Materiały na Dzień Muzyki Liturgicznej w Archidiecezji Katowickiej

Materiały na Dzień Muzyki Liturgicznej w Archidiecezji Katowickiej
XXXIII niedziela zwykła, 18 XI 2012
Myśl przewodnia:
Św. Hildegarda z Bingen (1098-1179) – doktor Kościoła i kompozytorka, świadkiem wiary
WPROWADZENIE
Trwający Rok Wiary poprzedzony został ogłoszeniem przez papieża Benedykta XVI
nowych doktorów Kościoła, wśród których znalazła się św. Hildegarda z Bingen. Ponieważ jest ona
pierwszą kompozytorką w historii muzyki, której biografia jest kompletna i tak mocno złączona z
nauczaniem Kościoła oraz liturgią proponujemy, by tegoroczny Dzień Muzyki Liturgicznej
przeżywać pod hasłem: Św. Hildegarda z Bingen (1098-1179) – doktor Kościoła i kompozytorka,
świadkiem wiary.
Święta Hildegarda już jako dziecko powierzona została benedyktynce Jucie ze Spanheim. W
klasztorze w Disibodenberg otrzymała podstawowe wykształcenie, które opierało się głównie na
Regule św. Benedykta, liturgii, Biblii i sztukach wyzwolonych. W 1114 roku wstąpiła do klasztoru,
a w roku 1136 wybrana została na przełożoną. W latach 1160-1170 podjęła cztery wielkie podróże
kaznodziejskie. Najważniejsze pisma Hildegardy z Bingen to: Scivias (1141-1151), Liber vitae
meritorum (LVM) (1158-1163) i Liber divinorum operum (LDO) (1163-1173/74) tworzące trylogię
obejmującą część teologiczną, moralną i kosmologiczną. Poza tym napisała: dzieła przyrodniczo medyczne Liber compositae medicinae, utwory muzyczne: 77 pieśni i utwór Ordo virtutum, liczne
listy, opis swego życia (Vita), pismo o nieznanym języku (Lingua ignota), wyjaśnienie Reguły św.
Benedykta i żywoty świętych.
W osobie, w życiu i twórczości św. Hildegardy można ukazać harmonię zachodzącą
pomiędzy wyznawaną a celebrowaną wiarą. Jej wizje oraz twórczość muzyczna naznaczona jest
niezwykłym pięknem i głębią. Z całą pewnością zapoznanie wiernych z jej postacią może się
przyczynić do ożywienia wiary oraz do jeszcze pełniejszego uczestnictwa w świętej liturgii.
Dla osobistego zapoznania się z sylwetką św. Hildegardy warto sięgnąć po opracowania
naukowe czy popularne, których w związku z ogłoszeniem jej doktorem Kościoła nie brakuje.
Spośród wielu innych warto, ze względu na muzykę sięgnąć m.in. po dwie pozycje:
1/ o. Błażej Matusiak. Hildegarda z Bingen. Teologia muzyki. Kraków 2003,
2/ Modlitwy św. Hildegardy z Bingen. Tłumaczenie Katarzyna Wiwer. Kraków 2008.
Warto też wzbogacić swoją osobistą, lub parafialną płytotekę o nagrania z utworami św.
Hildegardy, które prezentowane czy to w salce parafialnej w ramach jakieś prelekcji, czy też w
świątyni jako zachęta do osobistej modlitwy i medytacji może stać się początkiem bardzo cennych
przeżyć nie tylko natury estetycznej, ale nade wszystko duchowej.
Ze względu na charakter muzyki skomponowanej przez św. Hildegardę, zarówno w
repertuarze wokalnym, jak i organowym proponowanym na tegoroczny Dzień Muzyki Liturgicznej
zalecamy utwory, które będą się odwoływały do idiomu gregoriańskiego, stąd warto zastosować
przynajmniej jeden element takiej muzyki. Również, ze względu na trwający Rok Wiary warto
przypomnieć śpiewane Credo. Stosowane propozycje zamieszczono poniżej. Tematyka
tegorocznego Dnia Muzyki Liturgicznej może być również inspiracją, by założyć w parafii
liturgiczny zespół wokalny (scholę, chór), do czego najusilniej zachęcamy.
Korzystając z poniżej przedstawionych propozycji śpiewów oraz muzyki organowej należy
stosować zasadę naprzemienności, zaś do zaproponowanych poniżej śpiewów można dołączyć
również te zamieszczone w „Kalendarzu liturgicznym archidiecezji katowickiej 2012” tzw. ordo
(Katowice 2011 s. 263).
Do materiałów została załączona również Litania do św. Hildegardy, do prywatywnego
odmawiania. Uprzejmie proszę Czcigodnych Duszpasterzy o przekazanie stosownych materiałów
organiście oraz innym muzykom kościelnym działającym w parafii.
W imieniu zespołu redakcyjnego
ks. dr Wiesław Hudek – przewodniczący Archidiecezjalnej Komisji Muzyki Sakralnej
PROPOZYCJE ŚPIEWÓW (opracował ks. Wiesław Hudek)
Części stałe:
Msze gregoriańskie (VIII ŚAK 710, XVI-XVIII ŚAK 711) lub ks. R. Raka (ŚAK 703); Credo:
(ŚAK 714-1-2); Aklamacja po przeistoczeniu (ŚAK 717.5); Pater noster (ŚAK 718.3)
Wejście: Śpiewaj, śpiewaj (ŚAK 275); Ludu kapłański (ŚAK 598);
Przygotowanie darów: Gdzie miłość wzajemna (ŚAK 587); Miłujcie się wzajemnie (ŚAK 600);
Komunia: Zbliżam się w pokorze (ŚAK 292), To Ty, o, Panie (ŚAK 276);
Uwielbienie:Wszystko, co żyje (ŚAK 312); Dziękujmy Mu za miłość (ŚAK 302);
Zakończenie:Salve Regina (ŚAK 453), Błogosław Panie nas (ŚAK 571).
PROPOZYCJE LITERATURY ORGANOWEJ (opracował prof. Julian Gembalski)
Propozycje literatury organowej, opartej na melodiach gregoriańskich oraz przeznaczonej na
konkretne części Mszy świętej, dostępne w Internecie, o zróżnicowanym stopniu trudności. Tryb
dostępu: Icking Music Archive, kategoria: Composers.
Girolamo Cavazzoni (1510-1565) – Magnificat primi toni
Girolamo Frescobaldi (1583-1643) – Fiori Musicali – Messa della Madonna, Messa della
Domenica (Kyrie – Christe – Kyrie); Magnificat
Alexandre Guilmant (1937-1911) – Organiste liturgiste, op. 65 – 4 zeszyty, zawierające m. in.:
offertoria, utwory na Komunię, parafrazy „Amen”, Ave Maria, hymny eucharystyczne, a stopień
trudności zróżnicowany, długość utworów dostosowana do potrzeb liturgii Mszy św.
Leon Boelmann (1862-1965) – L’Orgue Mystique op. 29-30, Dwa zbiory zawierające utwory na
Ofertorium i Komunię, a także tzw. Sortie, czyli utwory na zakończenie Mszy św.
PROPOZYCJE KOMENTARZY (opracował ks. Wiesław Hudek)
(Na rozpoczęcie Mszy świętej)
Pozdrawiając wszystkich na progu Eucharystii zapraszam do modlitwy za wstawiennictwem
św. Hildegardy, która patronuje tegorocznym obchodom niedzieli muzyki liturgicznej w naszej
archidiecezji.
Ta żyjąca w XII wieku benedyktynka, kobieta niezwykle utalentowana, również pod
względem muzycznym, przypomina nam o ostatecznych przeznaczeniach człowieka.
Modląc się za jej wstawiennictwem polecajmy Bogu wszystkich muzyków kościelnych,
oraz nas samych byśmy przez śpiew i milczenie coraz głębiej poznawali tajemnice naszej wiary.
(Przed rozesłaniem)
Uczestnicząc w świętej liturgii Kościoła już tu na ziemi jesteśmy włączeni w śpiew aniołów.
Pokrzepieni tym przekonaniem, zakorzenieni w naszej wierze, zanim nadejdzie Dzień Pański
wracajmy do naszych domów i obowiązków, by z innymi dzielić się pięknem, dobrocią i harmonią.
PROPOZYCJA MODLITWY WIERNYCH (opracowała S. M. Benigna Tkocz)
Ufając miłosierdziu Bożemu, przez wstawiennictwo św. Hildegardy z Bingen zanieśmy do
naszego Ojca pokorne modlitwy:
1.
Za Kościół święty, aby nieustannie niósł całemu światu Dobrą Nowinę o zbawieniu.
2.
Za Papieża Benedykta, biskupów, kapłanów i diakonów, aby wsparci mocą Ducha Świętego
byli dla chrześcijan znakiem żywej wiary.
3.
Za prześladowanych z powodu wyznawanej wiary, aby umocnieni świadectwem życia
świętych męczenników niezachwianie trwali przy Bogu.
4.
Za muzyków kościelnych, a szczególnie za organistów i chórzystów, aby ich posługa
przyczyniała się do pomnożenia chwały Bożej i umocnienia ich wiary.
5.
Za zmarłych twórców i wykonawców muzyki liturgicznej, aby Bóg pozwolił im śpiewać z
chórami anielskimi.
6.
Za nas uczestniczących w Eucharystii, abyśmy przez gorliwość w służbie Bożej oraz troskę
o piękno liturgii stawali się podobni do Chrystusa.
Boże, nasz Ojcze, wejrzyj łaskawie na nasze prośby i wysłuchaj je zgodnie z Twoją wolą. Przez
Chrystusa Pana naszego. Amen.
MYŚLI DO HOMILII (opracował ks. Wiesław Hudek)
(Dn 12, 1-3 Wskrzeszenie umarłych do życia wiecznego; Hbr 10, 11-14.18 Jedyna ofiara Jezusa Chrystusa; Mk 13, 24-32 Przyjście Syna
Człowieczego)
Liturgia porusza dzisiaj temat tego, co ma nadejść, odnosi się do słów powtarzanych w
mszalnym Credo, przypominających o powtórnym przyjściu naszego Pana Jezusa Chrystusa.
Jaki to ma związek z muzyką i postacią św. Hildegardy z Bingen?
Była ona niezwykłą postacią europejskiego średniowiecza. Benedyktynką, mniszką,
wizjonerką, prorokinią, niestrudzoną reformatorką Kościoła, odnowicielką życia monastycznego;
autorką prac z zakresu teologii, medycyny, kosmologii, przyrodoznawstwa i ziołolecznictwa;
poetką, kompozytorką, kaznodziejką, egzorcystką, a 7 października tego roku ogłoszona została
doktorem Kościoła...
Święta Hildegarda wielokrotnie wzywała do postawy czujności, poprawy moralności oraz
do życia zgodnego z Ewangelią i nauczaniem Kościoła. Potrafiła być ostra i surowa w
wypowiedziach, niezależnie od tego, do kogo się zwracała. Dostojnicy kościelni i świeccy
niejednokrotnie bali się jej, a jednak nie tylko nie unikali jej, ale wręcz zabiegali o kontakty z nią.
Szukali prawdy. A ta pochodzi od Boga. W jednym z listów do św. Bernarda mistyczka nadreńska
wyznaje:
Widzenie obejmuje całe moje jestestwo: nie widzę oczyma ciała, lecz jawi mi się w duchu
tajemnic...
Znane mi jest najgłębsze znaczenie tego, co wyłożone zostało w Psałterzu, w Ewangeliach i
w innych księgach, które ukazały mi się w widzeniu. Pali ono niczym płomień w mej piersi i w mojej
duszy, i uczy mnie głębokiego rozumienia tekstu (Epistolarium pars prima I–XC: CCCM 91).
W tym kontekście warto pomyśleć, jak ważną rolę dla Hildegardy odgrywała muzyka.
Uważała ją za wspomnienie raju, w którym Adam wraz z aniołami śpiewał psalmy na cześć
Stwórcy. Właśnie z tego powodu twierdziła, iż śpiew powinien być nieodłączną częścią liturgii,
gdyż jest równie ważny jak modlitwa i zbliża człowieka do zbawienia.
Wierna tym zasadom skomponowała moralitet i liczne pieśni religijne, których melodie
odznaczają się szczególną ekspresją i emocjami. To głębokie powiązanie pomiędzy muzyką a
przygotowaniem serca na spotkanie z Bogiem św. Hildegarda wyraziła w słowach:
Zważcie, że tak jak Ciało Jezusa Chrystusa narodziło się z Ducha świętego z nienaruszonej
Dziewicy Maryi, tak i pieśń chwały na wzór niebiańskiej harmonii zakorzenił Duch Święty w
Kościele. Ciało zaś jest odzieniem duszy, która ma żywy głos i dlatego przystoi, aby ciało wraz z
duszą śpiewało Bogu chwałę głosem.
Na wzór św. Hildegardy trzeba nam ciągle szukać w swoim życiu Bożej woli, tak, by
odpowiednio przygotować się na spotkanie z przychodzącym Chrystusem, zarówno w perspektywie
życia wiecznego, jak i na to spotkanie, które odbywa się w czasie liturgii.
Muzyka, jako szczególny wyraz harmonii ciała i duszy, a także jako przejaw żywej wiary
powinna nieustannie budzić nas do czujności i wierności Bogu.
Starajmy się, dostrzegając pracę naszego organisty, doceniając posługę psałterzystów oraz
członków naszego chóru parafialnego również poprzez osobisty śpiew w liturgii angażować ciało i
duszę w modlitwę Kościoła.
Czyż może być coś piękniejszego nad wspomnienie raju i przygotowanie się na powrót do
niego?
Niech to będzie zachętą do dobrego życia, a modlitwa i przykład św. Hildegardy niech
umocnią nas w wyznawaniu naszej wiary.
Litania do św. Hildegardy z Bingen
Kyrie elejson. Chryste elejson. Kyrie elejson
Chryste usłysz nas. Chryste wysłuchaj nas
Ojcze z nieba Boże. zmiłuj się nad nami
Synu Odkupicielu świata Boże
Duchu Święty Boże
Święta Trójco Jedyny Boże
Święta Maryjo, módl się za nami
Święta Hildegardo
Poświęcona Bogu dziewico
Zwierciadło wszechmocy Bożej
Światło Kościoła
Zwiastunko dzieł Bożych
Harfo Boga
Nauczycielko doskonałości
Bojowniczko o prawdę i zgodę
Gwiazdo świecąca w ciemnościach świata
Dająca rady w trudnościach
Ochraniająca słabych
Pomagająca chorym
Św. Hildegardo, napełniona Duchem Bożym
Św. Hildegardo, pokorna w działaniu Boga
Św. Hildegardo, rozżarzona miłością do Boga i ludzi
Św. Hildegardo, nieugięta w miłości do Kościoła
Św. Hildegardo, utalentowana mocą świętości
Św. Hildegardo, w słabościach samym Bogiem silna
Prosimy Cię św. Hildegardo:
Abyśmy do Boga drogę znaleźli /Wysłuchaj nas św. Hildegardo
Abyśmy Ducha Bożego głębiej poznali
Abyśmy Boga we wszystkim i ponad wszystko kochali
Abyśmy Boga zawsze słuchali
Abyśmy słowem i czynem Bogu służyli
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, przepuść nam Panie
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, wysłuchaj nas Panie
Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami Panie
Módl się za nami św. Hildegardo.
Abyśmy się stali godnymi obietnic Chrystusowych.
Módlmy się.
Boże, Ty obdarzyłeś świętą Hildegardę niebieskimi darami +, prosimy Cię, abyśmy wsparci jej
wstawiennictwem*, z ciemności tego świata doszli do Twojej wiecznej światłości. Przez
Chrystusa, Pana naszego. Amen.
(do prywatnego odmawiania)