docJA - Zespół Szkół Miejskich nr 4
download 
Reklamacja Komentarze
Transkrypt
JA - Zespół Szkół Miejskich nr 4
Zespół autorski Karina Mucha Anna Stalmach-Tkacz Joanna Wosianek Projekt okładki Radosław Krawczyk (według koncepcji Anny Piwowarczyk-Głogowskiej) Opracowanie graficzne Magdalena Pilch Fotografie BE&W, Shutterstock Redakcja Ewa Misiorowska Redakcja językowa i korekta Beata Pędziwilk Skład i łamanie Piotr Jaworski ISBN 978-83-7491-634-9 © Grupa Edukacyjna S.A. 2011 Grupa Edukacyjna S.A. 25-655 Kielce, ul. Łódzka 308 tel. 41 366 53 66; faks 41 366 55 55 e-mail: [email protected]; http://www.mac.pl Spis treści 1. Wstęp ................................................................................................. 4 2. Koncepcja programu ............................................................................... 5 3. Struktura programu ...............................................................................11 4. Cele ogólne .........................................................................................12 5. Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia ...............................................................................................14 6. Zintegrowane treści nauczania ..................................................................46 6.1. Przykładowe przeniesienie założeń programu na rozkład treści nauczania zgodnie z ramowym podziałem godzin ....................................................... 105 7. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków, w jakich będzie realizowany program. Indywidualizacja pracy z uczniem ............ 113 8. Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania ............ 140 8.1. Diagnoza i obserwacja dziecka rozpoczynającego naukę w klasie pierwszej .... 148 9. Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów — pomoc psychologiczno-pedagogiczna w praktyce ..................................................................... 160 9.1. Zasady pracy z uczniem mającym trudności w nauce ............................... 164 9.2. Zasady pracy z uczniem ze szczególnymi uzdolnieniami ............................ 165 9.3. Sposoby rozpoznawania i zaspokajania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia ....................................................................................... 168 10. Minisłownik pojęć .............................................................................. 184 11. Bibliografia ...................................................................................... 185 3 Nauczenie wartości to najważniejsza rzecz, jaką możemy zrobić dla szczęścia dziecka. (Linda i Richard Eyre) Nauczone i stosowane wartości tworzą nasz charakter. To od niego zależy, jakich dokonujemy wyborów, kim się otaczamy, jaki mamy stosunek do świata, jakie stawiamy sobie cele, co jest dla nas w życiu najważniejsze. Charakter, czyli wartości w działaniu, decydują o całym życiu człowieka. (Irena Koźmińska, Elżbieta Olszewska, Fundacja ABCXXI — Cała Polska czyta dzieciom)1 1. Wstęp W prezentowanym programie edukacji wczesnoszkolnej Oto ja! położono nacisk przede wszystkim na wychowywanie, dopiero potem na nauczanie małego dziecka, a więc przywrócono właściwą zależność wynikającą z definicji kształcenia. Głównym założeniem filozoficznym autorów jest wszechstronny rozwój szczęśliwego dziecka poprzez wspomaganie jego wrodzonego potencjału i stwarzanie możliwości poznawania świata. Ze względu na uniwersalne założenia dotyczące kształtowania inteligencji emocjonalnej i społecznej oraz zwrócenie szczególnej roli na wychowanie do wartości, program może być stosowany w klasach I—III, we wszystkich typach szkół podstawowych (w tym również w klasach integracyjnych). Program Oto ja! został stworzony na podstawie wytycznych określonych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 roku w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników, oraz w innych rozporządzeniach (np. w sprawie pomocy psychologiczno-pedagogicznej lub rozporządzeniu dotyczącym oceniania, w tym oceniania opisowego) i jest zgodny z podstawą programową kształcenia ogólnego dla pierwszego etapu edukacyjnego. 1 Obydwa cytaty za: Irena Koźmińska, Elżbieta Olszewska, Z dzieckiem w świat wartości, Świat Książki, Warszawa 2007. 4 2. Koncepcja programu Czym jest kształcenie? Kształcenie zawsze obejmuje dwa wymiary: zarówno wychowanie, jak i nauczanie. Nie można oddzielić tych dwóch sfer, jeśli zakłada się pełny i wszechstronny rozwój każdego dziecka. Program rozkłada odpowiednio proporcje pomiędzy nauczaniem i wychowaniem — nie można nikogo niczego nauczyć, jeśli najpierw nie zostanie zbudowana odpowiednia motywacja do uczenia się i zaakceptowany człowiek taki, jakim naprawdę jest. Aby uniknąć unifikacji, dziecko najpierw poznaje siebie i swoje możliwości, buduje motywację do swojego rozwoju i do nawiązywania dobrych relacji z innymi. Dopiero potem może budować swoją wiedzę o świecie i umiejętności — adekwatnie do swojego wieku, predyspozycji poznawczych i możliwości. Ja Ja - inni Ja - świat Ja świat kultury wartości Od wychowania do dydaktyki Koncepcja programu zakłada oparcie nauczania na wychowaniu. Efektem wychowania jest rozwój sfery wolicjonalno-motywacyjnej. Dopiero na tak przygotowanym gruncie można prowadzić nauczanie, którego skutek dotyczy sfery poznawczej i wykonaniowej. W obrębie kształcenia, czyli oddziaływania pedagogicznego, wychowanie i nauczanie różnią się odmiennym doborem środków, metod i form oddziaływania, ale jedno i drugie stanowi jedność, i nie mogą bez siebie istnieć. Dlatego istotą kształcenia jest nauczanie oparte na wychowaniu. 5 Koncepcja programu Kształtowanie inteligencji emocjonalnej jako podstawa rozwoju społecznego dziecka Kształtowanie inteligencji emocjonalnej jest sposobem, a zarazem metodą na integralne poznawanie siebie i świata. Na poziomie edukacji wczesnoszkolnej rozumiane jest jako proces stabilizacji emocjonalnej, kształtowania motywacji do własnego kształcenia. Przy założonej systematycznej pracy nad propagowaniem umiejętności społecznych zbudowanych na wartościach, dziecko buduje w sobie wewnętrzną motywację do poznawania świata, nawiązywania dobrych relacji z drugim człowiekiem, potrafi wybrać, co jest dobre, a co złe, jest emocjonalnie gotowe do podejmowania wyzwań i przekraczania granic swojego poznania w dalszym życiu. O powodzeniu i szczęściu w życiu nie decydują przede wszystkim rodzaj i ilość zdobytej wiedzy, status materialny, zdobyte tytuły czy rodzaj wykonywanej pracy, lecz stabilność emocjonalna, umiejętność radzenia sobie w różnych sytuacjach, kreatywne myślenie i dobre relacje z innymi ludźmi, oparte na autentycznej przyjaźni, szacunku dla każdego człowieka i zdolności do głębokich i nieprzemijających uczuć wyższych. Rozwijanie inteligencji emocjonalnej odbywa się poprzez poznawanie siebie i innych, budowanie relacji i motywacji do poznawania świata i przekraczania swoich granic. Granice rozumiane są tutaj jako odbierany przez nas profil emocjonalny dziecka, a pracując nad emocjami, możemy zmienić obserwowane dotąd zachowania i rozwijać emocjonalny potencjał. Taki wszechstronny rozwój emocjonalny warunkuje w konsekwencji prawidłowy rozwój społeczny, który zakłada dobre relacje z innymi ludźmi, obecność w kulturze i szczęśliwe, spełnione życie. Te same wartości przez wszystkie trzy lata edukacji wczesnoszkolnej Istotą naszej kultury są niezmienne wartości moralne, na których powinniśmy oprzeć wychowanie i nauczanie w szkole i w domu. Wartości moralne, rozumiane jako: wszystko to, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania; co łączy się z pozytywnymi odczuciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich12są podstawą wychowania. Świat dziecka jest budowany poprzez wielokrotne (w każdym roku) powracanie do tych samych dwunastu wartości i ich pogłębianie. Każde trzy tygodnie roku szkolnego poświęca się jednej wartości ważnej dla dziecka, a jednocześnie istotnej dla naszej kultury. Program nie zakłada więc bloków tematycznych (gdzie przeważają cele dydaktyczne), ale projekty poznawania i realizowania wartości (najważniejsze jest wychowanie jako podstawa kształcenia). Taki układ nawiązuje również do nowej podstawy programowej, gdzie szczególnie mocno zostało podkreślone w kształceniu ogólnym budowanie fundamentu wykształcenia, polegającego na harmonijnym rozwoju w pięciu sferach: etycznej, emocjonalnej, społecznej, intelektualnej i fizycznej. Aż trzy sfery bezpośrednio dotyczą wychowania. 1 Definicję wartości na użytek wychowania stworzył i bardzo dobrze opisał Mieczysław Łobocki. Powyższy cytat pochodzi z jego książki Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004, str. 96. Warto również sięgnąć do innych pozycji tego autora. Szczególnie godną polecenia w zakresie omawianych tu zagadnień jest książka Wychowanie moralne w zarysie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002. 6 Koncepcja programu Nad jedną wartością pracuje się przez trzy tygodnie w każdej klasie: pierwszej, drugiej i trzeciej. W pierwszym tygodniu następuje wprowadzenie wartości, drugi jest czasem pogłębiania jej znaczeń, a trzeci tydzień jest niejako utrwaleniem, a także sprawdzeniem zrozumienia wartości, stosowania jej w codziennym życiu. Coroczne powracanie do tej samej wartości na różnym poziomie rozwoju ucznia daje możliwość jej pogłębiania: dziecko wielokrotnie otrzymuje szansę rozwijania się w ramach danej wartości. Dzięki takiemu „utrwalaniu wartości” będzie mogło uznać i ocenić, co jest naprawdę ważne, i przyjąć to w swoim życiu. Nauczanie ma więc układ koncentryczny, spiralny, te same wartości są podstawą kształcenia przez wszystkie lata edukacji wczesnoszkolnej. klasa 1 klasa 2 klasa 3 Koncepcja zakłada pracę nad następującymi wartościami: odpowiedzialność i bezpieczeństwo — klasy: I, II i III — praca nad odpowiedzialnością i odwagą dziecka, mówienie o tym, jak dbać o swoje bezpieczeństwo; wytrwałość — klasy: I, II, III — kształtowanie charakteru dziecka, uczenie go umiejętności osiągania celów, przewidywania swoich działań, uczenie dziecka odporności na przeciwności, które spotka na swojej drodze; Ja kreatywność — klasy: I, II i III — szukanie sposobów na to, w jaki sposób rozwijać talenty i możliwości dziecka, wskazywanie, jak rozwiązywać problemy — zarówno te, które dziecko napotyka w życiu codziennym, jak i te, które są związane z twórczością i poszukiwaniem oryginalnych rozwiązań; 7 Koncepcja programu szacunek — uczenie szacunku wobec otaczającego świata, szacunku dla przyrody, dla innych ludzi i dla samego siebie, pokazywanie, jak można troszczyć się o rzeczy najważniejsze; dobroć — poświęcanie czasu rodzinie: mamie, tacie, bliskim, rodzeństwu, mówienie o okazywaniu dobroci najbliższym, uczenie sposobów jej okazywania, zwracanie uwagi na to, że nie ma nic cenniejszego, niż okazywana dziecku i przez nie dobroć; Ja - inni jedność i współdziałanie — mówienie o przyjaźni, dobrych i harmonijnych relacjach z wszystkimi ludźmi, odkrywanie wartości dziecka w jego relacjach z innymi dziećmi oraz osobami dorosłymi, uczenie go sposobów budowania przyjaźni i radzenia sobie w trudnych emocjonalnie i społecznie momentach, związanych z brakiem akceptacji i odrzuceniem; tożsamość i patriotyzm — wskazywanie na tożsamość kulturową, narodową i społeczną dziecka, uczenie rozumienia i szacunku do kultury, w której się wychowuje, a także umiejętności szanowania kultur odmiennych od tej, w której się wychowuje; mądrość i ciekawość poznawcza Ja - świat — zastanawianie się nad tym, czym jest mądrość, co robić, by stawać się mądrzejszym, uczenie sposobów uczenia się i poznawania świata, ukazywanie bogactwa nauki, ludzkiej myśli, ukazywanie możliwości, które czekają na dziecko w otaczającym je świecie; aktywność i przedsiębiorczość — wskazywanie na sposoby włączania się w życie klasy, szkoły i lokalnej społeczności, uczenie dziecka wykorzystywania własnych pomysłów do zmiany rzeczywistości, która je otacza; 8 Koncepcja programu motywacja do uczestniczenia w kulturze — wskazywanie na możliwości dzisiejszego świata związane z różnymi sposobami komunikowania się poprzez media, sztukę, różne formy działania artystycznego; piękno Ja - świat kultury — zastanawianie się wraz z dzieckiem, czym jest piękno i jak go szukać w świecie, odwołanie się do bogactwa świata przyrody, szukanie wzorców w kodzie kulturowym przekazywanym od pokoleń (literatura, sztuki plastyczne, teatr, film, kultura multimedialna); szczęście — mówienie o optymizmie, pogodzie ducha i szczęściu, gdyż są to podstawowe wartości wiodące do dobrego i spełnionego życia; każde dziecko ma prawo do szczęścia i spełniania swoich marzeń, gdyż tylko człowiek szczęśliwy może dynamicznie i wszechstronnie się rozwinąć. Dziewięć pierwszych tygodni pracy nad wartościami (trzy pierwsze wartości, po trzy tygodnie każda) obejmuje działania nad kształtowaniem charakteru dziecka, jego samookreśleniem, budowaniem poczucia własnej wartości. To łagodne zaproszenie do wspólnej wędrówki i pierwsze próby dziecka w określaniu swojej tożsamości. Kolejnych dziewięć tygodni (i kolejne trzy wartości) ma na celu uczenie dziecka współpracy z innymi, otwartości na drugiego człowieka poprzez szacunek i współdziałanie, praktykowania takich wartości, jak: prawdomówność, uczciwość, odpowiedzialność, odwaga, sprawiedliwość. Trzecia grupa wartości (na następne dziewięć tygodni) obejmuje wszystkie te, które są związane z możliwością poznawania świata, a co za tym idzie, stopniowego rozwijania swojego sposobu myślenia i budowania życiowej mądrości. Eksperyment przeprowadzony na zajęciach przyrodniczych, poznawanie mądrych ludzi, którzy żyli przed nami, to nie tylko cele same w sobie, ale ukazywanie, czym jest mądrość, dlaczego warto być ciekawym świata i jak realizować te potrzeby. Ostatnie trzy wartości (przy czym ostatnia jest niejako zadana na wakacje) ukazują sens życia — cel, ku któremu zmierza człowiek, także mały. Każdy marzy o miłości i szczęściu. Uczymy dzieci dostrzegać piękno w świecie, odróżniać wartości trwałe i przynoszące szczęście (miłość, zaufanie) od wartości pozornych, które jedynie na krótką chwilę mogą stać się czymś istotnym w życiu (rzeczy materialne, pozycja, sukces). Każda z wartości, oprócz swojego miejsca w układzie chronologicznym i układzie związanym z rozszerzaniem granic ja dziecka, łączy się także z wartością podobną, pogłębiającą i rozszerzającą jej znaczenia. Rozszerzeniem odpowiedzialności i bezpieczeństwa będzie szacunek, a później wynikający z niego patriotyzm oraz umiejętność uczestniczenia w kulturze; pogłębieniem wartości, jaką jest wytrwałość, będzie dobroć, rozumiana jako systematyczne dbanie o drugiego człowieka, a także — na innym, intelektualnym poziomie — mądrość i ciekawość poznawcza, a w konsekwencji umiejętność dostrzegania piękna całego 9 Koncepcja programu świata; rozwinięciem kreatywności będzie współdziałanie z innymi oraz aktywność i przedsiębiorczość, a konsekwencją takiego uczestniczenia w świecie — szczęście i optymizm. Tak uporządkowany system wartości, które się nawzajem uzupełniają, daje dziecku możliwość autentycznego przeżycia wolności w ich wyborze i hierarchizowaniu, zgodnie z jego indywidualnymi potrzebami i pragnieniami. Pokazuje świat spójny i w wielu wymiarach koniecznie jednoznaczny (np. prawda — kłamstwo), a z drugiej strony — bez narzucania gotowych interpretacji, bo wartości mówią same za siebie, korespondują ze sobą, pozwalają na głębsze rozumienie i przeżywanie świata. W tak pojmowanym kształceniu (od wychowania do dydaktyki) treści kształcenia są sposobem realizacji wychowawczych zamierzeń programowych, a nie celem samym w sobie, polegającym na przekazaniu ograniczonej wiedzy z poszczególnych dyscyplin, nawet zintegrowanych. W edukacji stawiamy przede wszystkim pytania problemowe: dlaczego?, kto?, w jaki sposób?, po co?, w jakim celu?, a nie, jak to czynili wszyscy do tej pory, pytania o przedmiot: co?, w jakiej kolejności?, ile? Najważniejsze jest wychowanie, realizowane poprzez wchodzenie w świat wartości. Na nim budujemy wiedzę i umiejętności, niezbędne w poznawaniu siebie i innych. Wartości omawiane w ciągu roku szkolnego we wszystkich klasach semestr I JA ZESZYT 1 odpowiedzialność i bezpieczeństwo wytrwałość kreatywność szacunek i uczciwość JA - INNI ZESZYT 2 dobroć jedność i współdziałanie semestr II JA - ŚWIAT ZESZYT 3 tożsamość i patriotyzm mądrość i ciekawość poznawcza aktywność i przedsiębiorczość JA - ŚWIAT KULTURY ZESZYT 4 10 motywacja do uczestniczenia w kulturze piękno szczęście 3. Struktura programu Proponowany w programie układ treści ma charakter koncentryczny, gdyż zakłada wielokrotne i systematyczne powracanie do tych samych wartości i treści kształcenia, ma również charakter spiralny, bo określa narastanie umiejętności związanych z określonymi celami ogólnymi i szczegółowymi. Koncentryczno-spiralny układ programu najpełniej spełnia postulat dbałości o wszechstronny i harmonijny rozwój dziecka, bo jest nastawiony na integrację treści — nie uczymy dzieci przedmiotowo, ale pozwalamy im na zdobywanie umiejętności, pomocnych w poznawaniu i budowaniu szacunku dla siebie, innych i całego świata. Najważniejszym celem takiego układu programu staje się wzbudzanie motywacji dziecka do odkrywania, poznawania, tworzenia i przeżywania rzeczywistości wokół siebie, pomaganie w odkrywaniu tożsamości w relacjach z innymi ludźmi i światem (rozdziały 1 i 2). Z koncepcji wypływa struktura programu (rozdział 3), która ma ukazać, jak poszczególne elementy są ze sobą połączone i w jakim stopniu od siebie zależne. Z celów ogólnych (rozdział 4) wypływają cele szczegółowe, połączone z oczekiwanymi osiągnięciami uczniów (rozdział 5), z kolei układ wartości planowanych w poszczególnych trzytygodniowych projektach warunkuje odpowiedni dobór treści nauczania, podporządkowany celom wychowawczym. Aby ukazać, jak ramowy plan nauczania przekłada się na konkretne rozwiązania dydaktyczne, proponujemy przykładowy rozkład treści nauczania, podporządkowany określonym, zaplanowanym wcześniej, wartościom (rozdział 6). Istotnym elementem programu jest ukazanie sposobów osiągania zaplanowanych celów i ukazanie dróg indywidualizacji pracy z uczniem, zgodnie z nowymi wymaganiami określonymi w prawie oświatowym, w tym zaproponowanie metod aktywizujących uczniów (rozdział 7). Zwrócono uwagę na sposoby oceniania oraz diagnozę i obserwację ucznia, szczególnie w klasie pierwszej (rozdział 8). Omówiono koncepcję wspierania indywidualnych potrzeb uczniów, zasady pomocy psychologiczno-pedagogicznej (rozdział 9). Na końcu umieszczono minisłownik pojęć pedagogiczno-dydaktycznych (rozdział 10) oraz bibliografię, podzieloną na odpowiednie działy. Jej zadaniem jest wspomaganie nauczyciela w pracy wychowawczej i dydaktycznej poprzez sugerowanie wartościowej literatury przedmiotu (rozdział 11). 11 4. Cele ogólne Głównym celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie wszechstronnego rozwoju dziecka zgodnie z jego możliwościami rozwojowymi oraz potencjałem osobowościowym. Prezentowana koncepcja pozwala rozwijać dziecko w następujących, przewidzianych przez ustawodawcę, obszarach: a) budowanie systemu wartości (rozwój etyczny dziecka) Podstawowym celem programu jest wychowywanie poprzez i do wartości. Nauczyciel wraz rodzicami, poprzez własny przykład i projekty realizowane w ramach programu, powinien kształtować w dziecku potrzebę uczestniczenia w świecie wartości uniwersalnych, takich jak: dobro, prawda, piękno, odpowiedzialność za siebie, uczciwość, odpowiedzialność, wytrwałość, ciekawość poznawcza, przedsiębiorczość. Wymiar etyczny wychowania stanowi jeden z bardzo silnie podkreślanych obszarów, dotyczących głównych założeń kształcenia ogólnego w szkole podstawowej. Program zawiera praktycznie wszystkie wymienione w podstawie wartości sprzyjające indywidualnemu i społecznemu rozwojowi dziecka, odpowiednio je grupując, by jedna wypływała z drugiej. b) odnajdywanie swojego miejsca w świecie (rozwój społeczny dziecka) Niezwykle istotne dla dziecka jest budowanie poczucia własnej wartości, przynależności do bliskich, rodziny, grupy, klasy, małej i wielkiej Ojczyzny. Najistotniejszym etapem kształtowania tożsamości dziecka jest uczenie szacunku dla siebie, dla innych ludzi, zwierząt, roślin oraz całego świata. Szacunek oznacza otwarcie na świat, optymizm, poznawanie nowych rzeczy; buduje mocny charakter dziecka. c) nabywanie umiejętności poprzez działanie (rozwój emocjonalny dziecka) Sposobem radosnego poznawania świata jest dziecięce działanie poprzez zabawę, doświadczanie, uczestniczenie w sytuacjach zadaniowych i projektach edukacyjnych, przygotowywanych na miarę potrzeb konkretnego dziecka i określonej grupy. Najważniejsze umiejętności, jakie powinno zdobyć dziecko, to: umiejętność komunikacji interpersonalnej, a więc zdolność do nawiązywania i podtrzymywania dobrych relacji z innymi — zarówno dziećmi, jak i dorosłymi, umiejętności pozwalające na samodzielne i zespołowe dalsze poznawanie świata i odkrywanie jego piękna, a więc przede wszystkim: umiejętności komunikacji językowej (czytania, pisania, słuchania i mówienia), umiejętności korzystania z informacji poprzez nowoczesne technologie, umiejętności logiczno-matematyczne, umiejętność obcowania z przyrodą, umiejętność radzenia sobie w różnych codziennych sytuacjach (optymizm, szukanie rozwiązań, krytyczne, twórcze myślenie), odporność psychiczna na niepowodzenia i trudne momenty w życiu. 12 Cele ogólne d) poznawanie i rozumienie siebie i świata (rozwój intelektualny dziecka) Zdobywanie wiedzy jest środkiem do poznania, a nie celem samym w sobie. Dzięki temu możemy w większym stopniu mówić o pełnym uznaniu potrzeb rozwojowych dziecka w każdej ze sfer (fizycznej, emocjonalnej, psychicznej i duchowej), a nie tylko intelektualnej, preferowanej podczas umieszczania nauczania obok wychowania, a nie, jak to ma miejsce w prezentowanej koncepcji, nauczania opartego na wychowaniu. Na przykład dziecko będzie wykorzystywało język matematyki, aby w naturalny sposób opisywać procesy, które obserwuje w przyrodzie. Następuje swoista integracja treści na płaszczyźnie możliwości, jakie stwarza czynnościowe nauczanie matematyki w odniesieniu do poszczególnych treści przyrodniczych, które stanowią pretekst do wszelkich działań w zakresie nabywania umiejętności matematycznych i wykorzystywania ich w praktyce. e) radosne uczestniczenie w świecie (rozwój fizyczny dziecka) Niezwykle istotne jest dbanie o rozwój fizyczny dziecka, zapewnienie mu odpowiednich możliwości ruchu i zabawy. Wiedza medyczna i nowe odkrycia w dziedzinie neurobiologii zwracają uwagę na zależność rozwoju ruchowego, emocjonalno-psychicznego i intelektualnego. Czasami trudności w nauce i problemy z koncentracją mają swoje źródło nie w ogólnych zdolnościach dziecka, ale w deficytach jego rozwoju ruchowego, niezaspokojonej potrzebie ruchu lub nieprawidłowych nawykach żywieniowych i sposobach spędzania wolnego czasu. Ruch, ćwiczenia fizyczne, zabawy na świeżym powietrzu wspomagają rozwój emocjonalny i intelektualny bardziej niż wielogodzinne kompensowanie danego problemu przy biurku w klasie i wypełnianie kolejnych kart pracy mających teoretycznie zniwelować problem. Mając na uwadze zapisy podstawy programowej, można stwierdzić, że głównym sposobem realizacji celu wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka jest zaspokajanie jego potrzeb i dostarczanie bodźców do rozwoju każdej ze sfer. Wszelkie działania podejmowane przez nauczyciela powinny integrować potrzeby dziecka i zachęcać je do podejmowania takiej aktywności, aby mogło wszechstronnie się rozwijać. rozwój etyczny rozwój fizyczny rozwój intelektualny rozwój społeczny rozwój emocjonalny 13 14 • • • • • • • umiejętności koncentrowania uwagi na wypowiedziach rówieśników, nauczycieli oraz innych osób, kształcenie umiejętności świadomego poszukiwania konkretnych informacji w instrukcji słownej nauczyciela i rówieśników, rozwijanie umiejętności słuchania i rozumienia poleceń nauczyciela oraz wypowiedzi innych osób, w tym rówieśników, wdrażanie do umiejętnego komunikowania się z drugim człowiekiem w sposób zrozumiały dla rozmówcy, kształcenie umiejętności budowania wypowiedzi na temat własnych przeżyć, emocji, nastrojów, odczuć na podstawie doświadczeń, rozmów, obserwacji, kształcenie umiejętności proszenia o pomoc i informowania o własnych potrzebach, wdrażanie i rozwijanie umiejętności kulturalnego zwracania się do rozmówcy, poszerzanie słownika pojęć i wyrazów w tym zakresie, stosowanie zwrotów właściwych dla danej okazji lub zdarzenia, kształcenie i rozwijanie umiejętności budowania wypowiedzi i wypowiadania się na określony temat, • • • • • • • • • • • • • • • • • Uczeń: chętnie słucha wypowiedzi rówieśników oraz innych osób, rozumie polecenia nauczyciela, potrafi zastosować otrzymaną informację do wykonania zadania, ćwiczenia bądź innego rodzaju aktywności, rozumie wypowiedzi rówieśników i nauczyciela, potrafi powtórzyć zdanie lub opinię osoby, która wcześniej wypowiadała się na dany temat, potrafi powtórzyć uzyskaną informację, odpowiada na pytania nauczyciela dotyczące przekazanych informacji, chce słuchać wypowiedzi innych, zapamiętuje i wykonuje polecenia nauczyciela, okazuje szacunek innym w czasie ich wypowiedzi, nie przerywa wypowiedzi innych osób, nie przeszkadza innym w słuchaniu, grzecznie zwraca się do rozmówcy, stosuje poprawne i kulturalne zwroty w rozmowie, rozpoznaje i nazywa emocje własne oraz innych osób, opowiada o tym, co czuje i co myśli, na podstawie wypowiedzi innych osób, własnych przeżyć, zachowań lub ilustracji, a także obserwacji, stara się zapanować nad swoim zachowaniem w danym momencie pod wpływem emocji, podstawowe • • • • • • • • • • Uczeń: analizuje wypowiedzi rówieśników i nauczyciela, potrafi z nich wyciągnąć wnioski, słucha w skupieniu wypowiedzi rówieśników i innych osób, wymienia szczegóły i wskazuje poszczególne elementy w usłyszanej instrukcji słownej, podejmuje próby samodzielnego ułożenia pytań na podstawie pozyskanej informacji, z uwagą i zaangażowaniem słucha poleceń nauczyciela, zapamiętuje i rozumie wszystkie polecenia, potrafi zachęcać innych do słuchania, z uwagą i zaangażowaniem słucha czytanych tekstów literackich, potrafi ze szczegółami opowiedzieć o tym, czego wysłuchał, motywuje innych do poszanowania i wysłuchania osoby, która się wypowiada, samodzielnie wycisza się i skupia uwagę na osobie, która zaczyna mówić, potrafi zaprezentować odmienne zdanie niż kolega, wypowiada się, nawiązując do tego, co powiedziała na dany temat inna osoba lub do tego, co zostało zaprezentowane w materiale audialnym, ponadpodstawowe Oczekiwane osiągnięcia ucznia KLASA I Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia Cele szczegółowe • rozwijanie 5. • • • • • • • • • • • dawania pytań na określony temat oraz formułowania odpowiedzi na zadane pytania, rozwijanie zdolności mówienia z różną intonacją, wdrażanie do świadomego dostosowywania tonu głosu do sytuacji, wyrażania emocji lub innych przeżyć, rozwijanie umiejętności rozmawiania na temat historyjki obrazkowej, ilustracji, obrazu, plakatu, kształcenie umiejętności wypowiadania się na tematy dotyczące życia rodzinnego i pobytu w szkole, nabywanie i rozwijanie umiejętności aktywnego wypowiadania się, nabywanie wiadomości i umiejętności dotyczących dekodowania informacji, czytania instrukcji obrazkowych, nabywanie wiadomości i elementarnych umiejętności dotyczących kodowania informacji, wdrażanie do umiejętnego i sprawnego odczytywania uproszczonych rysunków, piktogramów, znaków informacyjnych i napisów, które znajdują się w najbliższym otoczeniu, nabywanie umiejętności globalnego czytania imion, nazw przedmiotów, roślin, zwierząt i osób, nabywanie i poszerzanie wiadomości na temat wszystkich liter alfabetu, nabywanie umiejętności nazywania i rozpoznawania liter oraz wskazywania różnic w zapisie liter i w wymowie głosek, pogłębianie wiadomości i sprawności dotyczących świadomego posługiwania się określeniami: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie, • • • • • • • • • • • • • • • • wypowiada się na temat swoich spostrzeżeń, pomysłów, przemyśleń, podejmuje próby zaprezentowania własnego zdania na podany temat, potrafi poprosić o pomoc rówieśnika, nauczyciela lub inną osobę, potrafi nazwać własne potrzeby, zwraca się kulturalnie do rozmówcy, pamięta poznane wyrazy, zwroty, pojęcia, stara się ich używać, wypowiada się na określony temat, udziela odpowiedzi na proste pytania dotyczące wybranego tematu, np. przeczytanego tekstu lub przeżyć, formułuje proste pytania dotyczące wybranego tematu, wypowiada się z różną intonacją: raz wyżej, raz niżej, ciszej, głośniej — w zależności od sytuacji, opowiada historyjki obrazkowe, opisuje wygląd plakatu, zdjęcia, ilustracji, wymieniając elementy znajdujące się na wybranej formie przekazu, opowiada o własnych przeżyciach, doświadczeniach, obserwacjach itp., uczy się na pamięć roli bohatera w przedstawieniu, opowiada o przygodach bohatera literackiego, potrafi przytoczyć najważniejsze wydarzenia i sytuacje w utworze, podejmuje próby odniesienia wartości płynącej z literatury do własnych doświadczeń i życia codziennego, potrafi zakodować informację w formie komunikatu niewerbalnego i werbalnego, np. z wykorzystaniem technik plastycznych, potrafi odtwarzać podane kody werbalnie i niewerbalnie, • kształcenie umiejętności formułowania i za- • samodzielnie • • • • • • • • • • • • • • się zainteresować wypowiedzią inne osoby, używa przy tym zwrotów typu: posłuchajcie, mam wiadomość, opowiem wam coś ciekawego, mówi innym osobom miłe rzeczy, wskazuje na różnice między emocjami własnymi oraz innych osób, naśladuje zachowania innych, próbuje odkryć i nazwać czynniki, które wpływają na powstawanie silnych emocji, w tym również własnych, przewiduje, jakie emocje może wywołać swoim zachowaniem w innej osobie, zawsze panuje nad swoim zachowaniem pod wpływem emocji, prezentuje własne zdanie na podany temat, zawsze prosi o pomoc rówieśnika, nauczyciela lub inną osobę w sytuacji, w której sobie nie radzi, potrafi nazwać własne potrzeby i podać ich źródła, zawsze zwraca się do rozmówcy w kulturalny i właściwy dla danej sytuacji sposób, świadomie wykorzystuje nowo poznane wyrazy, zwroty lub pojęcia, samodzielnie dąży do poszerzania własnego słownika pojęć, samodzielnie buduje wypowiedzi na określony temat, wzbogacając je o własne doświadczenia i przykłady, udziela odpowiedzi na pytania problemowe, podejmuje próby uzasadnienia swojej odpowiedzi, formułuje pytania o charakterze problemowym, potrafi zadać dodatkowe pytania rozmówcy na nowy, nieznany temat, • stara Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 15 16 • • • • • • teraturą dziecięcą, rozwijanie umiejętności słuchania ze zrozumieniem czytanych utworów, w tym szczególnie baśni, opowiadań, wierszy, rozwijanie i pogłębianie umiejętności skupiania się w czasie czytania, pobudzanie i rozwijanie aktywności czytelniczej i zainteresowania czytaniem, wdrażanie do podejmowania samodzielnych prób czytania lub samodzielnego czytania fragmentów lub całych lektur, kształcenie i pogłębianie umiejętności korzystania z pakietów edukacyjnych, w tym szczególnie z elementarza, zeszytów ćwiczeń lub innych pomocy dydaktycznych, pod kierunkiem nauczyciela, rozwijanie i pogłębianie umiejętności aktywnego wypowiadania się w formie gestu i mimiki, ba, zdanie i wskazuje różnice między tymi pojęciami, • • • • • • • • • razkami, nazwy ilustracji lub tytuły historyjek obrazkowych, odczytuje krótkie teksty składające się z poznanych liter, czyta globalnie wyrazy, wskazuje elementy na obrazku po przeczytaniu pytania, dorysowuje elementy na obrazku po przeczytaniu tematu lub krótkiej, prostej instrukcji, opowiada o treści przeczytanego krótkiego tekstu lub fragmentu dialogu, czyta proste, krótkie dialogi, przepisuje bezbłędnie proste wyrazy, przepisuje bezbłędnie proste, krótkie zdania wraz ze znakami interpunkcyjnymi, pisze wyrazy z pamięci, • odczytuje proste wyrazy i zdania, np. podpisy pod ob- • • • • • • czeniach, obserwacjach itp., odwołując się przy tym do doświadczeń innych osób lub różnorodnych sytuacji życiowych, sprawnie i z zaangażowaniem recytuje tekst swojej roli w przedstawieniu, opowiada o przygodach bohatera literackiego, potrafi przytoczyć najważniejsze wydarzenia i sytuacje w utworze, komentuje i analizuje zdarzenia, zachowania, na temat których się wypowiada, odczytuje i konstruuje informacje przekazywane za pomocą znaków drogowych oraz innych znaków i symboli, tworzy samodzielnie krótkie instrukcje obrazkowe, czyta proste dialogi z odpowiednią intonacją i modulacją głosu, samodzielnie czyta fragmenty lektur lub całe lektury, • nabywanie i rozwijanie umiejętności czyta- • potrafi przedstawić muzykę gestem, • opowiada historyjki obrazkowe z uwzględnieniem wielu szczegółów i wzbogaca je dodatkonia prostych wyrazów i zdań, • odróżnia wiersz od baśni i opowiadania, • nabywanie i rozwijanie umiejętności odczy- • potrafi narysować symbol lub symbole, które coś zna- wo, np. o wymyślone przez siebie dialogi, tywania krótkich tekstów, czą i stanowią zakodowaną informację, np. słońce, • samodzielnie stosuje właściwą intonację w czasie ustnej wypowiedzi, • rozwijanie umiejętności czytania ze zrozu- które oznacza dobry humor, mieniem krótkich, prostych tekstów, • odczytuje informacje przekazywane za pomocą zna- • samodzielnie proponuje określoną intonację i demonstruje przykład rówieśnikom, • nabywanie i rozwijanie umiejętności pisa- ków drogowych oraz innych znaków i symboli, • podejmuje próby recytacji wierszy lub fragnia liter i połączeń między literami zgodnie • czyta instrukcję obrazkową, z zasadami kaligrafii, • prowadzi rozmowy na tematy związane z własnymi mentów prozy, • opowiada historyjki obrazkowe, uwzględnia • rozwijanie umiejętności przepisywania wy- doświadczeniami lub życiem szkoły, przy tym liczne szczegóły i wzbogaca oporazów i prostych, krótkich zdań, • zna i rozróżnia wszystkie litery alfabetu, wiadanie o dodatkowe elementy wynikające • rozwijanie umiejętności pisania wyrazów • rozumie różnice w zapisie liter, z własnych przemyśleń, np.: wydaje mi się, i krótkich, prostych zdań z pamięci, • wie, że imiona i nazwiska pisze się wielką literą, że wilk wcale nie był zadowolony, • wdrażanie do dbałości o poprawność este- • dzieli słowa na głoski i sylaby, • szczegółowo opisuje wygląd plakatu, zdjęcia, tyczną pisma, • wskazuje miejsce głoski w słowie (nagłos, śródgłos, ilustracji, w swojej wypowiedzi uwzględnia • wdrażanie umiejętności samodzielnego bu- wygłos), własną subiektywną ocenę dzieła lub obrazu, dowania i zapisywania zdań, • świadomie stosuje nazwy: wyraz, głoska, litera, syla- • opowiada o własnych przeżyciach, doświad• rozwijanie i pogłębianie zainteresowania li- Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • dla utworu, dalszego ciągu bajki bądź opowiadania, zachęcanie do udziału w zabawach teatralnych, pobudzanie do świadomego ilustrowania mimiką, gestem, ruchem zachowań bohaterów literackich lub wymyślonych, pogłębianie umiejętności odtwarzania z pamięci fragmentów lub całych tekstów dla dzieci, w tym szczególnie wierszy, piosenek, prozy, • • • • • • • • • reaguje na czytany tekst zgodnie z określonymi regułami, np. klaszcze w dłonie w umówionym momencie, interesuje się czytaniem, zadaje pytania dotyczące książek, prosi rodziców lub inne osoby o przeczytanie książki, z zainteresowaniem przegląda książki, zadaje pytania dotyczące tekstu, wymyśla historyjki na podstawie ilustracji znajdujących się w książce, podejmuje próby samodzielnego czytania fragmentów książek dla dzieci, czasopism dziecięcych lub innych materiałów czytelniczych, potrafi korzystać z zeszytu ćwiczeń, elementarza oraz innych pomocy dydaktycznych po instrukcji słownej nauczyciela, rozumie tę instrukcję i radzi sobie samodzielnie, potrafi ilustrować gestem lub mimiką emocje, przeżycia oraz wysyłać czytelne dla innych komunikaty, robi to świadomie, potrafi powiedzieć, do czego służy w przedstawieniu określony rekwizyt, świadomie posługuje się rekwizytem w czasie przedstawienia, chętnie bierze udział w zabawach teatralnych oraz przedstawieniach i występach, układa własne krótkie historyjki i opowiadania, • kształcenie umiejętności rozumienia umow- • podpisuje obrazki, nego znaczenia rekwizytu w czasie scenek • dopisuje zakończenia zdań, dramowych, przedstawień teatralnych itp., • pisze z pamięci proste, krótkie zdania, • rozwijanie umiejętności świadomego posłu- • pisze kształtne litery, mieści się w liniaturze, giwania się rekwizytem w czasie występów, • poprawnie łączy litery w wyrazie, w odgrywanych scenkach, • pisze estetycznie, • nabywanie i rozwijanie umiejętności twór- • wyróżnia wyrazy w zdaniach, czego myślenia i wymyślania opowiadań • potrafi skupić uwagę w czasie czytania, twórczych, szczególnie układania własnych historyjek, rymowanek, innych zakończeń • słucha czytanych utworów: baśni, wierszy, opowiadań, • • • • • • • • • • • • • • • • • ce fragmentu przeczytanego tekstu (np. Jakie rozwiązanie zaproponujesz, aby pomóc bohaterowi wiersza?), pisze z pamięci krótkie wiersze i rymowanki, pisze ze słuchu wyrazy i proste, krótkie zdania, czyta proste dialogi, wcielając się w rolę, zawsze skupia uwagę w czasie czytania, zawsze pisze estetycznie i poprawnie, interesuje się samodzielnym czytaniem książek dla dzieci, samodzielnie czyta fragmenty lektur poleconych przez nauczyciela, samodzielnie czyta lektury, fragmenty czasopism dla dzieci oraz inne teksty, zawsze z uwagą słucha czytanych utworów: baśni, wierszy, opowiadań, posiada własny zbiór przeczytanych książek dla dzieci, wymyśla własne historyjki obrazkowe, korzysta z pakietu edukacyjnego bez pomocy nauczyciela, świadomie i celowo przekazuje komunikaty dotyczące emocji, nastrojów, przeżyć, wykorzystując gesty, mimikę, rekwizyty, ruchy, wymyśla inne, nowe możliwości wykorzystania rekwizytu w przedstawieniu, świadomie i celowo posługuje się rekwizytem w czasie przedstawienia, robi to w sposób naturalny, swobodny, potrafi zaproponować własną zabawę teatralną, szybko i sprawnie wciela się w rolę bohatera w przedstawieniu, • odpowiada na pytania problemowe dotyczą- stu, • układa proste pytania do przeczytanego tekCele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 17 18 • • • • • zgłasza się i proponuje swoją kandydaturę do udziału w zabawach teatralnych, przedstawieniach i występach, podejmuje próby układania wierszyków, bajek, opowiadań, wymyśla inne zakończenia lub ciąg dalszy bajki, tworząc dialogi i wprowadzając nowych bohaterów, trafnie i umiejętnie wyraża ruchem, gestem, mimiką zachowania bohaterów literackich i bohaterów innych, wymyślonych historii, podejmuje próby recytacji wierszy oraz fragmentów prozy, podejmuje próby wymyślania słów do znanych melodii, go zachowania wobec rówieśników, próby załagodzenia konfliktów i pokojowego rozwiązania problemu, wymienia osoby, do których należy zwracać się o pomoc w określonych sytuacjach zagrożenia i niebezpieczeństwa, wymienia sposoby i formy poszukiwania pomocy bezpieczne dla dziecka, podejmuje różnorodne działania, których efektem jest pomoc udzielona konkretnej osobie, grupie osób lub pomoc udzielona zwierzętom, np. bierze udział w akcji zbierania pokarmu dla zwierząt w schronisku, bez proszenia o pomoc pomaga innym dzieciom, np. w sprzątaniu zabawek, pakowaniu tornistra, stara się skrupulatnie wypełniać obowiązki dyżurnego, pamięta o porządkowaniu miejsca pracy, unika bójek, sprzeczek i nieporozumień, potrafi przytoczyć w określonych sytuacjach przykład właściwego zachowania, • • • • • i właściwego zachowania się w niebezpiecznej sytuacji, ukazywanie konieczności bycia w życiu dzielnym i odpowiedzialnym za to, co i w jaki sposób się robi — zarówno dla siebie, jak i wobec innych, rozwijanie umiejętności nazywania i rozróżniania dobra i zła w kontaktach z rówieśnikami, rozwijanie umiejętności unikania konfliktów i czynienia dobra w codziennych kontaktach z rówieśnikami, rozwijanie umiejętności nazywania i rozróżniania dobra i zła w kontaktach z dorosłymi, rozwijanie umiejętności podejmowania aktywnych działań na rzecz osób potrzebujących pomocy, • • • • • • • • • rozwijanie umiejętności proszenia o pomoc • podejmuje co jest dobre, a co złe, • • • • • • dziców, potrafi przeanalizować swoje zachowanie bez względu na pozytywne lub negatywne konsekwencje, potrafi samodzielnie dostrzec i wymienić zagrożenia dla bezpieczeństwa, jakie występują w nowym miejscu, staje w obronie słabszych, podaje przykłady złego i dobrego zachowania wobec rówieśników i potrafi przewidzieć ich konsekwencje, łagodzi konflikty w grupie, stara się być rozjemcą, stara się dawać innym rówieśnikom przykłady właściwego zachowania w różnych sytuacjach, demonstruje, w jaki sposób należy zwracać się o pomoc w określonych sytuacjach zagrożenia, • nie okłamuje nauczyciela, rówieśników, ro- udziela pomocy innym, • nabywanie wiadomości i umiejętności o tym, • rozpoznaje, nazywa i podaje przykłady dobrego i złe- • zawsze zachowuje się koleżeńsko i chętnie • • • ciąg dalszy opowiadania, bajki, układa krótkie rymowanki, stara się wyrazić gestem, ruchem, mimiką zachowania bohaterów literackich lub innych bohaterów wymyślonych historii, odtwarza z pamięci fragmenty lub całość tekstów dla dzieci, w tym szczególnie wierszy, piosenek i prozy, • stara się wymyślić inne zakończenie bajki lub układa • samodzielnie Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • • • • • zrozumienia, czym są odwaga i mądrość, w jaki sposób te wartości objawiają się w codziennym życiu, pogłębianie rozumienia i stosowania w codziennym życiu zasad prawdy i uczciwości wobec samego siebie i drugiego człowieka, nabywanie umiejętności i wzbudzanie potrzeby kreatywnego i twórczego myślenia, rozwijanie umiejętności wspólnej zabawy w grupie rówieśniczej i utrzymywania dobrych relacji z rówieśnikami, rozwijanie umiejętności współpracy w grupie i zespole w ramach nauki, ze szczególnym uwzględnieniem pracy metodą projektu pod kierunkiem nauczyciela i rodziców, rozwijanie umiejętności współdziałania i współpracy z innymi w codziennych sytuacjach życiowych, np. podczas pełnienia dyżurów, tworzenia plakatów, projektów, występów, poszerzanie wiedzy i umiejętności związanych z poprawnym reagowaniem w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia własnego oraz innych osób, rozwijanie umiejętności stosowania się do ustalonych zasad, przestrzegania kontraktu klasowego, wypełniania obowiązków ucznia i poszanowania praw innych rówieśników, pogłębianie i utrwalanie umiejętności kulturalnego zachowania się zarówno w szkole, jak i w teatrze, kinie, podczas zabawy, a także w innych sytuacjach, rozwijanie i pogłębianie umiejętności świadomego, grzecznego zwracania się do innych osób w szkole, w domu, na ulicy oraz w innych sytuacjach, • pogłębianie cy, bardzo skrupulatnie wywiązuje się z obowiązków, • zawsze nia, która może przynieść komuś lub czemuś pomoc, cielowi lub rówieśnikom, nia tych samych błędów, niewłaściwe zachowania rówieśników, grażającego zachowania innego człowieka wobec siebie oraz innych, uczyciela lub innych osób, • zawsze mówi prawdę, • zawsze stosuje w rozmowach z innymi formy swój adres zamieszkania i opowiada o najciekawszych miejscach lub osobach, które mieszkają w tej samej miejscowości lub jej okolicy, zainteresowania, kulturalnie zachowuje się w miejscach publicznych, • wie, czym się interesuje, nazywa i wymienia swoje • zawsze rych sprawność jest ograniczona ze względu na chorobę lub niepełnosprawność, • wie, że może dzielić aktywność z rówieśnikami, któ- ności, • wymienia swoje obowiązki wobec rodziny, grzecznościowe, • akceptuje swoje obowiązki i wywiązuje się z nich, • wymienia i wskazuje miejsca, w których • wymienia różne rodzaje aktywności, można lub nie wolno się bawić, • potrafi wybrać interesujące dla siebie rodzaje aktyw- • określa status swojej miejscowości, podaje o swojej rodzinie oraz relacjach, jakie w niej panują, • opowiada samodzielne próby tworzenia strategii radzenia sobie w trudnych sytuacjach, • grzecznie i kulturalnie zwraca się do rówieśników, na- • podejmuje przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dorosłych, • kulturalnie zachowuje się w miejscach publicznych, • potrafi przewidzieć konsekwencje złego i za- snej miejscowości, np.: miasto, wieś, • pamięta i potrafi nazwać status administracyjny wła- • podejmuje próby pozytywnego wpływania na bawić, • samodzielnie stosuje w rozmowach z innymi zwroty • zawsze porządkuje swoje miejsce pracy, grzecznościowe: dzień dobry, dziękuję, proszę, prze- • daje innym przykład właściwego zachowania, • uczciwie przyznaje się do błędu i przeprapraszam itp., • wymienia miejsca, w których można lub nie wolno się sza, unikając przy tym ponownego popełnia- ków, • samodzielnie przyznaje się do kłamstwa i przeprasza, • podaje przykład kłamstwa i jego negatywnych skut- • samodzielnie deklaruje chęć pomocy nauczy- wania innych osób, w tym rówieśników, • poprawnie rozpoznaje właściwe i niewłaściwe zacho- człowieka wobec siebie, • potrafi rozpoznać złe, zagrażające zachowanie innego • potrafi wskazać lub wymyślić formę działa- bec drugiego człowieka, • potrafi nazwać błąd, jaki popełnił w zachowaniu wo- • podejmuje próby udzielania pierwszej pomoCele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 19 20 • • • • • • • • • • • wartości, jaką jest rodzina w życiu każdego człowieka oraz wartości, które wynikają z przynależności do rodziny, uświadamianie i wdrażanie do aktywnego wypełniania obowiązków wobec rodziny zgodnie z własnymi możliwościami, pogłębianie rozumienia potrzeby bycia w życiu aktywnym człowiekiem, również w sytuacjach trudnych, takich jak np.: choroba, trudności z poruszaniem się, poszerzanie wiedzy na temat sposobów i możliwości bycia w życiu aktywnym, rozwijanie własnych zainteresowań i pogłębianie poczucia własnej wartości, rozwijanie i pogłębianie zrozumienia wartości bycia oszczędnym i przedsiębiorczym w życiu, nabywanie wiadomości i umiejętności orientowania się w wartości pieniędzy, jako wynagrodzenia za pracę, ukazywanie konieczności rozumienia i dostosowywania własnych oczekiwań do realiów ekonomicznych rodziny, poszerzanie i pogłębianie wiedzy na temat miejsc i sposobów organizowania bezpiecznej zabawy, a przy tym unikania możliwych zagrożeń z tym związanych, poszerzanie wiadomości i nabywanie umiejętności nazywania statusu administracyjnego swojej miejscowości, poszerzanie i pogłębianie wiedzy na temat pracy strażaka, policjanta, lekarza, weterynarza, nabywanie wiedzy na temat właściwego sposobu wzywania pomocy ze strony służb pogotowia, policji, straży pożarnej, • uświadamianie • • • • • • • • • • jętności i zdolności, jakie posiada, opisuje, jaką wartość ma oszczędzanie pieniędzy, potrafi powiedzieć, skąd biorą się pieniądze, potrafi zrezygnować z rzeczy, których cena wykracza ponad realia ekonomiczne rodziny, opowiada, na czym polega praca strażaka, policjanta, weterynarza, lekarza, potrafi opowiedzieć, w jaki sposób prawidłowo powinno wzywać się na pomoc służby policyjne, pogotowie ratunkowe i straż pożarną, potrafi opowiadać o tym, co znajduje się w najbliższej okolicy miejsca zamieszkania, nazywa region Polski, w którym mieszka, wymienia własną narodowość i nazwę kraju, w którym mieszka, rozpoznaje symbole narodowe, w tym godło, flagę i hymn, rozpoznaje hymn i flagę Unii Europejskiej, • • • • • • • • • • • • • trafi opowiedzieć o swoich przodkach i ciekawostkach związanych ze swoją rodziną, zawsze stara się w pełni wywiązywać z obowiązków wobec swojej rodziny, rozwija swoje zainteresowania, potrafi o nich opowiadać i podejmuje próby zainteresowania nimi rówieśników, współdziała z innymi dziećmi w ramach różnorodnych aktywności, wie, że osobom chorym lub niepełnosprawnym należy udzielać pomocy i że można wspólnie z nimi dzielić wiele różnych rodzajów aktywności, często jest inicjatorem aktywności innych rówieśników, potrafi wymienić swoje mocne i słabe strony i opowiedzieć o nich, oszczędza pieniądze zgodnie z możliwościami ekonomicznymi swojej rodziny, opowiada o różnych sposobach pracy, która pozwala na zarobienie pieniędzy, interesuje się pracą strażaków, policjantów, lekarzy, weterynarzy, zna szczegóły tej pracy, potrafi zadawać ciekawe pytania osobie pracującej w jednym z wyżej wymienionych zawodów, opowiada o ciekawych miejscach i wydarzeniach związanych z tradycjami i kulturą miejscowości, w której mieszka, potrafi opowiedzieć o regionie, w którym mieszka, zna pierwszą zwrotkę hymnu i potrafi ją samodzielnie śpiewać, opowiada legendy związane z powstaniem państwa polskiego, • potrafi nazwać swoje mocne strony i dostrzega umie- • rozumie pojęcie drzewo genealogiczne, po- Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • • • • • • • w zakresie czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki: kształcenie umiejętności klasyfikowania elementów zgodnie z podanym warunkiem, rozumienie pojęcia równoliczności zbiorów, ustalanie równoliczności mimo zmian obserwowanych w układzie elementów, rozwijanie spostrzegawczości i uwagi, rozwijanie myślenia przez skojarzenia, analogię i porównywanie, kształcenie umiejętności układania obiektów w serie rosnące i malejące, wdrażanie do rozwiązywania problemów, kształcenie wytrwałości, kształcenie umiejętności orientacji przestrzennej, kształcenie umiejętności dostrzegania symetrii, kształcenie umiejętności rysowania drugiej połowy figury symetrycznej, • wiadomości na temat własnej narodowości, wartości patriotyzmu, w tym również związków z regionem i własną miejscowością, nabywanie wiadomości i umiejętności nazywania i rozpoznawania godła, flagi i symboli narodowych, a także flagi i hymnu Unii Europejskiej, • nabywanie • • • • • • • • • • szego i odwrotnie, wskazuje wybrany element w serii, dąży do wykonania zadania nawet w trudnej sytuacji, orientuje się na kartce papieru, określa położenie przedmiotów względem siebie i innych osób, określa położenie obiektu względem innego obiektu, poprawnie używa określeń: góra, dół, nad, pod, przed, za, obok, po lewej stronie, po prawej stronie, dostrzega symetrię w prostych rysunkach, uzupełnia brakującą połowę symetrycznego rysunku, rysuje figurę w pomniejszeniu i w powiększeniu, kontynuuje regularny wzór w szlaczkach i rozetach, • • • • • dem drugiego przedmiotu, dostrzega symetrię nie tylko na ilustracji, rysuje drugą połowę złożonej figury symetrycznej, kontynuuje złożone wzory, projektuje ciekawe i złożone wzory — szlaczki, rozety, rysuje i nazywa proste figury geometryczne, • dostrzega podobieństwa i różnice między przedmio- • podaje warunki klasyfikowania obiektów, tami, • podaje inne możliwości klasyfikowania ele• klasyfikuje obiekty zgodnie z podanym warunkiem, mentów, • porównuje liczebność zbiorów, • przewiduje kolejne elementy serii, • przelicza elementy w zbiorze, • potrafi określić położenie elementu w serii • ustala równoliczność mimo zmian obserwowanych (jego miejsce), w układzie elementów, • rozwiązuje problemy za pomocą intelektu, • porównuje przedmioty pod względem wielkości, • bezbłędnie określa stosunki przestrzenne • układa obiekty w serii od największego do najmniej- przedmiotów względem obserwatora i wzglę- • • • ruchem i gestem hymn Unii Europejskiej, rozpoznaje symbole narodowe Polski na tle symboli krajów sąsiadujących, wymienia nazwy krajów sąsiadujących z Polską, opowiada o zwyczajach lub tradycjach i symbolach charakterystycznych dla wybranych krajów Unii Europejskiej, • ilustruje Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 21 22 wania, wyniki ważenia, • mierzy długość za pomocą linijki, • zna jednostkę długości centymetr i jej skrót, • porównuje długości mierzonych obiektów, • za pomocą linijki rysuje odcinki danej długości, • zapisuje wynik pomiaru, • posługuje się wagą szalkową, • waży przedmioty za pomocą odważników i zapisuje • • • • • działania przeciwnego, rozwiązuje proste zadania tekstowe przedstawione słownie i za pomocą rysunków, analizuje treść prostych zadań tekstowych, układa pytania do zadań tekstowych, układa zadania tekstowe do działania i ilustracji, zapisuje rozwiązanie zadania z treścią, stosując zapis cyfrowy i znaki działań, • • • trach, zna jednostkę wagi gram i jej skrót, odczytuje wyniki ważenia w kilogramach i gramach, wykonuje proste obliczenia dotyczące upływu czasu, związane z dniami tygodnia, miesiącami, • zna jednostkę długości milimetr i jej skrót, • odczytuje długości w centymetrach i milime- ślonej długości boków, • za pomocą linijki rysuje proste, figury o okre- • sprawdza poprawność wykonania działania za pomocą • wyjaśnia różnicę między cyfrą a liczbą, mocą cyfr i znaków matematycznych, • prawidłowo przelicza obiekty w przód i w tył, w za- • biegle przelicza obiekty powyżej 20, kresie 20, • zapisuje liczby przekraczające zakres liczbo• wie, że wielkość i rozmieszczenie elementów w zbio- wy do 20 za pomocą cyfr, rze nie wpływa na jego liczebność, • wskazuje liczbę zgodnie z podanym warun• zapisuje liczby w zakresie 20 za pomocą cyfr, kiem, w zakresie przekraczającym 20, • wymienia poznane cyfry od 0 do 9, • dodaje i odejmuje w zakresie 20 z przekro• posługuje się liczbą w aspektach: kardynalnym, mia- czeniem progu dziesiątkowego, rowym i porządkowym, • rozwiązuje złożone zadania tekstowe, wymagające dwóch działań, • wskazuje miejsce liczby w ciągu liczbowym, • wymienia liczby mniejsze i większe od podanej, • prawidłowo analizuje zadania tekstowe, wskazuje dane, szukane, • rozkłada liczbę na składniki, • rozwiązuje zadania tekstowe z niewiadomą • dodaje i odejmuje, manipulując na konkretach, — okienkiem, • sprawnie liczy w zakresie 10, • myśli logicznie, • stosuje znaki: +, —, =, <, >, • poprawnie zapisuje działania matematyczne za po- • dostrzega odwrotność dodawania i odejmo- • wdrażanie do właściwego zapisywania wyni- • zna jednostkę masy kilogram i jej skrót, ków pomiarów, • wie, że ciężar nie zależy od wielkości obiektu, nia przedmiotów i odczytywania ich wagi, • kształcenie umiejętności właściwego waże- ników pomiarów, • wdrażanie do poprawnego zapisywania wy- rzania i odczytywania długości, • kształcenie umiejętności właściwego odmie- w zakresie pomiaru: • • • • • • • • • w zakresie liczenia i sprawności rachunkowych: doskonalenie umiejętności przeliczania i porządkowania liczb w zakresie 20, dostrzeganie regularności dziesiątkowego systemu liczenia, doskonalenie techniki liczenia w zakresie 10, wdrażanie do właściwego zapisywania liczb za pomocą cyfr, wdrażanie do wyznaczania sum i różnic, wdrażanie do analizowania treści zadań, kształcenie umiejętności rozwiązywania zadań z treścią, kształcenie umiejętności matematyzowania przedstawionych sytuacji, kształcenie umiejętności zapisywania rozwiązań zadań z treścią za pomocą cyfr i znaków działań, Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • w zakresie obliczeń pieniężnych: wdrażanie do umiejętnego posługiwania się pieniędzmi, kształcenie umiejętności planowania i dokonywania zakupów, zapoznanie z pojęciem długu i koniecznością spłacenia go, • • • • umiejętności odmierzania płynów i odczytywania ich ilości, wdrażanie do właściwego zapisywania wyników pomiarów, kształcenie umiejętności odczytywania godzin na zegarze, wdrażanie do właściwego korzystania z kalendarza, doskonalenie umiejętności orientowania się w czasie, • kształcenie • zna monety będące w obiegu i banknot o nominale • zna banknot o nominale 20 zł, 10 zł, • zastępuje grosze monetami o większym no• wie, że monetę o większym nominale można zastąpić minale, kilkoma monetami o mniejszym nominale, • przewiduje, czy wystarczy mu pieniędzy na • potrafi zapłacić za towar za pomocą monet na kilka zakup towaru, sposobów, • umiejętnie planuje zakupy, • zna wartość nabywczą monet, • wie, co to jest cena towaru, • potrafi dokonać sprzedaży lub zakupu towaru, • zna pojęcie długu i wie, że należy go spłacić, • nie zaciąga długów, nie pożycza pieniędzy, • • • • datę, dzień tygodnia, liczbę tygodni i liczbę dni w danym miesiącu, posługuje się pojęciami: pora roku, rok, miesiąc, dzień, odczytuje pełne godziny na zegarze, zna jednostkę czasu — godzinę, zna sposób zapisywania godzin w systemie dwunastogodzinnym, • wie, do czego służy kalendarz, • odczytuje i zapisuje daty, • odczytuje z kalendarza podstawowe dane — miesiąc, wskazanym miesiącem, • wymienia nazwy miesięcy występujących po i przed zanym dniem, • zna jednostkę pojemności litr i jej skrót, • wykonuje proste obliczenia kalendarzowe, • odmierza płyny za pomocą miarek, • zna pojęcie minuta, • rozumie, że naczynia różnych kształtów i wysokości • odczytuje godziny i minuty na zegarze, mogą mieć taką samą pojemność, • zna sposoby zapisywania czasu za pomocą • wymienia nazwy dni tygodnia, miesięcy, pór roku i zna godzin i minut, kolejność ich występowania, • wykonuje proste obliczenia zegarowe, • wymienia nazwy dni następujących po i przed wska- Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 23 24 • • • • • • • • • • • • • • • • w zakresie rozumienia i poszanowania świata roślin i zwierząt: wdrażanie do poszanowania świata roślin i zwierząt, wdrażanie do umiejętnej obserwacji przyrody, budzenie postawy badawczej, wdrażanie do rozpoznawania i nazywania roślin i zwierząt żyjących w parku, lesie, rosnących w sadzie, w ogrodzie i na polu uprawnym, zapoznanie ze sposobem życia tych zwierząt, zapoznanie z warunkami koniecznymi do rozwoju roślin i zwierząt, wdrażanie do prowadzenia hodowli roślin i zwierząt, przybliżenie sposobów przystosowania się zwierząt do poszczególnych pór roku, przybliżenie korzyści płynących dla człowieka ze świata przyrody, wskazanie na zagrożenia dla środowiska przyrodniczego ze strony człowieka, uwrażliwienie na niebezpieczeństwa grożące ze strony zwierząt, uwrażliwienie na piękno przyrody, wdrażanie do ochrony przyrody, uświadomienie konieczności oszczędzania wody i segregowania śmieci, w zakresie rozumienia warunków atmosferycznych, wdrażanie do umiejętnego obserwowania pogody, kształcenie umiejętności odbierania komunikatów telewizyjnych i radiowych dotyczących pogody, • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • w sadzie i w ogrodzie, rozpoznaje drzewa owocowe i ich owoce, rozróżnia drzewa iglaste i liściaste, rozpoznaje i nazywa drzewa liściaste i iglaste występujące w najbliższej okolicy oraz ich liście i owoce, wymienia części, z których jest zbudowane drzewo, rozpoznaje i nazywa drzewa i krzewy rosnące w najbliższej okolicy, w parku, w lesie, na łące, na polu, zna i wymienia warunki niezbędne roślinie do życia, pielęgnuje rośliny doniczkowe w klasie, prowadzi hodowlę roślin, np. sadzonki bratka, widzi związek między rozwojem rośliny a warunkami, w których ona wzrasta, wymienia nazwy poznanych owoców i warzyw, wie, na czym polega praca ogrodnika i sadownika, opowiada o trybie życia poznanych zwierząt, wymienia nazwy zwierząt hodowanych w Polsce, potrafi opiekować się zwierzętami, nazywa i wskazuje części ciała zwierząt, zna i wskazuje różnice w budowie ssaków i ptaków, prowadzi hodowlę (np. opiekuje się chomikiem, akwarium), wymienia sposoby przystosowania się zwierząt do poszczególnych pór roku — odloty, zapadanie w sen, obserwuje zmiany zachodzące przyrodzie, zna zagrożenia ze strony roślin — rozpoznaje podstawowe grzyby trujące, zna zagrożenia ze strony zwierząt, wie, jakie zwierzęta zapylają kwiaty, • • • • • • • • • • • • • • • • ste oraz ich owoce i liście, posiada orientację w najbliższym terenie, zna podstawowe kierunki geograficzne, posiada wiele informacji na temat opieki nad zwierzętami i prowadzenia hodowli, samodzielnie prowadzi obserwację wzrostu rośliny (hodowla fasoli, kwiatków z nasion lub cebulek), wymienia nazwy owoców egzotycznych, w ciekawy sposób opowiada na temat przygotowań zwierząt do zimy, wymienia nazwy ptaków odlatujących na zimę do ciepłych krajów i ptaków przylatujących do Polski, posiada wiele informacji na temat zmian zachodzących w przyrodzie w różnych porach roku, rozumie i wyjaśnia pojęcie hibernacji, wymienia szkodniki i zwierzęta pożyteczne, opowiada o tym, jak dochodzi do zapylenia kwiatów, wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia ze strony zwierząt — demonstruje odpowiednią pozycję, wymienia sposoby uniknięcia zagrożenia ze strony roślin, podaje przykłady pożytecznych zwierząt i szkodników, wymienia różnice w budowie ssaków i ptaków, zna pojęcie ekologia, • przeprowadza proste doświadczenia, • posiada wiele informacji na temat zwierząt występujących w omawianych środowiskach, • wyciąga wnioski z obserwacji, • rozpoznaje zwierzęta i rośliny występujące w różnych • interesuje się światem roślin i zwierząt, środowiskach: w parku, w lesie, na polu uprawnym, • rozpoznaje i nazywa drzewa liściaste i igla- Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • umiejętności powtarzania prostych melodii, wdrażanie do śpiewania piosenek z repertuaru dziecięcego, wdrażanie do powtarzania prostych śpiewanek i rymowanek, kształcenie umiejętności odtwarzania prostych rytmów głosem i na instrumentach perkusyjnych, wdrażanie do zapisywania i odczytywania muzyki, ćwiczenie prawidłowej artykulacji głosek i oddechu, • kształcenie • • • • • • • • • z podkładem muzycznym i bez niego, wyróżnia w piosence zwrotki i refren, śpiewa hymn narodowy, zachowując odpowiednią postawę, potrafi powtórzyć rymowankę i śpiewankę, zna podstawowe wartości rytmiczne, odtwarza proste rytmy na instrumentach perkusyjnych, odtwarza proste rytmy głosem, tataizacją, ruchem ciała, rozróżnia i nazywa poznane nuty, zapisuje i odtwarza proste schematy muzyczne w zakresie gamy C, rytmicznie recytuje proste teksty i rymowanki, • powtarza proste melodie, • śpiewa poznane piosenki • kich jak: burza, huragan, powódź, pożar, zamieć, nie naraża się na niebezpieczeństwo w czasie występowania zjawisk atmosferycznych, • • • • cją, ruchem ciała, potrafi emisyjnie śpiewać samogłoski, rozróżnia, nazywa i zapisuje poznane nuty, zapisuje i odtwarza trudniejsze schematy muzyczne w zakresie gamy C, tworzy ciekawą improwizację ruchową do piosenki i muzyki, • odtwarza trudniejsze rytmy głosem, tataiza- tach perkusyjnych, • powtarza dłuższe melodie, • pięknie śpiewa wszystkie poznane piosenki, • układa i śpiewa rymowanki, • wymyśla własne melodie do rymowanek, • odtwarza trudniejsze rytmy na instrumen- • przybliżenie zjawisk atmosferycznych, • opowiada na temat szkodliwości wypalania traw dla • rozumie znaczenie ekologii we współcze• uwrażliwienie na niebezpieczeństwa grożą- środowiska naturalnego, zanieczyszczania powietrza snym świecie, i wód, pożarów, wyrzucania i palenia śmieci, ce ze strony zjawisk przyrodniczych, • wie, na czym polega segregowanie odpadów, • rozumie sens stosowania opakowań ekologicznych, • odróżnia opakowania ekologiczne od sztucznych, • chroni przyrodę — segreguje śmieci, szanuje rośliny, zacho- • omawia stany skupienia wody, wuje ciszę w lesie, dokarmia zwierzęta w czasie zimy, • potrafi przewidywać pogodę na podstawie • wie, jakie znaczenie ma woda w życiu człowieka, znaków przyrody — nisko latające jaskółki • wymienia stany skupienia wody, zapowiadają deszcz, • rozumie konieczność oszczędzania wody, • wie, jak zachować się w czasie burzy, huraganu, powodzi, pożaru, • wymienia elementy pogody, • potrafi przeprowadzić rozmowę telefoniczną • prowadzi obserwacje pogody, ze strażą pożarną, policją, pogotowiem ra• prowadzi kalendarz pogody, tunkowym, • rozumie komunikaty pogodowe, • ubiera się adekwatnie do pogody, • nazywa zjawiska atmosferyczne, • przyporządkowuje zjawiska właściwej porze roku, • zna zagrożenia ze strony zjawisk przyrodniczych, ta- Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 25 26 • • • • • • • umiejętności wypowiadania się na podany temat w poznanych technikach plastycznych, wdrażanie do dostrzegania różnicy między formą płaską a przestrzenną, przybliżenie barw podstawowych i pochodnych, tworzenie kombinacji barw, wdrażanie do przedstawiania scen realnych i fantastycznych, inspirowanych wyobraźnią, muzyką, tekstem, wdrażanie do przedstawiania środkami plastycznymi ciekawych układów kompozycyjnych, wdrażanie do poznania właściwości materiałów wykorzystanych w pracach, wdrażanie do korzystania z narzędzi multimedialnych, wdrażanie do wykonywania rekwizytów do małych form teatralnych, • kształcenie • • • • • • rytmicznej recytacji rymowanek ze zmianą tempa i dynamiki, wdrażanie do realizacji prostych schematów rytmicznych tataizacją i ruchem ciała, wdrażanie do reagowania na sygnały muzyczne i ich zmiany, wdrażanie do wyrażania nastroju i charakteru muzyki poprzez pląsy i tańce, kształcenie umiejętności słuchania muzyki, kształcenie umiejętności wypowiadania się na temat doznanych wrażeń związanych z wysłuchanym utworem muzycznym, kształcenie umiejętności właściwego zachowania się podczas koncertów, w trakcie śpiewania hymnu narodowego i hymnu szkoły, • ćwiczenie • • • • • • • • • • się, stosując różne techniki: malowanie, rysowanie, wydzieranie, wycinanie, modelowanie w plastelinie, masie solnej, konstruowanie rzeźby i płaskorzeźby z plasteliny, śniegu, rozumie różnicę pomiędzy rzeźbą a rysunkiem, posługuje się plamą jako środkiem wypowiedzi, tworzy nowe kolory, opierając się na barwach podstawowych, wypowiada się z wyobraźni na podany temat, zainspirowany opowiadaniem, muzyką, baśnią, spektaklem teatralnym, wyróżnia cechy przedstawionych postaci, tworzy ciekawe kompozycje, wykorzystując różne faktury materiałów, obrysowuje szablony, zagina, składa, formuje papier, tnie papier po liniach — prostej i krzywej, zna właściwości wykorzystywanych materiałów i wykorzystuje je w swoich pracach, • wypowiada • • • • • • • • • • reaguje ruchem ciała na sygnały muzyczne i ich zmiany, tworzy improwizację ruchową do muzyki, rozróżnia barwy głosów żeńskich i męskich, rozróżnia dźwięki i odgłosy dochodzące z otoczenia, rozróżnia i nazywa brzmienia poznanych instrumentów muzycznych, rozróżnia i nazywa podstawowe instrumenty muzyczne, potrafi aktywnie słuchać muzyki, uczestniczy w koncertach muzycznych, wypowiada się na temat nastroju wysłuchanego utworu muzycznego, potrafi interpretować ruchem utwory muzyczne, zna i tańczy podstawowe kroki poznanych tańców regionalnych, • odpowiednio • • • • • w różnych technikach lub w wybranej technice, w interesujący sposób dobiera barwy, w ciekawy sposób wypowiada się na podany temat, bardzo trafnie oddaje nastrój ilustracji i charakter przedstawionych postaci, trafnie dobiera faktury materiałów, wykorzystując ich właściwości, precyzyjnie wykonuje prace plastyczne, • w ciekawy i oryginalny sposób wypowiada się • interesuje się muzyką, • często uczestniczy w koncertach muzycznych, • gra na instrumencie muzycznym, • zna i wykonuje tańce ludowe, Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • • • • • • w zakresie wychowania technicznego: wdrażanie do poznania sposobów wykorzystywania sił przyrody dawniej i obecnie, kształcenie umiejętności majsterkowania, wdrażanie do bezpiecznego posługiwania się podstawowymi narzędziami i urządzeniami technicznymi, zapoznanie z ogólnymi zasadami działania urządzeń domowych, wdrażanie do posługiwania się podstawowymi, domowymi urządzeniami technicznymi, kształcenie umiejętności wykorzystywania dostępnych materiałów do budowy, np. szałasu, toru przeszkód, kształcenie umiejętności konstruowania urządzeń technicznych z gotowych elementów przeznaczonych do montażu, w zakresie dbałości o bezpieczeństwo własne i innych: wdrażanie do pilnowania porządku na stanowisku pracy, wdrażanie do bezpiecznego poruszania się po drogach, zapoznanie ze znakami i przepisami drogowymi dotyczącymi przechodzenia przez jezdnię, • • do wykonywania przedmiotów, z uwzględnieniem sztuki ludowej swojego regionu, kształcenie umiejętności rozpoznawania wybranych dziedzin sztuki, kształcenie umiejętności wypowiadania się na temat poznanych dziedzin sztuki, • wdrażanie • • • • • • • • • • • • • • • • • • tru i wody, wie, jak dawniej mielono zboże, rozumie i objaśnia konieczność budowania młynów nad rzekami, konstruuje latawiec, wiatraczek, tratwę, wie, jak działa latarka, potrafi rozłożyć i złożyć latarkę, wymienia żarówkę w latarce, posługuje się odkurzaczem, wyjaśnia własnymi słowami, na jakiej zasadzie działa odkurzacz, potrafi wymienić baterię w zegarze, buduje tor przeszkód z dostępnych materiałów, w sali gimnastycznej i w terenie, buduje szałas, wykorzystując ławki, krzesła i przyniesione materiały tekstylne i papiernicze, konstruuje model samolotu z kilku elementów, potrafi zbudować dom z papieru, dba o porządek na stanowisku pracy i wokół siebie, sprząta po sobie, pomaga innym zachować ład i porządek, bezpiecznie korzysta z narzędzi, wymienia zagrożenia wynikające z niewłaściwego posługiwania się narzędziami i urządzeniami technicznymi, bogatą wiedzę na temat działania młyna wodnego i wiatraka, precyzyjnie konstruuje modele, wyjaśnia działanie latarki, z dużą pomysłowością buduje tory przeszkód, ma oryginalne pomysły podczas wykonywania zadań, • • • • • • opowiada, jak dawniej ludzie wykorzystywali siłę wia- • posiada • rzeźbiarz, architekt, zna pojęcia: obraz, rzeźba, architektura zieleni, oryginał, kopia, reprodukcja, wymienia zabytki znajdujące się w najbliższej okolicy, • zna nazwy zawodów związanych ze sztuką: malarz, regionu, np. palmę wielkanocną, wianek, • wykonuje przedmioty charakterystyczne dla swojego ty scenografii do klasowych przedstawień, • wykonuje proste rekwizyty teatralne, maski, elemenCele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 27 28 • • • • • wowe znaki drogowe dotyczące ruchu pieszych, stosuje w praktyce poznane zasady ruchu drogowego, bezpiecznie jeździ na rowerze, potrafi zachować się właściwie w tramwaju, autobusie, metrze, pociągu, potrafi powiadomić telefonicznie policję, pogotowie ratunkowe, straż pożarną o wypadku, zna numery podstawowych telefonów alarmowych: 999, 998, 997, • zna zasady poruszania się pieszych po drodze, zna podsta- • wdrażanie do aktywnego uczestniczenia w za- • aktywnie uczestniczy w zajęciach, jęciach rozwijających sprawność fizyczną, • bierze udział w grach i zabawach, przestrzegając • wdrażanie do przestrzegania przyjętych re- ustalonych reguł, guł, • poprawnie wykonuje ćwiczenia gimnastyczne: przy• kształcenie umiejętności chwytania, rzuca- siady, podskoki, skłony, nia, toczenia i kozłowania piłki, • potrafi chwytać i rzucać piłkę, • • komputerze, przyjmuje właściwą postawę podczas pracy przy komputerze, zna zagrożenia wynikające z niewłaściwego korzystania z komputera, • wdrażanie do posługiwania się komputerem • wymienia podstawowe części komputera, w podstawowym zakresie, • posługuje się myszą i klawiaturą, • kształcenie umiejętności uruchamiania • potrafi uruchomić komputer, wskazanego programu za pomocą myszy • potrafi uruchomić programy Paint i Word, i klawiatury, • pod kierunkiem nauczyciela korzysta z podstawowych • wdrażanie do umiejętnego korzystania narzędzi programu Paint, z komputera, • zna funkcje podstawowych klawiszy w programie • uświadomienie konieczności ograniczeń Word, w korzystaniu z komputera, • pod kierunkiem nauczyciela potrafi zapisać zdanie • uświadomienie zagrożeń wynikających w programie Word, z niewłaściwego, nadmiernego korzystania • pod kierunkiem nauczyciela zapisuje zmiany w pliku, z komputera, • stosuje zasady właściwego korzystania z komputera, • rozumie konieczność ograniczania czasu pracy przy • • do bezpiecznego poruszania się na rowerze, kształcenie umiejętności zachowywania się w środkach komunikacji miejskiej, wdrażanie do odpowiedniego zachowania się podczas wypadku, • wdrażanie • • • bardzo przestrzegając ustalonych reguł, dobrze wykonuje ćwiczenia gimnastyczne: przysiady, podskoki, skłony, precyzyjnie chwyta i rzuca piłkę, rzuca piłką do ruchomego celu, • bierze aktywny udział w grach i zabawach, • • • int i Word, samodzielnie korzysta z podstawowych narzędzi programu Paint, zna funkcje klawiszy w programie Word, potrafi samodzielnie zapisać zdanie w programie Word, • potrafi samodzielnie uruchomić programy Pa- Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • kształcenie umiejętności pokonywania prze- • potrafi rzucać piłką do celu na odległość, szkód w terenie, na boisku i w sali gimna- • potrafi toczyć piłkę, stycznej, • potrafi kozłować piłkę, • kształcenie umiejętności wykonywania ćwi- • pokonuje sztuczne i naturalne przeszkody, czeń równoważnych, • przechodzi po równoważni, • wdrażanie do przyjmowania prawidłowej • potrafi stać na jednej nodze (w pozycjach bociana, pozycji — stojącej i siedzącej, jaskółki), • uświadamianie roli szczepień dla zdrowia • przyjmuje prawidłową pozycję w ławce, człowieka, • zachowuje właściwą postawę stojącą, • wdrażanie do właściwego odżywiania się, • rozumie konieczność szczepienia się, • wdrażanie do aktywnego trybu życia, • potrafi dbać o swoje zdrowie, • wdrażanie do zachowywania higieny, • wie, jak należy zachowywać się w czasie przeziębie• kształcenie umiejętności dbania o własne nia, zdrowie, • zna zasady zdrowego odżywiania się, • uwrażliwienie na potrzeby osób niepełno- • unika niezdrowej żywności, sprawnych. • dba o higienę osobistą i wokół siebie, • zwraca uwagę na potrzeby osób niepełnosprawnych, • służy pomocą osobom niepełnosprawnym. • • szkody na torze przeszkód, wyróżnia się higieną osobistą, z własnej inicjatywy udziela pomocy potrzebującym, w tym osobom niepełnosprawnym. • kozłuje piłkę lewą i prawą ręką, • w dobrym czasie i sprawnie pokonuje przeCele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 29 30 • • • • • • • • umiejętności wykorzystania usłyszanych informacji do udzielenia odpowiedzi, kształcenie umiejętności wykorzystania usłyszanych informacji do sformułowania pytań, rozwijanie umiejętności wykorzystania usłyszanych informacji do sformułowania wypowiedzi na wybrany temat, nabywanie umiejętności wykorzystania przekazanych informacji do działania, rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem prostych zdań, opisów, opowiadań, wierszy, bajek, wdrażanie i rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem tekstów, w tym prostych tekstów informacyjnych (instrukcji), popularnonaukowych, tekstów literackich, czasopism dla dzieci, map, reprodukcji wybranych dzieł sztuki (malarstwa, architektury, rzeźby), prostych tabel, wdrażanie do interpretowania czytanych tekstów kultury, rozwijanie umiejętności dostrzegania w tekstach kultury takich wartości, jak: dobro, prawda, piękno, wdrażanie i rozwijanie umiejętności wyszukiwania w tekstach kultury potrzebnych informacji, określania poszczególnych elementów tekstu, • rozwijanie Cele szczegółowe • • • • • • • • • • • • • • Uczeń: odpowiada na pytania po wysłuchaniu instrukcji słownej, formułuje pytania na podstawie wysłuchanej informacji, opisuje postać, zjawisko, zdarzenie na podstawie otrzymanej informacji, wykonuje czynności zgodnie z instrukcją słowną, rozwiązuje problem dzięki instrukcji słownej, potrafi umiejętnie przekazać usłyszaną informację innej osobie lub grupie osób, układa proste pytania na podstawie przeczytanego tekstu, rysuje na podstawie przeczytanego opisu, wyjaśnia możliwe rozwiązanie problemu na podstawie przeczytanej instrukcji, rozumie sens wyrazów i zdań zawartych w tekście, rozpoznaje elementy treści, poszukuje związków rzeczowych i logicznych między elementami treści, wyjaśnia je, ujmuje w pewną całość tak, aby można było odebrać komunikat przekazany w pierwszej warstwie tekstu, np. wyjaśnia motywy postępowania bohaterów, czyta w odpowiednim tempie i ze zrozumieniem wybrane teksty kultury, wskazuje elementy będące częścią wyobraźni artysty, odróżnia je od elementów związanych z rzeczywistością, po przeczytaniu tekstu wskazuje, kto mówi, do kogo i po co, podstawowe • • • • • • • • • • • Uczeń: analizuje usłyszane informacje i formułuje na ich podstawie wypowiedzi na określony temat, samodzielnie układa instrukcję słowną, charakteryzuje postać, zjawisko, zdarzenie na podstawie otrzymanej informacji, potrafi tak zmienić instrukcję słowną, aby zmodyfikować czyjeś działanie, przekazuje informację w formie werbalnej i pozawerbalnej, świadomie dążąc do obranego przez siebie celu, układa instrukcję na podstawie fragmentów przekazanych informacji, wyszukuje w tekście potrzebne informacje, potrafi je wykorzystać zgodnie z poleceniem i własnym pomysłem, również w ramach pracy metodą projektu, układa pytania problemowe na podstawie przeczytanego tekstu, tworzy skomplikowane konstrukcje na podstawie przeczytanej instrukcji, podejmuje próby wskazania intencji autora tekstu, sprawnie i chętnie czyta ze zrozumieniem wybrane teksty, ponadpodstawowe Oczekiwane osiągnięcia ucznia KLASY II i III Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • • • • • • • • • wrażliwości estetycznej poprzez kontakt z tekstami kultury, poszerzenie zasobu słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi, nabywanie i rozwijanie umiejętności korzystania ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym, nabywanie umiejętności i kształtowanie sprawności pisania życzeń, zaproszenia i zawiadomienia, nabywanie i rozwijanie umiejętności tworzenia notatki do kroniki oraz prowadzenia kroniki klasowej, doskonalenie umiejętności pisania listu, nabywanie i doskonalenie umiejętności świadomego korzystania z form użytkowych, takich jak: zaproszenie, życzenia, zawiadomienie, list, notatka do kroniki, rozwijanie i pogłębianie umiejętności czytania tekstów z odpowiednią intonacją oraz uwzględnieniem zasad interpunkcji, rozwijanie i kształcenie umiejętności recytowania wierszy i fragmentów prozy z zastosowaniem zasad interpunkcji oraz intonacji właściwej dla nastroju utworu, rozwijanie i pogłębianie zainteresowania literaturą dla dzieci, rozbudzanie i pogłębianie potrzeby kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, rozwijanie umiejętności wypowiadania się na temat przeczytanych książek, zachęcanie do czytania literatury wskazanej przez nauczyciela, a także wybieranej zgodnie z własnymi upodobaniami, wdrażanie do umiejętnego formułowania i zadawania pytań oraz udzielania odpowiedzi, • rozwijanie • • • • • • • • • • • • • • • • • • zdania opisujące wygląd postaci, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów, wskazuje ogólne informacje zawarte w różnych tekstach kultury, dostrzega i wymienia przykłady świadczące o wartościach wpisanych w teksty kultury, takich jak np.: dobro, prawda, piękno, stara się samodzielnie wyszukiwać informacje w słowniku lub encyklopedii przeznaczonej dla dzieci na I etapie edukacyjnym, wyszukuje w tekście kultury potrzebne informacje, czyta teksty i recytuje wiersze oraz fragmenty prozy z uwzględnieniem zasad interpunkcji oraz właściwej intonacji, dostrzega piękno w obrazie, rzeźbie, budowli, wymienia, rozpoznaje i stosuje nowo poznane wyrazy, potrafi odszukać w encyklopedii lub słowniku wyraz lub hasło, a następnie odczytać potrzebną informację, interesuje się czytaniem wybranych książek dla dzieci, w tym również lektur polecanych przez nauczyciela, chętnie uczestniczy w zajęciach, zabawach, ćwiczeniach i zadaniach związanych z literaturą i sztuką, potrafi wypowiedzieć się na temat przeczytanej książki lub jej fragmentu, potrafi poprawnie ułożyć i zadać pytanie oraz prawidłowo odpowiedzieć na zadane pytania, ma własne zdanie na określone tematy i potrafi je zaprezentować w formie krótkiej i zrozumiałej wypowiedzi, posiada bogaty zasób słownictwa i struktur składniowych, prawidłowo wymawia głoski i słowa, odpowiednio akcentuje wyraz w zdaniu i stosuje pauzy w odpowiednich miejscach, • • • • • • • • • • • • • wskazuje tów tekstu, szczegółowe informacje zawarte w różnych tekstach, takich jak np.: mapa, tabela, tekst literacki, dostrzega wartości wpisane w teksty, takie jak: obraz, wiersz, rzeźba, sprawnie wyszukuje w tekście potrzebne informacje, potrafi wykorzystać zdobyte informacje do sformułowania wypowiedzi na dany temat, recytuje i czyta dłuższe fragmenty tekstów, z uwzględnieniem właściwej intonacji, wymowy, akcentowania, dykcji, potrafi wyrazić swoje zdanie na temat piękna obrazu, rzeźby, sztuki, utworu literackiego, posiada szeroki i bogaty zasób czynnego słownictwa, potrafi sprawnie i bez pomocy odszukać w encyklopedii lub słowniku wyraz lub hasło, a następnie odczytać i zapamiętać potrzebną informację, interesuje się czytaniem i samodzielnie czyta lektury oraz inne książki, którymi się interesuje lub które zostały mu polecone przez nauczyciela, samodzielnie czyta czasopisma dla dzieci, chętnie opowiada o przeczytanych książkach lub czasopismach, potrafi zachęcić rówieśników do czytania, tworzy kolekcję ulubionych książek, odważnie i w zrozumiały sposób wyraża swoje zdanie na podany temat, po- • zaznacza w tekście literackim wybrane fragmenty, np. • układa pytania do wybranych fragmenCele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 31 32 • • • • • • • • • umiejętności prezentowania własnego zdania, poszerzanie zakresu słownictwa i struktur składniowych, nabywanie i utrwalanie umiejętności odpowiedniego akcentowania wyrazów i stosowania pauzy, nabywanie i rozwijanie umiejętności stosowania właściwej intonacji w zdaniach: oznajmującym, pytającym i rozkazującym, rozwijanie i utrwalanie umiejętności prawidłowego stosowania w wypowiedziach formuł grzecznościowych, doskonalenie umiejętności stosowania zasad interpunkcji podczas pisania, rozwijanie umiejętności przepisywania tekstów, rozwijanie i pogłębianie umiejętności pisania z pamięci, nabywanie i rozwijanie umiejętności samodzielnego wykonywania pisemnych zadań domowych, wdrażanie i rozwijanie umiejętności pisania ze słuchu, zgodnie z indywidualnymi możliwościami, • rozwijanie • • • • • • • • mujące, pytające i rozkazujące, prawidłowo i zgodnie z potrzebami stosuje w wypowiedziach formuły grzecznościowe, poprawnie umieszcza w tekście znaki interpunkcyjne, przepisuje teksty poprawnie i zgodnie z zasadami kaligrafii, potrafi pisać z pamięci teksty wierszy, fragmenty prozy, rymowanki, fragmenty piosenek, wymienia obowiązujące zasady ortograficzne i interpunkcyjne, dba o stosowanie reguł i zasad ortografii w pisanych tekstach, wykonuje poprawnie pisemne zadania domowe, takie jak np.: opisy, listy, notatki, życzenia, pisze ze słuchu wyrazy, zdania lub teksty, stosując poznane zasady ortografii i interpunkcji, • wypowiada lub czyta z właściwą intonacją zdania oznaj- • • • • • • • • • • • trafi je uzasadnić i bronić swojego stanowiska, w sposób logiczny i uporządkowany wypowiada się na temat przeczytanego utworu literackiego, zawsze prawidłowo i zgodnie z sytuacją stosuje w swoich wypowiedziach właściwe formuły grzecznościowe, pisze bezbłędnie pod względem ortograficznym, interpunkcyjnym i gramatycznym, podejmuje próby układania własnych wierszy i opowiadań, również na tematy związane z regionem i jego tradycjami, pisze i przepisuje teksty zgodnie z wszystkimi zasadami kaligrafii, sprawnie pisze z pamięci i ze słuchu zdania, teksty wierszy, fragmentów prozy, piosenki, potrafi samodzielnie napisać list, życzenia urodzinowe, zaproszenie na uroczystość rodzinną, potrafi samodzielnie lub z niewielką pomocą nauczyciela stworzyć notatkę do kroniki klasowej i prowadzić kronikę klasową, lubi prowadzić dyskusje na wybrane tematy, potrafi samodzielnie ułożyć i napisać krótkie opowiadanie, bajkę z morałem, rymowany wierszyk, układa pisemne odpowiedzi na pytania, Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • • • • • • • umiejętności odróżniania dobra od zła, nabywanie wiadomości i umiejętności dotyczących różnicowania tego, co dobre, i tego, co złe ze strony innych osób, wzmacnianie postawy prawdomówności i sprawiedliwości, ukazywanie tych wartości w codziennym życiu, rozwijanie i wzmacnianie zachowań mających na celu pomaganie innym i stawanie w obronie słabszych, rozwijanie poczucia przynależności do rodziny oraz jej tradycji, ukazywanie wartości rodzinnych tradycji, zachęcanie i motywowanie do podejmowania obowiązków domowych i rzetelnego ich wypełniania, rozwijanie i pogłębianie zrozumienia wartości bycia oszczędnym i przedsiębiorczym w życiu, nabywanie wiadomości i umiejętności orientowania się w wartości pieniądza jako wynagrodzenia za pracę, ukazywanie konieczności rozumienia realiów ekonomicznych rodziny i dostosowywania do nich własnych oczekiwań, wzmacnianie i rozwijanie motywacji do udzielania pomocy innym, doskonalenie umiejętności respektowania prawa innych osób do pracy i wypoczynku, rozwijanie postawy tolerancji wobec osób innej narodowości, tradycji kulturowej itp., nabywanie wiadomości na temat praw człowieka, w tym praw dziecka, • doskonalenie • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • i nazywa dobre i złe zachowania, wie, na czym polegają, odróżnia dobro od zła, wymienia zagrożenia, z jakimi może się spotkać w różnych sytuacjach życiowych i podaje przykładowe strategie radzenia sobie z nimi, wie, na czym polega bycie prawdomównym i sprawiedliwym człowiekiem, podaje przykłady prawdomówności i sprawiedliwości w życiu, nie oskarża innych bezpodstawnie, nie oszukuje, wie, że należy stawać w obronie słabszych, rozumie i akceptuje ten fakt, tworzy drzewo genealogiczne uwzględniające najbliższych członków rodziny, opowiada o relacjach panujących w rodzinie, opowiada o rodzinnych zwyczajach i tradycjach, opowiada o zdjęciach i pamiątkach rodzinnych, zna swoje obowiązki domowe, stara się je wykonywać, pomagać w robieniu porządków lub w innej pracy, wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa, stosuje się do ustalonych zasad, przestrzega kontraktu klasowego i regulaminu szkoły, wykonuje wszystkie działania związane z obowiązkiem bycia uczniem, szanuje prawa rówieśników, np. prawo do wypowiadania się zgodnie ze swoimi przekonaniami, zawsze aktywnie i w miarę swoich możliwości uczestniczy w wydarzeniach i uroczystościach szkolnych, opowiada o swojej „Małej ojczyźnie”, zna symbole narodowe (barwy, godło, hymn narodowy), bezpiecznie i skutecznie prosi o pomoc, wie, jakich zachowań musi unikać w czasie proszenia o pomoc, aby nie stworzyć kolejnego zagrożenia, odmawia przyjmowania do spożycia specyfików i produktów niewiadomego pochodzenia, • rozpoznaje • • • • • • • • • • • • • • • • własne doświadczenia i na ich podstawie stara się nie popełniać błędów, samodzielnie analizuje własne zachowanie i stara się wykorzystać w praktyce wiedzę dotyczącą wartości sprawiedliwości i prawdomówności, zawsze mówi prawdę, staje w obronie słabszych, przeciwstawia się temu, aby w jego obecności komuś wyrządzano krzywdę, reaguje we właściwy sposób na tę sytuację, potrafi opowiedzieć rodzinną anegdotę, wymyśla nowe zwyczaje dla członków swojej rodziny, prowadzi album rodzinny, zawsze rzetelnie i z zaangażowaniem wykonuje swoje domowe obowiązki, czuje się odpowiedzialny za dobrze wykonaną pracę, wymienia poznane i zapamiętane prawa człowieka, w tym — dziecka, potrafi zareagować, kiedy łamane są jego prawa lub prawa innej osoby, dba o wzorowe wypełnianie obowiązków ucznia, wykazuje zaangażowanie i aktywność na akademiach, podczas występów, w grach, w czasie zabawy na terenie szkoły, aktywizuje rówieśników, potrafi pokazać ciekawe miejsca znajdujące się w okolicy swojej miejscowości i opowiedzieć o nich, wie, jak ważne jest oszczędzanie pieniędzy i właściwe zarządzanie nawet najdrobniejszymi kwotami, • analizuje Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 33 34 • • • • • • • • • • • • • kami (w tym z zasadami bycia dobrym kolegą), rozwijanie umiejętności respektowania praw drugiego człowieka, uczestniczenie w szkolnych wydarzeniach, nabywanie wiadomości na temat własnego regionu, jego tradycji i kultury, wartości, zaznajomienie z najbliższą okolicą, jej ważniejszymi obiektami, tradycjami, wzmacnianie motywacji do uczestniczenia w wydarzeniach organizowanych przez lokalną społeczność, utrwalanie wiadomości i umiejętności dotyczących symboli narodowych, nabywanie wiadomości i umiejętności nazywania i rozpoznawania godła, flagi i innych symboli narodowych, a także flagi i hymnu Unii Europejskiej, poznawanie najważniejszych wydarzeń historycznych, nabywanie wiedzy na temat tego, że są ludzie szczególnie zasłużeni dla miejscowości, w której mieszkają, dla Polski i świata, nabywanie wiadomości na temat tego, jak ważna jest praca w życiu człowieka i jaki zawód wykonują jego najbliżsi oraz znajomi, nabywanie wiedzy na temat specyfiki niektórych zawodów, np.: kolejarza, aptekarza, policjanta, weterynarza, pogłębianie wiedzy i utrwalanie wiadomości na temat różnego rodzaju zagrożeń ze strony ludzi, rozwijanie i utrwalanie umiejętności powiadamiania dorosłych o wypadku, zagrożeniu, niebezpieczeństwie, • • • • • • • • • • • • • • • • • • zdrowiu oraz życiu człowieka, z pomocą innych osób potrafi udzielić pierwszej pomocy, wymienia zasady obowiązujące w czasie udzielania pierwszej pomocy, potrafi prawidłowo wezwać pierwszą pomoc, na prośbę rówieśników pomaga im i nie odmawia pomocy, jeśli ma taką możliwość, wie, jakie imprezy kulturalne są organizowane w jego miejscowości w określonym czasie, wymienia obiekty z najbliższej okolicy, związane z historią, tradycją miejscowości, regionu, kraju, rozpoznaje, nazywa i wymienia symbole narodowe, wykonuje i nazywa symbole narodowe i symbole Unii Europejskiej, zna tradycje innych krajów, które nie należą do Unii, a znajdują się w bliskim sąsiedztwie Polski, opowiada o wartości pracy każdego człowieka i szacunku do pracy, rzetelnie wykonuje swoje obowiązki dyżurnego, szanuje pracę innych dyżurnych, utrzymuje porządek na swoim miejscu, nazywa zawody wykonywane przez najbliższych członków rodziny i znajomych, potrafi o kilku z nich opowiedzieć, zdaje sobie sprawę z konieczności podejmowania pracy w celu uczciwego zarobienia pieniędzy, opowiada o zdarzeniach, problemach, zasadach charakterystycznych dla zawodu weterynarza, aptekarza, policjanta, reportera i kolejarza oraz warunkach, jakie należy spełnić, aby móc wykonywać jeden z tych zawodów, lubi współpracować, wie, że współpraca jest ważna w każdej pracy, nazywa zagrożenia ze strony innych osób, unika znanych zagrożeń ze strony obcych osób, • • • • • • • • • • • • • • oszczędzać pieniądze, szanuje swoje rzeczy osobiste, potrafi podać przykłady bycia przedsiębiorczym, akceptuje i szanuje rówieśników inaczej wyglądających, pochodzących z innego kraju, będących innej narodowości, wychodzi z własną inicjatywą wspólnej zabawy i zajęć do rówieśników chorych i niepełnosprawnych, odwiedza chorego kolegę w domu, aktywnie uczestniczy w różnych imprezach organizowanych przez społeczność lokalną, potrafi być przewodnikiem po najbliższej okolicy, najbliższym regionie, zna sylwetki osób szczególnie zasłużonych nie tylko dla miejscowości, regionu, ale również kraju, potrafi opowiedzieć o ich życiu w kontekście wartości, z jakich może czerpać przykład współczesny młody człowiek, samodzielnie śpiewa hymn Polski, potrafi nucić i śpiewać pierwszą zwrotkę hymnu Unii Europejskiej, potrafi samodzielnie udzielać pierwszej pomocy, potrafi dostrzec zalety i wady omawianych zawodów, rozumie, że nie tylko samo zarabianie pieniędzy jest zaletą dobrej pracy, wie, że należy swoją pracę lubić, szanować i wtedy osiągnie się najlepsze efekty, • zapoznanie z prawami ucznia i jego obowiąz- • wie, co to jest używka, dopalacz i w jaki sposób zagraża • stara się, w miarę swoich możliwości, Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • • • • • umiejętności przeliczania od danej liczby po 1 i dziesiątkami w zakresie 100 oraz setkami od danej liczby w zakresie 1000, kształcenie umiejętności porządkowania liczb w zakresie 1000, kształcenie umiejętności porównywania liczb w zakresie 1000 — słownie i z użyciem znaków: <, >, =, kształcenie umiejętności zapisywania i odczytywania liczb w zakresie 1000, kształcenie techniki dodawania i odejmowania w zakresie 1000, wdrażanie i doskonalenie umiejętności sprawdzania poprawności wykonania dodawania za pomocą odejmowania, kształcenie umiejętności mnożenia i dzielenia w zakresie 100, wdrażanie i doskonalenie umiejętności sprawdzania poprawności wykonania mnożenia za pomocą dzielenia, kształcenie umiejętności rozwiązywania równań jednodziałaniowych z niewiadomą w postaci okienka, kształcenie umiejętności rozwiązywania zadań z treścią, • kształcenie zdrowia i życia — własnego oraz innych osób, • • • • • • • • • • • • • kresie 1000, zapisuje liczby w zakresie 1000 za pomocą cyfr i odczytuje je, zapisuje liczby w systemie rzymskim od I do XII, wymienia poznane liczby w zakresie 1000, różnicuje liczby na parzyste i nieparzyste w poznanym zakresie liczbowym, posługuje się liczbą we wszystkich jej aspektach, wskazuje miejsce liczby w ciągu liczbowym, porównuje dowolne dwie liczby w zakresie 1000, stosując znaki: =, <, >, wymienia liczby mniejsze i większe od podanej, rozkłada liczbę na 2 i więcej składników, wyróżnia setki, dziesiątki i jedności, dodaje i odejmuje w zakresie 100, mnoży i dzieli w pamięci, w zakresie 100, sprawdza poprawność wykonania działania za pomocą działania przeciwnego, 1000, • • • • • • • • cyfrowe, rozwiązuje złożone zadania tekstowe, wymagające dwóch lub trzech działań, prawidłowo analizuje złożone zadania tekstowe, wskazuje dane, szukane, rozwiązuje złożone zadania tekstowe, w tym na porównywanie ilorazowe, myśli logicznie, stosuje kolejność wykonywania działań, wymienia i stosuje własności działań arytmetycznych, zastępuje monety i banknoty o mniejszej wartości monetami i banknotami o większej wartości i odwrotnie, umiejętnie planuje zakupy, • dodaje i odejmuje w pamięci poza 100, • mnoży liczby dwucyfrowe przez jedno- • prawidłowo przelicza w przód i w tył w zakresie 1000, • biegle przelicza obiekty powyżej 1000, • zapisuje liczby za pomocą cyfr, prze• prawidłowo liczy po 1 od podanej liczby w zakresie 100, • prawidłowo liczy dziesiątkami od podanej liczby w za- kraczając zakres liczbowy do 1000, • wskazuje liczbę zgodnie z podanym wakresie 100, • prawidłowo liczy setkami co 100 od danej liczby w za- runkiem w zakresie przekraczającym a także rodzicom wszelkie przypadki zagrażające bezpieczeństwu i zdrowiu, • utrwalanie wiadomości na temat numerów te- • potrafi zdefiniować pojęcie obca osoba, • potrafi przeprowadzić krótki wywiad lefonów: pogotowia ratunkowego, straży po- • zna numery alarmowe, w tym ogólnopolski numer 112, z osobą dorosłą na temat jej zawodu, żarnej, policji oraz ogólnopolskiego numeru • wie, w jaki sposób wezwać pomoc, • rozpoznaje swoje zainteresowania i ulualarmowego 112, • potrafi unikać konfliktów, osób proponujących używki, bione przedmioty, projektuje, kim może • nabywanie wiedzy na temat właściwego sposo- szkodliwe środki, zostać w przyszłości, bu wzywania pomocy ze strony służb: pogoto- • wie, w jaki sposób odmawiać w trudnych sytuacjach, • wzywa pomoc, dzwoniąc pod określony wia, policji, straży pożarnej, numer, podaje wszystkie ważne infor• utrwalanie zachowań związanych z bezpieczmacje, jakie musi otrzymać dyspozytor, nym reagowaniem w sytuacjach zagrożenia • zgłasza nauczycielowi i wychowawcy, Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 35 36 • • • • • • • • • • • wania się pieniędzmi, wdrażanie do stosowania pojęć: cena, ilość, wartość, kształcenie umiejętności planowania i dokonywania zakupów, zapoznanie z pojęciem długu i koniecznością spłacenia go, kształcenie umiejętności właściwego odmierzania i odczytywania długości, szerokości i wysokości przedmiotów oraz odległości, kształcenie umiejętności posługiwania się jednostkami miary: milimetr, centymetr, metr, kształcenie umiejętności zapisywania wyników pomiarów, wdrażanie do posługiwania się pojęciem kilometr w sytuacjach życiowych, kształcenie umiejętności właściwego ważenia przedmiotów, odczytywania i zapisywania wyników pomiarów, kształcenie umiejętności posługiwania się jednostkami masy: kilogram, pół kilograma, dekagram, gram, kształcenie umiejętności wykonywania prostych obliczeń wagowych, kształcenie umiejętności odmierzania ilości płynów za pomocą różnych miarek, • • • • • • • • • • • • • • • • • • wych, zadań tekstowych, układa pytania do zadań tekstowych, układa zadania do podanego działania i ilustracji, dobiera odpowiednie działania do warunku zadania, przekształca zadania tekstowe, zapisuje rozwiązanie zadania z treścią, stosując zapis cyfrowy i znaki działań, zna banknoty i monety będące w obiegu, zna wartość nabywczą pieniędzy, potrafi dokonać sprzedaży i zakupu towaru, zna pojęcie długu i wie, że należy go spłacić, wykonuje obliczenia pieniężne dotyczące ilości, ceny i wartości, mierzy długość, szerokość i wysokość przedmiotów za pomocą linijki, porównuje długość mierzonych obiektów, zapisuje wyniki pomiarów, zna jednostki długości: milimetr, centymetr i metr oraz ich skróty, stosuje pojęcie kilometr w sytuacjach życiowych, wykonuje proste obliczenia dotyczące tych miar, za pomocą linijki rysuje kwadraty, prostokąty i trójkąty o bokach danej długości, rozpoznaje i nazywa podstawowe figury geometryczne: koło, kwadrat, prostokąt, trójkąt, • nej, dokonuje obliczeń związanych z różnicą temperatur, • kształcenie umiejętności rozwiązywania zadań • wie, jaka jest rola liczb 0 i 1 w poznanych działaniach • dokonuje zamiany jednostek długości, na porównywanie różnicowe, arytmetycznych, • odczytuje długości w metrach, centy• kształcenie umiejętności analizowania treści zadań, • poprawnie zapisuje działania matematyczne za pomocą metrach i milimetrach, cyfr i znaków matematycznych: +, —, x, • wskazywanie w zadaniu danych i szukanych, • używa wyrażeń dwumianowanych, • wskazywanie zadań celowo źle sformułowa- • w praktyce stosuje własności działań arytmetycznych, • wykonuje złożone obliczenia dotyczące nych, • stosuje kolejność wykonywania działań, upływu czasu, związane z dniami tygodnia, miesiącami, • wdrażanie do przekształcania treści zadań, • rozwiązuje proste i złożone zadania tekstowe, • wykonuje złożone obliczenia zegarowe, • kształcenie umiejętności matematyzowania • rozwiązuje niestandardowe zadania tekstowe, przedstawionych sytuacji, • odczytuje wskazania na termometrze, • rozwiązuje równania z okienkiem — niewiadomą, • wdrażanie i doskonalenie umiejętności posługi- • analizuje treść prostych, standardowych i niestandardo- z uwzględnieniem temperatury ujem- Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • • • • • • • • • • • wskazań termometru, zapoznanie ze znakami rzymskimi od I do XII, wdrażanie i utrwalanie umiejętności zapisywania i odczytywania liczb w systemie rzymskim, wdrażanie i doskonalenie umiejętności właściwego korzystania z kalendarza, wdrażanie i doskonalenie umiejętności poprawnego zapisywania dat, wdrażanie i doskonalenie umiejętności wykonywania obliczeń kalendarzowych, wykonywanie prostych obliczeń kalendarzowych, doskonalenie umiejętności orientowania się w czasie, kształcenie umiejętności odczytywania godzin na zegarze w systemach 12- i 24-godzinnym, wdrażanie do posługiwania się pojęciami: godzina, pół godziny, kwadrans, minuta, kształcenie umiejętności rozróżniania i nazywania podstawowych figur geometrycznych ułożonych na różny sposób, kształcenie umiejętności rysowania odcinków o podanej długości i figur geometrycznych o podanej długości ich boków, wdrażanie do obliczania obwodów trójkątów, kwadratów i prostokątów w centymetrach, kształcenie i doskonalenie umiejętności rysowania figur w pomniejszeniu i w powiększeniu, kształcenie umiejętności rysowania drugiej połowy figury symetrycznej, doskonalenie umiejętności kontynuowania wzorów, • utrwalenie określeń: litr, pół litra, • kształcenie umiejętności odczytywania pisywania wyników pomiarów, • • • • • • • • • • • • • • • • • gram i ich skróty, używa pojęcia pół kilograma, wykonuje łatwe obliczenia wagowe, zna pojęcia: litr, pół litra, ćwierć litra, odmierza płyny za pomocą różnych miarek, odczytuje wskazania termometru, odczytuje i zapisuje temperaturę, odczytuje temperaturę ujemną jako temperaturę mrozu, zna kolejność występowania dni tygodnia, nazwy miesięcy i pór roku, wymienia je, porządkuje daty, miesiące, wie, do czego służy kalendarz, odczytuje i zapisuje daty w systemach arabskim i rzymskim, odczytuje podstawowe dane z różnych kalendarzy — miesiąc, dzień tygodnia, liczbę tygodni i liczbę dni w danym miesiącu, posługuje się pojęciami: pora roku, wiek, rok, półrocze, kwartał, miesiąc, dzień, odczytuje godziny z różnych zegarów, odczytuje wskazania zegarów w systemach 12- i 24-godzinnym, posługuje się pojęciami: godzina, pół godziny, kwadrans, minuta, sekunda, wykonuje proste obliczenia zegarowe z uwzględnieniem godzin i minut, • posługuje się wagą szalkową, • waży przedmioty i zapisuje wyniki ważenia, • zna jednostki masy: kilogram, dekagram, kąta, • doskonalenie umiejętności odczytywania i za- • oblicza sumę długości boków kwadratu, prostokąta i trójCele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 37 38 • • • • • • • • • • • • i zwierząt w lesie, parku, na łące i w zbiornikach wodnych, wdrażanie do nazywania charakterystycznych elementów krajobrazów: górskiego, nadmorskiego, nizinnego i wyżynnego, wdrażanie do poznania zwierząt i roślin typowych dla poznanych krajobrazów, utrwalenie wiadomości o podstawowych zjawiskach przyrody, wyjaśnianie zależności występowania zjawisk przyrody od pór roku, przybliżenie korzyści płynących dla człowieka ze świata przyrody, wskazanie na zagrożenia dla środowiska przyrodniczego ze strony człowieka, wdrażanie do podejmowania działań na rzecz ochrony przyrody, uwrażliwienie na piękno przyrody, zapoznanie z wpływem światła słonecznego na cykliczność życia na Ziemi, zapoznanie z rolą powietrza i wody dla życia na Ziemi, zapoznanie z rodzajami zbiorników wodnych, zapoznanie ze znaczeniem minerałów i innych bogactw naturalnych dla człowieka, • • • • • • • • • • • • • • • • • • • szej okolicy, w parku, w lesie, na łące, na polu, rozpoznaje i nazywa podstawowe zboża, rozróżnia lasy: liściaste, iglaste i mieszane, wymienia warstwy lasu, zna i wymienia warunki niezbędne roślinie do życia, wymienia części nadziemne i podziemne roślin, wymienia nazwy owoców i warzyw i sposoby ich przetwarzania, prowadzi hodowlę roślin, np.: pietruszki, cebuli, widzi wpływ warunków na rozwój roślin, wie, na czym polegają prace wykonywane na polu, rozróżnia ssaki, ptaki i owady, zna sposoby rozmnażania się ssaków, ptaków i owadów, opowiada o trybie życia poznanych zwierząt, wymienia nazwy zwierząt hodowanych w Polsce, potrafi opiekować się zwierzętami, prowadzi hodowlę — np. opiekuje się chomikiem, akwarium, wie, na czym polega praca weterynarza i hodowcy, nazywa i wskazuje części ciała zwierząt i ludzi — serce, płuca, żołądek, wymienia podstawowe rodzaje krajobrazów: nadmorski, nizinny i górski, wymienia rośliny i zwierzęta typowe dla wybranych regionów Polski, z uwzględnieniem własnego regionu, • doskonalenie umiejętności obserwowania przyrody, • prowadzi obserwacje przyrodnicze, • doskonalenie umiejętności prowadzenia do- • wykonuje proste doświadczenia, świadczeń, • dokonuje analizy doświadczeń i obserwacji, wiąże przy• kształcenie umiejętności analizowania prze- czynę ze skutkiem, prowadzonych doświadczeń i wyciągania wnio- • wyciąga wnioski, sków, • rozpoznaje i nazywa zwierzęta i rośliny występujące w różnych środowiskach: w parku, w lesie, na polu • budzenie postawy badawczej, • wdrażanie do poszanowania świata roślin uprawnym, w sadzie, w ogrodzie i w zbiornikach wodnych, i zwierząt, • • poszerzenie wiadomości na temat życia roślin rozpoznaje i nazywa drzewa i krzewy rosnące w najbliż- • • • • • • • • • • • • • • • • • bogate informacje na temat zwierząt występujących w omawianych środowiskach, podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu, posiada orientację w terenie, zna kierunki geograficzne, potrafi wskazać kierunek geograficzny w odniesieniu do Słońca, odczytuje z mapy Polski podstawowe informacje — nazwy miast, rzek, gór, krain geograficznych, jezior, wie, na czym polega praca zoologa, botanika, ornitologa i przyrodnika, czyta literaturę przyrodniczą, ogląda filmy przyrodnicze, w ciekawy sposób opowiada na temat przygotowań zwierząt do zimy, opowiada o różnych zwyczajach ptaków, dotyczących budowy gniazd, objaśnia, dlaczego ptaki odlatują na zimę, posiada wiele informacji na temat zmian zachodzących w przyrodzie w różnych porach roku, rozumie i wyjaśnia pojęcie hibernacji, wymienia szkodniki i zwierzęta pożyteczne, opowiada, jak powstaje owoc, jak powstaje miód, wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia ze strony zwierząt — demonstruje odpowiednią pozycję, podaje przykłady zależności pokarmowych występujących w omawianych ekosystemach, • posiada Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia grożeń przyrodniczych: burzy, huraganu, śnieżycy i powodzi, • • • • • • • • • • • • • nacja, obserwuje zmiany zachodzące w przyrodzie, charakteryzuje pory roku, zna zagrożenia ze strony roślin, zna zagrożenia ze strony zwierząt, wie, jaki pożytek przynoszą zwierzęta — zwalczają szkodniki, spulchniają ziemię, zapylają kwiaty, zna wpływ światła słonecznego na cykliczność życia na Ziemi, łączy następstwo dnia i nocy z ruchem Ziemi wokół własnej osi, opowiada o szkodliwości wypalania traw, zanieczyszczania powietrza i wód, pożarów, wyrzucania i spalania śmieci, nadmiernego hałasu, zaśmiecania lasów, kłusownictwa dla środowiska naturalnego, rozumie i objaśnia sens stosowania opakowań ekologicznych, chroni przyrodę — segreguje śmieci, szanuje rośliny, zachowuje ciszę w lesie, dokarmia zwierzęta w czasie zimy, rozumie konieczność zakładania rezerwatów i parków narodowych, wie, jakie znaczenie mają woda i powietrze dla życia na Ziemi, zna rodzaje podstawowych zbiorników wodnych: morze, jezioro, staw, rzeka, • przybliżenie nazw części ciała zwierząt i ludzi, • rozpoznaje i nazywa niektóre zwierzęta egzotyczne, • zapoznanie z zasadami racjonalnego odżywia- • odczytuje legendę z mapy, nia się, • wskazuje na mapie fizycznej Polski podstawowe rodzaje • wdrażanie do zdrowego trybu życia, krajobrazów, a także morze, rzeki, jeziora i góry, • wdrażanie do wizyt kontrolnych u lekarza, • odczytuje z mapy nazwy krain geograficznych, • uwrażliwienie na niebezpieczeństwa grożące • wskazuje na mapie granice Polski, ze strony roślin i zwierząt, • odczytuje z mapy nazwy państw — sąsiadów Polski i po• uwrażliwienie na niebezpieczeństwa grożące znanych państw Unii Europejskiej, ze strony zjawisk atmosferycznych, • wymienia sposoby przystosowania się zwierząt do po• utrwalenie właściwych zachowań podczas za- szczególnych pór roku — odloty, zapadanie w sen, hiber- • • • • • • • • • • czesnym świecie, wie, na czym polega recykling, odróżnia opakowania ekologiczne od sztucznych, wymienia stany skupienia wody, opowiada, na czym polega krążenie wody w przyrodzie, wymienia produkty zdrowe dla organizmu, rozumie rolę warzyw i owoców w odżywianiu się, wypowiada się na temat zdrowego trybu życia, objaśnia rolę i sposób działania oczyszczalni ścieków, potrafi przewidywać pogodę na podstawie kilku znaków przyrody — nisko latających jaskółek, rodzaju chmur, zachowania psa i kota, wymienia różnice między rezerwatem przyrody a parkiem narodowym, • zna i objaśnia pojęcie ekologia, • rozumie znaczenie ekologii we współCele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 39 40 • • • do stosowania różnych aktywności muzycznych, kształcenie umiejętności śpiewania ze słuchu, doskonalenie umiejętności grania na instrumentach perkusyjnych i melodycznych, doskonalenie umiejętności realizowania rytmów i wzorów sylabami, gestem, ruchem, • wdrażanie na instrumentach melodycznych proste melodie i akompaniamenty, • gra rytmiczne, • tworzy układy taneczne do muzyki, • tańczy kilka tańców regionalnych, nią melodyczną, • śpiewa w zespole piosenki ze słuchu, • gra utwory muzyczne na wybranym instrumencie, • śpiewa z pamięci hymn narodowy, • gra na instrumentach muzycznych proste rytmy i wzory • śpiewa trudniejsze utwory zgodnie z li- • • • • • • • • • • • • • • • • • wodnego i powietrznego, zna drogę rzeki od źródła do ujścia, podaje przyczyny zanieczyszczenia rzek i sposoby ich oczyszczania, wymienia stany skupienia wody, opowiada, na czym polega zjawisko krążenia wody w przyrodzie, rozumie konieczność oszczędzania wody, wymienia skarby, które są pod ziemią — węgiel, sól, glina, rozumie ich znaczenie w życiu i gospodarce człowieka, wie, jak powstał węgiel, rozumie potrzebę racjonalnego odżywiania się, rozumie konieczność kontrolowania stanu zdrowia, stosuje się do zaleceń lekarzy, dba o swoje zdrowie i bezpieczeństwo, wymienia zjawiska atmosferyczne i potrafi je przyporządkować do właściwej pory roku, objaśnia zjawiska atmosferyczne: szron, szadź, mróz, mgła, rosa, wyjaśnia zależność zjawisk przyrody od pór roku, zna zagrożenia ze strony zjawisk przyrodniczych, takich jak: burza, huragan, powódź, pożar, śnieżyca, zamieć i lawina, nie naraża się na niebezpieczeństwo ze strony zjawisk przyrodniczych, • wie, jak człowiek wykorzystuje wodę, • podaje przykłady środków transportu Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • • • • • • • • • • • puls rytmiczny i jego zmiany; maszeruje, biega, podskakuje, przystaje, tańczy podstawowe figury krakowiaka, polki i innego wybranego, prostego tańca ludowego, rozpoznaje melodie poznanych piosenek, określa i wystukuje rytm, określa wysokość dźwięku, określa tempo i dynamikę utworu, wyraża ruchowo czas trwania wartości rytmicznych, nut i pauz, określa charakter emocjonalny muzyki i wyraża go środkami pozamuzycznymi — ruchem, rysunkiem, opowiadaniem, rozpoznaje utwory solowe, zespołowe, na chór i orkiestrę, rozróżnia i nazywa sopran i bas, rozróżnia poznane instrumenty muzyczne dęte, strunowe i blaszane, rozróżnia formy muzyczne: AB, ABA i wskazuje ich części, tworzy melodie do tekstów i ilustracji, tworzy improwizacje ruchowe do muzyki, wykonuje proste utwory muzyczne na wybranym instrumencie, wskazuje, które utwory są przeznaczone do słuchania, które do tańczenia, a które — do śpiewania, • • • nych i wykorzystywania ich zgodnie z prawem, • wdrażanie do korzystania z przekazów medial- • nym, • wdrażanie do uczestniczenia w życiu kultural- kulturowej, ją okolicą, zna tradycje kulturowe swojego środowiska rodzinnego, wie, gdzie znajdują się placówki kultury w najbliższej okolicy, uczestniczy w życiu kulturalnym swojego środowiska (wystawy, koncerty, spektakle, festyny), nym regionu, • bierze aktywny udział w życiu kultural- ry swojego regionu, • ma bogate wiadomości na temat kultu- i zabytki związane z Polską i Europą, i wymienia niektóre dzieła sztuki rozpoznaje melodie piosenek, tworzy oryginalne melodie do tekstów i obrazów, • wdrażanie do określenia swojej przynależności • zna i wymienia dzieła sztuki i zabytki związane ze swo- • zna • • • • • • • • • • • i jego zmiany, wdrażanie do wykonywania kolejnych tańców ludowych, wdrażanie do rozróżniania podstawowych elementów muzyki, doskonalenie umiejętności aktywnego słuchania muzyki, doskonalenie umiejętności określania cech muzyki, wdrażanie do umiejętności wyrażania cech muzyki, wdrażanie do rozpoznawania głosów ludzkich i instrumentów muzycznych, wdrażanie do rozpoznawania podstawowych form muzycznych: AB, ABA, wdrażanie do tworzenia prostych ilustracji dźwiękowych do tekstów, obrazów, wdrażanie do tworzenia prostych ilustracji ruchowych do muzyki, wdrażanie do tworzenia improwizacji głosowych i na instrumentach według ustalonych zasad, kształcenie umiejętności wykonywania prostych utworów i interpretowania ich, • doskonalenie umiejętności reagowania na rytm • reaguje sylabami rytmicznymi, gestem, ruchem ciała na • bezbłędnie Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 41 42 pomysłu do wytworu: • realizuje drogę powstawania przedmiotów od umiejętności oceny stopnia trudności obsługi, kosztów zakupu i estetyki urządzeń technicznych, • kształcenie umiejętności orientowania się w rodzajach budowli i urządzeń elektrycznych, • kształcenie do rozpoznawania maszyn i urządzeń transportowych, wytwórczych, informatycznych, • wdrażanie wiadomości na temat sposobów wytwarzania przedmiotów codziennego użytku, • wzbogacanie • • • • • umiejętności posługiwania się podstawowymi środkami wyrazu plastycznego, doskonalenie umiejętności stosowania właściwych materiałów, narzędzi i technik, kształcenie umiejętności realizowania projektów w zakresie form użytkowych, w zakresie percepcji sztuki, wdrażanie do rozróżniania poznanych dziedzin działalności twórczej człowieka, wdrażanie do rozpoznawania wybranych dzieł architektury i sztuk plastycznych, należących do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury, kształcenie umiejętności opisywania cech charakterystycznych dla tych dziedzin działalności twórczej, • doskonalenie • • • oryginalne kompozycje — płaskie i przestrzenne, wykorzystując odpowiednie materiały, realizuje ciekawe projekty, jest pomysłodawcą rozwiązań projektów, ma bogate słownictwo dotyczące dziedzin działalności twórczej człowieka, wykazuje zainteresowanie wybraną dziedziną sztuki, • tworzy • • • • go użytku, rozpoznaje urządzenia informatyczne: komputer, laptop i telefon komórkowy, rozróżnia i nazywa rodzaje budowli ze względu na ich przeznaczenie: budynki mieszkalne, biurowe, mosty, tunele, wieże, muzea, rozróżnia i nazywa urządzenia elektryczne: latarkę, prądnicę rowerową, ocenia, czy urządzenie jest łatwe, czy trudne w obsłudze, • • • komputer, laptop i telefon komórkowy, korzysta z nich, rozpoznaje charakterystyczne budowle znajdujące się w Polsce i w Europie, ma świetną orientację w wartości nabywczej sprzętu, przedstawia oryginalne pomysły rozwiązań technicznych: planuje pracę, trafnie dobiera materiały i narzędzia, • wie, jak zrobiono meble, domy, samochody, sprzęty go- • opowiada, jak powstaje np. samochód, spodarstwa domowego, • rozpoznaje i nazywa środki transportu • rozpoznaje i nazywa popularne środki transportu lądo- lądowego, wodnego i powietrznego, wego, wodnego i powietrznego, • interesuje się motoryzacją, • rozpoznaje i nazywa urządzenia i przyrządy codzienne- • rozpoznaje urządzenia informatyczne: • • • • • • • wytwory innych autorów z zachowaniem ich praw, posługuje się barwą, kształtem i fakturą jako środkami wypowiedzi, tworzy kompozycje płaskie i przestrzenne, stosuje różnorodne materiały, narzędzia i techniki plastyczne, realizuje proste projekty, służące kształtowaniu własnego wizerunku (Ja i moja rodzina), wizerunku otoczenia (Mój dom — moja miejscowość), upowszechniające kulturę w środowisku szkolnym (Grzeczność na co dzień), wykorzystując informacje zawarte w przekazach medialnych, zna dziedziny działalności twórczej człowieka: malarstwo, rzeźbę, architekturę, fotografikę, film, przekazy medialne (Internet, telewizję) oraz sztukę ludową, rozpoznaje najsłynniejsze, poznane dzieła architektury i sztuk plastycznych, należące do dziedzictwa narodowej i europejskiej kultury, posługuje się terminami: obraz, rzeźba, architektura zieleni, oryginał, kopia, reprodukcja, dziedzictwo narodowe, arcydzieło, • wykorzystuje Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia umiejętności posługiwania się planuje pracę, dobiera materiał i narzędzia, potrafi pracować indywidualnie i zespołowo, czyta ze zrozumieniem instrukcje montażu, dokonuje montażu: odmierza potrzebną ilość materiału, tnie papier, montuje przygotowane elementy, dba o porządek na stanowisku pracy i wokół siebie, sprząta po sobie, pomaga innym zachować ład i porządek, bezpiecznie korzysta z narzędzi, zna i stosuje w praktyce zasady ruchu drogowego, zna znaki drogowe dotyczące ruchu pieszych, bezpiecznie jeździ na rowerze i na wrotkach, potrafi zachować się właściwie w tramwaju, autobusie, metrze, pociągu, potrafi powiadomić telefonicznie o wypadku policję, pogotowie ratunkowe, straż pożarną, zna podstawowe numery telefonów alarmowych: 999, 998, 997, udziela pierwszej pomocy, opatruje powierzchowne rany, • precyzyjnie wykonuje wszystkie prace, towe, w tym stronę swojej szkoły, swojej dzielnicy, miasta, dostrzega aktywne elementy na stronie internetowej, przegląda strony internetowe, Paint, • zna i wykorzystuje funkcje klawiszy, • wykonuje ciekawe prace w programie puterze, • • • samodzielnie obsługuje komputer, • sprawnie korzysta z programów Word • poprawnie nazywa główne elementy zestawu komputero- i Paint, gra w gry edukacyjne, wego, • korzysta z aktywnych elementów na • posługuje się programami Word i Paint oraz grami edu- stronie internetowej, kacyjnymi, • samodzielnie przegląda strony internetowe, • korzysta z opcji programów Word i Paint, • przegląda wskazane przez nauczyciela strony interne- • samodzielnie, bezbłędnie pisze na kom- • • • • • • • • • • • • • • korzystanie ze wskazanych przez nauczyciela • • stron internetowych, stania z nich, • wdrażanie do wyszukiwania informacji i korzy- rową, • rozwijanie zainteresowań informatyką kompute- umiejętności posługiwania się wybranymi programami i grami edukacyjnymi, • doskonalenie komputerem, • doskonalenie • • • • • • • rania materiałów i narzędzi, uświadomienie konieczności organizowania pracy indywidualnej i zespołowej, doskonalenie umiejętności odmierzania, cięcia i montowania elementów z papieru i tworzyw sztucznych, w miarę możliwości kształcenie umiejętności montowania obwodów elektrycznych z gotowych elementów, dbanie o bezpieczeństwo własne i innych: doskonalenie umiejętności utrzymywania porządku w miejscu pracy, doskonalenie umiejętności właściwego korzystania z narzędzi i urządzeń technicznych, utrwalenie zasad ruchu drogowego dotyczącego pieszych i jazdy na rowerze, utrwalenie zasad korzystania z komunikacji miejskiej, • wdrażanie do umiejętności przedstawiania po- • potrafi określić, czy jest tanie, mysłów rozwiązań technicznych, • potrafi ocenić estetykę jego wykonania, • kształcenie umiejętności planowania i dobie- • przedstawia pomysły rozwiązań technicznych: Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 43 44 • • • • • • • • • • • w zakresie sprawności fizycznej: doskonalenie umiejętności marszobiegu, ćwiczenie siły mięśni brzucha i gibkości dolnego odcinka kręgosłupa, w zakresie treningu zdrowotnego, kształcenie umiejętności wykonania przewrotu w przód, doskonalenie techniki skakania przez skakankę, doskonalenie umiejętności przeskakiwania przez przeszkody, ćwiczenie równowagi na przyrządzie, doskonalenie techniki posługiwania się piłką, doskonalenie umiejętności jazdy na rowerze i wrotkach, utrwalanie i poszerzanie zasad poruszania się po drogach, doskonalenie umiejętności stosowania się do przyjętych reguł w czasie gier i zabaw, doskonalenie umiejętności radzenia sobie w przypadku porażki, • • umiejętności tworzenia tekstów i rysunków w odpowiednich programach, utrwalenie i rozszerzenie wiadomości o zagrożeniach wynikających z korzystania z komputera, Internetu i multimediów, uświadomienie skutków nadmiernego korzystania z komputera, • kształcenie • • • • • • • • • • • • • ściwie się do nich ustawia, wykonuje przewrót w przód, skacze jednonóż i obunóż przez skakankę, wykonuje skoki jednonóż i obunóż nad niskimi przeszkodami, wykonuje ćwiczenia równoważne na przyrządzie, z przyborami i bez przyborów, potrafi chwytać i rzucać piłkę nogą, potrafi rzucać piłką do celu na odległość, potrafi prowadzić piłkę, potrafi kozłować i odbijać piłkę, jeździ na rowerze i wrotkach, przestrzega zasad ruchu drogowego, bierze udział w zabawach, minigrach i grach terenowych, zawodach sportowych, respektuje ustalone zasady i werdykt sędziego, właściwie zachowuje się w sytuacji zwycięstwa i porażki, • • • • pokonuje równoważnię, sprawnie posługuje się piłką, trafia piłką do kosza i do ruchomego celu, bierze aktywny udział w grach zespołowych i zdobywa punkty, wyróżnia się kulturą osobistą w czasie gier i zabaw ruchowych, stosuje się do wszystkich zasad sportowych. • wykonuje przewrót w tył, • świetnie skacze na skakance, • lekko skacze przez przeszkody, • z powodzeniem, z przyrządem wykonywanych ćwiczeń, • • wykonuje marszobieg trwający co najmniej 15 minut, • wykonuje marszobieg trwający powyżej 15 minut, • wykonuje ćwiczenia wzmacniające siłę mięśni brzucha, • osiąga wysokie wyniki w biegu i skoku, • ćwiczy gibkość dolnego odcinka kręgosłupa, • przyjmuje właściwe pozycje wyjściowe do ćwiczeń i wła- • wyróżnia się dokładnością i precyzją • • • z komputera, Internetu i multimediów, wie, że praca przy komputerze męczy wzrok, nadwyręża kręgosłup i może wpływać na brak potrzeby kontaktowania się z rówieśnikami i rodziną, stosuje zasady właściwego korzystania z komputera, rozumie konieczność ograniczania czasu pracy przy komputerze, korzystania z Internetu i multimediów, przyjmuje właściwą postawę podczas pracy przy komputerze, • wykonuje rysunki za pomocą edytora grafiki, • zna zagrożenia wynikające z niewłaściwego korzystania i innych znaków, • odtwarza animacje i prezentacje multimedialne, • pisze na klawiaturze krótkie teksty za pomocą liter, cyfr Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia • • • • • • • w zakresie bezpieczeństwa i edukacji zdrowotnej: doskonalenie umiejętności dbania o higienę osobistą, poszerzenie informacji na temat wpływu odżywiania i ruchu na zdrowie człowieka, uświadomienie konieczności unikania zażywania lekarstw i stosowania środków chemicznych niezgodnie z przeznaczeniem, bez zgody lekarza i wiedzy rodziców, kształcenie samokontroli w przyjmowaniu odpowiedniej postawy stojącej i siedzącej, uświadomienie konieczności przestrzegania zasad w czasie zajęć ruchowych i właściwego korzystania ze sprzętu sportowego, doskonalenie umiejętności dbania o własne bezpieczeństwo w czasie zajęć sportowych, doskonalenie umiejętności zwracania się o pomoc w sytuacji zagrożenia. • • • • • w życiu człowieka, unika niezdrowej żywności, stosowania środków chemicznych niezgodnie z przeznaczeniem, nie zażywa lekarstw bez wiedzy rodziców, dba o higienę osobistą i czystość odzieży, przestrzega zasad bezpiecznego zachowania w trakcie zajęć ruchowych, posługuje się sprzętem sportowym zgodnie z jego przeznaczeniem. • potrafi dbać o swoje zdrowie, • przyjmuje prawidłową pozycję w ławce, • zachowuje właściwą postawę stojącą, • wie, jak należy zachowywać się w czasie przeziębienia, • wie, jaką rolę odgrywają właściwe odżywianie i ruch Cele szczegółowe kształcenia i wychowania wraz z oczekiwanymi osiągnięciami ucznia 45 46 edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki • edukacja społeczna rozwijanie mechanizmów obronnych podczas rozróżniania dobrych i złych intencji, obrona przed różnego rodzaju przemocą fizyczną i psychiczną, rozwijanie umiejętności proszenia o pomoc w sytuacjach trudnych, niebezpiecznych lub groźnych, rozwijanie umiejętności udzielania pierwszej pomocy, rozwijanie umiejętności odróżniania dobra od zła w odniesieniu do osób lub sytuacji, które niosą ze sobą ukryte zagrożenia, pomaganie innym w różnych sytuacjach, odpowiedzialne organizowanie wolnego czasu, analizowanie przyczyn i skutków niebezpiecznych sytuacji, unikanie zagrożeń, specyfika zawodu strażaka i kolejarza, poczucie bezpieczeństwa w szkole i w grupie — integracja zespołu klasowego, mówienie wyrażanie własnego zdania o postaciach i zdarzeniach, układanie w parach dialogów, wchodzenie w role, zbiorowe i in- edukacja społeczna zagrożenia ze strony ludzi i zwierząt − unikanie zagrożeń, właściwe reagowanie w sytuacjach zagrożenia, zwracanie się o pomoc do właściwej osoby, poprawne budowanie komunikatów dotyczących potrzeby pomocy, inscenizowanie sytuacji zagrożenia i właściwego zachowania się w tych sytuacjach — wprawki dramowe, bezpieczne zachowanie się na terenie szkoły, placu zabaw oraz w innych sytuacjach życiowych, bezpieczne udzielanie pomocy innym, znaczenie i specyfika pracy strażaka, policjanta, weterynarza, lekarza, budowanie mechanizmów obronnych podczas rozróżniania dobrych i złych intencji nieznanych osób, rozpoznawanie swoich emocji i uczuć poprzez zabawę, rozmowę, dramę i różne ćwiczenia aktywizujące, integracja grupy, poczucie bezpieczeństwa w nowym budynku i w nowym środowisku rówieśników, poznawanie innych osób, • KLASA II KLASA I • JA KLASA III edukacja społeczna rozwijanie i utrwalanie mechanizmów obronnych podczas rozróżniania dobrych i złych intencji, ukazywanie mechanizmów manipulacji oraz sposobów obrony przed manipulacją, rozwijanie umiejętności obrony przed możliwymi rodzajami przemocy, odpowiedzialności za postępowenie w zabawie i w czasie nauki, stawanie w obronie słabszych i krzywdzonych — sposoby reagowania, projektowanie rozwiązań problemów dotyczących bezpieczeństwa własnego i innych, działania profilaktyczne związane z unikaniem zagrożeń, powiadamianie o wypadku, zagrożeniu i niebezpieczeństwie odpowiednich służb z wykorzystaniem właściwego numeru telefonu, udzielanie pierwszej pomocy, specyfika zawodu aptekarza, policjanta i weterynarza, poczucie bezpieczeństwa w szkole i w grupie — integracja zespołu klasowego, szkodliwość alkoholu, dymu tytoniowego, pojęcie nałogu, • Wartości: odpowiedzialność i bezpieczeństwo Zintegrowane treści nauczania PROJEKTY 1—3 6. • • • • mówienie wypowiadanie się na podany temat, na podstawie obserwacji oraz doświadczeń, usprawnianie wymowy − ćwiczenia logopedyczne dobrane do potrzeb danej grupy lub pojedynczych uczniów z określonym problemem, mówienie z odpowienią artykulacją i intonacją, słowne zabawy teatralne, zadawanie pytań dotyczących tematu, aktywne uczestniczenie w dyskusji, odpowiadanie na pytania, opowiadanie na podstawie ilustracji i historyjek obrazkowych, zbiorowe układanie zdań opisujących sytuację przedstawioną na ilustracji, słuchanie słuchanie wypowiedzi, obdarzanie uwagą innych dzieci lub dorosłych, ukierunkowane słuchanie tekstów literackich czytanych przez nauczyciela, zapamiętywanie krótkich wierszy i rymowanek, słuchanie audycji oraz nagrań piosenek, dźwięków i melodii, czytanie odczytywanie uproszczonych rysunków, piktogramów, symboli, globalne czytanie wyrazów, czytanie litery z intonacją odpowiadającą emocjonalnemu nacechowaniu sytuacji przedstawionej na obrazku, pobudzanie gotowości do nauki czytania poprzez kontakt i pracę z pakietem edukacyjnym, pisanie rozwijanie umiejętności grafomotorycznych, kreślenie linii: prostych, krzywych, łamanych, kolorowanie, kreślenie kształtów literopodobnych, pisanie • • • • • dywidualne układanie opowiadań, wyciąganie wniosków z przedstawionych wydarzeń, nadawanie tytułów pojedynczym obrazkom oraz historyjkom obrazkowym, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, słuchanie słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek i kolegów oraz innych osób, układanie pytań na podstawie odpowiedzi, czytanie układanie wyrazów i zdań z rozsypanek sylabowych i wyrazowych, porządkowanie zdań w rozsypance zdaniowej, wykonywanie przeczytanych poleceń, dopasowywanie podpisów do zdjęć, formułowanie odpowiedzi na pytania dotyczące tekstu, pisanie ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu, poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji liter − wielkich i małych, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, zachowanie odstępów między wyrazami w zdaniu, ortografia rozwijanie wrażliwości ortograficznej, powtórzenie alfabetu ze szczególnym uwzględnieniem pisowni wyrazów z dwuznakami, wiedza o języku rozpoznawanie, nazywanie, wyróżnianie sylaby, głoski, wyrazu w zdaniu, a także zdań − pytającego i rozkazującego, • • • • mówienie rozmowy nauczyciela z uczniami, dialogi dzieci (wchodzenie w role) w związku z ich przeżyciami, doświadczeniami, opracowywanymi tekstami literackimi itd., wywiady uczniów z osobami dorosłymi, ustalanie czasu i miejsca akcji w utworach literackich, wyodrębnianie postaci i zdarzeń, ustalanie chronologii zdarzeń, ich wzajemnych relacji, wskazywanie wydarzeń i postaci realistycznych i fantastycznych, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, słuchanie słuchanie poleceń związanych z działalnością i aktywnością dzieci w różnych obszarach edukacji, ukierunkowane słuchanie tekstów literackich czytanych przez nauczyciela oraz nagrań utworów poetyckich w wykonaniu znanych aktorów, czytanie sprawdzenie stopnia opanowania przez dzieci techniki czytania, czytanie fragmentów artykułów w czasopismach dla dzieci, pisanie ćwiczenie kompozycji pisanego tekstu: zachowywania odpowiednich odstępów pomiędzy wyrazami, zdaniami i frazami pisanego teksu, podpisywanie obrazków zdaniami, pisanie z pamięci i ze słuchu wyrazów i zdań zawierających określone trudności ortograficzne, Zintegrowane treści nauczania 47 48 edukacja matematyczna • • • • • kierunków przestrzennych: góra − dół, nad − pod, przed − za, obok, po lewej, po prawej stronie, określanie stronności własnego ciała, opisywanie obiektów z punktu widzenia własnej osoby i innych osób z użyciem nazw kierunków, przeliczanie wskazanych elementów, dostrzeganie powtarzalności elementów rytmu, dostrzeganie symetrii, • utrwalenie • • • wielkiej i małej litery o, utrwalanie umiejętności prawidłowej orientacji w przestrzeni i na kartce papieru, pobudzanie gotowości do nauki oraz pisania poprzez kontakt i pracę z pakietem edukacyjnym, wiedza o języku rozpoznawanie, nazywanie, wyróżnianie w zdaniu sylaby, głoski, wyrazu, wiedza o literaturze rozbudzanie i rozwijanie zainteresowania literaturą dla dzieci, słownictwo poszerzanie zasobu czynnego słownika w kontekście nowych wydarzeń i sytuacji szkolnych, stosowanie form grzecznościowych, wzbogacanie czynnego słownika poprzez kontakt z ilustracjami, tekstami, inscenizacjami, przedmiotami, • • • • • • wych, utrwalenie pojęcia pary, układanie zadań tekstowych do podanego zapisu lub rysunku, • • dziesiątkowego, sprawdzanie wyników dodawania za pomocą odejmowania i odwrotnie, porównywanie liczb, ortografia praktyczne zastosowanie alfabetu podczas korzystania ze słowników i encyklopedii, ćwiczenia utrwalające poprawną pisownię zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących, wiedza o języku nazywanie przedmiotów, roślin, osób, zwierząt — pojęcie rzeczownika, określanie cech zwierząt, przedmiotów, roślin, osób, utrwalenie umiejętności określania rodzajów zdań oraz różnic w wymowie głosek: dźwięcznych i bezdźwięcznych, wiedza o literaturze ustalanie chronologii wydarzeń, rozpoznawanie wydarzeń realistycznych i fantastycznych w utworze, słownictwo systematyczne wzbogacanie czynnego słownika dzieci o nowo poznane wyrazy w związku z wydarzeniami, wycieczkami, tekstami literackimi, zajęciami, • określanie kierunków w przestrzeni, • zapisywanie i odczytywanie liczb w zakresie 60, • przeliczanie w zakresie 20, • wskazywanie liczby dziesiątek i jedno• porządkowanie liczb, ści w podanych liczbach, • porównywanie liczb, • doskonalenie techniki dodawania i odej• dodawanie i odejmowanie w zakresie 10, • sprawdzanie wyników dodawania za po- mowania w zakresie 60, • dopełnianie do pełnej dziesiątki, mocą odejmowania i odwrotnie, • rozwiązywanie prostych zadań teksto- • dodawanie z przekroczeniem progu • • wiedza o literaturze rozbudzanie i rozwijanie zainteresowania literaturą dla dzieci poprzez prezentację ciekawych lektur i innych tekstów, odróżnianie poezji od prozy, słownictwo wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów, zastępowanie ich innymi, stosowanie w wypowiedziach ustnych i pisemnych wyrazów o podobnym lub przeciwnym znaczeniu, Zintegrowane treści nauczania edukacja przyrodnicza • • • • • • • • a+ =c, + b = c, grupowanie elementów według, podanego warunku, podawanie warunku pogrupowania przedmiotów, mierzenie i zapisywanie wyników pomiarów — używanie określenia centymetr — cm, odczytywanie pełnych godzin na zegarze, wykonywanie obliczeń pieniężnych, wprowadzenie monety euro, rozpoznawanie, nazywanie i rysowanie płaskich figur geometrycznych, odmierzanie długości boków narysowanych figur geometrycznych i innych elementów, rysowanie figur w powiększeniu, w pomniejszeniu, • • • • czących pogody − kalendarz pogody, budowanie drzewa, rozpoznawanie i nazywanie drzew: klon, kasztanowiec, brzoza, jarzębina, dąb, modrzew, budzenie zainteresowania światem przyrody, przybliżanie wiadomości na temat leśnych zwierząt, ich wyglądu, trybu życia, • • • • • obserwacji pogody, zapisywanie obserwacji i wniosków, poznanie podstawowych rodzajów krajobrazu: nadmorskiego, nizinnego, wyżynnego i górskiego, zapoznanie z legendą mapy fizycznej, korzystanie z mapy fizycznej — odczytywanie nazw krain geograficznych, poznawanie swojej miejscowości − krajobrazu, roślin, zwierząt, kultury, rozwijanie zainteresowania światem przyrody, • odczytywanie znaków umownych, doty- • prowadzenie • • • • • • • dem wielkości, utrwalenie nazw figur geometrycznych, grupowanie i prawidłowe przeliczanie elementów w zbiorze, porównywanie ciężaru, wyciąganie wniosków, grupowanie elementów zgodnie z podanym warunkiem, podawanie warunków do utworzenia zbiorów, ustalanie równoliczności (mniejszości, większości) elementów w zbiorach, • porównywanie przedmiotów pod wzglę- • rozwiązywanie równań typu: • • • • • jobrazów — elementy naturalne i kulturowe krajobrazów, poznanie roślin i zwierząt typowych dla poznanych regionów, nazywanie prac wykonywanych w ogrodzie, określanie sposobu wykorzystania narzędzi ogrodniczych, poznanie budowy warzyw i owoców, ich części jadalnych, przygotowanie sałatki owocowej, poznanie roślin i zwierząt występujących na polach uprawnych; rozpoznawanie i nazywanie zbóż − pszenicy, żyta, jęczmienia, prosa, kukurydzy, pogłębianie zainteresowania światem przyrody, • pogłębianie wiadomości o rodzajach kra- • • • • • • • • • • • • nych formuł matematycznych, przekształcanie zadań tekstowych, rozwiązywanie równań z okienkiem, liczenie w przód i w tył, porównywanie liczb, porządkowanie liczb, zapisywanie ciągów liczbowych, odczytywanie informacji z kalendarza, odczytywanie wskazań termometru, odczytywanie niepełnych godzin na zegarze — pół godziny, kwadrans, minuta, obliczenia zegarowe, używanie pojęcia kilometr w sytuacjach życiowych, wykonywanie rysunków symetrycznych, • rozwiązywanie zadań tekstowych, • układanie zadań tekstowych do poda- Zintegrowane treści nauczania 49 50 zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna edukacja muzyczna • • • który pokazał, że jest odpowiedzialny za siebie i innych, interpretowanie muzyki ruchem i gestem, kształcenie umiejętności ilustrowania muzyką obrazów przedstawiających zabawy wakacyjne, śpiewanie piosenek poznanych w klasie I, przypomnienie ich słów i melodii, • • • piosenki na temat porządku w domu i w szkole, dbania o porządek, kształcenie umiejętności improwizowania głosem według ustalonych zasad, rozpoznawanie instrumentów muzycznych (fortepianu, gitary, skrzypiec, trąbki, fletu, perkusji) we fragmentach muzyki klasycznej, tworzenie obrazów malarskich do wysłuchanych fragmentów utworów, • nauka piosenki o bohaterze dziecięcym, • nauka • sali multimedialnej w szkole, określenie zasad korzystania z komputerów w pracowni, diagnozowanie potrzeb i możliwości dzieci w zakresie zajęć komputerowych — określanie ich wcześniejszych doświadczeń, • prezentowanie • potrzeby bezpieczeństwa dziecka poprzez zajęcia związane z bezpiecznym poruszaniem się po drodze pieszo i na rowerze, uczenie dzieci, jak korzystać ze środków komunikacji, • rozwijanie • skiem szkolnym poprzez wyrażanie się w sztuce (rysunek, zadanie kreatywne), diagnozowanie możliwości dzieci w zakresie poziomu rozwoju ich inteligencji artystycznej oraz potrzeb w tym zakresie, • właściwych nawyków, związanych z korzystaniem z różnorodnych form ekspresji plastycznej, kształtowanie poczucia odpowiedzialności podczas realizacji projektów malarskich, w tym odpowiedzialności za materiały, z których są wykonywane projekty (zabezpieczenie, oszczędność, bezpieczne przechowywanie), • zasad bezpieczeństwa obowiązujących podczas korzystania z pracowni multimedialnej, bezpieczne włączanie i wyłączanie komputera, obsługa myszy i klawiatury, • przypomnienie • się po drogach, kształcenie umiejętności dbania o własne bezpieczeństwo poprzez udział w zajęciach związanych z komunikacją drogową, umiejętności zachowania się w momencie wypadku, • dzeń znajdujących się w pracowni komputerowej, przypomnienie o właściwej postawie siedzącej oraz o higienie pracy przy komputerze, ćwiczenia utrwalające prawidłowe uruchamianie i wyłączanie komputera przy użyciu myszy i klawiatury oraz klawiszy funkcyjnych, • powtórzenie zasad korzystania z urzą- • pieczeństwo − swoje i innych − na drogach jako pieszy i rowerzysta, a także uczestnik komunikacji miejskiej, przypomnienie zasad zachowania się w razie wypadku, • uczenie zasad bezpiecznego poruszania • rozwijanie umiejętności dbania o bez- • rzędzi malarskich (farb, klejów, pasteli) oraz materiałów wykorzystywanych w szkole, dzielenie się przeżyciami z wakacji poprzez ekspresję artystyczną w formach wybranych samodzielnie przez dziecko lub grupę dzieci, • integrowanie dzieci z nowym środowi- • przypomnienie zasad korzystania z na- • uczenie • • • piosenki związanej z drogą do szkoły i bezpiecznym przechodzeniem przez jezdnię, odtwarzanie głosem prostych rytmów, słuchanie muzyki relaksacyjnej, rozpoznawanie głosów i dźwięków dochodzących z otoczenia, identyfikowanie ich, • nauka Zintegrowane treści nauczania wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna • • • sprawności fizycznej dziecka poprzez zachęcanie do wspólnych gier i zabaw na świeżym powietrzu, diagnozowanie dzieci w zakresie ich sprawności ruchowej oraz potrzeb rozwojowych, uczenie zasad wspólnych zabaw ruchowych, kształtowanie poczucia dyscypliny, wyznaczenie granic, ustalenie konsekwencji, jeśli zostaną przekroczone, uczenie zasad bezpiecznego poruszania się po drodze. • kształtowanie • • do zabaw i gier zespołowych, które uczą koordynacji i bezpiecznych interakcji w grupie, uczenie zasad bezpieczeństwa podczas korzystania z pomieszczeń i urządzeń sportowych dostępnych w szkole, zwracanie uwagi na właściwą postawę podczas siedzenia przy stole, za biurkiem lub w ławce, ćwiczenia wpływające na utrzymywanie prawidłowej postawy ciała. • zachęcanie • • z zasadami bezpiecznego uprawiania sportu w domu, w szkole, sali gimnastycznej, na podwórku, uczenie zasad bezpiecznego poruszania się po drogach oraz organizowania zabaw o charakterze sportowym w grupie rówieśniczej, motywowanie do samodzielnego wymyślania zabaw w grupie rówieśniczej. • zapoznanie Zintegrowane treści nauczania 51 52 edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 4—6 • • • • • • edukacja społeczna rozwijanie poczucia własnej wartości, rozumienia, czym jest wytrwałość i w jakich sytuacjach życiowych bycie wytrwałym jest najbardziej potrzebne, wzmacnianie odwagi i umiejętności podejmowania decyzji, mówienie wyrażanie własnego zdania w dyskusji na określony przez nauczyciela temat, samorzutne wypowiedzi uczniów, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, słuchanie uważne słuchanie czytanych przez nauczyciela utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów znanych aktorów itp., czytanie czytanie krótkich, kilkuzdaniowych tekstów z respektowaniem znaków przestankowych: kropki, przecinka, znaku zapytania, wykrzyknika, pisanie ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu, poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji pomiędzy wielkimi i małymi literami, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów edukacja społeczna rozwijanie poczucia własnej wartości, rozumienie znaczenia bycia dzielnym, wytrwałym i pracowitym w życiu, zapoznawanie z korzyściami, jakie przynosi wytrwała praca, wytrwałe ćwiczenie, bycie dzielnym, rozwijanie gotowości do ponoszenia wyrzeczeń w celu osiągania ważnych i wartościowych celów, radzenie sobie w trudnych sytuacjach, rozbudzanie indywidualnych zainteresowań i ukazywanie możliwości aktywnego współdziałania z rówieśnikami, poszukiwanie dziedziny odnoszenia w życiu sukcesów, zgodnie z własnymi możliwościami i zainteresowaniami, kształtowanie rozumienia relacji zachodzących pomiędzy członkami w rodzinie, czerpanie radości i szczęścia z kontaktów interpersonalnych, organizowanie zajęć i wypoczynku, osoby wchodzące w skład najbliższej rodziny: siostra, brat, dziadkowie, rodzice, uświadamianie sobie, czym jest rodzina w życiu każdego człowieka, ukazywanie potrzeby dbania o czystość, ład i estetykę w mieszkaniu, wykonywanie obowiązków w zakresie utrzymania porządku w domu rodzinnym, mówienie opowiadanie na podstawie ilustracji, układanie zdań opisujących sytuację przedstawioną na ilustracji, • KLASA II KLASA I Wartość: wytrwałość • • • edukacja społeczna rozwijanie poczucia własnej wartości, rozumienia, czym jest wytrwałość i w jakich sytuacjach życiowych bycie wytrwałym jest najbardziej potrzebne, wzmacnianie odwagi i umiejętności podejmowania decyzji, poznawanie samego siebie, bezpieczne korzystanie z Internetu, rozwijanie zainteresowań, np. przyrodniczych, czytanie książek o tej tematyce, opiekowanie się patyczakami w akwarium, kolekcjonowanie skarbów przyrodniczych, mówienie formułowanie pytań i układanie odpowiedzi, wypowiadanie zdań oznajmujących, pytających i rozkazujących z odpowiednią intonacją, argumentowanie własnego poglądu podczas dyskusji z nauczycielem, koleżankami, kolegami i innymi osobami, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, słuchanie słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek i kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wywiadami itp., słuchanie poleceń dotyczących realizacji zadań z różnych rodzajów edukacji, układanie pytań na podstawie odpowiedzi, KLASA III Zintegrowane treści nauczania • • • • • słuchanie aktywne słuchanie wypowiedzi innych osób, zadawanie pytań dotyczących wybranego tematu, słuchanie nagrań, dźwięków, historyjek dźwiękowych, piosenek, czytanie czytanie liter, układów liter odpowiadających sylabom, zdań, z wykorzystaniem piktogramów, czytanie globalne wyrazów, pisanie kreślenie linii: prostych, krzywych, łamanych, kolorowanie, wodzenie po śladzie, kreślenie kształtów literopodobnych, szlaczków, pisanie i czytanie wielkich i małych liter: t, l, a, pisanie liter łącznie, przepisywanie układów liter, ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu, poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji wielkich i małych liter, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, rozwijanie i utrwalanie gotowości do nauki pisania w obszarze sprawności manualnej oraz orientacji w przestrzeni kartki, wiedza o języku sylaby, głoski, wyrazy w zdaniach, korzystanie z pakietu edukacyjnego pod kierunkiem nauczyciela, słownictwo wzbogacanie czynnego słownictwa dziecka, stosowanie form grzecznościowych, • • • • w liniaturze, zachowanie odstępów między wyrazami w zdaniu, ortografia pisanie wyrazów z ó, rz, tworzenie rodziny wyrazów lub innych form tego samego wyrazu dla uzasadniania pisowni ó i rz, wiedza o języku rozpoznawanie zdań w tekście, wyodrębnianie wyrazów w zdaniu, wyróżnianie w wyrazach sylab, głosek i liter, wiedza o literaturze określanie nastroju w utworze literackim, rozróżnianie utworów pisanych wierszem i prozą, rozpoznawanie zwrotki i rymujących się wyrazów w wierszach, słownictwo systematyczne wzbogacanie czynnego słownika dzieci o nowo poznane wyrazy, zwroty, związki frazeologiczne w związku z tekstami literackimi, wycieczkami, uczestnictwem w życiu środowiska lokalnego, działalnością w różnych obszarach edukacji, • • • • • • czytanie czytanie dialogów ze zwróceniem szczególnej uwagi na interpunkcję i intonację, czytanie zdań i krótkich tekstów, ułożonych z rozsypanek wyrazowych i zdaniowych (np. porządkowanie zdań według chronologii zdarzeń), pisanie zbiorowe i indywidualne redagowanie opowiadań na podstawie historyjek obrazkowych, tekstów literackich oraz własnych przeżyć, ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu: poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji pomiędzy wielkimi i małymi literami, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, odstępy między wyrazami w zdaniu, odpowiednie rozmieszczenie tekstu na stronie, ortografia pisanie wyrazów ze zmiękczeniami oznaczonymi na dwa sposoby: przez kreskę i literę i, pisanie zdań ze słuchu, wiedza o języku określanie rzeczowników jako wyrazów będących nazwami osób, zwierząt, roślin i rzeczy, rozpoznawanie rodzajów rzeczowników, wiedza o literaturze wyodrębnianie postaci i zdarzeń, określanie miejsca i czasu akcji, chronologii wydarzeń w utworze, organizowanie przedstawienia teatralnego na podstawie wybranego utworu, słownictwo poznawanie zwrotów, związków frazeologicznych, Zintegrowane treści nauczania 53 54 edukacja przyrodnicza edukacja matematyczna • • • • • • • • • • w zakresie 30, zgodnie z podanym warunkiem, rozkładanie liczby na dziesiątki i jedności, dodawanie i odejmowanie z zakresie 30 bez przekraczania progu dziesiątkowego, stosowanie przemienności dodawania, rozwiązywanie zadań tekstowych, utrwalenie nazw i właściwości poznanych figur geometrycznych, ważenie przedmiotów — używanie określenia kilogram − kg, odmierzanie płynów − używanie określenia litr — l, wykonywanie obliczeń pieniężnych, rysowanie figur w pomniejszeniu, utrwalenie nazw i kolejności dni tygodnia, • • • czajów, trybu życia, wdrażanie do opieki nad zwierzętami domowymi, wdrażanie do obserwacji zmian zachodzących w przyrodzie jesienią, dostrzeganie podobieństw i różnic obserwowanych obiektów przyrodniczych, • • • zmian zachodzących w ogródkach − przygotowania do zimy, rozpoznawanie roślin i zwierząt występujących w naszych lasach, obserwowanie lasu, zapisywanie obserwacji, wniosków, poznanie rodzajów drzew — lasy liściaste i iglaste, • poznanie budowy ciała kota, jego zwy- • obserwowanie • • • • • • • • • • nym i porządkowym, porządkowanie zbiorów rosnąco i malejąco, liczenie elementów, rozwijanie logicznego myślenia, przedstawianie liczb: 1, 2, 3 w aspektach kardynalnym i porządkowym, określanie miejsca elementów w zbiorze, kontynuowanie regularnych wzorów − rysowanie i układanie rytmów, dostrzeganie symetrii, rozpoznawanie godzin na zegarze, rozpoznawanie monet, poprawne zapisywanie działań, • poznanie liczby w aspektach kardynal- • przeliczanie • • • • żyjących w różnych warstwach lasu, rodzaje lasów w Polsce, utrwalenie wiadomości na temat budowy drzewa, sposób odżywiania się drzew, dostrzeganie zależności pokarmowych w lesie, omówienie znaczenia lasu dla człowieka, • poznanie warstw lasu, • poznanie roślin i zwierząt • • • • • • • • • na to 60 minut; pół godziny to 30 minut, kwadrans to 15 minut, dodawanie i odejmowanie w zakresie 60, sprawdzanie dodawania za pomocą odejmowania i odwrotnie, rozwiązywanie równań z jedną niewiadomą w postaci okienka, rozszerzenie zakresu liczbowego do 70, zapisywanie liczb za pomocą cyfr i odczytywanie ich, dzielenie liczb na dziesiątki i jedności, przeliczanie od wskazanej do wskazanej liczby, w przód i w tył, odmierzanie długości odcinków, boków figur geometrycznych − kwadratu, prostokąta i trójkąta, rysowanie odcinków o podanych długościach, • odczytywanie wskazań zegara − 1 godzi- na zegarze, • utrwalenie znaków rzymskich, • wprowadzenie systemu 24-godzinnego Zintegrowane treści nauczania zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna edukacja muzyczna • • znaczenia bezpieczeństwa w transporcie lądowym, lotniczym i morskim, poznawanie różnych typów pojazdów, typów samochodów w zależności od przeznaczenia, poszukiwanie wiedzy na temat transportu lądowego, • ukazywanie • • • kompozycji plastycznych w projektach wieloetapowych, z zastosowaniem różnorodnych technik plastycznych, poznawanie różnych materiałów, faktur i narzędzi używanych w pracy artystycznej, wprowadzenie do świata fotografii, poznanie zasad wykonywania dobrej fotografii, wprowadzanie do budowania własnego warsztatu fotograficznego (kompozycja zdjęcia, ujęcie, temat przewodni), • tworzenie • • • piosenki na temat wytrwałości w sporcie, kształcenie umiejętności śpiewania razem z innymi dziećmi, utrwalenie zasad wspólnego śpiewania, uczenie wytrwałości w przygotowywaniu piosenki do grupowego wykonania, zabawy muzyczne wprowadzające umiejętności interpretowania muzyki ruchem całego ciała bądź gestem, • umiejętności wykonania projektu wieloetapowego − makieta domu z wykorzystaniem prostej instrukcji lub schematów rysunkowych, kształcenie umiejętności wspólnej pracy podczas zadania technicznego, przydzielanie ról, współpraca i podział odpowiedzialności, • kształcenie • poczucia sprawstwa poprzez wprowadzenie projektu zakładającego kilka etapów działań artystycznych, rozwijanie pasji fotografowania, ukazywanie możliwości, jakie daje ta dyscyplina sztuki użytkowej również w codziennym życiu dziecka — dokumentowanie swojej historii i lepsze poznawanie świata, który otacza dziecko, • kształtowanie • • łych i niewytrwałych (na konkretnym przykładzie bohatera), rozwijanie umiejętności gry na instrumentach perkusyjnych, słuchanie utworów muzycznych przyniesionych przez dzieci, aktywna dyskusja na temat emocji i odczuć, jakie ta muzyka wywołuje, • nauka piosenki na temat dzieci wytrwa- • włączania i wyłączania komputera, przedstawienie podstawowych funkcji myszy i klawiatury, • nych elementów komputera i ich funkcji, rozwijanie zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych związanych z nauką matematyki, • składowych zestawu komputerowego, praca w edytorze graficznym — przypomnienie funkcji poszczególnych klawiszy, tworzenie projektów i szkiców, cofanie zmian, • kształcenie umiejętności bezpiecznego • przygotowanie quizu na temat poszczegól- • utrwalenie nazw poszczególnych części • • pracy plastyczno-technicznej, wymagającej cięcia po linii prostej, składanie projektu plastyczno-technicznego, prezentowanie efektu swojej pracy, zabawa wykonanym modelem, • wykonywanie • elementów pracy plastycznej, która zakłada kilkuelementowość, aby kształcić umiejętność wykonywania działań w określonej kolejności, tworzenie kolekcji wybranych fotografii rodzinnych, • wprowadzanie • • nywaniu czegoś (proste zwrotki ukazujące kolejność postępowania), nauka prostych śpiewanek służących rozwijaniu słuchu fonemowego i fonematycznego oraz ucząca poczucia rytmu, odtwarzanie prostych rytmów za pomocą głosu, klaskania, kląskania itd., • nauka piosenki o wytrwałości w wyko- • nauka Zintegrowane treści nauczania 55 56 wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna • • oraz uczące je wytrwałości, podrzucanie i łapanie piłki, ukazywanie, na podstawie bohatera literackiego, prawidłowych zachowań związanych z bezpieczeństwem dziecka w różnych sytuacjach w szkole i w domu. • właściwej postawy wyjściowej i ustawienia do ćwiczeń, ukazywanie wysiłku osób niepełnosprawnych w pokonywaniu przeszkód dnia codziennego i uczenie szacunku dla tych wysiłków. • ćwiczenia rozwijające aktywność dzieci • kształtowanie • • poprzez ćwiczenia na równoważni z przyborem, przypomnienie zasad związanych z zagrożeniami, określenie osób, do których dzieci mogą zwrócić się o pomoc w momencie zagrożenia życia lub zdrowia, kształtowanie postawy przełamywania lęku przed zwróceniem się o pomoc. • gry zespołowe z piłką, • rozwijanie zmysłu równowagi Zintegrowane treści nauczania edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 7—9 • • • • • • • • • edukacja społeczna rozwijanie pomysłowości i zdolności samodzielnego wymyślania ciekawych projektów, rozwiązań i problemów do rozwiązania, organizowanie twórczego klubu trzecioklasisty, zachęcanie do udziału w konkursach, poszukiwania nowych wyzwań, organizowania wolnego czasu w kreatywny i twórczy sposób, kreatywnego wykorzystania zasobów Internetu i programów tv, przestrzeganie zasad obowiązujących podczas korzystania z telewizji i komputera, mówienie wymyślanie opowiadań twórczych, np. wymyślanie innego początku opowiadania, tworzenie swobodnych tekstów, wygłaszanie wierszy oraz krótkich fragmentów prozy z uwzględnieniem zmiany siły, tonu głosu, tempa i pauz, słuchanie uważne słuchanie czytanych przez nauczyciela utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów znanych aktorów itd., czytanie oddawanie głosem nastroju w utworze, wyraziste czytanie tekstów poetyckich oraz fragmentów prozy przeznaczonych • edukacja społeczna zaznajamianie z wartością zmian w życiu każdego człowieka i umiejętnością radzenia sobie ze zmianą, rozwijanie potrzeby rozwiązywania problemów, podejmowania nowych wyzwań, kształtowanie poczucia własnej wartości i chęci samodoskonalenia poprzez odkrywanie i rozwijanie swoich możliwości, poznanie zasad obowiązujących podczas korzystania z telewizji i komputera, mówienie stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, wyrażanie własnego zdania w dyskusji na określony przez nauczyciela temat, samorzutne wypowiedzi uczniów, swobodne dłuższe wypowiedzi w związku z wysłuchanymi lub przeczytanymi utworami literackimi, książkami z lektury, obrazkami, historyjkami obrazkowymi itd., słuchanie słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek, kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wydarzeniami dotyczącymi środowiska szkolnego, lokalnego, regionu, układanie opowiadań dźwiękowych, formułowanie odpowiedzi na zadane pytania, edukacja społeczna rozwijanie kreatywności dzieci poprzez twórcze opowiadania, szukanie słów oraz uczenie przewidywania efektów różnych działań, rozbudzanie aktywności poznawczej, odwagi w rozwiązywaniu problemów, zainteresowania wyobraźnią i ciekawymi sposobami na wspólne spędzanie czasu w grupie rówieśników oraz w rodzinie, zadawanie pytań i poszukiwanie na nie odpowiedzi, konstruktywne radzenie sobie w trudnych sytuacjach, wyzbywanie się lęku przed nieznanym, mówienie aktywne wypowiadanie się w obrębie określonych kręgów tematycznych, inicjowanie swobodnych wypowiedzi dzieci w obszarze indywidualnych potrzeb, wdrażanie do konstruowania odpowiedzi na pytania problemowe, poznanie pojęcia plakat, komponowanie opowiadań twórczych, np. wymyślanie dalszego ciągu opowiadania, innego zakończenia utworu, słuchanie aktywne słuchanie wypowiedzi innych osób, zadawanie pytań dotyczących wybranego tematu, konstruowanie odpowiedzi na zadane pytania problemowe, ilustrowanie gestem zachowania poznanego bohatera elementarza, • KLASA III KLASA II KLASA I Wartość: kreatywność Zintegrowane treści nauczania 57 58 • • • czytanie rozwijanie i utrwalanie gotowości do nauki czytania poprzez głośne czytanie nauczyciela oraz innych osób, sylaba, głoska, wyraz w zdaniu, korzystanie z pakietu edukacyjnego pod kierunkiem nauczyciela, czytanie bardzo krótkich, kilkuzdaniowych tekstów (składających się tylko z poznanych liter) z respektowaniem znaków przestankowych, czytanie ze zrozumieniem piktogramów i znaków informacyjnych dotyczących realizacji zadań z różnych obszarów edukacji, czytanie liter, układów liter odpowiadających sylabom, zdań z wykorzystaniem piktogramów, czytanie globalne wyrazów, wdrażanie do umiejętności czytania ze zrozumieniem na elementarnym poziomie, czytanie głośne, indywidualne i zbiorowe, fragmentów tekstu na określony temat dotyczący bohatera elementarza oraz plakatu jako zbioru informacji wyrażonych za pomocą symboli, pisanie rozwijanie i utrwalanie gotowości do nauki pisania w obszarze rozwoju grafomotorycznego, kreślenie linii: prostych, krzywych, łamanych, kolorowanie, wodzenie po śladzie, kreślenie kształtów literopodobnych, szlaczków, pisanie i czytanie wielkich i małych liter: i, m, d, pisanie liter łącznie, ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu, poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie od powiedniej proporcji pomiędzy wielkimi i małymi literami, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, • • • • • • czytanie czytanie ze zrozumieniem utworów wierszowanych, napisów informacyjnych, instrukcji oraz poleceń związanych z działalnością uczniów w różnych obszarach edukacji, czytanie komiksów, pisanie układanie i zapisywanie zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących, zbiorowe redagowanie opowiadań na tematy bliskie dzieciom, ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu: poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji wielkich i małych liter, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, stosowanie odstępów między wyrazami w zdaniu, odpowiednie rozmieszczenie tekstu na stronie, akapitów, ortografia wykorzystanie różnych form wyrazu dla uzasadniania pisowni ó i rz, pisownia wyrazów z utratą dźwięczności wewnątrz wyrazu, np. zabawka — zabawa, pisanie z pamięci wyrazów i zdań, wiedza o języku rozpoznawanie zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących, wyrazów w zdaniach, sylab, liter i głosek w wyrazach z dwuznakami oraz innych, wiedza o literaturze określanie czasu i miejsca akcji w utworach literackich, ustalanie chronologii wydarzeń, wyodrębnianie wydarzeń realistycznych i fantastycznych, słownictwo wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów, zastępowanie ich innymi, • • • • • do nauki na pamięć, wspólne czytanie fragmentów lektur wybranych przez nauczyciela, pisanie zbiorowe i indywidualne pisanie kilkuzdaniowej wypowiedzi na dany temat, zbiorowe i indywidualne redagowanie opowiadań na podstawie historyjek obrazkowych, zespołowe układanie i rysowanie komiksów, ortografia poprawne zapisywanie najczęściej używanych skrótów: ulica — ul., numer — nr, strona — s., rok — r., praktyczne stosowanie kolejności alfabetycznej podczas korzystania ze słowników i encyklopedii, wiedza o języku rozpoznawanie zdań w tekście, wyodrębnianie wyrazów w zdaniu, wyróżnianie w wyrazach sylab, głosek i liter, rozpoznawanie zdań nierozwiniętych i rozwiniętych, wiedza o literaturze rozpoznawanie baśni, bajki, legendy, opowiadania, opisu, komiksu, wyodrębnianie postaci i zdarzeń, miejsca i czasu akcji, ustalenie chronologii wydarzeń, słownictwo tworzenie rodziny wyrazów, pisanie wyrazów pokrewnych, wprowadzanie do czynnego słownika przysłów, porównań, np.: pracowity jak mrówka, głuchy jak pień, Zintegrowane treści nauczania edukacja matematyczna • • • • • • • 4 i 5 w aspektach kardynalnym i porządkowym, liczenie w zakresie 5, matematyzowanie sytuacji, posługiwanie się monetami, rozwiązywanie zadań tekstowych, porządkowanie elementów, przygotowanie do zrozumienia pojęcia odejmowania, rozwiązywanie zadań tekstowych na odejmowanie, • liczby • • • • ortografia funkcja i jako łącznika w zdaniu, przepisywanie układów liter, wyrazów i prostych zdań, pisanie z pamięci wyrazów, po dokładnej obserwacji wzoru, rozwijanie wrażliwości ortograficznej, wiedza o języku nazywanie i wyróżnianie: litery, głoski, sylaby, wyrazu, zdania, dzielenie wyrazów na głoski i sylaby, wiedza o literaturze rozwijanie zainteresowania książką oraz czytaniem baśni, wyodrębnianie postaci i zdarzeń, miejsca i czasu akcji, ustalenie chronologii wydarzeń, organizowanie zabaw pantomimicznych i dramowych, słownictwo wzbogacanie czynnego słownika w kontekście nowych doświadczeń, treści opowiadań i nazywania stanów emocjonalnych, wdrażanie do świadomego stosowania trafnie dobranego słownictwa, poznanie znaczenia wyrazu plakat, utrwalanie stosowania form grzecznościowych, • • • • mocą odejmowania i odwrotnie, rozszerzenie zakresu liczbowego do 40, porównywanie liczb, przeliczanie co 1, co 2… co 5, rozwiązywanie prostych zadań tekstowych, • • • 70, bez przekraczania i z przekroczeniem progu dziesiątkowego, przeliczanie liczb zgodnie z podanym warunkiem, dodawanie kilku składników, sprawdzanie dodawania za pomocą odejmowania i odwrotnie, • dodawanie i odejmowanie do 30, z prze- • odczytywanie godzin na zegarze, kroczeniem progu dziesiątkowego, • utrwalenie pojęć: pół godziny, kwa• dodawanie kilku składników, drans, • sprawdzanie wyników dodawania za po- • dodawanie i odejmowanie w zakresie wyrazy o podobnym i przeciwnym znaczeniu, systematyczne wzbogacanie czynnego słownictwa dzieci o nowo poznane wyrazy w związku z wydarzeniami, wycieczkami, tekstami literackimi, zajęciami z różnych obszarów edukacji, Zintegrowane treści nauczania 59 60 edukacja muzyczna edukacja przyrodnicza • • • • • • figur geometrycznych i odmierzanie długości ich boków, utrwalenie kierunków przestrzennych, odczytywanie wskazań termometru, odczytywanie pełnych godzin na zegarze, doskonalenie dodawania i odejmowania w zakresie 40, z przekroczeniem progu dziesiątkowego, rozwiązywanie zadań tekstowych, w tym zadań na porównywanie różnicowe, rozwiązywanie równań typu: + a = b, a + = b, • rysowanie • • • • • • dą a ubiorem, • • piosenki na temat dziecięcych zainteresowań, rozwijanie wrażliwości muzycznej dziecka poprzez naprzemienne słuchanie muzyki spokojnej i pobudzającej, służącej do wykonywania określonych poleceń, rozpoznawanie i nazywanie dźwięków natury, • nauka • • • na polu, poznanie prac wykonywanych na polu jesienią, dostrzeganie zmian zachodzących w przyrodzie jesienią, omawianie sposobów przygotowań do zimy przez człowieka, • rozpoznawanie zwierząt występujących • • umiejętności improwizacji głosem według ustalonych zasad, rozwijanie umiejętności gry na instrumentach perkusyjnych, wprowadzenie zagadnień związanych z rodzajami głosów ludzkich (sopran i bas), piosenki o pięknie i bogactwie • kształcenie natury, • • nauka • • • • dzących w przyrodzie, związanych z jesienią, poznanie sposobów przystosowania się zwierząt do zimy, wyjaśnianie następstwa ruchu obrotowego Ziemi — pory dnia, wyznaczanie głównych kierunków świata, poznanie sposobów orientowania się w terenie, widnokrąg, • • • piosenki na temat ciekawego dnia, pomimo złej pogody na zewnątrz, kształcenie umiejętności ilustrowania krótkich wierszyków muzyką, tworzenie układów choreograficznych, interpretujących określoną muzykę (np. muzykę filmową), tworzenie bazy ulubionych utworów, • nauka • • − róża wiatrów, poznanie wybranych krajów Unii Europejskiej, poznanie ich stolic, tradycji narodowych, w tym zwyczajów świątecznych, ciekawostek na temat zabytków i osobliwości, informacji dotyczących szkoły, dnia i nocy, • określanie temperatury powietrza, • utrwalenie nazw kierunków świata pojęć: pory roku, długość logram, pół kilograma, dekagram, gram − kg, dag, g, rozwiązywanie zadań tekstowych na porównywanie różnicowe, układanie zadań tekstowych do podanej formuły matematycznej, przekształcanie zadań tekstowych, rozwiązywanie równań z okienkiem, dostrzeganie symetrii, stosowanie symetrii w praktyce − podczas rysowania elementów ilustracji, • obliczanie masy, używanie określeń: ki- • ukazywanie zależności pomiędzy pogo- • dostrzeganie i omawianie zmian zacho- • utrwalenie • • • • treści zadań tekstowych do zapisu i ilustracji, porządkowanie liczb − posługiwanie się liczebnikami porządkowymi, tworzenie zbiorów zgodnie z podanym warunkiem, przeliczanie pieniędzy, porównywanie kwot, zastępowanie kilku monet jedną monetą, • układanie Zintegrowane treści nauczania wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna • • fragmentów muzyki klasycznej i wyrażanie ich w dowolny sposób, komponowanie samodzielnych projektów plastycznych na płaszczyźnie i w przestrzeni, przygotowanie projektów multimedialnych, • słuchanie jących usprawnić rękę wiodącą, • • do zabaw ruchowych na świeżym powietrzu, budowanie kreatywności dzieci poprzez pokonywanie naturalnych przeszkód, dostosowanych do ich możliwości, uczenie dzieci zasad higieny osobistej oraz wpływu jej stosowania na zdrowie i dobre samopoczucie. • zachęcanie • komputera do pracy twórczej (rysowanie, tworzenie własnych kompozycji), oglądanie w komputerze zdjęć związanych tematycznie z projektem, za pomocą dowolnego programu, • wykorzystanie poprzez określanie osób, do których można się zwrócić o pomoc, poznanie numerów telefonów alarmowych, • kształtowanie poczucia bezpieczeństwa • • • ogólnorozwojowe wykorzystujące piłkę, uczenie rzutów, podań, chwytania piłki, zabawy ruchowe na świeżym powietrzu, jazda na rowerze i wrotkach, uczenie zasad zachowania się na drogach, uczenie dzieci, do kogo mogą się zwrócić o pomoc w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia. • ćwiczenia • rysunków z gotowych elementów za pomocą wybranego edytora grafiki, przeglądanie w Internecie gotowych propozycji rysunków na określony, zadany w wyszukiwarce, temat, • tworzenie • • zagadnień związanych z transportem morskim, historia zdobywania ziemi, wykonywanie pracy plastyczno-technicznej (statek), wymagającej cięcia po linii prostej, składanie projektu plastyczno-technicznego, prezentowanie go w klasie, • wykonywanie prac z papieru, pomaga- • omówienie • umiejętności rozpoznawania kształtów i faktur różnych materiałów, wykorzystywanie odkryć dzieci związanych z kształtem i fakturą do samodzielnej ekspresywnej twórczości, • kształcenie • • konkursów sprawnościowych, wykorzystujących różne przyrządy, uczenie prawidłowego zachowania w sytuacji zwycięstwa oraz w momencie porażki, uczenie dbałości o swoje ciało w zakresie prawidłowego ubierania się oraz dbania o codzienną higienę osobistą. • zorganizowanie • rozwijanie według własnego pomysłu, zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych rozwijających kreatywność, • tworzenie rysunków w edytorze grafiki • • nicznego poprzez stawianie przed dziećmi konkretnych problemów technicznych, poszukiwanie rozwiązań technicznych w różnych zadaniach i sytuacjach, kształcenie umiejętności wyboru najlepszego rozwiązania, • kształcenie umiejętności myślenia tech- • nych technik i narzędzi, w tym medialnych, do tworzenia ciekawych form ekspresji twórczej, kształtowanie własnego wizerunku poprzez aktywność w zakresie sztuk plastycznych i ich korelację z innymi środkami wyrażania siebie, • uczenie możliwości wykorzystania róż- Zintegrowane treści nauczania 61 62 edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 10—12 • • edukacja społeczna rozpoznawanie i nazywanie uczuć własnych oraz innych osób, prawdomówność i takt, wspieranie uczciwości dzieci, tworzenie warunków do podejmowania odpowiedzialnych zadań wobec siebie i grupy, chwalenie odwagi w uczciwym działaniu, posługiwanie się swoim imieniem i nazwiskiem w różnych sytuacjach życiowych, drzewo genealogiczne swojej rodziny, odczuwanie dumy z przynależności do swojej rodziny, sumienne wykonywanie poleceń i zadań, odpowiednie zachowywanie się w klasie, w szkole, poszanowanie dobra wspólnego, mówienie wyciąganie wniosków z przedstawionych wydarzeń, swobodne dłuższe wypowiedzi w związku z wysłuchanymi lub przeczytanymi utworami literackimi, edukacja społeczna poznawanie wartości szacunku wobec siebie, innych osób lub pracy, określanie sytuacji, w których okazywanie szacunku ma szczególne znaczenie, poszukiwanie wartości szacunku i uczciwości we własnych doświadczeniach oraz poszukiwanie możliwości otwarcia się na drugiego człowieka − zarówno w rodzinie, jak również w grupie rówieśniczej, poszanowanie podręczników i innych przyborów szkolnych, sumienne wykonywanie poleceń i zadań, odpowiednie zachowanie w klasie, w szkole, poszanowanie dobra wspólnego, dziecięce filozofowanie na temat kultury osobistej i dobrego wychowania, odnajdywanie wartości kultury osobistej i wartości uczestniczenia w kulturze, nazywanie swoich uczuć, ukierunkowywanie uczuć na empatię (współodczuwanie emocji • KLASA II KLASA I Wartości: szacunek i uczciwość JA — inni • • edukacja społeczna budowanie poczucia sprawstwa i kontroli nad swoim zachowaniem pod wpływem silnych emocji, np. kontrolowanie zachowania pod wpływem gniewu, przygotowanie drzewa genealogicznego swojej rodziny, odczuwanie dumy z przynależności do swojej rodziny, jej tradycji i zwyczajów, kulturalne zachowywanie się wobec innych dzieci, unikanie agresji jako metody rozwiązywania konfliktów, poszanowanie cudzej własności i prywatności, zachowanie tajemnicy korespondencji (list, sms, e-mail), mówienie wspólne lub indywidualne wyodrębnianie postaci i zdarzeń, ustalenie kolejności zdarzeń, określanie nastroju w utworze, wyrażanie własnego zdania o postaciach i zdarzeniach, KLASA III Zintegrowane treści nauczania staniem równolegle różnych technik czytania (czytanie globalne, metoda fonetyczno-wyrazowa, sylabowa, zdaniowa i inne, w zależności od stopnia przygotowania zespołu i możliwości dzieci), rozwijanie aktywności czytelniczej poprzez indywidualną interpretację fragmentów • zróżnicowana nauka czytania z wykorzy- konkretnych informacji w materiale audialnym, słuchanie nagrań literackich, słuchowisk, wierszy i opowiadań, słuchanie poleceń nauczyciela oraz czytanych tekstów literackich, czytanie • poszukiwanie potrzeb danej grupy lub pojedynczych uczniów z określonym problemem, ćwiczenia artykulacyjne i intonacyjne, opisywanie i opowiadanie ustne jako forma kształtowania płynności mowy, wprawki dramowe i klasowy teatrzyk kukiełkowy jako forma aktywizowania i inicjowania wypowiedzi i dialogu, wywiad z bohaterami, gest, mimika, kształtowanie rozumienia umownego znaczenia rekwizytu i posługiwania się nim w odgrywanej scence, słuchanie • ćwiczenia logopedyczne dopasowane do pie na określony temat, • rozmowa lub dyskusja w parze lub gru- i uczuć innych) poprzez dobór odpowiedniej literatury i zabaw integracyjnych, mówienie • • • • obrazkami, historyjkami obrazkowymi, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, słuchanie słuchanie poleceń dotyczących realizacji zadań z różnych rodzajów edukacji, ukierunkowane słuchanie tekstów literackich, czytanych przez nauczyciela, oraz nagrań utworów poetyckich w wykonaniu znanych aktorów, czytanie wspólne czytanie fragmentów lektur wybranych przez nauczyciela, czytanie dialogów ze zwróceniem szczególnej uwagi na interpunkcję i intonację, pisanie zbiorowe redagowanie opowiadań na tematy bliskie dzieciom, zbiorowe i indywidualne pisanie listów i zaproszeń, tworzenie i pisanie swobodnych tekstów, ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu: poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji wielkich i małych liter, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, zachowanie odpowiednich odstępów między wyrazami w zdaniu, prawidłowe rozmieszczenie tekstu na stronie, stosowanie akapitów, ortografia kropka, znak zapytania, wykrzyknik na końcu zdania, pisownia wyrazów z ó i rz, tworzenie rodziny wyrazów lub wykorzystanie zmienności form dla uzasadnienia pisowni niektórych wyrazów z ó i rz, wielka litera na po czątku zdania, rzeczownika jako nazwy osób, zwierząt, roślin i rzeczy, rozpoznawanie rodzajów rzeczownika, określanie liczby rzeczownika, • określanie -ówka, stosowanie przecinków przy wyliczaniu, pisanie ze słuchu krótkich tekstów, tworzenie rodziny wyrazów, uzasadnianie pisowni wyrazów z rz po spółgłoskach, wiedza i nauka o języku • pisownia wyrazów z końcówkami: -ów, kich tekstów ułożonych z rozsypanek wyrazowych i zdaniowych, uzupełnianie i przepisywanie zdań, przepisywanie połączone z przekształcaniem zdań, ortografia • układanie i zapisywanie zdań oraz krót- wybranych utworów literackich z podziałem na role, czytanie wierszy oraz krótkich fragmentów napisanych prozą, przeznaczonych do nauki na pamięć, pisanie • wyraziste czytanie krótkich fragmentów uczyciela, utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów znanych aktorów itd., słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek, kolegów oraz innych osób, czytanie • uważne słuchanie, czytanych przez na- układanie w parach dialogów, wchodzenie w role, słuchanie Zintegrowane treści nauczania 63 64 • • • • • • • • poezji dziecięcej, przyporządkowywanie nazw do ilustracji, pisanie rozwijanie i utrwalanie gotowości do nauki pisania w obszarze rozwoju grafomotorycznego, kreślenie linii: prostych, krzywych, łamanych, kolorowanie, wodzenie po śladzie, kreślenie kształtów literopodobnych, szlaczków, pisanie i czytanie wielkich i małych liter: y, p, k, ortografia przepisywanie układów liter, wyrazów i prostych zdań, pisanie wyrazów z pamięci, po dokładnej obserwacji wzoru, rozwijanie wrażliwości ortograficznej, wiedza o języku nazywanie i wyróżnianie: litery, głoski, sylaby, wyrazu, zdania, nazywanie przedmiotów, roślin, wiedza o literaturze zapoznawanie z nowościami książkowymi dla dzieci, tworzenie środowiska czytelniczego dziecka — osoby dorosłe czytają głośno w klasie, rodziny należą do klubów czytelniczych, zapoznanie z poezją dziecięcą, słownictwo praca z ilustracjami lub nazwami pojedynczych przedmiotów, elementy kultury języka (jak i do kogo mówimy?, jakie słowa są obraźliwe?), poszerzanie repertuaru czynnego słownika, ze szczególnym uwzględnieniem nazw emocji oraz elementów związanych z kulturą języka, • • • w imionach, nazwiskach, nazwach miast, państw, ulic, w korespondencji, przecinek przy wyliczaniu, wiedza o języku nazywanie czynności, układanie zdań rozkazujących, pytających, oznajmujących, sylaby, litery i głoski w wyrazach z dwuznakami oraz innych, wiedza o literaturze rozwijanie zainteresowania dziecka książką poprzez spotkania czytelnicze, konkursy i projekty autorskie (np. kluby małych czytelników, galeria najpiękniejszych baśni), słownictwo wyrazy wieloznaczne, np. zamek, wprowadzanie do czynnego słownika dzieci różnych przysłów, np. Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie, poszerzanie słownika o wyrazy dotyczące stanów emocjonalnych dzieci w różnych sytuacjach życiowych, • • wiedza o literaturze nauka poezji, prozy, tekstów teatralnych na pamięć, wygłaszanie utworów z pamięci, rozwijanie zainteresowania dziecka książką poprzez spotkania czytelnicze, konkursy i projekty autorskie (np. kluby małych czytelników, galeria najpiękniejszych baśni), słownictwo bogacenie słownictwa o wyrazy i wyrażenia związane z wyrażaniem własnych stanów emocjonalnych oraz dotyczących emocji innych osób, świadome stosowanie słownictwa trafnie dobranego do rodzaju wypowiedzi, Zintegrowane treści nauczania edukacja przyrodnicza edukacja matematyczna • • • • sposobów przystosowania się zwierząt do zimy, wdrażanie do rozpoznawania ptaków, rozpoznawanie roślin i zwierząt żyjących w lesie, poznanie zwierząt żyjących w gospodarstwie wiejskim, przybliżenie cech ptaków i ssaków, wskazywanie różnic między nimi, • poznanie • • • • • • • • • • znaków: mniejszości, większości i równości, rozszerzenie zakresu liczbowego do 6, doskonalenie techniki liczenia w zakresie 6, rozwijanie logicznego myślenia, przeliczanie elementów, zapisywanie liczby 6 w postaci sumy kilku składników, stosowanie liczebników porządkowych w praktyce, poznanie znaku dodawania i zapisu dodawania, zapisywanie dodawania liczb w zakresie 6, rozumienie pojęcia pary, posługiwanie się monetami, • poznanie • • • • wieka − płuca, serce, żołądek, przygotowanie przetworów z warzyw i z owoców, poznanie owoców egzotycznych, poznanie warzyw i owoców jako źródła witamin, układanie jadłospisu na cały tydzień, poznanie budowy warzyw i owoców, • zapobieganie przeziębieniom, • poznanie organów wewnętrznych czło- pojęciami: złoty, grosz, zł, gr, • słowne zapisywanie liczb, • doskonalenie techniki rachunkowej, • rozszerzenie zakresu liczbowego do 50, • przeliczanie co 1, co 2, … co 10, • porządkowanie liczb, • obliczenia pieniężne − posługiwanie się rytmów (szlaczki, rozety), • • • • dla Polski, przybliżenie wiadomości na temat budowy ciała, trybu życia i występowania owadów, ptaków i ssaków, poznanie organów wewnętrznych zwierząt − płuca, serce, żołądek, poznawanie roślin i zwierząt charakterystycznych dla poszczególnych kontynentów, poznawanie wybranych zwierząt żyjących w morzach i oceanach, • • poznanie zwierząt charakterystycznych • • • • • nia liczb do 60, rozwiązywanie zadań tekstowych, uzupełnianie ciągów liczbowych, kontynuowanie i układanie rytmów, mierzenie długości i szerokości w centymetrach i milimetrach — wprowadzenie jednostki milimetr i jej skrótu — 1 mm, doskonalenie techniki dodawania i odejmowania w zakresie 70, wykonywanie obliczeń pieniężnych, • utrwalenie pojęcia pary, • rozszerzenie zakresu mnożenia i dziele- lenia i odwrotnie, • mierzenie długości i szerokości w centy- • dodawanie jednakowych składników, metrach — skrót 1 cm, • utrwalenie mnożenia liczb w zakresie • zapisywanie liczb w systemie rzymskim, 50, • odczytywanie pełnych godzin na zega- • dzielenie jako mieszczenie i podział, rze, • pamięciowe mnożenie i dzielenie w za• rysowanie figur symetrycznych, kresie 50, • kontynuowanie i układanie własnych • sprawdzanie mnożenia za pomocą dzie- Zintegrowane treści nauczania 65 66 zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna edukacja muzyczna ty kolorów oraz różnej grubości kredki, blemami związanymi z prawidłową postawą podczas korzystania z komputera oraz zagrożeniami w sieci internetowej, • zapoznanie dzieci z podstawowymi pro- • • • • zasad prawidłowego korzystania z komputera i Internetu (czas, zagrożenia płynące z sieci), rozwijanie zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych, filmu o transporcie lotniczym, jego możliwościach, przygotowanie matrycy lotniska, wspólna praca całego zespołu klasowego, • oglądanie • w życiu kulturalnym środowiska szkolnego, udziału w konkursach i kółkach zainteresowań, uczenie szacunku dla czyjejś pracy plastycznej, rozwijanie umiejętności mówienia o czyichś dokonaniach plastycznych z obiektywizmem i uznaniem, • • programów dostępnych w pracowni do tworzenia statycznych i dynamicznych rysunków, prezentowanie prac na tablicy multimedialnej lub za pomocą projektora, umożliwiającego każdemu uczniowi w klasie zobaczenie efektów pracy kolegów, • wykorzystywanie • analizowanie w XX i XXI wieku, najnowszych urządzeń elektronicznych służących do przetwarzania i zapisywania danych, takich jak na przykład: różne modele komputerów czy laptopów, • ukazywanie znaczenia rozwoju techniki • tożsamości kulturowej dziecka poprzez kontakt z wybranymi dziełami sztuki, zabytkami i tradycją w środowisku domowym, szkolnym i lokalnym, motywowanie do włączania się do działalności twórczej lokalnych środowisk, na miarę swoich zainteresowań i możliwości, piosenki na temat okazywania szacunku dla pracy innych ludzi, słuchanie polskiej muzyki klasycznej, utrwalenie pojęć: sopran i bas, śpiewanie zespołowe dotychczas poznanych, ulubionych piosenek z repertuaru dziecięcego, • nauka • motywowanie dzieci do uczestniczenia • budowanie • • piosenki o rodzicach, rodzeństwie i starszym pokoleniu, rozwijanie umiejętności grania prostych melodii na instrumentach melodycznych i akompaniowania, wprowadzanie i utrwalanie znaków notacji muzycznej — cała nuta, półnuta, pauza, • nauka • zabawy z rysowaniem, używanie pale- • uczenie • • pracy plastyczno-technicznej (zegara), wymagającej cięcia po owalu, składanie projektu plastyczno-technicznego, poznanie różnych sposobów mierzenia czasu, • wykonywanie • wrażliwości artystycznej dziecka poprzez poznawanie arcydzieł malarstwa i architektury, wypowiadanie się na tematy związane ze sztuką, • budowanie • • piosenki związanej z okazywaniem szacunku, kształcenie umiejętności realizowania prostych schematów rytmicznych za pomocą ruchów całego ciała lub jego poszczególnych części, ćwiczenia w wystukiwaniu prostego rytmu za pomocą instrumentów perkusyjnych, • nauka Zintegrowane treści nauczania wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna • • stych ćwiczeń równoważnych, rzucanie piłki do celu, zabawy z piłką wymagające współpracy w parach, kształtowanie zachowań społecznych w zakresie budowania szacunku dla osób niepełnosprawnych, uczenie się pomocy takim osobom w miarę możliwości dziecka. • • • gry terenowe, uczenie respektowania zasad ustalonych w danym zadaniu sportowym, rozwijanie zmysłu równowagi poprzez ćwiczenia na równoważni z przyborem, kształtowanie odpowiedzialności za właściwą postawę ciała podczas wykonywania czynności związanych na przykład z uczeniem się, serfowaniem po Internecie, wykonywaniem zadań plastycznych i innych. • • • właściwej postawy wyjściowej i ustawienia do ćwiczeń, ćwiczenie przewrotu w przód, ćwiczenia marszobiegu trwającego co najmniej 15 minut, uczenie szacunku do własnego ciała i dbałości o prawidłową postawę siedzącą i stojącą podczas różnych zajęć w szkole i w domu. • zachęcanie dzieci do wykonywania pro- • rozwijanie sprawności dziecka poprzez • kształtowanie Zintegrowane treści nauczania 67 68 edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 13—15 • • • • • • • • edukacja społeczna wskazywanie na przykłady prawdziwej miłości w rodzinie, również pomiędzy rodzeństwem, rozwijanie poczucia humoru i życiowego optymizmu, ukazywanie wartości bycia dobrym człowiekiem, działanie na rzecz poszanowania praw wszystkich ludzi, poszukiwanie możliwych rozwiązań problemów, które szkodzą byciu dobrym człowiekiem, dostrzeganie dobra w otaczającym świecie oraz w drugiej osobie, mówienie wyciąganie wniosków z przedstawionych wydarzeń, samorzutne wypowiedzi uczniów, swobodne kilkuzdaniowe wypowiedzi na podstawie wydarzeń z życia dzieci w domu, w szkole, w społeczności lokalnej oraz w związku z tekstami literackimi, układanie opowiadań twórczych, np. wymyślanie innego początku opowiadania, słuchanie słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek, kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wydarzeniami dotyczącymi środowiska szkolnego, lokalnego, regionu, słuchanie poleceń związanych z działalnością i aktywnością dzieci w różnych obszarach edukacji, edukacja społeczna poszukiwanie dobra w sobie samym i w drugim człowieku, pokazywanie przykładów przyjaźni i wspieranie prób dziecka w tworzeniu relacji koleżeńskich i przyjacielskich, poszukiwanie okazji do czynienia dobra, ukierunkowywanie uczuć na empatię (współodczuwanie emocji i uczuć innych) poprzez dobór odpowiedniej literatury i zabaw integracyjnych, ćwiczenia na dobry klimat w grupie i przeciwdziałanie zachowaniom niepożądanym, aktywne działanie dla innych bez krzywdzenia siebie i dla siebie − bez krzywdzenia innych, mówienie swobodne kilkuzdaniowe wypowiedzi na podstawie wydarzeń z życia dzieci w domu, w szkole, w społeczności lokalnej oraz w związku z tekstami literackimi, nadawanie tytułów pojedynczym obrazkom oraz historyjkom obrazkowym, swobodne kilkuzdaniowe wypowiedzi na podstawie wydarzeń z życia dzieci w domu, słuchanie słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek i kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wywiadami itd., ukierunkowane słuchanie tekstów edukacja społeczna pomaganie innym, wybaczanie i działanie, przynależność do rodziny, jej tradycje i zwyczaje, pogłębianie zrozumienia swojej roli w rodzinie i obowiązków, jakie wynikają z przynależności do niej, wypowiadanie się na temat rodziny, więzów rodzinnych, struktury rodziny, mieszkania jako miejsca pracy i odpoczynku, obowiązków domowych, nauki, pracy zawodowej rodziców, sposobów rozwiązywania konfliktów, ukazywanie przykładów ludzkiej dobroci i zaangażowania w pomoc innym, wskazywanie na przykłady prawdziwej miłości w rodzinie, również pomiędzy rodzeństwem, rozwijanie poczucia humoru i życiowego optymizmu, mówienie wyciąganie wniosków z przedstawionych wydarzeń, układanie opowiadań twórczych, np. wymyślanie dalszego ciągu opowiadania, innego zakończenia utworu, wyrażanie własnego zdania o postaciach i zdarzeniach, wchodzenie w role, wyciąganie wniosków z przedstawionych wydarzeń, nadawanie tytułów pojedynczym obrazkom oraz historyjkom obrazkowym, słuchanie słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek i kolegów oraz innych osób • KLASA III KLASA II KLASA I Wartość: dobroć Zintegrowane treści nauczania • • • • • w związku z doświadczeniami, obserwacjami, przeżyciami, słuchanie poleceń dotyczących realizacji zadań z różnych rodzajów edukacji, ukierunkowane słuchanie tekstów literackich czytanych przez nauczyciela oraz nagrań utworów poetyckich, czytanie zróżnicowana nauka czytania z wykorzystaniem równolegle różnych technik czytania (czytanie globalne, metoda fonetyczno-wyrazowa, sylabowa, zdaniowa i inne, w zależności od stopnia przygotowania zespołu i możliwości dzieci), czytanie ze zrozumieniem piktogramów i znaków informacyjnych dotyczących realizacji zadań z różnych obszarów edukacji, układanie własnych symboli i znaków w celu przekazania informacji, pisanie ćwiczenia pisania pojedynczych, wielkich i małych, liter, nauka ich łączenia w wyrazy, pisanie zdań, zwracanie szczególnej uwagi na poprawność kaligraficzną tekstu pisanego, ortografia rozwijanie umiejętności pisania wielką literą, wiedza o języku zadania oraz wyrazy w zdaniach, sylaby, litery i głoski w wyrazach, wiedza o literaturze rozbudzanie zainteresowania książką i czytaniem, wskazywanie bohatera w słuchanym i czytanym tekście, • • • • • • • literackich czytanych przez nauczyciela oraz nagrań utworów poetyckich w wykonaniu znanych aktorów, słuchanie audycji i historyjek dźwiękowych, czytanie czytanie dialogów, czytanie wybranych fragmentów utworów literackich z podziałem na role, oddawanie głosem nastroju w utworze, pisanie układanie życzeń, pisanie wielką literą imion, nazwisk, nazw miejscowości, ortografia pisanie wyrazów z ą i ę występujących w opracowywanych tekstach oraz w czasownikach typu: wziął, wzięła, pisanie wielkiej litery na początku zdania, w nazwiskach i imionach, w korespondencji, nazwach miast i państw, wiedza o języku rozpoznawanie rzeczowników jako nazwy osób, zwierząt, roślin i rzeczy, liczba rzeczownika, wiedza o literaturze określanie wydarzeń realistycznych i fantastycznych, nastroju w utworze literackim, słownictwo wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów, zastępowanie ich innymi, stosowanie w wypowiedziach ustnych i pisemnych wyrazów o podobnym lub przeciwnym znaczeniu, • • • • • • czytanie wspólne czytanie fragmentów lektur wybranych przez nauczyciela, samodzielne czytanie książek oraz czasopism dziecięcych, wyraziste czytanie krótkich fragmentów wybranych utworów literackich z podziałem na role, przestrzeganie zasad higieny podczas czytania, pisanie zbiorowe i indywidualne układanie życzeń, uzupełnianie i przepisywanie zdań, przepisywanie połączone z przekształcaniem zdań, podpisywanie obrazków zdaniami, pisanie z pamięci i ze słuchu wyrazów i zdań zawierających określone trudności ortograficzne, ortografia stosowanie wielkiej litery na początku zdania, w imionach, nazwiskach, nazwach miast, państw, ulic, rzek, tytułach dzieł oraz w korespondencji, poprawne pisanie wyrazów z końcówkami: -ów, -ówka, wiedza o języku określanie liczby pojedynczej i mnogiej rzeczowników, rodzajów rzeczowników, rodzajów zdań, wiedza o literaturze ustalenie chronologii wydarzeń, wyodrębnianie wydarzeń istotnych dla przebiegu akcji, ustalanie bohatera głównego i postaci drugoplanowych w utworze, słownictwo poszerzanie czynnego słownictwa w kontekście nowych tekstów literackich, Zintegrowane treści nauczania 69 70 edukacja przyrodnicza edukacja matematyczna wego, kiem, • sprawdzanie wyniku dodawania za po- • mocą odejmowania i odwrotnie, • • dopełnianie do danej liczby, • rozwiązywanie prostych równań z okien- ści, • rozkładanie liczb na dziesiątki i jedno- • • • • • • • • doskonalenie nia liczb do 60, techniki pamięciowego mnożenia i dzielenia w zakresie 60, liczenie co 2, co 3 itp., porządkowanie liczb, rozwiązywanie zadań tekstowych, obliczanie masy, rozszerzenie zakresu liczbowego do 80, porównywanie liczb, odczytywanie zapisanych liczb za pomocą cyfr, zapisywanie liczb za pomocą wyrazów, rysowanie figur geometrycznych o podanych wymiarach, • rozszerzenie zakresu mnożenia i dziele- wydarzeń i sytuacji szkolnych, nazywanie stanów emocjonalnych, nazywanie potrzeb, zwierząt i człowieka, • wdrażanie do opieki nad zwierzętami, • poznanie zwierząt domowych i zasad • poznawanie zwierząt roślinożernych, mięsożernych i wszystkożernych, • poznanie sposobów dokarmiania zwie- opieki nad nimi, rząt w czasie zimy, • poznanie rodzajów zagrożeń, jakie • dostrzeganie łańcuchów pokarmowych, • poznanie drzew iglastych rosnących mogą wystąpić ze strony zwierząt do- zwierząt, mowych, w polskich lasach i parkach, • poznawanie części ciała i organów we• wdrażanie do rozpoznawania charakte- • omawianie zjawisk atmosferycznych cha- wnętrznych zwierząt, rakterystycznych dla zimy, rystycznych igieł i szyszek, • określanie i nazywanie zagrożeń dla • dokarmianie zwierząt, człowieka ze strony zwierząt, • wdrażanie do ochrony przyrody, • poznanie minerałów: sól, węgiel, glina, • omówienie części ciała i organów we• wyjaśnienie, jak powstał węgiel, pozna- wnętrznych człowieka, nie znaczenia węgla dla człowieka, • porównanie budowy wewnętrznej ciała • poznawanie figur geometrycznych, kowymi, • układanie treści zadań do rysunku, • utrwalenie kolejności miesięcy, • zapisywanie odejmowania, • zapisywanie dat, • przedstawianie liczb w postaci sumy • obliczenia kalendarzowe, składników, • odczytywanie temperatury, • porównywanie liczb, • rozwiązywanie zadań tekstowych, • rozszerzenie zakresu liczbowego do 7, • układanie zadań tekstowych do podanej • doskonalenie umiejętności liczenia — formuły matematycznej lub rysunku, dodawania i odejmowania w zakresie 7, • dodawanie i odejmowanie w zakresie • posługiwanie się liczebnikami porząd- 50 z przekroczeniem progu dziesiątko- • słownictwo rozwijanie słownika dzieci poprzez uczenie ich nazywania swoich potrzeb, Zintegrowane treści nauczania zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna edukacja muzyczna uwagi dziecka na jakość przekazów medialnych, płynące z nich dobro, ale również zagrożenia, kształcenie umiejętności pracy z multimediami jako formą wyrażania się poprzez obraz, dźwięk, ruch i słowo, wyrażanie swoich uczuć i emocji związanych z innymi ludźmi w projektach przestrzennych różnego typu, z wykorzystaniem dowolnych materiałów, podstawowych elementów muzyki, takich jak melodia i rytm, • • • odczuwania wartości sztuki w relacjach interpersonalnych (sztuka jako narzędzie komunikacji), uczenie dobrego wykorzystania barw, kształtów, faktur w ukazywaniu innym swojego przywiązania, radości, oddania i sympatii, • kształtowanie • wiedzę i umiejętności dzieci w zakresie bezpieczeństwa komunikacyjnego, tworzenie wybranego modelu pojazdu według instrukcji słownej lub pisemnej, • skich w postaci rysunków komputerowych, rozwijanie zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych związanych ze zdobywaniem nowych umiejętności, • określonych stron internetowych przeznaczonych dla dzieci, określanie zasobów tych stron, zabawa wybranymi elementami dostępnymi na stronach internetowych przeznaczonych dla dzieci, • przygotowywanie niespodzianek dla bli- • przeglądanie • ją urządzenia domowe (latarka, odkurzacz), zabawy plastyczno-techniczne usprawniające ręce oraz koordynację wzrokowo-ruchową, • bardziej zaawansowanych narzędzi w programach graficznych do tworzenia ilustracji na określony temat, wyszukiwanie, kopiowanie i wklejanie rysunków zgodnie z podanymi kryteriami — z bibliotek, innych plików albo z clipart, • wykorzystywanie • • danych za pomocą różnych urządzeń, omówienie zasad działania telefonii komórkowej, projektowanie nowoczesnego telefonu, • wspólne zastanawianie się, jak działa- • gry i zabawy interakcyjne, poszerzające • zapoznanie ze sposobem przekazywania • kładania słowa na obraz i ruch poprzez nawiązanie do adaptacji znanych motywów literatury dziecięcej, tworzenie projektów plastycznych w dowolnej technice jako wyrażenie swojego przywiązania dla najbliższych (prezenty od serca), • lodycznych, akompaniowania, na podstawie materiału muzycznego, formy muzycznej AB, wprowadzenie formy muzycznej ABA, wskazywanie ruchem lub gestem kolejnych części w poznanych utworach, • utrwalenie, • nauka piosenki o emocjach i uczuciach, • nauka piosenki na temat dobra i zła • rozwijanie umiejętności gry na instru- w baśniach i w życiu, mentach perkusyjnych, • rozwijanie umiejętności wygrywania • kształcenie umiejętności rozróżniania prostych melodii na instrumentach me- • ukazywanie dzieciom możliwości prze- • zwracanie • • • piosenki związanej z dobrocią i miłością, słuchanie muzyki, poznawanie różnych form zapisu muzyki na nośnikach multimedialnych, dowolne interpretowanie muzyki ruchem poprzez pląsy i zabawę z innymi dziećmi, opisywanie muzyki za pomocą słów, • nauka Zintegrowane treści nauczania 71 72 wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna • • • i ćwiczeń ruchowych, uczenie pokonywania sztucznych przeszkód, kształtowanie postawy prozdrowotnej dziecka poprzez ukazywanie zagrożeń dla zdrowia, na przykład w postaci choroby, uczenie zachowań, które służą zdrowiu. • • w zależności od zainteresowań dzieci, uczenie dziecka radości ze zwycięstwa, ale jednocześnie szacunku dla pokonanego, stosowanie zasady fair play, kształcenie umiejętności dbania o siebie w zakresie higieny osobistej oraz czystości odzieży. • • w minikoszykówkę — kozłowanie, odbijanie i prowadzenie piłki, uczenie podporządkowywania się decyzjom sędziego, ukazywanie niepełnosprawności jako czynnika, który nie powinien być przyczyną izolacji i wyśmiewania się, ale szacunku, „normalności” i równości w dostępie do wychowania fizycznego, w zależności od potrzeb dziecka. • zachęcanie dzieci do wspólnych zabaw • minigry i zabawy w sali gimnastycznej, • gra Zintegrowane treści nauczania edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 16—18 • • • • • • • edukacja społeczna wzbudzanie motywacji wewnętrznej do dobrych relacji z innymi (bez fałszu i obłudy), kształtowanie poczucia własnej wartości i chęci samodoskonalenia poprzez odkrywanie i rozwijanie swoich możliwości we współpracy z innymi, mówienie stosowanie właściwej intonacji w zdaniach oznajmujących, pytających i rozkazujących, komponowanie opowiadań twórczych, np. wymyślanie dalszego ciągu opowiadania, innego zakończenia utworu, wygłaszanie wierszy oraz krótkich fragmentów prozy z uwzględnieniem zmiany siły, tonu głosu, tempa i pauz, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, słuchanie przestrzeganie kultury słuchania, aktywne słuchanie audycji, słuchowisk, melodii, piosenek, słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek i kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wywiadami itp., słuchanie poleceń dotyczących realizacji zadań z różnych rodzajów edukacji, czytanie porządkowanie zdań w rozsypance zdaniowej, czytanie ze zrozumieniem utworów wierszowanych oraz napisów informacyjnych, instrukcji oraz poleceń związanych edukacja społeczna wzbudzanie motywacji wewnętrznej do budowania dobrych relacji z innymi (bez fałszu i obłudy), utrwalanie wiedzy, gdzie można bezpiecznie organizować zabawy, a gdzie nie można i dlaczego, tworzenie sytuacji wspomagających wartość współdziałania w grupie, poczucie jedności z innymi w działaniu, rozwijanie umiejętności współpracy, dzielenia się zadaniami, poczucia odpowiedzialności za wspólne dzieło i efekty wspólnej pracy, mówienie rozwijanie umiejętności wypowiadania się na temat obrazu, sytuacji, przeżyć, formułowanie pytań i układanie odpowiedzi, składanie życzeń z różnych okazji, swobodne dłuższe wypowiedzi w związku z wysłuchanymi lub przeczytanymi utworami literackimi, obrazkami, historyjkami obrazkowymi itd., słuchanie rozwijanie umiejętności słuchania tekstu literackiego ze zrozumieniem, rozwijanie kultury słuchania, uświadamianie wartości słuchania jako elementu dialogu z drugim człowiekiem, czytanie zróżnicowana nauka czytania z wykorzystaniem równolegle różnych technik czytania (czytanie globalne, metoda • KLASA II KLASA I KLASA III • • • • edukacja społeczna wzbudzanie motywacji wewnętrznej do dobrych relacji z innymi (bez fałszu i obłudy), rozwijanie umiejętności współpracy, również w ramach pracy metodą projektu, pogłębianie poczucia jedności ze światem, mówienie zbiorowe i indywidualne układanie krótkich opowiadań i opisów, wygłaszanie wierszy oraz krótkich fragmentów prozy z uwzględnieniem zmiany siły, tonu głosu, tempa i pauz, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, dobieranie właściwych form komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych, słuchanie uważne słuchanie czytanych przez nauczyciela utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów znanych aktorów itd., słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek, kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wydarzeniami dotyczącymi środowiska szkolnego, lokalnego, regionu, czytanie wyszukiwanie w tekstach informacji na dany temat, np. dotyczący najważniejszego wydarzenia, • Wartości: jedność i współdziałanie Zintegrowane treści nauczania 73 74 • • • • • fonetyczno-wyrazowa, sylabowa, zdaniowa i inne, w zależności od stopnia przygotowania zespołu i możliwości dzieci), czytanie ze zrozumieniem piktogramów i znaków informacyjnych, układanie własnych symboli i znaków w celu przekazania informacji, czytanie całościowe wyrazów, układanie wyrazów i zdań z rozsypanek sylabowych i wyrazowych, pisanie ćwiczenie pisania pojedynczych, wielkich i małych, liter, nauka ich łączenia w wyrazy, pisanie zdań, zwracanie szczególnej uwagi na poprawność kaligraficzną tekstu pisanego, ćwiczenia kaligraficzne, rozmachowe ruchy rąk, pisanie liter: w, ą, ę, ł, ortografia uzupełnianie zdań wybranymi wyrazami, wielka litera na początku zdania i w imionach, wiedza o języku rozwijanie rozumienia pojęć: zdania, wyrazy, głoski, sylaby: utrwalanie umiejętności różnicowania głosek, wiedza o literaturze wyodrębnianie postaci i zdarzeń, rozpoznawanie utworów pisanych wierszem i prozą, słownictwo poszerzanie słownika o wyrazy dotyczące stanów emocjonalnych dzieci w różnych sytuacjach życiowych, wdrażanie do świadomego stosowania trafnie dobranego słownictwa, stosowanie form grzecznościowych w rozmowie, • • • • • z działalnością uczniów w różnych obszarach edukacji, pisanie układanie i zapisywanie zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących, pisanie z pamięci wyrazów i zdań po dokładnej obserwacji wzoru, pisanie ze słuchu wyrazów i zdań zawierających określone trudności ortograficzne, zbiorowe i indywidualne pisanie zdań na dany temat, ortografia pisanie wyrazów z utratą dźwięczności na końcu wyrazu, wykorzystanie zmienności form lub rodziny wyrazów dla uzasadnienia pisowni, np. lód — lodu, lód — lodowisko, stosowanie przecinka przy wyliczaniu, poprawne pisanie skrótów, wiedza o języku rzeczowniki jako nazwy rzeczy, czasowniki jako wyrazy oznaczające czynności, wiedza o literaturze nastrój w utworze literackim, utwory pisane wierszem i prozą, rozpoznawanie zwrotki i rymujących się wyrazów, słownictwo pisanie wyrazów o podobnym i przeciwnym znaczeniu, rodziny wyrazów, wyrazów pokrewnych, wyrazów wieloznacznych, • • • • • • pisanie poznawanie zasad redagowania różnych tekstów (opisu, opowiadania, listu, notatki, życzeń, podziękowania, sprawozdania, pamiętnika, form literackich, sms, informacji, e-mail) wraz z ćwiczeniami praktycznymi, ortografia ćwiczenia utrwalające poprawną pisownię zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących, pisanie wyrazów ze zmiękczeniami oznaczonymi na dwa sposoby: przez kreskę i literę i, wiedza o języku czasowniki jako nazwy czynności, liczba czasownika, zgodność form czasownika i rzeczownika w liczbie, wiedza o literaturze określanie chronologii wydarzeń, wyodrębnianie wydarzeń istotnych, bohatera głównego i postaci drugoplanowych, określanie nastroju w utworze literackim, słownictwo wyodrębnianie rodziny wyrazów, wyrazów pokrewnych, wyrazów wieloznacznych, systematyczne wzbogacanie czynnego słownika dzieci o nowo poznane wyrazy, zwroty, związki frazeologiczne w związku z tekstami literackimi, wycieczkami, uczestnictwem w życiu środowiska lokalnego, działalnością w różnych obszarach edukacji itp., wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów oraz zastępowanie ich innymi, Zintegrowane treści nauczania edukacja muzyczna edukacja przyrodnicza edukacja matematyczna • • • muzyki, wprowadzenie podstawowych zagadnień związanych z zapisem muzyki za pomocą symboli graficznych, odtwarzanie muzyki ze zmianą tempa i dynamiki, człowieka, poznanie zjawiska atmosferyczne — rosa, szron, szadź, mróz, mgła, wyjaśnianie zjawisk w zależności od pór roku, dziom, • • podstawie piosenki, kształcenie umiejętności improwizacji głosem według ustalonych zasad, rozwijanie umiejętności wygrywania prostych melodii na instrumentach melodycznych, akompaniowania, • piosenki o tym, że dobrze jest mieć przyjaciół, rozwijanie umiejętności gry na instrumentach perkusyjnych, rozwijanie umiejętności rozróżniania podstawowych elementów muzyki, takich jak: melodia, rytm, akompaniament, tempo i dynamika, • • • nauka piosenki o pomaganiu innym lu- • nauka • • śnieżycy, lawiny, wyjaśnienie zmiany stanu skupienia wody — parowanie, skraplanie, zamarzanie, nazywanie naturalnych zbiorników wodnych: morze, jezioro, staw, rzeka, wykorzystywanie wody przez człowieka, • • wyjaśnienie, od czego zależy pogoda, • nazywanie elementów pogody, • prognoza pogody, • określanie wpływu pogody na życie • • • • • • • • i odejmowanie w zakresie 80, bez przekraczania i z przekroczeniem progu dziesiątkowego, dopełnianie do pełnej dziesiątki, podział liczb na dziesiątki i jedności, porównywanie liczb, sprawdzanie dodawania za pomocą odejmowania i odwrotnie, utrwalenie mnożenia liczb w poznanym zakresie liczbowym, stosowanie przemienności mnożenia, odczytywanie wskazań na termometrze (3 stopnie poniżej zera — temperatura mrozu), rozwiązywanie i układanie zadań tekstowych, przekształcanie zadań tekstowych, • dodawanie • wspólna zabawa w słuchanie ulubionej • wprowadzenie formy muzycznej AB na • nej zabawy, • nauka piosenki ukazującej sens wspól- • • pór roku, wzbogacenie informacji na temat pór roku, rozszerzenie wiadomości na temat płatków śniegu, • wdrażanie do opieki nad zwierzętami, • badanie czystości śniegu, • wdrażanie do uświadomienia następstw • zachowanie podczas zagrożeń, w czasie czących miar, • utrwalenie znaków: <, >, =, • ważenie towarów — kilogram, gram — 1 kg, 1 dag, • poznawanie figur geometrycznych, • • przygotowanie do poznania własności dokonywanie prostych obliczeń wagowych, dodawania — przemienności, • odczytywanie pełnych godzin na zegarze, • klasyfikowanie elementów zgodnie • utrwalenie liczb rzymskich, z podanym warunkiem, • rozpoznawanie poznanych figur geome• doskonalenie techniki liczenia w zakre- trycznych w nietypowych sytuacjach, sie 7, • rysowanie figur symetrycznych, • rozszerzenie zakresu liczbowego do 9, • doskonalenie techniki liczenia w pozna• posługiwanie się liczebnikami porząd- nym zakresie liczbowym, kowymi, • dodawanie kilku składników, • utrwalenie pojęcia pary, • rozwiązywanie zadań tekstowych na po• przeliczanie elementów, równywanie różnicowe, • rozszerzenie zakresu liczbowego do 60, • mierzenie w cm i mm, • dokonywanie prostych obliczeń doty- Zintegrowane treści nauczania 75 76 wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna • różnic pomiędzy zabudową miasta i wsi, wspólne tworzenie makiety miasta (lub wsi), w którym mieszkają dzieci, uwzględnienie takich elementów infrastruktury, jak: budynki, wieże, tunele, • informacji o energii elektrycznej oraz możliwości oszczędzania prądu, montowanie obwodu elektrycznego (równoległego oraz szeregowego) z wykorzystaniem gotowych zestawów, ności artystycznej (architektura, plastyka, rzeźba, media i in.) do współpracy z innymi dziećmi przy kształtowaniu wizerunku otoczenia (dom, klasa, szkoła, instytucje), • wykorzystywanie różnych form działal- • opisywanie infrastruktury miasta i wsi, • przypomnienie • przekształcania wytworów artystycznych innych ludzi we własnej działalności twórczej (z zachowaniem elementarnej wiedzy o prawach autora), kształcenie umiejętności dzielenia się z innymi efektami swojej twórczości artystycznej, • do edytowania grafiki oraz zdjęć, przygotowanie prostego projektu graficznego zgodnie z instrukcją, • • sprawność fizyczną dzieci, kształcenie umiejętności współdziałania poprzez gry zespołowe z piłką, ukazywanie zależności pomiędzy profilaktyką a zdrowiem człowieka, uczenie, że można zapobiegać chorobie poprzez, między innymi, szczepienia ochronne, których nie trzeba się bać. • • właściwej postawy wyjściowej, ćwiczenie przewrotu w przód, pomaganie dzieciom w określaniu bezpiecznych miejsc do zabaw oraz wspólne ustalanie kryteriów, które powinny spełniać takie miejsca. • zajęcia ogólnorozwojowe poprawiające • kształtowanie • sowanie — wspólne działania w grupach, wykorzystanie prostych gier logicznych, odpowiednich do wieku dzieci, do wypracowania mechanizmów nawigacji komputera (posługiwanie się myszą, klawiaturą), wierających wszystkie składniki odżywcze, uczenie dzieci zasad prawidłowego żywienia na konkretnych przykładach. • ćwiczenia ze skakanką, • wykonywanie próby mięśni brzucha, • wspólne przygotowywanie posiłków za- • uwagi dzieci na zagrożenia płynące z komunikatorów internetowych i innych form kontaktu, przedstawienie dowolnego programu edukacyjnego w tym zakresie, np. „Dzieciaki-sieciaki”, rozwijanie zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych, • słuchanie muzyki, oglądanie zdjęć, ry- • nauka korzystania z narzędzi służących • zwracanie • dzieci z podstawowymi urządzeniami elektrycznymi, które są im znane z domu lub są możliwe do obejrzenia w szkole, określenie zasad korzystania z wszelkiego typu urządzeń, • zapoznanie • nie różnych materiałów rzeźbiarskich oraz możliwości ich wykorzystania, uczenie współpracy i współdziałania poprzez wspólne projekty rzeźbiarskie, • wprowadzenie do świata rzeźby, pozna- • uczenie umiejętności odtwarzania prostych rytmów i wzorów rytmicznych, • rozwijanie Zintegrowane treści nauczania edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 19—21 poczucia własnej narodowości, ukazywanie, że własna miejscowość jest częścią Polski, a Polska — częścią Europy, adres zamieszkania, adres szkoły, najbardziej znane zabytki, miejsca pamięci narodowej lub miejsca, które zapisały się w inny sposób w tradycji regionu lub miejscowości, tradycje kulturowe własnego regionu: potrawy, muzea, skanseny, galerie sztuki, pieśni ludowe, stroje ludowe, tańce, przekazy ludowe, historyczne, język, gwara, Warszawa — stolica Polski, tworzenie sytuacji wspomagających wartość współdziałania w grupie i poczucie przynależności do grupy — klasy, rodziny, ojczyzny, rozpoznawanie i nazywanie symboli narodowych: flagi, godła, hymnu narodowego, rozpoznawanie symboli Unii Europejskiej: flagi, hymnu oraz innych atrybutów, • kształtowanie edukacja społeczna KLASA I • • • • • • • • • • edukacja społeczna mapa Polski — kierunki i znaki na mapie, czytanie mapy (główne rzeki, największe miasta), granice Polski, sąsiedzi, specyfika mojej miejscowości jako części Polski, adres zamieszkania i szkoły, władze samorządowe mojej miejscowości, radni, zabytki, miejsca pamięci narodowej, tradycje kulturowe mojego regionu, muzea, skanseny, galerie sztuki, pieśni ludowe, przysłowia, stroje ludowe, tańce polskie, przekazy ludowe, historyczne, język, gwara, Warszawa — stolica Polski, najstarsze miasta Polski: Gniezno, Poznań, Kraków, Sandomierz, krainy geograficzne Polski, sylwetki wielkich Polaków, sławni mieszkańcy mojej miejscowości, Polska jako kraj należący do Unii Europejskiej, edukacja społeczna Warszawa — stolica Polski, siedziba najwyższych władz państwowych, najstarsze miasta Polski: Gniezno, Poznań, Kraków, Sandomierz, mapa Polski — krainy geograficzne Polski: góry, wyżyny, niziny, wybrzeża, bogactwo przyrody, nasza miejscowość częścią Polski, adres zamieszkania i szkoły, zabytki, miejsca pamięci narodowej, tradycje kulturowe mojego regionu, muzea, skanseny, galerie sztuki, pieśni ludowe, przysłowia, stroje ludowe, tańce polskie, przekazy ludowe, historyczne, Polska jako kraj należący do Unii Europejskiej, mówienie rozmowy nauczyciela z uczniami na podstawie ich przeżyć i doświadczeń oraz utworów literackich i wycieczek, dobieranie właściwych form komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych, • KLASA III KLASA II Wartości: tożsamość i patriotyzm JA — świat Zintegrowane treści nauczania 77 78 • • • • mówienie stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, wygłaszanie fraz i krótkich fragmentów prozy z zastosowaniem zmiennej siły, tonu głosu, zbiorowe układanie zdań opisujących przedmiot na podstawie bezpośredniej obserwacji i obrazka, słuchanie słuchanie poleceń dotyczących realizacji zadań z różnych rodzajów edukacji, ukierunkowane słuchanie tekstów literackich czytanych przez nauczyciela oraz nagrań utworów poetyckich w wykonaniu znanych aktorów, czytanie rozwijanie techniki czytania, czytanie całościowe wyrazów, układanie wyrazów z rozsypanek sylabowych, czytanie krótkich, kilkuzdaniowych tekstów z respektowaniem znaków przestankowych: kropki, przecinka, znaku zapytania, wykrzyknika, czytanie ze zrozumieniem poleceń, instrukcji, piktogramów, znaków informacyjnych, pisanie rozwijanie i utrwalanie gotowości do nauki pisania w obszarze rozwoju grafomotorycznego, kreślenie linii — prostych, krzywych, łamanych, kolorowanie, wodzenie po śladzie, kreślenie kształtów literopodobnych, szlaczków, pisanie i czytanie wielkich, i małych liter: s, z, ś, ź, utrwalenie pisowni wy- • • • • • • słuchanie uważne słuchanie, czytanych przez nauczyciela, utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów znanych aktorów itd., słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek, kolegów oraz innych osób w związku z doświadczeniami, wycieczkami, wydarzeniami dotyczącymi środowiska szkolnego, lokalnego, regionu, czytanie czytanie całościowe wyrazów, układanie wyrazów i zdań z rozsypanek sylabowych i wyrazowych, doskonalenie techniki cichego czytania ze zrozumieniem, pisanie przepisywanie uporządkowanych chronologicznie zdań, układanie i zapisywanie zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących, ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu: poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiednich proporcji pomiędzy wielkimi i małymi literami, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, stosowanie odstępów między wyrazami w zdaniu, odpowiednie rozmieszczenie tekstu na stronie, ortografia pisanie wyrazów i zdań z pamięci, po dokładnej obserwacji wzoru, pisanie wyrazów ze słuchu, utrwalenie pisowni wyrazów ze zmiękczeniami oznaczonymi w piśmie na dwa sposoby: przez kre- tów napisanych prozą, przeznaczonych do nauki na pamięć, wspólne czytanie fragmentów lektur wybranych przez nauczyciela, samodzielne czytanie książek oraz czasopism dziecięcych, korzystanie z innych źródeł wiedzy (encyklopedii, słowników, Internetu), przestrzeganie zasad higieny podczas czytania, • czytanie wierszy oraz krótkich fragmen- leżanek, kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wydarzeniami dotyczącymi środowiska szkolnego, lokalnego, regionu, czytanie • słuchanie wypowiedzi nauczyciela, ko- uczyciela, utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów znanych aktorów itd., • uważne słuchanie, czytanych przez na- opowiadań twórczych, np. wymyślanie dalszego ciągu opowiadania, innego zakończenia utworu, swobodne kilkuzdaniowe wypowiedzi na podstawie wydarzeń z życia dzieci w domu, w szkole, w społeczności lokalnej oraz w związku z tekstami literackimi, wycieczkami, sztukami teatralnymi, samodzielnie przeczytanymi książkami itd., słuchanie • komponowanie mówienie Zintegrowane treści nauczania edukacja matematyczna • • • • skę nad literą i literę i (ś, si), wielka litera w nazwach miast i państw, wiedza o języku poznanie czasowników jako wyrazów oznaczających czynności, rozpoznawanie zdań rozwiniętych i nierozwiniętych, rzeczowników jako nazw rzeczy, roślin, zwierząt, osób, zawodów, wiedza o literaturze określanie postaci i zdarzeń, miejsca i czasu akcji, chronologii wydarzeń, wydarzeń realistycznych i fantastycznych, słownictwo systematyczne wzbogacanie czynnego słownictwa dzieci o nowo poznane wyrazy, zwroty, związki frazeologiczne w związku z tekstami literackimi, wycieczkami, uczestnictwem w życiu środowiska lokalnego, działalnością w różnych obszarach edukacji itd., wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów oraz zastępowanie ich innymi, • • • • • • pisanie zbiorowe i indywidualne pisanie kilkuzdaniowej wypowiedzi na dany temat, zbiorowe i indywidualne redagowanie opowiadań na podstawie historyjek obrazkowych, tekstów literackich oraz własnych przeżyć, ortografia pisanie liczebników (trzy, trzeci, trzydzieści pięć), praktyczne stosowanie podziału wyrazów na sylaby, przenoszenie części wyrazu do następnego wiersza, wiedza o języku rzeczowniki jako nazwy osób, zwierząt, roślin i rzeczy, wiedza o literaturze wydarzenia i postacie realistyczne i fantastyczne, chronologia wydarzeń, wydarzenia istotne i mniej istotne, słownictwo systematyczne wzbogacanie czynnego słownictwa dzieci o nowo poznane wyrazy, zwroty, związki frazeologiczne, wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów oraz zastępowanie ich innymi, wprowadzanie do czynnego słownika przysłów, porównań, wania dat z wykorzystaniem liczb rzym- • skich, • przeliczanie elementów, • odczytywanie informacji z kalendarza, • • doskonalenie techniki liczenia, • odczytywanie pełnych godzin na zega- • dodawanie jednakowych składników, rze, • dodawanie i odejmowanie w zakresie • • rozwiązywanie zadań tekstowych, 60, co i malejąco, mnożenia i dzielenia liczb w zakresie 60, sprawdzanie mnożenia za pomocą dzielenia i odwrotnie, dodawanie i odejmowanie tych samych liczb, rozszerzenie zakresu mnożenia i dzielenia liczb do 80, • porządkowanie liczb w zakresie 9 rosną- • utrwalenie kolejności miesięcy, zapisy- • utrwalenie • • • • razów ze zmiękczeniami oznaczonymi w piśmie na dwa sposoby: przez kreskę nad literą i literę i, ortografia wprowadzenie pisowni wyrazów ze zmiękczeniami oznaczonymi w piśmie na dwa sposoby: przez kreskę nad literą i literę i (ś, si), pisanie wielkiej litery na początku zdania, w nazwiskach i imionach, w korespondencji, nazwach miast i państw, wiedza o języku rozpoznawanie zdań oznajmujących i pytających, wyrazów w zdaniach, sylab, liter i głosek w wyrazach, wiedza o literaturze rozwijanie umiejętności opowiadania tekstu zgodnie z chronologią wydarzeń, słownictwo poszerzanie słownictwa o wyrazy dotyczące stanów emocjonalnych dzieci w różnych sytuacjach życiowych, stosowanie form grzecznościowych w rozmowie, wdrażanie do świadomego stosowania trafnie dobranego słownictwa, Zintegrowane treści nauczania 79 80 edukacja muzyczna edukacja przyrodnicza • • • je się wiele nowych, ciekawych miejsc do odkrycia, zabawy taneczne nawiązujące do różnych regionów Polski, nauka pląsów i zabaw z prostą linią melodyczną, słuchanie hymnu narodowego, nauka odpowiedniej postawy podczas śpiewania hymnu narodowego, • • • liczb zgodnie z podanym warunkiem, odmierzanie płynów — posługiwanie się określeniami: litr, pół litra, ćwierć litra, rozwiązywanie zadań tekstowych, doskonalenie techniki dodawania i odejmowania w zakresie 80, utrwalenie liczb rzymskich, • przeliczanie • • i bogactwie duchowym, przypomnienie słów i melodii hymnu narodowego, uczenie właściwej postawy podczas jego słuchania i śpiewania, wprowadzenie podstawowych kroków i figur krakowiaka, • • • • nych narodowości — w duchu tolerancji i akceptacji, kształcenie umiejętności improwizacji głosem według ustalonych zasad, rozwijanie umiejętności wygrywania prostych melodii na instrumentach melodycznych i perkusyjnych, akompaniowania, utrwalenie kroków i figur tańców narodowych (krakowiaka i polki), kształtowanie właściwej postawy patriotycznej poprzez śpiewanie hymnu narodowego, zachowanie odpowiedniej postawy, • transport wodny, • nauka piosenki na temat Polaków i in- źródła do ujścia, • • • przybliżenie wiadomości o ptakach (bu- • przypomnienie stanów skupienia wody, dowa, odżywianie, tryb życia), • poznanie, jak powstaje deszcz, • hodowanie, np. fasoli, prowadzenie • omówienie krążenia wody w przyrodzie, dzienniczka obserwacji, • wyjaśnienie drogi rzeki od źródła do uj• przypomnienie warunków potrzebnych ścia, roślinom do życia, przesadzanie roślin • poznanie polskich rzek Wisły i Odry, doniczkowych, • odczytywanie nazw rzek z mapy fizycz• obserwowanie zmian zachodzących nej Polski, w przyrodzie w najbliższej okolicy, • wskazywanie na mapie biegu rzeki od • • • • dodawania za pomocą odejmowania i odwrotnie, porównywanie liczb, rozkładanie liczby na dziesiątki i jedności, tworzenie ciągów liczbowych zgodnie z podanym warunkiem, wprowadzenie mnożenia jako skróconego zapisu sumy jednakowych składników, mnożenie liczb w zakresie 10, • sprawdzanie • nauka piosenki o tym, że wokół znajdu- • nauka piosenki o ojczyźnie, jej pięknie • • do obserwowania zjawisk na problemy ekologicz- zjawisk atmosferycznych charakterystycznych dla danej pory roku, rozpoznawanie warzyw i owoców, odczytywanie informacji z piramidy właściwego odżywiania, • nazywanie przyrody, • wdrażanie ne, • uwrażliwienie • treści zadań tekstowych do ilustracji, wyznaczanie różnic, • układanie Zintegrowane treści nauczania wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna • w Polsce elementów infrastruktury, z których możemy być dumni jako Polacy — ze szczególnym uwzględnieniem regionu, w którym mieszkają dzieci, projektowanie ciekawych rozwiązań komunikacyjnych i infrastrukturalnych dla swojej miejscowości, • wyszukiwanie • • regionów w aspekcie ich dorobku artystycznego (architektura, malarstwo, rzeźba, sztuka użytkowa), uczenie rozpoznawania cech charakterystycznych dla poszczególnych regionów Polski, motywowanie do uczestniczenia w zajęciach inspirowanych polską sztuką, w tym sztuką ludową z różnych regionów naszego kraju, • kresie technologii produktu — od składników, materiału, aż po gotowy wyrób, szukanie przykładów z życia i ukazywanie drogi produktu, omówienie technologii wytwarzania chleba i różnych jego rodzajów (od pomysłu do wytworu), uczenie szacunku dla chleba, • kształtowanie wyobraźni dziecka w za- • wybranych dzieł architektury i sztuk plastycznych, należących do światowego dziedzictwa kulturowego, zajęcia inspirowane światowym dziedzictwem kulturowym, ze szczególnym odniesieniem do sztuki polskiej i europejskiej, • poznawanie sztuki Polski i jej różnych • poznawanie do edycji tekstu, zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych związanych z kulturą Polski, • rozwijanie • tyczących kultury polskiej oraz promocji Polski poza granicami, wykorzystanie narzędzi dostępnych na stronach internetowych do poszerzenia wiedzy na temat ojczyzny, słej osoby w kwestii zażywania lekarstw oraz leżenia w łóżku. mowych, które mogą zainteresować dzieci, a nie wymagają nakładów finansowych oraz specjalnych przyrządów. • ćwiczenia gimnastyczne przy muzyce, • wykonywanie próby mięśni brzucha, • organizowanie konkursów oraz rywali• gry zespołowe wykorzystujące różne • rozwijanie sprawności dziecka poprzez zacji opartej na zabawach ze skakanką, przyrządy, ćwiczenia na przyrządzie bez przyboru, • rozwijanie sprawności dzieci poprzez • kształtowanie postawy właściwego re- • kształtowanie motywacji do uprawiania zabawy i gry bieżne, agowania na chorobę — słuchanie dorosportów zimowych. • prezentowanie przykładów sportów zi- • różnych programów dostępnych w pracowni, ukazywanie możliwości komputera w zakresie obróbki grafiki i filmu, • oglądanie grafiki i animacji za pomocą • nauka korzystania z programu służącego • odwiedzenie portali internetowych do- • • dzieciom, jak wykorzystywano siły przyrody dawniej i jak robi się to dziś, zabawy interakcyjne, kształtujące ich zdolność rozumienia rozwoju techniki, omówienie wpływu przyrody na współczesnego człowieka, • ukazywanie • sztuki własnego regionu (charakterystyczne wytwory architektury, malarstwa, rzeźby, sztuk użytkowych), zachęcanie dzieci do samodzielnych kreacji plastycznych inspirowanych sztuką lokalną, • poznawanie Zintegrowane treści nauczania 81 82 edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 22—24 • • • • • • • • • • • edukacja społeczna nabywanie wiedzy o kraju ojczystym, wskazywanie na mapie Europy i świata Polski, krajów sąsiadujących z Polską, pokazywanie położenia na mapie stolicy Polski, największych miast i rzek Polski, poznanie najważniejszych świąt państwowych i religijnych oraz rocznic: uczestniczenie w obchodach świąt w gronie uczniów (klasy, szkoły), mieszkańców osiedla, miejscowości, sprawowanie władzy w Polsce: rola prezydenta, rządu i parlamentu, najważniejsze prawo w Polsce: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, mówienie stosowanie odpowiednich form poznanych wypowiedzi w zależności od sytuacji, zbiorowe i indywidualne układanie zaproszeń, zawiadomień, komponowanie opowiadań twórczych, np. wymyślanie innego początku opowiadania, słuchanie uważne słuchanie, czytanych przez nauczyciela, utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów znanych aktorów itd., słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek, kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wydarzenia- edukacja społeczna korzystanie z różnych źródeł informacji (książki, Internet, prasa, telewizja), zrozumienie, że z nauki szkolnej oraz współdziałania w zespole (grupie, klasie, drużynie, zespole muzycznym, tanecznym) można czerpać radość i satysfakcję, prezentuje dziecięce filozofowanie, mówienie zbiorowe i indywidualne ustalanie czasu i miejsca akcji w utworach literackich, wyodrębnianie postaci i zdarzeń, ustalanie chronologii zdarzeń, ich wzajemnych relacji, rozumienie, że Ziemia jest jedną z planet krążących wokół Słońca, interesowanie się wyprawami w kosmos, poznawanie historii świata, np. epoki dinozaurów, życia ludzi pierwotnych (aż do lotów kosmicznych), słuchanie słuchanie tekstów filozoficznych, ćwiczenia w określaniu intencji i nastroju wypowiedzi, słuchanie poleceń dotyczących realizacji zadań z różnych rodzajów edukacji, ukierunkowane słuchanie tekstów literackich czytanych przez nauczyciela, słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek i kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wywiadami itd., słuchanie poleceń dotyczących realizacji zadań z różnych rodzajów edukacji, edukacja społeczna zwracanie uwagi na mądrość i sprawiedliwość, ukazywanie mądrości przyrody, zjawisk fizycznych, rozbudzanie w dzieciach aktywności poznawczej, filozofowanie na temat ważnych spraw (np. co jest w życiu najważniejsze, dlaczego po wiośnie nastaje lato, czemu żyjemy tylko około 80 lat), rozwijanie potrzeby poznawania świata i optymizmu w poszukiwaniu odpowiedzi na ważne pytania, mówienie rozwijanie umiejętności budowania dłuższych wypowiedzi na podstawie historyjki obrazkowej lub ilustracji, obrazu, plakatu, wypowiadanie się za pomocą gestu, mimiki, kształtowanie rozumienia umownego znaczenia rekwizytu i umiejętnego posługiwania się nim w odgrywanej scence, komponowanie opowiadań twórczych, np. wymyślanie dalszego ciągu opowiadania, innego zakończenia utworu, słuchanie kształcenie umiejętności słuchania i zadawania pytań, czytanie rozwijanie techniki czytania, czytanie całościowe wyrazów, układanie wyrazów z rozsypanek sylabowych, czytanie krótkich, kilkuzdaniowych tekstów z re- • KLASA III KLASA II KLASA I Wartości: mądrość i ciekawość poznawcza Zintegrowane treści nauczania • • • • spektowaniem znaków przestankowych: kropki, przecinka, znaku zapytania, wykrzyknika, czytanie ze zrozumieniem poleceń, instrukcji, piktogramów, znaków informacyjnych dotyczących realizacji zadań z różnych obszarów edukacji, czytanie głośne, indywidualne i zbiorowe, fragmentów tekstu na określony temat, pisanie rozwijanie i utrwalanie gotowości do nauki pisania w obszarze rozwoju grafomotorycznego, kreślenie linii — prostych, krzywych, łamanych, kolorowanie, wodzenie po śladzie, kreślenie kształtów literopodobnych, szlaczków, pisanie i czytanie wielkich i małych liter: c, n, ć, ń, ortografia poznawanie wybranych zasad ortografii i interpunkcji z zastosowaniem różnych technik związanych z modalnością poszczególnych dzieci (pamięci wzrokowej, słuchowej, kinestetycznej), przepisywanie wyrazów i zdań według podanego wzoru, utrwalenie pisowni wyrazów ze zmiękczeniami oznaczonymi w piśmie na dwa sposoby: przez kreskę nad literą i literę i (ć, ci, ń, ni), wiedza o języku rozpoznawanie zdań pytających i rozkazujących, wyrazów w zdaniach, sylab, liter i głosek w wyrazach, wiedza o literaturze rozwijanie umiejętności zadawania pytań do tekstów i poszukiwania informacji w tekście, • • • • • • • • • czytanie czytanie ze zrozumieniem prostych instrukcji, układanie instrukcji na podstawie opisu, usprawnianie tempa cichego czytania, indywidualne i zbiorowe czytanie fragmentów lektur, pisanie zbiorowe i indywidualne układanie kilkuzdaniowej wypowiedzi na określony temat, zbiorowe i indywidualne układanie krótkich opowiadań i opisów, ortografia praktyczne zastosowanie alfabetu podczas korzystania ze słowników i encyklopedii, pisanie wyrazów z ą i ę występujących w opracowywanych tekstach, wiedza o języku czasowniki jako wyrazy oznaczające czynności, liczba czasownika, rodzaje zdań, wiedza o literaturze rozpoznawanie baśni, bajki, legendy, opowiadania, określanie czasu i miejsca akcji w utworach literackich, słownictwo używanie zwrotów grzecznościowych w korespondencji oraz w innych sytuacjach życiowych, tworzenie rodziny wyrazów, wyrazów pokrewnych, wzbogacanie słownictwa o wyrazy i wyrażenia związane z wyrażaniem własnych stanów emocjonalnych oraz dotyczących emocji innych osób, • • • • • • • • mi dotyczącymi środowiska szkolnego, lokalnego, regionu, czytanie czytanie ze zrozumieniem utworów wierszowanych oraz prozatorskich, napisów informacyjnych, instrukcji oraz poleceń związanych z działalnością uczniów w różnych obszarach edukacji, wyszukiwanie w tekstach informacji na dany temat, np. dotyczących najważniejszego wydarzenia, pisanie ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu: poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji pomiędzy wielkimi i małymi literami, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, odpowiednie rozmieszczenie tekstu na stronie, układanie i zapisywanie zdań oraz krótkich tekstów z rozsypanek wyrazowych i zdaniowych, ortografia pisanie nie z czasownikami i przymiotnikami, pisanie wyrazów z końcówkami: -ów, -ówka, stosowanie przecinka przy wyliczaniu, wiedza o języku wyróżnianie i nazywanie rzeczowników oraz czasowników, wiedza o literaturze odróżnianie wiersza od prozy, rozpoznawanie baśni, bajki, legendy, opowiadania, opisu, komiksu, określanie czasu i miejsca akcji w utworach literackich, Zintegrowane treści nauczania 83 84 edukacja matematyczna nie dobranego do rodzaju wypowiedzi, • świadome stosowanie słownictwa traf- • • • słownictwo używanie zwrotów grzecznościowych w korespondencji oraz w innych sytuacjach życiowych, bogacenie słownictwa o wyrazy i wyrażenia związane z wyrażaniem własnych stanów emocjonalnych oraz dotyczących emocji innych osób, świadome stosowanie słownictwa trafnie dobranego do rodzaju wypowiedzi, • • • • • • • • • • • • • nalnym, porządkowanie liczb w poznanym zakresie, przeliczanie elementów, mierzenie za pomocą umownie przyjętych miar i linijki, porównywanie wyników pomiaru, wprowadzenie cm jako jednostki pomiaru, rozszerzenie zakresu liczbowego do 10, wykonywanie obliczeń pieniężnych, dodawanie w zakresie 10, wyróżnianie części zadania tekstowego — pytania, odpowiedzi, samodzielne rozwiązywanie prostych zadań tekstowych, różnicowanie lżejszych i cięższych przedmiotów, poprawne stosowanie pojęcia kilogram i skrótu kg jako jednostki masy, praktyczne ważenie przedmiotów na wadze za pomocą odważników, • • • • • • • • • • • sie 20, zastępowanie sumy jednakowych składników mnożeniem, doskonalenie techniki mnożenia w zakresie 20, wprowadzenie dzielenia w zakresie 20 jako mieszczenia, wprowadzenie dzielenia w zakresie 20 jako podziału, doskonalenie techniki mnożenia i dzielenia w zakresie 20, rozwiązywanie zadań tekstowych na mnożenie i dzielenie, przekształcanie zadań matematycznych, przekształcanie zadań tekstowych, odmierzanie płynów różnymi miarkami, utrwalenie pojęć: litr, pół litra, rysowanie drugiej połowy figury symetrycznej, utrwalenie pojęcia pary, • • • • • • • • • • • • • • zakresu liczbowego do 100, zapisywanie liczb za pomocą wyrazów, czytanie zapisanych liczb, porównywanie liczb, porządkowanie liczb, liczenie od wskazanej liczby do wskazanej liczby, uzupełnianie ciągów liczbowych, wyodrębnianie liczby setek, dziesiątek i jedności w liczbach, rozwiązywanie zadań tekstowych, układanie zadań tekstowych do podanej formuły matematycznej, przekształcanie zadań tekstowych, rozwiązywanie zadań tekstowych na porównywanie różnicowe: o tyle mniej, o tyle więcej, dodawanie i odejmowanie liczb w zakresie 100, bez przekraczania i z przekroczeniem progu dziesiątkowego, dopełnianie do pełnej dziesiątki, do setki, rozwiązywanie równań z okienkiem, wykonywanie obliczeń pieniężnych, • poznanie liczby zero w aspekcie kardy- • wprowadzenie mnożenia liczb w zakre- • rozszerzenie • słownictwo poszerzanie słownictwa o wyrazy dotyczące stanów emocjonalnych dzieci w różnych sytuacjach życiowych, stosowanie form grzecznościowych w rozmowie, wdrażanie do świadomego stosowania trafnie dobranego słownictwa, Zintegrowane treści nauczania edukacja plastyczna edukacja muzyczna edukacja przyrodnicza • • • dzie wiosną, rozpoznawanie wiosennych roślin chronionych, budowy tulipana, zakładanie własnej hodowli i prowadzenie obserwacji, poznanie sposobu wykorzystania wody w życiu człowieka oraz sposobów oszczędzania wody i energii elektrycznej, ochrona przyrody, segregacja śmieci, ekologiczne nawyki, • • • • • • ne naszej planety oraz na problemy związane z eksploatowaniem naszej planety, pogłębianie zainteresowań ekologicznych, określanie roli powietrza w życiu ludzi, zwierząt i roślin na Ziemi, zanieczyszczanie i ochrona powietrza, poznanie środków transportu powietrznego, pogłębianie ekologicznych nawyków w codziennym życiu, utrwalanie pojęć: ekologia, ekolog, ochrona przyrody, • omówienie zmian zachodzących w przyro- • zwracanie uwagi na problemy ekologicz- kich jak wysokość dźwięku i akompaniament, polki i innego tańca ludowego, • ności teatralnej poprzez zabawy łączące w sobie ruch, muzykę i plastykę, ćwiczenia ukazujące zjawiska realne i fantastyczne w aspekcie działań plastycznych, • miosła artystycznego, inspirowanego historią i geografią regionu, poznawanie właściwych materiałów i technik charakterystycznych dla wybranych rzemiosł, • ukazywanie możliwości łączenia różnych form ekspresji ruchowej, słownej, muzycznej i plastycznej w ramach określonego projektu, kształtowanie pojęć etycznych poprzez wrażenia estetyczne (dobro i zło, piękno i brzydota) na podstawie baśni, opowieści i elementów kultury dziecięcej, • przekształcanie słowa na formy aktyw- • wprowadzenie do zajęć z zakresu rze- • wprowadzanie integracji sztuk poprzez izacją, ruchami całego ciała), • nauka piosenki związanej z baśniami, • nauka piosenki o wartości wiedzy • nauka piosenki na temat dawnych czai uczenia się, sów: królów, rycerzy, dawnych obycza• słuchanie słuchowiska muzycznego, jów, • rozwijanie umiejętności grania na in• zabawy muzyczne ukazujące sposoby strumentach perkusyjnych, • rozwijanie umiejętności grania na inzapisu muzyki, • aktywne słuchanie muzyki i realizowanie • kształcenie umiejętności rozróżniania strumentach perkusyjnych, podstawowych elementów muzyki, ta- • powtórzenie kroków i figur krakowiaka, prostych schematów rytmicznych (tata- • • • zmian zachodzących w przyrodzie za pomocą zmysłów, rozpoznawanie roślin i zwierząt charakterystycznych dla przedwiośnia, poznanie warunków niezbędnych roślinie do życia, przygotowanie do założenia hodowli roślin, • obserwowanie jako sumy długości ich boków, • obliczanie obwodów figur geometrycznych geometrycznych, • utrwalenie właściwości poznanych figur Zintegrowane treści nauczania 85 86 wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna zajęcia komputerowe zajęcia techniczne • urządzeń technicznych, z którymi dziecko spotyka się w codziennym życiu — w domu i szkole, poznawanie zasad działania takich urządzeń, jak: odkurzacz, pralka, lodówka, zmywarka, kuchenka mikrofalowa, prostych gier edukacyjnych, • • umiejętności toczenia piłki w różnych zabawach i konkursach, ukazywanie roli aktywności fizycznej w byciu zdrowym, uczenie zachowywania właściwej postawy przy stole oraz przy stoliku w sali zajęć. • rozwijanie ciom zagrożeń płynących ze zbyt długiego korzystania z komputera i innych urządzeń elektronicznych w ciągu dnia, • praca z kołem czasu — ukazywanie dzie- • • dzieci do udziału w grach i zabawach sportowych, uczenie dziecka, w jaki sposób poradzić sobie z porażką, budowanie poczucia sprawstwa poprzez uczenie odpowiedniego reagowania na potrzeby osób niepełnosprawnych. • zachęcanie • tekstu, pisanie i formatowanie krótkiego tekstu (zmiana czcionki, formatu, koloru, podkreślenia itp.), wstawianie grafiki do tekstu, formatowanie obiektów graficznych (powiększanie, pomniejszanie, osadzanie w wybranym miejscu), • zabawa komputerem z wykorzystaniem • edytowanie • mi oraz zasadami posługiwania się nimi w bezpieczny sposób, wspólne wykorzystanie różnych materiałów i narzędzi do stworzenia projektu przestrzennego — makiety, • zapoznanie dzieci z różnymi narzędzia- • omówienie • • poczucia orientacji poprzez odpowiednie gry i zabawy, rozwijanie zmysłu równowagi poprzez ćwiczenia na równoważni z przyborem i bez przyboru, ukazywanie przykładów chorób związanych z nieprawidłowym ubiorem (brakiem czapki, niewłaściwie zawiązanym szalikiem, noszeniem zbyt ciepłego ubrania, niedbałością) oraz wynikających z tego konsekwencji. • kształtowanie podstawowych zasad formatowania, zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych dotyczących rozwijania umiejętności językowych, • rozwijanie • praca z edytorem tekstu, powtórzenie • • do materiałoznawstwa, poznawanie różnych materiałów (metal, drewno, tworzywo, materiały włókiennicze), szukanie typowych i nietypowych zastosowań dla różnorodnych materiałów dostępnych w otoczeniu dziecka, prezentowanie efektów swoich pomysłów, • wprowadzanie Zintegrowane treści nauczania edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 25—27 • • • • • • • • • • edukacja społeczna wywieranie pozytywnego wpływu na innych ludzi i zachęcanie ich do działania, tworzenia, nawiązywania relacji, właściwego zachowania wobec dzieci niepełnosprawnych (niewidomych, niedowidzących, niesłyszących — np. w klasach integracyjnych), taktownego i skutecznego okazywania pomocy, poznawanie metod komunikowania się z tymi osobami (język migowy, alfabet Braille’a), specyfika pracy wybranych zawodów (np. praca rolnika, piekarza, filmowca), zawody związane z transportem, mówienie tworzenie swobodnych tekstów, wygłaszanie wierszy oraz krótkich fragmentów prozy z uwzględnieniem zmiany siły, tonu głosu, tempa i pauz, stosowanie odpowiednich form poznanych wypowiedzi w zależności od sytuacji, słuchanie uważne słuchanie, czytanych przez nauczyciela, utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów znanych aktorów itd., słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek, kolegów oraz innych osób • edukacja społeczna poznanie różnych form odpoczynku, znaczenia ruchu, a w szczególności zabaw oraz innych zajęć na świeżym powietrzu, uprawianie wybranych sportów (jazda na rowerze, deskorolce, gra w piłkę, łyżwiarstwo), właściwe zachowanie wobec dzieci niepełnosprawnych, taktowne i skuteczne okazywanie pomocy, poznawanie metod komunikowania się z tymi osobami, poznanie zasad zachowania się w środkach transportu publicznego oraz w miejscach publicznych (na ulicy, w szkole, urzędzie, teatrze, kinie), mówienie wskazywanie wydarzeń i postaci realistycznych i fantastycznych, odróżnianie wydarzeń istotnych od mniej istotnych, bohaterów głównych od drugorzędnych, określanie nastroju w utworze, słuchanie aktywne słuchanie instrukcji słownych, wykonywanie zadań po wysłuchaniu kilku instrukcji słownych, aktywne słuchanie wypowiedzi innych osób oraz nauczyciela, formułowanie odpowiedzi na zadane pytania, słuchanie audycji radiowych i innych komunikatów audio, opisywanie sytuacji przedstawionych w audycji, edukacja społeczna ukazywanie, na czym polega aktywność w życiu codziennym oraz w nauce, rozumienie różnic w aktywności między osobami sprawnymi fizycznie a osobami niepełnosprawnymi, organizowanie aktywnego życia również w sytuacjach trudnych, takich jak niepełnosprawność lub niepełna rodzina, poznawanie przykładów możliwości aktywnego życia nie tylko w zakresie sportów, rozumienie znaczenia wartości oszczędzania, pracy, która pozwala na zdobycie pieniędzy, rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę, dostosowywanie oczekiwań do realiów ekonomicznych rodziny, rozwijanie poczucia humoru i życiowego optymizmu, mówienie wypowiadanie się w formie gestu, mimiki, kształtowanie rozumienia umownego znaczenia rekwizytu i umiejętnego posługiwania się nim w odgrywanej scence, słuchanie udział w rozmowach lub dyskusjach, poszukiwanie konkretnych informacji w materiale audialnym, ćwiczenia aktywnego słuchania (przyjmowanie odpowiedniej postawy wobec mówiącego), ukierunkowane słuchanie tekstów • KLASA III KLASA II KLASA I Wartości: aktywność i przedsiębiorczość Zintegrowane treści nauczania 87 88 • • • • • literackich czytanych przez nauczyciela oraz nagrań utworów poetyckich w wykonaniu znanych aktorów, czytanie czytanie dialogów, czytanie wybranych fragmentów, czytanie — głośne, indywidualne i zbiorowe — fragmentów tekstu na określony temat, czytanie krótkich, kilkuzdaniowych tekstów z respektowaniem znaków przestankowych: kropki, przecinka, znaku zapytania, wykrzyknika, pisanie rozwijanie i utrwalanie gotowości do nauki pisania w obszarze rozwoju grafomotorycznego, kreślenie linii — prostych, krzywych, łamanych, kolorowanie, wodzenie po śladzie, kreślenie kształtów literopodobnych, szlaczków, pisanie i czytanie wielkich i małych liter: b, r, g, f, sz, cz, pisanie wyrazów i zdań ułożonych z rozsypanek sylabowych i wyrazowych, ortografia alfabet, pisanie zdań z pamięci, pisanie prostych wyrazów ze słuchu, przepisywanie wyrazów i zdań według podanego wzoru, pisanie wyrazów z trudnościami ortograficznymi, zapamiętywanie ich pisowni, wiedza o języku wyróżnianie wyrazów w tekście na określony temat albo w odpowiedzi na określone pytanie, wiedza o literaturze poznanie pojęcia bohater w utworze, świadome stosowanie odpowiednich słów w trakcie opowiadania treści utworu, • • • • • • • • czytanie czytanie dialogów, czytanie wybranych fragmentów utworów literackich z podziałem na role, oddawanie głosem nastroju w utworze, wyraziste czytanie tekstów poetyckich oraz fragmentów prozy przeznaczonych do nauki na pamięć, pisanie pisanie z pamięci wyrazów i zdań po dokładnej obserwacji wzoru, pisanie ze słuchu wyrazów i zdań zawierających określone trudności ortograficzne, ortografia rozdzielna pisownia przyimka z rzeczownikiem, wielka litera na początku zdania, w nazwiskach i imionach, w korespondencji, nazwach miast i państw, pisownia najczęściej używanych skrótów, wiedza o języku liczba pojedyncza i mnoga rzeczownika, rodzaje rzeczownika, wiedza o literaturze wydarzenia, bohater, akcja, słownictwo wprowadzanie do czynnego słownictwa dzieci różnych przysłów, np. „Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie”, poszerzanie słownika o wyrazy dotyczące stanów emocjonalnych dzieci w różnych sytuacjach życiowych, stosowanie form grzecznościowych w rozmowie, liście, w życzeniach, zaproszeniach, wdrażanie do świadomego stosowania trafnie dobranego słownictwa, • • • • • • • • • w związku z wycieczkami, wydarzeniami dotyczącymi środowiska szkolnego, lokalnego, regionu, czytanie wspólne czytanie fragmentów lektur wybranych przez nauczyciela, samodzielne czytanie książek oraz czasopism dziecięcych, korzystanie z innych źródeł wiedzy (encyklopedii, słowników, Internetu), higiena czytania, pisanie uzupełnianie i przepisywanie zdań, przepisywanie połączone z przekształcaniem zdań, podpisywanie obrazków zdaniami, pisanie z pamięci i ze słuchu wyrazów i zdań zawierających określone trudności ortograficzne, zbiorowe i indywidualne pisanie kilkuzdaniowej wypowiedzi na dany temat, zbiorowe i indywidualne redagowanie opowiadań na podstawie historyjek obrazkowych, tekstów literackich oraz własnych przeżyć, ortografia pisanie wyrazów ze zmiękczeniami oznaczonymi na dwa sposoby: przez kreskę i literę i, pisanie wyrazów z ó, u, ż, rz, h, ch, wiedza o języku przymiotniki jako nazwy cech osób, zwierząt, roślin i rzeczy, wiedza o literaturze czas i miejsce akcji w utworach literackich, Zintegrowane treści nauczania edukacja przyrodnicza edukacja matematyczna • • • rozwoju roślin, poznanie nazw czynności związanych z hodowlą roślin, rozpoznawanie ptaków, przybliżenie informacji na temat życia ptaków wiosną, • słownictwo wyrazy o podobnym i przeciwnym znaczeniu, rodzina wyrazów, wyrazy pokrewne, wyrazy wieloznaczne, wprowadzanie do czynnego słownika przysłów, porównań, np. wielki jak słoń, nia liczb do 100, • • • • dział, sprawdzanie mnożenia za pomocą dzielenia i odwrotnie, rozwiązywanie zadań tekstowych na mnożenie i dzielenie liczb, układanie zadań tekstowych do podanych rysunków i formuł matematycznych, przeliczanie co 1, co 2, co 3, co 5, co 10, • • • • drzew i zwierząt występujących w polskich sadach, pracy sadownika, obserwowanie kwiatu jabłoni, zapylenia, rozpoznawanie zwierząt pożytecznych i szkodników, poznanie roślin i zwierząt występujących na łące, poznanie roślin i zwierząt żyjących w stawach, • • oznakowania towarów, poznanie sposobów ratowania przyrody — ginących gatunków roślin i zwierząt, uwrażliwienie na zagrożenia występujące w świecie przyrody i ich wpływ na życie człowieka, utrwalanie pojęć: parki narodowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, ochrona wydm, • recykling, • poznanie proekologicznego • • • • • • • ci, rozwiązywanie zadań tekstowych, przekształcanie zadań tekstowych, układanie zadań tekstowych do podanej formuły matematycznej, odczytywanie informacji z kalendarza, obliczenia kalendarzowe, utrwalenie znaków rzymskich, tworzenie ciągów liczbowych zgodnie z podanym warunkiem, • dzielenie liczb w zakresie 30 jako po- • doskonalenie techniki liczenia w pamię- mieszczenie, • wprowadzenie mnożenia liczb w zakre- • mnożenie i dzielenie w zakresie 80, sie 30, • sprawdzanie dzielenia za pomocą mno• mnożenie liczb w zakresie 30, żenia i odwrotnie, • dzielenie liczb w zakresie 30 jako • rozszerzenie zakresu mnożenia i dziele- • wymienianie warunków koniecznych do • poznanie • • • • • upływu czasu na podstawie kalendarza, przygotowanie do zrozumienia przemienności dodawania, zapisywanie rozwiązań zadań z treścią, z zastosowaniem zapisu cyfrowego i znaków działań, uzupełnianie rysunków zgodnie z podanym warunkiem, rozszerzenie zakresu liczbowego do 12, ćwiczenia w mierzeniu szerokości, • obliczanie • słownictwo systematyczne wzbogacanie czynnego słownictwa dzieci o nowo poznane wyrazy, Zintegrowane treści nauczania 89 90 zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna edukacja muzyczna • • • senki, połączona z aktywnością ruchową dzieci, kształcenie umiejętności improwizacji głosem według ustalonych zasad, rozwijanie umiejętności wygrywania prostych melodii na instrumentach melodycznych, akompaniowania, wprowadzanie i utrwalanie znaków notacji muzycznej — ćwierćnuty, ósemki, • makiet urządzeń domowych z dowolnych materiałów znajdujących się w otoczeniu dziecka, tworzenie własnych urządzeń (skrzyneczek, pudełek), które mogą służyć na co dzień, właściwe ozdabianie ich zgodnie z przeznaczeniem i własnym wyczuciem estetycznym, • tworzenie • • projektów multimedialnych związanych ze środowiskiem lokalnym, wprowadzenie do świata filmu: podkreślenie znaczenia obrazu w sztuce filmowej, różne gatunki filmowe — film animowany, fabularny, wykorzystanie dostępnych narzędzi do tworzenia własnych filmów dotyczących środowiska lokalnego, • (papieru, tworzyw sztucznych) do wykonywania różnych przedmiotów i urządzeń zgodnie z własnym pomysłem, eksperymentowanie i rozwiązywanie problemów ukazanych przez nauczyciela lub wymyślonych samodzielnie przez dzieci, • wykorzystywanie dostępnych materiałów • wykorzystywania potencjału dziecka do używania narzędzi dostępnych w jego środowisku, służących wyrażaniu samego siebie (materiały plastyczne, sprzęt multimedialny, elementy przyrodnicze), motywowanie do nieskrępowanej ekspresji twórczej w zakresie tworzenia własnych projektów, inspirowanych działalnością innych osób lub całkowicie samodzielnych, • uczenie zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych dotyczących poznawania liter i liczb, • rozwijanie grafiki, do prezentacji multimedialnej, zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych rozwijających myślenie, • rozwijanie • datkowych możliwości tego typu programów, ćwiczenia praktyczne, stworzenie krótkiego dokumentu tekstowego, sformatowanego zgodnie z założeniami, • zabawy literami i liczbami w edytorze • poznanie możliwości programu służącego • praca z edytorem tekstu — ukazanie do- • • wyobraźni technicznej dziecka poprzez rozłożenie na elementy prostego urządzenia — wiatraczka, uczenie dbałości o czystość i porządek na swoim stanowisku pracy, tworzenie klasowej kolekcji wiatraczków jako efektu ich aktywności technicznej, • kształtowanie • mediów w wyrażaniu własnej ekspresji plastycznej, spacer po miejscowości, wprowadzanie do zagadnień architektury zieleni w otoczeniu dziecka, • • szym życiu jest ruch i aktywny tryb życia (bieganie, pływanie, skakanie itp.), rozwijanie umiejętności grania na instrumentach perkusyjnych, wprowadzenie prostego tańca ludowego, nauka jego kroków i figur, • nauka humorystycznej, żartobliwej pio- • nauka piosenki o tym, jak ważny w na- • wprowadzanie do wykorzystania multi- • tworzenie • • • piosenki dotyczącej możliwości odkrywania i poznawania nowych rzeczy, wygrywanie prostych rytmów na instrumentach perkusyjnych, swobodne pląsy i tańce podczas słuchania muzyki z różnych stron świata, uczenie się prostych rymowanek muzycznych, związanych z różnymi zajęciami dzieci w domu i szkole, • nauka Zintegrowane treści nauczania wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna • • liwości dziecka, gry i zabawy uczące współdziałania i wymagające aktywności przez cały czas, nauka zasad prawidłowego odżywiania się — objaśnienie roli różnych produktów żywnościowych oraz wagi systematycznego spożywania posiłków. • • próby gibkości dolnego odcinka kręgosłupa, rozwijanie zmysłu równowagi poprzez ćwiczenia na równoważni z przyborem, zwracanie uwagi dzieci na właściwe odżywianie się, rolę zróżnicowanych posiłków, bogatych w błonnik i witaminy. • nauka kozłowania piłki w zakresie moż- • wykonywanie • • sprawności ruchowej poprzez gry i zabawy rzutne i skoczne, rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji w grach drużynowych, kształtowanie odpowiedzialności za siebie poprzez zwrócenie uwagi na zagrożenia płynące z samodzielnego zażywania lekarstw i stosowania środków chemicznych niezgodnie z przeznaczeniem. • rozwijanie Zintegrowane treści nauczania 91 92 edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 28—30 leżanek i kolegów oraz innych osób, ukierunkowane słuchanie tekstów literackich czytanych przez nauczyciela oraz nagrań utworów poetyckich, • słuchanie wypowiedzi nauczyciela, ko- tytułów pojedynczym obrazkom oraz historyjkom obrazkowym, układanie zdań opisujących przedmiot na podstawie bezpośredniej obserwacji i obrazka, słuchanie • nadawanie umiejętności interpersonalnych poprzez wspólne działania, rozmowy, przykłady z literatury, teatru, filmu i autorytetów, doświadczanie kultury, rozwijanie zainteresowania kulturą i jej znaczeniem w życiu człowieka, dzielenie się obserwacjami, poszukiwanie i odkrywanie własnych zdolności, mówienie • pogłębianie edukacja społeczna KLASA I • • • edukacja społeczna aktywne poszukiwanie doświadczeń związanych z obcowaniem z kulturą, kultura na małym ekranie, zasady obowiązujące podczas korzystania z telewizji i komputera, wrażliwość na piękno i bogactwo świata kultury, świadome dokonywanie wyboru dotyczącego zainteresowań, mówienie nadawanie tytułów pojedynczym obrazkom oraz historyjkom obrazkowym, zbiorowe i indywidualne układanie kilkuzdaniowej wypowiedzi na określony temat, rozmowy nauczyciela z uczniami na podstawie ich przeżyć i doświadczeń oraz utworów literackich i obejrzanych wspólnie przedstawień teatralnych, słuchanie słuchanie poleceń związanych z działalnością i aktywnością dzieci w różnych obszarach edukacji, KLASA II KLASA III leżanek, kolegów oraz innych osób, • słuchanie wypowiedzi nauczyciela, ko- uczyciela, utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów, • uważne słuchanie, czytanych przez na- mentów prozy z uwzględnieniem zmiany siły, tonu głosu, tempa i pauz, słuchanie • tworzenie swobodnych tekstów, • wygłaszanie wierszy oraz krótkich frag- postrzeganie piękna przyrody i sztuki, świadome odnoszenie się do piękna wyrażonego w różnorodnej formie, rozwijanie zainteresowań dotyczących różnych form uczestniczenia w kulturze, mówienie • aktywne edukacja społeczna Wartość: motywacja do uczestniczenia w kulturze JA — świat kultury Zintegrowane treści nauczania • • • • • • czytanie czytanie głośne, indywidualne i zbiorowe, wyrazów, prostych zdań lub fragmentów tekstu na określony temat, np. zmiany zachowania bohatera, śmiesznego, smutnego wydarzenia, czytanie dialogów, czytanie wybranych fragmentów utworów literackich z podziałem na role, oddawanie głosem nastroju w utworze, odgrywanie ról, pisanie pisanie wielkich i małych liter: ż — rz, h — ch, dz — dż, ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu, poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji między wielkimi i małymi literami, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, zachowanie odstępów między wyrazami w zdaniu, ortografia pisanie zdań z pamięci, pisanie prostych wyrazów ze słuchu, ćwiczenia utrwalające pisownię wyrazów z dwuznakami, pisanie wyrazów z trudnościami ortograficznymi, wiedza o języku rozpoznawanie zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących, wyrazów w zdaniach, sylab, liter i głosek w wyrazach z dwuznakami oraz innych, wiedza o literaturze rozpoznawanie utworów pisanych wierszem i prozą, rozpoznawanie zwrotki i rymujących się wyrazów, • • • • • • • • • czytanie czytanie głośne, indywidualne i zbiorowe, fragmentów tekstu na określony temat, np. zmiany zachowania bohatera, śmiesznego, smutnego wydarzenia itd., czytanie dialogów, czytanie wybranych fragmentów utworów literackich z podziałem na role, oddawanie głosem nastroju w utworze, pisanie pisanie ze słuchu wyrazów i zdań zawierających określone trudności ortograficzne, zbiorowe i indywidualne pisanie zdań na dany temat, zbiorowe redagowanie opowiadań na tematy bliskie dzieciom, ortografia pisanie wyrazów z trudnościami ortograficznymi, poznanie wyjątków w pisowni wyrazów, rozdzielna pisownia przyimka z rzeczownikiem, pisanie wielką literą nazwisk i imion, nazw miast i państw, wiedza o języku przymiotniki jako wyrazy oznaczające nazwy cechy osób, zwierząt, roślin i rzeczy, wiedza o literaturze wyodrębnianie postaci i zdarzeń, miejsca i czasu akcji, ustalanie chronologii wydarzeń, opisywanie wydarzeń realistycznych i fantastycznych, słownictwo gromadzenie słownictwa związanego ze sztuką, • • • • • • • czytanie czytanie ze zrozumieniem utworów wierszowanych oraz prozatorskich, napisów informacyjnych, instrukcji oraz poleceń związanych z działalnością uczniów w różnych obszarach edukacji, wyszukiwanie w tekstach informacji na dany temat, np. dotyczący najważniejszego wydarzenia, samodzielne czytanie książek oraz czasopism dziecięcych, korzystanie z innych źródeł wiedzy (encyklopedii, słowników, Internetu), pisanie doskonalenie sprawności kaligrafowania i szybkiego pisania, pisanie z pamięci wyrazów i zdań po dokładnej obserwacji wzoru, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, ortografia pisanie ze słuchu wyrazów i zdań zawierających określone trudności ortograficzne, pisanie wielkiej litery na początku zdania, w imionach, nazwiskach, nazwach miast, państw, ulic, rzek, tytułach dzieł, wiedza o języku liczebnik jako wyraz oznaczający liczby i kolejność przedmiotów, wiedza o literaturze rozpoznawanie baśni, bajki, legendy, opowiadania, opisu, komiksu, czas i miejsce akcji w utworach literackich, słownictwo systematyczne wzbogacanie czynnego słownika dzieci o nowo poznane wyrazy, Zintegrowane treści nauczania 93 94 edukacja przyrodnicza edukacja matematyczna • • • prac wykonywanych wiosną przez sadownika i ogrodnika, poznanie narzędzi ogrodniczych, rozpoznawanie roślin i zwierząt z najbliższych środowisk przyrodniczych, przybliżenie wiadomości na temat otrzymywania naturalnego miodu, • przybliżenie • • • budowy ciała ssaka, sposobu odżywiania się, trybu życia, ssaki i ich młode, zagrożenia dla przyrody ze strony człowieka — wypalanie traw, zanieczyszczanie powietrza i wód, pożary, wyrzucanie śmieci, poznanie zwierząt i roślin chronionych w Polsce, • poznanie • • zmian zachodzących w przyrodzie, prowadzenie dziennika przyrodnika, poznanie ziół i ich wpływu na nasze zdrowie, degustowanie herbat ziołowych, obserwacji i zapisywanie • obserwowanie wniosków, • prowadzenie roślin, • opisywanie drogi od nasienia do rośliny, • hodowanie wysianych lub zasadzonych kresie 1000, • ważenie towarów za pomocą odważni- • wprowadzenie mnożenia do 50, • doskonalenie techniki rachunkowej ków, w zakresie 100, • ćwiczenie techniki mnożenia do 50, • rozwiązywanie zadań tekstowych, • dzielenie w zakresie 50 jako mieszcze- • stosowanie przemienności dodawania, • wprowadzenie liczb od 13 do 17, nie i podział, • układanie i rozwiązywanie zadań tek• przedstawianie poznanych liczb w po- • rozwiązywanie zadań tekstowych na stowych, staci sumy liczb typu: 10 i 3, mnożenie i dzielenie liczb, • rozwiązywanie równań jednodziałaniowych z niewiadomą w postaci okienka, • utrwalenie własności poznanych figur • przekształcanie zadań tekstowych, • geometrycznych, • układanie zadań tekstowych do podanej zapisywanie dat za pomocą wyrazów i znaków, odczytywanie ich, • doskonalenie własności sprawności ra- formuły matematycznej, chunkowych, • doskonalenie mnożenia i dzielenia w za- • sprawdzanie poprawności wykonania działania za pomocą działania odwrot• dodawanie trzech składników w zakre- kresie 50, sie 10, • dodawanie i odejmowanie w zakresie nego do podanego, • rozszerzenie zakresu liczbowego do 1000, • przeliczanie elementów, 60, • zapisywanie i odczytywanie liczb w za• dodawanie i odejmowanie typu: 10 + 1 • dopełnianie do podanej liczby, =, 11 — 1 =, • rozkładanie liczb na dziesiątki i jedno- kresie 1000, • przeliczanie co jeden, co dziesięć, co • zapisywanie rozwiązań zadań z treścią ści, sto — do 1000, za pomocą zapisu cyfrowego i znaków • rozkładanie liczb na składniki, działań, • • zapisywanie liczb za pomocą wyrazów porównywanie liczb w zakresie 1000, • wykonywanie obliczeń pieniężnych, • dodawanie dziesiątkami i setkami w zai odczytywanie ich, • słownictwo wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów, zastosowanie w ustnych i pisemnych wypowiedziach wyrazów o podobnym lub przeciwnym znaczeniu, Zintegrowane treści nauczania zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna edukacja muzyczna • ze stronami dla dzieci, które oferują różnorodne zadania związane z edukacją kulturalną, samodzielna zabawa dzieci wybranymi aplikacjami dotyczącymi poznawania kultury (puzzle, quizy, animacje), • praca • w poszukiwaniu różnorodnych materiałów, z których można zbudować różne przedmioty — wykorzystanie zasobów dostępnych w otoczeniu, przygotowywanie w grupach dowolnych konstrukcji (domów, samochodów, dźwigów) z wykorzystaniem materiałów pozyskanych w otoczeniu, • wycieczka • klasowej galerii ulubionych dzieł malarskich, rzeźbiarskich i architektonicznych, wycieczka po okolicy w poszukiwaniu ciekawych zjawisk artystycznych, • tworzenie • szukamy ulubionych malarzy, prezentacja multimedialna, tworzenie krótkich filmów na podstawie programów, którymi dysponuje szkoła, motywowanie do uczestniczenia w wydarzeniach artystycznych w środowisku dziecka, wspólne dzielenie się przeżyciami z takiego wydarzenia, • z programem służącym do prezentacji multimedialnej, odtwarzanie prezentacji, szukanie stron internetowych o charakterze informacyjnym, dotyczących Polski oraz określonego regionu, • praca • cia człowieka, poznawanie zasad zdobywania wody przez człowieka oraz możliwości oszczędzania jej i ekonomicznego zużywania, • timedialnej — przygotowywanie slajdów, formatowanie, przygotowanie i odtwarzanie prezentacji, • praca z programem do prezentacji mul- • • logii medialno-informacyjnej w życiu współczesnego człowieka, wykorzystanie instrukcji do uruchomienia wybranego urządzenia, analizowanie wybranych przycisków funkcyjnych wybranego urządzenia i określanie ich funkcji, z wykorzystaniem instrukcji obsługi, • omówienie roli i znaczenia wody dla ży- • ukazywanie znaczenia rozwoju techno- • wania różnych form działalności w zakresie sztuk plastycznych, zachęcanie do uczestniczenia, w szkole i w środowisku lokalnym, w wydarzeniach kulturalnych dostępnych dla dzieci lub specjalnie dla nich przygotowywanych (teatr, lekcja muzealna, zajęcia artystyczne, projekty multimedialne), • motywowanie do odkrywania i przeży- • przygotowanie projektu muzealnego — niu kulturalnym (koncert, specjalny program dla dzieci, operetka, słuchowisko muzyczne, teatr muzyczny), • nauka piosenki o różnych artystach (ma- • nauka piosenki poetyckiej związanej ze • nauka piosenki o książkach i czytaniu, larzu, rzeźbiarzu, architekcie, grafiku), światem tworzonym przez artystę — np. • kształcenie umiejętności improwizacji • słuchanie i odtwarzanie muzyki lubianej o podróży do krainy wyobraźni, głosem według ustalonych zasad, przez dzieci, • rozwijanie umiejętności grania na in- • rozwijanie umiejętności grania prostych • wyrażanie nastroju i charakteru muzy- strumentach perkusyjnych, melodii na instrumentach melodyczki poprzez ruch, formy plastyczne oraz • wprowadzenie podstawowych kroków nych, akompaniowania, wypowiedzi dzieci, i figur polki, • uczestniczenie w muzycznym wydarze- Zintegrowane treści nauczania 95 96 wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna • • ce, ćwiczenia w pokonywaniu przeszkód, w sali gimnastycznej (przeskoki, podskoki, przechodzenie pod przeszkodą, po równoważni), omówienie z dziećmi zagrożeń płynących z niewłaściwego użycia różnych środków chemicznych (chemia gospodarcza, środki czystości, środki ochrony roślin). • • do marszobiegu oraz właściwej rozgrzewki, marszobieg trwający przynajmniej 10 minut, zachęcanie do aktywnego spędzania czasu wolnego na świeżym powietrzu. • ćwiczenia ogólnorozwojowe przy muzy- • przygotowanie • • tanie, kozłowanie, prowadzenie, doskonalenie umiejętności w tym zakresie, wykonywanie próby gibkości dolnego odcinka kręgosłupa, kształtowanie właściwych nawyków związanych ze zdrowiem poprzez uczenie, w jaki sposób dbać o siebie w zakresie higieny, odżywiania i aktywności fizycznej. • gry i zabawy z piłką — rzucanie, chwy- Zintegrowane treści nauczania edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY 31—33 • • • • • • • • • edukacja społeczna wzbudzanie wewnętrznej motywacji do dobrych relacji (bez fałszu i obłudy), pokazywanie przykładów przyjaźni i wspieranie prób dziecka w tworzeniu relacji koleżeńskich i przyjacielskich, podkreślanie znaczenia szacunku do siebie samego, innych ludzi, otoczenia, roślin i zwierząt, utrwalanie umiejętności stosowania zasad bezpiecznego zachowania się oraz odpowiedzialności za bezpieczeństwo własne podczas wakacyjnych zabaw i wyjazdów, poznanie elementów tradycji kulturowej mieszkańców wybranych regionów Europy i świata, największych skarbów przyrody i dziedzictwa kulturowego Europy i świata, współpraca w ramach Unii Europejskiej, mówienie układanie dialogów w parach, wchodzenie w role, zbiorowe i indywidualne układanie zdań opisujących przedmiot na podstawie bezpośredniej obserwacji i obrazka, tworzenie swobodnych tekstów, wygłaszanie wierszy oraz krótkich fragmentów prozy z uwzględnieniem zmiany siły, tonu głosu, tempa i pauz, rozmowynauczyciela z uczniami na podstawie ich przeżyć i doświadczeń oraz utworów literackich i obejrzanych wspólnie przedstawień teatralnych, • edukacja społeczna wzbudzanie wewnętrznej motywacji do dobrych relacji (bez fałszu i obłudy), akceptowania siebie i innych bez względu na różnice w wyglądzie, tradycji, kulturze itp., poznanie praw i obowiązków, jakie przysługują dzieciom, w tym uczniom szkoły, uwrażliwianie na krzywdę wyrządzaną innym osobom lub zwierzętom, utrwalanie umiejętności stosowania zasad bezpiecznego zachowania się oraz odpowiedzialności za bezpieczeństwo własne podczas wakacyjnych zabaw i wyjazdów, mówienie rozmowy nauczyciela z uczniami na podstawie ich przeżyć i doświadczeń oraz utworów literackich, wycieczek, obejrzanych wspólnie przedstawień teatralnych, przeczytanych książek, formułowanie pytań i układanie odpowiedzi, zbiorowe wyodrębnianie postaci i zdarzeń, ustalenie kolejności zdarzeń, określanie nastroju w utworze, wyrażanie własnego zdania o postaciach i zdarzeniach, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, słuchanie aktywizowanie do słuchania utworów muzycznych i recytowanych wierszy, słuchanie poleceń związanych z działalnością i aktywnością dzieci, edukacja społeczna rozwijanie umiejętności dostrzegania piękna w świecie oraz w drugim człowieku, przeciwdziałanie zachowaniom niepożądanym (agresji, przemocy słownej lub fizycznej, odtrąceniu, emocjonalnemu chłodowi, nieustającemu gniewowi i lękowi itd.), uczenie konstruktywnego wyrażania złości, przeciwdziałanie dyskryminacji, akceptacja dla drugiego człowieka, tolerancja dla zachowań innych niż własne, mówienie zbiorowe wyodrębnianie postaci i zdarzeń, ustalenie kolejności zdarzeń, określanie nastroju w utworze, odtwarzanie z pamięci tekstów dla dzieci, stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, wygłaszanie fraz i krótkich fragmentów prozy z zastosowaniem zmiennej siły, tonu głosu, tempa i pauz, zabawa teatralna, mimika, gest, ruch, zachowania bohatera literackiego, słuchanie słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek i kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wywiadami itd., słuchanie poleceń dotyczących realizacji zadań z różnych rodzajów edu- • KLASA III KLASA II KLASA I Wartość: piękno Zintegrowane treści nauczania 97 98 • • • kacji, ukierunkowane słuchanie tekstów literackich czytanych przez nauczyciela oraz nagrań utworów poetyckich w wykonaniu znanych aktorów, czytanie czytanie dialogów, czytanie wybranych fragmentów utworów literackich z podziałem na role, oddawanie głosem nastroju w utworze, wyraziste czytanie tekstów poetyckich oraz fragmentów prozy przeznaczonych do nauki na pamięć, wspólne przeczytanie fragmentów lektur wybranych przez nauczyciela, wdrażanie do umiejętności czytania ze zrozumieniem, pisanie rozwijanie i utrwalanie umiejętności pisania i kaligrafowania, kolorowanie, wodzenie po śladzie, kreślenie kształtów literopodobnych, szlaczków, pisanie wielkiej i małej litery dź, przepisywanie krótkich tekstów, ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu, poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji pomiędzy wielkimi i małymi literami, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, zachowanie odstępów między wyrazami w zdaniu, ortografia rozwijanie wrażliwości ortograficznej, pisanie zdań z pamięci, pisanie prostych wyrazów ze słuchu, utrwalanie pisowni wyrazów z dwuznakami, słuchanie uważne słuchanie, czytanych przez nauczyciela, utworów pisanych wierszem i prozą, wypowiedzi aktorów w sztukach teatralnych, nagrań utworów muzycznych, monologów i dialogów znanych aktorów itd., słuchanie wypowiedzi nauczyciela, koleżanek, kolegów oraz innych osób w związku z wycieczkami, wydarzeniami dotyczącymi środowiska szkolnego, lokalnego, regionu, czytanie czytanie ze zrozumieniem tekstów kultury, wyraziste czytanie krótkich fragmentów wybranych utworów literackich z podziałem na role, czytanie wierszy oraz krótkich fragmentów napisanych prozą, przeznaczonych do nauki na pamięć, wspólne czytanie fragmentów lektur wybranych przez nauczyciela, samodzielne czytanie książek oraz czasopism dziecięcych, korzystanie z innych źródeł wiedzy (encyklopedii, słowników, Internetu), higiena czytania, pisanie stosowanie w wypowiedziach trafnie dobranego słownictwa, przestrzeganie kultury mówienia, ortografia praktyczne zastosowanie alfabetu podczas korzystania ze słowników i encyklopedii, zastosowanie alfabetu podczas korzystania ze słowników i encyklopedii, wielka litera na początku zdania, w nazwiskach i imionach, w korespondencji, nazwach miast i państw, pisownia najczęściej używanych skrótów, • praktyczne redagowanie opowiadań na tematy bliskie dzieciom, zbiorowe i indywidualne pisanie listów i wakacyjnych pozdrowień, tworzenie i pisanie swobodnych tekstów, ćwiczenia w kształtnym i czytelnym pisaniu, poprawne łączenie liter w wyrazach, zachowanie odpowiedniej proporcji pomiędzy wielkimi i małymi literami, właściwe rozmieszczenie liter i wyrazów w liniaturze, zachowanie odstępów między wyrazami w zdaniu, ortografia • zbiorowe tekstów kultury, sprawdzenie stopnia opanowania przez dzieci techniki czytania, czytanie głośne, indywidualne i zbiorowe fragmentów tekstu na określony temat, np. zmiany zachowania bohatera, śmiesznego, smutnego wydarzenia itd., czytanie dialogów, czytanie wybranych fragmentów utworów literackich z podziałem na role, oddawanie głosem nastroju w utworze, pisanie • • • • czytanie ze zrozumieniem fragmentów • czytanie Zintegrowane treści nauczania edukacja matematyczna • • • wiedza o języku rozpoznawanie rzeczowników jako nazw rzeczy, przymiotniki jako nazwy ich cech, wiedza o literaturze postacie i zdarzenia, miejsce i czas akcji, chronologia wydarzeń, wydarzenia realistyczne i fantastyczne, nastrój w utworze literackim, słownictwo tworzenie rodziny wyrazów, wyrazów pokrewnych, wyrazów wieloznacznych, wprowadzanie do czynnego słownictwa przysłów, porównań, np. pracowity jak mrówka, • • • wiedza o języku zgodność form rzeczownika i czasownika oraz rzeczownika i przymiotnika w zdaniu, wiedza o literaturze wyodrębnianie postaci i zdarzeń, miejsca i czasu akcji, chronologii wydarzeń, wydarzeń realistycznych i fantastycznych, odróżnianie wiersza od prozy, tworzenie prostych rymowanek, wierszyków i opowiadań, słownictwo rozwijanie umiejętności trafnego dobierania określeń podczas opisywania zjawisk i doświadczeń, wyrazy gwarowe, bliskoznaczne, równoznaczne i wieloznaczne, • • • • • • • • • frowych w postaci sumy liczb typu: 10 + 8 =, doskonalenie techniki dodawania i odejmowania liczb, obliczanie kosztu zakupów, odmierzanie i porównywanie długości, odczytywanie godzin na zegarze, odczytywanie informacji z kalendarza, określanie położenia obiektów, dostrzeganie symetrii, rozpoznawanie figur geometrycznych, przeliczanie elementów, • • • • • • • dzina, minuta, pół godziny, obliczenia zegarowe, obliczenia pieniężne, obliczenia z wyrażeniami dwumianowanymi, rozwiązywanie zadań tekstowych, utrwalenie dodawania i odejmowania w zakresie 60, doskonalenie umiejętności mnożenia i dzielenia w zakresie 50, rysowanie figur w pomniejszeniu i w powiększeniu, • • • • • • i odejmowanie w zakresie 100, z przekroczeniem progu dziesiątkowego, dodawanie kilku składników, mnożenie i dzielenie liczb w zakresie 100, rozwiązywanie zadań na mnożenie i dzielenie liczb, obliczenia pieniężne, obliczenia kalendarzowe, obliczenia masy (bez zamiany jednostek), • dodawanie stowych, • odmierzanie płynów kubkiem, • utrwalenie znaków rzymskich, • rozwiązywanie zadań tekstowych na porównywanie różnicowe, • wprowadzenie liczb 18 — 20, • zapisywanie dat, • przedstawianie poznanych liczb dwucy- • odczytywanie godzin na zegarze — go- • układanie i przekształcanie zadań tek- • • • wiedza o języku umiejętne rozróżnianie i nazywanie zdań, wyrazów, liter, głosek, sylab — konstruowanie zdań z wyrazów, wyrazów z liter lub sylab, nazywanie rzeczy, zwierząt, roślin, wiedza o literaturze ustalanie postaci i zdarzeń w utworze, miejsca i czasu akcji, chronologi wydarzeń, słownictwo poszerzanie zasobu czynnego słownictwa związanego z muzyką, malarstwem, rzeźbą, wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów, zastępowanie ich innymi, stosowanie w wypowiedziach ustnych wyrazów o podobnym lub przeciwnym znaczeniu, stosowanie form grzecznościowych w rozmowie, życzeniach i zaproszeniu, Zintegrowane treści nauczania 99 100 edukacja muzyczna edukacja przyrodnicza • • powtórzenie i pogłębienie informacji na • • • • • • • • się jednostkami: kilogram, pół kilograma, dekagram, gram — wprowadzenie skrótu 1 g, utrwalenie poznanych figur geometrycznych, obliczanie obwodów kwadratu, prostokąta i trójkąta w cm, przeliczanie w zakresie 1000, zapisywanie liczb za pomocą wyrazów i odczytywanie ich, wskazywanie jedności, dziesiątek i setek w danej liczbie, przeliczanie co jeden, co dziesięć, co sto — do 1000, porównywanie liczb w zakresie 1000, liczenie dziesiątkami w zakresie 100, setkami — w zakresie 1000, tworzenie ciągów liczbowych, • temat wybranych sąsiadów Polski, omówienie położenia państw sąsiednich względem Polski, • połączona z nauką określonego układu choreograficznego, kształtowanie słuchu dziecka poprzez zabawy z wykorzystaniem fragmentów • piosenki o dostrzeganiu piękna w bardzo małych rzeczach, rozwijanie umiejętności grania prostych melodii na instrumentach melodycznych, akompaniowania, • nauka piosenki o kolorach i emocjach, • nauka • nia się mapą fizyczną, przybliżenie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego ze strony człowieka, • z nas jest artystą i może uczynić świat piękniejszym i lepszym, utrwalenie znaków notacji muzycznej — wartości rytmiczne, nuty i pauzy, • nauka piosenki na temat tego, że każdy • • i zwierząt i sposobów radzenia sobie z nimi, wyodrębnianie podobieństw i różnic w budowie zaskrońca i żmii, omówienie zagrożeń pogodowych — burzy, szkwału, trąby powietrznej, powodzi, • obserwowanie pogody, • podawanie charakterystycznych cech temat krajobrazów Polski, • wdrażanie do bezpiecznego zachowania krajobrazów Polski, się w sytuacji zagrożenia burzowego, • odczytanie z mapy nazw państw grani- • poznawanie krain geograficznych Polski, czących z Polską, • poznanie krain geograficznych Polski, • posługiwanie się mapą fizyczną Polski, • wdrażanie do umiejętności posługiwa- • poznanie najważniejszych informacji na • omówienie zagrożeń ze strony roślin • • obliczenia kalendarzowe, zapisywanie i odczytywanie liczb dwucyfrowych, uzupełnianie ciągów liczbowych, • odczytywanie informacji z kalendarza — • posługiwanie Zintegrowane treści nauczania zajęcia komputerowe zajęcia techniczne edukacja plastyczna umiejętności rozróżniania podstawowych elementów muzyki, takich jak tempo i dynamika utworu muzycznego lub fragmentu nagrania, • kształcenie ruchem muzyki poprzez reakcję na zmiany pulsu rytmicznego (maszerowanie, bieganie, podskakiwanie), • interpretowanie • • sywanie wyrazów, ewentualnie zdań, odszukiwanie liter na klawiaturze (również typowo polskich), tworzenie rysunków do zapisanych wyrazów lub zdań, • i odtwarzanie prostych animacji multimedialnych, rozwijanie zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych o charakterze artystycznym, • praca w prostym edytorze tekstu, wpi- • projektowanie • oraz zwracanie uwagi na porządkowanie miejsca pracy po zakończeniu czynności, konstruowanie wybranych przedmiotów lub urządzeń z gotowych elementów przeznaczonych do montażu, w zależności od możliwości szkoły, do rozumienia zagadnień związanych z elektroniką i elektrotechniką, opisywanie, w jaki sposób płynie prąd, w jaki sposób można oszczędzać energię elektryczną oraz zabezpieczać urządzenia przed przepięciami i niepotrzebnym poborem prądu, różne formy: odczytywanie własnych emocji, wykorzystywanie różnych materiałów i technik do powiedzenia czegoś o sobie, odkrywania w sobie piękna, • uczenie dbania o porządek w otoczeniu • wdrażanie lorem, fakturą i kształtami w formach twórczości abstrakcyjnych, • równanie popularnych komunikatorów, uświadomienie zagrożeń wynikających z anonimowości kontaktów i podawania swojego adresu, • praca z wykorzystaniem Internetu, po- • • do krytycznego wyboru urządzeń elektrycznych i elektronicznych, w zależności od własnych potrzeb i realnych możliwości wykorzystania urządzeń, porównywanie parametrów urządzeń (jakości, ceny, estetyki wykonania), zwracanie uwagi dzieci na użyteczność urządzeń, a nie na posiadanie ich dla samego posiadania, • wprowadzenie • • tury jako źródła porozumienia między ludźmi, prawdziwości wyrażonych emocji, kształtowanie zachowań estetycznych: motywowanie do wyrażania własnego zdania na temat określonych zjawisk kultury, tworzenie pięknej przestrzeni wokół siebie, zgodnie z odczuciami i potrzebami dziecka, z wykorzystaniem dowolnych technik, • odczuwanie piękna poprzez zabawy ko- • zachęcanie do wyrażania siebie poprzez • motywowanie do upowszechniania kul- • utworów muzyki klasycznej, interpretowanie muzyki za pomocą różnych zabaw, w tym ruchowych, plastycznych, przygotowanie do odbioru muzyki — udział w koncercie, omówienie zasad zachowania się i okazywania wykonawcom szacunku oraz uznania, Zintegrowane treści nauczania 101 wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna 102 • • gimnastyczne rozwijające umiejętność działania w parach, sprawdzenie umiejętności dzieci w zakresie ćwiczeń równoważnych, ukazywanie osób niepełnosprawnych jako pięknych, wartościowych i mogących uczestniczyć aktywnie w życiu. • ćwiczenia • • do skakania na skakance obunóż, jednonóż, naprzemiennie, rozwijanie umiejętności wykonania przez dzieci marszobiegu, uczenie zależności pomiędzy aktywnością fizyczną w szkole i w domu a dobrym samopoczuciem. • motywowanie • cji w zabawie poprzez wyścigi konkursowo-turniejowe, motywowanie dzieci do uprawiania sportu, szczególnie podczas wakacji, ukazywanie zalet aktywności ruchowej. • wykonywanie próby mięśni brzucha, • zachęcanie do podejmowania rywaliza- Zintegrowane treści nauczania edukacja plastyczna edukacja muzyczna edukacja przyrodnicza edukacja matematyczna edukacja polonistyczno-społeczna z elementami etyki PROJEKTY przedwakacyjne i wakacyjne • • wybranych przez dzieci książek, należących do polskiej i światowej klasyki, zabawy literackie, konkursy, quizy, literackie projekty językowe — reklama książek na wakacje, • czytanie KLASA II • • wybranych przez dzieci książek, należących do polskiej i światowej klasyki, zabawy literackie, konkursy, quizy, moje ulubione książki dzieciństwa — prezentacja najlepszych lektur naszych uczniów, • czytanie KLASA III ce poznane treści, ce poznane treści, żania się w dowolnych technikach plastycznych i szukania inspiracji w swoim środowisku, a także w swoich emocjach, poznane treści, • • co dzień, rozwijanie umiejętności grania na instrumentach perkusyjnych i melodycznych, nauka akompaniowania do prostych melodii, tańczenie tańców ludowych (krakowiaka i polki), • postaw twórczych jako źródła szczęścia i spełnienia oraz radości przekazywanej innym ludziom, uczenie samodzielności w podejmowaniu zabaw twórczych, • • przez kontakt z jej wybranymi dziełami, zachęcanie do ekspresji poprzez sztukę, zgodnie z potrzebami dziecka, uczenie odbioru sztuki za pomocą różnych mediów i motywowanie do wyborów, które wzbogacają wiedzę i wrażliwość dziecka, • motywowanie do poznawania sztuki po- • • czach, które dają szczęście: miłości, przyjaźni, optymizmie, rozwijanie umiejętności grania prostych melodii na instrumentach melodycznych, akompaniowania, tworzenie prezentacji multimedialnej na temat ulubionego rodzaju muzyki, muzyka, piosenkarza lub kompozytora, • nauka piosenki o radości i szczęściu na • nauka piosenki o najważniejszych rze- poznane treści, • motywowanie do samodzielnego wyra- • kształtowanie • • piosenki o wakacjach, letniej przygodzie i pięknie świata, nauka prostych rymowanek związanych z wakacjami, interpretowanie różnych fragmentów wierszy, prozy, obrazów malarskich za pomocą instrumentów perkusyjnych, • nauka poznane treści, • gry i zabawy przyrodnicze utrwalające • gry i zabawy przyrodnicze utrwalające • gry i zabawy przyrodnicze utrwalające ce poznane treści, • gry i zabawy matematyczne utrwalają- • gry i zabawy matematyczne utrwalają- • gry i zabawy matematyczne utrwalają- • wybranych przez dzieci książek, należących do polskiej i światowej klasyki, zabawy literackie, konkursy, quizy, • czytanie KLASA I Wartość: szczęście Zintegrowane treści nauczania 103 104 wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna zajęcia komputerowe zajęcia techniczne • ci i wykorzystujące zdobytą wiedzę i umiejętności — projektowanie robota marzeń, określanie jego funkcji, opisywanie nowych urządzeń, które powinny pojawić się na rynku, aby jeszcze bardziej ułatwić życie ludziom, • jem techniki w XXI i XXII wieku, burza mózgów, urządzenia przyszłości, kształtowanie wyobraźni technicznej poprzez projektowanie urządzeń przyszłości oraz sposobów ich wykorzystania, • określonej informacji, wskazanej przez nauczyciela, zabawa z wykorzystaniem komputera — gry edukacyjne, wykorzystanie jak największej liczby opcji wybranego programu, • • celu i na odległość, toczenie, kozłowanie, zachęcanie do wspólnych spacerów i kreatywnych zabaw na świeżym powietrzu, zorganizowanie konkursu podsumowującego wiedzę i umiejętności dzieci w zakresie edukacji zdrowotnej określonej w wymaganiach dla klasy I. • • Dnia Sportu, podczas którego dzieci będą mogły sprawdzić się w różnych konkurencjach, zwyciężać, ale i radzić sobie z porażką, klasowy konkurs grupowy z wykorzystaniem piłki — sztafety, minigry, kształtowanie motywacji do uprawiania sportów letnich. • zabawy i konkursy z piłką — rzucanie do • zorganizowanie • obsługi programu służącego do odtwarzania multimediów, korzystanie z dowolnych programów edukacyjnych, w zależności od potrzeb dziecka, • nauka cją, • • wiera w sobie wszystkie elementy kontrolne wymagane od ucznia kończącego klasę III, gry i zabawy zespołowe z piłką, organizowanie zabaw ruchowych z osobami zdrowymi i niepełnosprawnymi. • pokonywanie toru przeszkód, który za- • ficznego, edytora tekstu oraz programu multimedialnego — wykonanie zadania na określony temat, rozwijanie zainteresowań dzieci poprzez wykorzystanie programów edukacyjnych dowolnego typu, • uruchamianie płyty z filmem lub anima- • przeglądanie Internetu — poszukiwanie • praca z wykorzystaniem programu gra- • • korzystaniem umiejętności technicznych dzieci — konstruowanie latawca, przygotowanie materiałów do wykonania latawca z wykorzystaniem aktywności dziecka w środowisku przyrodniczym, zabawy latawcem — w miarę możliwości poza salą lekcyjną, • kształcenie umiejętności zabawy z wy- • zajęcia rozwijające pasje twórcze dzie- • rozmowy na temat związany z rozwo- Zintegrowane treści nauczania 6.1. Przykładowe przeniesienie założeń programu na rozkład treści nauczania zgodnie z ramowym podziałem godzin Ramowy plan nauczania dla pierwszego etapu edukacyjnego określa, ile godzin należy przeznaczyć na poszczególne edukacje. Zgodnie z kalendarzem roku szkolnego proponujemy co rok 33 tygodnie zajęć realizujących podstawę programową oraz dwa lub trzy tygodnie utrwalające, podsumowujące (wynika to z różnego układu tygodni świątecznych i wolnych od zajęć). Takie planowanie daje poczucie bezpieczeństwa realizacji treści i zakładanych efektów kształcenia. To daje w całym cyklu kształcenia: edukacja polonistyczno-społeczna — 6 godzin x 33 tygodnie x 3 lata = 594 godziny dydaktyczne edukacja matematyczno-przyrodnicza — 5 godzin x 33 tygodnie x 3 lata = 495 godzin dydaktycznych zajęcia techniczne — 1 godzina x 33 tygodnie x 3 lata = 99 godzin dydaktycznych edukacja muzyczna — 1 godzina x 33 tygodnie x 3 lata = 99 godzin (rozporządzenie wymaga 95 godzin w cyklu kształcenia) edukacja plastyczna — 1 godzina x 33 tygodnie x 3 lata = 99 godzin (rozporządzenie wymaga 95 godzin w cyklu kształcenia) zajęcia komputerowe — 1 godzina x 33 tygodnie x 3 lata = 99 godzin (rozporządzenie wymaga 95 godzin w cyklu kształcenia) wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna — 3 godziny x 33 tygodnie x 3 lata = 297 godzin (rozporządzenie wymaga 290 godzin dydaktycznych) język obcy nowożytny nie został uwzględniony w programie; przypada na niego 190 godzin dydaktycznych. Łączna liczba planowanych zajęć jest zgodna z obowiązującym ramowym planem nauczania. Zawsze pozostaje również czas na to, by utrwalać, powtarzać, uzupełniać i poszerzać treści kształcenia zgodnie z potrzebami dzieci zaobserwowanymi przez nauczyciela. 105 106 5 godzin 18 godzin edukacja muzyczna 1 godzina 1 godzina zajęcia komputerowe 1 godzina edukacja plastyczna edukacja wczesnoszkolna zajęcia techniczne 1 godzina wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna 3 godziny Podziału godzin dokonuje sam nauczyciel zgodnie z limitami przewidzianymi w rozporządzeniu o ramowych planach nauczania. edukacja edukacja polonistyczno- matematyczno-społeczna -przyrodnicza 6 godzin 18 godzin Schemat podziału godzin na poszczególne edukacje we wszystkich proponowanych projektach na przykładzie klasy I Zintegrowane treści nauczania liczba godzin 1 rodzaj edukacji polonistyczno-społeczna 1 Uroczyste rozpoczęcie roku szkolnego. Pierwszy dzień w pierwszej klasie — powitanie dzieci w klasie, zabawy inicjujące proces adaptowania się ze szkołą. zapis w dzienniku • obdarzanie uwagą dzieci i dorosłych, • komunikowanie się w jasny sposób, • wypowiadanie się na podany temat, • wdrażanie do współpracy w zabawie, treści programowe 1.1) a, b 5.2) • • • • • • • • • • • • • Uczeń: potrafi bawić się w grupie, wykonuje polecenia nauczyciela, uważnie słucha czytanego głośno tekstu bajki, wymienia, co będzie robił w szkole, określa, gdzie znajduje się sala zajęć, toaleta, zna zasady bezpiecznego zachowania się w czasie zajęć w szkole oraz poza nią, potrafi zaprosić koleżankę lub kolegę do zabawy, potrafi wskazać rówieśnika, którego głos rozpoznał, potrafi się przedstawić, potrafi uporządkować książki na swoim stoliku, uporządkować przedmioty w piórniku, rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje — własne oraz innych osób — na podstawie obserwacji, opowiada o ulubionych zajęciach na podstawie wykonanego rysunku, potrafi samodzielnie zaśpiewać 1. zwrotkę piosenki Razem, pierwszaki, już nie maluchy, oczekiwane osiągnięcia ucznia Temat projektu: Bezpiecznie w szkole wymagania szczegółowe podstawy programowej PROJEKT 1. numer godziny Wartości: bezpieczeństwo i odpowiedzialność Zintegrowane treści nauczania 107 108 2-3 4-5 2 2 Poznajemy szkołę. Poznajemy się — budowanie zespołu klasowego poprzez wspólne zabawy, diagnozowanie potrzeb dzieci. Wspólnie się bawimy — budowanie poczucia bezpieczeństwa w klasie. • • • • bawa z wykorzystaniem kart memo, nazywanie czynności związanych z aktywnością w szkole i w domu, wypowiadanie się na podany temat, odpowiadanie na pytania innych osób, komunikowanie w jasny sposób swoich spostrzeżeń, potrzeb i odczuć, rozpoznawanie i nazywanie podstawowych emocji na podstawie zdjęć oraz obserwacji, próby nazywania własnego samopoczucia, • rozwijanie pamięci i spostrzegania — za- • • • • • • • • • • w jasny sposób swoich spostrzeżeń, wypowiadanie się na podany temat, uczestniczenie w rozmowie na tematy związane z życiem szkolnym, inspirowanym literaturą, słuchanie w skupieniu czytanych tekstów, korzystanie z pakietów edukacyjnych pod kierunkiem nauczyciela, odróżnianie, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami, wdrażanie do przestrzegania reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej, współpraca w zespole — ustalanie zasad dobrego funkcjonowania w klasie — 6 punktów kontraktu klasowego, ćwiczenia grafomotoryczne, rozwijanie i diagnozowanie koordynacji ruchowej, słuchowo-ruchowej i wzrokowo-ruchowej, różnicowanie dźwięków na podstawie głosów rówieśników, • komunikowanie 1.1) a, b 5.1) 2) 1.1) a, b 1.2) e, f 5.1) 2) Zintegrowane treści nauczania matematyczno–przyrodnicza 1 1 3 1-2 Orientacja na kartce i w przestrzeni z punktu widzenia własnej osoby: góra, dół, lewa strona, prawa strona. Orientacja na kartce i w przestrzeni z punktu widzenia własnej osoby: góra — dół, nad — pod, przed — za, obok. Poznajemy elementy pogody. • • się na kartce (góra, dół, prawa strona, lewa strona, lewy górny róg, prawy górny róg, lewy dolny róg, prawy dolny róg), określanie stronności własnego ciała, orientowanie się w przestrzeni (góra, dół, po lewej, po prawej stronie), • orientowanie koordynacji wzrokowo-ruchowej — rysowanie po śladzie, • ćwiczenie • • • • • czących pogody, poznanie zasad prowadzenia kalendarza pogody, wprowadzenie pojęć: strona, kartka, utrwalenie kierunków: góra — dół, nad — pod, przed — za, obok, orientowanie się na kartce papieru góra — dół, opisywanie obiektów z punktu widzenia własnej osoby z użyciem nazw kierunków, • wdrażanie do obserwowania pogody, • odczytywanie umownych znaków doty- • wdrażanie kreślenie po śladzie szlaczków, do stosowania norm i reguł obowiązujących w klasie, • rozwijanie sprawności grafomotorycznej — a b e f 7.1) e 7.1) f 6.2) 6.2) 7.1) 7.1) • dostrzega cechy wyróżniające zbiory, niem, • określa położenie przedmiotów względem siebie, • porusza się w kierunku zgodnym z komendą, • we właściwy sposób przelicza przedmioty, • dostrzega powtarzalne elementy kodu, • dostrzega różnice w rytmach, • rysuje linie po śladzie, • grupuje przedmioty zgodnie z ich przeznacze- • • • • • • stawionych na rysunku, prowadzi kalendarz pogody, odróżnia kartkę od strony, orientuje się na kartce — wskazuje strony: prawą i lewą, górę oraz dół, wskazuje na kartce lewy górny róg, prawy górny róg, lewy dolny róg, prawy dolny róg, orientuje się w schemacie własnego ciała, wskazuje i nazywa kierunki w przestrzeni: góra — dół, nad — pod, przed — za, obok, na prawo, na lewo, • określa pogodę po sposobie ubioru postaci przed- dy, • odczytuje ikonki przedstawiające elementy pogo- Zintegrowane treści nauczania 109 110 1–2 5 1 2 4 1 Zapoznanie z zasadami zachowania się w szkole. Orientacja na kartce i w przestrzeni — położenie przedmiotów względem siebie. Orientacja na kartce i w przestrzeni z punktu widzenia innych osób: lewa strona, prawa strona. • do utrzymywania porządku wokół siebie — na stoliku, półce, w tornistrze, w sali w szatni, pomaganie innym w sprzątaniu, zaznajamianie z zasadami bezpiecznego zachowania się w czasie przerw i zajęć lekcyjnych oraz pobytu w szkole (w szatni, w świetlicy, w toalecie), • wdrażanie • • • • • • położenia elementów na obrazku względem siebie, omawianie ilustracji z uwzględnieniem stosunków przestrzennych (na, obok, po prawej i po lewej stronie, przed, za), przeliczanie wskazanych elementów, dostrzeganie powtarzalności rytmu elementów, grupowanie przedmiotów zgodnie z ich przeznaczeniem, doskonalenie spostrzegawczości, rysowanie po śladzie bez odrywania ręki — przygotowanie do pisania, • • określanie • • • strzeni zależy od punktu widzenia, orientowanie się w przestrzeni z punktu widzenia innych osób, określanie prawej i lewej strony po dokonaniu obrotów wokół własnej osi, dorysowywanie brakujących elementów obrazka zgodnie z opisem, rysowanie po śladzie linii skośnych, • zwrócenie uwagi, że orientacja w prze- • się w przestrzeni zgodnie z podanym kierunkiem, rysowanie w liniach poziomych i łamanych po śladzie, w lewą i w prawą stronę, • poruszanie 9.2) a 9.2) c 7.1) e 7.1) c 7.1) f 7.1) e 7.1) f rosłych osób, • zachowuje porządek na ławce, • potrafi zapakować tornister, • układa swoje rzeczy na półkach, • pomaga rówieśnikom w sprzątaniu ich rzeczy, • zwraca się o pomoc do nauczyciela lub innych do- nauczyciela, • potrafi wyjąć z tornistra rzeczy wskazane przez Zintegrowane treści nauczania zajęcia techniczne 1 1 1 1 1 1 edukacja muzyczna edukacja plastyczna zajęcia komputerowe 1. Zapoznanie z regulaminem obowiązującym w czasie zajęć wychowania fizycznego. 2. Zabawy orientacyjno–porządkowe Zapoznanie z zasadami bezpiecznego i zdrowego korzystania z komputera. Balonowy kwiat — projekt plastyczny. Zabawy rytmiczne przy piosence Razem, pierwszaki, już nie maluchy. technice • • • zasad bezpiecznego uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego, rozwijanie umiejętności orientacyjno-porządkowych poprzez zabawy ruchowe, wdrażanie do aktywności ruchowej, rozwijanie umiejętności wspólnej zabawy — integracja grupy, • poznanie nia z komputera, ćwiczenie prawidłowej postawy przy komputerze, zapoznanie z budową komputera, • omówienie zasad bezpiecznego korzysta- plastycznej na płaszczyźnie, • inspirowanie wyobraźnią, • wypowiadanie się w wybranej • • 1. zwrotki klasowej piosenki Razem, pierwszaki, już nie maluchy, ćwiczenia rytmizujące, odtwarzanie i układanie prostych rytmów według podanych wzorów, • nauka 10.1) 10.2) 10.3) 8.1) 2) 4.1) 2) 3.1) 2) pierwszaki, zasady bezpieczeństwa obowiązujące cyjno-porządkowych, • uczestniczy w zabawach ruchowych oraz orienta- strzega reguł, • stosuje poznane zasady bezpieczeństwa — prze- na terenie sali gimnastycznej, • wymienia • • podstawowe części komputera — jednostka centralna, monitor, klawiatura, mysz, kabel zasilający, przyjmuje prawidłową postawę, siedząc przed komputerem, wymienia zagrożenia wynikające z niewłaściwego korzystania z komputera, • nazywa • • elementy (nos, oczy, usta, uszy, brwi) z wycinanki, wycina paski papieru po liniach: krzywej, prostej i łamanej, przykleja je we wskazanych miejscach na balonie, wspólnie z dziećmi wykonuje klasowy projekt — przykleja na dużej przestrzeni arkusza papieru swój balon tak, by utworzył kwiat, • odkleja słu, • odtwarza rytmy zgodnie z narysowanym wzorem, • układa własne rytmy, • wycina i koloruje balon według własnego pomy- już nie maluchy, • zachowuje porządek w szatni, • właściwie korzysta z toalety, • klaszcze w rytmie na 2 i na 3, • śpiewa 1. zwrotkę piosenki Razem, pobytu w szkole, • stosuje przyjęte zasady bezpieczeństwa w czasie Zintegrowane treści nauczania 111 3 1-3 z wykorzystaniem szarf i woreczków. 3. Co to znaczy prawidłowo bawić się i siedzieć w ławce? 112 • i ćwiczenie prawidłowej postawy ciała w trakcie siedzenia w ławce, na dywanie i przy stole, gry integrujące zespół klasowy. • uświadamianie • • • • próby podawania propozycji zabaw, wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące na terenie sali gimnastycznej, uczestniczy w zabawach ruchowych oraz orientacyjno-porządkowych, reaguje na ustalone sygnały, podejmuje próby podawania propozycji zabaw, przyjmuje prawidłową pozycję siedzącą w ławce, na dywanie, przy stole. • podejmuje Zintegrowane treści nauczania wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna 7. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków, w jakich będzie realizowany program. Indywidualizacja pracy z uczniem Wprowadzenie do proponowanych sposobów osiągania celów Pierwszym etapem uczenia się jest PERCEPCJA. Jest to etap przetwarzania informacji, w którym ma miejsce zjawisko tzw. recepcji sensorycznej, czyli przyjmowania bodźców i informacji głównie za pomocą wzroku, słuchu, a czasem również dotyku. Jeśli przyjmowanie bodźców przebiega prawidłowo i bez zakłóceń, uczeń przyjmuje wszystkie te informacje lub elementy, które są dla niego ważne, interesujące, które potrzebuje sobie przyswoić, ale pomija wiele informacji tzw. drugoplanowych. W praktyce często przyjmujemy, że zadaniem nauczyciela jest nauczać, inspirować do poznawania, zaś zadaniem ucznia — uczyć się. Trudności, dylematy i dyskusje pojawiają się wtedy, kiedy dziecko rozpoczynające edukację w szkole ma kłopoty z opanowaniem proponowanego materiału i nie potrafi, z powodu różnych przyczyn, nauczyć się tego, co założył nauczyciel. Obserwacja i doświadczenie pokazują, że taki uczeń bardzo często zostaje pozostawiony sam sobie, a jego rodzice, nie mając żadnej świadomości i wiedzy na temat właściwych metod postępowania, z biegiem czasu szufladkują swoje dziecko jako mało zdolne, leniwe, a czasem nawet mało inteligentne. Wtedy właśnie obserwujemy pogłębiającą się u dziecka niechęć do nauki, fobie szkolne, lęki, nerwice, a czasem pogłębiające się problemy we współpracy z rodzicami takich uczniów. Mamy przy tym również do czynienia z mimowolnym procesem obniżania poczucia wartości dziecka, które otrzymuje mało satysfakcjonujące oceny, opinie, informacje, a z czasem uznaje, że szkoła nie jest dla niego — jest nudna i uciążliwa, jest miejscem ciągłych trudności i porażek, co w dalszej konsekwencji prowadzi do sytuacji, w której dziecko samo pozbawia się możliwości rozwoju. Proponowane sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania wydają się mieć szczególne znaczenie i wartość ze względu na to, że jednym z nadrzędnych celów procesu kształcenia jest rozwój, czyli ciągłe aktualizowanie swojego własnego potencjału, rozwijanie własnego JA w sferze intelektualnej, emocjonalnej, duchowej i społecznej. Każdy człowiek uczy się przez całe swoje życie, a nie tylko w szkole. Dlatego już od pierwszego etapu edukacji należy podjąć wszelkie możliwe działania, zmierzające do uświadomienia mu tego faktu i przygotowania go do umiejętnego, świadomego kontrolowania tego procesu. W zaproponowanym modelu uczenia się i nauczania główny nacisk został położony na aktywizowanie rozwoju ucznia w najbardziej naturalny i zgodny z jego indywidualnymi potrzebami oraz możliwościami sposób. Role i zadania nauczyciela oraz ucznia uzupełniają się i przenikają. Nauczający organizuje proces dydaktyczny, czuwa nad jego przebiegiem, dobiera treści i formy do potrzeb uczących się oraz obserwuje i ocenia swoich podopiecznych. Uczeń natomiast realizuje swoje potrzeby poznawcze, poszerza wiedzę, nabywa umiejętności, modeluje własne postawy i dokonuje samooceny. 113 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Konstruktywistyczne podejście do nauczania a indywidualizacja Zakładamy, że aktywność własna dziecka jest dla niego głównym mechanizmem zmian rozwojowych. Dlatego proponujemy wykorzystanie w procesach uczenia się i nauczania elementów głównych założeń teorii konstruktywistycznej, co sprawia, że proces kształcenia dziecka będzie oparty na jego aktywnym zaangażowaniu, a jego przebieg będzie dopasowany do aktywności dziecka, a nie nauczyciela. W procesie kształcenia respektującym główne założenia konstruktywistycznej teorii uczenia się ogromne znaczenie ma optymalny poziom aktywności dziecka, która jest wzniecana, podtrzymywana i ukierunkowywana. Zaangażowanie oznacza, że dziecko jest zaabsorbowane, zainteresowane, aktywne, że ma motywację do podejmowania zadań, badania swojego otoczenia, obserwowania siebie, innych ludzi, świata, odkrywania nowych rzeczy, porozumiewania się z innymi i kształtowania własnej samoświadomości. Ja Ja - inni Ja - świat Ja – świat kultury Zaangażowanie jest przeciwieństwem mechanicznego zapamiętywania informacji, które zwykle nie mają dla dziecka większej wartości i budzą znudzenie, obniżają motywację. Z punktu widzenia dziecka − ucznia, proces kształcenia to zdobywanie, gromadzenie i przetwarzanie różnorodnych, bogatych w formę i treść doświadczeń zgodnie z własnymi możliwościami, potrzebami, zainteresowaniami w taki sposób, który zagwarantuje mu najlepszą indywidualną ścieżkę rozwoju. Z punktu widzenia nauczyciela to organizowanie ciągu przemyślanych, dostosowanych do potrzeb i możliwości dziecka, tworzących logiczną strukturę, sytuacji edukacyjnych. Proces kształcenia można także ująć w kategoriach ciągu epizodów wzajemnego zaangażowania dziecka i nauczyciela, w których ich aktywność wzajemnie się przeplata, uzupełnia, wzbogaca. Takie ujęcie procesu kształcenia wskazuje na konieczność wzajemnej wymiany, w której istotne jest mądre dawanie i branie, a zetknięcie się nauczyciela i ucznia oznacza dla obojga dodatkowe możliwości rozwoju. Porównanie proponowanego modelu z ujęciem tradycyjnym Poniższy schemat najlepiej obrazuje, czym różni się proponowany model od najczęściej do tej pory spotykanych rozwiązań i propozycji. 114 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Porównanie modeli nauczania Model proponowany Model tradycyjny DZIECI Z NAUCZYCIELEM USTALAJĄ, JAK BĘDĄ SIĘ CZEGOŚ UCZYĆ NAUCZYCIEL USTALA, CZEGO I JAK UCZĄ SIĘ DZIECI dziecko źródła wiedzy otoczenie uczące dziecko pomoce nauczyciel Co oznacza konstruktywistyczne podejście do nauczania? Konstruktywistyczne podejście do nauczania oznacza różnorodność metod kształcenia − szczególnie takich, które tworzą warunki do działań własnych dziecka. W praktyce oznacza to zachęcanie dzieci do posługiwania się metodami aktywnymi (np.: doświadczenia, współpraca w grupie, rozwiązywanie problemów), konstruowanie własnej wiedzy. Wiedza nie może być w prosty sposób przekazywana od nauczyciela do ucznia. Uczniowie muszą budować własne rozumienie świata poprzez modyfikowanie wcześniejszych pomysłów w wyniku swoich działań i poszukiwań. Proces nauczania respektujący założenia konstruktywizmu jest budowaniem pomostów między tym, co dziecko już wie, a tym, co dopiero ma poznać. Nauczyciel konstruktywista charakteryzuje się przede wszystkim tym, że formułuje problemy do rozwiązania, a także wspomaga dzieci w poszukiwaniu odpowiedzi. Dzięki takiemu rozwiązaniu każde dziecko, bez względu na swoje wyjątkowe, indywidualne potrzeby, ma okazję osiągania sukcesów i rozwijania się w tempie dostosowanym do swoich możliwości. Nauczyciel nie może w żaden sposób naruszać treści podstawy programowej, której efekty powinien osiągnąć każdy przeciętnie uzdolniony uczeń, powinien jednak, mając w swojej klasie dzieci o bardzo zróżnicowanym poziomie rozwoju i zindywidualizowanych potrzebach, mieć naturalną, rzeczywistą możliwość korzystania z takich sposobów pracy z uczniem, aby każdy z nich rozwijał się zgodnie z własnym, naturalnym rytmem. 115 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Etapy procesu kształcenia Orientacja W tej fazie nauczyciel koncentruje się na wprowadzeniu dziecka w nowe zagadnienia, treści, wzbudza w uczniu zainteresowanie, pobudza ciekawość poznawczą i − w konsekwencji − wywołuje wewnętrzną motywację do uczenia się. Motywacja może być również wywołana czynnikami zewnętrznymi, np.: pytaniami, zaskakującymi wydarzeniami, nietypowymi przedmiotami zgromadzonymi w celu przeprowadzenia zajęć, rozpoczynaniem zajęć od omawiania zaskakujących i ważnych dla dziecka problemów. Ważne jest, aby nauczyciel szczegółowo przemyślał zajęcia i dobrze je zaplanował, tak aby ich tok był dla dziecka pasjonujący, ciekawy i pobudzał do twórczego myślenia oraz poszukiwania. Pierwsza faza jest najważniejsza, aby osiągnąć faktyczne, wewnętrzne zaciekawienie i zainteresowanie ucznia nowym tematem. To od niej zależy tak naprawdę powodzenie całych zajęć i poziom zaangażowania uczniów. Rozpoznawanie i odkrywanie dziecięcej wiedzy i doświadczeń Na tym etapie nauczyciel dokonuje swoistej diagnozy, rozpoznania tego, co uczeń już wie i potrafi. Dziecko natomiast prezentuje swoją wiedzę na temat nowego zagadnienia. Nauczyciel dowiaduje się, na jakim etapie wiadomości i umiejętności jest dziecko, wie, z jakiego etapu startuje i jakie pojęcie (konstrukcje) posiada w swoim pojmowaniu, w odniesieniu do wprowadzanych treści. Dzięki temu rozpoznaniu nauczyciel może zaplanować kolejne działania. Ważne jest, aby uczeń otrzymał pomoc nauczyciela w zrozumieniu swoich własnych doświadczeń. Z perspektywy nauczyciela ten etap jest czymś na kształt diagnozy, z perspektywy dziecka może być wewnętrznym konfliktem między dotychczasową, osobistą wiedzą a informacjami, które do niego napływają. UWAGA Nauczyciel musi wykorzystać wiedzę zdobytą w wyniku rozpoznania i ujawnienia, na jej podstawie organizować kolejne sytuacje edukacyjne, w zależności od stopnia rozwoju określonych funkcji i kompetencji dziecka. Dziecko nie przejdzie planowanej przez nauczyciela sfery najbliższego rozwoju, czyli gotowości do pokonywania własnych możliwości, jeśli nie osiągnie odpowiedniego stopnia rozwojowego zaawansowania. Zadania, jakie nauczyciel będzie przewidywał dla ucznia, mają pozwolić dziecku na odnoszenie sukcesu, odczuwanie możliwości sprawczej oraz zadowolenia z efektów pracy. Metody polecane w fazie procesu diagnozowania: „grupowa dyskusja, podczas której wiele dzieci ma okazję podzielenia się swoimi pomysłami, chociaż nie wszystkie mogą z tej szansy skorzystać; bardziej korzystne będzie wówczas, aby najpierw dzieci zastanowiły się, pomyślały, co już wiedzą na dany temat, a następnie podzieliły się swoimi przemyśleniami z innymi uczniami − najpierw w parach, a potem w większych grupach; zadawanie pytań otwierających, a więc takich, które zachęcą dziecko i pomogą mu wydobyć z pamięci informacje, osobiste doświadczenia, które wiążą się z zagadnieniem poruszanym na zajęciach; 116 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... burza mózgów − metoda, która w ostatnim czasie cieszy się dużą popularnością wśród nauczycieli; ważne jest jednak, by stosując tę metodę na zajęciach, przestrzegać ważnych jej reguł, a mianowicie: nie oceniać i nie krytykować pomysłów dzieci na starcie, dawać szanse zgłoszenia pomysłu przez każde dziecko, zachęcać do podawania nawet najbardziej niewiarygodnych i z pozoru nierealnych informacji, wszystkie pomysły zapisywać, a następnie dokonywać ich wspólnej oceny pod kątem przydatności i efektywności; wybór muszą zaakceptować wszystkie dzieci; wypełnianie kart pracy, pozwalających dziecku przedstawić swój punkt widzenia, którym później może dzielić się z innymi lub weryfikować w działalności badawczej; gry dydaktyczne oraz rozwiązywanie zadań otwartych i półotwartych; sortowanie i klasyfikowanie obiektów jest bardzo użyteczną drogą rejestrowania toku myślenia dziecka; rysowanie pomysłów, a następnie dyskutowanie i omawianie ich w grupach; tworzenie książeczek i pamiętników, które dają dzieciom szansę rejestrowania swoich doświadczeń przez dłuższy czas, na przykład podczas obserwacji czy prowadzenia eksperymentu”1. Bardzo ważne jest, aby nauczyciel zapewnił dzieciom w tym okresie poczucie bezpieczeństwa i swobody w wypowiadaniu się. Restrukturyzacja wiedzy Dzieci dokonują aktywnej restrukturyzacji wiedzy, w związku z czym włączają do niej nowe, odkryte, nieznane do tej pory informacje. Nauczyciel, wprowadzając dziecko w nowe doświadczenia, powinien pomagać mu dokonać zmian w jego dotychczasowej wiedzy. Szczególnie korzystne na tym etapie jest angażowanie dzieci w różnorodne działania badawcze, takie jak: obserwacja zjawisk, eksploracja, wykonywanie prostych eksperymentów, dokonywanie pomiarów, stawianie hipotez, interpretowanie rezultatów uzyskanych podczas badania, poszukiwanie informacji w różnych źródłach. „Działania te pozwalają dzieciom samodzielnie odkrywać nowe fakty, dokonywać indywidualnych spostrzeżeń, zbierać i klasyfikować informacje, poszukiwać zależności, a także sprzyjają zmianie dziecięcych sądów oraz formowaniu się nowych struktur poznawczych na bazie już istniejących. Pozwalają dzieciom na rozwijanie nie tylko wiedzy deklaratywnej, ale i proceduralnej, a więc umiejętności stosowania wiedzy w działalności praktycznej. Jednocześnie działania badawcze w pełni angażują ich rozwijający się intelekt”2. „Dzieci są raczej nastawione na poszukiwanie niż na odbieranie. Oznacza to, że poszukują odpowiedzi na pytania zadane przez innych oraz przez nie same. Z ogromnym zapałem szukają rozwiązań interesujących je problemów, sformułowanych przez nauczyciela. Z nie mniejszym entuzjazmem zdobywają informacje i umiejętności, które pozwolą im rozwiązać postawione przed nimi zadania”3. Aplikacja nowej wiedzy Kolejny etap ma za zadanie stworzyć uczniowi możliwość rozwijania i stosowania skonstruowanej, zdobytej wiedzy, umiejętności i sprawności w różnych sytuacjach. „To, co szczególnie podkreślają konstruktywiści, to konieczność zdobywania i stosowania nowej wiedzy i nowych umiejętności w różnorodnych i naturalnych kontekstach, bliskich rzeczy1 R. Michalak (2004b), Aktywizowanie ucznia w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004, s. 186. Tamże, s. 187. 3 R. Michalak, E. Misiorna, Konteksty Edukacji Gotowości Szkolnej, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2006, s. 33–34. 2 117 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... wistości dziecka”4. Prawdziwe i realne zadania, cele, czynności pozwalają uczniowi na zdobywanie realistycznych doświadczeń edukacyjnych. Nie może to pozostać bez wpływu na rozwój odpowiedzialności dzieci za własne uczenie się i najbliższe otoczenie. Refleksja, ocena, przegląd sprawności i poglądów zdobytych przez dziecko Etap ten jest czasem tzw. sprzężenia zwrotnego − w tym okresie dziecko ma okazję zweryfikować swoją dotychczasową wiedzę i skonfrontować ją z nową wiedzą, umiejętnością, sprawnością. Również na tym etapie dziecko uświadamia sobie zmiany, jakie dokonały się w jego spostrzeganiu problemów. „Inaczej mówiąc, w tej ostatniej fazie procesu kształcenia do zadań nauczyciela należy stworzenie takich sytuacji, w których dziecko będzie widziało, zorientuje się, że potrafi, wie i może o wiele więcej niż wcześniej, przed rozpoczęciem zajęć. Nauczyciel zaś orientuje się w zmianie, jaka dokonała się w rozwoju dziecka, i dzięki temu może dokonać ewaluacji jakości całego, zainicjowanego przez siebie, procesu. Oceniając swoje zajęcia, nauczyciel powinien przede wszystkim uwzględnić dwie kwestie. Po pierwsze, czy zajęcia pozwoliły dzieciom na korzystanie z własnych doświadczeń i odtwarzanie własnego otoczenia. Po drugie, na ile jego działania pomogły dzieciom w zrozumieniu osobistych doświadczeń”5. 4 uczeń nauczyciel ciekawość poznawcza, motywacja wewnętrzna wprowadzanie, orientacja ujawnienie uprzednich doświadczeń diagnozowanie strefy aktualnego rozwoju asymilacja i akomodacja, aktywna restrukturyzacja wiedzy otwieranie i organizowanie sfery najbliższego rozwoju aplikacja nowej wiedzy organizowanie kontekstów refleksja ocena jakości procesu6 Tamże, s. 33–34. Tamże, s. 35. 6 Tamże, s. 34. 5 118 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Proponowane metody kreujące przestrzeń dla własnej aktywności dziecka, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji Atrakcyjne formy i metody pracy mogą się opierać na: • • • • • • • • • • różnorodnych zabawach, obserwacji i pokazie, działaniu, przekazie słownym, przykładzie osobistym, rozwiązywaniu zadań według własnego pomysłu, samodzielnym doświadczeniu dziecka, spontanicznej, swobodnej aktywności własnej dziecka, grach dydaktycznych, zajęciach dramowych. Podstawowymi formami organizacyjnymi pracy jest działalność: • • • indywidualna, zespołowa, zbiorowa (zajęcia z całą grupą). Metody aktywizujące Metoda pedagogiki zabawy Podstawową i dominującą formą działalności i aktywności dziecka w młodszym wieku szkolnym jest zabawa. Poprzez zabawę dzieci poznają i odkrywają najbliższe i dalsze otoczenie. W czasie zabaw uczą się komunikować, przeżywają i odczuwają, poznają siebie i innych. Stąd wypływa powszechnie znana prawda, że dziecko powinno uczyć się, bawiąc i bawić się, ucząc. Oznacza to, że proces nauczania powinien być związany z zabawą. Dziecko w wieku przedszkolnym przejawia najczęściej swą aktywność w zabawach manipulacyjnych, konstrukcyjnych, tematycznych, dydaktycznych i ruchowych. Obok tego pojawiają się także elementy innych form działania, związane z nauką i pracą. W zabawie uczestnik ma okazję zdobyć wiedzę, umiejętności, wartości społeczne i moralne, doświadczyć wrażeń, emocji i uczuć. Natomiast nauczyciel ma możliwość wspierania, wzmacniania i aktywizowania oraz stymulowania uczniów. Oddziaływania nauczyciela wypełnione duchem zabawy dostarczają dzieciom przyjemnych odczuć i pomagają w pełnym rozwoju ich osobowości. Zabawa jest każdą ukierunkowaną formą aktywności zabawowej, 119 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... wpływającą na wszechstronny rozwój dziecka w aspektach indywidualnym i grupowym. Aktywność ta ma wpływ na umysł, ciało i emocje dziecka. Nauczyciel musi posiadać pełną świadomość założonego celu edukacyjnego oraz pewność, że wie, czego dziecku trzeba do pełnego rozwoju. Natomiast dziecko chętnie bierze udział w proponowanych działaniach, ponieważ robi to, co lubi − bawi się.6 Zabawa jest działaniem twórczym. Każdy uczestnik, w tym także nauczyciel, może realizować niespodziewane pomysły i inspiracje. Podstawy teoretyczne pedagogiki zabawy wywodzą się z założeń pedagogiki i psychologii humanistycznej oraz terapii Gestalt.7 Korzystając z metody zabawy, należy uwzględnić następujące zasady: • zasadę dobrowolności uczestnictwa w zabawie − zakłada ona, że do dzieci należy podjęcie decyzji o wspólnym uczestnictwie w zabawie, bo daje to im poczucie bezpieczeństwa, nie są zmuszane do zabawy, • zasadę uwzględniania wszystkich poziomów komunikowania się − zakłada ona, że posługujemy się w zabawie komunikatami werbalnymi − słowami − i niewerbalnymi − mową ciała, emocjami, • zasadę uznawania przeżyć jako wartość − zakłada ona, że każdy ma prawo do różnych emocji: pozytywnych i negatywnych, ale nie mogą być one oceniane i krytykowane, • zasadę różnorodności środków wyrazu − zakłada ona przekazywan ie treści i wywoływanie emocji poprzez oddziaływanie na różne zmysły, • zasadę współpracy − zakłada ona rezygnację z konkurencyjności, oceniania i narzucania dyscypliny na rzecz wspólnych działań przez grupę, • zasadę „tu i teraz” − zakłada ona, że nauczyciel reaguje na zachowania grupy i potrzeby członków zespołu w danej sytuacji i w danych warunkach. Podział zabaw: 7 • zabawy wstępne − ułatwiają rozpoczęcie zajęć, wprowadzają do tematu, ułatwiają nawiązanie współpracy i poczucie zaufania do uczestników zabawy, • zabawy aktywizujące − pobudzają do aktywności fizycznej, umysłowej i emocjonalnej, służącej osiąganiu zamierzonych celów, • zabawy integracyjne − związane ze wspólnym działaniem, śpiewaniem, tańcem, pozwalają na bliższe poznanie się i wytworzenie dobrego klimatu w grupie, • zabawy twórczego opracowania tematu − umożliwiają nowatorskie opracowanie tematu, ułatwiają zainteresowanie zagadnieniem, w którym grupa, poszukując rozwiązań podanego problemu, poznaje swoje doświadczenia i pomysły, • zabawy informacji zwrotnej − zabawy umożliwiające poznanie przeżyć, myśli, poglądów, nastrojów, zaangażowania w działania oraz zainteresowania tematem, Z. Zaorska, Tło teoretyczne pedagogiki zabawy, „Grupa i zabawa”, Lublin, Wydawnictwo KLANZA, 1995. 120 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... • zabawy plastyczne − zabawy z wykorzystaniem technik plastycznych i konstrukcyjnych. METODY INTEGRACYJNE Integracja w edukacji wczesnoszkolnej to propozycja pracy z dzieckiem zorientowana na dziecko, jako podmiot i indywidualność. Metody integracyjne odprężają i relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę. Zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości z grupą, uczą efektywnej komunikacji, pomagają uporządkować problemy, uczą twórczego myślenia i współpracy. • Krasnoludek — jest to jedna z najprostszych technik integracyjnych, którą można stosować jako element wprowadzający, ogólnorozwojowy i atrakcyjny, służący uzyskaniu informacji zwrotnych. Krasnoludek to pomoc w ręce dziecka — może to być piłeczka, grzechotka, kolczatka, maskotka, jednym słowem — krasnoludkiem może być coś, czym można do siebie rzucać, co przyciąga wzrok dziecka, jest przyjemne w dotyku. • Pajęczynka lub kłębek — nazwa techniki pochodzi od efektu końcowego, który powstaje w wyniku zabawy kłębkiem wełny. Zabawy kłębkiem mogą być stosowane w klasach I — III na różne sposoby. Dzieci za pomocą kłębka mogą poznawać swoje imiona, mówić sobie coś dobrego, ale też mogą uczyć się dodawać, odejmować, tworzyć opowiadania itp. Pajęczynka jest możliwa do zastosowania na zajęciach języka polskiego, matematyki, środowiska, muzyki i wychowania fizycznego — możliwości wykorzystania są bardzo różne, a wszystko zależy od pomysłowości samego nauczyciela. • Graffiti jest techniką, którą można stosować na wiele różnych sposobów. Dzięki niej można wytworzyć i wzmocnić dobry klimat w grupie oraz rozwijać u dzieci myślenie — zabawy w niedokończone zdania typu, np. „Gdybym miał gitarę, tobym...”, jak też za jej pomocą można rozwiązywać twórczo problemy. Jest to dobry sposób na dzielenie się z innymi własnymi pomysłami, na dostrzeganie różnych aspektów zawartych w jednym temacie, a także na przyjmowanie do wiadomości nowych, niezwykłych koncepcji i pomysłów. METODY TWORZENIA I DEFINIOWANIA POJĘĆ Pojęcia stanowią podstawową jednostkę organizującą logiczne myślenie i porozumiewanie się z ludźmi. Wyróżnienie cech istotnych pozwala na zdefiniowanie i odróżnienie jednych pojęć od drugich. • Kula śniegowa — inaczej zwana też dyskusją piramidową, polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do pracy w całej grupie. Technika ta daje każdemu szanse na sprecyzowanie swojego zadania i stanowiska na podany temat, umożliwia nabywanie doświadczeń, jak też pozwala dzieciom ćwiczyć i śledzić proces uzgadniania stanowisk. 121 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... • Burza mózgów — znana jest też pod nazwami: fabryka pomysłów, giełda pomysłów, jarmark pomysłów oraz sesja odroczonego wartościowania. Istota metody polega na podawaniu różnych skojarzeń, rozwiązań, które niesie wyobraźnia i chwilowy błysk natchnienia. Wyobraźnia jest królową zdolności, a burza mózgów pomaga ją twórczo spożytkować. • Mapa pojęciowa − zwana też mapą mentalną, mapą mózgu, mapą myśli, mapą pamięci — służy do wizualnego opracowania pojęcia z wykorzystaniem rysunków, symboli, wycinków, krótkich słów, zwrotów i haseł. Metodę tę można stosować na różne sposoby, za jej pomocą można definiować pojęcia, rozwiązywać problemy, planować działania itp. • Uszeregowanie promyczkowe jest to technika bardzo często stosowana w edukacji wczesnoszkolnej. Służy między innymi do definiowania pojęć, określania cech, zasad oraz do hierarchizacji. Ze względu na układanie priorytetów w promyczki często nazywana jest słonecznym promyczkiem. Jest najłatwiejszą techniką do zastosowania w pracy z dziećmi. • Uszeregowanie diamentowe to technika znana też pod nazwą karo. Układ priorytetów przypomina kształt „diamentu” lub „karo”. Struktura tej propozycji zmusza grupę do współpracy, zachęca do podejmowania decyzji oraz osiągania porozumienia drogą negocjacji i kompromisu. Lista priorytetów może być podana przez nauczyciela, a także może być wypracowana przez grupę. Liczba priorytetów może być różna, w zależności od potrzeb i wieku dzieci. • Piramida priorytetów — układ priorytetów przypomina piramidę. Podstawowy cel tej metody to ułożenie priorytetów według ustalonych wcześniej kryteriów, np.: ważności, kolejności. Metoda zachęca do dyskusji, negocjacji oraz osiągania porozumienia drogą negocjacji i kompromisu. Priorytety mogą być podane przez nauczyciela lub wypracowane przez uczniów. Ich liczba może być bardzo różna. • Poker kryterialny należy do najliczniejszej grupy metod aktywizujących — do gier dydaktycznych. Poker to gra specjalistyczna (planszowa), która jest zaliczana do najbardziej atrakcyjnych metod aktywizujących ze względu na stopień przyswajania treści. Podczas gry, w celowo organizowanej przez nauczyciela sytuacji, uczniowie konkurują ze sobą w ramach z góry ustalonych reguł. Dzięki tej metodzie uczniowie są bardzo aktywni, bowiem poddają dyskusji własne argumenty. Aby jednak dyskutować, argumentować, potrzebna jest określona wiedza i określone umiejętności. Pokera można stosować na różne sposoby — jako wprowadzenie do tematu, jako ustalenie rangi podawanych argumentów, a także do utrwalenia zdobytej wiedzy. Ponadto gra w pokera daje dużo przyjemności i satysfakcji, stąd jej duża skuteczność. 122 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... METODY TWÓRCZEGO ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW Problemy to zawiłe, zagmatwane sprawy, trudne i niejasne zagadnienia przeznaczone do rozwiązywania. Rozwiązywanie problemu polega na określeniu niepożądanego A oraz stanu oczekiwania B, a także ustaleniu czynności prowadzących od stanu A do stanu B. • Burza mózgów — metoda znana też jako fabryka pomysłów, giełda pomysłów, sesja odroczonego wartościowania lub metoda Osborne`a — od nazwiska jej twórcy. Można ją stosować na kilka sposobów: jako rozgrzewkę twórczą przed określonym zadaniem, np. − Wymień jak najwięcej zastosowań kolorowej bibuły. Co by było, gdyby niebo widziało?; jako definiowanie pojęć przez skojarzenia, np. Co kojarzy się ze słowem „zabawa”; oraz jako metodę rozwiązywania problemów. Burza mózgów pozwala uzyskać w krótkim czasie dużą liczbę zróżnicowanych rozwiązań jednego problemu. Metodę burza mózgów można podzielić na III etapy: I − wytwarzanie pomysłów II − ocena i analiza pomysłów według ustalonych kryteriów III − zastosowanie pomysłów, rozwiązań w praktyce. • 635 — to technika, dzięki której można rozwiązywać różnorodne problemy. Jest ona modyfikacją burzy mózgów, a różni się tylko sposobem organizacji i przeprowadzenia sesji twórczej. Technika 635 bardzo skutecznie zmusza do aktywności umysłowej poprzez konieczność szybkiego zgłaszania rozwiązań. Nowe, niekonwencjonalne, a nawet szalone pomysły czynią technikę bardzo atrakcyjną dla dzieci. Magiczne liczby podane w nazwie mają swoje znaczenie: pierwsza liczba — 6 — oznacza liczbę osób lub grup środkowa liczba — 3 — oznacza liczbę rozwiązań (pomysłów) końcowa liczba — 5 — oznacza liczbę tzw. rundek. • Rybi szkielet — ta technika pochodzi od kształtu przypominającego rybi szkielet. Znana jest także jako schemat przyczyn i skutków lub schemat Ishikawy, od nazwiska twórcy − Kaoru Ishikawy. • Metoda trójkąta służy przede wszystkim twórczemu rozwiązywaniu problemów. Charakterystyczny układ — trójkąt odwrócony wierzchołkiem do dołu − symbolizuje PROBLEM, który z jednej strony ma swoje przyczyny — SIŁY PODTRZYMUJĄCE, z drugiej natomiast − SIŁY HAMUJĄCE przyczyny. Istotna metoda ogranicza się do zdefiniowania problemu, określenia przyczyn podtrzymujących sytuację problemową. • Mapy mentalne to metoda wizualnego opracowania problemów z wykorzystaniem symboli, słów pisanych, obrazków, rysunków itp. (patrz: mapa pamięci). • Sześć myślących kapeluszy — metoda szczególnie przydatna tam, gdzie uczniowie muszą współpracować ze sobą i zgodnie ze swoimi predyspozycjami brać udział w rozwiązywaniu problemów. Myśli i poglądy są przedstawione w bardzo uporządkowany sposób, co zwiększa szansę wypracowania większej liczby korzystnych rozwiązań. 123 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... METODA PROJEKTU Metodę projektu możemy podzielić na trzy etapy: początek projektu, realizacja projektu, zakończenie projektu. ETAP I W pierwszym etapie następuje wybór tematu i ustalenie listy pytań stanowiących podstawę aktywności dzieci. Należy również przeanalizować dostępność materiałów, możliwość zaproszenia ekspertów i przeprowadzenia zajęć w terenie. W tej części na zajęciach wprowadzających staramy się ustalić zakres wspólnych doświadczeń dzieci, przygotowujemy siatkę tematyczną dotyczącą obecnego zasobu wiedzy uczniów oraz sporządzamy listę pytań do projektu. Najczęściej wybór tematu jest zależny od aktualnych przeżyć i obserwacji najbliższego środowiska. ETAP II W drugim etapie następuje wnikliwe zgłębianie tematu przez dzieci i próba znalezienia odpowiedzi na zadane pytania. W trakcie realizacji projektu uczniowie powinni mieć możliwość nabywania pewnych umiejętności, zadawania pytań, posługiwania się przyborami w pracach konstrukcyjnych oraz sporządzania rysunków z obserwacji. Nauczyciel musi zaplanować zajęcia terenowe i spotkania z ekspertami. Do działań można również zaprosić rodziców, których powinniśmy zapoznać z wybranym tematem oraz planowanymi zajęciami. Aktywność badawcza dzieci to wyprawy w teren, rozmowy z ekspertami, bezpośrednie poznawanie przedmiotów, korzystanie z dodatkowych materiałów źródłowych. Uczniowie w trakcie drugiego etapu przedstawiają to, czego dowiedzieli się za pośrednictwem rysunków, zapisków, konstrukcji czy inscenizacji. Gdy znajdą odpowiedzi na interesujące je pytania, wypróbują rozmaite techniki poznawcze, a ich zainteresowanie tematem słabnie — to znaczy, że trzeba przejść do etapu III. Czasami w trakcie realizacji projektu uczniowie zainteresują się jakimś pobocznym tematem tak bardzo, że musimy przerwać realizację projektu i zaspokoić ich aktualne zainteresowania, organizując dodatkowe zajęcia. ETAP III W trzecim etapie uczniowie muszą ustalić, jakimi nowo nabytymi informacjami chcą się podzielić z innymi i w jaki sposób to zrobią. Nauczyciel przeprowadza dyskusję podsumowującą, analizuje projekt w świetle dokumentacji oraz ocenia, czy osiągnięto zakładane cele. Szczególnie ważnym walorem metody projektu jest możliwość wykorzystania jej w pracy z dziećmi charakteryzującymi się zróżnicowanymi możliwościami i potrzebami. Metoda ta pozwala naturalnie indywidualizować pracę ucznia, a zarazem pozwala mu na współpracę z grupą i wspólne działanie w określonym celu. Jest ważnym elementem systemu wyrównywania szans edukacyjnych dla dzieci z trudnościami w uczeniu się oraz dzieci zdolnych. 124 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Przykładowy projekt dla pierwszego etapu edukacyjnego Temat: Wędrówki po krajach Unii Europejskiej. Edukacja plastyczna i techniczna • • • • Edukacja polonistyczna • odczytanie legendy o założeniu Rzymu • wiadomości o sławnych postaciach z dziedziny literatury, sztuki, kultury • zabytki Włoch wykonanie gazetki informacyjnej degustowanie włoskiej pizzy uszycie flagi narodowej wykonanie mapy CEL — Zajęcia komputerowe • poszukiwanie informacji w sieci gromadzenie i prezentowanie wiedzy o wybranym kraju Unii Europejskiej — Włoszech Edukacja przyrodnicza • rośliny cytrusowe, oliwkowe, pasma górskie Edukacja zdrowotna • włoskie kurorty i możliwości aktywnego wypoczywania Przykładowe działania badawcze dzieci: • • • • • • • • • • Wykonanie plakatu… Klasyfikowanie… Rysowanie… Wywiad z ludźmi na temat… Sporządzenie listy… Ułożenie przepisu na… Ukazanie możliwości wykorzystania… Przygotowanie listy zagrożeń… Mierzenie ilości… Obserwowanie zmian… • Wykorzystywanie różnych narzędzi i materiałów… • Gromadzenie ilustracji ukazujących… • Eksperymentowanie… • Ukazanie zmian w… • Rejestrowanie osobistych odczuć… 125 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... METODY PRACY WE WSPÓŁPRACY Metody pracy we współpracy są alternatywą dla dotychczasowego stylu nauczania. Uczą samodzielnego zdobywania wiedzy współpracującą ze sobą grupę. Sukces grupy jest uzależniony od sukcesów indywidualnych. W tak tworzonych warunkach nie ma mowy o rywalizacji, wręcz przeciwnie: uczniowie pomagają sobie nawzajem, mają szansę na mówienie, słuchanie, argumentowanie i dyskutowanie. • Układanka puzzle lub Jigsaw, inaczej: grupy eksperckie, jest to jedna z metod nauczania we współpracy. Jej celem jest zachęcenie do szczegółowego, aktywnego opanowania materiału przez scedowanie odpowiedzialności na uczniów. Każdy członek grupy powinien zostać ekspertem, który przyczynia się do osiągnięć całego zespołu. Aby uzyskać pozytywne rezultaty, każde dziecko musi skorzystać z pomocy (wiedzy i umiejętności) innego ucznia, każde też musi pomóc wszystkim pozostałym. • Zabawa na hasło jest to jedna z wielu propozycji pedagogiki zabawy, którą można traktować jako metodę pracy we współpracy. Można ją stosować podczas zajęć lekcyjnych, ale szczególnie przydatna okazuje się na różnych uroczystościach szkolnych z udziałem rodziców. Szczególnie ważny jest efekt końcowy, który jest uzależniony od podziału zadań i współpracy. Elementem mobilizującym i dyscyplinującym jest ograniczenie czasowe. Zabawa na hasło to połączenie dwóch metod — wykonanie zadania + metoda pracy we współpracy. • Karuzela — metoda, którą można wykorzystać na wiele sposobów: zarówno podczas wprowadzania nowego tematu, jak i podczas podsumowania wiadomości. Uczniowie siedzą w dwóch kręgach, twarzami do siebie. W parach wymieniają się informacjami zapisanymi na kartkach, potem wymieniają się kartkami. Jedna osoba z pary, z okręgu zewnętrznego, przesuwa się o jedno miejsce w prawą stronę. Następuje odczytanie lub przedstawienie informacji w nowo utworzonych parach, wymiana kartek i ponowna zamiana miejscami. Zabawa trwa do momentu, aż uczniowie z zewnętrznego kręgu wrócą na swoje miejsca. W przypadku podsumowania wiadomości uczniowie przepytują się wzajemnie. Metoda możliwa do wprowadzenia w klasie trzeciej. • Metoda Klanzy — oparta na pedagogice zabawy. METODY EWALUACYJNE EWALUACJA to sposób działania, za pomocą którego opisujemy rezultaty (wyniki) końcowe zaistniałych faktów − zarówno z pozytywnej, jak i z negatywnej strony. Współczesne rozumienie ewaluacji to nie tylko kontrola, ocena, zbieranie danych, to przede wszystkim — własna refleksja ukierunkowana na rozwój. Każdy dokonuje ewaluacji w celu podwyższenia jakości tego, co robi. • Kosz i walizeczka stanowią element metody SWOT (od pierwszych liter). W nauczaniu początkowym wskazane jest wykorzystanie głównie walizeczki (dla określenia mocnych stron) i kosza (dla określenia słabych stron). • Tarcza strzelecka — jak sama nazwa wskazuje, służy sprawdzeniu wiedzy i umiejętności strzelca. Strzelcem może być zarówno uczeń, jak i nauczyciel. Za po- 126 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... mocą tarczy możemy ocenić zajęcia, fakty, wydarzenia itp. Strzał w dziesiątkę (centrum tarczy) oznacza pełną perfekcję, strzał poza tarczę to pudło. • Rybi szkielet to technika, którą można stosować na różne sposoby. Wcześniej − do rozwiązywania problemów, teraz — do ewaluacji. Metody dodatkowe i wspomagające wyrównywanie szans edukacyjnych Propozycja metod ma na celu wzmocnienie i poszerzenie warsztatu pracy nauczyciela o dodatkowe sposoby realizacji celów kształcenia i wychowania. Jest to szczególnie ważne, ze względu na konieczność wyrównywania szans dzieci, które są uzdolnione, utalentowane lub prezentują trudności w nabywaniu wiadomości i umiejętności. Najważniejsze miejsce w pracy z dziećmi w młodszym wieku, w tym sześcioletnimi, zajmują metody oparte na działalności dziecka. W Podstawach pedagogiki przedszkolnej pod red. M. Kwiatkowskiej wyróżnia się metody oparte na działaniu, na obserwacji i na słowie. Wśród metod wyróżnia się: • metodę samodzielnych doświadczeń, opartą na inicjatywie własnej dziecka (w czasie zabaw, zajęć artystycznych, na temat dowolny, w kontakcie z przyrodą), • metodę zadań stawianych dziecku przez nauczyciela, które dziecko rozwiązuje samodzielnie, według własnego pomysłu, • metodę ćwiczeń, polegającą na powtarzaniu przez dziecko odpowiednich czynności (np. sprawności ruchowych, uczenia się prawidłowej wymowy), • • metodę odtwarzania, na przykład podczas nauki wiersza, piosenki, tańca itp., • metody żywego słowa, oddziałujące na dziecko przez środki artystyczne, pomagające rozwijać wrażliwość uczuciową i estetyczną. metody słowne, do których należą: rozmowy, opowiadania, zagadki, rozwijające procesy poznawcze i poszerzające zasób wiadomości dziecka, Do metod poglądowych, opartych na bezpośrednim spostrzeganiu, zalicza się: • • • metody obserwacji i pokazu przedmiotów, zjawisk, czynności, • • przyswajaniu (podanego, gotowego materiału), • • przeżywaniu (różnorodnych form i wartości), metody przykładu: przykład osobisty, poprzez widowisko teatralne, ilustracje, metody uprzystępnienia sztuki. Obok metod działań, odnoszących się do organizacji pracy nauczyciela, wyodrębnić należy metody odnoszące się do działań dziecka, związanych z procesem uczenia się, polegającego na: odkrywaniu (nowych wiadomości podczas rozwiązywania problemów i samodzielnego poszukiwania), działaniu (polegającym na zmienianiu rzeczywistości i samego siebie poprzez sprawdzenie wiadomości w praktyce). 127 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Wielostronne uczenie się przeciwstawia się jednostronnemu uczeniu się, nauczaniu opartemu głównie na przyswajaniu gotowej wiedzy podawanej przez nauczyciela. Wielostronnemu uczeniu się odpowiadają metody nauczania: • • • • podające (przyswajanie), problemowe (odkrywanie), aktywizujące (przeżywanie), praktyczne (działanie). Formy organizacyjne obejmują typowe sytuacje wychowawcze, naturalne i celowo zorganizowane, powtarzające się systematycznie lub okolicznościowo w rozkładzie dnia pracy przedszkola. Metody polecane szczególnej uwadze nauczyciela • Metoda Dobrego Startu (Bon Dèpart) − ma szerokie zastosowanie w rehabilitacji i profilaktyce niepowodzeń szkolnych, bardzo dobrze sprawdza się wśród dzieci młodszych z obniżoną sprawnością grafomotoryczną, zaburzoną orientacją w schemacie ciała i przestrzeni. Dziecko, łącząc różne rodzaje aktywności, śpiewa, dotyka, słucha, rysuje, pisze, wykonuje ćwiczenia relaksacyjne i ruchowe. W wyniku tego następuje integracja wzrokowo-słuchowo-dotykowo-ruchowa. Jest to niezbędne do prawidłowego opanowania umiejętności czytania i pisania. • Metoda czynnościowego nauczania matematyki według koncepcji prof. Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej. • Metoda nauki czytania według prof. Jagody Cieszyńskiej jest szczególnie przydatna dla dzieci z grupy ryzyka dysleksji, z wadami wymowy lub innymi trudnościami w czytaniu. • Metoda Batti Strauss opiera się na wykorzystaniu elementów ruchu, tańca, gestów, śpiewu, gry na prostych instrumentach perkusyjnych, stwarzaniu dzieciom możliwości zabawy z muzyką, przez co staje się lubiana i chętnie słuchana, aktywnym słuchaniu łatwo przyswajalnej muzyki poważnej, obcowaniu z nią i czerpaniu z niej tego, co najlepsze: piękna, wrażliwości, pomysłowości, muzykalności, uruchamianiu wyobraźni oraz przełamywaniu oporów związanych z publicznym występem. • Metoda KLANZY − pedagogika zabawy − proponuje działania dające członkom grupy możliwość rozwoju w atmosferze zaufania, wzajemnej akceptacji, bez względu na wiek i umiejętności, wyzwala aktywność twórczą i ciekawość, ułatwia kontakty z innymi, ze sobą i z otaczającą rzeczywistością. Metoda ta likwiduje lęk, obawę i strach, napięcie mięśni oraz napięcia psychiczne, angażuje w działanie całą osobę, wszystkie jej zmysły, wyzwala twórczą aktywność, uczy współpracy z innymi. • Metoda Orffa rozwija podstawowe uzdolnienia dzieci przez: odtwarzanie muzyki wokalnej i instrumentalnej, tworzenie muzyki wokalnej i instrumentalnej, integrację ruchu, śpiewu, gry na instrumentach i słowa, 128 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... realizację ruchową muzyki. Metoda Orffa wykorzystuje żywiołowy zapał dzieci i ich naturalną motoryczność − uczniowie sami tworzą muzykę, rozwijają swą fantazję i pomysłowość podczas improwizowania, komponują własne ilustracje do słuchanej melodii lub rytmu. • Metoda Labana − jej charakterystyczną cechą jest odchodzenie od ruchu odwzorowanego na rzecz ruchu podejmowanego zgodnie z własną inwencją twórczą, fantazją, doświadczeniem. • Metoda Kniessów polega na nieustannym poszukiwaniu nowych form i rodzajów ruchu. Główne elementy metody to: ruch, muzyka, rytm, przybory. Jest to metoda, która inspiruje nowe pomysły. Opiera się na pozytywnej motywacji, co wiąże się z zasadą podmiotowego traktowania dzieci. Dzieci odwzorowują ruchy nauczyciela, a także wprowadzają własne kreatywne ćwiczenia. • Metoda Dalcroze`a − istotą metody jest uczenie się muzyki poprzez wyrażanie jej ruchem. Ze względu na swe walory estetyczne, wychowawcze i kreatywne, rytmika stała się bardzo popularna. • Metoda Rocławskiego − glottodydaktyka − jest oparta na podstawach lingwistycznych i logopedycznych. Jest to metoda fonetyczna, syntetyczno-analityczna i dźwiękowo-barwna. Koncepcja nauki czytania i pisania B. Rocławskiego łączy technikę płynnego czytania ze zrozumieniem z nauką pisania w połączeniu z zastosowaniem w praktyce zasady indywidualizacji nauczania, zapobiega dysleksji, sprzyja rozwijaniu świadomości ortograficznej. W zajęciach wykorzystuje się przede wszystkim spontaniczność dzieci, a także zestaw specjalnych klocków LOGO (autorstwa B. Rocławskiego). • Metoda Kielar-Turskiej − metoda globalnego czytania. M. Kielar-Turska twierdzi, że początek nauki czytania wyznacza poziom rozwoju percepcji wzrokowo-słuchowej, pamięć, uwaga oraz myślenie w powiązaniu z odpowiednim opanowaniem mowy. Uważa również, że pierwsze samodzielne próby czytania są też zależne od działań edukacyjnych rodziców, nauczycieli podczas stosowania określonych metod nauki czytania, od motywacji samego dziecka. • Metoda ruchu rozwijającego Sherborne − udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne ma na celu stworzenie dziecku okazji do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i w związku z tym − możliwości ruchowych. Dziecko zaczyna mieć zaufanie do siebie, zyskuje też poczucie bezpieczeństwa. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna. Czuje się ono w niej bezpiecznie, staje się aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze. Dzielenie przestrzeni z drugą osobą nie musi być zagrażające, może stać się źródłem współprzeżywania. Nawiązanie bliskiego kontaktu, opartego na zaufaniu i współpracy, daje możliwość poczucia wspólnoty i przeżycia szczęścia. 129 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Metody rewalidacyjne • Metoda Knillów to próba wykorzystania osiągnięć psychologii rozwojowej do pracy z tymi wszystkimi, którzy niezależnie od wieku i przyczyny zaburzeń nie nawiązują kontaktu z najbliższym otoczeniem. Tkwią w milczącym świecie stereotypów. Są dalecy, ale nadal wrażliwi na nasze komunikaty, podatni na zranienie i odrzucenie. Bronią swoich granic, ale czekają na pomoc. • Metoda Domana − wychodzi się w niej z założenia, iż na drodze rozwoju zdrowego dziecka pojawia się sześć najważniejszych obszarów, służących do pełnego funkcjonowania istoty ludzkiej. Są nimi: wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa oraz sprawność rąk. W metodzie Domana przyjmuje się wczesne usprawnianie dzieci. Ma ono doprowadzić do tego, by nieuszkodzona część mózgu przejęła zadania jego uszkodzonej części. Na pierwszy plan wysuwa się tu koncepcję inteligencji. Zaznacza się przy tym, że mózg rośnie i doskonale się rozwija wtedy, gdy poza jego indywidualnymi możliwościami maksymalnie zapewnia mu się ze strony otoczenia wszystkie możliwości dla rozwoju ruchu, mowy, zdolności manualnych. • Poranny krąg − czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku. Celem tej metody jest budzenie poczucia bezpieczeństwa, rytualizacja, stymulacja polisensoryczna, komunikacja. • Metoda Snoezelen − czyli terapii w Sali Doświadczania Świata. Terapia jest prowadzona w salach pod okiem terapeutów, pozwala na znalezienie nowej drogi docierania do tych, którym głęboka niepełnosprawność umysłowa czy zaburzenia psychiki nie pozwalają na nawiązywanie prawidłowej komunikacji z otoczeniem. Metoda ta pomaga dzieciom odbierać, uporządkować i przeżywać świat. • Terapia SI − metoda integracji sensorycznej, polega na integracji czynności zmysłów z właściwą reakcją ruchową. Jest to możliwe dzięki procesom dokonującym się w mózgu każdego człowieka, polegającym na odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu, odpowiednim interpretowaniu już posiadanych informacji, które mózg czerpie ze zmysłów, a następnie odpowiadaniu na nie właściwą reakcją ruchową. Rehabilitacja, zależnie od potrzeb, obejmuje stymulację poszczególnych zmysłów, motoryki dużej, motoryki małej, percepcji, koordynacji wzrokowo-ruchowej itp. Głównymi kierunkami w rehabilitacji są procesy hamowania, eliminowania lub ograniczania drogą stymulacji negatywnych bodźców, które występują przy nadwrażliwości układu zmysłów, np. nadpobudliwości ruchowej, trudnościach w koncentracji uwagi, oraz dostarczania bardzo silnych, różnorodnych bodźców przy niedostatecznej wrażliwości układu zmysłów, np. zaburzeniach ruchowych, percepcji i koordynacji. • Choreoterapia to terapia poprzez ruch i taniec − swobodny, naturalny, niczym niewymuszony, inspirowany jedynie muzyką, podpowiedziami prowadzącego zajęcia i informacjami pochodzącymi z własnego ciała. To ostatnie jest najważniejsze. 130 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... • Muzykoterapia − jedna z metod oddziaływania diagnostycznego, rehabilitacyjnego, terapeutycznego i profilaktycznego, poprzez wieloaspektowy wpływ muzyki na stan psychofizyczny i rozwój człowieka. • Arteterapia − terapia poprzez sztukę plastyczną; w szerokim znaczeniu obejmuje natomiast muzykoterapię, biblioterapię, a ponadto działania terapeutyczne z wykorzystaniem teatru, filmu oraz malarstwa, rzeźby, grafiki i innych sztuk plastycznych. Do technik stosowanych w arteterapii zalicza się: rysunek, malarstwo pędzlem lub palcami, lepienie z plasteliny lub w glinie, rzeźbę, tkaninę artystyczną, collage. Terapia poprzez kontakt ze sztuką zakłada swoiste odreagowanie w samym procesie tworzenia, bez nastawienia na efekt zadania. • Relaksacja − pomaga w zachowaniu wewnętrznej równowagi, umiejętnie wykorzystuje wszelkie chwile spokoju i odprężenia. Umiejętnie prowadzony relaks to świadome działania na pograniczu ćwiczeń fizycznych i umysłowych, pozwalające na pełne poznanie własnego ciała i jego możliwości oraz uświadomienie sobie znaczenia swojej woli. Natomiast podstawową formą aktywności dziecka jest zabawa, która jest dominująca w tym wieku. Stąd wypływa powszechnie znana prawda, że dziecko powinno uczyć się, bawiąc i bawić się, ucząc. Oznacza to, że proces nauczania powinien być związany z zabawą. Koncepcja nauki czytania i pisania nauka czytania nauka pisania motywacja do czytania i pisania • metoda analityczno-syntetyczna o charakterze funkcjonalnym • elementy metody sylabowej profesor Jadwigi Cieszyńskiej • elementy metody czytania globalnego • jedna litera na tydzień (od października, czasami dwie litery na tydzień) • ćwiczenia grafomotoryczne różnego typu, przygotowujące do pisania • nauka pisania po śladzie, czytania • dużo tekstów literackich i paraliterackich od samego początku • teksty do czytania przez dziecko coraz trudniejsze, w początkowych etapach z przewagą materiału ikonicznego • nacisk na rozumienie tekstu, a nie głośne czytanie 131 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Koncepcja realizacji treści edukacji polonistyczno-społecznej z wykorzystaniem „sojuszu metod” rozbudzanie otwartości i aktywności dzieci, rozwijanie mowy dziecka i wzbogacanie jego słownika poprzez nazywanie i opowiadanie o najbliższym otoczeniu dziecka — inspiracją jest piękna pierwsza książka (elementarz) z ilustracjami, zachęcanie do obcowania z książkami jako źródłem dziecięcego poznania KLASA I Etap motywacyjno-elementarzowy motywowanie do słuchania, mówienia, pisania i czytania (w zakresie wszystkich liter języka polskiego przez cały rok) rozwijanie kreatywności i twórczości dziecka, pobudzanie wszystkich zmysłów i rozwój percepcji wzrokowej, słuchowej, świadomości ciała oraz koordynacji poprzez zabawę, ruch i zintegrowanie wszystkich zmysłów przy wykorzystaniu metod uznanych w edukacji przedszkolnej rozwijanie myślenia i stopniowe przechodzenie od spostrzegania globalnego do analitycznego wchodzenie w świat wartości poprzez rozwijanie inteligencji emocjonalnej i umiejętności społecznych integrowanie się z otoczeniem — od tego, co bliskie i znane do rzeczy nowych, ale ważnych w życiu — poprzez rozwijanie koncentracji na rzeczach nowych, logicznego myślenia i współdziałania z innymi KLASA II Etap słowa mówionego uczenie tego, jak się uczyć, pokazywanie sposobów dzielenia się swoim widzeniem świata, szczególnie poprzez mówienie (dyskusja, rozmowa) 132 rozwijanie pamięci dziecka, uczenie operacjonalizacji, przetwarzania i porządkowania pojęć, poznawanie strategii uczenia się rozumienie przez dziecko własnych emocji, odpowiednie radzenie sobie w sytuacjach problemowych rozwijanie wyobraźni poprzez zabawę, projekty, ruch, tworzenie własnych opowiadań twórczych, wyrażania siebie (drama, teatr, gry sytuacyjne, narracja, elementy retoryki i zaciekawienia odbiorcy, wcielanie się w role) Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... wykorzystywanie wiedzy i własnej aktywności do tworzenia projektów wykonywanych indywidualnie lub wspólnie z innymi KLASA III Etap słowa pisanego doskonalenie wszystkich umiejętności komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem pisania, jako sposobu wyrażania siebie rozwijanie motywacji wewnętrznej podczas praktykowania wartości poprzez utrzymywanie dobrych relacji z innymi motywowanie do twórczego rozwiązywania problemów matematycznych życia codziennego oraz problemów abstrakcyjnych, rozwijanie logicznego myślenia rozwijanie kreatywności — indywidualnie i w zespole, kreowanie umiejętności krytycznego i twórczego myślenia Książki i czytanie w edukacji elementarnej Każda z książek proponowanych dzieciom może być przeczytana na różne sposoby, a każdy ze sposobów jest równie dobry: głośne czytanie przez nauczyciela tekstu lektury w klasie (najlepiej codziennie przez 20 minut, przynajmniej 2—3 razy w tygodniu po jednym rozdziale) — uwaga: czytamy również wtedy, kiedy dzieci potrafią już samodzielnie czytać), zachęcanie do samodzielnego cichego czytania w domu (zanim „zadamy” lekturę do domu i określimy termin jej przeczytania, niezwykle istotne jest zareklamowanie książki dzieciom: nauczyciel lub dziecko, które już daną książkę zna, opowiada o niej w ciekawy i motywujący do czytania sposób), zachęcanie do głośnego przeczytania książki przez rodziców swoim dzieciom w domu (nie wyręczamy wtedy dziecka, ale powodujemy, że zacieśniają się więzi w rodzinie, a rodzice lub dziadkowie mogą tym samym aktywniej uczestniczyć w edukacji dziecka — dziecko nie jest pozostawione z lekturą sam na sam, co dla uczniów słabszych jest niezwykle ważne i nie wyłącza ich z przeżywania treści książki tylko dlatego, że nie opanowali dostatecznie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem). Przykłady niewłaściwej pracy z lekturą: − „zadawanie” lektury bez wcześniejszego zachęcenia do jej przeczytania − głośne czytanie lektury przez dziecko w klasie − brak pracy z lekturą i poświęcenie zbyt mało czasu na jej omówienie. 133 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... O wyborze lektury powinien decydować nauczyciel wspólnie z dziećmi, rodzicami, bibliotekarzem, innymi nauczycielami lub dyrekcją szkoły — w zależności od warunków i możliwości dostępu do poszczególnych tytułów. Zaproponowane tu lektury są wartościowe literacko, stanowią kanon literatury dziecięcej, są lubiane przez dzieci i polecane przez specjalistów, dostosowane do potrzeb współczesnego dziecka i przystosowane do realizowania programu nauczania wartości. Podczas testowania poniższej listy wśród nauczycieli pojawiły się głosy, że jakieś książki są za trudne albo stanowią propozycję lekturową do innej klasy. Nasze doświadczenia są inne. Czasem tylko zwykłe przyzwyczajenie w myśleniu nauczyciela decyduje o tym, że jakaś książka jest uważana za łatwą lub trudną. W praktyce okazuje się, że sześciolatek słucha z zapartym tchem lektury proponowanej w klasie czwartej. Dzieci są różne, różne są też ich potrzeby, dlatego sztywne przypisywanie lektur do konkretnej klasy niepotrzebnie zamyka na klucz półki z książkami, które powinny być zawsze pod ręką. Pozwólmy wybierać dzieciom. Uzupełniajmy bibliotekę klasy o ulubione pozycje dzieci. Książki do wspólnego głośnego czytania z pierwszoklasistami • • H. Ch. Andersen Baśnie • • • • • • • • • • • • A. Lindgren Emil ze Smalandii • • • • Cz. Janczarski Miś Uszatek 134 baśnie z różnych stron świata (europejskie, chińskie, afrykańskie, indiańskie, rosyjskie itd.), A. Lindgren Lotta z ulicy Awanturników M. Strzałkowska Bajka o ślimaku Kacperku (i inne baśnie tej autorki) M. Bond Miś zwany Paddington R. Jędrzejewska-Wróbel Sznurkowa historia I. Whybrow Księga straszliwej niegrzeczności J. Kulmowa Niefruwak Piechotny P. Bourgeois, B. Clark Franklin i nowy przyjaciel (i inne części serii) G. Delahaye Martynka w krainie baśni (i inne części serii o Martynce) E. Stadmuller Opowiastki o zwierzętach A. Frączek Myszka Klementynka Janosch Ja ciebie wyleczę, powiedział Miś. Opowieść o tym, jak Tygrysek pewnego razu zachorował A. A. Milne Kubuś Puchatek J. Tuwim wybór wierszy (Lokomotywa, Słoń Trąbalski, Kłamczucha, Skarżypyta itd.) W. Bełza Kto ty jesteś? Polak mały Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... • • • • • • • • • • G. Kasdepke Niesforny alfabet Janosch Ach, jak cudowna jest Panama T. Janson Muminki (dowolne części) M. Strękowska-Zaremba Abecelki i duch Bursztynowego domu Dr. Seuss Na każde pytanie odpowie czytanie! (i inne książki tego autora) A. Frączek Chichopotam J. Papuzińska Nasza mama czarodziejka M. Strzałkowska Wierszyki łamiące języki (i inne tomiki poezji dziecięcej tej autorki) E. Piotrowska A ja nie pozwolę nudzić wam się w szkole! I. Brezinova Cukierek dla dziadka Tadka Książki polecane do klasy drugiej • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • H. Ch. Andersen Baśnie H. Lofting Doktor Dolittle i jego zwierzęta A. Lindgren Dzieci z Bullerbyn W. Chotomska Legendy polskie J. Brzechwa Akademia pana Kleksa K. Makuszyński 120 przygód Koziołka Matołka (Księga 1) J. Karp Ranyboskie, Julek! (i kolejne części serii) Sempe, Goscinny Mikołajek (i kolejne części serii) E. Lindo Mateuszek (i kolejne części serii) S. Michałkow Nie płacz, koziołku S. Marijanovic Magia domowych potworów A. Onichimowska Dzień czekolady E. J. Bartosik-Trebicka Jeden plus Jedna (wszystkie tomy) D. Suwalska Znowu kręcisz, Zuźka! K. S. Kamanda Czarownica Nanga. Baśnie afrykańskie C. Clement Czerwonobrody czarodziej. Baśnie celtyckie Śpiewająca lipka. Bajki Słowian zachodnich U. Stark Mały Asmodeusz R. Jędrzejewska-Wróbel O słodkiej królewnie i pięknym księciu P. Beręsewicz Co tam u Ciumków? (i pozostałe tytuły z serii) O. Masiuk Lenka, Fryderyk i podróże 135 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Książki polecane do klasy trzeciej • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • H. Ch. Andersen Baśnie M. Konopnicka O krasnoludkach i sierotce Marysi (fragmenty) J. Twardowski Patyki i patyczki T. Janson Muminki (tom do wyboru) F. Simon Koszmarny Karolek (polecamy całą serię) E. Kluev Bajki na dłuższą metę A. Lindgren Pippi Pończoszanka (i kolejne tomy) M. McDonald Hania Humorek (polecamy całą serię) E. Nowak Środek kapusty C. S. Lewis Opowieści z Narnii (wszystkie tomy, a przynajmniej pierwszy) Polskie baśnie i legendy Baśnie z różnych stron świata P. Maar W głębokim, ciemnym lesie R. Dahl Matylda (i inne książki tego autora) M. Kunnas, T. Kunnas Ratunku! Piraci! (i inne książki tych autorów) A. Maleszka Magiczne drzewo E. Kastner 35 maja G. Owl Przygody Sajo i małych bobrów A. Cath-Westly 8+2 i ciężarówka I. Pierelotkin Ala Betka B. Stenka Masło przygodowe P. Beręsewicz A niech to czykolada! Powyższa lista to tylko pierwsza pomoc dla nauczyciela. Kolejne książki warto dopisywać wraz z dziećmi. Warto na bieżąco korzystać z serwisów o książce dziecięcej, gdzie zamieszczane są informacje o dobrej literaturze dla najmłodszych. Szczególnie polecamy strony: • Fundacji ABCXXI — Cała Polska czyta dzieciom, gdzie znajduje się Złota Lista książek szczególnie polecanych dla dzieci oraz kryteria ich doboru: www.calapolskaczytadzieciom.pl; • Stowarzyszenia Przyjaciół Książki dla Młodych IBBY, które przyznaje dorocznie nagrody za najlepsze książki dla dzieci: www.ibby.pl; • Instytutu Książki, który posiada specjalną stronę o książkach dla dzieci: www.instytutksiazki.pl/dla_dzieci; • portalu internetowego o książkach dla dzieci i młodzieży Ryms.pl (który również wydaje papierowy kwartalnik), gdzie znajdują się recenzje książek dla dzieci i informacje o ciekawych wydarzeniach związanych z książkami pisanymi dla najmłodszych i ich rodziców: www.ryms.pl 136 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Koncepcja edukacji matematycznej w klasie pierwszej − treści matematyczne łączą się z treściami przyrodniczymi zgodnie z rytmem przyrody, jaki towarzyszy dziecku w poszczególnych miesiącach Poziom I poznanie cyfr od 0 do 9 poznawanie liczb od 0 do 20 cyfry i liczby wprowadzamy równocześnie działania podstawowe na konkretach i symbolach (dodawanie, odejmowanie, porównywanie wartości <, >, =) cyfry i liczby wprowadzamy od pierwszego tygodnia listopada, po jednej na tydzień Poziom II działanie na liczbach do 20 z przekroczeniem progu dziesiątkowego (poziom ten wkracza poza podstawę programową) W tej koncepcji matematyka jest językiem wykorzystywanym w celu poznania świata przyrody. Łączenie matematyki z przyrodą sprzyja integracji metod i treści, a także daje możliwość ukazywania dziecku, już od pierwszej klasy, praktycznego wymiaru matematyki i wykorzystywania narzędzi matematycznych do konkretnych, codziennych działań. Dodatkowe informacje dotyczące warunków realizacji programu Program jest przeznaczony do realizacji przez nauczycieli w pierwszym etapie kształcenia ogólnego, w szkole podstawowej. W tym celu należy przygotować warunki zapewniające bezpieczeństwo i umożliwiające ogólny rozwój dziecka. Sale lekcyjne, zgodnie z zaleceniami, powinny być w miarę możliwości podzielone na części − do nauki oraz do zajęć ruchowych i zabawy, z uwzględnieniem kącików tematycznych. Powinny się w nich znaleźć materiały dostępne dla dzieci podczas pobytu w klasie, jak na przykład: książki, czasopisma, kolorowanki, gry planszowe, liczmany, materiały przyrodnicze. W małych pomieszczeniach, podczas pracy z licznym zespołem, trzeba tak zorganizować przestrzeń, by umożliwić dzieciom zabawę i praktyczne działanie, manipulowanie i pracę indywidualną. Uczeń powinien mieć możliwość pozostawienia części rzeczy w szkole. 137 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... Warunki realizacji a obserwacja dziecka i współpraca z rodzicami Obserwowanie uczniów podczas swobodnych działań dostarcza nauczycielowi wielu informacji na temat zainteresowań i preferencji dzieci, ich umiejętności współpracy i organizacji zabaw. Dla dzieci natomiast jest to czas nawiązywania bliższych kontaktów i zaspokajania swoich potrzeb poznawczych i emocjonalnych. Do organizacji przestrzeni w klasie proponujemy włączyć rodziców, po wcześniejszym objaśnieniu im celowości propozycji. Rodzice bardzo chętnie włączają się w życie klasy, kiedy rozumieją sens działań i widzą korzyści płynące dla ich dzieci. Każdy z nich bowiem pragnie dobra swojego dziecka. Bardzo dobrą formą zapoznania rodziców z potrzebami klasy i ze sposobem wykorzystywania zgromadzonych materiałów jest zapraszanie ich na zajęcia. Włączanie rodziców, dziadków w życie klasy może przynieść nieoczekiwane wręcz efekty. Warunki realizacji poszczególnych edukacji W sali powinna się znajdować podręczna biblioteczka, wyposażona w książeczki z bajkami i opowiadaniami, lektury, czasopisma dla dzieci − co umożliwi zrealizowanie treści z zakresu edukacji polonistycznej. Biblioteczkę mogą wzbogacać dzieci za zgodą rodziców. W edukacji przyrodniczej wskazane jest prowadzenie hodowli. Nie każda szkoła posiada ogródek, dlatego trzeba znaleźć inne rozwiązanie: wystarczy założyć hodowlę w donicach na parapecie okiennym. W wyznaczonym miejscu można gromadzić materiały i okazy przyrodnicze. Decydując się na hodowlę zwierząt, np. założenie akwarium czy hodowanie chomika w klatce, trzeba się zastanowić, czy są na to w sali odpowiednie warunki i możliwości. W razie potrzeby uczniowie mogą przynieść na zajęcia zwierzę hodowane w domu. W edukacji matematycznej dominuje nauczanie czynnościowe, z którym wiąże się działanie, manipulowanie. Potrzebne są do tego liczmany — guziki, klocki, zakrętki, koraliki, materiały przyrodnicze: kasztany, żołędzie, liście, kamyki zgromadzone w pudełkach. Warto wyposażyć salę w wagę szalkową i odważniki, miary do mierzenia, termometr, zegar, liczydła. Wiele z tych przedmiotów możemy pozyskać od rodziców i dziadków, którzy − wymieniając sprzęty w domu − chętnie przyniosą różne rzeczy do klasy. W edukacji muzycznej niezbędne są instrumenty muzyczne. W przypadku skromnego wyposażenia sali nauczyciel wspólnie z dziećmi i ich rodzicami może wykonać proste instrumenty z dostępnych materiałów. Dzieci uczęszczające do ognisk lub szkół muzycznych mogą w ramach zajęć prezentować swoje umiejętności. Do realizacji edukacji plastycznej i zajęć technicznych konieczne będą różnorodne materiały plastyczne i przyrodnicze. Zapoznając rodziców na początku roku szkolnego z proponowanymi technikami pracy, umożliwimy im zgromadzenie potrzebnych materiałów. Rodzice mogą wspólnie ustalić, co kupią, co przyniosą, a co jest niemożliwe do zdobycia. Materiały zgromadzone w klasie pozwolą na zaplanowanie zajęć, do których będą przygotowani wszyscy uczniowie. Od klasy pierwszej uczniowie powinni korzystać z pracowni informatycznej, i to nie tylko w ramach realizacji treści z zajęć komputerowych. Komputery powinny być wykorzystywane jako urządzenia, które wzbogacają proces nauczania i uczenia się o tek- 138 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków... sty, rysunki i animacje tworzone przez uczniów. Ciekawym rozwiązaniem jest korzystanie w czasie zajęć z tablic interaktywnych. Ważną rolę odgrywają posiadana przez szkołę sala gimnastyczna i boisko, a także place zabaw. Podczas sprzyjającej pogody zajęcia ruchowe powinny odbywać się na powietrzu. Realizacja programu nie może ograniczać się do zajęć prowadzonych w sali lekcyjnej. Zaleca się spacery po najbliższej okolicy, wycieczki do ciekawych miejsc, w miarę możliwości − wyjścia do kina, teatru, filharmonii. 139 8. Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania Nauczanie zawsze łączy się z ocenianiem, ze sprawdzaniem aktualnego stanu wiadomości i umiejętności. Sposób sprawdzania zależy od wieku dziecka. Ocena będzie rzetelna, gdy dobrze poznamy oceniane dziecko. Należy wziąć pod uwagę wiele czynników, zaczynając od prozaicznych: Jaki dzień ma dzisiaj dziecko? Czy nie jest głodne? Czy się wyspało? Oceniamy nie tylko efekt pracy, ale przede wszystkim wysiłek dziecka W ocenie bierzemy pod uwagę wkład i wysiłek wniesiony przez dziecko. Należy uwzględnić jego potencjał, zaburzenia, wrodzone trudności — sugestie poradni pedagogicznej, jeżeli dziecko było badane. Wreszcie postęp, jaki uczyniło. Kryteria ocen muszą być jasne, jednak wymagania powinny być zróżnicowane, by zapewnić rozwój i sukces wszystkim dzieciom. Potencjał: • zaburzenia i dysfunkcje • ograniczenia zdrowotne • zdolności i predyspozycje Wkład i zaangażowanie: Ocena • wysiłek • motywacja • praca, ćwiczenia Postęp: • zmiana • rozwój • tempo Zróżnicowanie oceny, czyli dostosowanie wymagań Na czym polega zróżnicowanie, a właściwie dostosowanie wymagań? To nic innego, jak właśnie indywidualne podejście do dziecka. Trzeba wziąć pod uwagę jego możliwości. Dziecko z wadą 140 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania wymowy nie będzie prawidłowo wymawiać wyrazów, nie będzie poprawnie głoskować i z pewnością będzie miało problem z pisaniem, zwłaszcza z pamięci i ze słuchu. Nie można zatem karać go oceną z pisania za wadę wymowy. Dziecko dyslektyczne ma prawo odwracać litery, mylić kierunki, popełniać błędy ortograficzne. Tych umiejętności nie można u niego ocenić. W takich przypadkach ogromną rolę odgrywa czas. Zadaniem nauczyciela, oprócz stosowania właściwych metod pracy, jest motywowanie i wspieranie dziecka oraz obserwowanie jego postępów. W tych przypadkach właśnie postęp będzie wyznacznikiem oceny. W jaki sposób należy sprawdzać osiągnięcia uczniów? Na początku klasy pierwszej, najlepiej w drugim tygodniu nauki, by dzieci mogły oswoić się ze szkołą, należy przeprowadzić diagnozę gotowości szkolnej. Ma ona dostarczyć nauczycielowi informacji na temat wiadomości, umiejętności oraz poziomu rozwoju emocjonalnego i fizycznego dzieci. Na tej podstawie nauczyciel planuje swoją pracę i dobiera odpowiednie metody nauczania. Częściami diagnozy są: obserwacja, wywiad z dzieckiem i rodzicami, zadania i ćwiczenia sprawdzające opanowanie podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Dokładniej zostanie ona omówiona w rozdziale 9.1. niniejszego programu. DIAGNOZA obserwacja zachow zachowanie zach owan anie ie umiejętności wywiad rodzice ro rodz dzic ice e dziecko analiza wykonanie wy wyko kona nani nie e zadań zada za dań ń i ćwiczeń przez dziecko Z diagnozy powinny wynikać następujące dane oraz dalsze działania nauczyciela: • • • informacja dla nauczyciela na temat dziecka, • zajęcia dodatkowe zaspokajające zainteresowania i potrzeby dzieci. informacja zwrotna dla dziecka i rodzica, wybór metod i form pracy, w tym plan pracy indywidualnej z dzieckiem w celu wyrównania szans, W ciągu roku szkolnego nauczyciel powinien stosować różnorodne metody sprawdzające zmiany zachodzące w dziecku, przyrost wiadomości i umiejętności lub ewentualny za- 141 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania stój. Wiodącą metodą w klasie pierwszej będzie obserwacja pracy i zachowań dziecka oraz analiza jego wytworów. Ocenie będą podlegać samodzielnie wykonane zadania, karty pracy, sporadycznie − sprawdziany, testy. Ważne jest, by liczbę testów ograniczyć do minimum. Dziecko będzie motywowane przez system nagradzania. Każdy najmniejszy sukces musi być zauważany, doceniany i nagradzany. W klasie pierwszej należy unikać komentarzy typu: nie umiesz, nie potrafisz. Działają one demotywująco na małe dziecko, mogą zakłócić jego rozwój, będą przyczyną porażki i fobii szkolnej. Uczniowie powinni też próbować dokonywać samooceny. Ważną rolę w procesie uczenia się odgrywają emocje, wpływające bezpośrednio na zachowanie dzieci. W czasie obserwacji należy zwrócić uwagę na zachowanie dzieci, by móc dokonać pełnej oceny poziomu rozwoju emocji dziecka i wesprzeć dzieci z zaburzeniami w tym obszarze. W klasach drugiej i trzeciej metody sprawdzające są podobne, ale częściej pojawiają się oceny z samodzielnie wykonanych zadań, sprawdzianów, testów. Ocenie będą podlegać projekty wykonane indywidualnie i grupowo. Obok samooceny pojawi się ocena kolegów i koleżanek. Może ona dotyczyć oceny zachowania. ocena w klasie I ocena w klasach II i III obserwacja zachowań, umiejętności i zmian obserwacja zachowań, umiejętności i zmian analiza wytworów, zadań, kart pracy, wypowiedzi analiza wytworów, zadań, kart pracy, wypowiedzi ustnych i pisemnych, odpowiedzi, projektów testy testy, sprawdziany, zadania kontrolne Sposoby oceniania — ocenianie opisowe Sposoby oceniania muszą być różnorodne, by umożliwić rzetelną ocenę umiejętności i wiadomości. Ze względu na różne możliwości i preferencje dzieci, jedna metoda sprawdzania, na przykład test, nie dostarczy pełnej informacji na temat stanu wiedzy dziecka. Ocena powinna być wspierająca. Zatem ma dostarczać informacji o bieżącym stanie wiedzy i umiejętnościach, jednocześnie zawierać wskazówki do dalszej pracy: Potrafisz już……., teraz popracuj nad……. Z tego wynika, że ocena ograniczająca się do samego stopnia nie spełnia tej roli. Musi być uzupełniona odpowiednim komentarzem. Powyższe wymagania spełnia ocena opisowa, będąca obowiązkową w pierwszym etapie kształcenia w szkole podstawowej. Nauczyciel prowadzi karty obserwacji, na których odnotowuje postępy dzieci. Z wynikami obserwacji zapoznaje rodziców na spotkaniach klasowych lub w inny, ustalony i przyjęty przez obie strony, sposób. W czasie zajęć działaniom dzieci bardzo często towarzyszy ocena słowna, wspierająca i motywująca do pracy: − Bardzo ładnie to napisałeś. − Gratuluję! Bardzo się cieszę, że tak ładnie pracujesz. − Widzę, że się starasz, już jest dużo lepiej. − Popracuj jeszcze nad kształtem liter i będzie dobrze. Wierzę, że Ci się uda. 142 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania − Bardzo się starałeś, doceniam to. Zobaczysz, że jak będziesz tak dalej pracować, już wkrótce będzie Ci o wiele łatwiej i oboje będziemy zadowoleni. Ocenianie kształtujące jako opis procesu wyrównywania szans edukacyjnych Ocenianie wspierające rozwój ucznia − polegające na zbieraniu informacji na temat stanu wiedzy i umiejętności ucznia i ich interpretowaniu tak, by można było stwierdzić, na którym etapie realizacji celów edukacyjnych jest i dokąd powinien zmierzać oraz jakie działania należy podjąć, by mu pomóc − nazywamy kształtującym. To ocenianie ma wiele zalet: czyni ucznia świadomym i aktywnym w procesie uczenia, daje mu szanse rozwoju. Pozwala indywidualnie osądzić, co już wie, a czego musi się jeszcze nauczyć. Ma go wesprzeć, pokazując, co już dobrze zrobił, a nad czym musi popracować. Kolejne kroki działań będą inne dla różnych uczniów, zależeć będą od etapu, na którym się znajdują. Nie występuje tutaj porównywanie wyników różnych uczniów. Oceniając w ten sposób, nauczyciel kładzie nacisk na indywidualny rozwój ucznia, stwarzając możliwość wyrównywania szans. nauczyciel uczeń, rodzic obserwacja, gromadzenie bieżących informacji o postępach dziecka działanie, zaangażowanie, postawa, relacje z innymi działania wspierające, działania naprawcze, działania rozwijające uczenie się, nabywanie i utrwalanie wiadomości i umiejętności oraz postaw i zachowań Proces oceniania i wspierania rozwoju dziecka spostrzeżenia, ocena znajomość kryteriów, samoocena przekaz informacji do dziecka i rodzica, zalecenia wiedza na temat stanu umiejętności, wiadomości i zachowania 143 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania Uczeń, przystępując do pracy, musi mieć świadomość, czego się uczy, po co się tego uczy, jak wykorzysta nabytą wiedzę i umiejętności w przyszłości. Natomiast nauczyciel musi posiadać pełną świadomość, co jest najważniejsze z danych zajęć, co będzie potrzebne uczniowi w przyszłości. Nauczyciel i uczeń, uczestniczący bezpośrednio w procesie nauczania i uczenia się, muszą odpowiedzieć sobie na zasadnicze pytania: uczeń nauczyciel Czego chcę nauczyć? Co z tego, czego uczę, jest najważniejsze? Czy uczeń wykorzysta to w przyszłości? Czy będzie mu to niezbędne w życiu? Czy wszyscy muszą umieć tyle samo? Co powinien umieć każdy? Czego się będę uczyć? Co z tego jest najważniejsze? Czy to mi się przyda? Czy jest to dla mnie niezbędne? Czy muszę to wszystko umieć? Co z tego muszę umieć? Rola rodziców w ocenianiu Z celem i rolą oceniania należy zapoznać rodziców, by uświadomili sobie, że sposób oceniania ma pomóc ich dzieciom. Muszą zrozumieć, że od oceny ważniejsze jest to, czego się dziecko nauczyło, z czym sobie radzi. Istotna dla rodziców jest świadomość, z czym dziecko ma problem, bo wtedy mogą mu pomóc. Popularne pytanie: Jaką ocenę dostało dziecko? należy zastąpić szeregiem innych, ważniejszych pytań: Czego się dzisiaj dowiedziałeś? Czego się nauczyłeś? Jaką ocenę dziś dostałeś? Z czym miałeś problem? Czy pracowałeś samodzielnie? Czy dokończyłeś zadania? Które zajęcia podobały ci się najbardziej? Czy coś ci się szczególnie udało? Czy czegoś nie zrozumiałeś? Czy to był udany dzień? Czy chcesz o czymś porozmawiać? Kryteria oceniania Cząstkowa ocena opisowa często budzi jeszcze wiele emocji. Nauczyciele, ucząc w licznych zespołach klasowych, nie zawsze mogą sobie pozwolić na dłuższy komentarz pisemny. Wystarczy ustalić właściwe kryteria słowne i zapoznać z nimi rodziców i uczniów. Oto kilka przykładów: 144 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania Zachowanie Emocje, uczucia Odczytuje i rozumie emocje innych. Nazywa emocje i uczucia, kontroluje swoje emocje Znakomicie. Ładnie. i uczucia. Potrafi panować nad emocjami. Potrafi poprosić o pomoc w trudnej sytuacji. Dobrze. Postaraj się. Nie radzi sobie z emocjami, przejawia negatywne zachowania. Nie potrafi nazwać emocji, nie panuje nad swoimi emo- Pracuj więcej. Poćwicz jeszcze. cjami. Praca w zespole Przestrzega zasad współpracy i aktywnie współdziała Znakomicie. w grupie. Przyjmuje powierzone mu zadania w grupie. Ładnie. Potrafi przyjąć powierzone mu zadania. Dobrze. Niezbyt chętnie pracuje w grupie, zachowuje się bier- Postaraj się. nie wobec grupy. Zna zasady współpracy, ale ich nie respektuje. Pracuj więcej. Nie realizuje zadań grupy, utrudnia pracę innym. Poćwicz jeszcze. Edukacja polonistyczna − tworzenie tekstów: Klasa I Samodzielnie układa kilka zdań na podany temat. Układa proste zdania. Ładnie. Pod kierunkiem nauczyciela układa proste zdania. Dobrze. Przepisuje proste zdania. Klasa II Znakomicie. Postaraj się. Przepisuje nieuważnie, popełnia wiele błędów. Pracuj więcej. Nie potrafi odwzorować podanego tekstu. Poćwicz jeszcze. Tworzy twórcze teksty i opowiadania. Znakomicie. Uzupełnia teksty i przekształca je. Ładnie. Pisze tekst pod kierunkiem nauczyciela. Dobrze. Z pomocą nauczyciela pisze krótki tekst. Postaraj się. Nie układa tekstów, przepisuje je. Pracuj więcej. Nie układa tekstów, popełnia liczne błędy podczas przepisywania. Poćwicz jeszcze. 145 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania Klasa III Tworzy rozbudowane, swobodne teksty. Znakomicie. Samodzielnie pisze krótkie opowiadania. Ładnie. Potrafi napisać krótki tekst. Dobrze. Przy pomocy nauczyciela pisze krótki tekst. Postaraj się. Pisze kilka prostych zdań, tylko z pomocą nauczyciela. Pracuj więcej. Nawet z pomocą nie potrafi napisać kilku krótkich zdań. Poćwicz jeszcze. Edukacja matematyczna − zadania tekstowe: Klasa I Samodzielnie układa i zapisuje zadanie do rysunku lub Znakomicie. działania. Samodzielnie rozwiązuje zadanie tekstowe. Ładnie. Zapisuje rozwiązanie zadania za pomocą cyfr i znaków. Dobrze. Z pomocą potrafi rozwiązać zadanie. Zapisuje odpowiedź do zadania. Nawet z pomocą nauczyciela nie potrafi rozwiązać Postaraj się. Pracuj więcej. Poćwicz jeszcze. zadania. Klasa II Potrafi samodzielnie rozwiązać łatwe zadanie złożone. Samodzielnie rozwiązuje proste zadanie tekstowe. Ładnie. Radzi sobie z rozwiązywaniem zadania tekstowego. Dobrze. Z pomocą rozwiązuje zadanie tekstowe. Klasa III Postaraj się. Często nie rozumie treści zadania. Pracuj więcej. Nie potrafi rozwiązać prostego zadania tekstowego. Poćwicz jeszcze. Samodzielnie rozwiązuje złożone zadania tekstowe. Znakomicie. Samodzielnie rozwiązuje zadania tekstowe. Ładnie. Rozwiązuje proste zadania tekstowe. Dobrze. Z pomocą rozwiązuje proste zadania tekstowe. 146 Znakomicie. Postaraj się. Tylko z pomocą rozwiązuje proste zadania tekstowe. Pracuj więcej. Nie radzi sobie z rozwiązywaniem zadań. Poćwicz jeszcze. Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania Kryteria ocen muszą być jawne, zrozumiałe, znane uczniom. Wtedy uczeń czuje się bezpiecznie: wie, co będzie podlegać ocenie, na co ma zwrócić uwagę. Z uwagą odczytuje komentarz nauczyciela, potrafi się do niego ustosunkować. Kryteria ustala sam nauczyciel bądź wspólnie z uczniami. Oprócz oceny bieżącej, nauczyciel dokonuje ocen podsumowujących. Takimi ocenami są oceny semestralna i roczna. Ocena semestralna, oprócz opisu wiadomości i umiejętności dziecka, zawiera wskazówki do dalszej pracy. Roczna opisowa ocena klasyfikacyjna z zajęć edukacyjnych po każdej klasie jest opisem wiadomości i umiejętności dziecka po danym etapie kształcenia. Uwzględnia poziom opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności z zakresu wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla I etapu edukacyjnego oraz wskazuje potrzeby rozwojowe i edukacyjne ucznia, związane z przezwyciężaniem trudności w nauce lub rozwijaniem uzdolnień. 147 8.1. Diagnoza i obserwacja dziecka rozpoczynającego naukę w klasie pierwszej a) OPIS NARZĘDZIA DO DIAGNOZY Gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole jest jednym z najważniejszych warunków, jaki powinien zostać spełniony, aby zagwarantować uczniowi sukces na miarę jego możliwości i potrzeb w klasie pierwszej. Pierwszy etap działań w tym zakresie funkcjonuje na poziomie edukacji przedszkolnej, gdzie nauczyciele, w ramach procesów wspierania i edukacji dzieci w obowiązkowym rocznym przygotowaniu przedszkolnym, realizują treści podstawy programowej i stymulują rozwój dziecka. Robią to, opierając się na podstawie programowej wychowania przedszkolnego, w kierunkach wskazanych językiem efektów, podzielonych na piętnaście obszarów rozwoju dziecka. Diagnoza przedszkolna i szkolna Rodzice każdego dziecka, które kończy roczne obowiązkowe przygotowanie przedszkolne i może rozpocząć naukę w szkole, otrzymują dokument informujący ich o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole. Stanowi on kwintesencję informacji na temat potrzeb, możliwości, a także osiągnięć dziecka w zakresie przewidzianym podstawą programową wychowania przedszkolnego. Drugi etap odbywa się na początku roku w klasie pierwszej. Właśnie w tym czasie nauczyciel szkoły podstawowej, rozpoczynający pracę z grupą dzieci, powinien ponownie sprawdzić gotowość do podjęcia nauki w szkole, a sprawdzając, weryfikować poziom osiągnięć w stosunku do wymagań i efektów przewidzianych podstawą programową wychowania przedszkolnego, czyli wcześniejszego etapu rozwoju dziecka. Tym samym będzie mógł w dużym stopniu kontynuować za nauczycielami uczącymi w przedszkolu działania o charakterze diagnostycznym i optymalnie dostosować metody oraz formy pracy z dzieckiem na każdych zajęciach. Jedność działań nauczycieli przedszkola i szkoły w zakresie diagnozy dziecka Poniższe narzędzie ma umożliwić taką diagnozę, która pozwoli na porównanie informacji pozyskanych wcześniej przez rodziców w przedszkolu i wyciągnięcie wniosków na temat ewentualnych zmian w postępach i rozwoju dziecka w kontekście jego gotowości do podjęcia nauki w szkole. Dzięki zaproponowanemu poniżej podziałowi obserwacji nauczyciel w klasie pierwszej obserwuje dziecko w ramach tych samych obszarów rozwoju, jakie brał pod uwagę nauczyciel w przedszkolu, wypełniając dokument zgodny z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych, zatytułowany Informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej. 148 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania b) OBSZARY PODLEGAJĄCE DIAGNOZOWANIU I KRYTERIA OBSERWACJI Obszar I umiejętności społeczne i odporność emocjonalna Obszar II umiejętności matematyczne i gotowość do nauki czytania i pisania Obszar V potrzeby rozwojowe dziecka, w tym zauważone predyspozycje, uzdolnienia i zainteresowania Obszar IV samodzielność, w tym umiejętność wykonywania czynności samoobsługowych Obszar III sprawność motoryczna i koordynacja wzrokowo-ruchowa CZAS PROWADZENIA DIAGNOZY — 10 dni (1. i 2. tydzień września) TECHNIKI: obserwacja, analiza wytworów, wywiad FORMY: indywidualna, zbiorowa ZASADY: W każdym dniu nauczyciel: • świadomie i celowo dokonuje obserwacji zachowań i analizy wytworów oraz prac dzieci w czasie zajęć, • • wypełnia arkusz obserwacyjny, rozmawia z dziećmi, prowadząc wywiad. Na pierwszym spotkaniu z rodzicami nauczyciel prosi o wypełnienie kwestionariusza wywiadu. Zebrane w ten sposób informacje o dziecku porównuje z wiedzą uzyskaną na temat dziecka na podstawie prowadzonych obserwacji, analizy i wywiadu. 149 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania KRYTERIA OBSERWACJI 150 A tak oznacza, że dane zachowanie (lub dana umiejętność) zdecydowanie pojawia się u dziecka B raczej tak oznacza, że nauczyciel zaobserwował dane zachowanie (lub daną umiejętność), ale nie jest ono utrwalone C raczej nie oznacza, że dane zachowanie (lub dana umiejętność) pojawia się bardzo rzadko D nie oznacza, że dane zachowanie (lub dana umiejętność) nie zostało przez nauczyciela zauważone Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania ARKUSZ OBSERWACJI UCZNIA ROZPOCZYNAJĄCEGO NAUKĘ W KLASIE PIERWSZEJ Imię i nazwisko dziecka: ........................................................................................ Data urodzenia: ........................................................................................................ Rok szkolny: ............................................................................................................... Klasa: ............................................................................................................................ Data rozpoczęcia obserwacji: .............................................................................. Data zakończenia obserwacji: ............................................................................. 2. Zna nazwę miejscowości, w której mieszka i wymienia nazwy ważniejszych instytucji znajdujących się w mieście. 3. Orientuje się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby, np.: policjanta, strażaka. 4. Wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a stolicą Polski jest Warszawa. 5. Nazywa godło i flagę państwową, zna polski hymn i wie, że Polska należy do Unii Europejskiej. 6. Obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują. 7. Grzecznie zwraca się do innych. 8. Potrafi zgodnie bawić się z innymi dziećmi. uwagi Wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, wie, gdzie pracują, czym się zajmują. nie 1. raczej nie Czy poniższe zachowania i umiejętności pojawiają się u dziecka? raczej tak Lp. tak OBSZAR I Umiejętności społeczne i odporność emocjonalna 151 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania 9. Radzi sobie w sytuacjach zadaniowych, współdziała z innymi i przestrzega reguł. 10. Samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i przewiduje skutki swoich zachowań. 11. Zna zagrożenia ze strony ludzi i unika ich. 12. Wie, jak należy zachowywać się na uroczystościach, np.: na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie. 13. Ma poczucie sprawstwa („potrafię to zrobić”) i odczuwa radość z wykonanej pracy. 14. Potrafi dokończyć rozpoczętą pracę. 15. Rozpoznaje i nazywa emocje − własne oraz innych osób. 16. Samodzielnie inicjuje kontakty z rówieśnikami. 17. Potrafi poprosić o pomoc i informuje o swoich potrzebach. 18. Unika bójek, szarpania i krzyków. 19. 20. 21. 2. Mówi płynnie, niezbyt głośno, dostosowuje ton głosu do sytuacji. 3. Uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty. 4. Formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach. 5. Słucha opowiadań, baśni i rozmawia o nich. 152 uwagi Stara się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym i gramatycznym. nie 1. raczej nie Czy poniższe zachowania i umiejętności pojawiają się u dziecka? raczej tak Lp. tak OBSZAR II Umiejętności matematyczne i gotowość do nauki czytania i pisania Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania 6. Interesuje się książkami i czytaniem. 7. Interesuje się pisaniem. 8. Układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy. 9. Dzieli wyrazy na sylaby. 10. Wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej. 11. Rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych. 12. Grupuje obiekty w sensowny sposób (klasyfikuje). 13. Formułuje uogólnienia typu: to do tego pasuje, te obiekty są podobne, a te są inne. 14. Stara się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbuje przewidywać, co się może zdarzyć. 15. Przelicza obiekty i odróżnia błędne liczenie od poprawnego. 16. Wyznacza wynik dodawania i odejmowania, pomagając sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastępczych. 17. Ustala równoliczność dwóch zbiorów, a także posługuje się liczebnikami porządkowymi. 18. Rozróżnia lewą i prawą stronę, określa kierunki i ustala położenie obiektów w stosunku do własnej osoby. 19. Ustala położenie obiektów w odniesieniu do innych obiektów. 20. Potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru. 21. Wie, na czym polega pomiar długości, zna proste sposoby mierzenia, np. krokami, stopa za stopą. 22. Zna stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku. 23. Potrafi uważnie patrzeć i zapamiętuje elementy obrazka. 24. Przewiduje, w miarę swoich możliwości, jakie będą skutki czynności manipulacyjnych na przedmiotach — wnioskuje. 25. Uczestniczy w zabawach i grach teatralnych oraz pantomimie. 26. 27. 28. 153 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania 1. Potrafi prawidłowo trzymać ołówek lub kredkę. 2. Wykonuje ruchy rozmachowe. 3. Wznosi konstrukcje z klocków i tworzy kompozycje z różnorodnych materiałów (np. przyrodniczych). 4. Używa właściwie prostych narzędzi podczas majsterkowania. 5. Wie, jak bezpiecznie zachować się na drodze. 6. Wie, jak należy korzystać ze środków transportu. 7. Uczestniczy w zajęciach i zabawach ruchowych np. w parku, na boisku, w sali gimnastycznej. 8. Jest sprawne fizycznie lub jest sprawne w miarę swoich możliwości, jeśli jest dzieckiem mniej sprawnym ruchowo. 9. Wycina po liniach − prostej, łamanej i krzywej. 10. Koloruje wyznaczone powierzchnie. 11. Odwzorowuje proste kształty geometryczne. 12. Układa elementy według wzoru. 13. Rysuje po śladzie i według wzoru. 14. Chodzi po linii prostej na odcinku równym około 2 m. 15. Skacze na jednej nodze. 16. 17. 154 uwagi nie raczej nie Czy poniższe zachowania i umiejętności pojawiają się u dziecka? raczej tak Lp. tak OBSZAR III Sprawność motoryczna i koordynacja wzrokowo-ruchowa Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania 1. Umie się samodzielnie umyć i skorzystać z toalety. 2. Samodzielnie ubiera się i rozbiera. 3. Właściwie zachowuje się przy stole podczas posiłków, sprząta po sobie. 4. Dba o swoje rzeczy osobiste, nie naraża ich na zagubienie albo kradzież. 5. Utrzymuje porządek w swoim otoczeniu. 6. Wie, jak trzeba się zachować w sytuacji zagrożenia oraz gdzie i jak poprosić o pomoc. 7. Wie, jak należy dbać o zdrowie. 8. Samodzielnie wiąże sznurówki. uwagi nie raczej nie Czy poniższe zachowania i umiejętności pojawiają się u dziecka? raczej tak Lp. tak OBSZAR IV Samodzielność, w tym umiejętność wykonywania czynności samoobsługowych 9. 10. 11. 12. 155 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania 1. Odgrywa role w zabawach. 2. Śpiewa piosenki. 3. Improwizuje muzykę ruchem. 4. Słucha w skupieniu muzyki, w tym także klasycznej. 5. Potrafi wypowiedzieć się w formie pracy plastycznej. 6. Chętnie uczestniczy w zbiorowym śpiewie, tańcach i muzykowaniu. 7. Gra na instrumencie muzycznym. 8. Uprawia sporty (wybraną dyscyplinę). 9. Interesuje się urządzeniami technicznymi (np. używanymi w domu), próbuje zrozumieć, jak one działają. 10. Interesuje się przyrodą. 11. Rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku. 12. 13. 14. 156 uwagi nie raczej nie Czy poniższe zachowania i umiejętności pojawiają się u dziecka? raczej tak Lp. tak OBSZAR V Potrzeby rozwojowe dziecka, w tym zauważone predyspozycje, uzdolnienia i zainteresowania Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania PROFIL DZIECKA 1. Mocne strony dziecka: ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ 2. Zauważone trudności dziecka: ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ 3. Planowane działania wspomagające: ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ 4. Wskazówki dla rodziców: ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ 157 Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania WYWIAD Z RODZICAMI DZIECKA ROZPOCZYNAJĄCEGO NAUKĘ W KLASIE PIERWSZEJ Szanowni Państwo, w trosce o najwyższy poziom edukacji Waszego dziecka, proszę o udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania, zgodnie z posiadaną przez Państwa wiedzą i obserwacjami. Zebrane odpowiedzi posłużą mi jako materiał pomocniczy, dzięki któremu szybciej i lepiej poznam indywidualne potrzeby oraz możliwości Waszego dziecka, a tym samym dostosuję do niego swoje wymagania, metody oraz zakres działań. Wychowawczyni Waszego dziecka Proszę wpisać poniżej dane dziecka. Imię i nazwisko: ................................................................................... Proszę przeczytać pytanie i zaznaczyć krzyżykiem właściwą odpowiedź. Czy Państwa dziecko: 1. potrafi samo zawiązać sznurowadła i zapiąć guziki? 2. potrafi skakać na jednej nodze, na obu nogach, np. przez kałużę? 3. chętnie bierze udział w zabawach ruchowych? 4. potrafi lepić z plasteliny? 5. tnie nożyczkami według narysowanej linii prostej i krzywej? 6. prawidłowo wymawia wszystkie głoski? 7. opowiada pełnymi zdaniami? 8. poprawnie buduje zdania? 9. łatwo dobiera właściwe słowa? 10. odróżnia lewą stronę swego ciała od prawej? 11. posługuje się zawsze jedną ręką podczas wykonywania prac wymagających wyboru, np. podczas jedzenia, kolorowania, mycia zębów? 12. potrafi kolorować rysunek, nie wykraczając poza linie? 13. potrafi posługiwać się przyborami służącymi do pisania? 14. lubi rysować lub kolorować? 15. potrafi narysować postać ludzką, która jest kompletna, a części ciała są właściwie rozmieszczone? 16. potrafi układać klocki w grupy według barwy, kształtu, wielkości? 158 TAK NIE Sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów i propozycje kryteriów oceniania 17. potrafi znaleźć kilka różnic między dwoma pozornie identycznymi obrazkami? 18. potrafi grupować przedmioty i obrazki według określonych kryteriów, np.: zabawki, słodycze, sprzęty domowe? 19. potrafi kojarzyć przedmioty lub obrazki pasujące do siebie, np. narty − śnieg, stopa — but, malina − krzew? 20. potrafi dobrać do wzoru takie same obrazki, takie same litery, takie same wyrazy? 21. potrafi ułożyć klocki tak samo jak we wzorze? 22. prawidłowo rozróżnia dźwięki dochodzące z otoczenia, np. odróżnia dźwięk klaksonu samochodu od dzwonka roweru? 23. wyróżnia głoskę występującą na początku wyrazu (np. nazywa dźwięki, które słyszy na początku nazw przedmiotów lub imion)? 24. różnicuje podobne dźwięki, np. kura − góra (k − g)? Czy słyszy różnicę? 25. rozwiązuje proste zagadki? 26. zapamiętuje i powtarza z pamięci proste rymowanki i wierszyki? 27. potrafi skupić się na wykonywanej czynności? 28. potrafi wysłuchać 2 − 3 poleceń, następnie zastosować się do nich? 29. po skończonej pracy sprząta po sobie? 30. zazwyczaj kończy rozpoczętą pracę, nie zniechęca się zbyt szybko? 31. bawi się z rówieśnikami, rodzeństwem? 32. potrafi podporządkować się poleceniom dorosłych? 33. ma w domu jakieś obowiązki, pomaga dorosłym, sprząta pokój? 34. interesuje się czymś szczególnym (np. tańcem, sportem, grą na instrumencie, rysowaniem, opieką nad zwierzętami itp.)? Dziękuję za udział w wywiadzie ......................................... 159 9. Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów — pomoc psychologiczno–pedagogiczna w praktyce Indywidualizacja w aktach prawnych: • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (DzU Nr 228, poz. 1487). Pomoc psychologiczno-pedagogiczna organizowana w szkole ma na celu: • • rozpoznawanie możliwości psychofizycznych, rozpoznawanie i zaspokajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawanie indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających w szczególności 1) z niepełnosprawności, 2) z niedostosowania społecznego, 3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym, 4) ze szczególnych uzdolnień, 5) ze specyficznych trudności w uczeniu się, 6) z zaburzeń komunikacji językowej, 7) z choroby przewlekłej, 8) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych, 9) z niepowodzeń edukacyjnych, 10) z zaniedbań środowiskowych — związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego, kontaktami środowiskowymi, 11) z trudności adaptacyjnych — związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą. W szkole pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana uczniom w formie: • • • • klas terapeutycznych, • porad i konsultacji. zajęć rozwijających uzdolnienia, zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym, W skład zespołu wchodzą nauczyciele, wychowawcy, specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem, pedagog, logopeda. Spotkania zespołu zwołuje osoba koordynująca jego pracę — w miarę potrzeb. W spotkaniach zespołu mogą uczestniczyć rodzice, przedstawiciel poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, inne osoby, w szczególności lekarz, psycholog, pedagog, logopeda lub inny specjalista. 160 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... Zespół tworzy dyrektor dla ucznia: • posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania lub opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej — niezwłocznie po otrzymaniu orzeczenia lub opinii, • który nie posiada orzeczenia lub opinii wymienionych w pkt. 1. — niezwłocznie po przekazaniu przez nauczyciela, wychowawcę grupy wychowawczej lub specjalistę informacji o potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Do zadań zespołu należy: • ustalenie zakresu, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne, w tym szczególne uzdolnienia, • określenie zalecanych form, sposobów i okresu udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, a w przypadku ucznia posiadającego orzeczenie lub opinię, o których mowa w § 19 ust. 2 pkt 1 — także z uwzględnieniem zaleceń zawartych w orzeczeniu lub opinii. • W przypadku: UCZNIA UCZNIA posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego nieposiadającego orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, lub bez orzeczenia — na wniosek nauczyciela wychowawcy lub specjalisty zespół opracowuje dokonuje zespół Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET). okresowej, wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka oraz, w miarę potrzeby, modyfikuje IPET. zakłada Kartę indywidualnych potrzeb. opracowuje Plan Działań Wspierających (PDW). 161 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... PDW zawiera: • cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania mu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, • • metody pracy z uczniem, • opis działań wspierających rodziców ucznia. zakres dostosowania wymagań edukacyjnych, wynikających z programu nauczania, do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, o którym mowa w przepisach w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych, Karta indywidualnych potrzeb zawiera: • • imię (imiona) i nazwisko dziecka, • informację dotyczącą orzeczenia lub opinii, albo stwierdzonej potrzeby objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną, wynikającą z przeprowadzonych przez nauczycieli i specjalistów działań pedagogicznych, • zakres, w którym dziecko wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zalecane formy, sposoby i okresy udzielania pomocy, • ustalone przez dyrektora formy, sposoby i okresy udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy będą realizowane, • ocenę efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej dziecku (dwukrotnie: danej formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej, po zakończeniu jej udzielania; w danym roku szkolnym, przed opracowaniem arkusza organizacji przedszkola na kolejny rok szkolny), • • terminy spotkań zespołu, nazwę przedszkola lub szkoły oraz oznaczenie grupy lub klasy, do której dziecko uczęszcza, podpisy osób biorących udział w poszczególnych spotkaniach zespołu. Zespół decyduje o wcześniejszym zakończeniu udzielania uczniowi danej formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zespoły utworzone dla uczniów mających jednorodne indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne mogą opracować wspólny plan działań wspierających dla tych uczniów. Dyrektor szkoły ustala dla ucznia formy, sposoby i okres udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane. 162 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... O ustalonych dla ucznia formach, sposobach i okresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiarze godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, dyrektor szkoły niezwłocznie informuje na piśmie rodziców ucznia albo pełnoletniego ucznia. W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, ustalone przez dyrektora szkoły formy, sposoby i okres udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, są uwzględniane w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym, opracowanym dla ucznia na podstawie przepisów w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych albo przepisów w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach. 163 9.1. Zasady pracy z uczniem mającym trudności w nauce Podczas pracy z uczniami mającymi trudności w nauce nauczyciel musi wykazać się cierpliwością i troską, ale powinien być też zdecydowany, wymagający i konsekwentny. Nauczyciel nie może też zapominać, że cele, które osiągną jego uczniowie, będą ich ogromnymi sukcesami, ale nie zawsze będą spełniać zewnętrzne kryteria. Zasady pracy z uczniem mającym trudności w nauce: • • • • • • • należy wyszukiwać w jego uczeniu się mocne strony i na nich opierać nauczanie, • • • • • • należy chwalić uczniów, kiedy odpowiadają wystarczająco dobrze, • uczyć samodzielnego czytania i umiejętności uczenia się, a nie wyłącznie materiału programowego, • w każdym dziale programowym wyszukiwać to, co podstawowe i konieczne do nauczenia i nauczać tego tak, żeby uczniowie doskonale to przyswoili, choćby kosztem innych wiadomości i umiejętności, które opanowali pozostali uczniowie, • • udzielać wskazówek, jak się uczyć, i pomagać w trakcie uczenia się, 164 zachęcać i pozytywnie komentować, pomóc ustalać realistyczne cele i oceniać osiągnięcia, dostosowywać poziom trudności zadań, stosować materiały odwołujące się do wielu zmysłów, zadawać prace oparte na zainteresowaniach uczniów, stosować krótkie zadania, w których pierwsza część jest łatwa lub na tyle uczniom znajoma, żeby już na wstępie mogli odnieść sukces, dać im sposobność poprawienia prac niewystarczająco dobrych, upewnić ich, że w razie potrzeby otrzymają pomoc, doceniać ich wysiłek i wkład pracy, nie szczędzić pochwał, sadzać takich uczniów w pierwszych ławkach i nawiązywać z nimi częsty kontakt wzrokowy, gromadzić książki i materiały dydaktyczne obejmujące materiał nauczania z danej klasy, ale łatwiejszy w czytaniu, traktować tych uczniów ze zrozumieniem, ale stanowczo domagać się osiągnięcia założonych celów dydaktycznych. 9.2. Zasady pracy z uczniem ze szczególnymi uzdolnieniami Punktem wyjścia do planowania rozwoju ucznia jest wszechstronne poznanie, diagnoza, typy inteligencji, style uczenia się. Aby nauczyciel mógł pomóc w rozwoju twórczych umiejętności uczniów, musi odkryć posiadane przez nich zdolności, zainteresowania, określić cechy ich temperamentu, styl uczenia się (wzrokowy, słuchowy, kinestetyczny), rodzaj dominującej inteligencji, ich motywację, potrzeby i aspiracje, dostosować proces nauczania do procesu uczenia się. Możliwości intelektualne ucznia nie zawsze uwidaczniają się, dlatego bardzo ważna jest tu praca, dzięki której uczeń może pokazać swój potencjał, odkryć swoje zdolności. Sposoby badania predyspozycji: • • • obserwacja • wywiad z rodzicami i uczniem. test inteligencji wielorakiej Howarda Gardnera testy rysunkowe: Narysuj człowieka Goodenough-Harrisaest Test Dom — Drzewo — Osoba J. Bucka (bada osobowość i dojrzałość struktur) Ważnym czynnikiem psychologicznym w uczeniu się jest motywacja. Znajomość motywacyjnych uwarunkowań uczenia się i różnic w motywacji uczenia się różnych osób jest jednym z warunków właściwego organizowania procesu kształcenia. Szczególne potrzeby ucznia uzdolnionego, jego chęć i energia do pracy muszą zostać właściwie zagospodarowana. Nauczyciel powinien zmobilizować ucznia do pracy, wzmocnić uczniowską motywację i zaangażowanie, zaszczepić radość uczenia się. Wymaga to z jego strony przemyślanych decyzji, odpowiedzialnych działań, które pomogą w pokonywaniu trudności i przeszkód. Praca z uczniem zdolnym jest trudną i absorbującą płaszczyzną działalności w procesie dydaktycznym, ale jednocześnie pasjonującą, stawiającą nauczycielowi pewne wyzwanie. 165 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... Pozytywne i negatywne przykłady zachowań ucznia zdolnego Dziecko zdolne: Dziecko zdolne: • szybciej i sprawniej selekcjonuje informacje • szybciej i sprawniej zapamiętuje • łatwiej i bardziej spontanicznie rozwiązuje • zadaje dużo pytań — „przeszkadza” • nudzi się, gdy ma do wykonania za dużo zadań • • • • • • • • • • • problemy ma podzielną uwagę jest zainteresowane zagadnieniem natury poznawczej jest dociekliwe potrafi zidentyfikować problem myśli syntetycznie jest niezależne i krytyczne w myśleniu ma poczucie humoru (dostrzega „czarny humor”) jest wrażliwe na innych ma bogaty zasób słownictwa ma hobby, zainteresowania posiada wiedzę wykraczająca poza ramy opisane w programie nauczania (szczególnie w obszarze zainteresowań). • • • • • • • • • • • • tego samego rodzaju jest niecierpliwe i nietolerancyjne w stosunku do osób, które za nim nie nadążają żartuje, potrafi być cyniczny wobec innych nie akceptuje swojego wizerunku — nie chce się pokazywać nie potrafi akceptować opinii innych jest uparte — tzw. ośli upór jest obojętne wobec zasad dobrego wychowania jest hałaśliwe i kłótliwe charakteryzuje je silny egocentryzm wykazuje niechęć do współpracy (jest indywidualistą) jest sfrustrowane, gdy dostaje mało ambitne zadania lub nie wygrywa ma poczucie zawodu z powodu niespełnienia nie potrafi pogodzić się z niemożnością osiągania celów. Zakres pracy z uczniem zdolnym dzieli się na trzy kategorie: • • • indywidualizację w procesie lekcyjnym, indywidualizację na zajęciach pozalekcyjnych, udział w zajęciach pozaszkolnych. Indywidualizacja procesu nauczania odbywa się przez różnicowanie i rozszerzanie treści programu nauczania, nauczanie wielopoziomowe. Można je realizować poprzez: • • • • rozwijanie zainteresowań twórczych, • rozwijanie samodzielności według indywidualnego tempa oraz usamodzielnianie poprzez odbudowywanie emocjonalno-motywacyjne zamierzeń, planów, • indywidualizację procesu dydaktycznego, zadań szkolnych i domowych, zadań trudniejszych, zadań do wyboru, • kształtowanie postaw i dyspozycji twórczych w wybranych dziedzinach, 166 kształcenie wielopoziomowe i zróżnicowane, stawianie i rozwiązywanie problemów, stosowanie metod uaktywniających obserwację, myślenie wzbogacające język uczniów, Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... • kształtowanie właściwej wspólnoty uczniowskiej przez eliminowanie atmosfery lęku i zagrożenia, stymulującej twórczą aktywność dzieci i młodzieży. Zasady pracy z uczniem zdolnym: • • • • • należy zwracać uwagę na to, co uczeń mówi i robi, wydobywać i ujawniać u ucznia umiejętności i postawy oraz rozwijać je, kształtować u ucznia wiarę we własne możliwości, pobudzać ucznia do zdobywania wiadomości na drodze poszukiwań i badań, pobudzać aktywność ucznia. Indywidualizacja pracy zarówno z uczniem mającym trudności w nauce, jak i z uczniem zdolnym dobrze wpływa na stosunki interpersonalne, ale też na rozwój poszczególnych uczniów. Wyrównuje szanse, pozwala wyzyskać to, co najlepsze w uczniach i nauczycielu, rozwijać ich mocne strony, ale również daje możliwość poznania słabych stron, nad którymi należy pracować. 167 9.3. Sposoby rozpoznawania i zaspokajania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W CZYTANIU I W PISANIU ORAZ ZAGROŻENIE DYSLEKSJĄ Przyczyny trudności: • • • • • • zaburzenia percepcji słuchowej, zaburzenia percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej, zakłócenia motoryki, zaburzenia procesu lateralizacji, zaburzenia koncentracji uwagi, zaburzenia rozwoju mowy. Symptomy zaburzeń percepcji słuchowej: • trudności w nauce języków obcych, w pamięciowym uczeniu się (wiersze, teksty piosenek, ciągi słowne — dni tygodnia, nazwy miesięcy, tabliczka mnożenia), • trudności w przyswajaniu materiału z gramatyki, w rozumieniu dłuższych wypowiedzi słownych i poleceń, • trudności w czytaniu: niewłaściwe wybrzmiewanie dźwięków mowy, trudności w syntezowaniu przeliterowanych dźwięków, błędy w czytaniu: zamienianie liter, nieprawidłowe odczytywanie wyrazów, niewłaściwe zrozumienie określeń słownych, hałas uniemożliwia im czytanie, • trudności w pisaniu: specyficzne błędy — przekręcenia, poprawki, przestawianie szyku wyrazów, łączenie wyrazów, problem ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami bezdźwięcznymi, głoskami nosowymi, liczne zniekształcenia, widoczne wady językowe. Metody badania poziomu percepcji słuchowej: • Wywiad z rodzicami — dostarcza informacji na temat przebiegu dotychczasowego rozwoju mowy dziecka. Dowiadujemy się z niego, czy dziecko zna wiersze, czy szybko się ich uczy i od jak dawna, czy jest muzykalne, czy rozpoznaje melodie. • Obserwacja dziecka — wypowiedzi i wymowa dziecka pozwalają ujawnić wady wymowy, przekręcanie wyrazów, mały zasób słów. Podczas obserwacji w czasie czytania, słuchania i pisania też możemy wnioskować o percepcji słuchowej. 168 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... • Próby eksperymentalne — pozwalają ocenić poziom analizy i syntezy słuchowej. Najpierw wyodrębniamy w tekście zdania, potem — wyrazy w zdaniach, sylaby w wyrazach, głoski w nagłosie i w wygłosie. • • Test odtwarzania struktur rytmicznych Miry Stambak. Skala Ryzyka Dysleksji prof. M. Bogdanowicz. Ćwiczenia rozwijające umiejętność dokonywania analizy i syntezy słuchowej wyrazów: • Ćwiczenia na materiale bezliterowym: rozpoznawanie dźwięków i szmerów odtwarzanie przez dzieci słyszanego rytmu odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów przestrzennych. • Ćwiczenia na materiale literowym: wyodrębnianie: zdań w mowie, słów w zdaniach, głosek w słowach wyodrębnianie sylab w słowach dzielenie wyrazów na sylaby dzielenie wyrazów na sylaby i wyodrębnianie głosek w sylabach tworzenie wyrazów z sylab czytanie sylab i tworzenie z nich wyrazów przy zastosowaniu loteryjek obrazkowo–sylabowych i obrazkowo-wyrazowych układanie zdań z sylab wybieranie i segregowanie przedmiotów oraz obrazków na podstawie dźwiękowych właściwości ich nazw tworzenie wyrazów z podanych głosek i ich zamienianie różnicowanie dźwięczności głosek różnicowanie głosek opozycyjnych. Symptomy zaburzeń percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej: • trudności w nauce geometrii, wynikające z zaburzeń wyobraźni przestrzennej w różnicowaniu kształtów figur geometrycznych i zakłóconej orientacji i wyobraźni przestrzennej: nad, pod, obok, • trudności w posługiwaniu się mapą, związane z zakłóconą orientacją w stronach świata, • • trudności w werbalnym przyswajaniu pojęć, • trudności w pisaniu — mylenie podobnych liter, liter różniących się położeniem do osi pionowej lub poziomej, np.: p — b, n — u, d — g, odwracanie kolejności liter w wyrazach, pomijanie w literach ogonków, kreseczek, za duże lub za małe odstępy między literami, pisanie w niewłaściwych liniach, • trudności w czytaniu — trudności z kojarzeniem dźwięku z literą, mylenie liter i wyrazów wykazujących podobieństwo graficzne, np.: piłka — pałka, czytanie na pamięć, trudności w nauce języków obcych — w zapamiętywaniu liter, zwłaszcza podobnych znaków, 169 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... zgadywanie, wolne tempo czytania, niechęć do głośnego czytania, trudności ze zrozumieniem przeczytanej treści, gubienie się w tekście, duża męczliwość, • trudności w rysowaniu i odwzorowywaniu kształtów geometrycznych, zwłaszcza z pamięci i według wzoru, ubogie rysunki (uproszczona, schematyczna forma), zakłócone stosunki przestrzenne i proporcje, trudności w rozplanowaniu pracy, kłopoty z poprawnym odtwarzaniem wzorów w układankach i mozaikach. Metody badania percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej: • Obserwacja dziecka podczas codziennych czynności i zabaw konstrukcyjnych, dydaktycznych, podczas rysowania, czytania. • Wywiad z rodzicami — dostarcza wiadomości o rysunkach, zabawach, orientacji w schemacie własnego ciała i w przestrzeni. • • • Analizowanie wytworów, głównie rysunków, wykonanych według gotowych wzorów. Próby eksperymentalne — odwzorowywanie figur geometrycznych H. Spionek. Testy L. Bender — E. Koppitz i L. Bender — H. Santucci (polegają na reprodukowaniu figur geometrycznych). Ćwiczenia usprawniające analizę i syntezę wzrokową oraz orientację przestrzenną: • Ćwiczenia na materiale bezliterowym: rozpoznawanie obrazków i ich elementów składanie obrazków z części rozpoznawanie braków na obrazku wyodrębnianie różnic między pozornie identycznymi obrazkami różnicowanie przedmiotów i figur ćwiczenia w rozpoznawaniu kształtów i kolorów ćwiczenia w układaniu dowolnych kompozycji układanie figur według podanego wzoru odnajdywanie schowanego klocka zabawy w domino określanie położenia przedmiotów w przestrzeni określanie położenia przedmiotów względem siebie chodzenie po dużych drewnianych figurach geometrycznych zabawy w zapamiętywanie obrazków lub przedmiotów obserwowanych przez określony czas. • Ćwiczenia na materiale literowym: wyszukiwanie takich samych liter i ich segregowanie lepienie liter z plasteliny lub układanie ich kształtów z drutu utrwalanie kształtów i położenia liter wyszukiwanie takich samych sylab i ich segregowanie krzyżówka sylabowa wyszukiwanie takich samych wyrazów i rozpoznawanie ich w tekście loteryjka wyrazowa podobieństwo między wyrazami. 170 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... Objawy zakłóceń motoryki małej: • w zakresie codziennych czynności i zabaw: opóźnienie w rozwoju praksji, brak precyzji ruchów drobnych, duże trudności z wykonywaniem prostych zadań, opóźniona samoobsługa, mała samodzielność, niechęć do budowania figur z klocków, niszczenie zabawek, upuszczanie przedmiotów, odmawianie wycinania, praca tylko jedną ręką (druga przeszkadza), • w zakresie pisania: mała precyzja ruchów palców — zniekształcone pismo, niemieszczące się w liniaturze, nieprawidłowe trzymanie pióra, kredek, • w zakresie rysowania i zajęć plastycznych: niezręczne wycinanie, szarpanie papieru, nadmierne napięcie mięśniowe powoduje łamanie kredek, ruchy gwałtowne, kanciaste, przy zbyt małym napięciu mięśniowym — linie rysunku są niewidoczne. Metody badania motoryki: • Wywiad z rodzicami — ustalenie historii dotychczasowego rozwoju ruchowego dziecka. • • • Obserwacja dziecka podczas codziennych zajęć i zabaw. Analizowanie jego wytworów — rysunków, wycinanek, ulepianek. Badania testowe i eksperymenty. Do obliczania wieku ilorazu rozwoju ruchowego stosuje się polską adaptację testu N. Oziereckiego, dokonaną przez A. Barańskiego. Do oceny motoryki rąk służy test M. Stambak Kreskowanie. Do oceny możliwości motorycznych dzieci od 6 roku życia przeznaczona jest Skala do oceny percepcji N.C. Kepharta oraz Skala oceny sprawności ruchowej A. Somervell i Ch. Ison. Symptomy zaburzeń procesu lateralizacji: • w pisaniu — mylenie liter o podobnych kształtach, odwracanie liter, pismo lustrzane, zniekształcona strona graficzna pisma, • w czytaniu — przestawianie liter i cząstek wyrazowych, opuszczanie całego wiersza, wolne tempo czytania, czytanie wyrazów od prawej strony do lewej, odczytywanie cyfr w sposób zwierciadlany, np.: 12 — 21, • • w rysowaniu — zmiany kierunków w rysunkach, błędny kierunek odwzorowywania, problemy w odczytywaniu mapy, w rysowaniu figur geometrycznych. Metody badania lateralizacji: • Wywiad z rodzicami — jak rozwijała się dotychczas lateralizacja u dziecka, kiedy zauważono pierwsze przejawy, czy w rodzinie były osoby leworęczne. • Obserwacja w sytuacjach życiowych, kiedy dziecko musi dokonać wyboru jednego z dwóch narządów — ruchu lub zmysłu, którą nogą kopie piłkę, którą ręką dziecko rysuje, wycina, którym okiem zagląda przez dziurkę od klucza. 171 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... • Próby eksperymentalne — pantomimiczne naśladowanie ruchów, skakanie na jednej nodze, zaglądanie do kalejdoskopu. • Test lateralizacji R. Zazzo i N. Galifret–Granjon, który pozwala określić dominację ręki, oka, nogi. Trudności w nauce występują u dzieci: z lateralizacja osłabioną (oburęcznych, obustronnych) lewostronnych (z lateralizacją skrzyżowaną lub lewostronną) leworęcznych. Ćwiczenia usprawniające motorykę ogólną: • • • • • zabawy rzutne i zręcznościowe biegi i skoki zabawy i ćwiczenia rozluźniające napięcie mięśniowe ćwiczenia relaksacyjne zabawy na lokalizacje i orientację w przestrzeni. Ćwiczenia kształcące zaburzoną sprawność manualną: • • ćwiczenia rozmachowe ćwiczenia ruchliwości i sprawności palców. Zaburzenia artykulacji — różnego rodzaju wady wymowy spowodowane najróżniejszymi czynnikami, znane pod terminem dyslalia. Zalicza się do nich: sygmatyzm, rotacyzm, kappacyzm, gammacyz i wymowę bezdźwięczną. Tymi problemami zajmują się logopedzi. Cel zajęć: usprawnienie zaburzonych funkcji, zdiagnozowanych lub zaobserwowanych u poszczególnych dzieci. Proponowane zasady prowadzenia zajęć: • • • przyjazna atmosfera i zapewnienie bezpieczeństwa dobór ćwiczeń indywidualnie do potrzeb i możliwości dzieci w grupie nauka poprzez zabawę. Każde zajęcia powinny zawierać ćwiczenia lub elementy ćwiczeń z zakresu: • • • • • • • 172 analizy i syntezy słuchowej analizy i syntezy wzrokowej koordynacji wzrokowo-ruchowej orientacji czasowo-przestrzennej mówienia czytania pisania Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... • • myślenia reedukacji psychomotorycznej. Zalecane metody: • • • • • • • Metoda Dobrego Startu (Bon D èpart) metoda nauki czytania według prof. Jagody Cieszyńskiej metoda Batii Strauss metoda Labana metoda Rocławskiego metoda Kielar-Turskiej metoda 18 struktur wyrazowych J. Kurzawy. Literatura • H. Skibińska, Praca korekcyjno-kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1990. • Red. E.M. Skorek, Terapia pedagogiczna, tom I, Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dzieci, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2007. • B. Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, WSiP, Warszawa 1987. SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI Przyczyny specyficznych trudności: • • rozpoczęcie nauki z obniżoną dojrzałością do uczenia się matematyki, • • • • • opóźnienie w rozumowaniu operacyjnym, • • • • • • tendencja do przedłużania części organizacyjnej zajęć, wolniejszy rozwój procesów psychicznych, zaangażowanych w opanowanie pojęć i umiejętności matematycznych, napięcie i słaba odporność emocjonalna, mało percepcyjne spostrzeganie i obniżona sprawność manualna, nadpobudliwość, zahamowanie lub problemy ze skupieniem uwagi, zaburzenia zdolności do syntetyzowania i koordynowania funkcji percepcyjnych z funkcjami motorycznymi i reakcjami ruchowymi. Symptomy zachowań: brak zrozumienia sensu zadań matematycznych, kierowanie aktywności na obronę przed koniecznością rozwiązywania zadań, niechęć do aktywności w czasie zajęć, niski poziom odporności emocjonalnej na pokonywanie trudności, nabywanie nielicznych doświadczeń logicznych i matematycznych, 173 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... • gubienie intelektualnego sensu zadań wskutek nadmiernej koncentracji nad czynnościami technicznymi. Działania i ćwiczenia usprawniające: • hartowanie odporności emocjonalnej — zdolności do rozumnego kierowania swym zachowaniem w sytuacjach pełnych napięć, wymagających wysiłku umysłowego, • • • • kształtowanie schematu liczenia, • • • stosowanie zadań i pytań problemowych, • rozwijanie umiejętności posługiwania się metodami matematycznymi podczas rozwiązywania problemów dotyczących treści programowych oraz sytuacji życiowych, • • • • rozumienie działań na liczbach w oderwaniu od konkretnej sytuacji, doskonalenie techniki liczenia, np. w trakcie porządkowania, stopniowe zastępowanie liczenia na konkretach liczeniem na poziomie symbolicznym, stworzenie odpowiednich warunków, by dziecko mogło badać i odkrywać w celu zdobycia doświadczeń, rozbudzanie ciekawości i aktywności dziecka, pogłębianie i utrwalanie znajomości czterech działań arytmetycznych wraz z opanowaniem podstaw techniki rachunkowej, wdrażanie do samodzielnej pracy z tekstem matematycznym, rozwijanie wyobraźni, myślenia, aktywności twórczej i zainteresowań matematyką, kształtowanie i utrwalanie podstawowych pojęć arytmetycznych. Cele zajęć: • • • stymulacja i wspomaganie rozwoju • • pozytywne nastawienie do uczenia się matematyki w warunkach szkolnych korekta zaburzonych procesów poznawczych rozwój sfer: intelektualnej, emocjonalnej i sprawnościowej oraz zdolności do zintegrowania funkcji percepcyjno-motorycznych wdrażanie do samodzielnej pracy. Zalecane metody: • • problemowe praktycznego działania, w tym gry dydaktyczne. SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W ZACHOWANIU 1. Nadpobudliwość psychoruchowa 2. Dzieci zahamowane psychoruchowo 174 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... Nadpobudliwość psychoruchowa występuje zwłaszcza u chłopców. Przyczyny: • • • • • uwarunkowania genetyczne niewłaściwy przebieg ciąży urazy mechaniczne w czasie ciąży, porodu, połogu ciężki przebieg chorób, alergia, urazy głowy w okresie dziecięcym wadliwe oddziaływanie wychowawcze. Symptomy: • • • • ma problem z koncentracją uwagi • • • • nie potrafi podporządkować się ustalonym normom i zasadom • • • • myśli pochopnie, nie analizuje swojego zachowania reaguje na wszystkie bodźce zewnętrzne, nie potrafi wybrać najistotniejszego bodźca nie potrafi czekać na swoją kolejkę w czasie gier i zabaw w sferze emocjonalnej jest drażliwe, impulsywne, często występuje zmiana nastrojów w czasie zajęć kręci się, wierci — zakłóca ich tok, odwracając uwagę innych ssie palec, obgryza paznokcie w obszarze motoryki małej ma problemy z wiązaniem butów, zapinaniem guzików, starannością prac plastycznych często nie kończy rozpoczętych zadań wypowiada się chaotycznie jąka się. Zasady postępowania: • • • • • • • • • indywidualne podejście i akceptacja umożliwienie odnoszenia małych sukcesów spokój, konsekwencja i cierpliwość stawianie jasnych wymagań zadawanie krótkich i precyzyjnych pytań, poleceń ograniczenie zbędnych bodźców do minimum unikanie współzawodnictwa niekaranie bezczynnością. ustalenie jednolitego frontu działań z rodzicami. 175 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... Dzieci zahamowane psychoruchowo — mają opóźniony rozwój ruchowy, ale nie psychiczny. Przyczyny: • • • • zagrożenie bliskiego związku z rodzicami — potrzeba stałej bliskości ostra krytyka i ośmieszanie dziecka nieopanowane zachowania emocjonalne osób z najbliższego otoczenia dziecka utrwalone kary fizyczne. Symptomy: • • • • • • • • • • • • mała sprawność ruchowa, niezręczność, zła koordynacja ruchu spowolnienie ruchowe brak spontaniczności w ruchach występowanie tików zła koncentracja uwagi opóźniony refleks powolność w kojarzeniu faktów brak zainteresowania rzeczywistością nadwrażliwość skłonność do empatii brak emocjonalnych przeżyć zamykanie się na nowych ludzi, wycofywanie się. Zasady postępowania: • • • • • • • • • • zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, wyrozumiałość i cierpliwość akceptacja wszystkich form zachowań wprowadzenie atmosfery spokoju i życzliwości wyciszenie napięć emocjonalnych i lęków dziecka nagradzanie najmniejszych przejawów samodzielności stworzenie warunków do odnoszenia sukcesów dostrzeganie każdego sukcesu pomaganie w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów w rówieśnikami unikanie kar i krytyki ścisła współpraca z poradnią. Metody diagnozowania: • • 176 obserwacja wywiad. Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... Cel zajęć: wyeliminowanie nieprawidłowych zachowań, wyzwolenie aktywności dzieci oraz stymulowanie samodzielnych form reagowania. Zalecane metody: • metody integracyjne, doskonalące komunikację inteligencję interpersonalną i intrapersonalną • • • • • • • metoda KLANZY metoda Orffa metoda Dalcroze’a metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne metoda Knilla muzykoterapia relaksacja. Warunki realizacji programu w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej w czasie zajęć pozalekcyjnych, dotyczące liczebności grup i czasu trwania zajęć Rodzaj zajęć zajęcia rozwijające uzdolnienia zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze Grupa uczniów uczniowie szczególnie uzdolnieni Liczba uczestników zajęć do 8 Czas trwania zajęć 45 minut uczniowie mający trudności w nauce, w szczególności w spełnianiu wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej kształcenia ogólnego dla danego etapu edukacyjnego do 8 45 minut zajęcia korekcyjno-kompensacyjne uczniowie z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się do 5 60 minut zajęcia logopedyczne uczniowie z zaburzeniami mowy, które powodują zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę do 4 60 minut do 10 60 minut zajęcia socjoterapeutyczne oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym uczniowie z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie zajęć specjalistycznych w czasie krótszym niż 60 minut, zachowując ustalony dla ucznia łączny czas tych zajęć. 177 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... Zajęcia rozwijające uzdolnienia, zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze oraz zajęcia specjalistyczne prowadzą nauczyciele i specjaliści posiadający kwalifikacje odpowiednie dla rodzaju prowadzonych zajęć.18 KARTA INDYWIDUALNYCH POTRZEB UCZNIA 1. Imię (imiona) i nazwisko ucznia: .................................................................. 2. Szkoła klasa/grupa: .................................................................................. 3. Rok szkolny, data założenia karty: ................................................................ 4. Podstawa założenia karty (niepotrzebne skreślić): • opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej: numer: ...................................... data wydania: ....................................; • orzeczenie o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego: numer: ...................................... data wydania: ....................................; • orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania: numer: ...................................... data wydania: ....................................; • informacje o stanie zdrowia; • rozpoznanie możliwości psychofizycznych oraz indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych rozpoznane niepowodzenia, ryzyko wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się, rozpoznane predyspozycje i uzdolnienia, inne ............................................................................................... 1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (DzU Nr 228, poz. 1487). 178 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... DIAGNOZA - OCENA FUNKCJONOWANIA DZIECKA W SZKOLE Data .................................................................................................. OBSZAR OCENY OGRANICZENIA MOCNE STRONY poziom wiedzy i umiejętności funkcjonowanie społeczno-emocjonalne motywacja dodatkowe uwagi 179 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... POSTULOWANE FORMY POMOCY Obszary, w których dziecko potrzebuje pomocy psychologiczno-pedagogicznej, z uwagi na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne. Zalecane przez zespół formy, sposoby i okresy udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, ustalone przez dyrektora placówki formy, sposoby i okresy udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. OBSZAR WSPARCIA dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia uzupełnianie braków (dydaktyka) funkcjonowanie w grupie usprawnianie określonych funkcji (np. percepcja wzrokowa, słuchowa, kinestetyczna) 180 CHARAKTER WSPARCIA (rodzaj działań, metody pracy) MIEJSCE I CZAS TRWANIA WYMIAR GODZIN ODPOWIEDZIALNI PROWADZĄCY Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... współpraca z rodzicami — zaplanowane działania wspierające CELE DO OSIĄGNIĘCIA W PRACY Z DZIECKIEM MIEJSCE CHARAKTER WSPARCIA I CZAS TRWA(rodzaj działań, metody pracy) NIA WYMIAR GODZIN ODPOWIEDZIALNI PROWADZĄCY ustalenia dyrektora placówki data: podpis: Osoby uczestniczące w posiedzeniu zespołu: koordynator: ........................................................ podpis dyrektora placówki ............................................... członkowie zespołu: ................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ 181 Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... DIAGNOZA - OCENA FUNKCJONOWANIA UCZNIA WERYFIKACJA EFEKTÓW PODJĘTYCH DZIAŁAŃ Data .............................. OBSZAR OCENY UTRZYMUJĄCE SIĘ OGRANICZENIA (wcześniejsze słabe strony, nowe problemy) MOCNE STRONY / POSTĘPY poziom wiedzy i umiejętności funkcjonowanie społeczno-emocjonalne motywacja dodatkowe uwagi Osoby uczestniczące w posiedzeniu zespołu: koordynator: ........................................................ członkowie zespołu: ................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ 182 podpis dyrektora placówki ............................................... Koncepcja wspierania indywidualnych potrzeb uczniów... PLAN DZIAŁAŃ WSPIERAJĄCYCH Dla ucznia/uczniów ........................................................................................................ ........................................................................................................ Cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej (np. doskonalenie, utrwalenie, nabycie…) ........................................................................................................ ........................................................................................................ Działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej (np. terapie, zajęcia korekcyjno–kompensacyjne itp.) Metody pracy z uczniem (wypisać właściwe z programu nauczania) Zakres dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia Działania wspierające rodziców ucznia (co zostanie zaproponowane rodzicom ze strony szkoły, np. grupa wsparcia, konsultacje, dodatkowe materiały itp.) Zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym specjalistycznymi; placówkami doskonalenia nauczycieli; organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży (np. jakie inne zajęcia uczeń będzie miał organizowane na terenie poradni) Zajęcia logopedyczne prowadzone przez logopedę z PPP; zajęcia korekcyjno–kompensacyjne prowadzone przez pedagoga, specjalistę z zakresu terapii pedagogicznej z PPP. 183 10. Minisłownik pojęć 1. KSZTAŁCENIE — zaplanowane systematyczne działanie, mające na celu intelektualny, moralny i fizyczny rozwój człowieka; pojęcie szersze niż nauczanie i uczenie się. Ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. W ostatnich latach coraz częściej przez kształcenie rozumie się łączenie nauczania i uczenia się.19 2. NAUCZANIE — to wzajemne oddziaływania między nauczycielem a uczącym się — za którego nauczyciel jest odpowiedzialny, w celu spowodowania oczekiwanych zmian zachowań ucznia.210 3. MODEL NAUCZANIA — to ogólny plan lub schemat, który ma pomóc uczniom w opanowaniu określonej wiedzy, określonych umiejętności i kształtowaniu postaw. 4. STRATEGIA NAUCZANIA — to ogół celów, środków i metod przygotowanych przez nauczyciela w celu osiągnięcia jak najlepszych efektów uczenia się ucznia. 5. METODA NAUCZANIA — to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy i umiejętności. 6. TECHNIKA NAUCZANIA — to metoda bardziej uszczegółowiona lub cząstkowa, dotycząca określonych fragmentów procesów (przepis). 7. UCZENIE SIĘ — proces prowadzący do zmian w sposobie myślenia, działania i odczuwania. 8. MODEL UCZENIA SIĘ — to plan lub schemat, który uczeń przyjmuje, aby opanować określoną wiedzę i określone umiejętności. 9. STRATEGIA UCZENIA SIĘ — to ogół celów, środków, metod niezbędnych w uczeniu się. 10. METODA UCZENIA SIĘ — to sposób nabywania nowych wiadomości, umiejętności i kształcenia postaw. 11. TECHNIKA UCZENIA SIĘ — to szczegółowa metoda uczenia się (przepis, instrukcja). 12. EFEKTYWNY NAUCZYCIEL — to ten, który oprócz dużej wiedzy z zakresu przedmiotu, którego naucza, jednocześnie troszczy się o dobro swoich uczniów oraz ich osiągnięcia, posiada wiedzę dotyczącą procesów nauczania i uczenia się, zna różne metody i sposoby pracy, jest refleksyjnym praktykiem i pojmuje naukę jako proces ustawiczny. 13. AKTYWIZACJA UCZNIÓW — najogólniej rzecz biorąc to ogół poczynań dydaktycznych i wychowawczych mających na celu aktywny udział w zdobywaniu wiedzy, umiejętności i kształtowaniu postaw. 14. METODY AKTYWIZUJĄCE — grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczania. 15. SYNTAKSA MODELU — ogólny bieg lekcji (porządek, inaczej etap lub fazy lekcji). 1 2 E. Goźlińska, Słowniczek nowych terminów w praktyce szkolnej, Warszawa 2000. E. Goźlińska, op. cit. 184 11. Bibliografia A. Obowiązujące akty prawne dotyczące podstawy programowej i konstruowania programów nauczania: • Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r., z późniejszymi zmianami (DzU z 2010 r., poz. 857 i Nr 148, poz. 991), • rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU z 2009 r., Nr 4, poz. 17), • rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (DzU Nr 89, poz. 730), • rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (DzU Nr 15, poz. 142, z późn. zm.) − stan obowiązujący na dzień 01.09.2009, • rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r., zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU Nr 83, poz. 562, z późn. zm), • rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (DzU Nr 228, poz. 1487). B. Publikacje z zakresu edukacji: konstruowanie programów nauczania i ewaluacja kształcenia (planowanie i ocenianie) • R. Michalak (2004b), Aktywizowanie ucznia w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004. • R. Michalak, E. Misiorna, Konteksty Edukacji Gotowości Szkolnej, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2006. • • • • B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką, WSiP, Warszawa 1997. • • • • • K. Guja, Konstruowanie szkolnych programów nauczania, Katowice 2003. B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, Warszawa 1999. A. Brzezińska, E. Misiorna, Ocena opisowa w edukacji wczesnoszkolnej, WOM, Poznań 1998. D. Elsner, K. Knafel, Jak zorganizować Wewnątrzszkolne Doskonalenie Nauczycieli, Chorzów 2000. H. Komorowska, O programach prawie wszystko, Warszawa 1998. H. Radno, Ewaluacja, TERM — IAE PROJEKT, Radom 1990. I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Impuls, Kraków 2000. J. Chodnicki, M. Grondas, A. Kołodziejczyk, J. Królikowski, Program Nowa Szkoła, Warszawa 1999. 185 Bibliografia • • • • • J. Kamińska, Ocenianie osiągnięć uczniów w edukacji wczesnoszkolnej, Gdańsk 1999. J. Kropownicki, B. Błonny, Jak tworzyć program, Jelenia Góra 1998. K. Raju, I. Chodoń, Ocenianie opisowe a rozwój dziecka, Poznań 1999. M. Roszkowska-Przetacznik, L. Wtorkiewicz, Ocenianie − diagnoza i motywacja, Kraków 2000. M. Taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu, CODN, Warszawa 1999. • Ocenianie kształtujące: Dzielmy się tym, co wiemy! Zeszyt czwarty: Współpraca z rodzicami, Wydawnictwo CEO, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2010. • Ocenianie kształtujące: Dzielmy się tym, co wiemy! Zeszyt drugi: Nacobezu, Wydawnictwo CEO, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2009. • Ocenianie kształtujące: Dzielmy się tym, co wiemy! Zeszyt trzeci: Informacja zwrotna, Wydawnictwo CEO, Centrum Edukacji Obywatelskiej 2009. • Praca zbiorowa pod redakcją A. Brzezińskiej, E. Misiornej, Ocena opisowa w edukacji wczesnoszkolnej, Poznań 1998. • S. Dylak, Wprowadzenie do konstruowania szkolnych programów nauczania, PWN, Warszawa 2000. • • • S. Wlazło, W. Bednarkowa, Mierzenie jakości pracy szkoły, Wrocław 1998. D. Sterna, Ocenianie kształtujące w praktyce, Warszawa 2006. A. Stalmach, Reforma edukacji − nowe myślenie, nowe wymagania, nowe możliwości. Poradnik nauczyciela kształcenia zintegrowanego, MAC Edukacja 2009. rozwijanie umiejętności społecznych i nauczanie wartości • • M. Łobocki, Wychowanie moralne w zarysie, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2002. • • I. Koźmińska, E. Olszewska, Z dzieckiem w świat wartości, Świat Książki, Warszawa 2007. • Sztuka i ekspresja dziecka — w poszukiwaniu sensu tworzenia, pod red. K. Krasoń, Katowice 2003. • • • • M. Rosenberg, Edukacja wzbogacająca życie, Jacek Santorski & Co, Warszawa 2006. L. Blanco, S. Carbonelli, Wartości w życiu rodziny. Ponad 100 zabaw rozwijających wrażliwość na wartości ogólnoludzkie, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2003. D. Tillman, P. Quora Colombina, Wychowanie w duchu wartości. Program edukacyjny (cz. 1 — Przewodnik, cz. 2 — Wchodzenie w świat 3−7 lat, cz. 3 — Poszerzanie świata 8−14 lat, cz. 4 — Wchodzenie w dorosłość), przeł. R. Zawadzki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2004. D. Lawrence, Jak nauczyć uczniów szacunku do samych siebie, WSiP, Warszawa 2008. H. Gardner, Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce, Laurum 2009. I. Koźmińska, E. Olszewska, Wychowanie przez czytanie, Świat Książki, Warszawa 2010. edukacja polonistyczna, kulturowa, teatralna i filmowa • • • 186 J. Papuzińska, Drukowaną ścieżką, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2001. M. Molicka, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002. M. Zając, Raport o książce dla dzieci i młodzieży, Biblioteka Analiz, Warszawa 2006. Bibliografia • Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, pod red. B. Tylickiej i G. Leszczyńskiego, Ossolineum, Wrocław 2002. • B. Tylicka, Bohaterowie naszych książek. Leksykon, Przewodnik po literaturze dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Literatura, Łódź 1999. • T. Miłkowski, J. Termer, Ilustrowany świat lektur dla szkół podstawowych, Wydawnictwo Graf-Punkt, Warszawa 1998. • E. Szefler, Kompetencje czytelnicze uczniów w młodszym wieku szkolnym. Stan obecny, szanse, możliwości, tomy I−II, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2003. • • S. Taboł, Istota czytania, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005. • Psycholingwistyka, pod red. J. B. Gleason, N. B. Ratner, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005. • D. Klus-Stańska, M. Nowicka, Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2005. • K. Kamińska, Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999. • J. Kida, A. Hadała, F. Dyka, Koncepcje metodyczne pracy z lekturami w klasach I−III, Wydawnictwo Oświatowe Fosze, Rzeszów 2000. • • P. Schiller, Wczesne czytanie, Wydawnictwo K. E. Liber, Warszawa 2005. • J. Mickiewicz, Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania dla uczniów klas młodszych. Zeszyt 1, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 1999. • E. Słodownik-Rycaj, Gry i zabawy językowe. Jak pomagać dziecku w przyswajaniu języka, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001. • Gry i zabawy w kształceniu językowym. Propozycje, scenariusze, projekty, praca zbiorowa pod red. H. Wiśniewskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2000. • S. West, A. Cox, Zanim dziecko zacznie czytać i pisać. Ponad 300 zabaw teatralnych, które przygotują dziecko do późniejszej nauki czytania i pisania, Wydawnictwo K. E. Liber, Warszawa 2005. • B. Badegruber, Nauczanie otwarte w 28 krokach, przeł. B. Szymańska, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997. • B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, przeł. K. Pankowska i E. Nerwińska, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997. • K. Pankowska, Pedagogika dramy. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000. G. Krasowicz-Kupis, Rozwój świadomości językowej dziecka. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2004. M. Szczepańska, Edukacja kulturalna dziecka w wieku wczesnoszkolnym, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2000. rozwijanie myślenia matematycznego • E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki. Przyczyny, diagnoza, zajęcia korekcyjno-wyrównawcze, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2005. 187 Bibliografia • E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Wspomaganie dzieci w rozwoju zdolności do skupiania uwagi i zapamiętywania, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2005. • E. Gruszczyk-Kolczyńska, M. Skura, Skarbiec matematyczny. Poradnik metodyczny, klasa 0 i klasy I−III, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2005. • E. Stucki, Metodyka nauczania matematyki w klasach niższych, Część I, Wydawnictwo WSP, Bydgoszcz 1992. • H. Siwek, Dydaktyka matematyki. Teoria i zastosowanie w matematyce szkolnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2005. • H. Siwek, Kształcenie zintegrowane na etapie wczesnoszkolnym. Rola edukacji matematycznej, Wydawnictwa Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2004. • • Matematyka, praca zbiorowa pod red. T. Sawickiego, Wydawnictwo Nowik, Opole 1997. • J. Nowik, Kształcenie matematyczne w edukacji wczesnoszkolnej, wydanie II, rozszerzone, Wydawnictwo Nowik, Opole 2011. • K. Wojciechowska, Zadania tekstowe w kształceniu zintegrowanym. Jak pomagać dzieciom budować i rozwiązywać zadania tekstowe w edukacji wczesnoszkolnej?, Wydawnictwo No- Nauczanie początkowe matematyki, praca zbiorowa pod red. Z. Semadeniego, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1981. wik, Opole 2009. wychowanie do rozumienia i poszanowania przyrody • • A. i Wł. Bilińscy, Rośliny chronione w Polsce, Wydawnictwo VIDEOGRAF II, Katowice 2006. • • • E. i A. Kropiwniccy, Kontynenty − obyczaje i kultura. Europa, Wydawnictwo Publicat, Poznań. • J. Stasica, Przyroda − 160 pomysłów na nauczanie zintegrowane przyrody w klasach I−III, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008. • R. Costa-Pau, Ilustrowana encyklopedia szkolna. Ekologia i ochrona środowiska, Wydawnictwo RES POLONA, Łódź 1997. • Tłum. E. Tyrakowska, Moja szkoła ogrodnictwa, Wydawnictwo Papilon, Poznań 2005. J. Naudin, C. Boulegue, N. Bailleux, Encyklopedia szkolna Larousse. Rośliny i zwierzęta, Wydawnictwo Delta, Warszawa. G. Lück, Łatwe eksperymenty dla rodziców i dzieci, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2003. H. Dutilleul, Encyklopedia tematyczna. Przyroda, Wydawnictwo Firma Księgarska, Poznań 2008. rozwijanie zdolności artystycznych dziecka • • A. Jabłońska, Zabawy plastyczne, Świat Książki, Warszawa 2000. • • • • A. Jabłońska, Techniki plastyczne dla dzieci, Klub dla Ciebie, Warszawa 2004. 188 M. Jąder, Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005. B. Dymara (red.), Dziecko w świecie muzyki, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2000. E. Lipska, M. Przychodzińska, Muzyka w nauczaniu początkowym, WSiP, Warszawa 1991. D. Malko, Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, PWN, Warszawa 1984. Bibliografia • A. Pasternak, Znaczenie ruchu w metodzie rytmiki, jako czynnika pośredniczącego w rozwoju muzyczno-plastycznej wyobraźni dziecka, [w:] Dziecko w kulturze europejskiej, pod red. M. Knapik, Uniwersytet Śląski, Katowice 2005. • • • B. Podolska, Z muzyką w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1987. M. Przychodzińska-Kaciczak, Dziecko i muzyka, Nasza Księgarnia, Warszawa 1974. M. Przychodzińska, Wychowanie muzyczne — idee, treści, kierunki rozwoju, WSiP, Warszawa 1989. • M. Przychodzińska, Polskie koncepcje powszechnego wychowania muzycznego, WSiP, Warszawa 1987. • • • • • M. Przychodzińska, Słuchanie muzyki w klasach 1 — 3, WSiP, Warszawa 1988. W. Sacher, Wczesnoszkolna edukacja muzyczna, Impuls, Kraków 1997. U. Smoczyńska-Nachtman, Muzyka dla dzieci, WSiP, Warszawa 1992. K. Stasińska, 120 lekcji muzyki w klasach 1 — 3, WSiP, Warszawa 1995. E. Zwolińska, Rozwój wyobraźni muzycznej a funkcje percepcyjno-motoryczne w młodszym wieku szkolnym, WSiP, Bydgoszcz 1997. wychowanie fizyczne i rozwój ruchowy dziecka • B. Sieniek, Planowanie pracy nauczyciela wychowania fizycznego w kl. I — III, Helvetica, Starachowice 1999. • • • • • • • • • • • • • J. Bergier, Minipiłka nożna, Promo Lider, Warszawa 1994. Z. Zielonka, Minipiłka ręczna, Promo Lider, Warszawa 1994. R. Kulgawczuk, Minipiłka siatkowa, Promo Lider, Warszawa 1994. A. Rumiński, Minikoszykówka, Promo Lider, Warszawa 1994. K. Karkosz, Gimnastyka, AWF, Katowice 1997. A. Jopkiewicz, P. Wróblewski, Minigry sportowe dla najmłodszych, Kielce 1996. Z. Stawczy, Gry i zabawy lekkoatletyczne, AWF, Poznań 1998. Sieniek, Metodyka nauczania techniki w koszykówce, Helvetica, Starachowice 1999. C. Hannaford, Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł, Medyk, Warszawa 1998. V. F. Maas, Uczenie się przez zmysły, WSiP, Warszawa 1998. S. Goddard, Odruchy, uczenie się i zachowanie, MI NRRi IO, Warszawa 2004. C. Koester, Movement Based Learning, M. Rentschler 2006. L. Eliot, Co tam się dzieje?, Media Rodzina, Poznań 2003. metody pracy z dziećmi • J. Krzyżewska, Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej. Część I, Suwałki 1998. • J. Krzyżewska, Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej. Część II, Suwałki 1999. • • • W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo ZAK, Warszawa 1995. E. Brudnik, A. Moszczyńska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, Kielce 2000. E. Brudnik, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Część 2, Kielce 2002. 189 NOTATKI 190 NOTATKI 191 NOTATKI 192
