Temat 13 - zemby.pl

Transkrypt

Temat 13 - zemby.pl

UNIWERSYTET MEDYCZNY W ŁODZI
Katedra Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej
ZESZYT DO ĆWICZEŃ Z FIZJOLOGII
Praca zespołowa pod redakcją
dr hab. n. med. Anny Walczewskiej
Łódź 2009
Wydano na zlecenie Senackiej Komisji ds. Wydawnictw
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Autorzy:
Katarzyna Asłanowicz-Antkowiak
Barbara Dziedzic
Anna Gorąca
Maria Łuczyńska
Janina Mazanowska-Gajdowicz
Dariusz Nowak
Monika Orłowska-Majdak
Maria Pawelska-Zubrzycka
Elżbieta Potargowicz
Urszula Szkudlarek
Anna Walczewska
© Copyright by Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Łódź 2009
ISBN 978-83-61058-66-3
Wydanie II
Druk i oprawa:
Biuro Promocji i Wydawnictw
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
ul. Kopcińskiego 20
2
SPIS TREŚCI
Układ nerwowy i narządy zmysłów
Temat 1. Czynność bioelektryczna mięśnia szkieletowego (symulacja komputerowa) ...............................5
Temat 2. Czynność bioelektryczna mięśnia szkieletowego-potencjał czynnościowy dwufazowy (film).....8
Temat 3. Skurcz wtórorzędny mięśnia szkieletowego (film) ........................................................................9
Temat 4. Oznaczenie prędkości przewodzenia impulsów w nerwie (film) .................................................10
Temat 5. Czynność mechaniczna mięśnia szkieletowego (symulacja komputerowa) ................................10
Temat 6. Zmęczenie mięśnia szkieletowego przy drażnieniu pośrednim i bezpośrednim (film) ...............13
Temat 7. Obserwowanie zachowania żaby pod wpływem strychniny (film) .............................................14
Temat 8. Oznaczanie pobudliwości odruchu zginania kończyn u żaby (film) ............................................14
Temat 9. Hamowanie odruchów zginania kończyn żaby (film)..................................................................16
Temat 10. Mechanizm napięcia mięśniowego (film) ..................................................................................16
Temat 11. Badanie odruchu na rozciąganie mięśnia ...................................................................................17
Temat 12. Badanie odruchu źrenicznego na światło ...................................................................................18
Temat 13. Badanie ostrości wzroku ............................................................................................................18
Temat 14. Oglądanie dna oka ......................................................................................................................19
Temat 15. Wyznaczenie pola widzenia .......................................................................................................20
Temat 16. Badanie zdolności widzenia barw ..............................................................................................21
Temat 17. Rozróżnianie stopnia jasności barw ...........................................................................................22
Temat 18. Badanie szybkości adaptacji siatkówki do ciemności po olśnieniu ...........................................23
Temat 19. Ocena widzenia stereoskopowego .............................................................................................24
Temat 20. Wpływ wysiłku fizycznego na krytyczną częstotliwość migania ..............................................25
Temat 21. Ocena szybkości wirowania .......................................................................................................26
Temat 22. Badanie słuchu za pomocą stroików ..........................................................................................27
Temat 23. Badanie audiometryczne słuchu.................................................................................................28
Temat 24. Badanie pobudliwości błędników ..............................................................................................30
Temat 25. Badanie czucia dotyku ...............................................................................................................31
Temat 26. Pomiar czucia wibracji ...............................................................................................................32
Temat 27. Badanie czasu reakcji prostej i alternatywnej ............................................................................33
Temat 28. Pomiar precyzji ruchów dowolnych...........................................................................................35
Temat 29. Badanie zdolności koordynacji wzrokowo-ruchowej ................................................................36
Temat 30. Badanie zdolności koncentracji uwagi .......................................................................................37
Temat 31. Badanie zdolności zapamiętywania ...........................................................................................39
Temat 32. Badanie zdolności psychoruchowych ........................................................................................40
Układ krążenia
Temat 1. Przepływ krwi w mikrokrążeniu żaby (film) ...............................................................................43
Temat 2. Badanie układu przewodzącego serca żaby (film) .......................................................................43
Temat 3. Wpływ zmian temperatury na czynność serca żaby (film) ..........................................................44
Temat 4. Czynność mechaniczna serca żaby "in situ" (film) ......................................................................45
Temat 5. Czynność mechaniczna wyizolowanego serca żaby (film) ..........................................................45
Temat 6. Wpływ sztucznych bodźców na czynność serca żaby – skurcz dodatkowy i pauza
kompensacyjna (film) ..................................................................................................................46
Temat 7. Czynność bioelektryczna serca żaby (film) .................................................................................47
Temat 8. Wpływ drażnienia nerwu błędnego na czynność serca żaby (film) .............................................47
Temat 9. Wpływ adrenaliny i acetylocholiny na czynność mechaniczną serca żaby (film) .......................48
Temat 10. Wpływ układu autonomicznego na układ krążenia (symulacja komputerowa) .........................49
Temat 11. Wpływ hormonów rdzenia nadnerczy i wybranych leków na układ krążenia (symulacja
komputerowa)............................................................................................................................51
Temat 12. Wpływ acetylocholiny, jej agonistów i antagonistów na ciśnienie tętnicze krwi (symulacja
komputerowa)............................................................................................................................52
Temat 13. Badanie echokardiograficzne przezklatkowe serca (film) .........................................................54
Temat 14. Osłuchiwanie serca i badanie uderzenia koniuszkowego ..........................................................55
3
Temat 15. Rejestracja potencjałów czynnościowych serca i analiza wykresu EKG...................................57
Temat 16. Określanie cech obwodowego tętna ...........................................................................................63
Temat 17. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi metodą Korotkowa................................................................64
Temat 18. Próba ortostatyczna ....................................................................................................................66
Temat 19. Próby wysiłkowe sprawności układu krążenia ..........................................................................67
Temat 20. Wpływ oddychania na częstość skurczów serca ........................................................................69
Temat 21. Wpływ próby Valsalvy na częstość skurczów serca ..................................................................71
Temat 22. Wpływ hiperwentylacji na częstość skurczów serca i ciśnienie tętnicze krwi ...........................72
Temat 23. Wpływ oziębienia na częstość skurczów serca i ciśnienie tętnicze krwi
(próba oziębieniowa) .................................................................................................................73
Układ oddechowy i pokarmowy
Temat 1. Oznaczenie czasu bezdechu dowolnego ......................................................................................74
Temat 2. Pomiar czasu trwania wdechu i wydechu ....................................................................................75
Temat 3. Oznaczanie minutowej wentylacji płuc w spoczynku..................................................................76
Temat 4. Oznaczenie minutowej wentylacji płuc w warunkach zwiększonej przestrzeni martwej ............77
Temat 5. Wpływ wysiłku fizycznego na wentylację płuc i układ krążenia ................................................79
Temat 6. Pomiar dowolnej maksymalnej wentylacji płuc ..........................................................................80
Temat 7. Pomiar objętości i pojemności płuc. Spirometria ........................................................................81
Temat 8. Analiza krzywej przepływ – objętość. Spirometria dynamiczna .................................................83
Temat 9. Pomiar szczytowego przepływu powietrza wydechowego ..........................................................85
Temat 10. Osłuchiwanie płuc ......................................................................................................................87
Temat 11. Pomiar obwodu klatki piersiowej ..............................................................................................88
Temat 12. Pomiar wysycenia hemoglobiny tlenem w naczyniach włosowatych i częstości
skurczów serca. Pulsoksymetria ................................................................................................89
Temat 13. Test tolerancji glukozy ...............................................................................................................90
Temat 14. Pomiar lipidów we krwi .............................................................................................................91
Temat 15. Wyznaczenie należnej masy ciała i wskaźnika masy ciała (BMI) .............................................93
Temat 16. Wpływ zmian temperatury na ruch rzęsek nabłonka migawkowego (film) ..............................94
Krew i nerki
Zasady postępowania w czasie pracy z krwią .............................................................................................95
Temat 1. Podstawowe parametry morfologii krwi ......................................................................................96
Temat 2. Oznaczenie liczby erytrocytów, leukocytów i płytek krwi metodą komorową ...........................97
Temat 3. Oznaczenie stężenie hemoglobiny w krwi .................................................................................100
Temat 4. Oznaczenie hematokrytu ............................................................................................................101
Temat 5. Obliczenie średniej objętości erytrocytu (MCV), średniej masy hemoglobiny (MCH)
i średniego stężenia hemoglobiny w erytrocycie (MCHC) ........................................................102
Temat 6. Zestawienie wyników morfologii krwi uzyskanych metodami manualnymi z wynikami
badania w analizatorze hematologicznym .................................................................................103
Temat 7. Hematopoeza (film) ...................................................................................................................103
Temat 8. Porównanie proporcji białych i czerwonych krwinek w krwi obwodowej oraz w szpiku
kostnym .....................................................................................................................................105
Temat 9. Oznaczenie składu procentowego leukocytów ..........................................................................106
Temat 10. Oznaczenie oporności osmotycznej erytrocytów .....................................................................107
Temat 11. Oznaczenie szybkości opadania erytrocytów – odczyn Biernackiego .....................................108
Temat 12. Oznaczenie czasu protrombinowego........................................................................................109
Temat 13. Oznaczenie czasu krzepnięcia ..................................................................................................111
Temat 14. Oznaczenie czasu krwawienia..................................................................................................111
Temat 15. Oznaczenie antygenów grupowych krwi A, B i D ...................................................................112
Temat 16. Oznaczenie grup krwi układu ABO i Rh .................................................................................113
Temat 17. Oznaczenie stężenia wapnia w krwi ........................................................................................114
Temat 18. Obliczanie składu procentowego i stężenia poszczególnych frakcji białek osocza .................115
Temat 19. Wybrane zagadnienia czynności nerek (symulacja komputerowa) .........................................117
4
UKŁAD NERWOWY I NARZĄDY ZMYSŁÓW
Temat 1. Czynność bioelektryczna mięśnia szkieletowego (symulacja komputerowa)
Fizjologicznym bodźcem, który wywołuje potencjał czynnościowy w komórkach mięśni
szkieletowych jest acetylocholina uwolniona na zakończeniach nerwu somatycznego w synapsie
nerwowo-mięśniowej. Prawidłowa czynność bioelektryczna miocytów zależy w znacznym stopniu od
składu jonowego płynu zewnątrzkomórkowego (ECF). Dzięki zastosowaniu związków chemicznych w
dawkach farmakologicznych można modyfikować czynność mięśni.
Zadanie
Sprawdzić zmiany potencjału bioelektrycznego mięśnia szkieletowego w obecności wybranych
środków farmakologicznych i przy różnych stężeniach jonów w ECF, po drażnieniu prądem elektryczny:
(1) nerwu preparatu nerwowo-mięśniowego, (2) bezpośrednio mięśnia preparatu. Uzasadnić zmiany
czynności bioelektrycznej po zastosowaniu podanych związków i po zmianie środowiska jonowego.
Wykonanie
Otworzyć program NMJ (Synapsa nerwowo-mięśniowa). Najpierw należy zapoznać się z
wirtualnym układem doświadczalnym w menu HELP/ Preparation.
(1) Drażnienie nerwu preparatu nerwowo-mięśniowego.
Żeby ocenić działanie związków chemicznych należy przygotować wzorzec czynności bioelektrycznej
mięśnia w warunkach prawidłowych. W tym celu wybrać z menu IONS, a następnie w oknie dialogowym
wybierać kolejno jony K+, Na+, Ca2+ i Mg2+. Dla każdego z nich wybrać jego fizjologiczne stężenie w
ECF i zatwierdzić OK. Następnie wybrać z menu STIMULATE/Nerve. W lewym oknie programu
pojawia się wykres potencjału czynnościowego mięśnia, który należy zapisać w prawym oknie
wybierając CLIPBOARD/ Copy to clipboard. Przepisać z ekranu do tabeli wartości parametrów
bioelektrycznych mięśnia w warunkach kontrolnych. Aby rozpocząć testowanie działania wybranych
związków chemicznych. W tym celu należy z menu DRUGS wybierać kolejno związki przedstawione w
oknie dialogowym, zawsze w stężeniu 2 M/L i drażnić mięsień poleceniem STIMULATE/Nerve. W
lewym oknie programu, po każdym drażnieniu pokazuje się przebieg potencjału czynnościowego
komórek mięśniowych. Pod wykresem podane są aktualne stężenia jonów oraz testowanego związku.
Wpisać do tabeli wartości potencjału spoczynkowego i czynnościowego mięśnia po każdej stymulacji
nerwu somatycznego. UWAGA! Każdorazowo przed testowaniem następnego związku usunąć poprzedni
związek z kąpieli mięśnia zatwierdzając w oknie programu DRUGS/Clear all drugs. Po przetestowaniu
wymienionych w tabeli związków, zbadać wpływ zmian stężenia podstawowych jonów w ECF na
czynność bioelektryczną mięśnia szkieletowego. W tym celu ponownie należy wybrać z menu IONS.
Wpisać fizjologiczne stężenie trzech jonów, natomiast zmieniać zgodnie z wartościami podanymi w
tabeli stężenie czwartego jonu. W ten sposób badamy zmiany stężenia każdego jonu przy fizjologicznym
stężeniu trzech pozostałych.
(2) Drażnienie mięśnia preparatu nerwowo-mięśniowego.
Z prawego okna programu usunąć poprzedni wzorzec potencjału czynnościowego (uzyskany podczas
drażnienia nerwu) wybierając z menu CLIPBOARD/ Clear clipboard. Analogicznie jak podczas
drażnienia pośredniego przygotować wzorzec potencjału czynnościowego po bezpośrednim drażnieniu
mięśnia w warunkach fizjologicznego stężeniach jonów w ECF (STIMULATE/Muscle, CLIPBOARD
/Copy to clipboard). Wybrać następujące parametry drażnienia mięśnia: amplituda 10 nA i czas
drażnienia 1 ms. Wpisać fizjologiczne stężenia jonów (menu IONS) i wartości potencjałów
bioelektrycznych po drażnieniu mięśnia w warunkach kontrolnych. Następnie badać po kolei wpływ
poszczególnych związków, zawsze w stężeniu 2 M/L, na czynność bioelektryczną mięśnia podczas jego
drażnienia bezpośredniego poleceniem STIMULATE/Muscle. Uzyskane wartości potencjału
spoczynkowego i czynnościowego zapisać w tabeli. UWAGA! Każdorazowo przed testowaniem
następnego związku usunąć poprzedni związek z kąpieli mięśnia zatwierdzając w oknie programu
DRUGS/Clear all drugs. Po przetestowaniu wymienionych w tabeli związków, zbadać wpływ zmiany
stężenia w ECF podstawowych jonów na czynność bioelektryczną mięśnia szkieletowego.
5
W tym celu ponownie należy z menu IONS wybrać fizjologiczne stężenie trzech jonów, natomiast
zmieniać zgodnie z wartościami podanymi w tabeli stężenie czwartego jonu. W ten sposób badamy
zmiany stężenia każdego jonu przy fizjologicznym stężeniu trzech pozostałych.
Wpływ wybranych związków oraz stężenia jonów w ECF na czynność bioelektryczną mięśnia
szkieletowego podczas drażnienia pośredniego.
Leki/Jony
Pot.spocz
[mV]
Pot.czyn.
[mV]
Uzasadnienie wyniku
Kontrola
Tubokuraryna
(bloker receptora N)
Tetrodotoksyna
(bloker kanałówNa+)
Neostygmina
(inhibitor esterazy
cholinowej)
3,4diaminopirydyna
(bloker kanałów K+)
Linkomycyna
(antybiotyk)
Mu-conotoxin
(bloker kanałów Na+
w mięśniu)
Potas 2mM
10mM
Sód
40 mM
Sód
40mM
200mM
Wapń
0mM
10mM
Magnez 0.001mM
10mM
6
Wpływ wybranych związków oraz stężeń jonów w ECF na czynność bioelektryczną mięśnia
szkieletowego podczas drażnienia bezpośredniego.
Leki/Jony
Pot.spocz
[mV]
Pot.czyn.
[mV]
Uzasadnienie wyniku
Kontrola
Tubokuraryna
Tetrodotoksyna
(bloker kanałów Na+)
Neostygmina
(inhibitor esterazy
cholinowej)
3,4diaminopirydyna
Linkomycyna
(antybiotyk)
Mu-conotoxin
(bloker kanałów Na+
w mięśniu)
Potas
2mM
10mM
Sód
40mM
200mM
Wapń
0mM
10mM
Magnez 0.001mM
10mM
Odpowiedz na pytania
1. Jaki mediator układu nerwowego i przez jakie receptory przekazuje pobudzenie w synapsie nerwowomięśniowej?
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
2. Jaką rolę odgrywają jony Ca+2 w przekazywaniu impulsacji w synapsie nerwowo-mięśniowej?
………………………................................................................................................................................
………………………................................................................................................................................
7
Temat 2. Czynność bioelektryczna mięśnia szkieletowego – potencjał czynnościowy
dwufazowy (film)
Mięśnie należą do tkanek pobudliwych. Fizjologicznie są pobudzane do skurczu przez
motoneurony, które za pośrednictwem synaps nerwowo-mięśniowych przenoszą potencjał czynnościowy
z OUN. Film przedstawia rejestrację potencjału czynnościowego dwufazowego. Wypreparowany mięsień
podudzia żaby umieszcza się na dwóch elektrodach odbierających, a nerw kulszowy na elektrodach
drażniących. Podczas drażnienia prądem elektrycznym nerwu somatycznego, elektrody odbierające
rejestrują różnicę potencjału w trakcie przesuwania się potencjału czynnościowego wzdłuż mięśnia.
Zadanie
Przedstaw na schemacie kolejne etapy powstawania potencjału czynnościowego dwufazowego
oglądanego na oscyloskopie.
1. Jakie prądy i kanały jonowe biorą udział w powstawaniu potencjału czynnościowego w neuronach?
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
2. Jaki mechanizm odpowiada za utrzymanie potencjału spoczynkowego w komórkach pobudliwych?
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
3. Co nazywamy potencjałem iglicowym?
…................................................................................................................................................................
………………………................................................................................................................................
………………………................................................................................................................................
4. Co oznaczają terminy:
repolaryzacja...............................................................................................................................................
………………………................................................................................................................................
hiperpolaryzacja .........................................................................................................................................
………………………................................................................................................................................
8
Temat 3. Skurcz wtórorzędny mięśnia szkieletowego (film)
Warunkiem skurczu mięśni jest uprzednie powstanie w miocytach potencjału czynnościowego,
dzięki przeniesieniu impulsu nerwowego za pośrednictwem przekaźnika chemicznego w synapsach
nerwowo-mięśniowych. Zmiana potencjału błonowego mięśnia może być także wywołana poprzez
bezpośrednie działanie prądu elektrycznego o napięciu rzędu miliwoltów. Film przedstawia powstanie
skurczu wtórorzędnego, który dowodzi istnienia czynności bioelektrycznej w kurczącym się mięśniu.
Zadanie 1
Zapisać wniosek z przedstawionego doświadczenia.
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………......................................................................................…..
Zadanie 2
Narysować schemat ułożenia preparatu nerwowo-mięśniowego i łapki reoskopowej, które
pozwalają na wywołanie skurczu wtórorzędnego. Rysunek opisać i zaznaczyć miejsce drażnienia.
1. Czym różni się przekazywanie pobudzenia z mięśnia preparatu nerwowo-mięśniowego na nerw łapki
reoskopowej od przewodzenia takiego stanu w synapsie nerwowo-mięśniowej?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………….……………………………………………………………………………...
2. Który z preparatów w przedstawionym doświadczeniu można zastąpić kurczącym się sercem żaby i
użyć go jako bodźca do wywołania skurczu wtórorzędnego? Wyjaśnij dlaczego.
………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………..…………………………………………………………………………...
9
Temat 4. Oznaczenie prędkości przewodzenia impulsów w nerwie (film)
Jedną z cech potencjału czynnościowego jest jego zdolność do rozprzestrzeniania się. W
zależności od średnicy włókna nerwowego oraz obecności osłonki mielinowej wokół aksonu, bądź jej
braku, prędkość przewodzenia impulsów w nerwach jest różna. Film prezentuje wyznaczenie prędkości
przewodzenia impulsów w nerwie kulszowym żaby.
Zadanie 1
Zapisać uzyskaną doświadczalnie wartość prędkości przewodzenia impulsów w nerwie
kulszowym żaby.
Prędkość przewodzenia w nerwie kulszowym żaby wynosi..................................
Zadanie 2
Podać zakres prędkości i sposób przewodzenia impulsów (ciągły/ skokowy) w poszczególnych
grupach włókien nerwowych człowieka.
A ......................................................................................................................................................................
B ......................................................................................................................................................................
Cs ....................................................................................................................................................................
Cdr ....................................................................................................................................................
1. Czy potencjał czynnościowy na ekranie oscyloskopu oglądany w filmie pochodził z drażnionego
nerwu kulszowego czy z mięśnia szkieletowego podudzia żaby?
....................................................................................................................................................
2. Wymień cechy morfologiczne neuronów, od których zależy szybkość przewodzenia impulsów we
włóknach nerwowych.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
3. Na czym polega i w jakich sytuacjach zachodzi ortodromowe i antydromowe przewodzenie impulsów
w neuronach?
…………………………………………………………………………………………………………..
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
4. Wyjaśnij skokowe przewodzenie impulsów we włóknach nerwowych.
....................................................................................................................................................
…………………...........................................................................................................................
………………………………………………………........................................................................
...................................................................................................................................................
Temat 5. Czynność mechaniczna mięśnia szkieletowego (symulacja komputerowa)
Prawidłowa czynność mechaniczna mięśni zależy od właściwego działania ośrodków kontroli
ruchu oraz od sprawność somatycznego układu nerwowego, synaps nerwowo-mięśniowych i samego
mięśnia. Program pozwala wykazać wpływ wybranych związków na przekazywanie pobudzenia w
synapsie nerwowo-mięśniowej lub zmianę czynności samych miocytów, co skutkuje zmianą czynności
mechanicznej mięśnia.
Zadanie
Zmierzyć napięcie mięśnia przepony szczura w obecności wybranych środków
farmakologicznych i przy braku w ECF jonów Ca2+, po drażnieniu prądem elektrycznym:
10
(1) nerwu przeponowego (phrenic nerve); (2) bezpośrednio mięśnia przepony. Uzasadnić zmiany
czynności skurczowej mięśnia przepony.
Wykonanie
Otworzyć program Twich (Drganie). Automatycznie pojawia się wykres drgań przepony w
wyniku (1) drażnienia pośredniego za pośrednictwem nerwu przeponowego w warunkach
fizjologicznego stężenia podstawowych jonów. Zatrzymać zapis skurczów przepony klikając w menu
PAUZA. Zapoznać się z wirtualnym planem eksperymentu w menu HELP/ Preparation. Następnie
rozpocząć symulację. Najpierw wpisać do tabeli wartość napięcia mięśnia (w gramach= gms) w
warunkach kontrolnych. Potem z menu DRUGS wybrać pierwszy związek Tubokurarynę w stężeniu
1x10-3M (1 mM), a następnie z okna dialogowego Apply drug. Przepisać z ekranu do tabeli wartość
napięcia mięśnia w chwili uzyskania wyraźnego efektu działania badanego związku.
UWAGA! Każdorazowo przed badaniem kolejnego związku przemyć preparat przepony wybierając z
menu WASH/Normal Krebs. Poczekać, aż napięcie mięśnia powróci do wartości spoczynkowych i
zgodnie z powyższym schematem zastosować kolejne leki w tych samych stężeniach (1 mM) wybierając
je z menu DRUGS. Po przetestowaniu wszystkich związków zbadać wpływ braku jonów Ca+2 (Low Ca
Krebs 0 mM) na skurcz mięśnia przepony. Wyniki zapisać w tabeli.
(2) Drażnienie bezpośrednie mięśnia przepony. W tym celu wybrać z menu STIMULATE/Muscle.
Zapisać wartość naprężenia przepony w warunkach kontrolnych. Następnie stosując identyczny sposób
postępowania jak przy drażnieniu pośrednim zbadać działanie związków wybierając z menu DRUGS.
UWAGA! Każdorazowo przed badaniem kolejnego związku przemyć preparat przepony wybierając z
menu WASH/Normal Krebs.
Wpływ wybranych związków oraz braku jonów Ca2+ w ECF na napięcie mięśnia przepony
podczas drażnienia pośredniego prądem elektrycznym.
Leki/
Stężenie Ca2+
Napięcie
przepony
[gms]
Uzasadnienie wyniku
Kontrola
Tubokuraryna
Neostygmina
(inhibitor esterazy
cholinowej)
3,4diaminopirydyna
Klindamycyna
(antybiotyk)
Suksametonium
(długotrwała
depolaryzacja)
Tetrodotoksyna
Atropina
(bloker receptorów
M)
Heksametonium
(bloker receptorów N
w zwojach ukł.
autonomicznego)
11
Dantrolen
(hamuje uwalnianie
Ca+2 z ER)
Wapń 0 mM
Wpływ wybranych związków oraz braku jonów Ca2+ w ECF na napięcie mięśnia przepony
podczas bezpośredniego drażnienia mięśnia przepony.
Leki/
Stężenie Ca2+
Napięcie
przepony
[gms]
Uzasadnienie wyniku
Kontrola
Tubokuraryna
Neostygmina
(inhibitor esterazy
cholinowej)
3,4diaminopirydyna
Klindamycyna
(antybiotyk)
Suksametonium
(długotrwała
depolaryzacja)
Tetrodotoksyna
Atropina
(bloker receptorów
M)
Heksametonium
(bloker receptorów N
w zwojach ukł.
autonomicznego)
Dantrolen
(hamuje uwalnianie
Ca+2 z ER)
Wapń 0mM
1. Od czego zależy siła skurczu mięśnia szkieletowego?
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................………………………............................................................................................................
2. Jakie związki stanowią substraty energetyczne dla mięśni do skurczów
w spoczynku ..............................................................................................................................................
………………………………………………………………………………………….....………….......
w wysiłku ...................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
12
3. Jakie procesy w mięśniach poprzecznie prążkowanych nazywamy sprzężeniem
elektrowydzielniczym.................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
elektromechanicznym.................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
4. Co stanowi fizjologiczną jednostkę motoryczną (ruchową)?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 6. Zmęczenie mięśnia szkieletowego przy drażnieniu pośrednim i bezpośrednim
(film)
Długotrwałe skurcze mięśni szkieletowych, wyzwalane dzięki impulsacji nerwów somatycznych,
prowadzą zawsze do ich zmęczenia. Jednak w warunkach eksperymentalnych, mimo zaniku skurczów po
drażnieniu nerwu preparatu nerwowo – mięśniowego (pośrednio), można nadal uzyskać skurcz mięśnia
drażniąc go bezpośrednio prądem elektrycznym. Po wielokrotnym bezpośrednim drażnieniu mięśnia,
również dochodzi do jego zmęczenia i zaniku skurczów. Jednak za brak czynności mechanicznej mięśnia
w tym doświadczeniu odpowiadają różne mechanizmy.
Zadanie 1
Na podstawie filmu wypełnić tabelę. Zwrócić uwagę na różnicę w amplitudzie i ilości skurczów
mięśnia szkieletowego przy drażnieniu nerwu kulszowego wypreparowanego mięśnia oraz podczas
bezpośredniego drażnienia mięśnia prądem elektrycznym.
Sposób drażnienia
Amplituda
1-ego skurczu
[mm]
Liczba
skurczów
[n]
Amplituda
ostatniego ntego skurczu
[mm]
Pośredni
Bezpośredni
Zadanie 2
Narysować krzywą skurczu mięśnia szkieletowego (mechanogram). Zaznaczyć na wykresie
fazę skurczu, rozkurczu i amplitudę skurczu.
13
1. Jaka jest bezpośrednia przyczyna zaniku skurczów mięśnia podczas drażnienia pośredniego?
……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
2. Jaka jest przyczyna zmęczenia mięśnia szkieletowego wówczas, gdy jest drażniony bezpośrednio?
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
3. Jakie związki stanowią źródło energii dla mięśni do skurczów?
....................................................................................................................................................................
Temat 7. Obserwowanie zachowania żaby pod wpływem strychniny (film)
Motoneurony zlokalizowane w rogach przednich rdzenia kręgowego stanowią końcową wspólną
drogę ruchową dla mięśni szkieletowych. Do nich docierają impulsy nerwowe ze struktur mózgowia
kontrolujących ruchy człowieka. Ich pobudliwość jest wypadkową działania wszystkich mediatorów
uwalnianych w synapsach zlokalizowanych na motoneuronach. Jednym z tych mediatorów jest glicyna,
która jest agonistą kanałów Cl-. Strychnina jest blokerem tych receptorów i w dużych dawkach znosi
hamujące działanie glicyny na motoneuronach, co skutkuje nasileniem skurczów wszystkich mięśni i
usztywnieniem kończyn.
Zadanie
Zaobserwować reakcję żaby na bodźce zewnętrzne po podaniu strychniny. Zwrócić uwagę na
zborność jej ruchów przed podaniem strychniny i na zaburzenia czynności ruchowej po wstrzyknięciu
tego blokera.
1. Dlaczego strychnina powoduje sztywność mięśni szkieletowych?
…………………………………………………………………………………………………...………
……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..….
……………………………………………………………………………………………………………
2. Opisz działanie innego ważnego mediatora hamującego w układzie nerwowym.
……………………………………………………………………………………………………….....…
……………………………………………………………………………………………………….……
………………………………………………………………………………………………………...….
……………………………………………………………………………………………………………
3. Wymień korowe pola biorące udział w tworzeniu ruchu
a).................................................................................................................................................................
b).................................................................................................................................................................
c).................................................................................................................................................................
d).................................................................................................................................................................
4. Jakie są główne drogi nerwowe którymi przewodzona jest impulsacja z korowych pól ruchowych do
motoneuronów w rdzeniu kręgowym?
a)…………………………………………………………………………………………………………
b)………………………………………………………………………………………………………....
Temat 8. Oznaczanie pobudliwości odruchu zginania kończyn u żaby (film)
Odruch zginania kończyn jest przykładem odruchu polisynaptycznego. Od momentu zadziałania
bodźca do momentu wystąpienia reakcji, czyli odpowiedzi efektora na bodziec, upływa pewien czas.
Czas ten nazywany jest czasem utajonego pobudzenia lub latencją odruchu. Skrócenie lub wydłużenie
czasu utajonego pobudzenia może świadczyć o zmianie pobudliwości odruchowej. Film przedstawia
badanie pobudliwości obronnego odruchu zginania kończyn żaby metodą Türcka, w zależności od siły
bodźca (stężenie kwasu siarkowego) i częstotliwości stosowania bodźca o tej samej sile (0,3 % kwas
siarkowy).
14
Zadanie 1
Do tabeli wpisać wyniki uzyskane w trakcie prezentowanego doświadczenia.
Czas utajonego pobudzenia odruchu zginania w zależności od siły bodźca
Stężenie kwasu
Czas od zanurzenia łapek
do ich wyjęcia [s ]
woda
0,1 %
0,1 %
0,3 %
0,5 %
Czas utajonego pobudzenia odruchu zginania w zależności od częstotliwości działającego bodźca
Częstotliwość
bodźca
2 minuty
1 minuta
30 sekund
Czas utajonego pobudzenia
[s]
Zadanie 2
Narysuj schemat łuku odruchowego zginania kończyny. Określ, jakie receptory i efektory biorą
udział w tym odruchu.
1. Co to jest latencja odruchu?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
2. Jak i dlaczego wzrastająca siła bodźca zmienia latencję odruchu zginania?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
3. Jak i dlaczego częstotliwość działania bodźca wpływa na okres utajonego pobudzenia czynności
odruchowej?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
15
Temat 9. Hamowanie odruchów zginania kończyn żaby (film)
Na czynność motoneuronów w rdzeniu kręgowym wpływa ośrodkowa impulsacja z korowych
ośrodków ruchowych, czuciowych i móżdżku przekazywana za pośrednictwem neuronów układu
siatkowatego zstępującego. Pobudzenie neuronów zstępujących hamujących układu siatkowatego w
rdzeniu przedłużonym powoduje hamowanie odruchów rdzeniowych. Na filmie zarejestrowane jest
doświadczenie Sieczenowa, które wykazuje hamujące działanie układu siatkowatego zstępującego na
odruchy rdzeniowe u żaby.
Zadanie
Do tabeli wpisać wartości latencji odruchu zginania uzyskane w przedstawionym doświadczeniu.
Warunki badania preparatu
Okres utajonego pobudzenia odruchu
rdzeniowego żaby
[s]
z odciętymi półkulami
po umieszczeniu NaCl na przekroju
pnia mózgu
po przemyciu pnia mózgu płynem
Ringera
1. Jak ze względów czynnościowych dzieli się układ siatkowaty zstępujący u człowieka?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
2. Jak układ siatkowaty zstępujący wpływa na czynność odruchową rdzenia kręgowego?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
3. Podaj inne funkcje układu siatkowatego zstępującego.
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Temat 10. Mechanizm napięcia mięśniowego (film)
Podstawowym mechanizmem regulującym napięcie mięśni szkieletowych jest czynność
odruchowa. Dlatego do utrzymania napięcia mięśni potrzebne jest zachowanie ciągłości łuku
odruchowego. Na filmie przedstawione jest doświadczenie Brondgeesta, w którym udowodniono
istnienie odruchowej regulacji napięcia mięśni kończyn u żaby.
Zadanie
Narysować schemat łuku odruchowego utrzymującego napięcie mięśni, opisać jego elementy i
zaznaczyć miejsce uszkodzenia drogi nerwowej w przedstawionym doświadczeniu.
16
1. Która kończyna była dłuższa po przecięciu korzeni grzbietowych u żaby, po stronie przecięcia , czy po
stronie przeciwnej?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
2. Co oznacza termin „końcowa wspólna droga”?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
3. Jaką rolę w regulacji napięcia mięśniowego odgrywają:
motoneurony α
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
motoneurony γ
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
4. Jak wpływa przerwanie ciągłości rdzenia kręgowego na napięcie mięśniowe?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
Temat 11. Badanie odruchu na rozciąganie mięśnia
Rozciągnięcie mięśnia powoduje jego odruchowy skurcz. Jest to wynik działania odruchu
monosynaptycznynego, w którym impuls nerwowy jest przewodzony przez dwa neurony. Dośrodkowo
od receptora przez neuron czuciowy i odśrodkowo do efektora przez neuron ruchowy. Odruch ten jest
odruchem własnym mięśnia, ponieważ receptor i efektor znajdują się w obrębie tego samego mięśnia.
Badanie tego odruchu służy do oceny prawidłowej czynności ośrodków ruchowych oraz dróg nerwowych
w obrębie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego u człowieka.
Zadanie
Zbadać odruchy na rozciąganie z więzadła rzepkowego i ze ścięgna Achillesa.
Wykonanie
Do wykonania badania potrzebny jest młoteczek neurologiczny.
Badanie odruchu kolanowego. Badany siada na krześle i zakłada nogę na nogę. Badający uderza
młoteczkiem neurologicznym w więzadło rzepkowe i obserwuje ruch podudzia badanego.
Badanie odruchu ze ścięgna Achillesa. Badany klęka na krześle. Badający uderza młoteczkiem
neurologicznym w ścięgno Achillesa i obserwuje ruch stopy badanego.
1. Opisz ruch kończyny, który wystąpił u badanego po uderzeniu
więzadła rzepkowego …………………………………………………………………………………
ścięgna Achillesa………………………………………………………………………………………
2. Który mięsień jest efektorem w odruchu
z więzadła rzepkowego ..................................…………………………………………………………
ze ścięgna Achillesa ...............................................................................................................................
3. Podaj nazwę i lokalizację receptorów pobudzanych podczas odruchu na rozciąganie.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
4. Na czym polega odwrócony odruch na rozciąganie i jakie receptory biorą w nim udział?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
17
Temat 12. Badanie odruchu źrenicznego na światło
Zwężenie obu źrenic pod wpływem zwiększenia natężenia światła następuje odruchowo. Droga
tego odruchu od siatkówki do mięśnia zwieracza źrenicy jest wieloneuronalna. Badanie tego
autonomicznego odruchu może służyć do oceny przewodzenia impulsów w nerwie wzrokowym,
czynności struktur śródmózgowia biorących udział w integracji impulsacji z siatkówki oraz nerwu
okoruchowego. Brak odruchu źrenic na światło jest jednym z kryteriów śmierci pnia mózgu.
Zadanie
Zmierzyć szerokość źrenic u człowieka w zaciemnionym pomieszczeniu, a następnie po
oświetleniu światłem latarki elektrycznej kolejno lewego i prawego oka.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są latarka elektryczna i przezroczysta linijka z podziałką milimetrową.
Badanie należy wykonać w grupach dwuosobowych w zaciemnionym pomieszczeniu. Badany musi
patrzeć na odległy nieruchomy przedmiot. Badający mierzy szerokość źrenic obu oczu przykładając
linijkę do nasady nosa. Następnie oświetlić światłem latarki elektrycznej oko lewe i zmierzyć szerokość
źrenic obu oczu. Po chwili oświetlić oko prawe i ponownie zmierzyć szerokość źrenic obu oczu. Wyniki
zapisać w tabeli.
Oko
w ciemności
Średnica źrenic [mm]
oświetlone oko lewe oświetlone oko prawe
Lewe
Prawe
1. Jak reagują źrenice na światło a jak zachowują się w ciemności?
…………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
2. Przez jakie mediatory i receptory układ autonomiczny reguluje napięcie zwieracza i rozwieracza
źrenicy?
……………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………....
Temat 13. Badanie ostrości wzroku
Badanie ostrości wzroku pozwala na ocenę precyzji rozróżniania szczegółów obrazu. Parametr
ten zależy od wielu czynników, takich jak sprawność układu optycznego oka, czynności siatkówki, dróg i
ośrodków wzrokowych. Zgodnie z zasadą Snellena prawidłową ostrością wzroku nazywamy zdolność
oka do rozróżnienia dwu punktów przy kącie patrzenia równym 1 minucie. Przy prawidłowej ostrości
wzroku można odczytać cyfry w najniższym rzędzie tablicy Snellena z odległości 5 m (ostrość wynosi 1).
Zadanie
Określić ostrość wzroku (V) dla prawego i lewego oka za pomocą tablic okulistycznych Snellena.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych grupach. Osoba badana staje w odległości 5 m od tablicy,
zasłania ręką jedno oko, a drugim okiem czyta podświetlane przez badającego cyfry, poczynając od rzędu
najniższego. Jeśli badany nie potrafi odczytać cyfr tego rzędu, badający podświetla rzędy cyfr coraz
wyżej, aż uzyska prawidłowy odczyt wszystkich cyfr. Podświetlanie rządów znaków wykonuje się za
pomocą pulpitu sterowniczego do tablic.
18
Obliczyć ostrość wzroku dla każdego oka osobno korzystając ze wzoru:
d
V= D
d – odległość osoby badanej od tablicy
D – odległość z jakiej osoba o prawidłowej ostrości wzroku powinna czytać dany rząd cyfr
VL = ………
VP = ……….
Oceń wynik …………………………………………………………………………
1. Które receptory wzroku uczestniczą w widzeniu plamkowym?
...................................................................................................................................................................
2. Na czym polega akomodacja oka i jaki wpływ ma na ostrość wzroku?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 14. Oglądanie dna oka
Dno oka jest jedynym miejscem, gdzie można obejrzeć naczynia krwionośne i tarczę nerwu
wzrokowego w sposób nieinwazyjny. Badanie dna oka wykonuje się w celu oceny stanu zdrowia
człowieka i jest pomocne do diagnozy wielu schorzeń. Warunkiem obejrzenia dna oka jest
przepuszczenie równoległej wiązki światła przez otwór źreniczny po zahamowaniu odruchu źrenicznego
na światło.
Zadanie
Obejrzeć dno oka przy pomocy oftalmoskopu i naszkicować jego obraz.
Wykonanie
Badanie przeprowadzić u jednej osoby w grupie. Wybranej osobie zakroplić do worka
spojówkowego jednego oka kroplę Tropicamidum. Lek ten blokuje cholinergiczne receptory
muskarynowe w zwieraczu źrenicy. Po 15 min. badany siada w ciemnym pomieszczeniu i skierowuje
wzrok przed siebie na odległy punkt. Studenci po kolei oglądają dno jego oka robiąc kilkuminutowe
przerwy między kolejnymi badaniami. Zwrócić uwagę na położenie tarczy nerwu wzrokowego, plamki
żółtej i naczyń krwionośnych widocznych na dnie oka.
1. Dlaczego badanie dna oka ma zastosowanie w diagnostyce medycznej ?
.…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
2. Co to jest:
plamka ślepa ……………………………………………………………………………………..........
plamka żółta ……………………………………………………………………………………….......
3. Gdzie powstaje ciecz wodnista oka i jaka jest jej rola?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
19
Temat 15. Wyznaczenie pola widzenia
Badanie pola widzenia pozwala na ocenę czynności obwodowych części siatkówki. Widzenie
obwodowe jest mniej dokładne, niż widzenie plamkowe (centralne), za to dopełnia widzenie plamkowe i
ma szczególne znaczenie w widzeniu o zmierzchu, spostrzeganiu ruchu na obwodzie pola widzenia i w
tworzeniu obrazu przestrzennego. Pole widzenia jednego oka obejmuje całą przestrzeń postrzeganą przez
człowieka przy nieruchomej gałce ocznej. Kształt tego pola zależy od cech anatomicznych twarzy
(głębokości osadzenia oczu, kształtu nosa i in.).
Zadanie
Wyznaczyć pole widzenia barwy białej i czerwonej dla prawego i lewego oka za pomocą
perymetru Foerstera. Wykreślić pola widzenia dwóch barw dla każdego oka na wzorcowym druku pola
widzenia.
Wykonanie
Do wykonania potrzebny jest perymetr Foerstera i wskaźnik z krążkiem w dwóch kolorach.
Badanie wykonać w grupach trzyosobowych. Do wyznaczenia pola widzenia oka prawego, badany opiera
brodę z lewej strony na podpórce perymetru tak, aby biały punkt umieszczony w środku ramion
perymetru znajdował się na osi widzenia prawego oka. Położenie podpórki reguluje się w zależności od
wzrostu badanego i wysokości krzesła, na którym siedzi. Badane oko przez cały czas badania musi być
skoncentrowane na widzeniu białego punktu pomiędzy ramionami perymetru. Oko lewe (nie badane)
należy zakryć tak, aby nie ograniczać pola widzenia oka badanego. Badający ustawia ramiona perymetru
kolejno pod kątami wskazanymi w tabeli i przesuwa barwny wskaźnik zawsze od zewnętrznej strony
prawego ramienia perymetru, do jego części przyśrodkowej. Przy danym ustawieniu ramienia perymetru,
badający przesuwa najpierw krążek biały, potem czerwony (kolejność dowolna). Badany powinien
natychmiast po rozpoznaniu nazwać widzianą barwę. Badający odczytuje w stopniach położenie
barwnego krążka, w którym badany prawidłowo rozpoznał barwę krążka wskaźnika. Trzecia osoba z
zespołu zapisuje wyniki w tabeli. Po wykonaniu badania dla oka prawego powtórzyć te same czynności
dla oka lewego, po zmianie położenia głowy – broda na podpórce z prawej strony perymetru.
UWAGA! Nie zmieniać ramienia perymetru, na którym wykonuje się badanie. Badanie pola
widzenia obydwu oczu wykonuje się na tym samym prawym ramieniu.
Kąt
ustawienia
perymetru
0
30
60
90
120
150
180
210
240
270
300
330
360
Kąt, pod którym spostrzegana jest barwa na wskaźniku
Biała
Czerwona
L
P
L
P
20
Oko lewe
Oko prawe
Pola widzenia obu oczu dla barwy białej
Oceń pole widzenia
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………..………………………………………………………………………………
1. Na czym polega i jakie ma znaczenie w percepcji wzrokowej widzenie centralne i widzenie
obwodowe?
…………………………………………………………………………………....................................
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………........................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
Temat 16. Badanie zdolności widzenia barw
Dzięki obecności w czopkach trzech rodzajów barwników wzrokowych, które pochłaniają
promienie świetlne o różnej długości fali, a następnie złożonemu kodowaniu tej informacji przez komórki
receptorowe w siatkówce, możliwe jest widzenie barwne. Badanie widzenia barwnego pozwala na ocenę
czynności wszystkich rodzajów czopków. Opracowano wiele różnych metod badania zdolności widzenia
barw. Jedną z nich jest badanie za pomocą tablic Ishihary.
Zadanie
Zbadać zdolność widzenia barw za pomocą tablic Ishihary.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych grupach. Badany i badający siadają naprzeciwko siebie w
odległości 1 m. Badający pokazuje tablice Ishihary od 1 do 17, chwilę czeka aż badany odczyta cyfrę i
zapisuje tę cyfrę w tabeli. Na tablicach od 18 do 24, poprowadzone są kolorowe szlaki, których początek i
koniec pokazuje znak X. Badany powinien prześledzić i pokazać przebieg szlaku barwnego na każdej
tablicy. Po zapisaniu wszystkich wyników w tabeli ocenić czy badany prawidłowo rozpoznaje barwy. Za
prawidłowe widzenie barwne uznaje się, jeśli badany rozpoznał minimum 13 znaków na tablicach
Ishihary.
21
Numer
tablicy
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Cyfra na
tablicy
12
8
29
5
3
15
74
6
45
5
7
16
73
26
42
X
X
X
X
X
X
Cyfra odczytana
przez badanego
„X” – osoba badana
nie widzi cyfry
(Nr tab. 14, 15, 19)
„+” – osoba badana
prawidłowo poprowadziła
linię między iksami
„-” – osoba badana
nieprawidłowo poprowadziła
linię między iksami
Oceń widzenie barwne
………………………………………………………………………………………………………………
1. Na czym polega rozróżnianie barw?
………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………......................................................................................................
...................................................................................................................................................
Temat 17. Rozróżnianie stopnia jasności barw
Zdolność do rozróżnienia stopnia jasności, czyli intensywności barw jest przejawem wrażliwości
sensorycznej człowieka. Wrażliwość sensoryczna jest to osobnicza zdolność do jakościowego i
ilościowego rozróżniania cech bodźców. W praktyce wykorzystuje się kilka metod badania wrażliwości
sensorycznej, takich jak test na zdolność rozpoznawania smaków, zapachów i stopnia jasności barw.
Zadanie
Rozróżnić trzy stopnie jasności w zakresie pięciu barw za pomocą aparatu Wrażenia optyczne.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych grupach, w zaciemnionym pokoju. Badany staje w
odległości ok. 3 – 5 m od tablicy z barwnymi krążkami. Badający na pulpicie sterującym aparatem
podświetla trzy krążki tej samej barwy, ale o różnym stopniu jasności. Stopnie jasności barwnych
krążków wynikają z różnej mocy żarówek oświetlających te krążki (60W, 40W i 25W). Badany powinien
uszeregować trzy krążki w kolejności od najjaśniejszego do najciemniejszego. W tabeli zapisać:
najjaśniejszy – 1, ciemniejszy – 2, najciemniejszy – 3. Następnie sprawdzić rozróżnianie stopnia
22
jasności dla pozostałych barw. Osoby o dużej wrażliwości na barwy rozróżniają wszystkie trzy stopnie
jasności w zakresie prezentowanych barw. Nie rozróżnienie dwóch skrajnych stopni jasności świadczy o
zaburzeniu rozpoznawania jasności barwy.
Barwa
60W
40W
25W
Biała
Niebieska
Zielona
Pomarańczowa
Czerwona
Oceń wynik badanego
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
Odpowiedz na pytanie
1. Która barwa sprawiała największą trudność w rozróżnieniu jej jasności?
…………………………………………………………………………………………………………
Temat 18. Badanie szybkości adaptacji siatkówki do ciemności po olśnieniu
Narząd wzroku ma kilka mechanizmów adaptacyjnych w procesie odbierania wrażeń ze
środowiska zewnętrznego służących optymalizacji procesu widzenia. Jednym z nich jest adaptacja
siatkówki do światła i do ciemności, które umożliwia widzenie w różnych warunkach oświetlenia.
Badanie szybkości adaptacji siatkówki do ciemności po olśnieniu ma szczególne znaczenie u kierowców
pojazdów mechanicznych.
Zadanie
Wyznaczyć czas adaptacji do ciemności po olśnieniu dla czterech rodzajów znaków świetlnych
za pomocą Adaptometru.
Wykonanie
Badanie wykonać w grupach dwuosobowych w zaciemnionym pokoju Badany siada z przodu
aparatu i szczelnie przykłada twarz do gumowej obudowy wziernika. Ręce opiera na niebieskich
przyciskach z boków aparatu. Należy wykonać dwie serie badań.
I seria. Badany programuje aparat przyciskami na tylnej ścianie tak, aby CZAS OLŚNIENIA wynosił 1
sekundę i SIŁA ŚWIATŁA 500 luxów. Badanie rozpocząć wciskając przycisk oznaczony „O”, a
następnie przycisk POCZ. BAD. Badany powinien zobaczyć symbol „O” na ekranie we wnętrzu aparatu.
Następnie badający wciska przycisk START, który na chwilę włącza oświetlenie we wnętrzu aparatu. Po
zgaśnięciu światła badany stara się ponownie zobaczyć symbol „O” na ekranie i natychmiast po jego
rozpoznaniu wciska niebieski przycisk z boku aparatu (prawy lub lewy w zależności od swojej ręczności).
Od momentu zgaśnięcia lampy we wnętrzu aparatu, do momentu wciśnięcia przez badanego przycisku
sygnalizującego, licznik Adaptometru mierzy czas adaptacji do ciemności po olśnieniu. Wynik wpisać do
tabeli. Po skasowaniu wskazań licznika przyciskiem KAS, należy wybrać kolejny symbol, tj. „+” i
wykonać badanie w identyczny sposób. Podobnie postępujemy programując wszystkie pozostałe symbole
wyszczególnione w tabeli. UWAGA! Przed wykonaniem kolejnego badania należy skasować poprzednie
wskazania licznika.
II seria. Zmienić ustawienia w aparacie: CZAS OLŚNIENIA 8 sekund i SIŁA ŚWIATŁA 900 luxów.
Powtórzyć cały program dla wszystkich czterech symboli. Wyniki wpisać do tabeli.
Ostateczny wynik badania to łączny czas adaptacji do rozróżniania czterech testowanych znaków
w różnych warunkach czasu olśnienia i siły światła.
23
Wyświetlany znak
Czas adaptacji [s]
Czas olśnienia: 1 s
Czas olśnienia: 8 s
Siła światła: 500 lux
Siła światła: 900 lux
O
+
∆
□
Suma czasów
Oceń adaptację po olśnieniu w zależności od czasu i natężenia światła padającego na siatkówkę
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
1. Na czym polega adaptacja siatkówki do:
światła……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………..
ciemności………………………………………………………………………………………………
…..…………………………………………………………………………………………………........
Temat 19. Ocena widzenia stereoskopowego
Stereopsja, czyli widzenie głębi, zależy od stanu i czynności narządu wzroku, czynności
ośrodków nerwowych scalających obrazy powstające w obydwu siatkówkach, a także od cech
anatomicznych twarzy człowieka, szczególnie od rozstawu gałek ocznych. Jest także wynikiem
doświadczenia i wyuczenia oglądania przestrzeni wokół siebie. Prawidłowa zdolność widzenia
przestrzennego ma szczególne znaczenie przy wykonywaniu zawodu operatora ciężkiego sprzętu i
kierowcy.
Zadanie
Wykonać 5 pomiarów stereopsji za pomocą Stereometru poziomego.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych grupach. Badany siada twarzą do wziernika stereometru na
takiej wysokości, aby wziernik znajdował się na wprost oczu. Badający włącza oświetlenie wziernika,
zakrywa klapkę wziernika, rozstawia dwa ruchome pręty na suwaku aparatu w skrajne położenia, a
następnie podnosi klapkę wziernika. Badany patrząc przez wziernik powinien ustawić dwa skrajne pręty
w jednej poziomej linii ze środkowym prętem bazowym. Do przesuwania ruchomych prętów służą dwa
uchwyty na spodzie stereometru. Badający odczytuje w milimetrach odstęp od wartości „0” (pręta
bazowego) na linijce pomiarowej. Test powtórzyć pięciokrotnie i wyniki wpisać do tabeli. Za prawidłowe
widzenie stereoskopowe mierzone tym aparatem przyjmuje się zakres 0 – 5 mm.
L.p.
1
2
3
4
5
Suma [mm]
S [mm] =
Lewy pręcik [mm]
Prawy pręcik [mm]
Suma różnic dla lewego i prawego pręcika
10
24
Oceń wynik badania
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
1. Jak zmienia się ustawienie gałek ocznych przy patrzeniu na przedmioty:
bliskie
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
dalekie
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
Temat 20. Wpływ wysiłku fizycznego na krytyczną częstotliwość migania
Krytyczna częstotliwość migania jest jednym z parametrów charakteryzujących percepcję
wzrokową. Oznacza częstotliwość migania światła, powyżej której nie rozróżniamy oddzielnych
błysków, tylko widzimy światło o stałej sile. Na wartość krytycznej częstotliwości migania ma wpływ
wiele czynników: stan narządu wzroku, czynność ośrodków nerwowych odpowiedzialnych za percepcje
wzrokową, wiek, stan fizyczny i psychiczny badanego, a także pora dnia.
Zadanie
Zmierzyć krytyczną częstotliwość migania punktu świetlnego za pomocą Miernika krytycznej
częstotliwości migania, w spoczynku i po wysiłku submaksymalnym na ergometrze rowerowym.
Wykonanie
Badanie wykonać w grupach dwuosobowych.
(1) Badanie w spoczynku. Badany siada przed aparatem i przyciska twarz szczelnie do wziernika tak,
aby widzieć na końcu tego wziernika migającą plamę światła. Palec wskazujący ręki preferowanej
kładzie na przycisku STOP. Badający włącza cykl migania światła przyciskiem START. Od tego
momentu plama świetlna miga z narastającą prędkością poczynając od częstotliwości 20 Hz. Aktualną
częstotliwość migania wyświetlana jest na wskaźniku na górnej płycie aparatu. Badany sygnalizuje
przyciskiem STOP moment, gdy przestaje rozróżnić pojedyncze błyski plamy świetlnej i widzi jednolite
światło. Badający zapisuje częstotliwość migania, którą badany zasygnalizował jako graniczną dla
rozróżniania pojedynczych błysków. Badanie powtórzyć pięciokrotnie.
(2) Badanie po wysiłku na ergometrze rowerowym. Badany siada na rower i pedałuje przez 5 minut z
prędkością 45 obr./min. przy obciążeniu 2 W/kg masy ciała. Natychmiast po wysiłku powtórzyć
pięciokrotnie pomiar krytycznej częstotliwości migania. Wyniki zapisać w tabeli.
L.p.
Częstotliwość migania [Hz]
w spoczynku
po wysiłku
1
2
3
4
5
Suma
Średnia
25
1. Jak zmieniła się wartość krytycznej częstotliwości migania światła po wysiłku? Wytłumacz tę
zmianę.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
2. Jak wykorzystano wiedzę o wartości krytycznej częstotliwości migania u człowieka do przekazu
obrazu telewizyjnego?
…...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 21. Ocena szybkości wirowania
Badanie umiejętności oceny prędkości obrotowej jest jednym z podstawowych badań
stosowanych w pracowniach psychologicznych u kierowców i operatorów ciężkiego sprzętu.
Zadanie
Zbadać rozróżnianie szybkości dwóch wirujących tarcz Wirometru cyfrowego w zależności od ich
prędkości.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych grupach. Lewa tarcza aparatu ma zdolność wirowania ze
stałą, zaprogramowaną prędkością. Prawa tarcza wiruje ze zmienną prędkością (przyspiesza albo
zwalnia). Badany siada w odległości, co najmniej 1,5 m od tarcz trzymając w ręce przycisk
sygnalizacyjny. Badający programuje szybkość wirowania lewej tarczy na 200 obr/min (przyciskiem
200), a następnie włącza kolejno przyciski SIEĆ, STOP, SERIA i START. Zadaniem badanego jest
rozpoznanie i zasygnalizowanie przyciskiem momentów, w których obie tarcze wirują z taką samą
prędkością. Na cyfrowym wskaźniku Wirometru ukazuje się wynik podany w %. Wskazanie 100%
świadczy o bezbłędnym rozpoznaniu szybkości wirowania obu tarcz w chwili pomiaru. Pomiar należy
powtórzyć pięciokrotnie dla następnych prędkości wirowania tarcz (400 i 600 obr/min). Wszystkie
wyniki wpisać do tabeli. Wyliczyć średnie wartości różnicy w stosunku do prawidłowej oceny (100%) dla
każdej prędkości wirowania.
L.p
200 obr/min
X%
X% -100
400 obr/min
X%
X% - 100
600 obr/min
X%
X% - 100
1
2
3
4
5
Suma %
Średni %
Średnie wartości dla 57 kobiet i 30 mężczyzn [% ± SE]
Kobiety
Mężczyźni
9,6 ± 0,7
7,5 ± 0,5
7,1 ± 0,6
9,2 ± 1,1
8,0 ± 1,1
6,6 ± 0,7
Oceń uzyskany wynik ………………………………………………………………………………………
26
1. Przy jakiej prędkości wirowania wzorcowej tarczy badany najbardziej precyzyjnie oceniał różnicę w
prędkościach wirowania dwóch tarcz, a przy jakiej prędkości wirowania robił to najmniej
precyzyjnie?
…………………………………………………………………………………………………………
Temat 22. Badanie słuchu za pomocą stroików
Fale dźwiękowe w warunkach fizjologicznych docierają do ucha wewnętrznego, drogą
powietrzną przez przewód słuchowy zewnętrzny i ucho środkowe. Jednak kosteczki słuchowe ucha
środkowego mogą zostać wprawione w drgania także za pośrednictwem kości czaszki. Wtedy powstały
dźwięk jest przewodzony do ucha wewnętrznego drogą kostną z pominięciem kosteczek słuchowych.
Próby stroikowe pozwalają zróżnicować obie drogi przewodzenia dźwięków. Za pomocą stroików można
diagnozować dwa podstawowe rodzaje głuchoty tzn. głuchotę przewodzeniową i odbiorczą (nerwową).
Zadanie 1. Próba Rinnego
Określić czas przewodnictwa kostnego i powietrznego dla lewego i prawego ucha używając
stroików o częstotliwości drgań 256 Hz i 512 Hz.
Wykonanie
Do wykonania oprócz stroików potrzebny jest stoper. Badanie wykonać w dwuosobowych
grupach. Badający wzbudza stroik uderzając jego ramionami o drewniany klocek, przystawia drgający
stroik do wyrostka sutkowatego kości skroniowej badanego i włącza stoper. Badany słyszy dźwięk
stroika przewodzony drogą kostną. Sygnalizuje badającemu moment, gdy przestaje słyszeć dźwięk.
Badający musi zapamiętać w tym momencie czas mierzony na stoperze – jest to czas przewodnictwa
kostnego. Następnie przystawia drgający jeszcze stroik w pobliże zewnętrznego przewodu słuchowego
badanego. Teraz badany słyszy ten sam dźwięk drogą przewodnictwa powietrznego. W momencie, gdy
przestaje go słyszeć, badający zatrzymuje stoper. Czas na stoperze jest czasem przewodnictwa
powietrznego. Identycznie wykonać badanie dla drugiego ucha, a następnie powtórzyć procedurę
używając stroika o innej częstotliwości drgań. Wyniki zapisać w tabeli. Stosunek czasu trwania
przewodnictwa powietrznego do kostnego powinien mieć wartość większą od 1.
Czas trwania przewodnictwa
Ucho
kostnego
256 Hz
512 Hz
powietrznego
256 Hz
512 Hz
Stosunek
przewodnictwa
powietrznego do
kostnego
256 Hz
512 Hz
Prawe
Lewe
Ocen wynik badania
……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 2. Próba Webera
Porównać słyszalność dźwięku przewodzonego drogą kostną w lewym i prawym uchu w
warunkach fizjologicznych oraz po zablokowaniu w jednym uchu przenoszenia dźwięków drogą
powietrzną.
Wykonanie
Do wykonania potrzebny jest stroik i stoper. Badający opiera podstawę drgającego stroika na
ciemieniu badanego, dokładnie w linii środkowej, włącza stoper i mierzy czas słyszenia dźwięku drogą
przewodnictwa kostnego obu uszu jednocześnie. Badany powinien porównać słyszenie tego dźwięku w
obu uszach i stwierdzić, czy słyszy ten dźwięk jednakowo. Prawidłowo, słyszalność powinna być taka
27
sama w obu uszach. Następnie badany zakrywa szczelnie jedno ucho wacikiem eliminując w ten sposób
przewodnictwo powietrzne w tym uchu. Wtedy powtórzyć próbę stroikową. Badany powinien porównać
słyszenie w obu uszu tego samego dźwięku. Badanie powtórzyć zakrywając drugie ucho. Wyniki zapisać
w tabeli.
Warunki słyszenia
Czas [s] i sposób słyszenia
(jednakowo/niejednakowo; głośniej/ciszej)
Ucho lewe
Ucho prawe
Fizjologiczne
Zakryte ucho lewe
Zakryte ucho prawe
Oceń wynik badania
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………...........
1. Jak wpływa przewodnictwo powietrzne na odbiór bodźców słuchowych drogą kostną?
...................................................................................................................................................................
2. Na czym polega głuchota:
przewodzeniowa
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
odbiorcza
...................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Temat 23. Badanie audiometryczne słuchu
Badanie audiometryczne słuchu jest metodą dokładniejszą badania słuchu niż metoda stroikowa,
choć nadal wymaga subiektywnej oceny słyszenia przez pacjenta i musi być wykonywana w
pomieszczeniu izolowanym od innych dźwięków. Pozwala zbadać czynność narządu słuchu i określić
ewentualne ubytki słyszenia w oparciu o wartości progowe dźwięków o różnej częstotliwości.
Zadanie
Wyznaczyć krzywą progu słyszenia dźwięków przewodzonych drogą powietrznego dla obu uszu
oraz drogą kostną dla lewego ucha za pomocą Audiometru.
Wykonanie
Badanie wykonać w trzyosobowych grupach. Włączyć aparat przyciskiem z tyłu aparatu. Wykasować
wskazania liczników do poziomu wyjściowego i sprawdzić czy wszystkie przyciski na płycie czołowej
aparatu są wyłączone (WYCIŚNIĘTE). Podłączyć słuchawki do badania przewodnictwa powietrznego do
gniazda 1 z boku aparatu i kabel pacjenta do gniazda 5. Badający siada przed aparatem, a badany tak by
nie widzieć płyty czołowej audiometru. Zakłada słuchawki na uszy: oznaczoną barwą czerwoną na ucho
prawe, a niebieską na lewe. Aby wyznaczyć próg słyszenia w prawym uchu wcisnąć przycisk TON-P w
zespole programatora kanału prawego audiometru. Następnie wybiera pierwszą częstotliwość dźwięku
250 Hz i powoli zwiększa natężenie tego tonu (głośność) od –10 dB do 110 dB, przyciskiem zmiany
poziomu natężenia tonów w kanale prawym. Badany natomiast za pomocą przycisku pacjenta w kolorze
czerwonym sygnalizuje moment, w którym zaczyna słyszeć wybrany ton. W ten sam sposób bada się
słyszenie tonów do 8000 Hz, po przestawieniu ich częstotliwości odpowiednim przyciskiem. Drugi
badający zaznacza na druku audiogramu wartości natężenia tonów sygnalizowanych przez badanego jako
progowe dla każdej kolejnej częstotliwości.
Aby wyznaczyć progowe słyszenie tonów dla lewego ucha WYCISNĄĆ przycisk TON-P (w
zespole programatora kanału prawego), a WCISNĄĆ przycisk TON-L (w zespole programatora kanału
28
lewego) audiometru. Ustawiać po kolei częstotliwość tonów i ich głośność od 250 Hz i zwiększać
natężenie tonu od -10 dB. Analogicznie jak dla ucha prawego wyznaczyć próg słyszenia tonów o
narastającej częstotliwości. Za każdym razem badany sygnalizuje moment pierwszego usłyszenia tonu
przyciskiem pacjenta w kolorze niebieskim.
Aby wyznaczyć krzywą progu słyszenia drogą przewodzenia kostnego należy włączyć wtyczkę
słuchawki kostnej do gniazda 2 na bocznej ścianie audiometru. W lewym kanale zespołu programatora
powinien być WYCIŚNIĘTY przycisk TON-L oraz biały przycisk – ostatni w szeregu. Natomiast w
prawym kanale zespołu programatora, należy WCISNĄĆ przycisk SZUM-P oraz poziom natężenia tego
szumu ustawić na 30 dB. Badany zakłada słuchawkę kostną na głowę tak, aby ekspozytor tonów
przylegał do wyrostka sutkowatego lewej kości skroniowej. Na uszach musi mieć założone słuchawki do
badania przewodnictwa powietrznego. Moment, w którym zaczyna słyszeć kolejne tony badany
sygnalizuje przyciskiem pacjenta w kolorze niebieskim. Badający zmienia częstotliwość tonów od
250 Hz do 4000 Hz i ich głośność, tak jak podczas badania słuchu drogą przewodnictwa powietrznego.
Drugi badający zaznacza na druku audiometru progowe punkty słyszenia poszczególnych tonów.
Wszystkie punkty wyznaczające próg słyszenia dla przewodnictwa powietrznego dla obu uszu
oraz dla przewodnictwa kostnego lewego ucha połączyć liniami (w różnych kolorach). Porównać
przebieg uzyskanych trzech krzywych z przebiegiem prawidłowym. Średni ubytek słuchu dla każdego
ucha (U) wylicza się jako średnią wartości progowych dla trzech częstotliwości: 500 Hz, 1000 Hz i 2000
Hz.
Skala oceny ubytku słuchu (podkreślić zakres zgodnie z uzyskanym wynikiem).
Do 20 dB
20 – 40 dB
40 – 70 dB
70 – 90 dB
90 – 120 dB
Powyżej 120 dB
- norma
- lekkie uszkodzenie słuchu
- umiarkowane uszkodzenie słuchu
- znaczne uszkodzenie słuchu
- głębokie uszkodzenie słuchu
- całkowita głuchota
Przykład audiogramu dla przewodnictwa powietrznego i kostnego
+
+
+
UL =
+
UL =
3
3
29
1. Czy uzyskane krzywe progu słyszenia tonów o różnej częstotliwości mają prawidłowy przebieg?
Jakie ubytki słuchu stwierdzono?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Na czym polega badanie słuchu metodami subiektywnymi i obiektywnymi? Podaj przykłady takich
metod.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 24. Badanie pobudliwości błędników
Utrzymanie równowagi ciała odbywa się dzięki koordynacji informacji przekazywanych do OUN
z receptorów narządu wzroku, proprioceptorów układu kostno-stawowo-mięśniowego oraz receptorów
błędnika. Jednak zasadniczą rolę w utrzymaniu prawidłowej równowagi odgrywa błędnik, który jest
narządem równowagi. Odpowiada on za ocenę przyspieszenia liniowego i kątowego podczas ruchu ciała.
Aby zbadać jego pobudliwość należy wykonać próbę kaloryczną albo próbę obrotową. Najlepszym
wskaźnikiem pobudliwości błędników jest pojawiający się w ich następstwie oczopląs.
Zadanie
Zaobserwować reakcje osoby poddanej próbie obrotowej.
Wykonanie
Badanie wykonać dla całej grupy, na co najmniej jednej osobie. Badany zamyka oczy i wykonuje
kilka energicznych obrotów w jedną stronę trzymając głowę pochyloną do przodu (można to badanie
wykonać na krześle obrotowym). Następnie polecamy badanemu zatrzymać się w miejscu, podnieść
głowę i wzrok skierować na palec osoby badającej ustawiony w odległości ok. 30 – 40 cm od jego
twarzy, po przeciwnej stronie do kierunku obrotu badanego. Zaobserwować oczopląs poobrotowy.
Następnie badany zamyka oczy i wykonuje próbę mijania nazywaną też „próbą palec – nos” (należy
wyprostować rękę przed sobą, a następnie trafić palcem wskazującym do czubka nosa). Na koniec badany
powinien wykonać z zamkniętymi oczami kilka kroków do przodu w celu sprawdzenia poczucia
równowagi.
1. Czy u badanego wystąpił oczopląs? Na czym polegał? Jaki był jego kierunek?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Jaki był rezultat próby mijania?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
3. Czy badany był w stanie utrzymać równowagę po próbie obrotowej? Jak się zachowywał?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
4. Czy badany sygnalizował jakieś zmiany samopoczucia podczas i po wykonaniu próby obrotowej? Na
czym one polegały?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
30
Temat 25. Badanie czucia dotyku
Czucie dotyku jest jednym ze zmysłów odbieranych przez wyspecjalizowane receptory skórne i
wolne zakończenia nerwowe, rozmieszczone na różnej głębokości. Receptory czucia dotyku
rozmieszczone są nierównomiernie w poszczególnych okolicach ciała. Badanie czucia dotyku za pomocą
estezjometru pozwala na określenie rozmieszczenia tych receptorów w różnych okolicach ciała, natomiast
badanie metodą cyrklową ujawnia zdolność rozdzielczą skóry do rozpoznawania dotyku. Wynik badania
metodą cyrklową zależy nie tylko od zagęszczenia receptorów na powierzchni skóry, ale także od stopnia
nakładania się na siebie pól recepcyjnych poszczególnych fizjologicznych jednostek czuciowych.
Zadanie 1
Wyznaczyć liczbę punktów czucia dotyku na jednostkę powierzchni skóry w różnych okolicach
ciała, metodą von Freya.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są estezjometr włosowy Freya i szablon o powierzchni 1 cm2. Badanie
wykonać w dwuosobowych grupach. Szablon należy przymocować do skóry kolejno w okolicach
wyszczególnionych w tabeli. Badający dotyka skórę włosem estezjometru z jednakową siłą, w różnych
miejscach pola wyznaczonego przez ramkę szablonu. W każdej okolicy wykonuje taką samą liczbę
dotknięć (od 30 do 50). Badany nie patrzy na miejsce badania i liczy dotknięcia, które odczuł. Wyniki
zapisać w tabeli.
Okolica badana
Opuszka palca III
Dłoń (ręka po stronie wewnętrznej)
Grzbiet ręki
Przedramię po stronie wewnętrznej
Przedramię po stronie zewnętrznej
Ramię po stronie wewnętrznej
Ilość punktów na cm2
Zadanie 2
Wyznaczyć za pomocą cyrkla najmniejszą odległość między dwoma, wyraźnie odczuwanymi
punktami na skórze w różnych okolicach ciała.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są cyrkiel i podziałka milimetrowa. Badanie wykonać w
dwuosobowych grupach. Badający przystawia pionowo jednocześnie oba końce cyrkla do
poszczególnych okolic ciała (wyszczególnionych w tabeli). Określa najmniejszy rozstaw ramion cyrkla,
który odczuwany jest przez badanego jako dwa dotknięcia. Wyniki zapisać w tabeli.
Okolica ciała
Odstęp między ramionami cyrkla
[mm]
Ramię po stronie zewnętrznej
Ramię po stronie wewnętrznej
Przedramię po stronie zewnętrznej
Przedramię po stronie wewnętrznej
1. W których okolicach ciała jest najwięcej punktów czucia dotyku?
..................................................................................................................................................................
2. Co stanowi fizjologiczną jednostkę czuciową?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
31
3. Która z badanych okolic ciała ma największą, a która najmniejszą zdolność rozdzielczą czucia dotyku
i dlaczego?
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 26. Pomiar czucia wibracji
Czucie wibracji pojawia się, gdy bodźce mechaniczne działają na organizm z częstotliwością
powyżej 0,5 Hz. Próg czucia wibracji to najniższa wartość natężenia drgań o danej częstotliwości, przy
której badany zaczyna odczuwać drgania. Wartość tego progu podwyższa się pod wpływem
długotrwałego oddziaływania wibracji na organizm oraz w warunkach zaburzonego przewodnictwa
nerwowego w sznurach tylnych rdzenia kręgowego (drogi czuciowe z receptorów odbierających czucie
wibracji).
Zadanie 1
Wyznaczyć próg czucia wibracji za pomocą Miernika czucia wibracji w opuszkach palców
wskazujących obu rąk dla różnej częstotliwości drgań.
Wykonanie
Badanie wykonać w grupach dwu- lub trzyosobowych. Miernik czucia wibracji składa się z
aparatu sterującego częstotliwością i natężeniem drgań oraz zamocowanego z boku stołu wzbudnika,
gdzie znajduje się sterowana przez aparat drgająca metalowa końcówka. Przed przystąpieniem do badania
należy odkręcić kołpak ochronny końcówki drgającej i odaretować ją przekręcając gałkę na wzbudniku w
pozycję „0”. Badany siada z boku stołu przed wzbudnikiem i opiera palec wskazujący jednej ręki na tej
końcówce. Prawidłowy ucisk palca na końcówkę sygnalizuje zapalona lampka kontrolna na płycie
czołowej aparatu. Do drugiej ręki bierze przycisk do sygnalizacji momentu odczucia drgań. Badający
programuje i obsługuje miernik za pomocą klawiszy na przedniej jego ścianie. Wciska: klawisz
(narastanie poziomu drgań), klawisz V1/V2 – wybór szybkości narastania drgań, klawisz częstotliwości
drgań (np. 32 Hz), klawisz 60 dB początkowego poziomu natężenia drgań i na koniec START. Od tego
momentu automatycznie narasta z zaprogramowaną szybkością natężenie drgań, a badany sygnalizuje
moment, w którym zaczyna odczuwać te drgania. Po przetestowaniu pierwszej częstotliwości drgań
wyniki zapisać w tabeli, wykasować wskazania wyświetlone na mierniku, a następnie zmieniać kolejno
częstotliwość drgań (w zakresie podanym w tabeli), zawsze od 60 dB poziomu natężenia drgań i włączać
przycisk START. Badany za każdym razem sygnalizuje moment odczucia drgań. Analogicznie wykonać
badanie w całym zakresie częstotliwości drgań dla palca wskazującego drugiej ręki. Wszystkie wyniki
zapisać w tabeli.
Częstotliwość drgań w Hz 32
Wartość progu czucia L
wibracji w dB
P
63
125 162 192 250 400 500 640
Zadanie 2
Wykreślić palestezjogramy dla palców obu rąk. Są to krzywe obrazujące zależność progu czucia
wibracji od częstotliwości drgań. Powinny one mieć podobny kształt. Najniższy próg czucia wibracji
obserwuje się dla drgań o częstotliwości 125 – 250 Hz.
32
Oceń czucie wibracji w palcach obu rąk
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
1. Dla jakiej częstotliwości drgań zaobserwowano najniższy próg czucia wibracji?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Jakie są główne receptory, które uczestniczą w czuciu wibracji?
...................................................................................................................................................................
Temat 27. Badanie czasu reakcji prostej i alternatywnej
Czas świadomej reakcji jest to czas, jaki upływa od momentu zadziałania bodźca, który
świadomie jest rozpoznany, do momentu wyzwolenia reakcji na ten bodziec. Czas ten jest miarą refleksu
człowieka. Czas reakcji prostej wynika z odpowiedzi na jeden rodzaj bodźca. Czas reakcji złożonej, to
czas potrzebny do wykonania zaprojektowanego ruchu w odpowiedzi na kilka rodzajów bodźców. W
związku z tym obejmuje także czas potrzebny do skojarzenia tych bodźców oraz dokonania wyboru
właściwej reakcji, zgodnej z zaplanowanym wzorcem. Badanie refleksu jest najważniejszą składową
pakietu badań psychologicznych kwalifikujących do zawodu kierowcy pojazdów mechanicznych.
Zadanie 1
Zmierzyć czas świadomej reakcji za pomocą Miernika czasu reakcji: (1) prostej - na wybrany
jeden bodziec wzrokowy, słuchowy; (2) reakcji złożonej zgodnej z przyjętym planem.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych w grupach. Badany siada przed „ekspozytorem” bodźców.
Badający za pomocą przycisków programowania obsługuje Miernik. Przyciski oznaczone cyframi od I do
V służą do wyboru programu badania, natomiast 4 kolumny przycisków – do wyboru kończyny, która ma
reagować ruchem na określoną barwę i dźwięk oraz bodźca.
33
PN – prawa noga
C – barwa czerwona
PR – prawa ręka
B – barwa biała
LN – lewa noga
Z – barwa zielona
LR – lewa ręka
A – dźwięk
Badający na początku sprawdza, czy wszystkie przyciski programujące w aparacie, na zespole
pedałów i na ekspozytorze bodźców są WYŁĄCZONE (wyciśnięte). Następnie po włączeniu aparatu do
sieci, badający programuje aparat i spisuje uzyskiwane wyniki, tj. sumaryczny czas reakcji i liczbę reakcji
prawidłowych do tabeli. Aby obliczyć czas reakcji prostej czy złożonej należy podzielić sumaryczny czas
reakcji przez liczbę reakcji prawidłowych.
I. Badanie czasu reakcji prostej dla bodźca dźwiękowego.
Zadaniem badanego jest jak najszybciej wciskać prawą ręką prawy przycisk sygnalizacyjny w
odpowiedzi na wyzwalane przez aparat dźwięki. Badający programuje aparat wciskając przycisk A w
rzędzie oznaczonym PR, przycisk programu I i uruchamia program przyciskiem START. Na
ekspozytorze pokazują się na zmianę różne barwy i wyzwala się dźwięk. Badany powinien reagować
ręcznym przyciskiem tylko NA DŹWIĘK.
II. Badanie czasu reakcji prostej dla barwy czerwonej.
Tym razem badany powinien jak najszybciej reagować prawym przyciskiem na bodziec
wzrokowy. Na wstępie badający kasuje wskazania liczników po poprzednim badaniu wciskając szybko
przycisk START i STOP. Potem WYŁĄCZA przycisk A w rzędzie PR, a WCISKA przycisk C w tym
samym rzędzie i uruchamia program przyciskiem START.
III. Badanie czasu reakcji złożonej dla dwóch bodźców.
Po wykasowaniu wskazań liczników z poprzedniego badania, badający programuje reakcje
dwoma kończynami na dwa różne bodźce. Przycisk C w rzędzie PR pozostaje WCIŚNIĘTY i
dodatkowo należy WCISNĄĆ przycisk A w rzędzie LR. Oznacza to, że badany powinien reagować
prawą ręką na barwę CZERWONĄ a lewą ręką na NISKI DŹWIĘK. Potrzebne są do tego obydwa
przyciski ręczne. Badanie wykonać w dłużej trwającym programie (program IV). Dodatkowym
utrudnieniem w tym programie jest konieczność wyboru właściwego dźwięku - niskiego. Po
zaprogramowaniu wszystkich parametrów badający uruchamia program przyciskiem START.
IV. Badanie czasu reakcji złożonej dla trzech bodźców.
Należy wykasować wskazania liczników i WYŁĄCZYĆ przyciski używane w poprzednim
programie. Teraz badany powinien reagować prawą ręką na barwę CZERWONĄ, lewą ręką na
barwę BIAŁĄ i prawą nogą na NISKI DŹWIĘK. Aby wykonać to zadane badany używa obydwa
sygnalizatory ręczne oraz prawy sygnalizator nożny (pedał). Żeby zaprogramować taki wzorzec bodźców
i reakcji należy wcisnąć następujące przyciski: C w rzędzie PR, B w rzędzie LR, A w rzędzie PN oraz
przycisk programu IV.
UWAGA! Program IV może generować równocześnie 2 bodźce. Należy reagować na obydwa
równocześnie, jeśli były one przewidziane w zadanym programie.
Wyniki wpisać do tabeli.
Rodzaj bodźca
Liczba reakcji
poprawnych
Sumaryczny czas
reakcji [ms]
Średni czas
reakcji [ms]
Sygnał akustyczny niski
Światło czerwone
Sygnał akustyczny niski +
światło czerwone
Sygnał akustyczny niski +
światło czerwone + białe
Średni czas reakcji prostej dla bodźca słuchowego wynosi 150 ms, a dla bodźca wzrokowego
200 ms.
34
Oceń refleks badanego
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 2
Zmierzyć czas reakcji prostej na różne bodźce wzrokowe i słuchowe w układzie stosowanym w
badaniach psychologicznych dla kierowców pojazdów mechanicznych.
Wykonanie
Badany i badający zajmują te same miejsca jak przy badaniu 1. Badający zeruje liczniki i wyciska
wszystkie używane wcześniej przyciski. Ustawia odpowiednio program do ręczności osoby badanej (tzn.
na prawą lub lewą rękę). Jeśli badany jest praworęczny wciska wszystkie przyciski C, B, Z i A w rzędzie
PR, jeżeli jest leworęczny, te same przyciski w rzędzie LR. Do sygnalizacji używany jest prawy lub lewy
przycisk ręczny, w zależności od ręczności badanego. Badanie przeprowadzić w programie II, który
wyzwala 30 bodźców. W tak zaprogramowanym badaniu należy jednym przyciskiem ręcznym reagować
na każdy pojawiający się bodziec (tzn. na barwę czerwoną, białą, zieloną i na dźwięk). Obliczyć średni
czas reakcji.
Rodzaj bodźca
Liczba reakcji
poprawnych
Sumaryczny czas
reakcji [ms]
Średni czas
reakcji [ms]
Bodźce mieszane
wzrokowe i słuchowe
Skala oceny zdolności psychoruchowej (Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie).
Do 220 m
- stopień X
- bardzo dobry
do 230 ms
- stopień IX
- bardzo dobry
do 240 ms
- stopień VIII
- dobry
do 250 ms
- stopień VII
- dobry
do 260 ms
- stopień VI
- zadowalający
do 270 ms
- stopień V
- zadowalający
Powyżej 270 ms
- stopień I-IV
- nieprawidłowy
Oceń wynik uzyskany przez badanego
………………………………………………………………………………………………………………
1. Dlaczego czas reakcji złożonej jest dłuższy niż czas reakcji prostej?
..................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Czy badany szybciej reagował na bodziec wzrokowy czy słuchowy w badaniu czasu reakcji prostej?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 28. Pomiar precyzji ruchów dowolnych
Bezpośredni impuls nerwowy do skurczu mięśni w ruchu dowolnym pochodzi z nadrzędnych
neuronów korowych pól ruchowych i przekazywany jest do motoneuronów w rdzeniu kręgowym
drogami korowo-rdzeniowymi. Jednak precyzja ruchów dowolnych uzależniona jest od współdziałania i
prawidłowej czynności wszystkich ośrodków kierujących czynnością ruchową. W wykonaniu
zamierzonego ruchu współuczestniczą jądra podstawy mózgu, układ siatkowaty zstępujący i móżdżek.
Planowanie wykonania sekwencji ruchów nadzoruje kora przedczołowa i jądro ogoniaste.
35
Zadanie
Obrysować wodzikiem testowym wszystkie figury na płycie Tremometru testowego nie dotykając
ich krawędzi oraz powierzchni na spodzie płyty.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych grupach. Włączyć aparat do sieci, wykasować wskazania
liczników, a metalowa końcówka wodzika testowego powinna się znajdować w gnieździe na płycie
testowej. Test rozpoczyna się w momencie, gdy badany wyjmuje wodzik z gniazda. Następnie prowadzi
wodzik jak najszybciej od lewego górnego rogu do prawego (jak podczas czytania książki), po
wszystkich otworach i szczelinach figur na płycie testowej tak, aby nie dotknąć brzegów otworów, ani
leżącej na spodzie płyty oporowej. Aparat mierzy czas wykonania testu oraz każde dotknięcie do płyty
testowej i oporowej. UWAGA! Ręka trzymająca wodzik powinna być luźno zawieszona w
powietrzu, nie podparta i nie podtrzymywana, aby umożliwić ujawnienie się drżenia ręki podczas
wykonywania ruchów. Natychmiast po wykonaniu zadania badany wkłada wodzik do gniazda, co
wyłącza przyrząd kontrolno – pomiarowy. Badający spisuje wskazania liczników do tabeli, kasuje te
wskazania, a badany powtarza test trzymając wodzik drugą ręką.
Ręka
prawa
lewa
Czas badania [s]
Czas błędów [s]
Liczba błędów
Średnie wartości [± SE] dla 87 kobiet (♀) i 65 mężczyzn (♂ )
Ręka
♀
♂
♀
♂
♀
♂
prawa 66,0±2,8 61,6±2,7 5,4±0,3
6,5±0,3
45,7±2,4 54,1±2,8
lewa
77,1±3,9 68,1±3,5 9,5±0,7
10,4±0,4 77,3±4,1 82±3,2
Oceń wynik uzyskany przez badanego
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
Odpowiedz na pytania.
1. Która ręka badanego jest ręką preferowaną w jego subiektywnym odczuciu?
...................................................................................................................................................................
2. Czy wynik badania wykazał wyraźną preferencję jednej ręki? Czy wynik badania jest zbieżny z
subiektywnym odczuciem badanego?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 29. Badanie zdolności koordynacji wzrokowo-ruchowej
Koordynacja wzrokowo-przestrzenna jest przykładem niezwykle złożonej funkcji OUN.
Angażuje ona wszystkie ośrodki uczestniczące w odbieranie wrażeń wzrokowych, ośrodki kierujące
ruchem oraz ośrodki odpowiedzialne za orientację w przestrzeni. Do wykonania zadania o charakterze
wzrokowo-przestrzennym niezbędna jest pamięć operacyjna. Bazą pamięci operacyjnej w zadaniach
wzrokowo-przestrzennych jest hipokamp i kora przedczołowa.
Zadanie
Obrysować szybko i dokładnie wodzikiem testowym rysunek na płycie testowej Suportu
krzyżowego.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych grupach. Na wstępie ustawić dwoma pokrętłami położenie
wodzika testowego na płycie testowej z rysunkiem. Wodzik powinien znajdować się w zagłębieniu
rozpoczynającym ścieżkę testową aparatu.
Badający zeruje wskazania wszystkich liczników. Badany siada na krześle przed płytą testową używając
obydwu pokręteł, prowadzi wodzik testowy po ścieżce oznaczonej czarną, grubą linią. Każde
36
wykroczenie poza linię jest traktowane jako błąd i badany powinien jak najszybciej sprowadzić wodzik
ponownie na ścieżkę testową. Wodzik testowy trzeba prowadzić po ścieżce szybko i dokładnie aż do
punktu startowego testu. Badający przepisuje wskazania liczników do tabeli.
Liczba błędów
Kobiety
Mężczyźni
Czas błędów
(dziesiąte części sekundy)
Czas trwania badania
[s]
Średnie wartości dla 99 kobiet i 87 mężczyzn ( ± SE )
29,9±2,4
290,4±25,8
343,8±11,7
23,5±2,0
216,8±23,6
270,9±10,4
Oceń zdolność koordynacji wzrokowo-ruchowej badanego (lepsza, średnia lub gorsza niż przeciętna)
………………………………………………………………………………………………………………
Odpowiedz na pytanie
1. Która półkula mózgu jest odpowiedzialna za orientację wzrokowo-przestrzenną?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 30. Badanie zdolności koncentracji uwagi
Uwaga to zdolność do wybiórczego skupiania się na odbiorze bodźców o szczególnym znaczeniu
dla organizmu. Zjawisko to jest możliwe dzięki uruchomieniu mechanizmów wzmacniających i
koordynujących czasowo aktywność tych grup neuronów, które są zaangażowane w odbiór i analizę
określonych bodźców. Równolegle mogą zostać włączone mechanizmy hamujące aktywność neuronów
niepotrzebnych do odbioru i analizy tych bodźców. Koncentracja uwagi jest jedną z wielu cech uwagi.
Zadanie 1
Zmierzyć za pomocą Aparatu krzyżowego I: (1) czas wykonania zadania i liczbę błędnych reakcji
w rytmie wymuszonym; (2) liczbę poprawnych reakcji (bodźce odebrane) w rytmie narzuconym we
wszystkich czterech prędkościach tego rytmu.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych grupach. Badany siada przed pulpitem aparatu, gdzie
każdemu przyciskowi przyporządkowane są dwie lampki. Badający na tylnej ścianie aparatu za pomocą
przycisków programuje badanie.
(1) Badanie w rytmie wymuszonym
Badający wybiera przycisk WYM i rozpoczyna program przyciskiem START. W tym momencie
zapalają się na pulpicie aparatu przed badanym dwie lampki. Badany powinien jak najszybciej wcisnąć
przycisk leżący na skrzyżowaniu prostopadłych linii biegnących od tych lampek, który je wyłącza.
Natychmiast zapalają się kolejne dwie lampki, które powinny być znowu jak najszybciej wyłączone. Cały
program badania w rytmie wymuszonym składa się z 49 kombinacji par lampek i kończy się w
momencie, gdy przestają się one pojawiać. Z liczników należy odczytać czas trwania badania i liczbę
błędów.
(2) Badanie w rytmie narzuconym
Badający zeruje wskazania liczników przyciskiem KAS i programuje badanie w rytmie narzuconym
wciskając przycisk NARZ i przycisk oznaczony 30 (częstotliwość zmian 49 kombinacji par lampek
30/min). Badanie rozpoczyna wciśnięciem przycisku START. Tym razem badany nie ma wpływu na
szybkość zmian zapalania się kombinacji lampek, musi się podporządkować rytmowi narzuconemu przez
program. Powinien bezbłędnie wciskać przyciski wyłączające świecące lampki, a licznik aparatu zlicza
prawidłowe wciśnięcia. Następnie należy analogicznie przeprowadzić test dla rytmu 50, 70 i 90/ min
wciskając w aparacie odpowiednie klawisze z cyframi. Wykonanie badania w rytmie 90/min jest dość
trudne. Dlatego o jego wykonaniu decyduje osoba badana.
37
Rodzaj programu
Czas [s]
Liczba
błędów
Bodźce
odebrane
I Rytm wymuszony
II Rytm narzucony 30/min
III
50/min
IV
70/min
V
90/min
I
II
III
IV
V
Średnie wartości ( ± SE) dla 128 kobiet (♀) i 83 mężczyzn (♂)
Czas [s]
Liczba błędów
Bodźce odebrane
♀
♂
♀
♂
♀
♂
56,7±0,7 56,4±1,4
1,6±0,2
1,6±0,3
48,7±0,1 48,5±0,3
44,0±0,5 44,0±0,7
27,3±1,0 30,2±1,3
Oceń zdolność koncentracji uwagi badanego (lepsza, średnia lub gorsza niż przeciętna)
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
Zadanie 2
Zmierzyć za pomocą Aparatu krzyżowego II: liczbę poprawnych reakcji (Program 1) oraz czas
wykonania zadania i liczbę błędnych reakcji (Program 2). Dodatkowo zmierzyć pojedyncze czasy
reakcji (najkrótszy, najdłuższy oraz średni),
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych grupach. Badany siada przed pulpitem aparatu, gdzie
każdemu przyciskowi przyporządkowane są dwie lampki. Jedna w górnym rzędzie i druga w lewym
szeregu dla osób praworęcznych, a w górnym szeregu i w prawym rzędzie dla osób leworęcznych. Po
włączeniu aparatu do sieci na wyświetlaczu pojawia się napis P-Pr1-30 (P - prawa ręka, Pr1 - program 1
w systemie stałym, tempo 30 bodźców/min). Jeżeli badany jest leworęczny powinien zmienić
przyciskiem RĘKA ustawienie P na L. Następnie należy wcisnąć przycisk LOSOWANIE, aby
zaprogramować zmienną kolejność zapalających się lampek. Pojawia się dodatkowo kropka przy
oznakowaniu ręki (np. P.).
Program 1
Prawidłowo zaprogramowane badanie powinno mieć oznakowanie: P. lub L.-Pr1-30. W tym
programie zapala się 49 kombinacji lampek w tempie 30/min. Badający wciska przycisk START, a
badany wciska przyciski odpowiadające kolejnym kombinacjom zgodnie z zaprogramowanym rytmem.
Na wyświetlaczu pokazuje się aktualna ilość prawidłowych reakcji, a na koniec ostateczny wynik
badania. Aby wykonać badanie w tempie 50, 70 i 90/min należy każdorazowo zaprogramować szybkości
zmian lampek przyciskami NOWE i TEMPO. Badanie można przerwać w każdej chwili przyciskiem
NOWE. Do tabelki wpisać uzyskane wyniki we wszystkich czterech szybkościach.
Program 2
Przyciskiem PROGRAM należy zmienić program badania na Pr2. W programie 2 lampki
zapalają się w tempie zależnym od czasu reakcji badanego, a na wyświetlaczu mierzony jest czas trwania
badania w sekundach oraz liczba popełnionych błędów. W standardowym programie zapala się 49
kombinacji lampek. Należy zmienić liczbę kombinacji zapalania lampek na 98. W tym celu badający
trzyma wciśnięty przycisk NOWY i jednocześnie wciska dwukrotnie START. Po ustawieniu liczby
kombinacji na wyświetlaczu powinien pokazać się napis: P. lub L.– Pr2. Badany powinien jak
najszybciej i możliwie bezbłędnie wciskać przyciski odpowiadające kolejnym kombinacjom lampek. Aby
uzyskać pojedyncze czasy reakcji, po zakończeniu badania (miga cyfra 2) wcisnąć przycisk START. Po
38
pierwszym wciśnięciu pojawia się wartość najdłuższego czasu reakcji, po drugim – najkrótszego czasu
reakcji, po trzecim – średniego czasu reakcji. Wszystkie wyniki wpisać do tabeli.
Rodzaj
programu
Ilość
trafień
Czas
badania
[s]
Ilość
błędów
Maks.
czas
reakcji [s]
Min. czas
reakcji
[s]
Średni
czas
reakcji [s]
Pr1 30/min
50/min
70/min
90/min
Pr2
Oceń zdolność koncentracji uwagi badanego w zależności od tempa i ilości kombinacji w teście
...........................................................................................................................................................
1. Jak zmienia się zdolność koncentracji uwagi wraz z przyspieszeniem rytmu zmian?
...................................................................................................................................................................
2. Na czym polega proces uwagi mimowolnej, a na czym uwagi dowolnej? Podaj przykłady
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 31. Badanie zdolności zapamiętywania
Zapamiętywanie skutków przeżytych doświadczeń i związanych z nimi emocji jest podstawą
procesu uczenia i umiejętności przystosowania się do warunków otoczenia. Pod kontrolą uwagi dokonuje
się w OUN wybór tych informacji, które mają najistotniejsze znaczenie dla danej osoby i zapisanie ich w
magazynach pamięci trwałej na długo, a czasami na zawsze. Wśród wielu rodzajów pamięci trwałej
wyróżnia się pamięć proceduralną ( pamięć sposobów postępowania). Można ją badać przy użyciu
różnego rodzaju labiryntów.
Zadanie
Nauczyć się przebiegu drogi świetlnej w Labiryncie elektrycznym, aż do momentu trzykrotnego
bezbłędnego przejścia wyznaczonej drogi. Cały proces uczenia się wykonywać pod kontrolą czasu.
Wykonanie
Badanie wykonać w dwuosobowych. Badany staje przed pulpitem z przyciskami i lampkami
wyznaczającymi drogę świetlną. Badający na tylnej ścianie aparatu wybiera program przebiegu drogi
świetlnej przyciskiem PROG (WYCIŚNIĘTY– program I, WCIŚNIĘTY – program II). Następnie
badający demonstruje badanemu zaprogramowaną drogę świetlną wyznaczoną zapalającymi się
lampkami (przyciski w górnym prawym rogu pulpitu). Początek tej drogi pokazuje lampka zielona,
koniec - czerwona. Po zakończeniu demonstracji badający kasuje wskazania licznika błędów i licznika
cykli lub zapisuje wskazania tych liczników (zależy od konstrukcji Labiryntu), a badany odtwarza
zaprogramowaną drogę świetlną wciskając metodą losową przycisk znajdujący się najbliżej palącej się
lampki. Jednocześnie badający włącza stoper i wyłącza go dopiero wtedy, kiedy badany trzykrotnego,
raz po razie, bezbłędnie odtworzy drogę świetlną. Kiedy badany wciska właściwy przycisk na
zaprogramowanej drodze, paląca się lampka gaśnie, a zapali się następna. W ten sposób metodą „prób i
błędów” badany powinien odtworzyć całą drogę świetlną od lampki zielonej do czerwonej, a następnie po
wciśnięciu przycisku z jedną kropką (dla I programu) lub z dwoma kropkami (dla II programu) ponownie
odtwarzać tę samą drogę nie wyłączając stopera. Podczas odtwarzania drogi świetlnej labiryntu badany
powinien starać się zapamiętać, którym przyciskiem gasi się każdą kolejną zapalającą się lampkę a zapala
następną. Odtwarzanie zaprogramowanej drogi świetlnej należy powtarzać tak długo, aż powtórzy się ją
bezbłędnie trzy razy (kryterium zapamiętania). Wtedy w górnej części pulpitu powinny palić trzy
39
lampki kontrolne. W tym momencie badający zatrzymuje stoper, wpisuje do tabeli czas trwania uczenia
się przebiegu drogi świetlnej (wskazaną przez stoper) oraz liczbę błędów i liczbę cykli z liczników
aparatu.
Czas potrzebny do zapamiętania drogi w labiryncie jest miernikiem zdolności badanego w
zakresie uczenia się. Dodatkowym wskaźnikiem tych zdolności jest liczba powtórzeń (liczba cykli)
koniecznych do osiągnięcia założonego kryterium zapamiętania i liczba błędów wykonanych w trakcie
uczenia się. Wyniki zapisujemy w tabeli i porównujemy ze średnimi przeciętnymi wartościami
uzyskanymi w Pracowni.
Liczba błędów
Liczba cykli
Czas uczenia się [s]
Średnie wartości dla 101 kobiet i 69 mężczyzn [± SE]
Kobiety
347,3±18,9
Mężczyźni
277,5±21,1
Oceń zdolność do zapamiętywania procedury przez badanego (przeciętna, lepsza lub gorsza niż
przeciętna)
………………………………………………………………………………………………………………
1. W jakiej strukturze mózgu magazynowana jest pamięć o nowej umiejętności?
…..............................................................................................................................................................
2. Na czym polega zapisanie śladu pamięciowego w mózgu?
…...............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 32. Badanie zdolności psychoruchowych
Badanie zdolności psychoruchowych człowieka ma szerokie zastosowanie do badań
psychologicznych i kwalifikacji ludzi do zawodów, które wymagają dużej sprawności zmysłoworuchowej. W celu kompleksowego badania tych zdolności skonstruowano sterowany komputerowo
zestaw Cinemax, z możliwością archiwizacji danych i porównania zmian tych zdolności u każdego
człowieka wraz z wiekiem.
Zadanie
Zbadać następujące składowe zdolności psychoruchowych: (1) czas świadomej reakcji, (2)
stereopsję, (3) rozróżnianie prędkości wirowania, (4) kinestezję, (5) widzenie w mroku, (6) adaptację do
ciemności po olśnieniu przy użyciu zestawu Cinemax.
Wykonanie
Badanie wykonać dla 2-3 osób w grupie. Badanie pierwszej osoby wykonuje nauczyciel
akademicki. Kolejne badania może wykonać student, który zapoznał się z obsługą programu. Osoba
badana zajmuje miejsce na fotelu Cinemaxa, a badająca siada przy komputerze. Po uruchomieniu
komputera kliknąć program WinPsycho. Pojawia się tabelka Przedstaw się, której nie wypełnia się, a
klika dwa razy OK. Otwiera się okno Dane osobowe. W górnym poziomym pasku narzędziowym tego
okna wybrać „+” i w pustych polach kwestionariusza wpisać nazwisko i imię badanego, zaznaczyć płeć i
w pole PESEL wpisać numer grupy dziekańskiej. Zatwierdzić dane przyciskiem „√”. Wyświetla się okno
Opis badań, które też należy zatwierdzić przyciskiem „√”. Z dolnej zakładki tego okna wybrać Lista.
Otwiera się okno Lista zarejestrowanych badanych, gdzie należy zaznaczyć nazwisko osoby badanej, a
następnie Badania aparaturowe. Na pasku powinno pojawić się nazwisko osoby badanej, a także
uaktywnione przyciski w pionowej listwie narzędzi po lewej stronie ekranu: Miernik czasu reakcji,
Stereometr, Wirometr, Kinestezjometr.
40
TESTY W POMIESZCZENIU JASNYM
1. Badanie czasu reakcji
Badający klika ikonę Miernik czasu reakcji. W ramach zakładki Wyniki pokazuje się okno
Miernik reakcji, które jest panelem sterowania dla tego urządzenia. Badany bierze do ręki joystick,
którym sygnalizuje (najszybciej jak potrafi) pojawienie się każdego kolejnego bodźca świetlnego, bądź
dźwiękowego. Na wstępie badany powinien wykonać badanie treningowe. W tym czasie zaznaczone jest
pole Trening. Badanie treningowe (bez kontroli czasu) zawiera tylko 10 bodźców i jest uruchamiane
przyciskiem programu Start-Stop. Właściwe badanie (pod kontrolą czasu), na które składa się 50
bodźców uruchamia się tym samym przyciskiem Start-Stop. Na koniec, gdy wyświetlą się w tabeli
wyniki, badający wciska czerwony przycisk Koniec w górnym prawym rogu okna.
2. Badanie zdolności widzenia przestrzennego (stereopsja)
W ramach tego badania ocenia się stereoskopię przy bliskim i dalekim widzeniu przedmiotu.
Badający wybiera z listwy narzędzi ikonę Stereometr. Na monitorze pojawia się panel sterowania
Stereometru i słychać jak ustawiają się pręty testowe we wnętrzu aparatu. Zielona lampka sygnalizuje
zakończenie tej czynności i można rozpocząć badanie. Badany patrzy w głąb oświetlonego tunelu
stereometru, gdzie widać trzy pręty. Pręt środkowy jest nieruchomy, a dwa skrajne badany może
przesuwać do przodu i do tyłu przyciskami na pulpicie sterowniczym. Pręty w tunelu należy ustawić w
czasie nie dłuższym niż 30 tak, aby wszystkie trzy znalazły się na jednej linii, w jednakowej odległości od
oczu osoby badanej. Po wykonaniu tego zadania badający wciska przycisk Start-Stop. Do badania
widzenia przestrzennego z daleka należy wcisnąć powtórnie przycisk Start-Stop i poczekać, aż pręty
ustawią się w nowym położeniu. Teraz badany znowu przesuwa skrajne pręty tak, jak w pierwszej części
badania. Na zakończenie badający wciska przycisk Koniec, w górnym prawym rogu okna.
3. Badanie zdolności do rozróżniania prędkości wirowania
Badanie polega na ocenie zdolności odróżniania szybkości wirowania dwóch tarcz przy trzech
różnych prędkościach. Badający wybiera ikonę Wirometr i w panelu sterowania tego badania klika
przycisk Start-Stop. Uruchamia się lewa tarcza wirometru i przez cały czas trwania pierwszej części
badania wiruje ze stałą prędkością 200 obr/min. Po chwili uruchamia się druga tarcza, której szybkość
wirowania jest zmienna. Badany powinien sygnalizować przyciskiem Wyczucie prędkości momenty
zrównania się szybkości wirowania obu tarcz (wtedy, gdy prawa tarcza zwalnia i wtedy, kiedy
przyspiesza). Badanie kończy się, gdy obie tarcze przestają wirować. Aby uruchomić drugą serię badania
przy prędkości wirowania lewej tarczy 400 obr/min badający wciska ponownie przycisk Start-Stop.
Badany postępuje dokładnie tak samo jak podczas pierwszego testu. W trzeciej serii badania lewa tarcza
wiruje z prędkością 600 obr/min. Badanie kończy się wyświetleniem w tabeli średniego czasu
wszystkich pomiarów. Badający wciska przycisk Koniec.
4. Badanie zdolności rozróżniania siły nacisku (kinestezja)
Badanie testuje umiejętność odtwarzania siły nacisku o trzech różnych wartościach. Program
uaktywnia się kliknięciem ikony Kinestezjometr w listwie narzędzi. Badający wciska przycisk StartStop i program poleca wykonać wzorzec słabego nacisku. Badany czeka, aż usłyszy brzęczyk i wtedy
wciska nogą DUŻY pedał w podłodze aparatu z małą siłą. Komputer mierzy tę siłę nacisku w
kilogramach, zapisuje jako wzorzec i sygnalizuje koniec zapisu wzorca kolejnym brzęczykiem. Teraz
badany pięciokrotnie odtwarza zaprogramowany przez siebie wzorzec nacisku tym samym pedałem, za
każdym razem po usłyszeniu brzęczyka. Do odtwarzania kolejnej siły nacisku badający klika przycisk
Start-Stop. Pojawia się polecenie wykonania wzorca z mocną siłą nacisku. Po wykonaniu tego wzorca,
analogicznie jak poprzednio, badany ponownie odtwarza ten wzorzec, każdorazowo po usłyszeniu
brzęczyka. W ostatniej serii badań należy wykonać wzorzec o średniej sile nacisku i pięciokrotnie go
odtworzyć. Gdy wyświetlą się średnie wyniki wszystkich pomiarów, badający kończy test przyciskiem
Koniec.
TESTY W POMIESZCZENIU CIEMNYM
5. Badanie zdolności widzenia w mroku (Badanie=1)
Badani studenci przechodzą do ciemnego pomieszczenia, w którym znajduje się Noktometr.
Badany staje przed szklanym ekranem Noktometru, przodem do pierścienia Landolt’a i powinien
adaptować się do ciemności ok. 15 minut. Badający włącza do sieci Noktometr i czeka na automatyczną
41
kalibrację aparatu. Na wyświetlaczu powinny pojawić się napisy: Start, Badanie=1, Osoba=1 i Wybierz
opcje. Miganie jednego napisu daje możliwość wyboru tej opcji. Obok nich widnieją klawisze obsługi
Noktometru oznaczone cyframi 1, 2, 3. Czerwone klawisze 1 i 2 pozwalają poruszać się do przodu (2) lub
do tyłu (1) po górnym pasku menu na wyświetlaczu. Zielony klawisz 3 – zatwierdza dokonany wybór
opcji oraz rozpoczyna i kończy badanie. Klawiszem 2 wybrać Osoba=1. Pojawia się napis wybierz
badanego i klawiszami (1) lub (2) należy wybrać nazwisko osoby badanej. Zatwierdzić (3) i sprawdzić
na monitorze komputera, czy nazwisko zostało zarejestrowane i widnieje obok napisu badania w ciemni.
Na pionowej listwie narzędzi uaktywniają się ikony oznaczające badania w ciemni. Na Noktometrze miga
teraz napis Start, który należy zatwierdzić wciskając (3). Pojawią się napisy pozwalające na ustawienie
godziny na pierścieniu Landolt’a. Klawiszem 2 uaktywnić napis G=12, zatwierdzić klawiszem 3, ustawić
dowolną pełną godzinę i zatwierdzić ponownie klawiszem 3. Wtedy włącza się lampa i w pomieszczeniu
robi się coraz widniej. Na wyświetlaczu aparatu widać napisy Stop, G=X, Trwa badanie oraz I= (stale
rosnąca cyfra określająca natężenie światła). Badany wpatruje się w pierścień Landolt’a i sygnalizuje
natychmiast moment rozpoznania ustawionej na nim godziny. Badający natomiast zatrzymuje narastanie
natężenia światła przyciskiem 3. Wynik badania w postaci natężenia światła ( w jednostkach
względnych), przy którym badany prawidłowo rozpoznał ustawioną na pierścieniu godzinę pokazuje
wyświetlacz i wynik ten automatycznie jest zapisywany w komputerze. Na wyświetlaczu widnieją napisy:
Dalej, Koniec, G= wybrana godzina, I- natężenie światła, Pauza w badaniu I. Przyciskiem 1
uaktywnić napis Koniec i zatwierdzić przyciskiem 3. Gaśnie lampa, pojawiają się napisy: Start,
Badanie=2, Osoba=badana, Wybierz opcję. Rozpocząć drugie badanie w ciemni zatwierdzając
przyciskiem 3 migający napis Start.
6. Badanie zdolności adaptacji do ciemności po olśnieniu (Badanie=2)
Badany siada przed szklaną płytą Noktometru, która będzie źródłem olśnienia. Na wyświetlaczu
pojawiają się napisy: Start, S = O (znak figury), Toś=30 s (czas olśnienia). Badający, nie informując
badanego, przyciskiem 2 wybiera znak (O, +, Δ, □) oraz czas olśnienia 30 s. Wybrane parametry
zatwierdza przyciskiem 3, pojawia się migający napis Start, który badający zatwierdza przyciskiem 3. W
tym momencie rozświetla się szklana płyta Noktometru i badany wpatruje się w nią w ciągu
zaprogramowanych 30 s. Po tym czasie oślepiające światło gaśnie i badany powinien po chwili w głębi
Noktometru zobaczyć wybrany przez badającego znak (O, +, Δ lub □). Natychmiast informuje
badającego o rozpoznaniu znaku. Jeśli odczyt jest zgodny z zaprogramowanym kształtem, badający
wciska przycisk 3 i zatrzymuje pomiar czasu, jaki upłynął od zgaśnięcia lampy do momentu, gdy badany
rozpoznał znak. Jest to czas adaptacji do ciemności po olśnieniu. Badający kończy test zatwierdzając
przyciskiem 3 migający napis Koniec.
Po zakończeniu wszystkich testów należy wybrać w oknie programu WinPsycho Zestawienie
wyników, sprawdzić poprawność zapisanych w tabeli i wydrukować arkusz z wynikami dla każdego
studenta. Badający kończy testy psychoruchowe klikając ikonę z czerwonym symbolem Koniec w lewym
dolnym rogu pionowej listwy narzędzi programu WinPsycho.
Oceń wyniki badania
1. czas reakcji (skala ocen czasu świadomej reakcji w temacie 29)
………………………………………………………………………………………………………
2. zdolność widzenia przestrzennego …………………………………………………………………
3. zdolność do rozróżniania prędkości wirowania (przy jakiej prędkości rozróżnianie było
najprecyzyjniejsze)……………………………………………………………………………………
4. zdolność rozróżniania siły nacisku……………………………………………………………………
5. zdolność widzenia w mroku…………………………………………………………………………
6. zdolność adaptacji do ciemności po olśnieniu ……………………………………………………
1. Jaki rodzaj receptorów uczestniczy w odbiorze informacji w procesie kinestezji?
…...............................................................................................................................................................
42
UKŁAD KRĄŻENIA
Temat 1. Przepływ krwi w mikrokrążeniu żaby (film)
Do mikrokrążenia zaliczamy drobne tętniczki, żyłki i właściwe naczynia włosowate.
Mikrokrążenie zapewnia wymianę dyfuzyjną pomiędzy krwią a przestrzenią pozanaczyniową otaczającą
bezpośrednio komórki. Przepływ krwi przez tkanki i narządy zależy od napięcia mięśni gładkich naczyń
krwionośnych. Film przedstawia wpływ czynników humoralnych i nerwowych na przepływ krwi przez
naczynia błony pławnej żaby.
Zadanie
Obserwować wpływ acetylocholiny, histaminy, adrenaliny i drażnienia nerwu kulszowego na
zmianę średnicy naczyń krwionośnych, wielkość przepływu krwi oraz częstość skurczów serca. Wyniki
wpisać do tabeli.
Czynnik działający na
naczynia
Średnica
naczynia
(↑) lub (↓)
Wielkość
przepływu
(↑) lub (↓)
Częstość
skurczów serca
(↑), (↓) lub (bz)
Acetylocholina
Histamina
Adrenalina
Drażnienie n. kulszowego
1. W jaki sposób i dlaczego drażnienie nerwu kulszowego wpłynęło na stężenie metabolitów w błonie
pławnej żaby?
...................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................
2. Jak uwalniane z komórek metabolity wpływają na średnicę naczyń krwionośnych?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
3. Jaki był mechanizm przekrwienia reaktywnego w błonie pławnej po drażnieniu nerwu kulszowego?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 2. Badanie układu przewodzącego serca żaby (film)
Serce żaby kurczy się pod wpływem spontanicznego pobudzenia powstającego w węźle
zatokowym. Pobudzenia rozrusznika są przewodzone pozostałym elementom układu przewodzącego
serca do kardiomiocytów zatoki, przedsionków i komory, które kurczą się z częstotliwością pobudzeń
generowanych w węźle zatokowym. Na filmie zarejestrowano doświadczenie z przewiązkami Staniusa
przeprowadzone na odkrytym sercu żaby pozbawionej OUN. Jego celem było zbadanie kierunku
przewodzenia impulsów w układzie przewodzącym, roli rozrusznika i węzła przedsionkowokomorowego serca.
Zadanie
Policzyć w ciągu 10 s ilość skurczów zatoki, przedsionków i komory serca żaby, przed i po
założeniu I i II przewiązki Staniusa. Wyniki wpisać do tabeli.
43
Części serca
Częstość skurczów serca/min
Przed założeniem
Po założeniu
Po założeniu
przewiązek
I przewiązki
II przewiązki
Zatoka
Przedsionki
Komora
1. W jakim celu zakłada się I przewiązkę Staniusa?
...................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. W jakim celu zakłada się II przewiązkę Staniusa?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3. Dlaczego po założeniu II przewiązki Staniusa zatoka i komora kurczą się w różnym rytmie?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
4. Dlaczego po założeniu II przewiązki Staniusa nie kurczą się przedsionki?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
5. Która struktura jest rozrusznikiem serca człowieka?
..................................................................................................................................................................
Temat 3. Wpływ zmian temperatury na czynność serca żaby (film)
W komórkach układu przewodzącego serca zachodzi powolna spoczynkowa depolaryzacja, która
jest wynikiem dyfuzji i aktywnego transportu jonów przez błonę komórkową. Szybkość tych procesów
jest zależna od temperatury. U człowieka odgrywa istotne znaczenie w czasie gorączki. Film ilustruje
wpływ zmian temperatury na częstość i siłę skurczów serca żaby pozbawionej OUN.
Zadanie
Na podstawie filmu wypełnić tabelę.
Temperatura
Częstość skurczów
serca/min
5°C
20°C
30°C
Średnia amplituda
skurczów (mm)
1. Jak i dlaczego niska i wysoka temperatura wpływa na częstość skurczów serca żaby?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Jak zwiększenie częstotliwości skurczów serca wpływa na siłę jego skurczów?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
3. Wyjaśnij jonowy mechanizm zwiększenia siły skurczów w czasie zmniejszenia częstotliwości
skurczów serca.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
44
Temat 4. Czynność mechaniczna serca żaby "in situ" (film)
Odsłonięte serce żaby kurczy się z niezmienną siłą i częstotliwością dzięki utrzymaniu w czasie
doświadczenia odpowiedniego środowiska jonowego i stałej temperatury. Na filmie zarejestrowano zapis
skurczów (mechanogram) odsłoniętego serca żaby pozbawionej OUN.
Zadanie
Zwrócić uwagę na kierunek przepływu krwi przez serce.
Cykl pracy serca
Czas trwania
cyklu [s]
Amplituda
skurczu [mm]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1. Czy podczas zwiększenia częstotliwości skurczów serca bardziej skraca się czas trwania fazy skurczu,
czy rozkurczu serca?
...................................................................................................................................................................
2. Ponumeruj elementy układu krążenia człowieka zgodnie z kierunkiem przepływu krwi: aorta ( ),
zastawka dwudzielna ( ), prawy przedsionek ( ), naczynia pęcherzyków płucnych ( ), prawa
komora ( ), żyły główne górna i dolna ( 1 ), zastawka trójdzielna ( ), lewa komora ( ), tętnica
płucna ( ), lewy przedsionek ( ), żyły płucne ( ).
Temat 5. Czynność mechaniczna wyizolowanego serca żaby (film)
Wyizolowane z ustroju serce żaby kurczy się, jeśli zapewni mu się odpowiednie środowisko
jonowe. Czynność wyizolowanego serca jest możliwa dzięki istnieniu rozrusznika, który spontanicznie
generuje potencjał czynnościowy bez dopływu impulsacji z OUN. Na filmie zarejestrowano
mechanogram wyizolowanego serca żaby pozbawionej OUN.
Zadanie
Cykl pracy serca
Czas trwania
cyklu [s]
Amplituda
skurczu [mm]
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1. Dlaczego węzeł zatokowo-przedsionkowy, a nie węzeł przedsionkowo komorowy jest
rozrusznikiem serca?
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................
2. Jaki jest jonowy mechanizm powolnej spoczynkowej depolaryzacji w komórkach rozrusznika
serca? ........................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................
3. Od których jonów zależy szybkość narastania fazy depolaryzacji potencjału czynnościowego w
komórkach rozrusznika serca?
.....................................................................................................................................................................................................
45
Temat 6. Wpływ sztucznych bodźców na czynność serca żaby – skurcz dodatkowy i pauza
kompensacyjna (film)
Kardiomiocyty nie reagują na żadne bodźce w okresie refrakcji bezwzględnej. Wystarczająco
silny bodziec działający w okresie refrakcji względnej wywołuje dodatkowe pobudzenie w wyniku,
którego powstaje skurcz dodatkowy. Kolejny bodziec z układu przewodzącego serca trafia na okres
refrakcji bezwzględnej dodatkowego pobudzenia, co jest przyczyną powstania pauzy kompensacyjnej.
Film ilustruje działanie sztucznego bodźca dodatkowego na mechaniczną czynność serca żaby
pozbawionej OUN.
Zadanie 1
Narysować mechanogram serca żaby po dodatkowym pobudzeniu. Zaznaczyć skurcz dodatkowy
i pauzę kompensacyjną.
Zadanie 2
Narysować wykres potencjału czynnościowego kardiomiocytu komory serca człowieka. Wpisać
wartości potencjału spoczynkowego i czynnościowego. Zaznaczyć fazy potencjału czynnościowego
oraz okres refrakcji względnej i bezwzględnej.
1. Zdefiniuj okres refrakcji bezwzględnej.
......................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................
2. Zdefiniuj okres refrakcji względnej.
.................................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
46
Temat 7. Czynność bioelektryczna serca żaby (film)
W zależności od miejsca umieszczenia elektrod można uzyskać różne zapisy czynności
bioelektrycznej kardiomiocytów. Jeżeli elektrodę wprowadzi się do wnętrza pojedynczego miocytu
zapisuje się wykres zmian potencjału wewnątrzkomórkowego. Umieszczenie elektrod na powierzchni
mięśnia sercowego lub na skórze umożliwia rejestrację potencjału zewnątrzkomórkowego (krzywej
EKG), który jest algebraiczną sumą potencjałów wszystkich miocytów serca. Na filmie pokazano zapis
potencjału wewnątrzkomórkowego i zewnątrzkomórkowego serca żaby pozbawionej OUN.
Zadanie
Na wspólnej osi czasu narysować krzywą potencjału wewnątrzkomórkowego kardiomiocytu
komory i zewnątrzkomórkowego potencjału mięśnia sercowego człowieka.
1. Które elementy krzywej potencjału zewnątrzkomórkowego serca odpowiadają fazie 2 i 3 potencjału
czynnościowego kardiomiocytów komór człowieka?
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
2. Czy do diagnostyki klinicznej stosowany jest zapis potencjału zewnątrzkomórkowego serca czy
wewnątrzkomórkowego kardiomiocytów?
..........................................................................................................................................................................................................
Temat 8. Wpływ drażnienia nerwu błędnego na czynność serca żaby (film)
Czas trwania i częstość powstawania powolnej spoczynkowej depolaryzacji w rozruszniku są
modulowane przez autonomiczny układ nerwowy. Serce jest unerwione przez zazwojowe neurony
współczulne, które pochodzą głównie ze zwojów gwiaździstych i zwojów szyjnych. Włókna tych
neuronów docierają do wszystkich części serca. Przywspółczulne unerwienie serca pochodzi z obu pni
nerwów błędnych. Włókna neuronów przedzwojowych tworzą synapsy z komórkami zwojów
przywspółczulnych w samym sercu. Większość zazwojowych włókien przywspółczulnych
unerwia komórki węzła zatokowo-przedsionkowego, przedsionkowo-komorowego i mięsień roboczy
prawego przedsionka. W lewym przedsionku i mięśniach roboczych komór występuje dużo mniej
zakończeń nerwów błędnych. Mimo to impulsacja przywspółczulna ma dominujący wpływ na czynność
serca.
Na filmie zarejestrowano wpływ drażnienia nerwu błędnego na czynność serca żaby
pozbawionej OUN, przed i po zablokowaniu receptorów cholinergicznych.
Zadanie
Narysować mechanogram serca żaby po drażnieniu nerwu błędnego oraz po nakropieniu
na serce atropiny i ponownym drażnieniu nerwu błędnego. Zaznaczyć na wykresie strzałką
miejsce rozpoczęcia drażnienia oraz miejsce, w którym zastosowano bloker.
47
1. Jak pobudzenie nerwu błędnego wpływa na:
częstość skurczów serca ..........................................................................................................................................................
siłę skurczów serca ............................................................................................................................................................
2. Jaki mediator jest uwalniany na zakończeniach nerwów przywspółczulnych? Jaki podtyp receptorów
cholinergicznych znajduje się w sercu?
.................................................................................................................................................................................................................
3. Jak zmieni się częstość skurczów serca po jednoczesnym zablokowaniu przewodzenia impulsów
przez dosercowe nerwy współczulne i przywspółczulne?
.................................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................................
Temat 9. Wpływ adrenaliny i acetylocholiny na czynność mechaniczną serca żaby (film)
Aminy katecholowe, adrenalina i noradrenalina, zwiększają napływ jonów Ca2+ do wnętrza
kardiomiocytów. Zwiększenie stężenia Ca2+ w kardiomiocytach:
- skraca czas powolnej spoczynkowej depolaryzacji w komórkach węzła zatokowo-przedsionkowego, co
powoduje przyspieszenie częstości skurczów serca (dodatni efekt chronotropowy);
- zwiększa amplitudę potencjałów czynnościowych w strefie przedsionkowo-węzłowej powodując
zwiększenie prędkości przewodzenia potencjałów czynnościowych w tej strefie (dodatni efekt
dromotropowy);
- zwiększa ilość Ca2+ w sarkoplaźmie, co prowadzi do zwiększenia siły skurczów kardiomiocytów
(dodatni efekt inotropowy);
Acetylocholina zwiększa wypływ jonów potasowych z kardiomiocytów, czego wynikiem jest jej ujemny
wpływ chrono-, dromo- i inotropowy na serce.
Film ilustruje wpływ adrenaliny i acetylocholiny na czynność mechaniczną wyizolowanego serca żaby
pozbawionej OUN.
Zadanie 1
serca/min
Średnia amplituda
skurczów [mm]
Płyn Ringera
Adrenalina
Acetylocholina
48
Zadanie 2
Wypełnić tabelę.
Nazwa efektu
tropowego
Definicja
Wpływ Wpływ
adrena- acetyloliny
choliny
(+) lub (-)
1. Czy wyizolowane z ustroju serce człowieka może się kurczyć?
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
2. Jakie receptory adrenergiczne znajdują się w mięśniu sercowym?
.............................................................................................................................………………………
3. Czy istnieje równoważny wpływ układów współczulnego i przywspółczulnego na serce u człowieka?
.............................................................................................................................………………………
4. Czy wzrost aktywności nerwu błędnego jednakowo wpływa na czynność przedsionków i komór serca
człowieka?
.............................................................................................................................………………………
....................................................................................................................................................................
............................................………………………………………………………………………………
Temat 10. Wpływ układu autonomicznego na układ krążenia (symulacja komputerowa)
Każdy endogenny i egzogenny związek chemiczny, który ma zdolność łączenia się z receptorem
nazywany jest liganiem. Jeśli po połączeniu się ligandu z receptorem są uruchamiane odpowiednie szlaki
przekazywania sygnału w komórce, to taki związek nazywamy agonistą receptora. Jeśli po połączeniu się
ligandu z receptorem sygnał w komórce NIE jest przekazywany, to taki związek nazywany jest blokerem
lub antagonistą receptora. Zajmuje on miejsce wiązania właściwego przekaźnika chemicznego z
receptorem i uniemożliwia działanie endogennego ligandu na komórkę. Blokery receptorów można
podzielić na niespecyficzne (nieselektywne), które łączą się ze wszystkimi podtypami danego receptora i
specyficzne (selektywne), które wiążą się tyko z określoną podgrupą danego receptora.
Częstość skurczów serca i napięcie mięśni gładkich ścian naczyń krwionośnych jest
kontrolowane przez autonomiczny układ nerwowy oraz hormony rdzenia nadnerczy. Z zakończeń
zazwojowych nerwów współczulnych uwalniana jest noradrenalina, która jest agonistą receptorów
adrenergicznych α 1-2 i β1-3. W mięśniach gładkich naczyń krwionośnych znajduje się więcej
receptorów α, niż w mięśniu sercowym. Receptory  są blokowane przez niespecyficzne blokery np.
fentolaminę. W sercu, w przeważającej ilości występują receptory . Ich niespecyficznym blokerem jest
propranolol.
Neuroprzekaźnikiem przedzwojowych neuronów współczulnych oraz przed- i zazwojowych
neuronów przywspółczulnych jest acetylocholina. Acetylocholina jest agonistą receptorów
muskarynowych (M1-6) i receptora nikotynowego (N). W sercu występują cholinoergiczne receptory M2.
Wszystkie receptory M blokuje atropina. W komórkach efektorowych układu krążenia nie występują
receptory N.
Zadanie
Przeprowadzić symulację zmian ciśnienia tętniczego i częstości skurczów serca u szczura po
elektrycznym drażnieniu: (1) nerwu współczulnego z segmentu piersiowego T1 do serca, (2) nerwów
współczulnych z segmentów piersiowych T6-8 do rdzenia nadnerczy, (3) nerwu błędnego, a następnie
drażnienie (1), (2) i (3) po zastosowaniu atropiny, fentolaminy i propranololu w dawkach wymienionych
w tabeli.
49
Wykonanie
Po otworzeniu programu RAT3 automatycznie wyświetlane są wartości liczbowe i wykresy
ciśnienia tętniczego szczura: skurczowego (BPsys), rozkurczowego (BPdia) i średniego (BPdia) oraz
częstość skurczów serca (HR). Najpierw należy zapoznać się z wirtualnym modelem doświadczenia na
szczurze w menu HELP/Preparation. Wpisać do tabeli spoczynkowe wartości ciśnienia tętniczego i HR.
Przeprowadzić drażnienie wybranych nerwów wybierając z menu STIMULATE. Następnie przed
drażnieniem każdego nerwu dożylnie wprowadzić propranolol, fentolaminę lub atropinę (menu DRUGS),
w dawkach podanych w tabeli. UWAGA! Przed każdym drażnieniem nerwu należy usunąć działanie
poprzedniego związku wybierając z paska narzędzi NEW RAT. Wyniki wpisać do tabeli.
Wpływ drażnienie nerwu współczulnego do serca z segmentu T1 przed i po zastosowaniu blokerów
na układ krążenia
Stosowany bodziec
BPdia
BPsys
HR
Uzasadnienie wyniku
Wartości spoczynkowe
Drażnienie nerwu z T1
(draż T1)
Propranolol (50 mg/kg)
+ draż T1
Fentolamina (50 mg/kg)
+ draż T1
Atropina (50 mg/kg)
+ draż T1
Wpływ drażnienie nerwów współczulnych do rdzenia nadnerczy z segmentów T6-8 przed
i po zastosowaniu blokerów na układ krążenia
Stosowany bodziec
BPdia
BPsys
HR
Uzasadnienie wyniku
Drażnienie nerwów z
T6-8 (draż T6-8)
+ draż T6-8
+ draż T6-8
Atropina (50 mg/kg)
+ draż T6-8
Wpływ drażnienie nerwu błędnego (n. X) przed i po zastosowaniu blokerów na układ krążenia
Stosowany bodziec
BPdia
BPsys
HR
Uzasadnienie wyniku
Drażnienie vagus nerve
(draż nX)
+ draż nX
+ draż nX
Atropina (50 mg/kg)
+ draż nX
50
1. Wyjaśnij pojęcia:
agonista……………………………………………...……..……………………….……………………
…………………………………………………..…………………………….…………………………
antagonista…………………………………….……………..……………………….…………………
………………………………………………………………………….…….…………………………
2. Jakie mediatory i podstawowe kotransmitery są uwalniane na zakończeniach zazwojowych nerwów
współczulnych?
……………………………………………………………………………………………………………
3. Jakie mediatory i podstawowe kotransmitery są wydzielane na zakończeniach zazwojowych
nerwów przywspółczulnych :
……………………………………………….…..………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
4. Podaj przykłady niespecyficznych blokerów receptorów:
alpha ..........................................................................................................................................................
beta ………………………………………………………………………………………….……………
muskarynowe (M) …………………………….………………………….………………………
Temat 11. Wpływ hormonów rdzenia nadnerczy i wybranych leków na układ krążenia
(symulacja komputerowa)
Adrenalina (A) i noradrenalina (NA) uwalniane z rdzenia nadnerczy, modyfikują czynność serca i
całkowity opór naczyniowy. Od tych parametrów zależy wartość ciśnienia tętniczego krwi. Noradrenalina
wiążąc się z receptorami α1 powoduje skurcz niemal wszystkich naczyń krwionośnych i wzrost
całkowitego oporu naczyniowego. Adrenalina przez receptory β2 rozkurcza naczynia krwionośne w
mięśniach szkieletowych i wątrobie. Skutkiem takiego działania jest zmniejszenie obwodowego oporu
naczyniowego. W sercu, obie aminy katecholowe wiążą się z receptorami β, zwiększają częstość i siły
skurczów serca, co prowadzi do wzrostu ciśnienia skurczowego.
W zatokach tętnic szyjnych i w łuku aorty znajdują się baroreceptory, których odruchową
odpowiedzią na wzrost ciśnienia tętniczego jest bradykardia. Dożylne wprowadzenie noradrenaliny
wywołuje duży wzrost ciśnienia tętniczego, który silnie pobudza baroreceptory tętnicze. Skutkiem
odruchu z baroreceptorów jest bradykardia, która przeważa nad bezpośrednim działaniem NA na
czynność serca. Dożylna iniekcja adrenaliny wywołuje zwiększenie częstości skurczów serca, gdyż
bezpośredni wpływ adrenaliny na serce przeważa nad odruchową reakcją z baroreceptorów tętniczych.
Dlatego w sytuacjach krytycznych, w których u człowieka występuje zatrzymanie akcji serca, wstrzykuje
się dożylnie adrenalinę, a nie noradrenalinę.
Egzogenny związek salbutamol jest betaminetykiem, rozkurcza oskrzela, nie powoduje wzrostu
ciśnienia tętniczego krwi i wykazuje niewielki wpływ na czynność serca. W czasie niedotlenienia
kardiomiocyty uwalniają adenozynę, która hamuje cyklazę adenylanową, zwalnia rytm serca i rozkurcza
naczynia krwionośne. Nifedypina blokuje kanały wapniowe, przez co zmniejsza napływ tych jonów do
wnętrza miocytów.
Zadanie
Przeprowadzić symulację komputerową wpływu dożylnej infuzji adrenaliny, noradrenaliny,
salbutamolu i adenozyny na ciśnienie tętnicze krwi i częstość skurczów serca u szczura.
Wykonanie
Po otworzeniu programu RAT2 automatycznie wyświetlane są wartości liczbowe i wykresy
ciśnienia tętniczego szczura: skurczowego (BPsys), rozkurczowego (BPdia) i średniego (BPdia) oraz
częstość skurczów serca (HR). Najpierw należy zapoznać się z wirtualnym modelem doświadczenia na
szczurze w menu HELP/Preparation. Zanotować w tabeli spoczynkowe wartości ciśnienia tętniczego i
HR. Sprawdzić wpływ wybranych hormonów i leków (dawki podane w tabeli) wybierając odpowiedni
związek w menu DRUGS. UWAGA! Przed badaniem każdego związku usunąć działanie poprzedniego
wybierając z paska narzędzi NEW RAT. Wyniki wpisać do tabeli.
51
Stosowany
związek
(BPdia) (BPsys)
(HR)
Uzasadnienie wyniku
Kontrola
Adrenalina
20 μg/kg
Noradrenalina
50 μg/kg
Adenozyna
10 mg/kg
Salbutamol
10 μg/kg
Nifedypina
10 mg/kg
Opowiedz na pytania
1. Jak podane obwodowo katecholaminy powinny wpływać na parametry wymienione w tabeli?
Katecholoamina
Całkowity opór
naczyniowy
(↑,↓)
Ciśnienie
rozkurczowe
(↑,↓)
Ciśnienie
skurczowe
(↑,↓)
Częstość
skurczów serca
(↑,↓)
Noradrenalina
Adrenalina
2. Którą aminę katecholową podaje się obwodowo w celu pobudzenia akcji serca i podniesienia
ciśnienia tętniczego krwi? Wyjaśnij.
....................…......................................….........................................................…………………………
…………………………………………………………………………………………………………..
………..…………………………………………………………………………………………………
Temat 12. Wpływ acetylocholiny, jej agonistów i antagonistów na ciśnienie tętnicze krwi
(symulacja komputerowa)
Acetylocholina jest agonistą receptorów muskarynowych (M), które występują w mięśniu
sercowym, mięśniach gładkich i neuronach zwojowych układu autonomicznego oraz receptorów
nikotynowych (N), które występują w neuronach zwojowych układu autonomicznego i synapsach
nerwowo-mięśniowych. Niespecyficznym antagonistą receptorów M jest atropina, która wstrzyknięta
dożylnie blokuje receptory M2 w kardiomiocytach i receptory M1 w neuronach zwojowych. Specyficznym
blokerem receptorów M2 jest galamina. Heksametonium jest selektywnym blokerem receptorów N w
neuronach zwojowych. Receptory N w mięśniach szkieletowych są selektywnie blokowane przez kurarę i
jej pochodną tubokurarynę. Tubokuraryna w dużych stężeniach łączy się też z receptorami N w
neuronach zwojowych i uwalnia endogenną histaminę, która rozkurcza mięśnie gładkie ścian naczyń
krwionośnych. Karbachol jest agonistą receptorów M. Neostygmina hamuje działanie cholinoesterazy,
enzymu rozkładającego acetylocholinę, przez co nasila działanie acetylocholiny
(parasympatykomimetyk).
52
Zadanie
Przeprowadzić symulację komputerową wpływu infuzji acetylocholiny, jej agonistów i
antagonistów na ciśnienie tętnicze krwi, częstość skurczów serca.
Wykonanie
Po otworzeniu programu CAT automatycznie wyświetlane są wartości liczbowe i wykresy
ciśnienia tętniczego kota: skurczowego (BPsys), rozkurczowego (BPdia), średniego (BPmea) i częstość
skurczów serca (HR). Najpierw należy zapoznać się z wirtualnym modelem doświadczenia na kocie w
menu HELP/Preparation. Zanotować w tabeli spoczynkowe wartości ciśnienia tętniczego i HR. Następnie
testować działanie wybranych hormonów i leków (dawki podane w tabeli) wybierając je kolejno w menu
DRUGS. UWAGA! Przed każdym drażnieniem nerwu należy usunąć działanie poprzedniego związku
wybierając z paska narzędzi NEW CAT. Wyniki wpisać do tabeli.
Stosowany
związek
(BPdia) (BPsys) (HR)
Uzasadnienie wyniku
Kontrola
Acetylocholina
20 μg/kg
Karbachol
5 μg/kg
Neostygmina
20 μg/kg
Atropina
20 mg/kg
Galamina
20 mg/kg
Hexametonium
20 mg/kg
Tubokuraryna
20 mg/kg
Histamina
20 mg/kg
Opowiedz na pytania
1. Dlaczego zmienia się częstość skurczów serca i ciśnienie tętnicze krwi po infuzji agonistów
acetylocholiny?
....................…...........................................................................................................................................
......................................................................................................................................….........................
................................……………………………………………………………………………………...
2. Dlaczego zmienia się częstość skurczów serca i ciśnienie tętnicze krwi po infuzji antagonistów
acetylocholiny?
...................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
……………………………...……………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………...
53
Temat 13. Badanie echokardiograficzne przezklatkowe serca (film)
Echokardiografia (ultrasonografia serca, USG serca) jest to nieinwazyjna metoda
obrazowania, która umożliwia ocenę struktur serca oraz prędkość i kierunek przepływu krwi przez
zastawki i duże naczynia krwionośne (hemodynamika).W metodzie tej poprzez zmianę ustawienie i kąta
nachylenia wiązki fal ultradźwiękowych z powierzchni klatki piersiowej w jej głąb, uzyskuje się na
ekranie obraz struktur serca powstały w wyniku odbicia tych fal.
Istnieje kilka rodzajów echokardiograficznego obrazowania czynności mechanicznej serca.
Echokardiografia jednowymiarowa (M mode) pozwala na obrazowanie struktur serca tylko w jednej
płaszczyźnie i jest coraz rzadziej stosowana. Echokardiografia dwuwymiarowa (2D) umożliwia
uzyskanie przestrzennego obrazu pracującego serca. Pozwala na monitorowanie czynności serca, pomiary
grubości ścian i wielkości jam serca oraz analizę ruchu zastawek, objętości wyrzutowej i kurczliwości
mięśnia sercowego.
Nowoczesne techniki echokardiograficzne pozwalają również na uzyskanie rekonstrukcji
trójwymiarowych badanych struktur (ECHO 3D).
Echokardiografia dopplerowska pozwala określić prędkość, kierunek i zawirowania przepływu
krwi oraz ocenić gradient ciśnienia pomiędzy jamami serca i w dużych naczyniach krwionośnych. Zasada
tego pomiaru polega na porównaniu częstotliwości fal ultradźwiękowych wysyłanych z głowicy i
odbitych od znajdujących się w ruchu elementów morfotycznych krwi. W ultrasonografii dopplerowskiej
kodowanej kolorem wykorzystuje się barwy dla oznaczania kierunków i prędkości fal
ultradźwiękowych, np. kolor czerwony oznacza krew płynącą ku głowicy (do góry ekranu), a niebieski
płynącą w kierunku od głowicy (w dół ekranu). Kolory nakładane są na obrazy ultrasonograficzne 2D co
pozwala na szybsze zlokalizowanie miejsca i kierunku nieprawidłowego przepływu krwi, uwidacznia
zwężenia lub niedomykalności zastawek oraz nieprawidłowe połączenia wewnątrz serca i dużych naczyń.
Badanie echokardiograficzne ma szerokie zastosowanie w diagnostyce chorób sera. Na filmie pokazano
badanie serca człowieka metodą echokardiografii dwuwymiarowej i echokardiografii dopplerowskiej
kodowanej kolorem.
Zadanie
Podczas oglądania filmu zwrócić uwagę na:
– obraz i ocenę struktur pracującego serca w zależności od zastosowanej
projekcji,
– wymiary grubości ścian i wielkości jam serca
– obraz zastawek i charakter ich ruchu,
– korelację przebiegu zapisu EKG z zapisem skurczów serca
– kierunek przepływu krwi przez zastawki w różnych fazach cyklu pracy serca,
– znaczenie kolorów w badaniu metodą ultrasonografii dopplerowskiej,
– sposób pomiaru gradientu ciśnień między jamami serca.
1. Jakie parametry serca można wyznaczyć przy pomocy echokardiografii 2D?
...................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................…………………
………………………………………………………………………………..………………………...
.................................................................................................................................................................
2. Która z metod badania ultrasonograficznego pozwala obliczyć wielkość frakcji wyrzutowej serca?
………………………………………………...…………………………………………………………
3. Jakie parametry czynnościowe serca pozwala ocenić echokardiografia dopplerowska?
...................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
....................................…………………………………………………………………………………...
4. Co oznaczają kolory w ultrasonografii dopplerowskiej?
...................................................................................................................................................................
..............…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………...
54
5. Czym spowodowany jest dwufazowy ruch zastawek przedsionkowo-komorowych?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Ryc. 1. Schemat poszczególnych warstw serca uzyskany w wyniku odbicia fal ultradźwiękowych od
poszczególnych struktur serca.
Temat 14. Osłuchiwanie serca i badanie uderzenia koniuszkowego
Zjawiska akustyczne towarzyszące prawidłowej pracy serca są nazywane tonami serca. Wyróżnia
się cztery fizjologiczne tony serca. U zdrowych dorosłych osób w spoczynku słyszalne są zawsze dwa
tony. Dźwięki obydwu tonów przypominają wymawianie sylab „łup-tup”.
Ton I skurczowy (systolityczny) powstaje na początku skurczu komór, podczas zamykania się
zastawek przedsionkowo-komorowych (dwudzielnej i trójdzielnej), na skutek drgania strun ścięgnistych i
mięśni brodawkowatych. Dźwięk tego tonu jest niższy i dłuższy niż tonu II. Najlepiej jest słyszalny na
koniuszku serca.
Ton II rozkurczowy (diastoliczny) powstaje na początku rozkurczu komór, podczas zamykania
się zastawek półksiężycowatych aorty i pnia płucnego. Dźwięk tego tonu jest wyższy i krótszy niż ton I.
Ton II jest najlepiej słyszalny w drugich przestrzeniach międzyżebrowych po obu stronach mostka.
Przerwa pomiędzy I a II tonem jest krótsza, niż przerwa między II a I tonem. W przypadku
zbliżonej głośności I i II tonu lub równej przerwy pomiędzy tonami pomocne jest osłuchiwanie serca z
55
jednoczesnym palpacyjnym badaniem tętna na tętnicy promieniowej, ponieważ fala tętna pokrywa się w
czasie z I tonem serca.
Uderzenie koniuszkowe powstaje w czasie skurczu izowolumetrycznego serca. Wtedy
powiększa się wymiar przednio-tylny komór i unosi koniuszek serca. U szczupłych osób uderzenie
koniuszkowe serca jest widoczne gołym okiem. Można je wyczuć przykładając całą dłoń do lewej linii
pachowej tak, aby końce palców dotykały V przestrzeni międzyżebrowej w lewej linii środkowoobojczykowej.
Zadanie
Wysłuchać i odróżnić I ton od II tonu serca. Odnaleźć miejsce uderzenia koniuszkowego.
Wykonanie
Ćwiczenie wykonać w dwuosobowych podgrupach, w których każdy musi być badanym i
badającym.
Badanie uderzenia koniuszkowego. Obejrzeć i obmacać klatkę piersiową. Zaznaczyć dermatografem
miejsce uderzenia koniuszkowego serca, zwrócić uwagę na jego siłę i umiejscowienie.
Osłuchiwanie zastawek serca przeprowadzić w podanej kolejności i w polach przedstawionych na ryc. 2.
1. Zastawka dwudzielna – piąte lewe międzyżebrze 1,5 palca do wewnątrz od linii środkowoobojczykowej,
2. Zastawka półksiężycowata aorty – drugie prawe międzyżebrze w linii przymostkowej
3. Zastawka trójdzielna - czwarte lewe międzyżebrze w linii przymostkowej
4. Zastawka półksiężycowata tętnicy płucnej – drugie lewe międzyżebrze w linii przymostkowej
Ryc.2. Miejsca i kolejność osłuchiwania zastawek serca na klatce piersiowej.
Przed osłuchiwaniem na klatce piersiowej zaznaczyć dermatografem pola osłuchiwania zastawek.
Osłuchać zastawki badając jednocześnie tętno obwodowe. Zwrócić uwagę na miarowość, częstotliwość,
czas trwania, głośność tonów serca, miejsce, w którym dany ton jest najlepiej słyszalny (akcentuacja),
długość przerwy między tonami, zgodność z tętnem obwodowym, obecność lub brak dodatkowych
zjawisk akustycznych.
Osłuchiwanie zastawek wykonać:
— w czasie spokojnego oddychania (podczas wydechu głośniejsze są tony z lewej komory, a podczas
wdechu zwiększa się głośność tonów z prawej komory);
— podczas zatrzymania oddychania;
— po wykonaniu przez badanego 10 przysiadów.
56
1. Jakie są przyczyny powstania:
I tonu serca ………………………………………………..……………………………………………
………..…………………………………………………..…………………………………...…………
II tonu serca………………………………………………….…………………………………………..
………………………………………………………………….……………………………………......
2. Wymień cechy odróżniające ton I od II.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
3. W których polach osłuchowych II ton jest głośniejszy od tonu I?
………………………………………………………………………………………...…………………
………………………………………………………….………………………………………………..
4. W której fazie cyklu pracy serca powstaje uderzenie koniuszkowe?
………………...……………………………………………………………………………….………
Temat 15. Rejestracja potencjałów czynnościowych serca i analiza wykresu EKG
Elektrokardiogram (EKG) jest to graficzny zapis elektrycznej czynności serca rejestrowany z
powierzchni ciała. Standardowy elektrokardiogram wykonuje się w spoczynku z 12 odprowadzeń:
trzy odprowadzenia kończynowe dwubiegunowe I, II, III
trzy odprowadzenia kończynowe jednobiegunowe aVR, aVL, aVF
sześć odprowadzeń przedsercowych jednobiegunowych V1 – V6
Odprowadzenia kończynowe dwubiegunowe rejestrują różnicę potencjałów między elektrodami
położonymi w trójkącie: prawe przedramię -lewe przedramię - lewe podudzie.
Schemat połączenia elektrod kończynowych dwubiegunowych.
Odprowadzenia kończynowe jednobiegunowe rejestrują różnicę potencjału pomiędzy elektrodą na
jednej z kończyn (elektroda czynna) a elektrodą odniesienia, którą stanowią elektrody umieszczone na
dwóch pozostałych kończynach.
Schemat połączenia elektrod kończynowych jednobiegunowych.
57
Odprowadzenia przedsercowe jednobiegunowe rejestrują zmiany potencjału pomiędzy elektrodami
rozmieszczonymi na klatce piersiowej a elektroda odniesienia której potencjał jest bliski 0.
Zadanie 1
Zapisać za pomocą elektrokardiografu krzywą EKG z trzech dwubiegunowych odprowadzeń
kończynowych i sześciu jednobiegunowych odprowadzeń przedsercowych.
Wykonanie
Badanie wykonać w pozycji leżącej. Zwrócić uwagę, aby kończyny górne badanego nie stykały
się z tułowiem, a dolne ze sobą. Najpierw założyć elektrody do odprowadzeń kończynowych na
przedramiona powyżej nadgarstków i na podudzia powyżej kostek według schematu:
elektroda czerwona – prawa ręka (RA)
elektroda żółta – lewa ręka (LA)
elektroda zielona – lewe podudzie (LF)
elektroda czarna – prawe podudzie (tzw. punkt odniesienia; ziemia)
W celu zmniejszenia oporu elektrycznego w miejscu założenia elektrod nałożyć żel do EKG. Przy jego
braku pod elektrody podłożyć gaziki nasączone 0,9% NaCl lub wodą. Elektrody połączyć przewodami w
różnych kolorach z elektrokardiografem. Następnie założyć elektrody ssawkowe do odprowadzeń
przedsercowych w następujących miejscach na klatce piersiowej (ryc. 3):
odprowadzenie V1 w IV międzyżebrzu przy prawym brzegu mostka
(elektroda czerwona)
odprowadzenie V2 w IV międzyżebrzu przy lewym brzegu mostka
(elektroda żółta)
odprowadzenie V3 w połowie odległości między punktami V2 i V4
(elektroda zielona)
odprowadzenie V4 w V międzyżebrzu w linii środkowo-obojczykowej
lewej (elektroda brązowa)
odprowadzenie V5 w V międzyżebrzu w linii pachowej przedniej
(elektroda czarna)
odprowadzenie V6 w V międzyżebrzu w linii pachowej środkowej lewej
(elektroda fioletowa).
Instrukcja połączeń elektrod z elektrokardiografem znajduje się przy aparacie.
Ustawić prędkość przesuwu papieru na 50 mm/s oraz wzmocnienie 1 mV = 1 cm (standardowo zapis
krzywej EKG wykonuje się przy przesuwie papieru 25 mm/s). Zapisać wartość wychylenia pisaka od linii
izoelektrycznej przy potencjale 1 mV (cechowanie zapisu). Po sprawdzeniu podłączenia elektrod,
włączyć aparat i zapisać krzywą EKG. Po zakończeniu badania elektrody zdjąć i odłożyć na miejsce.
Uzyskany zapis EKG podzielić między studentów w grupie.
Ryc. 3. Miejsca założenia elektrod przedsercowych (V1-V6).
58
Zadanie 2
Dokonać analizy krzywej EKG na podstawie II odprowadzenia kończynowego.
Krzywa EKG składa się z linii izoelektrycznej, załamków, odcinków i odstępów (ryc. 4).
Wychylenia ku górze (+) i ku dołowi (-) od linii izoelektrycznej na krzywej EKG nazywane są
załamkami i oznaczane literami P, Q, R, S i T. Zgodnie z przyjętymi zasadami, jeżeli pierwsze
wychylenie zespołu QRS jest skierowane ku dołowi, nazwane jest załamkiem Q. Pierwsze wychylenie
ku górze nosi nazwę załamka R, bez względu na to czy poprzedza je załamek Q czy nie. Następujące po
załamku R wychylenie ku dołowi nazywa się załamkiem S.
Wysokość załamków jest miarą różnic potencjałów czynnościowych pomiędzy poszczególnymi
obszarami mięśnia sercowego i jest mierzona w miliwoltach (mV). Odległości pomiędzy załamkami na
linii izoelektrycznej nazywane są odcinkami. Natomiast odstępy obejmują łączny czas trwania
załamków i odcinków.
Rytm zatokowy jest prawidłowym rytmem serca i pochodzi z węzła zatokowo-przedsionkowego,
który z częstością 60-100 razy na minutę pobudza serce do skurczu. Przy prawidłowym rytmie
zatokowym zawsze przed zespołem QRS występuje załamek P, dodatni w I i II odprowadzeniu. Odstęp
PQ (mierzony od początku załamka P do początku zespoły QRS) nie powinien być dłuższy niż 0,2
sekundy .
Ryc. 4. Schemat krzywej EKG w II odprowadzeniu kończynowym dwubiegunowym.
Wykonanie
1. Obliczyć czas trwania wymienionych w tabeli załamków, odcinków i odstępów. Przy przesuwie
papieru 50 mm/s
1mm = 20 ms = 0,02 s,
5 mm = 100 ms = 0,1 s.
2. Obliczyć średnią długość trzech odstępów RR, średni czas trwania odstępu RR i częstość skurczów
serca na minutę.
Przykład
Średnia długość odstępu
RR = 38 mm
Średni czas trwania odstępu RR = 38 x 0.02s = 0,76 s (1 min = 60 sekund)
60 s
60 s
Częstość skurczów serca = ------ = ---------- = 79/min
X
0,76 s
gdzie X - średni czas trwania odstępu R-R w sekundach
Średnia długość odstępu RR ………………………………………………………
Średni czas trwania odstępu RR …………………………………………………..
Częstość skurczów serca wynosi …………………………………………………..
59
3. Obliczyć amplitudę załamków przyjmując, że 10 mm = 1 mV.
4. Porównać kilka odstępów RR i ustalić, czy rytm serca jest miarowy.
Wyniki wpisać do tabeli i porównać z wartościami prawidłowymi.
Imię i nazwisko
Czas trwania
[s]
Amplituda
[mV]
wiek
Wartości prawidłowe
Czas trwania
Amplituda
(s)
(mV)
Załamek P
Odcinek PQ
Odstęp PQ
Zespół QRS
Odcinek ST
Załamek T
Odstęp Q-T
Odstęp R-R
Rytm serca miarowy:
TAK/NIE
Odprow
adze nie
Charakterystyka prawidłowych załamków w odprowadzeniach kończynowych
dwubiegunowych
I
Załamki
P
+
II
+
III
+, –
lub
+/–
Q
R
S
T
brak lub
mały
brak lub
mały
dominujący
< R lub brak
+
dominujący
< R lub brak
+
brak lub
mały
niedominujący
niedominujący
+, –/+, –
lub płaski
Zadanie 3
Dokonać analizy krzywej EKG z odprowadzeń przedsercowych.
Odprowadzenia przedsercowe V1 i V2 odbierają prądy czynnościowe głównie z mięśnia prawej
komory serca, odprowadzenia V5 i V6 z mięśnia komory lewej, zaś odprowadzenia V3 i V4 rejestrują
przejście potencjału czynnościowego przez przegrodę międzykomorową. Prawidłowy zapis z
poszczególnych odprowadzeń przedsercowych schematycznie przedstawia ryc. 5. Odprowadzenia
przedsercowe V1 – V2 charakteryzuje głęboki załamek S, który w kolejnych odprowadzeniach staje się
coraz głębszy (S1 , S2, S3). Natomiast załamek R jest mały i stopniowo narasta (R1 R2 R3). Dla
odprowadzeń V5 – V6 typowy jest wysoki załamek R oraz niski załamek S. W prawidłowym EKG
60
amplituda załamka R w odprowadzeniu V5 i V6 nie powinna przekraczać 26 mm, a suma załamka S w
odprowadzeniu V1 oraz R w odprowadzeniu V6 nie powinna przekraczać 35 mm (wskaźnik Sokołowa).
Wykonanie
1. Zmierzyć amplitudę załamków S oraz R w poszczególnych odprowadzeniach przedsercowych i
obliczyć ją w mV (1 mV = 10 mm).
2. Obliczyć sumę załamka S w odprowadzeniu V1 oraz R w odprowadzeniu V6.
3. Sprawdzić, czy załamek P w poszczególnych odprowadzeniach przedsercowych jest dodatni, czy
ujemny.
4. Sprawdzić, czy załamek T w poszczególnych odprowadzeniach jest dodatni, czy ujemny.
Odprowadzenie
Załamek
+ / -
Amplituda
załamka
[mV]
R
S
P
T
V1
V2
V3
V4
V5
V6
S V1 + R V6
=
………………..
Prawidłowy zakres …………………………
RV5 = ……………………………..
RV6 = ……………………….
Prawidłowy zakres ……………………………
Charakterystyka prawidłowych załamków w odprowadzeniach przedsercowych
Odpr.
P
Q
R
S
V1
–, +, +/–
lub płaski
brak
< od S lub
dominujący
V2
+, –, +/–
brak
< od S lub
dominujący
brak
< lub= S
>, < lub = R
+
+
brak lub
mały
> od S
< od R
+
+
mały
dominujący
+
mały
dominujący
brak lub < od S
w V4
brak lub < od S
w V5
V3
V4
V5
V6
+
T
+, +/–, –
lub płaski
+, +/–, –
lub płaski
+
+
* +/- (dodatnio-ujemny), oznacza załamek dwufazowy
* mały załamek Q to załamek, którego czas trwania nie przekracza 0,04 s, a amplituda nie jest większa
od ¼ załamka R
* załamek płaski to załamek w linii izoelektrycznej
* dominujący lub przeważający to znaczy, że w danym odprowadzeniu jest wyższy od innych załamków
(najwyższy)
61
Prawidłowe amplitudy oraz czasy trwania załamków, odcinków i odstępów w krzywej EKG w
odprowadzeniach przedsercowych.
załamki
napięcie
[mV]
amplituda
[mm]
P
Q
R
S
T
0,05-0,25
0 -0,3
0,15- 2,0
0 -1,2
0,2 - 0,7
0,5-2,5
0 -3,0
1,5-20
0 -12
2 -7
załamki
odcinki
odstępy
Załamek P
Odcinek PQ
Odstęp P-Q
Zespół QRS
Odcinek ST
Załamek T
Odstęp Q-T
czasy trwania
[s]
0,04-0,11
0,04-0,10
0,12-0,20
0,06-0,10
0,05-0,15
0,12-0,16
< 0,4
Odcinek ST w odprowadzeniach V1-V3 prawidłowo nie powinien przekraczać
+ 3 mm, a w V4-V6 powinien znajdować się w linii izoelektrycznej.
Ryc. 5. Prawidłowe krzywe EKG z odprowadzeń przedsercowych V1-V6.
62
1. W jaki sposób na podstawie zapisu EKG odróżnia się rytm serca miarowy od niemiarowego?
……………………………………………………………………………………………...……………
……………………………..………………………..…………………………………………………
2. Z których odprowadzeń EKG odbiera się potencjały czynnościowe z prawej, a z których z lewej
komory serca?
………………………………………………………………………………………………………..…
……………………..……………………………………………………………………………………
3. Jaki rytm serca określamy jako bradykardię, a jaki jako tachykardię?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….………………
Temat 16. Określanie cech obwodowego tętna
Ważnym elementem oceny sprężystości tętnic i pracy serca jest badanie fali tętna. Tętno jest to
odkształcenie ścian tętnic wywołane przesuwaniem się fali ciśnieniowej, która powstaje w wyniku
wyrzutu krwi z lewej komory serca do aorty. Średnia prędkość rozchodzenia się fali tętna jest większa od
prędkości przepływu krwi i wynosi od 5 do 9 m/s. Prędkość fali tętna zależy od średnicy i przebiegu
tętnicy oraz od budowy ściany tętnicy. U dorosłych osób tętno bada się najczęściej na tętnicy
promieniowej, rzadziej na tętnicy szyjnej zewnętrznej lub udowej. U dzieci poniżej 1 roku życia tętno
bada się na tętnicy ramiennej. Podczas badania tętna można określić następujące jego cechy:
– częstotliwość (częste – rzadkie; średnio ok. 70 na minutę);
– miarowość (miarowe - niemiarowe),
– amplitudę fali tętna (wysokie – niskie; zależy od stopnia wypełnienia tętnicy krwią i sprężystości
tętnic);
– napięcie tętnicy (twarde – miękkie, zależy od ciśnienia krwi)
– chybkość (szybkie – leniwe; zależy od sprężystości tętnicy i ciśnienia fali tętna)
Zadanie
Zbadać palpacyjnie częstotliwość i miarowość tętna na tętnicy promieniowej. Zwrócić uwagę na
inne cechy tętna.
Wykonanie
Do wykonania potrzebny jest stoper lub zegarek z sekundnikiem. Badanie tętna wykonać
uciskając tętnicę opuszkami trzech środkowych palców (ryc. 6).
Ryc. 6. Sposób ułożenia palców do badania tętna na tętnicy promieniowej.
Tętnica promieniowa, znajdujące się w szczelinie między kością promieniową a ścięgnem
zginaczy palców. Badanie wykonać w pozycji: siedzącej, siedzącej w czasie zatrzymania na minimum
30 s oddychania, siedzącej w czasie hiperwentylacji, stojącej oraz leżącej. Tętno liczymy w ciągu
1 minuty. Wyniki wpisujemy do tabeli.
63
Imię i nazwisko
Pozycja ciała
Tętno
Wiek
Częstotliwość
na min
Miarowość
tak - nie
Inne
cechy tętna
Leżąca
Stojąca
Siedząca
Siedząca –
zatrzymanie oddechu
Siedząca –
hiperwentylacja
1. Co nazywamy tętnem?
………………………….……………………………………………......……………………………....
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Jaką wartość powinno mieć tętno u młodego, zdrowego człowieka w spoczynku?
…………………………………………………………………….……………………………………..
3. Od jakich czynników zależy prędkość fali tętna?
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………….…………………………………………………………………………
Temat 17. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi metodą Korotkowa
W warunkach prawidłowych przepływ krwi przez tętnice ma charakter laminarny (ciągły) i jest
bezgłośny. W chwili uciśnięcia tętnicy zmniejsza się jej średnica, przepływ staje się burzliwy (nieciągły) i
jest słyszalny. Zjawisko to wykorzystuje się do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi metodą Korotkowa.
Zadanie
Zmierzyć i ocenić ciśnienie tętnicze krwi skurczowe i rozkurczowe w pozycji siedzącej, stojącej i
leżącej.
Wykonanie
Pomiar ciśnienia przy pomocy sfigmomanometru i fonendoskopu wykonać w dwuosobowych
grupach, w których każdy musi być badanym i badającym. Badany odsłania ramie powyżej łokcia. Przy
pomiarze w pozycji siedzącej przedramię należy lekko zgiąć w stawie łokciowym i oprzeć na stole (patrz
ryc. 7). W przypadku używania manometru rtęciowego, musi on być ustawiony pionowo tak, aby wynik
pomiaru odczytywany był na wysokości poziomu rtęci. Ciśnienie tętnicze należy mierzyć po ok. 5
minutach odpoczynku w pozycji siedzącej. Na ramię badanego zakłada się opróżniony mankiet
sfigmomanometru tak aby jego dolny brzeg znajdował się na wysokości 2-3 centymetrów powyżej
zgięcia łokciowego, czyli na wysokości serca (ryc. 7). W zgięciu łokciowym lekko położyć membranę
fonendoskopu. Następnie zamknąć zawór pompki i napompować mankiet tak by jego wartość była
wyższa o ok. 30 mmHg od spodziewanego ciśnienia skurczowego pacjenta. Powoduje to całkowite
zamknięcie światła tętnicy, które można ocenić badając równocześnie palpacyjnie zanik tętna na tętnicy
promieniowej.Obserwując skalę manometru delikatnie odkręca się zawór pompki i powoli wypuszcza
powietrze z mankietu (2-3 mmHg na jedno uderzenie tętna lub na sekundę).
Ryc. 7. Ułożenie przedramienia i mankietu na ramieniu do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi.
64
W momencie wyrównania się ciśnienia w mankiecie z ciśnieniem skurczowym, krew porcjami
przedostaje się przez zwężone światło tętnicy. Powoduje to powstawanie dźwięków (tonów Korotkowa)
słyszalnych w fonendoskopie. Nadal wolno opróżnia się mankiet. W czasie zrównania się ciśnienia w
mankiecie z ciśnieniem rozkurczowym tony przestają być słyszalne (przepływ krwi staje się laminarny).
CIŚNIENIE SKURCZOWE notuje się po usłyszeniu dwóch następujących po sobie dźwięków, a
ROZKURCZOWE, kiedy dźwięki przestają być całkowicie słyszalne.
UWAGA! Należy unikać zbyt długiego ucisku ramienia, który powoduje lokalny zastój żylny i może
zwiększyć ciśnienie skurczowe aż o 30 mmHg a rozkurczowe o 20 mmHg. Nie wolno dopełniać
mankietu powietrzem w trakcie jego opróżnienia. Mankiet powinien być dostosowany do wielkości
ramienia.
Skutkami niedopasowania wielkości mankietu są:
- zawyżenie ciśnienia tętniczego o 20-30 mmHg przy zbyt małym mankiecie (niedostatecznie obejmuje
ramię),
- zaniżenie ciśnienia tętniczego o 10-20 mmHg przy zbyt dużym mankiecie (nadmiernie obejmuje ramię).
Pomiar wykonać trzykrotnie i obliczyć średnią. Wyniki wpisać do tabeli.
Ciśnienie tętnicze
Stojąca
Pozycja badanego
Siedząca
Leżąca
mmHg
W
lewej
tętnicy
ramieniowej
Skurczowe
kPa
mmHg
Rozkurczowe
kPa
mmHg
Amplituda
kPa
mmHg
W
prawej
tętnicy
ramieniowej
Skurczowe
kPa
mmHg
Rozkurczowe
kPa
mmHg
Amplituda
kPa
1 mmHg = 0,133 kPa
Klasyfikacja ciśnienia tętniczego krwi według Standardów Postępowania w Chorobach Układu
Krążenia Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego
Dla osób powyżej
18 roku życia
Optymalne
Prawidłowe
Wysokie normalne
Nadciśnienie tętnicze
Ciśnienie skurczowe
Ciśnienie rozkurczowe
≤ 120 mmHg
< 130 mmHg
130-139 mmHg
≥140 mmHg
≤ 80 mmHg
< 85 mmHg
85-89 mmHg
≥ 90 mmHg
Oceń ciśnienie tętnicze osoby badanej ………………………………………………………......................
65
1. Wymień najważniejsze trzy czynniki, od których zależy wartość ciśnienia tętniczego krwi?
……………………..…………………………………….………………………………………………
……………………………………….…………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………..……………
2. Jak nazywamy maksymalną wartość ciśnienia tętniczego powstałą w czasie wyrzutu krwi z komory
serca?
……………………………………………………………………...……………………………………
3. Jaka jest przyczyna powstania tonów Korotkowa w czasie mierzenia ciśnienia tętniczego krwi?
…………………………………………………………………………….……………………………
………………………………….……………………………………………………..……………..…
Temat 18. Próba ortostatyczna
Odruchowa reakcja układu krążenia na zmianę pozycji ciała z leżącej do stojącej nazywana jest
reakcją ortostatyczną. U osób, u których reakcja ortostatyczna jest upośledzona dochodzi do spadku
ciśnienia tętniczego, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do chwilowej utraty przytomności.
Zadanie
Zmierzyć częstość skurczów serca i ciśnienie tętnicze krwi po zmianie pozycji leżącej na stojącą
oraz czas powrotu tych parametrów do wartości spoczynkowych.
Wykonanie
Do badania potrzebne są: sfigmomanometr, fonendoskop, stoper lub zegarek z sekundnikiem.
Próbę najlepiej wykonywać w czteroosobowych grupach.
Po ok. 4 minutach odpoczynku w pozycji leżącej zmierzyć badanemu ciśnienie skurczowe,
rozkurczowe oraz policzyć tętno. Nie zdejmować mankietu sfigmomanometru. Badany wstaje i
natychmiast po zmianie pozycji trzeba zmierzyć mu ciśnienie tętnicze i tętno. Pomiary te powtarzać co
minutę, tak długo, dopóki ciśnienie skurczowe, rozkurczowe i tętno powrócą do wartości wyjściowych.
UWAGA! Ponieważ wynik próby zależy od szybkości i sprawności wykonania pomiarów, trzeba przed
jej wykonaniem przydzielić poszczególne funkcje osobom w grupie (pomiar ciśnienia i czasu, liczenie
tętna, zapisywanie wyników, zabezpieczenie aparatu do mierzenia ciśnienia przed upadkiem w czasie
zmiany pozycji badanego). Wyniki wpisać do tabeli.
Imię i nazwisko
Wiek
Ciśnienie
skurczowe
mmHg
kPa
rozkurczowe
mmHg
kPa
Tętno
W pozycji leżącej
Natychmiast po wstaniu
1 min po wstaniu
2 min po wstaniu
3 min po wstaniu
4 min po wstaniu
1 mmHg = 0,133 kPa
Skala oceny reakcji ortostatycznej.
≤ 1,3kPh / 10 mmHg – reakcja prawidłowa (próba ujemna)
1,4 kPh / 11 mmHg – 3,9 kPh / 29 mmHg - reakcja dostateczna (próba ujemna)
≥ 4,0kPh / 30 mmHg - reakcja nieprawidłowa (próba dodatnia)
Największa różnica ciśnienia skurczowego między ciśnieniem w pozycji leżącej i po pionizacji
wynosi…………………………………………………………………….………………………………….
Oceń reakcję ortostatyczną...........................................................................................................................
66
1. Jak powinno zmienić się ciśnienie tętnicze krwi i tętno w wyniku reakcji ortostatycznej?
..................................................................................................................................……………………
2. Jakie mogą być skutki niedostatecznej reakcji ortostatycznej u człowieka?
..................................................................................................................................……………………
……………………………………………………………………………….………………………….
3. Jakie receptory są głównie odpowiedzialne za wystąpienie reakcji ortostatycznej?
.................................................................................................................................……………………
4. W jaki sposób zmienia się ciśnienie w zatokach tętnic szyjnych natychmiast po pionizacji? Jaki jest
mechanizm tych zmian?
.................................................................................................................................……………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
Temat 19. Próby wysiłkowe sprawności układu krążenia
Sprawność i zdolność przystosowania się układu krążenia do wykonywanych wysiłków sprawdza
się mierząc maksymalny wzrost ciśnienia tętniczego i częstości skurczów serca po wysiłku fizycznym
oraz czas ich powrotu do wartości spoczynkowych.
Zadanie 1. Próba wysiłkowa Martineta
Określić wzrost ciśnienia skurczowego, rozkurczowego krwi i częstości tętna spowodowanych
wysiłkiem dynamicznym oraz czas powrotu tych parametrów do wartości spoczynkowych.
Wykonanie
Do wykonania badania potrzebne są: sfigmomanometr, fonendoskop, stoper lub zegarek z
sekundnikiem. Po ok. 3 minutach odpoczynku w pozycji stojącej zmierzyć badanemu ciśnienie
skurczowe, rozkurczowe oraz policzyć tętno. Nie zdejmować mankietu sfigmomanometru. Badany
wykonuje 20 szybkich, głębokich przysiadów. Natychmiast po wysiłku, również w pozycji stojącej,
należy ponownie zmierzyć ciśnienie skurczowe, rozkurczowe i tętno. Pomiary powtarzać, co minutę, do
momentu powrotu badanych parametrów do wartości spoczynkowych. Wyniki wpisać do tabeli.
Imię i nazwisko
Wiek
Ciśnienie
skurczowe
mmHg
kPa
rozkurczowe
mmHg
kPa
Tętno
W spoczynku
Natychmiast po wysiłku
1 min po przysiadach
Różnica
Ocena (norma tak/nie)
1 mm Hg = 0,133 kPa
Jako normę w testach wysiłkowych jako normę przyjmuje się przyspieszenie tętna o 10 – 20/min i wzrost
ciśnienia skurczowego o 10 - 30 mmHg.
Zadanie 2. Test ściskania
Określić wzrost ciśnienia skurczowego, rozkurczowego krwi i częstości tętna spowodowanych
wysiłkiem statycznym oraz czas powrotu tych parametrów do wartości spoczynkowych.
67
Wykonanie
Do wykonania badania potrzebne są: sfigmomanometr, fonendoskop, stoper lub zegarek z
sekundnikiem. Badany siada przy stole, bierze do jednej ręki siłomierz i opiera ją o blat stołu. Na ramię
drugiej ręki należy założyć mu mankiet sfigmomanometru i zmierzyć ciśnienie skurczowe, rozkurczowe
oraz policzyć tętno. Nie zdejmować mankietu sfigmomanometru. Po wykonaniu pomiarów badany
maksymalnie ściska siłomierz w dłoni przez 4 min lub do momentu zmęczenia, starając się nie
zatrzymywać oddechu. Natychmiast po przerwaniu wysiłku ponownie zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi i
tętno. Powtarzać pomiary, co minutę do momentu, aż ciśnienie skurczowe, rozkurczowe i tętno wrócą do
wartości spoczynkowych. Wyniki wpisać do tabeli.
Imię i nazwisko
Wiek
Ciśnienie
skurczowe
mmHg
kPa
rozkurczowe
mmHg
kPa
Tętno
W spoczynku
Natychmiast po wysiłku
1 min po wysiłku
2 min po wysiłku
3 min po wysiłku
4 min po wysiłku
Różnica
Ocena (norma tak/nie)
Zadanie 3
Porównać ciśnienie skurczowe, rozkurczowe i tętno w spoczynku z najwyższym ciśnieniem
skurczowym, rozkurczowym i tętnem po wysiłku dynamicznym i statycznym. Zaznaczyć wzrost (↑),
spadek (↓), brak zmiany (bz).
Ciśnienie
skurczowe
rozkurczowe
mmHg
charakter
mmHg
charakter
zmiany
zmiany
Różnica
tętna/
charakter
zmiany
Wysiłek dynamiczny
Wysiłek statyczny
Różnica
Oceń i wpisz do tabeli czy w przeprowadzonych próbach zmiany ciśnienia i tętna są zgodne z
oczekiwanymi.
Rodzaj wysiłku
Ciśnienie
skurczowe
(tak/nie)
Ciśnienie
rozkurczowe
(tak/nie)
Tętno
(tak/nie)
Dynamiczny
Statyczny
1. Jakie rodzaj skurczów mięśni przeważa w wysiłkach statycznych, a jaki w wysiłkach dynamicznych?
.................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Jak powinno się zmienić ciśnienie skurczowe i tętno w czasie wysiłków statycznych i dynamicznych?
...................................................................................................................................................................
3. Jak może zmieniać się ciśnienie rozkurczowe w czasie wysiłków statycznych, a jak w dynamicznych?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
68
4. Czy częstość skurczów serca w porównywalnych wysiłkach statycznych i dynamicznych zmienia się
w takim samym stopniu?
...................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Temat 20. Wpływ oddychania na częstość skurczów serca
Niemiarowość oddechowa jest zjawiskiem fizjologicznym. W fazie wdechu częstość skurczów
serca zwiększa się, a w czasie wydechu zmniejsza. Niemiarowość oddechowa występuje u ludzi młodych.
Zmniejsza się lub zanika z wiekiem, a także przy przyspieszeniu rytmu serca, w stanach emocjonalnych,
podczas gorączki i w czasie wysiłku fizycznego. Zjawisko to jest wykorzystywane w teście głębokiego
oddychania. Test ten zalicza się do najczulszych testów czynności nerwu błędnego. Na jego podstawie
oblicza się wskaźnik niemiarowości oddechowej, czyli różnicę między częstością skurczów serca w
czasie wdechu i wydechu.
Zadanie 1
Obliczyć wskaźnik niemiarowości oddechowej na podstawie krzywej EKG z II odprowadzenia.
Wykonanie
Zapisać za pomocą elektrokardiografu krzywą EKG z trzech dwubiegunowych odprowadzeń
kończynowych u badanego w pozycji leżącej. Badany najpierw ćwiczy wykonywanie głębokich, wolnych
oddechów z częstością ok. 6 oddechów na minutę (wdech i wydech powinny trwać po ok. 5 s). W czasie
oddychania muszą być wyraźnie widoczne ruchy klatki piersiowej. Badanemu założyć elektrody do
zapisu EKG z odprowadzeń kończynowych. W czasie głębokich i wolnych oddechów zapisać krzywą
EKG. W trakcie zapisu zaznaczać początek każdego wdechu. Dla ułatwienia badany może sygnalizować
początek każdego wdechu.
Fragmenty krzywej EKG pomiędzy liniami oznaczającymi początki wdechów podzielić linią na
pół. Zapis w lewo od tej linii to czas wdechu, a w prawo to czas wydechu.
1. Obliczyć w trzech cyklach oddechowych czas trwania odstępu RR w czasie wdechu i wydechu,
przyjmując, że przy prędkości przesuwu papieru 50mm/s, 1mm = 20 ms = 0,02 s
2. Obliczyć częstość skurczów serca w czasie wdechu i wydechu. Przykład:
60 s : czas trwania odstępu RR (s)
3. Obliczyć różnicę między częstotliwością skurczów serca podczas wdechu i wydechu
4. Obliczyć wskaźnik niemiarowości oddechowej, czyli średnią różnic rytmu serca podczas wdechu i
wydechu w trzech cyklach oddechowych.
Skala oceny wskaźnika niemiarowości oddechowej
≥ 15 – prawidłowy
11-14 – graniczny
≤ 10 – nieprawidłowy
Cykl oddechowy
I
II
III
Wdech Wydech Wdech Wydech Wdech Wydech
Czas trwania odstępu
RR [s]
serca/min
Różnica
Średnia
69
Wskaźnik niemiarowości oddechowej wynosi ……………………………………………………………
Oceń wynik …………………………………………………………………………………………………
1. Jak zmienia się ciśnienie w klatce piersiowej i powrót żylny w czasie wdechu?
...................................................................................................................................................................
......................................……………………………………………………………………………….....
2. Jaki jest ośrodkowy mechanizm przyspieszenia częstości skurczów serca w czasie wdechu?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Zadanie 2
Zbadać i ocenić częstość skurczów serca w czasie wdechu i wydechu za pomocą pusoksymetru.
Wykonanie
Badanemu w pozycji siedzącej zmierzyć częstość skurczów serca. Następnie badany wykonuje
głębokie i wolne oddechy z częstością 6 razy na minutę (0,1 Hz), kontrolowane za pomocą stopera (5 s
faza wdechu i 5 s faza wydechu). W czasie 5 kolejnych głębokich oddechów odczytać z monitora
pulsoksymetru największą częstość skurczów serca w czasie wdechu i najniższą w czasie wydechu. Po
wykonaniu badania obliczyć średnią częstość skurczów serca w fazie wdechu (Śr. wdech) i w fazie
wydechu (Śr. wydech). Wyniki wpisać do tabeli.
1
2
3
Wdech
4
5
średnia
1
2
3
Wydech
4
5
średnia
Częstość
skurczów
serca
Obliczyć wskaźnik niemiarowości oddechowej (WNO) wg wzoru
WNO = Śr. wdech - Śr. wydech
Wskaźnik niemiarowości oddechowej wynosi ……………………………………………………………
Skala oceny wskaźnika niemiarowości oddechowej
≥ 15 – prawidłowy
11-14 – graniczny
≤ 10 – nieprawidłowy
Oceń wynik …………………………………………………………..…………………………………….
1. Jaka jest średnia częstość oddychania w spoczynku u zdrowej osoby?
................................................................................................................................……………………..
2. Na czym polega niemiarowość oddechowa?
..............................................................................................……………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..….
3. U kogo nie występuje niemiarowość oddechowa?
................................................................................…………………………….......................................
......................................................................................................................................................
70
Temat 21. Wpływ próby Valsalvy na częstość skurczów serca
Głównym mechanizmem wyrównującym wahania ciśnienia krwi jest odruch z baroreceptorów
tętniczych. Działanie baroreceptorów można ocenić rejestrując zmiany rytmu serca w czasie nasilonego
wydechu przy zamkniętej głośni (próba Valsalvy). Nasilony wydech przy zamkniętej głośni występuje
podczas kaszlu, parcia porodowego, defekacji, podnoszenia ciężarów i gry na instrumentach dętych.
W pierwszym okresie nasilonego wydechu występuje przyspieszenie rytmu serca i wzrost
ciśnienia tętniczego krwi wynikające z aktywacji ośrodkowego układu nerwowego oraz zwiększenia
ciśnienia śródpiersiowego i uciśnięcia aorty, tętnic i żył centralnych. Wzrost ciśnienia w śródpiersiu
zmniejsza powrót żylny, dlatego w drugim okresie nasilonego wydechu, w odpowiedzi na mniejsze
wypełnienie przedsionków krwią, występuje odruchowe zmniejszenie częstości skurczów serca i
ciśnienia tętniczego. Zmniejszone ciśnienie tętnicze odbarcza baroreceptory i powoduje utrzymujące się
do końca nasilonego wydechu, odruchowe przyspieszenie częstość skurczów serca. Po wypuszczeniu
powietrza zmniejsza się ciśnienie w śródpiersiu, zmniejsza się opór w naczyniach krwionośnych klatki
piersiowej i ciśnienie tętnicze krwi obniża się. Baroreceptory są ponownie odbarczane, co powoduje
wzrost ciśnienia tętniczego, które pobudza baroreceptory i wywołuje odruchową bradykardie. Podczas
próby Valsalvy prawidłowa odruchowa reakcja powoduje przyspieszenie rytmu serca na początku próby
oraz zwolnienie rytmu serca po jej zakończeniu.
Próba Valsalvy jest wykorzystywana w diagnostyce licznych chorób serca i układu
autonomicznego. Wraz z testem głębokiego oddychania, próbą ortostatyczną i innymi testami wchodzi w
skład zestawu Ewinga, pozwala wykryć i ocenić zaburzenia wpływu układu autonomicznego na czynność
układu krążenia. Nasilony wydech jest stosowany do przerwania częstoskurczu nadkomorowego.
Zadanie
Wykonać próbę Valsalvy oraz obliczyć wskaźnik Valsalvy (VR).
Wykonanie
Badanie wykonać w pozycji siedzącej, za pomocą elektrokardiografu z oprzyrządowaniem.
Badanemu założyć elektrody z odprowadzeń kończynowych EKG. Najpierw badany pod kontrolą
manometru musi wykonać próbny wydech. Nabrać do płuc maksymalną ilość powietrza i wykonać
głęboki wydech tak, żeby utrzymać w manometrze ciśnienie ok. 40 mmHg przez 10-30 s. Po
wyćwiczeniu nasilonego wydechu zapisać krzywą EKG podczas nasilonego wydechu i ok. 2 min po jego
zakończeniu.
Wskaźnik Valsalvy (VR) to stosunek czasu trwania najdłuższego odstępu RR po wypuszczeniu
powietrza z płuc (RRmax) do najkrótszego odstępu RR na początku natężonego wydechu z zamkniętą
głośnią (RRmin).
Na podstawie zapisu z II odprowadzenia EKG obliczyć czas trwania RRmax i RRmin (patrz temat 19).
RRmax = ..........mm = ............ms
RRmin = ..........mm = ............ms
VR = RRmax / RRmin = ...............................................................................................................................
Skala oceny wskaźnika Valsalvy
≥ 1,21 – prawidłowy
1,11 - 1,20 – graniczny
≤ 1,10 – nieprawidłowy
Oceń wynik.....................................................................................................................................................
1. Jakie znasz inne sposoby zwolnienia częstości skurczów serca bez użycia środków
farmakologicznych?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
71
2. Scharakteryzuj baroreceptory tętnicze:
lokalizacja.................................................................................................................................................
pośredni bodziec pobudzający.................................................................................................................
bezpośredni bodziec pobudzający............................................................................................................
wartość progowego ciśnienia pobudzającego..........................................................................................
Temat 22. Wpływ hiperwentylacji na częstość skurczów serca i ciśnienie tętnicze krwi
Hiperwentylacja to głębokie i szybkie oddychanie. Podczas hiperwentylacji występuje
przyspieszenie częstości skurczów serca i zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi.
Zadanie
Obliczyć różnicę między częstością skurczów serca i ciśnieniem tętniczym krwi w spoczynku
oraz w czasie hiperwentylacji.
Wykonanie
Badanie wykonać w pozycji siedzącej za pomocą elektrokardiografu z oprzyrządowaniem,
sfigmomanometru i fonendoskopu. Badany musi wykonać kilka próbnych szybkich, głębokich
oddechów. Następnie należy założyć mu elektrody do zapisu EKG z odprowadzeń kończynowych i
mankiet sfigmomanometru. Zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi, ale nie zdejmować mankietu
sfigmomanometru. Zapisać EKG w spoczynku i w czasie hiperwentylacji. Pod koniec hiperwentylacji
zmierzyć ponownie ciśnienie tętnicze krwi. Na podstawie zapisu z II odprowadzenia EKG obliczyć
częstość skurczów serca (patrz temat 19) w spoczynku i w czasie hiperwentylacji. Wyniki wpisać do
tabeli.
Czas trwania Częstość skurczów Ciśnienie tętnicze
odstępu RR
serca/min
krwi [mm Hg]
[s]
Spoczynek
Hiperwentylacja
Różnica
Częstość skurczów serca w czasie hiperwentylacji jest większa od częstości skurczów serca w czasie
spoczynku o ..............................................................................
1. Na czym polega hiperwentylacja?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Jak wpływa hiperwentylacja na wielkość powrotu żylnego?
...................................................................................................................................................................
3. Scharakteryzuj mechanoreceptory serca reagujące na zmianę wielkości powrotu żylnego:
nazwa........................................................................................................................................................
lokalizacja..................................................................................................................................................
bezpośredni bodziec pobudzający ………………………………………………………………………
wpływ na częstość skurczów serca ……………………………………………………………………..
72
Temat 23. Wpływ oziębienia na częstość skurczów serca i ciśnienie tętnicze krwi (próba
oziębieniowa)
Ciśnienie tętnicze krwi zależy od pojemności minutowej serca i stanu napięcia mięśni gładkich
naczyń krwionośnych. Bodźce niespecyficzne takie jak, pobudzenie termoreceptorów, nocyceptorów lub
wzrost aktywności współczulnej związanej z lękiem przed gwałtowną zmiana temperatury, również
wpływają na pracę serca i ciśnienie tętnicze krwi. Gwałtowne oziębienie np. przez zanurzenie kończyny
w wodzie o temperaturze 4oC powoduje zazwyczaj wzrost częstości skurczów serca i ciśnienia tętniczego
krwi. Na wynik próby może wpływać osobnicza pobudliwość układu współczulnego oraz siła
działającego bodźca.
Zadanie
Zbadać wpływ zanurzenia ręki w wodzie o temperaturze 4oC na częstość skurczów serca i
ciśnienie tętnicze krwi.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są: pulsoksymetr, aparat do mierzenia ciśnienia, zlewka z wodą o
temperaturze 4oC. Ćwiczenie wykonać w dwuosobowych podgrupach w pozycji siedzącej. Na palec
wskazujący lewej ręki założyć badanemu czujnik pulsu, a na lewe ramię mankiet sfigmomanometru.
Odczytać częstość skurczów serca (tętno) z pulsoksymetru oraz zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi.
Następnie badany zanurza rękę w zlewce z wodą o temperaturze 4oC. Natychmiast odczytać częstość
skurczów serca oraz zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi. Zwrócić uwagę, żeby badany w czasie próby nie
zatrzymywał oddechu. Wyniki wpisać do tabeli.
Przed
oziębieniem
Po oziębieniu
Różnica
Kierunek
zmian
serca/ min
Ciśnienie tętnicze
krwi [mm Hg]
↑-wzrost; ↓-spadek; bz.- bez zmian
Odpowiedz na pytania:
1. Co to jest pojemność minutowa serca i ile wynosi?
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………….………………...
2. Jak zmienia się pojemność minutowa serca w czasie zwiększenia częstości skurczów serca?
…………………………………………………...………………………………………………………
3. Jak wpływa wzrost lub spadek pojemności minutowej serca na ciśnienie tętnicze krwi?
………………………………………………….………………………………………………………..
………………………………………………………………………..………………………………….
4. Jak wpływa wzrost aktywności współczulnej na częstość skurczów serca i ciśnienie tętnicze krwi?
…………………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………………...
5. Wymień miejscowe czynniki, które rozkurczają mięśnie gładkie naczyń krwionośnych.
…………………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………...………………………
6. Wymień miejscowe czynniki, które kurczą mięśnie gładkich naczyń krwionośnych.
……………………………………………………………………..…………………………………...
……………………………………………………………………..……………………………
73
UKŁAD ODDECHOWY I POKARMOWY
Temat 1. Oznaczenie czasu bezdechu dowolnego
Czas bezdechu dowolnego może być wykorzystany do oceny wydolności układu oddechowego.
Czas ten zależy między innymi od szybkości gromadzenia się CO2 we krwi tętniczej i w powietrzu
pęcherzykowym oraz od sprawności działania układu oddechowego i krążenia. Drogą ćwiczeń można
znacznie wydłużyć czas bezdechu dowolnego. Dlatego oznaczenie czasu bezdechu w spoczynku i po
wysiłku daje informację o ogólnej sprawności fizycznej i wytrenowaniu mięśni oddechowych.
Zadanie 1
Określić czas bezdechu dowolnego poprzedzonego spokojnym oddychaniem.
Wykonanie
Badanie należy przeprowadzić w dwuosobowych grupach, w których każda osoba musi być
badanym i badającym. Badany w pozycji siedzącej oddycha spokojnie przez 3 min. Następnie wykonuje
głęboki wdech, zamyka usta i zaciska nos. Zmierzyć czas od momentu pobrania powietrza do momentu,
kiedy badany je wypuszcza.
Czas bezdechu dowolnego wynosi ……………...................Kobieta/Mężczyzna
Ocena czasu bezdechu dowolnego poprzedzonego spokojnym oddychaniem.
20 s
- wynik negatywny
20 - 29s
- wynik słaby
30 - 50s
- wynik przeciętny
51 - 60s
- wynik dobry
61s i więcej
- wynik bardzo dobry
Oceń wynik ………………………………………......................................................................................
Zadanie 2
Określić czas bezdechu dowolnego poprzedzonego 1-minutową hiperwentylacją.
Wykonanie
Badany w pozycji siedzącej hiperwentyluje się przez 1 min. Następnie wykonuje głęboki wdech,
zamyka usta i zaciska nos. Zmierzyć czas od momentu pobrania powietrza do czasu, kiedy badany je
wypuszcza. Czas bezdechu dowolnego poprzedzonego 1-minutową hiperwentylacją powinien mieścić się
w granicach 80 – 100 s.
Czas bezdechu dowolnego po 1-minutowej hiperwentylacji wynosi
...…............................................................................................Kobieta/Mężczyzna
Oceń wynik .....................................................................................................................................................
1. Jakie praktyczne znaczenie może mieć badanie czasu bezdechu dowolnego?
…………………………………………………………..……….………………………………………
………………………………………………………….………………………..………………………
2. Dlaczego hyperwentylacja zmienia czas bezdechu dowolnego?
…………………………………………………………….……………………………………….……
…………………………………………………………….…………………………………….………
……………………………………………….…………………………………………………….……
74
Temat 2. Pomiar czasu trwania wdechu i wydechu
Podczas spokojnego oddychania cykl oddechowy składa się z fazy wdechu i wydechu. Wdech
jest aktem czynnym. Na skutek skurczu mięśni oddechowych zwiększa się objętość klatki piersiowej i
płuc. Spokojny wydech jest aktem biernym, w następstwie rozkurczu mięśni wdechowych i samoistnego
powrotu płuc i klatki piersiowej do stanu spoczynku, w wyniku działania sił sprężystych.
W spoczynku faza wdechu jest krótsza od fazy wydechu. Stosunek czasu trwania wdechu do
wydechu w spoczynku wynosi 1:1,1 do 1:1,15. W trakcie mowy lub śpiewu faza wdechu ulega skróceniu,
a wydłuża się czas wydechu. Stosunek czasu trwania wdechu do wydechu zwiększa się od 1:5 do 1:7.
Zadanie
Zmierzyć czas trwania pojedynczego wdechu i wydechu. Obliczyć stosunek czasu wdechu do
wydechu w spoczynku.
Wykonanie
Badanie należy przeprowadzić za pomocą miernika przepływu powietrza (opis użycia miernika
na końcu rozdziału), u 1 kobiety i 1 mężczyzny z udziałem nauczyciela akademickiego.
W celu wykonania pomiaru należy wybrać z menu BADNIE/Test ExflowC. W oknie programu
ExflowC pojawia się okno dla wykresów oraz tabela. Na polu tabeli kliknąć lewym przyciskiem myszki.
Pojawia się okno „Wyświetlone parametry”, z którego prawym przyciskiem myszki wybrać parametry
potrzebne do przeprowadzenia bieżącego badania: TE (czas wdechu), TI (czas wydechu), TTOT (czas
trwania całego cyklu oddechowego). Następnie z menu wybrać WIDOK/Uśrednianie danych. Pojawia się
okno, z którego należy wybrać opcję „co min”.
Osoba badana siada wygodnie przed aparatem, bierze do ust sterylny ustnik nałożony na głowicę
pneumotachometu. Zaciska nos zaciskiem. Osoba badająca wybiera z paska narzędzi przycisk „zielona
strzałka”. Pojawia się polecenie zerowania układu pomiarowego. Badany oddycha spokojnie przez
ustnik. Po kilku oddechach w pasku narzędzi programu pojawia się aktywna ikona „GO”. Należy
zatwierdzić GO. Rozpoczyna się właściwe badanie, podczas którego rysowane są wykresy wybranych
parametrów, a do tabeli wpisywane są ich wartości. Po 1 minucie zakończyć badanie przyciskiem
„czerwone kółko”. Zmierzone parametry TI, TE, TTOT przepisać z ekranu do tabeli. Obliczyć stosunek
czasu trwania wdechu do czasu trwania wydechu.
Parametr
Skrót
Pełna nazwa
Kobieta
Mężczyzna
TTOT [s]
TI [s]
TE [s]
TI/TE [%]
Oceń wynik ……………………………………………………………………………………………….
1. Jakie mięśnie wdechowe uczestniczą w czasie spokojnego oddychania?
……………………………………………………..………………………………………………….…
……………………………………………………………...…………………………………………….
2. Wymień mięśnie wydechowe. W jakich sytuacjach uczestniczą w oddychaniu?
………………………………………………………………………………………………………..…
…..………….…………………………………………………………………………………………..
3. Jak zmienia się ciśnienie w klatce piersiowej w czasie wdechu?
………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………...………………………..………….……
75
4. W jakich sytuacjach dochodzi do znacznego wydłużenia fazy wydechu?
………………………………………………………………………………….......................................
...................................................................................................................................................................
Temat 3. Oznaczanie minutowej wentylacji płuc w spoczynku
Minutowa wentylacja płuc to ilość powietrza w litrach, która przechodzi przez drogi oddechowe i
płuca w ciągu jednej minuty. Jest iloczynem objętości powietrza pojedynczego oddechu i liczby
oddechów w ciągu minuty. Wentylacja minutowa zmienia się znacznie w zależności od stopnia
aktywności człowieka. Dlatego jest mierzona oddzielnie w spoczynku i podczas wysiłku. Spoczynkowa
minutowa wentylacja płuc zależy od płci, wieku i masy ciała. U dorosłej osoby wynosi średnio 6 - 9
litrów na minutę.
Zadanie 1
Zmierzyć objętość powietrza wydychanego podczas 30 oddechów i obliczyć częstość
oddychania.
Wykonanie
Badanie przeprowadzić za pomocą miernika przepływu powietrza (opis użycia miernika na
końcu rozdziału), u 1 kobiety i 1 mężczyzny z udziałem nauczyciela akademickiego.
W celu wykonania pomiaru należy wybrać z menu BADANIE/Test ExflowC. W oknie programu
ExflowC pojawia się okno dla wykresów oraz tabela. NA polu tabeli kliknąć lewym przyciskiem myszki.
Pojawia się okno „Wyświetlone parametry” , z którego wybrać prawym przyciskiem myszki parametry
potrzebne do przeprowadzenia bieżącego badania: Lp (numer kolejnego oddechu), czas, VET.SUM
(objętości powietrza przechodząca przez układ oddechowy). Następnie z menu WIDOK wybrać
Uśrednianie danych. Pojawia się okno, z którego należy wybrać opcję „co oddech”.
Osoba badana siada wygodnie przed aparatem, bierze do ust sterylny ustnik połączony z głowicą
pneumotachometru. Nos zaciska zaciskiem. Osoba badająca wybiera z paska narzędzi przycisk „zielona
strzałka”. Pojawi się polecenie zerowania układu pomiarowego. Badany oddycha spokojnie przez ustnik.
Po kilku oddechach w pasku narzędzi programu pojawia się aktywna ikona „GO”. Należy zatwierdzić
GO. Rozpoczyna się właściwe badanie, podczas którego rysowane są wykresy wybranych parametrów, a
do tabeli wpisywane są ich wartości. Po wykonaniu 30 oddechów (Lp=30) zakończyć badanie
przyciskiem „czerwone kółko”. Zmierzone parametry (czas badania, ilość oddechów i objętość
przewentylowanego powietrza) przepisać z ekranu do tabeli. W celu wykonania następnego badania
należy zamknąć bieżące okno badania poleceniem „Zamknij” z menu PLIK, a następnie wybrać
ponownie PLIK/Dane pacjenta i wprowadzić dane kolejnej osoby.
Do protokołu wpisać wyniki jednej wybranej osoby.
Imię i nazwisko………………………………………. …..wiek …............
Czas badania ……………………..minut …………………………….sekund
Częstość oddechów…………………………………………………………………………………………..
Objętość powietrza (VET.SUM)…………………………………………………………………………….
Objętość oddechowa…………………………………………………………………………………………
Zadanie 2
Obliczyć wentylacje minutową. Porównać wentylację, częstość oddechów i objętość oddechową
u kobiety i mężczyzny.
Wentylacja
minutowa
[litry/min]
objętość
= oddechowa ….……..x……… liczba oddechów /min
[litry]
76
Kobieta
Mężczyzna
Częstość oddechów/min
Objętość oddechowa [l]
Wentylacja minutowa
[l/min]
1. Podaj definicję wentylacji minutowej spoczynkowej oraz jej średnią wartość u młodego mężczyzny o
wadze 70 kg.
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
2. Jakie czynniki wpływają na wielkość wentylacji minutowej w spoczynku?
………………………………………………………………….……………………………………….
.…………………………………….……………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………..…………………
Temat 4. Oznaczenie minutowej wentylacji płuc w warunkach zwiększonej przestrzeni
martwej
W drogach oddechowych tlen i dwutlenek węgla nie podlegają wymianie. Powietrze znajdujące
się w tych przestrzeniach określa się jako anatomiczną przestrzeń martwą. U osób zdrowych istnieje
także fizjologiczna przestrzeń martwa. Powstaje w wyniku nieproporcjonalnie małego przepływu krwi
przez naczynia włosowate otaczające pęcherzyki w stosunku do wentylacji tej części płuc. W
konsekwencji tlen w powietrzu wypełniającym te pęcherzyki nie zostaje całkowicie wykorzystany. Dzieje
się tak w górnych partiach płuc, gdzie przepływ krwi stanowi tylko ok. 10% krwi przepływającej przez
dolne płaty płuc. Objętość tych pęcherzyków płucnych określa się jako fizjologiczną przestrzeń martwą.
W sytuacji zwiększenia przestrzeni martwej wentylację płuc poprawia pogłębienie oddechów.
Zadanie 1
Zmierzyć objętość oddechową po sztucznym powiększeniu anatomicznej przestrzeni martwej.
Wykonanie
końcu rozdziału), u tych samych osób, u których była mierzona wentylacja spoczynkowa płuc,
z udziałem nauczyciela akademickiego.
Aby wykonać pomiar należy wybrać z menu BADANIE/Test ExflowC. W oknie programu
ExflowC pojawia się okno dla wykresów oraz tabela. Na polu tabeli kliknąć lewym przyciskiem myszy.
Pojawia się okno „Wyświetlone parametry”, z którego należy wybrać prawym klawiszem myszki
parametry potrzebne do przeprowadzenia bieżącego badania: Lp. (nr kolejnego oddechu), BF (częstość
oddychania), TV (objętość oddechowa). Następnie z menu wybrać WIDOK/Uśrednianie danych. Pojawia
się okno, z którego należy wybrać opcję „co oddech”. Przestrzeń martwą zwiększa się wstawiając
pomiędzy ustnik a głowicę pneumotachometru dodatkową rurkę o objętości 220 ml.
Osoba badana siada wygodnie przed aparatem, bierze do ust sterylny ustnik połączony z głowicą
pneumotachometru. Zaciska nos zaciskiem. Osoba badająca wybiera z paska narzędzi przycisk „zielona
strzałka”. Pojawia się polecenie zerowania układu pomiarowego. Badany oddycha spokojnie przez
ustnik. Po kilku oddechach w pasku narzędzi programu pojawia się aktywna ikona „GO”. Należy
zatwierdzić GO. Rozpoczyna się właściwe badanie, podczas którego rysowane są wykresy wybranych
parametrów, a do tabeli wpisywane są ich wartości. Po wykonaniu 30 oddechów (Lp = 30) zakończyć
77
badanie przyciskiem „czerwone kółko. Przepisać z ekranu do tabeli zmierzoną częstość oddychania i
objętość oddechową
Zadanie 2
Obliczyć minutową wentylację spoczynkową po sztucznym powiększeniu anatomicznej
przestrzeni martwej i porównać z wentylacją w spoczynku (patrz temat 3).
Parametry
Mężczyzna
Kobieta
Częstość oddechów/min
(BF)
Objętość oddechowa [l]
(TV)
Wentylacja ze
zwiększoną przestrzenią
martwą [l/min]
Wentylacja
spoczynkowa [l/min]
Zadanie 3
Obliczyć procent zmiany objętości oddechowej (TV), częstości oddechów (BF) i wentylacji w
warunkach zwiększonej przestrzeni martwej w porównaniu z tymi parametrami mierzonymi w spoczynku
u kobiety i mężczyzny.
% zmiany
Kobieta
Mężczyzna
Częstość oddechów
(BF)
Objętość oddechowa
(TV)
Wentylacja ze
zwiększoną przestrzenią
martwą
1. Jakie znasz rodzaje przestrzeni martwej? W których częściach układu oddechowego one występują?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
2. Jaka jest rola anatomicznej przestrzeni martwej?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
3. Wyjaśnij mechanizm zmiany wentylacji płuc w warunkach zwiększonej przestrzeni martwej.
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
4. Co to jest wentylacja pęcherzykowa? Czym różni się od wentylacji minutowej?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………….……………..
78
Temat 5. Wpływ wysiłku fizycznego na wentylację płuc i układ krążenia
Podczas wysiłku fizycznego zmienia się czynność układu oddechowego i układu krążenia w celu
zrealizowania wzmożonego zapotrzebowania tkanek na tlen, usuwania z organizmu większej ilości
dwutlenku węgla i odprowadzania wytworzonego przez mięśnie ciepła i metabolitów. Podczas wysiłków
dynamicznych skoordynowana reakcja układu krążenia i oddechowego przejawia się zwiększeniem
wentylacji minutowej płuc, częstości skurczów serca i skurczowego ciśnienia tętniczego.
Zadanie 1
Zmierzyć objętość powietrza przechodzącego przez płuca podczas wysiłku fizycznego oraz
parametry czynnościowe układu krążenia.
Wykonanie
końcu rozdziału), u 1 kobiety i 1 mężczyzny z udziałem nauczyciela akademickiego.
Aby wykonać pomiar wentylacji płuc należy wybrać z menu BADANIE/Test ExflowC. W oknie
programu ExflowC pojawia się okno dla wykresów oraz tabela. Na polu tabeli kliknąć lewym
przyciskiem myszki. Pojawia się okno „Wyświetlone parametry”, z którego należy wybrać prawym
przyciskiem myszki parametry potrzebne do bieżącego badania: czas, VET.SUM (objętość powietrza
przechodząca przez układ oddechowy). Następnie z menu wybrać WIDOK/ Uśrednianie danych. Pojawia
się okno, z którego należy wybrać opcję „co oddech”. Włączyć bieżnię. Na monitorze bieżni wyświetlane
są parametry: prędkość, dystans, spalone kalorie, częstość skurczów serca (HR) i czas trwania ćwiczenia.
Badający wybiera z menu BADANIE/Start lub z paska narzędzi przycisk „zielona strzałka”. Wykonuje
polecane zerowania wstępnego układu pomiarowego wciskając dwa razy OK.
Badanemu zakłada się na ramię mankiet sfigmomanometru, mierzy ciśnienie tętnicze i liczy
tętno. Badany wchodzi na bieżnię, przyczepia do ubrania "klucz bezpieczeństwa" połączony z konsolą
bieżni. Na płatku ucha badanego mocuje się czujnik do pomiaru częstości pracy serca (przed założeniem
poprawić ukrwienie przez pocieranie płatka ucha). Mierzenie pulsu rozpoczyna się po kilku sekundach, a
na monitorze pojawi się symbol serca. Badany bierze do ust sterylny ustnik połączony z głowicą
pneumotachometru. Nos zaciska zaciskiem. Wybiera przycisk START (+) i ustawia prędkość bieżni 3
km/godz (kobieta), 4 km/godz (mężczyzna). Badający włącza przycisk „GO”, a badany przytrzymując
się uchwytów idzie 3 minuty z wyznaczoną prędkością. Po wyznaczonym czasie zatrzymuje bieżnie
przyciskiem STOP(-).Natychmiast po chodzie należy odczytać tętno i zmierzyć ciśnienie. Badający
kończy badanie przyciskiem „czerwone kółko”. Do protokołu wpisać wyniki jednej wybranej osoby.
Imię i nazwisko ……………………………………….
wiek…………..
Czas badania ……………….………minut…………………………….sekund
Objętość powietrza (VET.SUM) ………………………………………………
Zadanie 2
Obliczyć wentylację minutową podczas wysiłku i porównać ją z wentylacją w spoczynku kobiety
i mężczyzny.
VET.SUM
Wentylacja minutowa = ----------[litry/minutę]
3 min
Spoczynek
Wysiłek fizyczny
Różnica
Kobieta
Wentylacja minutowa
[litry/min]
serca/ min
[kPa]
[kPa]
79
Mężczyzna
Spoczynek
Wysiłek fizyczny
Różnica
Wentylacja minutowa
[litry/min]
serca/ min
[kP]
[kPa]
1. Wyjaśnij mechanizm zwiększenia wentylacji płuc podczas wysiłku dynamicznego.
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
2. Jak dynamiczny wysiłek fizyczny wpływa na:
ciśnienie tętnicze skurczowe …………………………………………………………….................…...
ciśnienie tętnicze rozkurczowe ………………………………………………………………..................
częstość skurczów serca ……………………………………............……………………………………
Temat 6. Pomiar dowolnej maksymalnej wentylacji płuc
Maksymalną dowolną wentylacją płuc (MVV) nazywamy objętość powietrza, która przechodzi
przez płuca podczas wykonywania maksymalnie szybkich, głębokich wdechów i wydechów ciągu w
ciągu 12 sekund, przeliczona na wentylację minutową. U zdrowego młodego mężczyzny MVV mieści się
w granicach 100–180 l/min.
Zadanie
Przy użyciu spirometru zmierzyć maksymalną dowolną wentylację (MVV).
Wykonanie
Badanie przeprowadzić u 1 kobiety i 1 mężczyzny z udziałem nauczyciela akademickiego.
Włączyć komputer i urządzenie pomiarowe. W pamięci komputera zapisane są wartości należne dla
danego wieku i płci badanego. Wprowadzić do komputera dane osoby badanej: imię, nazwisko, datę
urodzenia, wzrost, masę ciała i płeć. Z menu programu wybrać Badanie MVV. Pojawi się okno obsługi
badania. Przyciskiem „O” wyzerować przetworniki.
Badany wkłada do ust sterylny ustnik połączony z głowicą pneumotachometru. Nos zaciska
zaciskiem. Badający wybiera przycisk START w oknie obsługi badania i rozpoczyna badanie. Badany
oddycha swobodnie. W chwili przekroczenia przez krzywą spirometryczną na ekranie komputera,
zielonej pionowej linii (koniec fazy spoczynkowej), badany wykonuje maksymalnie szybkie i głębokie
oddechy, aż do momentu przekroczenia drugiej pionowej, zielonej linii. Wtedy wraca do spokojnego
oddychania. Po chwili można zakończyć badanie przyciskiem STOP. Badanie to należy powtórzyć
trzykrotnie u tej samej osoby. Żeby uzyskać wynik badania (wykres i tabela), w oknie obsługi badania
należy wcisnąć znak „zielone drzwi” i wydrukować wynik. Osoba badana otrzymuje spirogram. Na
podstawie wydruku wpisać wyniki do tabeli.
80
Mężczyzna
Kobieta
Parametr
Wynik
badania
Wartość
należna
%
Wynik Wartość
Wartości
badania należna
należnej
%
Wartości
należnej
MVV [l/min]
Częstość
oddechów/
min
Oceń wynik………………………………………………………….………………………………………
1. Zdefiniuj maksymalną dowolną wentylację (MVV)?
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
Temat 7. Pomiar objętości i pojemności płuc. Spirometria
Spirometria tzw. statyczna to pomiar różnych pojemności i objętości płuc. Pojemności powietrza
w płucach składają się z niepodzielnych objętości. Maksymalna ilość powietrza pobieranego podczas
najgłębszego wdechu i wydalana z płuc przy najgłębszym wydechu to pojemność życiowa płuc (VC).
Pojemność życiowa płuc składa się z 3 niepodzielnych objętości:
objętości oddechowej (TV), którą stanowi powietrze wydychane bez wysiłku po spokojnym wdechu;
objętości zapasowej wdechowej (IRV), którą stanowi powietrze pobrane maksymalnie do płuc po
spokojnym wdechu;
objętości zapasowej wydechowej (ERV), którą stanowi powietrze wydmuchane maksymalnie z płuc po
spokojnym wydechu.
Po maksymalnym wydechu pozostaje w płucach powietrze, które stanowi objętość zalegającą
(RV). Suma pojemności życiowej i objętości zalegającej stanowi całkowitą pojemność płuc (TLC). U
młodej kobiety o wzroście 175 cm wynosi ok. 4,2 litra, a u mężczyzny o tym samym wzroście ok. 6
litrów. Całkowitą pojemność płuc można podzielić także na pojemność czynnościową zalegającą (FRC)
i pojemność wdechową (IC). Na FRC składają się objętość zapasowa wydechowa (ERV) i objętość
zalegająca (RV). Na IC składają się objętość oddechowa (TV) i objętość zapasowa wdechowa (IRV).
Pomiar objętości i pojemności płuc służy do podstawowej oceny czynności układu oddechowego.
Podział całkowitej pojemności płuc na mniejsze pojemności i niepodzielne objętości przedstawia ryc. 1.
Ryc. 1.
Zadanie
Przy użyciu spirometru zmierzyć objętości i pojemności płuc: VC, TV, IC, IRV oraz ERV.
81
Wykonanie
Badanie należy przeprowadzić u 2 kobiet i 2 mężczyzn z udziałem nauczyciela akademickiego.
danego wieku i płci. Wprowadzić do pamięci komputera dane osoby badanej: imię, nazwisko, datę
urodzenia, wzrost, masę ciała i płeć. Z menu programu należy wybrać badanie Spirometria. Pojawi się
okno obsługi badania. Przyciskiem „O” wyzerować przetworniki.
Badany wkłada do ust sterylny ustnik połączony z głowicą pneumotachometru. Zaciska nos
zaciskiem. Badający wybiera przycisk START w oknie obsługi badania i rozpoczyna badania. Badany
oddycha swobodnie przynajmniej 10 oddechów. Po nich wykonuje głęboki wydech, a następnie
maksymalnie głęboki wdech i wraca do spokojnego oddychania. Badanie to należy powtórzyć trzykrotnie
u tej samej osoby. Badanie zakończyć przyciskiem STOP. Żeby uzyskać wynik badania (wykres i
tabela), należy w oknie obsługi badania wcisnąć znak „zielone drzwi” i wydrukować wynik. Osoba
badana otrzymuje spirogram. Na podstawie wydruku wpisać wyniki do tabeli.
Mężczyźni
Kobiety
Parametr
Lp.
Wynik
Wartość
należna
%
wartości
należnej
Wynik
Wartość
należna
%
wartości
należnej
1.
VC [l]
2.
1.
IC [l]
2.
1.
ERV [l]
TV [l]
2.
1.
2.
1.
IRV [l]
2.
1. Ile wynosi całkowita pojemność płuc (TLC) u młodej osoby o wzroście 175 cm?
Mężczyzna ………………………………….Kobieta ………………….………………………….…….
2. Ilość powietrza usuniętego w czasie maksymalnego wydechu po maksymalnym wdechu nazywamy
………………………………………………………………...skrót…………………………………….
3. Z jakich objętości składa się pojemność życiowa płuc?
……………………………………………………………………………………………………………
4. Po wykonaniu spokojnego wydechu w płucach zawsze pozostaje
……………..………………………………………………….skrót……………….……………………
5. Z jakich objętości składa się czynnościowa pojemność zalegająca?
……………………………………………………………………………………………………………
6. Co oznaczają skróty
TV…………………………………..…………………………………….………………………………
IRV………………………………………………………………………….……………………………
ERV……………………………………………………………………………..………………………..
RV…………………………………………………………………………………..…………………….
7. Dlaczego u młodych zdrowych ludzi objętość zalegająca (RV) jest mniejsza niż u osób starszych?
…………………………………………………………………………………...……………………….
……………………………………………………………………………………………………………
82
Temat 8. Analiza krzywej przepływ – objętość. Spirometria dynamiczna
Pomiar objętości i pojemności nie wystarczają do oceny prawidłowej wentylacji płuc. Klasyczna
spirometria nie uwzględnia czasu, w jakim przemieszcza się powietrze w drogach oddechowych. Zmiany
chorobowe płuc rozpoczynają się najczęściej w oskrzelikach o średnicy poniżej 2 mm. Dopiero później
ujawniają się zwężenia większych oskrzeli. Zaburzenia przepływu powietrza w oskrzelikach są
nieuchwytne w spirometrii statycznej. Badaniem, które pozwala określić dynamikę przepływu powietrza i
wcześnie wykryć zmiany w oskrzelach jest analiza krzywej przepływ - objętość. Umożliwia ona ocenę
stopnia zwężenia dróg oddechowych (obturacji). Jest niezbędna w diagnostyce i monitorowaniu astmy
oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP) oraz do oceny skuteczności działania
leków rozkurczających oskrzela. Jeżeli stwierdza się zaburzenia wentylacji, ale nie spełniają one
kryteriów rozpoznania obturacji, to prawdopodobną ich przyczyną jest restrykcja (zmniejszenie czynnego
miąższu płuc, które zmniejsza całkowitą pojemność płuc). Badaniem, które może potwierdzić restrykcję
jest bodypletyzmografia.
Zadanie
Przy użyciu spirometru zmierzyć wskaźniki wentylacji płuc.
FEV1 - objętość powietrza wydychanego w ciągu 1 sekundy natężonego wydechu;
PEF - szczytowy przepływ powietrza podczas natężonego wydechu;
MEF25 - maksymalny przepływ wydechowy w momencie, gdy do końca natężonego wydechu pozostało
jeszcze 25% VC;
MEF50 - maksymalny przepływ wydechowy w momencie gdy do końca natężonego wydechu pozostało
jeszcze 50% VC;
MEF75 - maksymalny przepływ wydechowy w momencie gdy do końca natężonego wydechu pozostało
jeszcze 75% VC;
FEV1%VC - stosunek ten określa jaki procent pojemności zyciowej płuc badany usuwa w ciągu 1-szej
sekundy natężonego wydechu. Wskaźnik Tiffeneau.
UWAGA! Manewry oddechowe podczas pomiarów spirometrycznych są również mierzone podczas
natężonego wdechu (In) lub wydechu (Ex) a pojemność życiowa płuc określana jest jako natężona
pojemność życiowa (FVC). W związku z tym wskaźnik Tiffeneau można wyrazić jako stosunek
FEV1%FVCEx. Wartość FVCEx jest zwykle mniejsza niż wartość VC, mierzona podczas spokojnego
oddychania. Dlatego również FEV1%FVCEx jest zazwyczaj mniejszy niż FEV1%VC. Różnice te
pogłębiają się u chorych z obturacją.
Wykonanie
Badanie należy przeprowadzić u 2 kobiet i 2 mężczyzn, z udziałem nauczyciela akademickiego.
danego wieku i płci. Wprowadzić do pamięci komputera dane osoby badanej: imię, nazwisko, datę
urodzenia, wzrost, masę ciała, płeć. Z menu programu należy wybrać Badanie Przepływ – Objętość.
Pojawi się okno obsługi badania. Przyciskiem „O” wyzerować przetworniki.
83
Badany wkłada do ust sterylny ustnik połączony z głowica pneumotachometru. Zaciska nos
zaciskiem. Badający wybiera przycisk START w oknie obsługi badania i rozpoczyna rejestrację. Badany
oddycha swobodnie przez ok. 5 s. Następnie powoli wypuszcza całkowicie powietrze z płuc, po czym
wykonuje maksymalnie szybki głęboki wdech i natychmiast z „całej siły”, jak najdłużej, wydycha
powietrze z płuc. Badanie to należy powtórzyć trzykrotnie u tej samej osoby. Po wykonaniu
maksymalnych wdechów i wydechów badany wykonuje jeszcze kilka spokojnych oddechów. Wtedy
badanie zakończyć przyciskiem STOP. Żeby uzyskać wynik badania (wykres i tabela), w oknie obsługi
badania wcisnąć znak „zielone drzwi” i wydrukować wynik. Osoba badana otrzymuje spirogram. Na
podstawie wydruku wpisać wyniki do tabeli.
Ocena wyników krzywej przepływ-objętość
Do oceny czynności układu oddechowego podstawowe znaczenie mają parametry: VC (lub
FVC), FEV1 i FEV1%VC (lub FEV1%FVCEx). Pozostałe wskaźniki spirometryczne (PEF, MEF75,
MEF50, MEF25) mają pomocnicze znaczenie w diagnostyce zaburzeń obturacyjnych.
Wartość wskaźników spirometrycznych można oceniać na podstawie ich procentowego
odchylenia od wartości należnej. Wartość należna danego parametru jest wyliczana na podstawie
równań dla określonej populacji i rasy ludzi w zależności od wieku, wzrostu i płci. Obrazuje średnią
wartość tych parametrów dla danej populacji. Jednak wartości poniżej 80% wartości należnej danego
wskaźnika są obarczone wieloma błędami, zwłaszcza u ludzi starszych i dzieci (patrz Zalecenia Polskiego
Towarzystwa Ftyzjopneumonologicznego Dotyczące Wykonywania Badań Spirometrycznych, 2004).
Dlatego ich ocena jest zalecana w oparciu o liczbę standaryzowanych reszt (SR) dla danego parametru
spirometrycznego, które oblicza się według wzoru:
wartość mierzona – wartość niezależna
SR [percentyl] =
RSD
gdzie RDS – to resztce odchylenie standardowe (podane dla każdego wskaźnika spirometrycznego).
Wynik wyrażony w percentylach mówi, jaki % zdrowej populacji (tej samej płci, wieku i
wzrostu) ma wyniki niższe niż osoba badana (np. 50 percentyli oznacza, że wynik badanego jest
dokładnie średnią wartością dla zdrowej populacji). Za prawidłowe wartości przyjmuje się dla dorosłych
5-95 percentyli danego wskaźnika spirometrycznego.
Mężczyźni
Kobiety
Parametr
Lp.
Wynik
badania
Wartość
należna
%
Wartości
należnej
Wynik
badania
Wartość
należna
%
Wartości
należnej
1.
FEV1 [l]
FVCEx [l]
PEF [l/s]
MEF75 [l/s]
MEF50 [l/s]
MEF25 [l/s]
2.
1.
2.
1.
2.
1.
2.
1.
2.
1.
2.
84
FEV1%FVCEx
[%]
1.
2.
Prawidłowe wartości wskaźników spirometrycznych
(Choroby Wewnętrzne, A. Szczeklik, Medyczna Praktyczna, Kraków 2005).
VC
FEV1
FEV1%VC
PEF
MEF75
MEF50
MEF25
≥ 80% wartości należnej
Oceń wynik………………………………………………..…………………………………………………
………………………………….……………………………………………………………………………
1. W jakim celu wykonuje się dynamiczne testy spirometryczne?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………...…………………………………………………….
2. Zdefiniuj wskaźnik FEV1
…………………………………………………………………………………………….……………..
……………………………………………………………………………………………........................
............................................................................................………………………………………………
3. Co oznacza wskaźnik FEV1 %FVC?
………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………..………….…………
…………………………………………………………………………………………………..……….
4. Na czym polegają zmiany obturacyjne?
…………………………………………………………………………………………………………....
……………………………………………………………………………………………………………
5. Jak wpływa obturacja na:
FEV1 ………………………………………………….………………………………………………….
FEV1 %VC …….…………………………………..……………………………………………………..
6. Co oznacza termin restrykcja płuc?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Temat 9. Pomiar szczytowego przepływu powietrza wydechowego
Szczytowy przepływ powietrza podczas maksymalnie natężonego wydechu PEF (Peak
Expiratory Flow) odzwierciedla stopień zwężenia oskrzeli i jest przydatny do badania skuteczności
działania leków rozkurczających oskrzela. Dlatego pomiar PEF jest polecany do oceny i monitorowania
leczenia astmy oskrzelowej. Na wartość wskaźnika PEF mają wpływ: wiek i płeć badanego.
Zadanie
Oznaczyć szczytowy przepływ powietrza wydechowego przy pomocy miernika „Peak Flow
Meter” (PFM) w pozycji stojącej, siedzącej i leżącej.
Wykonanie
Badanie to wykonuje każdy student. Przed pomiarem należy nałożyć na końcówkę miernika
sterylny ustnik i wyzerować wskaźnik miernika PFM (1). Badany obejmuje miernik palcami, tak, aby nie
zasłaniać otworów na tylnej stronie miernika (2). Wykonuje maksymalny wdech, wkłada ustnik do ust
tak, aby wargi szczelnie przylegały do powierzchni ustnika i wykonuje z maksymalną siłą krótki, szybki
85
wydech. Miernik podczas pomiaru należy trzymać poziomo (3).Wartość PEF odczytuje się ze skali na
wskaźniku (4). Pomiar PEF należy przeprowadzić 3-krotnie u tej samej osoby.
1
2
3
4
PEF [l/min]
Pozycja ciała
I pomiar
II pomiar
Średnia
III pomiar
Stojąca
Siedząca
Leżąca
Normy PEF [w l/min] dla kobiet
Wzrost
w cm 15
Wiek w latach
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
140
348 369 380 384 383 379 371 362 352 340 328 316 302 289 2 7 6
145
355 376 387 391 390 385 378 369 358 347 334 321 308 294 2 8 1
150
360 382 393 397 396 391 384 375 365 352 340 327 313 300 2 8 6
155
366 388 399 403 402 397 390 381 370 358 345 332 318 304 2 9 0
160
371 393 405 409 408 403 396 386 375 363 350 337 323 309 2 9 5
165
376 398 410 414 413 408 401 391 380 368 355 341 327 313 2 9 9
170
381 403 415 419 418 413 406 396 385 372 359 346 331 317 3 0 3
175
385 408 420 424 423 418 411 401 389 377 364 350 335 321 3 0 7
180
390 413 425 429 428 423 415 405 394 381 368 354 339 325 3 1 0
185
394 417 429 433 432 427 419 409 398 385 372 358 343 328 3 1 4
190
398 421 433 438 436 432 424 414 402 389 375 361 347 332 3 1 7
Normy PEF [w l/min] dla mężczyzn
Wzrost
w cm 15
Wiek w latach
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
140
414 456 481 494 499 497 491 480 467 452 436 418 400 381 362
145
423 466 491 504 509 508 501 491 477 462 445 427 408 389 370
150
432 475 501 514 519 518 511 500 487 471 454 436 417 397 378
155
440 484 510 524 529 527 520 510 496 480 463 444 425 405 385
160
448 492 519 533 538 536 530 519 505 489 471 452 432 412 392
165
456 500 527 542 547 545 538 527 513 497 497 460 440 419 399
170
463 508 535 550 555 554 546 535 521 504 486 467 447 426 405
175
469 515 543 558 563 561 554 543 528 512 493 474 453 432 411
180
476 522 551 566 571 569 562 550 836 519 500 480 459 438 417
185
482 529 558 573 578 576 569 557 543 525 506 486 465 444 422
190
488 536 564 580 585 583 576 564 549 532 513 492 471 450 428
86
Oceń PEF w pozycji stojącej
………………………………………………………….…………………………………………………….
……………………………………………………………………………………..…………………………
2. Jakie czynniki wpływają na wartość PEF?
……………………….………………………………………………………………………………….
3. W jakim celu wykonuje się pomiar szczytowego przepływu powietrza podczas wydechu?
……………………………………………………………………………………………………………
……….………………………………………………………………………………………………...…
……………………………………………………………………………………………………………
Temat 10. Osłuchiwanie płuc
Dźwięki powstające podczas przechodzenia powietrza przez drogi oddechowe i płuca są nazwane
szmerami. Wyróżniamy dwa fizjologiczne szmery oddechowe.
Szmer pęcherzykowy powstaje przy wchodzeniu powietrza z oskrzeli do pęcherzyków płucnych podczas
wdechu i wychodzenia z nich w czasie wydechu.
Faza wdechowa tego szmeru jest wyraźnie dłuższa od krótkiej fazy wydechowej. Dźwięk tego szmeru
przypomina dźwięk wymawianej litery „f” przez zwężone usta. Szmer pęcherzykowy może być
prawidłowy, zaostrzony (szorstki), przerywany, osłabiony lub zniesiony.
Szmer oskrzelowy powstaje przy przechodzeniu powietrza przez głośnię, tchawicę, oskrzela podczas
wdechu, a podczas wydechu przez głośnię do gardła. Faza wdechowa tego szmeru jest wyraźnie krótsza i
cichsza od dłuższej fazy wydechowej (odwrotnie jak szmer pęcherzykowy). Wydłużenie fazy
wydechowej (często wraz z osłabieniem szmeru) może świadczyć o obturacji dróg oddechowych. Dźwięk
tego szmeru naśladuje się wdychając i wydychając powietrze przy ustawieniu ust podczas wymowy litery
„h”. Szmer oskrzelowy jest najlepiej słyszalny nad tchawicą w górnej części mostka i między łopatkami
w okolicy rzutu głównych oskrzeli (ryc. 2). Szmer oskrzelowy może być cichy, głośny, jamisty i
metaliczny.
Zadanie
Wysłuchać fonendoskopem i odróżnić szmer pęcherzykowy od oskrzelowego. Zwrócić uwagę na
ich głośność i czas trwania w fazie wdechu i wydechu. O ile to możliwe określić inne cechy szmerów
oddechowych.
Wykonanie
badanym i badającym. Badany w pozycji stojącej oddycha równo, głęboko przez nos.
Szmer pęcherzykowy należy osłuchać porównując te same obszary płuc po prawej i lewej
stronie klatki piersiowej zachowując ustaloną kolejność.
Na przedniej ścianie klatki piersiowej:
 środkowe części drugich międzyżebrzy
 dołki nadobojczykowe
 czwarte międzyżebrza na zewnątrz od linii środkowo-obojczykowych
 szóste międzyżebrza w liniach pachowych środkowych
Na plecach w środku okolic (ryc.2):
 nadgrzebieniowych
 międzyłopatkowych
 podłopadkowych (dwa palce poniżej dolnych kątów łopatek)
87
Ryc. 2. Miejsca osłuchiwania szmeru pęcherzykowego na plecach (oznaczone trójkątami).
Szmer oskrzelowy należy wysłuchać przystawiając membranę fonendoskopu poniżej krtani, ponad
rękojeścią mostka (ryc. 3).
A
B
Ryc. 3. Miejsca osłuchiwania szmeru oskrzelowego na klatce piersiowej (A) z przodu i (B) z tyłu
(zaznaczone liniami poziomymi).
Temat 11. Pomiar obwodu klatki piersiowej
W warunkach prawidłowych oddychanie odbywa się wskutek ruchów przepony i żeber, co
prowadzi do zmiany rozmiarów klatki piersiowej w trzech wymiarach. Najbardziej widoczne są zmiany
przednio-boczne klatki piersiowej na poziomie wyrostka mieczykowatego mostka. Najmniej widoczne są
zmiany wymiaru pionowego klatki piersiowej. Na podstawie pomiaru obwodu klatki piersiowej w trzech
zasadniczych jej ustawieniach można określić typ oddychania, czy jest piersiowy czy brzuszny.
Zadanie
Zmierzyć obwód klatki piersiowej w trzech zasadniczych jej ustawieniach: wdechowym,
maksymalnym wydechowym, spoczynkowym. Obliczyć środkowe ustawienie klatki piersiowej.
Wykonanie
badanym i badającym. Badany rozbiera się do pasa. Taśmą z podziałką centymetrową zmierzyć obwód
klatki piersiowej osoby badanej na wysokości wyrostka mieczykowatego mostka (patrz ryc. 4)
88
Ryc. 4.
Obwód klatki piersiowej
po spokojnym wydechu wynosi……………………………………………………………………
na szczycie najgłębszego wdechu wynosi…………………….………………………………...…
na szczycie najgłębszego wydechu wynosi…………………………..……………………………
środkowe ustawienie klatki piersiowej wynosi …………………………………………………..
(średnia arytmetyczna dwóch wymiarów na szczycie najgłębszego wdechu i wydechu)
1. Gdzie najlepiej wysłuchuje się szmer oddechowy pęcherzykowy?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
2. Gdzie najlepiej wysłuchuje się szmer oddechowy oskrzelowy?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
3. Która faza wdechu czy wydechu jest krótsza w szmerze
pęcherzykowym ………………………………………………………….………………………………
oskrzelowym
…………………………………………………………...…………………………
Temat 12. Pomiar wysycenia hemoglobiny tlenem w naczyniach włosowatych i częstości
skurczów serca. Pulsoksymetria
Pulsoksymetria to nieinwazyjna metoda badania stopnia utlenowania krwi i częstości skurczów
serca. W pulsokrzymetrze pomiar wysycenia hemoglobiny tlenem, określany jako saturacja (Sa02),
odbywa się spektrofotometrycznie, gdyż hemoglobina utlenowana i odtlenowana wykazują odmienne
właściwości optyczne. U osób zdrowych saturacja wynosi 95 - 98%. Niższa saturacja krwi świadczy o
niewydolności oddechowej. Wyższe wartości saturacji krwi występują tylko w przypadku tlenoterapii.
Pulsoksymetr stosuje się do monitorowania pacjentów w trakcie ostrych zaburzeń oddechowokrążeniowych, podczas znieczulenia ogólnego i bezpośrednio po jego zakończeniu.
Zadanie
Dokonać pomiaru saturacji krwi za pomocą pulsoksymetru podczas: (1) spokojnego oddychania;
(2) po 30 i 60 sekundowym bezdechu; (3) po wykonaniu 10 przysiadów.
Wykonanie
badanym i badającym. Włączyć aparat i monitor puls oksymetru. Badany siada. Badający zakłada mu na
palec wskazujący ręki czujnik pulsoksymetru. Wyświetlona zostanie saturacja krwi wyrażona w
procentach i częstość skurczów serca. Wyniki zapisać w tabeli. Następnie badany wstrzymuje oddech na
30s. Ponownie odczytuje się wartość saturacji oraz tętno. Kolejny pomiary należy wykonać po 60 s
bezdechu. Następnie badany wykonuje 10 przysiadów i natychmiast po ich wykonaniu odczytać wartość
saturacji i tętna. Wyniki wpisać do tabeli. Zaznaczyć zmianę saturacji i częstości skurczów serca po
bezdechu i wysiłku (bz – bez zmian,  - wzrost,  - spadek).
89
Saturacja
[%]
Spoczynek
Bezdech 30 s
Bezdech 60 s
Po wysiłku
Zmiana
saturacji
Skurcze
serca/min
Zmiana
częstości
skurczów
1. Jak wysiłek fizyczny wpływa na:
saturację
………………………………………………….………………………………………………………
częstość skurczów serca
…………………………………………….……………………………………………………………
2. Ile mililitrów tlenu przenosi 1 gram hemoglobiny?
…………………………………………..………………………………………………………………
3. Dlaczego hemoglobina we krwi nie jest związana z tlenem w 100%?
………………………………………………………………….……………………………………….
…………………………………………………………………..………………………………………
Temat 13. Test tolerancji glukozy
Prawidłowe stężenie glukozy we krwi włośniczkowej u zdrowych, dorosłych osób wynosi
55 – 100 mg/dl (3,1 – 5,6 mM/l). Do oceny zaburzeń metabolizmu glukozy stosowany jest doustny test
tolerancji glukozy. Prawidłowo, po 30 min od wprowadzenia do organizmu 75 g glukozy, jej stężenie we
krwi nie powinno przekroczyć 150 mg/dl (7,8 mM/l), a po godzinie powinno powrócić do wartości
wyjściowych. Test ten ma zastosowanie w diagnostyce zaburzeń metabolizmu glukozy.
Zadanie
Oznaczyć stężenie glukozy we krwi obwodowej przed i po doustnym podaniu glukozy.
Wykonanie
Wybrać z grupy jedną osobę, jeżeli jest to możliwe najlepiej na czczo. Przed wykonaniem
każdego pomiaru badany musi dobrze umyć i wysuszyć ręce. Włączyć glukometr. Na dolnej części
wyświetlacza pojawi się czas, data i symbol paska testowego. Kiedy w szczelinie dla paska testowego
zaczyna migać czerwona dioda, należy włożyć pasek testowy pomarańczowym polem do góry. Po chwili
na wyświetlaczu pojawia się symbol „kropli krwi”. Aparat jest gotowy do pomiaru tylko 90 s od
momentu włożenia paska pomiarowego. Nakłuć opuszkę palca jednorazowym sterylnym bagnecikiem.
Kiedy uformuje się kropla krwi, należy dotknąć nią pola paska testowego, tak aby krew całkowicie
wypełniła okienko na pasku. Po kilku sekundach zostanie wyświetlony wynik. Po dokonaniu pierwszego
pomiaru badany wypija roztwór glukozy (75 g rozpuszczone w 300 ml wody). W taki sam sposób należy
oznaczyć stężenie glukozy po 30 i 60 minutach od wypicia roztworu glukozy. Wyniki wpisać do tabeli.
Stężenie glukozy we
krwi [mg/dl]
Stężenie glukozy we
krwi [mmol/l]
Przed wypiciem glukozy
30 min po wypiciu
60 min po wypiciu
Przeliczenie: 1 mg/dl x 0,055 = 1 mmol/l
Oceń wynik ………………………………………………………………………………………………….
90
1. Jakie hormony biorą udział w utrzymaniu stałego stężenia glukozy we krwi między posiłkami? Gdzie
te hormony są produkowane i przez jakie komórki?
.……………………………………………….…………………………………………………………
……………..……………………………………………………………………………………………
………………..…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………..………………………………………
2. Jaki jest mechanizm obniżenia stężenia glukozy we krwi po posiłku?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
Temat 14. Pomiar lipidów w krwi
We krwi występują głównie triacyloglicerole fosfolipidy, cholesterol oraz wolne kwasy
tłuszczowe. Lipidy pełnią w organizmie wiele istotnych funkcji. Stanowią ważne źródło energii, są
elementami struktur komórkowych a cholesterol jest prekursorem hormonów steroidowych i kwasów
żółciowych. Lipidy nie rozpuszczają się w wodzie, dlatego są transportowane pomiędzy przewodem
pokarmowym, wątrobą i tkankami w połączeniu z białkami jako lipoproteiny. W zależności od rodzaju
lipidów i białek, które je tworzą oraz zawartości w nich białka wyróżniamy kilka frakcji lipoprotein.
Główne to:
Chylomikrony – powstają w enterocytach i transportują egzogenne triacyloglicerole do
wątroby;
VLDL (lipoproteiny o bardzo małej gęstości), są syntetyzowane w wątrobie transportują
triacyloglicerole z wątroby do tkanek;
LDL (lipoproteiny o małej gęstości), są syntetyzowane w wątrobie transportują cholesterol do
tkanek
HDL (lipoproteiny o dużej gęstości), są syntetyzowane w wątrobie ale transportują cholesterol z
tkanek do wątroby
Oprócz wymienionych powyżej występują lipoproteiny o pośredniej gęstości (IDL), remnanty
chylomikronów i wiele subfrakcji lipoprotein powstających podczas metabolizmu lipidów.
Badanie laboratoryjne, które służy do określenia stężenia triacylogliceroli oraz cholesterolu we
frakcjach LDL i HDL nazywane jest lipidogramem. Podwyższone stężenie cholesterolu we frakcji LDL
a także triacylogliceroli ma istotne znaczenie w rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych i
nadciśnienia tętniczego. Dlatego regularne kontrolowanie ich stężenia w surowicy ma olbrzymie
znaczenie w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia. Pełny lipidogram powinien być
wykonany zawsze wtedy, gdy stężenie cholesterolu całkowitego wynosi powyżej 200 mg/dl.
Zadanie
Określić stężenie cholesterolu całkowitego (TC), triacylogliceroli (TG) oraz frakcji HDL i LDL
cholesterolu.
Wykonanie
Wybrać z grupy jedną osobę, jeżeli jest to możliwe najlepiej na czczo. Przed wykonaniem testu
musi dobrze umyć i wysuszyć ręce. Włączyć aparat CardioChek i poczekać, aż zacznie migać czerwona
dioda. Aparat jest gotowy do włożenia paska pomiarowego. Nakłuć opuszkę palca jednorazowym
sterylnym bagnecikiem. Włożyć pasek testowy do urządzenia. Kiedy na wyświetlaczu urządzenia
wyświetli się napis APPLAY SAMPLE, zebrać wypływającą krew plastikową pipetą i nanieść na pasek
testowy tak, aby wypełniła całe okienko. Po minucie pojawi się na wyświetlaczu pierwszy wynik,
następnie przyciskając oznakowany klawisz odczytać następne wyniki. Usunąć i wyrzucić zużyty pasek
testowy. Aparat wyłącza się samoczynnie. Wyniki wpisać do tabeli.
UWAGA. Jeżeli aparat nie wyświetli wyniku pomiaru stężenia LDL-C należy go obliczyć z równania
Firedewalda: LDL-C [mg/l] = TC – (HDL-C) – (TG/5)
91
Wyniki
w mg/dl
Ocena wyniku
w mmol/l
Cholesterol całkowity
(TC)
HDL-cholesterol
LDL-cholesterol
Triacyloglicerol (TG)
TC/HDL
LDL/HDL
Współczynniki do przeliczania stężenia frakcji lipidowych z mg/ml na mmol/l.
Frakcja lipidowa
Współczynnik
Całkowity cholesterol
0,0259
HDL-Cholesterol
0,0259
LDL-Cholesterol
0,0259
Triacyloglicerole
0,0113
Wartości referencyjne podstawowych frakcji lipidów we krwi zalecane przez Narodowy Instytut
Zdrowia U. S. A. „Education Program 2001”
Całkowity cholesterol (TC)
pożądany
graniczny
wysoki
< 200 mg/dl
200-239 mg/dl
 240mg/dl
HDL-cholesterol
< 40 mg/dl
 60 mg/dl
niski
wysoki
LDL-cholesterol
< 100 mg/dl
100-129 mg/dl
130-159 mg/dl
160-189 mg/dl
 190 mg/dl
optymalny
pożądany
graniczny
wysoki
bardzo wysoki
Triacyloglicerol
< 150 mg/dl
150-199 mg/dl
200-499 mg/dl
 500 mg/dl
TC/HDL
< 4,4
4,5 - 11
> 11
normalny
graniczny - wysoki
wysoki
bardzo wysoki
LDL/HDL
0,5-3,0
3,0-6,0
> 6,0
pożądany
graniczny
podwyższony
92
1. Gdzie powstają i jaką pełnią rolę chylomikrony?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
2. Dlaczego frakcja lipidowa HDL jest określana jako tzw. ‘dobry cholesterol’?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
3. Zwiększenie, której frakcji lipidowej zwiększa ryzyko miażdżycy naczyń i dlaczego?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Temat 15. Wyznaczenie należnej masy ciała i wskaźnika masy ciała (BMI)
Idealna (należna) masa ciała dorosłego, zdrowego człowieka jest określana na podstawie
wyników badań antropologicznych danej populacji. Badania te umożliwiają statystyczną ocenę właściwej
dla wieku, płci i rasy optymalną masę ciała. Nadwaga i niedowaga, które wiążą się ze zwiększeniem
ryzyka rozwoju wielu chorób jest związana z różną zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie.
Prostym sposobem oceny masy ciała jest wyznaczenie wskaźnika masy ciała (body mass index, BMI),
nazywany także wskaźnikiem Queteleta.
Klasyfikacja masy ciała wg wskaźnika BMI.
< 19,9 kg/m2
niedowaga
20 – 24,9 kg/m2 prawidłowa
25 – 29,9 kg/m2 nadwaga
> 30 kg/m2
otyłość
Zadanie
Wyznaczyć należną masę ciała i wskaźnik BMI.
Wykonanie
Badanie należy wykonać w dwuosobowych grupach, w której każda osoba musi być badanym i
badającym.
(1) Zmierzyć masę ciała i wzrost przy użyciu wagi lekarskiej ze wzrostomierzem.
(2) Obliczyć należną masę ciała (NMC) wg wzoru Tatonia:
dla kobiet
NMC = [wzrost (cm) – 100] – {[ wzrost (cm) – 100] : 10}
dla mężczyzn
NMC = [wzrost (cm) – 100] – {[ wzrost (cm) – 100] : 20}
Jeżeli aktualna masa ciała przewyższa masę należną o 10–20 % - nadwaga.
Jeżeli aktualna masa ciała wynosi powyżej 20 % NMC - otyłość.
(3) Obliczyć wskaźnik BMI wg wzoru
BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m2)
Płeć …………..
Wzrost ………..
Aktualna masa ciała (zmierzona) [kg]
Należna masa ciała (wyliczona) [kg]
BMI [kg/m2 ]
Oceń wynik
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
93
Temat 16. Wpływ zmian temperatury na ruch rzęsek nabłonka migawkowego (film)
W jamie nosowej, tchawicy i oskrzelach człowieka występuje wielowarstwowy nabłonek
migawkowy. Rzęski tego nabłonka wykonują ruchy metachroniczne (falowe). Znajdujący się na
rzęskach płyn surowiczy i śluz są przesuwane zgodnie z ruchem rzęsek. Dzięki temu wprowadzone
z powietrzem wdechowym zanieczyszczenia są usuwane z oskrzeli do jamy ustnej. Częstość ruchów
rzęsek nabłonka migawkowego zmienia się w wyniku działania różnych czynników. Na filmie
zarejestrowano wpływ zmian temperatury na ruch rzęsek nabłonka migawkowego błony śluzowej
początkowego odcinka przewodu pokarmowego żaby.
Zadanie
Czynnik działający na nabłonek
Prędkość przesuwania się drobin węgla
[mm/min]
Temperatura pokojowa
Temperatura 4 - 6° C
Temperatura 25 - 30° C
3. Które interoreceptory płuc są pobudzane przez zewnętrzne czynniki drażniące?
.........................................................................................................................................................................................................
4. Które interoreceptory płuc są pobudzane przez czynniki uwalniane w chorobach alergicznych?
........................................................................................................................................................................................................
5. Które interoreceptory płuc powodują odruchowe zwiększenie częstości i głębokości oddechów w
czasie wysiłku fizycznego?
.......................................................................................................................................................................................................
Miernik przepływu powietrza przez drogi oddechowe z oprogramowaniem ExflowC
Miernik przepływu powietrza (pneumotachometr) składa się z modułu pomiarowego, układu rur
i głowicy, na którą zakłada się ustnik. Program komputerowy ExflowC współpracujący z miernikiem
umożliwia wyznaczenie wielu parametrów spirometrycznych.
Aby dokonać pomiaru włączyć komputer i pneumotachometr. Program ExflowC uruchamia się
samoczynnie. Z menu należy wybrać PLIK/Dane pacjenta. Wpisać imię, nazwisko, datę urodzenia,
wzrost, masę ciała i płeć osoby badanej. Zatwierdzić OK. Następnie z menu wybrać BADANIE/Test
ExflowC. Pojawia się okno, do którego należy wprowadzić dane warunków otoczenia panujących
podczas badania (temperatura, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność). Zatwierdzić OK. Jeżeli program
posiada nieaktualną kalibrację pojawia się okno zalecające przeprowadzenie kalibracji.
WYKONANIE KALIBRACJI. Połączyć pompę kalibracyjną z głowicą pneumotachometru.
Z menu wybrać NARZĘDZIA/Kalibracja objętości i zatwierdzić przycisk „Start”. Wykonać wstępne
zerowanie układu pomiarowego zatwierdzając dwa razy OK. Po zakończeniu zerowania wcisnąć
uaktywniony przycisk „Stop”. Pojawia się ponownie przycisk „Start”, który należy zatwierdzić
i powtórzyć zerowanie układu pomiarowego. Po zakończeniu drugiej serii zerowania pojawia się biała
pozioma linia w oknie „Objętość manewrów”,. Przystąpić do kalibracji urządzenia. W tym celu
wykonać 10 równomiernych ruchów tłokiem pompy kalibracyjnej. W oknie „Objętość manewrów”
wyświetlają się słupki rejestrujące objętość poszczególnych porcji powietrza. Po wtłoczeniu pompą
10-ciu porcji powietrza, zaliczonych przez miernik jako prawidłowe, w lewym dolnym rogu okna
wyświetli się wartość współczynnika kalibracji. Zapisać bieżącą kalibrację przyciskiem „Zapisz”,
a następnie przyciskiem „Zamknij”, zakończyć kalibrację urządzenia pomiarowego. W dolnej listwie
programu ExflowC pojawi się komunikat o prawidłowej kalibracji (READY). Odłączyć pompę
kalibracyjną od głowicy i aparat jest gotowy do wykonania pomiarów (kalibracja jest ważna przez 24
godziny).
94
KREW I NERKI
Zasady postępowania w czasie pracy z krwią (na podstawie instrukcji MZiOS z 1997 r.)
1. Krew jest materiałem potencjalnie zakaźnym.
2. Na każde ćwiczenia należy przynieść rękawiczki jednorazowe i biały fartuch.
3. Wszystkie ćwiczenia z krwią należy wykonywać OBOWIĄZKOWO w rękawiczkach
jednorazowego użytku i fartuchu ochronnym.
4. W pracowni zabrania się jeść i pić. Na stole nie wolno trzymać żadnych osobistych rzeczy, poza
potrzebnymi do wykonania ćwiczenia i zapisania wyników.
5. Podczas pracy z krwią nigdy nie dotykać dłonią w rękawiczce oczu, nosa lub błon śluzowych.
6. Nigdy nie pipetować krwi ustami.
7. Nie podawać igieł i ostrzy z ręki do ręki. Sprzęt o ostrych krawędziach zawsze brać bezpośrednio z
opakowania lub leżący na powierzchni.
8. Nie zakładać powtórnie osłonek na igły.
9. Zużyte rękawiczki i wszystkie nieostre materiały użyte w czasie ćwiczeń z krwią (strzykawki,
końcówki pipet, waciki, bibułki itp.) wyrzucić do pojemnika na ODPADY SKAŻONE (nigdy do
zwykłego kosz na śmieci).
10. Igły i ostrza po ich użyciu wrzucić natychmiast do specjalnego pojemnika odpornego na przekłucie, z
napisem „Zużyte igły i ostrza”.
11. Powierzchnie zanieczyszczone krwią przykryć na 15 min ligniną zmoczoną roztworem środka
dezynfekującego, następnie usunąć ligninę i wyrzucić do kosza na ODPADY SKAŻONE.
12. W przypadku zanieczyszczenia rąk krwią, należy usunąć ją wacikiem zwilżonym środkiem do
higienicznej dezynfekcji rąk i wacik wrzucić do kosza na ODPADY SKAŻONE. Następnie zwilżyć
i rozprowadzić na całej powierzchni rąk środek do dezynfekcji rąk i pozostawić na skórze do
wyschnięcia.
13. W przypadku skaleczenia skóry igłą lub innym ostrym narzędziem skażonym krwią, zranione miejsce
należy dokładnie umyć wodą z mydłem, zdezynfekować preparatem do higienicznej dezynfekcji rąk i
zabezpieczyć opatrunkiem.
14. W przypadku skażenia krwią oczu należy delikatnie, ale dokładnie przepłukać oczy przy otwartych
powiekach wodą lub 0,9% NaCl.
15. W przypadku kontaktu błon śluzowych z krwią, najpierw usunąć krew tak jak w punkcie 12, a
następnie przepłukać dokładnie wodą.
16. Krew, która dostała się do ust należy natychmiast wypluć i przepłukać jamę ustną kilkanaście razy
wodą.
17. W przypadku kontaktu rany na skórze lub błon śluzowych z krwią należy w ciągu 48 h udać się do
lekarza pierwszego kontaktu, który powinien ocenić możliwość zakażenia krwiopochodnego i podjąć
stosowne postępowanie uzależnione od stopnia ryzyka.
18. W pracowni do dezynfekcji powierzchni stosowany jest 5% roztwór chloraminy T. Sprzęt i szkło
laboratoryjne wielokrotnego użytku dezynfekowane jest Aldesanem E (aldehyd glutarowy).
Informacje dodatkowe
1. Do wykonania ćwiczeń pobierana jest od studentów krew żylna. Zgoda Uczelnianej Komisji Etyki
Badań Naukowych przy Akademii Medycznej w Łodzi z dn. 18.11.2000 r.
2. Do pobierania krwi używany jest sterylny sprzęt jednorazowy.
3. Przed pobraniem krwi student/ka oddający krew zobowiązany jest przeczytać i podpisać formularz
świadomej zgody.
95
Temat 1. Podstawowe parametry morfologii krwi
Morfologia krwi obwodowej jest badaniem laboratoryjnym najczęściej wykonywanym w celu
kontroli stanu zdrowia i diagnostyki. Polega na ilościowym i jakościowym pomiarze elementów
morfotycznych krwi. W latach 80-tych XX w. pojawił się pierwszy analizator hematologiczny i obecnie
wykonywanie morfologii w automatycznych analizatorach wyparło zupełnie metodę liczenia krwinek w
komorach (np. Bürkera, Thoma) pod mikroskopem. Analizator pobiera do badania tylko 10-200 l krwi i
może wykonywać nawet 100 oznaczeń na godzinę. Zasada automatycznego liczenia krwinek oparta jest
na pomiarze zmian przewodnictwa elektrycznego rozcieńczonej krwi, które są proporcjonalne do ilości i
objętości zawartych w niej elementów morfotycznych. Na podstawie rozkładu wielkości krwinek
(histogramu) analizator wylicza liczbę erytrocytów (RBC), leukocytów (WBC) i płytek krwi (PLT),
średnie objętości krwinek, współczynniki zróżnicowania ich wielkości, kolorymetrycznie oznacza
stężenie hemoglobiny i wylicza wskaźniki: MCV, MCH, MCHC oraz hematokryt (Hct). Ponadto, na
podstawie wielkości rozróżniane są poszczególne rodzaje leukocytów. Proste analizatory hematologiczne
(18-parametrowe) różnicują tylko 3 rodzaje leukocytów: granulocyty, limfocyty i monocyty.
Zadanie
Wykonać badanie morfologii krwi. Do tabeli wpisać pełne nazwy skrótów wybranych
parametrów (patrz tabela 1 i 2 na końcu rozdziału) oraz uzyskane wyniki. Przeliczyć jednostki podane
przez analizator na obowiązujące jednostki SI (liczba krwinek w litrze, stężenie Hb w mmol/l, MCH w
femtomolach, Hct w postaci wskaźnika).
PRZELICZNIKI
1 g/dl x 0,62 = 1 mmol/l
1 pg x 0,062 = 1 femtomol (fmol)
1 %Hct x 0,01 = wskaźnik hematokrytu
Wynik
Symbol
Pełna nazwa
jednostki tradycyjne
Zakres wartości
prawidłowych (SI)
jednostki SI
WBC
PLT
RBC
K
M
Hct
K
M
Hb
K
M
MCV
MCH
MCHC
96
1. Co to jest histogram krwinek i do czego służy?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Podaj definicję hematokrytu.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
3. Czy można w surowicy oznaczyć płytki krwi? Wyjaśnij.
...................................................................................................................................................................
......................................................................................….........................................................................
...................................................................................................................................................................
4. Jak zmienia się wielkość erytrocytów przy niedoborze:
żelaza.........................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
witaminy B12............................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
kwasu foliowego.......................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 2. Oznaczenie liczby erytrocytów, leukocytów i płytek krwi metodą komorową
Oznaczanie liczby krwinek jest podstawą badania morfologii krwi. Mimo, że liczenie elementów
morfotycznych we krwi pod mikroskopem świetlnym jest czasochłonne i obarczone błędem (ok. 10%), to
staje się niezbędne wtedy, kiedy mamy do czynienia z krwią nieprawidłową. Liczba krwinek
odczytywana wówczas przez analizator hematologiczny znacznie odbiega od wartości kalibracyjnych i
wynik liczenia znajduje się poza zakresem pomiaru aparatu. W tej sytuacji niezbędne jest policzenie
krwinek metodą komorową.
Opis komory (hemocytometru) Bürkera
Komora Bürkera wyglądem przypomina mikroskopowe szkiełko podstawowe. W środkowej
części szkiełka, pomiędzy dwoma rowkami, wyryte są w szkle dwa kwadraty z siatką Bürkera (rys. 1).
Cała środkowa powierzchnia szkiełka, na której wyryte są siatki leży 0,1 mm poniżej powierzchni
bocznych. Dzięki temu po położeniu szkiełka nakrywkowego tworzy się komora. Znając powierzchnię
wyznaczoną przez linie siatki oraz wysokość komory (0,1 mm) znamy objętość, w której liczone są
poszczególne krwinki. Objętość komory o boku małego kwadratu (o boku 0,05 mm) wynosi 0,00025 μl.
Objętość komory o boku większego kwadratu (o boku 0,2 mm) wynosi 0,004 μl.
1
3
2
Rys.1. Siatka Bürkera. Bok małego
kwadratu wynosi 0,05 mm, bok
większego kwadratu wynosi
0,2 mm.
Rys. 2. Zasada liczenia krwinek
znajdujących się na liniach siatki (opis w
tekście). W przedstawionym kwadracie
siatki znajduje się 6 krwinek.
97
Zadanie 1
Policzyć w komorze Bürkera liczbę erytrocytów, leukocytów i trombocytów we krwi żylnej.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są: mikroskop świetlny, komora Bürkera, probówki, pipety i roztwory
do rozcieńczania krwi. Przygotować rozcieńczenia krwi żylnej pobranej na antykoagulant. Do probówek
odmierzyć odpowiednie ilości roztworów:
– 4 ml płynu cytrynianowo-formolowego (do liczenia RBC);
– 380 μl płynu Türka (do liczenia WBC);
– 2 ml płynu cytrynianowo-formolowego z błękitem krezylu (do liczenia PLT).
Krew badaną wymieszać i natychmiast pobrać pipetą 20 l (0,02 ml), wytrzeć zewnętrzną
powierzchnię końcówki pipety i przenieść do odpowiedniej probówki z roztworem. W ten
sposób krew do liczenia:
RBC rozcieńczamy 200-krotnie;
WBC rozcieńczamy 20-krotnie;
PLT rozcieńczamy 100-krotnie.
UWAGA! Podane rozcieńczenia dotyczą liczenia krwinek we krwi prawidłowej. W leukocytozie,
trombocytozie i nadkrwistości rozcieńczenie trzeba zwiększyć. W leukopenii, trombopenii i
niedokrwistości rozcieńczenie trzeba zmniejszyć. Zmianę rozcieńczenia należy uwzględnić przy
przeliczaniu ilości krwinek w danej objętości.
Czystą i suchą komorę położyć na stoliku mikroskopu świetlnego, włączyć światło i używając
obiektywu o pow. 10x ustawić maksymalnie ostro linie siatki komory. Wyjąć komorę, położyć na nią
szkiełko nakrywkowe i do rowków, tuż przy brzegu szkiełka nakrywkowego nanieść pipetą kroplę
dobrze wymieszanego roztworu krwi. Płyn na skutek działania sił włosowatości wypełni komorę pod
szkiełkiem nakrywkowym. Ponownie położyć komorę na stoliku mikroskopu, minimalnie skorygować
poprzednie ustawienia obrazu tak, aby widoczne były linie siatki wraz z krwinkami.
RBC liczymy w 80 małych kwadratach używając obiektywu o pow. 10x.
WBC liczymy w 125 dużych kwadratach używając obiektywu o pow. 10x.
PLT liczymy w 36 prostokątach i 39 małych kwadratach używając obiektywu o pow. 40x.
W trakcie liczenia należy przyjąć konsekwentnie jeden sposób liczenia krwinek leżących na
liniach siatki. Wybrać dwie dowolne krawędzie tworzące kąt prosty np. krawędź górną i prawą. Krwinki
dotykające do tych krawędzi od strony wewnętrznej kwadratów, ale nieprzechodzące poza te linie całym
obwodem należy wliczać do krwinek w danym kwadracie. Natomiast krwinki stykające się z pozostałymi
dwoma prostopadłymi krawędziami - nie wliczać (przykład na rys. 2).
UWAGA: Prawidłowe oznaczenie liczby krwinek ściśle zależy od dokładnego wykonania rozcieńczenia
krwi, wymieszania rozcieńczonej krwi tuż przed umieszczeniem w komorze i precyzyjnego zapisywania
liczby krwinek w trakcie ich liczenia w wyznaczonej ilości pól siatki.
Liczbę krwinek zliczonych w odpowiedniej ilości pól przeliczyć na zawartość krwinek w 1l krwi wg
zamieszczonych wzorów gdzie:
a – liczba krwinek w wyznaczonej ilości pól siatki
b – rozcieńczenie krwi
c – odwrotność ułamka określającego objętość komory o danej podstawie
d - liczba pól, w których liczono krwinki
Liczba RBC w 1 l =
axbxc
= a x 10 000
d
Liczba WBC w 1 l =
a x 20 x 250
= a x 40
125
Liczba PLT w 1 l = a x 2200
98
Np.
Suma RBC w 80 kwadratach wynosi 500
(a = 500)
rozcieńczenie krwi jest 200-krotne
(b = 200)
3
objętość komory kwadratu o boku 0,05 mm wynosi 0,00025 mm
czyli 1/ 4000 l
(c = 4000)
krwinki liczono w 80 polach
(d = 80)
500 x 200 x 4000
= 500 x 10 000 = 5 000 000 w 1 l
80
Obliczoną liczbę krwinek w 1 l krwi przeliczyć na zawartość w 1 litrze.
Porównaj uzyskane wyniki z wartościami prawidłowymi (tabela na końcu rozdz).
RBC...................................................................................................................
WBC..................................................................................................................
PLT...................................................................................................................
Liczba RBC =
Zadanie 2
Porównać wyniki oznaczania liczby krwinek metodą komorową i przy użyciu analizatora
hematologicznego.
Liczba krwinek
Krwinki
Analizator
hematologiczny
Komora Bürkera
Różnica (wartości
bezwzględne)
Różnica
w %
w 1 µl
RBC
w 1 litrze
w 1 µl
WBC
w 1 litrze
w 1 µl
PLT
w 1 litrze
UWAGA! Jako wartości odniesienia przyjąć liczbę krwinek oznaczonych przy użyciu analizatora. Błąd
pomiaru automatycznego tej samej próbki nie powinien przekraczać 2% (dla PLT – 5%).
1. Co należy zrobić, jeśli wynik liczenia krwinek w komorze przekracza o 20% dolną lub górną granicę
wartości referencyjnych ilości krwinek?
…………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………
2. Wyjaśnij terminy:
nadkrwistość..............................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
niedokrwistość...........................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
trombocytoza.............................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
trombopenia...............................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
leukocytoza................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
leukopenia..................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
99
Temat 3. Oznaczenie stężenie hemoglobiny w krwi
Hemoglobina zawarta w erytrocytach wiąże tlen i transportuje go z płuc do tkanek. Jej
prawidłowa ilość we krwi decyduje o właściwym zaopatrzeniu komórek w tlen. Do oznaczania jej
stężenia we krwi najczęściej stosowana jest kolorymetryczna metoda cyjanmethemoglobinowa.
Hemoglobina pod wpływem odczynnika Drabkina (sześciocyjanożelazian potasowy i cyjanek potasowy)
przekształca się w trwały, barwny związek (cyjanmethemoglobinę). Intensywność zabarwienia roztworu
jest proporcjonalna do stężenia hemoglobiny we krwi.
Zadanie
Oznaczyć stężenie hemoglobiny we krwi metodą cyjanmethemoglobinową.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są: krew żylna, spektrofotometr, odczynnik Drabkina, wzorcowy
roztwór cyjanmethemoglobiny, kuwety, probówki i pipety. UWAGA! Oznaczanie wykonywać w
rękawiczkach, a roztwory po oznaczeniu wylewać do specjalnych pojemników.
Do 2 probówek odmierzyć po 2,5 ml odczynnika Drabkina i 10 l krwi, dokładnie wymieszać i
pozostawić na 30 minut w temperaturze pokojowej. Po zakończeniu inkubacji przenieść do czystych,
suchych kuwet:
– 1 ml próby badanej (w dwóch powtórzeniach)
– 1ml wzorcowego roztworu cyjanmethemoglobiny (próba wzorcowa)
– 1 ml odczynnika Drabkina (próba odczynnikowa)
Zmierzyć absorbancję wszystkich roztworów w spektrofotometrze przy długości fali  = 540 nm.
Wartość absorbancji próby badanej i wzorcowej należy pomniejszyć o absorbancję próby odczynnikowej.
Absorbancja (A)
Próba badana
Próba wzorcowa
Pomiar 1
Pomiar 2
Średnia
Obliczyć stężenie hemoglobiny we krwi badanej według wzoru:
A próby badanej
Hb [g/dl] = _________________ x współczynnik danej serii wzorcowego
A próby wzorcowej
roztworu cyjanomethemoglobiny
(na etykiecie butelki)
Otrzymany wynik przeliczyć na mmol/l
Stężenie Hb we krwi wynosi
........................................................... g/dl
1 g/dl x 0,62= 1 mmol/l
................................................................. mmol/l
Oceń zawartość Hb w krwi badanego ...................................................................................................
1. Wymień rodzaje hemoglobiny we krwi dorosłego człowieka. Na czym polegają różnice między nimi i
w jakiej proporcji znajdują się we krwi?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
100
2. Jakie czynniki zmniejszają powinowactwo hemoglobiny do tlenu?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
3. Jakie czynniki zwiększają powinowactwo hemoglobiny do tlenu?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
4. Opisz etapy katabolizmu hemoglobiny
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
5. Wyjaśnij rolę hemoglobiny jako buforu krwi.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
Temat 4. Oznaczenie hematokrytu
Hematokryt (Hct) to procent objętości jaki zajmuje frakcja erytrocytów w krwi pełnej. Około 1%
tej objętości zajmują pozostałe elementy morfotyczne krwi. Dlatego hematokryt zależy od ilości i
objętości erytrocytów w krwi.
Wartość hematokrytu oznaczana metodą wirowania różni się od hematokrytu krwi prawidłowej
oznaczanego w analizatorze hematologicznym o 2-3%, ponieważ niewielka ilość osocza zostaje
uwięzienia pomiędzy krwinkami podczas wirowania. W metodach automatycznych hematokryt jest
obliczany na podstawie ilości i objętości RBC. Jednak bezpośredni pomiar hematokrytu jest szybką i
tanią metodą oceny zdolności krwi do przenoszenia tlenu. Na podstawie hematokrytu można również
obliczyć szacunkowo zawartość hemoglobiny oraz liczbę RBC tylko w krwi prawidłowej wg
przeliczników:
1% Hct = 0,21 milimola Hb w litrze krwi (lub 1%Hct = 0,34 g Hb/100ml)
1% Hct = 107 000 RBC w 1l krwi
Zadanie
Oznaczyć hematokryt krwi badanej metodą mikrohematokrytową.
Wykonanie
Napełnić rurkę hematokrytową krwią żylną pobraną na EDTA do ¾ jej długości. Wolny koniec
rurki (niewypełniony krwią) dokładnie zatopić w płomieniu palnika lub zakleić woskiem. Rurki
hematokrytowe ułożyć symetrycznie w gniazdach wirówki hematokrytowej tak, aby się równoważyły.
Zamknięty koniec rurki musi znaleźć się na obwodzie wirówki. Dokładnie przykryć wirówkę
pokrywą, ustawić czas wirowania 5 min i włączyć wirowanie. Po zatrzymaniu się wirówki, wyjąć rurki
hematokrytowe i odczytać wartość Hct w procentach przy użyciu firmowego czytnika. W tym celu
należy:
– umieścić rurkę w rowku pionowej listwy czytnika, tak aby dolny koniec słupka krwinek znajdował
się na wysokości poziomej linii;
– linię na ukośnym ruchomym ramieniu ustawić na górze słupka osocza;
– przesuwać listwę czytnika w lewo tak długo, aż linia ukośnego ramienia czytnika znajdzie się na
granicy pomiędzy osoczem i krwinkami;
– na skali czytnika odczytać wartość hematokrytu w procentach, którą wskazuje linia na pionowej
listwie
101
Odczytać wartość hematokrytu wszystkich rurek. Obliczyć średnią wartość i otrzymany wynik pomnożyć
przez 0,95. Jest to poprawka uwzględniająca zwiększenie pomiaru masy krwinkowej o objętość osocza
uwięzioną pomiędzy krwinkami.
Hct wynosi.................................................
Kobieta/Mężczyzna
Wskaźnik Hct [l/l]: %Hct x 0,01 = .............................................
Oceń Hct badanego..............................................................................................................................
1. Podaj prawidłowy hematokryt dla dorosłych
kobiet……………………………………………………………………………………………………
mężczyzn ……………………………………………………………………………………………
2. Podaj najważniejsze czynniki, od których zależy hematokryt?
.……………………………………………………...…………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………..……………………..…………………………………………
Temat 5. Obliczenie średniej objętości erytrocytu (MCV), średniej masy hemoglobiny (MCH)
i średniego stężenia hemoglobiny w erytrocycie (MCHC)
Do oceny zdolności erytrocytów do przenoszenia tlenu i diagnozy niektórych jednostek
chorobowych istotne są wskaźniki czerwonokrwinkowe: MCV, MCH i MCHC. Wielkość erytrocytów
zmienia się od urodzenia do zakończenia biologicznego rozwoju. U osoby dorosłej erytrocyty są
jednakowej średnicy i objętości. Również średnia masa hemoglobiny (MCH) i średnie stężenie
hemoglobiny w erytrocycie (MCHC) zależą od wieku i płci. Dlatego te parametry morfologii krwi muszą
być oceniane zgodnie z grupą wiekową i płcią. U kobiet w ciąży od II trymetru także należy stosować
inne wartości referencyjne wskaźników czerwonokrwinkowych i liczby RBC. Obliczenia wskaźników
wykonuje się następująco:
wskaźnik hematokrytu x 1000
Np.
0,45 x 1000
MCV [fl] =
= 90 fl
12
liczba RBC w litrze
Hb (g/dl) x 10
5,0 x 10 /l
Np.
15 x 10
MCH [pg] =
= 33 pg
RBC x 10 12/l
Hb (g/dl)
50 x 10 12/l
Np.
15
MCHC [g/dl] =
= 33 g/dl
wskaźnik Hct
0,45
Zadanie
Na podstawie oznaczonych wartości Hct, stężenia Hb metodą cjanmethemoglobinową i liczby
RBC obliczyć MCV, MCH i MCHC oraz przeliczyć wartości MCHC i MCH na jednostki SI.
1 g/dl x 0,62 = 1 mmol/l
1 pg x 0.062 = 1 fmol
Wyniki wpisać do tabeli w temacie 6.
102
1. Jaka jest prawidłowa objętość i średnica erytrocytów u osoby dorosłej? Czy występują płciowe
różnice wielkości erytrocytów?
…………………………………………………………………………………..……………………
2. Jak nazywamy erytrocyty o:
prawidłowej objętości................................................................................................................................
objętości < 80 fl………………………………………………………………………...………………..
objętości > 100 fl.......................................................................................................................................
3. Jaka jest najczęstsza przyczyna:
mikrocytozy..............................................................................................................................................
makrocytozy ……………………………………………………………………………………………
Temat 6. Zestawienie wyników morfologii krwi uzyskanych metodami manualnymi z
wynikami badania w analizatorze hematologicznym
Zadanie
Wpisać do tabeli wyniki oznaczenia hematokrytu, stężenia hemoglobiny, wskaźników
czerwonokrwinkowych z tematów 4, 5, 6 oraz wyniki badania morfologii tej samej krwi w analizatorze
hematologicznym.
Prawidłowe wartości poszczególnych parametrów morfologii krwi znajdują się w tabeli 1 na końcu
rozdziału.
MCHC
MCH MCV
Hct
Hb
RBC
Wyniki
analizator
zmierzone i
hematologiczny
obliczone
Wartości prawidłowe
(w układzie SI)
w 1 μl
K
w 1 litrze
M
g/dl
K
mmol/l
M
%
K
wskaźnik
M
fl = μm3
pg
fmol
g/dl
mmol/l
Temat 7. Hematopoeza (film)
Elementy morfotyczne krwi powstają z niezróżnicowanych pluripotencjalnych komórek pnia
(stem cells) znajdujących się w szpiku kostnym czerwonym. Proces intensywnego namnażania się
komórek pnia oraz ich różnicowania na poszczególne rodzaje krwinek nazywany jest hematopoezą.
Bierze w nim udział duża liczba czynników wzrostu. Czynniki te wytwarzane są zarówno miejscowo w
szpiku kostnym, jak i produkowane poza nim (erytopoetyna i trombopoetyna). Film przedstawia
schematy różnicowania się poszczególnych linii komórkowych od form nierozróżnialnych w mikroskopie
103
świetlnym, do pierwszych komórek linii ukierunkowanych, które są już morfologicznie rozróżnialne w
mikroskopie. Następnie przedstawia etapy dojrzewania poszczególnych krwinek w oparciu o cechy
morfologiczne rozpoznawane w mikroskopie świetlnym.
Zadanie
Obejrzeć film starając się zapamiętać etapy różnicowania poszczególnych rodzajów krwinek oraz
czynniki wzrostu, które biorą udział w tych procesach.
1. Gdzie odbywa się hematopoeza:
w pierwszych 3 miesiącach życia płodowego...........................................................................................
pomiędzy 3 a 6 miesiącem życia płodowego............................................................................................
2. Które krwinki różnicują się pod wpływem wymienionych czynników wzrostu?
CSF-M
………………………………………………………………………………………………
TPO
………………………………………………………………………………………………
IL-7
………………………………………………………………………………………………
EPO
………………………………………………………………………………………………
CSF-G
………………………………………………………………………………………………
3. Gdzie dojrzewają: limfocyty B ……………………………………………………………………
limfocyty T
………………………………………………………………….....
komórki NK ………………………………………………………………………
4. Wymień czynniki wzrostu, które biorą udział w erytropoezie?
…………………………………………………………………………………………………………
5. Które stadium rozwojowe erytroblastu traci jądro komórkowe?
...................................................................................................................................................................
6. W którym erytroblaście zachodzi najintensywniej synteza hemoglobiny?
…………………………………………………………………………………………………………
7. Gdzie wytwarzana jest erytropoetyna? Jakie czynniki stymulują jej uwalnianie?
…………………………..………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………..……………………………………
8. Czym różni się retikulocyt od erytrocytu?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
9. Jaki jest prawidłowy udział retikulocytów w ogólnej ilości RBC we krwi obwodowej?
…………………………………………………………………………………………………………
10. Jakie mogą być przyczyny zwiększenia ilości retikulocytów we krwi obwodowej?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
11. Wymień kolejne stadia rozwojowe granulocytów obojętnochłonnych, począwszy od komórek
CFU-GEMM?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
12. Z jakiego stadium rozwojowego granulocytu powstaje młodociany neutrofil z jądrem
pałeczkowatym?
…………………………………………………………………………………………………………
13. Która dojrzała krwinka charakteryzuje się dwupłatowym jądrem i brunatno-czerwonymi
ziarnistościami w cytoplazmie?
…………………………………………………………………………………………………………
15. Która dojrzała krwinka charakteryzuje się ciemno-granatowymi ziarnistościami w cytoplazmie?
…………………………………………………………………………………………………………
104
Temat 8. Porównanie proporcji białych i czerwonych krwinek w krwi obwodowej oraz w
szpiku kostnym
Jednym z najważniejszych czynników, od których zależy liczba krwinek jest szybkość
ich powstawania w szpiku kostnym. Analiza ilości krwinek białych i czerwonych w szpiku
kostnym wskazuje, że ilość powstających w szpiku leukocytów i erytrocytów jest różna od ich
ilości we krwi obwodowej.
Zadanie 1
Przyjmując średnie ilości erytrocytów i leukocytów we krwi obwodowej u dorosłego człowieka
podać stosunek liczby RBC do WBC.
Proporcja RBC:WBC w krwi obwodowej wynosi.............................................................................
Na podstawie prawidłowego mielogramu szpiku kostnego obliczyć średnią procentową zawartość
komórek należących do układu czerwonokrwinkowego i biało krwinkowego, i podać ich stosunek.
Proporcja krwinek układu czerwonokrwinkowego : białokrwinkowego w szpiku kostnym
wynosi........................................................................................................................................................
Prawidłowy mielogram
(względna zawartość komórek poszczególnych linii komórkowych w szpiku kostnym)
Układ czerwonokrwinkowy
proerytroblasty
erytroblasty
zasadochłonne
polichromatofilne
kwasochłonne
Całkowita
Układ płytkotwórczy
ilość
megakarioblasty
promegakarioblasty
megakariocyty
Razem 9 - 29 %
Razem
Całkowita
ilość
0,1 - 1,0 %
Układ granulocytarny
mieloblasty
promielocyty
mielocyty
obojętnochłonne
zasadochłonne
kwasochłonne
metamielocyty
obojętnochłonne
zasadochłonne
kwasochłonne
granulocyty z jądrem
pałeczkowatym
obojętnochłonne
zasadochłonne
kwasochłonne
granulocyty z jądrem
segmentowanym
obojętnochłonne
zasadochłonne
kwasochłonne
Razem 45 - 70 %
105
Układ siateczkowośródbłonkowy
monoblasty
promonocyty
monocyty
Układ limfocytarny
limfoblasty
prolimfocyty
limfocyty
plazmocyty
Razem 5 - 15 %
Komórki
niezidentyfikowane
Razem
0,5 - 3,5 %
1 - 21 %
Zadanie 2
Wymienić fizjologiczne przyczyny różnej proporcji ilości białych i czerwonych krwinek w krwi
obwodowej i szpiku kostnym.
1 ...…………………………………………….……………………………………………………………..
2. ……………………………………………………………………….……………………………………
3. ……………………………………………………………………………………………….……………
4.……………………………………………………………………………………………………………
Temat 9. Oznaczenie składu procentowego leukocytów
Oznaczanie składu procentowego leukocytów (tzw. wzoru odsetkowego) pozwala określić ich
względną ilość we krwi we krwi, ich morfologię (np. ilość segmentów w jądrze, występowanie
toksycznych ziarnistości) oraz wykryć obecność młodocianych form, które nie występują we krwi
prawidłowej. Mogą natomiast występować w chorobach rozrostowych szpiku kostnego (np. białaczki).
Określenie składu i morfologii leukocytów jest niezbędne w diagnostyce bardzo wielu chorób o podłożu
zapalnym, alergicznym, nowotworowym i do monitorowania farmakoterapii.
Zadanie
Rozpoznać 100 leukocytów w gotowych preparatach rozmazu krwi prawidłowej barwionych
metodą May-Grünwalda-Giemzy.
Wykonanie
Na szkiełko podstawowe z rozmazem krwi nanieść kroplę olejku immersyjnego w środkowej
części preparatu. Uprzednio sprawdzić, po której stronie szkiełka znajduje się rozmaz. Preparat umieścić
na stoliku mikroskopu. Pod kontrolą wzroku zanurzyć obiektyw o pow. 100x w kropli olejku, włączyć
światło mikroskopu i patrząc przez okular znaleźć ostry obraz preparatu. Ostrość obrazu można ustalić
wyłącznie wtedy, kiedy obiektyw jest zanurzony w olejku immersyjnym. Ustawić obiektyw na część
preparatu o optymalnej gęstości krwinek i przesuwając pole widzenia (tak, aby nie liczyć tych samych
krwinek), rozpoznawać poszczególne rodzaje leukocytów. Dowolnym znakiem graficznym (linia,
kropka itp.) zaznaczać rozpoznany leukocyt w pierwszej kolumnie tabeli. Po rozpoznaniu 10 krwinek,
każde następne 10 rozpoznanych leukocytów zaznaczać w kolejnych kolumnach. Wypełnienie ostatniej
kolumny oznacza rozpoznawanie 100 leukocytów. Następnie policzyć ilość poszczególnych rodzajów
leukocytów w wierszach. Obliczyć wskaźnik ilości leukocytów [l/l] wg przelicznika
1 % x 0,01 np. 45% x 0,01 = 0,45 l/l.
106
Rodzaj
leukocytów
Liczba rozpoznanych leukocytów
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
Liczba
WBC
%
Wskaź
WBC
l/l
Prawidłowe
wartości *
Nutrofile
z jądrem
segmentowanym
Neutrofile
z jądrem
pałeczkowatym
Eozynofile
Bazofile
Limfocyty
Monocyty
* Tabela 2 na końcu rozdziału.
Porównaj uzyskany wynik z wartościami prawidłowymi.
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
1. Jaka jest funkcja:
eozynofilów
…………………………………………………...………………………………………………………
…..……………………………………...........……………………………………………………….....
bazofilów
…………………………………………………………………………...………………………………
……..……………………………………………………………………………………………………
2. Na podstawie wzoru Arnetha podaj procentowy udział komórek o różnej segmentacji jądra wśród
neutrofilów ? O czym świadczy zwiększenie udziału neutrofilów młodocianych (przesuniecie w
lewo) lub neutrofilów z jądrem wielosegmentowanym (przesuniecie w prawo) ?
……………………………………………………………………………....………………..…………
…………………………………………………………….………………………………….…………
…………………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………………...
Temat 10. Oznaczenie oporności osmotycznej erytrocytów
Badanie to pozwala określić oporność erytrocytów na hemolizę w hipotonicznych roztworach
NaCl. Erytrocyty umieszczone w roztworach hipotonicznych pękają w wyniku osmozy i uwalniają
hemoglobinę do osocza (hemoliza). Oporność erytrocytów na działanie czynnika osmotycznego zależy
między innymi od właściwości błony komórkowej oraz stosunku jej powierzchni do objętości erytrocytu.
Prawidłowe erytrocyty zaczynają hemolizować w roztworze NaCl o stężeniu 0,48% (minimum
oporności). Całkowitej hemolizie powinny ulegać w roztworze NaCl o stężeniu 0,33 – 0,30%
(maksimum oporności). Podatność na hemolizę zwiększa się w sferocytozie erytrocytów np. przy
niedoborze białka szkieletowego – spektryny.
107
Zadanie
Określić minimum i maksimum oporności erytrocytów na hemolizę w zakresie hipotonicznych
stężeń NaCl od 0,70 % do 0,26 %.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są: probówki, statyw, roztwory NaCl oraz erytrocyty oddzielone od
osocza przez odwirowanie krwi (10 min, 3000 obr/min). Probówki ustawić w statywie i oznaczyć 
odpowiednim stężeniem NaCl. Do probówek nalać po 1 ml każdego roztworu NaCl i po kropli
erytrocytów. Zawartość probówek wymieszać i pozostawić w temperaturze pokojowej przynajmniej
przez 1 godzinę. Po tym czasie zaobserwować stopień hemolizy w kolejnych probówkach. Wyniki wpisać
do tabeli. Stopień hemolizy oznaczyć odpowiednio:
— , brak hemolizy (płyn nad erytrocytami przezroczysty)
+/– , częściowa hemoliza (płyn nad erytrocytami zabarwiony, na dnie probówki osad krwinek)
+ , całkowita hemoliza (płyn w całej objętości czerwony, na dnie probówki brak krwinek)
Numer
probówki
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Stężenie NaCl
Stopień hemolizy
0,70 %
0,66%
0,62%
0,58%
0,54%
0,50%
0,46%
0,42%
0,38%
0,34%
0,30%
0,26%
Minimum oporności .....................................................
Maksimum oporności ...................................................
Oceń uzyskany wynik ………………………………………………………………………………
1. Jakie czynniki zwiększają podatność erytrocytów na hemolizę?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Jakie jest prawidłowe ciśnienie osmotyczne osocza? Jakie procentowe stężenie NaCl jest izotoniczne
w stosunku do osocza?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
Temat 11. Oznaczenie szybkości opadania erytrocytów – odczyn Biernackiego
Szybkość opadania erytrocytów (OB) jest niespecyficznym testem, który może wskazywać na
istnienie niektórych chorób o podłożu zapalnym, autoimmunologicznym lub nowotworowym. W
prawidłowej krwi wzajemne oddziaływanie ładunków elektrycznych erytrocytów i białek osocza
powoduje powolną sedymentację krwinek pod wpływem grawitacji. W przypadku zmiany składu i ilości
białek w osoczu, przede wszystkim fibrynogenu, który należy do białek ostrej fazy oraz globulin,
szybkość opadania erytrocytów znaczenie się zwiększa (OB podwyższone). Ponadto wiele czynników
108
niespecyficznych, jak zmiana kształtu erytrocytów oraz technika przeprowadzenia badania wpływają
znacząco na wynik OB. Lekko podwyższone OB występuje w czasie ciąży, podczas połogu, miesiączki
oraz u starszych ludzi. U osób pomiędzy 18 a 60 r. ż. prawidłowe OB po godzinie powinno wynosić:
u kobiet do 12 mm
u mężczyzn do 8 mm
Zadanie
Oznaczyć szybkość opadania erytrocytów metodą Westergreena.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są: zestaw do oznaczania OB oraz krew żylna pobrana na 3,8%
cytrynian sodu. Badanie należy wykonać w ciągu dwóch godzin od chwili pobrania krwi. Do probówki
stanowiącej komplet z rurką Westergreena nalać krew do wyznaczonej linii. Następnie przez korek
wcisnąć do dna probówki rurkę, tak, aby napełniła się krwią do poziomu 0 i zestaw z krwią ustawić
pionowo w statywie. Zanotować czas rozpoczęcia oznaczenia. Po upływie 1 godziny odczytać wynik tj.
wysokość słupa osocza nad elementami morfotycznymi krwi w milimetrach.
OB wynosi ..................................................... …………………Kobieta/Mężczyzna
Oceń wynik OB badanego
……………………………………………………………..………………………………………………..
1. Co decyduje o szybkości opadania erytrocytów w krwi wymieszanej z antykoagulantem?
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
2. Jakie zmiany w składzie krwi powodują znaczące przyspieszenie szybkości opadania erytrocytów?
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
Temat 12. Oznaczenie czasu protrombinowego
Czas protrombinowy (PT) służy do oceny sprawności zewnątrzpochodnego mechanizmu
krzepnięcia krwi. Szybkość powstania fibryny od momentu aktywacji przez tromboplastynę (czynnik
tkankowy) zależy głównie od stężenia w osoczu czynników krzepnięcia: V, VII, X, protrombiny i
fibrynogenu. Wydłużenie czasu PT występuje m. in. w stanach niedoboru witaminy K, chorobach
wątroby, zespole rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC) oraz podczas leczenia
doustnymi antykogulantami (antagoniści witaminy K).
Zadanie
Oznaczyć czas protrombinowy krwi metodą Quicka.
Wykonanie
Do wykonania oznaczenia potrzebne są: łaźnia wodna, probówki z mieszadełkiem,
tromboplastyna, pipety i osocze krwi, które uzyskuje się przez odwirowanie krwi (10 min, 3000 obr/min).
Włączyć łaźnię wodną, nastawić temperaturę 37C i ogrzać w niej czyste probówki, badane osocze,
tromboplastynę. Do suchej probówki odmierzyć 100 l osocza i 200 l tromboplastyny z Ca2+.
Natychmiast po dodaniu tromboplastyny włączyć stoper i mieszać zawartość probówki bagietką
zakończoną haczykiem. W chwili pojawienia się widocznego na haczyku żelu, świadczącego o
pojawieniu się włóknika, wyłączyć stoper i zanotować czas. Oznaczenie powtórzyć przynajmniej 3 razy.
PT osocza prawidłowego wynosi 13-18 sekund. Wyniki wpisać do tabeli.
109
Czas protrombinowy (PT)
Pomiar
Sekundy
I
II
III
PT krwi badanej
(1) Przedstawić wynik PT w postaci procentowego wskaźnika.
PT osocza prawidłowego
PT osocza badanego
x 100%
Wskaźnik protrombinowy wynosi ......................................................
(2) Obliczyć współczynnik protrombinowy
PT osocza badanego
PT osocza prawidłowego
(3) Przedstawić wynik PT w postaci INR (International Normalized Ratio). Jest to współczynnik
umożliwiający standaryzację wyników z różnych laboratoriów, ze względu na różną aktywność
produkowanej tromboplastyny. INR u osób zdrowych mieści się w granicach 0,7 – 1,3. Oblicza się go ze
wzoru:
INR = (Współczynnik protrombinowy)
ISI
ISI (International Sensitivity Index), to międzynarodowy wskaźnik czułości tromboplastyny podawany
przez producenta dla każdej serii odczynnika (na opakowaniu z uwzględnieniem metody wykonania i typu
analizatora)
INR wynosi ....................................................................................................................................................
Oceń PT krwi badanej
………………………………………………………………………………………………………………..
1. Jak zmieni się czas PT w stanach niedoboru witaminy K? Wyjaśnij dlaczego?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
......................................................................................................
...............................................................
2. Które czynniki krzepnięcia mogą występować we krwi w zmienionym stężeniu przy wydłużonym PT?
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
3. Który etap krzepnięcia krwi ocenia się mierząc czas protrombinowy?
...................................................................................................................................................................
110
Temat 13. Oznaczenie czasu krzepnięcia
Do oceny sprawności układu krzepnięcia, aktywowanego przez czynniki kontaktu (droga
wewnątrzpochodna), stosowany jest aktywowany czas częściowej tromboplastyny (APTT). W teście tym
mierzy się czas powstania fibryny po dodaniu do osocza powierzchniowo czynnego aktywatora
fosfolipidów oraz jonów wapnia. Prawidłowy czas krzepnięcia przy aktywacji wewnątrzpochodnej
wynosi około 30 – 40 sekund (37 – 46) i. Metodą stosowaną do testowania sprawności
wewnątrzpochodnego mechanizmu krzepnięcia był do niedawna pomiar czasu krzepnięcia. Najprostszą
formą tego testu jest metoda kapilarowa, w której mierzy się czas od momentu wynaczynienia krwi do
momentu wytworzenia fibryny w kapilarze włosowatej. Prawidłowy czas krzepnięcia wyznaczony tą
metodą wynosi 3 – 10 minut.
Zadanie
Oznaczyć czas krzepnięcia krwi metodą kapilarową.
Wykonanie
Oznaczenie wykonuje się w dwuosobowych grupach, w których każda z osób poddaje badaniu
własną krew włośniczkową. Opuszkę palca osoby badanej zdezynfekować 70% alkoholem etylowym,
ucisnąć celem wywołania przekrwienia, a następnie nakłuć jałowym nożykiem. W tym momencie
włączyć stoper. Do kropli swobodnie wypływającej krwi przyłożyć kapilarkę włosowatą i napełnić ją
krwią przynajmniej w 2/3 długości. Następnie, co 30 sekund odłamywać mały kawałek kapilarki z krwią,
aż do momentu, gdy pomiędzy dwoma fragmentami rurki pojawi się fibryna. Zanotować czas.
Czas krzepnięcia metodą kapilarową wynosi..............................................................................................
Oceń czas krzepnięcia krwi badanej
………………………………………………………………………………………………………………
1. Jaka jest przyczyna wydłużenia czasu w teście APTT w hemofilii?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
Temat 14. Oznaczenie czasu krwawienia
Czas krwawienia to czas od momentu wynaczynienie krwi na skutek standardowej skaryfikacji
skóry (na przedramieniu), do chwili ustania krwawienia. Do celów diagnostycznych akceptowana jest
metoda Ivy, która polega na standardowym nakłuciu bagnecikiem przedramienia i przykładaniu, co 30 s
bibuły, do momentu ustania krwawienia. Oznaczenie czasu krwawienia jest najprostszą metodą badania
sprawności hemostatycznej płytek krwi i małych naczyń krwionośnych. Jednakże pomiar czasu
krwawienia jest mało powtarzalny, gdyż wpływa na niego wiele czynników zewnętrznych (np.
temperatura) oraz inne niespecyficzne czynniki np. gęstość krwi. Prawidłowy czas krwawienia
oznaczony metodą Ivy wynosi do 10 minut. Starszą metodą oznaczania czasu krwawienia jest nakłucie
płatka ucha (metoda Duke’a). Prawidłowy czas krzepnięcia krwi oznaczany metodą Duke’a wynosi
1 - 4 minut.
Zadanie
Oznaczyć czas krwawienia metodą Duke’a.
Wykonanie
Oznaczenie wykonuje się w dwuosobowych grupach, w których każda z osób poddaje badaniu
własną krew włośniczkową. Zamiast płatka ucha zdezynfekować (70% alkohol etylowy) opuszkę palca,
lekko ucisnąć celem wywołania przekrwienia i nakłuć jałowym bagnecikiem. W tym momencie włączyć
stoper. Co 30 sekund paskiem bibuły filtracyjnej usuwać wypływającą krew, aż do chwili ustania
krwawienia. Zanotować czas, po którym na bibule nie pojawi się już ślad krwi.
111
Czas krwawienia wynosi.............................................................................................................................
Oceń czas krwawienia oznaczony zmodyfikowaną metodą Duke’a
……….……………………………………………………………………………………………………
1. Jakie są najważniejsze przyczyny zahamowania krwawienia po uszkodzeniu naczyń włosowatych w
opuszce palca?
...................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
2. Na czym polega proces adhezji płytek krwi?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
3. Na czym polega proces agregacji płytek krwi i jakie czynniki biorą w niej udział?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 15. Oznaczenie antygenów grupowych krwi A, B i D
Antygeny grupowe krwi to glikoproteiny o właściwościach immunogennych znajdujące się w
błonach erytrocytów. Ponieważ krew jest tkanką najczęściej wykorzystywaną w celach leczniczych,
konieczna jest znajomość najważniejszych w praktyce klinicznej grup krwi oraz zasad jej przetaczania
pacjentom. O grupie krwi decyduje rodzaj antygenu w błonie erytrocytów. Układ ABO charakteryzuje
kombinacja antygenów A i B w erytrocytach oraz naturalnych przeciwciała w osoczu skierowanych
przeciwko antygenom nieobecnym na krwinkach (patrz tabela temat 17). W układzie Rh, spośród wielu,
najistotniejszy jest antygen D. Krew, w której erytrocytach występuje ten antygen oznaczana jest Rh+. W
osoczu brak jest naturalnych przeciwciał anty-D. Pojawiają się one dopiero w odpowiedzi na kontakt
komórek odpornościowych z krwinkami posiadającymi antygen D.
Zadanie
Oznaczyć antygeny grupowe w krwi włośniczkowej przy użyciu przeciwciał monoklonalnych
anty-A, anty-B i anty-D.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są: oznakowane szkiełka, surowice z przeciwciałami anty-A, anty-B i
anty-D oraz czyste szkiełka podstawowe do nanoszenia krwi. Na oznakowane szkiełko nalać zgodnie z
opisem dużą kroplę surowicy anty-A, anty-B i anty-D. Opuszkę palca odkazić 70% spirytusem, ucisnąć,
aby zwiększyć przekrwienie i nakłuć bagnecikiem jednorazowym. Wypływającą krew zebrać rogiem
czystego szkiełka i wymieszać z surowicą anty-A. Czynność powtórzyć dodając krew kolejno do
surowicy anty-B i anty-D, za każdym razem innym, czystym rogiem szkiełka. Sprawdzić, które
przeciwciała spowodowały aglutynację krwinek. Wynik zapisać w tabeli oznaczając
+, aglutynacja;
, brak aglutynacji.
Monoklonalne przeciwciała
Aglutynacja
Anty-A + kropla krwi badanej
Anty-B + kropla krwi badanej
Anty-D + kropla krwi badanej
112
1. Jakie antygeny grupowe wykryto w erytrocytach krwi badanej?
...................................................................................................................................................................
2. Jakie przeciwciała powinny znajdować się w osoczu krwi badanej?
...................................................................................................................................................................
3. Na czym polega próba krzyżowa i kiedy się ją wykonuje?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
4. Dlaczego nie występuje hemoliza krwinek po pierwszym przetoczeniu krwi grupy BRh+ pacjentowi z
grupą BRh-?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………................................................................................................................................................
Temat 16. Oznaczenie grup krwi układu ABO i Rh
W praktyce klinicznej największe znaczenie mają układy grupowe krwi ABO i Rh.
Podstawą podziału krwi na grupy jest obecność w błonie erytrocytów immunogennych
glikoprotein. Występowanie antygenów w erytrocytach oraz naturalnych przeciwciał
(alloprzeciwciał) w osoczu w układzie ABO przedstawione jest (w tabeli poniżej). Układ Rh
determinuje występowanie grupy antygenów, z których najbardziej immunogenny jest antygen
D. Krew, której erytrocyty posiadają antygen D określa się jako Rh+. Krew, w której
erytrocytach nie występuje ten antygen, jako Rh-. Prawidłowe oznaczenie grupy krwi dawcy i
biorcy jest niezbędne przed wykonaniem transfuzji.
Grupa krwi
A1
A2
B
A1B
A2B
0
Antygeny na
krwinkach
A1
A2
B
A1B
A2B
brak
Przeciwciała
w osoczu
anty-B
anty-B
anty-A1
brak
brak
anty-A
anty-B
Zadanie
Określić grupę krwi przy użyciu przeciwciał monoklonalnych anty-A, anty-B i anty-D oraz
krwinek wzorcowych z antygenami A i B.
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są: surowice z przeciwciałami anty-A, anty-B i anty-D, wzorcowe
erytrocyty A i B oraz oznakowane płytki z wgłębieniami. Krew odwirować (10 min w 3000 obr/min), a
następnie rozdzielić krwinki i osocze do oddzielnych probówek. Do oznakowanych wgłębień na płytce
nanieść pipetką dużą kroplę każdej surowicy, a następnie kroplę badanych erytrocytów. Delikatnie
wymieszać. Na drugiej płytce zgodnie z oznaczeniami nanieść po dużej kropli badanego osocza, a
następnie erytrocyty wzorcowe. Delikatnie wymieszać. Po około 5 minutach inkubacji w temperaturze
pokojowej sprawdzić, gdzie wystąpiła aglutynacja. Wynik wpisać do tabeli oznaczając:
+ aglutynację
 brak aglutynacji.
113
Erytrocyty badane
Osocze badane
plus
plus
Przeciwciała monoklonalne
Erytrocyty wzorcowe
Anty-A
Anty-B
Anty-D
A
Grupa
krwi
B
1. Jakie antygeny grupowe wykryto w erytrocytach badanych?
...................................................................................................................................................................
2. Jakie przeciwciała znaleziono w badanym osoczu?
...................................................................................................................................................................
3. Wymień antygeny występujące w erytrocytach grupy krwi:
AB Rh- ......................................................................................................................................................
A Rh+........................................................................................................................................................
B Rh-........................................................................................................................................................
O Rh+ .......................................................................................................................................................
4. Dlaczego nie występuje hemoliza krwinek po pierwszym przetoczeniu krwi grupy BRh+ pacjentowi z
grupą BRh…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………................................................................................................................................................
Temat 17. Oznaczenie stężenia wapnia w krwi
Prawidłowe stężenie wapnia we krwi ma istotne znaczenie dla czynności wszystkich komórek,
szczególnie dla miocytów, neuronów i komórek gruczołowych. Wapń jest niezbędny w procesie
krzepnięcia krwi. Tylko 0,1% ogólnoustrojowego wapnia znajduje się w płynach zewnątrzkomórkowych.
We krwi wapń występuje w postaci łatwo dyfundującej (zjonizowany i związany z anionami
fosforanowymi, cytrynianowymi, wodorowęglanowymi) oraz związany z białkami. Jego prawidłowe
całkowite stężenie w osoczu wynosi 2,5 mmol/l.
Zadanie
Oznaczyć stężenie wapnia we krwi metodą o-krezoloftaleinową
Wykonanie
Do wykonania potrzebne są: osocze krwi żylnej pobranej na heparynę, spektrofotometr,
odczynnik roboczy, wzorzec wapnia, probówki, kuwety, pipety.
(Odczynnik roboczy otrzymuje się po zmieszaniu firmowych odczynników 1 i 2 w stosunku 4+1).
W celu wykonania oznaczenia nalać do kuwet:
- 1 ml odczynnika roboczego (próba odczynnikowa)
- 1 ml odczynnika roboczego i 10 μl osocza (próba badana w dwóch powtórzeniach).
- 1 ml odczynnika roboczego i 10 μl wzorca wapnia (próba wzorcowa w dwóch powtórzeniach).
Zawartość kuwet wymieszać i pozostawić przez 10 min w temperaturze pokojowej. Włączyć
spektrofotometr i ustawić długość fali  = 570 nm (540-590 nm). Zmierzyć absorbancję (A) wszystkich
próbek. Wartość absorbancji próby badanej i wzorcowej należy pomniejszyć o absorbancję próby
odczynnikowej. Wyniki wpisać do tabeli.
114
Próba badana
Absorbancja (A)
Próba wzorcowa
Pomiar 1
Pomiar 2
Średnia
Na podstawie średniej wartości absorbancji (A) dla roztworu badanego i wzorcowego obliczyć stężenie
wapnia w badanej krwi według wzoru:
A (próbki)
Stężenie wapnia [mg/dl] = --------------------- x stęż wzorca wapnia
A (wzorca)
Otrzymany wynik przedstawić w mmol/l
1 mg/dl x 0,25 = 1 mmol/l
Stężenie wapnia w osoczu wynosi
............................................................ mg/dl
............................................................ mmol/l
Oceń uzyskany wynik …………………………………………….…………………………………………
1. Wymień najważniejsze procesy fizjologiczne, w których niezbędny jest udział jonów wapnia.
a. ...............................................................................................................................................................
b. ...............................................................................................................................................................
c. ...............................................................................................................................................................
d. ...............................................................................................................................................................
2. Jakie hormony biorą udział w regulacji stężenie wapnia w osoczu i gdzie są syntetyzowane?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
3. Jaki jest główny mechanizm działania i jak zmienia się stężenie wapnia w osoczu pod wpływem :
PTH............................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
kalcitriol.....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 18. Obliczanie składu procentowego i stężenia poszczególnych frakcji białek osocza
Całkowita zawartość białka w osoczu wynosi 60 – 70 g/l. Wśród białek osocza wyróżniamy
albuminę, globuliny i fibrynogen. Badanie składu i ilości białek ma szerokie zastosowanie w praktyce
klinicznej. Przesunięcia ilości białek w obrębie poszczególnych frakcji towarzyszą stanom zapalnym,
chorobom nerek, wątroby i chorobom nowotworowym. Zmiany te dotyczą w szczególności frakcji
globulin. Prawidłowy zakres współczynnika albumin do globulin (A/G) wynosi 1,5 –2,0.
Zadanie
Na podstawie wyników elektroforezy przedstawionej na filmie Białka osocza obliczyć
procentowy udział frakcji białek osocza oraz stężenie białek w każdej z frakcji.
Wykonanie
Wybrać z tabeli 1 wyniki pomiarów densytometrycznych dla 3 dowolnych surowic. Na ich
podstawie obliczyć procentowy udział poszczególnych frakcji białek w wybranych surowicach. Następnie
korzystając z tabeli 2, obliczyć stężenie białka w każdej frakcji. Obliczyć współczynnik albumin do
115
globulin (A/G). Wyniki wpisać do tabeli. Zaznaczyć w tabeli, które wyniki są zgodne (+), wyższe () lub
niższe () od wartości referencyjnych dla poszczególnych frakcji.
Surowica nr
%
Surowica nr
g/dl
%
g/dl
Surowica nr
%
g/dl
Albuminy
Globuliny 1
Globuliny 2
Globuliny 1
Globuliny 2
Globuliny 
A/G
Przykład:
Surowica 1
% Albuminy
Stężenie albuminy
1,18/1,79 x 100 = 65,9%
0,659 x 7,26 g/dl = 4,79 g/dl
Oceń stężenie białek w poszczególnych surowicach
Surowica nr …………………………………………………………………………………………………
Surowica nr …………………………………………………………………………………………………
Surowica nr …………………………………………………………………………………………………
Tabela 1. Gęstość optyczna (O.D.) prążków uzyskanych w czasie elektroforezy surowic badanych
Surowica
Frakcja
Nr 1
Nr 2
Nr 3
Nr 4
Nr 5
Nr 6
Nr 7
Albuminy
1,18
1,11
0,52
0,52
1,30
0,99
0,42
0,04
0,02
0,03
0,06
0,05
0,02
Globuliny 1 0,05
0,17
0,11
0,11
0,28
0,26
0,06
Globuliny 2 0,14
0,12
0,11
0,10
0,10
0,14
0,18
0,05
Globuliny 1
0,08
0,04
0,11
0,19
0,04
0,07
0,07
Globuliny 2
0,22
0,27
0,45
0,48
0,08
0,13
0,63
Globuliny 
Suma
1,79
1,74
1,31
1,43
1,90
1,68
1,25
gęstości
Tabela 2. Całkowite stężenie białka w badanych surowicach
Surowica
Nr 1
Nr 2
Nr 3
Nr 4
Nr 5
7,26 g/dl
7,91 g/dl
Tabela 3. Wartości referencyjne
Frakcja
6,88 g/dl
6,88 g/dl
6,03 g/dl
Nr 6
Nr 7
6,23 g/dl
7,80 g/dl
Udział procentowy
Stężenie [g/dl]
Albuminy
53 – 66 %
3,18 – 5,28
Globuliny 1
2 – 5,5 %
0,12 – 0,44
Globuliny 2
6 – 12 %
0,36 – 0,96
Globuliny 1
6–
9%
0,36 – 0,72
Globuliny 2
2-
6%
0,12 – 0,48
Globuliny 
11 – 21 %
0,66 – 1,68
116
1. Które białko występuje w osoczu w największej ilości, gdzie jest wytwarzane i jakie pełni funkcje?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Dlaczego zmniejszenie ilości albumin w osoczu prowadzi do powstania obrzęków?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
3. Jakie funkcje pełnią alpha, beta i gamma globuliny? Podaj przykłady.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
4. Jaka jest prawidłowa zawartość fibrynogenu we krwi. Gdzie jest wytwarzany? Jaką pełni funkcję?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
Temat 19. Wybrane zagadnienia czynności nerek (symulacja komputerowa)
Nerki, oprócz oczyszczania organizmu ze zbędnych produktów przemiany materii i egzogennych
związków wprowadzanych do organizmu głównie drogą pokarmową, pełnią jeszcze inne ważne funkcje.
Wydzielają one do krwi hormony (funkcja wewnątrzwydzielnicza) oraz biorą udział w regulacji pH i
ciśnienia osmotycznego w płynach tkankowych. Program Nerki przedstawia pięć zagadnień dotyczących
ich czynności:
I. Wodorowęglany. Mechanizmy resorpcji.
II. Pętla Henlego
III. Nefron. Procesy resorpcji i sekrecji w kanalikach nerkowych.
IV. Diureza i diuretyki
V. Mechanizmy regulacji równowagi kwasowo-zasadowej
Zadanie
Zapoznać się z zagadnieniami omawianym w poszczególnych częściach programu i
odpowiedzieć na pytania.
I. Mechanizmy resorpcji wodorowęglanów.
1. W jakiej ilości HCO3- są filtrowane z osocza do przesączu kanalikowego?
…………………………………………………………………………………………………………
2. W jakiej ilości HCO3- podlegają obowiązkowej resorpcji?
…………………………………………………………………………………………………………
3. Od czego zależy i gdzie się odbywa nadobowiązkowa resorpcja HCO3- ?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………..
4. Jaki jest mechanizm resorpcji HCO3- w kanalikach bliższych?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………….………………………………………………………………………
117
5. Jaki jest mechanizm resorpcji HCO3- w kanalikach dalszych?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………….……………………….………………………………………………………………………
6. W jaki sposób dochodzi do regeneracji HCO3- w czasie buforowania jonów H+ w płynie
kanalikowym?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
II. Pętla Henlego
1. Jakie procesy zachodzą w ramieniu zstępującym pętli Henlego?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
2. Jakie procesy zachodzą w ramieniu wstępującym pętli Henlego?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
3. W której części pętli Henlego ciśnienie osmotyczne płynu kanalikowego jest najwyższe, a w której
najniższe?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
4. Jaki procent nefronów posiada pętle, które schodzą w głąb rdzenia nerki? Jaką pełnią funkcję?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
5. Jaka jest dobowa objętość i osmolarność wydalanego moczu przy prawidłowym stężeniu ADH we
krwi?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………..…………………………………………………
6. Jak zmienia się osmolarność wydalanego moczu i dlaczego:
przy braku ADH
..………..………………………………………………………………………………………………
…………………… ……………………………………………………………………………………
przy wysokim stężeniu ADH
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
7. Określ osmolarność płynu kanalikowego w stosunku do osocza w:
kanaliku bliższym …………………………………………………………………………………..
ramieniu zstępującym pętli Henlego ………………………………………………………………...
ramieniu wstępującym pętli Henlego...................................................................................................
kanaliku dalszym …………………………………………………………………………………..
8. W których kanalikach nerkowych działa ADH i jaki jest mechanizm jej działania?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
118
III. Nefron. Procesy resorpcji i sekrecji w kanalikach nerkowych.
1. Jaka ilość przefiltrowanych z osocza jonów Na+ podlega resorpcji zwrotnej w kolejnych częściach
nefronu?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………….………………………………………………...……………………………………………
2. Czym różni się mechanizm resorpcji jonów Na+ w kanalikach bliższych i dalszych?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
3. W których kanalikach i w jakiej ilości zachodzi resorpcja i wydzielanie jonów K +?
…………………………………………………………………………………..………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
4. Dlaczego podczas wyrównywania przez nerki nadmiaru H+ w płynach ustrojowych pH moczu nie
spada poniżej 4,5?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
5. Gdzie w nefronie zachodzi resorpcja jonów wapnia?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………….………………………………………………………………………………………………
6. Jaki jest wpływ parathormonu na ilość wydalanych z moczem jonów wapniowych i fosforanowych?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
7. Od czego zależy ilość resorbowanych jonów wapnia w kanalikach nerkowych?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………..………………………………………………
8. Jaka jest górna granica stężenia glukozy w osoczu (tzw .próg nerkowy), przy której jest możliwa
całkowita jej resorpcja z płynu kanalikowego nefronów do krwi?
…………………………………………………………………………………………………………
9. Dlaczego nie leczonej cukrzycy towarzyszy zwiększona diureza?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
10. Jak kontrolowana jest resorpcja mocznika w kanalikach nerkowych?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
IV. Diureza i diuretyki
1. Co to jest diureza?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
2. Jaki związek nazywamy diuretykiem?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
3. Na czym polega diureza osmotyczna? Podaj przykłady diuretyków osmotycznych.
.…………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
119
4. Jaki jest mechanizm działania diuretyków pętlowych? Podaj przykłady takich diuretyków.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………….
5. Dlaczego antagoniści aldosteronu powodują zwiększoną diurezę? Podaj przykłady takich diuretyków.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
6. Dlaczego zablokowanie aktywności anhydrazy węglanowej w komórkach kanalików nerkowych
zwiększa diurezę?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………….………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
7. Dlaczego inhibitory anhydrazy węglanowej mogą być pomocne przy korygowaniu zasadowicy?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………….
V. Mechanizmy regulacji równowagi kwasowo-zasadowej
1. Jakie jest prawidłowe pH osocza? Dlaczego regulacja pH w płynach ustrojowych jest istotna dla
prawidłowej czynności organizmu?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
2. Jakie mogą być przyczyny:
kwasicy oddechowej
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
zasadowicy oddechowej
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
kwasicy metabolicznej
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
zasadowicy metabolicznej
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………..
3. W jaki sposób nerki korygują odchylenia pH osocza?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
4. W jaki sposób układ oddechowy koryguje odchylenia pH osocza?
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………….…
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………............
120
Tabela 1. Prawidłowa liczba krwinek i wartości wskaźników czerwonokrwinkowych i
Symbol/Nazwa
RBC (Red Blood Cells)
Liczba erytrocytów
Kobiety
Mężczyźni
Hb (Hemoglobin)
Stężenie hemoglobiny
Kobiety
Mężczyźni
Hct (Hematocrit)
Hematokryt
Kobiety
Mężczyźni
MCH (Mean corpuscular hemoglobin)
Średnia masa hemoglobiny w erytrocycie
MCHC (Mean corpuscular hemoglobin concentration)
Średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie
MCV (Mean corpuscular volume)
Średnia objętość erytrocytu
WBC (White blood cells)
Liczba leukocytów
PLT (Platelets)
Liczba płytek krwi
Zakres prawidłowych wartości
jednostki SI
jednostki tradycyjne
3,5 – 5,0 x 106/μl
3,5 – 5,0 x 1012/l
12
4,3 – 5,9 x 106/μl
4,3 – 5,9 x 10 /l
7,45 – 9,31 mmol/l
8,7 – 10,55 mmol/l
12 – 15 g/dl
14 – 17 g/dl
0,33 – 0,43 l/l
0,39 – 0,49 l/l
33 – 43%
39 – 49%
1,67 – 2,11 fmol
27 – 34 g
19,8 – 22,3 mmol/l
32– 36 g/dl
81 – 100 fl
81 – 100 m3
4,0 – 10,0 x 109/l
4,0 – 10,0 x 103/μl
150 – 400 x109/l
150 – 400 x103/μl
Tabela 2. Prawidłowy skład procentowy leukocytów we krwi obwodowej u osoby dorosłej i
Rodzaj leukocytów
Granulocyty obojętnochłonne (NEUT)
w tym:
%
53 – 75
z jądrem pałeczkowatym
3–5
z jądrem segmentowanym
50 – 70
Granulocyty kwasochłonne (EOS)
1–4
Granulocyty zasadochłonne (BASO)
0–1
Limfocyty (LYM)
25 – 45
Monocyty (MON)
2–8
i
Neumeister B, Besenthal I, Liebich H. Diagnostyka laboratoryjna. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner,
2003.
121

Temat 13 - zemby.pl

Transkrypt

Podobne dokumenty

OFERTA BADAŃ USŁUGOWYCH W ZAKRESIE OCENY STANU

bmz-psych-03 - WordPress.com

Kompleksowa informacja statystyczna o regionie – Bank