Filozofia interpretacji 07

Wykład „1” - 8.03.2007
• Kiedy mamy mówić o filozofii uświadomić sobie naleŜy czym tak naprawdę jest filozofia ? Co
jest jej przedmiotem badania ? Pytanie na pozór łatwe jest jednak skomplikowane. Przyczyną
tego jest to, Ŝe nie ma jednej spójnej i wyczerpującej definicji filozofii. Człowiek przy
dostatecznym rozwoju intelektualnym nabytym w okresie swojego Ŝycia nabywa zdolność do
rozróŜniania rzeczy, które są mu najbliŜsze – materialne, od rzeczy abstrakcyjnych, czyli tego
co moŜliwe jest do poznania poprzez spekulację oderwaną od rzeczywistości. Owa zdolność,
wzbogacona erudycją oraz bogatym słownikiem umoŜliwia intelektualne rozwaŜania, których
wchodzą w zakres filozofii. Kolejne pytanie: kim jest filozof ? a właściwie kto jest filozofem ?
Aklamacyjna odpowiedź audytorium wykładowego zabrzmiała – „Jerzy Stelmach”. W związku z
tym konstatacja dr B. jest następująca „Jerzy Stelmach jest filozofem; kaŜdy kogo filozof
uwaŜa za filozofa jest filozofem”.
• Filozofia – trzeba krytycznie myśleć, nie wierzyć innym i poznać wszystko samemu
• Na samym początku rozwoju filozofii filozofowie fabrykowali pewne systemy.
System – rozumiany jako spójna wizja świata:
ONTOLOGIA
(METAFIZYKA)
EPISTEMOLOGIA
(TEORIA POZNANIA)
AKSJOLOGIA
ETYKA
FILOZOFIA JĘZYKA
(ontos – byt; logos – nauka) zajmuje się tym co istnieje oraz tym w jaki
sposób istnieje.
KUL – neotomiści zajmujący się ontologią
Andronikos z Rodos – filozof z I w. p.n.e., komentator dzieł Arystotelesa,
prawdopodobnie twórca tytułu dzieła Arystotelesa – Metafizyka, od którego
pochodzi nazwa – metafizyka.
Metafizyka – to co idzie po fizyce, to co wykracza poza fizykę.
(episteme – wiedza; logos – nauka) poszukuje odpowiedz na pytanie: w jaki
sposób poznajemy świat oraz czym jest ta wiedza ?; wyznacza pewne ramy
dla ontologii. Epistemologia moŜe badać źródła poznania (np. a priori czy a
posteriori), granice poznania, problem prawdy, wiedzy.
nauka o wartościach
zajmuje się tym co powinno być ?, np. co to jest dobro, jakie są jego granice;
od etyki niektórzy filozofowie odróŜniają moralność
W jaki sposób język kształtuje świat ? Bardzo doniosłą rolę odgrywało
badanie języka w filozofii analitycznej – Wielka Brytania.
• Podsumowując w zakres pojęcia filozofii wchodzą:
1. Ontologia
2. Epistemologia (filozofia zwrotu podmiotowego)
3. Filozofia języka (filozofia zwrotu językowego)
Początki filozofii.
- filozofia zaczęła się w staroŜytnej Grecji
- podstawowe pytanie jakie zadawali sobie ówcześni filozofowie odrzucający religię brzmiało
„w jaki sposób zbudowany jest świat ?”
• Filozofowie przedsokratejscy - reprezentanci jońskiej filozofii przyrody, która zajmowała się
między innymi odnalezieniem pewnego pierwiastka, prasubstancji, która zapoczątkowana w
czasie jest podstawowym budulcem świata (m.in. woda, ogień, ziemia, powietrze) oraz rządzi
nim, w swych wywodach pytali oni o arche – czyli początek,zasadę, prazasadę, naturę świata.
Poglądy filozofów przedsokratejskich znamy tylko z fragmentarycznych przekazów.
• Arche w ujęciu filozofów jońskiej filozofii przyrody:
-Tales z Miletu – uwaŜał, Ŝe prasubstancją jest woda
-Anaksymander z Miletu – abstrakcyjny bezkres (nieskończony przestrzennie i jakościowo)
– apeiron – odpowiednik chaosu
-Anaksymanes z Miletu – bezkres wypełniony nieskończonym powietrzem – arche –
powietrze.
• MoŜna powiedzieć, Ŝe tak naprawdę filozofia zaczęła się od momentu powstania koncepcji
Heraklita z Efezu oraz Parmenidesa.
Heraklit z Efezu ( VI – V w. p.n.e.)
- przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody,
- poglądy znacznie róŜniące się od poprzedników,
- panta rei – wszystko płynie,
- świat się zmienia – np. ogień - arche
- nie zmienia się tylko reguła, która rządzi zmianami
Parmenides ( VI – V w. p.n.e.)
- twórca szkoły elejskiej (odrzucenie czasu i ruchu),
- nic się nie zmienia,
- wszystko jest stałe i niezmienne,
- jest to zasada, która rządzi światem
• Jak rozumiano „być” w staroŜytnej Gracji:
- prawdziwościowe uŜycie, prawdziwe jest to, co daje się poznać, co jest otwarte
- funkcja łącznikowa, np. J.K. jest inteligentny
- znaczenie egzystencjalne – „istnieje”
Heraklit:
- panta rei – wszystko płynie
- rzeczy zmieniają się z jakimś porządkiem
- logos – mądrość, znaczenie techniczne,
racjonalna struktura świata
Parmenides:
- O naturze (Peri fiseos)
- „to co jest jest”
- „tym samym jest być i myśleć”
- nasuwają się tu wątpliwości
- świat przecieŜ jest poznawalny,
moŜemy poznać jego zasady
Wykład „2” – 15.03.2007
Filozofia – poszukiwanie prawdy
Co to jest prawda ?
• Klasyczna (korespondencyjna) koncepcja prawdy - veritas est adaequatio intellectus et rei,
prawda jest zgodnością (odpowiedniością, korespondencją) intelektu i rzeczy, inaczej mówiąc
„prawda to zgodność rzeczy z rozumem. ( Jest to średniowieczna maksyma pochodząca od
św. Tomasza z Akwinu)
• Wybitny polski filozof Alfred Tarski ("Pojęcie prawdy w naukach dedukcyjnych") w
nawiązaniu do Akwinaty stworzył semantyczną teorię prawdy. Według Tarskiego nie ma
Ŝadnej prawdy czy prawd, są tylko zdania prawdziwe. NaleŜy zejść z abstrakcji i zająć się
konkretami. Tarski jest twórcą przykładu, który w świecie nauki wywołał burzliwie dyskusję.
Przykład ten brzmi:
Zdanie „śnieg pada” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy śnieg pada.1
- prawdziwość przysługuje wyłącznie zdaniom oznajmującym, które to są nośnikami
prawdziwości lub fałszywości. Bardzo waŜne jest to aby owe zdania oznajmujące były pełne,
samo stwierdzenie śnieg pada, jest niewystarczające, naleŜy jeszcze określić kiedy i gdzie
pada – jest to warunek sine qua non aby stwierdzić, Ŝe rzeczywiście ten śnieg pada.
• Metajęzyk
- Według Tarskiego o zdaniach logicznych moŜna mówić tylko w metajęzyku
Zdanie „śnieg jest biały” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy śnieg jest biały.
- mówimy o zdaniu „śnieg jest biały”
- kiedy mówimy o języku uŜywamy metajęzyka
- metajęzyk - nad-język - język o języku
- wyraŜenia metajęzyka bierzemy w cudzysłów lub
zapisujemy kursywą
- mówimy o pewnym fakcie
- o tym, Ŝe śnieg jest biały
- kiedy posługujemy się językiem
mówiąc o świecie, uŜywamy języka
przedmiotowego
- Tarski poprzez koncepcję „metajęzyka” – czyli języka będącego metajęzykiem w stosunków
do języka w jakim zdania są wypowiadane przełamał gnębiący juŜ staroŜytnych filozofów
paradoks kłamcy ( Hoc est falsum ), którego istotą było to, Ŝe przykładowy kłamca usiłuje
wypowiedzieć zdanie na temat języka, w którym to zdanie wypowiada („ja zawsze kłamię”).
Metajęzyk jest rozwiązaniem tego problemu.
- logika stanowi podstawę i osnowę świata
1
formalny zapis tego uogólnienia, jak i innych przykładów nazwano konwencją (umową) T.
• Pojęcie korespondencji:
pragmatyczna koncepcja prawdy - dane zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy
zastosowane w praktyce, przynosi korzyść, zdania nie praktyczne zostają odrzucone jako
prawdziwe. Kryterium stanowi tutaj korzyść
koherentna koncepcja prawdy - dane zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jest
zgodne z innymi, juŜ przyjętymi zdaniami, czyli z tym co ustaliliśmy juŜ tej pory, kryterium
stanowi tutaj niesprzeczność/spójność/logiczne powiązanie.
Z punktu widzenia filozofii zapychanie dziur w wiedzy istotą nadprzyrodzoną, np. Bogiem jest
niepoprawne. Pewne wartości, prawa fizyki są intelektualnym wytworem. Właśnie dzięki
filozofii lepiej potrafimy zrozumieć pewne zjawiska.
PLATON ( V – IV w. p.n.e.)
Tworzył po Heraklicie i Parmenidesie. Platon doszedł do wniosku, Ŝe wszystko wokół niego się
zmienia, tak więc to co postrzegamy za pomocą swoich zmysłów nie jest światem, nie jest
światem z tego względu, Ŝe nie jest Ŝadna zasadą, to co dotykalne jest zmienne,
przypadkowe. Tak naprawdę istnieją idee, które spajają, np. miłość.
• Ontologia Platona.
Według Platona świat składa się z idei i świata postrzeŜeń – rzeczywistości materialnej. Za
arche Platon uwaŜał zasadę, która wyraŜała się w tym, Ŝe przedmioty przez nas postrzegalne
(wielość) są emanacją idei (jedność). Świat przemijalny jest obiciem świata idei. Oba te
światy nie przenikają się wzajemnie, istnieją jednak pewne odstępstwa, które istnieją
pomiędzy światem idei a światem odbić tych idei. Odstępstwami tymi są: Demiurg – twórca
świata postrzegalnego, który przenosi do niego najlepsze formy świata idei oraz dusza ludzka,
która jest nieśmiertelna i jest oddzielona od śmiertelnego ciała. W świecie idei uczestniczą
takŜe pewne rzeczy zmysłowe (np. wyraz miłości). Dzieje się tak dlatego, Ŝe zmysły są bliskie
duchowości, która oceniana jest przez Platona jako niezmienna dobra. Świat idei jest właśnie
niezmienny, dobry, wręcz „namacalny”. To umoŜliwia zmysłom przeniknięcie do świata idei.
Idea jest jednością, postrzeganie zmysłowe – wielością. W jednej idei jest miara wszystkich
postrzegalnych rzeczy.
Oprócz idei i rzeczy istnieje jeszcze kryterium porównania. Kryterium porównania jest
swoistym „brudem”. Idee są doskonałe, idealne, rzeczy materialne niedoskonałym odbiciem
tych idei. Wszelkie porównania na podstawie jakichkolwiek kryteriów nie doprowadzą do
Ŝadnego celu. Nie moŜna porównywać idei – doskonałości do emanacji tej idei – rzeczy
postrzegalnych. Nigdy nie będzie tak, Ŝe rzeczy postrzegalne osiągną pełnię doskonałość,
pełnia owa zastrzeŜona jest wyłącznie dla idei.
• Niepisana nauka Platona – tzw. list 8, Platon przyznaje się w nim, ze nie napisał
najwaŜniejszego. Na podstawie tego komentatorzy Platona wysunęli myśl, Ŝe prawdziwa
nauka Platona nie została nigdy spisana. Stanowi ona tzw. nauki niepisane, które naleŜy
zrekonstruować. Dialogi zaś słuŜyć miały jako przypominanie prawdziwych, niepisanych tez.
Obecnie Uniwersytet w Tybindze skupia uczonych, którzy podjęli się tego zadania. Głównym
przedstawicielem szkoły tybińskiej jest Hans Kramer. Działalność ta skupiona jest wokół
dwóch zasad – jedności i wielości.
• Epistemologia Platona.
Dusza człowieka, preegzystując w świecie idei była doskonała, jednak podczas pokonywania
drogi ze świata idei do ciała człowieka zatraciła wiedzą o doskonałym świecie idei. Zadaniem
człowieka jest nieustanne przypominanie świata idei (anamneza - odpomnienie). Dusza ludzka
jest niewolnikiem świata postrzegalnego ( menon - niewolnik ). W owym procesie
przypominania, procesie dielektycznym człowiek posiadający rozumną duszę jest w stanie
przypominać sobie idee. Dokonywać tego powinien racjonalnie (obecny kult rozumu), poprzez
dialektyczny proces uczenia się, stawianie tez-antytez, dyskusję, przytaczanie argumentów,
wysuwanie wniosków. W procesie tym człowiek nie powinien ufać zmysłom. Empiryzm jest
przez Platona negowany. „Metafora jaskini” opisuje dialektyczny proces uwalniania się duszy z
postrzegalnej rzeczywistości.
Wykład „3” – 22.03.2007
ARYSTOTELES ( IV w. p.n.e.)
• Uczeń Platona jak i jego przyjaciel. Stagiryta stworzył opozycyjny wobec platonizmu system
filozoficzny. Twierdził, Ŝe Platon jako filozof wypisywał „bzdety” co znalazło swój wyraz w
słowach „przyjacielem Platon, lecz jeszcze większym przyjacielem prawda”
Co tak naprawdę róŜniło Platona od Arystotelesa ?
• Platon – Człowiek jest tylko partycypacją idei w postaci rozumniej duszy. Platon tworzył
głównie dialogi. Jego metafory charakteryzują się mistycyzmem, tajemnicą. Wiedza do której
człowiek dąŜy nie jest łatwo osiągalna, jest ona mistyczna, człowiek musi być otwartym na
poszukiwanie prawdy. Mędrcem zostaje się poprzez długoletnią naukę oraz praktykę. Platon
nie interesował się naukami empirycznymi. Interesowała go matematyka, według niego
obiekty matematyczne istnieją a matematyka je odkrywa. Matematyka była dla niego ideałem
wiedzy pewnej, prawdziwej. Nie stworzył Ŝadnej siatki pojęciowej, wszystko opierał na
dialektycznym procesie dochodzenia do prawdy, odkrywania prawdy (teoria idei).
• Arystoteles – Człowiek dla niego jest czymś realnie istniejącym. Tworzył traktaty naukowe
oparte na wiedzy uporządkowanej, usystematyzowanej, sklasyfikowanej. Arystoteles nie jest
filozofem mistycznym, podstawą do odkrycia czegoś jest wiedza uporządkowana,
systematyczna. Dzięki owej systematyzacji pojęcia stworzone przez Arystotelesa utrwaliły się
w naszym myśleniu. Matematyka nie była dla niego waŜna, interesował się głównie biologią,
fizyką, naukami empirycznymi ogólnymi, w ramach tych dziedzin poprzez systematyzację oraz
klasyfikację tworzył siatki pojęciowe.
• RóŜnicę poglądów Platona i Arystotelesa doskonale wskazuje fragment fresku pt. „Szkoła
ateńska” Rafaela Santi. Widniejące 2 postaci poprzez wskazanie ręką odpowiednio nieba
(Platon) oraz ziemi (Arystoteles) ujawniają kierunek swych wywodów skierowany ku
mistycyzmowi oraz teraźniejszości.
• Ontologia (metafizyka) Arystotelesa.
Termin ontologia wywodzi się z języka greckiego i oznacza naukę „o tym co jest”, czyli naukę
o bycie. Metafizyka – to co wyrasta poza fizykę. U Arystotelesa nie pada nazwa metafizyka.
Termin ten upowszechnił się za sprawą wspomnianego wyŜej Andronikosa z Rodos.
Arystoteles metafizykę rozumiał jako:
1. metafizyka – badanie przyczyn pierwszych i najwyŜszych zasad
2. metafizyka, ontologia – nauki o bycie jako bycie, nie jakimś konkretnym bycie ale o
najbardziej abstrakcyjnym i ogólnym pojęciu bytu
3. metafizyka, ontologia, filozofia pierwsza – zajmują się substancją2, Arystoteles mówił o
substancji (ousija) jako o kaŜdym konkretnym indywiduum, kaŜdym przedmiocie,
któremu przysługuje istnienie autonomiczne
4. metafizyka – nauka zajmująca się Bogiem oraz substancją ponad zmysłową
2
z łac. sub stare – stać pod, podłoŜe
MoŜna uzasadniać, Ŝe od Arystotelesa tak naprawdę zaczynała się nauka - metafizyka, jak i
logika, fizyka itp.
• Arystoteles w swym dziele pt. „Metafizyka” w Księdze gamma mówi, Ŝe „o bycie moŜna
mówić róŜnorako”. Według niego istnieją dwa rodzaje bytu 1) substancje – istniejące
samoistnie oraz 2) przypadłości – przynaleŜące do substancji.
Przemysław Edgar jest myślicielem.
-
przypadłości
- nie istnieją samoistnie
- przynaleŜą do substancji
- zmieniają się
substancje
istnieją samoistnie
nigdy się nie zmieniają
substancja (składa się z)
-
formy
eidos, morphe
to nie kształt rzeczy
abstrakcyjna struktura
kaŜda substancja ma jedną formę
materia
- hyle
- nieokreśloność
• Ani forma ani materia nie są bytem. Są one tylko współelementami bytu. Istnieją tylko i
wyłącznie wspólnie. Przez formę rzecz składająca się z materii uzyskuje istnienie, które
poprzez zmysły jesteśmy w stanie poznać. Materią jest na przykład woda, która w połączeniu
z naczyniem uzyska pewien racjonalny kształt. Stworzy się w ten sposób substancja. Nawet w
momencie rozpadu substancji materii istnieć będzie nadal. Forma jest ogólną właściwością,
niezmienną. Formą moŜe być równieŜ wielka bryła kamienna. W momencie kiedy w bryle tej
rzeźbiarz wyrzeźbi posąg wówczas powstaje substancją – istniejący posąg moŜliwy do
poznania. Podobnie np. glina i ręce rzeźbiarza. Glina (materia), ręce rzeźbiarza (forma),
powstaje rzeźba (substancja), po jej rozpadzie glina – czyli materia istnieje nadal. Jednak owe
ręce rzeźbiarza jako forma nadają poznawalność oraz sens materii. Formą jest równieŜ
człowieczeństwo, materią zaś to co rozróŜnia poszczególnych ludzi.
• Pogląd Arystotelesa, Ŝe istnieją tylko konkretne zespoły materii i formy współtworzące
substancję nazywa się hilemorfizmem (hyle – materia, morfe – kształt). Dla Arystotelesa
zdecydowanie waŜniejsza była forma, była ona dla niego odpowiednikiem platońskiej idei
transcendentalnej. Stagiryta traktował eidos jako swoistą zasadę, arche.
• Cztery zasady bytu substancji:
1. formalna – powstaje przez ukształtowanie materii przez formę
2. materialna – rzecz powstaje z materii
3. celowa – zasada kluczowa, związana z teleologizmem (telos – cel), kaŜda substancja
ma swój cel a jest nim pełne urzeczywistnienie formy
4. przyczynowa ( sprawcza) – kaŜda rzecz musi mieć swoją przyczynę określoną przed
uprzednio działający czynnik, na początku łańcucha przyczyn jest nieruchomy,
poruszyciel.
• Nieruchomy poruszyciel, pierwszy poruszyciel (duch) został utoŜsamiony z Bogiem. Co
jednak waŜne, Bóg nie ingeruje w Ŝycie świata, nie jest on czynnikiem aktywnym, zdolność
jego poruszania wynika z tego, ze rzeczy przeniknięte tęsknota dąŜą do niego jako do czystej
formy.
• Kolejne dwa pojęcia: moŜność i akt.
Są to dwa pojęcia nierozerwalnie związane ze sobą. MoŜność (potencja) polega na tym, Ŝe
wszelkie zmiany zachodzące na świecie mają swa pewną podstawę. Podstawa ta wypływa z
zasady przyczynowości bytu. Tak np. przy budowie domu na samym początku mamy pewną
materią, która w późniejszym akcie moŜemy wykorzystać. Posiadamy moŜność dokonania
zmiany. Gdyby tej moŜności nie było to równieŜ i sam akt dokonywania zmiany bytu byłby
bezsensowny. Tak więc z moŜności przechodzimy do aktu – czyli dokonywania pewnych zmian
na podstawie moŜności. Sam akt jest zgodny z zasadą celowości, kaŜda substancja przecieŜ
dąŜy do osiągnięcia swego celu, jakim jest pełne urzeczywistnienie formy.
• Epistemologia (teoria poznania) Arystotelesa.
SUBSTANCJA
(rzecz)
ODDZIAŁYWANIE
1. Działanie substancji.
Substancja oddziaływuje na
bierny podmiot (na jego zmysły)
poprzez przekazywanie pewnej
formy.
PODMIOT
(bierny)
2. wtórność podmiotu
Dane dochodzą do podmiotu,
rozpoznane poprzez zmysły,
trafiają do rozumu i w ten sposób
podmiot jest w stanie poznać daną
rzecz.
POZNANIE
• Koncepcja wiedzy Arystotelesa.
W odróŜnieniu od Platona, wyróŜniającego dwa rodzaje wiedzy, tak jak doksa – świat
zmysłowy, postrzegalny oraz episteme – świat idei u Arystotelesa istnieją róŜne rodzaje
wiedzy.
• argumenty pewne – od zdań prawdziwych do prawdziwych, wynikanie logiczne
• argumenty dialektyczne – wynikające z przesłanek na które ludzie się zgadzają,przesłanki
uzasadnione, logika
• argumenty retoryczne – bez przesłanek, bez logiki
• Idea tablicy wiedzy Arystotelesa, np.
byt (najbardziej abstrakcyjny)
nieoŜywiony
oŜywiony
rośliny
zwierzęta
człowiek
aby zdefiniować człowieka musimy:
znaleźć najbliŜszy rodzaj (zwierzęta)
następnie najbliŜszy gatunek (byt oŜywiony)
DEFINICJA KLASYCZNA
Wykład „4” – 29.03.2007
• W okresie wczesnego średniowiecza doszło do zderzenia filozofii starogreckiej z filozofią
chrześcijańską. W pierwszym okresie filozofii chrześcijańskiej, tj. do XII w. współwystępowały
ze sobą poglądy chrześcijańskie oraz wątki zaczerpnięta z nauki Platona, reprezentowane
głównie przez Plotyna, głównego reprezentanta neoplatonizmu – kierunku, który w III w. n.e.
zapoczątkował tzw. okres neoplatoński, trwający mniej więcej do czasu pełnego rozkwitu
filozofii chrześcijańskiej.
Plotyn ( III w. )
• Według Plotyna zasadą bytu jest prosta, niepoznawalna prajednia. Owa prajednia
identyfikowana jest przez niego z Absolutem – bytem najdoskonalszym. Z pełni bytu, prajedni
emanują kolejno poszczególne stopnie bytu, uporządkowane hierarchicznie, tzw. hispostazy.
Byt najwyŜszy jak i kolejne w hierarchii charakteryzują się stopniem doskonałości.
Poszczególne hipostazy występują tak długo aŜ dosięgną nicości. KaŜda emanacja jest coraz
bliŜej nicości.
Św. Augustyn ( IV – V w. )
• Św. Augustyn stworzył platońską koncepcję filozofii chrześcijańskiej. Stwierdził on, Ŝe w
koncepcji Platona znajduję się pewien błąd. Zostało to określone słowami „jeśli błędy, to
jestem”. Podobnie jak Platon, św. Augustyn zgadzał się, Ŝe istnieją idee, niezaleŜnie od świata
materialnego. Rozwinął jednak myśl o to, Ŝe najwyŜszą ideą jest Bóg. Wszelkie inne idee są
emanację Boga. Nie zgodził się z Platonem w tym, Ŝe świat materialny jest tylko odbiciem idei.
Św. Augustyn stał na stanowisku, Ŝe to właśnie najwyŜszy Bóg jest twórcą świata
materialnego. W związku z tym świat nie moŜe być ani zły ani bardzo niedoskonały. Bóg
ponadto mimo to, Ŝe stworzył świat materialny cały czas w niego ingeruje. W przypadku tym
platońska teoria emanacji zastąpiona została teorię ciągłego stwarzania świata materialnego
przez Boga.
Św. Anzelm ( XI - XII w.)
• Twórca ontologicznego dowodu na istnienie Boga. Istnienie Boga wydedukować poznać z
samego pojęcia Bóg. Skoro Bóg jest absolutnie doskonały to nie moŜe mu brakować innych
przymiotów, zwłaszcza przymiotu istnienia. Ponadto jeśli z tego najwyŜszego bytu, ostatecznej
przyczyny, pierwszego poruszyciela nie moŜemy wydedukować Ŝadnego bytu wyŜszego to jest
to dowód na to, Ŝe byt ten jest pierwszy, najwyŜszy jak i na to, Ŝe istnieje.
Goedel ( XX w.) - logik, matematyk, dowód ontologiczny na istnienie Boga, podstawa twierdzenia matematyczne.
• Odkrycie nauki Arystotelesa.
Arabowie w okresie swych podbojów zetknęli się z pismami staroŜytnymi i zaczęli tłumaczyć je
na język arabskim. Za sprawą dwóch filozofów arabskich Avicenny oraz Averroesa, którzy,
zwłaszcza ten drugi, komentowali Arystotelesa, w XII wieku w Europie doszło do ponownego
odkrycia filozofii arystotelesowskiej w wersji arabskiej. W ogóle filozofia arabska była pewnym
przełomem w historii filozofii, właśnie u tych myślicieli podniósł się poziom logiki w wywodach
filozoficznych. Alfred Bocheński uwaŜa, Ŝe filozofia rozwija się skokowo, o poziomie filozofii
stanowi poziom logiki. UwaŜa on, Ŝe największy rozkwit filozofii miał miejsce w XII - XV w.
• Poglądy zwłaszcza Awerroesa oraz innych awerroistów łacińskich były sprzeczne z nauką
głoszoną przez Kościół katolicki.
1. Głosi oni tezę o wieczności wszechświata i tym samym zaprzeczali idei głoszonej przez
Kościól katolicki o początku i końcu świata.
2. U Arystotelesa dusza ludzka jest materialna, śmiertelna. Awerroiści głosili tezę sprzeczną z
nauką Kościoła. Twierdzili oni, Ŝe nieśmiertelna jest tylko jedna dusza całego rodzaju
ludzkiego. Pogląd ten - monopsychizm przeczył materializmowi duszy. Awerroiści uwaŜali, Ŝe
nieśmiertelny jest cały rodzaj ludzki. Inne indywidualne dusze są śmiertelne. Stanowisko
kościoła - dusza nieśmiertelna.
3. Głosili oni tezę podwójnej prawdy, twierdzili, Ŝe prawdziwą treścią filozoficzną nie jest
dosłowne brzmienie Pisma Świętego lecz jego przekaz alegoryczny. W związku z tym istnieją
dwie prawdy, prawda objawiona w Piśmie oraz prawa filozoficzna, pomiędzy tymi prawdami
nie moŜna postawić znaku równości.
• Nauka Kościoła uznawała transsubstancję, czyli przeistoczenie. Przeczyło to od dawna
zakorzenionym poglądom Stagiryty o tym, Ŝe substancja jest niezmienna. Przeistoczenie
negowało to i dopuszczało w związku z tym samodzielność przypadłości.
• Pogodzenia filozofii arystotelesowskiej z nauką Kościoła Katolickiego podjął się Tomasz z
Akwinu.
Wykład "5" - 12.04.2007
Tomasz z Akwinu ( XIII w.)
• Filozof oraz teolog, dokonał syntezy wiary chrześcijańskiej i filozofii Arystotelesa. Przejął
siatkę pojęciową od Arystotelesa, co najwaŜniejsze dokonał od odróŜnienia ens (istoty,
esencji) od esse (istnienia,egzystencji). Ens od esse moŜna odróŜniać we wszystkich bytach za
wyjątkiem Boga.
• Akwinata wyróŜniał 5 dróg, argumentów za pomocą których moŜna udowodnić istnienie
Boga:
1. dowód z ruchu, pierwszy poruszyciel - Bóg
2. dowód z celowości - wszystkie rzeczy mają swój pewien cel, który musiał ktoś ustanowić
3. dowód z doskonałości - jeśli wszystkie byty wykazują róŜną doskonałość to istnieje byt
najdoskonalszy
4. jeśli byty pojawiają się i przemijają, czyli nie są konieczne, to musi być byt konieczny
5. jeśli kaŜdy byt ma swoją przyczynę, to istnieje pierwsza przyczyna sprawcza
• Teoria poznania (epistemologia) Tomasza z Akwinu.
"Nihil est in intellectu, quod non fuerit prius in sensu" - naczelne zdanie, przeświadczające o
empiryzmie Tomasza z Akwinu. "Nie ma nic w rozumie, czego nie byłoby wcześniej w
zmysłach". Teoria ta odnosi się takŜe do Arystotelesa.
OdróŜnienie empiryzmu od racjonalizmu, spór trwający do końca XIX wieku.
• Empiryzm: poznanie poprzez zmysły,
- skrajne podejście, rozum nie ma znaczenia w poznaniu
- umiarkowane, nie ma poznania bez zmysłów, jednakŜe to jeszcze nie wszystko - Św.
Tomasz oraz Arystoteles.
Racjonalizm - poznanie wyłącznie za pomocą rozumu.
Arystoteles - powiedzieć o tym, co jest, Ŝe jest, a o tym, czego nie ma, Ŝe go nie ma, jest
prawdą
• Prawda u Tomasza z Akwinu.
Veritas est adaequatio rei et intellectus - prawda to zgodność rzeczy z intelektem,
korespondencyjna koncepcja prawdy.
2 relacje :
Umysł BoŜy ---> Rzecz (relacja waŜniejsza)
Bóg jest podstawą wszystkich bytów
Rzecz ---> Umysł człowieka
człowiek dochodzi do poznania rzeczy poprzez swoje zmysły (jak u Arystotelesa)
• Akwinata stał na stanowisku, Ŝe wiara i wiedza to dwie róŜne dziedziny. Rozum moŜe poznać
równieŜ Boga, jego właściwości itp. Istnieją jednak pewne prawdy dla rozumu niedostępne, są
to prawdy, które jedynie objawienie moŜe ludziom udostępnić. Niektóre prawdy rozum
przekraczają, jednak Ŝadna z nich się mu nie sprzeciwia. Nie moŜe być sprzeczności między
objawieniem a rozumem; podwójnej prawdy o tej samej rzeczy, jednej objawionej, a drugiej
wyprowadzonej przez rozum (jak uczyli awerroiści) być nie moŜe, bo wszelka prawda,
zarówno objawiona jak i naturalna, pochodzi z jednego źródła: od Boga.
Kartezjusz ( 1596 - 1650 )
• Okres przed jego działalnością.
- po śmierci Tomasza z Akwinu scholastykę kontynuowali między innymi: Ockham, Buridan
- w 1564 r. urodził się Galileusz, od tego momentu następuje rozwój nauk matematycznoprzyrodniczych, budowane są róŜnorakie modele i testowane eksperymentalnie
• Kartezjusz urodził się w Sztokholmie. Interesowała go w szczególności filozofia podmiotu, na
której pierwszy plan wysunęła się epistemologia (co moŜe poznać). Brał udział w wojnie 30letniej. Kształcili go jezuici w duchu filozofii scholastycznej (m.in. filozofia św. Tomasz z
Akwinu).
Jego najsłynniejsze stwierdzenie brzmiało "cogito ergo sum" - "myślę więc jest" (ego cogito
ego sum - pierwotne). Sens tego polegał na widzeniu idei oczami umysłu. Pewnym moŜna być
tylko tych idei, które widzimy umysłem jasno i wyraźnie. Zmysły mogą tylko mylić, pewne są
twierdzenie matematyczne, ale nie absolutnie - tzw. złośliwy geniusz moŜe nam
podpowiedzieć błędnie. Uwidacznia się tutaj racjonalizm w poglądach Kartezjusza. Empiryzm
zostaje odrzucony. Jeśli człowiek istnieje, zdaję sobie z tego sprawę - myśli. Jeśli człowiek
pomyśli, Ŝe nie istnieje to równieŜ myśli. Tak więc nie moŜna zwątpić w to, Ŝe jest coś/ktoś
myślący.
• Istnienie Boga
Dwa dowody ontologiczne
1. Idea nieskończoności
W treści naszego myślenia znajdujemy idee róŜnego gatunku- wrodzone (np. przedstawienie
Boga), nabyte (przedstawienie słońca), wynalezione. Między nimi istnieje idea Boga, która
zajmuje pierwsze miejsce. Istota ludzka jest niedoskonała,Bóg - doskonały, nieskończony tak
więc idea Boga nie moŜe powstać z człowieka. Ona jest przez Boga wrodzona w człowieka
(koncepcja idei wrodzonej), tak jak jest mi wrodzona idea mnie samego. Bóg jest przyczyną
idei Boga w nas - idei nieskończoności, a zarazem wszystkich prawd wiecznych. Istnienie Boga
jest zatem takim samym pewnikiem jak cogito, ergo sum i jak prawdziwość jasnych i
dokładnych twierdzeń odnajdywanych w naszym myśleniu. W przeciwnym bowiem razie Bóg
byłby oszustem. Jeśliby nam dał rozum, który by nas stale w błąd wprowadzał, co jest
niemoŜliwe. Rzeczy (poznawane rozumowo) istnieją poniewaŜ jest Bóg, która nas nie zwodzi.
2. Idea Boga
Bóg jest bytem , który posiada wszystkie doskonałości, tak więc posiada równieŜ istnienie, w
związku z tym istnieje.
• Substancja myśląca a substancja rozciągła.
Zdaniem Kartezjusza istnieją we wszechświecie dwie substancje. Substancja myśląca czyli
dusza i substancja rozciągła czyli ciało. Substancje te nie mają ze sobą nic wspólnego. O ile
ciała są nieświadome, choć posiadają rozciągłość o tyle dusze są świadome ale za to
pozbawione rozciągłości. Kartezjusz uwaŜał, Ŝe nie tylko ciała organiczne ale równieŜ i
zwierzęta nie posiadają duszy (mimo iŜ posiadają ciała). Jedynie człowiek jest złoŜony
zarówno z ciała jak i duszy, choć jego ciało jest tylko automatem, który kieruje się tym co
nakazuje myśląca substancja. Ciało jednak nie moŜe spowodować zmian w duszy tak samo jak
i dusza nie moŜe stać się przyczyną zmian w ciele.
• Okazjonalizm - kierunek starający się pogodzić ze sobą świat idei i świat materialny
Benedykt Spinoza ( XVII w. )
• Spinoza nie był zawodowym filozofem, był szlifierzem. W swoim najwybitniejszym dziele pt.
Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona (Etica more geometrico demonstrato) zawarł
poglądy na podstawie których zaliczył go moŜna do grona racjonalistów.
• Istnieje tylko jedna substancja, która jest bytem, jest racją wszystkich innych bytów, a rację
istnienia samej siebie zawiera w samej sobie. Jest przyczyną samoistną. Substancja jest :
„tym, co bytuje w sobie i da się pojąć samo przez się, to jest czego pojęcie nie wymaga jako
składnika pojęcia innej rzeczy”. Substancja więc nie posiada Ŝadnej przyczyny; jest
nieskończoną, jedyną. Uznaje, ze jest ona Bogiem. Deus sive natura - utoŜsamienie Boga z
przyrodą - panteizm.
• Cała przyroda, cały świat jest mechanizmem. Nie ma w nim nic przypadkowego. Człowiek,
społeczeństwo, kultura to konieczny wytwór mechanicznie rozwijającej się przyrody. W świecie
panuje powszechny determinizm. Materia (modi rozciągłe) i myśl (modi myślące) są dwoma
atrybutami (modi) jednej substancji. Bóg posiada nieskończenie wiele przymiotów (modi), z
których jedynie materia i myśl są dostępne człowiekowi.
Gottfried Wilhelm Leibniz ( XVII w. )
• Myśliciel niemiecki, nie był zawodowym filozofem, był bibliotekarzem. Przypisuje mu się
rachunek róŜniczkowy (Newtonowo równieŜ), Leibniz opublikował go pierwszy, jednak
Brytyjska Akademia Nauk przyznała pierwszeństwo Newtonowi. Bardzo wysoko ceniony wśród
logików i informatyków. DąŜył to stworzenia języka uniwersalnego aby pogodzić katolików i
protestantów. Racjonalista, najwaŜniejsze dzieło "Monadologia"
• Ontologia
Istnieje nieograniczona ilość substancji. Wszystkie są jednego rodzaju, są jednostkowe.
PoniewaŜ materia nie moŜe być jedna i niepodzielna, to zasadę jedności mnogości rzeczy
jednostkowych moŜna odnaleźć w pierwiastku formalnym, tzn. w sile pojmowanej
niematerialnie. Stąd rzeczy istniejące są bytami prostymi, niematerialnymi, obdarzonymi siłami
spostrzegania i poŜądania. Rzeczy te otrzymały nazwę monad - punkty metafizyczne.
• KaŜda z nich jest bytem, rzeczywistym odzwierciedleniem całego wszechświata; kaŜda
monada jest róŜna jakościowo od innej, jest indywidualna. Istniejące monady „nie mają
okien”, tzn. kaŜda jest zamkniętym kosmosem, nie ulega działaniu i nie oddziałuje na
zewnątrz, funkcjonuje samorzutnie, wynika to z faktu, Ŝe jest mikrokosmosem. Zgodność zaś
pomiędzy poszczególnymi monadami jest wynikiem harmonii przed ustawnej, wprowadzonej
przez Boga. Kiedy monady się zbiorą mogą tworzyć przedmiot.
• Monada obdarzona siłą spostrzegania i poŜądania istnieje w ciągłym rozwoju, w nieustającej
przemianie, jest dynamiczna. Jest takŜe niepodzielna, ale istnieje w określonym
uporządkowanym ciągu monad, w którym poszczególne z nich róŜnią się stopniem
doskonałości postrzegania i poŜądania.
- zaczerpnięta siatka pojęciowa Arystotelesa
Wykład "6" -19.04.2007
Empiryzm brytyjski:
John Lock ( XVIII w. )
• Przedstawiciel empiryzmu. Przeciwstawiając się kartezjuszowskiej koncepcji idei wrodzonych
twierdził Lock, Ŝe ludzie mają zdolność poznawania za pomocą zmysłów. KaŜdy człowiek rodzi
się jako tabula ras. Idee zaś zawarte w ludzkich umysłach nie są jakimiś tajemniczymi,
samoistnymi bytami, lecz są po prostu efektem analizy danych zmysłowych dokonywanej
przez umysł.
• Koincydencja idei - idee, które docierają do człowieka zbiegają się ze zmysłami, rozumem, w
ten sposób człowiek poznaje te idee.
George Berkeley ( XVII - XVIII w. )
• Berkeley stworzył system filozoficzny nazywany idealizmem empirycznym. Zafascynowany
poglądami Locke'a równieŜ podąŜył drogą empiryczną. Doszedł jednak do wniosku, Ŝe cała
wiedza człowieka, którą człowiek posiada osiągana jest tylko poprzez zmysły. Istnieją tylko
zmysły oraz idee przez nie wygenerowane. Człowiek spoglądając np. na drzewo poprzez
odpowiednie bodźce generuje sobie ideę tego drzewa. Kiedy juŜ na drzewo to nie spogląda
idei tej nie ma. Na podstawie tego Berkeley uznał, Ŝe idea bytu obiektywnego jest błędna
gdyŜ nie moŜna stwierdzić istnienia czegokolwiek w obiektywny sposób. Stworzył więc on
pojęcie "bytu obserwowanego", a ściślej mówiąc uznał, Ŝe coś istnieje dla nas wtedy i tylko
wtedy, kiedy to moŜemy obserwować, natomiast gdy nie obserwujemy, nie moŜemy mieć
pewności, czy to coś nadal istnieje. Jednym słowem: być oznacza być (przez kogoś)
postrzeganym (esse est percipi)
• Berkeley dowiódł, Ŝe wychodząc od czystego empiryzmu – czyli starając się wywieść całą
naszą wiedzę z dochodzących do nas bodźców - dochodzi się nieuchronnie do odrzucenia idei
substancjonalności – czyli obiektywnego istnienia świata materialnego. Jednak przy załoŜeniu
niesubstancjalności świata materialnego, zachodzi pytanie jak to się dzieje, Ŝe dochodzące do
nas bodźce mają racjonalną strukturę i są powtarzalne
• Odpowiedzią Berkeleya było: dlatego, Ŝe ktoś przez stałą obserwację stale "podtrzymuje"
istnienie racjonalnie skonstruowanego świata materialnego. Oczywiście ten "ktoś" musi to
robić stale i jednocześnie mieć zdolność "widzenia wszystkiego na raz" – a zatem jest to nie
kto inny, tylko Bóg.
David Hume ( XVIII w. ) - agnostyk, sceptyk
• Hume wyrzucił z ontologii wszystko, co nie jest umysłowi bezpośrednio dostępne. Nie pytał,
czy rzeczy istnieją, lecz czy mamy rację, gdy twierdzimy, Ŝe istnieją. Rozwijając taką filozofię,
mógł jedynie stwierdzić, Ŝe świat jest zespołem postrzeŜeń. Nic poza tym nie istnieje. Nie ma
nic takiego, co określamy pojęciem „substancji”. Są tylko postrzeŜenia. Kiedy wnikamy w jaźń
to obserwujemy tylko nasuwające się nam postrzeŜenia, nigdy nic więcej. WyróŜniał dwa
rodzaje postrzeŜeń: pierwotne, zwane impresjami (wraŜeniami, odczuciami) oraz pochodne,
określone ideami. WraŜenia są pierwowzorami, idea zestawieniem wraŜeń wytwarzanych przez
umysł. WraŜenia pozwalają poznać rzeczywistość, są sprawdzianem idei.
• Krytyka związku przyczynowo-skutkowego - o związku między przyczyną a skutkiem nie
moŜe być mowy. Podstawą wniosku o przyczynowości nie jest obiektywne prawo lecz uczucie,
instynkt, subiektywny stosunek do rzeczywistości.
Wykład "7" - 26.04.2007
prof. Stelmach
Immanuel Kant ( XVIII - XIX w.)
• Filozofia Kanta współcześnie jest mało popularna z uwagi na swój wysoki stopień trudności.
Na przełomie XIX i XX wieku istniało 14 szkół neokantowskich.
• Przewrót Kopernikański - odwrócenie procesu poznania.
Do przewrotu kopernikańskiego metafizyka (przedmiot) była pierwotna, epistemologia zaś
pochodna - wtórna). U Kanta rzeczywistość jest wtórna wobec poznania. Wiedza jest
pierwotna i ma charakter podmiotowy a nie przedmiotowy, wiedza ta jest konstruowana przez
podmiot poznający. Kant zakłada, Ŝe przedmiot jest niepoznawalny (pojęcie "rzeczy samej w
sobie" - "Ding an sich"). Podmiot ulega złudzeniu, Ŝe poznaje rzeczywistość, tak naprawdę nie
poznaje rzeczywistości lecz swe skonstruowane przedstawienia. Jednak pomimo
niepoznawalności rzecz oddziaływuje na podmiot, rzecz tak jest źródłem pewnych wraŜeń.
Poznajemy więc przedstawienia a nie rzeczywistość. Podmiot poznający jest transcendentalny,
uniwersalny, optymalny. Nie jest to podmiot jednostkowy. Podmiot transcendentalny jest
zbliŜony do uniwersalnego, idealnego audytorium Perelmana. Podmiot ten jest zbiorem
moŜliwości poznawczych człowieka. Filozofia podmiotu transcendentalnego to epistemologia.
• Władze poznawcze podmiotu transcendentalnego.
rozum teoretyczny - związany z wiedzą teoretyczną, naukową; pozwala rozstrzygnąć co jest
prawdziwe, a co nie; podaje granice wiedzy naukowej - jak jest ?
rozum praktyczny - funkcja normująca (normatywna) - jak być powinno ?
władza sądzenia - zdolność oceniania, łącznik pomiędzy rozumem teoretycznym i
praktycznym, w filozofii Kanta najbardziej niejasna.
• Podział sądów.
źródło w umyśle
- stosunek do doświadczenia: aprioryczne (poznawcze) i aposterioryczne (podoświadczalne)
- zawartość poznawcza: sądy analityczne
i
oparte na pojęciach
sądy syntetyczne
zawierają nowy element wiedzy,
nie wynikają wprost z pojęcia
aprioryczno-analityczne
- dają pewność ale nic nowego
aposterioryczno- syntetyczne
- dają coś nowego, lecz wiedza nie jest pewna
Jakie powinny być idealne sądy ? Syntetyczno - apriori ? Jak mogą być moŜliwe ?
• Sądy syntetyczno-aprioryczne
Podmiot transcendentalny buduje przedstawienia w czasoprzestrzeni - pierwotna zdolność
człowieka. Według Kanta do czasoprzestrzeni dodać naleŜy składnik materialny
(przedstawienia, idealne wyobraŜenia przedmiotu) i składnik formalny (kategorie
aprioryczne, intelekt). Przedstawienia, posiadające pewne wrodzone twierdzenia poprzez
zadziałanie składnika formalne ulegają katalizacji. Tak więc rzecz jest niepoznawalna lecz
jest jedynie źródłem przedstawień dzięki wspomnianym trzem elementom czasoprzestrzeni, składnikowi formalnemu oraz materialnemu.
• Funkcja rozumu.
• funkcja normatywna (moralność, prawo)
2 wymiary moralności
indywidualna
i
uniwersalna
wolność człowieka
autonomia moralna
MUSI
imperatyw kategoryczny
nie moŜemy przeciw niemu wystąpić
ZAISTNIEĆ
ZGODA
• imperatyw kategoryczny - posiada formę, lecz nie posiada treści
"Postępuj tak by twoje postępowanie było wzorem postępowania dla innych"
- postępujesz jak chcesz lecz najwaŜniejsze aby było to zgodne z imperatywem