System polityczny Kanady

System polityczny
Kanady
Marcin Gabryś, 2012
Ogólne informacje ustrojowe
Monarchia konstytucyjna
monarchia parlamentarna
System parlamentarnogabinetowy
Państwo federacyjne
Konstytucja Kanady
Konstytucja Kanady składa się z:




Aktu konstytucyjnego z 1867 r. z poprawkami
Akt konstytucyjnego z 1982 r. z poprawkami
konwenansów konstytucyjnych (określone
powtarzalne zachowania występujące w relacjach
pomiędzy instytucjami i osobami podejmującymi
zasadnicze decyzje w systemie sprawowania władzy)
Innych aktów pisanych
ustaw parlamentu Kanady (np. o utworzeniu Sądu
Najwyższego z 1875 r.)
ustaw parlamentu brytyjskiego (np. Statutu
Westminsterskiego)


Decyzji sądów (od 1982 r. juditial review)
Prawa common law
Kanadyjski federalizm
(Konstytucja Kanady; sekcje 91-95)
Wszelkie prawa nie opisane w Konstytucji należą do
kompetencji władz federalnych

POGG (peace, order and good government)
Prowincje – uprawnienia władz wynikają z zapisów w
Konstytucji
Terytoria – kompetencje władz wynikają z
negocjacji z rządem federalnym, a kompetencje
zapisane w prawie
Władza wykonawcza
wicegubernatorzy / gubernatorzy-porucznicy (Lieutenant-Governor),
premierzy prowincji (premier)
Komisarz (commissioner) / premierzy
Władza federalna vs. prowincje
Obrona narodowa
Handel zagr. i między
prowincjami
Polityka zagr.
Polityka monetarna /
system bankowy
Prawo karne
Rybołówstwo
Transport
Łączność
Energia atomowa
Edukacja
Służba zdrowia
Opieka społeczna
Zarządzanie surowcami
naturalnymi
Wspólne:
Sądownictwo
Rolnictwo
Polityka imigracyjna
Związki formalne
Podatki
Emerytury
Imigracja
Wiele innych
Głowa państwa – Elżbieta II
Królowa Kanady – wspólna dla
innych państw Wspólnoty Narodów
(Commonwealth of Nations)

1931 – Statut Westminsterski –
potwierdzenie, sukcesja taka
sama jak w Wielkiej Brytanii

Nie pełni funkcji religijnych

1953 - Royal and Parliamentary
Titles Act
Elizabeth the Second, by the Grace
of God, the Queen of the United
Kingdom, Canada and Her other
Realms and Territories, Head of the
Commonwealth, Defender of the
Faith.
Od lat 50. XX wieku – rząd Kanady
promuje używanie nazwy Królowa
Kanady
Formalnie spore uprawnienia
zapisane w Konstytucji
W praktyce – rola symboliczna,
tytularna i reprezentacyjna
Reprezentowana przez
Gubernatora Generalnego i
Wicegubernatorów
Gubernator Generalny
Reprezentuje Królową w Kanadzie
Często określany jako „głowa państwa”
Mianowany przez monarchę (za radą premiera)
1927 – nie reprezentuje rządu brytyjskiego tylko
samego monarchę
1931 – wybierany na wniosek premiera
1952 – Kanadyjczyk
1967 – tylko 1 nazwisko
Kadencja ok. 5 lat – może zostać przedłużona przez
monarchę (na wniosek premiera)
Gubernator Gen.
- uprawnienia
Mowa tronowa (Throne Speech)
Powołuje premiera i rząd
Rozwiązuje parlament – za radą premiera
Mianuje wicegubernatorów w prowincjach –
za radą premiera
Royal Assent – nadaje sankcje ustawom
Rozpoczyna i kończy sesje parlamentu
Mianuje sędziów federalnych, ambasadorów,
senatorów – za radą premiera
Głównodowodzący armii
Odznaczenia wojskowe i narodowe
Siedziba – Rideau Hall
Michaelle Jean (27.09.05)
Pierwsza czarnoskóra Gubernator,
3 kobieta i 2 imigrantka
1968 – uchodźca polityczny z Haiti
(urodz. Port-au-Prince)
Filolog; ukończyła studia literackie;
dziennikarka Radio-Canada i CBC
Od 1968 r mieszka w Quebecu
Cała rodzina spoza Kanady
Mąż filmowiec-dokumentalista
Jean-Daniel Lafond
Podwójne obywatelstwo
Mówi biegle po ang., fr., hiszp.,
włosku, kreolsku i portugalsku
David Lloyd Johnston (8.7.10)
Urodzony w Kanadzie (Sudbury,
Ontario)
Profesor prawa (Queen’s, UofT,
Western Ontario, McGill, Waterloo)
Kapitan drużyny hokejowej na
Harvardzie – wzór dla Deveya z Love
Story
Moderator debat politycznych w
Kandzie, zasiadał w wielu komisjach
i komitetach
Wybrany w nowy sposób - Governor
General Consultation Committee –
konsultacje wśród 200 osób
Mało kontrowersyjny – poparcie dla
federalizmu
Sprzeciw separatystów w Quebecu
Premier (Prime Minister)
24 Sussex Drive
Lider zwycięskiej partii
Kadencja związana z kadencją parlamentu
Uprawnienia premiera Kanady nie były do 1982 r.
wspomniane w Konstytucji
W praktyce – największe uprawnienia




nominacje na wniosek premiera
ministrowie odpowiadają przed premierem
muszą wspierać publicznie rząd
Większość uprawnień monarchy
Premierzy prowincji (Premiers) – podobne funkcje jak
premier federalny tylko na poziomie prowincji
Calgary, Alberta
ekonomista
1986 – współzałożyciel Partii
Reform
2000 – Canadian Alliance
2003 – Partia Konserwatywna
(C.A + P.C.)
2004 - Lider Partii
Konserwatywnej
23 I 2006 – wybory
Wygrywają konserwatyści – rząd
mniejszościowy 124 / 103 LP
7 IX 2008 – rozwiązanie
parlamentu
14 X 2008 – wybory
Ponowna wygrana - rząd
mniejszościowy 143 / 77 LP
2 V 2011 – wybory – wniosek o
wotum nieufności
Ponowna wygrana – rząd
większościowy – 166 / 103 NDP
Stephen Harper
(od II 2006)
Izba niższa kanadyjskiego
parlamentu
308 posłów (proporcjonalna do
liczby ludności)
wybory tzw. 5 przymiotnikowe
(powszechne, równe,
bezpośrednie, tajne i
większościowe)
Speaker (przewodniczący IG)–
Andrew Scheer, Conservative
3 V 2007 – ustawa o stałych 4
letnich kadencjach, wybory w 3
poniedziałek października
Kworum – 20 posłów (19+speaker)

165 - Partia Konserwatywna

102 – NDP

34 – Partia Liberalna

4 – Bloc Quebecois

2 – niezależnych

3 - wakaty
Izba Gmin
Kompetencje obydwu izb są
formalnie jednakowe
Wyłączność w stanowieniu prawa
dot. finansów
Senat rzadko odrzuca projekty I.G.
Rząd odpowiedzialny jest tylko
przed Izbą Gmin
Izba wyższa
105 senatorów (60 CP, 41
LP, 2 niezależnych, 1 PC)
Mianowani przez
Gubernatora Gen. (premiera)
Podział regionalny (4 regiony
po 24 + 1 na każde
terytorium) – niesprawiedliwy
Bierne prawo wyborcze – 30
lat
Pełnią funkcje do 75 roku
życia (od 1965 r.)
Speaker – Noël Kinsella
(CP)
Kworum – 15
Reforma "Triple-E Senate,"
elected, equal, and effective
Senat
W teorii – ustawy muszą być
uchwalone w obydwu izbach
W praktyce rola ograniczona
do analizy projektów ustaw
Senat nie musi uczestniczyć
we wprowadzaniu poprawek
do konstytucji
Partia Konserwatywna
2003 – z połączenia części
progresywnych konserwatystów
i Canadian Alliance
XIX w. – większość premierów
Cła importowe
Monarchia i związki z Imperium
Oddalenie od USA
1980. – zmiana, zwolennicy
wolnego handlu z USA (FTA,
NAFTA)
Od 1885 – niskie poparcie
wśród frankofonów
Od 1984 do 1993 r. wzrost
poparcia frankofonów
1993 - Kim Campbell – pierwsza
kobieta premier
1993-2003 – dezintegracja i
rozbicie partyjne
Częsta krytyka polityki
dwujęzyczności
Sprzeciw wobec aborcji,
małżeństw homoseksualnych
Przeciwni wizji państwa
socjalnego
Decentralizacja państwa i
zmniejszenie administracji
Prywatna przedsiębiorczość
Silne prawo
Większe wydatki na armię
Poparcie w zachodniej Kanadzie
Partia Liberalna
Partia centrowo-lewicowa
Większość premierów w
XX w.
XIX w. – Partia Reform –
rząd odpowiedzialny przed
parlamentem
Kontynentalizm vs.
Polityka imperialna
 Wolny handel z USA
 Rozluźnienie więzów z
Wielką Brytanią
 Niezależność w polityce
zagr.
Dwujęzyczność i
wielokulturowość
1982 – patriacja konstytucji
Problem quebecki –
przeciwko separatyzmowi
„Welfare state”


Opieka zdrowotna
Opieka społeczna
Poparcie dla formalizacji
związków homoseksualnych
Posiadanie niewielkich ilości
narkotyków
Brak poparcia dla polityki
USA wobec Iraku
Ekologia – Green Shift
Lider tymczasowy – Bob Rae
New Democratic Party
(NDP)
Najbardziej lewicowa
partia Kanady
1961 – powstanie;
połączenie partii
rolniczych i
robotniczych
Partia nigdy nie
rządziła Kanadą
Największa
popularność w
prowincjach preryjnych
(Manitoba,
Saskatchewan), BC i
Ontario
Obniżenie podatków, ale
zwiększenie obciążeń
korporacji
Opieka społeczna
Zwiększenie wydatków
społecznych i na ochronę
środowiska (Protokół Kyoto)
Nacjonalizacja przemysłu
naftowego
Przeciw prywatyzacji służby
zdrowia
Równe prawa dla
społeczności LGBT
Quebec – profederalizm
Jack Layton - RIP
Bloc Quebecois
Powstała w 1990 r. – kryzys konstyt.
Główny cel: suwerenność Quebecu
Partia socjaldemokratyczna
BQ vs. Parti Quebecois – podwójne
członkowstwo


Działa tylko w parlamencie federalnym
Nie chcą uczestniczyć w ewentualnej koalicji
rządowej
1995 – referendum – za odłączeniem
Lucien Bouchard - założyciel
Daniel Paillé – lider – wybrany w 2011
Poparcie dla związków
homoseksualnych, aborcji, legalizacji
narkotyków miękkich
Przeciw udziałowi Kanady w
interwencjach w Afganistanie i Iraku
Władza sądownicza
Zintegrowane sądownictwo Kanady (brak
dualizmu sądowego)

Większość sprawy wynikające czy to z prawa
federalnego czy prowincji są rozstrzygane w tych
samych sądach
Sądy w prowincjach prowadzą sprawy
wynikające z prawa federalnego i prowincji
Sądy federalne - rozstrzygają niewiele spraw
(głównie przeciwko władzy federalnej)
Na szczycie znajduje się Sąd Najwyższy Kanady
Sąd Najwyższy
Kanady






utworzony w 1875 roku
Od 1949 r. ostatnia instancja dla spraw
cywilnych, karnych i konstytucyjnych
Skład: 8 + przewodniczący (chief justice).
Przewodnicząca: Beverley McLachlin
Odpowiada na pytania prawne (constitutional
reference) wnoszone przez rząd (np.
małżeństwa tej samej płci).
Juditial review
System prawa

Prawo cywilne:
kodeks – civil law (Quebec)
precedensy – common law (inne prowincje)

Prawo karne:
tylko 1 źródło angielskie criminal law
Liderzy i partie
Wybory 2011
Wybory odbyły się 2 maja
Partia Konserwatywna wygrała


Uzyskała 166 z 308 miejsc w parlamencie
Stephen Harper stworzył rząd większościowy
Nowa Partia Demokratyczna



Oficjalna opozycja
Najwięcej miejsc w parlamencie w historii
Większość miejsc z Quebecu
We wszystkich wcześniejszych wyborach w Quebecu uzyskali tylko 2 mandaty
Partia Liberalna


Najmniej mandatów w historii
Lider Michael Igantieff – przegrał w swoim własnym okręgu
Bloc Quebecois



Zawsze uzyskiwał większość mandatów w Quebecu (od powstania w 1990
r.)
Tylko 4 mandaty
Lider Gilles Duceppe – stracił mandat
Partia Zielonych

Pierwszy mandat dla przewodniczącej Elizabeth May
Ważne zmiany
Rząd większościowy dla Partii Konserwatywnej

2004, 2006 i 2008 – wybory, które dały jedynie rządy
mniejszościowe
Zmniejszenie przepaści między wschodem a
zachodem Kanady
Wzrost znaczenia okręgów na przedmieściach
zamieszkałych przez wyborców etnicznych
Ethnoburbs
Poparcie dla NDP w Quebecu - Pomarańczowa fala
 Przerwany okres 20 lat dominacji Bloc Quebecois


Upadek Partii Liberalnej