TOMASZ DOMAŃSKI

TOMASZ
DOMAŃSKI
französischer garten
francuski ogród
ISBN 978-83-64419-84-3
Tomasz Domański
französischer garten | francuski ogród
INHALT / SPIS TREŚCI
Französischer Garten (Tomasz Domański) 5
Francuski Ogród (Tomasz Domański) 5
Die Schlossanlage von Uhyst an der Spree 14
– Haus und Garten eines Edelmanns (Kai Wenzel)
Zamek w Uhyście nad Szprewą 15
– dom i ogród pewnego szlachcica (Kai Wenzel)
Tomasz Domański: Biogramm 20
Tomasz Domański: nota biograficzna 20
Galerie Brüderstraße, Görlitz
04.04.2016 – 07.06.2016
Görlitzer ART 22
Der Blick von Uhyst auf das Kraftwerk in Boxberg/O.L.
Widok z Uhystu na elektrownię w Boxberg/O.L.
Fot. Tomasz Domański
4
Tomasz Domański
Tomasz Domański
Französischer Garten
Francuski Ogród
B
P
eim Festival transNATURALE 2012 erhielt der Entwurf
Französischer Garten den ersten Preis im Wettbewerb
zur räumlichen Ausgestaltung der Sichtachse vom Schloss
Uhyst zum Kraftwerk Boxberg/O.L. im Landschafts­park
Bärwalder See. Im Rahmen des Projektes Görlitzer ART
wird an die Idee, die ihrer Umsetzung harrt, mit einer
Ausstellung in der Galerie Brüderstraße erinnert.
Die Gestaltungsidee und die Formensprache des hier
präsentierten Modells nimmt Bezug auf den französischen
Garten der Familie von Gersdorff, die im 18. Jahrhundert
das Schloss Uhyst bewohnte. Aus der Dokumentation erfahren wir, dass schon die Jahrhundertwende vom 18. zum
19. Jhd. für die ursprüngliche Anlage des Gartens einen
Verfall einleitete. In den späteren Jahren wurde er nach
der herrschenden Mode umgestaltet und anschließend
befasste sich niemand mehr mit der anfänglichen Idee
des barocken Gartens. Mein Vorschlag beruhte darauf,
diesen besonderen Landschaftsraum auf eine moderne
und anspielungsreiche Weise zu „rekonstruieren“. Mich
faszinierte die Person des Friedrich Caspar Graf von Gersdorff, eines Philanthropen und Reformers, der eine Vision
der Entwicklung der Oberlausitzer Region verkündete
und ihre Bewohner zur Mitgestaltung aktivierte. Ich habe
Spuren seiner Arbeit gefunden, die beweisen, dass der
Garten quasi zu einem Mehrgenerationen-Projekt wurde.
Meine Konzeption des Gartens ist tief in der Vergangenheit dieses Ortes verankert, doch gleichzeitig kreiert
sie dessen postmoderne Vision. Um das Schloss herum
findet sich genug grüne Natur, daher entschloss ich mich
also, den Garten nur symbolisch anzudeuten. Die Garten­
anlage erfüllt so immer noch ihre ursprüngliche Funktion
und ist offen für die Menschen. Tatsächlich lässt sich der
rojekt Francuski Ogród otrzymał pierwszą nagrodę
w konkursie na zagospodarowanie przestrzenne osi
widokowej z zamku Uhyst do elektrowni w Boxberg/O.L.
w Parku Krajobrazowym Landschaftspark Bärwalder
See podczas festiwalu transNATURALE 2012. Wystawa
indywidualna w ramach Görlitzer ART prezentuje niezrealizowany do dziś pomysł na interwencję artystyczną
w przestrzeni publicznej w regionie Görlitz.
Założenia prezentowanej makiety nawiązują do
francuskiego ogrodu należącego do wyjątkowej rodzi­
ny Gersdorffów, zamieszkującej w XVII wieku zamek
w Uhyście. Z dokumentacji dowiadujemy się, że już
przełom wieku XVIII i XIX był nieżyczliwy dla pierwotnych założeń ogrodu – w późniejszych latach został
on przebudowany zgodnie ze zmieniającą się modą
i nikt nie wracał do wcześniejszych planów barokowego ogrodu. Zaproponowałem „zrekonstruowanie” tej
niebywałej przestrzeni w sposób aluzyjny i współczesny.
Zafascynowała mnie postać hrabiego Friedricha Caspara Grafa von Gersdorff, filantropa i innowatora, który
roztaczał wizje rozwoju Łużyc i potrafił aktywizować
mieszkańców tych okolic. Odnalazłem ślady jego pracy,
które stały się wielopokoleniowym działaniem.
Moja koncepcja ogrodu jest głęboko osadzo­
na w przeszłości tego miejsca, lecz kreuje jego
postmodernistyczną wizję. Wkoło nie brakuje zieleni,
dlatego też odważyłem się na symboliczne przedstawienie założeń ogrodowych. Nadal spełniają one swoje
pierwotne funkcje, są otwarte dla ludzi. W rzeczywistości
nie da się ukryć industrialnego charakteru otoczenia
jeziora Bärwalder See i dlatego użyłem betonu jako
najbardziej reprezentatywnego materiału. Betonowa
5
Auf der linken Seite / Z lewej:
Alberto Burri, Grande
Cretto di Gibellina.
Fot. lulu/fotolia
Auf der rechten Seite / Z prawej:
Holocaust Memorial to the Murdered
Jews of Europe, Berlin.
Fot. Tomasz Domański
industrielle Charakter der Umgebung des Bärwalder
Sees mit dem Betonbau des Kraftwerks weder leugnen
noch verbergen, und deswegen habe ich Beton als das
primäre Material verwendet. Das Gebäude des Braunkohlekraftwerks am anderen Ufer des Sees wurde zu
einem Bindeglied zwischen der modernen Landschaft
und der historischen Tradition dieses Ortes.
Auf der Welt existieren zwei formal und technisch
ähnliche Projekte. Dabei denke ich an das Denkmal
für die ermordeten Juden Europas (Holocaust Memorial
to the Murdered Jews of Europe) in Berlin von Peter
6
zabudowa elektrowni na drugim brzegu jeziora stała
się łącznikiem pomiędzy współczesnym krajobrazem
a tradycją tego miejsca.
Na świecie istnieją dwie formalnie oraz techni­cznie
zbliżone realizacje. Mam tu na myśli Holocaust Memorial to the Murdered Jews of Europe w Berlinie (Peter
Eisenman) oraz mało znaną realizację Alberto Burriego
pt. Cretto, zrealizowaną na Sycylii, a upamiętniającą
trzęsienie ziemi w miasteczku Gibellina w roku 1973.
Oba przedstawione memoriały poświęcone są tragi­
cznym wydarzeniom z przeszłości; ja odwołałem się
Eisenman sowie an das weniger bekannte Grande Cretto von Alberto Burri
auf Sizilien, das an das Erdbeben im
Städtchen Gibellina 1973 erinnert. Bei­
de Gedächtnisbauten sind tragischen
Ereignissen aus der Vergangenheit gewidmet. Beim Französischen Garten
beziehe ich mich auf die Geschichte,
mit Betonung auf die Schönheit der
Landschaft und die grüne Umgebung
des Schlosses von Uhyst.
Im Raum des Französischen Gartens ist der Besucher auch gleichzeitig
aktiver Teilnehmer des künstlerischen
Arrangements, welches die Grundgedanken der Bildhauerei,
der Architektur und der Installation miteinander vereint.
Meines Erachtens zeigt jede Darstellung eines Gartens
auch einen Entwicklungsprozess, den Garten als etwas
Wandelbares, Veränderliches, Wachsendes. Die Blumenbeete aus Beton symbolisieren bei mir die Beständigkeit der
Form – was im Falle eines Gartens die stete Arbeit eines
Gärtners beinhaltet, der eine vorgegebene Formensprache
in der Gestaltung aufrechterhält.
Französischer Garten, von der Hand eines Menschen
geformt, erinnert an die Mühen auf dem Weg zur Ordnung
und Harmonie. Ich wünsche mir, dass meine Präsentation
in der Galerie Brüderstraße von ihren Besuchern als eine
Metapher verstanden wird, die die Geschichte und die zukünftige Entwicklung dieser Region miteinander verbindet
– als Fortführung der gemeinsamen Idee, besondere Orte
zu gestalten und zu bewahren.
do historii, kładąc nacisk na formę i jej piękno afirmowane
w przeszłości, właśnie w tym miejscu, w postaci zielonych
ogrodów w pałacu w Uhyście.
W przestrzeni Francuskiego Ogrodu odbiorca jest interaktywnym uczestnikiem artystycznej aranżacji, nawiązującej
do idei rzeźby, instalacji i architektury. Każda reprezentacja
ogrodu, moim zdaniem, przede wszystkim odwołuje się
do jego wzrastającej, zmieniającej się formy. Betonowe
klomby symbolizują stałość formy, co w przypadku ogrodu
oznacza nieustającą pracę ogrodnika utrzymującego ustaloną
koncepcję.
Francuski Ogród kształtowany ręką człowieka przypomina o wysiłku i dążeniu do pewnego ładu i harmonii.
Chciałbym, żeby prezentacja w Galerii Brüderstraße była
zrozumiana przez zwiedzających jako metafora integracji
historii i wizji rozwoju, kontynuowania wspólnych idei
kształtowania wyjątkowych miejsc.
7
Auf der linken Seite:
Französischer Garten,
Modell. Fot. Tomasz
Domański
Z lewej: Francuski Ogród,
makieta. Fot. Tomasz
Domański
Auf der rechten Seite:
Entwurf Französischer
Garten als Sichtachse
vom Schloss Uhyst in
Richtung Bärwalder See.
Fotomontage von
Tomasz Domański
Z prawej: Projekt
Francuski Ogród jako
oś widokowa łącząca
Zamek Uhyst
z jeziorem Bärwalder
See. Fotomontaż Tomasz
Domański
8
9
Französischer Garten, Modellauschnitt
Francuski Ogród, fragment makiety
Fot. Tomasz Domański
10
11
Französischer Garten.
Visualisierung Max
Domański (auch links)
Francuski Ogród.
Wizualizacja Max
Domański (również
z lewej)
12
13
Kai Wenzel
Kai Wenzel
Die Schlossanlage von Uhyst
an der Spree – Haus und
Garten eines Edelmanns
Zamek w Uhyście nad
Szprewą – dom i ogród
pewnego szlachcica
A
N
uch wenn seine einstige Pracht verblasst ist, so vermag das Schloss
in Uhyst an der Spree noch immer einen Eindruck von der vielschichtigen Persönlichkeit seines Bauherrn zu geben. Es entstand in
den Jahren 1738 bis 1742 im Auftrag des Reichsgrafen Friedrich Caspar
von Gersdorff (1699–1751, Abb. 1, Seite 16). Als königlich polnischer
und kurfürstlich sächsischer Geheimrat und Kammerherr, als Hof- und
Justizrat sowie als Oberamtshauptmann der Oberlausitz besaß er
weitreichenden politischen Einfluss und genoß großes Ansehen. Sei­
ner gehobenen Stellung verlieh er durch einen Schlossneubau (Foto
rechts) angemessenen Ausdruck, wählte dafür aber nicht einen Stand­
ort vor den Toren der Residenzstadt Dresden, sondern die schon zu
Gersdorffs Zeiten abgelegene Herrschaft Uhyst an der Spree inmitten
der waldreichen Heide der nördlichen Oberlausitz.
Das geräumige Schlossgebäude geht vermutlich zurück auf den
Entwurf des Dresdener Hofarchitekten Johann Christoph Knöffel,
der u.a. das dortige Kurländerpalais und das Schloss in Pförten (Brody) konzipierte, bzw. einen seiner Mitarbeiter. Der breit gelagerte,
dreigeschossige Bau gehört zu den größten Schlössern des Rokoko
in der Oberlausitz. Ursprünglich erstreckte sich auf seiner Südseite
ein ausgedehnter, nach französischem Vorbild gestalteter Garten. Mit
viel Geschick war er auf dem sandigen Heideboden angelegt und in
seine Gestaltung sogar ein von der Spree abgezweigter Wassergraben
eingebunden worden. Die in mehrere Kompartimente gegliederte
Gartenanlage ist durch einen Plan des ausgehenden 18. Jahrhunderts
überliefert (Abb. 2, Seite 17). Im Uhyster Garten gab es Partien, die
mit Hecken und kleineren Lustbauten gestaltet waren, aber auch
Bereiche, in denen man auf Nutzbeeten Gemüse zur Versorgung der
Schlossgesellschaft anbaute.
Nachdem der Schlossgarten während des 19. Jahrhunderts im
englischen Stil umgestaltet wurde und in der zweiten Hälfte des 20.
14
Schloss Uhyst, errichtet 1738 bis 1742 für
Friedrich Caspar von Gersdorff, Zustand 2015.
Fot. Kai Wenzel
Zamek Uhyst, wybudowany w latach od 1738
do 1742 dla Friedricha Caspara von Gersdorffa,
stan w roku 2015. Fot. Kai Wenzel
awet jeśli jego dotychczasowy przepych nieco wyblakł, to zamek
w Uhyście nad Szprewą ciągle jeszcze może dawać świadectwo
niezwykłej osobowości inicjatora swojego powstania. Zamek budowany był od 1738 do 1742 roku na zlecenie hrabiego Friedricha
Caspara von Gersdorffa (1699–1751, fot. 1, s. 16). Jako polski tajny
radca królewski oraz elektor i szambelan saksoński, jako radca dworu
i radca sądowy oraz jako naczelny urzędnik administracji Górnych
Łużyc posiadał on szerokie wpływy polityczne i cieszył się dużym
poważaniem. Poprzez budowę nowego zamku (fot. po lewej) dał
on odpowiedni wyraz swojej znaczącej pozycji, nie wybrał jednak
do tego celu lokalizacji u bram królewskiego Drezna, ale leżącą już
w tamtych czasach na uboczu, pośród gęsto zalesionych wrzosowisk
w północnej części Górnych Łużyc, posiadłość Uhyst nad Szprewą.
Przestronny budynek zamku powstał prawdopodobnie na podstawie projektu nadwornego architekta z Drezna – Johanna Christopha
Knöffela, który sam, ewentualnie jeden z jego współpracowników,
jest również autorem koncepcji m.in. tamtejszego Pałacu Kurlandz­
kiego oraz zamku w Brodach (Pförten). Zaprojektowana z rozmachem
trzykondygnacyjna budowla należy do największych rokokowych zamków w Górnych Łużycach. Pierwotnie wzdłuż południowego skrzydła
zamku rozciągał się na sporej przestrzeni ogród w stylu francuskim.
Jego założenie na piaszczystej glebie obszarów wrzosowiskowych
wymagało nie lada zdolności, a w jego układ włączono nawet rów
wodny utworzony jako odgałęzienie rzeki Szprewy. Podzielone na
liczne strefy instalacje ogrodowe możemy zobaczyć na planie z końca
XVIII stulecia (fot. 2, s. 17). W ogrodzie w Uhyście znajdowały się
tereny z licznymi żywopłotami i niewielką architekturą ogrodową,
ale również obszary z grządkami użytkowymi, na których uprawiano
warzywa na potrzeby mieszkańców i gości zamku.
15
Jahrhunderts zunehmend verwilderte, sind heute nur noch wenige Elemente seiner einstigen Gestaltung
zu erkennen. Vorhanden ist noch
das kreisrunde Wasserbecken, das
zentral auf dem unmittelbar vor dem
Schloss gelegenen Parterre platziert
und früher von Broderiebeeten umgeben war. Es dürfte auch eine Fontäne
besessen haben, die vermutlich ein
Pumpwerk zum Sprudeln brachte.
Um das Wasserbecken herum und
an anderen Stellen des Gartens standen Sandsteinskulpturen, von denen
ebenfalls noch vier erhalten sind. Sie
stellen die antiken Götter Venus und
Apollo, die Fruchtbarkeitsgöttin Ceres
sowie einen musizierenden Putto dar.
Das große Schlossgebäude und
der nicht weniger aufwendige Garten
wirken extravagant, doch entsprach
Gersdorff keineswegs dem Klischee
eines allein auf Repräsentation und
Lebenslust fokussierten Adeligen.
Geprägt von den Glaubensidealen
des Pietismus widmete er sich als
Politiker und Stifter intensiv der Verbesserung der Schulbildung für die ländliche Bevölkerung
in der Oberlausitz. Zu diesem Zweck gründete er 1742 ein
Pädagogium zur Ausbildung von Lehrern und Theologen
sowie eine Schule für Mädchen und Jungen. Mit einem für
seine Zeit sehr fortschrittlichen Lehrplan setzte diese Schule
überregional Maßstäbe. Zunächst war sie im heute nicht
mehr existierenden, alten Uhyster Schloss untergebracht.
Später ließ Gersdorff wenige hundert Meter entfernt ein
großes Schulgebäude neu errichten. Den Lehrern und
Schülern war es gestattet, den Schlossgarten im Rahmen
des Unterrichts aufzusuchen und auch die Bibliothek des
Schlossherrn zu benutzen. Darüber hinaus beauftragte
Gersdorff zwei Geistliche mit der ersten vollständigen Übersetzung der Heiligen Schrift in die obersorbische Sprache.
Die 1728 erstmals in Bautzen erschienene Ausgabe der
„Biblia To je Zyle Sswjate Pißmo Stareho a Noweho Sakona
16
Po tym, jak styl ogrodu zamkowego został w trakcie XIX stulecia
przekształcony na angielski, a w drugiej
połowie XX wieku ogród coraz bardziej
dziczał, obecnie można rozpoznać już
tylko niewiele elementów z jego pierwotnego układu. Zachował się jesz­cze
okrągły zbiornik wodny, umieszczony
centralnie na położonym bezpośrednio
przed zamkiem parterze i otoczony
dawniej broderiami. Prawdopodobnie
posiadał on również fontannę, która
przypuszczalnie napędzana była pompami. Wokół zbiornika wodnego, a także
w innych częściach ogrodu znajdowały
się rzeźby z piaskowca, z których
obecnie zachowały się jeszcze cztery.
Przedstawiają one antycznych bogów
Wenus i Apolla, boginię płodności Ceres
oraz grające na instrumencie putto.
Duży budynek zamkowy i nie mniej
obszerny ogród wydają się być ekstrawaganckie, jednak Gersdorff w żadnej
mierze nie odpowiadał stereotypowi
szlachcica koncentrującego się wyłącznie
1
na reprezentacji i uciechach życia. Uformowany przez ideały nurtu religijnego
zwanego pietyzmem, angażował się intensywnie jako polityk
i fundator w reformę szkolnictwa dla ludności wiejskiej Górnych
Łużyc. W tym celu utworzył w roku 1742 Pedagogium mające
kształcić nauczycieli i teologów oraz szkołę dla dziewcząt
i chłopców. Dzięki bardzo postępowemu jak na owe czasy programowi nauczania szkoła ta ustanowiła nowe standardy w skali
ponadregionalnej. Początkowo mieściła się w nieistniejącym
już obecnie starym zamku w Uhyście. Później Gersdorff zlecił
budowę dużego nowego budynku szkolnego kilkaset metrów
dalej. Uczniom i nauczycielom wolno było w ramach zajęć
przebywać w ogrodzie zamkowym, jak również korzystać
z biblioteki pana zamku. Gersdorff powierzył ponad­to dwóm
duchownym dokonanie pierwszego kompletnego tłumaczenia
Pisma Świętego na język górnołużycki. Opubliko­wane w roku
1728 po raz pierwszy w Budziszynie wydanie Biblia To je Zyle
Sswjate Pißmo Stareho a Noweho Sakona [Biblia, to jest całość
[Die Bibel, das ist die gesamte Heilige Schrift des Alten
und Neuen Testaments] gehört zu den wichtigsten
sorbischen Schriftdenkmälern der Frühen Neuzeit.
Da Friedrich Caspar von Gersdorff 1751 kinderlos verstarb, ging das Schloss an seine Witwe über,
nach deren Tod es in kurzen Abständen mehrfach
weiterverkauft wurde. Die Schulanstalt hingegen
erbte die Herrnhuter Brüdergemeine, eine pietistische Glaubensgemeinschaft, die Nikolaus Ludwig
von Zinzendorf 1722 zur Aufnahme protestantischer
Glaubensflüchtlinge aus Mähren gegründet hatte.
1. Johann Christian Püschel, Bildnis des Friedrich Caspar Reichsgraf
v. Gersdorff, nach 1751, Kupferstich, Kulturhistorisches Museum
Görlitz. Fot. René Pech
Johann Christian Püschel, Portret Friedricha Caspara Reichsgrafa
v. Gersdorffa, po 1751, miedzioryt, Muzeum Historii Kultury
w Görlitz. Fot. René Pech
2. Unbekannter Zeichner, Der Schlossgarten von Uhyst, um 1800,
Zeichnung, Unitätsarchiv Herrnhut, TS.Mp.95.13 (mit freundlicher
Genehmigung des Unitätsarchivs)
Rysownik nieznany, Ogród zamku Uhyst, ok. 1800, rysunek,
Archiwum Jednoty Braterskiej w Herrnhut, TS.Mp.95.13
(dzięki uprzejmości Unitätsarchiv Herrnhut)
3. Französischer Garten. Visualisierung Max Domański
Francuski Ogród. Wizualizacja Max Domański
2
Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu] należy
do najważniejszych łużyckich pomników piśmiennictwa
okresu wczesnonowożytnego.
Ponieważ Friedrich Caspar von Gersdorff zmarł w roku
1751 bezpotomnie, zamek przeszedł w ręce wdowy po nim,
zaś po jej śmierci był w krótkich odstępach czasu wielo­
krotnie odsprzedawany. Instytucję szkolną odziedziczyła
natomiast Ewangelicka Jednota Braterska Herrnhutów,
pietystyczna wspólnota wyznaniowa, utworzona przez
Nikolausa Ludwiga von Zinzendorfa w roku 1722 w celu
przyjmowania wygnańców protestanckich z Moraw.
Przeniosła ona Pedagogium do niedalekiej miejscowości
Niesky, a w budynku w Uhyście prowadziła przez kilka
dziesięcioleci szkołę dla chłopców z rodzin szlacheckich.
3
17
Französischer Garten. Visualisierung Max Domański (auch rechts)
Francuski Ogród. Wizualizacja Max Domański (również z prawej)
Sie verlegte das Pädagogium in das nicht weit entfernte Niesky
und betrieb im Uhyster Gebäude für einige Jahrzehnte eine
Schule für adelige Knaben. Diese besuchte auch der bekannte
Gartenkünstler und Lebemann Hermann von Pückler-Muskau,
der jedoch keine guten Erinnerungen an die Uhyster Jahre hatte.
Nach Ende des Zweiten Weltkriegs wurde das Uhyster
Schloss, wie alle adeligen Herrschaftssitze in der ehemaligen
sowjetischen Besatzungszone Deutschlands, enteignet. Danach
diente es bis in die frühen 1990er Jahre als Krankenhaus und
wurde in seinem Inneren stark verändert. Nach der politischen
Wende ging es durch verschiedene Hände, ohne dass etwas zum
baulichen Erhalt getan wurde, sodass die bedeutende Anlage
zusehends verfiel – ein Zustand, der leider bis heute anhält.
18
Uczęszczał do niej również znany architekt sztuki ogrodowej
i bywalec salonów Hermann von Pückler-Muskau, który
jednakże nie wspominał dobrze lat spędzonych w Uhyście.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej zamek w Uhyście,
podobnie jak wszystkie dwory szlacheckie w dawnej sowieckiej
strefie okupacyjnej, został wywłaszczony. Następnie do wcze­s­­­­­­­
nych lat dziewięćdziesiątych XX wieku wykorzystywany był
jako szpital, co doprowadziło do znacznych zmian jego wnętrz.
Po przełomie politycznym przechodził przez różne ręce, aczkolwiek nie uczyniono w tym okresie nic dla utrzymania jego
substancji budowlanej, co spowodowało, iż ten ważny obiekt
w szybkim czasie podupadł, a stan ten, niestety, utrzymuje
się do dnia dzisiejszego.
19
Tomasz Domański
www.tomaszdomanski.art.pl
Wichtigere Projekte, Stipendien und Preise
G
2016
2008
2015/2014
Freiheit des Geistes / Jakubs Traum – individuelles Projekt
Recycling Program – Einzelausstellung in der Galeria Awangarda BWA in
Dwie duże realizacje monumentalnych obiektów ze stali w Skulpturenpark
bei der Eröffnung der Europäischen Kulturhauptstadt
Wrocław: eine Serie von Objekten, Bildern, Collagen und Filmen; basierend
w Katzow (Niemcy). Forma oparta na przesuniętych, kolejno zmniejszających
Wrocław 2016.
auf elementaren Materialien (Arbeiten aus Abfall, rätselhaften Objekten
się ku górze, kwadratowych ramach, opisanych na spirali Archimedesa.
2015
aus der Vergangenheit), sowie das Projekt Skizzenbuch, in dem die Inspi-
Indywidualna wystawa projektów pt. Utopien, Grosse Galerie, Katzow.
Teilnahme an der Gruppenausstellung „Wilde Felder – die
rationen und Intuitionen zum Thema Körperlichkeit festgehalten sind.
2012
Geschichte des Avantgarde in Wrocław“, Nationalgalerie
2002/03
I Nagroda dla projektu Francuski Ogród w konkursie na koncepcję rzeźbiar-
„Zachęta“ in Warschau (Fotoreportage über die 80er
Stipendium der amerikanischen Pollock-Krasner Foundation für die
sko-architektoniczną w przestrzeni publicznej w okolicach Boxberg/O.L.
Jahre, die Hippie-Bewegung und die Straßenaktionen
Realisierung des Projektes Hibernatus.
w Niemczech. Projekt odwołuje się do barokowej koncepcji ogrodu fran-
der Breslauer Orangenen Alternative).
2002
cuskiego; zakłada realizację z prefabrykatów betonowych.
2014
Hibernatus – Präsentation der Arbeit in der Gruppenausstellung Verbotene
2011
Die quadratische Kuppel – ein individuelles Projekt vor dem
Stadt in der „Kokerei Hansa“ in Dortmund sowie im Architektur-Museum
Wiek średni, wystawa indywidualna – ekspozycja multimedialna złożona z 9
Rathaus in Umeå, Schweden, im Rahmen des Programms
in Breslau; zusammen mit der Dokumentation Denkmäler der Zeit.
instalacji we Wro Art Center we Wrocławiu (odwołanie się do związków
der Europäischen Kulturhauptstadt 2014; ein weiteres
1997
pomiędzy ludźmi traktowanych podobnie jak żywioły natury).
monumentales Objekt aus der Reihe Denkmäler der Zeit,
Nominierung für den Preis „Paszport Polityki“.
2009
realisiert aus Stahl und Eis.
Stipendium der Schweizer Joseph-Beuys-Stiftung, Basel
Zaproszenie do realizacji rzeźby w parku rzeźby Griffiss w Rome (USA);
2015/14
1995/96
powstała pierwsza wieża z profili aluminiowych – Chimney.
Zwei Monumental-Objekte aus Stahl im Skulpturenpark
Akademischer Austausch im Rahmen des bilateralen Abkommens der
2008
in Katzow, Deutschland; eine aus sich nach oben verjün-
Kulturministerien von Polen und Indien – ein einjähriger Aufenthalt an
Recycling Program – wystawa indywidualna w Galerii Awangarda BWA we
genden quadratischen Rahmen bestehende Form, die in
der Banaras University; Teilnahme an der Internationalen Kunsttriennale
Wrocławiu: seria obiektów, obrazów, kolaży i filmów (rzeźbiarskie realizacje
die Archimedes-Spirale eingeschrieben ist.
in New Delhi (polnischer Kurator: Mariusz Hermansdorfer).
w elementarnych tworzywach – prace z odpadów, zagadkowych obiektów
eboren 1962 in Giżycko. Multimedialer Künstler, befasst sich
mit ephemerer Kunst sowie mit Installationen, die das Phänomen Zeit
thematisieren. Er studierte an der
Akademie der Schönen Künste in
Wrocław und machte ebenda 2003
seinen Doktor. 1995 verbrachte Tomasz Domański ein Jahr in Indien an
der Banaras Hindu University. Er war
vierfacher Stipendiat des polnischen
Kulturministeriums, sowie Stipendiat
zahlreicher Stiftungen, unter anderem
der Pollock-Krasner Foundation in
New York, der Joseph-Beuys-Stiftung
in Basel und der Elisabeth-Montag-Stiftung in Bonn (heute: Montag
Stiftung Kunst und Gesellschaft).
1997 repräsentierte er Polen bei der
9. Triennale der Modernen Kunst
in New Delhi. 2000 - 2004 war er
Mitglied des Programmrates des
Zentrums der Polnischen Skulptur
in Orońsko. Für sein Werk wurde Tomasz Domański außerdem für den
„Paszport Polityki“-Preis nominiert.
Der Künstler hat bisher an 50 Einzelund über 100 Gruppenausstellungen
teilgenommen. Seit 2002 lebt und
arbeitet er im Dorf Komorowice in
Niederschlesien, wo er auf einem 0,5
Hektar großen Grundstück einen Garten mit Elementen des japanischen
Gartens angelegt hat. Der Künstler arbeitet auch an einem Skulpturenpark.
Die Anlage soll in nächster Zukunft
der interessierten Öffentlichkeit zugänglich gemacht werden.
20
U
rodzony w 1962 roku w Giżycku.
Artysta multimedialny – zajmuje
się sztuką efemeryczną oraz instalacjami, w których istotny jest temat
czasu. Studiował w Akademii Sztuk
Pięknych we Wrocławiu, uzyskał
także tytuł doktora w tejże uczelni
(2003). W 1995 roku przebywał na
rocznym stypendium w Indiach na
uniwersytecie w Varanasi (Banaras
Hindu University). Był czterokrotnym stypendystą Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego oraz wielu
fundacji, m.in. Pollock-Krasner z Nowego Jorku, Josepha Beuysa z Bazylei,
Elizabeth Montag z Bonn. W roku
1997 reprezentował Polskę na IX
Triennale Sztuki Współczesnej w New
Delhi. W latach 2000–2004 pełnił
funkcję członka Rady Programowej
Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.
Był także nominowany do Paszportu
„Polityki”. Brał udział w 50 wystawach
indywidualnych i ponad 100 zbiorowych. Od 2002 roku pracuje we wsi
Komorowice, oddalonej 10 kilometrów na południe od Strzelina. Na
półhektarowej działce tworzy ogród
z elementami ogrodu japońskiego
oraz park rzeźby. W niedalekiej przyszłości planowane jest otwarcie parku
dla publiczności.
Einzelausstellung von Projekten im öffentlichen Raum
z przeszłości oraz Szkicownik, w którym zanotowane są inspiracje i niepo-
unter dem Titel Utopien; Große Galerie, Katzow.
kojące intuicje związane z cielesnością).
2012
Ważniejsze realizacje, wystawy, stypendia i nagrody
1. Preis für den Entwurf Französischer Garten beim Wet-
2002/2003
Grant amerykańskiej Fundacji Pollock-Krasner na realizację projektu
tbewerb für die Ausgestaltung des öffentlichen Raumes
2016
Hibernatus.
bei Boxberg/O.L. Das Projekt bezieht sich auf die ursprün-
Wolność umysłu / Sen Jakuba – indywidualny projekt na trasie Pochodu
2002
glich barocke Konzeption des französischen Gartens.
Innowacji, w trakcie ceremonii otwarcia Europejskiej Stolicy Kultury
Hibernatus – prezentacja pracy na wystawie zbiorowej Verbotene Stadt
Umsetzung geplant mit Beton-Fertigteilen.
we Wrocławiu.
w Kokerei Hansa w Dortmundzie (Niemcy) oraz w Muzeum Architektury
2011
2015
we Wrocławiu wraz z pokazem dokumentacji Pomników Czasu.
Das mittlere Alter, Einzelausstellung – eine Multimedia-
Udział w wystawie zbiorowej Dzikie Pola – historia awangardowego Wro-
1997
Exposition aus neun Installationen im Wro Art Center
cławia, Galeria Narodowa Zachęta, Warszawa (reportaż fotograficzny z lat
Nominacja do nagrody Paszport „Polityki”.
in Wrocław; Bezugnahme auf zwischenmenschliche
80. o ruchu hippisów oraz akcjach ulicznych Stowarzyszenia Wolność
Grant szwajcarskiej fundacji Josepha Beuysa, Bazylea (Szwajcaria).
Beziehungen, als Naturgewalten gesehen.
i Pokój i Pomarańczowej Alternatywy).
1995–1996
2009
2014
Wymiana naukowa w ramach umowy bilateralnej Ministerstw Polski
Einladung zur Realisierung einer Skulptur im Skulpturen-
Kwadratowa kopuła – indywidualny projekt przed Ratuszem w Umea
i Indii – roczny pobyt stypendialny na uniwersytecie Benares w Varanasi
park Griffiss in Rome, USA; ein Turm aus Aluminiumpro-
(Szwecja) w ramach programu Europejskiej Stolicy Kultury 2014 – kolejny
oraz udział w Międzynarodowym Triennale Sztuki w New Delhi (kurator
filen mit dem Namen Chimney entstand.
monumentalny obiekt z serii Pomniki Czasu, wykonany z lodu i stali.
ze strony polskiej – Mariusz Hermansdorfer).
Współczesny megalit – projekt w przestrzeni publicznej w Segni (Włochy).
21
22
aß
e
aße
Klaudia Heintze, Anna Kuśmierczyk | uhr zegar [1] | Conrad-Schied-Straße
Klaudia Kaczmarek, Paulina Sobczyk, Magdalena Pietrasiak | wolkenschaukel bujanie w obłokach [2] | Otto-Buchwitz-Platz
Agata Kapiczyńska, Karolina Koryniowska, Karolina Woch | puls der stadt tętno miasta [3] | Berliner Straße
t
Bautzener Straße
2
e
aß
str
öl
Kr
1
Innenstadt
Ho
sp
ita
lst
ra
ße
Am Stadtpark
Blum
2
Ba
hn
enst
raße
3
e
Alle
aum
hlb
Ka
Matthias Lehmann | salzkristalle kryształy soli | Uferpark
potop | 10.04.–06.06.2017 | Galerie Brüderstraße
Vernissage wernisaż 08.04.2017, 17:00
ark
rstr
Ufe
Marianne Wesołowska-Eggimann | spindel wrzeciono [1] | Lutherplatz | maske maska [2] | Bahnhofstraße
wesen istota | 06.03.–04.04.2017 | Galerie Brüderstraße
Vernissage wernisaż 04.03.2017, 17:00
a wystawie Görlitzer ART
(1.04.2016 – 9.04.2017) w przestrzeni publicznej Görlitz Tomasz Domański jest obecny poprzez obiekt
Wieża. Inspiracją projektu był obraz
panoramy Görlitz z wieloma zabytkowymi basztami, wieżami, wieżą
ratuszową i dzwonnicami kościołów.
Ta wspaniała „kolekcja wież“ dominuje w architekturze miasta. Na
rok dołączyła do niej nowa Wieża,
współczesna forma rzeźbiarsko-architektoniczna jako łącznik pomiędzy
historycznym dziedzictwem zabytkowego miasta i nowym miastem
współczesnym. Wieża Tomasza Domańskiego jest umiejscowiona przy
ulicy Hotherstraße w pobliżu Mostu Staromiejskiego.
Altstadt
erm
Ob
1
ho
fst
N
e
Dr.
Krzysztof Furtas | & | Wilhelmsplatz
das ende der zeit koniec czasu | 16.01.–28.02.2017 | Galerie Brüderstraße
Vernissage wernisaż 14.01.2017, 17:00
Straß
†
Piotr Wesołowski | herde stado | Elisabethstraße, Marienplatz, Theaterwiese
durchgänge przejścia | 12.09.–26.11.2016 | Galerie Brüderstraße
Vernissage wernisaż 10.09.2016, 17:00
Keller
aße
s Str
to
Chris
Hugo
üder
ph-L
†
Tomasz Tomaszewski | grenze granica | Lutherplatz
skulptur rzeźba | 13.06.–20.08.2016 | Galerie Brüderstraße
Vernissage wernisaż 11.06.2016, 17:00
n der Kunstausstellung Görlitzer
ART (1.04.2016 - 9.04.2017) ist
Tomasz Domański im öffentlichen
Raum der Stadt Görlitz mit dem Turm
vertreten. Die Görlitzer Stadtsilhou­
ette ist geprägt von vielen Tortürmen,
Basteien und Kirchtürmen, die als
hervorragende „Turmkollektion” die
architektonische Bausubstanz der
Stadt bestimmen. Zu dieser Sammlung kommt nun für ein Jahr ein neuer
Turm, eine zeitgenössische skulptural-architektonische Form, ein Bindeglied zwischen dem historischen
Erbe und der heutigen Stadt. Der
Turm von Tomasz Domański steht an
der Hotherstraße in der Nähe der Altstadtbrücke.
†
Tomasz Domański | turm wieża | Hotherstraße
französischer garten francuski ogród | 04.04.–07.06.2016 | Galerie Brüderstraße
Vernissage wernisaż 02.04.2016, 11:00
I
Po
nt
es
tr
Piotr Kielan, Katarzyna Koczyńska-Kielan | durchdrungen penetracje
20.02.2016 – 10.04.2016 | Vernissage wernisaż 19.02.2016, 18:00, Kaisertrutz Görlitz
†
Görlitzer ART
raß
e
Görlitzer ART, Turm von Tomasz Domański.
Fotomontage und Visualisierung Max Domański
Görlitzer ART, Wieża Tomasza Domańskiego.
Fotomontaż i wizualizacja Max Domański
23
Die Ausstellung findet im Rahmen des Projektes Görlitzer ART statt.
Görlitzer ART – Kunst im öffentlichen Raum der Stadt Görlitz – ist ein gemeinsames
Projekt der Städte Görlitz und Wrocław im Kontext der Veranstaltung
Kulturhauptstadt Europas Wrocław 2016.
Wystawa jest organizowana w ramach projektu Görlitzer ART.
Görlitzer ART – sztuka w przestrzeni publicznej Görlitz – to wspólny projekt miast
Görlitz i Wrocławia w ramach wydarzenia artystycznego Wrocław Europejska
Stolica Kultury 2016.
Projektträger und Veranstalter Görlitzer ART / Organizator projektu Görlitzer ART
Stadt Görlitz / Miasto Görlitz
Herausgeber / Wydawca
Eugeniusz-Geppert-Akademie der Schönen Künste Wrocław
Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu
Ausstellungsorganisation / Organizacja wystawy
Görlitzer Kulturservicegesellschaft mbH
Kuratoren der Ausstellungsreihe Görlitzer ART / Kuratorzy cyklu wystaw
Görlitzer ART
Piotr Kielan, Gabriel Palowski, Daria Kieżun
Texte / Teksty
Tomasz Domański, Kai Wenzel, Agnieszka Bormann
Übersetzungen / Tłumaczenie
Agnieszka Bormann, Andrzej Leśniak, Paulina Schulz
Redaktion / Redakcja
Agnieszka Bormann, Gabriel Palowski, Daria Kieżun
Lektorat / Korekta
Agnieszka Bormann, Elżbieta Łubowicz
Satz, Layout / Projekt graficzny
Tomasz Pietrek
Druck / Druk
Jaks
Auflage / Nakład
300 Exemplare / 300 egzemplarzy
ISBN 978-83-64419-84-3
Organisatoren und Partner / Organizatorzy i Partnerzy
Mit freundlicher Unterstützung von / projekt wspierają
Kulturraum Oberlausitz/Niederschlesien
TOMASZ
DOMAŃSKI
französischer garten
francuski ogród
ISBN 978-83-64419-84-3