Gruczoły układu pokarmowego
Transkrypt
Gruczoły układu pokarmowego
Ślinianki • złożone gruczoły o budowie zrazikowej • zbudowane z: - odcinków (jednostek) wydzielniczych (pęcherzyki surowicze, cewki śluzowe) - przewodów wyprowadzających Gruczoły układu pokarmowego Główne składniki śliny: • woda • jony: K+, Cl-, Na+, HCO3rodanki • enzymy - amylaza ślinowa (ptialina) - lipaza - peroksydaza - kalikreiny • białka antybakteryjne - lizozym - laktoferyna - histatyna - cystatyna - białka bogate w prolinę - IgA • wąskie przestrzenie pomiędzy strukturami gruczołowymi na terenie zrazików zajęte przez: • czynniki wzrostowe (EGF) - sieć naczyń włosowatych - włókna nerwowe (głównie autonomiczne) • przegrody międzyzrazikowe – tkanka łączna, • śluz (glikoproteidy b. bogate w cukrowce) przewody wyprowadzające, naczynia, nerwy Cewka śluzowa: kom. mioepitelialne • komórki wydzielnicze śluzowe - spłaszczone jądra, przypodstawnie - aparat Golgiego - siateczka szorstka - ziarna wydzielnicze (słabo się barwią) • komórki wydzielnicze surowicze (półksiężyc surowiczy) • komórki mioepitelialne • blaszka podstawna kom. pęcherzykowe Pęcherzyk surowiczy: • komórki wydzielnicze (surowicze = produkujące białka) - piramidowe, zasadochłonne - okrągłe jądra komórkowe - szorstka siateczka, aparat Golgiego, ziarna wydzielnicze - kanaliki międzykomórkowe • komórki mioepitelialne • blaszka podstawna Komórki surowicze produkują prawie wszystkie białka śliny i wydzielają IgA Wydzielina surowicza (wodnista): woda, jony, białka (enzymy) Wydzielina śluzowa (gęsta, lepka): woda, jony, mucyny Obrazy z mikroskopu elektronowego Półksiężyc surowiczy • „czapeczka” z komórek surowiczych na końcu cewki śluzowej • produkuje białka, m.in. lizozym i EGF • szczególnie dobrze rozwinięte w śliniance podżuchwowej komórki surowicze komórki śluzowe 1 Przewody wyprowadzające: • wstawka wewnątrz zrazika cewka śl. pęcherzyk sur. • przewód prążkowany • przewód międzyzrazikowy w tkance łącznej pomiędzy • przewód główny zrazikami wstawka przewody śródzrazikowe Wstawka: • nabłonek jednowarstwowy sześcienny • wymiana jonów Cl /HCO3 • produkcja laktoferyny, lizozymu i EGF Przewód prążkowany: • nabłonek jednowarstwowy walcowaty • prążkowanie przypodstawne • wymiana jonów Na+/K+, Cl /HCO3 wydzielanie jonów metali ciężkich jonów rodankowych i IgA • produkcja laktoferyny, kalikrein i EGF wstawka przewód prążkowany przewód prążkowany przewód międzyzrazikowy przewód główny Przewód międzyzrazikowy: nabłonek jednowarstwowy walcowaty → wielorzędowy Anatomiczne typy ślinianek: Przewód główny: nabłonek wielorzędowy → wielowarstwowy walcowaty → wielowarstwowy płaski (ujście) Przewody (szczególnie wstawki i przewody prążkowane) odpowiadają za ostateczny skład śliny. Ślinianka przyuszna • surowicza (tylko pęcherzyki surowicze) • długie wstawki • nieliczne grupy adipocytów Ślinianka podjęzykowa • mieszana ze znaczną przewagą komponenty śluzowej (tylko cewki śluzowe) • słabo rozwinięte półksiężyce surowicze • w przewodach prążkowanych najsłabsze prążkowanie lub jego brak 2 Ślinianka podżuchwowa gr. von Ebnera Małe gruczoły ślinowe • mieszana z przewagą komponenty surowiczej (80% pęcherzyki surowicze, 20% cewki śluzowe) • dobrze rozwinięte półksiężyce surowicze • długie przewody prążkowane • wysepki tkanki tłuszczowej (zwiększają się z wiekiem) Unerwienie gruczołów ślinowych • unerwienie autonomiczne przywspółczulne i współczulne • najsilniejszy wpływ komponenty przywspółczulnej na wydzielanie śliny (mediator: acetylocholina) • układy przywspółczulny i współczulny NIE działają antagonistycznie gr. wargowe • zlokalizowane w błonie podśluzowej jamy ustnej, rzadziej w blaszce właściwej • złożone • nie są otoczone torebką, przeważnie brak budowy zrazikowej • surowicze, śluzowe, mieszane • wstawki → przewody wyprowadzające (nabł. jednowarstwowy walcowaty) gruczoły von Ebnera - surowicze pozostałe gruczoły językowe i gruczoły podniebienne - śluzowe gruczoły wargowe i policzkowe – mieszane Trzustka to złożony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą część zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki trzustkowe Langerhansa). wysepki trzustkowe gruczoł wargowy VIP przewody śródzrazikowe odcinki zewnątrzwydzielnicze tkanka łączna międzyzrazikowa naczynie przewody międzyzrazikowe • na terenie ślinianek znajdują się także perykariony komórek zwojowych naczynia pęczek nerwowy odcinki zewnątrzwydzielnicze przewody śródzrazikowe wysepki trzustkowe ciałko Paciniego Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty układ odcinków wydzielniczych (pęcherzyków trzustkowych) i system przewodów wyprowadzających. Pęcherzyk trzustkowy • komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) • komórki śródpęcherzykowe • blaszka podstawna kom. pęcherzykowe kom. śródpęcherzykowe Komórki śródpęcherzykowe należą do przewodu wyprowadzającego (wstawki), która częściowo „wchodzi” na teren pęcherzyka Pęcherzyk otaczają naczynia włosowate blaszka podstawna 3 Komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) to typowe komórki produkujące białka i wykazujące wyraźną polaryzację - jej efektem jest dwubarwność komórek i całego pęcherzyka • siateczka szorstka, Golgi • kwasochłonne ziarna wydz. • kanaliki międzykomórkowe Produkty wydzielnicze komórek pęcherzykowych Proenzymy: (aktywowane w jelicie cienkim) trypsynogen chymotrypsynogen prokarboksypeptydaza proelastaza profosfolipaza A2 Aktywne enzymy: alfa-amylaza lipaza trójglicerydowa DNaza RNaza Inne: proteazy esterazy kofaktor lipazy inhibitor trypsyny kwaśny proteoglikan Przewody wyprowadzające: • wstawki (nabłonek płaski do niskiego sześciennego) • przewody śródzrazikowe (nabłonek sześcienny) wstawka przewód śródzrazikowy kom. śródpęcherzykowe Komórki nabłonkowe wstawek i przewodów śródzrazikowych transportują jony i wydzielają zasadowy, bogaty w dwuwęglany płyn (neutralizacja kwaśnej treści pokarmowej). Komórki śródpęcherzykowe są morfologicznie i czynnościowo podobne do komórek wstawki • przewody międzyzrazikowe (nabłonek walcowaty): - kom. główne (najliczniejsze, podobne do komórek przewodów śródzrazikowych) - kom. podstawne (niezróżnicowane) - kom. szczoteczkowe - kom. dokrewne • przewody główne - nabłonek walcowaty o podobnym składzie komórkowym - warstwa tkanki łącznej - warstwa mięśniówki gładkiej Wątroba jest nie tylko dużym, złożonym gruczołem, ale przede wszystkim „metabolicznym centrum” organizmu Funkcje: • przemiany metaboliczne substancji endo- i egzogennych • produkcja białek osocza • produkcja lipidów • produkcja i wydzielanie żółci • magazynowanie witamin i Fe • udział w eliminacji patogenów i starych erytrocytów Wątrobę budują jednostki strukturalne - zraziki wątrobowe 4 świnia „Klasyczny” zrazik wątrobowy człowiek przestrzenie wrotne żyła centralna przestrzenie wrotne żyła centralna żyła centralna • komórki wątrobowe (hepatocyty) ułożone w blaszki • zatoki wątrobowe (naczynia włosowate) • żyła centralna W wątrobie niektórych zwierząt (np. świni) zraziki są oddzielone tkanką łączną. W wątrobie ludzkiej brak ciągłych przegród łącznotkankowych, ale zraziki można wyodrębnić dzięki specyficznej architekturze miąższu wątrobowego. żyła centralna przestrzeń wrotna T PŻ • przestrzenie wrotne (tkanka łączna) z triadą): - tętnica międzyzrazikowa - żyła międzyzrazikowa - przewód żółciowy międzyzrazikowy Różne sposoby podziału miąższu wątrobowego Ż 1. ‘klasyczny’ zrazik wątrobowy 2. zrazik wrotny (Malla) 3. gronko wątrobowe Osią gronka wątrobowego są naczynia okołozrazikowe Strefy gronka wątrobowego: Blaszki hepatocytów i zatoki są otoczone siecią włókien srebrochłonnych Hepatocyty stref 1 i 3 różnią się aktywnością metaboliczną i cechami morfologicznymi: przepływ krwi Strefa 1 Strefa 2 1 – bogata w tlen (aktywnego metabolizmu) 2 – pośrednia (zmiennego metabolizmu) 3 – uboga w tlen (niskiego metabolizmu) Strefa 3 Hepatocyt W związku z jego wieloma różnorodnymi funkcjami, jest najbogatszą w organelle komórką organizmu Strefa 1: (wysoka aktywność) duże mitochondria z licznymi grzebieniami, obfita siateczka szorstka, dużo glikogenu Strefa 3: (niska aktywność) małe mitochondria z rzadkimi grzebieniami, obfitsza siateczka gładka, mało glikogenu, wczesne zmiany degeneracyjne naczynie okołozrazikowe tlen detoksyfikacja uwalnianie glukozy glikoliza rozkład kw. tłuszcz. synteza kw. tłuszcz. Nakładające się na siebie strefy gronka wątrobowego można odnieść do obszarów klasycznego zrazika: strefa 1 = obszar wokół przestrzeni wrotnej (okołowrotny) - na obwodzie zrazika strefa 3 = obszar wokół żyły centralnej (okołocentralny) Funkcje hepatocytu: • metabolizm cukrowców: obrót glukoza-glikogen, glukoneogeneza • metabolizm lipidów: rozkład chylomikronów, synteza cholesterolu i fosfolipidów, produkcja i wydzielanie VLDL • synteza białek osocza • produkcja i wydzielanie żółci • detoksyfikacja • funkcja dokrewna: produkcja insulinopodobnych czynników wzrostu (ILGF1 i 2, dawniej somatomedyn), erytropoetyny i cytokin • wydzielanie IgA 5 Bieguny hepatocytu: • siateczka szorstka zatoka (naczynie) • biegun naczyniowy wchłanianie i wydzielanie • siateczka gładka • aparat Golgiego • mitochondria • lizosomy • peroksysomy • ziarna glikogenu • drobne krople lipidowe sąsiedni hepatocyt • biegun żółciowy (kanalikowy) wydzielanie żółci Hepatocyty mogą być dwujądrzaste zatoka Biegun naczyniowy: • mikrokosmki • obfita siateczka szorstka • wchłanianie produktów trawienia (obecnych w krwi spływającej z przewodu pokarmowego) • wydzielanie glukozy, białek, lipoproteidów śródbłonek światło zatoki przestrzeń Dissego mikrokosmki Zatoki wątrobowe • odmiana kapilarów o nieciągłej ścianie • szerokie, nieregularne • komórki śródbłonkowe z otworami o różnej wielkości • brak blaszki podstawnej • pełna przepuszczalność Przestrzeń okołozatokowa Dissego: pomiędzy biegunami naczyniowymi hepatocytów a ścianą zatoki (śródbłonkiem) Biegun żółciowy: • kanalik żółciowy (symetryczne wpuklenia błon komórkowych) z mikrokosmkami • połączenia międzykomórkowe (uszczelnienie i wzmocnienie kanalika) • liczne diktiosomy i lizosomy • wydzielanie żółci i IgA żyła centralna hepatocyty zatoki naczynia okołozrazikowe kom. ziarnista Komórki związane ze ścianą zatok wątrobowych: • komórki Browicza-Kupffera • lipocyty • komórki ziarniste przestrzeń okołozatokowa (Dissego) kom. Kupffera • komórki (Browicza-) Kupffera – makrofagi rezydujące w wątrobie: fagocytują bakterie, uszkodzone komórki, stare erytrocyty; produkują cytokiny wpływające na funkcje hepatocytów, komórek śródbłonkowych i komórek ziarnistych lipocyt • lipocyty (kom. Ito, gwiaździste) – specyficzna odmiana miofibroblastów, magazynują lipidy i wit. A; regulują przepływ krwi przez zatoki, w warunkach patologicznych produkują włókna kolagenowe (zwłóknienie wątroby → marskość) • komórki ziarniste – limfocyty NK 6 Krążenie krwi w wątrobie Wewnątrzwątrobowe drogi żółciowe • kanaliki żółciowe żyła wrotna tętnica wątrobowa tętnice międzypłatowe żyły międzypłatowe tętnice międzyzrazikowe żyły międzyzrazikowe żyły okołozrazikowe tętnice okołozrazikowe tętniczki wlotowe żyłki wlotowe zatoki wątrobowe kanalik żółciowy cholangiola • cholangiole (spłaszczone komórki nabłonkowe, hepatocyty, komórki owalne) • przewodziki żółciowe (niskie komórki sześcienne, kom. owalne) • międzyzrazikowe przewody żółciowe (nabłonek sześcienny do walcowatego) przewodzik żółciowy żyły centralne Komórki nabłonkowe przewodów żółciowych wydzielają alkaliczny płyn (dwuwęglany) żyły podzrazikowe żyły wątrobowe Pozawątrobowe drogi żółciowe Budowa ściany: • przewody wątrobowe prawy i lewy • przewód wątrobowy wspólny • przewód pęcherzykowy – pęcherzyk żółciowy • przewód żółciowy wspólny • nabłonek jednowarstwowy walcowaty (komórki jasne, pojedyncze kom. dokrewne i szczoteczkowe) • blaszka właściwa • mięśniówka gładka • warstwa włóknista/surowicza międzyzrazikowy przewód żółciowy Pęcherzyk żółciowy • nabłonek i układ warstw jak w przewodach pozawątrobowych • liczne fałdy błony śluzowej • nieliczne małe gruczoły śluzowe w blaszce właściwej • wpuklenia śluzówki w obręb mięśniówki (wczesne zmiany patologiczne?) Komórki jasne: • mikrokosmki • połączenia międzykomórkowe • mitochondria w górnej i dolnej części Funkcja: resorbcja wody i jonów mięśniówka warstwa włóknista 7