docnieodpłatnie w formacie PDF
download 
Reklamacja Transkrypt
nieodpłatnie w formacie PDF
kwiecień 2014 (123) www.odgrom.pl neutralizacja zagrożeń pożarowych powodowanych przez doziemne wyładowania piorunowe e-mail: [email protected] www.elektro.info.pl 4 Nakład 9,5 tys. egz. ISSN 1642-8722 indeks 373761 Cena 13,00 zł (w tym 5% VAT) ENERGETAB, HALA K, STOISKO 15 instalacje niskoprądowe w przestrzeniach zagrożonych wybuchem GRUPA projektowanie instalacji wentylacji pożarowej spis treści s. 36 s. 16 od redakcji piszą dla nas po godzinach e.nowości e.informuje e.normy wielcy elektrycy e.dystrybucja e.recenzja e.krzyżówka 6 8 10 12 13 86 87 88 89 90 ochrona przeciwpożarowa statystyka pożarów w Polsce w latach 2000–2013 17 Waldemar Jaskółowski, Julian Wiatr instalacje elektryczne niskoprądowe w przestrzeniach zagrożonych wybuchem 18 prezentacja SIBA – nasze zabezpieczenie, twoja korzyść Waldemar Wnęk sterowanie instalacjami do odprowadzania dymu i ciepła – zasady projektowania 21 22 wykrywanie zagrożeń w sieciach elektroenergetycz- nych przy zastosowaniu kamer termowizyjnych 26 Karol Kuczyński detektory gazu – wymagania i zastosowanie Karol Kuczyński przegląd stacjonarnych detektorów gazów 28 30 instalacje elektroenergetyczne planowane zmiany w zakresie „Warunków Technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” (część 1.) 32 prezentacja 36 Maciej Freza prezentacja oświetlenie awaryjne – zmiany w normie 38 Mariusz Hudyga prezentacja XIRIA-E – rozwiązania dla stacji abonenckich 40 4 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Jarosław Wiater zagrożenia pożarowe powodowane przez doziemne wyładowania piorunowe i ich neutralizacja 48 Karol Kuczyński zestawienie ograniczników przepięć typu 2 52 Krzysztof Wincencik prezentacja DEHNcon-H – ochrona odgromowa instalacji PV 57 automatyka Mariusz Talaga, Adrian Halinka, Michał Szewczyk doświadczenia eksploatacyjne selektywnego wyłączania zwarć doziemnych w sieciach SN 60 Aleksander Lisowiec, Maciej Andrzejewski nowoczesne sensory prądowe w rozdzielnicach energetycznych 66 obowiązek przedsiębiorstwa energetycznego zakupu energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych 68 Krzysztof Broda, Radosław Przybysz, Paweł Wlazło układ samoczynnego załączania rezerwy w urządzeniu zabezpieczeniowym MUPASZ 710 plus 70 Radosław Przybysz, Paweł Wlazło wykorzystanie standardu Ethernet w rozwiązaniach automatyki i zabezpieczeń sieci rozdzielczej SN 73 Julian Wiatr ocena skuteczności samoczynnego wyłączania w instalacjach zasilanych przez zespół prądotwórczy 76 ochrona przeciwporażeniowa Stefan Gierlotka historia poznania elektrycznych właściwości ciała człowieka oświetlenie PN-EN 1838:2013-11 ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa systemy gwarantowanego zasilania Andrzej Boczkowski człowiek-maszyna 44 Maciej Rup, Aleksander Kuźmiński, Łukasz Sapuła Karol Kuczyński, Grzegorz Dymny Rittal ramiona nośne Rittal dla stanowisk do oświetlenia awaryjnego na dachu dwuspadowym Julian Wiatr Mariusz Madurski Dariusz Kamiński norma PN-EN 1838:2013-11 – nowe podejście 78 miernictwo Karol Kuczyński liczniki energii elektrycznej a dyrektywa MID 82 Sławomir Dębowski prezentacja naturalna ewolucja 84 Zapewniamy pomoc w doborze zespołów prądotwórczych w zakresie: lokalizacji z uwzględnieniem stref pożarowych. określenia wymaganej mocy do zasilania urządzeń pożarowych (pomp, wentylatorów) z szczególnym uwzględnieniem prądów rozruchowych. określenia charakterystyk rozruchowych na podstawie dostarczonej dokumentacji silników elektrycznych. sposoby rozruchu wymaganych pomp i wentylatorów (rozruch bezpośredni, trójkąt-gwiazda, układu softstart i/lub falownik) zgodnie z dopuszczeniem przez rzeczoznawcę straży pożarnej. uzgodnień ppoż w projektowanych dokumentacjach. wykonujemy środowiskowe operaty hałasowe wymagane przy lokalizacji agregatów prądotwórczych na terenach zabudowanych. wspomagamy projekotwanie w zakresie lokalizacji i sterowania głównego wyłącznika prądu z uwaględnieniem sterowania wyłącznikiem dla wszystkich niezbędnych źródeł prądu (stacja transformatorowa, agregat prądotwórczy, zasilacze UPS). Dostarczamy również zespoły prądotwórcze specjalne: zabudowane w kontenerach podziemnych (nie zajmują przestrzeni wokół budynku i posiadają niższą emisję hałasu). z wyniesionymi zewnętrznymi układami chłodzenia (brak wielkogabarytowych kanałów wentylacji, mniejsze pomieszczenie zabudowy, mniejsza emisja hałasu). Drodzy Czytelnicy Witam Państwa w kwietniowym numerze „elektro.info”. Numer ten w głównej mierze poświęciliśmy ochronie przeciwpożarowej z uwzględnieniem ochrony odgromowej, której głównym celem jest ochrona budynków przed pożarem, jaki może powstać podczas trafienia pioruna w budynek lub jego bezpośrednie sąsiedztwo. Pożary, jakie występują na terenie Polski, powodują szereg zniszczeń. Ich powstawanie często jest skutkiem złej eksploatacji obiektów budowlanych powstającej wskutek różnych zaniedbań zarządców lub właścicieli. Jak wykazują statystyki KG PSP, niepoprawnie wykonana lub niewłaściwie eksploatowana instalacja elektryczna lub piorunochronna stanowi przyczynę prawie 22% wszystkich pożarów budynków występujących w naszym kraju. Informacje na ten temat dotyczące lat 2000–2013 znajdą Państwo w moim artykule (s. 17). Zgodnie z teorią pożaru, w budynku jego pełne rozwinięcie następuje po około 30 minutach od momentu zainicjowania. Płonące materiały stanowiące wyposażenie budynku powodują wzrost temperatury do około 800°C, która w przypadku braku gaszenia wykazuje tendencje rosnące. Pomimo dużej ilości przepisów związanych z ochroną ppoż. oraz dostatecznej wiedzy technicznej w tym zakresie popełnianych jest szereg błędów w procesie projektowania i eksploatacji, często wynikających z braku gruntowej wiedzy u osób zajmujących się problemami ochrony ppoż. Chociaż przedstawianie wybranych problemów z tego zakresu w „elektro.info” nie zastąpi instytucji rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń ppoż. oraz wiedzy nabywanej podczas studiów na kierunkach związanych z ochroną przeciwpożarową, podejmujemy próbę przybliżenia Państwu niektórych zagadnień dotyczących tej tematyki. W jaki sposób projektować sterowanie instalacją wentylacji pożarowej, dowiedzą się Państwo z artykułu Waldemara Wnęka, kierownika zakładu technicznych systemów zabezpieczeń SGSP (s. 22). Natomiast Waldemar Jaskółowski, kierownik Zakładu Teorii Procesów Spalania i Wybuchu SGSP, opisał podstawowe wymagania stawiane instalacjom niskoprądowym w strefach zagrożonych wybuchem (s. 18). Jak ważne jest szybkie wykrywanie zagrożeń oraz jakie możliwości w tym zakresie daje termowizja dowiedzą się Państwo z artykułu Grzegorza Dymnego i Karola Kuczyńskiego (s. 26). Jakie zagrożenia pożarowe stwarzają wyładowania atmosferyczne i w jaki sposób należy je neutralizować, prezentuje w swoim artykule Jarosław Wiater z Politechniki Białostockiej (s. 48). Zastosowanie detektorów gazów omówił Karol Kuczyński. Natomiast Dariusz Kamiński, kierownik pracowni projektowej firmy Golland, przedstawił wymagania dotyczące oświetlenia awaryjnego zgodnie z wymaganiami nowej normy PN-EN 1838:2013-11 Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne (s. 44). Bardzo ciekawy artykuł przygotował Stefan Gierlotka, w którym opisał elektryczne właściwości ciała człowieka (s. 78). Prezentujemy również artykuł Andrzeja Boczkowskiego, przewodniczącego CKSI i UE SEP, w którym zostały opisane zmiany w przepisach dotyczących „Warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” (s. 32). W numerze tradycyjnie zamieściliśmy przeglądy wybranego sprzętu elektrycznego, informacje o nowościach i zmianach w normalizacji oraz relacje z imprez branżowych, w których uczestniczyła nasza redakcja. Miłej lektury. R Z S 6 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 3 ć e i s piszą dla nas mgr inż. Andrzej Boczkowski Absolwent Wydziału Elektrycznego Politechniki Warszawskiej. Pracę zawodową rozpoczął w 1956 r. w Biurze Projektów Budownictwa Komunalnego w Warszawie. Następnie, począwszy od 1958 r., pracował w jednostkach organizacji „Elektromontaż”, to jest w przedsiębiorstwie „Elektromontaż” i w Zjednoczeniu „Elektromontaż” w Warszawie, w przedsiębiorstwie „Elektromontaż-Export” na budowie zagranicznej, a od 1986 r. do 2001 r. w Centralnym Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Instalacji i Urządzeń Elektrycznych w Budownictwie „Elektromontaż” w Warszawie, gdzie od 1997 r. pełnił funkcję dyrektora Ośrodka. Czynny działacz Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Przewodniczący Centralnego Kolegium Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych SEP, członek Polskiego Komitetu Ochrony Odgromowej SEP oraz członek Komisji Kwalifikacyjnej dla osób zajmujących się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych. Za działalność zawodową i stowarzyszeniową odznaczony Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz szeregiem odznak stowarzyszeniowych i resortowych. s. 48 s. 18 s. 22 GRUPA MEDIUM Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18 tel. 22 810 65 61, faks 22 810 27 42 [email protected] www.elektro.info.pl REDAKCJA Redaktor naczelny JULIAN WIATR [email protected] bryg. dr inż. Waldemar Jaskółowski Absolwent Szkoły Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie, oficer pożarnictwa. Jest zatrudniony na stanowisku adiunkta, kierownika w Zakładzie Teorii Procesów Spalania i Wybuchu Szkoły Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie. Członek zarządu Oddziału Stołecznego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Pożarnictwa. Jest specjalistą z zakresu spalania i teorii pożarów materiałów budowlanych oraz cieczy i gazów. Opublikował i zaprezentował ponad 150 artykułów i referatów z zakresu problematyki, o której mowa powyżej. Sekretarz redakcji ANNA KUZIEMSKA [email protected] (redaktor językowy) Redakcja KAROL KUCZYŃSKI [email protected] (redaktor tematyczny) EMILIA SOBIESIAK [email protected] (redaktor www) JACEK SAWICKI [email protected] (redaktor tematyczny) AGATA KENDZIOREK-SKOLIMOWSKA (redaktor statystyczny) REKLAMA I MARKETING tel./faks 22 810 28 14 Dyrektor ds. marketingu i reklamy JOANNA GRABEK [email protected] tel. 0 600 050 380 mgr inż. Dariusz Kamiński Ukończył studia na wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej w specjalności Elektrotechnologie w ścieżce dyplomowania Technika Świetlna. Od 1997 r. projektuje oświetlenie, aktualnie jest kierownikiem Działu Projektów w Golland sp. z o.o. Projektuje oświetlenie wnętrz przemysłowych, użyteczności publicznej, medycznych, w tym oświetlenie awaryjne. Specjalizuje się w oświetleniu terenów zewnętrznych, lotniskowych, oświetleniu sportowym. Prowadzi szkolenia z zakresu techniki świetlnej, projektowania oświetlenia oraz obsługi programu AutoCad. KOLPORTAŻ I PRENUMERATA tel./faks 22 810 21 24 Dyrektor ds. marketingu i sprzedaży MICHAŁ GRODZKI [email protected] Specjalista ds. dystrybucji ANETA KACPRZYCKA [email protected] Specjalista ds. prenumeraty ANNA SERGEL [email protected] ADMINISTRACJA Główna księgowa BARBARA PIÓRCZYŃSKA [email protected] HR DANUTA CIECIERSKA [email protected] SKŁAD I ŁAMANIE Studio graficzne Grupy MEDIUM DRUK Zakłady Graficzne Taurus dr inż. Waldemar Wnęk Absolwent Politechniki Warszawskiej Wydziału Elektroniki oraz Szkoły Głównej Służby Pożarniczej. Jest audytorem technicznym ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych w Polskim Centrum Akredytacji. Od kilkunastu lat jest zatrudniony jako kierownik Zakładu Technicznych Systemów Zabezpieczeń w Szkole Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie. Od 2011 r. przewodniczący Komitetu Technicznego nr 264 ds. Systemów Sygnalizacji Pożarowej. Współautor wielu prac naukowo-badawczych, referatów na konferencjach i artykułów z zakresu technicznych systemów zabezpieczeń. Wykładowca na szkoleniach z zakresu projektowania, eksploatacji i konserwacji systemów sygnalizacji pożarowej w CNBOP PIB. 8 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Redakcja zastrzega prawo do adiustacji tekstów. Nie zwraca tekstów niezamówionych. Nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń oraz ma prawo odmówić publikacji bez podania przyczyn. Wszelkie prawa zastrzeżone © by Grupa MEDIUM. Czasopismo znajduje się na liście czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Lista recenzentów merytorycznych dostępna jest na stronie www.elektro.info.pl. Wersja pierwotna czasopisma – papierowa. jest członkiem Izby Wydawców Prasy – ISSN 1642-8722 =3$6-ĄGOD ,112:$&-, indeks firm 10 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l w kwietniu W kwietniu na stronie internetowej elektro.info.pl poruszymy tematy związane z ochroną odgromową, przeciwporażeniową i przeciwprzepięciową. Rozpoczniemy artykułem Bernarda Fryśkowskiego na temat wybranych zagadnień ochrony przeciwporażeniowej w badaniach i diagnostyce samochodowych układów zapłonowych. Następnie Waldemar Jasiński omówi przyczyny porażeń prądem elektrycznym. O skutkach rażenia człowieka prądem wyładowania piorunowego napisze Jarosław Wiater, a Stefan Gierlotka przedstawi wypadki porażenia ludzi od uderzenia pioruna. Następnie zajmiemy się tematyką wyłączników różnicowoprądowych. Andrzej Białas odpowie na pytanie, czy w instalacji elektrycznej funkcję rozłącznika może pełnić wyłącznik różnicowoprądowy. Drugą połowę miesiąca rozpoczniemy artykułem Andrzeja Sowy na temat badań urządzeń do ograniczenia przepięć w instalacji elektrycznej. Tomasz Kuczyński omówi wyznaczenie wartości rezystancji uziemienia urządzenia piorunochronnego. Na temat ochrony odgromowej obiektów zawierających strefy zagrożone wybuchem dowiemy się z kolejnego artykułu Andrzeja Sowy. Julian Wiatr omówi zagrożenie pożarowe oraz porażeniowe pochodzące od ograniczników przepięć (SDP), a Piotr Paliński napisze o zasadności wykonywania diagnostyki ograniczników przepięć w eksploatacji w sieciach najwyższych napięć. Miesiąc zakończymy artykułem Mirosława Kobusińskiego na temat ochrony przeciwprzepięciowej i przetężeniowej w instalacjach inteligentnych. W kwietniu dla naszych Czytelników przygotowaliśmy krzyżówkę, w której nagrodą jest zestaw Wera Kraftform Kompakt VDE z 2 rękojeściami, ufundowany przez sklep internetowy ProfiTechnik. Krzyżówka dostępna jest na stronie www.krzyzowka.elektro.info.pl. Zachęcamy do rozwiązywania i wysyłania odpowiedzi. Tekst Emilia Sobiesiak Rys. Robert Mirowski ABB 52 AGREGATY POLSKA 5 AKS ZIELONKA 91 ALBOR 1 ALTER 30 AMATECH-AMABUD ELEKTROTECHNIKA 43 APATOR 9 ATMOR 79 BEMKO 52 COOPER INDUSTRIES POLAND 38, 39 DEHN POLSKA 53, 57, 59 EATON ELECTRIC 2, 40, 53 ELECTRIC&STEEL TRADE MMM 29 ELEKTROMETAL 80 ELEKTROTIM 37 ELEKTROUNION 92 ETI-POLAM 41, 53 FAST GROUP 12 FLIPO ENERGIA 77 FLIR SYSTEM 12, 25, 35 FLUKE 12 GAZEX 30 GE 11 HAGER 53 INEXIM 54 ITR 66, 68, 69, 70, 73 JEAN MUELLER 54 ŁÓDZKIE TARGI ENERGETYCZNE 42 OBO BETTERMAN POLSKA 54, 55 PAWBOL 47 PHOENIX CONTACT 55 POKÓJ SPÓŁDZIELNIA ELEKTROTECHNICZNA 55 POZYTON 83 PROFITECHNIK 12, 90 PRO-SERVICE 31 RELPOL 56 RITTAL 36, 64, 65 SBT 32 SCHNEIDER ELECTRIC POLSKA 56, 81 SEBA KMT 7 SENSOR TECH 31 SGB SMIT TRANSFORMERS POLSKA 63 SIBA POLSKA 3, 21 SIMET 56 THOMSEN POLSKA 15 WEIDMÜLLER 56 nowości zestaw Kraftform Kompakt VDE z 2 rękojeściami F irma Wera wprowadziła na rynek zestaw Kraf t f or m K omp a k t VDE z 2 rękojeściami, dzięki czemu nie tracimy czasu n a pr z ek ł ad a n ie trzpieni w rękojeści. Jeszcze przed przystąpieniem do pracy możemy przygotować dwa najbardziej potrzebne wkrętaki i wykonać swoją pracę bez konieczności wymiany końcówki roboczej. Jest to idealne rozwiązanie szczególnie dla osób, które wykonują prace wymagające częstej zmiany narzędzia, np. w szafach sterowniczych i r o z d z iel n i ac h. Z e s t aw Kraftform Kompakt 60i+iS/ 62i/65i/67i/17 zawiera dwie izolowane rękojeści, w których szybko i łatwo można umieścić wymienne izolo- wane trzpienie. Wykorzystując 15 trzpieni dostarczanych w zestawie nawet najbardziej wymagający elektryk stworzy nie tylko wkrętaki płaskie, ale także krzyżowe Phillips (PH), Pozidriv (PZ), płaskokrzy żowe PlusMinus oraz Torx. Cena katalogowa zestawu wynosi ok. 340 zł, a zakupić go można w sklepie internetowym ProfiTechnik.pl. Podobnie jak wszystkie inne narzędzia oferowane przez ten sklep, zestaw objęty jest 5-letnią gwarancją. Orkan Eco PLUS F AST Group Sp. z o.o. wprowadza na rynek najnowszy produkt szwajcarskiej firmy Newave (grupa ABB), nową serię niezawodnych UPS-ów jednofazowych. Nowa seria Orkan Eco PLUS jest dostępna od 20 marca 2014 r. i od razu wzbudziła ogromne zainteresowanie na rynku. Rodzina ta składa się z pięciu różnych modeli o mocach: 1, 2, 3, 6 i 10 kVA i w zestawieniu z innymi produktami na rynku charakteryzuje się współczynnikiem mocy 0,9 oraz bardzo wysoką spraw- 12 nością (97% w trybie ECO i do 93% w trybie VFI). Produkt jest dostępny zarówno w wersji rack, jak i tower (możliwość konfiguracji u klienta). Zasilacze o mocach 6 i 10 kVA mają możliwość pracy równoległej, co pozwala na zwiększanie mocy urządzenia poprzez rozbudowę lub tworzenie układów redundantych. UPS jest konstrukcji true online z podwójnym przetwarzaniem, VFI i klasy SS 111 (wg PN-EN 62040-3), co gwarantuje najwyższą klasę urządzenia. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nowe testery uziemienia od Fluke B adania wskazują, że nawet 15% problemów z jakością energii może być spowodowanych przez złe uziemienie. Dzięki najnowszym testerom Fluke 1623-2 i Fluke 1625-2 wykrywanie problemów z uziemieniem staje się prostsze i szybsze. Ich zaawansowane funkcje i liczne akcesoria ułatwiają prowadzenie pomiarów, a co za tym idzie redukują zagrożenia porażeniem użytkowników oraz pomagają rozwiązać problemy z jakością energii. Fluke 1623-2 i 1625-2 umożliwiają prowadzenie wszystkich czterech rodzajów pomiarów uziemienia: 3- i 4-biegunowy spadek potencjału (z użyciem elektrod), 4-biegunowy pomiar rezystywności gruntu (z użyciem elektrod), pomiar selektywny (przy użyciu 1 pary cęgów oraz elektrod), pomiar bezelektrodowy (przy użyciu 2 par cęgów). Mierniki uziemienia Fluke 1623-2 i 1625-2 pozwalają na pomiar rezystancji pętli uziemienia za pomocą samych zacisków. W tej metodzie pomiaru dwa zaciski są umieszczone wokół pręta uziemienia i każdy z nich jest podłączony do miernika. Napięcie o stałej wartości jest wzbudzane na jednym z za- cisków, a prąd jest mierzony na drugim zacisku. Następnie miernik automatycznie określa rezystancję pręta uziemienia. Co ważne w przypadku testowania bezelektrodowego, pręt uziemiający nie musi być odłączony, co gwarantuje dużą oszczędność czasu i pozwala prowadzić testy uziemienia w miejscach, które wcześniej nie były brane pod uwagę: wewnątrz budynków, słupów wysokiego napięcia lub tam, gdzie nie ma dostępu do gruntu. Zaletą mierników jest też intuicyjność i wygoda użytkowania. W przypadku każdego badania mierniki informują, które elektrody lub cęgi należy podłączyć. Testery posiadają wewnętrzną pamięć 1500 rekordów i złącze USB do szybkiego transferu danych do komputera. Duże, 7-segmentowe wyświetlacze gwarantują czytelność pomiarów w każdych warunkach. nowy wideoskop FLIR VS70 N ow y F L I R VS70 to wytrzymały wideoskop z zestawem intuicyjnych elementów sterowania, które pozwalają użytkownikowi manewrować sondą kamery w trudno dostępnych obszarach i uzyskiwać wysokiej jakości obrazy na dużym kolorowym wyświetlaczu LCD 5,7”. FLIR VS70 jest wyposażony w funkcje szerokokątnego 180-stopniowego i standardowego 90 -stopniowego widoku z kamery, możliwość zapisywania plików wideo, audio i obrazów na karcie SD, akumulator pozwalający na 6–8 godzin pracy, port USB do wygodnego ładowania akumulatora oraz dołączony zestaw nagłowny do tworzenia notatek głosowych w trakcie badań, co ułatwia późniejszą analizę. nr 4/2014 informuje elektro.info szkoli elektryków i pożarników laboratorium sieci EduNet w Poznaniu już otwarte! P ierwsze trzy miesiące tego roku były dla naszej redakcji bardzo pracowite. Julian Wiatr wygłosił kilka wykładów skierowanych do elektryków oraz pożarników. Dla członków MOIIB zrzeszonych w BT w Siedlcach zostały wygłoszone dwa wykłady. Pierwszy wykład został poświęcony ochronie przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych nn. Prowadzący omówił podczas niego oddziaływanie prądów na organizmy żywe i wartości prądów powodujących określone skutki patofizjologiczne u osoby rażonej, szczególną uwagę zwrócił na środki ochrony podstawowej, środki ochrony przy uszkodzeniu oraz ochrony uzupełniającej, a także ochronę przeciwporażeniową realizowaną przez samoczynne wyłączenie podczas zwarć doziemnych. Po omówieniu ogólnych zasad ochrony przeciwporażeniowej zgodnych z wymaganiami normy PN-HD 60364-441:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed porażeniem elektrycznym, omówione zostały zasady ochrony od porażeń w instalacjach zasilanych przez generator zespołu prądotwórczego oraz zasilacz UPS. Wykład zakończyło omówienie zasady działania wyłącznika różnicowoprądowego oraz jego funkcji w ochronie przeciwporażeniowej. Drugi wykład został poświęcony podstawom projektowania elektroenergetycznych linii napowietrznych. Tematyka ta budzi duże zainteresowanie wśród projektantów i wykonawców z uwagi na brak przystępnej literatury z tego zakresu oraz wycofanie przed laty tych zagadnień z programów studiów realizowanych na wydziałach elektrycznych politechnik. Podczas wykładu zostały omówione podstawowe problemy związane z mechaniką Wykład dla członków BT MOIIB w Siedlcach poprzedziło wystąpienie kierownika biura Jana Skoczka nr 4/2014 Seminarium prowadził wiceprezes poznańskiego oddziału SEP, dr inż. Ryszard Niewiedział przewodów oraz tworzeniem i rozwiązaniem równania stanów. Omówiono również warunki klimatyczne występujące w Polsce oraz ich wpływ na obciążenie przewodów linii elektroenergetycznych. Problematykę dotyczącą elektroenergetycznych linii napowietrznych komplikuje brak obowiązującej normy przedmiotowej oraz literatury na rynku księgarskim. Ponieważ normy pomimo skierowania do archiwum nie uzyskują statusu nieważności, w praktyce pozostaje do dyspozycji archiwalna norma PN-E 05100:2000 Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Projektowanie i budowa. Norma ta została skierowana przez PKN do archiwum bez zastąpienia, przez co stanowi podstawowy dokument przy projektowaniu i budowie elektroenergetycznych linii napowietrznych z przewodami gołymi. Drugim dokumentem jest norma N SEP-E 003 Elektroenergetyczne linie napowietrzne z przewodami w pełni oraz nie w pełni izolowanymi. W czasie zajęć dla członków MOIIB po omówieniu mechaniki przewodów zostały przybliżone podstawowe wymagania ww. norm. Zajęcia w Siedlcach zakończyła prezentacja posługiwania się katalogiem elektroenergetycznych linii napowietrznych oraz prezentacja projektu linii napowietrzno-kablowej niskiego napięcia. Trzecie laboratorium EduNet w Polsce zostało uroczyście otwarte na ternie Politechniki Poznańskiej. Nawiązana współpraca pomiędzy uczelnią i firmą Phoenix Contact umożliwiła wyposażenie laboratorium, wspólne opracowanie programu nauczania oraz przeszkolenie kadry uniwersyteckiej w centrum kompetencyjnym w Niemczech. EduNet stanowi platformę wykorzystywaną do przekazywania wiedzy pomiędzy uczestniczącymi w projekcie uniwersytetami i firmą Phoenix Contact. Uczestnicy projektu postrzegają inicjatywę jako inwestycję na przyszłość. Uczestnicząc aktywnie w sieci EduNet uniwersytety mają szansę na poprawę swojego wyposażenia i kwalifikacji. Studenci mogą realizować wspólne projekty podczas studiów za granicą na uniwersytetach partnerskich. Ponadto tworzona sieć zapewnia firmie Phoenix Contact możliwość znalezienia nowych partnerów na uniwersytetach i firmach. W uroczystości otwarcia Laboratorium Systemów sterowania w sieci EduNet wzięli udział przedstawiciele firmy, władze uczelni i wykładowcy Politechniki Poznańskiej. – Cieszę się, że możemy otworzyć już trzecie w Polsce laboratorium EduNet, tym razem na Politechnice Poznańskiej. Współpraca z uniwersytetami technicznymi stanowi jeden z filarów strategii grupy Phoenix Contact. Nasze doświadczenie pokazuje, że jest to inicjatywa przynosząca wymierne korzyści startującym na rynku pracy absolwentom. Mamy w swoim haśle słowo „innowacje” i traktujemy je z wielką powagą. Nasza firma jest jedną z niewielu w świecie, gdzie pomimo ważnej roli czynników ekonomicznych, wiedza i sztuka inżynierska wciąż stanowią dominującą siłę jej rozwoju. Taka wiedza wymaga szerokich kontaktów, wymiany myśli i idei, dyskusji – także wielopokoleniowej, gdzie doświadczenie kadry naukowej współgra z energią i entuzjazmem nowych adeptów. Ten proces jest filozofią programu EduNet” – powiedział Maciej Merek, prezes Phoenix Contact Sp. z o.o. Obecnie Phoenix Contact w ramach projektu EduNet współpracuje z wieloma uczelniami na całym świecie. Wśród krajów, w których EduNet roz- W czasie zajęć na BB12 14 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 13 » informuje 13 Kolejne zajęcia z udziałem naszej redakcji obyły się 27 marca w Poznaniu, gdzie wiceprezes Oddziału Poznańskiego SEP dr inż. Ryszard Niewiedział zorganizował seminarium szkoleniowe dla członków WOIIB. Tematyka seminarium dotyczyła nowelizacji normy N SEP-E-004 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i budowa oraz normy N SEP-E-005 Dobór przewodów elektrycznych do zasilania urządzeń, których funkcjonowanie jest niezbędne w czasie pożaru. Wymagania określone w pierwszej z norm omówił dr inż. Adam Rynkowski, członek zespołu autorskiego, pracownik naukowy Politechniki Gdańskiej. Przedstawił on w zarysie wymagania normy oraz zwrócił uwagę na wprowadzone zmiany po jej nowelizacji. Natomiast wymagania normy N SEP-E-005 przedstawił redaktor naczelny „elektro.info” Julian Wiatr. Wykład dotyczący tej normy poprzedziło wprowadzenie w zagadnienia teorii pożaru, w którym zostało omówione środowisko pożarowe oraz krzywe pożarowe zdefiniowane w normie PN-EN 1363-2:2001 Badanie odporności ogniowej. Część 2: Procedury dodatkowe i alternatywne, stanowiące podstawę prowadzenia wszelkich badań ogniowych. Po omówieniu zasad doboru przewodów do zasilania urządzeń przeciwpożarowych, które muszą funkcjonować w czasie pożaru zostały omówione wymagania w zakresie projektowania przeciwpożarowego wyłącznika prądu. W minionym czasie zakończyły się również zajęcia z przedmiotu „Bezpieczeństwo w instalacjach elektrycznych” prowadzonego w ramach studiów podyplomowych Bezpieczeństwo Budowli, zorganizowanych po raz dwunasty przez Szkołę Główną Służby Pożarniczej. Wykład w ramach tego przedmiotu prowadził Julian Wiatr oraz Edward » począł współpracę na uniwersytetach są: Niemcy, Turcja, Węgry, Austria, Chiny, Kanada, Czechy – łącznie 48 członków w 20 krajach. odszedł Hermann Hager Hermann Hager, będący jedną z osobistości świata biznesu okresu powojennego, zmarł 25 marca 2014 r. w wieku 85 lat. Hager urodził się w Ensheim w 1928 roku i przez wiele lat mieszkał w Obernai w Alzacji. W 1955 roku bracia Hermann i Oswald Hager wraz z ich ojcem, Peterem, założyli Hager oHG, elektrotechnishe Fabrik w Ensheim. W połowie lat 50., gdy Hermann ukończył studia inżynieryjne w Bingen i zdał egzaminy na inżyniera mechanika, utworzenie zakładu w Ensheim stało się zalążkiem tego, czym obecnie jest działająca na całym świecie Hager Group. Wraz z bratem uzupełniali się od samego początku. Hermann – technik i Oswald – biznesmen byli znakomicie przygotowani do przejęcia dominacji w konkurencyjnym branżowym środowisku. Staranny dobór nabywanych kolejno spółek i ich umiejętna integracja w ramach grupy zaowocowała osiągnięciem przez firmę Hager pozycji lidera w obszarze rozwiązań instalacji elektrycznych w sektorze inżynierii budowlanej. Gdy Saarland włączono do Republiki Federalnej Niemiec, utworzenie zakładu Hager w Obernai w Alzacji w 1959 roku stanowiło przemyślany, a zarazem oczywisty krok w stronę zbudowania drugiego strategicznego filaru. Aż do emerytury Hermann kierował francuską spółką jako Dyrektor Generalny. Obecnie Hager Group zatrudnia 11 400 osób w 22 zakładach produkcyjnych w 11 krajach. Grupa Socomec w projekcie Grid4EU Grupa Socomec wchodzi w skład konsorcjum, którego zadaniem jest prowadzenie prac doświadczalnych z zakresu integracji rozproszonych źródeł masowej produkcji energii fotowoltaicznej w ramach największego europejskiego projektu współpracy międzynarodowej Grid4EU. Ten innowacyjny projekt realizowany we Francji pod nazwą „Nice Grid” plasuje się w centrum europejskich przemian w branży energetycznej, które mają na celu osiągnięcie, do 16 14 » w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Dr inż. Adam Rynkowski omawia nową normę N SEP-E-004 Skiepko, rzeczoznawca ds. zabezpieczeń ppoż., pracownik SGSP. Podczas wykładów prowadzonych w okresie styczeń–marzec br., słuchacze poznali zasady doboru mocy źródeł zasilających stosowanych w budownictwie oraz doboru przewodów elektrycznych w instalacjach elektrycznych i zasadami ich zabezpieczania. Ostatnie zajęcia z tego przedmiotu dotyczyły instalacji elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem. Omawiano podczas nich zasady doboru urządzeń do instalacji w tych strefach oraz alternatywną metodę oceny ryzyka obejmującą „poziom zabezpieczenia urządzeń” (EPL: Equipment Protection Level, wg PN-EN 60079-26). Prowadzili je redaktor Julian Wiatr oraz wiceprezes firmy „GAZEX” Krzysztof Chmielewski. Podczas zajęć zwracano uwagę na bezpieczeństwo pomieszczeń ładowania akumulatorów oraz pomieszczeń, gdzie zagrożenie wybuchowe tworzone jest przez wydzielające się gazy palne. Omówione zostały sposoby neutralizacji tych zagrożeń, dzięki czemu pomieszczenia te nie muszą być kwalifikowane jako zagrożone wybuchem. Wykład merytoryczny zakończyła prezentacja projektu akumulatorowni. Zajęcia z przedmiotu „bezpieczeństwo w instalacjach elektrycznych” zakończył egzamin obejmujący zakres wiedzy przekazanej podczas wykładów. Słuchaczy po zakończeniu zajęć dydaktycznych, które zostały zaplanowane w połowie maja, czeka egzamin końcowy połączony z obroną pracy końcowej przed komisją powołaną przez Dziekana Wydziału Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego SGSP. Natomiast 11 kwietnia na zaproszenie prezesa Kaliskiego Oddziału SEP mgr inż. Zygmunta Zgardy, red. Julian Wiatr wygłosił wykład poświęcony ochronie przeciwpożarowej w instalacjach elektrycz- Uczestnicy seminarium w Poznaniu nr 4/2014 reklama Podczas przerwy w zajęciach w Kaliszu nych. Na początku zajęć słuchacze poznali podstawy teorii pożarów. Wyświetlono film przedstawiający rozwój pożaru w pomieszczeniu, a następnie omówione krzywe pożarowe zdefiniowane w normie PN-EN 1363:2001 Badanie odporności ogniowej. Część 2: Procedury alternatywne i dodatkowe. Szczególna uwaga została poświęcona krzywej celulozowej T=f(t), zgodnie z którą prowadzone są badania odporności ogniowej materiałów budowlanych. Słuchacze poznali fazy przebiegu pożaru. Szczególna uwaga została zwrócona na impuls zwany powszechnie rozgorzeniem, stanowiący niejako akcent przejścia pożaru do fazy jego pełnego rozwinięcia, gdzie kontrolę na pożarem przejmuje utleniacz dostarczany wraz powietrzem z atmosfery, a temperatura występująca w pomieszczeniu osiąga 1000°C. W ramach zajęć zostały zademonstrowane animacje obrazujące różne typy rozgorzenia, które stanowi detonacyjne spalanie dymu zachodzące wskutek gwałtownego napływu powietrza do pomieszczenia ogarniętego pożarem i jest bardzo Słuchacze BB12 podczas zajęć groźne dla ratowników oraz osób uwięzionych w płonącym budynku. Omówione zostały również zjawiska pożarowo niebezpieczne oraz podstawowe błędy popełniane podczas projektowania i eksploatacji instalacji elektrycznych. Szczegółowo wyjaśnione zostały zasady projektowania przeciwpożarowego wyłącznika prądu oraz projektowania ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych zasilających urządzenia przeciwpożarowe zgodnie z wymaganiami normy N SEP-E 005 Dobór przewodów elektrycznych do zasilania urządzeń przeciwpożarowych, których funkcjonowanie jest niezbędne w czasie pożaru. Omówiono również zasady obliczania gęstości obciążenia ogniowego, wymagania dotyczące lokalizacji kontenerowych stacji transformatorowych oraz zespołów prądotwórczych względem innych obiektów budowlanych w zakresie ochrony ppoż. Wykład dla Kaliskiego Oddziału SEP zakończyła prezentacja dwóch projektów: pompowni pożarowej oraz pomieszczenia ładowania akumulatorów. Tekst i fot. ww forum Data Center Schneider Electric P odczas forum, które odbyło się 27 marca w Warszawie, przedstawiciele Schneider Electric oraz partnerzy współpracujący z firmą rozmawiali o rozwoju rynku centrów przetwarzania danych i rozwiązaniach wykorzystywanych dziś przy ich budowie. Rozpoczynając forum, wiceprezes Schneider Electric Polska Dariusz Koseski podkreślił korzyści wynikające z integracji pionu IT z firmą Schneider Electric. Dzięki wykorzystaniu wiedzy i doświadczenia Schneider Electric firma oferuje blisko 80% rozwiązań istniejących i uczestniczy na każdym etapie tworzenia Data Center, od zaprojektowania, po implementację i wsparcie posprzedażowe. nr 4/2014 Thomsen Polska Sp. z o.o., firma wykonawcza branży energetycznej, powiązana logistycznie i kapitałowo z firmami niemieckimi – Thomsen Anlagenbau oraz Thomsen Tiefbau, tworząc grupę Thomsen specjalizującą się w układaniu linii kablowych w ziemi, w szczególności w kompletnym okablowaniu farm wiatrowych i fotowoltaicznych, poszukuje pracownika na stanowisko: KIEROWNIK PROJEKTU Miejsce pracy: Praca mobilna, wykonywana na terenie Polski, w zależności od realizowanego przedsięwzięcia. Charakterystyka wykonywanej pracy: Pozyskiwanie nowych klientów i zleceń. Przygotowywanie dokumentacji przetargowej. Kierownictwo i nadzór nad realizowanym przedsięwzięciem, m.in. prowadzonymi pracami budowlanymi z zakresu elektrowni wiatrowych, fotowoltaiki, energii odnawialnej, prowadzenia linii energetycznych. Wymagania: • biegła znajomość języka niemieckiego, niezbędna w stałych kontaktach z centralą firmy w Niemczech, • wykształcenie wyższe techniczne – inżynier budownictwa lub inżynier elektryk, posiadane uprawnienia (budowlane, SEP) będą dodatkowym atutem, • znajomość tematyki odpowiadającej charakterystyce wykonywanej pracy, w tym OZE, • rozeznanie w zakresie prawa zamówień publicznych, • prawo jazdy kategorii B. Oferujemy: Michał Pyter w trakcie prezentacji Następnie Dominik Liskowicz z HAL Group zwrócił uwagę, że już w pierwszej fazie projektowania należy dobrze przeanalizować takie czynniki jak: lokalizacja, dostępność transportowa, możliwości przyłącze- • umowę o pracę, • atrakcyjne wynagrodzenie, • niezbędne narzędzia pracy: laptop, telefon, samochód lub zwrot kosztów podróży służbowych, pokrycie kosztów zakwaterowania, • pracę w firmie cieszącej się renomą na rynku międzynarodowym. Rozmowa kwalifikacyjna zostanie przeprowadzona w języku niemieckim – uprzejmie prosimy o nieaplikowanie osób bez wymaganej znajomości języka. Kontakt i dodatkowe informacje wyłącznie pod numerem telefonu: 15+48 71 321 12 22. informuje 14 » roku 2020, ponad 20-procentowego udziału produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Grupa Socomec została zaproszona do udziału w tym przedsięwzięciu ze względu na jej know-how w dziedzinie dystrybucji energii elektrycznej, w dziedzinie fotowoltaiki, a zwłaszcza ze względu na zdobyte w ciągu ponad 45 lat kompetencje i doświadczenia w dziedzinie przetwarzania energii. W związku z wyczerpywaniem się surowców energetycznych ze źródeł kopalnych oraz w celu ograniczenia wpływu gazów cieplarnianych na środowisko, obecnie światowym wyzwaniem stało się zintegrowanie na szeroką skalę energii ze źródeł odnawialnych z siecią elektroenergetyczną, zwłaszcza w zakresie niskich napięć. Tymczasem energia ta jest z założenia uzyskiwana w sposób nieciągły: bez wiatru i nasłonecznienia nie może być wytwarzana. Potrzebne są więc inteligentne systemy zdolne do magazynowania energii wytwarzanej w sposób nieciągły i zdecentralizowany, a także do regulowania jej dystrybucji, w zależności od podlegającego silnym fluktuacjom zapotrzebowania użytkowników. I właśnie tym jest Smart Grid, czyli inteligentna sieć elektroenergetyczna. Grupa Socomec rozszerzyła swoją ofertę urządzeń do rozdziału energii elektrycznej o urządzenia do magazynowania energii o nazwie SUNSYS PCS2. Urządzenia SUNSYS PCS2, o mocy od 33 do 100 kW, są w pełni dostosowane do sieci elektrycznych niskiego napięcia. Pełnią one podwójną funkcję: przetwarzania i magazynowania energii. Zainstalowane przy fotowoltaicznym systemie wytwarzania energii, przetwarzają wytworzoną za dnia energię słoneczną, by następnie zmagazynować ją w akumulatorach. W razie zapotrzebowania, energia ta będzie mogła być ponownie poddana konwersji, a następnie wprowadzona do sieci energetycznej. Urządzenia te są zatem dwukierunkowymi inwerterami, realizującymi cykl ładowania i rozładowania ustalony wcześniej przez dystrybutora energii elektrycznej. Innowacyjność polega na ustabilizowaniu sieci niskiego napięcia podlegającej ciągłym wahaniom powodowanym wytwarzaniem energii przez źródła fotowoltaiczne, których konsekwencją są zmiany napięcia. Oprac. ak 16 nia energii i łączy do transmisji danych, przepisy prawne odnoszące się do danego miejsca oraz budżet, którym można dysponować. Obecnie dla rozwiązań data center ważne jest również uzyskanie certyfikatu TIER wydawanego przez Uptime Institute. Przykłady implementacji zaawansowanych projektów Data Center przedstawił Paweł Bachorz z Schneider Electric. Jednym z najważniejszych wyzwań i zarazem trendów stojących przed projektantami rozwiązań dla Data Center jest ich efektywność energetyczna. Jak podkreślił Michał Pyter, Enterprise Sales Manager Schneider Electric Polska, dziś bardzo ważna w centrach danych jest oszczędność energii. Oszczędności uzyskiwane są już na etapie projektowania, a następnie eksploatacji. W branży telekomunikacyjnej oraz bankach, gdzie projektowanie odbywa się do 3 lat w przód, a następnie zakłada się rekonfigurację centrum pod aktualne potrzeby oraz te, które pojawią się w niedalekiej przyszłości. Wśród nowoczesnych rozwiązań omawianych przez Michała Pytera w trakcie panelu znalazły się również systemy klimatyzacji i chłodzenia. W nowoczesnych centrach danych nie chodzi już tylko, aby wdmuchać jak największą ilość zimnego powietrza do serwerowni. Obecnie zwraca się szczególną uwagę na eliminację ciepłego powietrza i zapobiegania jego mieszania się z chłodnym. Podczas panelu poruszono również kwestie nowego rozwiązania polegającego na chłodzeniu urządzeń poprzez zanurzenie ich w specjalnym oleju. Takie zabiegi zaczynają testować już Holendrzy, a w niedługim czasie Brytyjczycy i Niemcy. Forum Data Center Schneider Electric to wydarzenie, podczas którego przedstawiciele firm projektujących, zarządzających oraz użytkownicy centrów przetwarzania danych mają możliwość do wymiany doświadczeń, jak również określenia przyszłych potrzeb centrów, które z kolei będą wyznaczać nowe trendy. Oprac. kk, fot. Schneider Electric targi AUTOMATICON 2014 O d 20 lat targi Automaticon są największym w Polsce profesjonalnym forum, gdzie spotykają się producenci i odbiorcy automatyki przemysłowej. W tym roku odbyły się w dniach 25–28 marca. Patronat honorowy nad targami objął Minister Gospodarki – Janusz Piechociński. W Centrum Expo XXI, w trzech halach wystawienniczych, spotkali się producenci aparatury kontrolno-pomiarowa i elementów automatyki, robotyki, napędów, elektroniki przemysłowej czy elementów hydrauliki i pneumatyki siłowej. Tegoroczna, jubileuszowa 20. edycja zgromadziła 306 wystawców z Polski i z zagranicy. Formułę targów wzbogaciły liczne seminaria tematyczne oraz wiele mniej formalnych, chociaż nie mniej ważnych spotkań wystawców z ich klientami. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Tradycyjnie podczas targów AUTOMATICON przyznano nagrody targowe – Złote Medale. W tym roku trafiły one do firm: BOSCH REXROTH Sp. z o.o. za Open Core Engineering, C&C Partners Telecom Sp. z o.o. za kamera CORSIGHT COL6270, COMAU Poland Sp. z o.o. za robota przemysłowego RACER 7-1.4, FANUC ROBOTICS Sp. z o.o. za sterowanie FANUC 30iB – najwyższy światowy poziom sterowania CNC dla tokarek i centrów obróbczych, GAZOPOMIAR za jednostkę sterującą SIGMA CONTROL L, TEL-STER Sp. z o.o. za Zintegrowany System Dyspozytorski TelWin IDS. Kolejna edycja targów AUTOMATICON 2015 odbędzie się w dniach 17–20 marca 2015. Oprac. ak nr 4/2014 ochrona przeciwpożarowa statystyka pożarów w Polsce w latach 2000–2013 mgr inż. Julian Wiatr D ane statystyczne gromadzone przez KG PSP dotyczące pożarów są wręcz przerażające. W okresie analizowanych ostatnich czternastu lat największa liczba pożarów wystąpiła w 2003 roku. Gdyby statystki pożarowe uwzgledniające pożary, których przyczyną były urządzenia lub instalacje elekRok Ogólna liczba pożarów tryczne, została odniesiona do ogólnej liczby wszystkich pożarów, to uzyskalibyśmy błędne wnioski, które nie dawałyby podstaw do niepokoju. Średnio to zaledwie nieco ponad 4% wszystkich zdarzeń pożarowych w naszym kraju. Jeśli jednak zawęzimy rozważania do pożarów budynków, widzimy, że poża2000 2001 2002 2003 2004 ry spowodowane wadami instalacji lub urządzeń elektrycznych to prawie 22% wszystkich pożarów budynków w skali roku. W przedstawionych niżej tabelach zaprezentowano dane na temat liczby pożarów, jakie zaszły w latach 2000–2013, pozyskane z danych statystycznych pro2005 2006 2007 2008 wadzonych przez KG PSP (www.kgpsp. gov.pl). Dowodzą one, że problem właściwej eksploatacji oraz projektowania instalacji elektrycznych jest nadal aktualny i wymaga powszechnych działań, mających na celu nie tylko edukację, ale i kontrolę w celu neutralizacji występujących zagrożeń. 2009 2010 2011 2012 2013 135 889 116 602 151 026 220 866 146 728 184 316 186 180 161 089 161 799 159 122 135 555 171 833 183 888 126 426 Pożary od instalacji i urządzeń elektrycznych 6970 6817 7260 7304 6807 7403 7718 6960 7033 6801 6903 6210 6423 5974 Względna liczba pożarów od instalacji i urządzeń elektrycznych 5,13% 5,85% 4,80% 3,31% 4,64% 4,02% 4,14% 4,32% 4,45% 4,27% 4,09% 3,55% 3,49% 4,73% Średnio 4,32% Tab. 1. Względna liczba pożarów spowodowanych wadami instalacji elektrycznych lub wadami urządzeń grzejnych, nieprawidłową eksploatacją instalacji lub urządzeń grzejnych oraz elektrycznością statyczną na tle ogólnej liczby pożarów w latach 2000–2013 Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Wady urządzeń elektrycznych (bez urządzeń grzejnych) 5613 5430 5907 5909 5533 6143 6454 5835 5914 5787 5864 5359 5480 5139 Nieprawidłowa obsługa urządzeń elektrycznych (bez urządzeń grzejnych) 755 702 695 624 574 566 602 552 551 472 492 387 443 395 Wady elektrycznych urządzeń grzewczych 329 386 367 357 369 363 362 361 350 373 343 291 304 296 Nieprawidłowa obsługa elektrycznych urządzeń grzewczych 241 261 233 242 207 249 266 192 192 150 188 134 161 125 Elektryczność statyczna Razem 32 38 58 172 69 82 34 20 26 19 17 39 35 19 6970 6817 7260 7304 6807 7403 7718 6960 7033 6801 6903 6210 6423 5974 Tab. 2. Pożary spowodowane wadami instalacji elektrycznych lub wadami urządzeń grzejnych, nieprawidłową eksploatacją instalacji lub urządzeń grzejnych oraz elektrycznością statyczną w latach 2000–2013 Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Pożary budynków użyteczności publicznej 3119 2823 2896 2948 2820 2879 2871 2682 2700 2546 2467 2418 2406 2318 Pożary budynków mieszkalnych 23 207 23 134 24 508 25 545 25 059 26 382 26 677 26 454 27 214 27 491 28 274 27 521 29 130 27 491 Pożary budynków produkcyjnych 2539 2107 2331 2462 2321 2482 2488 2489 2367 2198 2211 2453 2360 2068 Pożary budynków magazynowych 1429 1116 1333 1461 1361 1258 1294 1266 1383 1197 1096 1253 1134 976 Ogólna liczba pożarów budynków 27 755 29 180 31 068 32 416 31 561 33 001 33 330 32 891 33 664 33 432 34 048 33 645 35 030 32 853 Pożary od instalacji i urządzeń elektrycznych oraz elektryczności statycznej 6970 6817 7260 7304 6807 7403 7718 6960 7033 6801 6903 6210 6423 5974 25,11% 23,36% 23,36% 22,53% 21,56% 22,43% 23,15% 21,16% 20,89% 20,34% 20,27% 18,45% 18,34% 18,18% Względna liczba pożarów od instalacji i urządzeń elektrycznych Średnio 21,37% Tab. 3. Względna liczba pożarów spowodowanych wadami instalacji elektrycznych lub wadami urządzeń grzejnych, nieprawidłową eksploatacją instalacji lub urządzeń grzejnych oraz elektrycznością statyczną na tle ogólnej liczby pożarów budynków w latach 2000–2013 nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 17 ochrona przeciwpożarowa instalacje elektryczne niskoprądowe w przestrzeniach zagrożonych wybuchem dr inż. Waldemar Jaskółowski – Szkoła Główna Służby Pożarniczej, mgr inż. Julian Wiatr U rządzenie ma własne potencjalne źródło zapłonu, gdy pracując w przestrzeni zagrożonej wybuchem zgodnie ze swoim przeznaczeniem (włączając jego wadliwe działanie) jest zdolne do zapłonu, jeżeli nie będą zachowane specjalne środki bezpieczeństwa. Do potencjalnych źródeł zapłonu można zaliczyć iskry elektryczne, łuki i ognienia, wyładowania elektrostatyczne, fale elektromagnetyczne, promieniowanie jonizujące, gorące powierzchnie, płomienie i gorące gazy, iskry wytwarzane mechanicznie, promieniowanie optyczne, reakcje chemiczne (z wyjątkiem reakcji materiałów wybuchowych lub substancji chemicznie niestabilnych) i kompresję. Aby zminimalizować zagrożenie wybuchem w tego typu zakładach, istnieje konieczność instalacji urzą- a) c) Fot. 1. Przykłady urządzeń do stosowania w przestrzeniach zagrożonych wybuchem: a) detektor gazu metan, b) sygnalizator ostrzegawczy, c) czujka dymu dzeń, systemów, których celem jest wczesne wykrycie zagrożenia, ostrzeżenie o występującym zagrożeniu i inne funkcje kluczowe dla bezpieczeństwa pracowników i procesu technologicznego. Możemy do nich zaliczyć m.in. systemy sygnalizacji pożarowej, systemy dźwiękowego ostrze- Rys. 1. Przykład tabliczki znamionowej dla detektora gazu firmy Atest-Gaz A.M. Pachole Sp.j. 18 b) Fot. Gazex Pracownikom zatrudnionym w każdym zakładzie pracy należy zapewnić warunki bezpiecznej pracy, pozwalające na komfort i wydajną pracę. Wszędzie tam, gdzie magazynowane, eksploatowane są ciecze i gazy palne lub powstają pyły może wystąpić/występuje przestrzeń zagrożona wybuchem i w związku z tym praca w tych warunkach jest szczególnie niebezpieczna. Zachowanie właściwego poziomu bezpieczeństwa zależy nie tylko od pracowników, ale także od bezpiecznej eksploatacji urządzeń (maszyn, sprzętów, przyrządów), które mają własne potencjalne źródła zapłonu i mogą spowodować wybuch. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l gania, detektory gazu, systemy wykrywania dymu (fot. 1.). wymagania dla przewodów i kabli, zasady montażu Urządzenia, które są eksploatowane w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, powinny spełniać rygorystyczne wymagania zawarte w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (DzU nr 263, poz. 2203). Dokument ten wprowadza postanowienia zawarte w Dyrektywie 94/9/WE zwanej potocznie „Dyrektywą ATEX”. Zgodnie z Dyrektywą ATEX, urządzenia przewidziane do pracy w prze- strzeniach zagrożonych wybuchem powinny być właściwie oznaczone, tzn. zawierać niezbędne informacje, które umożliwią identyfikację danego urządzenia i możliwość jego montażu w określonej strefie zagrożenia wybuchem. Na rysunku 1. przedstawiono przykładową tabliczkę znamionową, która zawiera informacje o przeznaczeniu urządzenia do pracy w strefie za- streszczenie W artykule przedstawiono podstawowe wymagania, które powinny spełniać instalacje niskoprądowe zasilające urządzenia elektryczne pracujące w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. W szczególności opisano wymagania dla przewodów i kabli elektrycznych, a także zasady prawidłowego ich montażu. Wymagania, o których mowa powyżej, zawarte są w Dyrektywie ATEX i krajowych dokumentach prawnych, a także normach (m.in. PN 60079-14:2009E). nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 19 ochrona przeciwpożarowa Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 20 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 prezentacja SIBA – nasze zabezpieczenie, twoja korzyść Mariusz Madurski – SIBA Polska Sp. z o.o. O d ponad 60 lat firma SIBA specjalizuje się w produkcji bezpieczników topikowych i jest jednym z najważniejszych europejskich producentów tych wyrobów. Oferuje bezpieczniki wysokonapięciowe, niskonapięciowe, miniaturowe, subminiaturowe, a od niedawna oferuje również bezpieczniki polimerowe PTC. W katalogach firmy wymienionych jest ponad 14500 rodzajów wkładek topikowych, podstaw bezpiecznikowych i elementów uzupełniających. Produkty te zapewniają ochronę urządzeniom, instalacjom i ludziom. Patrząc pod tym kątem, oferujemy produkty pierwszej potrzeby. Firma posiada oddziały oraz partnerów handlowych w wielu krajach na sześciu kontynentach. W dziedzinie bezpieczników wysokonapięciowych firma SIBA jest liderem rynku europejskiego. Była jedną z pierwszych firm, które we wkładkach wysokonapięciowych wprowadziły wyzwalacze termiczne wbudowane w system wybijaka. Była to odpowiedź firmy na wyniki badań rozdzielnic z zestawami rozłączników wysokonapięciowych z bezpiecznikami. W badaniach tych stwierdzono, że przy niewielkich prądach przeciążeniowych może dochodzić do niedozwolonego przegrzewania się elementów izolacyjnych rozdzielnic powodującego ich uszkodzenie. Wyzwalacze termiczne stosowane przez firmę SIBA działają niezależnie od tego, czy przyczyną nadmiernego wzrostu temperatury jest uszkodzenie wkładki topikowej, spowodowane np. wyładowaniem atmosferycznym, czy wzrost temperatury wewnątrz rozdzielnicy nastąpił w wyniku innych przyczyn. We wkładkach topikowych niskonapięciowych o stykach nożowych (gG i aM) firma SIBA stosuje zintegrowany, podwójny system wskaźnika zadzia- nr 4/2014 łania. Ułatwia to obsłudze zlokalizowanie wkładek, które zadziałały. Wkładki topikowe o stykach nożowych produkowane są na napięcia znamionowe 400, 500, 690, 1000 i 1500 V prądu przemiennego w wykonaniu standardowym z metalowymi pokrywami oraz z pokrywami z materiału izolacyjnego i izolowanymi zaczepami do chwytaka wkładki topikowej. W ofercie firmy SIBA znajdują się również wkładki topikowe o charakterystyce gTr specjalnie dostosowane do zabezpieczania transformatorów energetycznych. Wkładki te nie są oznaczane prądem znamionowym, lecz mocą transformatora, do którego zabezpieczania są przeznaczone. Szczególną uwagę firma SIBA przywiązuje do bezpieczników stosowanych do zabezpieczania elementów półprzewodnikowych. Bezpieczniki te wymagają precyzyjnie wykonanych topików. Występuje wiele odmian bezpieczników różniących się kształtami korpusów i elementów stykowych oraz napięciami znamionowymi, zakresem wyłączania i kategorią użytkowania. Dostępne są o niepełnej zdolności wyłączania (aR) oraz o pełnej zdolności wyłączania (gR). Firma SIBA produkuje również bezpieczniki o charakterystyce gS (początkowo wprowadzone z oznaczeniem gRL), zabezpieczające nie tylko elementy półprzewodnikowe, ale również przewody w zabezpieczanym obwodzie. Osobną grupą są bezpieczniki prądu stałego do zabezpieczania półprzewodników. Bezpieczniki te przeznaczone są do stosowania między innymi w przekształtnikach częstotliwości i zasilaczach UPS. Do najnowszych produktów w tej grupie zaliczają się bezpieczniki do zabezpieczania baterii słonecznych. Są to bezpieczniki na znamionowe napięcie stałe 900 V i prądy znamionowe od 0,5 do 400 A. SIBA produkuje także bezpieczniki miniaturowe, począwszy od tradycyjnych, w korpusach szklanych lub ceramicznych, o średnicy 5 mm i długości 20 mm, poprzez subminiaturowe przeznaczone do montażu przewlekanego na płytkach drukowanych, aż do bezpieczników SMD przeznaczoPrzykłady bezpieczników produkowanych w SIBA nych do montażu powierzchniowego. Bezpieczniki W firmie SIBA przywiązuje się miniaturowe mogą mieć różne cha- dużą wagę do jakości wytwarzanych rakterystyki czasowo-prądowe: bar- produktów poprzez wdrożenie sysdzo szybką (FF), szybką (F), średnio- temu jakości. Kontroli podlegają dozwłoczną (M), zwłoczną (T) i bardzo starczane do produkcji materiały i gozwłoczną (TT) oraz znamionowe zdol- towe bezpieczniki. Przykładowo bezności wyłączania od 35 lub 50 A aż do pieczniki wysokonapięciowe sprawwielu kA, w przypadku wykonań spe- dzane są poprzez pomiar rezystancjalnych. Bezpieczniki miniaturowe cji i badanie szczelności każdej wyfirmy SIBA znane były w Polsce pod produkowanej wkładki topikowej. marką ELU. Własny dział badawczo-rozwojowy Najnowszą grupą bezpieczników mi- umożliwia szybką reakcję na poniaturowych w ofercie firmy SIBA są jawiające się nowe potrzeby użytbezpieczniki polimerowe PTC produko- kowników, opracowując nowe konwane w dwóch wykonaniach, do mon- strukcje bezpieczników. SIBA produtażu przewlekanego i powierzchniowe- kuje wiele nietypowych bezpiecznigo. Te nietypowe bezpieczniki charak- ków przeznaczonych dla specyficzteryzują się tym, że po przekroczeniu nych grup odbiorców, np. dla górnicokreślonej temperatury, np. w wyni- twa, kolei czy przemysłu okrętoweku przeciążenia, ich rezystancja wzra- go, gdzie niekorzystne warunki śrosta o kilka rzędów wielkości, powodu- dowiskowe wymuszają konieczność jąc ograniczenie prądu w zabezpiecza- stosowania specjalnych konstrukcji nym obwodzie. Po ustąpieniu przyczy- bezpieczników. ny przeciążenia i ostygnięciu bezpieczPolskim oddziałem niemieckiej nika jego rezystancja wraca do wartości firmy SIBA jest SIBA Polska Sp. z o.o. zbliżonej do początkowej. Bezpiecznik (www.siba-bezpieczniki.pl). Więcej może dalej chronić obwód lub urządze- informacji o firmie SIBA można znanie, bez konieczności wymiany. leźć na www.siba-fuses.com. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 21 ochrona przeciwpożarowa sterowanie instalacjami do odprowadzania dymu i ciepła zasady projektowania N strefa dozorowania, alarmowania W literaturze pojawiają się dwie definicje strefy dozorowania: pierwsza według normy PN-EN 54-2 „strefa dozorowa” (strefa) jest to geograficzna część chronionego obiektu, w której zainstalowano jeden lub więcej ostrzegaczy i dla których przewidziano wspólną sygnalizację strefową. Druga podobna w swoim brzmieniu: według PN-ISO 8421-3 „strefa” jest obszarem lub przestrzenią dozorowaną przez grupę urządzeń automatycznych lub nie- 22 kawiarnia biura I strefa dozorowa IIIstrefadozorowa strefa pożarowa strefa alarmowania magazyn II strefa dozorowa Rys. 1. Podział obiektu na strefy dozorowe i alarmowania umieszczone w strefie pożarowej automatycznych, dla której w centrali sygnalizacji pożarowej istnieje wydzielona sygnalizacja. Definicje te wprowadzają pojęcie najmniejszej przestrzeni, w której możemy sterować urządzeniami przeciwpożarowymi. Następnie obiekt dzieli się na strefy alarmowe, obejmujące te obszary (pomieszczenia, kondygnacje), w których powinien być jednocześnie uruchomiony sygnał alarmowy lub nadany komunikat o niebezpieczeństwie i konieczności podjęcia ewakuacji. Alarmować możemy z kilku stref dozorowych, które są rozłożone minimum w jednej strefie pożarowej, tak jak to przedstawiono na rysunku 1. Maksymalne wymagania dla strefy dozorowej można określić jako: a) powierzchnia jednej strefy na kondygnacji nie powinna przekraczać 1600 m2; b) strefa może obejmować do 10 sąsiadujących ze sobą pomieszczeń, pod warunkiem, że łączna ich powierzchnia nie przekracza 1000 m2, a ich identyfikowanie następuje za pomocą wskaźników zadziałania, umieszczonych nad wejściem do tych pomieszczeń, w w w. e l e k t r o . i n f o . p l wej, a można je łączyć w dowolny sposób biorąc pod uwagę zapisy scenariusza pożarowego dla obiektu (algorytmy współdziałania). Zawsze sterowanie projektujemy dla minimum do strefy pożarowej, ale pamiętamy, że w zależności od sposobu oddymiania może być konieczność sterowania np. przy oddymianiu grawitacyjnym w przestrzeni o powierzchni podsufitowej do 2600 m2. Z tego wynika konieczność podziału na dwie strefy dozorowe (pojedyncza strefa do 1600 m2). c) jeżeli strefa obejmuje pięć przyległych pomieszczeń, a ich powierzchnia nie przekracza 400 m2, to nie jest wymagane instalowanie zewnętrznych wskaźników zadziałania w pobliżu ich drzwi, d) każda strefa dozorowa powinna obejmować co najwyżej jedną kondygnację budynku, chyba że: szyb wentylacyjny lub inną strefa zawiera klatkę schodową, szyb kablowy, podobną instalację, która przebiega przez więcej niż jedną kondygnację, lecz znajduje się w obrębie jednej strefy pożarowej. Definiując maksymalne parametry dla strefy dozorowej należy pamiętać, że sterowanie odnosi się do strefy dozorowartość sygnału detektora czujki warianty alarmowania, dobór czasów alarmowania W obiektach użyteczności publicznej najczęstszym wariantem alarmopierwsze płomyki na próbce jonizacyjna optyczna na światło pochłonięte optyczna rozproszeniowa rozkład termiczny tlenie płomień Rys. 2. Porównanie czułości czujek dymu nr 4/2014 Rys. W. Wnęk a rynku polskim coraz więcej mamy rozwiązań, których zadaniem jest przeciwdziałanie zadymieniu w obiekcie budowlanym podczas pożaru. Ze względu na różną konstrukcję obiektu, liczba i powierzchnia kondygnacji mają wpływ na dobór systemu wentylacji. Analizując sposoby oddymiania można wymienić: wytworzenie podciśnienia w strefie objętej pożarem poprzez intensywne odprowadzanie dymu i ciepła z tej strefy, doprowadzanie do strefy objętej pożarem czystego powietrza, wytworzenie nadciśnienia w strefach przyległych oraz na drogach ewakuacyjnych (przestrzeń klatek schodowych, przedsionków przeciwpożarowych, szybów dźwigowych dla ekip ratowniczych), wydzielenie pod sufitem zbiorników dymu poprzez zastosowanie kurtyn dymowych, zastosowanie dymoszczelnych zamknięć otworów umieszczonych na granicy stref dymowych. Wymaga to stosowania automatyki sterującej. Rys. W. Wnęk bryg. dr inż. Waldemar Wnęk – Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 23 ochrona przeciwpożarowa Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 24 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 25 ochrona przeciwpożarowa wykrywanie zagrożeń w sieciach elektroenergetycznych przy zastosowaniu kamer termowizyjnych mgr inż. Karol Kuczyński , mgr inż. Grzegorz Dymny C złowiek na drodze ewolucji przystosował się do poznawania świata w zakresie promieniowania widzialnego. Teraz zakres ten dzięki technice podczerwieni zostaje rozszerzony o kolejny fragment widma promieniowania świetlnego, który możemy obserwować. Możliwości, jakie dają techniki obserwacji i dwuwymiarowego obrazowania w podczerwieni, pozwalają na nowo spojrzeć na znane mam obiekty. Zobaczyć więcej, diagnozować i rozpoznawać zagrożenia. obraz termowizyjny tycznych, który wywołuje zmianę temperatury przewodników, w pełni umożliwia zastosowanie diagnostyczne kamer podczerwieni, gdyż obiekty w znacznie większym stopniu emitują promieniowanie cieplne. Spośród obserwacji wielu obiektów o identycznej geometrii, z łatwością można wtedy zauważyć odstępstwa od normalnego stanu obiektu. Niemniej, mimo że łatwo zaobserwować anomalie, niełatwo jest precyzyjnie zmierzyć ich temperaturę. Zależy to od sprzętu pomiarowego, cech badanego obiektu, warunków otoczenia, operatora oraz od tego, że widzimy tylko powierzchnię zewnętrzną, która może skrywać źródło problemu znajdującego się nieco głębiej [1]. wykrywanie anomalii Fot. G. Dymny Prawidłowo pracujące złącze elektryczne nie powinno wykazywać wyraźnie wyższych temperatur od tem- peratury łączonych elementów. Stąd w przypadku obserwacji obiektów energetycznych można w takich pomiarach stosować stosunkowo proste kamery obserwacyjne, choć niewątpliwie szczególnie brana pod uwagę przy wyborze takiej kamery powinna być rozdzielczość. Pod tym pojęciem rozumie się zarówno rozdzielczość matrycowego detektora, jak i decydujący o rozdzielczości przestrzennej zastosowany w kamerze obiektyw. Przyczyną nadmiernego wzrostu temperatury w obserwowanym złączu może być np. niewłaściwie zaprasowany przewód w końcówce, wadliwe połączenie przewodu z urządzeniem lub zużycie elementu. W tym kontekście kontrola linii elektroenergetycznych daje ogromne możliwości wykrywania takich elementów, które na skutek długotrwałej eksploatacji powodują stopniowe pogarszanie się stanu złączy poprzez wzrost rezystancji zestyku i zmniejszenie czyn- Fot. G. Dymny To co widzimy w obrazie termograficznym, to emitowany strumień promieniowania cieplnego, który jest zazwyczaj różny dla różnych obiektów. Nawet mimo podobieństwa geometrii obiektów bardzo mocno zależy on od niewidocznych własności fizykochemicznych badanych obiektów. Na- wet gdy temperatura jest taka sama, każdy z obserwowanych elementów może mieć własną zdolność do emitowania promieniowania. Zdolność tę opisuje się współczynnikiem emisyjności, zależnym m.in. od składu chemicznego materiału, z jakiego wykonany jest obiekt, stanu fizycznego powierzchni (chropowatość, warstwy tlenków, zanieczyszczenia) oraz wielu innych czynników, w tym od kierunku obserwacji [1]. Poza laboratoriami, metody pomiaru termowizyjnego są zazwyczaj metodami pasywnymi, a rejestrowane obrazy termowizyjne obiektów nieobciążonych, znajdujących się w stanie równowagi, w największym stopniu zawierają informacje o promieniowaniu odbitym. Jest przy tym również widoczny cykl zmian temperatury związany z ekspozycją na warunki pogodowe i różnice pomiędzy dniem i nocą, ale dopiero przepływ prądu w instalacjach energe- Fot. 1. Zdjęcie w świetle widzialnym i podczerwieni słupa energetycznego zlokalizowanego na skraju lasu 26 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Fot. 2. Zdjęcie w podczerwieni odpływów nn z napowietrznej stacji transformatorowej oraz słupa oświetleniowego nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 27 ochrona przeciwpożarowa detektory gazu wymagania i zastosowanie D ynamiczny rozwój przemysłu oraz rozwiązań w budownictwie powoduje zapotrzebowanie na nowe rozwiązania w dziedzinie detekcji gazów. Z tego względu wprowadzane są ciągle udoskonalenia produkowanych urządzeń. Sprzyja temu rozwój zaawansowanych elektronicznych sensorów gazów, dzięki, którym można wykryć wycieki gazów wybuchowych lub pojawienie się gazów niebezpiecznych dla człowieka. Ze względu na zastosowane sensory oraz pełnione funkcje elektroniczne systemy detekcji gazów można podzielić na: alarmowe systemy detekcji gazu, które wykrywają i sygnalizują przekroczenie jednego lub kilku poziomów stężenia gazu oraz systemy monitorujące wartość stężenia gazu w obiekcie [1, 2]. Alarmowe systemy detekcji gazu charakteryzują się prostotą konstrukcji i obsługi oraz jednoznacznością sygnałów alarmowych, a także niską ceną i tanią eksploatacją. Znacznie bardziej zaawansowany system umożliwiający ciągły pomiar stężenia wyspecyfikowanych gazów oraz umożliwia analizę ilościową warunków eksploatacji dozorowanego pomieszczenia. Kontrola polega na cyklicznym pomiarze stężenia danego gazu w otaczającym powietrzu. Z chwilą przekroczenia określonych wartości stężenia, włączona zostaje optyczna sygnalizacja alarmowa detektora oraz możliwe jest za pomocą sieci przemysłowej np. RS-485 przekazanie informacji do cyfrowego modułu nadzorczego. Detektory coraz częściej posiadają wymienny moduł z sensorem półprzewodnikowym tlenku węgla, metanu, propan-butanu lub innych gazów. Wymienny moduł sensora usprawnia konserwację, upraszcza kalibrację i obniża koszty eksploatacji [1]. 28 Fot. K. Kuczyński mgr inż. Karol Kuczyński rodzaje czujników Do pomiarów wybranych gazów stosuje się najczęściej czujniki [1, 2]: półprzewodnikowe – do wykrywania gazów wybuchowych i toksycznych, katalityczne – do detekcji i pomiaru stężenia gazów wybuchowych, elektrochemiczny – do pomiaru stężenia gazów toksycznych. Czujnik półprzewodnikowy posiada największą trwałość wynoszącą 8–10 lat. Tego typu sensor praktycznie nadaje się tylko do pracy w warunkach, gdzie gaz mierzony nie występuje, a pojawia się podczas awarii. Nawet niewielkie ilości gazu występujące w sposób ciągły powodują powolne nasycanie się czujnika. Najczęściej stosowany jest do detekcji jednorodnych gazów. Pewną niedogodnością jest nieliniowa charakterystyka działania, a jednocześnie taka konstrukcja odporna jest na tzw. zatrucia i przeciążenia gazowe. Zakresy pomiarowe zaczynają się od NDSCH (setki ppm) do 40% DGW. Duży wpływ na czułość sensora półprzewodnikowego ma temperatura otoczenia [2]. Czujnik katalityczny (pomiarowy) w odróżnieniu od półprzewodnikowego posiada liniową charakterystykę, dzięki czemu możliwy jest cyfrowy pomiar stężenia gazu. Sensor taki mniej reaguje na gazy zakłócające, np. aromatyczne, dym – jest bardziej stabilny w zmiennych warunkach atmosferycznych. Charakteryzuje się większą dokładnością ustawienia progów alarmowych, mniejszą odpornością na zatruwanie się od takich czynników jak: silikony, lotne związki ołowiu, krzemu, siarki, fosforu, freonu i rtęci. W atmosferze bez zatruwających związków trwałość oceniana jest na 6–8 lat. Niestety tego typu sensory są kilkukrotnie droższe od półprzewodnikowych. Zakresy w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Fot. 1. Przykładowe położenie detektora gazu w kotłowni gazowej pomiarowe czujników katalitycznych wynoszą od 3% DGW (tysiące ppm) do 100% DGW [2]. Czujnik elektrochemiczny (pomiarowy) w porównaniu z półprzewodnikowym oprócz liniowej charakterystyki jest wielokrotnie bardziej selektywny i dokładny. Za jego pomocą można dokonywać pomiarów pojedynczych ppm oraz w dużo mniejszym stopniu reaguje na gazy zakłócające. Trwałość sensorów elektrochemicznych ocenia się na 2–5 lat. Niestety cena jest wielokrotnie wyższa od czujnika półprzewodnikowego [2]. Czujniki katalityczne stosuje się wszędzie tam, gdzie gaz mierzony występuje w powietrzu i chcemy znać jego stężenie, nie tylko w przypadku awarii. Również, gdy zależy nam na dokładności wyzwalania progów alarmowych i pracy czujnika w zmiennych warunkach atmosferycznych (na wolnym powietrzu), np. dużych rozlewniach gazu propan-butan. Natomiast czujniki półprzewodnikowe mają zastosowanie do stwierdzenia obecności gazu w sytuacjach awaryjnych, przede wszystkim w pomieszczeniach zamkniętych o niedużych zmianach temperatur – jak np. kotłownie gazowe. Czujniki elektrochemiczne stosuje się do dokładnych pomiarów NDS (dziesiątki ppm) i NDSCH (setki ppm) [2]. zasady instalowania detektorów Centrale detektorów powinny być montowane w pomieszczeniach dozorowanych w strefie niezagrożonej wybuchem. Ponieważ funkcją lokalnej alarmowej sygnalizacji optycznej i akustycznej jest przywołanie obsługi w chwili wystąpienia stanów alarmowych, dlatego miejsce montażu powinno cechować się m.in. niskim poziomem hałasu, a obsługa (operator) powinna znajdować się w zasięgu sygnalizacji akustycznej centrali detektora. Jeżeli centrala zainstalowana zostanie w miejscu niedozorowanym, należy zastosować zewnętrzne sygnalizatory. Czujniki zwane też głowicami gazometrycznymi należy instalować w miejscach, gdzie spodziewana jest największa koncentracja, w odległości do kilku metrów, z dala od źródeł ciepła i promieni słonecznych, wody, pyłów oraz nawiewu powietrza zewnętrznego [2, 3]. Głowice gazometryczne należy montować w zależności od ciężaru właściwego wykrywanego medium gazowego względem powietrza: 30 cm od podłoża – gazy cięższe od powietrza, 30 cm nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 29 zestawienie przegląd stacjonarnych detektorów gazów Dystrybutor ALTER SA 62-080 Tarnowo Podgórne ul. Pocztowa 13 tel./faks 61 814 65 57 tel./faks 61 814 71 49 [email protected], www.altersa.pl GAZEX 02-867 Warszawa, ul. Baletowa 16 tel. 22 644 25 11, faks 22 641 23 11 [email protected], www.gazex.pl ALTER SA GAZEX Producent MGX-70 (obudowa EX) GDX-70 (obudowa zwykła) DEX-nn (obudowa ATEX), DG-nn (obudowa zwykła) WG-22.EG (CO), WG-15.EG (LPG), WG-11.EG (CNG) dc 12–30 dc 9 (6–9 V) ac 230 (–15/+10) dc 12 (9–15 V) / 24 (12–30 V) Typ sensora gazu wymienne: półprzewodnikowy (pp), elektrochemiczny (E), katalityczny (K), absorpcyjny w podczerwieni (IR) wymienne: półprzewodnikowy (pp), elektrochemiczny (E), katalityczny (K), infra-red (IR) półprzewodnikowy, wymienny Wykrywane gazy wybuchowe (np. wodór, metan, propan, butan, pary cieczy, itd.), toksyczne (np. tlenek węgla, siarkowodór, amoniak, dwutlenek siarki, tlenki azotu, itd.), dwutlenek węgla, tlen wybuchowe (np. wodór, metan, propan, butan, pary cieczy, itd.), toksyczne (np. tlenek węgla, siarkowodór, amoniak, dwutlenek siarki, tlenki azotu, itd.), dwutlenek węgla, tlen tlenek węgla, propan-butan, metan Czas reakcji, w [s] od 20 do 200 (pp), od 20 do 165 (E), ≤30 (K), ≤ 35 (IR) od 15 do 120 (pp), od 30 do 120 (E), od 20 do 60 (K), od 20 do 60 (IR) ok. 40 Progi alarmowe, w [%] wybuchowe: od 10 do 60 (100) DGW toksyczne: od 1 do kilku tys. ppm wybuchowe: od 10 do 80 DGW toksyczne: od 1 do kilku tys. ppm 30/60/150 ppm średniego stężenia CO/15 min, 10/20/30 DGW metanu/propanu butanu ±15 (pp), ±3/m-c (E), ±15 (K), ±15 (IR) ±20 12 (pp), 6 (E), 6 (K), 6 (IR) 36 (pp), 6 (E), 6 (K), 36 (IR) 36 optyczna (diody LED na urządzeniu) optyczna (DG) optyczna Oznaczenie katalogowe Parametry techniczne Znamionowe napięcie zasilania, w [V] (± tolerancja, w [%]) Stabilność progów alarmowych (błąd wzgl.), w [%] Okres wzorcowania, w [miesiącach] Sygnalizacja poprawności pracy i progów alarmowych Stopień ochrony IP obudowy Wymiary zewnętrzne (wys.×szer.×gł.), w [mm] Masa całkowita, w [kg] Temperatura pracy (otoczenia), w [ºC] IP65 IP65/IP5X (DEX), IP54 (DG) IP54 167×174×110 (MGX-70) 158×138×53 (GDX-70) 103×105×54 (DEX), 140×110×55 (DG) 195×80×68 1,4 (MGX-70) 0,3 (GDX-70) DEX: 1,2 (AL 0,5), DG: 0,3 0,4 od –25 do 55 (MGX-70) od –25 do 40 (GDX-70) DEX: od –30 do 50 (80 – wersja HT), DG: od –20 do 40 od –10 do 45 Informacje dodatkowe głowice pomiarowe GDX-70 i MGX-70 są przezna- stacjonarny detektor gazów do zastosowań w zakładach przemysłowych, obiektach czone do pomiarów stężenia gazów i par cieczy użyteczności publicznej, budynkach mieszpalnych, toksycznych oraz tlenu; głowice pomiarowe MGX-70 mogą być instalowane w strefach kalnych; wyposażony w wymienny moduł sensora, informujący o konieczności 1 i 2 zagrożonych wybuchem mieszanin gazów i par cieczy palnych z powietrzem oraz w strefach kalibracji; do współpracy z centralami MD; w obudowie DEX do stosowania w strefie 21 i 22 zagrożonych wybuchem mieszanin przewodzących pyłów palnych z powietrzem; głowice zagrożonej wybuchem; typ sensora i progi łączone są z centralą w sposób szeregowy za po- alarmowe dobierane są zależnie od wymagań mocą jednego przewodu dwużyłowego służącego w obiekcie; detektory kalibrowane są we własnym laboratorium, posiadającym jednocześnie do zasilania i komunikacji wszystkich akredytację PCA podłączonych głowic Uwagi techniczne Gwarancja, w [miesiącach] 24 36 stacjonarny detektor gazów przeznaczony do garaży podziemnych; pobór mocy 3 W przy zasilaniu sieciowym (0,14 A przy 12 V); obudowa wykonana z odpornego na uderzenia tworzywa ABS/PC; szacunkowa powierzchnia chroniona przez jeden detektor to 200 m2, detektory wszystkich producentów działają w oparciu o te same zjawiska fizykochemiczne; wykrywają gaz w miejscu zainstalowania i mają taki sam promień działania, który w dużym stopniu zależy od ruchu powietrza w pomieszczeniach 36 Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 30 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 przegląd stacjonarnych detektorów gazów Przedsiębiorstwo Wdrożeniowe Pro-Service© Sp. z o.o. w Krakowie Sensor Tech Sp. z o. o. S.K.A. 51-122 Wrocław, ul. M. Romanowskiego 25A tel. 71 327 62 12, faks 71 722 02 61 [email protected] www.sensortech.com.pl Przedsiębiorstwo Wdrożeniowe Pro-Service© Sp. z o.o. w Krakowie Sensor Tech Tmaster CO/NO2/LPG G/EEP/RS485 COMAG.3.1/COMAG.3.3 CONSOLA dc 12 (10–15 V) ac 230 (–15/+10) ac 12 (7–16 V) ac 230 (–15/+10) dc 24 (–50/+10) elektrochemiczny (CO, NO2) półprzewodnikowy (LPG) półprzewodnikowy, wymienny półprzewodnikowy, wymienny CO, NO2, LPG tlenek węgla, propan-butan, metan tlenek węgla, propan-butan, metan ≤ 60 (CO, LPG) 60 60 40/100 ppm (wartość chwilowa) CO 3/6 ppm (wartość chwilowa NO2) 20/40 DGW (wartość chwilowa LPG) 30/80/100 ppm dla CO, 10/20 DGW dla LPG i CNG (możliwość konfiguracji na obiekcie z urządzenia serwisowego) 30/80/100 ppm dla CO, 10/20/30 DGW dla LPG i CNG, konfigurowalne z centrali systemu od ±10 do ±20 od ±10 do ±20 12 36 36 optyczna optyczna (diody LED na urządzeniu), akustyczna (opcjonalne tablice ostrzegawcze), zwarcie styku przekaźnika, komunikat na linii Modbus RTU optyczna (diody LED na urządzeniu), akustyczna oraz tablice ostrzegawcze, zwarcie styku przekaźnika, komunikat na linii Modbus RTU IP33 IP44 IP44 132×118×56 (moduł główny) 124×118×56 (moduł NO2/LPG) 130×130×55 130×130×55 0,22 (moduł główny), 0,235 (moduł NO2/LPG) 0,5 0,5 od –20 do 50 od –20 do 70 (kompensacja temperaturowa) od –20 do 70 (kompensacja temperaturowa) rozwiązanie składa się z dwóch połączonych ze sobą modułów detekcyjno-pomiarowych; górny wykrywa gazy o ciężarze właściwym podobnym do powietrza, a dolny moduł wykrywa gazy cięższe od powietrza; właściwy dobór sensorów różnych typów wyklucza fałszywe alarmy; urządzenia mogą pracować samodzielnie lub we współpracy z centralkami lub sterownikami, o wejściach zgodnych ze standardem RS-485 i protokołem Modbus RTU; Tmaster CO/LPG, NO2 to bardzo nowatorskie rozwiązanie w detekcji gazów w garażach i parkingach podziemnych zgodne z normą europejską PN-EN 50545-1:2012E mikroprocesorowy system detekcji gazów COMAG steruje wentylacją garaży zamkniętych; obudowa wykonana jest z udaroodpornego poliwęglanu oraz wzmacnianego ABS; detektor zabezpiecza powierzchnię do 350 m2, sterowanie odbywa się za pomocą przekaźników lub komunikacji Modbus RTU; urządzenie wyposażone jest w test przekroczonego stężenia; wymienny czujnik oraz unikalna procedura umożliwiają rekalibrację przy jednokrotnej wizycie na obiekcie; konieczność kalibracji jest sygnalizowana przez urządzenie mikroprocesorowy system detekcji gazów CONSOLA steruje BEZPRZEWODOWO pracą detektorów w garażach zamkniętych, co umożliwia zredukowanie liczby przewodów, ułatwia lokalizację oraz automatyzuje etap konfiguracji sieci; detektor w sprawdzonej wysokoudarowej obudowie zabezpiecza powierzchnię do 350 m2, centrala wyposażona w przekaźniki, komunikację Modbus RTU i funkcjonalności znane z systemu detekcji COMAG (m.in. test, wymienna głowica, sygnalizacja rekalibracji) obsługuje do 80 kompletów urządzeń 12/24 48 48 nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 31 instalacje elektroenergetyczne planowane zmiany w zakresie „Warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” (część 1.) mgr inż. Andrzej Boczkowski „W arunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” opublikowane po raz pierwszy w Dzienniku Ustaw nr 10 z 1995 r., poz. 46, jako Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, zaczęły obowiązywać od 1 kwietnia 1995 r. Prace nad „Warunkami technicznymi” rozpoczęły się w 1993 r. Prace w zakresie instalacji elektrycznych prowadził Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy „Elektromontaż”. Utworzonemu wówczas zespo- łowi ekspertów poszczególnych branży postawiono następujące zadania: opracowywane „Warunki techniczne” powinny zawierać wymagania odpowiadające postanowieniom Polskich Norm, które wówczas były aktualizowane i dostosowywane do norm międzynarodowych, opracowywane „Warunki techniczne” powinny zawierać najistotniejsze wymagania dla określonych rozwiązań konstrukcyjnych i instalacyjnych, reklama AGREGATY PRĄDOTWÓRCZE DO ZASILANIA REZERWOWEGO I PRACY CIĄGŁEJ • Stacjonarne, przewoźne, również wyciszone, sterowanie ręczne lub automatyczne, SZR • Zakres mocy od 10 do 2000 kVA • Przygotowywanie dokumentacji, uzgodnienia, instalacja, serwis Szwedzkie Biuro Techniczne Sp. z o.o. 04-664 Warszawa • ul. Floriana 3/5 tel. 22 613 00 12 • fax 22 815 31 16 81-340 Gdynia • ul. Hryniewickiego 12 tel. 58 627 63 01 • fax 58 627 63 76 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 32e-mail: [email protected] www.sbt.com.pl opracowywane „Warunki tech- niczne” powinny być czytelne dla przedstawicieli wszystkich branży. Tak opracowane „Warunki techniczne” spełniły i dalej spełniają funkcję wprowadzania nowoczesnych rozwiązań zapewniających użytkownikom budynków bezpieczeństwo życia, zdrowia i mienia oraz społecznie uzasadniony poziom podstawowych cech funkcjonalno-użytkowych budynków. Od kilku miesięcy trwają prace nad nowelizacją „Warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”. Prace te prowadzi Stowarzyszenie Nowoczesne Budynki we współpracy z innymi stowarzyszeniami i organizacjami. Proponowane zmiany zostały oznaczone kursywą. „Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” (DzU nr 75 z 2002 r., poz. 690; DzU nr 33 z 2003 r., poz. 270; DzU nr 109 z 2004 r., poz. 1156; DzU nr 201 z 2008 r., poz. 1238; DzU nr 228 z 2008 r., poz. 1514; DzU nr 56 z 2009 r., poz. 461; DzU nr 239 z 2010 r., poz. 1597; DzU z 2012 r., poz. 1289). Rozdział 8 Instalacja elektryczna § 180. Instalacja i urządzenia elektryczne, przy zachowaniu przepisów rozporządzenia, przepisów odrębnych dotyczących dostarczania energii, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagań Polskich Norm odnoszących się do tych instalacji i urządzeń, powinny zapewniać: 1) dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych do odbiorników, stosownie do potrzeb użytkowych, 2) ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, przepięciami łączeniowymi i atmosferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem i innymi szkodami, 3) ochronę przed emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu oraz przed szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego. § 180a. W budynku użyteczności publicznej, o którym mowa w poniższej tabeli, wartość mocy jednostkowej oświetlenia i wartość kryterialna wskaźnika LENI nie może przekraczać określonych wielkości dopuszczalnych (tabela 1.). § 181. 1. Budynek, w którym zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażać w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne) z centralnym automatycznym systemem nadzoru. W budynku wysokościowym oraz w innych budynkach wymagających zwiększonej pewności zasilania, zgodnie z wymaganiami szczegółowymi, jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy. 2. Awaryjne oświetlenie zapasowe należy stosować w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia pod- nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 33 instalacje elektroenergetyczne Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 34 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 35 prezentacja ramiona nośne Rittal dla stanowisk człowiek-maszyna Rittal Sp. z o.o. W budowie maszyn bardzo duże znaczenie ma stanowisko człowiek-maszyna. Przy podjęciu decyzji o zakupie często decyduje nie tylko jakość wytwarzanych przez maszynę produktów lub samej maszyny, lecz także możliwość łatwej i bezpiecznej obsługi. Zajmująca się budową maszyn firma Laempe&Mössner w zakresie stanowisk człowiek-maszyna stawia na systemy ramion nośnych i obudów obsługi Rittal, aby w ten sposób zagwarantować wysoką jakość swoich strzelarek. Do produkcji odlewów z pustymi przestrzeniami metodą form piaskowych potrzebne są rdzenie, które składają się głównie z piasku. Umieszcza się je w tych miejscach formy, w których później ma powstać wolna przestrzeń. W nowoczesnych odlewniach do produkcji takich rdzeni używa się tak zwanych strzelarek, które wytwarzają rdzenie z piasku i środków wiążących. Termin „strzelanie” wynika z zasady działania maszyn, w których sprężone powietrze pod wysokim ciśnieniem w ułamku sekundy wstrzeliwuje przygotowany piasek do formy. Światowym liderem takich strzelarek jest średniej wielkości przedsiębiorstwo Laempe&Mössner GmbH, założone w 1980 r. w Schopfheim w Schwarzwaldzie. Poza strzelarkami firma oferuje urządzenia do napełniania gazowego, mieszania piasku, stacje Także po montażu ramię nośne można łatwo wyregulować za pomocą dwóch łatwo dostępnych śrub przygotowania mas formierskich, rozwiązania do obróbki wykończeniowej rdzeni i automatyzacji oraz do usieciowienia i inteligentnego sterowania całą rdzeniarnią. możliwie mało wariantów Strzelarki Laempe&Mössner są dostępne w różnych typach różniących się maksymalną objętością piasku do strzelania oraz możliwościami mocowania najróżniejszych narzędzi do produkowanych rdzeni. Na największych maszynach można produkować rdzenie o objętości 400 litrów. Architektura sterownicza jest podobna we wszystkich maszynach. PLC steruje wszystkimi przebiegami w maszynie, natomiast na stanowisku człowiek-maszyna znajduje zastosowanie panel PC z obsługą dotykową. Tutaj użytkownik może Obudowa CP i dopasowany system ramienia nośnego tworzą optymalne stanowisko człowiek-maszyna w urządzeniach firmy Laempe&Mössner 36 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l W ramieniu nośnym wygodnie mieszczą się wszystkie przewody, w tym przewody pneumatyczne wprowadzać wszystkie niezbędne parametry. Jednocześnie w formie graficznej przestawiany jest aktualny stan maszyny. Poza panelem PC niezbędnych jest jeszcze kilka dodatkowych elementów, jak wyłącznik awaryjny, lampy sygnalizacyjne, zawory i wskaźniki ciśnienia. Wszystkie komponenty mieszczą się w obudowie obsługi Rittal z serii Comfort Panel. „Planując koncepcję sterowania i obsługi aktualnej generacji maszyn chcieliśmy, aby wszystkie typy maszyn były zrealizowane przy możliwie małej liczbie wariantów obudów obsługi“, wspomina Andre Klavehn, odpowiedzialny w Laempe&Mössner za elektrotechnikę maszyn. Obudowa dzieli się na trzy logiczne jednostki: w środku jest zamontowany panel PC, w dolnej jednej trzeciej są umieszczone przełączniki, lampy i inne urządzenia sygnalizacyjne i obsłu- Z elementem kątownikowym ramienia nośnego można bez problemu zintegrować lampę sygnalizacyjną bez potrzeby dodatkowych czynności jak wiercenie lub frezowanie gowe. Na górze znajdują się ciśnieniomierze oraz zawory do obsługi systemu pneumatycznego i próżniowego. Ten logiczny podział oraz obszerne zwymiarowanie obudowy umożliwiają zrealizowanie standaryzacji obudowy. zmienny panel obsługi można łatwo dopasować Inżynierowie Laempe&Mössner wymyślili również rozwiązanie płyty czołowej obudowy: środkowa płyta czołowa standardowo zawiera wycięcie pod 12" panel PC, który znajduje zastosowanie w większości maszyn. Jeżeli klient życzy sobie inny panel, to do dyspozycji są rezerwowe płyty, w których można szybko wykonać odpowiednie wycięcie za pomocą obrabiarki numerycznej. Górna i dolna płyta czołowa również mają postać części standardowych. Tutaj są już wykonane wszystkie możliwe otwory pod elementy obsługi i wskaźniki w formie siatki. Następnie do właściwej płyty czołowej przykleja się dodatkową, cienką płytę z tworzywa sztucznego, na której są również nadrukowane opisy. Na tej płycie znajdują się już tylko te otwory, które są faktycznie potrzebne w danej maszynie. Taka konstrukcja umożliwia również późniejsze zamontowanie dodatkowych przycisków lub innych elementów obsługi. „To jest bez nr 4/2014 reklama go i uzyskuje dostęp do dwóch śrub regulujących. Równie łatwe jest także ograniczenie kąta obrotu ramienia nośnego za pomocą dodatkowej śruby w obrotnicy. Profile nośne systemu oferują wystarczająco dużo Andre Klavehn odpowiada w firmie Laempe&Mössner za elektrotechnikę w maszynach: „Stawiamy na nowe moduły ramiejsca na niezbędmion nośnych Rittal, ponieważ za pomocą jednego systemu ne przewody. Ilość możemy zrealizować wszystkie nasze koncepcje obsługi” przewodów między problemu możliwe nawet podczas uru- maszyną a obudową obsługi zmniejszyła chamiania u klienta w odlewni” – obja- się dzięki zastosowaniu systemów magiśnia Klavehn. stralowych, jednak w naszym przypadku dodatkowo w ramieniu nośnym musi się system ramienia nośnego jeszcze zmieścić trochę przewodów pneuze zintegrowanym uchwytem matycznych. Nawet, gdy dodatkowy przewód potrzebny jest dopiero przy uruchalamp sygnalizacyjnych mianiu lub rozbudowie maszyny, nie staDo zamocowania obudowy obsłu- nowi to żadnego problemu. gi do maszyny Laempe&Mössner wykorzystuje system ramienia nośnego optymalne rozwiązanie Rittal CP 120. Rozwiązanie to pocho- stanowiska człowiekdzi z nowego modułowego systemu ra- maszyna mion nośnych, które posiada jednolitą Obecnie Laempe&Mössner w obustylistykę dla stopni obciążenia 60, 120 lub 180 kg – każdorazowo w odniesieniu dowy obsługi i ramiona nośne modudo długości ramienia nośnego wynoszą- łowego systemu Rittal wyposaża prakcej 1 m. Szczegóły konstrukcyjne syste- tycznie wszystkie swoje maszyny. Domu ramion nośnych oferują konstruk- tychczas firma zebrała pozytywne dotorom maszyn kilka korzyści, np. ele- świadczenia. Poza nowoczesnym wymenty kątowe, które łączą część pozio- glądem pasującym do nowoczesnych mą ramienia nośnego z częścią pionową, strzelarek, najbardziej przekonująsą dostępne ze zintegrowanym uchwy- ce okazały się przede wszystkim wytem lamp sygnalizacyjnych. Tego typu soka jakość i przemyślana konstruklampy w strzelarkach informują przykła- cja. „Współpraca z Rittal” – Klavehn dowo o aktualnym cyklu maszyny lub podsumowuje swoje doświadczenia o awarii. Standardowe lampy sygnali- – „funkcjonuje przy tym zawsze barzacyjne można zainstalować do zinte- dzo sprawnie”. growanych uchwytów jednym ruchem ręki, bez potrzeby dodatkowych czynnoreklama ści jak wiercenie lub frezowanie. Montaż systemu ramienia nośnego jest bardzo łatwy. Trzy różne rozmiary są wzajemnie kompatybilne i można je łączyć za pomocą adapterów systemowych. Następne zalety pojawiaRittal Sp. z o.o. ją się podczas instalacji i uruchamiania 02-672 Warszawa ul. Domaniewska 49 maszyny na miejscu. Zainstalowane rainfolinia 0 801 380 320 mię nośne można bardzo łatwo [email protected] gulować. Użytkownik zdejmuje osłonę www.rittal.pl przegubu lub elementu kątownikowe- Rozdzielnice nn o prądach znamionowych do 7300 A Rozdzielnice nn o modułowej budowie, z kasetami wysuwnymi, przeznaczone do dystrybucji energii elektrycznej nn oraz do zasilania i sterowania odpływami silnikowymi. Zastosowanie w dużych zakładach przemysłowych i obiektach infrastrukturalnych. System funkcjonalny rozdzielnic niskiego napięcia wykorzystywany do wszystkich systemów dystrybucji energii nn, zarówno w środowisku przemysłowym, jak i komercyjnym. Ponadto oprócz rozdzielnic typu OKKEN (licencja Schneider Electric) Prefabrykowane są rozdzielnice: – X-ENERGY (technologia Eaton Electric), – PRISMA Plus P (technologia Schneider Electric), – XL3-... (technologia LEGRAND), – rozwiązania uniwersalne z zastosowaniem obudów i aparatów renomowanych producentów. ELEKTROTIM S.A. nr 4/2014 54-156 Wrocław, ul. Stargardzka 8 tel. 71 352 13 41, 71 351 40 70, faks 71 351 48 39 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l [email protected], 37 www.elektrotim.pl prezentacja oświetlenie awaryjne – zmiany w normie PN-EN 1838:2013-11 mgr inż. Maciej Freza – Sales Manager Emergency Lighting Systems – EATON Cooper Industries Poland R ozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75 z 2002 r., poz. 690, z późn. zm.) wprowadziło obowiązek stosowania Polskich Norm wyszczególnionych w załączniku stanowiącym integralną część wyżej wymienionego rozporządzenia. W odniesieniu do artykułu 181 w załączniku do rozporządzenia zostały powołane normy: PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego, PN-EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne oraz PN-IEC 60364-5-56:1999 Istalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa. Dwie ostatnie w 2013 roku doczekały się zmian i uaktualnień. W tym artykule poruszone zostaną najważniejsze zapisy normy PN-EN 1838 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne. PN-EN 1838:2005 została 25 listopada 2013 roku zmieniona na normę europejską EN 1838:2013 z lipca 2013 r. i uznana przez PKN za Polską Normę PN-EN 1838:2013-11. Wprowadza ona szereg zmian i uszczegółowień, których brakowało w poprzedniej normie. Dotyczy to przede wszystkim podziału (rys. 1.) oraz sposobu rozmieszczania opraw oświetlenina ewakuacyjnego na drogach i powierzchniach otwartych. Wprowadza się podświetlane znaki kierunku ewakuacji do grupy opraw oświetlania drogi ewakuacyjnej. Poprzez tę regulację oprawy oświetlające wewnętrznie muszą spełniać założenia punktu 4 normy i posiadać czas podtrzymania funkcjonowania nie krótszy niż 1 godzina oraz czasy zadziałania przewidziane dla strefy dróg ewakuacyjnych. Przywołana w punkcie 3.9 definicja znaku bezpieczeństwa jasno określa, że ma on być zgodny co do kolorów oraz kształtów geometrycznych, tak aby Rys. 1. Podział oświetlenia awaryjnego 38 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l dawał szczegółową, ale i jasną informację dla ewakuowanych w zakresie bezpieczeństwa (rys. 3.). Zostało usunięte stwierdzenie o tekście na znaku ewakuacyjnym służącym informowaniu ewakuowanych, co świadczyć ma o wprowadzeniu jednolitego oznaczenia symbolem zrozumiałego dla różnych narodowości zamiast np. „Wyjście ewakuacyjne”, „Exit”, itp. Takie rozwiązanie pozwoli uniknąć niejasności oznaczeń dla obcokrajowców na terenie obiektów, takich jak lotniska, muzea itp. Linią przerywaną zaakcentowano stosowanie wymogów dla oświetlenia zapasowego, gdy to stanowi także oświetlenie ewakuacyjne. Często pomijany zapis, przez niektórych interpretowany jako brak wymogu dopuszczenia CNBOP-POB dla oświetlenia zapasowego, gdy to brane jest pod uwagę przy ewakuacji, a nie tylko zaniku zasilania. Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka, z którym pojawia się problem podczas określenia tych stref na obiekcie, powinno odpowiadać następującym wymaganiom: a) w szczególnie zagrożonych miejscach pracy natężenie awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego na płaszczyźnie odniesienia nie powinno być mniejsze niż 10% wymaganego natężenia oświetlenia podstawowego przy danych czynnościach, jednak nie mniejsze niż 15 lx, b) nie może występować efekt stroboskopowy, c) równomierność natężenia oświetlenia nie powinna być mniejsza niż 10:1, d) pełne natężenie awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinno być osiągane w czasie nie dłuższym niż 0,5 s, e) działanie oświetlenia ewakuacyjnego (miejsca, czas) powinno być określone przy współudziale pracownika, technologa, itp. Widać, że to oświetlenie musi być stosowane w szczególności, gdy w obszarze występują: strefy Ex, chemikalia, napięcie elektryczne, maszyny w ruchu mogące po zaniku oświetlenia podstawowego nadal się obracać, sale pomieszczeń medycznych, wysokie temperatury, jak np. kuchnie gorące, czy duże skupisko ludzi, które podczas paniki może stworzyć sytuację bardzo niebezpieczną dla przebiegu ewakuacji. W punkcie 4.1.2 zostały wymienione lokalizacje rozmieszczenia opraw ewakuacyjnych: a) w pobliżu drzwi wyjściowych przeznaczonych do ewakuacji, b) w pobliżu schodów, tak aby każdy stopień otrzymał bezpośrednie oświetlenie, c) w pobliżu każdego miejsca zmiany poziomu podłoża, d) nad znakami oświetlanymi zewnętrznie wskazującymi drogę ucieczki do wyjścia, kierunek ewakuacji i inne znaki bezpieczeństwa konieczne do oświetlenina podczas działania oświetlenia awaryjnego, e) przy każdej zmianie kierunku ewakuacji, f) przy skrzyżowaniu korytarzy, nr 4/2014 g) w pobliżu każdego końcowego wyjścia i na zewnątrz budynku do miejsca bezpiecznego, h) w pobliżu każdego punktu medycznego i apteczki, tak aby wartość pionowego natężenia oświetlenia 5 lx była na tym elemencie, i) w pobliżu każdego punktu instalacji sprzętu przeciwpożarowego i alarmowego, tak aby wartość pionowego natężenia oświetlenia 5 lx była na tym elemencie, j) w pobliżu sprzętu dla ewakuacji osób niepełnosprawnych, k) w pobliżu bezpiecznych miejsc dla osób niepełnosprawnych i punktów alarmowych. Zalicza się również do tych miejsc toalety dla osób niepełnosprawncyh z punktami alarmowymi w systemie dwukierunkowej komunikacji. Określenie „w pobliżu” oznacza odległość 2 m mierzoną poziomo. Dla punktów e), f) określenie „przy” oznacza, że oprawa(y) będą świeciły w obu kierunkach. Jak widać powyżej, zmianom uległy przede wszystkim punkty g), h) i i) oraz dochodzące punkty j) i k), mówiące o wyposażeniu w oprawy miejsc, gdzie mogą przemieszczać się osoby o ograniczeniu w poruszaniu się oraz znajdować się instalacje przyzywowe. Ważną, lecz często pomijaną kwestią było doświetlenie toalet. W przypadku, gdy ta będzie przystosowana do obsługi osób niepełnosprawnych, będzie musiała być wyposażona w oświetlenie ewakuacyjne bez względu na jej rozmiar. W podpunktach dotyczących oświetlenia sprzętu medycznego i ppoż. zmianie uległo obliczanie natężenia z poziomego pola na podłożu na pole pionowe na urządzeniu, które każdorazowo trzeba będzie zasymulować w programie kalkulacyjnym. W samej definicji drogi ewakuacyjnej (3.2) pojawia się nowy zapis „place of safety” (3.12) – „bezpieczne miejsce” – w kontekście końca drogi, do którego należy doprowadzić ewakuowanych. Z uwagi na fakt, że takowe miejsce bezpieczeństwa wielokrot- nr 4/2014 a) b) Rys. 2. Strefy olśnienia przeszkadzającego: a) w pełnym zakresie, b) w ograniczonym zakresie Rys. 3. Zakres rozpoznawania znaku ewakuacyjnego nie znajduje się poza budynkiem, oświetlenie ewakuacyjne będzie trzeba doprojektowywać również na trasie do miejsca zbiórki. Olśnienia przeszkadzające będą utrzymywane na niskim poziomie przez ograniczenie natężenia wychodzącego z opraw w polu widzenia (rys. 2a, 2b). Zalecenie w 4.1.1 o stosowaniu światła bezpośredniego do oświetlania ewakuacyjnego zostało rozbite na dwa przypadki. Pierwszy to dokonanie obliczeń w najgorszych warunkach, tj. minimalna wartość sprawności oprawy, maksymalny parametr olśnienia, bazując tylko na składowych bezpośrednich uzyskanych przy końcowym wymaganym czasie świecenia (min. 1 godz.). W drugim przypadku, gdy wykorzystujemy oprawy oświetlenia podstawowego świacące światłem pośrednim lub w górę, możliwe jest obliczenie z odbiciem, ale tylko pierwszej składowej, pozostałe muszą być zignorowane. W celu poprawnej widzialności podczas ewakuacji wymaga się, aby oświetlać powierzchnię z opraw mocowanych powyżej 2 m nad podłożem. Montaż znaków kierunku ewakuacji powinien odbywac sie w zakresie nie większym niz 20 stopni w odniesieniu do poziomej linii widzenia oraz w zależności od zasięgu rozpoznawania znaku (rys. 3). Ograniczenie to powoduje, że stosowanie znaków podwieszonych w wysokich pomieszczeniach bezpośrednio pod sufitem trzeba będzie zwiesić do odpowiedniej wysokości, na której jest on widoczny. Obserwowane zaniedbania, w szczególności w centrach handlowych, spowodują, że oznakowania będą musiały zostać obniżone i wejść pod linię reklam, z dodatkowym założeniem widczności dwóch znaków z jednego miejsca. Dane dotyczące uzyskania odpowiednich parametrów zostały pokazane w rubryce na rysunku 1. Rozszyfrowując oznaczenia Lcc – z ang. contrast colour i Lsc – z ang. safety colour widzimy, że luminancja znaku, a w szczególności kontrastujących barw białej i zielonej, musi zawierać się w stosunku od 5:1 do 15:1, wykonując pomiary według badań przytoczonych w aneksie A. To bardzo ważny aspekt ze względu na rozpoznawalnośc znaku, w szczegolności z dalszej odleglości. Wielokrotne niedostosowanie się do tych parametrów i ogólnej wartości jasności znaku powoduje, że znak jest niewidoczny podczas normalnej pracy, a staje się w ogóle niedostrzegalny w czasie zadymienia. Wprowadzone zmiany w nowej normie PN-EN 1838:2013-11 mają na celu przede wszystkim poprawę bezpieczeństwa podczas ewakuacji oraz ułatwić prowadzenie poprawnej akcji ratowniczej dla ekip straży pożarnej. reklama Cooper Industries Poland 02-844 Warszawa ul. Puławska 481 tel. +48 695 233 244 [email protected] www.cooperindustries.com.pl w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 39 prezentacja XIRIA-E – rozwiązania dla stacji abonenckich Mariusz Hudyga – Eaton Electric Rozdzielnica średniego napięcia Xiria-E firmy Eaton, z uwagi na modułową budowę, dostępne pole pomiarowe oraz dużą elastyczność przy konfigurowaniu pól liniowych i transformatorowych stanowi idealne rozwiązanie dla stacji abonenckich. Brak konieczności wykonywania okresowych przeglądów konserwacyjnych ogranicza koszty eksploatacji i znacznie ułatwia użytkowanie. R ozdzielnica Xiria-E wykonana jest na napięcie znamionowe do 24 kV oraz prąd znamionowy 630 A. Prąd znamionowy krótkotrwały wytrzymywany standardowo wynosi 16 kA/1 s. Opcjonalnie dostępne są również wersje 16 kA/3 s, 20 kA/1 s i 20 kA/3 s. Wszystkie główne elementy obwodów pierwotnych, takie jak aparatura łączeniowa i szyny zbiorcze oraz mechanizmy robocze, umieszczone są w szczelnie zamkniętym przedziale głównym, wypełnionym suchym powietrzem. Brak negatywnego wpływu czynników zewnętrznych, takich jak wilgoć i pył, oraz oddzielenie izolacją stałą poszczególnych faz praktycznie całkowicie wyeliminowało ryzyko zwarcia wewnętrznego. Wszystkie czynności łączeniowe wykonuje się za pośrednictwem komór próżniowych rozłączników lub wyłączników. Bezpieczną przerwę izolacyjną pomiędzy szynami zbiorczymi a kablami SN uzyskuje się za pośrednictwem odlączniko-uziemników izolowanych powietrzem. W rozdzielnicy nie stosuje się gazu SF6. Rozwiązania takie zapewniają pełną bezobsługowość rozdzielnicy, bez konieczności okresowego czyszczenia torów prądowych, smarowania mechanizmów roboczych czy też kontroli ciśnienia gazu SF6. Jest to szczególnie istotne dla stacji abonenckich, gdzie wymagana jest minimalna obsługa służb eksploatacyjnych. Xiria-E jest rozdzielnicą bardzo bezpieczną w obsłudze. Blokady mechaniczne, izolacja stała, hermetyczny przedział główny, wyko- 1 2 4 7 3 5 6 12 11 13 8 10 16 14 9 15 Fot. 1. Budowa pola wyłącznikowego, gdzie: 1 – przedział obwodów pomocniczych, 2 – przekaźnik zabezpieczeniowy, 3 – panel sterowania wyłącznikiem i odłączniko-uziemnikiem, 4 – diagram synoptyczny, 5 – system detekcji napięcia, 6 – wziernik inspekcyjny, 7 – mechanizm roboczy, 8 – głowice kablowe, 9 – uchwyty kablowe, 10 – szyna uziemiająca, 11 – szyny zbiorcze, 12 – odłączniko-uziemnik, 13 – wyłącznik próżniowy, 14 – przekładniki prądowe, 15 – przekładniki napięciowe, 16 – dławik i rezystor dla ochrony przed ferrorezonansem 40 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nywanie wszystkich operacji łączeniowych za pomocą niezawodnych komór próżniowych czy wskaźniki obecności napięcia z wbudowaną funkcją ciągłego autotestu eliminują ryzyko powstania zagrożeń wynikających z czynników zewnętrznych lub błędów ludzkich. Podczas konfiguracji rozdzielnicy do dyspozycji mamy pole rozłącznikowe, pole wyłącznikowe oraz pole pomiarowe przejściowe z przekładnikami prądowymi i napięciowymi. Wkrótce dostępne będzie także pole sprzęgłowe, pole bezpośredniego podejścia kablami SN do szyn zbiorczych oraz pole pomiarowe z przekładnikami napięciowymi od strony szyn zbiorczych. Pole rozłącznikowe wykonane jest na prąd znamionowy 630 A i standardowo wyposażone jest w przepusty kablowe konektorowe typu C. W zależności od potrzeb możemy wyposażyć je dodatkowo w przekładniki prądowe pomiarowe montowane na kablach SN w przedziale kablowym oraz przekładniki napięciowe montowane od strony kabli SN za pośrednictwem podwójnych głowic konektorowych. Opcjonalnie wraz z głowicami kablowymi mogą zostać zabudowane także ograniczniki przepięć. Montaż podwójnej głowicy kablowej lub zestawu ogranicznika przepięć wraz z głowicą kablową jest możliwy dzięki zastosowaniu głębszych pokryw przedziału kablowego (+20 mm lub +100 mm). nr 4/2014 reklama Fot. 2. Pole pomiarowe przejściowe Pole wyłącznikowe standardowo wykonane jest na prąd znamionowy 200 A i wyposażone w przepusty kablowe wtykowe typu A. Opcjonalnie pole można wykonać z przepustami kablowymi konektorowymi typu C lub na prąd znamionowy 630 A. W przypadku prostych aplikacji pól transformatorowych proponowanym rozwiązaniem są przekaźniki zabezpieczeniowe autonomiczne typu WIC1. Przekaźniki te zasilane są z dedykowanych przekładników prądowych szerokozakresowych zabudowanych na przepustach kablowych (zakresy 16–56 A, 64–224 A, 128–448 A) lub na kablach SN w przedziale kablowym (zakres 8–28 A). Przekładniki zabudowane na przepustach kablowych ograniczają przestrzeń w przedziale kablowym, co znacznie utrudnia montaż ograniczników przepięć. Zabezpieczenia WIC1 realizują dwa stopnie zabezpieczenia nadprądowego oraz jeden stopień zabezpieczenia ziemnozwarciowego. Człon przeciążeniowy zabezpieczenia nadprądowego umożliwia wybór charakterystyki (niezależna, słabo zależna, normalnie zależna, silnie zależna, bardzo silnie zależna, bezpiecznikowa). Dla pozostałych członów dostępna jest tylko charakterystyka niezależna. Ponieważ są to proste zabezpieczenia autonomiczne, nie posiadają one wyświetlacza oraz możliwości komunikacji ciągłej. Przy użyciu specjalnego adaptera oraz opro- nr 4/2014 - gramowania WI-SOFT możliwa jest natomiast komunikacja doraźna, za pośrednictwem której w zależności od wersji zabezpieczenia, możemy wprowadzić nastawy, odczytać wprowadzone nastawy lub odczytać parametry ostatniego wyzwolenia. Przekaźnik WIC1 zabudowany jest w miniprzedziale obwodów wtórnych w przedniej części pola. Dostęp do niego uzyskujemy po zdjęciu pokrywy przedniej. Pole wyłącznikowe z zabezpieczeniem WIC1 standardowo wyposażone jest w mechaniczny wskaźnik zadziałania SZ4H. Opcjonalnie można zastosować wskaźnik SZ5H, który dodatkowo posiada wbudowany styk pomocniczy. W przypadku bardziej złożonych aplikacji, w których wymagana jest komunikacja, wyświetlacz czy dodatkowe funkcje zabezpieczeniowe pole wyłącznikowe wyposaża się górny przedział obwodów pomocniczych, w którym zabudowany jest przekaźnik zabezpieczeniowy z serii MR lub sterownik polowy z serii MC. Dla tego typu zabezpieczeń przekładniki prądowe mają wykonanie kablowe i zabudowane są przedziale kablowym. Dla zabudowy w przedziale kablowym przekładników napięciowych zabezpieczeniowych wymagane jest zastosowanie przepustów typu C (połączenie poprzez podwójną głowicę kablową) oraz zastosowanie głębszych drzwi przedziału kablowego (+20 mm lub +100 mm). w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 41 prezentacja Fot. 3. Łączenie szyn zbiorczych za pomocą złączy wtykowych Z uwagi na przestrzenny przedział obwodów pomocniczych oraz dużą elastyczność w zakresie parametrów przekładników zabezpieczeniowych prądowych i napięciowych możliwe jest zastosowanie także innych typów zabezpieczeń i sterowników polowych. W stacjach abonenckich nieodłącznym elementem rozdzielnic średniego napięcia są pola po- miarowe. W rozdzielnicach Xiria-E przekładniki pomiarowe mogą zostać zabudowane w przejściowym polu pomiarowym a także w polach rozłącznikowych i wyłącznikowych. Dedykowane pole pomiarowe jest rozwiązaniem najczęściej stosowanym. Znajdujące się w nim przekładniki prądowe i napięciowe mają wykonanie wsporcze, co zapewnia szeroki zakres do- reklama 42 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l stępnych parametrów. Przekładniki napięciowe mogą posiadać wbudowaną podstawę bezpiecznikową po stronie pierwotnej. Opcjonalnie wewnątrz miniprzedziału obwodów pomocniczych pola pomiarowego mogą znajdować się zabezpieczenia strony wtórnej przekładników napięciowych i układ do tłumienia ferrorezonansu (wymagane dodatkowe uzwojenie przekładników napięciowych do połączenia w otwarty trójkąt). Pokrywy dostępu do wnętrza pola pomiarowego są plombowane. Dodatkowo mogą być zamykane na klucz. Dla zapewnienia poprawnego pomiaru prądu możliwe są wykonania z dowolną kolejnością przekładników (przekładniki prądowe z lewej lub prawej strony). Przejściowe pole pomiarowe może zostać połączone również z rozdzielnicą Xiria w wykonaniu kompaktowym. Pola rozłącznikowe i wyłącznikowe można wyposażyć w opcje zdalne: styki pomocnicze, moduł zdalnego wyłączenia, moduł zdalnego sterowania. Standardowym napięciem pomocniczym jest napięcie bezpieczne 24 V DC. W przypadku dostępności innych wartości napięć każde z pól z opcjami zdalnego sterowania lub wyłączenia doposaża się w konwerter napięć. Ponieważ wszystkie wewnętrzne elementy obwodów wtórnych znajdują się w przedziale wałów napędowych, do którego dostęp uzyskuje- my po zdjęciu pokrywy górnej lub zdemontowaniu przegrody pomiędzy przedziałem wałów napędowych a przedziałem obwodów wtórnych, dlatego opcje zdalne, takie jak sygnalizacja czy zdalne sterowanie, mogą być dobudowane w rozdzielnicy także w późniejszym etapie eksploatacji. Rozdzielnica Xiria-E pozwala na realizację automatyki SZR. Sterownik automatyki może zostać zintegrowany w przedziale obwodów pomocniczych jednego z pól lub zabudowany w osobnej obudowie. Do detekcji obecności napięcia najczęściej stosuje się czujniki pojemnościowe oraz wskaźniki obecności napięcia typu WEGA 2.2 wyposażone w styki pomocnicze. W zależności od wymiarów pomieszczeń i przejść, poprzez które rozdzielnica będzie wprowadzana do pomieszczenia stacji, na etapie zamówienia możemy zdefiniować, z ilu pól mają składać się jednostki transportowe. Maksymalnie jednostka transportowa może liczyć nawet do czterech wzajemnie połączonych pól. Pozostałe połączenia wykonuje się na obiekcie. Montaż jest bardzo prosty i szybki. Połączenie elektryczne szyn zbiorczych wykonuje się za pomocą specjalnych złączy wtykowych. Obudowy sąsiednich pól są łączone mechanicznie za pośrednictwem ośmiu połączeń śrubowych. Konstrukcja modułowa umożliwia dowolną kombinację i kolejność pól. Rozwiązanie to zapewnia również możliwość przyszłościowej rozbudowy. reklama Eaton Electric Sp. z o.o. 80-299 Gdańsk ul. Galaktyczna 30 tel. 58 554 79 00 faks 58 554 79 09 [email protected] www.moeller.pl nr 4/2014 oświetlenie norma PN-EN 1838:2013-11 nowe podejście do oświetlenia awaryjnego mgr inż. Dariusz Kamiński Oświetlenie sztuczne pozwala na przeniesienie czynności wykonywanych przy świetle dziennym na czas, kiedy ono nie występuje, do stref i pomieszczeń, do których światło dzienne nie dociera. W chwili, gdy światło gaśnie, następuje uczucie niepokoju i może pojawić się panika. W takich sytuacjach może nastąpić zagrożenie zdrowia lub życia. Niejednokrotnie zanik oświetlenia podstawowego nie jest spowodowany zwykłą awarią zasilania czy wyłączeniem u dostawcy, a dodatkowymi czynnikami, np. pożarem. W Rys. D. Kamiński takich sytuacjach ma pomóc oświetlenie awaryjne. Głównym jego celem jest zapewnienie bezpiecznego opuszczenia zajmowanych przestrzeni podczas awarii zasilania opraw oświetlenia podstawowego. Oświetlenie awaryjne dzieli się na oświetlenie ewakuacyjne i oświetlenie zapasowe. W skład oświetlenia ewakuacyjnego wchodzą: oświetlenie drogi ewakuacyjnej, oświetlenie strefy otwartej, oświetlenie strefy wysokiego ryzyka. Nowością w normie PN-EN 1838:2013 w stosunku do PN-EN 1838:2005 jest wydzielenie z zakresu oświetlenia drogi ewakuacyjnej i wprowadzenie jej jako oddzielnej części znaków bezpieczeństwa. Oświetlenie drogi ewakuacyjnej ma za zadanie umożliwienie bezpiecznego wyjścia z miejsc przebywania i uży- cie dróg ewakuacyjnych oraz łatwe zlokalizowanie i użycie sprzętu przeciwpożarowego. Oświetlenie awaryjne znaków bezpieczeństwa ma zapewnić właściwe warunki postrzegania znaków tak, by była możliwość łatwego i jednoznacznego rozpoznania i użycia dróg ewakuacyjnych. Oświetlenie strefy otwartej (zwane czasami oświetleniem zapobiegającym panice) ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia paniki i umożliwienie przemieszczenia się osób w kierunku dróg ewakuacji. Ważnym elementem oświetlenia drogi ewakuacyjnej lub strefy otwartej jest oświetlenie wszystkich przeszkód występujących na wysokości do dwóch metrów. Powierzchnie, na których występują przeszkody, należy oświetlać w sposób bezpośredni. oświetlenie awaryjne oświetlenie ewakuacyjne oświetlenie ewakuacji drogi oświetlenie zapasowe oświetlenie otwartej strefy znaki bezpieczeństwa Rys. 1. Odmiany oświetlenia awaryjnego 44 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l oświetlenie strefy wysokiego ryzyka Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka ma na celu umożliwienie pracownikom bezpieczne zakończenie niebezpiecznych prac, a osobom przebywającym w niebezpiecznej strefie udanie się w kierunku dróg ewakuacji. definicje Norma PN-EN 1838:2013 zawiera odnośniki do innych wydawnictw normatywnych określających definicje pojęć używanych w normie. Niektóre pojęcia zmieniły brzmienie, gdyż zostały zaczerpnięte z normy EN 12665:2011, która ma swój polski odpowiednik PN-EN 12665:2011, ale wciąż nie została przetłumaczona i występuje w języku oryginału. I tak poniżej przytoczono definicje, które zmieniły swoje znaczenie względem starej normy: Droga ewakuacyjna to droga wyznaczona do ewakuacji podczas awarii. Rozpoczyna się tam, gdzie zaczyna się ewakuacja, a kończy w miejscu bezpieczeństwa. Nowa norma uszczegółowiła definicję o miejsce rozpoczęcia i zakończenia. Oświetlenie drogi ewakuacyjnej to część oświetlenia ewakuacyjnego zapewniające, że ewakuacja może być bezpiecznie i skutecznie przeprowadzona, gdy znajdują się tam użytkownicy. Znak bezpieczeństwa to znak przekazujący ogólną informację dotyczącą bezpieczeństwa będącą kombinacją koloru i kształtu znaku, który poprzez dodanie graficznych symboli daje szczegółową informację doty- czącą bezpieczeństwa. Względem poprzedniej normy nie jest dopuszczone używanie napisów i tekstów na znakach bezpieczeństwa. Miejsca Bezpieczeństwa. Jest to wyznaczone miejsce, gdzie uciekający ludzie mogą bezpiecznie gromadzić się i nie są narażeni na niebezpieczeństwo. Ważnymi definicjami związanymi z oświetleniem awaryjnym, a niezmienionymi w nowej normie są: Oświetlenie awaryjne jest przeznaczone do stosowania podczas awarii zasilania urządzeń do oświetlenia podstawowego. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne to część oświetlenia awaryjnego zapewniająca bezpieczne opuszczenie miejsca przebywania lub umożliwiająca uprzednie podjęcie próby zakończenia potencjalnie niebezpiecznego procesu. Oświetlenie strefy otwartej (w pewnych krajach znane jako oświetlenie zapobiegające panice): część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcie paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana. Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka to część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana dla bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwiająca właściwe zakończenie działań w sposób bezpieczny dla osoby działającej i innych osób przebywających w tej strefie. nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 45 oświetlenie Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 46 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 47 ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa zagrożenia pożarowe powodowane przez doziemne wyładowania piorunowe i ich neutralizacja dr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka W yładowania piorunowe w powszechnym odczuciu mają charakter nagły i niespodziewany. W dobie dostępnych środków masowego przekazu informacje o porażeniu ludzi, pożarze oraz szkodach materialnych wywołanych przez wyładowanie piorunowe są szeroko rozpowszechniane, co potęguje obawy o zdrowie i życie podczas burzy. Niestety, bardzo często przekazywane informacje nie są prawdziwe i zgodne z wiedzą naukową dotyczącą zagrożeń stwarzanych przez wyładowania piorunowe. Nierzetelne informacje powodują okresowy i gwałtowny wzrost zainteresowania problematyką szerokorozumianego bezpieczeństwa podczas doziemnych wyładowań piorunowych. Ze względu na charakter zachodzących zjawisk, sprawa nie zawsze jest jednak prosta i oczywista. W artykule scharakteryzowane zostanie zagrożenie pożarowe spowodowane przez doziemne wyładowanie piorunowe oraz zostaną przedstawione sposoby ochrony przed nim. Powszechnie zagrożenie pożarowe określa się jako zespół różnorodnych czynników mających wpływ na możliwość powstania i rozprzestrzeniania się pożaru [1]. Przyczyny powsta- streszczenie W artykule scharakteryzowano zagrożenie pożarowe powodowane przez doziemne wyładowania piorunowe. Przedstawiono fotografie obrazujące zniszczenia, które zostały spowodowane przez pioruny. W skrócie omówiono także sposoby ochrony przed skutkami wyładowań piorunowych. 48 wiania pożarów są różne. W głównej mierze zalicza się do nich: nieostrożność w posługiwaniu się ogniem lub substancjami palnymi, nieostrożność podczas pracy związaną z niewłaściwym przygotowaniem stanowiska pracy, brakiem właściwego nadzoru, wady urządzeń elektrycznych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja, inne zdarzenia losowe inicjujące ciąg zdarzeń powodujących w konsekwencji pożar. Wyładowania piorunowe w teorii procesu spalania stanowią źródło ciepła (bodziec energetyczny) i zalicza się je do inicjatorów pożaru, do których należy również np. żar z papierosa, otwarty ogień czy też gorąca powierzchnia [2]. Na fotografii 1. przedstawiono zdjęcia zniszczeń spowodowanych pożarami (duże, małe i mikropożary), które zostały zainicjowane wyładowaniem piorunowym. zagrożenie piorunowe Prąd doziemnego wyładowania piorunowego stanowiący w procesie spalania źródło ciepła charakteryzuje się następującymi parametrami: wartością szczytową prądu I, maksymalną stromością narastania Smax = (dip / dt )max , ładunkiem przenoszonym przez prąd piorunowy Q = ipdt , energią właściwą wydzieloną przez prąd piorunowy na rezystancji 1 Ω ( W = ∫ ip 2dt ), w w w. e l e k t r o . i n f o . p l a) b) c) d) Fot. 1. Pożary spowodowane przez wyładowanie piorunowe: a) pożar w Starej Wsi w województwie małopolskim [6], b) pożar na osiedlu Kaczorowy w Jaśle [7], c) mały pożar gniazdka sieciowego w domu jednorodzinnym [9], d) mikropożar płytki elektronicznej [9] czasem narastania czoła T1 i cza- sem trwania do półszczytu „fali” prądu piorunowego T2, liczbą udarów prądowych przy wyładowaniu wielokrotnym. Ze względu na różne typy wyładowań piorunowych, różnorodne rozkłady ładunków w chmurze, zmienne warunki geograficzne, geologiczne, hydrologiczne, wymienione parametry nie są we wszystkich przypadkach jednakowe. Norma PN-IEC 61312-1 [3] definiuje konkretne wartości parametrów charakteryzujących przebiegi czasowe pierwszego oraz kolejnego wyładowania w kanale oraz składowej długotrwałej (tab. 1.). Prawdopodobieństwo zdarzenia niebezpiecznego związanego z doziemnym wyładowaniem piorunowym zależy od lokalizacji na obszarze kraju. Na rysunku 1. przedstawiono gęstość wyładowań pio- runowych w 2010 roku na obszarze Polski. Analizując zebrane dane można stwierdzić, iż na terenach wyżynnych w południowo-wschodniej części kraju (województwa: świętokrzyskie, lubelskie, śląskie, małopolskie, podkarpackie) zaobserwowano w 2010 roku najwięcej doziemnych wyładowań piorunowych. Niemniej jednak należy pamiętać, iż wyładowanie piorunowe ma w praktyce charakter losowy, związany z liczbą burz występujących w danym roku. Na podstawie danych uzyskanych z Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej opracowano mapę obrazującą pożary spowodowane przez wyładowania piorunowe w 2010 roku w Polsce (rys. 2.). Podział i rozróżnienie przyczyn powstania pożarów w każdym przypadku były oceniane przez strażaków bezpośrednio w miejscu zdarzenia (inter- nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 49 ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 50 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 51 zestawienie zestawienie ograniczników przepięć typu 2 Dystrybutor ABB Sp. z o.o. 04-713 Warszawa ul. Żegańska 1 tel. 22 223 77 77 (Contact Center) [email protected] www.abb.pl BEMKO Sp. z o.o. 03-236 Warszawa, ul. Annopol 21 tel. 22 732 11 85 faks 22 732 18 70 [email protected] www.bemko.pl ABB BEMKO Producent Oznaczenie katalogowe OVR T2 4L 40-275 P CCS01-1P-C CCS01-4P-C 230/400 ac 230/400 ac 230/400 ac Maksymalne napięcie trwałej pracy Uc, w [V] 275 ac 275 ac 275 ac Częstotliwość napięcia zasilającego ac, w [Hz] 50 50 50 Parametry techniczne Napięcie znamionowe, w [V] Układ sieci (liczba biegunów) TN-S (4) TN-S, TN-C TN-S Znamionowy prąd wyładowczy In (8/20 μs), w [kA] 20 20/biegun 20/biegun Maksymalny prąd wyładowczy Imaks (8/20 μs) wytrzymywany, w [kA] 40 40 40 MCB typ B lub C ≤ 50 A > 125 A (gL/gG) > 125 A (gL/gG) 50 – – Wymagane zabezpieczenie Wytrzymałość zwarciowa Ip przy zastosowanym bezpieczniku, w [kA] ≤ 1,4 < 1,6 < 1,6 Element ograniczający przepięcia (iskiernik/warystor) warystor warystor warystor Sygnalizacja uszkodzenia optyczna optyczna optyczna Czas zadziałania, w [ns] ≤ 25 b.d. b.d. 2,5–25 (drut) 2,5–16 (linka) do 35 do 35 IP20 IP20 IP20 szyna TH 35 szyna TH 35 szyna TH 35 4 moduły 1 moduł 4 moduły od –40 do 80 od –40 do 80 od –40 do 80 ogranicznik przepięć typu 2, wersja wtykowa, dostępne wykonania ze stykiem zdalnej sygnalizacji zadziałania kontrolka stanu ochronnika, wymienne wkładki, możliwość łączenia za pomocą szyny kontrolka stanu ochronnika, wymienne wkładki, możliwość łączenia za pomocą szyny IEC 61643-1/EN 61643-11 CE, IEC/EN 61643 CE, IEC/EN 61643 12 24 24 Napięciowy poziom ochrony Up, w [kV] Przekrój przyłączanych przewodów, w [mm2] Stopień ochrony IP obudowy Sposób montażu Wymiary zewnętrzne: szerokość montażowa lub (wys.×szer.×gł.), w [mm] Temperatura pracy (otoczenia), w [ºC] Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Normy, atesty, certyfikaty, standardy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 52 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 zestawienie ograniczników przepięć typu 2 DEHN POLSKA Sp. z o.o. 02-822 Warszawa, ul. Poleczki 23 tel./faks 22 335 24 66 tel./faks 22 335 24 67 [email protected] www.dehn.pl Eaton Electric Sp. z o.o. 80-299 Gdańsk, ul. Galaktyczna 30 tel. 58 554 79 00 faks 58 554 79 09 [email protected] www.eaton.pl ETI Polam Sp. z o.o. 06-100 Pułtusk, ul. Jana Pawła II 18 tel. 23 691 93 00, faks 23 691 93 60 [email protected] www.etipolam.com.pl Hager Polo Sp. z o.o. 43-100 Tychy, ul. Fabryczna 10 tel. 32 324 01 00, faks 32 324 01 50 [email protected] www.hager.pl DEHN + SÖHNE GmbH Eaton ETI Hager DG M TNS CI 275 SPCT2-280/4 ETITEC C 275/20 SPN115, SPN315, SPN415 230/400 ac 230/400 ac 230/400 ac 230 ac 275 ac 280 ac 275 ac / 350 dc 275 ac 50 50/60 50 50 TN-S (4) TN-S (4) TN-C,TN-S,TT, IT (4) TN-C (3), TN-S (4) 12,5 20 20 15 25 40 40 40 nie wymaga ≤ 125 A (gL) 125 A (gG/gL) 125 A (gG) 25 50 25 50 < 1,5 < 1,4 ≤ 1,4 ≤ 1,25 warystor warystor warystor warystor optyczna (opcjonalnie zestyk 1o–1z) optyczna, możliwość wyposażenia w styk pomocniczy do sygnalizacji zdalnej optyczna, zestyk pomocniczy optyczna, styk sygnalizacyjny (opcja) ≤ 25 < 25 ≤ 25 ≤ 25 1,5–35 (drut) 1,5–25 (linka) 4–25 1,5–35 (drut) 1,5–25 (linka) 1,5–35 (drut) 1,5–25 (linka) IP20 IP40 (w stanie zabudowanym) IP20 IP20 szyna TH 35 szyna TH 35 szyna TH 35 szyna TH 35 4 moduły 4 moduły 4 moduły (90×18×66) 1/3/4 moduły od –40 do 80 od –40 do 70 od –40 do 80 od –40 do 80 obwód sygnalizacji ac/dc, moduł posiada wewnątrz zintegrowany bezpiecznik; wersja jedno- oraz wielopolowa do sieci TN-C,TN-S,TT ograniczniki z wymiennymi wkładkami warystorowymi, dostępne także w wykonaniu dla sieci TN-C, TT oraz IT w szerokim zakresie napięć pracy dostępne również dla In (8/20) – 5 kA, wymienna wkładka warystorowa, obwód sygnalizacji (RC) 250 V / 0,5 A, 125 V / 3 A ac każdy biegun posiada wymienny moduł z okienkiem opisowym, dostępne wykonania dla sieci TT/IT KEMA IEC 61643-1, EN 61643-11, znak CE PN-IEC 61643-1 EN 61643-11 24 12 24 24 nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 53 zestawienie zestawienie ograniczników przepięć typu 2 Inexim Sp. z o.o. 02-486 Warszawa Al. Jerozolimskie 200, lok. 528 tel. 22 578 11 35 faks 22 578 11 38 [email protected] www.inexim.eu JEAN MUELLER POLSKA Sp. z o.o. 02-293 Warszawa, ul. Krótka 4 tel. 22 751 79 01 faks 22 751 79 03 [email protected] www.jeanmueller.pl OBO Bettermann Polska sp. z o.o. 02-495 Warszawa, ul. Gierdziejewskiego 7 tel. 22 397 49 10 faks 22 398 07 44 [email protected] www.obo.pl SALTEK CITEL OBO Bettermann GmbH INX-C 40 TNS DU33S-1000/WD/G V20 230/400 ac 1000 ac 130/230/350 ac Maksymalne napięcie trwałej pracy Uc, w [V] 275 ac / 350 dc 1000 ac 150/280/385 ac Częstotliwość napięcia zasilającego ac, w [Hz] 50–60 50–60 b.d. Dystrybutor Producent Oznaczenie katalogowe Parametry techniczne Napięcie znamionowe, w [V] Układ sieci (liczba biegunów) TN-S (4) TN-C TN-C, TN-S, IT (1, 2, 3, 4) Znamionowy prąd wyładowczy In (8/20 μs), w [kA] 20 15 20 Maksymalny prąd wyładowczy Imaks (8/20 μs) wytrzymywany, w [kA] 40 30 40 160 A (gL/gG) 100 A (gL/gG) 125 A (gL/gG) 25 25 b.d. ≤ 1,2 <8 < 1,5 warystor warystor (L), iskiernik (N) warystor optyczna, opcjonalnie styk zdalnej sygnalizacji (FM) mechaniczna/zdalna optyczna, akustyczna, styk Wymagane zabezpieczenie Wytrzymałość zwarciowa Ip przy zastosowanym bezpieczniku, w [kA] Napięciowy poziom ochrony Up, w [kV] Element ograniczający przepięcia (iskiernik/warystor) Sygnalizacja uszkodzenia ≤ 25 Czas zadziałania, w [ns] Przekrój przyłączanych przewodów, w [mm2] 1–35 (drut) 1–25 (linka) Stopień ochrony IP obudowy Sposób montażu 10–35 2,5–25 IP20 IP20 IP20 szyna TH 35 szyna TH 35 szyna TH 35 4 moduły 90×144×67 (8TE) 1–4 moduły od –40 do 80 od –40 do 80 od –40 do 80 ograniczniki dostępne w wersjach: pojedynczy, 1+1, TNC, TNS, TT 3+1, opcjonalna zdalna sygnalizacji – bezpotencjałowy zestyk przełączny 250 V / 0,5 A AC, 250 V / 0,1 A DC, przekrój przewodów 1,5 mm2 typ T2 (C), zastosowanie: elektrownie wiatrowe, brak prądu następczego – PN-EN 61643-11 IEC 61643-11, EN 61643-11, VDE V 0675-29-22 EN 61643, IEC 61643-1 24 24 60 Wymiary zewnętrzne: szerokość montażowa lub (wys.×szer.×gł.), w [mm] Temperatura pracy (otoczenia), w [ºC] < 25 Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Normy, atesty, certyfikaty, standardy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 54 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 zestawienie ograniczników przepięć typu 2 OBO Bettermann Polska Sp. z o.o. 02-495 Warszawa, ul. Gierdziejewskiego 7 tel. 22 397 49 10 faks 22 398 07 44 [email protected] www.obo.pl Phoenix Contact Sp. z o.o. 55-095 Mirków Długołęka, ul. Wrocławska 33D tel. 71 398 04 10 faks 71 398 04 99 [email protected] www.phoenixcontact.pl „Pokój” Spółdzielnia Elektrotechniczna 91-202 Łódź ul. Warecka 1 tel. 42 254 79 00 faks 42 254 79 09 www.pokoj.com.pl OBO Bettermann GmbH Phoenix Contact GmbH SICHER ELECTRIC V20 V20 (do zastosowań fotowoltaicznych) VAL-CP-3S-350 OCH-C 275/160 3P+N 130/230 600/1000 dc 240/415 ac 230/400 ac 150/280 600/1000 dc 350 ac 275 ac b.d. b.d. 50–60 50–60 TN-S, TT (4) TN-S (4) TT (2, 4) 20 20 20 20 40 40 40 40 315 A (gG) 125 A (gL/gG) 25 25 125 A (gL/gG) < 1,3 < 2,6 < 1,5 ≤ 1,3 warystor warystor układ 3+1: warystor (L), iskiernik (N) warystor (warystor + iskiernik NPE dla sieci TT) optyczna, akustyczna, styk optyczna, styk optyczna, styk zdalnej sygnalizacji optyczna (opcjonalnie akustyczna, styk sygnalizacyjny) < 25 < 25 < 25 ≤ 25 2,5–35 2,5–25 (drut) 2,5–16 (linka) 1,5–35 (drut) 1,5–25 (linka) 2,5–35 IP20 IP20 IP20 IP20 szyna TH 35 szyna TH 35 szyna TH/DIN 35 szyna TH 35 1–4 moduły 2–3 moduły 98,5×49,2×70 4 moduły od –40 do 80 od –40 do 80 od –40 do 80 od –40 do 80 – – możliwość badania elektrycznego i raportowanie stanu wg PN-EN 62305 CHECKMASTEREM wymienne wkładki warystorowe; wersje 1P, 1P+N, 2P, 3P, 3P+N dla sieci TN-S, TN-C, IT oraz wersja 3P+NPE dla sieci TT; wysoka niezawodność dzięki systemowi TDC (Thermo Dynamic Control) EN 61643, IEC 61643-1 IEC 60364 PN-EN 61643-11 PN-IEC 61643-1, EN 61643-11, CE, OVE 60 60 24 12 nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 55 zestawienie zestawienie ograniczników przepięć typu 2 RELPOL SA 68-200 Żary ul. 11 Listopada 37 tel. 68 47 90 822, -850 faks 68 47 90 824 [email protected] www.relpol.com.pl Schneider Electric Polska Sp. z o.o. 02-673 Warszawa ul. Konstruktorska 12 tel. 22 511 84 64 faks 22 511 82 02 [email protected] www.schneider-electric.com SIMET SA 58-506 Jelenia Góra Al. Jana Pawła II 33 tel. 75 647 14 89 faks 75 647 20 62 [email protected] www.simet.com.pl Weidmüller Sp. z o.o. 00-876 Warszawa ul. Ogrodowa 58 tel. 22 510 09 40 faks 22 510 09 41 [email protected] www.weidmuller.com.pl RELPOL SA Schneider Electric Simet Weidmüller RPC-120/280/3; RPC-160/280/4 Acti 9 iPRD40 SM20C/4-275 VPU II 4 280V/40kA 230/400 ac 230/400 ac 230 ac 230 ac Maksymalne napięcie trwałej pracy Uc, w [V] 275 ac 350 dc 460 ac 275 ac 280 ac Częstotliwość napięcia zasilającego ac, w [Hz] 50 50 40–63 50 Dystrybutor Producent Oznaczenie katalogowe Parametry techniczne Napięcie znamionowe, w [V] Układ sieci (liczba biegunów) TN-C (3), TN-S (4) TN-C (3), TN-S (4) TN-S (4) TN-S (4) Znamionowy prąd wyładowczy In (8/20 μs), w [kA] 20 (1 biegun) 15 20 20 Maksymalny prąd wyładowczy Imaks (8/20 μs) wytrzymywany, w [kA] 40 (1 biegun) 40 40 40 125 A (gL) C40 125 A (gL/gG) 125 A (gL/gG) 25 – – 25 ≤ 1,5 ≤ 1,4 ≤ 1,2 ≤ 1,55 warystor warystor warystor warystor optyczna (opcjonalnie zestyk 1P – bezpotencjałowy) optyczna, styk sygnalizacyjny (opcja) optyczna, styk zdalnej sygnalizacji optyczna (w opcji R styk sygnalizacyjny) Wymagane zabezpieczenie Wytrzymałość zwarciowa Ip przy zastosowanym bezpieczniku, w [kA] Napięciowy poziom ochrony Up, w [kV] Element ograniczający przepięcia (iskiernik/warystor) Sygnalizacja uszkodzenia Czas zadziałania, w [ns] Przekrój przyłączanych przewodów, w [mm2] Stopień ochrony IP obudowy Sposób montażu Wymiary zewnętrzne: szerokość montażowa lub (wys.×szer.×gł.), w [mm] Temperatura pracy (otoczenia), w [ºC] ≤ 25 25 < 25 ≤ 25 1,5–35 (drut) 1,5–25 (linka) 2,5–25 (drut) 2,5–16 (linka) 2,5–35 (drut) 2,5–25 (linka) do 25 (drut) do 50 (linka) IP20 IP20 IP20 IP20 szyna TH 35 szyna TH 35 szyna TH 35 szyna TH 35 3 moduły (90×54×72) 4 moduły (90×72×72) 2/4/6/8 modułów 90,5×70,8×66 94×71,2×69 od –40 do 80 od –25 do 60 od –40 do 85 od –40 do 70 ograniczniki wyposażone w zabezpieczenia termiczne, wymienne wkładki warystorowe z optycznym wskaźnikiem, zestyk do zdalnej sygnalizacji zadziałania – obciążalność: 0,5 A / 250 V ac lub 3 A /125 V ac każdy biegun posiada osobny, wymienny moduł w ochronie instalacji i urządzeń nn przed skutkami przepięć spowodowanymi wyładowaniami atmosferycznymi, łączeniowymi lub innymi w opcji (oznaczenie R) styk sygnalizacyjny, podłączenie przewodem ≤ 1,5 mm2 w technologii Push In PN-IEC 61643-1, CE IEC 61643-1, EN 61643-11 EN 61643-11:2002+A11:2007, deklaracja zgodności CE IEC 61643-11, EN 61643-11 24 24 12 12 Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Normy, atesty, certyfikaty, standardy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 56 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 prezentacja DEHNcon-H – ochrona odgromowa instalacji PV na dachu dwuspadowym mgr inż. Krzysztof Wincencik – DEHN POLSKA W ciągu kilku najbliższych lat możemy spodziewać się wzrostu zainteresowania mikroinstalacjami fotowoltaicznymi przez niewielkich kontrahentów, którzy jako „prosumenci” będą chcieli uzupełnić swój bilans energetyczny, wykorzystując zainstalowane na dachu budynku panele PV. Ochrona odgromowa w przypadku takich obiektów może zapewnić bezawaryjne funkcjonowanie instalacji PV na budynku przez wiele lat. Dotyczy to zarówno ochrony przed uszkodzeniem mechanicznym lub termicznym spowodowanym bezpośrednim uderzeniem pioruna, jak i ochrony systemów sterowania przez oddziaływaniem LEMP (Lightning ElectroMagnetic Pulse). P rojektując zewnętrzne urządzenie piorunochronne dla zamontowanych na dachu paneli należy zapewnić odstęp izolacyjny s (obliczony zgodnie z pkt 6.3 normy PN-EN 62305-3) oraz dobrać wysokość zwodów pionowych zapewniających wymagany kąt osłonowy dla umieszczonych na dachu paneli. Od tego, czy zdołamy zrealizować wymóg zachowania odstępu s, zależy również typ ogranicznika przepięć, którym będziemy chronić instalacje stałoprądowe (rys. 1.). Oceniając wymagane odstępy izolacyjne, należy uwzględnić: parametry prądu piorunowego, rodzaj materiału izolacyjnego, jaki występuje pomiędzy chronionym urządzeniem a elementem z prądem piorunowym w miejscu zbliżenia, podział prądu piorunowego w przewodach urządzenia piorunochronnego lub w przewodzących elementach konstrukcyjnych obiektu wykorzystywanych do ochrony odgromowej, odległość od miejsca zbliżenia, w którym może wystąpić przeskok, do najbliższego połączenia wyrównawczego lub ziemi (odległość liczona wzdłuż przewodów, w których płynie prąd piorunowy). Zgodnie z normą PN-EN 62305-3, określając minimalną wartość odstępów izolacyjnych, należy posługiwać się zależnością: s ≥ ki ⋅ kc L km gdzie: a) Rys. 1. Zachowanie odstępu izolacyjnego pomiędzy elementami LPS i elementami instalacji PV nr 4/2014 Parametr Wartość Ekwiwalentny odstęp izolacyjny Powietrze ≤ 45 cm, materiał stały ≤ 90 cm Średnica zewnętrzna 20 mm ciemnoszary płaszcz Obszar przyłączeniowy 120 cm Przewodnik wewnętrzny Cu 19 mm² Minimalny promień zginania 200 mm Temperatura pracy –30° do +70°C (przy trwałym zamocowaniu) Temperatura otoczenia i przewodu –5°C do +40°C (przy obróbce i montażu) Ciężar Ok. 400 g/m Tab. 1. Dane techniczne przewodu HVI®light L – długość mierzona wzdłuż przewodu odprowadzającego od punktu rozpatrywanego zbliżenia do punktu najbliższego połączenia wyrównawczego, ki – współczynnik związany z klasą LPS o wartości 0,08, 0,06 i 0,04 odpowiednio dla I, II oraz III i IV klasy LPS, km – współczynnik o wartości uzależnionej od materiału znajdującego się w przestrzeni zbliżenia, wynoszący 1 lub 0,5 odpowiednio dla powietrza lub betonu (cegły), 0,7 dla materiałów wykorzystywanych na wsporniki izolacyjne firmy DEHN, kc – współczynnik o wartości uzależnionej od podziału prądu pioruno- b) Rys. 2. a) Niemieckie zalecenia dotyczące bezpieczeństwa pożarowego dla instalacji PV oraz b) sugerowane odstępy od krawędzi dachu w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 57 prezentacja Rys. 3. Okno dialogowe programu do obliczania wysokości zwodów na dachu spadzistym Fot. 2. Rodzina przewodów o izolacji wyskonapięciowej w ofercie firmy DEHN: a) HVI®light, b) HVI®long, c) HVI®power Fot. 1. Sposób montażu zwodu na kalenicy wego w elementach urządzenia piorunochronnego. Podstawowe dostępne wartości współczynników kc w zależności od liczby przewodów odprowadzających oraz typu systemu uziomowego zestawiono w normie PN-EN 62305-3. Podczas instalacji zwodów na dachu budynku może się okazać, że rzeczywisty odstęp może być większy od wyliczonego z uwagi na konieczność spełniania innych wymagań, np. dotyczących bezpieczeństwa pożarowego (rys. 2.). Dla obliczenia wymaganej wysokości zwodów pionowych dla ochro- ny instalacji PV na dachu spadzistym można skorzystać z dodatkowej nakładki (makroarkusz Excel) do programu DEHNsupport. Przykładowy wygląd okna obliczeń pokazano na rysunku 3. Pochylenie dachu wynosi w tym przypadku α = 38°. Dla dachów pochyłych ochronę przed bezpośrednim trafieniem paneli można zrealizować za pomocą krótkich zwodów pionowych montowanych na kalenicy dachu (fot. 1.). W przypadku, gdy ochrona odgromowa ma powstać na dachu budynku, który nie był wcześa) Fot. 3. Przykład ochrony instalacji PV na dachu budynku jednorodzinnego z wykorzystaniem DEHNcon-H 58 niej wyposażony w urządzenie piorunochronne, można zrezygnować z instalowania nieizolowanego układu zwodów na dachu i dodatkowych krótkich zwodów na kalenicy, wykonując izolowane urządzenie piorunochronne z wykorzystaniem przewodu HVI®light. Przewód HVI®light stanowi uzupełnienie dla stosowanych w praktyce rozwiązań opartych na przewodach HVI. Wzbogaca on ofertę dla wykonawców urządzeń piorunochronnych realizujących ochronę na niewysokich obiektach wielkopowierzchniowych – tam, gdzie przy wykonaniu nieizolowanego urządzenia piorunochronnego występuje problem z zachowaniem bezpiecznego odstępu izolacyjnego. Na system komponentów DEHNcon-H składają się: przewód o izolacji wydokonapięciowej HVI®light – udoskonalony przewód odprowadzający inb) Fot. 4. Zbliżenia detali masztów z fotografii 3.: a) rura wsporcza zamocowana na krawędzi dachu, b) iglica wsporcza zamocowana do masztu antenowego w w w. e l e k t r o . i n f o . p l stalowany w rurze wsporczej z iglicą, elementy mocujące, wsporniki do przewodu i inne akcesoria. Zastosowanie DEHNcon-H jest rozwiązaniem optymalnym dla budynku z dachem spadzistym. Dzięki zastosowaniu DEHNcon-H cała powierzchnia dachu jest chroniona w sposób prosty i skuteczny przy zastosowaniu minimalnej liczby zwodów (rys. 4.). Maszty DEHNcon-H mają mniejsze średnice zewnętrzne niż rozwiązania z innymi typami przewodów o izolacji wysokonapięciowej: rura izolacyjna z włókna szklanego ma średnicę 30 mm, a rura aluminiowa – 40 mm. Dlatego też maszt stanowi mniejszy opór dla wiatru i jednocześnie jest bardziej przyjazny architektonicznie. Zmniejszenie ciężaru masztu oraz redukcja oporu na parcie wiatru umożliwiają zastosowanie DEHNconH jako elementu do ochrony masztów antenowych (fot. 4b). Zastosowanie przewodów o izolacji wysokonapięciowej HVI®light umożliwia prowadzenie przewodów odprowadzających na lub pod pokryciem dachowym bez niebezpieczeństwa wystąpienia przeskoków iskrowych do innych instalacji elektrycznych w chronionym obiekcie. Dzięki specjalnej budowie powłoki zewnętrznej przewód HVI®light może nr 4/2014 zharmonizowany z kolorem ściany budynku, a tym samym nie zakłócać estetyki ścian zewnętrznych budynku. Należy pamiętać, że system przewodów HVI stanowi w pełni skoordynowane rozwiązanie systemowe. Dlatego do budowy systemu ochrony winny być używane jedynie oryginalne elementy konstrukcyjne z programu produkcyjnego. Więcej informacji na temat kompleksowych rozwiązań w zakresie ochrony odgromowej i przepięciowej systemów fotowoltaicznych można znaleźć w drukach firmowych na stronie www.dehn.pl. 3. Blitzschutz, Erdung und Potentialausgleich – artykuł z portalu www.photovoltaik.org. 4. DEHN chroni instalacje fotowoltaiczne, druk firmowy DS109, DEHN POLSKA. 5. Blitzschutz bei Solaranlagen – artykuł z portalu www.wagner-solar.com. 6. Niezawodne kompleksowe rozwiązania zewnętrznej ochrony odgromowej, druk firmowy DS151, DEHN POLSKA. reklama literatura Rys. 4. Przykładowy projekt urządzenia piorunochronnego dla domu jednorodzinnego z dwoma masztami DEHNcon-H być malowany (tylko przewód – malowanie głowicy końcowej jest niedopuszczalne). Zastosowane do malowania przewodu farby muszą być dopusz- czone do stosowania z PVC. Farby mogą rozpuszczalne w wodzie, mogą także zawierać rozpuszczalniki. Dzięki temu przewód odprowadzający może być 1. A. Sowa, Ochrona odgromowa systemów fotowoltaicznych na dachach dwuspadowych, „elektro. info” 4/2012. 2. A. Sowa, K. Wincencik, Wyznaczanie odstępów izolacyjnych na dachach płaskich, „elektro.info” 5/2010. DEHN POLSKA Sp. z o.o. 02-822 Warszawa ul. Poleczki 23 Platan Park, wejście F tel./faks 22 335 246 669 [email protected] www.dehn.pl reklama Skuteczna ochrona instalacji fotowoltaicznych DEHNcombo YPV SCI • kombinowany ogranicznik przepięć typu 1 z wbudowanym bezpiecznikiem • sprawdzona odporność na błędy podłączenia Y jako ochrona w przypadku uszkodzeń izolacji w obwodzie generatora PV • kombinowany układ odłączająco-zwierający z bezpieczną elektryczną separacją w module ochronnym jako środek ochrony przy gaszeniu łuku prądu stałego (opatentowana technologia SCI) • zdolność wyłączania prądów zwarciowych ISCPV = 1000 A • wskaźnik działania / uszkodzenia w okienku kontrolnym • funkcja zdalnej sygnalizacji – wykorzystanie wbudowanego bezpotencjałowego zestyku przełącznego DEHN chroni. Ochrona odgromowa, ochrona przed przepięciami, sprzęt bezpieczeństwa nr 4/2014 DEHN POLSKA sp. z o.o. ul. Poleczki 23, 02-822 Warszawa, tel./fax (22) 335-24-66 do 69, www.dehn.pl w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 59 automatyka doświadczenia eksploatacyjne selektywnego wyłączania zwarć doziemnych w sieciach SN zakładów przemysłowych na podstawie funkcjonowania zabezpieczeń typu ZI0-1 mgr inż. Mariusz Talaga – Energotest sp. z o.o., prof. dr hab. inż. Adrian Halinka, dr inż. Michał Szewczyk – Politechnika Śląska Sieci średniego napięcia zwykle pracują w układzie z nieskutecznie uziemionym punktem neutralnym. Najczęściej występującą awarią w sieciach średniego napięcia są zwarcia doziemne jednej fazy spowodowane obniżeniem parametrów izolacji poprzez uszkodzenia mechaniczne, czynniki środowiskowe bądź spowodowane błędami obsługi czy wtargnięciem zwierząt. Doziemienie jednej fazy w sieciach z izolowanym punktem neutralnym z reguły nie stanowi jeszcze poważnej awarii. Wzrasta jednak ryzyko porażenia prądem lub powstania groźnego zwarcia wielofazowego. Selektywnie działające zabezpieczenia ziemnozwarciowe pozwalają ograniczyć to ryzyko. W artykule zostaną omówione wybrane zagadnienia dotyczące specyfiki pracy zabezpieczeń ziemnozwarciowych w sieciach średniego napięcia z izolowanym punktem neutralnym (p.n.). Przedstawione zagadnienia i spostrzeżenia są efektem analiz teoretycznych, doświadczeń ruchowych oraz prób zwarciowych. specyfika pracy sieci elektroenergetycznych średnich napięć w zakładach przemysłowych Sieci SN w zakładach przemysłowych, w odróżnieniu od sieci rozdzielczych, są znacznie mniej rozległe [1, 2]. Z tego powodu poziomy ziemnozwarciowych prądów pojemnościowych w tych sieciach są odpowiednio niższe. Stosunkowo niska wartość prą- streszczenie W artykule przedstawiono specyfikę pracy sieci elektroenergetycznych średnich napięć w zakładach przemysłowych, zagadnienia związane z prawidłowym doborem przekładników prądowych oraz analizy poprawności działania zabezpieczeń ziemnozwarciowych w tego typu instalacjach. 60 du ziemnozwarciowego pozwala na zrezygnowanie z kompensacji. W sieciach rozdzielczych poprawę warunków działania zabezpieczeń ziemnozwarciowych zwykle uzyskuje się poprzez uziemianie punktu gwiazdowego transformatora przez rezystor (stałe lub chwilowe). Natomiast w Polsce, w sieciach przemysłowych, zazwyczaj nie stosuje się rezystora uziemiającego. Wynika to z różnych uwarunkowań technicznych, ekonomicznych (wyższe koszty inwestycyjne), prawnych (np. sieci górnicze) czy historycznych (zwyczajowych), Zajmując się tylko aspektami technicznymi takiego podejścia do sposobu pracy sieci można wymienić najważniejsze zalety izolowania p.n. w sieciach przemysłowych: wymuszanie dodatkowego prądu ziemnozwarciowego powoduje poważniejsze uszkodzenia silników zasilanych bezpośrednio z tej sieci w przypadku doziemienia w ich wnętrzu, stąd dołączanie dodatkowej impedancji do p.n. jest niewskazane, sieci przemysłowe są najczęściej sieciami kablowymi, co zmniejsza ryzyko bezpośredniego dotknięcia części czynnej, a małe prądy ziem- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nozwarciowe powodują niewielkie zagrożenie występowania niebezpiecznych napięć dotykowych w czasie doziemienia, w porównaniu z nimi sieci rozdzielcze, zwłaszcza napowietrzne, są pod tym względem znacznie bardziej niebezpieczne, w przypadku dużej sieci przemysłowej zmieniająca się i złożona topologia z wieloma transformatorami zasilającymi komplikuje prowadzenie ruchu przy pracy p.n. innego niż izolowany, w uzasadnionych przypadkach niewielki prąd ziemnozwarciowy pozwala na pracę z pojedynczym doziemieniem. Często wymieniane są również wady izolowania p.n., do których można zaliczyć: utrudnione warunki działania automatyki zabezpieczeniowej dla zwarć doziemnych, częściej występujące zwarcia łukowe, przerywane, związane z małym naturalnym prądem ziemnozwarciowym sieci, wyższy współczynnik przepięć, występujący w stanach nieustalonych. Aby wyeliminować lub przynajmniej zminimalizować niekorzystne efekty izolowania p.n. sieci, istnieje potrzeba stosowania odpowiednich przekaźników zabezpieczeniowych oraz ograniczników przepięć. Dlatego w dalszej części artykułu uwaga zostanie skupiona głównie na doborze i warunkach pracy zabezpieczeń ziemnozwarciowych. Głównym celem szybkiego wyłączania zwarć doziemnych w sieciach przemysłowych jest ochrona urządzeń i maszyn, ponieważ utrzymujące się doziemienie może przerodzić się w zwarcie wielofazowe. Skutki takiej awarii są często kosztowne ze względu na powstałe uszkodzenia i przerwy w pracy. Niekiedy, jak np. w przemyśle wydobywczym, szybkie wyłączanie pojedynczego doziemienia jest wymogiem prawnym ze względów bezpieczeństwa. Zwykle jednak w czasie zwarcia doziemnego nie występują niebezpieczne napięcia na elementach dostępnych. Natomiast w sieciach rozdzielczych straty spowodowane ewentualnymi zwarciami wielofazowymi są stosunkowo niższe. Ważniejsze jest więc szybkie wyłączanie doziemień z powodu niebezpieczeństwa porażenia prądem elektrycznym. Przytoczone wcześniej niektóre różnice sieci przemysłowych w stosunku do sieci rozdzielczych wymuszają też inne podejście do specyfiki działania nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 61 automatyka Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 62 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 63 automatyka Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama 64 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 65 INSTYTUT TELE- I RADIOTECHNICZNY PREZENTUJE automatyka nowoczesne sensory prądowe w rozdzielnicach energetycznych dr inż. Aleksander Lisowiec, mgr inż. Maciej Andrzejewski – Instytut Tele- i Radiotechniczny w Warszawie W nowo konstruowanych rozdzielnicach energetycznych coraz częściej są stosowane nowoczesne sensory prądów fazowych zbudowane z wykorzystaniem bezrdzeniowych przetworników prądowych pracujących na zasadzie cewki Rogowskiego. Jest to przetwornik pola magnetycznego wykonany w postaci bezrdzeniowego transformatora, gdzie przewód z mierzonym prądem stanowi obwód pierwotny [1]. Uzwojenie wtórne jest toroidem, zwykle o znacznej liczbie zwojów, nawiniętym na karkasie z materiału niemagnetycznego, obejmującym przewód prądowy. T radycyjne technologie wytwarzania przetworników bezrdzeniowych polegały na nawijaniu uzwojenia wtórnego cienkim drutem na karkasie wykonanym z tworzywa sztucznego. W Instytucie Telei Radiotechnicznym opracowano przetwornik prądowy, do którego konstrukcji jest używana technologia wielowarstwowych obwodów drukowanych HDI (ang. High Density Interconnect – wysoka gęstość połączeń) (fot. 1.). Napięcie pomiarowe pojawiające się na zaciskach wyjściowych cewki Rogowskiego jest proporcjonalne do pochodnej prądu w obwodzie pierwotnym, którym jest przewód z mierzonym prądem fazowym. Dla odtworzenia kształtu mierzonego prądu napięcie pomiarowe jest całkowane, przy czym obecnie odbywa się to najczęściej w dziedzinie cyfrowej. Przy streszczenie lnych lub zabezpieczeniowych. Zastosowanie standardu IEC 61850 ma w swoim zamierzeniu wyeliminować kilometry połączeń kablowych między indywidualnymi urządzeniami w rozdzielni, ułatwić konfigurowanie rozdzielni, zapewnić interoperacyjność urządzeń różnych producentów oraz umożliwić dostęp do danych pomiarowych z sensorów przez wszystkie urządzenia w rozdzielni. Rozwiązaniem, które to umożliwia, jest szyna procesowa. Analogowe sygnały pomiarowe z przetworników prądowych i napięciowych podawane są na wejścia Koncentratorów Danych (KD) (w terminologii anglojęzycznej używa się terminu Merging Unit). Dokonują one synchronicznego próbkowania sygnałów analogowych, a następnie udostępniają ciągi próbek cyfrowych na szynie procesowej wszystkim Inteligentnym Urzą- Fot. 1. Przetwornik prądowy wykonany w technologii wielowarstwowych obwodów drukowanych dzeniom Elektronicznym (IUE), które mają prawo subskrypcji do danych. Te urządzenia to PMU (ang. Phasor Measurement Unit – urządzenie do wyznaczania synchrofazorów), EAZ – urządzenia elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej, rejestratory zakłóceń, układy sterowania i liczniki energii. konsola operatorska W artykule przedstawiono konstrukcję bezrdzeniowych przetworników prądowych pracujących na zasadzie cewki Rogowskiego, wykonanych w technologii wielowarstwowych obwodów drukowanych. Zaprezentowano zastosowanie tych przetworników w rozdzielnicach energetycznych automatyzowanych zgodnie ze standardem IEC 61850. Bezrdzeniowe przetworniki prądowe w połączeniu z układami przetwarzania sygnału tworzą Autonomiczne Sensory, co daje nowe możliwości w konstrukcji rozdzielni, m.in. umożliwia umieszczenie Autonomicznych Sensorów Prądowych w znacznej odległości od innych urządzeń rozdzielni. 66 właściwie dobranej wartości częstotliwości próbkowania sygnału prądowego, algorytmy całkowania numerycznego pozwalają odtworzyć pierwotny kształt sygnału prądowego z bardzo dużą dokładnością [2]. Bezrdzeniowe przetworniki prądowe charakteryzują się doskonałą liniowością w całym zakresie mierzonych prądów – od ułamków ampera do dziesiątek kiloamperów oraz szerokim zakresem częstotliwości pracy – do setek kHz. Są one tańsze od tradycyjnych rdzeniowych przekładników prądowych, materiałooszczędne, a po wykalibrowaniu zapewniają dużą dokładność w całym zakresie mierzonych prądów. Dodatkowo bezrdzeniowe przetworniki prądowe wykonane za pomocą technologii wielowarstwowych obwodów drukowanych charakteryzują się bardzo dobrą powtarzalnością parametrów elektrycznych. nowoczesne sensory prądowe w rozdzielnicach automatyzowanych zgodnie z IEC 61850 brama INTERNET szyna systemowa PMU Nowym trendem w konstrukcji rozdzielni energetycznych jest automatyzacja zgodna ze standardem IEC 61850. Cechą charakterystyczną rozdzielni automatyzowanej, zgodnie z IEC 61850, jest brak sztywnego przypisania przetworników pomiarowych do poszczególnych urządzeń kontro- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l EAZ rejestrator zakłóceń licznik energii sterowanie IEC 61850 szyna procesowa KD KD IUZ SI SI SI przetworniki bezrdzeniowe Rys. 1. Rozdzielnica energetyczna automatyzowana zgodnie ze standardem IEC 61850 nr 4/2014 Schemat rozdzielni automatyzowanej zgodnie z IEC 61850 został przedstawiony na rysunku 1. Dane z innych sensorów inteligentnych – SI (np. czujników temperatury) są dostępne również za pomocą szyny procesowej dla wszystkich urządzeń rozdzielnicy. Inteligentne Urządzenia Zabezpieczeniowe – IUZ, stowarzyszone z wyłącznikami, również mogą udostępniać dane pomiarowe na szynie procesowej. Rozwiązaniem, które ma swoje zalety w pewnych sytuacjach przy automatyzacji rozdzielni jest zastosowanie Autonomicznych Sensorów (AS), prądu lub napięcia. Sensory takie wyposażone są w zintegrowane układy przetwarzania danych pomiarowych, które umożliwiają ich transmisję w postaci cyfrowej. Dane mogą być transmitowane w formacie podstawowym w postaci binarnej lub w formacie zgodnym z IEC 61850 po szynie procesowej. Zastosowanie AS jest wskazane, gdy przetwornik pomiarowy (tutaj cewka Rogowskiego), musi być umieszczony z dala od miejsc, w których znajdują się IUE. W wypadku, gdy wyjście CR jest połączone przewodem o znacznej długości z układem przetwarzania sygnału, na przewodzie mogą się indukować zakłócenia. Na rysunku 2. przedstawiono przykład rozdzielni, gdzie pomiar części prądów fazowych jest dokonywany przez Autonomiczne Sensory Prądowe (ASP). Składają się one z przetwornika bezrdzeniowego oraz zintegrowanego z nim modułu przetwarzania. Sygnałem wyjściowym ASP są surowe dane cyfrowe lub dane w formacie zgodnym z IEC 61850. synchronizacja czasowa danych pomiarowych z Autonomicznych Sensorów Istotnym aspektem w zastosowaniu Autonomicznych Sensorów (prądowych lub napięciowych) jest synchronizacja pomiarów. Dane pomiarowe z AS są przekazywane do Koncentratora Danych lub bezpośrednio nr 4/2014 na szynę procesową w postaci próbek cyfrowych. Aby dane te mogły być wykorzystane do wyznaczania relacji fazowych między sygnałami napięciowymi i prądowymi, próbki poszczególnych sygnałów powinny być zsynchronizowane między sobą. Synchronizację próbek można zapewnić na wiele sposobów. Jednym z nich jest dostarczenie do znajdujących się w rozdzielnicy układów przetwarzania AS impulsów częstotliwości próbkującej. Innym sposobem synchronizacji pomiarów jest dostarczenie do AS impulsów synchronizacji czasu, np. impulsów 1 pps z odbiornika GPS. Schemat blokowy układu przetwarzania i synchronizacji AS został przedstawiony na rysunku 3. Impuls 1 pps w przypadku, gdy odbiornik GPS jest w stanie synchronizmu (tzn. odbiera sygnały z odpowiedniej liczby satelitów GPS i skutecznie rozwiązuje równanie nawigacyjne), jest dowiązany do skali UTC z dokładnością lepszą niż 1 μs. Autonomiczny Sensor sam wytwarza ciąg impulsów próbkujących zsynchronizowany z impulsem 1 pps. Dane pomiarowe opatrzone są znacznikiem czasowym, co pozwala na ich przetwarzanie off line. Zaletą tego sposobu synchronizacji pomiarów jest możliwość wyznaczania tzw. synchrofazorów z próbek pochodzących z AS. Synchrofazor jest to fazor (wartość napięcia lub prądu w postaci zespolonej) wraz ze znacznikiem czasowym. podsumowanie Standard IEC 61850 jest przyszłością w automatyzacji rozdzielni energetycznych. Wprowadzanie tego standardu nie odbywa się jednak tak szybko, jak to początkowo przypuszczano. Przyczyny tego są liczne i jednym ze znaczniejszych jest olbrzymi rozmiar dokumentacji na temat standardu. Doświadczenia we wdrażaniu rozdzielni automatyzowanych zgodnie z IEC 61850 pokazały również, że w rzeczywistości trudno jest zapewnić interoperacyjność urządzeń różnych producentów. szyna systemowa fragment rozdzielni automatyzowanej zgodnie z IEC 61850 IEC 61850 PMU EAZ IEC 61850 szyna procesowa IEC 61850 ci ągi próbek sygnałów opatrzone znacznikiem czasu 1 pps ASP ASP ASP Rys. 2. Fragment rozdzielni z wyodrębnionymi Autonomicznymi Sensorami Prądowymi SZYNA PROCESOWA TORY WEJŚCIOWE WZMOCNIENIE Z PRZETWORNIKA FILTRACJA PRĄDOWEGO WSTĘPNA PRZETWORNIK A/C PRZETWARZANIE DANYCH GENERATOR SYNCHR. GPS 1 pps Rys. 3. Układy przetwarzania sygnału Autonomicznego Sensora Prądowego Nowoczesne przetworniki prądowe i napięciowe (rezystancyjne lub pojemnościowe), w tym bezrdzeniowe przetworniki prądowe pracujące na zasadzie cewki Rogowskiego, z racji swoich licznych zalet są coraz częściej stosowane w nowych konstrukcjach rozdzielni. Jedyną barierą w ich stosowaniu, jak się wydaje, jest konserwatyzm środowiska związanego z energetyką. Względy techniczne i ekonomiczne powinny jednak przeważyć i należy się spodziewać, że wyprą one całkowicie transformatorowe przekładniki prądowe i napięciowe. *** W artykule przedstawiono wyniki badań prowadzonych w ramach projektu dofinansowanego przez NCBiR pt. Opracowanie nowej generacji pomiarowych przetworników prądowych do zastosowań w energetyce, z cyfrową transmisją danych, na bazie technologii wielowarstwowych i elastycznych obwodów drukowanych o wysokiej gęstości połączeń. literatura 1. A. Lisowiec, Parametry cewek Rogowskiego jako czujników prądu w urządzeniach EAZ, „Wiadomości Elektrotechniczne” nr 2/2007. 2. A. Lisowiec, G. Wojtaś, Przetwarzanie sygnałów z cewki Rogowskiego w procesorze o arytmetyce zmienno-przecinkowej, „Elektronika”, 4/2013. abstract Modern current sensors in power substations In the paper the construction of air core current transducers based on Rogowski coil principle has been presented. The use of the transducers in substation automated according to IEC 61850 has been described. The air core transducers together with signal processing circuits form Autonomous Sensors which creates new possibilities in the substation construction like the possibility to place the sensors in large distance from Intelligent Electronic Devices that are located in the substation. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 67 INSTYTUT TELE- I RADIOTECHNICZNY PREZENTUJE automatyka obowiązek przedsiębiorstwa energetycznego zakupu energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych mgr inż. Maciej Rup, mgr inż. Aleksander Kuźmiński, mgr inż. Łukasz Sapuła – Instytut Tele- i Radiotechniczny Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (DzU z 1997 r., nr 54, poz. 348) – dalej ustawa PE, z chwilą wejścia w życiu wprowadziła normy prawne mające na celu zachęcenie prywatnych przedsiębiorców do inwestowania własnych środków finansowych w wytwarzanie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Należy jednak zwrócić uwagę, że promocja ma swoisty charakter, ponieważ ten akt prawny nie przewiduje żadnych ulg czy zwolnień, które byłyby gwarantowane przez państwo potencjalnym wytwórcom. Ustawodawca w zamian za to nakłada na przedsiębiorstwo energetyczne obowiązek zakupu energii wytwarzanej w źródłach odnawialnych i jednocześnie w celu uniknięcia uchylania się od jego wypełnienia przewiduje kary pieniężne, które mają stanowić narzędzie dyscyplinujące. P rzyglądając się bliżej niniejszym regulacjom prawnym należy wskazać, że zgodnie z art. 9a ust. 6 ustawy PE, sprzedawca z urzędu, tj. przedsiębiorstwo energetyczne posiadające koncesję na obrót energią elektryczną, świadczące usługi kompleksowe odbiorcom energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, niekorzystającym z prawa wyboru sprzedawcy, jest obowiązane w zakresie określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 9a ust. 9 ustawy PE do zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii przyłączonych do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej znajdującej się na terenie obejmującym obszar działania tego sprzedawcy, oferowanej przez streszczenie Artykuł opisuje prawa i obowiązki leżące zarówno po stronie potencjalnego producenta energii wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii, jak i jej odbiorców. W myśl ustawy odbiorcą z urzędu jest zlokalizowany na danym terenie zakład energetyczny lub jakakolwiek inna jednostka deklarująca chęć jej zakupu. Ponadto w artykule zaprezentowano urządzenie, którego zadaniem jest nadzorowanie pracy i pomiary OZE. 68 przedsiębiorstwo energetyczne, które uzyskało koncesję na jej wytwarzanie. Zakup energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii przez sprzedawcę z urzędu odbywa się po średniej cenie sprzedaży w poprzednim roku kalendarzowym. Na podstawie § 15 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 18 października 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzenia danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii (DzU z 2012, poz. 1229 z późn. zm.) – dalej rozporządzenie OZE, obowiązek zakupu energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, o którym mowa w art. 9a ust. 6 ustawy PE, uznaje się za spełniony w sytuacji, w której sprzedawca z urzędu zakupi całą oferowaną mu ilość energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii, przyłączonych do sieci elektroenergetycznej znajdującej się w obsza- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Fot. 1. Widok elektrowni wiatrowej nr 4/2014 rze działania tego sprzedawcy. Według § 18 ust. 1 rozporządzenia OZE koszty zakupu energii elektrycznej ponoszone w związku z realizacją tego obowiązku uwzględnia się w kalkulacji cen ustalanych w taryfach sprzedawców z urzędu, przyjmując, że jednostka energii elektrycznej sprzedawana przez danego sprzedawcę z urzędu odbiorcom końcowym jest w tej samej wysokości obciążona tymi kosztami. Przy tym kosztami uwzględnianymi w taryfach są koszty zakupu energii elektrycznej po średniej cenie rynku konkurencyjnego ogłaszanej przez Prezesa URE na podstawie art. 23 ust. 2 pkt 18 lit. b ustawy PE. Co istotne, wytwórca energii elektrycznej pochodzącej z farmy wiatrowej nie ma obowiązku oferowania energii po cenie, która została z góry ustalona (tj. według średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym w poprzednim roku kalendarzowym), tylko i wyłącznie sprzedawcy z urzędu. Może on swobodnie oferować energię na rynku. Takiej swobody nie posiada natomiast sprzedawca z urzędu, który ma ustawowy obowiązek zakupić energię w sytuacji spełnienia przesłanek o których mowa w § 15 rozporządzenia OZE. W kontekście powyższego nasuwają się pytania, w jaki sposób wytwórca energii elektrycznej ma kontrolo- wać ilość wytworzonej energii oraz bezpieczeństwo pracy elektrowni wiatrowej? Jednym z urządzeń, które może być wykorzystane w tym celu, jest opracowany i wytwarzany w Instytucie Telei Radiotechnicznym MUPASZ 902E. MUPASZ 902E jest urządzeniem integrującym w sobie funkcje pomiarowe, zabezpieczeniowe, rejestratora zdarzeń, komunikacji, samokontroli. Ponadto urządzenie charakteryzuje rozbudowana automatyka LRW i SCO umożliwiająca zabezpieczenie pól rozdzielczych pracujących w wyodrębnionej sieci, tzw. praca wyspowa. MUPASZ 902E przeznaczony jest do pracy zarówno w przemysłowych rozdzielnicach średniego napięcia, jak i w stacjach elektroenergetycznych zaopatrujących gospodarstwa domowe w energię elektryczną. Urządzenie wyposażone jest w intuicyjny interfejs użytkownika z wyświetlaczem o rozdzielczości 320×240 pikseli z możliwością wyboru jednego z trzech języków operatora: polskiego, rosyjskiego i angielskiego. Na wyświetlaczu zobrazowane są stany ochranianego pola rozdzielczego, umożliwiając podgląd między innymi: pomiarów opisujących chwilowy stan pola, stanu linii wejść i wyjść dwustanowych, stanu łączników, blokad i alarmów czy synoptyki pola. Dziennik zdarzeń ma pojemność do 1000 ostatnich zdarzeń. Każde zarejestrowane zdarzenie charakteryzuje pełna informacja o przyczynie i czasie wystąpienia z dokładnością 1 ms. MU PA SZ 9 02E współpracuje również z systemem nad- Fot. 2. Widok sterownika MUPASZ 902E rzędnym, umożliwiającym monitoring, konfigurowanie względu na obowiązujący system i sterowanie zdalne wykorzystując prawny oraz zastosowane rozwiązado tego interfejsy komunikacyjne RS- nia ustawowe zawsze może być z po485 lub światłowodowy z protokołem wodzeniem wykorzystywane przez MODBUS RTU lub Interfejs Ethenet prywatnych przedsiębiorców prowapo protokole MODBUS TCP. Komuni- dzących działalność w zakresie prokacja możliwa jest również poprzez dukcji energii elektrycznej ze źródeł opracowany w ITR edytor logicznych odnawialnych. funkcji ELF przeznaczony do edycji nastaw, tworzenia profili, edycji widoabstract ku pola czy zmiany logiki pracy pola The obligation of the electric utility to dla bardziej zaawansowanych użytpurchase electric energy generated by kowników. renewable sources The article describes the rights and obW ramach podsumowania niniejligations of both potential producer and szych rozważań podkreślenia wymapurchaser of the energy from renewable ga fakt, że obecnie wskazane wyżej sources. According to the regulation, the purchaser ex officio is the local electric regulacje prawne są przedmiotem utility or any other body declaring the inprac legislacyjnych i już wkrótce możtent to buy the energy. In the article the dena się spodziewać istotnych zmian vice carrying out the measurements relatwprowadzonych w omawianym zaed to renewable energy sources and performing supervising functions has also kresie. Niemniej jednak zaprezenbeen presented. towane urządzenie techniczne, bez reklama NAJNOWSZE ROZWIĄZANIA ITR DLA ENERGETYKI ELF Nowe oblicze programowania logiki użytkownika w sterownikach polowych. MUPASZ 710 plus Wielofunkcyjny uniwersalny sterownik polowy z oprogramowaniem integrującym zabezpieczenia, automatykę, funkcje diagnostyczne. Instytut Telei Radiotechniczny 03-450 Warszawa ul. Ratuszowa 11 tel. +48 22 619 22 41 fax +48 22 619 29 47 PW-2 www.mupasz.ruwww.itr.org.pl Przekaźnik wielofunkcyjny z obwodami sterowania iskrobezpiecznego niezbędnego w przemyśle wydobywczym. Dział produkcji i sprzedaży: MiZaS 510 nr 4/2014 w w jest w . edo l e kpracy tro.info.pl Mikroprocesorowe Zabezpieczenie Prądowe MiZaS 510 przeznaczone w charakterze wielofunkcyjnego urządzenia zabezpieczającego różne typy odpływów. tel./fax +48 22 619 73 14 e-mail [email protected] Dział naukowo-badawczy: 69 tel. +48 22 619 45 92 INSTYTUT TELE- I RADIOTECHNICZNY PREZENTUJE automatyka układ samoczynnego załączania rezerwy w urządzeniu zabezpieczeniowym MUPASZ 710 plus mgr inż. Krzysztof Broda, mgr inż. Radosław Przybysz, mgr inż. Paweł Wlazło – Instytut Tele- i Radiotechniczny Układ samoczynnego załączania rezerwy zasilania (SZR) [1], [2] jest obecnie podstawowym elementem systemu rozdzielczego energii elektrycznej średniego i niskiego napięcia. SZR pozwala zminimalizować czas przełączenia zasilania odbiorników w stanach awaryjnych, dzięki czemu możliwe jest zapewnienie ciągłości dostaw energii elektrycznej dla kluczowych elementów systemu takich jak np. oświetlenie awaryjne, napędy elektryczne maszyn o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa (instalacje odpylania spalin, wentylacji itp.). wymagania stawiane układom SZR Z apewnienie wysokiego poziomu niezawodności działania automatyki SZR w rozdzielni energii elektrycznej wymaga spełnienia następujących warunków: powinno zapewnić działanie w przypadku nadmiernego obniżenia lub zaniku napięcia na szynach zbiorczych rezerwowanych, spowodowanego dowolną przyczyną, np. przerwą w zasilaniu ze źródła podstawowego wskutek zadziałania zabez- pieczenia źródła podstawowego lub przypadkowym bądź zamierzonym wyłączeniem tego źródła, układ automatyki SZR powinien być odpowiednio dopasowany do układu zabezpieczeń urządzeń zasilających i odbiorczych w celu zapewnienia odpowiedniej sekwencji działania tych układów oraz wyeliminowania zbędnego zadziałania SZR, zadziałanie urządzenia SZR powinno być poprzedzone stwierdzeniem stanu otwarcia wyłącznika źródła podstawowego po stronie szyn zbiorczych rezerwowanych w celu niedopuszczenia do włączenia źródła rezerwowego na zwarty bądź odłączony odcinek linii energetycznej. Zapobiega to również niepożądanemu włączeniu do pracy równoległej oby- streszczenie Oznaczenie wejść: Oznaczenie wyjść: a) SZR czynny (ACTIVITY), h) załącz rezerwę, b) blokada SZR-u przejściowa, m) wyłącz rezerwę, c) jest rezerwa (READY_RESERVE), k) SZR gotowość rezerwy U> (READY_RESERVE), d) wyłącznik sprzęgła zamknięty, p) wyłącznik zamknięty. e) powrót napięcia, s) wyłącz od SZR, r) załącz od SZR. Rys. 1. Schemat podłączenia zespołów do realizacji automatyki SZR z rezerwą ukrytą (MUPASZ 710plus) 70 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Zapewnienie ciągłości dostaw energii elektrycznej oraz ograniczenie do minimum czasu przełączenia zasilania linii w stanach awaryjnych jest obecnie podstawowym wymaganiem stawianym współczesnym systemom dystrybucji energii elektrycznej. Zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa energetycznego wymaga zastosowania nowoczesnych układów i procedur sekwencji przełączeń źródeł energii. W prezentowanym artykule przedstawiono rozwiązanie rozproszonej automatyki SZR i SP zaimplementowane w inteligentnym sterowniku polowym MUPASZ 710 plus. Prezentowane rozwiązanie przeznaczone jest do systemów dystrybucji energii średniego napięcia zwłaszcza w systemach sieci Smart Grid. nr 4/2014 dwu źródeł, a co za tym idzie nie dopuszcza do wzrostu poziomu mocy zwarciowej na szynach zbiorczych rozdzielni. Jest to szczególnie ważne w przypadku, gdy oba źródła nie są ze sobą zsynchronizowane, zadziałanie urządzenia SZR powinno być sygnalizowane, możliwość blokowania działania automatyki SZR lub jej całkowite wyłączenie, np. w razie zamierzonego wyłączenia z pracy szyn zbiorczych rezerwowych, elementy wchodzące w skład automatyki SZR powinny cechować się wysokim współczynnikiem MTBF (ang. Mean Time Between Failures). automatyka samoczynnego załączania rezerwy – SZR Przykładowy schemat realizacji automatyki samoczynnego załączania rezerwy oparty na sterownikach polowych MUPASZ 710 plus przed- stawiono na rysunku 1. Sterowniki polowe realizują pracę w układzie rezerwy ukrytej lub jawnej, w zależności od konfiguracji, oraz realizują cykl samopowrotu do zasilania podstawowego po powrocie napięcia. Z uwagi na rozproszony charakter automatyki, każdy z wymienionych zespołów zawiera układ z określonym algorytmem działania, który zależnie od aktualnych potrzeb może być odpowiednio skonfigurowany i pobudzony do aktywności. Automatyka w każdym z zespołów może zostać dezaktywowana poprzez zdjęcie napięcia z wejścia ACTIVITY oraz trwale zablokowana po zadziałaniu zabezpieczeń I>, I>>, zadziałaniu automatyki LRW oraz po podaniu napięcia na wejście SUST_BLOCKING. Blokadę automatyki można skasować poprzez zdjęcie napięcia z wejścia ACTIVITY i ponowne jego podanie lub zdjęcie aktywności automatyki w nastawach i ponowne jej przywrócenie. Możliwa jest także blokada przejściowa automatyki na czas podania sygnału blokującego na wejściu BLOCKING, np. podczas uszkodzeń w obwodach przekładników napięciowych. Automatyka jest konfigurowana jednakowo w zespołach obu pól zasilających. Połączenia między zespołami i odpowiednimi wyłącznikami przedstawia rysunek 1. Warunki niezbędne do działania automatyki w każdym z zespołów: obecność napięcia na wejściu ACTIVITY, nastawienia: Aktywność automatyki oraz Rezerwa ukryta, brak blokad. Działanie automatyki SZR realizowane na podstawie konkretnych kryteriów: zanik lub spadek napięć międzyfazowych lub fazowych przy aktywnym parametrze Opcje-> Działanie na podst. Ufaz na szynach sekcji poniżej nastawionej wartości Ur oraz w przypadku nastawienia opcji: Tryb skróco- ny SZR – każde otwarcie wyłącznika w polu zasilającym, zapewniające bezzwłoczne załączenie rezerwy; spadek częstotliwości poniżej nastawionej wartości fr przy aktywnym parametrze Opcje-> pobudzenie od f<, pozwalający przyśpieszyć załączenie rezerwy w przypadku zaniku zasilania w rozdzielni, w której wirujące silniki synchroniczne podtrzymują napięcie na szynach. Pobudzenie automatyki przez czas dłuższy od nastawionego T opóźnienia SZR generuje impuls na otwarcie własnego wyłącznika, a po potwierdzeniu jego otwarcia generuje impuls na zamknięcie wyłącznika sprzęgła (rys. 2.). Warunkiem takiego działania jest obecność sygnału READY_RESERVE, informującego o wymaganym poziomie napięcia w polu zasilającym sąsiednią sekcję. W przypadku uaktywnienia opcji Kontrola nap. szczątkowego, impuls na zamknięcie łącznika sprzę- Rys. 2. Schemat logiki automatyki SZR realizowany za pomocą oprogamowania ELF [3] nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 71 automatyka gła jest wysłany dopiero, gdy napięcie na szynach pozbawionych zasilania spadnie do wartości niższej od nastawionej U szczątkowe. Opcję tę można uaktywnić tylko w przypadku, gdy zespół zabezpieczeniowy jest przyłączony do przekładników napięciowych zainstalowanych na szynach sekcji. Kontrola napięcia szczątkowego pozwala uniknąć wystąpienia niebezpiecznego udaru prądowego, w chwili zamknięcia wyłącznika, gdy napięcie podtrzymywane przez wirujące silniki znajdzie się w opozycji faz z napięciem rezerwy. Potwierdzenie zamknięcia wyłącznika w polu sprzęgła lub pojawienie się napięcia na szynach własnej sekcji o wartości przekraczającej nastawiony próg U gotowości rezerwy, potwierdza wykonanie udanego cyklu SZR. Jednocześnie następuje trwała blokada automatyki, zapewniająca jednokrotność działania SZR. Po udanym cyklu automatyka zostaje zablokowana jeżeli ustawiony jest parametr Opcje -> Blokada SZR po udanym cyklu oraz parametr Opcje -> Akt. funkcji samopowrotu jest nieaktywny. Jeżeli cykl przełączeń nie nastąpi w nastawionym czasie T graniczny, to jest gdy nie otworzy się wyłącznik zasilania podstawowego lub po jego otwarciu nie zamknie się wyłącznik w polu sprzęgła, automatyka zostaje zablokowana. Sygnał jest rezerwa jest wysyłany do sekcji sąsiedniej tylko wtedy, gdy wyłącznik zasilający sekcję jest zamknięty i napięcie mierzone na szynach sekcji jest większe od nastawionej wartości U gotowości rezerwy. algorytm samoczynnego powrotu – SP Automatyka samoczynnego powrotu służy do ponownego przełączenia na zasilanie z linii podstawowej po powrocie napięcia. Warunki niezbędne do działania automatyki samopowrotu są identyczne jak dla układu rezerwy ukrytej. Dodatkowo uaktywnienie parametru Opcje -> 72 Akt. funkcji samopowrotu w obu polach zasilających. Automatykę do działania pobudza powrót napięcia zasilania podstawowego. Może to być dwustanowy sygnał z przekaźnika (zespołu) podany na wejście powrót napięcia przy ustawionym parametrze Kryterium powrotu napięcia -> Stan wejścia dwustanowego lub własny pomiar napięcia przy ustawionym parametrze Kryterium powrotu napięcia -> Pomiar napięcia, wówczas wartość napięcia musi przekroczyć ustawiony próg U gotowości rezerwy. Opcja druga może być zastosowana tylko w przypadku przyłączenia zespołu do przekładników napięciowych zainstalowanych na linii. Gdy sygnał stwierdzający powrót napięcia trwa dłużej od nastawionego czasu T opóźnienia SP, uznającego powrót napięcia za trwały, następuje cykl przełączeń zależny od nastawy parametru Typ przełączenia powrotnego: przełączenie z przerwą – w pierwszej kolejności wysyłany jest impuls na otwarcie wyłącznika szyn i dopiero po potwierdzeniu jego otwarcia, generowany jest impuls na zamknięcie wyłącznika w polu własnym. W przypadku aktywnej opcji Kontrola nap. szczątkowego oraz przyłączenia zespołu do przekładników napięciowych zainstalowanych na szynach sekcji, zamknięcie wyłącznika nastąpi po spadku napięcia do wartości niższej od nastawionej U szczątkowe. Równocześnie z potwierdzeniem zamknięcia wyłącznika cykl samopowrotu uznaje się za udany, a automatyka wraca do stanu początkowego. Jeżeli w nastawionym czasie granicznym T graniczny nie otworzył się wyłącznik sprzęgła automatyka zostaje trwale zablokowana, natomiast jeśli w tym czasie wyłącznik sprzęgła został otwarty, a nie zamknął się wyłącznik w polu własnym, wysyłany jest impuls na ponowne zamknięcie sprzęgła w celu utrzymania za- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l silania rezerwowego. Jednocześnie automatyka zostaje zablokowana, a cykl samopowrotu uznaje się za nieudany, przełączenie bez przerwy – w pierwszej kolejności generowany jest impuls na zamknięcie wyłącznika w polu własnym, a po potwierdzeniu jego zamknięcia wysyłany jest impuls na otwarcie wyłącznika w polu sprzęgła. Równocześnie z potwierdzeniem otwarcia sprzęgła cykl samopowrotu uznaje się za udany, a automatyka wraca do stanu początkowego. Jeżeli w nastawionym czasie granicznym T graniczny nie zamknął się wyłącznik w polu własnym, automatyka zostaje trwale zablokowana, natomiast jeśli w tym czasie wyłącznik w polu własnym został zamknięty, a nie otworzył się wyłącznik sprzęgła, po czasie T graniczny wysyłany jest impuls na ponowne otwarcie własnego wyłącznika, w celu utrzymania zasilania rezerwowego i niedopuszczenia do długotrwałej pracy równoległej obu źródeł zasilających. Jednocześnie automatyka zostaje zablokowana, a cykl samopowrotu uznaje się za nieudany. Nastawy czasów granicznych T graniczny w obu zespołach nie powinny być jednakowe, aby wykluczyć w tym przypadku możliwość równoczesnego otwarcia wyłączników w obu polach zasilających. podsumowanie obsługiwanej w polach zasilających i łącznika szyn. Takie rozwiązanie pozwala efektywnie wykorzystać możliwości inteligentnych sterowników polowych eliminując potrzebę stosowania dodatkowych urządzeń SZR. Korzystając z wyżej wymienionego oprogramowania narzędziowego można dowolnie dostosować opisane algorytmy do indywidualnych wymagań systemu dystrybucji energii elektrycznej. literatura 1. W. Winkler, A. Wiszniewski, Automatyka zabezpieczeniowa w systemach elektroenergetycznych, WNT, Warszawa 1999. 2. J. Żydanowicz, M. Namiotkiewicz, Automatyka zabezpieczeniowa w elektroenergetyce, WNT, Warszawa 1983. 3. Ł. Sapuła, M. Rup, A. Kuźmiński, Sterowniki polowe SN/nn z zaimplementowanym edytorem funkcji logicznych ELF, „elektro.info” 4/2014. 4. K. Broda, J. Dumała, Automatyka SZR z samopowrotem i blokadą włączenia na zwarcie w rozdzielniach średniego napięcia, „Elektronika” 12/2008. 5. M. Andrzejewski, P. Wlazło, Logika programowalna w urządzeniach EAZ dla sieci Smart Grid, „Wiadomości Elektrotechniczne” 11/2013. abstract Uninterrupted supply of electricity and short reconfiguration time of supply W prezentowanym artykule przedstawiono realizację układu samoczynnego załączania rezerwy ukrytej oraz samopowrotu do zasilania podstawowego. Przedstawione rozwiązania zaprojektowane są na podstawie programu narzędziowego ELF (Edytor Funkcji Logicznych) [4], [5] (rys. 2.). Realizacja opisanych algorytmów ma charakter rozproszonej automatyki stacyjnej sources after faults are the main requirements which must be fulfilled by contemporary distribution systems. High reliability of electrical systems can be guaranteed by up to date schemes and reconnection procedures. The solution presented in the article deals with a load transfer distributed algorithm implemented in the MUPASZ 710 plus bay controller. The solution is designed for MV distribution systems, particularly for Smart Grids. nr 4/2014 wykorzystanie standardu Ethernet w rozwiązaniach automatyki i zabezpieczeń sieci rozdzielczej SN mgr inż. Radosław Przybysz, mgr inż. Paweł Wlazło – Instytut Tele- i Radiotechniczny w Warszawie Ethernet jest obecnie podstawową technologią wykorzystywaną do budowy przemysłowych systemów teleinformatycznych oraz rozproszonej automatyki przemysłowej. Jej zastosowanie spowodowało znormalizowanie urządzeń w obrębie protokołów oraz mediów transmisyjnych do przesyłania danych, np. pomiarowych, kontrolnych lub sygnałów sterujących. W artykule przedstawiono rozwiązania wykorzystujące technologię ethernetową do realizacji blokad miedzypolowych oraz logicznego połączenia urządzeń zabezpieczeniowych, pomiarowych i kontrolujących w stacjach i rozdzielniach energii elektrycznej na przykładzie implementacji automatyki kompensacji mocy biernej i zabezpieczenia łukoochronnego. Przedstawiono przykłady realizacji wymiany danych z wykorzystaniem Ethernetu dla standardu IEC-61850 oraz urządzeń serii I/O-SYSTEM 750. K lasyczne rozwiązanie rozdzielni elektrycznej, w której sygnały dwustanowe informujące o blokadach międzypolowych i sygnałach sterujących przesyłane są za pomocą linii przewodowych, stanowią niemal 90% rozwiązań nowo projektowanych oraz budowanych systemów rozdzielczych energii elektrycznej. Topologia ta wymaga zastosowania dużej liczby linii przewodowych do uzyskania i przekazania niezbędnych informacji dla poprawnego funkcjonowania systemu automatyki elektroenergetycznej. Nierzadko całkowita długość połączeń linii sygnałowych w rozdzielnicy wynosi kilka km. Na rysunku 1. przedstawiono przykładowy schemat połączeń logicznych w dwusekcyjnej stacji rozdzielczej średniego napięcia. Rozwiązanie to charakteryzuje zarówno szereg powiązań logicznych z polami sąsiednimi, jak i z polami znacznie oddalonymi. Konsekwencją dużej liczby połączeń jest ograniczenie działania automatyki stacyjnej do działania w jednej sekcji oraz fakt, że uszkodzenie linii sygna- nr 4/2014 łowych łączących pola nie jest w żaden sposób do wykrycia przez urządzenia zainstalowane w polach rozdzielczych, w wyniku czego może wystąpić błędne działanie automatyki stacyjnej. W celu ograniczenia wpływu możliwych uszkodzeń linii transmisyjnych na działanie stacji, projektanci rozdzielni budują system powiązań w taki sposób, aby przesyłać jak najmniej sygnałów międzypolowo oraz wprowadzają różnego rodzaju zabezpieczenia mechaniczne i elektryczne. Przykładowo sygnały sterujące łącznikami uzależnione są dodatkowo od stanu zewnętrznych styków przekaźników i krańcówek łączników tak, aby nie było możliwe wykonywanie operacji łączeniowych przy podanym napięciu zasilania na linii i błędnym położeniu łączników. przekazywanie sygnału z wejść i wyjść sterowników Na rysunku 2. przedstawiono schemat blokowy obrazujący spo- INSTYTUT TELE- I RADIOTECHNICZNY PREZENTUJE automatyka sób przesyłania informacji sterujących oraz sygnałów o blokadach międzypolowych w rozproszonych systemach dystrybucji energii elektrycznej. Sposób ten wykorzystywany jest w konstrukFot. 1. Wygląd urządzenia serii WAGO-I/O-SYSTEM 750 cjach rozdzielni elektrycznych, w których poszcze- niem przekaźnikowym, realizujągólne pola rozdzielcze oddalone są cym taką funkcję, jest rodzina urząod siebie na znaczne odległości, co dzeń WAGO-I/O-SYSTEM 750. Urząma miejsce np. w rozdzielniach energii elektrycznej dużych zakładów streszczenie przemysłowych, hut metali oraz koW prezentowanym artykule przedstawiopalń, zwłaszcza kopalń odkrywkono rozwiązania wykorzystujące technologię ethernetową do realizacji blokad mięwych węgla brunatnego [2]. dzypolowych oraz logicznego połączenia Rozwiązanie to polega na wykourządzeń zabezpieczeniowych, pomiarorzystaniu cyfrowych urządzeń przewych i kontrolujących w stacjach i rozdzielniach energii elektrycznej na przykłanoszących chwilowe stany wejść dzie implementacji automatyki kompeni wyjść sterowników polowych sacji mocy biernej i zabezpieczenia łui urządzeń zabezpieczeniowych koochronnego. Przedstawiono przykłady między dwoma urządzeniami, podrealizacji wymiany danych z wykorzystaniem Ethernetu dla standardu IEC-61850 łączonymi do wspólnej linii komuoraz urządzeń serii I/O-SYSTEM 750. nikacyjnej. Przykładowym urządze- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 73 automatyka Rys. 1. Przykładowy schemat połączeń w dwusekcyjnej stacji rozdzielczej SN Rys. 2. Schemat realizacji blokad polowych i sterowania przy użyciu systemu przenoszenia stanów wejść i wyjść przez sieć Ethernet Rys. 3. Schemat połączenia sygnałów kompensatora mocy biernej Rys. 4. Schemat realizacji blokad polowych i sterowania przy użyciu sterowników programowalnych PLC dzenie serii I/O-SYSTEM 750 przedstawiono na fotografii 1. Zaletą takiego systemu jest możliwość łączenia urządzeń oddalonych od siebie na niemal dowolną odległość. Wykorzystanie cyfrowego łącza danych w standardzie Ethernet pozwala na pewną i szybką transmisję między modułami oraz możliwość wykrycia uszkodzenia i utraty łączności między sterownikami. Jest to duża zaleta w stosunku do rozwiązania klasycznego. Dodatkowo wykorzystanie konwerterów ethernetowych zamieniających sygnał elektryczny ze złącza RJ-45 na sygnał świetlny i wykorzystanie światłowodów pozwala na budowę pewnego i niezawodnego łącza komunikacyjnego odpornego na zakłócenia elektryczne i radiowe oraz na czynniki środowiskowe. W zależności od wymaganej liczby sygnałów do wejścia przekaźnika podłączone są wszystkie sygnały z wejść i wyjść sterownika polowego albo tylko sygnały wybrane przez projektanta w fazie opracowywania rozdzielni. Znane są również rozwiązania wykorzystujące przekazywanie informacji o wiel- 74 kościach analogowych, np. wartości chwilowej prądu, napięcia czy mocy. W takim przypadku do wejścia analogowego przekaźnika podłączony jest sygnał elektryczny reprezentujący daną wielkość mierzoną. Ponieważ przekaźniki sygnałów wyposażone są w obwody analogowe w standardzie napięciowym 0–10 V lub pętli prądowej 4–20 mA, sygnał mierzony przez sterownik polowy musi zostać przetworzony do takiego poziomu. Wymaga to użycia specjalizowanych sterowników lub urządzeń zabezpieczeniowych. Na rynku dostępnych jest niewiele urządzeń, które pozwalają na taką konwersję. Przykładowym rozwiązaniem takiego typu jest układ kompensacji mocy biernej systemu rozdzielczego średniego napięcia [1]. Wartość chwilowa mocy biernej danego pola odpływowego wysyłana jest do sterownika kompensującego, który na podstawie danych ze wszystkich pól rozdzielczych załącza odpowiedni stopień kompensacji mocy biernej. Schemat takiego połączenia przedstawiono na rysunku 3. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l wykorzystanie sterowników PLC Podobny system wymiany informacji o sygnałach blokad międzypolowych i sygnałów sterujących dość często realizowany jest przy wykorzystaniu sterowników programowalnych PLC. Rozwiązanie takie jest dodatkowo korzystne, jeżeli w konstrukcji rozdzielni i w jej dalszej eksploatacji wymagana jest realizacja funkcji sterowania procesami bądź kontroli parametrów rozdzielni, takich jak np. temperatury elementów, torów prądowych, transformatorów, ciśnienia gazu SF6 bądź innych wielkości fizycznych. Wykorzystanie sterowników programowalnych PLC pozwala na dowolne budowanie logiki blokad i sterowania niezależnie od możliwości sterowników i urządzeń zabezpieczeniowych oraz łączenie ze sobą urządzeń wielu producentów z różnymi protokołami komunikacyjnymi, o ile są one obsługiwane przez sterowniki programowalne PLC. Przykładowy schemat rozwiązania wykorzystującego sterowniki PLC przedstawiono na rysunku 4. Za realizację funkcji zabezpieczeniowych, ochrony zwarciowej i przeciążeniowej oraz realizację innych zabezpieczeń elektroenergetycznych opowiadają sterowniki polowe i urządzenia zabezpieczeniowe, a za realizację logiki pola i blokad sterowania łącznikami programowalne sterowniki PLC. Najczęściej są one podłączone do wspólnej linii (magistrali) komunikacyjnej PLC. wykorzystanie standardu IEC-61850 Pod koniec ubiegłego wieku na rynku urządzeń elektroenergetycznych pojawiło się rozwiązanie wykrywające łuk elektryczny powstający w momencie zwarcia w linii kablowej lub między szynami prądowymi. Urządzenia tego typu pozwalają na detekcję łuku oraz wystawienie na wyjściu sygnału otwarcia wyłącznika w czasie nieprzekraczającym 15 ms (typowo poniżej 10 ms) od momentu jego pojawienia, co w połączeniu z czasem własnym wyłącznika rzędu kilkudziesięciu milisekund (poniżej nr 4/2014 Rys. 5. Schemat klasycznej realizacji zabezpieczenia łukoochronnego rozdzielni 100 ms) powoduje znaczne ograniczenie strat wywołanych w rozdzielni. Rozwiązanie to otworzyło przed projektantami i producentami rozdzielni nowe możliwości ochrony obiektów i życia ludzi pracujących w eksploatacji pól rozdzielczych. Zgaszenie zwarcia łukowego w czasie nieprzekraczającym 50 ms pozwala uratować życie osób, które znalazły się w strefie bezpośredniego oddziaływania łuku elektrycznego oraz zminimalizować powstałe szkody. O ile w przypadku projektowania i wykonywania nowych projektów rozdzielni dodanie kolejnych linii sterujących nie stwarza problemu, o tyle dodanie takiego zabezpieczenia do już istniejących obiektów wymaga gruntownej modernizacji obiektu. Rozważmy dwa przykłady, rozwiązania klasycznego i rozwiązania wykorzystującego protokół IEC-61850 i telegramy GOOSE [3] w aspekcie wyposażenia istniejącej rozdzielni w urządzenie, wykrywając powstanie łuku elektrycznego. Na rysunku 5. przedstawiono wariant klasyczny. Kolorem czerwonym zaznaczono wymagane połączenia do poszczególnych pól rozdzielczych, zapewniających poprawne działanie mechanizmów wykrywania i działania zabezpieczenia łukoochronnego. Dla porównania na rysunku 6. kolorem zielonym zaznaczono zmiany, jakie należy wykonać w rozdzielnicy [4], w której zaimplementowano standard komunikacyjny IEC-61850. nr 4/2014 Zmiana polega na dołączeniu do istniejących pierścieni transmisyjnych nowych urządzeń, tj. detektorów łuku elektrycznego [5]. W przypadku klasycznym wyjście informujące o powstaniu łuku elektrycznego podłączone jest do wejścia dwustanowego sterownika bądź urządzenia zabezpieczeniowego. Jeżeli w urządzeniu zamontowanym w celce pola rozdzielczego nie ma wolnego wejścia, urządzenie trzeba wymienić na nowe, które pozwoli obsłużyć dodatkowy sygnał wejściowy. Łatwo zauważyć, że taka sama sytuacja dotyczy wszystkich pól rozdzielczych, a co za tym idzie modernizacja rozdzielnicy jest czasochłonna oraz wymaga wyłączenia jej z pracy, co w przypadku zapewnienia ciągłości dostaw energii elektrycznej może być bardzo kosztowne. Dla porównania w rozdzielnicy z zaimplementowanym protokołem IEC-61850 modyfikacja polega tylko na zamontowaniu urządzenia wykrywającego i czujników łuku w rozdzielnicy, wpięcia nowego urządzenia do istniejącego systemu pierścieni komunikacyjnych oraz zaktualizowania urządzeń stacyjnych opierając się na nowych plikach konfiguracyjnych CID. podsumowanie Ciągły rozwój infrastruktury sieciowej oraz coraz to większa liczba urządzeń obsługujących standard Ethernet pozwala na budowę tanich i niezawodnych systemów automatyki stacyj- Rys. 6. Schemat realizacji zabezpieczenia łukoochronnego rozdzielni z wykorzystaniem IEC-61850 nej oraz systemów monitorowania infrastruktury rozdzielczej energii elektrycznej, zwłaszcza systemów rozproszonych. Łatwość realizacji redundancji połączeń pozwala zwiększyć i praktycznie całkowicie wyeliminować możliwość wystąpienia utraty połączenia między poszczególnymi urządzeniami w systemie. Gdyby jednak doszło do zerwania komunikacji, to urządzenia wchodzące w skład struktury komunikacyjnej szybko i autonomicznie wykryją taki przypadek i zastosują odpowiednie algorytmy awaryjne. Należy zwrócić uwagę, że realizację blokad międzypolowych wykorzystywanych do rozproszonej automatyki i zabezpieczeń w sieciach rozdzielczych SN, a w szczególności do przekazywanie informacji o pomiarach, stanach dwustanowych między polami oraz wykonywaniu poleceń sterujących, można zrealizować wykorzystując różne urządzenia i protokoły komunikacyjne. Wykorzystanie standardów IEC-61850 wydaje się najlepsze przy budowie rozdzielni SN będącej elementem inteligentnej sieci – Smart Grid. Można śmiało założyć, że w przyszłości rozwiązania sieciowe wykorzystujące Ethernet całkowicie wyprą rozwiązania klasyczne bazujące na połączeniach kablowych. *** Opracowany artykuł powstał w ramach dofinansowanego przez NCBiR projektu „Rozdzielnica inteligentna średnich napięć jako element sieci Smart Grid”. literatura 1. Ł. Sapuła, M. Rup, Wybrane metody kompensacji mocy biernej w sieciach SN, „Wiadomości Elektrotechniczne” 12/2013. 2. K. Broda, R. Przybysz, P. Wlazło, Algorytmy w sterownikach polowych stosowane do automatycznego odwadniania kopalni, „Elektronika” 4/2013. 3. A. Gacek, L. Książek, Modelowanie systemu automatyki stacji w standardzie IEC 61850, „Elektronika” 7/2010. 4. L. Książek, Wybrane aspekty implementacji serwera standardu IEC 61850 w urządzeniach elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej, „Wiadomości Elektrotechniczne” 9/2013. 5. K. Broda, R. Przybysz, P. Wlazło, Metody diagnostyki stanu zużycia wyłącznika, „Wiadomości Elektrotechniczne” 11/2013. abstract In the present article Ethernet technologies are discussed, which can be used for signal interchange between IEDs to obtain required interlockings and logical interconnections between them. As examples two complex algorithms are presented: reactive power compensation and arc fault protection. Data exchange solutions for the IEC61850 Standard and for I/O-SYSTEM 750 units are also discussed. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 75 systemy gwarantowanego zasilania ocena skuteczności samoczynnego wyłączania w instalacjach zasilanych przez zespół prądotwórczy mgr inż. Julian Wiatr G enerator zespołu prądotwórczego jest źródłem „miękkim”, w którym z biegiem czasu trwania zwarcia impedancja ulega silnym zmianom. Automatyka układu wzbudzenia gwarantuje utrzymanie parametrów źródła przez czas 10 s liczony od zainicjowania zwarcia. Po tym czasie impedancja źródła zwarcia rośnie do wartości (200–300%) wartości znamionowej. Ocena samoczynnego wyłączenia jest możliwa tylko w czasie działania układu forsowania wzbudzenia. Jeżeli zwarcie będzie trwało dłużej, należy poszukać innego środka ochrony przeciwporażeniowej, gdyż samoczynne wzbudzenie nie będzie skuteczne i nie spełni wymagań normy PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed porażeniem elektrycznym. Oszacowanie skuteczności samoczynnego wyłączenia zabezpieczeń w instalacji zasilanej przez zespół prądotwórczy jest możliwe na drodze obliczeniowej i ma charakter przybliżony. W celu wyznaczenia impedancji pętli zwarciowej należy: – obliczyć Xk1G: X k1G = 1 Un2 n Sn 2 UnG SnG (2) gdzie: Xk1G – reaktancja generatora zespołu prądotwórczego dla zwarć jednofazowych, w [Ω], n – krotność prądu znamionowego generatora zespołu prądotwórczego utrzymywana przez określony czas przy zwarciu na zaciskach generatora, w [-], 76 L γ ⋅ SL L R PE = γ PE ⋅ SPE 3 × 13/8,7 AV RB ≤ 5 Ω ZP Tr SN/nn G RB ≤ 5 Ω SZR sieć/ZP RL = (3) 1 gdzie: L – długość linii zasilania awaryjnego łączącej ZP z układem automatyki SZR sieć/ZP, w [m], γ – konduktywność przewodu, w [m/(Ω mm2)] przyjmowana jako: 55 [m/(Ω mm2)] – dla Cu oraz jako 35 [m/(Ω mm2)] – dla Al, SL – przekrój przewodu fazowego, w [mm2], SPE – przekrój przewodu PE lub PEN, w [mm2], – obliczyć reaktancję kabla zasilania awaryjnego na odcinku ZP–SZR sieć/ZP (rys. 2.): (1) – obliczyć rezystancję uzwojeń generatora: R kG = 0, 03 ⋅ Un – napięcie znamionowe generatora zespołu prądotwórczego, w [kV], Sn – moc znamionowa zespołu prądotwórczego, w [MVA], RkG – rezystancja uzwojeń generatora ZP, w [Ω], – obliczyć rezystancję kabla zasilania awaryjnego na odcinku ZP–SZR sieć/ ZP (rys. 1.): X L = x ⋅ L = 0, 08 ⋅ L X PE = x ⋅ L PE = 0, 08 ⋅ L PE (4) gdzie: XPE – reaktancja przewodu PE lub PEN, w [Ω], L – długość linii zasilania awaryjnego łączącej ZP z układem automatyki SZR sieć/ZP, w [m], XL – reaktancja przewodu fazowego, w [Ω], x – jednostkowa reaktancja, przyjmowana dla kabli nn jako 0,08, w [Ω/km]. LPE – dł. przewodu PE lub PEN, w [m], w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 2 3 n z.... Rys. 1. Ilustracja wykonywania oceny samoczynnego wyłączenia przy zasilaniu z ZP [3] – obliczyć impedancję obwodu zwarciowego na odcinku ZP–SZR sieć/ZP, w [Ω]: Z k 1A = R kG + R L + R PE )2 + +( X k1G + X L + X PE ) 2 (5) – zmierzyć impedancję obwodu zwarcia przy zasilaniu z SEE w szafie SZR sieć/ZP: Zk1SEE, w [Ω] (rys. 1.), Dla przewodów Al o przekroju S ≤ 70 mm2 lub przewodów Cu o przekroju S ≤ 50 mm2, reaktancja w obliczeniach praktycznych może zostać pominięta, – zmierzyć impedancję obwodu zwarcia w każdym n-tym punkcie (n-tym urządzeniu) instalacji podlegającym badaniu przy zasilaniu z SEE: Zk1nSEE, w [Ω] (rys. 1.), – obliczyć różnicę wyników pomiarów odejmując od siebie impedancję obwodu zwarciowego zmierzoną w poszczególnych n-tych punktach instalacji podlegających badaniu i impedancję obwodu zwarcia w szafie SZR sieć/ZP: ΔZ k1nSEE = Z k1nSEE − Z k1SEE (6) – do otrzymanych wyników dodać obliczoną wartość Zk1A: Z k1n = Z k1A + ΔZ k1nSEE (7) gdzie: Zkln – oszacowana impedancja obwodu zwarciowego w n-tym punkcie instalacji zasilanej z ZP, w [Ω], ΔZklnSEE – impedancja obwodu zwarciowego na odcinku SZR sieć/ZP – n-ty punkt pomiarowy badanej instalacji, w [Ω], – obliczyć prąd zwarcia jednofazowego dla każdego badanego punktu instalacji: I k1nZP = 0, 8 ⋅ U0 Z k1n (8) gdzie: U0 – napięcie pomiędzy przewodem fazowym a ziemią (uziemionym przewodem PEN (PE)), w [V], Współczynnik 0,8 we wzorze (8) przyjęto ze względu mało precyzyjne oszacowanie impedancji zwarcia na odcinku ZP SZR sieć/ZP. Wzór ten został potwierdzony w praktyce. nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama Agregaty prądotwórcze FLIPO ENERGIA Sp. z o.o. Oficjalny autoryzowany Master Dystrybutor firmy SDMO Industries. Specjalistyczna firma agregatowa na rynku zasilania gwarantowanego w Polsce. Dostawy agregatów we wszystkich wersjach wyposażenia w zakresie mocy od 5 do 3300kVA. Automatyka agregatu dopasowana do potrzeb klienta. Oferujemy: projekty Systemów Zasilania, specjalistyczne uzgodnienia, dobór urządzeń i rozwiązań technicznych, kompletacja dostaw, usługi realizacji instalacji dedykowanych, wentylacji, wydechu spalin, zasilania paliwem, serwis gwarancyjny , opieka serwisowa nr 10/2010 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 77 ochrona przeciwporażeniowa historia poznania elektrycznych właściwości ciała człowieka dr hab. inż. Stefan Gierlotka – Polski Komitet Bezpieczeństwa w Elektryce SEP Pierwsze opisane eksperymenty oddziaływania elektryczności na organizmy żywe pochodzą z XVIII wieku. Badano wówczas wpływ rozładowania ładunków elektrostatycznych zgromadzonych w kondensatorach na reakcję ciała człowieka. Obserwacje reakcji ciała ludzkiego na działanie prądu elektrycznego, były zwykle wykonywane dla sensacji i wzbudzały ogólną ciekawość. R ślił jej wartość w zakresie od 1,6 kΩ do 3 kΩ. W tym samym czasie F. Jolly stwierdził, że wartość rezystancji ciała kobiety jest o 30% większa od mężczyzny i wpływają na nią zmiany patologiczne w organizmie. William Henry Stone (1834–1896) w 1884 roku zauważył, że podczas choroby rezystancja ciała człowieka mierzona między ręką a nogą maleje od 900 Ω do 100 kΩ. W badaniach i stosował elektrody z taśm ołowiowych, które nawijał na zwilżone roztworem soli ciało człowieka. W 1891 roku Silva i Pescarolo wykazali, że rezystancja człowieka zależy od powierzchni dotyku, siły docisku oraz temperatury otoczenia. Zależność zmian rezystancji ciała od napięcia rażeniowego w zakresie do 100 V określił w 1897 roku L. Weber z Politechniki w Zurychu. W badaniach stosował elektrody wykonane z drutu o średnicy 6 mm. W 1890 roku Jean Tarchanoff (1857–1927) stwierdził, że przepływający przez ciało człowieka prąd elektryczny powoduje zmiany w krwi. W 1919 roku Martin Gildemeister (1876–1943) wykazał, że wartość rezy- ozwój elektrotechniki pod koniec dziewiętnastego wieku przyniósł nowe, nieznane wcześniej śmiertelne wypadki porażeń prądem. Rozpoczęto badania przyczyn śmierci spowodowanej rażeniem prądem elektrycznym. impedancja ciała człowieka Pierwsze badania rezystancji ciała człowieka przeprowadził J. Runge w roku 1870, który wykazał, że rezystancja naskórka jest większa od tkanki podskórnej. W 1882 roku Friedrich Kohlrausch (1840–1910) w Niemczech, mierząc rezystancję ciała między lewą a prawą ręką, okre- streszczenie W artykule opisano historię poznania właściwości elektrycznych ciała człowieka. Pierwsze eksperymenty działania prądu elektrycznego na człowieka były wykonywane dla sensacji. Rozwój elektrotechniki przyczyniał się do poznania wpływu prądu na ciało człowieka. Przedstawiono badania wartości impedancji ciała człowieka oraz skutki spowodowane prądem rażenia. Uwzględniono badania elektropatologiczne wykowywane w ostatnich latach. RS RS Ri C C skóra ciało skóra Rys. 2. Schemat zastępczy impedancji ciała człowieka według Freibergera, gdzie: Rs – rezystancja skóry, Ri – rezystancja wewnętrzna ciała, C – pojemność skóry 78 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l stancji ciała jest zależna od napięcia rażeniowego i częstotliwości. W roku 1923 Willem Einthoven (1860–1927) stwierdził, że impedancja ciała człowieka posiada charakter pojemnościowy. Zmiany wartości impedancji ciała od częstotliwości i napięcia rażeniowego określił w 1928 roku O. Müller. W Austrii, z początkiem dwudziestego wieku, badania właściwości elektrycznych ciała człowieka przeprowadził lekarz Stefan Jelinek (1871–1968). Dokumentował urazy elektryczne ciała człowieka dla instytutu medycyny sądowej w Wiedniu. Zgromadzone przez Jelinka eksponaty można obecnie zobaczyć w Muzeum Elektropatologii w Wiedniu (ul. Gomperzgesse 1), a stosowane przyrządy w wiedeńskim muzeum medycyny Josephinum (ul. Wahringer str. 25). W Niemczech Henryk Freiberger opublikował w 1934 roku swoje badania i aktualny stan wiedzy z elektropatologii w książce „Der elektrische Widerstand des menschlichen Körpers gegen technischen Gleich und Wechselstrom”. Monografia stanowiła przez wiele lat podstawową literaturę z działania prądu elektrycznego na człowieka. Freiberger przeprowadził pomiary rezystancji ciała ludzi żywych napięciem do 30 V oraz zwłok ludzkich napięciem do 5 kV. Opracował dokładną zależność zmian impedancji ciała człowieka od napięcia rażeniowego w zakresie do 500 V. Stwierdził, że wewnętrzne organy ciała człowieka posiadają charakter rezystancyjny, a skóra człowieka ma charakter im- Rys. 1. Stefan Jelinek pedancyjny. Określił wartość pojemności skóry 20 nF/cm2. Opracował aktualny do dziś schemat zastępczy impedancji ciała człowieka pokazany na rysunku 2. W 1952 roku C. Söderbaum wykonując pomiary impedancji pomiędzy lewą i prawą ręką określił pojemność elektryczną ciała człowieka od 6 nF/cm2 do 10 nF/cm2. W 1959 roku Charles Dalziel (1904–1986) na podstawie swoich badań na Uniwersytecie Kalifornijskim zaproponował, aby dla celów ochrony przeciwporażeniowej przyjąć modelową wartość impedancji ciała jako 1000 Ω. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku Gottfried Biegelmeier (1924–2007) z Wiednia wykonał bardzo dokładne pomiary impedancji ciała człowieka. W swoich badaniach używał elektrod cylindrycznych o średnicy 80 mm i długości 100 mm. Prowadził badania głównie na drodze pomiarowej ręka lewa-ręka prawa, nawilżając skórę 3% roztworem wodnym soli kuchennej. Określił wartość rezystancji wewnętrznej ciała R = 781 ± 11478 Ω, a wartość całkowitej impedancji ciała Z = 3500 ± 1400 Ω. Zbadał zależność wartości impedancji ciała od nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 79 ochrona przeciwporażeniowa Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama 80 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 4/2014 Nowe liczniki energii iEM3000 z wbudowanymi portami LON, M-Bus, BACnet, Modbus Teraz możesz realizować proste i zaawansowane systemy monitoringu w architekturze z komunikacją Modbus, M-Bus, LON lub BACnet! Mierniki serii Acti 9 iEM3000 to trójfazowe liczniki energii znajdujące zastosowanie w przypadku prostych aplikacji (tj. liczniki kWh), jak również bardziej zaawansowanych układów pomiarowych (pomiar parametrów sieci: I, U, PF, Hz, THD). Mierniki te są zgodne z dyrektywą MID. Wygląd i budowa liczników jest zgodna ze wzorem systemu aparatury modułowej Acti 9, tzn. aparat wykonany jest z białego tworzywa i montowany jest na szynie DIN. Liczniki te posiadają wszelkie cechy charakterystyczne mierników inteligentnych – pomiar dwukierunkowy w systemie multitaryfowym, bezpośredni do 63 A lub pośredni z wykorzystaniem przekładników prądowych CT. Poza tym, liczniki posiadają wejścia i wyjścia impulsowe, które można wykorzystać do zliczania także innych mediów (woda, gaz, itd.). Wszystko to sprawia, że znajdują one idealne zastosowanie w centrach handlowych lub budynkach użyteczności publicznej czy zakładowym rozliczaniu. Wiele wersji licznika iEM3000 pozwala na wybór licznika dopasowanego do własnych potrzeb. Acti 9 iEM3000 to bez wątpienia solidny sposób na optymalizację instalacji oraz minimalizację kosztów. Janusz Masłowski Szef Produktu Schneider Electric Więcej informacji na temat liczników energii Acti 9 iEM3000 znajduje się na stronie www.schneider-electric.com miernictwo liczniki energii elektrycznej a dyrektywa MID mgr inż. Karol Kuczyński L iczniki energii elektrycznej są przyrządami pomiarowymi przeznaczonymi do pomiarów energii w jednofazowych lub trójfazowych sieciach energetycznych z jednoczesną prezentacją mierzonych wielkości. Mogą być stosowane do rozliczeń z zakładami energetycznymi, do kontroli procesów przemysłowych, do rozliczeń podnajemców oraz jako element systemów zarządzania energią. Najnowsze inteligentne liczniki umożliwiają płacenie za faktycznie zużytą energię elektryczną, kontrolę sposobu jej wykorzystania czy też kupowanie energii w systemie przedpłaconym (tzw. pre-paid). Dzięki nowym licznikom zakład energetyczny szybciej będzie mógł rozpoznać oraz usunąć awarię. Trwająca w Polsce i Europie wymiana liczników ma się zakończyć do 2020 roku. W zależności od zasady działania i konstrukcji liczniki energii dzieli się na dwie podstawowe grupy: liczniki elektromechaniczne i liczniki elektroniczne [1, 3]. W Polsce najbardziej są rozpowszechnione liczniki elektromechaniczne. Jednakże ze względu na ich nie najlepsze parametry (głównie duży pobór mocy) są one coraz częściej zastępowane przez mikroprocesorowe liczniki cyfrowe. Często są one wyposażone w cyfrową transmisję mierzonych wartości. Wbudowany interfejs RS-485/Modbus lub nadajnik radiowy umożliwia ciągły monitoring, archiwizację danych oraz wizualizację i raportowanie. Licznik może być włączony do sieci: bezpośrednio lub pośrednio za pomocą przekładników prądowego i napięciowego. Przy włączeniu bezpośrednim liczniki jednofazowe produkowane są na prądy znamionowe (bazowe) 5, 10, 15 i 20 A oraz na napięcia 230 i 400 V. Natomiast do współpracy z przekładnikami prądowymi i napięciowymi najczęściej produkowane są liczniki o prądzie 5 A i napięciu 100 V [1, 3]. Niektóre obecnie produkowane liczniki są odporne na działanie silnych zewnętrznych pól magnetycznych. Mimo oddziaływania tego pola licznik poprawnie wskazuje pobór energii oraz rejestruje obecność pola magnetycznego wraz z przesłaniem alarmu przez interfejs przewodowy lub bezprzewodowy. Umożliwia to wyeliminowanie zjawiska wykorzystania magnesów neodymowych do fałszowania wskazań liczników. liczniki elektroniczne Liczniki elektroniczne mają najlepsze właściwości metrologiczne. Pozwalają one uzyskać błędy pomiaru nawet na poziomie 0,02%, chociaż większość liczników do zastosowań domowych i przemysłowych jest budowana zgodnie z normą PN-EN 62053 w klasach 2 i 1 oraz odpowiadające im klasy A i B zgodnie z PN-EN 50470. Oprócz pomiaru energii umożliwiają one pomiary szeregu innych wielkości, np. mocy, prądu, napięcia i częstotliwości. Może być również rejestrowana całkowita energia pobierana w określonym czasie, np. kwadransa, godziny czy doby oraz jej wartość maksymalna i minimalna. Zasto- i(t) u(t) przetwornik mocy U f Rys. 1. Schemat blokowy licznika elektronicznego [3] 82 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l licznik impulsów sowanie mikroprocesora umożliwia też obliczenie należności za zużytą energię, po wprowadzeniu odpowiednich taryf. Wyniki pomiarów mogą być przesyłane na odległość, do komputera, celem przeprowadzenia dalszej ich obróbki lub do centralnego punktu rejestracji, np. rozdzielni czy zakładu energetycznego. Ze względu na budowę liczniki elektroniczne można podzielić na dwie grupy: liczniki z bezpośrednim przetwarzaniem analogowo-cyfrowym A/C sygnałów prądowych i napięciowych oraz liczniki z przetwarzaniem napięcia na częstotliwość [3]. Licznik elektroniczny o wielu taryfach może być dołączony do komputerowego systemu zdalnych pomiarów energii i średniej mocy. W liczniku elektronicznym realizowane są dwie operacje [3]: mnożenie wartości napięcia i prądu w celu otrzymania wielkości zależnej od mocy, całkowanie funkcji mocy w celu uzyskania wielkości proporcjonalnej do mierzonej energii. Układ, w którym następuje mnożenie napięcia i prądu może być układem analogowym lub układem cyfrowym. Mnożenie sygnałów analogowych napięcia i prądu może być zrealizowane np. za pomocą układu TDM działającego na zasadzie modulacji czasu trwania impulsów i modulacji ich amplitudy lub może być zastosowany mnożnik hallotronowy. W przypadku mnożnika cyfrowego, sygnały analogowe napięcia i prądu są przetworzone przez przetworniki A/C w postać cyfrową, a następnie odpowiednie próbki tych sygnałów są wymnażane przez siebie. Liczniki z przetwarzaniem A/C nazywane są licznikami cyfrowymi. Schemat blokowy elektronicznego licznika z mnożnikiem TDM przedstawiono na rysunku 1. Liczniki z układem mnożącym TDM są obecnie przez wiele firm najczęściej produkowanymi licznikami. Wynika to między innymi z faktu, że mnożniki TDM umożliwiają osiągnięcie dużej dokładności mnożenia, a także charakteryzują się małą wrażliwością na zmianę parametrów elementów składowych. Liczniki elektroniczne, podobnie jak liczniki elektromechaniczne charakteryzuje się przez podanie stałej, określającej liczbę impulsów przypadających na jednostkę energii. Stała ta dla typowych liczników elektronicznych ma wartość zawartą w przedziale 500–10 000 imp/kWh. Liczniki elektroniczne budowane są jako jednofazowe oraz jako trójfazowe o dwóch lub trzech przetwornikach mocy, współpracujących z jednym licznikiem impulsów, wskazującym łączną energię trzech faz. dyrektywa MID Decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w dniu 31 marca 2004 r. została ustanowiona dyrektywa o przyrządach pomiarowych, zwana potocznie MID (skrót pochodzi od angielskich słów – Measuring Instruments Directive). Dyrektywa ta obejmuje między innymi kategorie przyrządów pomiarowych, takie jak liczniki energii elektrycznej czynnej. MID należy do grupy dyrektyw nowego podejścia, wdrażających system oceny zgodności, zastępujący – w przypadku przyrządów pomiarowych – dotychczasowy system prawnej kontroli metrologicznej, w zakresie zatwierdzenia typu i legalizacji pierwotnej. Dyrektywa została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym UE Nr L135 w dniu 30 kwietnia 2004 r. W języku polskim dyrektywa została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii nr 4/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 83 prezentacja naturalna ewolucja Sławomir Dębowski Grupa Zakupowa w większości przypadków jest organizacją nienastawioną na własny zysk, a sami udziałowcy nie inwestują większych środków w celu uzyskania w przyszłości większej dywidendy. Niespodziewanie osiągniętą nadwyżkę, z reguły, od razu konsumują indywidualnie. Grupy zakupowe, zwane też grupami handlowymi, zrzeszeniami, konsorcjami, stowarzyszeniami lub gronami, powstawały i powstają – podchodząc do zagadnienia idealistycznie – by pełnić funkcję służebną wobec swoich członków. Zadaniem centrali Grupy jest wspieranie i dawanie wartości dodanej w postaci możliwie najlepszych na rynku, oczywiście na daną chwilę, warunków handlowych oraz pomoc w indywidualnym rozwoju swoich członków. Zakłada się, że współpraca w Grupie odbywa się na zasadach etycznych i koleżeńskich. Jednak realia zdecydowanie różnią się ideałów. W Grupie chodzi również o to, aby w pewnym momencie nie zabrakło ww. wsparcia, aby wspólny cel i wizja pozostały niezmiennie takie same, ewentualnie, aby ewoluowały we właściwym kierunku, lekko sterowane przez osobę lub grupę osób patrzących szeroko i perspektywicznie – często wyprzedzając – dopiero nadchodzące wydarzenia, mające, tzw. „nosa”, czyli przeczucie, oraz doświadczenie. Jednak dla większości „przywództwo” jest to trudne do zaakceptowania, m.in. dlatego, że każdy ma swój „patent” i wie najlepiej. Zatrudnienie zawodowego menadżera też nie zawsze rozwiązuje sytuację ponieważ dla wielu „niemożliwością jest”, aby pracownik rządził właścicielami (czytaj, firm hurtowych). Firmy zrzeszone w Grupie powinny bezwzględnie wykorzystywać efekt skali, m.in. poprzez integrację i wyraźny wizerunek Grupy, wyznaczenie wspólnego kierunku działania dzięki większym możliwościom Grupy oraz zmobilizowanie własnego potencjału. Grupa ma za zadanie promowanie różnymi realnymi sposobami firm skupionych przy tzw. centrali. W zamyśle i zapewne w szczegółowych ustaleniach, w celu budowy solidnego fundamentu podpisywanych 84 jest wiele umów, które poza wartością wymierną, same w sobie mają zadanie konsolidacyjne, tak aby Grupa i jej członkowie rośli w siłę i to w ekspresowym tempie. Centrala Grupy ma nie tylko pozwolić na korzystanie „pełnymi garściami” z dobrodziejstw umów handlowych, ale również promować wśród członków Grupy właściwe wartości etyczne, w tym oczywiście etykę biznesu, nawet gdyby było to odbierane przez otoczenie jak dziwactwo. Jedną z ważnych dla Grupy i jej członków wartości, powinien być szacunek dla zasad ogólnoludzkich. Zaangażowanie, uczciwość, szacunek wobec innych, rzetelność i solidność to zasady, którymi zapewne kierują się wszystkie grupy inicjatywne/założycielskie każdej Grupy i tymi założeniami powinni kierować się wszyscy członkowie Grupy w codziennym prowadzeniu biznesu. Atmosfera wspólnej pracy nie powinna przypominać wyścigu szczurów, a w Grupie winny panować relacje partnerskie i/lub przyjacielskie. Jednak jak pokazuje życie, nie wszyscy wytrzymują tempo rzetelnej współpracy. Składa się na to wiele powodów, m.in. brak wewnętrznej akceptacji zmiany własnej mentalności, w tym indywidualnego otwarcia w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Rys. 1. Percepcja złudzenia widzenia – niemożliwe figury się na Grupę, przezwyciężenia przyzwyczajeń i rutyny, traktowania firmy z Grupy jak partnera, a nie jak konkurenta, brak właściwego rozumienia definicji „Co to jest Grupa?” oraz odpowiedniego podejścia do filozofii działania Grupy, m.in., że: „Grupa zakupowa to Grupa wspólnego interesu” i że „Interes Grupy jest ważniejszy niż interes indywidualny”. To ostanie zagadnienie jest najtrudniejsze do zaakceptowania. Inną, często nie do przezwyciężenia przyczyną jest skłonność do tzw. „geszefcików” (interesików), wynikających z wcześniejszych doznań zawodowych lub osobistych, często mylonych ze sprytem lub przedsiębiorczością. Ale jak wszyscy wiemy, wszelkie zmiany należy zacząć od własnego podwórka, a nie od podwórka sąsiada. Dlatego, dobór do Grupy odbywać powinien się nie tylko przez pryzmat obrotów, dochodu, czy wypłacalności, ale również – a może przede wszystkim – pod względem mentalnym. Ale jak uczy doświadczenie, nie zawsze dobór jest trafny. Często błąd wynika ze zwykłej ludzkiej pomyłki lub ze złej oceny sytuacji albo z powodu „kamuflażu” kandydata do Grupy, czyli... samo życie. Często też sposób spostrzegania na Grupę wynika z samej natury spostrzegającego, czyli z: charakterystyki spostrzegania związane ze spostrzegającym; nastawienia i oczekiwania, wartości, stałości spostrzegania, widzenia obrazów, obronności percepcyjnej, wiarygodności percepcji – złudzenia percepcyjnego (rys. 1.). A przecież polityka Grupy Zakupowej jest jasna i klarowna, a w szczególności to jest: maksymalna konsolidacja zakupów, według ustalonego parytetu dostawców; wiarygodność finansowa i dyscyplina płatnicza, nr 4/2014 współpraca regionalna, w tym: – wspólne działania handlowe (interesy) w Grupie, – ścisła sąsiedzka współpraca uczestników Grupy, – tworzenie regionalnych magazynów dla wybranego asortymentu w celu minimalizacji kosztów, wspólny marketing i promocja Grupy, w tym: – wspólna wizualizacja i reprezentacja, – wspólna integracja, – szkolenia techniczne wewnętrzne i zewnętrzne, – wyróżnik Grupy, np. własna marka handlowa mająca w sposób naturalny i samoistny promować Grupę, – niekonwencjonalny sposób działania, wewnętrzny permanentny obieg informacji, ujednolicenie operatora komórkowego (optymalizacja kosztów), realizowanie celów Grupy, unikanie zagrożeń – umiejętno- ści niezbędnej, w obecnej dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Grupy Zakupowe są „otwarte” i „zamknięte” (dla potencjalnych kandydatów). Zawsze liczy się potencjał firmy i na szczęście coraz częściej wiarygodność biznesowa (czytaj: finansowa). Grupy dzielą się na „wyjadaczy” i „pretendentów”. Zdarza się też, że jakaś Grupa staje się swoistym inkubatorem lub jak kto woli, „szkółką” dla pozostałych Grup. W takiej „szkółce” czy też inkubatorze, z reguły jest zbyt duża liczba często zmieniających się „adeptów”, którzy poznają i uczą się zasad grupowych. „Efekt cieplarniany” skutkuje, niestety, brakiem właściwej wewnętrznej komunikacji, przekładającej się na długotrwałe procesy decyzyjne i w efekcie blokujące rozwój tej Grupy, co bezpośrednio przekłada się na dyscyplinę zakupową, czyli wszelkie konsolida- cje towarowe i w efekcie na uzyskiwane marże. Występuje też zjawisko polaryzacji grupowej, czyli tendencji do zaostrzania stanowiska Grupy wynikające z nowych argumentów usłyszanych od innych, jest to tzw. czynnik poznawczy, oraz z chęci zyskania akceptacji Grupy, czyli tzw. czynnik motywacyjny. W Grupach panuje także tendencja do dyskutowania nad tzw. „informacjami” znanymi wszystkim członkom Grupy i pomijania wiedzy dostępnej nielicznym. Podłożem konfliktu w „szkółce” bywa istniejąca pomiędzy „adeptami” niezgodność interesów, podział zasobów i niedające się pogodzić wartości. W sytuacji konfliktu następuje mobilizacja i modyfikacja funkcjonowania Grupy, poprzez wzrost etnocentryzmu i zagrożenie spójności Grupy. Przykładem takiej formy konfliktu może być sytuacja niemożności wynegocjowania czegokolwiek podczas debaty nad sprawami ważnymi i ważniejszymi Grupy. Niezgodność wartości wyznawanych przez zwolenni- ków i przeciwników forsowanej idei powoduje konflikt. W takiej Grupie „pisklak” dorasta, dojrzewa, opierza się, nabiera wiary w siebie i w swoje możliwości, trochę konfabuluje, a następnie „wyfruwa”, aby poszukać innego, według niego, „lepszego” gniazda. Raz je znajduje, a raz nie. W „nowym gnieździe”, czyli w nowej Grupie lub na „swoim”, już „opierzony pisklak” zderza się z brutalną rzeczywistością. Od tego momentu zaczyna się jego nowy etap w biznesie, czyli „życie na gorąco”. Zawsze jednak część „adeptów” pozostaje w swoim inkubatorze, czy też w „szkółce”, stając się naturalnymi „nauczycielami” dla nowych „nieopierzonych pisklaków”. Zdarza się też, że „szkółka” przeistacza się w „wyjadacza” lub co najmniej w „pretendenta”, a jej miejsce zajmuje nowy inkubator. Nie koniecznie musi być on nowy. Może to być także dotychczasowy „wyjadacz” lub „pretendent”. Taki proces to po prostu NATURALNA EWOLUCJA. reklama WSPÓŁORGANIZATORZY: Sponsor główny: MAZOWIECKA O K R Ę G O W A I Z B A INŻYNIERÓW Sponsorzy: B U D O W N I C T WA IV Konferencja Szkoleniowa OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA W OBIEKTACH BUDOWLANYCH INSTALACJE ELEKTRYCZNE, WENTYLACYJNE I GAŚNICZE – PROJEKTOWANIE, MONTAŻ I EKSPLOATACJA 29 MAJA 2014, WARSZAWA WIĘCEJ INFORMACJI: e-mail: [email protected] www.konferencja.elektro.info.pl nr 4/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 85 normy ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa, ochrona przeciwporażeniowa Polskie Normy w branży elektrycznej Z estawienie norm zawiera wybrane Polskie Normy dotyczące ochrony odgromowej i przeciwprzepięciowej oraz ochrony przeciwporażeniowej, które zostały ogłoszone przez Polski Komitet Normalizacyjny oraz na podstawie informacji normalizacyjnych zamieszczonych w wersji elektronicznej miesięcznika „Wiadomości PKN – Normalizacja”. Zakres Polskich Norm dotyczących ochrony odgromowej, przeciwprzepięciowej i przeciwporażeniowej ujęty jest kompleksowo w następujących grupach i podgrupach klasyfikacji ICS: ochrona odgromowa – podgrupa 91.120.40, ochrona przeciwprzepięciowa – grupa i podgrupy: 13.260, 29.120.50, 91.140.50, ochrona przeciwporażeniowa – grupy i podgrupa: 13.260, 31.160, 91.140.50. sady stosowania iskierników gazowanych. Zastępuje PN-EN 61643-311:2002E PN-EN 62423:2013-06E Wyłączniki różnicowoprądowe typu F i typu B z wbudowanym zabezpieczeniem nadprądowym i bez wbudowanego zabezpieczenia nadprądowego do użytku domowego i podobnego. Zastępuje PN-EN 62423:2010E. Polskie Normy dotyczące ochrony przeciwporażeniowej PN-EN 60947-3:2009P Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa. Część 3: Rozłączniki, odłączniki, rozłączniki izolacyjne i zestawy łączników z bezpiecznikami topikowymi. Zastępuje PN-EN 60947-3:2013 zgodnie z decyzją 1/2013 Prezesa PKN. Z uwagi na ciągłą nowelizację i aktualizację Polskich Norm zalecamy zbadanie możliwości zastosowania najnowszego wydania tych norm zamieszczonych w zestawieniu. Zachęcamy też do odwiedzenia strony internetowej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego www.pkn.pl. PN-EN 61083-2:2013-07E Przyrządy i oprogramowanie używane do pomiarów w próbach wysokonapięciowych i silnoprądowych. Część 2: Wymagania dla oprogramowania do prób z udarami napięciowymi i prądowymi. Zastępuje PN-EN 61083-2:2000P. Polskie Normy dotyczące ochrony odgromowej i przeciwprzepięciowej PN-EN 61508-1:2010P Bezpieczeństwo funkcjonalne elektrycznych/elektronicznych/programowalnych elektronicznych systemów związanych z bezpieczeństwem. Część 1: Wymagania ogólne. Zastępuje PN-EN 61508-1:2013 zgodnie z decyzją 1/2013 Prezesa PKN. PN-EN 50539-11:2013-06E Niskonapięciowe urządzenia ograniczające przepięcia. Urządzenia ograniczające przepięcia do zastosowań specjalnych z włączeniem napięcia stałego. Część 11: Wymagania i badania dla SPD w zastosowaniach fotowoltaicznych. PN-EN 60099-5:2014-01E Ograniczniki przepięć. Część 5: Zalecenia wyboru i stosowania. Zastępuje PN-EN 60099-5:1999P. PN-EN 60127-7:2013-12E Bezpieczniki topikowe miniaturowe. Część 7: Wkładki topikowe miniaturowe do zastosowań specjalnych. PN-EN 61009-1:2013-06E Wyłączniki różnicowoprądowe z wbudowanym zabezpieczeniem nadprądowym do użytku domowego i podobnego (RCBO). Część 1: Postanowienia ogólne. Zastępuje PN-EN 61009-1:2008P. PN-EN 61643-11:2013-06E Niskonapięciowe urządzenia ograniczające przepięcia. Część 11: Urządzenia ograniczające przepięcia w sieciach elektroenergetycznych niskiego napięcia. Wymagania i metody badań. Zastępuje PN-EN 61643-11:2006P. PN-EN 61643-311:2013-12E Elementy do ograniczników niskonapięciowych urządzeń ograniczających przepięcia. Część 311 : Wymagania i układy probiercze do iskierników gazowanych (GDT). Zastępuje PN-EN 61643-311:2002E. PN-EN 61643-312:2013-12E Elementy do ograniczników niskonapięciowych urządzeń ograniczających przepięcia. Część 312: Wybór i za- 86 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l PN-EN 61558-2-14:2013-07E Bezpieczeństwo użytkowania transformatorów, dławików, zasilaczy i zespołów takich urządzeń. Część 2-14: Wymagania szczegółowe i badania dotyczące transformatorów regulowanych i zasilaczy z transformatorami regulowanymi. PN-EN 62133:2013-07E Ogniwa i baterie wtórne zawierające zasadowe lub inne niekwasowe elektrolity. Wymagania bezpieczeństwa dla przenośnych ogniw wtórnych oraz baterii z nich wykonanych do użytkowania w zastosowaniach przenośnych. Zastępuje PN-EN 62133:2007P. PN-EN 62271-105:2013-06E Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i sterownicza. Część 105: Kombinacje bezpiecznika prądu przemiennego na napięcia znamionowe powyżej 1 kV do 52 kV włącznie. Zastępuje PN-EN 62271-105:2005P. PN-EN 62271-107:2013-03E Wysokonapięciowa aparatura rozdzielcza i sterownicza. Część 107: Wyłączniko-rozłączniki bezpiecznikowe prądu przemiennego na napięcia znamionowe wyższe niż 1 kV do 52 kV włącznie. Zastępuje PN-EN 62271-107:2008P. PN-EN 62282-5-1:2013-06E Technologie ogniw paliwowych. Część 5-1: Przenośne ogniwa paliwowe. Bezpieczeństwo. Zastępuje PN-EN 622825-1:2008E. Jerzy Nowotczyński, Krystyna Nowotczyńska nr 4/2014 wielcy elektr ycy GRUPA 79 85 promocja Jan Obrąpalski ZŁ z VAT (1881–1958) J an Obrąpalski urodził się 13 lipca 1881 roku w Warszawie. Był synem Erazma – inż. komunikacji i jego drugiej żony Marii z Siemieradzkich. W 1899 roku ukończył gimnazjum klasyczne w Kielcach, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Instytutu Technologicznego w Petersburgu. Dyplom inżyniera uzyskał w 1904 roku. Kolejnym etapem jego edukacji były studia z zakresu elektrotechniki i termodynamiki na Politechnice w Berlinie Charlottenburg. W 1908 roku rozpoczął pracę jako inżynier przy montażu maszyn i urządzeń elektrycznych w firmie Siemens w Sosnowcu. Jednym z jego większych osiągnięć było zaprojektowanie i zbudowanie najnowocześniejszej wówczas elektrowni kopalni „Jowisz”. Od 1911 roku działał w Towarzystwie Górniczym Saturn w Czeladzi, które było największym przedsiębiorstwem przemysłowym w Zagłębiu Dąbrowskim. W tym samym roku Obrąpalski, jako główny inicjator, doprowadził do założenia Koła Elektrotechników w Sosnowcu. Po zjeździe założycielskim SEP, w czerwcu 1919 roku, Koło Sosnowieckie weszło w skład utworzonego Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich jako jedno z kół założycielskich. W latach 1923–1926 Jan Obrąpalski był członkiem Komisji Elektryfikacji Polskiego Zagłębia Węglowego. Brał również udział w pracach Polskiego Komitetu Energetycznego i Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. W 1935 roku został przewodniczącym Centralnej Komisji Normalizacji Elektrycznej (CKNE) oraz przewodniczącym komisji redakcyjnej, której zadaniem było sprawdzanie merytoryczne i redakcyjne każdej opracowanej w komisjach fachowych normy. W 1929 roku został dyrektorem Stowarzyszenia Dozoru Kotłów Parowych (SDKP) w Katowicach, które w ciągu kilku lat stało się cenioną placówką naukowo-badawczą. Brał udział w licznych konferencjach energetycznych na całym świecie. Znał bardzo dobrze języki: angielski, francuski, niemiecki i rosyjski. Jan Obrąpalski prowadził również działalność dydaktyczną. Od 1924 roku związany był z Wydziałem Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. W 1929 roku uzy- nr 4/2014 skał piątą z kolei w Polsce habilitację na Wydziale Elektrycznym. Prowadził wykłady z elektrotechniki górniczo-hutniczej i napędów. W latach 1936–1939 prowadził również wykłady w Wyższej Szkole Nauk Społeczno-Gospodarczych w Katowicach. Podczas wojny Jan Obrąpalski znalazł schronienie w Warszawie, gdzie nawiązał kontakt z działającym w konspiracji wiceprezesem SEP Kazimierzem Szpotańskim. W porozumieniu z nim zorganizował 12-osobowy zespół, który pod jego kierownictwem opracował Program Elektryfikacji Polski. Po zakończeniu wojny, w 1945 roku, wrócił na Śląsk do dawnego Stowarzyszenia, które działało pod nową nazwą – Śląskie Biuro Dozoru Kotłów. Obrąpalskiego charakteryzowała bezkompromisowa postawa oraz odwaga w wypowiadaniu swojej opinii, przez co naraził się na konfliktowe sytuacje z władzami. W tym czasie zaangażował się również w działalność SEP. W 1945 roku został członkiem Tymczasowego Zarządu Głównego SEP i pełnił tę funkcję do grudnia 1947 roku. Pracował nad wznowieniem działalności normalizacyjnej SEP. W 1946 roku został profesorem kontraktowym na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Jego ogromnym sukcesem była organizacja Katedry Energetyki poświęconej zagadnieniom gospodarki elektroenergetycznej. W latach 1947–1948 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Elektrycznego, a w 1948 roku został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Energetyki. W 1956 roku otrzymał nominację na profesora zwyczajnego i został kierownikiem Katedry Elektryfikacji Zakładów Przemysłowych. W latach 1957–1958 brał czynny udział w pracach Komitetu Elektryfikacji Polski PAN, gdzie był członkiem prezydium, w pracach Państwowej Rady Energetycznej i wielu innych. Prywatnie był mężem Gabrieli z Ostromęckich, z którą tworzył bardzo zgodne małżeństwo. Para doczekała się dwóch synów, Jana i Tadeusza. Jan Obrąpalski zmarł 14 grudnia 1958 r. i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Oprac. Emilia Sobiesiak J. Wiatr A. Boczkowski M. Orzechowski, Ochrona przeciwporażeniowa oraz dobór przewodów i ich zabezpieczeń w instalacjach elektrycznych niskiego napięcia Zeszyty dla elektryków nr 8 stron: 329 Księgarnia Techniczna Grupa MEDIUM 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18 tel. 22 512 60 60, faks 22 810 27 42 e-mail: [email protected] 87 www.ksiegarniatechniczna.com.pl dystr ybucja ACEL Gdańsk, ul. Twarda 6c, tel. 58/340-14-45 www.acel.com.pl AMPER sp. j. Bolesławiec, ul. Wróblewskiego 7e, tel. 75/732-61-54 ASTE Sp. z o.o. Gdańsk, Kowale, ul. Magnacka 25, tel. 58 340 69 00 www.aste.pl BARGO Sp. z o.o., Dziekanów Polski, ul. Kolejowa 223, tel. 22/751-29-29 www.bargo.pl COSIW-SEP Warszawa, ul. Świętokrzyska 14, tel. 22/336-14-19, 336-14-20, 336-14-21 www.cosiw.sep.com.pl ELECTRIC Gdańsk, ul. Grunwaldzka 481, tel. 58/344-73-54 ELEKTRO-PARTNER- HURTOWNIE ELEKTRYCZNE Ząbkowice Śl., ul. Niepodległości 24, tel. 74/815-40-00 ELGED – HURTOWNIA ARTYKUŁÓW ELEKTRYCZNYCH Inowrocław, ul. Metalowców 7, tel. 52/356-55-40 FH EL-INSTAL Bartoszyce, ul. Szewców 7 HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA ELMAT Żary, ul. Hutnicza 1 Sieć hurtowni Elektrotechnika „MORS” Sp. z o.o. Gdynia, ul. Hutnicza 35, tel.58/785-99-99 ELMI www.elmi.net.pl Giżycko, ul. Smętka 6A, tel. 87/428-47-88 Rynkowa 6, 11-400 Kętrzyn, tel. 89/752-20-68 PPH ELNOWA Bydgoszcz, ul. Szubińska 17, tel. 52/375-45-71 ELPIE Sp. z o.o. www.elpie.com.pl Lublin, ul. Inżynierska 3, tel. 81/744-26-51 Chełm, ul. Mickiewicza 7A, tel./faks 82/564-86-91 Zamość, ul. Hrubieszowska 63, tel./faks 84/639-84-95 Puławy, ul. Włostowicka 3, tel./faks 81/886-41-50 Biała Podlaska, ul. Handlowa 1, tel./faks. 83/342-07-61 Hrubieszów, ul. Polna 1, tel./faks 84/697-23-56 euroKABEL-prorem Sp. z o.o. Starachowice, ul. Kościelna 98A ZAKŁAD ENERGETYCZNY TORUŃ ENERGOHANDEL Sp. z o.o. www.energohandel.com.pl Toruń, ul. Wschodnia 36b, tel. 56/659-57-75 Włocławek, ul. Duninowska 8, tel. 54/233-29-25 Brodnica, ul. 18 Stycznia 40, tel. 56/697-53-67 Grudziądz, ul. M. Curie-Skłodowskiej 6/7, tel. 56/642-18-80 Rypin, ul. Pisaki 31, tel. 54/423-13-90 Radziejów Kujawski,ul. Brzeska 19, tel. 54/285-34-48 Toruń, ul. P.Fr.Skarbka 7/9, tel. 56/659-56-35 88 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l FERT KSIĘGARNIA BUDOWLANA Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 54A, tel. 12/294-73-99 inmedio IN MEDIO SALONY SPRZEDAŻY PRASY IN MEDIO FHU MAKRO Bochnia, ul. Proszkowa 40A, tel. 14/611-15-75 Kraków, ul. Królewska 2, tel. 12/292-80-51 Wieliczka, ul. Narutowicza 24, tel. 12/278-59-74 NOWA FRANCE Sp. z o.o. Poznań, ul. Złotowska 30, tel. 61/864-57-01 Polska Grupa Elektryczna FORUM-RONDO Sp. z o.o. Morszków, 08-304 Jabłonna Lacka APARATEX, ul. Prądzyńskiego 1, 63-400 Ostrów Wielkopolski AREL, ul. Lubelska 29c, 10-406 Olsztyn BANASIAK, Boleszczyn 77, 62-731 Przykona BIELMAT, ul. Warszawska 56, 43-300 Bielsko-Biała BTS 2, ul. Poznańka 43, 18-402 Łomża CANDELA, ul. Dworcowa 8, 48-250 Głogówek CONECT, Aleja Legionów 47, 08-400 Garwolin DELTA, ul. Zemborzycka 112 B , 20-445 Lublin DOKO, ul. Lidzbarska 2, 87-300 Brodnica ELAN, ul. Marynarki Polskiej 71, 80-557 Gdańsk ELBRON, ul. Juliusza Słowackiego 34c, 43-300 Bielsko-Biała ELBUD Sp. z o.o., ul. Armi W.P. 173, 07-202 Wyszków EL-DAR, ul. Przytycka 25a, 26-600 Radom ELECTRO-UNIT, ul. Ewarysta Estkowskiego 1, 63-400 Ostrów Wielkopolski ELEKTRA Stargard, ul. Sadowa 6, 73-110 Stargard Szczeciński ELEKTRA, ul. Powstańców Wielkopolskich 14; 06-500 Mława ELEKTROHURT, ul. Wrzesińska 20, 61-021 Poznań ELEKTROMAX, ul. Warszawska 27a, 62-300 Września ELEKTROMONT, ul. Grunwaldzka 111-115; 85-401 Bydgoszcz ELEKTRO-HAL, ul. Droga Owidzka 1, 83-200 Starogard Gdański ELEKTRO-PARTNER, ul.Wrocławska 42, 57-200 Ząbkowice Śląskie ELEKTROS, ul. 10-go Marca 6, 59-700 Bolesławiec ELEKTROTECH, ul. Wrocławska 53-59, 62-800 Kalisz ELEKTRYK, ul. Zaszkolna 26, 17-300 Siemiatycze ELEKTRYK HURT, ul. Jastrzębska 78, 44-300 Wodzisław Śląski ELGOR, ul. Sikorskiego 41, 77-100 Bytów ELHURT, ul. Strumykowa 2, 58-200 Dzierżoniów ELKABEL, ul. Zemborzycka 112, 20-445 Lublin ELMAX HURT, ul. Elizy Orzeszkowej 15 B, 43-100 Tychy ELMAT, ul. Kwiatkowskiego 2, 37-450 Stalowa Wola ELMEHURT, ul. Okrężna 2b, 87-800 Włocławek ELMEX, ul. Żelazna 7a, 10-420 Olsztyn ELMET, ul. Prof. Ludwika Chmaja 4, 35-021 Rzeszów ELMONTER, ul. Kosowska 5, 08-300 Sokołów Podlaski EL-SAM, ul. Lokalna 5, 07-410 Ostrołęka ELTOM, ul. Dworcowa 20a, 89-600 Chojnice ELTRON, ul. Główna 24, 18-100 Łapy ELUS, ul. Kościerska 1a, 83-300 Kartuzy HURT DETAL SZULC, ul. Sejneńska 57, 16-400 Suwałki IMPULS, ul. Gen. Bema 19, 68-100 Żagań INSTALATOR, ul. Krakowska 147A, 38-400 Krosno JALEX, ul. Świderska 22, 05-400 Otwock JANTESSA, ul. Warszawska 51, 05-092 Łomianki JUPRO-TAIM, ul. Wodna 19, 62-500 Konin KRAK-OLD, ul. Wysłouchów 17/15, 30-611 Kraków KWANT, ul. Graniczna 6a, 33-200 Dąbrowa Tarnowska LUMIER, ul. Traktorowa 109, 91-203 Łódź ŁĄCZNIK, ul. Tadeusza Rugego 9, 60-688 Poznań; adres do korespondencji to ŁĄCZNIK Oborniki 64-600 ul.Staszica 1d MAPEX, ul.Św. Jana 48; 95-200 Pabianice MARCUS, ul. Zofi i Nałkowskiej 5, 58-200 Dzierżoniów MERKURION, ul. Królewska 14, 05-827 Grodzisk Mazowiecki PEX-POOL, ul. Fredry 3, 39-200 Dębica POLMARK, 33-150 Wola Rzędzińska 589c SEPIX, ul. Ogrodowa 23, 76-200 Słupsk KSIĘGARNIA TECHNICZNA DOMU WYDAWNICZEGO MEDIUM Warszawa, ul. Karczewska 18, tel. 22/810-21-24 KSIĘGARNIA „QUO VADIS” Elbląg, ul. 1 Maja 35, tel. 55/232-57-91 Platforma Handlowa ELENET e-hurtownia ELENET, www.elektrotechnika.net.pl POLAMP Sp. z o.o. www.polamp.com Giżycko, ul. Przemysłowa 1, tel. 87/429-89-00 Giżycko, ul. Armii Krajowej 7, tel. 87/428-32-68 Ełk, ul. Suwalska 82B, tel. 87/621-62-18 SKLEP INTERNETOWY: www.POLAMPY.pl HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA ROMI [email protected] www.romisj.pl Warszawa, ul. Kłobucka 10, tel. 22/857 31 83 RUCH SA SIEĆ SPRZEDAŻY RUCH W CAŁYM KRAJU SEP www.sep.org.pl STOWARZYSZENIE ELEKTRYKÓW POLSKICH Oddziały SEP w calym kraju SOLAR Polska Sp. z o.o. www.solar.pl Łódź, ul. Rokicińska 162, tel. 42/677 58 00 (centrala), 42/677 58 32 (sklep) Gliwice, ul. Ligocka 15, tel. 32/270 60 10, 14 Jastrzębie-Zdrój, ul. Podhalańska 31, tel. 32/471 31 21 Katowice, ul. Pułaskiego 20, tel. 32/346 16 45, 46 Kępno, ul. Poznańska 4, tel. 62/782 14 18, 19 Konin, ul. Poznańska 47, tel. 63/249 11 70 Kraków, ul. Radzikowskiego 35, tel. 12/638 91 00 Lublin, ul. Witosa 3, tel. 81/745 59 00 Poznań, ul. Czechosłowacka 108, tel. 61/832 62 58 Radlin, ul. Rybnicka 125, tel. 32/456 02 87, 32/456 03 10 Rybnik, ul. Podmiejska 81, tel. 32/739 17 07 Szczecin, ul. Heyki 3, tel. 91/485 44 00 Tarnów, ul. Przemysłowa 4F, tel. 14/629 80 20 Wałbrzych, ul. Armii Krajowej 1, tel. 74/880 01 14, 17 Wrocław, ul. Krakowska 141-155, tel. 71/377 19 00 SPE www.spe.org.pl STOWARZYSZENIE POLSKICH ENERGETYKÓW Oddziały SPE w całym kraju. Punkty sieci empik w całej Polsce. elektro.info można kupić w całej Polsce KONTAKT W SPRAWIE DYSTRYBUCJI ANETA KACPRZYCKA TEL. 22 512 60 83 E-MAIL: [email protected] nr 4/2014 recenzja ochrona przeciwporażeniowa w instalacjach mgr inż. Andrzej Boczkowski W ymaga się, aby instalacje elektryczne były funkcjonalne, trwałe, estetyczne oraz bezpieczne w użytkowaniu. Bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznych niskiego napięcia sprowadza się do zapewnienia ochrony przed podstawowymi zagrożeniami: porażeniem prądem elektrycznym, prądami przeciążeniowymi i zwarciowymi, przepięciami łączeniowymi i pochodzącymi od wyładowań atmosferycznych oraz skutkami cieplnymi. Skuteczność ochrony przed wyżej wymienionymi zagrożeniami zależy od zastosowanych w instalacjach elektrycznych odpowiednich rozwiązań oraz środków technicznych. Zadaniem projektantów instalacji oraz jej wykonawców jest zapewnienie sprawnego działania instalacji elektrycznych z uwzględnieniem ochrony przeciwporażeniowej ich użytkowników i ludzi postronnych. Można do tego wykorzystać różne środki ochrony, ale ich wybór powinien być podyktowany warunkami, w jakich instalacja będzie eksploatowana. Broszura jest drugą publikacją z serii „Przepisy i normy elektryczne” kierowaną do elektryków. Zostały w niej omówione powszechnie stosowane środki ochrony przeciwporażeniowej, jak i inne, przeznaczone do stosowania przy eksploatacji instalacji przez wykwalifikowany personel. Zawiera również wiadomości niezbędne przy modernizacji i wykonawstwie instalacji eksploatowanych w warunkach, które zwiększają zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym. Książka została podzielona na trzy rozdziały, w których autor omawia poszczególne zagadnienia związane z bezpiecznym użytkowaniem instalacji elektrycznych. Na początku zostały opisane wymagania dotyczące połączeń wyrównawczych, uziemień oraz podstawowe wymagania w zakresie ochrony przeciwporażeniowej. Autor przedstawił również podstawowe wymagania w zakresie: prowadzenia instalacji, doboru zabezpieczeń oraz łączenia gniazd wtyczkow ych. W kolejnym rozdziale omówione zostały urządzenia ochronne różnicoZŁ z VAT woprądowe, ich podział oraz oznaczenia. Trzeci rozdział dotyczy zasad ochrony przeciwporażeniowej w pomieszczeniach oraz w obiektach budowlanych o zwiększonym ryzyku porażenia prądem elektrycznym, do których należy zaliczyć: łazienki, baseny, teren budowy i rozbiórki, gospodarstwa rolne i ogrodnicze. Szczególną uwagę zwrócił na podział na strefy ochronne oraz podstawowe wymagania w poszczególnych miejscach o zwiększonym ryzyku porażenia prądem elektrycznym. Podsumowując, na 71 stronach, łącznie z reklamami, zostały przedstawione podstawy dotyczące ochrony przeciwporażeniowej. W rozdziale dotyczącym miejsc o zwiększonym ryzyku porażenia prądem elektrycznym pominięte zostały kempingi i pojazdy wypoczynkowe oraz pomieszczenia typu sauny zawierające elektryczne ogrzewacze. W publikacji zabrakło również omówienia poprawności doboru przewodów 79 do zabezpieczeń w obwodach zasilających odbiorniki elektryczne oraz selektywności działania poszczególnych stopni zabezpieczeń. Cennym uzupełnieniem broszury mogłyby być wybrane zagadnienia dotyczące ochrony odgromowej i przepięciowej obiektów budowlanych, mimo że na rynku można znaleźć publikacje, gdzie kompleksowo zostały przedstawione wspomniane zagadnienia. Publikację można polecić instalatorom chcącym ugruntować podstawowe wiadomości dotyczące ochrony przeciw porażeniowej w instalacjach elektrycznych. mgr inż. Karol Kuczyński www.ksiegarniatechniczna.com.pl Księgarnia Techniczna tak, zamawiam książkę .............................................................................................................. w liczbie ........... egz., w cenie ................. + koszty przesyłki 13 zł, płatności dokonam przy odbiorze. imię nazwisko firma zawód wykonywany kod NIP miejscowość ulica ul. Karczewska 18 04-112 Warszawa tel.: 22 512 60 60 faks: 22 810 27 42 e-mail: [email protected] www.ksiegarniatechniczna.com.pl nr tel./faks lok. e-mail Informujemy, że składając zamówienie, wyrażacie Państwo zgodę na przetwarzanie wyżej wpisanych danych osobowych w systemie zamówień Grupy MEDIUM w zakresie niezbędnym do realizacji powyższego zamówienia. Zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Państwu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania ich i poprawiania. Upoważniam Grupę MEDIUM do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy. data Podpis Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych przez Grupę MEDIUM oraz inne podmioty współpracujące z Wydawnictwem z siedzibą w Warszawie przy ul. Karczewskiej 18. Informujemy, że zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Pani/Panu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania i poprawiania ich, a także wniesienia umotywowanego sprzeciwu wobec ich przetwarzania. Podanie danych ma charakter dobrowolny. Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać na adres: Grupa Medium, ul. Karczewska 18, 04-112 Warszawa, lub przesłać faksem: 22 810 27 42 czytelny podpis krzyżówka nagrodę nagrody ufundował ufundowała sklep firma 1 2 3 4 5 8 6 7 9 10 3 6 11 12 2 13 14 15 16 11 17 18 19 7 20 21 23 22 24 4 25 26 27 12 28 10 Do wygrania zestaw Wera Kraftform Kompakt VDE 29 8 5 30 31 32 1 13 33 34 9 imię: ................................................... nazwisko: .................,............................................... zawód wykonywany .......................................................................................... ulica: ...................................................................................... nr ............... lok. ................... telefon...................................................... e-mail ............................................................. kod .. .. – .. .. .. miejscowość .................................................................................................. hasło krzyżówki: .................................................................................................................. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych przez Dom Wydawniczy Medium oraz inne podmioty współpracujące z Wydawnictwem z siedzibą w Warszawie przy ul. Karczewskiej 18. Informujemy, że zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU Nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Pani/Panu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania i poprawiania ich, a także wniesienia umotywowanego sprzeciwu wobec ich przetwarzania. Podanie danych ma charakter dobrowolny. Data: ................................ Podpis: .................................................... Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać na adres: 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18 lub przesłać faksem na numer: 22 810-27-42 Wyrażam zgodę na zapisanie mnie do newslettera. 90 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Poziomo: 1 tworzy kwas solny; 8 pojedyncze uderzenie w dzwon okrętowy; 9 specjał wśród win portugalskich; 10 linia na mapie, która łączy punkty o jednakowym ciśnieniu; 11 wstręt do czegoś; 12 alkohol z trzciny cukrowej; 13 roślina warzywna; 16 epoka w dziejach; 17 numer identyfikacyjny firmy; 18 motłoch; 20 prąd w rzece; 23 taniec towarzyski; 25 nadawał muzykę, kręcąc korbką; 28 choroba płuc; 29 aparat projekcyjny; 30 dla komórki i psa; 31 roślina pastewna; 32 pierwszy człon nazwy popularnego czasopisma branży elektrycznej; 33 styl pływacki; 34 wolne miejsce na rynku gospodarczym, które można zająć. Pionowo: 1 akcelerator jonów; 2 rodzaj dzierżawy z prawem zakupu; 3 w historii wojskowości: pułk piechoty lub jazdy np. dragonów; 4 weteran sportu; 5 odszkodowanie wojenne; 6 inkaust; 7 dalekowschodni drewniany żaglowiec; 14 marka samochodu osobowego produkcji japońskiej; 15 przekaz pieniędzy; 19 pomieszczenie dla baranów; 21 sztuka pięknego wysławiania się; 22 ozdobny sznurek u serwety; 24 do przewozu pasażerów; 25 element kwiatostanu traw; 26 owad pasożytniczy; 27 uruchamia proces spalania. (jasa) Litery z pól ponumerowanych od 1 do 13 utworzą hasło. Rozwiązanie (hasło) prosimy nadsyłać do 20 maja na adres redakcji (kupon zamieszczamy obok). Do wygrania zestaw Wera Kraftform Kompakt VDE przydatny do wszelkiego rodzaju prac montażowo-serwisowych ufundowany przez sklep internetowy ProfiTechnik. Nagroda w krzyżówce z numeru 1–2/2014 trafi do Pana Marcina Segiety (tester napięcia Profi LED Plus firmy Testboy). Gratulujemy! nr 4/2014 W Grupie MOC Dołącz do nas! ElektroUnion Sp. z o.o. zaprasza do Partnerskiej Współpracy wszystkie zainteresowane Firmy związane z Hurtem Elektrycznym. Samodzielna hurtownia przystępując do Grupy Dystrybucyjnej, zyskuje przede wszystkim ciekawszą i pełniejszą ofertę rynkową oraz możliwość zaplanowania własnego rozwoju w dłuższej perspektywie. Grupa ElektroUnion oferuje, m.in.: • Szeroką paletę produktów Producentów krajowych i zagranicznych; • Rynkową cenę zakupu; • Dostępność towaru w pożądanym czasie; • Fachowe doradztwo. Biuro handlowe: ul. Narbutta 22, lok. 7 II p. 02-541 Warszawa tel./fax (0-22) 849 34 18 e-mail: [email protected] www.elektrounion.pl Grupa Hurtowni Elektrycznych A&K, 33-103 Tarnów, ul. Żurawia 6, Tel.: (14) 628 33 18, Tel./Fax.: (14) 627 59 93; AMPER, 20-863 Lublin, ul. Górska 3, Tel.: (81) 741 31 77, Fax.: (81) 742 70 16; AMPEREK, 34-300 Żywiec, ul. Kraszewskiego 12, Tel./Fax.: (33) 861 54 80; APIN, 07-202 Wyszków, ul. Moniuszki 8, Tel.: (29) 742 50 66, Fax.: (29) 742 50 67; BEKAZET, 70-786 Szczecin, ul. Maciejowicka 36 BCE, Tel.: (91) 462 62 65 w. 14, Tel./Fax.: (91) 462 62 65 w. 25; CSEIE, 05-820 Piastów; ul. Staszica 3, Biuro Główne i Hurtownia CSEIE: 05-816 Michałowice, Aleje Jerozolimskie 275, Tel.: (22) 667 98 22, Fax.: (22) 667 98 44; ELBEX, 64-920 Piła, ul. Warsztatowa 17, Tel.: (67) 212 31 96, Kom.: 515 078 611; EL-BUD, 38-500 Sanok, ul. Generała Bema 1A, Tel.: (13) 464 00 76; ELDOR, 18-400 Łomża, ul. Poznańska 125, Tel.: (86) 473 01 08, Tel./Fax.: (86) 473 02 08; ELECTRA-POWER, 51-180 Wrocław, Psary, ul. Główna 60, Tel.: (71) 387 87 23; ELKOR, 05-250 Radzymin, ul. Batorego 4, Tel.: (22) 786 54 35; ELMAR, 62-081 Przeźmierowo, ul. Rynkowa 30, Tel.: (61) 814 25 53, Fax.: (61) 413 24 02, Kom.: 502 531 729; GRAMEL, 62-600 Koło, ul. Dojazdowa 7, Tel.: (63) 26 28 210, Tel./Fax.: (63) 26 28 216; KABLEX, 42-200 Częstochowa, ul. Warszawska 178/180, Tel.: (34) 368 28 42, Tel./Fax.: (34) 366 51 72; PIANKA ELECTRONICS, 05-270 Marki, ul. Tadeusza Kościuszki 36A, Tel.: 22 771 42 98, Fax.: 22 771 43 08; VOLTA, 63-840 Krobia, Rynek 11A, Tel./Fax.: (65) 57 11 004, Tel.Kom.: 510 297 038.
