
badań może być brak do tej pory obiektywnych mierników intensywnolści treningu sportowego [32l. Nieliczne próby rozwiązania tego problemu przy pomocy szacunkowego określania obciążeń na pod tawie dc,
ku,mentacji treningowej trenera lub zaw.odników należą do rzadkości
[5, 6, 25, 36l.
W związlłu z tym została podję,ta próba określenia chara,kteru oraz
wielkościrmian w obrazie parametrów fizjo}ogicznych wa,runkujących
rozwój wytrzymałościbiegowej, które zachodziły w wyniku wieloletniego
treningu zawodników osiągających różny poziom rezul,tatów sportowych
w biegach wytrzymałoiciowych.
Material i metody
badań
przed,miotem obserwacji była gr,upa czterech biegaczy na średnie
i długie dlrstanse l(lubu Sportowego AZS AWF w Krakowie, real,izująca
trening wytrzymałościowyw okresie od września 1982 r. do maja 1986 r,
Wiek badanej grupy w mo,merrcie rozT}oczęcia obserwacji wahał się od
20-22 lat, zaśpoziorn spońowy odpowiadał II klasie sporto,wej. W okresie obserwacji dwóch zawodników po,prawiło wyniki spo,rtowe do kl. I
i byli oni reprezentantami Polski na Akademiokie MiŚtrzostwa Świata
Studerltów w Biegach Przełajowych. Progresję wyniJ<ów sportowych w
całym okresie obserwacji przedstawiono w tab. I.
Wszyscy badani realizowali w różnym zakresie założenia rocznego
planu treningowego qpracowanego przez tego samego trenera. Jego
strulrturę i czas trwania ,poszczególnych mezocykli prezentuje ryc. 1.
,lź
Obct ążenią h eningolae bi,egac zy
N
3
F
rś
6O
N
L
ś
O
ŃodŃ
:_-ęYl9
666
N
6o9d
;;ą;
r
ą
tll:
,l
6l
:l
Nl
żl
)łl
rNó
ąĘV}c,l
6d
O
tr
al
El
::
Y,,]
q:
@_
c'i
++
:_-
El
oI
qI
:]
N
ós
o
5
ńo
ĘĘ"ld}
rdr-
r
9" ą.+_ o.
rhś
*1:.
o
a
N-dś
o
7
o
o
ą
ś
ó6Nń
Oś
}
nN
Vlq
oN
*
r
lęd
óoó
lŃoŃ
-n
;;;+
ęY?!1j
;;;
++
(d
,a
o
60
o
ro
c
oś
śN
śoi l
.j -j
r
ńdń
l
r
d
d
,a
o
V
o
:a
ź^
ł,o ł:
t
N
ż
(,)
ź
o
ąaą6
}
N
N
V
6
66ą6\
}
N
@
ąą66
N
66o,ą
l
76
E, Mlec:kó l lnni
według przyjętej koncep_cji szkoleniowej
dobór środkóu. treningowyę|.
typowych dla wvtrz;rmiłŃ"lo*y"h -toii.u.u.,":r
l"-r.t""ij"i""]
podpoiządko*^",;'
;ł-;".!o,i,,'::"**;;i:::i,:i
|.o]":";;ii,;;l;ł"il;
tensyfikacji" ,,tiansformacji" i ,,.ó!en".ac;i''.
?i]
P.ęatJi.i-p.l"oreganych
dystansów na trenin8_u planowano
z
tradycyjną
tów czasowvch'' L, ałl, 1uan"tZ! Ę;;;iy.r""
-!toOą ,,narzu_
,łoŹÓni" *-i,.- wzglę_
dzie poddawano wery{iki]i
"ńa"1"
testu polegaJącego na
prze,biegnięciu dystansu s t- il;.;;Jwadzeniu.
,
;;J;il
prędkością
w czasie której dokonywano pomiań }"rtytu.;i z pfze^rwą co 2 km.,
tłt.," * .ia-si" so sek.
metodą zaproponowaną płzez^ o.y-"ł"'rz5l.-i*i"i"i
.io!is..,o p"r.o
rozpoczęciem każdego mezocyklu.' w
niett'orych ;;;;";ii;"h w eiągu
czteroletniego okresu szkoleńia
1ryc. 1i'ten spo-sób weryfikacji zalożeri
teoretycznych zastapiono bardziej"obiei<tywnymi
kryteriami, które starrowiły wyrriki badin, *yaói"os"L*}Jt,.'_p.r"prowadzonych
w różnych
okresach trenineowyctl na uiezni
-,","-'*-tr".,r"rnu-j, dotyczących
-i- zwłaszcza
ił",łi"
ml t< i naeim".,", *"połpra.l
r,%i-t| "ć"ruę;,-;["rs""frł
Obserwacje fiziologiczne rozpoczęto w
scharakteryzow".r.io pia., u ."\"Ę r:*!r?
.pierwszym roku realizacji
rto.u j3" corocznie ;ednakową
metodykę pomiaru-obrazu reakcji fizloTogicznyóh
na wysiłeli o różnej
mocy, Badani wvkonywali bieg .. -ili;ii-;'ńJl;Ji;T.y
stałym
dwustopniowym kącie nachylenia. i"J-ioopo"zynano
S-cio'minu,towym
biegiem ciągłym z pręd.kośóią z,i *." i,
następnie w kazdej kolejnej
mi,nucie zwiększano
tŃmy
o 0,3 m.s-1, Piób" konęrędko,sć_'p."".u*u*
tynuowana była do o!ń"wv, Pi"ii*rrv
oa s ir,lrr.;; ;; ;"*;r,r., p.r".wania prący określano póa"t"*o*"-'pJ"ar.retny
Vt, Vo,, Vco,, Fe.,,, F,.ao,, RQ. AnaUzę gazów "kł"ł"--óJJ.chowego:
metody systemu otwartego, *yxo."ffiic-aparat dok_o_n;rwano za pornocą
zaprogramowany na co 3b-sei<, ;)iffii nłrrłćtiilu Beo]<man,
;H;'ł:'ii?*"ocześnie
5P:l|ll
reJestrowano czestośćsku,rczów
-si*pr serca Doprzez zapis krzywej elektrokardiogra f iczn e j apara te*
i""
ti gió"*' " ."ii ń'.lo''' -' o.
"a']r,
Próg anaerobowv
rnetodą
nieinwaryjną
_o]<reślono
na podstawie przebiegu parametrów Óddect"*v"ń-*-ńłi5i,
za podstawowe krvterium niótiniowy *".ó.t p.ęałoSci biĘu, przyjmując
wenĘlacji minutowej i minutowego wydalan"ia a*"ir""tr'.u;ó"-;;
procentowe j zawartości tlenu
w powietrzu wvdechowlrm 'bez .O"*"Ęług.
]_,
Co,
;;;i"iśr;i"-^ ,awa"toSci
[9l.
war,tości podstawowych parameirów
przedstawiono
w układzie y.eóĘEl*t, *'tr.t"lj-Jyr.lufizjologicznych
treningowego, obserwowane8o Prze,, 4 ]ata. Wielkośc parametr-ów
-' przedsta,wio,no w trzech momentach ,przebiegu adaptacji *^iłko*"i,
'"
a) w końcowej fazie skiajnego ńysiłku,
,b) w momencie uzyJ<anra
maks}malnej*onsumpcji
tlenu (Vo,-"*),
"io"l
p_*qu p."eiria., U" t
|" r,
.c)
w nlnleJszej pra? przedstawiono
" ""o.iu
wyniki' sześciokrotnego po,miaru
ifi,.,:",,,"J.""1 1]
ł',,,:';rł":ł"FjHi|
obcią"żeń treningowycń *yi";ńi"",j a.łuńJ"t"cję
1i!^_:_Tr"ych
trenlngową prowadzona
;-;"#i;'rJrpo*"r".r,_
_pru,ez łaZdego
*,,aii*,ń,r.";h';.fi".*ódrriłl
;;;;;;; [""kil j,"'#;.,ro,"_
pjl{
r
i lrur:l";Ę:%Jł
il";I*ffpTili
"
bąążenią tr ening
o
o1u e bie g
ał zy
77
Dla uproszczenia i ujednolicenia analizy zapisów
w
treningowej zastosowano podział
środkń irenińgowycr,
d.oku,mentacji
-inry
.r,
zgodnie z s_ugestiami teoretyków spoŃu -tiS, Sr],
i. ,,Srodki tlenowe'.,w cŹystej r5.-*
iór'Vn,, OWB9;.
2. ,,ś,rodki tlenowo-ŁreztlÓ"oir"';-o-niJii"lłłuj
kom,ponencie
wej (WB3).
3. ,,Srodkr beztlenowo-tlenowe'. rozwii:
chanizm
ńil";;;'iwf,
g*py
beztjeno_
w znacznym stopniu me-
.
Wś;,'ś";j""*""'uce
ozczególowa dokumentacja treningowa
.pozwoliła na dokładną analizę
,tre_ningowego w poszczególnych latach szkolenia w mezo
i mikrocyklach.
Wielkosci
i.Jń"g"*"e; *;"k.;rje objętości
i jakościprzedstawiono w obciążenii
odniesleniu ao r7 ńi8rię.y illij'iya"ttv.rnych, w sezonie 1986.r tylko do Ó-"* iiu"ięcy
treningu (X-IV), gdyż
była
,"
*rgręau
na
91:,"
zakończenie stu,diów
"b,"|wac.ja
"i.*"zii*u
przez zawodników.
obciążenia.
Wyniki
badarń
Charakterystyka obciążeń treningowych zawodników
w czteroletnim okresie szkolenia
.o^nalizując
dane dotyczące objętości treningorv_ej (tab.
,r". 2), któ_
okrśIasuma przebiógniętycrr' p.r"l **"aiu.o,i'xiń*.i"o'.,J'
'r,
* .iąg,,
roi<u, wynika, że schemat zaiozei-to9_r""!o
t..ńó;;;
opracowany przez jednego trenera ("ł9.^^r) dla g?upy
"yttu
specjatieującej s,ię w biegach na średniedvstanse i na 3000'm p'.r"Ćtoa"ńr
,
nyii"-b."ktycznej
realizac ji bardzo źroznióowany. - ż;;;;iJ;;;*'j;
u*ńt;iflo' "rię p."y
rą_
zestawieniu indvwidualnych. otciąreń l"*"a"iio*
; ffi#;;lnych sepffi
; a[-ro*n iuź- *
u oddzielnego porównania
:Ti:Ł -t'-ę"ingo"wych,
.
tego parametru u ,a*ooiritói,,
"ał
w przebiegu 1rt'u.ol"t.,i"go
ffi'"Tli;"'
0kresy
Miesigce
Mezocykte
Przygotowowczy
xl lXll It
IllIlll
Akumutocji
vlikocykte
Bodanio fizjotĘiczne
KotejroŚć
lnter yfikocji
tt
,l
lVlv
5
9x7
Tronsf
6,7
lll
1 62
Stortowy
|'vl
B81
aF.
Ill
Lx7
l,
x7
lf,Łej..
lx
Vll
Vl|l
REG
3a3 ]E{,
-Ll-L
1x7
1x7
1x7
x
REG
1x7
t
2
R-vc, L t}udowa roczriego cyk]u t,renil].olvąo
i kolćjnośćbadań tiźjologicznych
Średnie wie]kości
:!:_i?1"1 treningowych zawodników
z
czterech lat
wyróżnić ich trzy warianty:
"*:i1l:j::o1y1l".ją
a) Zakres obciążenia powyżej 4000 km
Realizo,wał go zawodnik_KD w cał3rm okresie obserwacji
łtzs km) oraz zawodnik
1i: "o.rniu.
WC
w dwóch seżonach szkoleniowycrr, igsz/as
i 83/84 i-: ioii't*l.
,b) Zakres obciażenia. p.*ń"j
SOÓÓ-k-ń .*".,ie, Dotyczył on zawodnika KM, którego średniJ
Ó.,l.ił, rZZl t *.
"bię';t"i
E, Mlec?ko i illni
śN
ą
F
ol
cl
}l
}l
cl
9l
śl
ń66ń
Na
N6ś-
.o
l
d
N
grupie czterech badanych. Waha Ślę on' - granicach
2133 km. W porównaniu do najmniejszych'objęnŃci teningowych realizowanych przez zawodnika Bż jest- oń bardzo auzy, n" .,iyn,"i w kolejnych latach. 104, 89, ?9 procent objętościtreninlowej BŻ.
Interesujących danych dostarcza również
strułturf obiitxci
treningu po_s.zczególnych zawod,ników. okazuje"n"ii""
się bowiem, łe niezależnte od wielkomi roczlych obciążeń treningowych, stosunek ilościowy
pomiędzy częśc_iami skłidowymi'otlętos"i-l."ningu tj. środkamiczysto
,,tlenowymi" (owBl,r) i intensywni-ejszymi uyI i wszystkich iawodnii wynosił: B0 : żÓ. W iyń prz},padku oózwierciedliło siq
|!1 n"a"Pay
o8olne
założen,ie k,oncepcji szk,oleniowej trenera i dostosowanie struktury. obciążenia w poszczegóinych sferaóh intensylrrności do modelu bloku , konkurencji wytrzymiŁośóiowych w jakich spec;alizowati- się zawodnicy (tab. II).
|91óynując jednak progresję wyników (tab, I) poszczegó}nych zawodnikórv z wielkościąi strukturą ich obciążenia (tab" II, rycl i; ,,n",r*"
lr^"9y"qyT,r_
_:
1982
-|
.Nl
,YI
ol
rNro
śo
óś9r
dNą6oś
}óo\ -"
ol
ćl
o
@O
ą.l
@6r-
ęO
6
- h"
o
ł
}l
ł|
o
.ol
jl
ś-N6
N9
ó
ól
ńrśr
óoo@
ą9
r
6ń
@onN
NóNd
dl
Ń|
1l
NrroOd
O
q'I
,EI
o
}|
*
r+r
ę
óńś6
,d d,d o
66ąN
r-óO
ńąr6
órś
N
a
-o
}
o
o
o
ó
]9J
F
ą
79
wodnik WC (2683 km).
Dyspersja objętości treningu poszczególnych zawo,dników w trzech,
.
pełnych,
r_o_c_z,nych okresach trinińgowycń
;*śt, wyjątkiem Wć bardzo
podob:la (KM
R:45?,
KD
R:54ł,
BZ:" R-466 iwc _
- stabilnością odznacza
R:1491). Duzą
się w całym okresie otserwacji
roczny postęp pomiędzy najłłiększymi i naj,mniejszymi objętościami rea-w
a
,6
bcżążenźatr ening olł e bie g oczy
c) Zakres obciążenia do 3000 km rocznie, St,osował 8o zawodnik BZ
w całyrn okresie obserwacji (i:2233 km) oraz w sezonie 1984185 za-
r9ń-
Na9-
rą6
aó
O
No9
_w _
n
Ikm]
N
P|
so
6o6ń
śśrN
ńo
ń
óo6ó
aorr
ld
ś_ó_ V'| h"
ó
-ON
@
@r
6a@
ś
9ś
Nddr
NN
ąr-r
-o-NN
_
S*kilł irerringo\ł}ćh
środki ttenowe
$
óNo
ą9ń
Nó
*i+o*e
ŚroOr<i
ttenolp-Ęzttenołe
l S-o*i
b zttenouo-tterov/e
}
,e
o
o
F
,E
;śąr
_\óńą
o
.N
,e
o
ij
\o
o
5o
ll
d
N
d,
y
t
O
*
.o-
ó
}
N
N
o66ą
}d
N
N
y
}
d
ń
*
o
o
N
o
@
6666
o
}
N
N
o
@@
66ą6
o
} oNo
N
ó*n
ó@
il
ll,I
6aaą
ł
-l
l
lllllllvllllllM
KU
Wc
KM
Ryc. 2, objętośći intonsywnoś(, obcią,żeń trenrnigowych
lenia biegaczy.
l lll M P9k 92k6lg1;6
BZ
Zo,,rcdnik
w 3, letnirn cyklu szko-
się spostrzeżenie, że eksterrsywna intensyfikacja procezu treningowego
pqprzez zwiększanie jego objętŃci nie musi liyć'jedynym czvnnikie]m
powodującyrn wzrost póziomu sportowe8o. Okazujó ."ię'uo*l""r", z"
*
Obciążenie treningowe zawodników
zawodnik
KM i BZ
KM
Intensyfikacja
Transformacja
BPS- l
66,7
69,6
64,0
66,7
6ż,5
4ż,4
64,4
4l,3
34,
Regeneracja
60,2
44,ż
,< ?
38,3
32,2
10,3
2|,9
30,3
l
ż5,0
Akumulacja
BPS-2
BPS-3
BPs-4
5,8
Regeneracja
zawodnik BZ
4ż,9
l9,
l
1,1,9
66"|
62,5
4l,0
33, l
53,7
|,2 5,0 5,5
ż,7
1,8
4,2
7,0
4,4
0,6
3,ó
4,4
4,7
8,3
,4
5.ó
7
Transformacja
l
BPs-2
Regeneracja
BPs-3
BPs-4
Regeneracja
'środki biegowe * km.
ż,9
2,8
8,8
,0
7,4
0,4
7
gr/są. gąlgs.
3,5
ż,6
rł,: zs,o 53,9 2.5
23,2 2g.5 38,6 ].3
2o,3 41,3 27,3 ż,|
lł(.),|
1,3
t,J
lJ,U
42,9 l3,0
40,1 ąż,9
40,1 28,g l2.4 2,9
21.2 21,9 4,8 0,5
4"1 l3,7 4,2
40,7 62,2 67,4
42,1 52,1 64,3
Intensyfikacja
8ł83. 83/84,
7,4 l0,0 lż,l
9,8 6,5 ,l,0
/gł.84/85. szls:.
Akumulacja
uśrednionych wielkościach przypadaiących na .ieden
l=
Sprawność
Ogółem
84/85. 82/83. 83/84. 84/85 82/83. 83/84. 84185.
Tlenowo-beztlen. Beztlen.-tlenowe
s2ls3. 83/84. 84/85. 82/s3, 83/84. 84i85,
mczocykl
w
7-dniowy mikrocykl
TIenowe
BPS-
mezocyklach
w poszczególnych
4,I
4,4
0,9
2,1
*
_
-
ż.l
3,8
7,4
4,1
9,1
9,2
4,9
7o
7,2
4,2
8,3
9,4
3,8
2,7
8,ó
2,0
3,9
rzlsr.
3,9
,4
4,4
1,5
0,9
4,L
2,ż
1,1
"t
ż,4
85,5
l,ó
|,2
88,1
ż,8
2,|
1,8
1,0
1,1
0,7
1,5
l,5
0,6
l,ó
2,1
0,4
1,3
2,4
0q
1,5
t,8
0,7
0,2
1,1
79,8
5l ,4
39,6
57,8
70,2
45,0
ż7
0,9
0,4
|,ó
1,4
0,6
"l
s:/gł. są/gs. tzlgr, sr/są, gą/ss. szlar. t:/84.84/85,
0,ż
2,7
5,3
4,2
2,5
1,5
l,J
3,ó
0,2
2.0 "l0,4 7l,ż
9,4 80,9 80,8
l0,2 79,8 80,0
7,4 55,3 53,5
3"l 50,6 40,6
4,9 7ż,2 5l,0
9,4 38,3 48,7
7,2 2ż,6 35,0
ż,2 |4,2,21,9
1,3
3,3
2,8
29
4,4
1,6
l,U
1,8
0"t
1,5 M,l 61,7 73,0
5,6 4,t,5 59,9 ,4
7,ż 41,0 31,7 ó5,5
4,2 30,9 3ż,5 44,4
ż,| 24,9 54,1 30,3
1,1 41,5 44,4 16,4
0,6 46,7 ]1,5 l4,2
_ 21,7 21,9 4,9
_ 4,7 l3,7 4,2
7,I
1,1
0_,9
1.4
0,6
0,7
0,2
0,2
0,1
l,ż
1,6
0,6
0,4
0,ż
n
0,2
0,2
ł
1
0,2
c
sprawnośc w godz
L*,-_.
{
Tabela IV
E
obciążenie treningowe zawodników
I(D i wc w
zawodnik KD
w
uśrednionych wielkościach przypadających na jeden
Sprawność
Ogółem
BeZtlen.-tlenowe
Tlenowo-beztlen.
8ż183. 83l84. 84/85. 82/83. 83/84. 84i85 82/83. 83/84. 84i85. 82/83. 83/84. 84i85 82/83. 83/84. 84/85
,l7,4
Akumulacja
9l
Intensyfikacja
Transformacja
,8
68,8
BPs-|
BPs-2
64,5
40,8
6,1,5
Regeneracja
BPs-3
59,3
43,8
BPs,_- 4
))5
Regeneracja
99,9 72,8
5,5
84,7 74,9
8,3
4,6
,10,6
9l,l
58,7 59,3
3,6
59,0 59,ż 3,6
56,0 63,6 9,7
68,
l
61,6
38.2 60,4
l8,5 40,8
4,6
3,3
wc
ll,7
l2,8
9,1
a1
,1
l0,1
l0,1
3,5
1
74,3
85,9
74,6
80,3
Intensyflkacja
Transformacja
BPS-l
BPs-2
<,)
Regeneracja
BPS-3
BPs-4
44,3
37,0
Regeneracja
ł środkibiegowe
)
76,7
20,3
,0
,16,|
77
,77,4
5l ,6
44,6
56,0
57,| $,6
41,,t
ó3,0
80,3
43,4
17,6
l0,0
5,3
7,o
7
,1
4,4
I.1
1,3 7,1 1,3
2,2 l9,1 9,6
3,5 l4,7 lż,8
5,4 7,2 l4,4
8,8 7,4 9,1
I3,7 2,9 9,0
9,2 8,4 l1,1
2,3 3,9 l|,ż
1.8 1,1 0,6
5. 82/83, 83/84
82/83. 83/84
Akumulacja
9,8
29,6
26,6
4,4
l0,1
ó,l
3,2 . l1,4
9,6
ż,9
,nj
2,0
3,ó
5,8
3l ,ó
l8,9
18,ó
3.9
l,l
§
l
6
l
Tlenowe
mezocykl
zawodnik
poszczególnych mezocyklach
7-dniowy mikrocykl
9
ą
,§
N.
Ą
4,| 0,8 7,0
2,0 9,7 l8,5
7,ż 8,1 ,I,4
5,1 9,7 4,9
4,9 7,0 ,7,0
l,8 13,3 3,3
3,6 3,6 6,5
2,3 6,3 4,4
_ 4.2 o.7
83,2
l
l8,8
77,0 l08,5
,13,6 68,1
55,3 67,6
9l ,0 ó8,8
68,6 86,7
50,8 45,6
ż2,7 19,ó
11
97,7
73,8
73,7
79,7
79,0
I,9
0,4
1,8
2,1
0,6
1,0
1,9
1,1
l,,2
0,9
2,3
0,3
ż,3
1,8
1,8
76,0
42.6
|,ż
1.1
1,6
0,3
|,2
0,9
3. 83/84. 84/85
1,0 79,6 94,1 55,2
,2 105,3 lot ,5 47,9
5,3 86,1 94,7 69,6
4,0 93,0 63,9 49,9
5,1 59,1 59,0 39,ó
|
1,1 109,7 15,6
1,8 23,9 l01,8
l,6 50,6 53,2
_ 4| ,3 19,ó
),)
t,3
|.ż
84,0
l02,4 l03,3 tl8,4
1,4
l,9
0,1
0,6
0,5
29,5 1,3
37,0 0,4
2ż,6 0,4
13,6
0,3
1,9
l,3
1,5
0,4
0,4
0,ż
0,2
0,4
§o
€
cl
§6p
ą
eN
0,9
1,0
l,8
0,9
0,ż
0,4
0,ż
0,2
(\)
w km, sprawnośćw gdlz
cD
E, Mleczko ż illni
82
ob cźążenźatr eni,ng olł e
niektórych przypadkach przy stałej corocznej proporcji środków treningowych i niezna,czn;rm regresie rocznej objętościtreningu, można zauważyć zńaczny postęp w rozwoju sportowym zawodnika. Przykładem ta_
kim był KD, który w sezonie 1984/85 zrnniejszył objętośćtreningu o 5.3
proc. i przy niezmienionej proporcji środków treningowych ustanowił
rekordy życiowe na większościdystansów
SĘd też nasuwa się przypuszczenie, że wpływ na postęp w rozwoju
spo,rtowym w biegach wyłrzymałościowychmoże mieć kumulacyjny
efekt stażu treningowe,go, a także selektywna intensyfikacja obciążenia
w roczn)rm cyklu szkolenia, Z danych przedstawionych w tab. III, IV
i na ryc. 3, 4, 5, 6, wynika, że wystąpiło u wszystkich zawodników bar-
ac
zy
B3
ł
r'\
Daje się zauważyć bardzo wyrażne podpo,rządkowanie dynamiki objętościtreningu zadaniom szkoleniowym poszczególnych mezocykli. One też
Ryc. 4. Dynarnika obciążeń o chara}<terze biegowyrn w 3;5 letnirn cyklu treningo_
wym u zawodnika WC.
-km
l\V
Ikml
l\
\l
\,i
r
'l\
\ V.^
I
\/
V
I
t
ł
l.
DyttamiJ<a obciążeń o charakterze,biegowym
wym u zawodnika KD.
w
3,5 letnim cykl,u tlenirr8o-
- l
{
-.:/\
Obc,
Ryc a.
e g
V
sportowych poszczególnych zawod,ników.
wyznaczają kierunek i wielkośćobciążeń treningowy,ch. Szczyt dynamiki
objętościtreningów przypada u wszy,stkich badanych w mezocyklu intensyfikacji lub trarrsformacji (tab. 11I, 1V). Równocześnie ze wzrostem
objętościnastęrpuje intensyfikacja jej struktury środkamio znacznej
komponencie beztlenowej. Spadek natEżenia jakościowego i ilościowego
procesu treningu występuje u więks:z,ościzawodników w BPS-I lub
BPS-2. NajczEściej doprowadzał taki stan rzeczy do regresu formy sportowej, która była odbudowywana wzrostem natężenia treningowego w
mezocyklu regeneracji okresu startowego.
Z wykresów przebiegu zmiennościdynamiki objętości i inten'sywności
treningu poszczególnych zawodników (ryc. 3, 4, 5, 6) wynika, że tylko
zawodnik KD i KM realizowali systernatycznie proces szkoleniowy w
całym okresie obserwacji. Jednakże każdy z zaprezentowanych wykresów posiada swoiste cechy znamionujące zawodnika.
Ź
"V
dzo specyficzne tempo rocznego cyklu treningowego. Szczegółowa analiza
pozwala stwierdzić, że uwzględnia ono swoiste cechy narzuconego przez
trenera schematu szkoleniovrego (tab. I) oraz indywidualne potrzeby
w zakresie doraźnych celów
b
Ryc. 5,
Dyną,mifi<a
u
Termin
ooooń
l
I
V
obciążeń o charakterze biegowym w
wy,m
WB3
3,
zawodrrika I(M.
U zawofńika KD obserwuje się (ryc, 3, tab. IV) w koiejnych latach
szkolenia nieznaczną progresję ilościpracy o charakterze tlenowym
(OWB1,2) i dośćwyrażny wzrost pracy o charakterze tlenowo,beztleno,i"ym (Ńr, WB3, ŚB, WSz). Dynamikę rocznych obciążeń treningowych
tego zawodnika cechował bardzo przejrzysty układ tempa wzrostu objętoŚci i intensywności treningu. W mezocyklach akumulacj,i wzrasta dynamicznie iloŚciowe obciążenie treningowe i w kolejnych okresach obserwacji swoje apogeum pfzesuwa coraz bliżej okresu startowego, tj.
do meżocyklu trinJformacii. począwszy od mezocy,klu intensyfikacji
sukcesy,ł,ńie zwiększał się udział intensywniejszych środków w ogólnej
84
E, Mreczko ż źnni
0bc.
Ikm}
----OWS,,
r -km
ł
_.---
WT
-we,
I Termin
i
bodoń
O
bctążenia
lrc
ning oil, e bie g ac zu
85
objętościtreningu, a największe ich natężenie występowało przed ważnymi s]tartami. W okresie BPS spada objętośĆ i intensywnośćtreningu,
jednakże w sezonie 1985/86 wie]kośćo,bciążenia intensywniejszymi śnodkami treningowy,mi jest znacznie wyższa niż w poprz dnich sezonach
i utrzymuje się na tym poziomie do końca okresu startowego. Wydaje
się, że ten cykl szkoleniowy posiadał najkorzyskriejsze relacje ołbciążeń
treningowych w poszczegóinych mezocyklach. Ta sytuacja dała w]rmielne ko,rzyści w postaci postępu wyników s,portowych na więł( zości dystansów (tab. i).
Przeciwieństwem konsekwencji i rytmicrności dynamiki procesu
szkolenia zawordnika kD jest wykres dynarniki obciążeń treningowych
zawodnika WC (ryc. 4). Wykres ten jest bardzo skokowy, co świadczy
o niesy, tematycznaści w Tealizacji programu zkoleniowego. Intensyfikacja objętoscią treningu i silniejszym środkami aktyrvizującymi tlenowołeztlenowe źródła energii wystqpują u tego zawodnika tylko w
dwóch pierwszych sezonach treningowych. To postępowanie dało dobre
rezul,taty w postaci osiągrrięcia .przez WC poziomu I klasy sportowej na
3000 m z przeszkodarni i awansu na Akademickie Mistrzostwa Swiata
w Biegach Przełajorwych. W sezonach 1984/85 i 85/86 zakres, stosowanych
o,bciążeń treningowych sukcesywnie obniżałsię u wc do poziomu treningu reilrreacyjnego i tru,dno jego dynamikę analizować z punktu wi_
dzenia potrzeb stawianych przed wyczynowo u,pra,wiającymi biegi wy,
31
o charakterze biegorvym !v
,1vym u zawodnika BZ
3,5 let,niJm c},k}u tleningo_
'
Tabeia V
Poziom wybranych parametrów w końcowej lazie
stopniowanego wysiłku
parametr
badanie
l
ttestu
(min)
2
3
4
5
6
(m.s
-')
l
ż
3
4
5
HR*"-
(sk .min - ')
6
l
2
3
4
5
6
VEmax
(D
l
2
3
4
9
_9
KD
trzymałościowe.
badani
WC
KM
14,00 14,00 13,50
15,00 15,00
15,10 ló,00 15,00
l5,87 l5,13
15,47 14,47 15,25
15,70 13,00 15,30
5,40 5,40 5,25
5,70 5,70
5,73 6,00 5,70
5,96 5,74
5,84 5,54 5,77
!,Łl _ 5,10 5,79
l95
żI4 l97
l95
200
200 żl0
l8E
I99 205
I97 Z0!
l85
l95
_2,10 ,.l9]
160,4 l 65,4 136,0
1587 lu9
lslq
rc9,7 in,g
l56,0 ]68,8
\a!,5_ !62,, !01.!,
l5q,4 lq5,4 ry39
l4,00
1
5,00
l4,00
15, 13
13,50
5,40
5,70
5,40
5,74
,
l9i9
l95
ż03
,?|,
201
l94,5
lqR
1
170,0
l87,5
l88,0
Przykładem zawodnika trenującego konsekwentn,ie, lecz na niź! zym
poziomie niż KD jest zawodnik KM. (ryc. 5). Realizował on bardzo przejrzystą sJruk,turę treningu polegającą na intensyfikacji obciążenia głównie środkami ,,tlenowymi" i systematycznym bar,dzo nidrim udziałem
środków o charakterze ,,tlenowolbeztlenowym". Ta struktura procesu
treningowego jest powtarzana w mało zmienionej wersji w kolejnych
sezonach szkoleniowych (ryc. 2, 5). Takie kopiowa,nie i brak intensyfikacji procesu szkolenia dcrprowadziło do stagnacji i braku postępu wyników sportowych zawodni|ka (tatb. I).
Na jeszcze mniejszym poziomie niż zawodnik KM realizował zakres
objętościtreningu zawodnik BZ. Jak wskazuje wykre,s dynamiki obciążenia treningowego tego zawodnika (ryc. 6) w poszczególnych latach
sd<olenia, sposób realizacji przez niego zadań treningowy,ch był niekonsekwentny i raczej przypadkowy. Ograniczył się on głównie do
wprowadzania środków treningowych o cbarakterze tlenowym w zakTesie od,powiadającym normom zawgdników uprawiających sport rekreacyjny, W sezonie 1985/86 zawodnik ten praktycznie wycofał się z uprawiania portu i jego udział w zajęciach trenirrgowych był syrnboliczny,
o czym świadczy wykre zrealizowanych przez niego objętŃci treningu.
Jednym z podstawowych elementów struktury procesu szkolenia w
biegach średnichi długich jest doskonalenie sprawności ogólnej i specjalnej poprzez zereg ćłviczeń kształtujących różne cechy m,otoryczne.
W nomenklaturze treningowej okrąślasię je: ,,sprawnością" [15, 24, 33,
34, 35]. Jak wynika z darrych dotyczących tego rodzaju obciążenia treningowego (tab. II, II,I, IV) zawodnicy prezentujący wyż.są klasę sportową w danym sezonie startowym (tab. I) przeznaczali więcej czasu na
ówiczenia uqprawniające. Wydaje się, że zakres tego elernentu obok selekty,wnęi intensyfikacji obciążeń treningowych w okresie przedŃarto-
E. Mleczko i źnni
86
wyrn, moŻe wpłynąĆ pozytywnie na elekty sporŁowe biegaczy specjalisię w konkurencjach wytrzymałołściowychzrilących
-iizedstawi,one
dane pózwalają na pewne uogóinienia do,tyczące ob_
ciążeń treningowych zrealizowanych w okresach obserwacji przez cha_
raktervzowanych zawodników.
t. Śtwierai'one wielkości rocznych obciążeń treningowych tylko w
skrajnych przypadkach (i powyżej 4000 krn rocznie) mieszczą się w dol_
naj_
Ó.""i.ach objętości
-ńasy f.e.,ńgri stosowanego .ptzez. zawodników,
"}"ri
spec;aliźujących się w biegach średnich [24, 28,
łyx"Zi światowej
aej. poiiom s,portiwy óhaiakłeryzowanej grupy_ na różnych dystansach
bióganych prrór .po"irrególnych żawodnik&w w dużym stopniu kore]ował
ciągu roku.
, i^ri"it oS"lą zróahzowinegb o,bciążenia treningowe_go w,biegach
śred_
Czynnikiem iprzyjającym ośiągnięciu 1epszych wyników w
w
ciągu
owanych
zasto
ćwiczeń
zakres
być
przerzkóóaioi-mogł
nń i z
rrńru w cÓ]u doskonale,nia sprawności ogólnej i specjalnej,
2. Struktura rocznych bbciążeń treni,ngowych charakteryzowanych
jaką stosują biegacze najwyższej klasy
zawodników jest
-bieg,,zbliżóna do tej
z przesz;lco,dami [15, 33] i jaka jest postulowana przez
światowej w
sportu dli biegóił na średnie_,dystanse [35l.
teorię
3.' U wszysblcich źawo,dników obserwuje,się intensyfikację dynamiki
dbciążenia tieningowego w okresie poprzedzającym ważniejsze starty,
ale iozkład taki p*rzynós,ił wymierne korzyściw postaci poprawJ rekor_
odpowiada}a nor_
ło* zv"io*ych :eżeii objętośćskładowych obciążenia_
sportowych.
rezultatów
klasy
danej
żiwodników
dla
ńorr, ór""*idziańych
ł. 'W S*lutle iaprezenltowany,ch danych można plz)apuszczać, że na
wvniki sportowe char,akteryzowanych zawodników oprócz wJaściwej
ońętości trenin,gu biegowegó i sprawnŃciowego mógł mieć wpłyy k}m,iń.yj"v efekI stażtitreningowógo,. progresja intensyłrrnościtreningów
* orciió poprzedzający,m stirty głowne oraz proporcje zastosowanych
ilościowych i^ jakościowvch obciążóń treningowych, które odpo,łiadały
ńoae1,owi dane; konkuróncji i odrębnościorganizmu ,różnych_ biegaczy.
przypuszcza się, że dużą pomoc w rzwiązywaniu_ zadań. szkoleniowych
bvłó'wvkorzystywanie naukowych metod określaniaindywidualnych
ńoZtiwóSci aóapiacylrrych trenujących zawodników.
ob dążefl,ia tr e ning ou e bie
g
ac
zy
87
Tabela VI
Wybrane parametry fizjologiczne w momencie osiągnięcia V6,.u*
oraz masa ciala badanych biegaczy
parametr
(m,s-')
badanie
3
4
5
VOrmax
19l
ż0,7
l
l60.4
l65,4
ż
l4^l,5
164.9
3
l53,6
169,7
4
l55,0
168,8
I12.3
16ż,5
l3,|.7
3
4
5
Vo, .kg, '
(ml)
6
l
2
3
4
5
6
HR
(sk.mln,)
l
ż
3
4
VE
(l)
Charakterystyka fizjologiczna badanych biegaczy
cźała0,3
m,
-1 (ma,ksirnalna róZniia 0,69 m,s-r u
dan,iu) (tal,b. VI).
KM w ostatnim
ba-
In8fwidualne wartości maksy,malnej konsumĘcji _tl911 1ła|ał_y sle.
zawodników w dŃć śzerokim ,prz_edziale o,d 64,7 do 79,6 ml
u badanych
tego sarnego badanego
.kg-' i -obie te skrajne wartościbyły udziałem
BM
(ke)
554
6
2
0)
}ąŁ_
5.ż5
5.10
_
5,70
5,70
5
1
KM
5,40
5.70
5,70 4.65
4,M 4,38
4,,lż 5,03
4,43 5,04
4,73 5,1l
4,57 4,63
4,38 4,5l
70.7 64,7
7,1,8 77,5
'75
1) A
,7,1,l 79,6
,74,4 7|,5
73.0 65,9
l95 żl4
l88 200
200 ż06
198 205
195 200
6
6
badaniach
;; ;yż""" jo,e *.5-t prgdkoś_ci,nato,miast w póżniej,szych
ii"ruń"t i wielkośćzmian były bardzo zróżnicowane, a poziom
Lej "_9cĘ
*"ń"ł.ię-*" wszystkich oŃeiwaciach od 5,10 do 6,00 m_ -,.prędkosć
biógu w'momencii osiągnięcia maksymalnej konsumpcji tJenu z reguły
bvłi zbliżona do mallcs}malnej i tylko w trzech przypadkach przeĘa-
5.40
5,40
5,70
5,70
1
ż
5
podczas pierwszej serii obserwacji badani zawodnicy uzyskali zbli_
żone czasy"wóysiłku tóstowego i w końsekwencji podobne. prędkaścimak_
gianicach 5,25_.5,40 *.u-t (tab. v). w drugiej serii uzy'ka_
sym"lrre,
badani
Wc
KD
l
6ż,8
6,7,7
2
64,9
J
ó0,6
ó1,0
66,7
4
6l .3
64,ż
5
61,4
64,7
6
60,
l
ó8,4
5 s5
lU
4,29
4,4ż
5.
Bz
5.10
5,40
5.ł0
5,70
),l)
4,89
5.1ż
4.66
5.24
4,19
4,62
68,8
69,4
67,8
4,86
69,0
73,4
66,2
-l2,5
6ń
,]}_,!
l97
l99
|79
ż03
-=
l8r-
]84
l36.0
l95
l9l
ż0l
l89,0
l89,9
103,1
155,4
l87.5
l00,9
1
l
3.9
185.3
6ż,4
70,8
63,7
70,4
-
Aa1
1)1
61 ,8
6ż,9
70,9
(wc). w ujęciu globalnym zakres zmian omawianej cecby obejmował
przedział od 4,38 do 5,24 l,mirr-1.
Średnia wartośćVo,-".,lkg-r u prezentowanych zawodników, we
wszyśkich obserwacjacń, wvn siła ?1,9 ml .kg-r, a średnie wyliczone dla
p*]""ugot"rych badjnycir ńiewiele się różnily, wynosiły bowiem 69,9
88
E. Ml,ecżko L inni
m!.kg-1 u barlanych KM i BZ,72,5 ml.,kg-'u zawodnika WC i ?4,2
ml .kg-t u badanego KD. Warto jednak odnotować wyraźne zróżnicowanie w dynamice rmian tej cechy, a więc jej podatnośćna stosowany
trening. Mian,owicie u zawodn,ika WC zakres zmienności tej cechy sta"nowił 20,6% z wartościśred,niej dla tego badanego, podczas gdy u za_
wodnika KM. jedynie 8,0%, odchylenie standardowe dla WC wynosiło
6,16 ml .kg-' a dla KD jedynie 2.74 ml ,kg-t
Tabela VII
w momencie osiągnięcia progu
anaerobowego (AT)
Wybrane parametry fizjologiczne
parametr
Vlr
(m.s
badanie
l
ż
3
4
5
6
Vo,
l
2
0)
3
4
5
6
l
2
)
4
5
6
(sk.min-1)
1
2
^3
4
5
Vr
6
(l)
l
2
3
4
5
6
7oYo2^*
l
ż
3
4
5
6
KD
KM
3,90 3,60 4,05 3,ó0
4,20 4,50 3,90
4,20 4,ż0 3,90 3,ó0
3,90 4,20
3,90
4.20 ],90 4,20
4,20 3,45 4,20 3,30
3,2,7 3,29 3,49 3,40
3,74 3,94 _
3,99
3,55 3,76 3,49 3,66
3.32 3.74 i,lz
3.43 3,24 3,28
3,5l 3,I7 3J3 3,27
52,1 48,6 56,0 48,0
61,7 60,7 57,3
58,2 56,3 54,9 51,9
54,2 58,3 51,4
55,9 50, l
53,6
58,2 46,3 59,3 46,,
l7l
l79
l77
|77
|7l
l82
17|
l 70
l 70
186
1,74 =
l70
168 _
93,4
95,8
96,3
86,0
87,8
94,0
73,,|
79,2
80,0
70,3
75.1
80,l
16ż
|73
81,9
9ż,3
92,0
96,6
78,9
78"7
75,1
78,3
75,6
,l3,2
70,l
70,8
163
169
76,1
_
63,8
_
-
l80
98,2
102,3
93,4
9ż,3
70,8
83,9
81,4
_
79,l
79.I
80,8
81,3
69,6
78,0
78,4
70,9
67.2
Obc-tążeńa ircitżigo u e brcgaczy
89
Maksyrnalna częstośćskurczów serca wykazywała dużą zmi nnŃć
międzyosobniczą, czego przykłade,rn może być porównanie średnich wartąściz wszystkich badań zawodnifi<ów WC i KM, wyno zących odpowiednio 206,5 i 190,8 sk.min-l. Średnia tego para,metru u 4 badanych we
w zy tkich oŁlserwacjach wynosiła 198,7 sk.min-l i była zbliżona do
wartości śred,nich innych g,rup biegaczy [3, 5].
Je nak zdecydowanie największa zmiennŃć międzyoso,bnicza charakteryzowała poziom maksyrnalny wentylacji rninutowej płuc (talb. V),
Średnia z wszysbkich badań dla zawodnika BZ wyrrosiła 187,? l podczas
gdy dla zawodnika KM jedynie 126,2 I,min-l.
Róż,rra jest rgwnież dynamika zrnian tej cechy; wahania między pogczególnymi badania,mi u WC były minirnalne, co obrazuje zakre
zmienności 162,5-i69,7 l, natomiast u badanego KM bardzo duż'e, bo
dd 104,1 do 143,9 l (31,5% z średniej dla tego zawodnika). Interesujące
wydaje się powiązanie. minimalnych różnic w wielkoŚci Vp max z najwięI}<szymi zmianami V9,^o*,Ę*1 u bada,nego WC. Istotną lolę odegrały w tym przypadku znaczne wahania masy ciała (tab. VI).
Dla ogólnego scharakteryzowania bada,nej grupy pod względem po_
ziornu reakcji fizjologicznych należy również odrrotować niekltóre parametry charakteryzujące wartość progową obciążenia. Prędkośćbiegu wahała się w indywidualnych przypadkach od 3,3 m.s-r do 4,5 m,-1,
a w ujęciu średnimdla wszystkich badanych w całym okresie obserwacji wynosiła 3,96 m-s-r, co stanowiło otkoło 70% prędkościmaksymalnej. Wiell<ości omawianych wcze,śniej para,rnetrów, a więc minu,towego
zużycia tlenu, częstości skurczów serca i wentylacji minutowej płuc
ksztahowały się przy o,bciążeniu progofwym w sposób nastEpująpy:
V6",kg-r wynorsiło średnio 54,2 m},[<g-l, a więc około 75% Vo,-.*,
przy rorutępie 46,1,61,7 ml .il<g-t, HR śrerdnio173 sk.min-l (ok. 87%
HR*"*) przy zakresie zmian indywidualnych 162-186 sk.min-l i Vt
śre,d,nio 8?,4 i (ok. 5496 Vr rnax) przy danych indywidualnych od 63,8 do
102,3 1 (tatb. VII).
Dynamika zmian parametrów fizjologicznych i jej związki
z przebiegiem obciążeń treningowych
Obok sygnalizowanej wcześniej podatnosci obserwowanych cech ,fizjologicznych na zmieniające się bodźce treningowe, należy prześledzić
również dynamikę ich zmian w zależnośoiod przebiegu procesu treningowego, IozpaŁrując kaź:dego zawodnika indywidualnie.
Uwzględniając rozwój wyników spońowych (tab. D najbardziej korzlstne zmiany potreningowe były udziałem badanego KD. W świetle
obserwacji fizjologicznych nasĘpiła u tego zawodnika wyrażna po,prawa prędkościmaksymalnej z 5,40 m.s-l w pierwszym badaniu do 5,96
m. s-l w 4-tym badaniu, a w dwóch ostatnich latach obserwacji poziom
v-"* był Ęlko nieznacznie niż zy (5,48 i 5,91 m.s-l). Maksymalna konsumpcja tlenu uległa znacznej poprawie w drugirn badaniu (+ ?,1 ml ,
- kg-l), natomiast w kolejnych latach wahała się w stosun[<owo wąskirn
zakregie od ?2,6 do ?7,8 ml .kg-r (ryc. 7).
Prędil<Ńć progowa, z wyjątkiem pierwszego i trzeciego badania, była
jednakowa i wynosiła 4,2 m-3-1. Pozmtałe parametry wahały się w całym dbserwowanym okresie y/ to unkcrwo wąskich granicach. Szczegól-
E, Mleczko
90
i
źnni
nie starbilne były częstŃci skurczów serca, mianowicie maksymal,ne wartościwahały się od 195 do 200 sk,min-l, prog,owe natomiast od 168
do 1?1 sk.rnin-l. Analizując powyższe dane równolegle z przebiegiem
proce u treningowego (tab. IV, ryc, 3) można stwierdzić, że najwyźsze
wąrtości Vo,-.-,kg-' były notowane ,po okresie trenirr,gu o dużej objętŃci całkowitej,'w tym znacznym udzia]e łagodnych forrn trenirrgowyclr
jak OWB1 i OWB2. Na,tomiast maksymalna prędkośćbiegu w stosowanyrn teściepozostawała w związku z znacznym udziałem_ intensywniej_
sŻych bodźców, głównie wytrzymałościtenrpowej, Prędkośćprogową
w}Oale się w większ;rm stopniu być uzależniona o,d wytrzymałości biegowej w trzecim zakresie. Konkretnym tego przykłaq9p. je,st znaczna
iółrica pomiędzy v-"* i v.41 w 4-tym badarriu (tab. V i VII), w momencie
kiedy birdzo wysoki lbył udział w trehingu WT przy spadku objętości
środkaWB3 (ryc. 3).
Z punk,tu widzenia pogorszenia się efektywności wentylacji oraz
efektywności funkcji układu krążen,ia (spadek tętna tlenowego), a także
negatywnych zmian w zakresie Vo,*"*, naj'bardziej niekorzystny^obraz
badań fiejologicznych przypadł pod koniec okresu starbowego w 1983 r.,
kiedy ba<iani rO wyraźnie obniżyłobjętośćtreningu (do ok, 200 km
mies.) i udział środków intensyf,ikujących (tab. iV, ryc. 3).
Tlrenilrg kolejnego badanego (wc) charakteryzuje dgża zmienność
objętościoraz udziatu poszczególnych środków (ryc. 4). Najwyższe wartoŚci poboru tlenu notowano u tego zawodnika w drugiej i czwartej
serii ,badań (tab. VI), w okresie kiedy znaczna byŁa objętorśćtreningu
i udział tlenowych środków (OWB1 i OWBz) oraz szcze$ilnie w 4 baldajest trzecie badanie, poprzeniu wytrzymałóści
-niewielką tempowej. Interesujące
pracą treningową (tab. IV), w którym uzyskano najdzone
wyższą wartośćv-"*. Towarzyszył temu jednak regres prędkŃci progowói oraz Ńrzymanie dotychczasowej prędkŃci biegu w momencie osiągnięcia Vo,-"* oraz znacźLrry wzro t maks;rmalnej częstoŚci skurczów
Obciążenn trenźnis ou e biegaczu
Ko
91
Wc
KM
Ryc, ?, Zm,iany *, 3,5 letnirn ok,resie badań, prę,dkości bieg,u oraz zuźycia,tlenu,
notowanych po,dczas obciążenia mąksymatrnego oraz obciążenia na poziomie progtr
w rnom ncie osiągrrięcia Voz max zaznaczotxi tylko w
tych badaniach, w ,których różniły się od rnaksJłmatlnych,
anaerdbowego. Wartości v
serca(ryc.?i8).
Kolejne lata obserwacji fizjologicznych ilustrują regres zdolności
wysiłl<,owych, u podstaw którego jest zdecydowa,ny regres oibciążeń trenirrgowych (ryc.
4).
Badiny KM zrealizował zbliżone objętościśrodków treningowych ,w
trzech koiejnych latach oraz zintensyfilkował |rening w ostatnim pó_lroczu obseiwicji (wzlost objętości środków rnieszanych: WB;1 i WT,
III, ryc. 5). Konse,kwencją tego był obraz cech fizjologiczny_ch, szczególnie wietkości Vo,."* i Vo,.ąT, które, przez trzy lata Ęły prawie
tednakowe, wyno zące odrpowiedniio 68-69 ml ,kg-t i 54-56 ml ,kg-')1kg_],
a w ostatrrim-badaniu ulógły znacznej popra,wie (?3,4 i 59,3 ml
Malcymalna prędł<ośćbiegu znacząco zwiększyła się jedynie w plelwsz)rm-rdku bahań, na,tomiast v61 była najwyższa w ostatnich dwóch badarriach (ryc. ?). Podobnie jak u badanego WC, w trzecim badaniu, mimo bandzo małej objętołśrcitreningu (poniżej 100 km mies.) zanotowano
pozy,tyłvne zrrniany w prędkości maksymalnej, utrzymani Vo,-"* i V6l5r
ÓraŹ Żdecyd,owaną pqprawę efektyi;vności wentylacji i tella tlenowego
(ryc. ?, 9). Jedyną niekorzystną zmianą w obrazie badań fizjologicznych
był regres prędkŃci progowej.
Arralizując dyna,mikę zmian parametrów fizjologicznych u badanego
BZ rnożma-stwiórdzić, że naj,korzystniejszy układ cech przypadł w d,ruta]b,
Ryc. 8. Zmiany rv 3,5 lelru,m okre ic badań częstościśktlrczów serca i wentylac4r
mimltowej ,płuc, notowa,nych po,dczas obciążerria malcsylmalnego oraz obciążeoia na
pozio,mie progu anaeroborvego. wartościw momerrcie osią8nięcia Volmax zĄznac7,ono ty,lko w tyĆn badaniach, w lłtó,rych różniły się od rnalcsyrna,lnych,
E fulteczko t
inn1
O
bciążenio
tr ening ou:
e bie g ac zy
93
podsumowanie
l RĘ
KD
Ryc. 9. Zrnlany w 3,5 letnim okresie badań tętłra tlenowego i wspólczprnika wykorzystania tlenu. notowanych podczas obciążenia maksymalnego oraz dbciąźenia
na poziomie prąrr anaerobowego.
. . Konkiudując, można więc stwierdzić, że przy sy tematycznym wie_
loletnim treningu obserwuje się doścstabilńy po"io* prfokości maksymalnej i progowej oraz zużycia t]enu w olń tycir puńr"cń- wańości
HR i w.entyiacji minutowej płuc reagują bardzo"indy*id";lni" a zmiany są różnokierunkowe.
wśród analizowanych środków treningowych zaznaczył się wybiórczy
ypływ.wytrzymałościtempowej na vn,"., -wytizymałosci 6ie!owe; w trze1ilt__zakr_e9ie na vAT _oraz całkowitej objętości treningu J."r-oblętoś"i
OWB1 i OWB2 na wielkośćmaksymalnej ńonsumpcji tlńu.
,kosci
.Radyka|ny regres obciążeń tieningowycn proividził d,o spadku prędmaksymalnej i w większym stĘniń p.ę^dkoś"i p."i"*ó:,
regresu maks;rmalnej konsum,pcji ilenu'i mocniej ^r"ńu.ńugo
"astępnie
siad$9 V6,.11. Maksymalne częstŃci
ku
skurgzów serca uiegały podwyzszóniu
a tętno,tlenowe (maksymalne i progowe) gwałtownie-się o'bnizało. Znacząco obniżała się również weniylicja mńutowa na póziomie AT, nie
zanotowano natomiast.zmian w. wen:ty]acji maksymainej oraz wytażnych_ zmian w wartościach współczynnika wykorz}stania il."".
,Wydaje_ się ponadto,. że wi.ei,kości
p.ogow" są birdzłej .""ł/.n wskaź,
nikiem
wahań zdolnościwysiłkowyc|l- bićgaczy niż wielńosci inaksymalne. Pogorszenie się prędkościprógowej lyłó nalwcześniej zaznaózającyrn się objawem spadku obciążóń ńen,ingowych. piśmiennictwo
i czwartym badaniu (ryc. 7, B, 9). Ze względu na duże wahania
w calyrn okresie obserwacji zarówno o.bjętosci treningu jak również pożczególnych .środków (ryc. 6), trudno uchwycić związek pomiędzy procesern treningowyln a obrazem fizjologicznym. Jednak radykalny TegTes
obciążeń w ostatnim roku (tab. III) obserwacji prowadzi do z.decydowanie negatywnych zmian w tym obrazie. W ostatnim badaniu uzyskał
BZ najniisze prędkości biegu oraz zdecydowanie niższe wartości Vo,er
(670ń Vo, *"*), na,tornia t sto unkowo nieduży był regTes wielkości
Vo,*.* (4,86 l w stosurlku do 5,24 we wcześniejszym badaniu
?,3%).
Szuikając uogólnierria stwierdzonych podobieństw w przebiegu- reakcji
fizjologicznych i procesu treni,ngowego, pomimo niewielkiej liczby przypadków, mqżna pogrupować uzyskane spostrzeżenia w dwóch a,spektach.
Pierwszy to obraz cech fizjologicznych u zawodników systernatycznie
trenujących; je t on bardzo zŁcrżony, gdyż nakłada się tutaj mnogość
czynnilków, w tym równigż pozatreningowych. Ponadto wiqkszośćcech
fizjologicznych, szczególrrie związanych z wysiłkiem ma}<symalnym, pozozostaje w znacznyTn stopniu pod kontrolą genetyczną, stąd może wzrastać jedynie w ograniczonym zakresie [30], a uwzględniając także wieloletni staż trenirrgowy możliwościpoprawy są bardzo niewielkie. Drugi
aspeł<t jest znacznie prostszy, jest to interpretacja regresu cech fizjologiczrrych w momencie radykalnego obniżenia bodźców treningowych,
a sądzić możTla, że zmiany adaptacyjne przebiegają podczas treningu łprzeciwnJ[n kierunku do notowanego w takiej sytuacji.
gfun
,[1]
Btrre sa M., Behg na streilni a ćllouhe tżd,dlęnosti W,, Trenink Lehkodtletżckych d,isciplin źotni Ped,o,gog..ckę Nakłądatetstui. Praha 1'9?2.
(2l Bre,h|rner Ę., optlrrnalizacja obciążeń u treningu cągłufi maratońcrykóu,
,"Sport Wycz.", 1,982,
l]1.
Cernpla J., Blachnrr a L,, DżJfetences in ,oalues o! physźologżccl pararneters at the anaetobił thtesholit leael, resultinl lrom using giJlercnt critelią
ot threshold de,terlfuinotiłtl, ,,Biology of po,łt'', 1985, 2.
{4] Cempla J., Blac,h,ura L, Próg przernian beztlenĄuuch ic'ko pod,sta7Da
do 1Duzaaczania zakresóu obctążeń u biegoczp Lekkoątletóu, ,,Wych. Fiz.
i fuorrt", 1985, t.
i[6] Cernpla J., B]ach,ura L, Wa,rnlber ki G., Poziom wybtatych pramet"óu |izjologżcmycll i biochernicznach u biegaczg u)
':etacjź ilo uielkości
obcĄżeń treńngouych, ,,Wych. Fi,z i Sport'', 1984, 2.
{6] Cernpla J., Mleczko
E,, Wpłytłdpąlnźki. obcżążeń trenźngo1,ogch na
zrniany pa,rarnetrótu |źzjologicłnych u biegaczg, ,,Wych. Fiz. i Ęrrt', 1985, r.
[?] Cos till D. L., Naukouse pod,stau11 trenżngu długodustąnsou:cc,,,Sport wycż,,,
{3]
r976,
8.
D. L., Fox
[8l Costill
. L., Energetica ot -n]@;Ta.thon runnżng,,,Med, Sci.
port- ", l9ó9. 5.
[9] Davis J. A., Vodal< P., Wi.lrnore J. H., Vodak J., K,ur L P., Anaetobił th".eshald and mańmą! ąetabic pouser |ot three modęs oJ eretcźse,
,J. Apfpl. Physiol.', 19?6, 41.
|10| Dzienaiczek trenźngoll:11 zaund,nżka Korrkurerrcje ryyt!.zymałościowe.PZLA.
Wańszarya
1972.
E. Mleczka
94
,!11]
|1ą]
R.,
Forenbach
i inni
und intensźtłiłirn Dauer|au,Jttdżllźllg ton Mittel
DLY uod, MassnahTrLen zlLT induviduellęn 'Iraininos _
L]mlr!l:,g
streckentdulerźn des
1,1,
W ettkamp! optżtt|ier u"Irg,,,IJeisl,u,ngsspolt", 1'981,
correlates
fiainźfw
ana,
Plt,psiological
L,
Danieis
c.,
Fo,ster
oł rąorathon
l9fi?, 9,
ru,nnźng performance,,,Aust, J, Spońs Med,",
źm Mittel - und, Langstreckenlalrt l"r.'t
rrołnńg,optirnierung
Dt"
d.,
.
i
i
c;
t13]
Hitfe d,er Bestllft7nung d,es aerob-anąetoben Schusetlen,bereżches, "Deutsche
Zeiitsc,hriit ii.i:r Spoftrnedizin", 19,80, 2,
tJbergen,1g un,d seine Bedelńung fnr die
U4] G a i s 1 G., De, aerpb,a,aetobe
T
r ażningsprce
is,,
J-e !stu,ngss,por,t",
1
979,
4,
pera
T., Resurrren d,et trabajo de los atletes eltranod,os
Gorzechowski
sus rekordes personoles en
sfeeplechose en sus telnporailas cuan,d,o llegaron a
3000 m steeplech@se. II,ĄAS', Madd,d i98L1,
H,, Dźe Beurtęilung d,er Lau!-Ausdauerldhigkeit
{16] Hollrrnann W-, Liesen
iln Labor, ,,L istungssrport", 1,9?3, 5,
W" Simon G" Die aerobe lund ąnaerobe Rapa|r?] Keul J., Kind"i*"""
Leistungsd,iognostik, "Lei,st,ung,ssport", 19?8, 1,
db
zźtiit als Grundloge tiir
Ddueńraźning - Erfńttlung der
il,sl Kinlder,mann W., sirnon G,, Keu I J,,
.t15]
optifi|ulentrainźngherzftequenzun.dLeistungsfiihigkeit,,,I,eistung.sqpor't,',
,19?8, r.
r1,9]
,w
S. Na zat K,, BeztlelwuDe i tteflot.,e ptocesu rnetaboliłz?e
port Wyłł,",
pracujących ftąś1l,i@ch - koncepcjo progu DeńLenotłego",
Kozłowski
1983,
s_9.
[20]Lirr,dsayJ.,Structuro|andlunctionalcssessrnentonccharnpźonTullrLer_
3?,
Peter Snell, , es, Quań"', 1967,
!21]MaderA.,ZutBeurteżtutgdersportartspez|lischerAusdauerleistungst(thĘ4-,5,
keit żm L@bor, ,,Sportar,t,z unłd pońl,nedizin", 1fi6,
StotJulechselleżstulg$ahig,
iter
Beileutung
Zur
W,,
tźl Maider.Ą*, I{ollrmann Trainżng .l,nlrd Wettkąrftp', ,J, ist,ungs pont", 197?, 9,
keżt des Etiteruaełets im
t23].orywałZ.,zdkresuifltensau)7,/,ścibieguokreśLąnęngpŃdsta!liźeczęstotli.
Moskula 1980, Rekreacujnu trenbw bŹe-
ź tętna. W: sztcJ-eto olźmpt,jska gausy dziecż i m|odzieży szkolnej, MAW, Kmzali,n l9?7,
me,
długie, W: Lekkootletaka, c2, IL Technźko,
[24] Raczek J., Biegi śtiani"i
1984,
Katowice
ĄWF,
konkurencjż,
poszczególnach
todlJko. ll4uczaflża i trellillĘ
[alRaczekJ.,BrehmrR.,ocerraelektóuużeloletniegotrenźngu'wutrzulJJoś
rnalościowegousśuźetledulwr/rikżusysilkotlsgchprzerniafltterlo1uo.beztlello.
rłUch, ,,ft]oń Yłycz,", t,g84, l0,
okreśLania progólls przetmŹan t)eno,
!26] Raczek J., n.et,* ef R,, zllĄczenie
ŃattzufiLoloŚciÓlr)um, ,,Sport
u)o_beztLei,ouach dla stetou)flnio, tterńngiem
Wyca", 1980,
t2?1
s;heen A.,
tm]]
Scholich
4.
crźtica,I orlot?sis
ol tł\e ,,Anaerobił Threshold,"
d,urźttg etetclse
atcoilstalltrłorkloods,,,Eur,J.,Ąppl.Physiol.,',1981'.lti.
der
un,d Laflgstreck'enlauf, Gehen, W" Grull,illagen
M., Mittel
Leichtathtetik, s,pońverlag, Berlin
1]980,
yli upta1'leniź
Szirrkowiec E., ra,uat,tin W" Issled"oloańie oilełacuj
tteniraukojsportsfi.ienol|juniorskogolżozTclsta,,,TieoriiaiPraktikaFiŹy.
czeskoj KluJtury", 1976, 6,
J,, zftLien1l,ość otoz gelletlJczne i Środo[3o] Szopa J., Młecz,ko E., Cern,pla
cech psuchaflLotoflJcznuch i lźzjolopod,statuollsuch
uriskolre uusatu7.lkolpa7Lie
ptzed,zią|ę wieku 7-62 ldt, AWF,
w
uielkofllielskiei,
giłznlJch u papulacii
[29]
Wyd. mono8r, 25, Kraków
1985,
Ob
ciążenia tt ening
[31]
oltl
e
bie
g
ac
zy
95
Wa serman K., Whipp B. J., Koyal S. N.. Beaver W, L., Ąnaerobźc
threshold. and respźratory gas etchange durżng exercźse, ,,J. Appt. Phy iol.'',
1y7B, 35.
t32] w aż,ny Z., Współczesny system szkolenia sportou}ego. Spo,rt i Turystyka,
Warszawa 1981.
G., Jak trenuje Bogttslau Mamiński. \N: ,,Lekkoatletyka'',
[33] Wilczyń,ski
1985, 3.
[34l Zaremba
Z.,
Notuoczesng trenźng biegóu średnich i
rystyka, Warsza,wa
[35}
Zaremba
t36]
Zdanowicz
a,
19?6.
dlugich, port i
Ttr-
Panzer J., Biegi średniłi dłtąie. w: Lekkoailetyka.
Teoria, metodyka, tr ni,ng. S,połt l Turys,tyka, Wa,rsaawa
19,82.
R., BoIaczyń,ski T., Merwa J,, Zmiany ptogu przemian
beztlenolDuch u ToczTlurn cyklu treningotuym t4-16-1etnich lekkoatletek-biegaczek, ,,Spoń Wycz.", 1983, 8--9.
Observations of the Influence of Dynamics
tyaining Power upon Changes of Parameters among Runners
Sum,mary
This paper is the trial of qualification the character and the size of changes
in the light of physiological parameters conditioning the development of running
endurance, on the basis of four years' analysis of training load, originated from
indyvidual training records of competitors and results of six times measurements
of physiologica] reactions of different power effort.
Iit was discover d that sport resuJts of characterized comipetitors dep nd nqt
only on large bauas,t oi running an,d iitness training ut on cumulative eflect
of co(ą)etitor's practise a,nd the plogress oi training irltensi]ty belore tńe ,starć's
period, and also quant_itative and qualitative proportioi-xs of usod toads,
In particular lraining periods one can observed lhe infl,uence of work of
character:
on Vol mor
- anaerobic
ana-aerobic on Vnar
- aero-anaerolltic
on Va1
-
Fundamental regr ss of training loads caused the decrease V 5j1, V11, V69 aa,
and the rcg,ress ol Vo: -,r, but HR max upt-ook.
ilt was folrnd, that magniiude of pala,rngts on the levej o{ AT are more
delicate factor of effort abilities swings than maximal magnitudes. The worse
result of iiiminal peed was thę earliest factor ol trai,rtin loa,ds decrea e.