erich segal

ERICH SEGAL
AKTY WIARY
z ANGIELSKIEGO PRZEłOżYLI
ELżBIETA ZYCHOWICZ
(ROZDZ. 1/44)
WITOLD NOWAKOWSKI (ROZDZ 45/82)
WARSZAWA 2000
Tytuł oryginału:
ACTS OF FAITH
Copyright (C) Ploys, Inc.1992
Copyright (C) for the Polish edition by Wydawnictwo Albatros 1997
Copyright (C) for the Polish translation by
Elżbieta Zychowicz 8c Witold Nowakowski 1997
!
Redakcja: Anna Jutta-Walenko
Konsultacja merytoryczna:
dr Zbigniew Mikołejko, Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Opracowanie graficzne okładki: Andrzej Kuryłowicz
ISBN 83-88087-12-6
Wydawnictwo ALBATROS
Andrzej Kuryłowicz
Adres do korespondencji:
skr. poczt. 55, 02-792 Warszawa 78
E-mail:
wydawnictwo a7prima.waw.pl
Zamówienia hurtowe i wysyłkowe:
Internovator, Zwrotnicza 1/3, 01-219 Warszawa
tel. (22)-632-2381, (22)-862-7011, 0-501-060-891
Zamówienia wysyłkowe:
Albatros, skr. poczt. 55, 02-792 Warszawa
Księgarnia Wysyłkowa Faktor
skr. poczt. 60, 02-792 Warszawa 78, tel. (22)-649-5599
Warszawa 2000. Wydanie V
Objętość: 28 ark. wyd., 32 ark. druk.
Karen, Francesce i Mirandzie
..które podtrzymały moją wiarę
Sero te amavi, pulchritudo tam antiqua et tam
nova, sero te amavi! Et ecce intus eras...
Zbyt późno cię pokochałem, o Piękności, tak
dawna, a zarazem tak nowa! Zbyt późno cię
1
pokochałem - i dojrzałem, że byłaś we mnie przez cały czas...
Św. Augustyn, Wyznania X.27
Prolog
1
Daniel
Zostałem ochrzczony krwią. Moją własną krwią. Nie jest to
żydowski obyczaj, lecz jedynie fakt historyczny.
Porozumienie, jakie mój naród zawarł z Bogiem, wymaga,
byśmy potwierdzali naszą lojalność dwa razy dziennie. I aby
nikt z nas nie zapomniał, że jesteśmy jedyni w swoim rodzaju,
Bóg stworzył innowierców, żeby nam stale o tym przypominali.
W moim przypadku Ojciec Wszechświata umiejscowił irlandzką katolicką dzielnicę w połowie drogi między szkołą a domem. Tak więc, w regularnych odstępach czasu, gdy szedłem
do jesziwy albo wracałem do domu, chłopcy z parafialnej
szkoły St. Gregory's, widząc, że się zbliżam, obrzucali mnie
stekiem wyzwisk.
- Mosiek!
- Parch!
- Morderca Chrystusa!
Mogłem uciekać, gdy dzieliło ich ode mnie jeszcze kilkanaście metrów, ale wówczas musiałbym rzucić moje książki - modlitewnik, świętą Biblię. A to byłaby profanacja.
Stałem więc, obładowany książkami, bojąc się poruszyć, oni
zaś podchodzili do mnie z pyszałkowatymi minami, pokazywali
palcami moją jarmułkę i odprawiali swój rytuał.
- Popatrzcie tylko na tego faceta - do zimy daleko, a on
ma na głowie czapkę!
- To żydek. Muszą nosić czapki, żeby ukryć pod nimi rogi!
Stałem, bezradny, oni zaś otaczali mnie kręgiem i zaczynali
popychać.
Potem brali się do bicia, ciosy trafiały mnie ze wszystkich
stron, w usta, w nos, odbijały się echem w mojej czaszce.
Mimo że od tamtego czasu minęło wiele lat, wciąż jeszcze
czuję te uderzenia i smak krwi.
Z czasem nauczyłem się stosować mniej obronne taktyki.
Na przykład, lepiej jest, żeby ofiara nie upadła podczas bójki
(jeśli to możliwe, warto oprzeć się plecami o ścianę), albowiem
gdy człowiek leży, napastnicy mogą go również skopać.
Poza tym, trzeba wykorzystać duże książki w charakterze
tarczy. Talmud nie tylko zawiera najważniejsze komentarze
religijne - ma również wystarczająco duży format, by osłonić
podbrzusze przed kopniakami.
2
Czasami myślę, że moja matka spędziła życie na czekaniu
na mnie pod drzwiami, bo żebym nie wiem jak cicho próbował
wkraść się do domu po którejś z takich potyczek, zawsze ją
tam zastawałem.
- Danny, mój kochany chłopcze, co się stało?
- Nic, mamo, po prostu upadłem.
- Spodziewasz się, że w to uwierzę? To na pewno znów
sprawka tej bandy irlandzkich kozaków z kościoła, co? Czy
znasz imiona tych chuliganów?
- Nie.
Oczywiście kłamałem. Pamiętałem każdy pryszcz na wykrzywionej pogardą twarzy Eda McGee, którego ojciec prowadził miejscową gospodę. Słyszałem, że trenuje, gdyż chce
zdobyć Złote Rękawice czy coś w tym rodzaju. Może traktował
mnie po prostu jak worek treningowy.
- Jutro wybiorę się na rozmowę z ich matką przełożoną
czy jak się tam ona nazywa.
- Daj spokój, mamo, i co takiego jej powiesz?
- Zapytam ją, jak potraktowaliby samego Chrystusa. Może
przypomni tym chłopcom, że Jezus był rabinem.
Dobrze, mamo - pomyślałem sobie' - rób, co chcesz.
Następnym razem zaczają się na mnie z kijami do baseballu.
Urodziłem się jako książę - jedyny syn rabina Mosesa
Lurii,.monarchy naszego szczególnego królestwa wierzących.
Moja rodzina przyjechała do Ameryki z Silcza, małego miasteczka w Karpatach, które niegdyś należało do Węgier, potem
do Austrii, a jeszcze później do Czechosłowacji. Zmieniali się
zewnętrzni władcy, lecz mimo to jedna rzecz pozostawała niezmienna: Silcz był ojczyzną B'nai Simcha - "Synów Radości" - i w każdym pokoleniu męski potomek rodu Luriów
był uhonorowany tytułem silczańskiego rebego.
Na kilka miesięcy wcześniej, zanim naziści unicestwili jego
gminę, mój ojciec wyprowadził swoje stadko do jeszcze innej
Ziemi Obiecanej - Ameryki. Tutaj, w niewielkim zakątku
Brooklynu, stworzyli Silcz na nowo.
Członkowie gminy nie mieli problemów ze zwyczajami nowego kraju. Po prostu je ignorowali i żyli nadal tak jak od
wieków. Granice ich świata nie sięgały poza podróż szabatową,
odbywaną w dzień szabatu do bimy ich duchowego przywódcy.
Ubierali się jak niegdyś w czarne długie chałaty, w dni
powszednie nosili bobrowe kapelusze, w dni świąteczne okrągłe
aksamitne czapki ozdobione futrem, sztrejmle. My, chłopcy,
wkładaliśmy w dzień szabatu czarne filcowe kapelusze, hodo3
waliśmy pejsy i wyczekiwaliśmy z niecierpliwością dnia, gdy
będziemy również mogli zapuścić brody.
Niektórzy z gładko wygolonych i zasymilowanych współwyznawców naszej religii byli zakłopotani tym, że znajdujemy
się wśród nich - wyglądaliśmy tak dziwnie, tak bardzo rzucało
się w oczy nasze żydostwo. "Frumerzy" - mruczeli pod nosem
na nasz widok. A ponieważ to słowo oznacza po prostu ortodoksów, ich pogardę zdradzał ton głosu.
Moja matka, Rachela, była drugą żoną mojego ojca. Jego
pierwsza żona, Chawa, urodziła mu tylko dwie córki. Umarła
przy porodzie kolejnego dziecka - synka, który przeżył ją
zaledwie o cztery dni.
Pod koniec obowiązkowych jedenastu miesięcy żałoby kilkoro najbliższych przyjaciół ojca zasugerowało mu, żeby poszukał sobie nowej żony. Nie tylko z dynastycznych względów,
ale dlatego że, jak mówi Bóg w Księdze Rodzaju, "mężczyzna
nie powinien być sam".
Tak więc rabin Moses Luria poślubił moją matkę, Rachelę,
młodszą od niego o dwadzieścia lat córkę uczonego Vilny,
który był głęboko zaszczycony wyborem rabina.
Niespełna dwanaście miesięcy po ślubie urodziło im się dziecko. Niestety, była to kolejna córka - moja starsza siostra,
Debora. Jednakże, ku ogromnej radości ojca, zostałem poczęty
w następnym roku. Mój pierwszy krzyk potraktowano jako
bezpośrednią odpowiedź na żarliwe modlitwy pobożnego człowieka.
Kolejne pokolenie zyskało pewność, że złoty łańcuch nie
zostanie przerwany, będą mieli nowego silczańskiego rebego.
Przywódcę, nauczyciela, pocieszyciela. I, co najważniejsze,
pośrednika między nimi a Bogiem.
Niełatwo być jedynym synem i przyglądać się, jak twoje
siostry są traktowane niczym powietrze, ponieważ nie są chłopcami. Jednakże najtrudniejsza dla mnie była świadomość, że
tak długo i tak gorąco się o mnie modlono. Od początku
dźwigałem brzemię oczekiwań mego ojca.
Przypominam sobie mój pierwszy dzień w przedszkolu. Byłem jedynym dzieckiem, które odprowadził ojciec. A gdy pocałował mnie w drzwiach sali, poczułem, że ma policzki wilgotne od łez.
Byłem zbyt mały, żeby zrozumieć, iż jest to znak.
Skąd mogłem wiedzieć, że pewnego dnia stanę się przyczyną
jego znacznie bardziej gorzkich łez?
2
4
Timothy
Tim Hogan urodził się gniewny.
I nic dziwnego. Był sierotą, choć jego rodzice żyli.
Ojciec, Eamonn, marynarz na statku handlowym, wróciwszy
z długiej podróży, zastał swoją żonę brzemienną. Mimo to
Margaret Hogan przysięgała na wszystkie świętości, że nie
dotknął jej żaden śmiertelnik.
Zaczęła miewać halucynacje, rozpowiadając wszem i wobec,
że została pobłogosławiona, nawiedził ją Duch Święty. Jej
rozwścieczony mąż po prostu odpłynął. Wieść niesie, że znalazł
w Rio de Janeiro nową "żonę", z którą miał pięcioro "śmiertelnych" dzieci.
Gdy stan Margaret się pogorszył, pastor z St. Gregory's
załatwił dla niej miejsce w sanatorium prowadzonym przez
siostry zmartwychwstanki w stanie Nowy Jork.
Z początku wszystko wskazywało na to, że Timothy, o wyglądzie cherubina, z włosami koloru lnu i porcelanowoniebieskimi oczami Margaret, będzie się wychowywał w domu dziecka. Jego ciotka, Cassie Delaney, która miała już trzy córki,
uważała, że nie da rady wyżywić jeszcze jednej osoby z pensji,
którą przynosił do domu nowojorski policjant.
W dodatku, Tim urodził się wkrótce po tym, gdy zdecydowali z Tuckiem, nie bacząc na nakazy religii, że nie będą mieli
więcej dzieci. Cassie była już zmęczona latami bezsennych
nocy i zmienianiem pieluch. .
Tuckowi jednak udało się ją przekonać.
- Margaret to twoja rodzona siostra. Nie możemy pozwolić, żeby chłopak nie miał rodziny.
Odkąd tylko Tim pojawił się w ich życiu, trzy starsze siostry
nie ukrywały swej wrogości wobec niego. Odwzajemniał ją
gorąco. Gdy tylko potrafił utrzymać jakiś przedmiot w ręku,
próbował je nim uderzyć. Jego przeciwniczki nigdy nie zaniechały planów prześladowania go.
Pewnego razu ciotka Cassie weszła w samą porę, by zapobiec
wypchnięciu trzyletniego Tima przez okno sypialni.
W ostatniej chwili wybawiwszy chłopca z opresji, przetrzepała mu skórę za prowokowanie sióstr.
- Grzeczni chłopcy nigdy nie biją dziewcząt - zbeształa
go. Timothy prawdopodobnie lepiej przyswoiłby sobie tę naukę, gdyby nie słyszał, jak w sobotnie wieczory wujek traktuje
brutalnie ciotkę.
Tim równie niecierpliwie jak oni oczekiwał chwili, gdy opuści
dom. Gdy skończył osiem lat, Cassie zawiesiła mu na szyi
5
klucz na plecionym sznurku. Był to talizman, który dawał mu
wolność, dzięki niemu Tim mógł się włóczyć i wyładowywać
wrodzoną agresję podczas prawdziwie męskich zajęć, takich
jak uliczna namiastka baseballu czy bójki z innymi chłopakami.
Nie brakowało mu odwagi. Był właściwie jedynym chłopcem, który odważył się stawić czoło muskularnemu Edowi
McGee, niekwestionowanemu przywódcy bandy ze szkoły podstawowej.
Podczas krótkiej, lecz zaciętej walki na szkolnym boisku,
zanim zakonnice zdążyły rozdzielić obu przeciwników, Tim
podbił Edowi oko i uszkodził wargę, natomiast silny lewy
sierpowy McGee omal nie złamał mu szczęki. Interwencja sióstr
oczywiście sprawiła, że od tej pory zostali wielkimi przyjaciółmi.
Mimo że wuj Tima był przedstawicielem prawa, cieszył go
bojowy duch chłopca. Ciotka Cassie natomiast była wściekła.
Nie tylko straciła cztery dni pracy w stoisku z damską bielizną
w Macy's, lecz musiała jeszcze przykładać niezliczone torebki
z lodem do obolałej szczęki siostrzeńca.
W rodzinnym albumie Delaneyów Tim zobaczył zdjęcie
swojej matki, Margaret, i odnalazł w twarzy ciotki Cassie
nikłe podobieństwo do siostry.
- Czemu nie mogę do niej pojechać, odwiedzić jej?błagał. - Chciałbym tylko się z nią przywitać, powiedzieć
cześć, czy coś w tym rodzaju.
- Nawet by cię nie poznała - zapewniał go Tuck. - Żyje
w innym świecie.
- Ale ja nie jestem chory, poznałbym ją.
- Tim, proszę - nie ustępował wuj. - Robimy to dla
twojego dobra.
Nastąpił nieunikniony dzień, gdy Tim dowiedział się o tym,
o czym wszyscy szeptali od lat.
Pewnego sobotniego wieczora usłyszał, jak ciotka krzyczy
do swojego męża:
- Wyczerpała się już moja cierpliwość do tego małego
bękarta!
- Cassie, powściągnij swój język - strofował ją Tuck.Któraś z dziewczynek może cię usłyszeć.
- I co z tego? Może to nieprawda? Jest przeklętym bękartem mojej siostry dziwki i pewnego dnia sama mu o tym
powiem.
Tim był zdruzgotany. Za jednym zamachem stracił ojca
i został naznaczony piętnem. Starając się opanować gniew
i strach, stanął nazajutrz twarzą w twarz z Tuckiem i zażądał,
6
żeby wyjawił mu, kim był jego prawdziwy ojciec.
- Twoja mama plotła na ten temat różne dziwne rzeczy,
chłopcze - powiedział Tuck, czerwieniąc się i odwracając
oczy. - Nigdy nie wspomniała o nikim - poza całą tą anielską sprawą. Naprawdę bardzo mi przykro.
Po tej rozmowie Cassie nadal czepiała się wszystkiego,
co Tim powiedział czy zrobił, a Tuck po prostu unikał go,
jak mógł. Tim zaczął się czuć, jak gdyby karano go za
grzechy jego matki. Jego życie z Delaneyami stanowiło jedno
pasmo kar.
Starał się wracać do domu jak najpóźniej. Gdy jednak zapadał zmrok, wszyscy koledzy rozbiegali się na kolację i nie
miał do kogo otworzyć ust.
Na boisko padało nikłe kalejdoskopowe światło, przesączające się przez witrażowe okna kościoła. Nie chcąc być zauważony przez chłopców pokroju Eda McGee, wchodził do środka.
Początkowo zamierzał się tylko trochę ogrzać. Po pewnym
czasie przyłapał się na tym, że coś go ciągnie do posągu Matki
Boskiej i, pełen rezygnacji, z poczuciem osamotnienia, klękał,
by się pomodlić, tak jak go nauczono.
- Ave Maria, gratia plena - Zdrowaś Maryjo, łaskiś pełna,
Pan z Tobą, błogosławionaś Ty między niewiastami... Święta
Maryjo, Matko Boża, módl się za nami grzesznymi, teraz...
Ale nawet sam Tim nie bardzo wiedział, czego szuka. Nie
był na tyle dojrzały, by zrozumieć, że ponieważ jego narodziny
spowija pajęczyna wątpliwości, błaga Matkę Boską o wybawienie go z niewiedzy.
Po co się urodziłem? Kim są moi rodzice? Czemu nikt mnie
nie kocha?
Pewnego dnia, późnym wieczorem, gdy podniósł ze znużeniem wzrok, wydało mu się - przez mgnienie oka - że
Matka Boska uśmiechnęła się do niego, jak gdyby chciała
powiedzieć: Jednej rzeczy możesz być pewien w swoim pogmatwanym życiu. Ja cię kocham.
Gdy wrócił do domu, Cassie spuściła mu tęgie lanie za to,
że się spóźnił na kolację.
3
Debora
Najwcześniejsze wspomnienie Debory, wiążące się z Dannym, to błysk ostrego rzezaka nad jego malutkim penisem.
Mimo że jej ośmiodniowego braciszka otaczał krąg ludzi,
widziała wszystko wyraźnie, ponieważ matka, która stała w rogu pokoju, na zmianę to patrząc, to krzywiąc się, trzymała ją
7
na ręku.
Danny leżał na poduszce na kolanach stryja Saula - w rzeczywistości był to daleki kuzyn, ale najbliższy męski krewny
ojca - który silnymi, lecz delikatnymi dłońmi rozchylał nogi
chłopczyka.
Następnie mohel, wysoki, chudy mężczyzna w białym fartuchu i modlitewnym szalu, ujął penis Danny'ego kleszczami
i założył nań metalową osłonę w kształcie dzwonu, która
ochraniała żołądź aż do napletka. W tej samej chwili uniósł
wysoko prawą rękę, w której błyszczał przedmiot podobny do
sztyletu.
Wszyscy mężczyźni wstrzymali oddech i instynktownie osłonili dłońmi genitalia.
Odmówiwszy szybko modlitwę, mohel przebił napletek dziecka i jednym szybkim ruchem przeciął tkankę równo z osłoną.
Mały Danny zaczął kwilić.
W chwilę później rytualny chirurg podniósł napletek do
góry, żeby każdy mógł go zobaczyć, po czym wrzucił go do
srebrnej misy.
Rabin Luria zaintonował silnym głosem modlitwę:
- Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu Wszechświata, któryś nakazał, aby nasi synowie zawarli przymierze
ojca naszego Abrahama *.
Rozległo się ogólne westchnienie ulgi, a następnie okrzyki
radości.
Kwilącego Danny'ego oddano rozpromienionemu ojcu.
Rabin Luria zaprosił wszystkich, by jedli, pili, śpiewali i tańczyli.
Tak jak tego wymaga kodeks prawny, mężczyźni i kobiety
byli oddzieleni przepierzeniem, mimo to Debora słyszała głos
ojca, górujący nad innymi.
Gdy była już na tyle duża, że potrafiła formułować całe
zdania, jedno z pierwszych pytań, które zadała matce, dotyczyło tego, czy po jej urodzeniu odbyła się podobna uroczystość.
- Nie, kochanie - odparła łagodnie Rachela. - Ale to
bynajmniej nie oznacza, że kochamy cię mniej.
- Wobec tego czemu? - pytała z uporem Debora.
- Nie wiem - odpowiedziała matka. - Tak zarządził
Ojciec Wszechświata.
W miarę upływu czasu Debora Luria dowiedziała się, co
jeszcze Ojciec Wszechświata zarządził dla żydowskich kobiet.
W porannych modlitwach mężczyźni błogosławili Boga za
8
wszelkie możliwe dary:
Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu Wszechświata,
który dałeś kogutowi zmysł rozróżniania między dniem
a między nocą.
Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu Wszechświata,
który nie uczyniłeś mnie poganinem.
Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu Wszechświata,
który nie uczyniłeś mnie kobietą.
Podczas gdy mężczyźni dziękowali Bogu za swą męskość,
kobiety musiały się zadowolić następującą modlitwą:
' Teksty modlitw według przedwojennego wydania modlitewnika
Modły Izraelitów na dni powszednie i świgta, uroczystości i posty oraz
obrządki i ceremonje religijne. Tłumaczył i objaśnił Dyr, Salomon Spitzer,
Kraków, Drukarnia J. Fischera. Przedruk wykonany w Drukarni Narodowej w Krakowie z egzemplarza ze zbiorów prywatnych. Wydawnictwa
Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1991 (przyp. tłum.).
Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu Wszechświata,
który uczyniłeś mnie według swej woli.
Deborę zapisano do tradycyjnej szkoły organizacji Bejt Jakow, której jedynym celem było przygotowanie żydowskich
dziewcząt do roli żydowskich żon. Czytano tam kodeks prawny - albo przynajmniej jego specjalnie skróconą wersję, opracowaną dla kobiet w dziewiętnastym wieku.
Nauczycielka, pani Brenner, stale przypominała dziewczętom, że mają zaszczyt pomagać swoim mężom w wypełnianiu
obowiązku, który Bóg nałożył na Adama: "Bądźcie płodni
i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię".
Czy tylko tym jesteśmy? - myślała Debora. - Maszynkami
do rodzenia dzieci? Nie ośmieliła się powiedzieć tego na głos, ale
niecierpliwie czekała na wyjaśnienia pani Brenner. Doczekała się
wyłącznie stwierdzenia, że kobieta została stworzona z żebra
mężczyzny, toteż stanowi jedynie cząstkę tego, czym jest mężczyzna.
Mimo że była pobożna, Debora nie potrafiła uznać tej legendy za fakt. A jednak nie ośmieliła się wyrazić głośno swego
sceptycyzmu.
Dopiero wiele lat później, gdy Danny był w szkole średniej,
pokazał jej ustęp z Talmudu, którego nigdy nie pozwolono jej
czytać, gdy uczyła się sama.
Wyjaśniał on, czemu podczas stosunku płciowego mężczyzna
musi być zwrócony twarzą w dół, kobieta zaś - w górę.
Mężczyzna spogląda na ziemię, a kobieta na miejsce, z którego
została stworzona - męskie żebro.
9
Im więcej Debora zdobywała wiadomości, tym bardziej była
oburzona. Nie tylko z tego powodu, że traktowano ją jak
istotę niższego rzędu, ale również dlatego, że sofistyka nauczycielek próbowała przekonać dziewczęta, że nie o to naprawdę chodzi - nawet gdy wyjaśniały, że kobieta, która dała
życie chłopcu, musi czekać czterdzieści dni, zanim znowu stanie
się "czysta", gdy tymczasem kobieta, która powiła dziewczynkę - osiemdziesiąt dni.
I czemu, kiedy brakuje dziesiątego mężczyzny, by stworzyć
kworum konieczne do modlitw, nie może go zastąpić żydowska
kobieta, może natomiast sześcioletni chłopczyk!
Siedząc z matką i innymi kobietami na galerii w synagodze,
ośmielała się zerkać nad zasłoną, przyglądając się paradującym
starszym mężczyznom i młodzieńcom, wzywanym kolejno do
czytania Tory.
- Mamo, czemu żadna z nas, tutaj na górze, nigdy nie ma
takiej szansy?
A pobożna Rachela mogła jedynie odpowiedzieć:
- Spytaj ojca.
Debora uczyniła to podczas lunchu w dniu szabatu.
- Kochanie, Talmud mówi nam, że kobiecie nie wolno
czytać Tory z szacunku dla zebranych - odpowiedział pobłażliwie rabi.
- Ale co to znaczy? - nie ustępowała autentycznie zagubiona Debora.
- Spytaj matkę - rzekł ojciec.
Jedyną osobą, po której mogła się spodziewać szczerej odpowiedzi, był jej brat Danny.
- Mówią nam, że gdyby kobiety stały przed modlącymi
się mężczyznami, mogłyby rozpraszać ich uwagę.
- Nie rozumiem, Danny. Czy mógłbyś mi to wyjaśnić na
przykładzie?
- No cóż - rzekł z zakłopotaniem brat. - To coś w tym
rodzaju, jak to, że Ewa dała Adamowi... no wiesz...
- Tak - powiedziała ze zniecierpliwieniem Debora. - Tyle wiem. Kazała mu zjeść jabłko. I co z tego?
- I to nasunęło Adamowi myśli.
- Jakie myśli?
- Wiesz, Deb - rzekł przepraszająco Danny - jeszcze
nam o tym nie mówiono. - I dodał: - Gdy tylko to uczynią,
obiecuję, że natychmiast ci powtórzę.
Odkąd sięgała pamięcią, Debora Luria pragnęła mieć przywileje, które zostały nadane jej bratu podczas obrzezania.
10
W miarę dorastania jednak musiała stawić czoło bolesnemu
faktowi, że nigdy nie będzie mogła w pełni służyć Bogu...
ponieważ nie urodziła się mężczyzną.
CZęść 1
1
Daniel
Gdy miałem cztery lata, ojciec wezwał mnie do swego gabinetu i posadził na kolanach. Pamiętam do dziś drewniane
półki uginające się pod ciężarem wysokich, oprawnych w skórę
tomów Talmudu.
- No, dobrze - powiedział łagodnie - zacznijmy od początku.
- A co nim jest? - spytałem.
- Cóż - rozpromienił się ojciec - Bóg, oczywiście, jest
początkiem - jak również nieskończonością. Jesteś jednak
wciąż zbyt mały, żeby sięgać w głąb koncepcji mistycznych.
Dzisiaj, Danielu, zaczniemy od aleph.
- Aleph?
- To prawidłowa wymowa - rzekł z dumą ojciec. - Znasz
już teraz jedną hebrajską literę.
I pokazał mi drugi znak na stronie.
- Następną literą jest bet. Widzisz zatem, że uczymy się
hebrajskiego aleph-bet.
I w ten sposób nauczyłem się pozostałych dwudziestu liter.
To dziwne, ale o ile pamiętam, nie miałem najmniejszych
trudności z przyswojeniem czegokolwiek, co wpajał mi ojciec.
Wszystko wędrowało wprost do mojego serca i umysłu i płonęło tam niczym wieczna lampka nad Arką Przymierza w synagodze.
Następną chwilą, którą pamiętam, była ta, gdy przeczytałem
pierwsze słowa w języku hebrajskim: "Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię...", które z trudem przetłumaczyłem na
jidysz.
Ten niemiecko-hebrajski dialekt, który rozwinął się kiedyś
w średniowiecznych gettach nad Renem, był wciąż naszym
językiem codziennym. Hebrajski był święty, zastrzeżony do
czytania świętych ksiąg i modlitw. I tak powtórzyłem po hebrajsku pierwsze słowa Księgi Rodzaju: "Bereszit bara Elohim
et haszamajim we et haarec ".
Ojciec pogładził szpakowatą brodę i skinął głową.
- Dobra robota, mój chłopcze. Dobra robota.
Jego uznanie podziałało na mnie jak narkotyk. Uczyłem się
coraz pilniej, żeby zasłużyć na więcej pochwał. Jednocześnie
11
oczekiwania ojca były coraz wyższe.
Choć nigdy nie powiedział słowa na ten temat, zdawałem
sobie sprawę, że zakłada, iż będę wchłaniał wiedzę jak gąbka,
każdą cząsteczką mojego ciała. Jakimś cudem rzeczywiście tak
było, nauczyłem się wszystkiego - świętych słów, świętych
praw, historii, obyczajów, poznałem zawiłe starania uczonych,
którzy przez całe wieki próbowali wydobyć sens Boga z garstki
komentarzy.
Chciałem tylko, żeby ojciec był nieco mniej dumny ze mnie,
ponieważ im więcej wiedziałem, z tym większą ostrością uświadamiałem sobie, ile jeszcze muszę się nauczyć.
Wiem, że każdego ranka ojciec dziękował Bogu za Jego
wspaniały dar. Nie tylko za syna, ale - jak zwykł to ujmować - za takiego syna.
Ja, z drugiej strony, żyłem w nieustannych nerwach, ponieważ bałem się, żeby go w jakiś sposób nie rozczarować.
Ojciec górował nad innymi rabimi nie tylko fizycznie, ale
i duchowo. Nie trzeba dodawać, że również nade mną. Był
silnie zbudowanym mężczyzną, wzrostu sporo powyżej stu
osiemdziesięciu centymetrów, miał czarne błyszczące oczy.
Oboje z Deborą odziedziczyliśmy po nim ciemną karnację,
a ona, niestety, również jego wzrost.
Ojciec rzucał długi cień na moje życie. Ilekroć dostawałem
w szkole reprymendę za jakąś drobną przewinę, nauczyciel
torturował mnie porównaniami:
- I czy to przystoi synowi wielkiego rabina Lurii?
W przeciwieństwie do moich kolegów z klasy, odmawiano
mi luksusu popełniania błędów. Co u innych było całkiem
niewinne, w moim przypadku uważane było za niegodne.
- Przyszły silczański rabi handluje kartami baseballowymi?!
A jednak myślę, że właśnie dlatego ojciec nie posłał mnie do
naszej szkoły, mieszczącej się przy tej samej ulicy co dom.
Tam prawdopodobnie znalazłbym się w uprzywilejowanej sytuacji. Takie grzeszki, jak robienie sobie żartów z nauczyciela - nie wspominając o rzucaniu w niego kredą, gdy odwracał
się do tablicy - mogłyby ujść mi płazem.
Dlatego też musiałem odbywać długą - i czasami niebezpieczną - drogę z naszego domu ů do powszechnie znanej ze
swych rygorów jesziwy Etz Chaim, znajdującej się o dziesięć
przecznic dalej w kierunku północnym, której dyrektor był
znany jako największy rabin stulecia - dwudziestego stulecia.
12
Codziennie, nie wyłączając niedziel, wstawałem o świcie,
żeby modlić się w tym samym pokoju co ojciec. Ojciec, w tałesie, z przytwierdzonymi do ramienia i czoła filakteriami,
kołysał się zwrócony twarzą ku wschodowi, ku Jerozolimie,
i modlił się o powrót naszego narodu do Syjonu.
Gdy cofam się pamięcią wstecz, zastanawia mnie to - zwłaszcza, że istnieje teraz państwo Izrael. Mimo to nie kwestionowałem nigdy niczego, co robił ten wielki człowiek.
Zajęcia w szkole zaczynały się punktualnie o ósmej. Do
południa zajmowaliśmy się hebrajskim, szczególnie gramatyką
i Biblią. W naszych wczesnych latach skupialiśmy się na fragmentach "opowieści" - Arce Noego, Wieży Babel, wielobarwnej szacie Józefa. W miarę upływu czasu, gdy nieco dojrzeliśmy - mniej więcej w wieku jedenastu, dwunastu lat - zaczęliśmy studiować Talmud, pełne kompendium żydowskiego
prawa cywilnego i przepisów religijnych.
Pierwsza z jego dwóch części jedynie przedstawia zbiór tradycyjnych doktryn religii żydowskiej. Zawiera przynajmniej
cztery tysiące przepisów prawnych i założeń.
Czasami zastanawiałem się, w jaki sposób ojciec potrafił tak
wiele zapamiętać. Można było odnieść wrażenie, że zna na
pamięć nie tylko przepisy, ale i komentarze.
Zajęcia z Talmudu przypominały naukę prawa w szkole
średniej. Zaczęliśmy od zasad postępowania w przypadku znalezienia cudzej własności, a pod koniec semestru wiedziałem
już, czy mogę zatrzymać czyjeś owoce, rozsypane na ziemi, czy
też nie.
W południe wszyscy schodziliśmy na lunch, gdzie po drugiej
stronie sali widzieliśmy nasze koleżanki szkolne, odseparowane
od nas na zajęciach hebrajskiego. Po deserze, składającym się
26 ~ 27
Ten niemiecko-hebrajski dialekt, który rozwinął się kiedyś
w średniowiecznych gettach nad Renem, był wciąż naszym
językiem codziennym. Hebrajski był święty, zastrzeżony do
czytania świętych ksiąg i modlitw. I tak powtórzyłem po hebrajsku pierwsze słowa Księgi Rodzaju: "Bereszit bara Elohim
et haszamajim we et haarec ".
Ojciec pogładził szpakowatą brodę i skinął głową.
- Dobra robota, mój chłopcze. Dobra robota.
13
Jego uznanie podziałało na mnie jak narkotyk. Uczyłem się
coraz pilniej, żeby zasłużyć na więcej pochwał. Jednocześnie
oczekiwania ojca były coraz wyższe.
Choć nigdy nie powiedział słowa na ten temat, zdawałem
sobie sprawę, że zakłada, iż będę wchłaniał wiedzę jak gąbka,
każdą cząsteczką mojego ciała. Jakimś cudem rzeczywiście tak
było, nauczyłem się wszystkiego - świętych słów, świętych
praw, historii, obyczajów, poznałem zawiłe starania uczonych,
którzy przez całe wieki próbowali wydobyć sens Boga z garstki
komentarzy.
Chciałem tylko, żeby ojciec był nieco mniej dumny ze mnie,
ponieważ im więcej wiedziałem, z tym większą ostrością uświadamiałem sobie, ile jeszcze muszę się nauczyć.
Wiem, że każdego ranka ojciec dziękował Bogu za Jego
wspaniały dar. Nie tylko za syna, ale - jak zwykł to ujmować - za takiego syna.
Ja, z drugiej strony, żyłem w nieustannych nerwach, ponieważ bałem się, żeby go w jakiś sposób nie rozczarować.
Ojciec górował nad innymi rabimi nie tylko fizycznie, ale
i duchowo. Nie trzeba dodawać, że również nade mną. Był
silnie zbudowanym mężczyzną, wzrostu sporo powyżej stu
osiemdziesięciu centymetrów, miał czarne błyszczące oczy.
Oboje z Deborą odziedziczyliśmy po nim ciemną karnację,
a ona, niestety, również jego wzrost.
Ojciec rzucał długi cień na moje życie. Ilekroć dostawałem
w szkole reprymendę za jakąś drobną przewinę, nauczyciel
torturował mnie porównaniami:
- I czy to przystoi synowi wielkiego rabina Lurii?
W przeciwieństwie do moich kolegów z klasy, odmawiano
mi luksusu popełniania błędów. Co u innych było całkiem
niewinne, w moim przypadku uważane było za niegodne.
- Przyszły silczański rabi handluje kartami baseballowymi~!
A jednak myślę, że właśnie dlatego ojciec nie posłał mnie do
naszej szkoły, mieszczącej się przy tej samej ulicy co dom.
Tam prawdopodobnie znalazłbym się w uprzywilejowanej sytuacji. Takie grzeszki, jak robienie sobie żartów z nauczyciela - nie wspominając o rzucaniu w niego kredą, gdy odwracał
się do tablicy - mogłyby ujść mi płazem.
Dlatego też musiałem odbywać długą - i czasami niebezpieczną - drogę z naszego domu do powszechnie znanej ze
swych rygorów jesziwy Etz Chaim, znajdującej się o dziesięć
przecznic dalej w kierunku północnym, której dyrektor był
14
znany jako największy rabin stulecia - dwudziestego stulecia.
Codziennie, nie wyłączając niedziel, wstawałem o świcie,
żeby modlić się w tym samym pokoju co ojciec. Ojciec, w tałesie, z przytwierdzonymi do ramienia i czoła filakteriami,
kołysał się zwrócony twarzą ku wschodowi, ku Jerozolimie,
i modlił się o powrót naszego narodu do Syjonu.
Gdy cofam się pamięcią wstecz, zastanawia mnie to - zwłaszcza, że istnieje teraz państwo Izrael. Mimo to nie kwestionowałem nigdy niczego, co robił ten wielki człowiek.
Zajęcia w szkole zaczynały się punktualnie o ósmej. Do
południa zajmowaliśmy się hebrajskim, szczególnie gramatyką
i Biblią. W naszych wczesnych latach skupialiśmy się na fragmentach "opowieści" - Arce Noego, Wieży Babel, wielobarwnej szacie Józefa. W miarę upływu czasu, gdy nieco dojrzeliśmy - mniej więcej w wieku jedenastu, dwunastu lat - zaczęliśmy studiować Talmud, pełne kompendium żydowskiego
prawa cywilnego i przepisów religijnych.
Pierwsza z jego dwóch części jedynie przedstawia zbiór tradycyjnych doktryn religii żydowskiej. Zawiera przynajmniej
cztery tysiące przepisów prawnych i założeń.
Czasami zastanawiałem się, w jaki sposób ojciec potrafił tak
wiele zapamiętać. Można było odnieść wrażenie, że zna na
pamięć nie tylko przepisy, ale i komentarze.
Zajęcia z Talmudu przypominały naukę prawa w szkole
średniej. Zaczęliśmy od zasad postępowania w przypadku znalezienia cudzej własności, a pod koniec semestru wiedziałem
już, czy mogę zatrzymać czyjeś owoce, rozsypane na ziemi, czy
też nie.
W południe wszyscy schodziliśmy na lunch, gdzie po drugiej
stronie sali widzieliśmy nasze koleżanki szkolne, odseparowane
od nas na zajęciach hebrajskiego. Po deserze, składającym się
niezmiennie z małych kwadratowych kawałków owoców z puszki, odmawialiśmy modlitwę dziękczynną i starsi chłopcy
śpieszyli na górę do synagogi, żeby odbyć popołudniowe modły
przed rozpoczęciem świeckich zajęć.
Od pierwszej do czwartej trzydzieści żyliśmy w kompletnie
odmiennym świecie. Lekcje toczyły się tak jak w każdej innej
nowojorskiej szkole publicznej. Zaczynały się, oczywiście, od
złożenia ślubowania. Tutaj dziewczęta były razem z nami.
Zapewne jakiś nowoczesny mędrzec uznał, że nie będzie nic
zdrożnego w tym, by młodzież obojga płci uczyła się praw
i obowiązków obywatela, angielskiego i geografii w jednej
klasie.
15
Z wyjątkiem piątków, gdy kończyliśmy lekcje wcześnie z powodu szabatu, prawie zawsze było już ciemno, kiedy wychodziliśmy ze szkoły. ~
Szedłem zmęczony do domu i jeśli udało mi się dotrzeć tam
bez szwanku, pałaszowałem przygotowaną przez mamę kolację, po czym przy tym samym stole odrabiałem lekcje zadane
w obu szkołach, dopóki moja matka nie decydowała, że jestem
zbyt zmęczony, by uczyć się dalej.
W dzieciństwie spędzałem w łóżku bardzo mało czasu. Prawdę mówiąc, przypominam sobie tylko jeden wypadek, gdy
spędziłem w nim więcej niż kilka godzin - chorowałem wtedy
na odrę.
Mimo rygorów bardzo lubiłem szkołę. Nasz podwójny dzień
był niczym dwie uczty wiedzy dla mojego zgłodniałego umysłu.
Ale sobota była moim szczególnym Dniem Sądu Ostatecznego,
musiałem bowiem wówczas zademonstrować ojcu, czego się
nauczyłem przez cały tydzień.
Był on po prostu wszechmocną władzą w moim życiu - tak
wyobrażałem sobie żydowskiego Boga - niezrozumiałego,
nieznanego.
I skorego do gniewu.
2
Timothy
Szkoła parafialna St. Gregory's była w dwójnasób religijna.
Dziewczęta i chłopcy rozpoczynali każdy szkolny dzień od
afirmacji obu wiar: amerykanizmu i katolicyzmu.
Niezależnie od pogody, zbierali się na betonowym boisku,
gdzie siostra Maria Immaculata pilnowała, by wyrecytowali
ślubowanie, a następnie Pater noster. W mroźne zimowe dni
z ich ust wydobywały się białe obłoczki pary, zamieniając
czasami - dość symbolicznie - szkolne boisko w coś w rodzaju naziemnej chmury.
Następnie we względnej ciszy wchodzili dwójkami do szkoły - bali się bowiem linijki siostry Marii Bernardy nie mniej
niż piekła i potępienia.
Bywały oczywiście wyjątki. Twardzi chłopcy w rodzaju Eda
McGee i Tima Hogana byli na tyle nieustraszeni, że ryzykowali
przyszły świat za cenę pociągnięcia Isabel O'Brien za warkocze.
Czasami zdarzały się takie wybryki, że siostra Maria Bernarda naprawdę traciła nadzieję na wieczne zbawienie chłopców. Pod koniec września włączyła do swych nocnych modlitw
błaganie o to, by Najświętsza Panienka zesłała jak najszybszy
koniec semestru. Niech niepoprawny duet terroryzuje kogoś
16
silniejszego od niej psychicznie.
Przy drzwiach do każdej klasy znajdowała się kropielnica ze
święconą wodą, aby każde dziecko mogło zanurzyć w niej
palce i przeżegnać się albo - w przypadku Tima i Edaochlapać szyję jakiejś nieszczęsnej ofiary.
Program szkoły parafialnej był taki sam jak w zwykłych
szkołach publicznych, obejmował matematykę, naukę o prawach
i obowiązkach obywatela, angielski, geografię i tak dalej - z jednym ważnym dodatkiem. Już w przedszkolu siostry wyjaśniły,
że w St. Gregory's najważniejszym przedmiotem jest doktryna
chrześcijańska - "Żyć na tym świecie i umrzeć jako dobry
katolik, żeby zasłużyć na szczęście w przyszłym, u Boga".
Siostra Maria Bernarda miała obsesję na punkcie pierwszych
męczenników. Z upodobaniem czytywała swoim uczniom
krwawe szczegóły z Żywotów świętych Butlera. Jej rumiana
twarz stawała się niemal purpurowa, grube szkła okularów
zachodziły mgłą, oprawki zsuwały się jej na czubek nosa.
- Szalony cesarz Neron był szczególnie okrutny - wyjaśniała - albowiem z jego rozkazu rzucano świętych męczenników wygłodzonym psom na pożarcie lub też smarowano ich
woskiem, nabijano na ostre pale, a następnie podpalano, żeby
służyli za żywe pochodnie.
Nawet takie straszliwe obrazy nie powstrzymały Eda McGee
od szeptu:
- Mieli chyba niezły ubaw, Timmo. Może wypróbujemy
to na O'Brien?
Gdy siostra Maria Bernarda czuła, że jej słuchacze są dostatecznie zahipnotyzowani, zamykała książkę, ocierała czoło
i przechodziła do moralnego przesłania.
- A teraz, chłopcy i dziewczęta, zapamiętajcie sobie, że był
to przywilej. Albowiem jeśli ktoś nie jest chrześcijaninem, nie
może być nazwany męczennikiem, nawet gdyby przeszedł piekielne męki.
Potem poruszała kolejny ze swych ulubionych tematów:
inni w świecie zewnętrznym. Nie ochrzczeni. Poganie. Przeklęci.
- Powinniście za wszelką cenę unikać przyjaźni z niekatolikami, ponieważ nie są to ludzie prawdziwej wiary i pójdą do
piekła. Żydów łatwo rozpoznać po wyglądzie i sposobie ubierania się. Największym jednak zagrożeniem są protestancitrudno ich rozróżnić i będą często próbowali was przekonać,
że są chrześcijanami.
Gdy nauczyli się, jak uniknąć wiecznego potępienia, przeszli
do kolejnego kamienia milowego - przygotowania do Pierw17
szej Komunii Świętej.
Rozpoczęli naukę katechizmu.
Co tydzień musieli zapamiętać określoną liczbę pytań i odpowiedzi z podstawowej doktryny Kościoła katolickiego.
Jakie są główne konsekwencje grzechu pierworodnego Adama
dla ludzkości?
Główne konsekwencje grzechu pierworodnego Adama dla
ludzkości to: śmierć, cierpienie, niewiedza i silna skłonność
do grzechu.
Jakie jest główne przesłanie Nowego Testamentu?
Główne przesłanie Nowego Testamentu to radosne zbawienie dzięki Jezusowi Chrystusowi.
Tekst katechizmu był przeplatany przykładami z własnego
podwórka.
- Isabel O'Brien. - Siostra Maria Bernarda wezwała do
odpowiedzi rudowłosą dziewczynkę, siedzącą pod oknem.
- Słucham, siostro? - spytała Isabel, posłusznie wstając
z miejsca.
- Isabel, jeśli dziewczynka kocha swoje radio bardziej od
różańca, czy zmierza prosto w kierunku nieba?
Dziewczynka pokręciła głową tak energicznie, że jej mysie
ogonki smagnęły ją po policzkach.
- Nie, siostro. To oznacza, że zdąża prosto w kierunku
piekła.
- Bardzo dobrze, Isabel. Teraz, Ed McGee...
Krępy chłopak przyjął coś w rodzaju niedbałej postawy
pionowej.
- Słucham, siostro?
- Przypuśćmy, że chłopiec spędza cztery godziny dziennie
na grze w piłkę, a zaledwie pięć minut na modlitwie. Czy robi
tyle, ile powinien, by okazać miłość Bogu?
Oczy wszystkich uczniów były zwrócone na Eda. Wiedzieli,
że siostra zachowała ten przykład specjalnie dla niego.
- No więc? - ponagliła go niecierpliwie.
- Eee... - próbował zyskać na czasie Ed - ...to doprawdy
bardzo trudne pytanie.
Dwadzieścia cztery pary małych dłoni powędrowały do ust,
by stłumić chichot.
- Podejdź tu natychmiast - rozkazała siostra Maria Bernarda.
Ed podszedł spokojnym krokiem do katedry, doskonale zdając sobie sprawę, co teraz nastąpi. Zanim siostra zdążyła wydać
polecenie, wyciągnął ręce przed siebie. Spiorunowała go wzro18
kiem, po czym przejechała mocno linijką po nadstawionych
dłoniach. Chłopiec starał się znieść karę bez mrugnięcia okiem,
pokrywając ból głupkowatym uśmiechem.
Następnie nauczycielka przestrzegła całą klasę:
- Każdy, kto ośmieli się wykazać brak szacunku, poniesie
jeszcze surowszą karę.
Uczniowie uśmiechnęli się z wyczekiwaniem, gdy wezwała
do odpowiedzi Timothy'ego.
- A teraz, Timie Hogan, powiedz Skład Apostolski.
- Na pamięć?
- Na pamięć i z uczuciem - odpowiedziała siostra Maria
Bernarda, trzymając w gotowości linijkę.
Ku jej ogromnemu zdumieniu, Tim wyrecytował cały Skład
bez zająknienia. Wprost doskonale.
- Wierzę w Boga, Ojca wszechmogącego, Stworzyciela
nieba i ziemi. I w Jezusa Chrystusa, Syna Jego Jedynego, Pana
naszego, który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Panny...
- Dobrze... bardzo dobrze - czuła się w obowiązku przyznać siostra Bernarda.
Gdy Tim rozejrzał się po klasie, odniósł wrażenie, że dostrzega rozczarowanie w oczach kolegów.
- Mól książkowy - mruknął Ed McGee, rzucając mu
groźne spojrzenie.
3
Debora
Debora uwielbiała szabat. Był to najświętszy ze wszystkich
dni świętych, jedyny wymieniony w Dziesięciorgu Przykazań.
Co więcej, był to szczególny dar Boga dla Izraelitów. Przez
niezliczone tysiąclecia starożytne cywilizacje liczyły czas w miesiącach i latach, ale pojęcie siedmiodniowego tygodnia, uwieńczonego szabatem, zostało wynalezione przez Żydów.
Jest to dzień niezmąconej radości. Podczas tej dwudziestoczterogodzinnej dyspensy od smutku należy przerwać nawet
żałobę po którymś z rodziców czy mężu.
Biblia wyjaśnia, że w dniu szabatu nawet Wszechmogący
nie tylko przerwał pracę, lecz "odnowił duszę".
Tego właśnie doświadczała Debora Luria, zamykając za
sobą drzwi w piątkowe popołudnie. Nie odcinała się od świata,
raczej zostawiała go na zewnątrz. Świat samochodów, sklepów,
fabryk, zmartwień i trudu. W każdy piątek wieczorem odradzało się w niej coś cudownego - mieszanina wiary i radości.
Może właśnie dlatego - myślała Debora - na twarzy
19
matki maluje się takie uniesienie, gdy stoi bez ruchu przed
lśniącymi srebrnymi świecznikami, a szabat spływa łagodnie
na jej ramiona niczym miękki jedwabny szal.
Rodzina przyglądała się w milczeniu, jak Rachela przesłania
dłońmi oczy i przed jedzeniem odmawia modlitwę głosem tak
cichym, że jedynie sam Bóg może ją usłyszeć.
W każde piątkowe popołudnie Debora oraz jej przyrodnia
siostra Rena pomagały matce w sprzątaniu, polerowaniu i gotowaniu, aby przyszykować dom dla niewidzialnych aniołów,
które miały być ich honorowymi gośćmi aż do czasu, gdy trzy
małe gwiazdki rozbłysną na sobotnim wieczornym niebie.
Gdy już zapadał mrok, ojciec i Danny wracali do domu po
modlitwach, zapach zimy unosił się z ich czarnych jak węgiel
chałatów. Cała rodzina witała ich, jak gdyby nie widzieli się
od kilku miesięcy.
Rabin Luria kładł duże dłonie na głowie Danny'ego, by go
pobłogosławić - a następnie czynił to samo wobec swoich
córek.
Wreszcie śpiewał żonie swym głębokim chrapliwym głosem
słynne wersety z Księgi Przysłów:
Niewiastę dzielną któż znajdzie?
Jej wartość przewyższa perły *.
Gdy stali wokół stołu nakrytego białym obrusem i oświetlonego chybotliwym blaskiem świec, ojciec wznosił duży srebrny kielich i odmawiał modlitwę nad winem, a potem nad
chlebem - dwoma bochenkami, dla upamiętnienia dwóch
porcji manny, którą Bóg zesłał Izraelitom na pustyni, aby nie
musieli zbierać pożywienia w szabat.
Potem następowała uczta. Nawet w najbiedniejszych domach
rodzina wyrzekała się wszystkiego przez cały tydzień, żeby
kolacja w piątkowy wieczór była wystawna i - jeśli to możliwe - zawierała danie rybne oraz mięsne.
Przez cały wieczór ojciec wiódł wszystkich przez skarbnicę
szabatowych pieśni i chasydzkich melodii bez słów - niektóre
pochodziły z innych krajów, z innych stuleci, niektóre ułożył sam.
Debora odliczała zwykłe godziny tygodnia, żyjąc przez cały
czas myślą o tych bezcennych chwilach, gdy będzie wolna. Gdy
pozwoli, by jej głos wzbijał się ponad inne. Miała wspaniały
głos - tak czysty i wibrujący, że Rachela musiała ją często
przestrzegać, by śpiewała w synagodze cicho i nie rozpraszała
mężczyzn.
W dniu szabatu policzki jej matki płonęły, oczy tańczyły
w rytm muzyki. Zdawała się promieniować miłością. Pewnego
20
dnia Debora dowiedziała się, że był po temu szczególny powód.
Wracała do domu ze szkoły razem z Molly Blumberg, szesnastoletnią sąsiadką, która była już zaręczona i tego lata miała
wyjść za mąż. Molly była ogromnie podniecona, ponieważ
dowiedziała się właśnie o jednej z podstawowych zasad żydowskiego małżeństwa, o której się rzadko wspominało.
Otóż mężczyzna miał obowiązek kochać się ze swą żoną
w piątkową noc - przykazanie oparte bezpośrednio na Księdze Wyjścia, rozdział dwudziesty pierwszy, werset dziesiąty.
Co więcej, nie wolno robić mu tego niedbale, ponieważ prawo
wymaga, żeby ją "zadowolił". Kobieta może nawet podać go
do sądu, jeśli tego nie uczyni.
Debora doszła do wniosku, że częściowo wyjaśnia to przyczyny serwowania mężowi obfitego posiłku. I uśmiech na twarzy żydowskiej kobiety, gdy go przygotowuje.
Gdy reszta rodziny kładła się już spać, Debora zostawała
sama w jedynym oświetlonym pokoju. Ale nawet to światło
nie paliło się przez całą noc. Ponieważ biblijny zakaz pracy
w szabat został tak sformułowany przez późniejszych mędrców,
że nie zezwalał nawet na zapalanie ani gaszenie elektrycznych
lamp, Luriowie, podobnie jak ich najbardziej religijni sąsiedzi,
zatrudniali szabesgoja, który przychodził o jedenastej i gasił
wszystkie lampy.
W ciszy i spokoju Debora otwierała Biblię, najczęściej Pieśń
nad Pieśniami. Całkowicie pochłonięta tekstem, czasami czytała na głos, nie zdając sobie z tego sprawy:
Na łożu mym nocą szukałam umiłowanego mej duszy,
Szukałam go, lecz nie znalazłam... *
Następnie zamykała cicho świętą Biblię, całowała ją i szła
na górę.
Był to najszczęśliwszy okres dzieciństwa Debory. Ponieważ
dla niej szabat był synonimem miłości.
4
Timothy
Pewnego sobotniego poranka, pod koniec maja, Tim Hogan
i jego równie zdenerwowani koledzy klasowi klęczeli w ławkach
kościelnych obok konfesjonału, czekając, aż nadejdzie ich kolej
wypełnienia po raz pierwszy rytuału o najwyższej doniosłości.
Ponieważ wszyscy mieli po siedem lat, siostra niestrudzenie
uczyła ich, jak mają się spowiadać, albowiem jedynie oczyszczenie się z grzechów pozwala katolikowi znaleźć się w stanie
łaski, by mógł przyjąć komunię świętą.
Buntując się przeciwko czekaniu w długiej kolejce (ustawionej
21
przez siostrę zgodnie z zasadą "dziel i rządź '), Ed McGee
przepchał się obok kilku swoich kolegów i zająwszy miejsce koło
Timothy'ego, poczęstował go silnym kuksańcem w bok, chcąc
sprowokować go do przerwania ciszy. Prawdę mówiąc, mimo
pozorów, jego buńczuczność ulotniła się gdzieś już w drzwiach
kościoła i był niemal gotów przyznać się, że jest przerażony.
Wyczuwając zamieszanie, siostra Maria Bernarda odwróciła
się i przeszyła Eda ostrym spojrzeniem o takiej sile, że dałoby
radę posłać go prosto do czyśćca. Chwyciła go za rękaw i odciągnęła od kolegi, upominając:
- I jeszcze jedno, Edwardzie McGee. Możesz wyznać spowiednikowi, że nie słuchasz mnie nawet w kościele.
Tim wykręcił szyję, by spojrzeć na Eda, który w kilka minut
później odszedł od konfesjonału, ale przyjaciel, idąc w stronę
wyjścia, miał wzrok wbity w ziemię.
No cóż, chyba nie jest tak źle - pomyślał. - McGee jakoś
przeżył.
W tej samej chwili siostra klepnęła go delikatnie po ramieniu.
Wstał nerwowo, ona zaś wskazała mu konfesjonał, do którego
miał się udać.
Tim podszedł do konfesjonału ze spuszczoną głową, myśląc:
To będzie bułka z masłem. Umiem to wszystko na wyrywki...
mam nadzieję.
A jednak, gdy wszedł do lewego przedziału, zaciągnął za
sobą kotarę i ukląkł, serce zaczęło mu walić jak oszalałe.
Przed oczami miał drewnianą przesłonę. Gdy się odsunęła,
dojrzał przez otwory w kratce fioletową stułę na szyi spowiednika, którego rysów nie mógł rozróżnić.
Nagle, w ułamku sekundy, poraziła go doniosłość, ogromne
znaczenie tej chwili. Wiedział, że po raz pierwszy w życiu
będzie musiał otworzyć serce.
- Pobłogosław mnie, ojcze, albowiem zgrzeszyłem. To moja
pierwsza spowiedź.
Odetchnął głęboko, po czym wyrecytował:
- W zeszłym tygodniu spóźniłem się trzy razy do szkoły.
Podarłem okładkę zeszytu Dave'a Murphy'ego i rzuciłem nim
w niego.
Zamilkł. Grom nie uderzył. Ziemia nie otworzyła się, by go
pochłonąć. Może Pan Bóg czeka na cięższe grzechy.
- W ubiegły czwartek spuściłem w ubikacji czapkę Kevina
Callahana, płakał przeze mnie.
Czekał z sercem trzepocącym się w piersi.
Głos zza oddzielającej ich kratki wymówił cicho:
22
- Z pewnością wykazałeś brak szacunku dla cudzej własności, synu. I musisz zapamiętać, że nasz Pan powiedział:
Błogosławieni cisi". A teraz co do twojej pokuty...
Tak wyglądała pierwsza spowiedź Timothy'ego.
Ale jego pierwsza prawdziwa spowiedź nastąpiła dopiero
w pięć lat później.
- Podglądałem przez dziurkę od klucza moją starszą siostrę
Bridget podczas kąpieli.
Po chwili z drugiej strony padło monosylabowe pytanie:
- Tak?
- No cóż, to wszystko - zapewnił Tim. - Po prostu
patrzyłem. - Zmusił się jednak siłą woli, by dodać: - I miałem nieczyste myśli.
Znowu zapadła cisza, jak gdyby spowiednik czuł, że nie
wszystko zostało powiedziane. I miał rację, ponieważ Tim
nagle wybuchnął:
- I doznawałem tych okropnych uczuć.
Przez chwilę ksiądz nie reagował, po czym spytał:
- Masz na myśli sprawy seksualne, synu?
- O tamtych już księdzu powiedziałem.
- O jakie więc inne "uczucia" ci chodzi?
Tim zawahał się, westchnął głęboko i wyznał:
- Nienawidzę mojego ojca.
Zza przepierzenia dobiegło go ciche, lecz dosłyszalne: "och".
Następnie ksiądz powiedział:
- Nasz Zbawiciel nauczał, że Bóg jest miłością. Czemu...
żywisz inne uczucia wobec swego ojca?
- Ponieważ nie wiem, kim jest.
Po chwili ciężkiego milczenia, dodał:
- To wszystko.
- Twoje myśli były wysoce niechrześcijańskie - powiedział
spowiednik. - Powinieneś zwalczać pokusę nieposłuszeństwa
wobec przykazań, pogwałcenia ich myślą, mową lub uczynkiem. A teraz co do twojej pokuty. Odmówisz trzy razy Zdrowaś Maryjo i dokonasz szczerego aktu skruchy.
Następnie ksiądz wyszeptał słowa rozgrzeszenia, in nomine
patris et filii et spiritus sancti, dodając:
- Odejdź w pokoju.
Timothy odszedł. Ale nie w pokoju.
Niechętnie, Tim próbował zaakceptować fakt, że nigdy nie
pozna swego ziemskiego ojca. Nie potrafił jednak zdławić
tęsknoty za matką - ani pogodzić się z bolesną świadomością,
że dzielą go od niej zaledwie dwie godziny jazdy autobusem.
23
Dla własnego dobra starał się uwierzyć w ponury obraz,
który odmalował Tuck - umysłowo chora kobieta, zbyt szalona, by zdołała go rozpoznać. Przyjąć do wiadomości, że jej
przerażający widok mógłby przyczynić mu nawet więcej cierpienia. Jednakże jego wizja matki była zbyt silna, by dała się
zmienić.
W nocy jego wyobraźnia wyczarowywała obraz niewinnej,
złotowłosej kobiety w powiewnej białej szacie, kogoś w rodzaju
madonny, która choć zbyt słaba fizycznie, by zapewnić mu
opiekę, odwzajemniała jego tęsknotę i modliła się, by ją odwiedził.
Czasami marzył, że gdy dorośnie i będzie miał własny dom,
zabierze ją do siebie i otoczy troskliwą opieką. Chciał ją o tym
zapewnić, rozwiać jej wątpliwości.
Dlatego właśnie musiał się z nią zobaczyć.
Na swoje dwunaste urodziny poprosił o specjalny prezent - niech go zabiorą do zakładu, żeby mógł ją zobaczyć.
Choćby tylko z daleka. Ale Tuck i Cassie odmówili.
Gdy w pół roku później ponowił prośbę, został potraktowany jeszcze brutalniej.
- Jeśli o mnie chodzi, to możesz sobie jechać - wykrzyknęła z gniewem Cassie. - Przyjrzyj się mojej obłąkanej siostrze,
przekonaj się, jaką masz matkę. Przeklniesz ten dzień.
A Tuck dodał z szyderczym uśmiechem:
- Ofiarowujemy ci prezent, nie zabierając cię tam. No,
a teraz dajmy już temu spokój.
I dali spokój. Przynajmniej rozmowom na ten temat. Tim
nie miał wyboru, pozostało mu tylko wziąć sprawę w swoje
ręce.
Wczesnym rankiem, pewnej soboty, wspomniał od niechcenia ciotce, że wybiera się wraz z kilkoma kolegami do Madison
Square Garden na mecz Knicksów. Skinęła przyzwalająco
głową, szczęśliwa, że pozbędzie się go na cały dzień. Nie zwróciła uwagi, że ma na sobie garnitur od bierzmowania.
Tim pośpieszył do stacji metra i wsiadł do ekspresu jadącego
w kierunku Manhattanu. Dojechał do dworca autobusowego
Port Authority, znajdującego się u zbiegu Ósmej Alei i Czterdziestej Pierwszej Ulicy. Podszedł do okienka kasy i poprosił
o bilet powrotny do Westbrook w stanie Nowy Jork. Żująca
gumę kasjerka wzięła od chłopca pięciodolarowy banknot,
wymięty i wilgotny od jego spoconych ze zdenerwowania dłoni
I i nacisnęła dwa przyciski palcem o pomalowanym na krwistoczerwony kolor paznokciu. Automat wypluł bilet.
24
Tim popatrzył na kartonik.
- Nie, nie - powiedział drżącym głosem. - To taksa
dziecinna, a ja już skończyłem dwanaście lat.
Kobieta przyjrzała mu się z uwagą.
- Zrób mi tę grzeczność, chłopcze -jęknęła - i przyjmij
to jako świąteczny podarunek, żebym nie musiała robić na
nowo salda kasowego. Swoją drogą, musisz mieć chyba nie po
kolei w głowie, że jesteś taki uczciwy.
Nie po kolei w głowie". Te słowa zmroziły chłopca, jadącego odwiedzić matkę w szpitalu dla umysłowo chorych.
Następny autobus wyruszał o dziesiątej pięćdziesiąt. Tim
kupił dwa batoniki "Baby Ruth", które miały mu wystarczyć za
lunch, ale z powodu zdenerwowania zrobił się taki głodny, że
spałaszował oba na pół godziny przed podstawieniem autobusu.
Rozgorączkowany oczekiwaniem, rozpaczliwie chcąc oderwać się od rozmyślań na temat celu swej podróży, zjechał
znowu na dół i kupił komiks.
Wreszcie zegar na peronie wskazał dziesiątą czterdzieści
pięć i kierowca autobusu, łysiejący mężczyzna w okularach
i wymiętym mundurze Greyhounda, ogłosił, że pasażerowie
mogą wsiadać.
Niewiele osób wybierało się do północnej części stanu, nie
zachęcała bowiem do tego nieprzyjemna styczniowa pogoda,
toteż w zaledwie kilka sekund później Tim znalazł się w autobusie. Właśnie gdy podawał bilet kierowcy, potężna dłoń spoczęła na jego ramieniu.
- Dobra, koleś, koniec zabawy.
Odwrócił się. Za nim stał wysoki, barczysty Murzyn w onieśmielająco niebieskim mundurze nowojorskiej policji, z rewolwerem u pasa.
- Nazywasz się Hogan? - spytał ostro.
- A o co panu chodzi? Nie zrobiłem nic złego.
- No, nie wiem - odparł policjant. - Pasujesz jak ulał
do opisu uciekiniera o nazwisku Hogan.
- Nigdzie nie uciekam - odważnie zaprotestował Tim.
- Panie władzo - przerwał im kierowca autobusu - muszę jechać zgodnie z rozkładem, rozumie pan.
- Tak, tak, jasne. - Potężny mężczyzna skinął głową
i trzymając Tima mocno za ramię, powiedział: - Nici z dzisiejszej przejażdżki.
Gdy obaj wysiedli, drzwi zamknęły się z sykiem i autobus
powoli ruszył, kierując się tam, gdzie Tim wiedział, że nigdy
nie dotrze.
25
Okrucieństwo tego spotkania - ulotnych, dręczących sekund, które ograbiły go z życiowego celu - wzbudziło w nim
tak głęboki smutek, że wybuchnął płaczem.
- Uspokój się, chłopcze - powiedział cicho policjant łagodniejszym tonem. - Czemu zdecydowałeś się na ucieczkę?
Przeskrobałeś coś?
Tim pokręcił głową. W tej chwili naprawdę pragnął uciec
i już nigdy w życiu nie spotkać Delaneyów.
Niestety, zobaczył swego wuja nader prędko. Od niespełna
pół godziny czekał na zbiega na dworcowym posterunku policji.
- No i co, gówniarzu - powitał Tima - myślałeś, że uda
ci się zrobić mnie w konia? Naiwniaku, nie musiałem nawet
zaglądać do gazety, żeby wiedzieć, że dzisiaj nie ma meczu
Knicksów.
Popatrzył na funkcjonariusza, który zatrzymał Tima.
- Dzięki za pomoc, kolego. Macie tu gdzieś pokój, w którym mógłbym pogadać z chłopakiem w cztery oczy?
Czarny mężczyzna skinął głową, pokazując na małe drzwi
na tyłach pomieszczenia. Tuck ujął Tima za łokieć i pociągnął
go za sobą, tym razem jednak chłopiec zaprotestował.
- Nie! Nie! Nie zrobiłem niczego złego... absolutnie...
- Ja tu jestem sędzią. A teraz dostaniesz to, co ci się należy.
Gdy zniknęli za drzwiami, czarny policjant zapalił papierosa
i zaczął przeglądać "Daily News".
Po chwili skrzywił się, słysząc dobiegające z pokoju odgłosy - plaśnięcia skórzanego pasa o gołe pośladki i zduszone
jęki dziecka, próbującego znieść po męsku ból.
Gdy wracali metrem do domu, Tim stał, zaciskając zęby,
mierząc wuja gniewnym spojrzeniem i przysięgając sobie w du5hu: Pewnego dnia cię zabiję!
Daniel
Gdy szedłem ośnieżonym chodnikiem, z Biblią w dłoni,
widziałem z daleka postaci wiernych wracających do domu po
porannej mszy.
Był świąteczny poranek. A ja robiłem to, co robili zawsze
moi przodkowie - celowo ignorowałem święta Bożego Narodzenia. Właśnie dlatego szedłem do szkoły. A inni współwyznawcy mojego ojca udali się do pracy. Ta antyświąteczna
akcja sama w sobie stanowiła lekcję: Pamiętaj, to nie twoje
święto.
Pod koniec roku nasze jesziwy i szkoły średnie również
26
przewidywały dla swoich uczniów ferie, nazywane z naciskiem
"feriami zimowymi". Żeby jeszcze bardziej podkreślić różnicę
pomiędzy nami a naszymi sąsiadami-innowiercami, szkołę otwierano na jeden dzień dwudziestego piątego grudnia. Był to
gest buntu.
Nasz nauczyciel, rabi Schumann, ubrany w swój zwykły
czarny garnitur i filcowy kapelusz, przyglądał się z grobową
miną, jak wchodzimy do klasy i siadamy na miejscach. Był
surowym, wymagającym tyranem, który często wymyślał nam
z powodu najmniejszego błędu.
Podobnie jak wielu naszych innych nauczycieli, spędził kilka
lat w obozie koncentracyjnym i bladość wgryzła się chyba
w jego rysy. Gdy wracam myślą do tamtych czasów, sądzę, że
jego surowość względem nas była jedynie sposobem maskowania smutku oraz, być może, poczucia winy, że przeżył holocaust, podczas gdy tylu innym się nie udało.
Wszystkie ustępy z Biblii, które wybrał tamtego dnia, podkreślały inność naszej religii i z każdą chwilą rabi Schumann
popadał w coraz większe przygnębienie. Wreszcie zamknął
książkę, wstał z ciężkim westchnieniem i przeszył nas spojrzeniem głęboko osadzonych, podkrążonych oczu.
- Ten dzień, ten okropny dzień, gdy oni wynaleźli paliwo
do pochodni, które będą paliły nas wszędzie. Przez całe wieki,
od naszego wygnania z Ziemi Świętej, czy istniał choć jeden
kraj, który nie prześladował nas w jego imieniu? A nasze
stulecie było świadkiem największej potworności - bezlitosnej skuteczności nazistów, którzy wymordowali sześć milionów naszych rodaków.
Wyjął chusteczkę, próbując powstrzymać łzy.
- Kobiety, małe dzieci - mówił dalej z bólem. - Wszyscy
zamienili się we wstęgi dymu. - Jego głos stawał się coraz
bardziej chrapliwy. - Widziałem to, chłopcy. Widziałem, jak
zabijali moją żonę i dzieci. Nie wyświadczyli mi nawet tej
przysługi, by mnie eksterminować. Pozostawili mnie przy życiu,
żebym dręczył się wspomnieniami.
Wszyscy uczniowie wstrzymali oddech. Byliśmy pod ogromnym wrażeniem jego opowieści, nie tylko ze względu na jej
treść, ale dlatego że rabi Schumann, zwykle surowy i opanowany, płakał teraz jak dziecko.
- Posłuchajcie - mówił, wciąż płacząc - siedzimy tu
dzisiaj, by pokazać chrześcijanom, że wciąż żyjemy. Byliśmy
tu przed nimi i będziemy aż do nadejścia Mesjasza.
Umilkł, starając się opanować.
27
- A teraz powstańmy.
Zawsze lękałem się tej chwili, gdy musieliśmy śpiewać słowa,
intonowane przez tak wielu naszych braci, wchodzących do
komór gazowych:
Wierzę całym sercem
W nadejście Mesjasza
I choć może zmitrężyć po drodze,
Mimo to wierzę. Wciąż wierzę.
Gdy wracałem do domu, popołudniowe niebo było szarym
całunem. Jeszcze raz przeszedłem obok świątecznych lampek.
Tym razem jednak widziałem w nich błyszczące, niezniszczalne
atomy sześciu milionów dusz.
6
Timothy
Pewnego upalnego popołudnia, latem 1963 roku, czternastoletni Tim, Ed McGee oraz ich stała straż przyboczna, Jared
Fitzpatrick, przechodzili przez obce terytorium - dzielnicę
przyległą do St. Gregory's, która była ośrodkiem wspólnoty
B'nai Simcha.
Gdy mijali dom rabina Mosesa Lurii, Ed prychnął pogardliwie:
- Spójrzcie, to tutaj mieszka ten najważniejszy żydek. Może
zadzwonimy do drzwi albo wytniemy jakiś inny numer?
- Niezły pomysł - zgodził się Tim, Fitzpatrick jednak
miał zastrzeżenia.
- A jeśli otworzy? Może rzucić na nas klątwę...
- Daj spokój, Fitzy - skrzywił się McGee. - Po prostu
tchórz cię obleciał.
- Wcale nie - zaprotestował Jared. - Tylko że naciskanie
cudzych dzwonków to zabawa dobra dla dzieciaków. Może
wymyślisz coś ciekawszego?
- Na przykład? - spytał gniewnie Ed. - Nie mamy przecież ręcznego granatu.
- A gdybyśmy tak rzucili mu kamieniem w szybę? - zaproponował Tim, wskazując wykop na ulicy, kilkanaście metrów dalej. Robotnicy przerwali już pracę na dziś, zostawiając
zwały ewentualnych pocisków wszelkiego kalibru.
Fitzy podbiegł do sterty kamieni i przyniósł jeden wielkości
piłki do baseballu.
- Dobra, chłopaki - rzucił wyzywająco Ed - który rzuca
pierwszy? - Utkwił spojrzenie w Timie. - Zrobiłbym to sam,
ale wciąż jeszcze mam ramię zwichnięte po bójce z tymi czarnuchami w zeszły czwartek.
28
Zanim Tim zdążył zaprotestować, Ed i Fitzy wybrali właśnie jego.
- No, dalej, cykorze, rzucaj tym cholernym kamieniem!
Wściekłym gestem Tim wyrwał kamień z dłoni Eda, zamachnął się i cisnął nim w największe okno domu rabiego.
Rozległ się ogłuszający hałas. Tim odwrócił się do swych
kumpli.
Znajdowali się już w połowie ulicy.
W trzy godziny później ktoś zadzwonił do domu Luriów.
Debora, wciąż w stanie szoku, otworzyła drzwi i na widok
dwóch gości cofnęła się zaskoczona. Natychmiast poszła po ojca.
Uwagę rabina pochłaniał całkowicie trudny ustęp midrasza,
gdy wrogi pocisk naruszył spokój jego domowego sanktuarium.
Od tamtej chwili stał nieporuszony przed roztrzaskaną szybą,
myśląc z udręką o pogromach i defilujących oddziałach szturmowych.
- Tatusiu - rzekła z wahaniem Debora - przyszedł policjant... przyprowadził ze sobą chłopca.
- Ach - powiedział cicho - może tym razem doczekamy
się odrobiny sprawiedliwości. Zaproś ich do środka.
W chwilę później obaj weszli do pokoju.
- Dzień dobry, czcigodny - rzekł policjant, zdejmując
czapkę. - Jestem funkcjonariusz Delaney. Przepraszam, że
zakłócam panu spokój, ale przyszedłem w związku z uszkodzeniem pańskiego okna.
- Tak - potwierdził z ponurą miną rabi - okno rzeczywiście zostało uszkodzone.
- Oto winowajca - powiedział policjant, chwytając chłopca za kołnierz, jak gdyby chciał go podnieść do góry niczym
złapane w potrzask zwierzę. - Wstyd mi przyznać, że Tim
Hogan jest moim niewdzięcznym siostrzeńcem. Przygarnęliśmy
go, gdy zachorowała jego biedna matka, Margaret.
- Och, a więc to syn Margaret Hogan - rzekł rabi.Powinienem był go poznać po oczach.
- Znał pan moją matkę? - spytał Tim.
- Słabo. Gdy umarła moja żona, szames Izaak zatrudnił
ją, by przychodziła od czasu do czasu posprzątać dom.
- Tym większy wstyd. - Tuck spiorunował Tima spojrzeniem. - A teraz mów rabiemu, co ci kazałem powiedzieć.
Tim skrzywił się, jak gdyby połknął gorzką pigułkę, i wymamrotał:
- Ja...
- Głośniej, chłopcze - powiedział ostro policjant.29
Zwracasz się do osoby duchownej.
- Ja... chciałem przeprosić za to, co zrobiłem, wasza wielebność - wykrztusił Tim i dodał bez namysłu: - Biorę pełną
odpowiedzialność za mój czyn i zamierzam zwrócić panu pieniądze za wyrządzoną szkodę.
Rabin Luria obrzucił chłopca zagadkowym spojrzeniem, po
czym rzekł:
- Usiądź, Timothy.
Tim przysiadł posłusznie na brzeżku krzesła, wbijając wzrok
w zarzucone książkami biurko rabiego, nie potrafił się jednak
opanować i kręcił się nerwowo, wodząc wzrokiem za brodatym
Żydem, który przemierzał pokój w tę i z powrotem, wzdłuż
półek uginających się pod ciężarem opasłych tomów, z rękami
założonymi z tyłu.
- Timothy - rzekł po namyśle - czy mógłbyś mi wyjaśnić, co popchnęło cię do tak nieprzyjaznego czynu?
- Nie... nie wiedziałem, że to pański dom.
- Ale wiedziałeś, że mieszkają w nim Żydzi, prawda?
- Tak, proszę pana - przyznał Tim, spuszczając głowę.
- Czy odczuwasz jakąś szczególną... wrogość wobec naszego narodu?
- Ja... cóż, niektórzy moi koledzy... to znaczy, mówiono
nam...
Nie mógł powiedzieć więcej. W tym momencie jego wuj
również zaczął się pocić....
- I myślisz, że to prawda? - spytał cicho rabin. - To
znaczy, czy nasz dom różni się czymś od domów twoich kolegów?
Tim rozglądał się przez chwilę dokoła, nim odpowiedział
szczerze:
- No, jest tu strasznie dużo książek...
- Tak - przyznał rabin. - Ale poza tym, czy ja lub
ktokolwiek z mojej rodziny przypomina ci demona?
- Nie, proszę pana.
- Wobec tego mam nadzieję, że ten nieszczęśliwy wypadek
pozwoli ci zrozumieć, że Żydzi to tacy sami ludzie jak wszyscy
inni... mają może tylko trochę więcej książek.
Następnie powiedział do policjanta:
- Dziękuję, że dał mi pan możność porozmawiania z pańskim siostrzeńcem.
- Nie omówiliśmy jeszcze sprawy zadośćuczynienia. Takie
ogromne okno musi z pewnością kosztować niebagatelną sumę.
A ponieważ Tim nie chce zdradzić nazwisk współwinowajców,
30
będzie musiał zwrócić panu pieniądze sam.
- Ale, wujku Tuck...
- Ile masz lat, Timothy? - przerwał mu rabin.
- Właśnie skończyłem czternaście, proszę pana.
- W jaki sposób zamierzasz zarobić te pieniądze?
- Może załatwiać sprawunki lub nosić paczki sąsiadomodpowiedział za siostrzeńca Tuck. - Coś mu za to skapnie.
- Ile?
- Może pięć, może dziesięć centów.
- Zarabiając w takim tempie, będzie spłacał koszt mojej
szyby przez kilka lat.
Policjant ledwie raczył spojrzeć na rabina.
- Może nawet spłacać przez sto lat, nic mnie to nie obchodzi. Co tydzień będzie wpłacał panu ratę.
Rabin Luria ścisnął dłońmi czoło, jak gdyby chwytając jakąś
ulotną myśl, następnie podniósł głowę i powiedział:
- Myślę, że znalazłem rozwiązanie korzystne dla obu stron.
Panie Delaney, widzę, że pański siostrzeniec jest w zasadzie
dobrym chłopcem. O której Timothy zwykle chodzi spać?
- W dni szkolne o dziesiątej.
- A w piątkowe wieczory?
- O wpół do jedenastej, o jedenastej. Jeśli telewizja transmituje mecz, pozwalam oglądać mu go do końca.
- Świetnie. - Na twarz rabiego wypłynął uśmiech.Chyba mam dla ciebie pracę... - powiedział do chłopca.
- Weźmie ją - wtrącił szybko wuj.
- Chciałbym, żeby sam podjął decyzję - rzekł łagodnie
rabin Luria. - To zajęcie wiąże się z dużą odpowiedzialnością.
Czy wiesz, kim jest szabesgoj?
- Przepraszam, rebe - przerwał znowu Delaney - ale
czy nie nazywacie "gojami" chrześcijan?
- Tak - odpowiedział Luria - ale to słowo oznacza po
prostu "innowiercę". Szabesgoj to nie-Żyd o nieskazitelnej
moralności, który przychodzi w każdy piątek po rozpoczęciu
szabatu i wykonuje czynności, których nam nie wolno wykonywać - gasi światła, reguluje ogrzewanie i tak dalej. Taki
osobnik - wyjaśniał dalej - zwykle załatwia dla nas różne
sprawy także w tygodniu, aby mógł poznać nasze prawa,
ponieważ popełnialibyśmy grzech, nawet mówiąc mu, co ma
robić, gdy już zacznie się szabat.
Następnie zwrócił się wprost do chłopca:
- Tak się składa, że Lawrence Conroy wybiera się do
College of the Holy Cross, by studiować medycynę. Przez
31
ostatnie trzy lata pomagał nam, Kaganom, panu Wassersteinowi i obu braciom Shapiro. Co miesiąc każde z nas wypłaca
mu pewną sumę, a w piątki zostawiamy mu porcję deseru
przygotowanego na ten wieczór. Jeśli jesteś zainteresowany tą
pracą, to spłacenie długu zajęłoby ci zaledwie kilka miesięcy.
W kilka minut później, gdy wracali do domu, Delaney skomentował ostatecznie tę całą nieprzyjemną sprawę.
- Posłuchaj mnie, Timmy, i zapamiętaj dobrze. Następnym
razem, gdy zechcesz wytłuc szybę jakiemuś Żydowi, upewnij
się, że nie jest ważnym rabinem.
Debora
Gdy Debora miała prawie czternaście lat, stała się świadkiem
ostrej - choć nierównej - potyczki między swoją przyrodnią
siostrą a ojcem.
- Nie wyjdę za niego! Nigdy!
- Reno, masz przeszło siedemnaście lat - powiedział cicho
ojciec. - Twoja starsza siostra Malka była już w tym wieku
zamężna. A ty nie jesteś nawet zaręczona. Powiedz mi, co ci
się tak nie podoba w synu rebego Epsteina?
- Jest gruby - powiedziała Rena.
- Słyszałaś, Rachelo? - spytał rabin Luria żonę. - Nagle
swaty stały się konkursem piękności! Nasza córka uważa, że
wspaniały uczony z szacownej rodziny jest jej niegodny, ponieważ ma lekką nadwagę.
- Nie taką lekką - mruknęła Rena.
- Reno - prosił rabi - to pobożny chłopiec i będzie dla
ciebie dobrym mężem. Dlaczego tak się upierasz?
- Ponieważ nie chcę wyjść za niego.
Brawo, Rena! - pomyślała Debora.
- Nie chcesz? - spytał rabi tonem pełnym melodramatycznego zdumienia. - Jak "nie chcę" może stanowić ważny powód?
Niespodziewanie w sukurs Renie przyszedł Danny.
- Ależ, ojcze - wtrącił się. - A kodeks prawny? Nawet
Ha-Ezer *, rozdział czterdziesty drugi, werset dwunasty. Czy
nie mówi on, że kobieta musi wyrazić zgodę na małżeństwo?
* Ewen Ha-Ezer - dział głównego żydowskiego kodeksu prawnego
Szulchan Aruch, dotyczący życia płciowego, małżeństwa i rozwodu (przyp.
tłum.).
Gdyby powiedział to ktokolwiek inny poza jego ukochanym
synem i następcą, Moses Luria wpadłby w gniew, że ktoś śmie
kwestionować jego zdanie. A tak, nie potrafił ukryć uśmiechu
dumy. Jego mały chłopiec, choć jeszcze przed bar micwą, nie
bał się zetrzeć w sprawach Biblii z silczańskim rabim. Na ten
32
dzień dyskusja była zakończona.
Jednakże podczas dni, które nastąpiły później, w domu
Luriów dawało się odczuć stałe napięcie, rozmawiano szeptem
przez telefon do późna w nocy.
Skończywszy szczególnie długą rozmowę, rabin Luria wszedł
powoli, zdecydowanym krokiem, do salonu, gdzie znajdowała
się reszta rodziny.
Popatrzył na żonę i rzekł ze znużeniem:
- Epstein zaczyna mnie naciskać. Twierdzi, że Belzer zaproponował mu jedną ze swoich córek. - Westchnął teatralnie. - Ach, co za szkoda, że tracimy takiego wspaniałego
uczonego. - Popatrzył wymownie na Renę. - Oczywiście,
nawet przez myśl by mi nie przeszło, żeby cię zmuszać do
czegoś, na co nie masz ochoty, kochanie - rzekł łagodnie.Wszystko zależy od ciebie.
W ciszy, która zapadła, Debora czuła, jak emocjonalne
kleszcze zaciskają się na woli jej siostry.
- Dobrze, tatusiu - rzekła z westchnieniem Rena.Wyjdę za niego.
- Cudownie! To wspaniała wiadomość! - wybuchnął radością rabi. - Czy uroczystość zaręczyn może odbyć się za
dwa 'tygodnie? Jak sądzisz, Rachelo? - spytał żonę.
- Nie widzę przeszkód. Czy ustalisz wszystko z rebe Epsteinem?
- Już to zrobiłem - uśmiechnął się Moses.
Debora zacisnęła zęby i poprzysięgła w duchu, że nigdy nie
pozwoli manipulować sobą w,taki sposób. Nie potrafiła powstrzymać się od myśli, czy wobec swego ukochanego Danny'ego ojciec byłby równie apodyktyczny.
Później Danny pamiętał jak przez mgłę wizytę rebego Epsteina w gabinecie ojca dla omówienia szczegółów związanych
ze ślubem, między innymi posagu Reny, a przede wszystkim
daty i miejsca uroczystości.
To, co nastąpiło później, na zawsze utkwiło w pamięci Danny'ego. Tradycja nakazywała, aby rodzice, na znak symbolicznego przypieczętowania kontraktu, rozbili talerz. Czasamii tak właśnie stało się tego dnia - przychodziły kobiety z glinianymi naczyniami i gdy ogłaszano zaręczyny, rozlegał się
głośny brzęk tłuczonej o podłogę zastawy i radosne okrzyki:
"Mazel tow, mazel tow!".
- Czemu wszyscy wpadają w szał i tłuką talerze? - spytał
Danny ojca.
- No cóż, mój synu - rozpromienił się rabin Luria.33
Istnieje kilka wyjaśnień. Niektórzy mówią, że podobnie jak
nie uda się skleić stłuczonego talerza, tak nie wolno dopuścić
do złamania umowy między narzeczonymi. Istnieje też znacznie
barwniejsza interpretacja. Hałas ma odstraszyć złe duchy, które
mogłyby rzucić klątwę na małżeństwo Reny.
Nawet Debora, która była w posępnym nastroju z powodu
nie chcianego przez siostrę małżeństwa, wzięła udział w ogólnej
radości i śmiała się jak szalona wraz z innymi.
Podczas szabatu poprzedzającego ślub, pulchny Abram Epstein został zaszczycony, jako przyszły pan młody, zaproszeniem do przeczytania wybranego na ten tydzień rozdziału
z Ksiąg Prorockich.
Gdy wszedł na podium, obsypał go nagle grad drobnych
pocisków. Były to rodzynki, migdały, orzechy i słodkie cukierki, ciskane z galerii dla kobiet - na szczęście. Większość
rzucała je, gdzie popadło, Debora natomiast celowała orzechami dokładnie w głowę przyszłego szwagra.
Racheli przypadło w udziale zapoznanie pasierbicy ze szczególnymi żydowskimi zwyczajami dotyczącymi "spraw seksualnych". Debora nie powinna była uczestniczyć w tych naukach,
ale bardzo chciała posłuchać matki, a Rachela ani Rena nie
miały nic przeciwko temu.
Główny temat wykładu matki stanowiła czystość kobiety.
A właściwie jej nieczystość. Rabin przeprowadził skrupulatne
konsultacje z Rachelą na temat cyklu menstruacyjnego Reny,
żeby w dniu swego ślubu była rytualnie czysta. Teraz Rachela
wyjaśniała szczegółowo Renie, w jaki sposób ma się badać co
miesiąc, żeby określić początek i koniec miesiączki. Później
będzie musiała codziennie zmieniać bieliznę i pościel i dopiero po
siedmiu dniach będzie jej wolno znów współżyć z mężem.
Podczas dwóch tygodni duchowego "skalania" kobiecie nie
wolno dotykać męża w żaden sposób. Nawet ich bliźniacze
łóżka muszą być całkiem oddzielone. Przepisy są tak surowe,
że mężowi nie wolno jeść niczego, co pozostawiła żona, chyba
że zostanie przełożone na inny talerz.
- Czy zrozumiałaś wszystko, Reno? - spytała Rachela.
Jej pasierbica skinęła tylko głową.
Rachela poklepała dziewczynę po ręce.
- Wiem, jak się musisz czuć, kochanie. Szkoda, że nie
może ci o tym wszystkim powiedzieć twoja własna matka.
Rena skinęła ponownie głową, mówiąc:
- Dziękuję ci.
Debora nie potrafiła opanować uczucia gniewu na myśl, że
34
pewnego dnia jej mąż również uzna ją za "nieczystą". Przez
połowę miesiąca będzie nieczysta, skalana, niedotykalna.
W sześć tygodni później Rachela zaprowadziła Renę do
mykwy, rytualnej łaźni, w celu dokonania pierwszego oczyszczenia. Debora została w domu i puściła wodze fantazji.
Wiedziała, co się stanie, matka opisała jej wszystko wcześniej
ze szczegółami. Siostra będzie musiała wejść do łaźni, gdzie
zdejmie całe ubranie, zegarek, pierścionki - nawet plaster,
przyklejony na skaleczonym palcu.
Następnie umyje się dokładnie od stóp do głów, wyczyści
zęby, uczesze wszystkie włosy na ciele, obetnie i wyszoruje
paznokcie. Wreszcie, pod czujnym spojrzeniem towarzyszącej
jej matrony, zejdzie nago po kilku kamiennych stopniach do
dużego zbiornika napełnionego bieżącą wodą i zanurzy się
w nim całkowicie.
Towarzysząca jej osoba musi pilnie uważać, żeby najdrobniejszy kosmyk włosów nie pozostał nad wodą, w przeciwnym
bowiem razie cała procedura byłaby nieważna.
Rena będzie musiała to robić co miesiąc przez resztę swoich
płodnych lat, czyli prawdopodobnie przez ćwierć wieku.
Przez następne czterdzieści osiem godzin Rena była milcząca
i nerwowa. Parokrotnie Deborze wydawało się nawet, że słyszy
jej cichy płacz dobiegający z pokoju. Raz, słysząc zduszone
łkanie, zapukała do drzwi, ale Rena najwyraźniej nie chciała,
żeby ktoś był świadkiem jej łez.
- Posłuchajcie, to wszystko jest normalne - wyjaśniła
Rachela obu dziewczynkom. - Zamążpójście jest najważniejszym wydarzeniem w życiu kobiety, ale też i wielkim wstrząsem - opuszcza się dom rodziców, zamieszkuje się z kimś...
Umilkła.
- Kogo się prawie nie zna - dokończyła gorzko jej myśl
Debora.
Rachela wzruszyła z zakłopotaniem ramionami.
- No cóż, trzeba brać pod uwagę i ten aspekt. Ale wiesz
co, Deboro? Aranżowane małżeństwa czasami są lepsze niż
tak zwane z miłości. W porównaniu z innymi, u ortodoksów
rozwody zdarzają się niezwykle rzadko.
Tak - pomyślała Debora - ponieważ uzyskanie rozwodu
jest prawie niemożliwe.
- Reno, kochanie - czule powiedziała Rachela do swej
pasierbicy. - Zdradzę ci coś bardzo osobistego. Gdy ojciec
przyszedł do mnie, żeby zaproponować mi na męża rabina
Lurię - to znaczy Mosesa - nie byłam... szczerze mówiąc...
35
nastawiona zbyt entuzjastycznie do tego pomysłu.
Umilkła, po czym dodała, by upewnić się, że dziewczęta
zachowają dyskrecję:
- Pamiętaj, że mówię ci to w zaufaniu.
Rena skinęła głową i czułym gestem dotknęła dłoni Racheli.
- Chodzi mi o to - mówiła dalej Rachela - że byłam
nawet młodsza od ciebie. Moses pasował mi bardziej na ojca
niż na wymarzonego męża. Był starszy, miał dzieci... poza tym
był legendarnym silczańskim rabinem.
Zamknęła oczy, przypominając sobie tamte czasy.
- A potem spotkaliśmy się na osobności. Od pierwszej
chwili wiedziałam, że potrafi czytać w moich myślach. Rozumiał doskonale wszystkie moje wątpliwości. Opowiedział mi
więc prostą historię. Była to jedna z żydowskich mistycznych
legend - otóż kiedy dusza zstępuje z nieba, składa się
z dwóch części, męskiej i kobiecej, które rozdzielają się i zamieszkują w różnych ciałach. Jeśli jednak później ludzie ci
prowadzą godne życie, Ojciec Wszechświata łączy ich w parę
małżeńską. Przestałam martwić się, że poślubiam kogoś dwukrotnie ode mnie starszego, i zaczęłam myśleć, że oto moja
dusza odnalazła drugą połowę. Od tamtej chwili zakochałam
się w nim. I mam nadzieję, że się zgodzicie - zakończyłaiż nasze małżeństwo można porównać do dębu oplecionego
pnączem.
Trzy kobiety popatrzyły na siebie bez słowa - Rachela,
zdumiona własną niespodziewaną szczerością, Rena pocieszona,
a Debora zmieszana i lekko przestraszona, że wie tak mało
o otaczającym ją świecie.
Tego ranka, gdy miał odbyć się ślub, Rena nie zeszła na dół,
albowiem prawo nakazuje pannie młodej oraz panu młodemu
pościć przez cały dzień aż do zakończenia uroczystości. Gdy
Debora spytała siostrę z troską, jak się czuje, Rena odpowiedziała:
- Dobrze. W każdym razie nie jestem głodna.
Krewni oraz inni uczestnicy uroczystości zgromadzili się
już na dziedzińcu synagogi, gdy Abram Epstein, w modlitewnym szalu na tradycyjnym białym garniturze, ukazał się
w drzwiach i został zaprowadzony przez kobiety do salonu,
gdzie czekała Rena.
Po piętach deptało mu trzech młodych brodatych klezmerów - skrzypek, klarnecista i mężczyzna z tamburynemprzygrywających wesołe melodie. Wszyscy przypominali postaci z obrazu Chagalla. Panna młoda wstała, by powitać
36
przyszłego męża.
Abram popatrzył na nią i szepnął:
- Nie obawiaj się niczego, Reno. Będziemy dobrzy dla
siebie.
Następnie nakrył jej twarz welonem i wyszedł, a za nim
muzycy.
Zaledwie w godzinę później, gdy stali zwróceni do siebie
twarzami pod baldachimem na dziedzińcu synagogi, Abram
włożył obrączkę ślubną na wskazujący palec prawej ręki Reny,
wypowiadając słowa: "Oto zostajesz mi poświęcona tą obrączką według prawa Mojżesza i Izraela".
Następnie, zgodnie z tradycją tej wielkiej uroczystości, każde
z siedmiu rytualnych błogosławieństw małżeńskich zostało
wygłoszone przez siedmiu różnych wybitnych rabinów, którzy
zjechali się z całego kraju na tę ceremonię.
Jakow Ever, słynny kantor (i artysta, mający na swoim
koncie nagrane płyty), który przyszedł piechotą całą drogę
z Manhattanu, odśpiewał błogosławieństwa nad winem. Wreszcie postawiono kielich na ziemi, tuż obok dużego czarnego
buta Abrama Epsteina.
Gdy rozbił nogą kielich, zebrany tłum zaczął wznosić radosne okrzyki: "Mazel tow! Mazel tow!", a muzycy, wsparci obecnie przez kontrabas i pełny zestaw cymbałów i bębnów, zaczęli
czynić, jak mówi psalm, "radosny hałas ku chwale Pana".
Uroczystość była wspaniała. Jak chciał zwyczaj, kobiety
i mężczyźni siedzieli przy oddzielnych stołach, po przeciwnych
stronach pokoju. Jedynie dzieciom wolno było nie przestrzegać
podziału według płci i biegać wszędzie, co czyniły chętnie
i hałaśliwie.
Debora bez przerwy znajdowała jedno lub dwoje z pięciorga
dzieci Malki na swoich kolanach. Później wspominała to jako
najprzyjemniejsze chwile wieczoru.
Entuzjazm młodych muzyków był tak zaraźliwy, że kantor
Ever po prostu doskoczył do mikrofonu i odśpiewał wibrującym głosem najważniejszą pieśń na każdym chasydzkim weselu - Cały świat jest wąskim mostem, która przypominała
nowożeńcom, że nawet w tej szczęśliwej chwili ich życia z każdej strony czyhają na nich smutki.
Gdy wreszcie długa biesiada dobiegła końca i wypowiedziano już wszystkie błogosławieństwa dla młodej pary, stoły i krzesła zostały odsunięte pod ściany i przekształcono pokój w dużą
salę balową.
Obie matki, Rachela i piersiasta żona rabina Epsteina, za37
częły tańczyć w rytm melodii Szczęśliwa gwiazda, szczęśliwy
znak, za nimi ruszyła w tan młoda para.
Była to szczególna chwila uroczystości - jedyna, kiedy
kobieta i mężczyzna mogli zatańczyć razem.
Inni tańczyli po właściwych stronach sali. Jeszcze długo po
tym, gdy kobiety wróciły zmęczone, spocone na swoje krzesła,
długobrodzi mężczyźni pląsali żywiołowo, tworząc duże koło
i trzymając między sobą chusteczki.
W pewnej chwili klarnecista mrugnął porozumiewawczo do
kolegów. Na ten sygnał zaczęli zgodnie grać specjalną piosenkę,
na której tekst składały się jedynie sylaby: "biri biri bum biri
bum". Była to jedna z najbardziej znanych melodii skomponowanych przez samego rabina Mosesa Lurię i zamieszczonych w dwutomowym Zbiorze pieśni chasydzkich.
Koniec pieśni powitano frenetycznymi oklaskami i okrzykami zachęcającymi rabiego Lurię, by sam odśpiewał swoją
pieśń. Zgodził się nader chętnie i spełnił prośbę zebranych,
przytupując rytmicznie nogą, z oczami zamkniętymi dla lepszej
koncentracji.
Danny starał się dotrzymać kroku starszym mężczyznom,
którzy - a zwłaszcza ojciec - wydawali się niezmordowani.
Wreszcie, czując, że kompletnie opada z sił, opuścił krąg pod
pretekstem, że musi się czegoś napić. Niemądrze zaspokoił
pragnienie winem zamiast wodą sodową i zakręciło mu się
lekko w głowie. Hamulce puściły mu na tyle, że zawołał do
siostry, która siedziała w kącie, zamyślona:
- No, Deb, nie siedź tak! Chodź tańczyć!
Debora wstała z ociąganiem i przyłączyła się do kilku kobiet,
które wciąż trzymały się za ręce, kołysząc się w takt muzyki.
Danny nie mógł wiedzieć, że humor popsuł jej się zdecydowanie, gdy usłyszała, jak rozbawiony stryj Saul wykrzyknął:
- Pomyśl tylko, Deboro - teraz kolej na ciebie!
8
Daniel
Tym razem naprawdę myślałem, że mnie zabije.
Czy to miała być moja nagroda za dodatkowe lekcje Tory?
Był to rok mojej bar micwy i ojciec załatwił, że codziennie
zostawałem o godzinę dłużej, by studiować z rebem Schumannem ustęp z Ksiąg Prorockich, które miałem czytać tego niezwykle ważnego dnia. Dlatego moja droga do domu była
bardziej mroczna i niebezpieczna niż przedtem.
Nie wiem, jakie ścieżki przeznaczenia przywiodły tamtego
wieczora krwiożerczego Eda McGee na ulicę, którą szedłem.
38
Może przyczaił się i czekał, czerpiąc jakąś szczególną radość
z prześladowania mnie.
Znalazłem się jakby w krzyżowym ogniu. Inne dzieci w szkole nie lubiły mnie, ponieważ byłem synem sławnego i wielce
pobożnego człowieka. Z zazdrości obrzucali mnie obelgami.
Ale McGee - prawie z tego samego powodu - rzucał się na
mnie z pięściami.
Tym razem nie było widzów - co mnie przeraziło. Kto go
powstrzyma, by nie posunął się za daleko? Było potwornie
zimno i nieliczni przechodnie mijali nas z podniesionymi kołnierzami i nasuniętymi na oczy czapkami, tak że prawie' nie
widzieli, co się dzieje. A wiatr wył tak głośno, że zagłuszał
moje jęki. Moją jedyną obronę stanowiła tarcza ze świętych
ksiąg, którymi osłoniłem się odruchowo.
Nagle Ed przekroczył granice wszelkich poprzednich ataków.
Jego prawa pięść trafiła w okładkę Talmudu, rozrywając ją
i wytrącając mi z ręki książkę, która upadła na ziemię. Nie
wiedziałem, czy odczuwam większy ból z powodu wstrząsu,
czy też świętokradztwa.
- Ty mały Mośku - parsknął z pogardą - nie masz już
teraz swoich cennych żydowskich książek, żebyś mógł się za
nimi chować. Stań i walcz ze mną jak mężczyzna. - Wysunął
brodę i przyjął postawę bokserską, mówiąc chełpliwie: - Mogę
nawet dać ci fory.
Nigdy w życiu nikogo nie uderzyłem, raptem jednak mój
strach przerodził się w gniew i wymierzyłem mu silny cios
w splot słoneczny. Usłyszałem nagły świszczący dźwięk, jak
gdyby powietrze uchodziło z wielkiego balona.
Ed zgiął się wpół, cofając się i próbując utrzymać równowagę. Mimo iż wiedziałem, że mam okazję uciec, stałem sparaliżowany, gdy mój napastnik wciąż się zataczał, usiłując schwytać oddech.
Czemu nie uciekłem? Z jednej strony było to zapewne spowodowane wstrząsem. Nie mogłem uwierzyć, że to zrobiłem.
I tak skutecznie.
Z drugiej strony, z jakiegoś dziwnego powodu czułem się
winny. Winny, ponieważ wyrządziłem krzywdę drugiemu człowiekowi.
Prędko przyszedł do siebie, zdawał się zionąć ogniem.
- Teraz - warknął - zabiję cię.
Nagle rozległ się czyjś krzyk:
- Zostaw go w spokoju, McGee, ty głupi gnojku!
Obejrzeliśmy się obaj, zaskoczeni. W naszym kierunku biegł
39
Tim Hogan.
- Trzymaj się od tego z daleka - ostrzegł go Ed. - Ten
żydek i ja mamy ze sobą coś do załatwienia.
- Zostaw go w spokoju - powtórzył Timothy. - To syn
rabina. - Spojrzał na mnie i polecił: - Idź do domu, Danny.
- Odbiło ci, Hogan, jesteś jego gorylem czy co? - spytał
z wściekłością McGee.
- Nie, Ed, jestem po prostu jego przyjacielem.
- Nazywasz tego smarkatego Mośka swoim przyjacielem?
- Tak - odpowiedział Tim ze spokojem, który napełnił
mnie nabożnym podziwem. - Coś ci się nie podoba?
- Mówisz poważnie? - zdumiał się McGee.
- Jest tylko jeden sposób, w jaki możesz się o tym przekonać - odrzekł Tim, odwracając się znowu do mnie i nakazując: - Danny, idź do domu. Natychmiast!
Musiałem sprawiać wrażenie, jak gdybym się kłaniał, gdy
pochyliłem się, podniosłem moje zniszczone książki i zacząłem
się wycofywać. Kątem oka widziałem ich dwóch stojących
naprzeciwko siebie jak gladiatorzy. Gdy biegłem ulicą, dochodziły mnie z tyłu odgłosy walki. Wymiana ciosów, parowanych, trafionych. Nie odważyłem się obejrzeć. Potem usłyszałem odgłos, jaki wydaje ciało uderzające o bruk. A następnie
ciche słowa Tima Hogana:
- Przykro mi, Ed, ale sam się o to prosiłeś.
9
Timothy
Chociaż jej mąż bynajmniej tego nie podejrzewał, Cassie
Delaney przestała odkładać co tydzień swoją pensję do wspólnej kasy. A przynajmniej jej część.
Przez całe dzieciństwo jej błękitnooka siostra Margaret była
"tą ładną", a ona - używając słów ich własnej matki - "strachem na wróble". Nic się nie zmieniło również, gdy dorosły.
Żadne słowa męża nie mogły wybić jej z głowy przekonania,
że jest nieatrakcyjna. Czuła, że Tuck marzy o bardziej seksownej żonie.
Nagle trafiła się okazja, by to zmienić. Jej dział otrzymał
pewną ilość ślicznych francuskich negliży z czarnego jedwabiu,
tak kuszących, że każda kobieta wyglądała w nich jak Brigitte
Bardot.
Musiała mieć jeden z nich. Ale jak zdobyć osiemdziesiąt sześć
dolarów? Nawet przy rabacie, który przysługiwał jej jako pracownicy, nigdy nie będzie mogła pozwolić sobie na taki luksus.
Szczęście uśmiechnęło się do niej, albowiem niespodziewanie
40
podniesiono jej pensję do czterech dolarów sześćdziesięciu
ośmiu centów tygodniowo. Nie powiedziała o tym Tuckowi
i zaczęła zbierać pieniądze.
Gdy była pewna, że wszyscy w domu śpią, zakradała się
cicho do kuchni, wyciągała składaną drabinkę i wkładała cztery
dolary do pustego pudełka po płatkach kukurydzianych firmy
Kellogg.
Tygodnie powoli mijały, a jej skarb stopniowo się powiększał. Wreszcie policzyła z zapartym tchem, że dysponuje już
sumą sześćdziesięciu ośmiu dolarów.
Gdy wróciła do domu pewnego sobotniego popołudnia,
znalazła kartkę od męża z wiadomością, że zabrał wszystkie
dzieciaki na pizzę. Mimo że była bardzo zmęczona, z radością
wspięła się na drabinkę, żeby dodać kolejne cztery dolary do
swego bogactwa.
Ale spotkała ją przykra niespodzianka. Pudełko nie wydawało się tak pełne jak przedtem. Gdy przeliczyła starannie wszystkie banknoty, odkryła ku swemu przerażeniu, że stan jej posiadania zmniejszył się do zaledwie pięćdziesięciu dwóch dolarów.
Wpadła w straszliwą wściekłość.
- Do cholery, mamy wśród nas przeklętego złodzieja!
Nie musiała zastanawiać się długo, by znaleźć prawdopodobnego winowajcę.
Wbiegła jak burza na górę i zaczęła przeszukiwać pokój
Timothy'ego. Znalazła pieniądze ukryte w jego tenisówkachsumę znacznie przewyższającą to, co mógł zaoszczędzić z tygodniówki, wynoszącej dwadzieścia pięć centów. Mógł je zatem
zdobyć tylko w jeden sposób.
- Wszystko ma swoje granice! - wybuchnęła, gdy wrócił
Tuck. - Musimy go odesłać. Zamierzam porozmawiać jutro
z ojcem Hanrahanem.
Wykonane ze sklejki ściany domu Delaneyów były bardzo
akustyczne. Timothy, siedzący w swoim pokoju na górze,
słyszał każde słowo.
- O Chryste! - wyszeptał sam do siebie, czując nagle
straszliwą pustkę w klatce piersiowej. Co ma począć? Do kogo
się zwrócić?
W niedzielne popołudnie Rachela pojechała z Dannym i Deborą do Queens odwiedzić matkę. Rabi jak zwykle został
w domu, pracował w swoim gabinecie.
Był pochłonięty szczególnie skomplikowaną sprawą, wniesioną pod jego osąd, a dotyczącą porzuconej kobiety - aguny - która zwróciła się z prośbą o pozwolenie na ponowne
41
zamążpójście, gdy nagle mu przerwano:
- Przepraszam, rabi.
Podniósł głowę, zaskoczony.
- Och, to ty, Timothy. - Uśmiechnął się z ulgą. - Czasami zapominam, że masz klucz.
Sięgnął do górnej szuflady biurka.
- Proszę, oto twoje miesięczne wynagrodzenie.
Podając chłopcu kopertę, rabi~: Luria poczuł nagle, że Tim
przyszedł nie tylko po pieniądze.
- Usiądź - powiedział, wskazując mu gestem krzesło naprzeciwko biurka, i podsunął mu talerz, dodając: - Poczęstuj
się domowymi makaronikami.
Tim pokręcił głową - ale tylko w odniesieniu do ciasteczek.
Najwyraźniej przyjął zaproszenie, by zostać, bał się jednak
mówić.
Moses Luria przejął inicjatywę.
- Chciałem ci jeszcze raz podziękować, Timothy, w imieniu
całej naszej rodziny, za to, że tak dobrze wywiązujesz się ze
swych obowiązków.
- Dziękuję - odrzekł z zakłopotaniem Tim - nie sądzę
jednak, żebym mógł to robić dłużej.
- Och...? Czy jest po temu jakiś powód?
- Ależ nie - uspokoił rabiego Tim. - Tylko prawdopodobnie będę musiał wyjechać do szkoły z internatem.
- Cóż - powiedział Luria - pewnie powinienem ci pogratulować, ale z pobudek egoistycznych trochę mi smutno.
- Prawdę mówiąc, ja też nie jestem szczęśliwy, proszę pana.
Cisza, która zapadła, dowodziła, że obaj uświadomili sobie,
jaki jest prawdziwy temat ich rozmowy.
- Kto cię zmusza do wyjazdu? - spytał rabi.
- Moja ciotka i wuj - zaczął z wahaniem Tim, po czym
rzekł przepraszająco: - Naprawdę nie powinienem zajmować
panu czasu...
- Ależ, proszę - zamachał rękami Luria - mów dalej.
Tim zebrał całą swą odwagę i wykrztusił:
- To z powodu ukradzionych pieniędzy.
- Ukradłeś pieniądze?
- Nie - rzekł z udręką Timothy. - Ktoś ukradł oszczędności mojej ciotce, a ona, gdy znalazła pieniądze, które zarobiłem u pana...
- Nie wyjaśniłeś jej?
Pokręcił przecząco głową.
- Wuj powiedział, że to by się jej nie spodobało.
42
- No cóż - rabin zmarszczył brwi - będziesz musiał jej
to powiedzieć teraz.
- Za późno. Ma się dzisiaj spotkać z ojcem Hanrahanem
w sprawie odesłania mnie do szkoły z internatem.
Znów zapadła cisza, którą przerwał niemal mimowolny
okrzyk Tima:
- Pomoże mi pan, rabi?
- W jaki sposób mógłbym to zrobić w tych okolicznościach?
- Mógłby pan porozmawiać z ojcem Hanrahanem - błagalnie rzekł Tim. - Wiem, że panu uwierzy.
Rabin roześmiał się z goryczą.
- Powiedziałbym, że to raczej zaufanie mocno na wyrost.
- Dlaczego? - zaprotestował Tim. - Przecież jesteście
obaj duchownymi, prawda?
- Owszem - skinął głową rabin Luria - ale całkiem
innego wyznania. Mimo to zadzwonię do niego i dowiem się,
czy zechce ze mną porozmawiać.
Tim wstał.
- Dziękuję. Jestem panu naprawdę wdzięczny.
- Timothy, przepraszam, że się wtrącam - rzekł ostrożnie
rabin - ale nawet jeśli nie potrafisz przekonać ciotki i wuja
o swej niewinności, czy nie możesz zrobić niczego, żeby ci
wybaczyli?
- Nie, rabi - odparł z bólem Tim. - Chyba pan nie
rozumie. - Milczał przez chwilę, po czym wybuchnął, powstrzymując z trudem łzy: - Widzi pan, oni mnie nienawidzą!
Następnie odwrócił się i wyszedł z pokoju, nie oglądając się.
- Teraz rozumiem, czemu wybija szyby - szepnął z zadumą rabin Luria, gdy został sam.
Rabin Moses Luria patrzył bez drgnienia powieki w otwory
luf karabinowych rozwścieczonych czeskich policjantów; nie
bał się stawić czoła grupie chuliganów malujących swastyki na
ścianach jego synagogi. Ale telefon do katolickiego księdza to
coś całkiem innego.
Wreszcie wypuścił w zamyśleniu dym z fajki, poprosił centralę o numer kościoła i zadzwonił. Po drugim sygnale podniesiono słuchawkę.
- Dobry wieczór. Przy telefonie ojciec Joe.
- Dobry wieczór, ojcze Hanrahan. Mówi rabin Moses
Luria.
- O, sam silczański rebe? - spytał ksiądz.
Skąd Hanrahan wie o takich rzeczach? - zdumiał się rabin.
- W czym mogę panu pomóc, rabi?
43
- Hm, zastanawiałem się, czy nie znalazłby pan chwili
czasu na rozmowę?
- Oczywiście. Czy zechciałby pan wpaść jutro na herbatę?
- No cóż, myślę, że lepiej byłoby, gdybyśmy się spotkali
gdzieś na zewnątrz.
- Ma pan na myśli, nazwijmy to, grunt neutralny?
- Tak - odparł szczerze rabin.
- Czy przypadkiem gra pan w szachy? - spytał ksiądz.
- Trochę - odpowiedział rabi. - Nie mam zbyt wiele
czasu na granie.
- Zatem - zaproponował ksiądz - może spotkamy się
w parku przy szachach na świeżym powietrzu? Rozegramy
partyjkę, a jednocześnie pogawędzimy sobie.
- Świetnie - zgodził się rabi. - Czy, powiedzmy, jedenasta odpowiada księdzu?
- Jak najbardziej - odpowiedział ksiądz, po czym dodał: - Szalom.
Nazajutrz po południu obaj duchowni zasiedli przy betonowym stoliku, w którego blacie była osadzona szachownica. Rabi rozpoczął grę, przesuwając pionek spod króla
o dwa pola do przodu.
- W czym mógłbym panu pomóc, rabi? - spytał serdecznie ksiądz, odpowiadając identycznym ruchem.
- Chodzi o jednego z pańskich parafian...
- A mianowicie, o kogo?
Obaj gracze wykonali kilka takich samych ruchów skoczkami i lauframi.
- Pewnego młodzieńca, który nazywa się Timothy Hogan.
- Och - westchnął ksiądz, wysuwając królową przed króla. - Czy stłukł kolejne okno?
- Nie, nie, to coś zupełnie innego.
Rabin umilkł, zrobił roszadę, po czym mówił dalej lekko
przepraszającym tonem:
- Naprawdę nie powinienem się wtrącać, ojcze. Dowiedziałem się jednak, że ten chłopiec znalazł się w trudnym
położeniu... z powodu ukradzionych pieniędzy.
Ksiądz skinął twierdząco głową.
- To bardzo inteligentny chłopak, ale ma chyba wyjątkowy
talent do pakowania się w kabałę.
W jedenastym ruchu obaj gracze stracili po skoczku.
- Jest rzeczywiście bystry, cieszę się, że i pan tak uważapowiedział rabin, zabierając pionkiem jednego z laufrów księdza. - Dlatego byłoby mi przykro, gdyby wyjechał.
44
Ojciec Hanrahan obrzucił rabina zagadkowym spojrzeniem.
- Czy mógłbym spytać, skąd pan wie o tym wszystkim?
- Wiele lat temu zatrudnialiśmy przez krótki czas matkę
chłopca. A obecnie on sam pracuje u mnie... jako ktoś w rodzaju szabatowego pomocnika.
- Ma pan na myśli szabesgoja? - spytał ksiądz z domyślnym uśmiechem. - Nie znam waszych praktyk religijnych.
- Wobec tego chciałbym wyjaśnić, że jest to funkcja, którą
powierza się odpowiedzialnemu i godnemu zaufania innowiercy. Przez wiele lat pełnił ją, na przykład, wielki rosyjski dramatopisarz, Maksym Gorki...
- ...nie wspominając o Jamesie Cagneyu, wspaniałym irlandzko-amerykańskim aktorze - dodał Hanrahan, stawiając
nagle królową przed królem rabina i mówiąc przyjaznym tonem: - Szach.
Rabin, nie chcąc dopuścić, by jego dylemat szachowy przesłonił problem chłopca, stwierdził kategorycznie:
- Nie znam pana Cagneya, ale wiem z całą pewnością, że
mały Hogan jest niewinny.
Ojciec Hanrahan popatrzył na niego z uwagą i powiedział:
- Wierzę, że ma pan rację.
- Czemu więc pan mu nie pomoże?
- To trudno wyjaśnić, rabi - rzekł ksiądz, posuwając
z roztargnieniem skoczka do przodu. - Ale jestem w posiadaniu pewnej informacji, której nie mogę zdradzić, albowiem
obowiązuje mnie tajemnica spowiedzi.
- Czy mimo to nie widzi ksiądz żadnej możliwości uratowania chłopca? - nie ustępował rabin.
Ojciec Joe zastanawiał się przez chwilę, po czym odpowiedział:
- Może porozmawiam z chłopcem, spróbuję zaangażować
go bardziej w sprawy kościoła. To dałoby mi pewne podstawy,
by przekonać Cassie.
- A więc chodzi głównie o ciotkę?
Hanrahan spojrzał na zegarek.
- Robi się późno. Muszę już iść. Mam nadzieję, że mi pan
wybaczy.
Rabin Luria wstał, ale ojciec Joe powstrzymał go.
- Och, jeszcze jedna sprawa, rabi.
- Tak?
Pochylając się nad szachownicą, ksiądz Hanrahan zrobił
ruch laufrem, który mu pozostał, i zabrał jeden z pionków
45
rabina. Nie było sposobu uratowania żydowskiego króla.
Wówczas katolik uniósł kapelusz w geście pełnym żartobliwego
szacunku i oddalił się.
Rabin Luria stał w wietrznym parku, myśląc: Pobił mnie.
Ale najważniejsze, że wygrałem!
Przed spotkaniem z Timothym, ojciec Joe przestudiował
dokładnie coś, co w języku policyjnym nazwano by "kartoteką" chłopca.
A było tego nadzwyczaj dużo. Najbardziej go jednak uderzyło, że wszyscy nauczyciele Tima czuli się w obowiązku
obniżać mu stopnie z powodu złego zachowania, mimo że był
zdecydowanie najzdolniejszym uczniem w klasie.
"To naprawdę inteligentny mały diabeł - napisała siostra
Maria Bernarda. - Gdyby udało się wykorzystać jego niewątpliwe zdolności w zbożnych celach, wszyscy moglibyśmy dziękować Bogu".
Rozległo się pukanie do drzwi.
- Proszę - powiedział ksiądz.
Drzwi się otworzyły i do pokoju wsunął się lękliwie Timothy
Hogan, z twarzą równie białą jak jego koszula.
Pierwszą rzeczą, która rzuciła mu się w oczy, były niezliczone
rzędy książek, ustawionych od podłogi do sufitu na drewnianych półkach. Przypomniało mu to gabinet rabina Lurii,
tyle że panował tu większy porządek. Następnie utkwił spojrzenie w siwowłosym duchownym, który wydawał się mały za
swoim ogromnym mahoniowym biurkiem.
- Chciał się ojciec ze mną widzieć? - spytał nieśmiało.
- Tak. Usiądź, chłopcze.
- Nie ukradłem tych pieniędzy, ojcze Hanrahan - wybuchnął Tim, zanim uczynił krok. - Przysięgam na Boga, że tego
nie zrobiłem!
- Wierzę ci - zapewnił go cichym głosem ksiądz, pochylając się ku niemu nad biurkiem.
- Naprawdę?
- Chłopcze, nieważne, czy masz rację w tym przypadkupowiedział Hanrahan, splatając palce. - Spis twoich przewin
jest mniej więcej długości mojej ręki.
Tim próbował czytać w myślach starszego mężczyzny:
- To ciotka Cassie; prawda? Ona mnie nienawidzi...
Ksiądz uniósł rękę, nakazując mu gestem milczenie.
- Uspokój się, to pobożna kobieta i chce dobrze. - Pochylił się znów ku niemu nad ogromnym biurkiem i powiedział
łagodniejszym tonem: - Musisz przyznać, że sprawiłeś jej
46
mnóstwo kłopotów przez wszystkie te lata.
- Chyba tak - zgodził się Tim, po czym spytał niecierpliwie: - Dokąd zamierza mnie ksiądz wysłać?
- Chciałbym cię wysłać do domu Delaneyów - odparł
powoli ojciec Hanrahan - ale nikt nie życzy sobie wściekłego
tornada w swoim domu. Jesteś bardzo bystrym młodym człowiekiem, Tim. Czemu zachowujesz się w taki sposób?
Tim wzruszył ramionami.
- Ponieważ wydaje ci się, że nikomu na tobie nie zależy?
Chłopiec skinął w milczeniu głową.
- Mylisz się - wymówił szeptem ojciec Joe. - Po pierwsze, zależy na tobie Bogu.
- Tak, ojcze - odpowiedział Tim, po czym dodał niemal
z zadumą: - Pierwszy List św. Jana, rozdział czwarty, werset
ósmy: "Kto nie miłuje, nie zna Boga".
Ksiądz był wyraźnie zdziwiony.
- Jak wiele fragmentów Pisma Świętego znasz na pamięć?
- Myślę, że wszystkie, których się uczyliśmy.
Ojciec Joe okręcił się na fotelu, sięgając po Biblię, po czym
zaczął kartkować strony.
- "Jeśliby ktoś mówił: >>Miłuję Boga<<, a brata swego nienawidził, jest kłamcą, albowiem kto nie miłuje brata swego,
którego widzi, nie może miłować Boga, którego nie widzi".
Spojrzał na Tima i spytał: - Poznajesz to?
- Tak - ten sam rozdział, werset dwudziesty.
- Świetnie - powiedział cicho ojciec Hanrahan. Zamknął
Biblię i wykrzyknął z irytacją: - Czemu więc, na miłość boską,
bijesz się bez przerwy z kolegami?
- Nie wiem - wyznał Tim.
Ksiądz mierzył go przez chwilę spojrzeniem, a następnie
powiedział z żarem:
- Timothy, głęboko wierzę, że Bóg kieruje wszelkimi naszymi uczynkami i wszystko to, co działo się aż do dnia
dzisiejszego, miało doprowadzić do naszego spotkania. Nagle
stało się dla mnie jasne, że urodziłeś się po to, by służyć
naszemu Panu.
- W jaki sposób? - spytał niepewnie Tim.
- Hm, może zaczniesz od ministrantury. Nie... na to jesteś
trochę zbyt duży. Będziesz trzymał kadzielnicę razem z Martym
Northem. Jest młodszy od ciebie, ale doskonale we wszystkim
zorientowany.
- A co się stanie, jeśli nie zechcę wymachiwać kadzielnicą? - spytał buntowniczo Tim.
47
- No cóż - odpowiedział dobrodusznie ksiądz - wtedy
pozwolę ci trzymać świecę. - Po czym natychmiast dodał:Albo możesz wyjechać do Pensylwanii, do St. Joseph's, szkoły
dla chłopców.
Bezpośredniość księdza zbiła Tima z tropu. Popatrzył mu
w oczy.
- Nie mam nic przeciwko wczesnemu wstawaniu - powiedział rzeczowo.
Ojciec Joe wybuchnął śmiechem.
- Ogromnie się cieszę, Tim. I teraz wiem już, że jesteś na
dobrej drodze.
- Czy powiedziałem coś śmiesznego?
- Nie, jestem po prostu szczęśliwy - odparł ojciec Hanrahan. - Poza tym, bardziej cieszę się z odnalezienia jednej
zbłąkanej owieczki niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu, które
się nie zabłąkały.
- Ewangelia według św. Mateusza, rozdział osiemnasty,
werset trzynasty - w niewielkim skrócie - rzekł na to Timothy.
Ksiądz rozpromienił się.
- Taką samą myśl można znaleźć również u Łukasza. Nie
pamiętasz? - spytał.
- Szczerze mówiąc, nie - odpowiedział Tim.
- Deo gratias - przynajmniej zostało coś, czego jeszcze
mogę cię nauczyć. A teraz idź do domu. I bądź tutaj o wpół
do siódmej rano.
Jeśli nawet w Timothym nie zaszła zmiana dzięki duchownemu, to dokonały jej same obrzędy. Co innego uklęknąć
i modlić się, a co innego służyć, czuć się częścią nabożeństwa.
Gdy zdejmował kurtkę, by włożyć strój ministranta, czuł, że.
w pewien sposób usuwa warstwę grzechu. Prosta czarna sutanna i biała komża sprawiały, że czuł się czysty.
W przeciwieństwie do szat liturgicznych księży, jego własna
nigdy się nie zmieniała. Księża wkładali szaty w różnych kolorach, zależnie od okresów liturgicznych.
Zieleń noszona podczas zwykłych niedziel symbolizowała
rozwój i nadzieję, fiolet w czasie Wielkiego Postu i Adwentu - pokutę, czerwień podczas szczególnych niedziel w tych
okresach - radość. Najważniejsza była biel w okresie świąt
Bożego Narodzenia, Wielkanocy, specjalnych dni świętych
patronów oraz innych świąt kościelnych, jak na przykład dzień
obrzezania Pańskiego.
Gdy Tim zjawiał się w szkole, czasami wciąż czuć było od
48
niego kadzidło.
- Hej, co się z tobą dzieje, Hogan? - szydził z niego Ed
McGee. - Perfumujesz się czy co?
- Pilnuj własnego nosa - odburknął Tim.
- Jezusie, Mario, Józefie święty, do twarzy ci w sukience.
Tim czuł, że jeszcze chwila i wybuchnie.
- Zamknij się, McGee albo...
- Albo co, ministranciku?
Tim namyślał się przez ułamek sekundy. Jaka jest właściwa
reakcja - nadstawienie drugiego policzka czy też złamanie
szczęki koledze?
Wybrał wyjście kompromisowe i odszedł.
Wkroczyli w wiek, gdy nagle odkrywa się istnienie drugiej
płci - chociaż oczywiście nie byłoby po męsku przyznać
się do tego.
W przypadku Tima, koleżanki z klasy od dawna już zachwycały się kolorem jego ciemnoniebieskich oczu i wzdychały,
skarżąc się na jego obojętność. Ponieważ ich nie zauważał,
zaczęły przejmować inicjatywę.
Pewnego wieczora, gdy Tim skończył indywidualne zajęcia
z łaciny z ojcem Hanrahanem, zobaczył ze zdumieniem, że
czeka na niego Isabel O'Brien. Włosy miała krótko obcięte,
figurę pełniejszą.
- Zrobiło się ciemno, Tim - powiedziała cichym, podenerwowanym głosem. - Czy mógłbyś odprowadzić mnie
do domu?
Był lekko speszony, nie tylko jej prośbą, ale sposobem,
' w jaki na niego patrzyła. Czuł, że dziewczyna ma w tym jakiś
specjalny cel.
i Gdy minęli kilka pierwszych przecznic, odniósł wrażenie, że
' chciała mu jedynie uświadomić, co myślą o nim dziewczęta'...
w szkole. Nie zdawała sobie jednak sprawy, że czuł się bardzo
niezręcznie, słuchając opinii koleżanek o tym, jaki to jest "przystojny", a według niektórych nawet "wystrzałowy".
Tim nie bardzo wiedział, co odpowiedzieć, Isabel nie dała
jednak za wygraną.
- Kogo lubisz najbardziej? - spytała. - To znaczy,
którą z nas?
- Nie... nie wiem. Naprawdę nigdy się nad tym nie zastanawiałem.
- Och - westchnęła Isabel.
Tim poczuł wyraźną ulgę, gdy dotarli do schodków jej domu.
Mimo że dzień był zimny i wietrzny, Isabel nie śpieszyło się,
49
by skryć się w ciepłym domowym zaciszu.
Nagle kompletnie zaskoczyła Tima propozycją:
- Jeśli masz ochotę mnie pocałować, to w porządku. Nie
powiem nikomu.
Tim z wrażenia stracił oddech. Często wyobrażał sobie,
co stałoby się, gdyby... dotknął którejś koleżanki z klasy.
Bał się jednak wygłupić, ponieważ nie miał pojęcia, jak się
to robi.
Bez ostrzeżenia Isabel zademonstrowała mu to, przyciągając
jego głowę i przyciskając wargi do jego warg.
Przyznał w duchu, że to miłe uczucie. Przywarła do jego ust
tak mocno, że wzbudziła w nim różne pragnienia. Na przykład,
by dotknąć jej piersi. Niektórzy chłopcy przechwalali się, że
już robili takie rzeczy.
Nie chciał jednak obrazić Isabel. Po chwili odsunął się i spytał:
- Zobaczymy się jutro w szkole?
- Chyba tak - wyszeptała nieśmiało. - Czy odprowadzisz
mnie znowu do domu?
- Eee... jasne. Może któregoś dnia w przyszłym tygodniu.
Zmiana w zachowaniu Tima zwróciła uwagę wszystkich.
Nawet jego ciotka oraz kuzynki czuły - z pewnym podziwem - że jego diabelska energia znalazła nowe ujście.
- Nie wiem, w czym rzecz - skarżył się Tuck Cassieale coś się stało chłopakowi. Zrobił się taki świętoszkowaty.
Za częściowe wyjaśnienie można było uznać fakt, że służąc
publicznie, miał okazję modlić się częściej, nie musiał kryć się
ze swym uwielbieniem dla Najświętszej Maryi Panny.
Po sześciu miesiącach awansował w hierarchii - niósł kadzielnicę podczas procesji.
Zaczęli już uczyć się w klasie łaciny i Timothy z łatwością
tłumaczył takie fragmenty, jak początek Ewangelii według
św. Jana:
In principio erat Verbum,
et Verbum erat apud Deum,
et Deus erat Verbum.
Na początku było Słowo,
a Słowo było u Boga,
I Bogiem było Słowo.
Jego umysł był jednak zbyt chłonny, by zadowolić się prostymi biblijnymi sentencjami, toteż ojciec Joe nie posiadał się
ze szczęścia, mogąc rozszerzać jego znajomość świętego języka
Nowego Testamentu.
I znów podziwiał zdumiewającą pamięć Timothy'ego oraz
50
jego głębokie pragnienie nauki.
- Tim - zauważył pewnego dnia ojciec Hanrahan z nie
ukrywaną dumą. - Mogę tylko powiedzieć to, co nasz Pan
powiedział Nikodemowi w Ewangelii według św. Jana, rozdział
trzeci, werset trzeci. - Uśmiechnął się konspiracyjnie. - Chyba nie muszę ci tego przytaczać, prawda?
- Nie - pokręcił głową Timothy i zacytował: - Nisi quis
natus fuerit desuper, non potest videre regnum Dei. "Zaprawdę,
zaprawdę, powiadam ci, jeśli się ktoś nie narodzi powtórnie,
nie może ujrzeć królestwa Bożego".
Tim wierzył niezachwianie, że w przyszłym roku, gdy Tommy Ronan pójdzie do seminarium, on zostanie wybrany do
niesienia krzyża na czele procesji.
Przeznaczenie jednak miało bliższe plany.
Pewnego zimowego dnia, podczas gry w hokeja na wrotkach,
na ulicy, Tommy Ronan pośliznął się i złamał nogę w kostce,
co zmusiło ojca Hanrahana, by wybrał kogoś innego do niesienia krucyfiksu.
Istniał oczywiście problem starszeństwa. Wielu chłopców
pełniło służbę Bożą od pięciu lub więcej lat. Jednakże młodzieniec niosący ciężki krzyż powinien być wysoki i silny. W ten
sposób przywilej ów został przyznany Timowi.
Zarówno ksiądz, jak i ministrant widzieli w tym rękę Boga.
10'
Debora
Od lat Debora żyła w strachu przed tym dniem.
Po raz pierwszy ten temat poruszono pewnego wieczora po
kolacji. Danny jak zwykle odrabiał na górze lekcje. Rodzice
siedzieli sami z Deborą, czekając, aż wystygnie herbata.
- Moje dziecko - zaczął rabin Luria - nadszedł czas...
- Nie chcę wyjść za mąż! - wybuchnęła Debora.
- Nigdy? - spytała matka:
- Kiedyś z pewnością, mamo, ale na razie nie. Nie teraz.
Jest tyle rzeczy, które chciałabym robić.
- Czy mogłabyś podać mi jakiś przykład? - spytał rabi.
- Po pierwsze, chciałabym pójść do college'u.
- Do college'u? - powtórzył ojciec ze zdumieniem. - Po
co masz iść do college'u? Czy twoja matka tam uczęszczała?
Albo któraś z twoich sióstr?
- Czasy się zmieniają - odparła Debora z cichą determinacją.
Rabin myślał przez chwilę, po czym poklepał serdecznie
dłoń córki.
51
- Jesteś wyjątkowa, Deboro. Ze wszystkich moich córek...
jesteś najinteligentniejsza i najbardziej pobożna.
Debora spuściła głowę w nadziei, że uda jej się ukryć zadowolenie, jakie sprawił jej ten komplement.
- Nie ograniczymy więc - mówił dalej Moses - naszych
poszukiwań godnego męża dla ciebie wyłącznie do Brooklynu...
czy nawet Nowego Jorku. Zapewniam cię, jest wielu zacnych
kandydatów w Filadelfii; Bostonie lub Chicago.
- Skąd ta pewność?
- Cóż - uśmiechnął się ojciec - pozwoliłem już sobie
przeprowadzić mały rekonesans.
Pochylił się, pocałował córkę w policzek, a następnie rzekł,
klepiąc Rachelę po ramieniu.
- Pracuję nad trudnym orzeczeniem. Nie czekaj na mnie.
Gdy wyszedł z pokoju, Rachela ujęła dłoń córki w swoje
dłonie.
- Nie martw się, wszystko będzie dobrze. Nigdy nie będzie
cię do niczego zmuszał.
Debora tylko skinęła głową, myśląc: Tak jak nie zmusił
Reny. Ojciec zastosował metodę kropli drążącej skałę.
- Mamo, czy zostało wyryte w kamieniu, że dziewczyna
musi wychodzić za mąż tak wcześnie? Przecież Bóg nie wspomniał o tym Mojżeszowi na górze Synaj, prawda?
- Kochanie - uśmiechnęła się pobłażliwie Rachelawczesne małżeństwa należą u nas do tradycji. Poza tym nikt
cię nie pogania. Jestem pewna, że potrafię przekonać twojego
ojca, żeby pozwolił ci poczekać rok, a może nawet dwa.
- I tak będę miała wtedy dopiero osiemnaście lat - odrzekła z przygnębieniem Debora. - Nie umiem sobie wprost
wyobrazić, żebym w tym wieku obcięła włosy i włożyła perukę.
Debora spojrzała na matkę, na jej szeitł ze sztucznych włosów i pomyślała, że wolałaby umrzeć. Rachela uśmiechnęła się
do niej uspokajająco.
- Chcesz poznać mały sekret? - spytała. - To nie koniec
świata. Słyszałam, że peruki nosi również mnóstwo ekstrawaganckich kobiet z wyższych sfer.
- Ale nie po to, by wyglądać nieatrakcyjnie - podkreśliła
z uporem Debora.
Rachela westchnęła z irytacją.
- Posłuchaj, Deboro, bądź przez chwilę rozsądna. Nie
lepiej zaczekać, zorientować się, co zaproponuje ojciec? Może
znajdzie ci kogoś o sile Samsona i umyśle Salomona.
- Och, z pewnością - powiedziała Debora; śmiejąc się
52
cichutko. - A ślubu udzieli nam prorok Eliasz.
- Amen - rzekła na to jej matka.
Rachela Luria nie przesadziła ani trochę, mówiąc o zaradności swego męża.
Gdy Debora skończyła siedemnaście lat, wrócił pewnego
kwietniowego wieczora po modlitwach do domu, wymachując
szarą kopertą.
- Aha, wiedziałem! - wykrzyknął triumfalnie. - Wiedziałem, że należy szukać w Chicago.
Odwrócił się do Debory i pokazując jej kopertę, oświadczył:
- Kochanie, w tej kopercie znajduje się twój przyszły mąż.
- Wobec tego nie grzeszy chyba wzrostem - zażartowała
słabym głosem.
- To syn rebego Kaplana. Ma wszystkie cechy, o których marzy każda kobieta. Jest wysoki, ciemnowłosy i przystojny.
- Doprawdy? - spytała kpiąco Debora. - Wiem już, to
Gary Cooper!
- Nie słyszałem nigdy o żadnym młodym Cooperzeodparł obojętnie ojciec. - Mówię o Asherze Kaplanie, to
znakomity kandydat. Twój przyszły mąż jest nie tylko pobożny
i zna doskonale Torę, ale w dodatku ma dwa metry wzrostu
i gra w koszykówkę w drużynie uniwersyteckiej. Uzyskał na
to, oczywiście, specjalną dyspensę.
- W jarmułce czy bez? - spytała ironicznie.
- Naturalnie, w jarmułce - odparował ojciec. - To właśnie czyni go tak niezwykłym. I nigdy nie grywa w soboty,
chyba że mecz jest rozgrywany po szabacie.
- Ojej! - wykrzyknął z podziwem Danny. - Jak Sandy
Koufax z Dodgersów. Zawsze przestrzega żydowskich świąt.
- Nigdy nie słyszałem o żadnym Koufaksie. Ale Kaplan...
- Nie wiem - powiedziała Debora w nadziei, że lekkie
potraktowanie tego tematu pozwoli go zmienić. - Chyba jest
dla mnie zbyt wysportowany.
- Czy przynajmniej spotkasz się z nim?
- A mam wybór?
- Oczywiście, kochanie - rzekł z uśmiechem ojciec.Możesz wybrać sobie termin, jaki chcesz.
Debora westchnęła, pokonana.
Po entuzjastycznej wymianie listów między dwoma ojcami
Asher Kaplan został przysłany do Brooklynu na swój rycerski
podbój. Zamieszkał u kuzynów, o dwie przecznice od domu
Luriów.
53
Debora zobaczyła go po raz pierwszy w synagodze, w sobotni
poranek, zerkając nad białą zasłoną, chroniącą kobiety przed
pożądliwymi spojrzeniami mężczyzn.
Bez wątpienia miał dwa metry, jak również był przystojny,
ze swą grzywą kasztanowatych włosów i rzeźbionymi rysami.
W dodatku, nie nosił brody i choć jego baczki miały przepisową długość, nie były skręcone w loki.
Gdy ojciec Debory uhonorował gościa zaproszeniem do
czytania Tory, Asher nie tylko wyrecytował wstępne błogosławieństwa z pamięci, lecz zademonstrował, że potrafi płynnie
oddać melodię samego tekstu.
Co więcej, poproszono go o odczytanie na końcu wersetów
z Ksiąg Prorockich. Spotkały go praktycznie te same przedślubne zaszczyty co męża Reny. Debora pomyślała półżartem,
że być może mama zabierze ją wieczorem do mykwy. Musiała
przyznać, że gdyby nie wywierano na nią takiego nacisku,
może nawet by się jej spodobał.
Matka, która siedziała obok niej, nie potrafiła się powstrzymać
od wyrażania szeptem zachwytów nad śpiewem Ashera Kaplana.
- Co za dźwięczny głos - unosiła się.
Daj spokój, mamo - pomyślała Debora. - Czy ty również
musisz być po jego stronie?
Po nabożeństwie, gdy ojciec wraz z Dannym przedstawiali
gościa z Chicago różnym ważnym osobistościom, Debora pośpieszyła z matką do domu, żeby wyjąć czulent z pieca, w którym podgrzewał się przez całą noc.
Gdy do domu przybyli mężczyźni, dla Debory stało się
jasne, że nawet Danny zaakceptował kandydata. Wpatrywał
się w Ashera oczyma okrągłymi z podziwu. Jeśli przyjdzie jej
stoczyć walkę, najwyraźniej będzie w niej osamotniona.
Podczas posiłku samozadowolenie zdawało się tryskać z zarumienionej twarzy rabina Lurii. Był pewien, że znalazł wyjątkowego narzeczonego dla swej wyjątkowej córki.
Pozwolił nawet Asherowi grać pierwsze skrzypce w poobiedniej dyskusji. Jego interpretacja ustępów z Tory dowiodła, że
doskonale nadaje się na zięcia silczańskiego rebego.
Asher prawie nie patrzył na Deborę. Poza: "Miło mi cię
poznać" w jidysz, nie odezwał się do niej ani słowem.
Rozmawiano o ostrzeżeniach Jeremiasza wobec grzeszników,
którzy "przyzwyczaili swój język do kłamstwa, postępują przewrotnie, nie chcą się nawrócić" *.
* Jr 9,4 (przyp. tłum.).
W tym miejscu Debora wtrąciła się, cytując z pamięci kolejny
54
wers: "Oszustwo na oszustwie, obłuda na obłudzie, nie chcą
znać Pana..." *
Wszyscy utkwili w niej nagle zdumione spojrzenia.
Ona również się przygotowała.
Wreszcie nadszedł wielki moment. Cała rodzina udała się
na spacer do położonego w pobliżu Prospect Parku. Rabi
i pani Luria szli w odległości dziesięciu kroków za młodymi,
"żeby dzieci mogły się lepiej poznać".
Asher rozpaczliwie pragnął zrobić dobre wrażenie na Deborze. Nie tylko dlatego, że liczyło na niego całe Chicago, lecz
naprawdę mu się spodobała.
Od pierwszej chwili uległ urokowi jej dużych brązowych
oczu i zmysłowości. Zachwycił go jej głos, gdy śpiewali wspólnie modlitwę po posiłku; zaimponowała mu odwaga, z jaką
wtrąciła się do rozmowy mężczyzn.
- Ani trochę nie przesadzili - zauważył.
- Słucham?
- Moi rodzice opowiadali mi cudowne rzeczy o tobie i twojej rodzinie. Przynajmniej raz nie była to fałszywa reklama.
Umilkł w nadziei, że Debora odwzajemni mu komplement.
Wyczuła to i odpowiedziała w końcu: '
- A ty... jesteś rzeczywiście taki wysoki, jak mi opowiadano.
Czy to wszystko? - zadał sobie w duchu pytanie Asher.
- Słyszałem, że jesteś naprawdę eszet chajil - wygłosił
najwyższą pochwałę, jaką może usłyszeć żydowska dziewczyna.
- Innymi słowy: "świetny materiał na żonę" - odrzekła
Debora cierpko. - Faktycznie wszystko zależy od tego, jak
przetłumaczysz zwrot hebrajski. Chodzi mi o to, że skoro
gibor chajil oznacza dzielnego bohatera, czemu eszet chajil nie
miałoby oznaczać dzielnej kobiety?
Asher zmarszczył brwi i pokręcił głową, zastanawiając się
w duchu, czy postąpiłby rozsądnie, wciągając swoją żonę in
spe w semantyczny spór. Doszedł do wniosku, że lepiej będzie
ją ułagodzić.
- Czy możemy zmienić temat? - poprosił.
- Nie znam się kompletnie na koszykówce - odpowiedziała.
- Może więc chciałabyś poznać moje plany na przyszłość?
Debora tylko wzruszyła ramionami.
Przez kilka minut szli w milczeniu, udając, że podziwiają
roślinność.
- No cóż - odezwał się wreszcie Asher - gdyby cię to
55
przypadkiem interesowało, nie zamierzam zostać rabinem.
- Och, doprawdy? Czy twój ojciec jest zawiedziony?
- Raczej nie. Mam dwóch starszych braci, którzy już prowadzą własne gminy. W każdym razie przyszło mi na myśl, że
może zainteresuje cię, iż chcę zostać lekarzem. Co o tym sądzisz?
- Sądzę, że to świetny pomysł - odpowiedziała szczerze,
dodając po chwili: - A czy wiesz, kim ja chcę zostać?
- Mam nadzieję, że żoną.
- Och, kiedyś zapewne - odparła. - Ale chciałabym też
czegoś dokonać.
- To znaczy? - spytał.
- Pragnę być uczoną.
- Ale przecież jesteś kobietą.
- Będę zatem uczoną kobietą.
Zdenerwowany, czując, że czas ucieka, Asher postanowił
przejść do rzeczy.
- Deboro, czy mógłbym ci zadać pewne proste pytanie?
- Proszę bardzo.
- Czy ci się podobam?
- Tak - odpowiedziała z zażenowaniem.
- Czy zatem chcesz wyjść za mnie?
- Muszę odpowiedzieć po prostu "tak" lub "nie"?
- Owszem.
Debora spojrzała prosto w jego piękne piwne oczy i powiedziała:
- Nie.
11
Debora
Był piątkowy wieczór, brakowało dziesięciu minut do jedenastej. Debora Luria siedziała w salonie, czytając Biblię. Jak
zwykle zostawiła na koniec Pieśń nad Pieśniami.
Była tak pochłonięta lekturą, że ledwie usłyszała zgrzyt
klucza w zamku frontowych drzwi. Ocknęła się z zamyślenia,
dopiero gdy usłyszała nieśmiałe pozdrowienie:
- Wszystkiego dobrego w dniu szabatu.
Podniosła wzrok znad książki. Był to szabesgoj, którego jej
rodzina oraz sąsiedzi zatrudnili do gaszenia lamp.
Zdając sobie sprawę, jak niewłaściwe jest przebywanie z nim
w jednym pokoju, Debora skinęła głową i wstała.
- Och, przepraszam - powiedziała. - Pewnie tracisz przeze mnie czas.
- W porządku. Właściwie przyszedłem nieco wcześniej.
56
Mogę najpierw pójść do domu Shapirów i wrócić później.
- Nie, nie - zaprotestowała. - Skończę czytanie.
Zamknęła książkę, położyła ją starannie na stole i wyszła
z pokoju.
- Dobranoc - powiedział szeptem młodzieniec, ona jednak chyba nie usłyszała.
Gdy Timothy Hogan zaczął pracować u Luriów, prawie nie
zwrócił uwagi na Deborę, która była wówczas nieśmiałym,
niezdarnym podlotkiem o ciemnych kręconych włosach. Jednak
z biegiem czasu znalazł się pod urokiem jej egzotycznej urody.
Wiedział, że czyni źle, ale w chwilach słabości modlił się, by
ją zobaczyć choć w przelocie, gdy będzie wypełniał swoje
piątkowe obowiązki.
Patrząc, jak dziewczyna znika w ciemnym korytarzu, zdał
sobie sprawę, że zachował się niewłaściwie. Młodym Żydówkom nie wolno rozmawiać z żadnymi chłopcami, a tym bardziej z irlandzkimi katolikami. Mimo że wymówiła zaledwie
kilka słów, echo jej ślicznego głosu wciąż rozbrzmiewało w pokoju.
Ciekawość popchnęła go raz jeszcze do przekroczenia granic.
Pochylił się, by zobaczyć, co czytała, i zdumiał się - ta melancholijna córka rabiego siedziała sama w nocy nad świętą Biblią.
Na górze Debora rozebrała się w ciemności, ale gdy przyłożyła głowę do poduszki i zbliżający się sen wyciszył jej myśli,
wciąż widziała w marzeniach błyszczące niebieskie oczy Timothy'ego Hogana.
Powinnam powiedzieć o tym ojcu - nakazywało Deborze
nieczyste sumienie. - Ale wtedy bez wątpienia ojciec go zwolni
i nigdy więcej go nie zobaczę. Postąpiłam jednak karygodnie,
odpowiadając mu. Dlaczego to zrobiłam?
Nagle ją olśniło.
Tim Hogan mówił w jidysz.
Mimo iż przysięgła sobie uroczyście, że w następny piątek
położy się spać wcześniej, wciąż jeszcze była na dole, gdy
Timothy zjawił się o wpół do jedenastej, co było zdarzeniem
bez precedensu.
- Przepraszam, za nic nie chciałbym ci przeszkodzićpowiedział lekko drżącym głosem.
Udawała, że nie zwraca na niego uwagi. Nie wstała jednak
i nie odeszła, tak jak w zeszłym tygodniu.
- Może wolisz, żebym wrócił później? - spytał Tim cicho
po chwili milczenia.
Wyprostowała się i niemal wbrew własnej woli zwróciła się
57
do niego:
- Gdzie nauczyłeś się jidysz?
- No cóż, pracuję dla waszych rodzin już od czterech lat,
miałem więc na to sporo czasu. W każdym razie zdecydowanie
łatwiej mi mówić niż czytać.
- Potrafisz czytać...?
- Och, bardzo powoli - odpowiedział Timothy. - Widzisz, pan Wasserstein prawie nie widzi. Gdy zacząłem pomagać mu w piątkowe wieczory, namówił mnie, żebym przychodził kilka razy w tygodniu, popołudniami. Nauczył mnie
liter, ponieważ chciał, żebym mu czytał "Daily Forward".
Deborę poruszyła myśl, że osiemdziesięcioletni sąsiad sięga
do swej mocno przyćmionej pamięci, by nauczyć młodego
katolika hebrajskich liter.
- Ale jak może cię uczyć, skoro nie widzi, co jest napisane?
- Wypracował bardzo ciekawy system. Zna wszystkie psalmy na pamięć, każe mi więc szukać tego, który zaczyna się na
literę, której się uczymy. Na przykład, "Pan jest moim pasterzem" zaczyna się od aleph, a "Gdy Izrael opuścił Egipt"od bet. I tak dalej, i tak dalej.
- To bardzo sprytne - rzekła z podziwem Debora. - A ty
jesteś bardzo wielkoduszny.
- Och, przynajmniej tyle mogę zrobić. Pan Wasserstein
jest taki samotny - poza mną, jego jedyny kontakt ze światem
zewnętrznym stanowi szu~.
Nagle wybuchnął tłumionym śmiechem.
- Co cię tak rozśmieszyło? - spytała Debora.
- Wciąż żartuje, że byłbym dobrym rabinem. Czasami
wydaje mi się, że mówi poważnie.
- Żydzi nie nawracają - stwierdziła Debora, dziwiąc się
samej sobie, że potrafi być w tej chwili taka dogmatyczna.
- Nie martwię się z tego powodu - uśmiechnął się Tim
i Debora poczuła nagłe skrępowanie. Jego twarz miała taki...
anielski wyraz. - Prawdę mówiąc, jeśli ojciec Hanrahan znajdzie dla mnie miejsce, pójdę do seminarium, gdzie znajomość
hebrajskich liter przyda mi się ogromnie przy czytaniu Starego
Testamentu.
- To znaczy, że wyjedziesz? - spytała odruchowo.
- Jeśli się okaże, że nadaję się do stanu kapłańskiego.
- Co masz na myśli?
- No cóż, podobnie jak nasz Zbawiciel, muszę być głuchy
i ślepy na pokusy świata, ciała i podszepty diabła.
- Aha - mruknęła, nie bardzo wiedząc, co powiedzieć.
58
Modliła się w duchu, by nie zauważył jej rozczarowania na
wieść, że nie będzie go widywać.
- Prawdę mówiąc, nie trapię się diabłem - zażartowałale muszę jeszcze popracować nad pozostałymi pokusami.
Deborę ogarnęła nagła panika. O czym on mówi? Czemu
pozwoliła sobie na tę rozmowę? Zmobilizowała całą siłę wewnętrzną i powiedziała nerwowo:
- Przepraszam, ale muszę już iść spać.
Odwróciła się i zaczęła wchodzić po ciemnych schodach.
Dawno już zniknęła na górze, a on wciąż patrzył za nią. Nie
potrafił opanować dręczącej ciekawości. Musiał koniecznie
zobaczyć, co dokładnie czytała.
Podniósł jej książkę, Biblię Soncino z przekładami na hebrajski i angielski. Jego wzrok padł na słowa: "O jak piękna
jesteś, przyjaciółko moja... oczy twe jak gołębice!" *.
Był przekonany, że jakaś wyższa siła kazała mu przeczytać
ten werset.
Może pan Wasserstein - pomyślał - jeszcze nie śpi i pomoże mi nauczyć się tych słów w języku hebrajskim.
Debora była jednocześnie podniecona, zmieszana... i przerażona. Musiała koniecznie z kimś porozmawiać, a jedyną
osobą, której mogła zaufać, był jej młodszy brat.
- Na miłość boską - rzekł Danny sennym głosem, gdy
zapukała cicho i weszła do jego pokoju. - Jest prawie północ.
- Danny, proszę. Muszę z tobą porozmawiać.
Wyczuwając jej napięcie, usiadł.
- Dobrze - zgodził się, tłumiąc ziewnięcie. - No, o co
chodzi?
- o... czy znasz naszego szabesgoja?
- Tima? Tak - odpowiedział Danny. - To porządny
chłopak, prawda?
= Ee... nie wiem - mruknęła pod nosem Debora.
- Zaraz, zaraz, Deb -jęknął Danny - do czego, u licha,
prowadzi ta rozmowa?
- Czy wiedziałeś, że on zna jidysz?
- Jasne. Kilka razy z nim rozmawiałem. I tylko z tego
powodu obudziłaś mnie tej jedynej nocy, kiedy mogę się trochę
wyspać?
- Ale czy nie uważasz, że to dziwne? - nie dawała za
wygraną Debora.
- Raczej nie. Tim to niezwykły chłopak.
- Pod jakim względem? - spytała, pragnąc dowiedzieć
się jak najwięcej o młodzieńcu, który zapanował nad jej wy59
obraźnią.
- Pewnego razu, gdy ten szejgec Ed McGee próbował
mnie zamordować, nadbiegł Tim i spuścił mu lanie. Fantastycznie się bije. Prawdę mówiąc, nigdy mu nie podziękowałem.
Po prostu wziąłem nogi za pas. - Milczał przez chwilę, po
czym spojrzał na siostrę, która przygryzała nerwowo wargę. - A więc, co chciałaś mi powiedzieć?
Debora poczuła, że podjęłaby zbyt wielkie ryzyko, zwierzając
się nawet bratu.
- Nic, nic - odparła. - Przepraszam, że cię niepokoiłam.
- Hej, Deb... - szepnął Danny, gdy już wychodziła.
- Słucham?
- Czy on... no wiesz... próbował czegoś?
- Nie wiem, o co ci chodzi.
- Owszem, wiesz doskonale. No więc?
- Nie bądź głupi.
- Nie, Deb, to ty nie bądź głupia.
Przez cały tydzień Debora z utęsknieniem wyczekiwała szabatu - aczkolwiek nie jak zwykle z przyczyn religijnych.
Miała tym razem szczególny powód, który zarazem ją podniecał i martwił.
Tym razem Tim zjawił się jeszcze wcześniej - faktycznie
w dziesięć minut po tym, jak reszta rodziny udała się na
spoczynek.
- Dopiero piętnaście po dziesiątej - odezwała się niespokojnym szeptem.
- Obserwowałem was z ulicy - przyznał się Tim. - Kiedy
zobaczyłem, że jesteś sama, pomyślałem, że byłoby dobrze...
- Nie jest - powiedziała ostro. - Możesz pogasić światła
i iść sobie. Nie powinnam z tobą rozmawiać. Nie wiesz o tym?
- A ja nie powinienem rozmawiać z tobą. Nie wiesz o tym?
Zapadła cisza. Wreszcie Debora spytała cichym głosem:
- Dlaczego?
- Uczą nas w szkole, żeby nie zadawać się z niekatolikami.
Ostatnio mówiono nam, że wszystkie żydowskie dziewczyny
to nierządnice jak Jezabel.
- Jezabel nie była Żydówką - zaprotestowała Debora.Ale zapewne w twojej szkole uważają, że jest nim każdy, kto
czyni zło.
- To niesprawiedliwe.
- Przytocz mi choć jedną etyczną rzecz, której cię nauczono - zażądała.
- Chrystus powiedział: "Wszystko więc, co byście chcieli,
60
żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie!" *.
- Nasz mędrzec Hillel powiedział to samo.
- Kto był pierwszy?
- Hillel żył na początku pierwszego wieku - powiedziała
Debora.
- Jezus również.
Siedzieli, rzucając sobie nawzajem gniewne spojrzenia.
- Właściwie dlaczego się kłócimy? - spytała po chwili
Debora.
- Ponieważ pozwalasz mi rozmawiać ze sobą tylko w ten
sposób.
- Kto powiedział, że w ogóle chciałam z tobą rozmawiać?
- W porządku, to ja chciałem porozmawiać z tobą - rzekł
łagodnie.
- Dlaczego? - spytała, sama nie rozumiejąc, czemu zadała
to pytanie.
- Ponieważ cię lubię - odpowiedział Tim. - Czy czujesz
się urażona z tego powodu?
Żaden mężczyzna nie wypowiedział nigdy do niej tak intymnych słów, choć zapewne w świecie zewnętrznym zabrzmiałyby
zupełnie niewinnie. Mimo to nie potrafiła powściągnąć swych
emocji.
- Nie czuję się urażona. Po prostu zastanawiam się, co
takiego uczyniłam, żebyś... czuł się w ten sposób...
Tim uśmiechnął się.
- Nic, naprawdę. Ale nic na to nie poradzisz, że jesteś
śliczna.
Debora przeżyła mały szok. Nawet chełpliwy Asher Kaplan
nie zachowywał się tak poufale. Ale ten pierwszy komplement,
złożony jej kobiecości, upoił ją. I choć nie uwierzyła jego
słowom, pragnęła usłyszeć ich więcej.
- Może zmienimy temat - zaproponowała.
- Jasne. Oczywiście.
Zapadło niezręczne milczenie, przerwane wreszcie na pozór
nie związanym z tematem pytaniem Tima.
- Czy byłaś kiedyś w kinie?
- Nie. Nie wolno nam. Zbyt trudno byłoby mi to wytłumaczyć. A czemu pytasz?
- Po prostu zastanawiałem się, czy gdybym był żydowskim
chłopcem, mógłbym cię zaprosić na jakiś film. Niektórzy twoi
rodacy chodzą do kina, prawda?
- Nie ortodoksi - odparła. - To znaczy...
Właśnie w tej chwili zaczął bić zegar, przywołując oboje do
61
rzeczywistości - zdali sobie sprawę, że to, co ich dzieli, to nie
tylko mały stolik, lecz bezdenna przepaść między dwiema
religiami.
- Mam dla ciebie niespodziankę - szepnął Tim.
- Jaką? - spytała niespokojnie.
Odkaszlnął cicho i powiedział, usprawiedliwiając się:
- Mam nadzieję, że mój akcent nie jest zbyt okropny. - Po
czym wyrecytował: - "Wówczas lud Pana zstąpił do bram.
Powstań, o powstań, Deboro; powstań, o powstań i pieśń
zaśpiewaj...' - Popatrzył na nią oczyma błyszczącymi dumą
i powiedział: - Księga Sędziów, rozdział piąty, werset dwunasty.
Była wzruszona.
- Pieśń Debory. O mój Boże. - Uśmiechnęła się. - Sama
nie wiem, czy mam czuć się pochlebiona, czy też zażenowana.
- Pochlebiona, bardzo proszę - rzekł poważnie Tim.
W następnej chwili usiadł obok niej. Stało się to tak szybko,
że nie miała czasu jeszcze bardziej się przestraszyć.
- Pragnę cię pocałować - wyszeptał.
Zwróciła ku niemu głowę i zatopiła wzrok w oceanie jego
oczu.
- Ale nie wolno ci.
Jej ton jednak mówił co innego.
Tom zaczął wyrzucać z siebie słowa, jak gdyby chciał zdążyć
przed rychłym końcem świata. .
- Deboro, muszę ci to powiedzieć teraz, ponieważ wiem,
że nigdy więcej się na to nie zdobędę. Ja... ja... Całym moim
sercem, naprawdę... cię lubię.
Zamknęła oczy, ale się nie odsunęła. Czuła dziwne mrowienie
w karku. Sprawiło to muśnięcie jego dłoni, a w chwilę później
jego ciepłe wargi przylgnęły do jej warg.
Tim nigdy w życiu nie odczuwał podobnych doznań.
Debora była zbyt przerażona, żeby zareagować, ale modliła
się, by ta elektryzująca chwila trwała wiecznie.
Właśnie w tej chwili do pokoju wszedł rabin Moses Luria.
Tim zerwał się błyskawicznie na nogi.
W pokoju paliła się tylko jedna lampa - ta, którą miał
zgasić Timothy.
Przez dręczącą chwilę rabin patrzył na nich, wreszcie powiedział z nienaturalnym spokojem:
- Nu, dzieci, co się dzieje?
- To moja wina, tatusiu - podkreśliła szybko Debora.
- Nie, rabi - sprzeciwił się Tim - właśnie że moja, wyłącz62
nie moja. To był mój pomysł, żeby czytać jej po hebrajsku.
- Po hebrajsku? - spytał nadal cichym głosem rabi, unosząc brwi.
- Tim pobiera lekcje u pana Wassersteina.
Rabin Luria zastanawiał się przez chwilę, po czym rzekł,
wciąż zadziwiająco opanowanym tonem:
- To godne podziwu, gdy chrześcijanin pragnie czytać
Biblię w oryginale. Ale zadaję sobie pytanie: po co? I czemu
wybrał Deborę na swoją słuchaczkę? Z przyjemnością poprosiłbym kogoś z mojej jesziwy, żeby udzielał mu indywidualnych
lekcji. I wreszcie zapytuję siebie, co tu się naprawdę dzieje?
Samokarzące sumienie Timothy'ego nakazało mu znów
wziąć winę na siebie.
- Rabi - rzekł odważnie - to ja wszystko zacząłem.
Ponoszę całkowitą winę. Proszę, niech pan nie wylewa swego
gniewu na Deborę.
- Gniewu? Ta sytuacja wymaga czegoś znacznie więcej
niż gniewu. - Umilkł, po czym dodał: - Jeśli więc zostawisz
po prostu swoje klucze, możemy powiedzieć sobie dobranoc.
I żegnaj.
Wstrząśnięty Tim wyjął spięte kółkiem klucze z kieszeni
i położył je na stole. Dźwięk metalu zdawał się profanować
ciszę szabatu. Spojrzał na Deborę.
- Przykro mi, Deboro. Mam tylko nadzieję, że twój ojciec
uwierzy, że byłaś...
- Dobranoc - rzekł z naciskiem rabin.
Ojciec i córka zostali sami. Deborę oświetlało mdłe światło
jedynej lampy. Rabi stał w ciemności tak głębokiej, że był
prawie niewidzialny, jak Bóg.
Dziewczynę ogarnęło przerażenie, ponieważ wyczuwała płonącą w nim wściekłość. Była pewna, że wysmaga ją - jeśli nie
fizycznie, to słowami.
Zaskoczył ją.
- Deboro - powiedział łagodnie - nie miałem racji, gniewając się na ciebie. To ja ponoszę całą winę. Wiem, że jesteś
przyzwoitą dziewczyną, która została narażona na pokusę.
W taki właśnie sposób złe skłonności kuszą nas do grzechu.
- Nie zgrzeszyłam - szepnęła.
Rabin spojrzał w niebo, wznosząc do góry ręce bezsilnym
gestem, następnie przeniósł wzrok na córkę i powiedział cicho:
- Idź spać, Deboro. Porozmawiamy o tym, gdy skończy
się szabat.
Skinęła w milczeniu głową i weszła po schodach na górę.
63
Zawsze trzeszczały, ale dzisiejszego wieczora miała wrażenie,
że jęczące stopnie oskarżają ją cicho.
Weszła do pokoju i rzuciła się w ubraniu na łóżko. Nie
miała złudzeń co do pozornego spokoju ojca. Wiedziała, że
gdy trzy gwiazdy oznajmią nadejście sobotniego wieczora,
obedrze ją ze skóry. Tak czy owak, zasłużyła na to.
Sprofanowała dom rodziców, sprofanowała szabat, przyniosła wstyd rodzinie.
Ale to nie wszystko. Rekompensatą całego grzechu było coś
w rodzaju fizycznego echa podniecenia, które poczuła, gdy
Timothy jej dotknął.
Pijąc poranną kawę, rabin Luria nie okazał śladu gniewu
z powodu wydarzeń poprzedniego wieczora. Wyszli z Dannym
rano do synagogi. Kobiety miały dołączyć do nich po upływie
pół godziny. Debora drżała na myśl, co powie matka, gdy
zostaną same. Z miny Racheli i tonu jej głosu Debora domyśliła się, że ojciec opowiedział jej o wszystkim. Rachela jednak
nie odezwała się ani słowem.
Wreszcie dzień się skończył. Ze swej sypialni, w której się
schroniła, Debora usłyszała trzaśnięcie drzwi na dole. Oczekiwanie zakończone. Wstała, obmyła twarz zimną wodą i zeszła
na dół.
Rabin celebrował hawdala, obrzęd, który kończy szabat
i oddziela jego sacrum od profanum rozpoczynającego się tygodnia. Aniołowie szabatu odeszli, powrócił świat ze wszystkimi
swoimi niedoskonałościami.
Siłą przyzwyczajenia Debora natychmiast udała się za
matką do kuchni, by pozmywać naczynia - pozostałości
szabatowego święta. Była pewna, że ojciec przyjdzie i zechce
porozmawiać z nią na osobności. On jednak zamknął się
w swoim gabinecie.
Po godzinie wysunął stamtąd głowę i zawołał cicho:
- Deboro, chodź tutaj, proszę.
Przygotowała się do tej rozmowy. Spędziła minione dwadzieścia cztery godziny, rozpaczliwie zastanawiając się nad
sposobem odkupienia swego grzechu i ułagodzenia gniewu
ojca. Wiedziała dobrze, że będzie musiała złożyć ofiarę.
- Papo, wyjdę za Ashera Kaplana... - wyrzuciła z siebie
natychmiast po wejściu do gabinetu.
Ojciec nakazał jej spokojnym gestem, by usiadła.
- Nie, moja droga. W tych okolicznościach nie poproszę
rabiego Kaplana, żeby rozważył możliwość tego małżeństwa.
Debora usiadła w milczeniu, czując nagły zawrót głowy.
64
Przeszył ją zimny dreszcz.
- Moje dziecko - mówił dalej rabin, powoli i z namysłem - to wszystko moja wina. Jak głupiec sądziłem, że zawsze
jesteś na górze, kiedy on przychodzi.
Milczał przez chwilę, po czym powiedział szeptem:
- Myślę, że najlepiej będzie, jeśli wyjedziesz.
Debora zamarła.
- Dokąd... dokąd chcesz mnie wysłać?
- Kochanie - powiedział, patrząc na nią ze smutkiemnie myślę o Syberii, lecz o Ziemi Świętej. "Złota Jerozolima".
Zresztą, czy kilka miesięcy temu Wszechmogący nie zrządził
ponownego połączenia Miasta Dawida - i to w ciągu sześciu
dni, bo bez wątpienia żołnierze izraelscy odpoczywali siódmego
dnia? Myślę, że powinnaś cieszyć się, iż zaczniesz nowe życie:
Nowe życie? - pomyślała Debora. - Czy skazuje mnie na
wieczne wygnanie? Siedziała przez chwilę w milczeniu, a następnie spytała z wahaniem:
- Co tam będę robiła?
- Rabin Lazar Schiffman, który kieruje naszą jesziwą w Jerozolimie, zgodził się znaleźć rodzinę, przy której będziesz
mieszkała. Skończysz szkołę.
Ojciec pochylił się do przodu nad biurkiem i spojrzał na nią.
- Posłuchaj, Deboro. Kocham cię całym sercem. Czy sądzisz, że cieszy mnie nasze rozstanie, to, że będziesz taki świat
drogi ode mnie? Sprawia mi to ból, ale zdecydowałem tak dla
twojego własnego dobra.
Ponownie zapadła cisza.
- Co chcesz ode mnie usłyszeć, tatusiu? - spytała wreszcie
Debora.
- Możesz powiedzieć mi, że zapomnisz o tym chrześcijaninie. Że będziesz oddychać świętym powietrzem Jerozolimy
i oczyścisz swą duszę po tym nieszczęsnym wydarzeniu.
Westchnął znów, po czym zakończył:
- A teraz lepiej idź, pomóż matce.
- Skończyłyśmy już zmywać naczynia.
- Miałem na myśli pakowanie twoich rzeczy.
- Kiedy wyjeżdżam? - spytała, czując, że jest tak lekka
jak liść miotany wiatrem.
- Jutro wieczorem, jeśli Bóg pozwoli.
12
Daniel
Kiedyś, gdy byłem jeszcze bardzo mały, ojciec podzielił się
ze mną szczególnym rodzajem praktycznej mądrości. Niemal
65
o włos uniknąwszy holocaustu, wypracował następujące definicje: rozsądny Żyd to taki, który zawsze ma ważny paszport
dla siebie i członków rodziny; naprawdę inteligentny Żyd natomiast zawsze nosi paszport przy sobie.
Dlatego też każde z nas miało ważne dokumenty podróżne
jeszcze przed pierwszymi urodzinami. Był to drugi rytuał w hierarchii ważności, tuż po moim obrzezaniu, pierwszy stanowił
porozumienie z Bogiem, drugi z Departamentem Ceł i Imigracji. Nigdy jednak, w najgorszych nawet przewidywaniach,
nie zakładałem, że ten środek ostrożności może posłużyć do
przyśpieszenia wygnania mojej siostry.
Ostatni wieczór Debory w Brooklynie zakończył zarówno
jej, jak i moje dzieciństwo. Spędziliśmy każdą chwilę tego
wieczoru razem, nie tylko po to, żeby się wzajemnie pocieszyć,
ale by złagodzić cierpienie wywołane świadomością, że nie
zobaczymy się przez wiele miesięcy, może lat.
Czułem się kompletnie bezradny, rozpaczliwie pragnąłem
cokolwiek zrobić. Ucieszyłem się więc, gdy Debora szepnęła
wreszcie ponuro:
- Posłuchaj, Danny, czy mógłbyś wyświadczyć mi wielką
przysługę? Uprzedzam cię, że to może być nawet niebezpieczne.
Bałem się, ale byłem zdecydowany jej pomóc.
- Jasne. A o co chodzi?
- Chciałabym napisać do Tima list, ale nie wiem, jak mu
go dostarczyć.
- Napisz, Deb - odpowiedziałem. - Wyślę go, idąc do
szkoły.
- Ale wtedy może go zobaczyć ktoś z jego rodziny...
- Dobrze, dobrze - przerwałem. - Spróbuję zakraść się
tam dzisiaj w nocy.
Zarzuciła mi ramiona na szyję i trzymała mnie tak przez
długą chwilę.
- Och, Danny, kocham cię - wyszeptała.
To dodało mi odwagi, by zapytać:
- Czy jego również kochasz?
- Nie wiem - odpowiedziała po chwili wahania.
Było trochę po drugiej w nocy. Gdy wreszcie upewniłem się,
że wszyscy, nawet Debora, śpią, włożyłem tenisówki i wybiegłem w głęboką ciemność.
To było dziwne uczucie biec opustoszałymi, zasnutymi mgłą
ulicami, które oświetlało jedynie mdłe światło latarń.
Znajdowałem się w samym sercu terytorium katolików i nawet okna zdawały się gapić na mnie nieprzyjaźnie. Chciałem
66
wynieść się stąd jak najprędzej.
Dotarłem do domu Delaneyów w rekordowo krótkim czasie
i wsunąłem list przez szparę pod drzwiami. Debora zapewniła
mnie, że Tim wstaje pierwszy, ponieważ służy do porannej mszy.
Następnie puściłem się pędem w kierunku domu. Uspokoiłem oddech, otworzyłem cichutko drzwi i wszedłem na palcach
do środka.
Nagle zaskoczył mnie i przeraził dźwięk dochodzący z gabinetu ojca. Przypominał łkanie, okrzyk bólu.
Gdy podszedłem bliżej, zorientowałem się, że recytuje ustępy
z Biblii, z Lamentacji:
- "Opuściło Córę Syjonu całe jej dostojeństwo" *.
Nawet z daleka wyczuwałem jego cierpienie.
Drzwi były uchylone. Zapukałem cicho, ale chyba nie usłyszał, pchnąłem je więc lekko.
Ojciec siedział przy biurku, obejmując głowę obiema rękami,
i recytował pełne cierpienia słowa Jeremiasza.
Przez chwilę bałem się odezwać, pewien, że ojciec nie chciałby, żebym widział, w jakim jest stanie.
Wyczuł moją obecność i podniósł wzrok.
- Danny - odezwał się cicho. - Usiądź i porozmawiaj
ze mną.
Usiadłem. Ale rozmowa się nie kleiła. Bałem się, że cokolwiek powiem, zranię go jeszcze bardziej.
Wreszcie ujął moją głowę w dłonie, jego twarz była maską
rozpaczy, gdy powiedział:
- Danny, obiecaj mi, że nigdy nie sprawisz takiego bólu
swojemu ojcu.
Zaniemówiłem.
Nie potrafiłem zmusić się, żeby wymówić słowa, które ulżyłyby jego cierpieniu.
13
Debora
Dla wiernych wszystkich wyznań Jerozolima istniała od
prawieków. Przez stulecia po jej czcigodnych ulicach stąpali
faraoni i cesarze, kalifowie i krzyżowcy, chrześcijanie, muzułmanie i żydzi.
To tutaj, na wzgórze Moria, Abraham przyprowadził swego
syna Izaaka, by złożyć go w ofierze, w najwyższym akcie wiary.
Król Dawid uczynił Jerozolimę swoją stolicą i sprowadził
do niej Arkę Przymierza, dla której jego syn Salomon wzniósł
pierwszą wielką świątynię w 955 roku p.n.e.
Dziesięć wieków później potomek Dawida, Jezus, wkroczył
67
triumfalnie do miasta na pięć dni przed swoim ukrzyżowaniem.
Wiele kościołów - łącznie z etiopskim i koptyjskim - święci
Jego śmierć i zmartwychwstanie.
Dla ultraortodoksyjnych Żydów najważniejszym miejscem
poza Ścianą Płaczu jest dzielnica o nazwie Mea Shearim. Jest
to getto dla pobożnych - z tym istotnym zastrzeżeniem, że
jego granice zostały utworzone nie po to, by zamknąć Żydów
wewnątrz, lecz by trzymać pogan na zewnątrz.
Jidysz jest wspólnym językiem codziennym, hebrajskiego
używa się wyłącznie do modlitw. Kobiety noszą peruki i skromne stroje, suknie z długimi rękawami, zapięte wysoko pod
szyją. Nawet w najupalniejsze dni lata mężczyźni nie zdejmują
ciężkich czarnych ubrań, futrzanych kapeluszy oraz, oczywiście,
gartla, opasującego brzuch i oddzielającego święte części ciała
od pospolitych.
Część z wielu ortodoksyjnych sekt uznała państwo Izrael,
gdy powstało w 1948 roku. Niektóre nawet posyłały swoich
synów (choć nie córki, jak to czynili dawni Izraelici) do wojska,
gdzie byli umieszczani w specjalnych religijnych jednostkach,
by mogli studiować Torę, gdy nie walczyli.
Istniała też spora liczba fanatycznych ekstremistów, jak
Neturei Karta - "Strażnicy miasta" - którzy nie zaakceptowali istnienia państwa. Choć mieszkali w samym sercu Świętego Miasta, wciąż uważali się za "wygnańców". Dla nich
obecne państwo izraelskie jest grzechem, który opóźnia przyjście Mesjasza.
Jednakże wszystkie frakcje Mea Shearim zgadzają się co do
jednej sprawy - świętości szabatu. Biada kierowcy, który
zechce przejechać którąś z ulic getta w sobotę - o ile, oczywiście, wejście nie zostało zamknięte łańcuchem. Powita go wściekły grad kamieni. Z jakiejś niewytłumaczalnej przyczyny przywódcy duchowi nie uważają tego czynu za pogwałcenie spokoju
szabatu.
Właśnie do tej twierdzy świętości została wygnana Debora
Luria.
Pożegnanie na lotnisku w Nowym Jorku zostało oblane
łzami, chociaż w przeciwieństwie do matki i Danny'ego, ojciec
płakał tylko w duchu. Wchodząc wśród przepychającego się
tłumu przez rękaw do samolotu linii lotniczych El Al, Debora
odmawiała modlitwę odpowiednią dla podróżujących samolotem:
Gdy wstąpię do nieba, tam jesteś...
Gdybym przybrał skrzydła jutrzenki,
68
zamieszkał na krańcu morza:
tam również Twa ręka będzie mnie wiodła
i podtrzyma mię Twoja prawica *.
Na początku jej uwagę zaprzątnęły zabiegi stewardes, które
starały się w miły sposób nakłonić kolorowy, chaotyczny tłum
pasażerów do zajęcia miejsc - zwłaszcza że niektórzy z nich
wybrali sobie tę właśnie chwilę na modlitwy.
Trwało to jednak krótko i znów wróciła myślami do swego
osierocenia - utraty matki, ojca, rodziny.
I Timothy'ego.
Nie potrafiła zrozumieć dziwnych uczuć, które w niej budził.
Czy ich związek nie był wcale niewinny? Właściwie trudno go
nazwać "związkiem.
Zastanawiała się, jaki Bóg mógł mieć cel, stykając icha przynajmniej pozwalając im na taką bliskość - tylko po to,
by ich brutalnie rozdzielić. Czy to był rodzaj próby, przez jaką
musiała przejść?
Gdy przygaszono światła, żeby pasażerowie mogli spać,
słyszała wciąż płacz dzieci, ciche modlitwy, szum silników
samolotu. Ciemność ukryła jej łzy - inne dźwięki zagłuszyły
łkanie.
W końcu usnęła. Nie obudziła się nawet, gdy samolot miał
międzylądowanie w Londynie, gdzie wsiedli kolejni pasażerowie.
Następną rzeczą, którą usłyszała, był wesoły głos stewardesy:
- Panie i panowie, widzicie już brzegi Izraela. Lądujemy
za dziesięć minut.
Następnie z głośników popłynęła pieśń Przynosimy wam
pokój. Debora poczuła, jak przeszywa ją nagle dreszcz.
To była Ziemia Święta. Kolebka jej religii. W sensie duchowym wracała do domu po niezliczonych stuleciach wygnania.
Już w drzwiach samolotu, a potem schodząc po schodkach
na rozgrzaną płytę lotniska, zauważyła, że wszędzie pełno jest
żołnierzy. Był to oblężony kraj.
W następnej chwili uderzyło ją, że choć wiedziała, iż wszyscy
są Żydami, niewiele twarzy przypominało współwyznawców
jej wiary z Brooklynu.
Niektórzy żołnierze byli ciemniejsi od Portorykańczyków,
których widywała w Brooklynie. W pomieszczeniu dworca
lotniczego stanowiska odprawy paszportowej były obsadzone
przez kobiety, niektóre o czarnych oczach i oliwkowej skórze, inne znów rude i piegowate. Niektóre były nawet blon69
dynkami, jak Skandynawki. Dopiero gdy wypchnięto ją bezceremonialnie na dwór, w duszną noc, ujrzała twarze ludzkie, wśród których miała rozpoznać kogoś, kto po nią przyjechał.
Na końcu odgrodzonego szpaleru ludzi wykrzykujących
powitania w najrozmaitszych językach, stała kobieta w średnim
wieku. Miała na sobie ciemną suknię z długimi rękawami, na
głowie chustkę, a w ręku tablicę z napisem "Luria". Gdy
Debora podeszła do niej, kobieta spytała w jidysz:
- Bist du der rebbes tochter?
- Tak - odpowiedziała Debora, spocona, z trudem chwytając oddech. - Jestem Debora...
- A ja Lea - powiedziała kobieta krótko. - Żona rebego
Schiffmana. Samochód czeka tam.
Odwróciła się i ruszyła szybkim krokiem, a za nią Debora,
dźwigająca swoje 'bagaże.
Przeżyła szok, gdy zobaczyła Leę Schiffman z bliska. Wcale
nie była to kobieta w średnim wieku, jak wydawało się z daleka, lecz zmęczona dwudziestoparoletnia dziewczyna o przygaszonych oczach i bladej twarzy.
Do samochodu było na szczęście niedaleko. Debora spodziewała się, że będzie to stary grat, tymczasem ku swemu
zdumieniu ujrzała wydłużonego mercedesa diesla z plastikowym "kogutem" z napisem "Taxi".
Podczas gdy kierowca ładował walizki Debory na bagażnik
na dachu, Lea przedstawiła pozostałych pasażerów - swoją
siostrę, Brachę, ubraną podobnie jak ona sama i trzymającą
na ręku niemowlę, oraz męża Brachy, Mendla, brodatego
młodego mężczyznę o wyglądzie intelektualisty.
- Szalom - powiedzieli chórem. Były to pierwsze słowa
powitania, jakie usłyszała.
Nie uszło jej uwagi, że mąż wyraźnie odwrócił od niej spojrzenie. Nie chciał kusić licha.
Jak dużo wiedzą? - zastanawiała się. - Czy powiedziano
im o jej grzechu?
W każdym razie będzie musiała ich jakoś sobie zjednać,
skoro ma żyć w tym środowisku. Albo będzie widywała wyłącznie ich plecy, jak w tej chwili Mendla, który pogrążył się
w ożywionej rozmowie z kierowcą.
W połowie drogi do Jerozolimy dziecko Brachy rozpłakało
się i matka zaczęła śpiewać mu kołysankę, którą Debora pamiętała z własnego dzieciństwa. To tylko spotęgowało jej wyobcowanie, spróbowała jednak być uprzejma.
70
- Śliczne dziecko - powiedziała. - Chłopiec czy dziewczynka?
- Och, na szczęście chłopiec - odrzekła kobieta. - Mam
już trzy dziewczynki.
Okna taksówki były otwarte, sosnowy aromat przesycał
powietrze. W niecałą godzinę później mrok judejskich wzgórz
rozstąpił się przed oazą światła. Aczkolwiek dla Debory było
niepojęte, że inni pasażerowie mogą zachować kamienny spokój na widok świętego miasta Jerozolimy, nikt nie odezwał się
nawet słowem.
Wjechali w ciemne uliczki Mea Shearim. Tylko w pojedynczych oknach paliło się światło, to zapewne uczeni ślęczeli nad
świętymi tekstami.
Taksówka zatrzymała się przy Shmuel Salant i wszyscy
wysiedli.
Pani Schiffman marudziła przez chwilę z kluczami, wreszcie drzwi skrzypnęły i wszyscy weszli do środka, Debora
ostatnia.
Przy stole nakrytym ceratowym obrusem siedział korpulentny mężczyzna ze szpakowatą brodą. W dzień pomieszczenie to
służyło zapewne jako jadalnia.
Wstał i przyjrzał się Deborze.
- A więc to ty jesteś córką rabiego Mosesa. Wyglądasz na
zdrową dziewczynę. Niech Bóg cię osłania przed złym okiem.
Zmęczonej podróżą samolotem i emocjonalnie wyczerpanej
Deborze nie przychodziła na myśl żadna odpowiedź.
- Dziękuję, rebe Schifman - wymamrotała. - To znaczy,
dziękuję za przyjęcie mnie.
- Jest późno - rzekł na to gospodarz i nakazał żonie:Pokaż jej, gdzie śpi.
Lea zmierzyła niechętnym wzrokiem Deborę, skinęła głową,
po czym kazała jej iść za sobą wąskim korytarzem, w którym
znajdowało się kilkoro drzwi.
- Wejdź - powiedziała, otwierając jedne z nich. - Dałam
ci łóżko przy oknie.
Dopiero wtedy Debora usłyszała głośne oddechy innych
osób śpiących w tym małym pokoju. W słabym świetle padającym z korytarza ledwie dały się rozróżnić trzy wąskie łóżka
stłoczone na niewielkiej przestrzeni. Na dwóch z nich, pod
wyszarzałymi kocami, leżały drobne figurki.
- Lepiej przebierz się w łazience. Nie chcę, żeby dzieci się
obudziły, idą jutro do szkoły.
Debora skinęła w milczeniu głową. Otworzyła walizkę, wy71
jęła szlafrok i zostawiła bagaż w ciasnym pokoiku. Czując
ulgę, że choć przez krótką chwilę będzie sama, poszła korytarzem do łazienki.
Gdy umyła twarz, spojrzała w zmatowiałe lustro. Zobaczyła
w nim bladą młodą dziewczynę, którą kiedyś znała, dziewczynę
kompletnie teraz przeobrażoną, z ciemnymi sińcami pod przygasłymi, udręczonymi oczyma.
- Czy nie byłaś przypadkiem Deborą Lurią? - spytała
swego odbicia.
- Tak, byłam - odpowiedziała znużona twarz.
14
Timothy
Przez miesiąc po wyjeździe Debory Timothym targały dwa
sprzeczne uczucia - gniew i poczucie winy. Nie mógł sobie
wybaczyć, że stał się przyczyną wygnania Debory. Ośmielił się
nawet napisać do rabina list, w którym zapewniał go, że ponosi
całkowitą winę za ten incydent, i twierdził stanowczo, że przyjmie z pokorą każdą karę.
Mimo to nie mógł znieść ostrej krytyki swego spowiednika,
albowiem ksiądz stale przypominał mu, co powiedział Pan
w swym kazaniu na górze - że każdy, kto spojrzy pożądliwie
na kobietę, cudzołoży w swoim sercu.
Zraniła go implikacja, że jego uczucia do Debory Lurii
mogą być opisane w jakikolwiek sposób jako nieczyste.
I tęsknił za nią straszliwie.
A jednak przyznał niechętnie, że jeśli ma zostać księdzem,
musi odpokutować. Pośród rozmaitych tekstów i modlitw,
które wyznaczono mu do zapamiętania, znalazły się słowa
apostoła Pawła:
"I jestem pewien, że ani śmierć, ani życie, ani aniołowie
(...ani jakiekolwiek inne stworzenie) nie zdoła nas odłączyć od
miłości Boga, która jest w Chrystusie Jezusie, Panu naszym" *.
Ale żeby nie wiadomo jak często powtarzał ten ustęp, nie
potrafił zapomnieć wersetów z Pieśni nad Pieśniami, które
recytował, ponieważ wiedział, jak wiele znaczyły dla Debory:
"Bo jak śmierć potężna jest miłość" **.
Próbował zagłuszyć wspomnienia modlitwą. Przez trzy kolejne tygodnie chodził nawet na cursillo, intensywne rekolekcje,
organizowane przez jezuitów dla takich ludzi jak on. Dały mu
szansę wejrzenia w siebie, a także spojrzenia w górę i uświadomienia sobie, co oznacza dla niego Bóg.
Pościł bez wiedzy rodziny. Przez wiele nocy w tygodniu
godzinami medytował w kościele.
72
Jego niezwykłe zachowanie nie pozostało nie zauważonezwłaszcza że była to maleńka parafia. Pewnego dnia, późnym
wieczorem, ojciec Hanrahan podszedł do Tima klęczącego
z głową ukrytą w dłoniach i powiedział cicho:
- Timothy, biskup Mulroney chce cię widzieć jutro o jedenastej.
W Tima jak gdyby grom uderzył, był pewien, że czeka go sąd.
Zapewne, mimo tajemnicy spowiedzi, wieść o jego karygodnym czynie dotarła jakimś sposobem do uszu prałata.
Spędził bezsenną noc. Następnie ubrał się w swój jedyny
garnitur, przemierzył piechotą trzy kilometry z St. Gregory's
do diecezji, by uspokoić walące młotem serce.
Nogi miał jak z waty, gdy wchodził na górę po schodach
z piaskowca.
- Wiele o tobie słyszałem, Hogan - rzekł tajemniczo biskup Mulroney, gdy Timothy ucałował jego pierścień. Korpulentny mężczyzna wyglądał imponująco w czarnej sutannie,
z dużym krzyżem na piersi. - Usiądź, mój synu, musimy
porozmawiać o pewnej sprawie.
Timothy przycupnął na brzeżku krzesła, tymczasem duchowny wrócił do swego biurka. W rogu pokoju siedział skromnie
jego sekretarz, młody ksiądz o wyglądzie uczonego, z ołówkiem
i notatnikiem w ręku.
- Wiesz - rzekł z namysłem Jego Ekscelencja - wierzę,
że Bóg przygląda się niektórym z nas ze szczególną uwagą.
Zagląda nam w serca. Czyta w naszych duszach...
Tim był teraz pewien, co nastąpi - grom z jasnego nieba,
kara za jego wszystkie występne myśli.
Mylił się.
- Wiem co nieco o twoich czynach - mówił dalej biskup. - O tym, że gorliwie uczęszczasz na rekolekcje, o twoim
postępowaniu w ogóle, o niezwykłej - zwłaszcza w dzisiejszych
czasach - pobożności. Ojciec Hanrahan i ja uważamy, że
masz prawdziwe powołanie...
Timothy słuchał w milczeniu, chcąc wierzyć, że właśnie
w ten sposób Bóg podpowiada mu, jak może rozwiązać swój
bolesny dylemat.
- Czy mam rację co do twoich uczuć? - spytał biskup
Mulroney.
- Tak, Wasza Ekscelencjo - odpowiedział Tim skwapliwie. - Jeśli Ekscelencja uważa, że jestem tego godzien, chcę
poświęcić życie służbie Bogu.
Prałat uśmiechnął się.
73
- Cieszę się. Instynkt powiedział mi, że ojciec Joe się nie
myli. Pozwoliłem więc sobie uprzedzić fakty i poczynić pewne
kroki. W Seminarium św. Atanazego mają w tej chwili wolne
miejsce. Możesz więc zakończyć rok szkolny w St. Gregory's
i zacząć w lecie albo...
- Nie, nie - przerwał niecierpliwie Tim. - Chciałbym
wyjechać jak najprędzej.
- Mój Boże, jesteś najpobożniejszym chłopcem, jakiego
kiedykolwiek spotkałem - roześmiał się biskup. - Może
dam ci dzień lub dwa na zastanowienie się, omówienie tego
z rodziną?
- Nie mam rodziny.
- Miałem, oczywiście, na myśli twojego wuja i twoją ciotkę - powiedział biskup.
Jak wiele ten człowiek wie o mnie? - pomyślał Tim.
Opuszczając diecezję, był jeszcze bardziej przygnębiony, niż
gdy szedł tutaj. Zdawał sobie sprawę, że to, co biskup nazwał
"pobożnością", w rzeczywistości jest straszliwą rozpaczą. Pragnął uciec, porzucić świat i w ten sposób wypędzić wszystkie
myśli o Deborze Lurii.
Zatrzymał się pod latarnią obok ruchliwego skrzyżowania.
Sięgnął do kieszeni marynarki i wyjął złożoną kartkę papieru,
wymiętą od częstego czytania.
Drogi Timothy!
Wiem, że to niebezpieczne, ale to moja ostatnia szansa
skontaktowania się z Tobą.
Wysyłają mnie jutro do Izraela. Szczerze mówiąc, czuję się
winna z powodu nieposłuszeństwa, jakie okazałam wobec mojej
religii i rodziców. Ale jeszcze gorzej czuję się, gdy pomyślę
o tym, co zrobiłam Tobie.
Okazałeś mi tyle przyjaźni, tyle szczerego serca, modlę się
gorąco, żeby nie spotkały Cię żadne przykrości z mojego
powodu.
Bardzo mi smutno, że prawdopodobnie już się nigdy nie
spotkamy. Mam tylko nadzieję, że znajdziesz dla mnie jakiś
kącik w swoich myślach.
Twoja
D
PS słyszałam, że YMCA w Jerozolimie zatrzymuje listy dla
ludzi, którzy są w ciągłej podróży. Jeśli możesz, proszę, napisz
tam do mnie. To znaczy, jeśli chcesz.
Ogarnęło go nagłe przeczucie, że była to najważniejsza chwila w jego życiu, skrzyżowanie dwóch dróg, z których każda
74
wiedzie tam, skąd nie ma powrotu.
Miał wrażenie, że przez usta biskupa Bóg daje mu znakporzuć świat.
Czy naprawdę miał wybór?
Zaczął drzeć list.
Gdy wrzucił strzępki papieru do pobliskiego pojemnika na
śmieci, wybuchnął płaczem.
15
Debora
Debora mogłaby zasnąć na zawsze. Rzeczywiście, tego pierwszego ranka w domu rebego Schiffmana wolałaby się nigdy
nie obudzić.
O wpół do szóstej rano pięcioletnia dziewuszka w sąsiednim
łóżku zaczęła głośno płakać i wołać matkę.
Po kilku minutach do sypialni weszła zaspana Lea w wyblakłym szlafroku, zmierzyła niechętnym spojrzeniem Deborę
i powiedziała:
- Nie mogłaś jej uspokoić?
- Nie znam nawet jej imienia - powiedziała zdumiona
Debora.
Żona rabiego popatrzyła na córkę i spytała:
- Co się stało, Rywka?
- Zmoczyłam łóżko - wyszeptało dziecko ze strachem.
- Znowu? Prześcieradła nie rosną na drzewach. Wstań
i umyj się.
Dziewczynka, zawstydzona, posłusznie skierowała się ku
drzwiom.
- I nie zapomnij dać swoich rzeczy deborze - zawołała
za nią matka.
Mnie? - pomyślała Debora. - A co ja mam zrobić z zasiusianą piżamą dziecka?
Wkrótce się dowiedziała.
- Jak już pozdejmujesz wszystko z łóżka, zostaw je, żeby
się wywietrzyło - poleciła rzeczowo pani Schiffman. - I koniecznie wypłucz prześcieradła, zanim je włożysz do pralki.
Nie włączaj jej, dopóki nie będzie pełna. Prąd jest drogi.
Debora zamierzała w naturalny sposób włączyć się w prace domowe. To jednak zaczynało wyglądać na coś znacznie
więcej.
Gdy, na wpół śpiąc, zdejmowała brudną pościel, obudziła
się druga dziewczynka - może trzyipółletnia - i bez cienia
zainteresowania spytała w jidysz:
- Kim jesteś?
75
- Mam na imię Debora. Przyjechałam z Nowego Jorku.
- Aha - mruknęła dziewczynka, na której transatlantycki
paszport Debory nie zrobił najmniejszego wrażenia. Schiffmanowie często miewali gości z całego świata.
Drżąc z zimna, chwiejąc się na nogach, Debora włożyła
szlafrok, zebrała pościel i zaniosła ją do niszy na końcu
korytarza, gdzie pod oknem z żaluzją stała wtłoczona wiekowa pralka. Napuściła wody do znajdującego się obok
zlewu i namoczyła pościel, po czym skierowała się w stronę
łazienki. Było równie chłodno jak w nocy i Debora zaczęła
wątpić, czy Schiffmanowie mają w ogóle jakieś ogrzewanie.
Łazienka była już zajęta, a pod nią czekało w kolejce dwóch
małych chłopców.
Synowie Schiffmana - bladzi, o ciemnych, głęboko osadzonych oczach - wyglądali na jeszcze bardziej zmęczonych
od swych sióstr. Powiedziała im "dzień dobry", oni jednak
zdawali się jej nie zauważać.
Gdy doczekała się wreszcie swojej kolejki, zabrakło już
gorącej wody, umyła się więc zimną, najlepiej jak mogła, potem
szybko się ubrała i poszła do jadalni.
Rodzina Schiffmanów siedziała już przy stole, ojciec czytał
poranną gazetę, dzieci jadły lub głośno odmawiały zjedzenia
grzanek z białego chleba z dżemem. Lea trzymała jeszcze
jedno dziecko na kolanach.
Rebe Schiffman skinął jej w milczeniu głową na przywitanie
i powiedział tonem, który Debora optymistycznie uznała za
serdeczny:
- Częstuj się. Kawa jest w kuchni.
Debora spróbowała się uśmiechnąć, wzięła kromkę chleba
i odmówiwszy szybko modlitwę, zjadła łapczywie.
Gdy ukroiła sobie i posmarowała jeszcze dwie kromki, Lea
upomniała ją:
- Nie zachowuj się jak chazir. Zostaw trochę dla innych.
- Przepraszam, przepraszam bardzo - powiedziała potulnie Debora, po czym dodała, próbując jakoś zacząć rozmowę: - To był naprawdę długi lot.
- I co z tego? - burknęła żona rabiego. - Nie musiałaś
przecież prowadzić samolotu, prawda?
Debora umiała wyjaśnić sobie jej lodowate zachowanie wyłącznie faktem, że do gospodarzy wieść o jej haniebnym zachowaniu dotarła wcześniej niż ona sama, albowiem wobec
dzieci rodzice byli czuli i serdeczni, obejmowali je i całowali,
zanim wyszły do szkoły.
76
- Pozwalacie im chodzić samym? - zdziwiła się Debora.
- To coś niezwykłego? - spytał rebe.
- No cóż, u nas małym dzieciom nie wolno...
Przerwała, speszona tym, jak fałszywie zabrzmiało w jej
ustach słowo "u nas". Wyjechała z Ameryki z przytłaczającym
uczuciem, że nie ma już domu.
- Tutaj wszystko wygląda inaczej niż w Ameryce - wyjaśnił patriarcha. - Stanowimy wspólnotę. Troszczymy się o siebie wzajemnie. Wszystkie dzieci są nasze.
Debora popijała w milczeniu kawę, w nadziei że dowie się,
co zostało postanowione w sprawie jej dalszej nauki, ale rebe
Schiffman był zbyt pochłonięty czytaniem artykułu na temat
najbardziej bulwersującego wydarzenia dnia.
- Chutzpa tych ludzi jest niepojęta! - piorunował. - Chcą
otwierać kina w Jerozolimie w piątkowe wieczory!
- Oburzające! - wtórowała mu Lea, cmokając z niesmakiem językiem. - Słyszałam, że istnieją takie w Tel Awiwie,
ale one są gojowskie.
Debora, która pochodziła ze środowiska, w którym kina
były otwarte w szabat dla nie przestrzegających go, nie widziała
w tym nic złego. Poza tym w Mea Shearim nie było kin.
Wstrzymała się jednak od komentarza.
- Rebe Schiffman... - odezwała się.
- Słucham, Deboro?
- Co z moją szkołą?
- A co ma być?
- Gdzie się znajduje? O której zaczynają się zajęcia?
- Jest w Ameryce i już do niej chodziłaś - odparł krótko.
- Ale myślałam, że... - zaprotestowała Debora.
- Masz szesnaście lat, prawda? - spytała pani Schiffman.
- Prawie siedemnaście.
- A więc prawo tego tak zwanego państwa Izrael nakłada
obowiązek szkolny do szesnastu lat. Ty już je skończyłaś.
- Czyż mędrcy nie mówią... - powiedziała zaskoczona
Debora.
- Co to za gadanie - zbeształa ją Lea. - Co taka młoda
dziewczyna może powiedzieć o mędrcach? Znasz skrócony
kodeks prawny, prawda?
- Tak, bardzo dokładnie. Ale jest jeszcze bardzo wiele
rzeczy, których chciałabym się nauczyć.
- Posłuchaj, Deboro - wtrącił rebe Schiffman, a jego
słowa były uprzejme, lecz nieodwołalne. - Wiesz, czego oczekuje się od żony. Poza tym to nie są kobiece sprawy.
77
- Rozumiem już, czemu popadła w takie tarapaty - powiedziała Lea do męża.
Deborze zrobiło się przykro, a jednocześnie poczuła ulgę.
Przynajmniej zyskała pewność, że wiedzą o jej wykroczeniu.
Mimo to postanowiła nie poddawać się bez walki.
- Ojciec powiedział mi, że będę się tutaj nadal uczyłazaprotestowała najuprzejmiej, jak potrafiła.
- Uczyć można się wielu rzeczy - odpowiedział rebe Schiffman. - Twój ojciec poprosił mnie, żeby... jak by to ująć?
- Skierować mnie na właściwą drogę? - podsunęła Debora.
Rabi skinął głową.
- Tak, mniej więcej. Ufa, że będę traktował cię jak rodzoną
córkę. I wierz mi, gdy moja Rywka skończy szesnaście lat,
natychmiast wyjdzie za mąż. W ten sposób unikniemy kłopotów i skandalu.
Kłopoty i skandal - pomyślała Debora. - Czego według
nich się dopuściłam?- Jeśli nie pójdę do szkoły, to co będę robiła? - spytała,
czując ściskanie w dołku.
- Powiedz mi, dziecko - rzekł rebe Schiffman - czy
rozejrzałaś się po domu? Przypomina ci hotel "Hilton"? Nie
sądzisz, że moja żona potrzebuje trochę pomocy?
Aż do tej chwili Debora czuła się tylko zagubiona, zdezorientowana i zmęczona z powodu zmiany czasu. Teraz te uczucia
zastąpił gniew.
- Nie to chciałam robić, rebe Schiffman - powiedziała
stanowczo.
Rabi uniósł brwi, popatrzył na nią i wycedził powoli:
- Proszę posłuchać, szanowna pani Luria, to ja jestem
tutaj głową domu. Jest tak, jak ja mówię.
Debora, z rozpaczą w sercu, siedziała cichutko przy stole,
tymczasem mąż i żona mierzyli ją gniewnym wzrokiem.
- I co teraz? - spytała.
- Teraz pozmywamy naczynia - odpowiedziała Lea.
I to tyle.
16
Debora
Dla Debory dni i noce były monotonnie szare. Dziwne, ale
jedynym kolorowym przerywnikiem był nie sam szabatponieważ mimo że pozwalano jej pójść do synagogi, nie dopuszczano jej do popołudniowych nauk rebego Schiffmanalecz trzy godziny, które spędzała z Leą w każdy piątkowy
poranek, robiąc zakupy w Machaneh Yehudah, na hałaśliwym,
78
ruchliwym rynku opodal ulicy Jaffa.
Jej oczy, zasnute mgłą melancholii, reagowały na widok
ogromnego stosu pomarańcz jak na oślepiające słońce.
Nawet zwykle flegmatyczna Lea budziła się do życia, wesoło
targując się ze sprzedawcami o przysmaki, na które jej rodzina
mogła pozwolić sobie tylko tego szczególnego wieczora.
Jeśli idzie o Deborę, to ten łyk swobody sprawiał, że pragnęła
zakosztować jej więcej. Zauważyła, że ulica, od której wzięła
swą nazwę dzielnica Mea Shearim, biegnie tylko w jednym
kierunku - do środka.
W pewien słoneczny kwietniowy poranek, właśnie tutaj, na
rynku, pomyślała w pierwszej chwili, że doznaje halucynacji.
Jakieś dziesięć metrów od niej stała dziewczyna mniej więcej
w jej wieku - miała na głowie szeitł, ale twarzowy - i podawała zakupy wysokiemu muskularnemu mężczyźnie w jarmułce
na rudych włosach.
- Debora! Deboro Luria, czy to naprawdę ty? - zawołał,
dostrzegając ją.
Pomachała mu na powitanie, co spowodowało natychmiastową reakcję Lei, która odwróciła się i spytała podejrzliwie:
- Co się dzieje? To ktoś, kogo znasz?
- O, tak. To Asher Kaplan.
- Nigdy o nim nie słyszałam - skrzywiła się Lea. - On
nie jest jednym z nas.
- Pochodzi z Chicago - zaczęła wyjaśniać Debora, widząc, że chłopak się zbliża.
- Witaj - rzekł z uśmiechem. - Jaki ten świat jest mały,
prawda?
- Tak - odpowiedziała, myśląc: Nie masz pojęcia, jak
bardzo poszerzyłeś mój świat, Asher.
- Co tutaj robisz? - spytał.
- Przebywam u przyjaciół - odpowiedziała, po czym
przedstawiła Leę: - To żona rabiego Schiffmana. Mieszkamy
w Mea Shearim.
- My? To znaczy wyszłaś za jej syna?
- Co ty mówisz! - wykrzyknęła Lea z irytacją. - Mój
najstarszy syn nie święcił jeszcze bar micwy.
Nie spodobał jej się ten śmiały Amerykanin. Wprawdzie
nosił jarmułkę, ale też miał na sobie sportową koszulkę z napisem w języku hebrajskim: "KokaKola".
- Co tutaj robisz, Asher?
- Jestem w podróży poślubnej - odrzekł z lekkim zażenowaniem.
79
- Maze tow - powiedziała Debora, próbując zdobyć się
na stosowny entuzjazm.
- Dziękuję - odpowiedział Asher. - Pewnie studiujesz
na uniwersytecie? Pamiętam, że miałaś wielkie plany. Mount
Scopus to piękne miejsce - ojciec Channy jest profesorem
w Akademii Medycznej.
Właśnie w tej chwili podeszła do nich jego żona. Wyglądała
atrakcyjnie nawet w peruce - opalona, z błyszczącymi ciemnymi oczami.
- Znowu kogoś spotkałeś, Asher? - złajała go żartobliwie,
a następnie wyjaśniła obu kobietom: - Jesteśmy tu zaledwie
od trzech dni, a on spotkał już ze dwie setki znajomych.
- Daj spokój, Channo - roześmiał się - mnóstwo członków gminy mojego ojca wyemigrowało tutaj.
Nagle Lea doznała olśnienia.
- Chyba nie mówisz o rabinie Kaplanie z Chicago?
- Właśnie że tak - odparła dumnie Channa.
Asher posłał Deborze uśmiech pełen zakłopotania.
- Teraz już wiesz, dlaczego zamierzam zostać lekarzem?
Przynajmniej pierwszym pytaniem chorego pacjenta nie będzie:
"Czy jest pan synem rabina Kaplana?". Ale wciąż jeszcze nie
powiedziałaś mi, co ty tutaj robisz.
Debora rzuciła Lei nerwowe spojrzenie.
- Eee... mój ojciec chciał, żebym... no wiesz... pomieszkała
trochę w świętym mieście.
- Czy moglibyśmy w sobotę zaprosić Deborę na lunch
z naszą rodziną do hotelu "King David"? - spytał uprzejmie
Asher panią Schiffman. - Channa z matką mogłyby przyjść
po nią, a potem ją odprowadzić. To nie narusza ograniczeń
szabatu.
Debora popatrzyła na Leę błagalnym wzrokiem.
- No cóż, jeśli wybieracie się tam z twoją teściową, nie
sądzę, żeby mój mąż miał coś przeciwko temu. Ale na wszelki
wypadek zadzwoń do mnie po południu przed szabatem - powiedziała Lea do Ashera.
- Świetnie - rzekł Asher, po czym odwrócił się do Debory: - Będziemy czekać z niecierpliwością.
Po tym spotkaniu Lea była bardziej ożywiona niż zwykle.
Gdy minęły ze swymi zakupami plac Hacherut, spytała Deborę:
- Skąd znasz tego chłopca?
- Ojciec próbował mnie z nim wyswatać - odpowiedziała
dziewczyna obojętnie.
- I co się stało? '
80
- Dałam mu kosza.
- Jesteś chyba kompletną meszuge!
- Tak - potwierdziła Debora, ogarnięta nagłą melancholią.
Debora nie widziała nigdy takiego przepychu jak w sali
jadalnej hotelu "King David", której wysoki sufit wspierały
potężne kwadratowe kolumny z różowego marmuru. Jedzenie,
które serwowano tam w szabatowe południe, było wręcz legendarne.
Nie kończące się rzędy stołów uginały się pod ciężarem
półmisków z faszerowaną rybą i śledziem w najrozmaitszych
sosach, z pieczonym mięsem na zimno w plastrach, którym
dałoby się wykarmić pułk kawalerii, różnokolorowych sałatek jarzynowych i owocowych, bakłażanów w różnych postaciach.
A były to tylko przekąski. Dalej następowały dania gorące - czulent z mięsa i fasoli, sztuka mięsa, pieczone kurczęta,
kiszka z farfelkami, czulent z kaszy gryczanej, faszerowana
cielęcina.
Na kolejnych dwóch stołach ustawione były desery - torty
i placki, mus czekoladowy, tęcza sorbetów i lodów - wszystko,
oczywiście, bez mleka.
Debora czuła się jak więzień na przepustce.
Rodzice Channy nie pytali, czemu ich zięć zaprosił na lunch
tę atrakcyjną nieznajomą, Channa wiedziała. Gdy stały obie
przy stole z deserami, szepnęła cicho:
- Chyba powinnam ci podziękować, Deboro.
- Za co?
- Że nie wyszłaś za Ashera. Nie wiem, dlaczego mu odmówiłaś, ale cieszę się, że to zrobiłaś.
Pili kawę na tarasie hotelowym. Uczta ciągnęła się długo,
zbliżała się czwarta.
- Może zostaniesz do zachodu słońca? - zaproponowała
Channa. - Odwieźlibyśmy cię wtedy do domu taksówką.
- Dziękuję - odpowiedziała Debora. - Bardzo chętnie.
Prawdę mówiąc, miała w tym swój ukryty cel. Po przeciwnej
stronie ulicy, dokładnie na wprost hotelu "King David", znajdował się duży budynek YMCA z pastelowego piaskowca.
Debora dostrzegła być może jedyną szansę, by sprawdzić, czy
Timothy napisał do niej.
Gdy na niebie Jerozolimy rozbłysły trzy gwiazdy, zadzwoniła
do Lei, by usprawiedliwić swą nieobecność, i uzyskała jej
niechętną aprobatę.
81
- Tylko nie wracaj zbyt późno - ostrzegła ją żona rabiego. - Mamy mnóstwo naczyń do pozmywania.
Odwieszając słuchawkę, Debora spostrzegła, że zaczęły się
już czynności poszabatowe, zapalano światła w sklepach, z holu
dobiegał szum coraz głośniejszych rozmów, na ulicy, jeszcze
dwadzieścia minut temu pustej i cichej, zaczął się zwykły ruch.
- Naprawdę bardzo miło spędziłam czas - zapewniła
młodych małżonków - myślę jednak, że już najwyższy czas,
bym złapała autobus i pojechała do domu.
- Nie możesz - sprzeciwił się Asher.
- O co ci chodzi?
- Po pierwsze, wiem, że w szabat nie masz przy sobie
pieniędzy. Poza tym, obiecaliśmy Schiffmanom, że odwieziemy
cię taksówką. Zaczekajcie tutaj na mnie, dziewczęta, pójdę po
portfel.
Teraz Deborę dzieliła już tylko jedna przeszkoda od ewentualnej wiadomości od Tima.
- Channo, mam nadzieję, że nie pogniewasz się, jeśli skoczę
na chwilę do YMCA? Chcę zostawić wiadomość dla przyjaciół,
którzy przyjeżdżają w przyszłym tygodniu.
- Pójdę z tobą - nalegała przyjaźnie Channa.
- Nie... dziękuję. Zaczekaj na Ashera, wracam za chwilę.
Przebiegła na drugą stronę King David, potem między szpalerem wysokich, wiotkich cyprysów, wiodącym ku schodkom,
wreszcie znalazła się w obszernym holu YMCA.
Przepchnęła się przez tłum różnojęzycznych studentów do
recepcji i spytała bez tchu:
- Czy to właśnie tutaj mogę dostać list... to znaczy, jeśli
ktoś do mnie napisał?
- Jak się pani nazywa? - spytał recepcjonista łagodnie.
- Luria - odpowiedziała. - Debora Luria.
Odwrócił się do ogromnej sterty kopert na tacy z napisem:
"Zatrzymać do przyjazdu" i zaczął przeglądać różnokolorową
korespondencję.
- Bardzo się śpieszę - powiedziała nerwowo Debora.
- Wiem - odrzekł recepcjonista. - Podobnie jak wszyscy.
Wrócił do swoich poszukiwań, które zdawały się przebiegać
jak na zwolnionym filmie, wreszcie powiedział flegmatycznie:
- Mam list dla Debory Lurii. Ma pani jakiś dowód tożsamości?
Znalazła się w trudnej sytuacji.
- Przykro mi - wyjąkała. - Zapomniałam.
- Proszę zatem wrócić jutro z paszportem.
82
- Nie mogę. Jutro... pracuję.
- Wieczorem też będzie otwarte.
Zaledwie pół metra dzieliło ją od być może najważniejszej
wiadomości w życiu, a ona nie mogła dostać jej w swoje ręce.
Łzy napłynęły jej do oczu.
- Proszę mi uwierzyć, naprawdę jestem Debora Luria.
Kto chciałby podszywać się pode mnie?
- Dobrze - skapitulował recepcjonista. - Nie powinienem tego robić, ale wierzę pani na słowo.
Podał jej list.
Rozdarła kopertę, biegnąc ku wyjściu. Ponieważ Kaplanowie
już na nią czekali, zdążyła tylko zobaczyć, że list jest rzeczywiście od Tima.
- Załatwiłaś wszystko? - spytał Asher.
Chowając list do kieszeni i starając się ukryć ogromne podniecenie, Debora odpowiedziała:
- Tak, wspaniale. To znaczy... wszystko w porządku.
- To dobrze. A teraz jedźmy do domu, zanim Schiffmanowie pomyślą, że cię porwaliśmy.
- Jak było? - spytała Lea.
- Słucham? - Obie kobiety stały przy zlewie, zmywając
nagromadzoną podczas szabatu stertę naczyń.
- Jakie było jedzenie? - chciała wiedzieć Lea. - Mój
mąż spotyka się czasem w hotelu "King David" z zagranicznymi filantropami. Zawsze zachwycał się jedzeniem.
- Hm, z pewnością było go mnóstwo i smakowało miprzyznała Debora - ale ty jesteś lepszą kucharką.
Paradoksalnie, ta odrobina przesadnego pochlebstwa podbiła serce Lei. Nagle niemal polubiła amerykańską służącą
i zaczęła paplać jak dziewczynka. Debora nie mogła się doczekać, kiedy będzie mogła schronić się w sypialni.
Jak zwykle, światło było wyłączone, nie tylko ze względów
oszczędnościowych, ale dlatego że zawsze przynajmniej jedno
dziecko spało. Błądząc po omacku w ciemnym pokoju, wyciągnęła spod łóżka walizkę i wyjęła z niej swój największy
skarb - malutką latarkę, której używała do czytania przed
snem. Ręce jej się trzęsły, gdy skierowała cienką smużkę światła na list.
Droga Deboro!
Modlę się, by ten list dotarł do Ciebie pewnego dnia. Podzielam uczucia, które wyraziłaś w swoim liście, i również
czuję się bezgranicznie winny, że zostałaś przeze mnie wysłana
tak daleko.
83
Ja też wyjeżdżam z Brooklynu, do północnej części stanu
Nowy Jork, żeby uczyć się w Seminarium św. Atanazego.
W przeciwieństwie do Twojej podróży, moja nie jest karą,
lecz raczej nagrodą za pilną naukę - co jeszcze bardziej
potęguje moje poczucie winy, ponieważ pośród wielu różnych
rzeczy, które będę robił, jest to, o czym zawsze marzyłaśa mianowicie studiowanie Starego Testamentu po hebrajsku.
Czyniłem wszystko, co w mojej mocy, żeby zobaczyć się
z Twoim ojcem i wyjaśnić mu całą sytuację. Kiedy jednak
dzwoniłem, Twoja matka mówiła zawsze, że go nie ma, a gdy
wyczekiwałem godzinami pod synagogą, szames Izaak nie
chciał mnie wpuścić. Napisałem również do niego, ale nie
otrzymałem odpowiedzi.
Próbuję przekonać samego siebie, że to, co było między
nami, to tylko mała iskierka, zdmuchnięta przez zimowy wiatr.
Mam nadzieję otrzymać święcenia i byłoby naiwnością z mojej
strony sądzić, że się jeszcze spotkamy. Nieziszczalność mojego
marzenia dodaje mi odwagi, by wyznać Ci coś, na co w innym
przypadku nigdy bym się nie zdobył.
Myślę, że moje uczucia do Ciebie to miłość - czymkolwiek
jest ziemska miłość. Wiem, że była to czułość, pragnienie,
żeby przebywać z Tobą i opiekować się Tobą.
Życzę Ci wszystkiego dobrego, Deboro, i ja również mam
nadzieję, że pozwolisz mi zająć jakiś niewielki kącik w Twoich
myślach.
Módlmy się za siebie nawzajem.
Twój kochający
Tim
Debora zwróciła niewielką uwagę na to, ile niepewności
było w jego wyznaniu. Nie miała dłużej żadnych wątpliwości.
Po prostu... kochali się.
I nie było takiej siły na ziemi, która mogłaby to zmienić.
17
TIMothy
Dzień w Seminarium św. Atanazego zaczynał się przed świtem. O piątej czterdzieści pięć dzwonił dzwonek i dyżurny
kleryk chodził wzdłuż rzędów łóżek, budząc młodych seminarzystów słowami: Benedicamus Domino - chwalmy Pana. Na
co każdy z nich odpowiadał: Deo gratias - Bogu niech będą
dzięki.
Mieli dwadzieścia minut na prysznic, pościelenie łóżek i zejście do kaplicy. Wykonywali wszystkie te czynności, nie roz84
mawiając ze sobą. Czas pomiędzy zgaszeniem świateł o dziewiątej trzydzieści wieczorem a śniadaniem był znany jako
wielka cisza".
Potem, w swoich czarnych sutannach, schodzili do kaplicy
na medytację. Księża zawsze przypominali im, że jest to chwila
na zajrzenie w głąb siebie, na zastanowienie się, jak przeżyć
lepiej nadchodzący dzień. I jak lepiej nawiązać osobisty kontakt
z Chrystusem.
Po rannej medytacji seminarzyści ustawiali się w kolejce
w refektarzu, każdy z tacą, czekając na przejście przez długie
wąskie gardło, gdzie nakładano im niezbyt smaczne, lecz pożywne śniadanie.
Otwór był takiej wielkości, by ręce w rękawiczkach mogły
ustawiać jedzenie na ladzie. Jedynymi kobietami, które miały
prawo przebywać na terenie seminarium, były pracownice
kuchni. Surowe przepisy zabraniały zatrudniania kobiet poniżej
czterdziestu pięciu lat, aby młodzi mężczyźni nie byli w żaden
sposób narażeni na to, co ojcowie nazywali "pokusami płci
przeciwnej".
Mimo to niemal wszystko przypominało mu o Deborze.
Aczkolwiek księża czynili to często, nie było potrzeby rozwodzenia się nad zgubnym wpływem kobiet, ponieważ jedyne
stworzenia płci żeńskiej na terenie seminarium istniały wyłącznie jako pozbawione ciała ręce, wydające posiłki, albo występowały w nocnych marzeniach chłopców.
W seminarium znajdowali się młodzieńcy w wieku od czternastu do dwudziestu jeden lat i nawet słowa duchownego nie
mogły stłumić wzbierającej fali hormonów. Dla pobożnych
młodzieńców, którzy padli ofiarą erotycznych pragnień, najpilniejszą sprawą w rozkładzie dnia była spowiedź i uzyskanie
rozgrzeszenia.
Seks był wszechobecny, myślano o nim tym intensywniej,
im surowiej tego zakazywano.
Zimą klasy były niedogrzane - celowo. Tłumaczono im, że
dzięki temu nauczą się znosić trudy, co powinno zaszczepić im
pokorę.
Nawet podczas bardzo brzydkiej pogody musieli wychodzić
po lunchu na pół godziny na dwór. Część zajmowała się sportem, wykorzystując metalową obręcz bez siatki do gry w koszykówkę lub ćwicząc hantlami, niektórzy po prostu spacerowali.
Tutaj mogli swobodnie rozmawiać -jakkolwiek wymagano
od nich, by chodzili trójkami, i znajdowali się pod stałą ob85
serwacją. Księża kładli wielki nacisk na "opiekę wzrokową"
i piętnowali, jak to nazywali, "indywidualną" przyjaźń. Miłość
bliźniego to jedno - a miłość do kolegi seminaryjnego to
całkiem inna sprawa. Obowiązywało hasło numquam duonigdy parami.
Rozkład dnia, z wyjątkiem niedziel, był identyczny - medytacja, modlitwa, nauka, pół godziny rekreacji na świeżym
powietrzu.
W niedzielne popołudnia młodzieńcy wdziewali zamiast ciemnych sutann czarne garnitury, białe koszule, czarne krawaty
i buty - i odwiedzali zwykły świat.
Maszerowali ulicami miasteczka, eskortowani przez księży,
otwierających i zamykających kolumnę. Cel tych wycieczek nie
był dla nich całkiem jasny, albowiem nie pozwalano im kupić
gazety ani nawet czekoladowego batonika. Po prostu odbywali
spacer po mieście, odprowadzani ciekawymi spojrzeniami mieszkańców, z którymi, oczywiście, nie wolno im było rozmawiać.
Pod koniec pierwszego roku nauki Timothy'ego czterech
chłopców z jego sali sypialnej przyłapano na poważnym naruszeniu dyscypliny.
Zgodnie z regulaminem cała korespondencja - przychodząca i wychodząca - musiała przejść przez kancelarię rektora. Tymczasem Sean O'Meara wysłał list podczas jednego
z niedzielnych spacerów. Trzej inni seminarzyści widzieli to,
ale nie donieśli o jego wykroczeniu.
W czasie przesłuchania, któremu przewodniczył sam rektor,
Sean odważnie, aczkolwiek głupio, próbował się bronić, twierdząc, że wysłał list do swojego dawnego proboszcza i ojca
duchowego.
To nie umniejszało jego przestępstwa.
Kara była sroga. O'Meara został odsunięty od wszelkich
posług na dwanaście miesięcy. W tym czasie miał się uczyć,
modlić i odbywać pokutę.
Współwinnych ukarano nakazem pozostania w szkole przez
cały lipiec i sierpień po to, by pracowali w ogrodzie i modlili się.
Timothy również pozostał w seminarium. Letnie miesiące
umożliwiały mu codzienną indywidualną naukę języka hebrajskiego oraz greckiego i przyśpieszały jego drogę ku wyświęceniu.
Poza tym nie miał dokąd jechać.
Pewnego upalnego lipcowego popołudnia, pod koniec zajęć
indywidualnych, Tim zwolnił się, żeby pójść do biblioteki
i uporządkować w pamięci to, czego się nauczył w ciągu dnia.
86
Ojciec Sheehan namawiał go gorąco, żeby raczej skorzystał
trochę ze słońca.
- Prawdę mówiąc, chłopcy, którzy pracują przy krzewach
różanych w ogrodzie, wcale nie zostali ukarani - rzekł
z uśmiechem. - Przebywanie na świeżym powietrzu to czysta
radość - letnie słońce jest boską nagrodą za przykre strony
zimy.
I w ten sposób, początkowo wbrew swojej woli, Tim udał
się po lunchu do ogrodu i przyłączył się do grzeszników pielących chwasty.
Po raz pierwszy od blisko roku Timothy znalazł się ze swymi
rówieśnikami poza oficjalnym nadzorem. Z początku byli niepewni, ostrożni wobec siebie nie mniej niż wobec niego, ale im
lato robiło się cieplejsze, tym bardziej rosła ich potrzeba koleżeństwa. Zaczęli rozmawiać.
Wszyscy trzej "więźniowie" byli zasmuceni swoją karą. Nie
chodziło im o pracę, ponieważ cieszyło ich piękno natury.
Bardzo jednak tęsknili za swoimi rodzinami.
- A co z tobą, Tim? - spytał Jamie MacNaughton, najwyższy, najszczuplejszy i najbardziej nerwowy z całej trójki. - Nie masz żadnej rodziny - braci, sióstr - nikogo, za
kim byś tęsknił?
- Nie - odparł obojętnie.
- Twoi rodzice nie żyją?
Zawahał się przez chwilę, nie wiedząc, co odpowiedzieć.
Dyskrecja była najmądrzejszym wyjściem.
- Niezupełnie... - rzekł wymijająco, głos mu się załamał.
- Właściwie to masz szczęście - powiedział jeden z chłopców. - Szczerze mówiąc, Hogan, zawsze podziwiałem twoją
niezależność. Teraz częściowo rozumiem. Nie tęsknisz za światem zewnętrznym, ponieważ nie masz tam nikogo.
- Tak - potwierdził Tim.
I - podobnie jak przez cały trudny rok - próbował stłumić
wszelkie myśli o Deborze Lurii.
18
Daniel
Kochana Deb!
Dziękuję Ci za ostatni list. Mam nadzieję, że zdołałaś się
już zadomowić. Podejrzewam, że Twój ponury nastrój jest
rezultatem oddalenia od domu. To chyba niemożliwe, żeby
ktoś był taki okropny jak opisani przez Ciebie Schiffmanowie.
miło mi donieść, że nadal poszerzam swoje horyzonty.
Moja podróż przez most do Hebrew University w Nowym
87
Jorku to nie tylko przekroczenie rzeki oddzielającej Brooklyn
od Manhattanu, lecz także zetknięcie dwóch kultur. Nasze
dzieciństwo było wyspą, hermetyczną i bezpieczną. Mój nowy
świat jest zagmatwany i wypełniony wszelkimi rodzajami
pokus.
Na pierwszym roku studiów kształcących rabinów jest nas
zaledwie dwudziestu sześciu (w przeciwieństwie do prawie
setki przyszłych lekarzy).
Ponad połowa moich kolegów z roku jest już żonatych.
Dojeżdżają aż ze Staten Island. W sąsiedztwie mieszkają
również studenci Columbii i Union Theological Seminary,
toteż czynsze są strasznie wygórowane. A ponieważ niektóre
żony przyszłych rabinów zaczęły już wypełniać przykazanie
"bądźcie płodni i rozmnażajcie się ", małżeństwa muszą mieszkać w domach swoich rodziców i utrzymywać się ze skromnych
stypendiów.
Ja natomiast, ponieważ płaci za mnie wspólnota, żyję sobie
jak beztroski kawaler w męskim Hyam Solomon Dormitory,
gdzie mam dla siebie cały pokój pełen półek na tomy Talmudu.
Konkurencja jest straszliwa. Ale przynajmniej nikt mi nie
dokucza, że jestem następcą tronu w silczańskim królestwie.
Wśród moich kolegów znajdują się synowie innych wybitnych
rabinów. Jedyną cechą, która łączy nas, następców, jest obawa,
że nigdy nie dorównamy naszym ojcom.
Ojciec dzwoni do mnie kilka razy w tygodniu, żeby dowiedzieć się, jak mi idzie. Opowiadam mu w kółko jaką wielką
przygodą jest to wszystko - jak zajęcia z Talmudu prowokują
umysłowe pojedynki, w których zamiast mieczów używamy
cytatów z Pisma Świętego, żeby trafić celnie i zdobyć punkty.
A co najważniejsze, w przeciwieństwie do większości studentów w tych niespokojnych czasach - gdy wojna w Wietnamie
podzieliła pokolenia - nasza religia sprawia, że czuję się
bezpieczny.
A teraz chciałbym podzielić się z Tobą kilkoma osobistymi
tajemnicami.
Tutaj, gdzie nie jestem bez przerwy pod ojcowską kuratelą,
mogę chodzić na Broadway - wprawdzie jest to tylko Upper
Broadway, ale mnie wystarczy. Mogę pójść sobie do baru na
coca-colę - a nawet coś mocniejszego, ale tak daleko się na
razie nie posunąłem.
Niedaleko miasteczka uniwersyteckiego znajduje się kino
"Thalia", w którym można obejrzeć wszystkie rodzaje klasyki
88
filmowej. Nie masz pojęcia, ilu pasjonatów West Side Story
zna wszystkie dialogi na pamięć.
Odkąd zacząłem tam chodzić, stałem się zagorzałym kinomanem. Filmy przenoszą mnie do miejsc w których nigdy nie
byłem - i prawdopodobnie nigdy nie będę. Oglądałemi właściwie przeżyłem - rosyjską rewolucję, widzianą genialnym okiem kamery Sergiusza Eisensteina.
Ale - czuję się trochę niezręcznie wyznając to własnej
siostrze - najbardziej ze wszystkiego lubię czekać w holu na
rozpoczęcie filmu, przyglądać się dziewczętom z Barnard i słuchać ich śmiechu.
Jak widzisz, zdobywam wykształcenie, ucząc się nie tylko
z książek, lecz również z tego, co widzę, gdy je zamykam.
Bardzo chciałbym się również dowiedzieć, co dzieje się
u Ciebie. Napisz jak najszybciej.
Uściski
Danny
19
Debora
Był to uroczysty dzień Postu Estery, poprzedzający Purim,
najradośniejsze święto w kalendarzu żydowskim.
Obchodzi się je na cześć odważnej królowej Estery, której
udało się nakłonić męża, króla Aswerusa do anulowania
dekretu, skazującego na zagładę wszystkich Żydów w Persji.
Ponieważ Estera spędziła cały poprzedni dzień na modlitwach i zachowując ścisły post, religijni Żydzi, dla upamiętnienia pobożności królowej, idą w tym dniu za jej przykładem.
Mimo że dzień Postu Estery jest pełen smutku, Debora
zawsze czuła się podniesiona na duchu, ponieważ w jej religii
nie istnieje żadne inne święto, które sławiłoby szlachetne postępowanie kobiety.
Ku jej rosnącemu oburzeniu ani razu podczas jej niewoli
w Jerozolimie Schiffmanowie nie pozwolili jej udać się pod
Ścianę Płaczu. Nie było więc w tym nic dziwnego, że Debora
pragnęła właśnie tam opłakać swoje wygnanie.
Być może nawet miała nadzieję wsunąć kwitl - malutki
skrawek papieru, zawierający osobiste prośby do Ojca Wszechświata - który pielgrzymi tradycyjnie zostawiają w szczelinach
"skrzynki pocztowej Boga", jak nazywają to niektórzy.
Wiedziała, że rebe Schiffman często odwiedza Ścianę Płaczu,
nie tylko po to, by się modlić, ale by spotykać się z innymi
89
przywódcami religijnymi. Mimo to ani razu w czasie pobytu
Debory nie zabrał tam ze sobą swojej żony.
- Po co zresztą miałybyśmy tam chodzić? - przekonywała
Lea Deborę podczas rzadkich chwil rozmowy. - Stłaczają
nas w ogrodzonym kącie, a mężczyźni modlą się tak głośno,
że nie można się nawet skoncentrować.
- Ja się skoncentruję - nie dawała za wygraną Debora.
Rebe Schiffman w końcu skapitulował.
- Zgoda, Leo. Jeśli tak bardzo jej na tym zależy, idź z nią.
Jego żona zmarszczyła brwi. Była tak zmęczona obowiązkami domowymi, zajmowaniem się dziećmi (następne już nosiła), że bynajmniej nie cieszyła jej perspektywa spaceru do
Starego Miasta - nawet w tak zbożnym celu.
- Dobrze - mruknęła, patrząc spode łba na dziewczynę. - Poproszę sąsiadkę, panią Unger, żeby miała oko na
dzieci.
W godzinę później obie kobiety szły powoli ulicą Hanevi'im.
Wąskie zaułki Mea Shearim zawsze tonęły w cieniu, toteż Debora z radością wystawiała twarz na promienie wiosennego
słońca.
Gdy wkroczyły przez Bramę Damasceńską między mury
Starego Miasta i szły jego wąskimi brukowanymi uliczkami,
Deborze kręciło się w głowie z niecierpliwości. Czuła obecność
milionów pielgrzymów, którzy pozostawili tutaj niewidzialne
atomy swego ducha, rozbrzmiewające jako ciche modlitwy,
odmawiane w tysiącu językach.
Minęły Via Dolorosa i dotarły do wału obronnego wznoszącego się nad rozległym dziedzińcem, uwolnionym przez
żołnierzy izraelskich po wojnie sześciodniowej.
Gdy żandarm wojskowy przeszukiwał torebkę Lei, skrzywiła
się i powiedziała do Debory w jidysz:
- Popatrz tylko na te oddziały szturmowe! Czy wyglądam
na terrorystkę, przenoszącą bomby w torebce?
Odpowiedź Debory uprzedził jeden z żołnierzy, który powiedział również w jidysz:
- Myśli pani, że to moje ulubione zajęcie? Musiałbym to
jednak zrobić, nawet gdyby była pani moją matką.
Lea spiorunowała go wzrokiem.
- Słyszysz - powiedziała do Debory - z jakim brakiem
szacunku się do nas odzywają?
Żołnierz uśmiechnął się tylko pobłażliwie i pokazał gestem,
że mogą iść.
Gdy zeszły na dziedziniec, zobaczyły tłum ubranych na
90
czarno mężczyzn, kołyszących się w żarliwej modlitwie przed
Ścianą Płaczu. Ich modlitwy unosiły się w powietrzu, rozbrzmiewając kakofonią dźwięków i najrozmaitszych akcentów,
typowych dla Damaszku, Drezna, Dallas.
Metalowa bariera odęradzała niewielką przestrzeń w odległym prawym rogu, przeznaczoną dla modlących się kobiet.
Gdy się tam skierowały, Lea pociągnęła Deborę za rękę, by
trzymać ją jak najdalej od mężczyzn.
- Co robisz? - szepnęła dziewczyna z irytacją. - Przecież
im nie przeszkadzam.
- Bądź cicho - powiedziała ostro Lea. - Rób to, co
ci każę.
Mały placyk ich wydzielonego sanktuarium był zatłoczony,
ale Debora przepchnęła się zdecydowanie do przodu. Przeszył
ją dreszcz, gdy całowała święte kamienie.
Nie otwierając modlitewnika, przyłączyła się do porannych
modłów. Byli w tej chwili przy aszrej - "Chwalcie imię Pańskie, chwalcie, słudzy Pańscy, wy, którzy stoicie w domu Pańskim" * - wspaniały głos Debory rozbrzmiewał coraz głośniej
i z coraz większym żarem, inspirując inne kobiety, by poszły
za jej przykładem.
Chwal, duszo moja, Pana,
chcę chwalić Pana, jak długo żyć będę;
chcę śpiewać Bogu mojemu,
póki będę istniała*.
I wtedy nastąpił atak.
Spoza bariery rozległy się gniewne okrzyki: Sza! Zol zajn
sza! - Cisza! Uciszcie się!
Ale kobiety zostały do tego stopnia porwane zapałem Debory, że zaczęły śpiewać jeszcze głośniej - z wyjątkiem Lei
Schiffman, która próbowała je uspokoić.
Mężczyźni nie przestawali krzyczeć, kobiety nie przestawały
śpiewać. Nagle ktoś rzucił przez barierę drewniane krzesło,
które uderzyło starszą kobietę, zbijając ją z nóg.
Gdy Debora schyliła się, by jej pomóc, w powietrze frunął
jakiś metalowy przedmiot. Uderzając o ziemię, otworzył się
i zaczął syczeć.
- Mój Boże - to gaz łzawiący!
Wściekłość wzięła górę nad strachem. Debora chwyciła puszkę i cisnęła ją z całej siły z powrotem w mężczyzn. Rozległy
się okrzyki oburzenia. Gdy zbombardowano je kolejnymi pociskami, kobiety poszły za przykładem Debory i zaczęły je
91
odrzucać.
- Czemu, do diabła, nic nie robicie? - krzyknęła głośno
do policjantów, stojących kręgiem nieco wyżej.
Ale strażnicy nie bardzo wiedzieli, co robić. Mieli surowe
rozkazy, by się nie wtrącać do modlących się, chyba że uzyskają
zgodę Departamentu do spraw Religii. (Wszyscy się domyślali,
kto rzucił gaz łzawiący).
Kapitan Yosef Nahum wybrał jedyne rozwiązanie, które
mogło zapobiec dalszym obrażeniom.
- Zabierzcie stąd kobiety - warknął. - I spróbujcie trzymać mężczyzn na odległość.
Część żołnierzy pośpieszyła z pomocą przerażonym kobietom, by umożliwić im wycofanie się. Inni utworzyli kordon,
by powstrzymać rozwścieczonych mężczyzn od rzucenia się za
nimi w pościg.
W dziesięć minut później pozwolono kobietom zebrać się
znów i dokończyć modły gdzie indziej.
Chociaż Debora znajdowała się w szoku, zauważyła ironię
sytuacji - zostały wyprowadzone pod bramę Starego Miasta,
miejsce, które od tysięcy lat wykorzystywano do wyrzucania
śmieci.
W domu czekał na nie rozwścieczony rebe Schiffman.
- Czyżbyś już słyszał o wszystkim? - spytała Lea męża.
- W Mea Shearim nie trzeba czytać gazet, żeby wiedzieć,
co się dzieje.
Oskarżycielsko wskazując Deborę palcem, ryknął:
- To wszystko przez tę diablicę. Wiedziałem, że nie powinniśmy byli pozwolić jej pójść pod Ścianę Płaczu.
- Przeze mnie? - spytała Debora ze zdumieniem.
- Oczywiście, że tak - krzyknął rabi. - Twój ojciec nie
powiedział mi, że jesteś taką ladacznicą.
- Ladacznicą?
- Śpiewałaś - rzekł oskarżycielskim tonem.
- Modliłam się - zaprotestowała gniewnie Debora.
- Ale głośno - parsknął rabi. - Mężczyźni słyszeli wasze
głosy. Czy nie wiesz, że Talmud mówi, iż "głos kobiety jest
zmysłową pokusą"? - Następnie powiedział do żony: - Coś
ci powiem, Leo. Wstyd mi, że ta dziewczyna przebywa pod
naszym dachem. Jestem prawie zdecydowany poprosić rabina
Lurię, żeby ją stąd zabrał.
Och - pomyślała Debora, zraniona i zasmucona - żeby
to zrobił!
20
92
Daniel
Nasz uniwersytet był uczelnią dwudziestego wieku.
W odróżnieniu od niektórych ultraortodoksyjnych seminariów, które działają tak, jak gdyby żydowskie nauczanie prawie
się nie rozwinęło od czasów babilońskiego Talmudu, Hebrew
University był uczelnią "nowoczesną". Wierzono tu w takie
nauki wyzwolone, jak świecka filozofia, nauki humanistyczne,
fizyka nuklearna. Od czasu do czasu zapraszano nawet na
wykłady konserwatywnych rabinów.
Zgodnie z tym postępowym podejściem, my, przyszli rabini,
poza przedmiotami kierunkowymi, musieliśmy wybrać sobie
dodatkowe. Mogła to być matematyka, chemia, literatura
angielska lub jakakolwiek inna z wielu możliwych dyscyplin.
Większość z nas była jednak na tyle pragmatyczna, by wybierać
zajęcia związane z naszą przyszłą profesją, najczęściej więc
decydowaliśmy się na filozofię.
Chociaż HU oferował wspaniały cykl wykładów na temat
historii idei filozoficznych od Platona do Sartre'a, nie musieliśmy ograniczać się do murów własnej uczelni. Dzięki dwustronnej umowie z pobliskim Columbia University, mogliśmy
wybierać zajęcia prowadzone w tej wyższej szkole o światowej sławie. Przeglądanie niezwykle bogatego katalogu Columbii przypominało czytanie długachnego menu uczty intelektualnej.
Ale ja myślę, że wiedziałem, co wybiorę, zanim jeszcze przestudiowałem katalog.
Był to słynny cykl wykładów z psychologii religii, prowadzonych przez wybitnego profesora Aarona Bellera, człowieka
uważanego za niezależnego, mającego wśród swych przodków
znakomitych rabinów.
Beller był kimś, kogo nazywamy lekceważąco epikorosuczonym Żydem, który opuścił owczarnię. Ortodoksi wierzą,
że gdy nadejdzie Mesjasz, tacy moralni libertyni spłoną w piekle.
Czemu zatem z całą premedytacją wybrałem spotkanie z wężem, który mógł mnie skusić jabłkiem odstępstwa od wiary?
Może dlatego, że byłem przekonany, iż jako rabin napotkam
w życiu jeszcze silniejsze argumenty przeciwko religii, a wtedy
będę już odpowiednio uzbrojony. A jaka jest łatwiejsza droga
do osiągnięcia tego celu niż słuchanie samego diabła - najbardziej rewolucyjnych, buntowniczych poglądów, wygłaszanych przez błyskotliwego odszczepieńca?
W każdy wtorek i czwartek rano pokonywałem odległość
93
ośmiu przecznic, które dzieliły mój akademik od Columbia
Hamilton Hall, największej sali wykładowej na uniwersytecie,
która na wykładach Aarona Bellera pękała w szwach.
Pierwszego dnia widziałem niewielu moich seminaryjnych
kolegów, chociaż zauważyłem małą enklawę jarmułek. Być
może reszta była zbytnio wystraszona, ale studenci Columbii
i dziesiątki wolnych słuchaczy ciągnęły do Bellera jak ćmy do
ognia - żeby przekonać się, jak blisko mogą podfrunąć, nie
podpalając własnych przekonań.
Wśród młodych początkujących studentów Columbii, ubranych w tweedowe marynarki, oraz niechlujnych absolwentów
znajdowała się też pewna liczba gładko ogolonych mężczyzn
w średnim wieku, w koloratkach - najwyraźniej goście
z Union Theological Seminary, znajdującego się po przeciwnej
stronie ulicy.
Szmer rozmów uciszył się nagle, gdy do sali wszedł wysoki
kanciasty mężczyzna o srebrnych włosach i zajął miejsce na
katedrze.
Profesor Aaron Beller, doktor medycyny, doktor filozofii,
przyjrzał się swoim potencjalnym ofiarom z uśmiechem Mefistofelesa - zwłaszcza tym z nas, którzy siedzieli w ostatnich
rzędach, jak najdalej od niego, zdradzając tym samym, że
najbardziej obawiają się jego poglądów.
- Nie chcąc wyrządzić krzywdy najwrażliwszym z waszaczął-może powinienem wyjaśnić filozofię moich wykładów.
Myślę, że moje zajęcia powinny być opatrzone ostrzeżeniem
analogicznym do tego, które znajduje się na opakowaniu papierosów. Mogą być szkodliwe dla waszego zdrowia psychicznego. Moje przygotowanie psychiatryczne potwierdza mój pogląd, że to człowiek stworzył Boga - a nie odwrotnie.
Oparł się o katedrę i rzucił nam konspiracyjne spojrzenie.
- A teraz przejdźmy do tajemnicy wszystkich religii, która
stanowi tabu. - Zrobił pauzę. - W taki czy inny sposób,
człowiek dociera do Boga przez seksualizm.
Wśród studentów podniósł się szum.
- Nawet za panowania króla Dawida - mówił dalej Beller-przez całe pięć wieków po otrzymaniu przez Mojżesza
Dziesięciorga Przykazań, Żydzi nadal czcili "Matkę Ziemię,
jak również Baala, jej fallicznego małżonka. Istniały religie,
uznające sakralną prostytucję.
W tym momencie członkowie niewielkiej grupy ortodoksów
wstali. Poznałem ich przywódcę. Był to mój kolega z roku,
krępy, brodaty Wolf Lifszyc, który ruszył ciężko ku wyjściu.
94
- Zaczekajcie! - polecił Beller.
Zatrzymali się.
- Moim celem jest informowanie, a nie obrażanie - powiedział spokojnie Beller. - Czy możecie mi wyjaśnić, co
w moich słowach jest dla was nie do przyjęcia?
Studenci wymienili spojrzenia, każdy z nich miał nadzieję,
że ten drugi wystąpi w charakterze rzecznika. Wreszcie Lifszyc
wypiął swą pękatą pierś i powiedział:
- Bluźni pan przeciwko naszej religii.
- Czyżby? - spytał Beller. - Czy wasza religia uważa
prawdę za bluźnierstwo?
- Pańskie twierdzenia nie są prawdziwe - zaprotestował
Lifszyc.
- Czy może pan mówić konkretniej?
Twarz Wolfa pokryła się ciemnoczerwonym rumieńcem.
- To, co powiedział pan o... sakralnej prostytucji.
- Jestem pewien, że zna pan hebrajski lepiej ode mnieodparł Beller. - Ale czy zechciałby pan przetłumaczyć słowo
kedusza na użytek innych?
- Oznacza ono "świętość" - powiedział ostrożnie Wolf.Może odnosić się nawet do świątyni.
- Bardzo dobrze - skomentował Beller. - A czy wie
pan, co oznaczają wyraźnie pokrewne słowa kadesz i kdusza?
Lifszyc miał zmartwioną minę. Powiedział coś szeptem do
jednego ze swoich towarzyszy, po czym odwrócił się i rzekł
głośno:
- Oczywiście, ma to coś wspólnego ze świętością.
- Rzeczywiście - uśmiechnął się triumfująco Beller. - To
hebrajskie słowa oznaczające sakralne prostytutki - męskie
i kobiece - w kulcie Baala i Astarte.
Lifszyc zaczerwienił się z wściekłości, przejmując inicjatywę.
- Gdzie pan znajduje takie słowa w Biblii?
- No cóż - odpowiedział spokojnie Beller - występują
niedwuznacznie w Księdze Powtórzonego Prawa, rozdział dwudziesty trzeci, werset osiemnasty. Mogę je zacytować w całości,
jeśli pan sobie życzy.
- Chyba znam ten ustęp - odparł Wolf. - Ale czy w Biblii nie jest powiedziane, że są to rzeczy, których nie wolno
czynić?
- Oczywiście - zgodził się Beller. - Pozostaje jednak
faktem, że jakkolwiek może się to wydawać odrażające dla
naszego współczesnego poczucia moralności, naszych przodków pociągały praktyki tego rodzaju, rozpowszechnione zwła95
szcza na starożytnym Bliskim Wschodzie. Odsyłam pana do
Kodeksu Hammurabiego - mówił dalej - i słowa gadistuw sposób oczywisty pokrewnego słowu kdusza. Innymi słowy,
czy się to panu podoba, czy nie, wcześni żydowscy duchowni
musieli godzić się z takimi praktykami. Przypuszczam, że one
same były zachętą, by odwiedzać świątynię.
Studenci wybuchnęli głośnym śmiechem.
Przyznaję, że byłem trochę wytrącony z równowagi. Ale
również zafascynowany. Lifszyc i jego koledzy stali sztywno
w miejscu, gdy Beller ciągnął swoją myśl.
- Widzicie, rabini, którzy napisali i skodyfikowali prawa,
byli dostatecznie bystrzy, by rozpoznać, że najpotężniejszą siłą
napędową człowieka są Yetzer Hara - dosłownie: "złe skłonności", obecnie jednak literatura naukowa, zwłaszcza psychoanalityczna, określa je jako libido.
Beller zmierzył spojrzeniem grupę oponentów, stojących
nadal tuż przy wyjściu, potem odwrócił się do nas.
- Jak zapewne potwierdzą nasi odchodzący uczeni, prawo
żydowskie nakazuje mężczyźnie, by zadowolił swoją żonę
w dniu szabatu.
Rzucając szybkie spojrzenie na opozycję, zacytował w oryginale po hebrajsku:
- I,esameach et iszto. Czy mam rację, panowie?
Wolf Lifszyc nie dał się zastraszyć.
- Mówi pan o micwie, doktorze Beller - przykazaniu
z Tory. Wszyscy powinniśmy być dumni z faktu, że traktujemy
z szacunkiem stosunki małżeńskie.
- Całkiem słusznie - zgodził się profesor. - Ale wie pan
również, co midrasz zaleca mężczyźnie, gdy czuje zbliżający się
orgazm?
Jego przeciwnik utkwił w nim gniewne spojrzenie, ale nie
odpowiedział.
Beller przytoczył fragment z czwartego tomu skróconego
kodeksu prawnego:
- Podczas stosunku płciowego mężczyzna powinien myśleć
o jakimś ustępie z Tory lub innym religijnym temacie.
- Czy nie widzicie w tym sprzeczności? - zwrócił się teraz
do nas. - Jeśli zaleca się pobożnemu Żydowi stosunek płciowy, czemu jednocześnie każe mu się nie myśleć o tym, gdy
zbliża się orgazm? Czemu właściwie mówi mu się wyraźnie, że
zbliżenie "nie ma służyć zaspokojeniu jego żądzy"?
Wśród stojących pod drzwiami młodzieńców rozległy się
głośne szepty. Beller odwrócił się do nich ponownie i zauważył:
96
- Nie ma to jak seks, by wyzwolić w duszy mężczyzny
Armagedon ambiwalencji.
Poczekał, aż ucichnie śmiech, i mówił dalej:
- Nie ma znaczenia, czy doktryna brzmi: "Powinieneś odbyć stosunek", czy też: "Nie powinieneś o tym myśleć". Naprawdę ważne jest, że tak czy owak seks jest na pierwszym miejscu.
Obrzucił jeszcze raz spojrzeniem młodych antagonistów
i rzekł sarkastycznie:
- Przykro mi, jeśli uważacie to za obraźliwe.
- Profesorze Beller, to pan zachowuje się obraźliwiepowiedział Wolf w imieniu całej grupy.
I wszyscy zgodnie wyszli z sali.
- Cóż - powiedział do nas Beller - wiem przynajmniej,
że ci, którzy zostali, będą bezstronni.
Następnie dokonał przeglądu praktyk religijnych zarówno
na Wschodzie, jak i na Zachodzie, żeby zademonstrować, że
w każdej z nich seks odgrywa główną rolę.
- Wiele kultów sankcjonuje rozkosz bez wyrzutów sumienia. Na przykład, hinduizm widzi zespolenie mężczyzny i kobiety jako odbicie i potwierdzenie spójności wszechświata. We
współczesnych Indiach istnieją tysiące ołtarzy ku czci naprężonego Iinga, fallusa, symbolu boga Śiwy. W starochińskim
taoizmie uprawianie miłości było czymś uroczystym, "radosną
koniecznością", która sprowadzała raj na ziemię. Wczesne
chrześcijaństwo - mówił dalej - było wszystkim, tylko nie
celibatem. Niejeden święty człowiek docierał do świętości okrężną drogą obsesyjnego seksualizmu - święty Antoni i święty
Hieronim, na przykład, przyznają bez żenady, że byli seksualnymi libertynami, zanim ślubowali celibat. Przypomnijmy sobie
też, jak młody święty Augustyn gorąco błagał Boga: "Daruj
mi czystość i panowanie nad sobą - ale nie za wcześnie".
Gdy znów rozległ się śmiech, nie mogłem się powstrzymać,
by nie popatrzeć na obecnych na sali wykładowej duchownych.
W odróżnieniu od zbuntowanych studentów słuchali Bellera
z szacunkiem, niektórzy nawet kiwali głowami - być może
większość z nich miała już swoje lata i wiedziała, że po prostu
porządkuje dowody, a nie wymyśla je.
Podejście Bellera przypominało podejście freudowskiego psychiatry - odrzucenie ślepej wiary jako irracjonalnej, neurotycznej lub sublimacja bodźca erotycznego.
Zapoznałem się dokładnie z całym programem, zagłębiając
się w wirze religijnego konfliktu i zastanawiając się, czy wydostanę się na powierzchnię z nienaruszoną wiarą.
97
Cyklu wykładów nie kończył egzamin. Jedynym wymogiem
było napisanie pod koniec semestru pracy składającej się z pięciu tysięcy słów. Ponieważ rok był zbyt liczny, żeby Beller
mógł przeczytać eseje osobiście, pomagało mu czterech asystentów, którzy ukończyli już studia. Ale mnie rozpaczliwie
zależało, żeby to on przeczytał moją pracę, i głowiłem się,
w jaki sposób to załatwić.
Wykłady Bellera kończyły się o pierwszej. Zamiast wracać
biegiem do seminarium, by przygotować sobie lunch, pożywiałem się sałatką w studenckiej stołówce w John Jay Hall.
Któregoś czwartku, gdy odstałem już swoje w kolejce i szukałem wolnego miejsca, wypatrzyłem profesora Bellera, który
jadł sam. Przeglądał jakieś czasopismo i myślałem, że nie
zdobędę się na odwagę, by mu przeszkodzić. Powiedziałem
sobie jednak: teraz albo nigdy.
- Przepraszam, panie profesorze. Czy pozwoli pan, że się
przysiądę?
Podniósł wzrok, uśmiechając się do mnie przyjaźnie.
- Będzie mi bardzo miło zjeść w towarzystwie. Proszę,
mów do mnie Aaron.
- Dziękuję. Nazywam się Luria... eee, Danny. Chodzę na
pańskie wykłady.
- Doprawdy? - spytał, wyraźnie zadowolony, zauważył
bowiem moją jarmułkę i czarny strój. - Myślę, że nosisz
bardzo odpowiednie imię, Danielu, ponieważ jako jedyny frumer odważyłeś się pozostać w jaskini lwa.
Chciałem powiedzieć, jak wiele jego wykłady znaczą dla
mnie, on jednak zasypał mnie gradem najrozmaitszych pytań,
związanych z moim pochodzeniem. Byłem zaskoczony i dumny, gdy mi powiedział, że zna mojego ojca. To znaczy, że
słyszał o silczańskim rabim.
- Silczanie mają wspaniałą tradycję, jeśli idzie o nauczanie.
Czy zamierzasz pójść w ślady ojca? - spytał.
- Tak - przyznałem - chociaż nie dorastam mu do pięt.
- Prawdziwie sokratejska skromność - zauważył.
- Cóż, nie jestem Sokratesem.
- Ani ja Platonem - odpowiedział. - Nie powstrzyma
nas to jednak od poszukiwania nieuchwytnej prawdy. Powiedz
mi, jakie dobre książki ostatnio czytałeś?
Odpowiedziałem, mając nieśmiałą nadzieję na jego aprobatę,
że kupiłem kilka książek jego autorstwa - w twardych okładkach - i zamierzam je przeczytać podczas zbliżających się
wakacji.
98
- Nie marnuj pieniędzy, proszę - zaprotestował. - Kup
Martina Bubera albo A. J. Heschela Bóg w poszukiwaniu człowieka. To oryginalne umysły. Ja jestem wyłącznie syntetykiem. - W oczach zamigotały mu figlarne iskierki. - I utalentowanym podżegaczem.
- Przeciwnie - powiedziałem, zdobywając się na odwagę - zapalił pan ogień w wielu ciemnych miejscach. A już
z pewnością dla mnie.
Mogę powiedzieć, że był autentycznie wzruszony.
- Dziękuję ci - rzekł serdecznie. - To najmilsza rzecz,
jaką może usłyszeć nauczyciel. Może właśnie ty napiszesz pewnego dnia coś, co mnie z powrotem przywiedzie do owczarni.
Jego słowa zaskoczyły mnie.
- Naprawdę chciałby pan wierzyć? - spytałem.
- Oczywiście - odpowiedział szczerze. - Czyżbyś nie
wiedział, że agnostycy to ludzie, którzy najusilniej starają
się znaleźć dowód na istnienie Boga? Być może właśnie tobie,
Danielu, uda się znaleźć argumenty dla egzystencjalnego judaizmu.
Nagle spojrzał na zegarek i wstał.
- Przepraszam cię, ale o drugiej jestem umówiony z moim
pierwszym pacjentem. Nasza pogawędka sprawiła mi wielką
przyjemność. Musimy to kiedyś powtórzyć.
I odszedł, ja zaś patrzyłem za nim szeroko otwartymi oczami.
Gdy rozmyślałem o naszej rozmowie, zdałem sobie sprawę,
że najważniejsze z tego, co powiedział, było pożegnanie. Że
szedł, by w realnym świecie leczyć udręczone dusze ludzi,
którym bez wątpienia wiara nie wystarczała.
I zacząłem się zastanawiać: Czy ja również mógłbym być
jednym z nich?
21
Debora
Tym razem przyszła kolej, by rebe Schiffman skorzystał
z dobrodziejstw kuchni hotelu "King David". Ubrał się na tę
okazję nadzwyczaj starannie - włożył nową białą koszulę,
czarny garnitur i krawat. Żona wyczyściła nawet jego najlepszy
czarny kapelusz.
Jednakże wokół lunchu unosiła się mgiełka tajemniczości.
O gościu wspominano wyłącznie jako o "Filadelfii".
Schiffman spędził cały ranek na czytaniu pliku szarych kartek papieru z oślimi uszami, pokrytych tajemniczymi znakami.
Dla Debory - która ośmieliła się zerknąć na nie, gdy rebe
wyszedł z pokoju - wyglądały na japońskie hieroglify.
99
- No, dobrze. - Westchnął, złożył kartki i wstał. Powiedział na wpół do siebie, na wpół do Lei, która pomagała mu
włożyć czarny płaszcz: - Jeśli idzie o "Filadelfię", to żona
podejmuje decyzje.
Lea uścisnęła mu dłoń.
- Powodzenia, Lazar.
Uśmiechnął się z wdzięcznością i wyszedł śpiesznie, by złapać
autobus.
Debora usiłowała sprowokować Leę do uchylenia rąbka
tajemnicy.
- To musi być spotkanie na bardzo wysokim szczeblujaki to rodzaj przedsięwzięcia?
- Nie twoja sprawa, pilnuj własnego nosa - ucięła ostro
Lea. - Zresztą rabin Luria - niech będzie błogosławionyz pewnością zajmuje się takimi samymi sprawami.
Debora zmieszała się ogromnie. Nie mogła sobie przypomnieć ani jednego przypadku, gdy ojciec musiał wybrać się na
lunch w hotelu "Waldorf Astoria" z "Filadelfią" czy jakimkolwiek innym miastem.
Rabi wrócił tuż przed wieczornymi modlitwami, zarumieniony z podniecenia.
- I co? - spytała niecierpliwie Lea.
- Bogu niech będą dzięki - odpowiedział jej mąż. - Pani
"Filadelfii" spodobał się pomysł. Wnoszą pół miliona.
Debora, która zaczęła się obawiać, że Schiffmanowie wplątali się w jakieś nielegalne interesy, i podsłuchiwała w napięciu,
nie wytrzymała dłużej.
Weszła do frontowego pokoju i spytała niewinnie:
- Czy dobrze słyszałam, że ktoś tu mówił o pół milionie
dolarów?
Zdarzyło się coś zadziwiającego - rebe Schiffman nie wpadł
w gniew, lecz uśmiechnął się szeroko i odpowiedział:
- To wspaniały dzień. Greenbaumowie z Filadelfii ofiarowali nam środki na wybudowanie internatu dla naszej jesziwy.
Będziemy mogli przyjąć więcej uczniów.
- Cudownie - powiedziała Debora. - Będzie was stać
na większy dom. - I cieplejszy - pomyślała. - Może z ogródkiem, żeby dzieci korzystały ze słońca...
Schiffman przerwał jej machnięciem ręki, patrząc na nią
z groźną miną.
- Ugryź się w język! Boże broń, żebym wziął z tych pieniędzy choćby grosik dla siebie. To nie Ameryka, gdzie gminy
kupują swoim rabinom cadillaki.
100
Jej upokorzenie z powodu bury, jaką dostała od rebego,
ustąpiło chwilowemu podziwowi dla jego altruizmu. Nie
zmniejszyło to jednak nienawiści, jaką do niego żywiła.
Nadal pozwalał, by jego rodzina żyła w nędzy, nie wspominając o tym, że ją, Deborę, traktował tak jak egipscy faraonowie traktowali jej przodków, gdy byli niewolnikami.
Debora wiedziała, że musi się jakoś stąd wyrwać. Nie potrafiła dłużej znosić protekcjonalności rabiego Schiffmana ani tyranii jego żony, która uważała ją wyłącznie za przedłużenie pralki.
Czy ojciec naprawdę wiedział, dokąd ją posyła? Czyżby był
na tyle perfidny, by poprosić Schiffmana, żeby połączył karę
wygnania z rygorami obozu pracy?
Nie mogła się o tym przekonać z całą pewnością, ponieważ
nigdy do niej nie pisał. Czyniła to natomiast matka, zapewniając Deborę, że stara się wszelkimi sposobami namówić Mosesa,
żeby był rozsądny i położył kres karze wymierzonej córce.
Co więcej, zgodnie z obietnicą, Rachela w tajemnicy posyłała
jej w każdym liście pieniądze. Działo się to bez wątpienia
kosztem własnych wyrzeczeń, ponieważ przysyłała zawsze co
najmniej dziesięć dolarów - a czasami więcej.
Debora trzymała banknoty w pustej puszce po kawie "Elite",
w jedynej szufladzie, którą przydzielono jej w sypialni dziewcząt.
Rankiem, w dniu jej osiemnastych urodzin, nie było żadnej
uroczystości. Debora nie spodziewała się fanfar ani tortu, ale
co szkodziłoby Schiffmanom złożyć jej przynajmniej życzenia
albo choćby uśmiechnąć się do niej?
W każdym razie jej matka pamiętała. A do pełnego miłości
listu dołączona była niebagatelna suma - trzydzieści dolarów!
Puszka po kawie została już zapełniona, nie było miejsca na
nowy szczodry dar. Lea doradziła Deborze już wcześniejchoć, broń Boże, w Mea Shearim nie ma żadnych złodzieiby nie trzymała pieniędzy w szufladzie. Czemu nie umieści ich
na rachunku oszczędnościowym w banku?
Pomysł wydawał się rozsądny. Nazajutrz, wczesnym rankiem, Debora wyszła z domu i udała się do banku mieszczącego
się przy ulicy Hanevi'im.
Mimo że na dworze panował upał, mężczyźni mieli na sobie
ciężkie chałaty i futrzane kapelusze. Gdy ich mijała, odwracali
od niej wzrok, jak gdyby była Meduzą.
Sama też była ubrana zbyt ciepło jak na letnią porę roku.
Gdyby nawet nie została wychowana w świadomości, że powinna nosić długie rękawy i suknię zapiętą wysoko pod szyję, nie
mogłaby przeoczyć wszechobecnych plakatów wzywających
101
kobiety do skromności w ubraniu.
Mimo wszystko cieszyła się tą odrobiną wolności, rozkoszowała się chwilą wytchnienia od przytłaczającej atmosfery
domu Schiffmanów.
Gdy od banku dzieliła ją już tylko jedna przecznica, zatrzymała się na chwilę, czekając, aż będzie mogła przejść przez
ulicę. Rzuciła okiem na tabliczkę z nazwą i nagle dotarło do
niej, że znajduje się na rogu Rechov Devora Hanevia - ulicy
prorokini Debory. Wydało jej się zdumiewające, że ortodoksyjni mieszkańcy miasta, mężczyźni, zaaprobowali choćby
wzmiankę o kobiecie w miejscu publicznym, pozostawało jednak faktem, że ulicę nazwano ku czci jej biblijnej imienniczki,
Debory, żydowskiej Joanny d'Arc, która poprowadziła armię
Izraelitów, by stawiła czoło dziewięciuset rydwanom potężnych
Kananejczyków.
Czy Debora Luria nie potrafi wykrzesać z siebie iskry takiej
samej odwagi? Stała w ten czwartkowy poranek o kilkaset
metrów od swojego więzienia, z dziewięćdziesięcioma dolarami - i paszportem! - w kieszeni.
W obawie, by nie stracić odwagi, zaczęła biec wzdłuż ulicy
Jaffa, mijając zdumionych przechodniów, następnie przebiegła
na drugą stronę Nordau do centralnego dworca autobusowego.
Przystanęła, bez tchu, lecz rozradowana. Udało jej się
uciec - prawie.
Pozostał jedyny problem - dokąd się udać?
Wywieszki dawały jej do wyboru oszałamiające możliwości:
Jerycho - najstarsze miasto świata, Tel Awiw - najbarwniejsze i nouveau. Albo Galilea.
Ta ostatnia propozycja wydała jej się najatrakcyjniejsza, nie
tylko z powodu legendarnej piękności miasta, ale dlatego że,
było położone najdalej od Schiffmanów.
Nagle jednak uprzytomniła sobie: Jestem kobietą. Nie, szczerze mówiąc -jestem dziewczyną. Nie mogę podróżować sama.
Muszę... być z kimś.
Przemierzała niespokojnie halę dworcową, łamiąc sobie głowę, szukając wyjścia z sytuacji.
Nagle jej wzrok padł na małą tabliczkę z napisem: "Egged
Tours".
W dwie godziny i pięćdziesiąt sześć dolarów później dołączyła
do pasażerów - pielgrzymów-turystów z Atlanty, stolicy stanu
Georgia. Wybrała trzydniową wycieczkę z przewodnikiem, przez
Hajfę, Nazaret, na północ do Galilei. Miała siedemdziesiąt dwie
godziny - i trzydzieści cztery dolary - na zadecydowanie
102
o swoim losie.
Zatrzymali się na lunch w restauracji dla turystów na szczycie
góry Karmel w Hajfie. Usadowiono ich przy długich stołach,
w pobliżu okien widokowych. Rozciągające się u stóp góry morze
wyglądało jak ogromny szafir na białym marmurowym stole.
Turyści pstrykali aparatami fotograficznymi, Debora natomiast kupiła trzy żetony telefoniczne.
Popatrzyła na zegarek i zaczęła wybierać numer. Minęło
prawie pięć godzin, odkąd wyszła do banku. Czy Schiffmanowie zaczęli się już niepokoić? Czy zawiadomili policję?
Mało prawdopodobne - pomyślała. Nic dla nich nie znaczyła, pewnie nawet nie zauważyli, że jej nie ma.
- Słucham?
- Lea? To ja, Debora.
- Nu, księżniczko, gdzie się podziewasz? Musiałam sama
podać lunch.
Słowa Lei, podkreślające jej rolę służącej, tylko utwierdziły
Deborę w postanowieniu.
- Posłuchaj, Leo, nie zamierzam wrócić. Dłużej już tego
nie zniosę.
- Co to za szaleństwo? Poza tym, kto ci pozwolił?
- Nie potrzebuję niczyjego pozwolenia. Wiem, że nie zwróciłaś na to uwagi, ale skończyłam osiemnaście lat. To oznacza,
że wolno mi iść, dokąd zechcę.
Nagle Lea całkowicie zmieniła front.
- Posłuchaj, kochanie - zaczęła błagać dziewczynę tonem
zdradzającym absolutną panikę. - Wiem, że jesteś zdenerwowana. Powiedz mi, gdzie jesteś, a poproszę Mendla, żeby
pojechał ze mną po ciebie.
- To już nie wasza sprawa. Ale ubiję z tobą interes.
- Cokolwiek zechcesz.
- Nie mów nic na razie mojemu ojcu, a ja zadzwonię za
trzy dni o tej samej porze.
- Skąd, Deboro?
- Stamtąd, gdzie będę - odpowiedziała i odwiesiła słuchawkę, sama nie będąc pewna, dokąd się uda.
Gdy wróciła do stołu, zostało już przy nim tylko jedno
wolne miejsce. Jej sąsiadka - pulchna kobieta, która przedstawiła się jako Marge - cmoknęła z ubolewaniem:
- Ominęła cię zupa, kochanie. Powinnaś powiedzieć kelnerowi.
- Nie szkodzi,-odpowiedziała Debora obojętnie, sięgając
po chleb.
103
- Ależ - upierała się jej nowa znajoma - zapłaciłaś za
to. Kelner!
Gdy przed Deborą stanęła waza z zupą, dziewczyna poczuła
zadowolenie, że Marge upomniała się o jej "prawa". Mając
niecałe czterdzieści dolarów w kieszeni, będzie potrzebowała
każdej kalorii, która jej się należy.
I gdy wstawali od stołu po zakończonym posiłku, wzięła
jabłko ze stołu i wsunęła je do kieszeni.
Następnym punktem podróży był Nazaret. Tutaj, nie zwracając uwagi na komercjalizm, który w odczuciu Debory spoganizował miasto dzieciństwa Chrystusa, pielgrzymi modlili
się. Siedzieli w nowo wybudowanym kościele Zwiastowania,
przyglądając się wspaniałym mozaikom, zebranym z czterech
zakątków chrześcijańskiego świata.
Ku wielkiej irytacji przewodnika, przekroczyli rozkład i dopiero o dziewiątej wieczorem dojechali wreszcie do hotelu
"Roman Villa" w Twerii nad Jeziorem Tyberiadzkim.
Hotel mieścił się w trzypiętrowym budynku bez windy i klimatyzacji. W sali jadalnej skrzydła staroświeckich wiatraków
mełły ciężkie powietrze.
- Byłam dziś naprawdę wzruszona - westchnęła Marge,
gdy siedziały przy kolacji. - Przeżyłam jedną z najwspanialszych chwil w moim życiu. A co ty powiesz, Debbie?
- Tak... to było fascynujące - odrzekła po prostu Debora.
- Jesteś tutaj sama? - spytała Marge.
- Właściwie tak - grała na zwłokę Debora. - Eee...
dołączę do rodziców później.
W jadalni było straszliwie duszno, a wyrzuty sumienia z powodu kłamstwa spowodowały, że spociła się jeszcze bardziej.
- Wspaniale, naprawdę wspaniale - zauważyła starsza
kobieta. -~ Większość dzisiejszych dziewcząt to hipiski, podróżujące ze swoimi chłopakami - jeśli rozumiesz, o co mi
chodzi.
Nie wiedząc, co na to odpowiedzieć, Debora udawała, że
całkowicie pochłania ją jedzenie deseru - sałatki owocowej
z puszki, absolutnie niestosownej w tym kraju pomarańcz
i niezwykle płodnych drzew owocowych.
- Czy nie jest ci zbyt gorąco w długich rękawach, kochanie? - gawędziła nadal Marge.
- Tak - odpowiedziała Debora. - Właściwie zamierzam
się ich pozbyć.
Nawet w drugim końcu stołu turyści drgnęli z przestrachu,
gdy Debora oderwała najpierw prawy, następnie lewy rękaw.
104
Dla Debory było to podwójne wyzwolenie. Nie tylko poczuła
się lepiej fizycznie, lecz zerwała jednocześnie ze swoją przeszłością.
Mimo że Debora wolałaby być sama, nie mogła sobie pozwolić na dodatkową opłatę w wysokości dwudziestu dolarów
za pojedynczy pokój.
Jej współlokatorką była pruderyjna nauczycielka z baptystycznego college'u na południu, która klęczała przy łóżku
przez kilka minut, złożywszy dłonie, ze wzrokiem wzniesionym
ku niebu.
Zmierzyła Deborę pełnym dezaprobaty spojrzeniem i powiedziała:
- Mam nadzieję, że nie uznasz tego za impertynencję, młoda damo, ale znajdujemy się na Ziemi Świętej. Nie sądzisz, że
powinnaś się pomodlić?
- Już to zrobiłam - zapewniła ją Debora, chcąc uniknąć
dalszej rozmowy - kiedy była pani w holu.
Nazajutrz Debora odmówiła specjalną wewnętrzną modlitwę - błogosławiąc śniadania izraelskie za to, że oferują nie
tylko jajka i chleb, lecz jogurt, owoce i sałatki.
Tym razem wzięła dwa banany.
Despotyczny przewodnik zagonił ich do autobusu o ósmej
rano, śpieszno mu było bowiem oprowadzić turystów po starożytnym mieście nad Jeziorem Tyberiadzkim, inaczej Genezaret,
gdzie święty Piotr łowił ryby, Grecy ścigali się na stadionie,
a król Herod zbudował mennicę dla cesarzy rzymskich.
Później zwiedzili mury miasta, wzniesione przez dwunastowiecznych krzyżowców, aż wreszcie dotarli do ostatniego przystanku podróży, gdzie mieli zaplanowaną wizytę w jednej
z idiosynkratycznych, altruistycznych wspólnot, zwanych kibucami.
Ten był szczególnie radykalny - założyli go europejscy
Żydzi, zaangażowani w ruch Ha-Shomer Ha-Tza'ir, którzy
odseparowali się od religii, żeby odzyskać związek z ziemią.
Pielgrzymi uznali kibuc Kfar Ha-Sharon za interesujący,
chociaż mówiąc słowami Marge - "odrobinę zbyt komunistyczny".
Jednakże Debora była oczarowana. Tutejsi Żydzi różnili się
zdecydowanie od wszystkich, których znała. Jeśli badaczy
Tory charakteryzowała trupia bladość i cherlawe ramiona, to
mieszkańcy kibucu stanowili ich przeciwieństwo - opaleni
i tryskający witalnością.
Tutaj mężczyźni w szortach pracowali ramię w ramię z ko105
bietami w jeszcze krótszych spodenkach, doglądając sadów,
uprawiając rozległe pola kartofli, wydobywając plastry miodu
z uli w ogromnej pasiece.
Gospodarzem turystów był przewodniczący kibucu, falstaf
ficzny mężczyzna o imieniu Boaz, który mówił po angielsku
z węgierskim akcentem.
- W dzisiejszych czasach małe kibuce, takie jak nasz, nie
wyżyłyby wyłącznie z rolnictwa. Proszę spojrzeć, tam na wzgórzu znajduje się budynek, przypominający niedużą fabrykę.
Tam dostarczamy nasze zbiory, następnie głęboko zamrażamy
i po zapakowaniu wysyłamy za granicę.
Umilkł na chwilę, po czym spytał:
- Czy ktoś z państwa chciałby obejrzeć proces zamrażania
cienko krojonych ziemniaków?
Amerykanie odpowiedzieli przecząco. Nie po to przejechali
siedem i pół tysiąca kilometrów, żeby oglądać to, co pokazuje
"Birds Eye" nocą w telewizji.
Największe wrażenie zrobił na nich idealizm tego miejscafakt, że cała wspólnota potrafi pracować dla wspólnego dobra
i nie otrzymuje zapłaty w pieniądzach. Jednakże, jak wyjaśnił
Boaz, zaspokajane są wszystkie potrzeby jej członków, zarówno fizyczne, jak i duchowe.
- Na przykład, jeśli wiemy, że za sześć lub siedem lat
będziemy potrzebowali lekarza, wysyłamy zdolnego chłopca
lub dziewczynę na uniwersytet w Jerozolimie lub Tel Awiwie.
Dla Debory było to objawienie. Boaz powiedział: "Posyłamy
zdolnego chłopca lub dziewczynę..." W kibucu, niezależnie od
tego, czy była to uprawa roli, czy też nauka, żydowskie kobiety
traktowano na równi z mężczyznami.
I jeszcze coś. Wszędzie, gdziekolwiek chodzili, młodzi mężczyźni patrzyli na nią - prawdę mówiąc, niektórzy nawet
taksowali ją spojrzeniem i uśmiechali się.
Podczas wczesnej kolacji, która kończyła wycieczkę, Debora
postanowiła porozmawiać z Boazem. Ku jej zdziwieniu, okazało się, że miał podobny zamiar.
- Powiedz mi - spytał - co skłoniło taką dziewczynę jak
ty do podróży z chrześcijanami z Ameryki, w dodatku z okręgu
znanego ze swego religijnego fundamentalizmu? Może jesteś
neofitką?
- Gdybym pomieszkała jeszcze tydzień w Mea Shearimuśmiechnęła się Debora - prawdopodobnie bym nią została.
Boaz uniósł brwi.
- Mea Shearim... i jadłaś przy naszym stole?
106
- Czy to było mięso wieprzowe? - spytała Debora, nie
umiejąc ukryć zdenerwowania.
- Nie - odparł Boaz - ale kurczak podany był z masłem,
a nie z margaryną. Pomieszałaś mleko z mięsem. Każdy rabin
powiedziałby ci, że to niekoszerne.
- Och - jęknęła Debora, wstrząśnięta i pełna wyrzutów
sumienia. - Nawet mi to nie przeszło przez myśl. Byłam
pewna, że wszystko w Izraelu jest koszerne.
- Spędziłaś zbyt wiele czasu w Mea Shearim - uśmiechnął
się Boaz. - A teraz powiedz mi, jak trafiłaś na tę zwariowaną
wycieczkę?
Debora opowiedziała mu całą swoją historię - no, prawie
całą. Nie uważała za konieczne wtajemniczać nowego znajomego w przyczyny wygnania z domu ojca.
- A więc to tak - powiedział Boaz, gdy zakończyła swoją
opowieść. - Jesteś bezdomna w ojczyźnie twoich przodków.
- O to chodzi. - Debora wzruszyła ramionami. - Gdy
skończą mi się pieniądze... - Umilkła.
Prawdę mówiąc, bała się nawet pomyśleć, co będzie robiła,
gdy wyda ostatniego dolara. Wiedziała tylko, że nie wróci do
Schiffmanów.
Boaz znalazł słowa, które stanowiły dla niej pocieszenie.
- Czemu nie zostaniesz tutaj, w kibucu, powiedzmy, na
miesiąc i nie przemyślisz wszystkiego? Oczywiście, będziesz
musiała pracować jak wszyscy inni.
- Nie martw się, przywykłam do ciężkiej pracy - odpowiedziała ochoczo, po czym dodała nieśmiało: - Czy może to
być praca na świeżym powietrzu?
- Na powietrzu, pod dachem - na polach, w kuchni,
z kurczętami, z dziećmi. Każdy tutaj zajmuje się po trosze
wszystkim.
- Wobec tego ja również będę się zajmowała po trosze
wszystkim - zapewniła z uśmiechem i po raz pierwszy od
wyjazdu z Ameryki poczuła się wreszcie szczęśliwa. - Kiedy
zaczynam?
- No cóż, oficjalnie jutro rano, nieoficjalnie od zaraz.
Poproszę moją żonę, żeby znalazła ci miejsce do spania w jednej
z kobiecych sal sypialnych i - dodał z uśmiechem - dała ci
jakieś ubranie zamiast tej szmaty, którą masz na sobie. Tymczasem pójdę wyjaśnić sytuację twojemu przewodńikowi.
- Zdenerwuje się? - spytała niepewnie Debora.
- Nie - odparł Boaz, śmiejąc się serdecznie. - Płacimy
mu za każdego nowicjusza, którego przywiezie.
107
Nazajutrz zadzwoniła po raz ostatni do Mea Shearim, żeby
oświadczyć, iż zamierza pozostać w "kibucu na północy".
Zaskoczyło ją pierwsze pytanie Lei.
- Czy są ortodoksami? Czy jedzenie jest koszerne?
- Nie - odpowiedziała - ale ludzie są koszerni.
- Podasz nam przynajmniej swój adres? Musimy zadzwonić
do twojego ojca. Proszę, Deboro, z szacunku dla...
- Nie - przerwała Lei. - Sama zadzwonię do moich
rodziców... kiedy będę gotowa.
Po chwili dodała:
- Dziękuję za gościnność.
Innymi słowy, dzięki Bogu, że to już koniec.
Choć w rozmowie z Leą Debora udawała chojraka, nie od
razu zadzwoniła do rodziców. Zbierała się na odwagę przez
kilka dni - i obgryzła wszystkie paznokcie.
O dziwo, ojciec nie stracił panowania nad sobą.
- Deboro - powiedział cicho, z wyraźnym współczuciem - musisz działać pod wpływem wielkiego stresu.
- Przeciwnie, tatusiu. Nigdy w życiu nie byłam taka spokojna.
- Ale kibuc to nie miejsce dla takiej dziewczyny jak tya już z pewnością nie żaden z Ha-Shomer Ha-Tza'ir. To niemoralni ludzie.
- Nieprawda - odparła zdecydowanie, urażona i zła.Poza tym nie obchodzi mnie, co onich myślisz, ja ich podziwiam.
Celowo go prowokowała, wyładowując gniew, który rósł
w niej od chwili, gdy została wygnana, ale rabin nadal zachowywał spokój.
- Posłuchaj mnie, Deboro - powiedział. - Nie mam
czasu na kłótnie. Jutro przyjadą po ciebie i zabiorą cię
do domu.
- Tu jest teraz mój dom, tato. Poza tym, kto miałby po
mnie przyjechać?
Pewni nasi ludzie... z Jerozolimy.
- Zabrzmiało to, jakbyś mówił o mafii.
- Deboro - rzekł ostrzegawczym tonem ojciec - nadużywasz mojej cierpliwości. Zrobisz, co ci każę, albo...
- Albo co? Mam osiemnaście lat, tatusiu. Oficjalnie jestem
dorosła. I jeśli jacykolwiek twoi "ludzie" spróbują zabrać
mnie z tego miejsca, będą mieli do czynienia z dwustoma
kibucnikami.
Przez chwilę w słuchawce panowała cisza. Następnie usłyszała słowa ojca:
108
- Rachelo, spróbuj przemówić jej do rozsądku.
Do telefonu podeszła matka.
- Deboro, jak możesz tak postępować wobec ojca? Ranisz
mu serce.
- Przykro mi, mamo - odpowiedziała - ale podjęłam
już decyzję.
Ton Debory przekonał Rachelę, że córka nie zmieni zdania.
- Napiszesz przynajmniej? - skapitulowała. - Choćby
kartkę, żebyśmy wiedzieli, że u ciebie wszystko w porządku.
Debora chciała coś odpowiedzieć, ale głos ugrzązł jej w krtani. Żal jej było matki, uwięzionej w brooklyńskim getcie, w średniowiecznym małżeństwie i średniowiecznej mentalności.
Wreszcie, tłumiąc łzy napływające do oczu, odpowiedziała:
- Tak, mamo. Nigdy cię nie zranię. Proszę, przekaż wszystkim serdeczne uściski. - Umilkła, wzięła głęboki oddech i dodała cicho: - Nie wyłączając tatusia.
22
Timothy
Tego lata, gdy Timothy obchodził swoje dwudzieste pierwsze
urodziny, skończył się trzeci rok jego pobytu u św. Atanazego.
Przez cały ten czas zostawał w szkole podczas dni wolnych
od nauki i brał udział w niezwykle intensywnych zajęciach
indywidualnych, nie tylko z ojcem Sheehanem, lecz również
z ojcem Costello, który uzyskał doktorat z języków starożytnych w Pontifical Oriental Institute w Rzymie.
Ostatnimi czasy liczba kandydatów na księży w Ameryce
alarmująco spadła. I nagle na tej jałowej pustyni pojawiła się
jak gdyby znikąd oszałamiająca postać Timothy'ego Hogana,
uderzająco przystojnego, charyzmatycznego i błyskotliwego.
Nauczyciele patrzyli na niego z nabożnym podziwem. Tim
nie tylko wspaniale opanował języki Biblii - łacinę, grekę
i hebrajski - lecz nawet aramejski, język codzienny używany
na Ziemi Świętej w czasach Jezusa.
Tim był wyjątkiem również pod innym względem - nie
miał chyba ani jednego przyjaciela. Niektórzy kładli to na
karb tego, że jego imponujący intelekt onieśmielał innych
studentów, ale przenikliwsi wykładowcy uświadomili sobie, że
Tim celowo stronił od wszystkich - z wyjątkiem Boga. Czas,
którego nie poświęcał nauce, spędzał w kaplicy na modlitwach.
Konsekwentnie, w przeciwieństwie do reszty kolegów, dla
których lato było jedyną okazją do poleniuchowania - i być
może ukradkowego podpatrywania - na zatłoczonej plaży,
Tim nie miał zamiaru marnować tych cennych miesięcy na
109
błahostki. Ostatniego dnia szkoły pożegnał się z kolegami
i mimo nęcącego słońca skierował się do biblioteki.
Był tak pochłonięty porównywaniem dwóch wersji psalmów,
w tłumaczeniu św. Hieronima, że prawie nie poczuł delikatnego
klepnięcia w ramię i nie usłyszał cichego głosu brata Thomasa,
jednego ze świeżo wyświęconych diakonów:
- Proszą cię do gabinetu rektora.
- Kto? - spytał Tim, podnosząc na niego zdziwiony
wzrok.
- Nie powiedziano mi. Wiem tylko, że przyjechali najdłuższym samochodem, jaki kiedykolwiek widziałem.
Czyżby ktoś przywiózł wiadomość o śmierci ciotki lub wuja?
Było to jedyne, co przychodziło mu do głowy, ponieważ nie
miał innych powiązań ze światem zewnętrznym.
Zapukał nieśmiało do drzwi i usłyszał przyjazny głos ojca
Sheehana:
- Wejdź, Timothy.
Tim otworzył drzwi i cofnął się zdumiony, widząc - poza
rektorem - pięciu imponujących gości. Wszyscy byli w eleganckich garniturach, tylko jeden miał na sobie sutannę, a mianowicie biskup Mulroney, obecnie całkiem już posiwiały.
- Wasza Ekscelencjo...
- Cieszę się, że cię widzę, Tim. Słyszałem wręcz fantastyczne opowieści o twoich postępach w nauce. Jestem z ciebie
niezmiernie dumny.
Tim spojrzał na rektora, który skinął głową, rozpromieniony.
- Tak, Timothy. Byłem w stałym kontakcie z diecezją.
- Och - wykrztusił Tim, wahając się, czy okazać zadowolenie, w obawie, by nie poczytano tego za grzeszną dumę. - Cieszę się, że... nie rozczarowałem Waszej Ekscelencji.
- Przeciwnie - powiedział biskup. - Prawdę mówiąc,
przyjechaliśmy tu z twojego powodu.
Tim spojrzał na pozostałych gości i wydało mu się, że poznaje przynajmniej dwóch z nich. Nawet w "ocenzurowanych"
gazetach, które wolno było czytać seminarzystom, widział
zdjęcia Johna O'Dwyera, młodszego senatora z Massachusetts.
I był niemal pewien, że mężczyzna w ciemnoszarym trzyczęściowym garniturze to obecny ambasador przy Organizacji
Narodów Zjednoczonych, Daniel Carroll.
Nie zostali jednak oficjalnie przedstawieni.
Każdy z nich obdarzył Tima jedynie przyjaznym uśmiechem,
gdy biskup nakazał mu gestem dłoni, by usiadł, a następnie
110
wyjaśnił:
- Ci panowie są ważnymi biznesmenami i urzędnikami
państwowymi, jak również pobożnymi i oddanymi katolikami... Postępy, które poczyniłeś u św. Atanazego, przyciągnęły
nas tutaj jak magnes.
Tim skłonił głowę, nie wiedząc, czy postępuje właściwie,
mówiąc:
- Pochlebia mi to.
- Powiedz mi, Timothy - wtrącił uprzejmie senatorjakie są twoje plany na przyszłość?
Tim podniósł wzrok, patrząc na niego z łagodnym zdumieniem. Plany?
- Ja... mam nadzieję, że za dwa lub trzy lata otrzymam
święcenia.
- Wiemy o tym - potwierdził ambasador Carroll.Nasze pytanie dotyczy twoich przyszłych planów, jeśli idzie
o Kościół.
- Czy masz jakieś szczególne aspiracje? - spytał jeden
z mężczyzn.
Aspiracje? Kolejne słowo uderzyło Tima jako niestosowne
w eklezjastycznym kontekście.
- Właściwie nie, proszę pana. Pragnę jedynie służyć Bogu
wszędzie tam, gdzie mógłbym być użyteczny. - Zawahał się,
po czym wyznał: - Jak zapewne wspomniał ojciec Sheehan,
poświęciłem wiele czasu studiowaniu Pisma Świętego. Pewnego
dnia chciałbym się zająć nauczaniem.
Obecni wymienili porozumiewawcze spojrzenia, kiwając głowami. Senator O'Dwyer szepnął nawet głośno do biskupa:
"Nie mam żadnych wątpliwości", po czym spojrzał na rektora,
który zwrócił się wprost do młodego seminarzysty:
- Timie, do Rzymu prowadzą dwie drogi...
Do Rzymu~!
- Pierwsza to ta, na którą już wstąpiłeś - pogoń za świętą
wiedzą. Druga jest tym, co z braku lepszego określenia nazwalibyśmy "kierownictwem".
- Chyba nie rozumiem - wyszeptał z zakłopotaniem Tim.
Do rozmowy 'włączył się biskup.
- Posłuchaj, Timie, naszym pierwszym zadaniem, jako
pasterzy Kościoła, jest oczywiście wypełnianie służby Bożej.
Ale jesteśmy również ziemską instytucją. Watykan potrzebuje
utalentowanych administratorów. A Kościół amerykański potrzebuje, by reprezentowano jego interesy w stolicy papieskiej.
Podczas chwili milczenia Tim próbował zrozumieć intencje
111
zebranych. Do czego zmierza ta rozmowa?
Wreszcie senator przemówił w imieniu kolegów.
- Chcielibyśmy wysłać cię do Rzymu, żebyś ukończył tam
studia.
- Czuję się zaszczycony... - ledwie zdolał wykrztusić ogromnie przejęty Tim - wielce zaszczycony. Czy to oznacza, że
wyjadę do North American College?
Biskup odchylił się na oparcie fotela i uśmiechnął się.
- W swoim czasie. Oczywiście musisz uzyskać stopień naukowy w dziedzinie prawa kanonicznego. Ale najpierw będziemy
szczęśliwi, jeśli spędzisz semestr na uniwersytecie w Perugii,
ucząc się włoskiego.
- Włoskiego? - powtórzył Tim.
- Jasne - odpowiedział biskup Mulroney. - To język
codzienny Watykanu i tych, którzy tam służą - poczynając
od gwardii szwajcarskiej, a kończąc na samym Ojcu Świętym.
Timothy był zbyt zdumiony, by cokolwiek odpowiedzieć.
- Wyjeżdżasz piątego lipca - mówił dalej biskup rzeczowym tonem. - Masz dwa tygodnie na odwiedzenie rodziny
i wyjazd do Fordham University, żeby się spotkać z resztą
grupy
- Grupy? - spytał Tim.
- Tak - odpowiedział jeden z biznesmenów. - Sponsorujemy czterech młodzieńców równie uzdolnionych jak ty.
Dobrych katolików.
- Irlandzkich katolików - dodał senator z Massachusetts.
Timowi robiło się smutno na myśl, że opuści Seminarium
św. Atanazego - jedyny prawdziwy dom, jaki kiedykolwiek
miał. Poza tym nie uśmiechała mu się bynajmniej perspektywa
złożenia wizyty rodzinie, nawet dla zachowania pozorów.
A co najgorsze, bał się wracać na miejsce przestępstwa.
Delaneyowie ucieszyli się na jego widok - mimo że uczucie
to nie było wzajemne. A ciotka Cassie wyraziła swoją radość
w niezbyt fortunny sposób.
- Gdyby tylko twoja nieszczęsna matka była zdrowsza...
Tuck wykorzystał okazję, uznając, że jest to święto godne
wzniesienia niezliczonych toastów.
- Nie wysyłają do Rzymu pierwszego lepszego księdzazwłaszcza takiego, który nie otrzymał jeszcze święceń. Uwierz
mi, Tim, Bóg cię wybrał. I kocham cię za to.
Nie umknęło uwagi Timothy'ego, że był to jeden jedyny
wypadek w ich stosunkach, kiedy wuj użył tych słów.
Tim dziękował Bogu, gdy wreszcie nadszedł dzień jego wy112
jazdu.
W czasie całego swego pobytu w Brooklynie miał uczucie, że
się dusi. Oczywiście uczęszczał regularnie na msze i spotykał się
z niektórymi dawnymi nauczycielami, ale przez większą część
dnia pozostawał w domu, czytając. Nie potrafił nawet się
zmusić, by przejść się Nostrand Avenue, w obawie że spotka kogokolwiek z rodzin, u których pracował - zwłaszcza
Luriów.
Wstał o szóstej, włożył szybko sutannę, uściskał na pożegnanie ciotkę, potem wuja i ruszył w kierunku stacji metra, znajdującej się w odległości trzech przecznic od jego domu, dokładnie
w chwili gdy dzwony w St. Gregory's zaczęły wzywać na poranną mszę.
Zbliżał się już do ruchomych schodów, gdy wydało mu się,
że ktoś macha do niego z daleka i wykrzykuje jego imię.
Był to Danny Luria, biegnący w jego stronę z ciężką teczką.
Serce zaczęło walić Timowi jak szalone. Chociaż nie rozmawiał z Dannym od czasu tamtej fatalnej nocy, założył, że
jest wyklęty przez wszystkich Luriów.
W chwilę później Danny zrównał się z nim.
- Cieszę się, że cię widzę - wysapał, ściskając mu dłoń.Jak długo zostaniesz?
Ku ogromnej uldze Tima mówił raczej spokojnym i serdecznym tonem.
- Prawdę mówiąc, właśnie wyjeżdżam.
- Jedziesz na Manhattan? - spytał Danny.
- Tak, ale później znacznie dalej.
- No to chodźmy - zaproponował Danny. - Porozmawiamy o tym w pociągu.
Gdy zstąpili w otchłanie Brooklynu, Tim nie mógł się powstrzymać od myśli: Spójrzcie na nas - obaj przyszli słudzy
Boży, katolik i żyd - ubrani jak bliźniacy. Różni nas jedynie
to, że Danny ma na głowie czarny kapelusz.
Kupili żetony i przeniósłszy bagaże przez kołowrót w przejściu, czekali na długim, pustym peronie.
- Czy zostałeś już księdzem? - spytał Danny.
- Czeka mnie jeszcze kilka lat nauki - odrzekł Tim, zastanawiając się, który z nich pierwszy wspomni o Deborze,
i mając nadzieję, że żaden tego nie zrobi. - A ty jesteś już
rabinem?
- Mnie również czeka jeszcze długa droga - między innymi myślowa.
Właśnie w tej chwili na stację wtoczył się pociąg. Drzwi się
113
otworzyły, połykając obu młodych ludzi. Wagon był właściwie
pusty, usiedli w rogu obok siebie.
- A dokąd prowadzi twoja długa droga?
- Do Rzymu - będę się uczył na księdza.
- Musisz być bardzo przejęty.
- Owszem - odpowiedział Timothy, coraz bardziej zdenerwowany i dręczony myślą: Czemu nie wspomniał do tej
pory ani słowem o... skandalu? - Jak się miewają twoi rodzice? - spytał niepewnie.
- Oboje świetnie, dziękuję - odpowiedział Danny, po
czym dodał po namyśle: - Debora jest wciąż w Izraelu.
- Ach tak - rzekł Timothy. - Czy jest szczęśliwa?Pytanie w podtekście brzmiało: "Czy wyszła za mąż?".
- Trudno powiedzieć. Jej listy przypominają sprawozdania
z podróży. Chodzi mi o to, że nie wspomina w nich o żadnych
ludziach.
Timothy uznał to za dowód, że jest wciąż wolna. Mimo to
był absolutnie pewny, że w dniu, gdy przyjechała do Jerozolimy, ojciec trzymał już dla niej w zanadrzu męża.
Jechali przez kilka minut w milczeniu, które przerywał tylko
stukot kół wagonu.
Danny wywnioskował z miny Tima, że chłopak wciąż czuje
się nieswojo.
- Może zabrzmi to głupio po tak długim czasie - powiedział cicho - ale naprawdę przykro mi z powodu tego, co się
zdarzyło. Ze słów Debory - a nie była specjalnie rozmowna - wywnioskowałem, że było to straszliwe nieporozumienie.
- Tak - potwierdził Tim z wdzięcznością, myśląc: Nie
było żadnego nieporozumienia.
- Czy ona się uczy? - spytał w nadziei, że pytanie mieści
się w ramach zwykłej uprzejmości.
- Niezupełnie. W pewnym sensie uczy się języka.
Danny nie widział powodu, żeby ukrywać szczegóły śmiałego
posunięcia siostry, mającego na celu zdobycie niezależności,
opowiedział więc Timowi o jej niewoli w Mea Shearim i ucieczce do Kfar Ha-Sharon.
- Co to jest?
- Kibuc w Galilei. Debora jest tam już od przeszło roku.
- Ładna nazwa - rzekł Tim i natychmiast zacytował po
hebrajsku: - "Jam narcyz Saronu, lilia dolin...". Pieśń nad
Pieśniami, rozdział drugi, werset drugi.
- Wiesz co - zauważył Danny - mówisz po hebrajsku
lepiej od wielu moich kolegów.
114
- Dziękuję - odpowiedział nieśmiało Tim. - Uczę się go
już od kilku lat. Próbuję zrozumieć, co Bóg naprawdę powiedział Mojżeszowi.
- Czy wierzysz, że Bóg rozmawiał z Mojżeszem po hebrajsku?
- Nigdy w to nie wątpiłem - odrzekł Tim, zaintrygowany
pytaniem.
- Hm, nie zostało to powiedziane wyraźnie nigdzie w Biblii.
Z tego, co wiemy, mógł przemawiać do niego po egipsku...
albo na przykład po chińsku.
- Czy nie świadczy to o pewnym lekceważeniu? - roześmiał się cicho Tim.
- Nie - zaprzeczył Danny. - College nauczył mnie być
otwartym na różne poglądy. Poza tym, Mojżesz żył po Wieży
Babel. Wówczas istniały na świecie setki języków. Mogli rozmawiać w języku akadyjskim lub ugaryckim.
Tim skinął głową, czując emanującą od Danny'ego serdeczność. Wydawał się teraz taki dorosły, taki bezpośredni.
- No dobrze - powiedział niefrasobliwie Tim - jaki
mamy dowód, że Mojżesz nie mówił po chińsku?
Danny popatrzył na niego i powiedział żartobliwie:
- Gdyby tak było, my, Żydzi, jadalibyśmy dużo smaczniej.
Wreszcie dojechali do Sto Szesnastej Ulicy. Danny wstał
i wysiadł, Tim za nim. Dopiero gdy znaleźli się na peronie,
Danny ocknął się.
- Hej, czy nie miałeś wysiąść przy Siedemdziesiątej Drugiej?
- Nie szkodzi, mam jeszcze sporo czasu, a rozmowa z tobą
sprawiła mi wielką przyjemność.
- I wzajemnie - powiedział Danny, podając mu rękę.Powodzenia w Rzymie... i odezwij się. Wiesz teraz, gdzie mnie
znaleźć.
- Ja też życzę ci wszystkiego dobrego - odrzekł Tim
przyjaźnie. Później, gdy Danny Luria już odszedł, powtórzył
w myśli: "Jam narcyz Saronu, lilia dolin...".
Kfar Ha-Sharon.
Teraz wiedział, gdzie szukać Debory.
Gdy Timothy spotkał się ze swymi towarzyszami podróży
w Fordham, zdziwił się jeszcze bardziej, że został wybrany.
Założył, że wszyscy będą studentami - i rzeczywiście nimi
byli. Ale dwóch z czterech młodych seminarzystów, sponsorowanych przez tajemniczy "komitet", miało na swoim koncie
opublikowane artykuły. Co, być może, ważniejsze, każdy wy115
twarzał coś w rodzaju zwierzęcego magnetyzmu. Charyzma
była tu zbyt bladym określeniem.
Czemu ja? - dziwił się Tim.
Później w nocy, gdy leżał już w łóżku, pławiąc się w luksusie
posiadania małego pokoiku wyłącznie dla siebie, zastanawiał
się, co ma wspólnego z tymi młodymi, wspaniałymi seminarzystami. Jedyne ogniwo, jakie przychodziło mu do głowy,
było sztuczne. Wszyscy byli w jego wieku i byli irlandzkimi
katolikami.
O drugiej nad ranem zdał sobie sprawę, że wcale nie ta
zagadka spędza mu sen z powiek, lecz uczucia, które wydostały
się na powierzchnię podczas rozmowy z Dannym Lurią. Wiedział teraz, że musi zobaczyć Deborę jeszcze jeden raz. Nie po
to, by kontynuować ich związek, lecz by zakończyć go we
właściwy sposób.
Wybranej piątce towarzyszył ojciec Lloyd Devlin, żwawy
sześćdziesięciolatek, który na nieszczęście bał się podróży samolotem. Podczas lotu nad oceanem dodawał sobie odwagi,
trzymając różaniec w jednej, a szklaneczkę w drugiej ręce.
Gdy zgaszono światło przed projekcją filmu, Timothy udawał, że od niechcenia kartkuje biuletyn informacyjny Alitalii.
Miał nadzieję, że nikt nie zauważy, iż studiuje mapę połączeń
lotniczych.
Tak, są regularne loty z Rzymu do Izraela. Ale jak to zorganizować?
Próbował wyobrazić sobie, co by się stało, gdyby spotkał się
z Deborą twarzą w twarz, tysiące kilometrów od autorytetów,
które zarządziły ich rozdzielenie. Co mogłaby mu powiedzieć?
Jak by się czuł?
Nie przychodziła mu na myśl żadna odpowiedź. Ale wiedział,
że jakąś musi znaleźć.
23
Daniel
To była najstraszliwsza noc w moim życiu.
Byłem do cna wyczerpany umysłowo studiowaniem Mądrości Salomona, słynnego dzieła na temat różnych rozpraw Talmudu, pióra rabina Icchaka ben Solomona Lurii, żyjącego
w połowie szesnastego wieku, co częściowo tłumaczy wysiłek,
jaki musiałem w to włożyć.
Zdejmowałem właśnie buty, żeby się położyć, gdy zapukał
chłopak z końca korytarza, przekazując mi informację, że jest
do mnie telefon.
O tej porze?
116
Była to moja matka - nieprzytomna ze zdenerwowania.
- Co się stało? - spytałem, czując, że serce zamiera mi
w piersi. - Czy coś z ojcem?
- Nie - odpowiedziała drżącym głosem - to Rena...
Załkała głośno i wybuchnęła: - Ona jest opętana! Wpadła
w jakiś trans, ma halucynacje, jęczy nieswoim głosem. Twój
ojciec uważa, że to musi być dybuk.
- Dybuk?! - wykrzyknąłem z niedowierzaniem i przerażeniem. - Na miłość boską, mamo, przecież to dwudziesty
wiek! Demony nie wstępują w ciała żywych ludzi. Powinnaś
wezwać lekarza.
- Już wezwaliśmy - powiedziała cicho matka. - Doktor
Cohen rozmawia właśnie z twoim ojcem.
- I co mówi?
- Że powinniśmy... - jej głos przeszedł w bojaźliwy
szept - ...wezwać egzorcystę.
- Tata z pewnością się na to nie zgodzi.
- Danny, on już znalazł kogoś.
Moje niedowierzanie przerodziło się w paniczny strach. Nie
miałem pojęcia, że w ogóle istnieją tacy ludzie.
- Mamo, czy chcesz powiedzieć, że ojciec wierzy, że tak
zwany demon wstąpił w ciało Reny i przemawia jej ustami?
- Tak - odpowiedziała Rachela. - Słyszałam na własne
uszy.
- Tak, i... za kogo się podaje?
- To Chawa... - odrzekła po chwili wahania.
- Pierwsza żona ojca?
- Chawa mówi - wykrztusiła z trudem matka - że zawładnęła duszą Reny i opuści ją dopiero wówczas, gdy sprawiedliwości stanie się zadość. Proszę, Danny - powiedziała
błagalnym tonem - przyjedź najprędzej, jak możesz.
Wróciłem biegiem do mojego pokoju, chwyciłem wiatrówkę
i pognałem do metra. Wtedy uderzyła mnie myśl: Co, u diabła,
mogę zrobić? Przecież nie wierzę w dybuki. Na miłość boską,
zmarli to zmarli!
Nagle zdałem sobie sprawę, że nie mogę pojechać sam.
Mimo wstydu zdecydowałem się zadzwonić do profesora
Bellera. W słuchawce rozległ się jego zaspany głos:
- słucham?
Drżałem z zimna i przerażenia, przejmujący wiatr wdzierał
się szczelinami do budki telefonicznej.
- Panie profesorze, mówi Danny Luria... wie pan, ten
frumer, który chodzi na pańskie wykłady. Proszę mi wybaczyć,
117
że dzwonię tak późno, naprawdę strasznie mi przykro, ale to
bardzo poważna sprawa...
- W porządku, Danny - rzekł uspokajającym tonem Beller. Myślę, że przeważyło tu jego przygotowanie psychiatryczne. - Co to za sprawa?
- Profesorze - błagałem - niech mnie pan wysłucha,
zanim odłoży pan słuchawkę i pomyśli, że zwariowałem. Nie
wiem, co robić. Przed chwilą dzwoniła moja matka, by mi
powiedzieć, że moja przyrodnia siostra została opętana przez
dybuka.
- Co za bzdura. Przecież to przesądy - odpowiedział, nie
podnosząc głosu.
- Wiem o tym, ale Rena bredzi i ma halucynacje...
- Co do tego nie mam wątpliwości - odrzekł Beller.Cokolwiek jednak mówi twoja siostra - nawet zmienionym
głosem - pochodzi z jej własnej psyche. Zadzwonię do jednego
z moich kolegów w Brooklynie...
- Nie, proszę! Widzi pan, mój ojciec wezwał już egzorcystę.
- Nie wierzę! Silczański rebe? - powiedział ze zdumieniem
Beller, po czym spytał: - Gdzie teraz jesteś, Danny?
- Obok Sto Szesnastej, na stacji metra.
- Ubiorę się i zaraz się tam spotkamy. Daj mi dziesięć
minut.
Podczas całej dręczącej podróży do Brooklynu, profesor
Beller próbował mi wyjaśnić, co wie o obrzędzie, któremu
miał nadzieję zapobiec.
- Jeśli nastąpiło u niej załamanie psychiczne, co wydaje mi
się absolutnie pewną diagnozą - powiedział - tego rodzaju
średniowieczne praktyki czarnoksięskie mogą tylko pogorszyć
jej stan.
Dotarliśmy do synagogi około wpół do drugiej w nocy.
W środku było ciemno, paliły się tylko światła przed Arką
Przymierza.
Mojego ojca, który siedział, załamując ręce, otaczało kręgiem kilku mężczyzn. Był wśród nich stryj Saul, mój szwagier
Dawid - nauczyciel w jesziwie, ożeniony z moją starszą przyrodnią siostrą, Malką - oraz mąż Reny, Abram, blady
i drżący.
Szames Izaak krążył między nimi a drugim końcem pomieszczenia, gdzie kobiety - moja przyrodnia siostra i moja matka - starały się wszelkimi siłami uspokoić Renę, która wydawała z siebie niezrozumiałe jęki.
Doktor Cohen, za wyraźnym zezwoleniem mojego ojca, stał
118
w miejscu wydzielonym dla kobiet, wzruszając bezradnie ramionami.
Gdy podeszliśmy bliżej, zorientowałem się, że Beller nie ma
jarmułki. Na szczęście zawsze noszę zapasową, podałem mu ją
więc szybko. Bałem się, że mi odmówi, on jednak po prostu
skinął głową i włożył ją bez słowa protestu.
Gdy dołączyliśmy do mężczyzn, zobaczyłem dziwaczną postać, stojącą obok mojego ojca - pomarszczonego, brodatego
starca w długim kaftanie i kapeluszu z szerokim rondem.
Szeptał coś do obecnych, gestykulując żywo dla podkreślenia
wagi swoich słów.
Kilka kroków za nim stał w pozie pełnej szacunku wysoki,
trupio blady młodzieniec, prawdopodobnie jego pomocnik.
W tym momencie ojciec dostrzegł nas. W całym moim życiu
nie widziałem go w stanie tak straszliwego zdenerwowania.
Z poszarzałą twarzą, kołnierz koszuli miał rozpięty, szal modlitewny zarzucony byle jak na wymiętą marynarkę. Pośpieszył
w naszą stronę i odwołał mnie gestem na bok.
- Danny - powiedział chrapliwym głosem - cieszę się,
że jesteś tutaj. Naprawdę potrzebuję twojego wsparcia.
On potrzebował mnie? Było to kłopotliwe odwrócenie ról.
Gdy spytałem, kim jest ów dziwaczny starzec, ojciec popatrzył na mnie zbolałym i bezradnym wzrokiem.
- To rebe Gershon z Talmidey Kabbala w Williamsburgu.
Poprosiłem, żeby przyjechał. Wiesz, że nasi przodkowie byli
mistykami, ale ja sam nigdy nie wierzyłem w ten rodzaj czarnej
magii. Teraz jednak dzieje się ona na moich oczach.
Milczał przez dłuższą chwilę, po czym rzekł ponuro:
- Co jeszcze mogłem zrobić? Tak czy owak stanęliśmy
przed kolejnym problemem. Nie mamy dziesięciu mężczyzn.
Mogłem jedynie poprosić tych, którym ufam. Jest tu więc rebe
Saul, obaj moi zięciowie, szames Izaak, rebe Gershon i jego
uczeń, doktor Cohen - teraz ty jesteś dziewiąty. Nadal brakuje
nam jednego.
Spojrzał na mojego towarzysza i spytał:
- Czy ten dżentelmen...
- To profesor Beller, ojcze - przerwałem mu.
- Aha. Czy jest pan żydem, profesorze?
- Jestem ateistą - odpowiedział Beller. - Czemu nie
poprosi pan jednej z kobiet, żeby zebrać kworum?
Ojciec zlekceważył jego uwagę i spytał naglącym tonem:
- Czy nie mógłby pan po prostu stanąć obok nas? Prawo
wymaga jedynie tego.
119
- Dobrze - ustąpił Beller.
Nagły przeszywający krzyk dobiegł z frontowej części synagogi, odbijając się echem od sklepienia.
Mężczyźni podprowadzili Renę do podium i otoczyli ją
kołem. Tym razem, poza histerią w głosie, można było rozróżnić słowa.
- Jestem Chawa Luria i nie mogę być dopuszczona do
tamtego świata, dopóki nie zostanie ukarany człowiek, który
mnie zamordował.
Wymieniliśmy z Bellerem spojrzenia.
- Czy twoja siostra mówi własnym głosem? - spytał.
- Nie - odpowiedziałem z bijącym sercem. - Nigdy w życiu nie słyszałem tego głosu.
Gdy zbliżyliśmy się do kręgu, zobaczyłem siedzącą na krześle
Renę, z wykrzywioną twarzą, miotaną konwulsjami. Zerwała
z głowy szeitł i wyglądała tak groteskowo, że z trudem ją
poznałem. Jej pucołowaty mąż, Abram, stał obok niej, bezradny i przerażony.
Podszedłem do niej, pochyliłem się i powiedziałem najłagodniej, jak mogłem:
- To ja, Danny. Powiedz mi, co ci dolega.
Poruszyła wargami, a z jej ust wydobył się niesamowity głos:
- Jestem Chawa. Zawładnęłam duszą Reny i nie opuszczę
jej, dopóki się nie zemszczę.
Zamarłem. Podobnie jak inni widzowie, byłem dosłownie
sparaliżowany.
Zareagował jedynie Beller. Ku widocznej irytacji rebego
Gershona postąpił naprzód, ukląkł obok mojej siostry i przemówił do niej tak, jak gdyby rozmawiał z dawno nieżyjącą
żoną mojego ojca.
- Chawo - powiedział cicho. - Jestem doktor Beller.
O jakiej zemście mówisz? Kto według ciebie wyrządził ci
krzywdę?
Odpowiedź trysnęła jak lawa z wulkanu.
- On mnie zabił. Rabin Moses Luria mnie zabił!
Dziewięć par oczu zwróciło się nagle ku ojcu.
- Czy domyśla się pan, o czym ona mówi? - spytał profesor Beller.
Ojciec pokręcił stanowczo głową i odparł szeptem:
- Nigdy nie wyrządziłem jej najmniejszej krzywdy.
- Zabiłeś mnie! - zawył głos. - Pozwoliłeś mi umrzeć.
- Nie, Chawo, nie - zaprzeczył ojciec. - Błagałem lekarzy, żeby zrobili co w ich mocy, by cię uratować.
120
- Ale kazałeś im czekać. Chciałeś mieć swojego syna...
- Nie! - Twarz ojca zrobiła się kredowobiała.
- Masz moją krew na rękach, rabinie Mosesie Luria.
Ojciec pochylił głowę, by nie widzieć wystraszonych spojrzeń
zebranych, i wyszeptał z udręką:
- To nieprawda. To nieprawda. - Następnie zwrócił się
błagalnym tonem do egzorcysty: - Co zrobimy, rebe Gershon?
- Otwórzcie Arkę Przymierza, będziemy się modlić, by
wygnać złego ducha z ciała pańskiej córki.
Podszedłem do podium, otworzyłem drzwiczki i rozsunąłem
zasłony. Za nimi stały w rzędach święte rodały, w futerałach
z jedwabiu ze złotymi frędzlami, zdobionego srebrnymi ornamentami. Zdawały się promieniować jeszcze jaśniejszym
blaskiem owej nocy nadprzyrodzonego mroku.
Rebe Gershon poprosił zgromadzonych mężczyzn:
- Otoczmy tę kobietę kręgiem i odśpiewajmy Psalm dziewięćdziesiąty pierwszy.
Pośpiesznie odszukaliśmy właściwą stronę i czekaliśmy na
dalsze instrukcje.
Dał znak, żebyśmy zaczęli.
Zwykle nasze modlitwy przypominały potoki słów, płynące
z różną szybkością i tworzące świętą kakofonię. Tym razem
jednak wszyscy mówiliśmy zgodnym chórem, jak gdyby Bóg
postawił między nami metronom.
Uczyliśmy się tego psalmu na zajęciach. Dowiedzieliśmy się
wówczas, że w czasach starożytnych zabobonni Żydzi uważali,
iż posiada on moc zwalczania demonów, ponieważ pierwsze
dwa wersy nazywają Boga czterema różnymi imionami.
Kto przebywa w pieczy Najwyższego
i w cieniu Wszechmocnego mieszka,
mówi do Pana: "Ucieczko moja i Twierdzo,
mój Boże, któremu ufam ".
Bo on sam cię wyzwoli
z sideł myśliwego i od zgubnego słowa...
Zerknąwszy przez ramię, zobaczyłem, że matka i siostra
przyrodnia modlą się żarliwie. Przesunąłem wzrokiem po twarzach wszystkich modlących się, z wyjątkiem ojca. Nie potrafiłem się zdobyć, by spojrzeć na niego.
Gdy się tak modliliśmy, głowa zwisła Renie na pierś. Potrząsała nią, jak gdyby tocząc śmiertelną walkę z duchem,
który nią zawładnął. Nagle popadła w omdlenie. Profesor
Beller pochylił się nad nią i zaczął mierzyć jej puls.
Wszyscy przestaliśmy się modlić. Zapadła kompletna cisza.
121
Słyszałem hulający na dworze wiatr.
- Dobrze się już czujesz, Reno? - spytał niespokojnie
ojciec.
Córka podniosła na niego błagalny wzrok. Demon, który ją
opętał, zawył jeszcze raz:
- Nie opuszczę cię, dopóki nie wybłagasz przebaczenia
u Wszechmogącego!
Ojciec ukrył twarz w dłoniach, nie wiedząc, co robić. Chciałem podejść, pocieszyć go, ale zanim zdążyłem zbliżyć się do
niego, rebe Gershon rozkazał:
- Rabinie Luria, musi się pan wyspowiadać.
Ojciec utkwił w nim zdumiony wzrok.
- Ależ to nieprawda!
- Proszę, niech pan to zrobi, rabinie. Nie wolno się sprzeciwiać Panu Wszechświata. Jeśli on uznaje pana za winnego,
musi pan wyznać grzechy.
Ojciec był nieugięty.
- Ale ja powiedziałem lekarzom, że jej życie jest ważniejsze.
Wie pan, że tak postąpiłem - to nakaz naszej religii. Jestem
niewinny!
Po chwili przeraźliwego milczenia rebe Gershon powiedział
cicho:
- Czasem nie zdajemy sobie sprawy z tego, co robimy. Ale
ten, który siedzi na Wysokościach, daje się przebłagać tylko
wtedy, gdy prosimy o przebaczenie za grzechy, które mogliśmy
popełnić.
- Dobrze! - krzyknął ojciec.
Padł na kolana przed Arką Przymierza i, łkając, odśpiewał
modlitwę Al chet, "wyznanie grzechów", którą odmawia się
dziewięć razy w Dniu Pokuty.
Bez żadnego znaku czy sygnału wszyscy zaczęliśmy powtarzać:
- Przebacz nam, zlituj się nad nami, daruj nam winy.
Gdy wreszcie głosy umilkły, odbijając się tylko echem w pustej synagodze, przemówił do ojca mój profesor:
- Rabinie Luria, sądzę, że pańską córkę powinien zbadać
jak najszybciej psychiatra.
Ojciec podniósł gwałtownie głowę, przeszywając Bellera
wzrokiem.
- Proszę trzymać się od tego z daleka.
- Dobrze, niech będzie, jak pan chce... na razie. Niech pan
jednak pamięta, że jako lekarz mam prawo nalegać, żeby
zabrano ją do szpitala.
Pozostali członkowie minjanu piorunowali go wzrokiem.
122
Jestem pewien, że wygnaliby go natychmiast, gdyby nie był im
potrzebny jako dziesiąty do kworum. Następnie wszyscy skoncentrowali się na moim ojcu.
- Co mamy robić, rabinie Luria? - spytał jeden z nich.
- Spytajcie rebego Gershona - odpowiedział słabym głosem ojciec. Wyraźnie wyrzekł się władzy.
- Nie mamy wyboru - oznajmił stary rabin. - Musimy
dopełnić całego obrzędu wypędzenia złego ducha - baranie
rogi, Tora, światła - wszystko. Stan jest krytyczny i dlatego
trzeba zastosować nadzwyczajne środki. Czy zgadza się pan,
rabinie Luria?
- Proszę mi tylko powiedzieć, co jest potrzebne - rzekł
cicho ojciec.
- Po pierwsze, każdy z nas musi włożyć kitel. - Egzorcysta skinął niecierpliwie na swego pomocnika. - Efraim, szybko.
Młodzieniec otworzył dużą walizę i wyjął z niej białe szaty,
symbolizujące całun, które Żydzi noszą w czasie dni świątecznych.
- Użyjemy siedmiu baranich rogów i siedmiu czarnych
świec - powiedział Gershon do ojca.
- Czarnych świec? - spytał ojciec z niedowierzaniem.
- Mam ze sobą wszystko - rzekł cicho Gershon. - Zostawiłem torbę w pańskim gabinecie.
Ojciec skinął potakująco głową.
- Danny, przynieś ją prędko... proszę.
Wbiegłem pędem po schodach na pierwsze piętro i wszedłem
do niewielkiego gabinetu. Wyglądał, jak gdyby włamali się do
niego jacyś wandale. Wszędzie były porozrzucane otwarte
książki. Traktaty naukowe na temat mistycyzmu i demonologii.
Kilka na temat teorii mistycznych szesnastowiecznego "boskiego rabina", Icchaka Lurii. Nie miałem pojęcia, że ojciec ma
tego typu książki. A może przywiózł je egzorcysta.
Obok biurka stała zniszczona walizka rebego Gershona.
Gapiłem się na nią przez chwilę, bojąc się, co też jeszcze może
zawierać, wreszcie podniosłem ją i zszedłem z nią po schodach.
Gdy wróciłem do synagogi, wszyscy, łącznie z profesorem
Bellerem, mieli na sobie białe szaty.
W chwilę później, gdy oddałem walizkę Gershonowi, ojciec
podał mi kitel.
- Pośpiesz się, Danny... Miejmy to już za sobą.
Ubierając się, słyszałem niezrozumiałe jęki Reny - a może
była to Chawa?
Rebe Gershon nakazał siedmiu mężczyznom, żeby wyjęli
123
Torę z Arki Przymierza. Następnie otworzył walizkę i skinął
na mnie.
- Podejdź, chłopcze, i rozdaj je.
I wręczył mi kolejno siedem złowieszczych świec.
Ojciec chodził tam i z powrotem, pocierając czoło.
Mama, zdenerwowana, podeszła nerwowo do egzorcysty.
- Rebe Gershon, chciałybyśmy jakoś pomóc. Może przynajmniej potrzymamy świece. Oczywiście, w miejscu wydzielonym dla kobiet.
Starzec odpędził ją gestem dłoni. Potem znów skinął na
mnie. Zrozumiałem bez zbędnych słów, że nakazuje mi zgasić
inne światła.
Po chwili ogromna synagoga pogrążyła się w ciemności,
rozjaśnionej tylko płomykami siedmiu świec.
Przy ich migotliwym świetle egzorcysta rozdał nam siedem
baranich rogów. Wziąłem swój, nie byłem jednak pewny, czy
uda mi się wydobyć z niego dźwięk, tak miałem odrętwiałe
wargi.
Na kolejny znak rebego znów otoczyliśmy Renę, która wciąż
siedziała na krześle, zgarbiona, z zaciśniętymi powiekami.
Gershon wziął głęboki oddech, stanął przed nią i wyrecytował:
- Zły duchu, ponieważ nie chcesz wysłuchać naszych modlitw, wzywamy potęgę Najwyższego, żeby cię wypędzić.
- Dmijcie t'kia - polecił nam.
Zawsze przeszywały mnie dreszcze na dźwięk pojedynczego
rogu baraniego podczas najważniejszych świąt. Wyobrażałem
sobie, że głośny zew rogu przypieczętuje Sąd Ostateczny. Ale
dźwięk siedmiu rogów było to coś, czego nie da się opisać.
Oczy wszystkich były utkwione w twarzy Reny. Znowu
zaczęła wić się w konwulsjach, z jej piersi wydarł się krzyk:
- Odejdźcie! Przestańcie mnie ciągnąć! Nie wyjdę!
Rena zdawała się poddawać. Osunęła się bezwładnie na
krześle.
Rebe Gershon nie dawał za wygraną, na jego czole lśniły
w świetle świec kropelki potu.
- Ponieważ nie chcesz się podporządkować duchom wyższym, wzywam teraz najokrutniejsze siły wszechświata, żeby
cię wydarły.
I znów odwrócił się ku nam, wołając:
- Dmijcie szwurim.
Trzy niskie, monotonne dźwięki wypełniły pustą synagogę.
Wszyscy pochyliliśmy się bliżej ku Renie. Demon nadal nie
124
chciał opuścić jej ciała, był jednak wyraźnie słabszy.
- Wszystkie siły wszechświata są przeciwko mnie - zakwilił. - Szarpią mnie bezlitosne duchy, ale mimo bólu - nie
wYJdę!
- Odłóżcie Torę i zamknijcie Arkę - polecił szorstko rebe
Gershon.
Mężczyźni czym prędzej spełnili jego rozkaz i jestem pewien,
że podobnie jak ja zastanawiali się, co jeszcze może zrobić
egzorcysta.
Gdy znowu otoczyliśmy kołem dybuka, starzec wszedł do
środka, utkwił wzrok w Renie i ryknął jak lew:
- Powstań, o Panie! Niech Twoi wrogowie zostaną rozproszeni i pobici... Ja, Gershon ben Jakow, zrywam każdą nić,
która wiąże cię z ciałem tej kobiety.
Umilkł, po czym krzyknął jeszcze głośniej:
- Zostałeś wyklęty przez Boga Wszechmogącego!
Dając jeszcze raz znak rogom, powiedział:
- T'rua.
Kierowani ślepym przerażeniem, wydobyliśmy z rogów
dźwięk, który wywołał wrażenie kompletnego chaosu. Chociaż
brakowało nam tchu, Gershon ponaglał nas, byśmy nie przestawali. Ciało mojej siostry było miotane tak gwałtownymi
drgawkami, że niemal unosiła się w powietrzu.
Potem nagle osunęła się na krzesło bez czucia.
Rebe Gershon pomachał na nas, żebyśmy przestali. Ojciec
pierwszy podszedł do Reny. Uniósł jej twarz.
- Reno, moja mała dziewczynko, dobrze się czujesz?
Uniosła lekko powieki, lecz się nie odezwała.
- Powiedz coś do mnie, moje dziecko - błagał.
Nadal milczała, nie potrafiła skoncentrować wzroku.
Ktoś poklepał mnie lekko po ramieniu. Odwróciłem się. Był
to Beller.
- Podejdź do niej - szepnął.
Skinąłem głową i postąpiłem dwa kroki w jej stronę. Jakimś
cudem chyba mnie poznała.
- Danny - wymamrotała. - Gdzie ja jestem? Co się dzieje?
- Wszystko w porządku - próbowałem ją uspokoić.Twój mąż jest tutaj...
Dałem znak Abramowi. Zbliżył się, pochylił nad żoną i obJął ją.
Szames Izaak zapalił ponownie światła, a pomocnik rebego
Gershona zebrał nasze pogaszone świece.
Na jego polecenie mężczyźni zdjęli białe szaty, wracając do
125
swych ziemskich ubrań.
Beller znowu zbadał puls Reny i pożyczywszy małą latarkę
od doktora Cohena, zajrzał jej w głąb oka. Podniósł się, najwyraźniej zadowolony.
- Zaprowadźcie ją do łóżka, niech wypoczywa jak najdłużej. Upewnię się, że ktoś ze szpitala przyjdzie ją obejrzeć.
Spodziewałem się, że ojciec zaprotestuje, ale on nie powiedział nic. Ku memu zdumieniu, sam został pacjentem Bellera.
- Czy mogę z panem porozmawiać przez chwilę, rabinie
Luria? - spytał profesor.
Ojciec tylko skinął głową i odeszli razem na stronę. Rozmawiali ze sobą szeptem, nie słyszałem ani słowa. Potem skłonili się sobie nawzajem i ojciec wrócił do pozostałych osób.
Abram tulił Renę do siebie. Byłem wzruszony jego przywiązaniem.
- Jak widzicie - powiedział ojciec do wszystkich - Pan
Wszechświata wysłuchał naszych modlitw. Dziękuję, rebe Gershonie... i wszystkim. - Po czym dodał z zaskakującą surowością: - Nakazuję wam jednak zachować absolutne milczenie
na temat tego, co tu dzisiaj widzieliście i słyszeliście.
Podczas drogi powrotnej zebrałem się na odwagę i spytałem
Bellera:
- O czym rozmawialiście z ojcem?
- O jego pierwszej żonie, Chawie, o tym, jak umarła.
- Prawdę mówiąc, nic o tym nie wiem. Nigdy nie pisnął
słowa na ten temat.
- To, co mi powiedział, wystarczyło, by złożyć wszystkie
fragmenty łamigłówki. Domyślałem się prawidłowo, że umarła
z powodu toksemii.
- Co to takiego?
- To jedna z wielkich tajemnic, jeśli idzie o choroby związane z ciążą. Szczególny rodzaj zatrucia krwi. Jeśli wyjmie się
dziecko, mija natychmiast i matka wraca do zdrowia. Oczywiście, jeśli dziecko jest wcześniakiem... - Westchnął, po czym
mówił dalej: - Przypuszczam, że przypadek Chawy był trudny
i lekarz głupio próbował uratować zarówno matkę, jak i dziecko - i stracił oboje. Jestem pewien, że decyzja o tym, czy
działać, czy nie, nie leżała w gestii twego ojca. On jednak
wciąż czuje się winny...
- Z jakiego powodu?
- Pragnął mieć syna, Danny - odpowiedział Beller.Czuje się odpowiedzialny za śmierć Chawy i myśli, że utrata
dziecka była karą, którą musiał ponieść.
126
Przez kilka minut jechaliśmy w milczeniu. Potem Beller
rzekł niespodziewanie:
- Jestem zdziwiony.
- Czym?
Spojrzał mi głęboko w oczy i powiedział ze współczuciem:
- Dziwię się, że to nie ty padłeś ofiarą dybuka.
Ten niemal pogański obrzęd stał się momentem zwrotnym
w moim życiu. Widziałem, jak ojciec, którego do tej pory
uważałem za wszystkowiedzącego i wszechmocnego, stawał
się bezradny w obliczu atawistycznego zabobonu - zmniejszył
się do miniaturowej kopii swego tytanicznego "ja".
Nie mogłem nadal patrzeć na niego tymi samymi oczyma.
I zastanawiałem się, czy potrafię wierzyć w Boga, który
pozwala złym duchom fruwać po świecie i każe się przebłagiwać za pomocą czarnych świec, czarów i beczenia baranich
rogów.
Jedna rzecz stała się niepokojąco jasna.
Jeśli silczański rabin wierzy w egzorcyzmy i temu podobne
obrzędy, nie mogę być jego następcą.
24
Debora
W ciemnobrązowych włosach Debory pojawiły się miedziane
pasemka - był to naturalny efekt pracy w pełnym słońcu na
polach Kfar Ha-Sharon.
Boaz zorganizował wszystko tak, żeby pracowała jak najwięcej na powietrzu, chociaż nie mógł jej całkiem uwolnić od
podawania posiłków i sprzątania sali jadalnej.
Podczas pierwszych tygodni w kibucu jej dieta składała
się niemal wyłącznie z aspiryny i soku pomarańczowego.
Pierwsze miało przynieść ulgę obolałym mięśniom, drugie - uzupełnić płyny, które codziennie traciła, pocąc się
przy pracy.
Mimo dolegliwości fizycznych była w euforii. I po raz pierwszy od przyjazdu do Izraela zaczęła nawiązywać przyjaźnie.
Boaz i jego żona, Zippora, byli dla niej naprawdę jak rodzice. Boaz, przy całej swej męskiej tężyźnie, przypominał
kwokę, przygarniającą pod swe opiekuńcze skrzydła okaleczone pisklęta.
W kibucu mieszkało około stu rodzin, każde małżeństwo
miało do dyspozycji srif - spartańską drewnianą chatę. Ich
dzieci natomiast mieszkały osobno, w wydzielonym wspólnym
internacie.
Tak radykalny rozdział zadziwiał Deborę najbardziej ze
127
wszystkich niespodzianek, z jakimi spotkała się w kibucu,
dzieci jednak były wyraźnie zadowolone z tego, że przebywają
razem z tak licznym "rodzeństwem", i uważały za całkiem
naturalne, że rodzice odwiedzają je tylko późnym popołudniem. Czas, który spędzali razem, był krótki, ale pełen miłości.
Debora dzieliła srif z czterema innymi ochotniczkamiNiemką, dwiema Holenderkami i Szwedką. Każda z nich zamierzała tutaj spędzić sześć miesięcy.
Wszystkie były zagorzałymi chrześcijankami, które przyjechały do Izraela z różnych złożonych przyczyn.
Ojciec Almuth był kapitanem w armii niemieckiej, nigdy
jednak nie opowiadał o swoich doświadczeniach wojennych.
Dopiero gdy jej rodzice zginęli w wypadku samochodowym,
odnalazła, przeglądając z bratem Dieterem ich rzeczy osobiste,
dokumenty i medale świadczące o tym, że jej ojciec wyróżnił
się podczas służby w Grecji i Jugosławii przy organizowaniu
deportacji Żydów. Podobnie jak wielu młodych Niemców Almuth czuła się w obowiązku uczynić coś w rodzaju gestujeśli nie pokuty, to przynajmniej pojednania.
Dla pozostałych inspiracją były różne uczucia religijnena przykład chęć poznania hebrajskiego, co umożliwiłoby im
czytanie w oryginale Starego Testamentu. Wszystkie jednak
przyznawały się bez skrępowania do bardziej ziemskich motywów, którymi się kierowały. Grzały się w promieniach wspaniałego słońca, które jednocześnie spalało na brąz twarze
uprzejmych izraelskich mężczyzn, czyniąc ich jeszcze przystojniejszymi.
W kibucu obchodzono szabat na własny sposób. Zapalano
świece i śpiewano pieśni - następnie, po kolacji, wyświetlano
film.
W soboty zamiast pracy organizowano pikniki w górach
albo nad morzem.
Czasami - dla odmiany od pracy na polu - wyjeżdżali
w tereny, gdzie prowadzono wykopaliska archeologiczne,
chwytali małe łopatki i ryli zapamiętale w poszukiwaniu starożytnych przedmiotów, a fachowcy przyglądali im się z rozbawieniem.
Początkowo Debora sumiennie przestrzegała zakazu podróżowania w szabat. W końcu jednak, gdy wszyscy zaplanowali
wycieczkę nad Morze Martwe, nie potrafiła dłużej opierać się
ich namowom.
Wczesnym rankiem, w sobotę, zapakowała ręcznik i kostium
kąpielowy, który - mimo iż wszystkie kobiety w kibucu nosiły
128
identyczne - wydawał jej się żenująco skąpy, i podeszła do
wiekowego, rozklekotanego autobusu szkolnego.
I właśnie w tej chwili opadły ją wątpliwości.
Boaz, który zaganiał uszczęśliwionych kibucników do autobusu, zauważył, że dziewczyna stoi bez ruchu przed otwartymi
drzwiami.
- Deboro - powiedział łagodnie - wszyscy w tym autobusie również czytali Biblię. Czy Tora nie mówi, że szabat jest
dniem odpoczynku i radości?
Skinęła nerwowo głową, ale nadal się nie poruszyła. Wreszcie
Boaz otoczył ją ramieniem i zauważył:
- Poza tym, jeśli wierzysz w słowa Zachariasza, to nawet
gdybyś odrobinę zgrzeszyła, Bóg oczyści cię jak złoto lub
srebro i nadal będziesz mogła z paradą pójść do raju.
Słowa proroka przeważyły szalę.
Gdy usiadła obok Yoniego Barnei, kilkunastoletniego syna
lekarza w kibucu, pomyślała na głos:
- Skoro jesteście tak mało religijni, jak to się stało, że
znacie Biblię na pamięć?
Yoni uśmiechnął się szeroko, oczy mu zabłysły.
- Ach, Deboro, nic nie rozumiesz. Dla nas Biblia nie jest
modlitewnikiem, lecz drogowskazem.
Uśmiechnęła się, sadowiąc się wygodnie i próbując nie pamiętać, ile zakazów szabatu pogwałciła. Była zdecydowana
cieszyć się dniem odpoczynku w nowy sposób.
Debora nigdy nie wyjeżdżała na letnie obozy. Rodzice i krąg
ludzi, w którym się obracali, krzywo patrzyli na tego rodzaju
lekkomyślne przedsięwzięcia. Tydzień lub dwa letnich wakacji
spędzała zwykle w enklawie Spring Valley, gdzie przesiedlano
Brooklyn z betonu i asfaltu na trawę i do lasu, a piaskowiec
zamieniano na drewniane domki letniskowe. Tylko twarze
pozostawały te same.
Była to pierwsza przejażdżka, jaką kiedykolwiek odbyła po
prostu dla "przyjemności". To słowo było jej całkowicie obce
w dzieciństwie.
W czasie całej podróży po wyboistej, zakurzonej drodze
dorośli śpiewali i klaskali. Repertuar był zróżnicowany - od
biblijnych pieśni do piosenek z izraelskiej listy przebojów.
Gdy nie śpiewali pasażerowie, z głośników płynęły dźwięki
najnowszych utworów z American Top 40 - dzięki uprzejmości Abiego Nathana z "Voice of Peace", pirackiej stacji radiowej, nadającej z okrętu "zakotwiczonego gdzieś na wodach
Środkowego Wschodu". Jej dyrektor-zdrajca wierzył, że mag129
netyzm muzyki zadziała tam, gdzie zawiodły wysiłki dyplomatów - i sprawi, że Żydzi i Arabowie zaczną odbierać na tej
samej długości fali.
Zatrzymali się na coca-colę w Tall as-Sultan, gdzie znajdowały się ruiny starożytnego Jerycha, najstarszego zamieszkańego miasta na świecie.
Większość mieszkańców kibucu miała ze sobą przewodniki
z oślimi uszami, każdy był ekspertem, jeśli idzie o inną miejscowość. Była wśród nich Rebeka Mendoza, imigrantka z Argentyny, która czytała głośno z Guicia de la Tierra Santa,
tłumacząc na hebrajski:
- Jerycho było ważnym miastem krzyżowców i wciąż znajduje się tam wiele interesujących miejsc związanych z chrześcijaństwem. Klasztor Pokusy - wyjaśniła - został zbudowany
w miejscu, gdzie Szatan kusił Jezusa, by udowodnił, kim jest,
i zamienił kamienie w chleb. A Jezus odpowiedział: "Napisane
jest: Nie samym chlebem żyje człowiek, lecz każdym słowem,
które pochodzi z ust Bożych" *. Znajdziecie te słowa w Ewangelii według św. Mateusza, rozdział czwarty...
- Zapomniałaś o czymś powiedzieć, seńorita - przekomarzał się z nią starszy mężczyzna. - Jezus cytował Mojżesza:
"Nie samym chlebem żyje człowiek, ale człowiek żyje wszystkim, co pochodzi z ust Pana". Księga Powtórzonego Prawa,
rozdział ósmy, werset czwarty.
- Mylisz się jak zwykle, Jankiel - zganił go jeszcze
inny głos.
- Jak to? - spytał starszy mężczyzna z teatralnym oburzeniem.
- To jest wers trzeci!
Gdy wrócili do autobusu, Debora odczuwała straszliwe zmęczenie, bolały ją nogi.
- Czy to nie cudowne? - ryknął radośnie Boaz, gdy znalazł się wreszcie w środku po zagonieniu ostatniego marudera. - A najlepsze dopiero przed nami.
- Skąd on bierze tyle energii? - szepnęła Debora do Almuth, patrząc z podziwem na niezmordowanego sześćdziesięciolatka.
- To cecha prawie wszystkich Izraelitów - wzruszyła
ramionami Niemka. - Można by przypuszczać, że przez
sześć dni tygodnia są podłączeni do generatora prądu, a siódmego dnia po prostu dają upust energii.
Autobus skręcił na południe, minął Qumran, gdzie w 1947
roku mały pastuszek, szukając zabłąkanej owieczki, zawęd130
rował do jednej z wielu górskich jaskiń i natrafił na ukryte
w niej zwoje papirusów, znanych później jako Rękopisy znad
Morza Martwego. Sprzedał je sprytnemu antykwariuszowi
w Jerozolimie za zawrotną cenę nowej pary butów. Gdy czas
się dopełnił, obuwie młodzieńca okazało się warte przeszło
pięć milionów dolarów.
W niecałą godzinę później znaleźli się na wybrzeżu Morza
Martwego.
- Najniższy punkt na Ziemi - oznajmił Boaz. - Prawie
czterysta kilometrów poniżej poziomu morza.
- Och - zawołała młoda kobieta - spójrzcie na tych
ludzi w wodzie.
- Oni nie są w wodzie - sprostował Boaz - lecz na
wodzie.
Wszystkie oczy zwróciły się w stronę kąpiących się, którzy
unosili się na powierzchni jak na niewidocznych materacach.
Wysokie stężenie soli zamieniło ich w ludzkie korki.
Debora była tak podniecona, że chwilowo zapomniała
o swych obawach co do. włożenia kostiumu kąpielowego i pływania w mieszanym towarzystwie. W kilka minut później
pluskała się z przyjaciółkami, śmiejąc się radośnie.
Coś zmieniło całe spojrzenie Debory na życie. Może była to
czarodziejska woda, balsamiczne powietrze? Przez parę ulotnych chwil myślała, że być może będzie jeszcze szczęśliwa.
Drogi Danny!
Muszę zakomunikować Ci coś bardzo ważnego. W pewien
sposób zasłużyłam sobie na szczególne miejsce w annałach
rodziny Luriów.
Są w niej setki uczonych, komentatorów Biblii, filozofów - ale przynajmniej z tego, co wiem, nie znalazł się w nich
ani jeden kierowca.
Właśnie zdobyłam to wyróżnienie dziś po południu, tuż
przed zachodem słońca. Uczucie wolności, jakie mi to daje,
jest wręcz nie do opisania.
Mogę teraz brać jeden z należących do wspólnoty subaru
i jeździć do Hajfy dwa razy w tygodniu, popołudniami, żeby
podjąć studia w zakresie literatury hebrajskiej.
Piszę nawet moje prace semestralne na maszynie z hebrajską
czcionką - tej umiejętności nabyłam podczas pracy w biurze
kibucu.
Rozkład zajęć na izraelskich uczelniach jest przystosowany
do potrzeb ludzi pracujących, zdecydowana większość zajęć
odbywa się wczesnym wieczorem. Materiał, który studiuję,
131
jest świecki i fascynujący (a może jest fascynujący, dlatego
że jest świecki i nie ma nic wspólnego z religią).
Odkryłam geniusz literacki naszych przodków, o których
nigdy nie słyszeliśmy w Brooklynie.
Na przykład, Juda Halevi (żyjący w jedenastym wieku
w Hiszpanii). Opiewa ziemską i niebiańską miłość z taką
namiętnością:
Podążam w kierunku źródła życia w prawdzie,
Uciekając od życia w kłamstwie i marności.
Gdybym tylko potrafił utrwalić Jego wizerunek w sercu,
Moje oczy nie spoglądałyby na świat zewnętrzny.
Ten fragment doskonale oddaje moje uczucia w tej chwili.
Znajdź trochę czasu, proszę, i napisz więcej o starych filmach, które oglądałeś w "Thalii". Zazdroszczę Ci. W kibucu
oglądałam dotąd właściwie same westerny.
Ucałowania dla Mamy.
Ściskam cię mocno
Debora
Wkładając kartkę papieru do koperty i liżąc dwa kolorowe
znaczki, Debora myślała o ostatnich wersach poematu, który
zacytowała w liście:
Gdybym tylko potrafił utrwalić Jego wizerunek w sercu,
Moje oczy nie spoglądałyby na świat zewnętrzny.
Świat zdawał się wypełniony słowami, obrazującymi jej miłość do Timothy'ego.
25
Daniel
Niedawno obchodziłem moje osiemnaste urodziny i zacząłem
żyć na kredyt. Prawo żydowskie wymaga, żeby mężczyzna
ożenił się, gdy skończy osiemnaście lat. Czy wiecie, że w Starym
Testamencie nie istnieje słowo "kawaler"? Dzieje się tak dlatego, że Żydzi nie potrafiliby sobie nawet wyobrazić nieżonatego mężczyzny. Małżeństwo to jedyny sposób, by poradzić
sobie ze "złymi skłonnościami". Poza tym w wieku osiemnastu
lat popęd seksualny u mężczyzny osiąga swój szczyt.
Bez wątpienia moje libido znajdowało się w pełnym rozkwicie i sądzę, że miewałbym sny erotyczne nawet bez oglądania
zagranicznych miłosnych filmów w "Thalii". W dodatku zdawałem sobie boleśnie sprawę, że Talmud uważa grzeszne myśli
za równoznaczne z grzesznymi uczynkami.
132
Doszedłem do wniosku, że skoro miałbym być ukarany
tylko za myślenie o seksie, to może zakosztuję go naprawdę.
Wówczas, świadomie lub nie, Beller dostarczył mi okazji.
Pod koniec kwietnia zaprosił mnie do swego domu na przyjęcie. Wśród gości byli głównie studenci z Columbii, wiedziałem
jednak, że spotkam również dziewczęta z Barnard. Mimo to
nikt nie mógłby oskarżyć go o wodzenie mnie na pokuszenie.
Otworzył jedynie drzwi. A ja wszedłem przez nie z własnej
woli. Ochoczo.
Nigdy mi tego nie powiedział, wiedziałem jednak, że nawet
moje najlepsze szabatowe ubranie nie pasuje na taką okazję.
Zakłopotany, wybrałem się więc do Barneya, gdzie kupiłem
moją pierwszą świecką garderobę - fantastyczny niebieski
blezer.
Następnie nadeszła chwila, gdy musiałem naprawdę głęboko
się zastanowić. Czy mogę przyjść na nowojorskie cocktail
party z kręconymi pejsami zwisającymi do połowy policzków?
Prawdę mówiąc, widziałem na plakatach wykonawców rock
and rolla, którzy mieli włosy znacznie dłuższe ode mnie. Ponieważ jednak nie umiałem śpiewać ani grać na gitarze, pomyślałem, że najlepiej będzie jak najmniej rzucać się w oczy.
Poszedłem więc do fryzjera (z dala od uczelni) i poprosiłem go, żeby skrócił mi baczki na tyle, by nie naruszało to
biblijnego przykazania, zabraniającego obcinać włosy powyżej ucha.
- A co z pejsami, proszę pana?
- Hm, może... proszę je również trochę skrócić - odpowiedziałem nerwowo.
- To niemożliwe - sprzeciwił się. - Nie jesteś pierwszym
ortodoksyjnym młodzieńcem, który siedzi na moim fotelu.
Musisz się zdecydować - jeśli będą wystarczająco krótkie,
żeby były modne, nie będą dość długie, żeby były koszerne.
Wiesz, o co mi chodzi?
Niestety, wiedziałem aż nazbyt dobrze. Zamknąłem oczyco potraktował słusznie jako przyzwolenie. Ostrzygł mnie szybko i bezboleśnie. Nie miałem żadnych wyrzutów sumienia.
Przywykłem do noszenia kapelusza z szerokim rondem, co
moi koledzy uważali za jeden z przejawów głębokiej pobożności. Więcej hipokryzji.
Próbowałem przekonać samego siebie, że skórka warta będzie wyprawki.
Pierwszą rzeczą, na którą zwróciłem uwagę, była symfonia
nowych dźwięków. Grzechot kostek lodu w szklaneczkach,
133
głos Raya Charlesa (jak się dowiedziałem później), płynący ze
stereofonicznych głośników, głośne rozmowy zagłuszające muzykę, wszystko to zlewało się w brzęczenie, przypominające
dźwięk miksera mojej matki.
Stałem na stopniach wiodących do położonego niżej salonu
Aarona Bellera i gapiłem się z niedowierzaniem na gości.
Kobiety i mężczyźni rozmawiali ze sobą swobodnie. Niektórzy nawet się dotykali. Wszystko to wyglądało... dziwnie.
- Rabinie Luria, nie jesteś Mojżeszem na górze Nebo. To
ziemia obiecana, na którą możesz zstąpić.
Był to sam gospodarz, któremu towarzyszyła elegancka
blondynka około czterdziestki.
- Wejdź, Danielu. Jest tu mnóstwo ludzi, których zapewne
chętnie poznasz. Na początek, moja żona, Nina. Pamiętasz,
podziwiałeś w moim gabinecie grafikę, wykonaną techniką
serigraficzną. To jej dzieło, Nina jest artystką.
- Miło mi cię wreszcie poznać - powiedziała pani Beller
z uśmiechem. - Aaron wiele mi o tobie opowiadał.
- Dziękuję - odrzekłem, zastanawiając się, co właściwie
Beller mógł jej powiedzieć. Że jestem Żydem przeżywającym
katusze z powodu kryzysu tożsamości?
Mimo że pani Beller była piękną kobietą, nie mogłem się
powstrzymać, by nie zerkać jej przez ramię w głąb salonu.
Było tam mnóstwo młodych kobiet, wszystkie zachwycające.
- Aaronie - powiedziała do męża - może zajmiesz się
ponczem, a tymczasem ja przedstawię Danny'ego gościom.
W salonie Bellera zebrało się wiele wybitnych umysłów,
łącznie z poetą, który zdobył właśnie nagrodę i mówił do mnie
wciąż "człowieku" - może dlatego, że zapomniał, jak mam
na imię - próbując wyciągnąć ze mnie opinię na temat wartości poezji Walta Whitmana i Allena Ginsberga.
Niestety, nie czytałem nigdy ani Leaves of Grass, ani Howl.
Pewnego razu w księgarni ojciec wziął z półki Kaddish hipisowskiego poety i po kilku sekundach odłożył jako "bluźnierczy".
Zanotowałem sobie w pamięci, że muszę kupić obie książki.
Przedstawiwszy mnie kilkunastu osobom, Nina pozostawiła
mnie samemu sobie, radząc:
- Po prostu podchodź do kogoś i mów: "cześć". Jesteś tu
wśród przyjaciół.
Rozejrzałem się dookoła, wciąż czując się niepewnie, nigdy
bowiem nie słyszałem tak niepohamowanego śmiechu - może
z wyjątkiem przyjęć podczas święta Purim.
Nagle poczułem, że ktoś klepie mnie po ramieniu, i usłysza134
łem cichy kobiecy głos.
- Czy jesteś kimś w rodzaju świętej osoby?
Obejrzałem się i zobaczyłem to... stworzenie. Była blondynką, miała na sobie czarną obcisłą suknię z odsłoniętymi ramionami. Paliła długiego cienkiego papierosa. Jej uśmiech był
oszałamiający.
- Nie rozumiem - wybąkałem.
- Nie szkodzi - odpowiedziała. - Prawdę mówiąc, to
był tylko pretekst, żeby cię poznać. Ale chodziło mi o to, że
mycka, którą masz na głowie, sprawia, że wyglądasz jak papież.
- Dobry żart - uśmiechnąłem się, zakładając, że wie, iż
jestem ortodoksyjnym Żydem.
Mimo wszystko jej żart sprawił, że poczułem się skrępowany.
Podczas dalszej rozmowy zdjąłem niepostrzeżenie jarmułkę
i schowałem do kieszeni.
Tak, czułem się winny... a nawet jak zdrajca. Tłumaczyłem
to sobie jednak jako wyraz troski o reputację naprawdę pobożnych Żydów. Czemu mają im przypisywać moje grzechy?
- Uczę się na rabina - powiedziałem.
Otworzyła szeroko oczy.
- Doprawdy? To fascynujące! To znaczy, że musisz wierzyć
w Boga.
- Oczywiście - odpowiedziałem.
- Och! - wykrzyknęła. - Czy wiesz, że jesteś prawdopodobnie jedyną osobą w tym pokoju, która w niego wierzy?
Z jakiegoś powodu byłem pewien, że nie żartuje. Atmosferę
całego tego przyjęcia cechował jakiś - bo ja wiem - pogański
hedonizm. A tę dziewczynę zwłaszcza.
- A co ty robisz? - spytałem od niechcenia.
- Och, mnóstwo rzeczy. Oficjalnie, jestem studentką historii sztuki w NYU. Przygotowuję się do uzyskania stopnia
akademickiego. Ale mam mnóstwo planów. A na imię mi Ariel.
- Wiesz, że twoje imię oznacza w Biblii: "Jerozolima"?
- Naprawdę? - spytała zdziwiona. - Zawsze myślałam,
że oznacza "dzielnego ducha" w Burzy Szekspira.
- Przykro mi, ale nie czytałem Burzy.
- Nie szkodzi. Ja nie czytałam Biblii, jesteśmy zatem kwita.
Jesteś pewien co do mojego imienia?
- Absolutnie - odpowiedziałem, po raz pierwszy czując
się dobrze. - To Izajasz, rozdział dwudziesty dziewiąty, werset
pierwszy: "Ach, Arielu, Arielu, miasto, gdzie obozował Dawid!".
- Fascynujące. Czy dobrze znasz Biblię?
135
- Chyba nieźle - odpowiedziałem.
- Z pewnością jesteś skromny - założę się, że znasz ją
całą na pamięć. Mógłbyś wziąć udział w teleturnieju. Pewnie
wiesz nawet, co jedli podczas Ostatniej Wieczerzy.
- Owszem - odrzekłem z uśmiechem. - Macę.
- Czy to są te małe kulki, które wkładacie do zupy?
- Nie, Ostatnia Wieczerza była ucztą paschalną. Żydzi
jedzą wówczas tylko przaśny chleb, zwany macą.
- Prawda, przecież Jezus był Żydem.
- Ale czy wiesz, że był również rabinem?
- To znaczy kimś takim, jak ty chcesz zostać?
- Mniej więcej - rzekłem wymijająco.
Z jakiegoś powodu interesował ją ten temat.
- Powiedz mi, czy rabini muszą składać śluby czystości?
Chyba się zaczerwieniłem.
- Nie - odparłem. - Tylko księża muszą.
- Co za ulga - powiedziała. - Nie sądzisz, że to trochę
nienormalne zabraniać ludziom postępowania zgodnie z prawem natury?
Po kilku następnych chwilach rozmowy z tą upajającą jasnowłosą Lilith, zdałem sobie sprawę, że podtekstem jest nie
seksualna abstynencja, lecz seksualne zaspokojenie. Jej...
i moje.
W tej chwili podeszła do nas Nina Beller z tacą najrozmaitszych, nie znanych mi smakowitych kąsków.
- Cieszę się, że się poznaliście - rzekła z uśmiechem,
podając jedzenie Ariel.
- Ojej, Nino! - wykrzyknęła dziewczyna. - Wiesz, że
jestem entuzjastką twojego pasztetu.
Wzięła krakersa długimi ślicznymi palcami. Nina podsunęła
tacę mnie. Wydało mi się, że widzę małe kwadraciki wędzonego
łososia, i właśnie sięgałem po jeden, gdy Ariel zaproponowała:
- Spróbuj tego, po prostu pycha.
- A co to takiego? - spytałem ostrożnie.
Pokazała na półksiężyce melona, owinięte w jakieś mięso,
które trudno było rozpoznać.
- Myślę, że Danny będzie wolał jajko i oliwkę - powiedziała Nina z naciskiem.
Gospodyni najwyraźniej sterowała mną we właściwym kierunku, mimo to jednak Ariel z całą premedytacją prowokowała
mnie, żebym zjadł coś bez wątpienia niekoszernego.
- No, spróbuj - nalegała. - Na pewno ci posmakuje.
Nie miałem złudzeń. Był to jawny grzech bez żadnych oko136
liczności łagodzących.
Sięgnąłem po kawałek melona. I - wstyd mi się do tego
przyznać - moim pierwszym zmartwieniem był nie gniew
niebios, lecz obawa, że mogę się zakrztusić.
Wreszcie zagłuszyłem głos sumienia i włożywszy przekąskę
do ust... połknąłem ją jak najszybciej.
Najwyższym wysiłkiem woli znieczuliłem moje kubki smakowe, tak żebym nie zapamiętał, co skonsumowałem.
- No i co? - uśmiechnęła się szeroko Ariel.
- Miałaś rację. Bardzo smaczne - skłamałem. - Jak to
nazywacie?
- Prosciutto - odpowiedziała.
- Aha - rzekłem, siląc się na obojętny ton. - Muszę
zapamiętać.
- Prosciutto to włoska nazwa szynki - powiedziała Nina
Beller i odeszła, zostawiając mnie na pastwę kobiety, która
najwyraźniej stanowiła kwintesencję złych skłonności. I która
całkowicie zawładnęła moimi zmysłami.
Przyjrzałem się Ariel nowymi oczami i wyobraziłem sobie
jej zmysłowe ciało, teraz ledwo osłonięte czarną jedwabną
sukienką.
Nic nie mogło mnie powstrzymać od uwiedzenia tej uwodzicielki.
Gdy przyjęcie zbliżało się ku końcowi, popatrzyłem na zegarek. Dochodziła północ. Nazajutrz zaczynałem zajęcia o dziewiątej, co oznaczało, że muszę wstać o siódmej, żeby się pomodlić.
Mimo to nie miałem zamiaru rezygnować z tej strony raju.
- Ariel, tak miło mi się z tobą gawędziło. Czy moglibyśmy
dokończyć gdzieś tę rozmowę?
Jakaś część mnie miała nadzieję, że odpowiedź będzie
brzmiała: nie.
- Może u mnie w mieszkaniu? - odpowiedziała bez chwili
wahania.
Dojazd włoskim sportowym samochodem Ariel do jej dwupokojowego mieszkania na jednym z górnych pięter kosztownie
urządzonego bloku, tuż obok Central Park West, zajął nam
około dwóch minut.
W drodze położyła rękę na tej części mojego ciała, której do
tej pory dotykała jedynie matka, ja oraz mohel.
Tamtej nocy doświadczyłem w ekstazie drugiego, przedłużonego rytuału męskości.
Wracając o świcie do domu, rozmyślałem przez całą drogę
137
o liczbie grzechów, które popełniłem w ciągu ostatnich dwunastu godzin.
Jadłem niekoszerną żywność. Opuściłem poranne modlitwy - a ponieważ zamierzałem się wyspać, opuszczę również
poranne zajęcia, okazując brak szacunku moim nauczycielom.
I co najgorsze, uległem złym skłonnościom. Jestem przesiąknięty grzechem.
I szczęśliwszy niż kiedykolwiek w życiu.
26
Debora
Debora siedziała na stopniach swojej chaty, wdychając zapach jaśminu przesycający wieczorne powietrze. W środku jej
współlokatorki rozmawiały, pisały listy do rodziców i chłopaków, gdy tymczasem Frank Sinatra mruczał swoje "doobie
doobie doo w rozgłośni "Voice of Peace".
Patrzyła w kierunku głównego budynku, znajdującego się
jakieś trzysta metrów niżej, na stoku wzgórza opadającego
łagodnie ku Jezioru Tyberiadzkiemu.
Jej zamyślenie przerwał nieznajomy męski głos.
- To ty musisz być Debora.
Odwróciwszy się szybko, zobaczyła niskiego, muskularnego
młodego mężczyznę z odznaką sił powietrznych na naramiennikach koszuli koloru khaki.
- Przepraszam, że cię przestraszyłem - powiedział po
angielsku z twardym akcentem. - Wiem, że kibuc głosuje
dzisiaj w sprawie twojego członkostwa. Mój ojciec powiedział,
że możesz się denerwować, przyszedłem więc, żeby potrzymać
cię za rękę. Jestem Avi, Syn Zippory i Boaza.
- Wiesz sam, że wybory nie są jedynie zwykłą formalnościąpowiedziała Debora, żeby usprawiedliwić swój niepokój.
- Oczywiście - przyznał Avi. - Ja będę tylko kandydatem, gdy skończę służbę. Czy mogę ci zadać osobiste pytanie? - dodał z uśmiechem.
To zależy, jak osobiste.
- Czy Ulla wciąż tu mieszka?
Debora westchnęła, myśląc: Typowy izraelski Casanova!
po czym odpowiedziała:
- Masz szczęście. Ulla jest w środku. Wyjeżdża dopiero
w przyszłym tygodniu.
- Dzięki - powiedział Avi, wchodząc po schodkach.I przestań się martwić.
W pół godziny później Debora usłyszała odgłos rozmów
i szuranie krzeseł - znak, że zebranie dobiegło końca.
138
W chwilę potem zobaczyła krępą postać Boaza, który podążał szybkim krokiem w kierunku jej chaty, świecąc sobie
latarką. Był tak zdyszany, że ledwie chwytał oddech, mimo to
udało mu się wykrztusić:
- Deboro, to już oficjalne! Jesteś chawera.
I gdy złapał ją w objęcia, unosząc do góry, Deborze kołatała
się w głowie jedyna myśl: Wreszcie naprawdę gdzieś należę!
Żeby podkreślić uroczyście jej równość, wyznaczono Deborę
do szorowania garnków w kuchni.
I to jakich garnków! Przypominały raczej aluminiowe beczki.
Zanim skończyła szorować wraz ze swoimi współpracowniczkami pierwsze pół tuzina, miała uczucie, że prawa ręka jej
odpadnie.
Mniej więcej w godzinę później zjawił się Avi.
- No i widzisz, mówiłem, że nie będzie problemu - rzekł
pogodnie. - Tak czy owak, nie zdążyłem na śniadanie. Mogę
ukraść rogalika i kawę?
- "Ukradnij", jeśli ci to sprawi przyjemność - odpowiedziała Debora. - Przecież wszystko tutaj stanowi wspólną
własność.
Tymczasem Avi zdążył już otworzyć wielką lodówkę i wyjąć
plaster sera. Nalał sobie kawy i podszedł znów do Debory.
- Nie musisz już pracować tak ciężko - zażartował.Zostałaś przyjęta.
Debora zmarszczyła lekko brwi i szorowała dalej garnek.
Avi oparł się o bufet i powiedział, przeżuwając ser:
- Nadal nie rozumiem, co popchnęło żydowsko-amerykańską księżniczkę do tego, by zostać członkinią kibucu.
- Nie przyszło ci nigdy do głowy, że może istnieć żydowsko-amerykańska dziewczyna, która nie jest "księżniczką"?
- Cóż, nigdy takiej nie spotkałem. Nie jesteś obrzydliwie
bogata i zepsuta? Od którego wielkiego biznesu jest twój ojciec?
- Jest rabinem - silczańskim rabinem, skoro musisz wiedzieć.
- Doprawdy? - zdumiał się Avi. - I co on na to, że jego
córka pracuje w niekoszernej kuchni?
- Czemu zadajesz mi tyle pytań?
- Ponieważ ty nie zadajesz mi żadnych.
- No, dobrze - powiedziała Debora, podejmując grę.A więc opowiedz mi o sobie.
- Urodziłem się w kibucu - zaczął opowieść Avi - chodziłem do szkoły w kibucu, a gdy skończę latać, pójdę na
uniwersytet, napiszę pracę dyplomową i znów wrócę do kibucu.
139
- Pracę na jaki temat? - spytała Debora, autentycznie
zaciekawiona.
- Nie na temat Talmudu - znacznie bardziej przyziemną.
A faktycznie nawet "podziemną". Będę studiował nowe systemy nawadniające.
- I naprawdę wrócisz, żeby mieszkać tutaj? - spytała
Debora.
- Chyba że staniesz na czele ruchu nawołującego do odrzucenia mojej kandydatury.
- To wspaniałe - powiedziała szczerze Debora. - Mówi
się wiele o kibucnikach, którzy nie wracają po wojsku do swoich
macierzystych obozów, skuszeni blichtrem świata zewnętrznego.
- No cóż - odparł Avi - nie we wszystkich kibucach są
takie ładne dziewczyny jak w Kfar Ha-Sharon.
- Chcesz powiedzieć, takie ładne szwedzkie ochotniczki.
Zauważyła błysk zakłopotania w oczach Aviego.
- Nie uwierzysz mi, Deboro - odpowiedział - ale to
bardzo ważny aspekt naszego życia. Mężczyźni nigdy nie żenią
się z kobietami z własnego kibucu. Jesteśmy wszyscy wychowywani jak bracia i siostry. Przypominałoby to kazirodztwo.
- Dlatego wykorzystujecie ochotniczki w charakterze obiektów seksualnych.
Roześmiał się.
- To zabawne słuchać feministycznych bzdur w takim miejscu jak to. Do twojej wiadomości, sześcioro ochotnikóww tym dwóch mężczyzn - zawarło tutaj związki małżeńskie
i mieszkają teraz jako członkowie kibucu. Być może tego lata,
gdy przyjadą nowi ochotnicy, poznasz jakiegoś przystojnego
Holendra.
- Dziękuję, nie - rzekła ostro Debora. - Czemu wszyscy
~ chcą mnie wydać za mąż?
- Dlaczego "wydać"? - spytał Avi. - Myślę, że raczej są
~.. po prostu mężczyźni, którzy chcieliby cię poślubić. A właściwie,
~; dlaczego taka pobożna dziewczyna jak ty nie ma jeszcze męża?
Debora, zażenowana, zajęła się z powrotem szorowaniem
garnków.
- Czy dotknąłem czułego punktu? - spytał ze zrozumieniem.
- Bardzo - odparła Debora, spoglądając na niego, po
czym znów wróciła do garnków.
- Czy mogę ci pomóc?
- Nie krępuj się - powiedziała, podając mu szczotkę.A teraz opowiedz mi, co robi pilot przez cały dzień.
- Właściwie to okropnie nudne - wyznał szczerze.140
Pociągam kilka dźwigni i wznoszę się w powietrze. Przyciskam
kilka innych i nagle przekraczam barierę dźwięku, aż ludziom
wylatują szyby w oknach.
- Co jest w tym takiego nudnego? - spytała Debora.
- Nie widzi się wiele świata. Przy szybkości dwóch machów
możesz przelecieć z jednego końca Izraela w drugi w ciągu
trzech minut.
- Tak szybko? - Na Deborze zrobiło to imponujące wrażenie.
- Nie - odparł ironicznie. - To Izrael jest taki mały.
Nagle rozmowę przerwał im gniewny głos.
- Deboro, czy to właśnie nazywasz pracą?
Był to gargantuiczny Shauli, szef kucharek i absolutny władca kuchni.
Debora spłonęła rumieńcem.
Avi natychmiast stanął w jej obronie.
- Nie powinienem był z nią rozmawiać.
- Ty nie powinieneś tu nawet być - burknął Shauli.
- Tak jest - powiedział Avi, salutując. - Czy mogę prosić
o pozwolenie zadania Deborze jednego pytania?
- Byle krótko - odparł kucharz.
- Masz jakieś plany po kolacji? - spytał szybko Avi.To znaczy, jak już wszystko pozmywasz?
- Nie - odpowiedziała Debora, zbita z tropu. - Właściwie nie.
- Może wezmę któryś samochód należący do kibucu i wyskoczymy do Twerii? W "Awiwie" idzie Butch Cassidy - to
taki wspaniały film, że oglądałem go cztery razy.
- Chcesz iść do kina? - spytała niepewnie Debora. Jak
miała mu powiedzieć, że wciąż czuje się winna, oglądając
wiadomości telewizyjne, i unikała nawet piątkowych projekcji
filmów w kibucu.
Avi jednak błyskawicznie wyczuł problem.
- Posłuchaj, jeśli masz skrupuły religijne, możesz mieć
przez cały czas oczy zamknięte.
Roześmiał się. Ona też się roześmiała.
Gdy Avi wyszedł, Debora poczuła się jakoś niepewnie. Była
jednocześnie szczęśliwa i dziwnie zalękniona.
Myślę, że go lubię.
Debora nie przeżyła moralnego wstrząsu po obejrzeniu filmu. Prawdę mówiąc, reklamy, które wyświetlano przed filmem,
zwłaszcza kostiumów kąpielowych, wydały jej się znacznie
śmielsze.
141
Poszli na kawę i ciastka do restauracji przy Tayellet, nadrzecznej promenadzie, która starała się udawać Riwierę. Gdy
wrócili do samochodu, Avi pochwalił się:
- Kiedyś udało mi się dojechać stąd do bramy kibucu
w siedem minut i trzynaście sekund. Spróbujemy pobić dzisiaj
ten rekord?
- Dlaczego nie mielibyśmy pobić rekordu wolnej jazdy?zaproponowała Debora, przypominając sobie liczbę zakrętów.
Avi spojrzał na nią znacząco.
- Świetnie. - W jego oczach rozbłysły iskry. - Będę
jechał tak wolno, jak zechcesz.
W dwadzieścia minut później zatrzymał samochód w ustronnym zakątku, w pobliżu sadów Kfar Ha-Sharon. Poniżej poświata księżyca srebrzyła ogromną taflę Jeziora Tyberiadzkiego.
Odwrócił się do Debory i dotknął delikatnie jej ramienia.
- Denerwujesz się? - spytał.
- Czemu miałabym się denerwować? - spytała, udając
nonszalancję.
- Córka rabina musiała być chowana pod kloszem.
Patrzyła na niego przez chwilę, po czym wyznała:
- Masz rację. Czuję się przy tobie... trochę nieswojo. Poza
tym, czy nie mówiłeś, że wszyscy kibucnicy są niczym bracia
i siostry?
- Tak, to prawda - odrzekł cicho. - Ale ja nie dorastałem z tobą. Dla mnie jesteś atrakcyjna jako kobieta.
Chociaż Avi nie zdawał sobie sprawy ze znaczenia swoich
słów, w Deborę uderzyły jak grom. W ciągu dwudziestu lat jej
życia traktowano ją jak dziewczynkę, szajne mejdele, słodkie
maleństwo - ale nigdy jak kobietę. I co jeszcze dziwniejsze - tak właśnie się czuła.
Pozwoliła, by Avi ją objął, i starała się zasmakować w jego
pocałunku, bała się jednak, żeby nie przyjął zbyt szybkiego
tempa.
To jednak jego pytania okazały się zbyt intymne.
- Czemu rodzice wysłali cię do Izraela?
- Ze zwykłych powodów - odpowiedziała po chwili wahania.
- Nie, Deboro - rzekł stanowczo. - Mieszkam w tym
kibucu wystarczająco długo, żeby odróżnić ochotniczkę od
banitki. Czy byłaś z kimś związana?
Spuściła w milczeniu głowę.
- A im się nie podobał?
142
Tym razem skinęła głową.
- Czy to okazało się skuteczne?
- słucham?
- Czy rozdzielenie cię wyleczyło?
- Nie byłam chora - odpowiedziała ostro.
Avi milczał przez chwilę, a następnie spytał:
- Czy wciąż czujesz się z nim związana? To znaczy, w sercu?
Tłumiła w sobie uczucia tak długo, że miała ochotę wykrzyknąć: "Jest jedynym człowiekiem na świecie, który kochał
mnie dla mnie samej!".
- Sądzę, że... tak - odpowiedziała ledwie dosłyszalnym
szeptem.
- Czy pisujecie do siebie? - nie dawał za wygraną Avi.
Pokręciła przecząco głową.
- Nie mam jego adresu.
- A on ma twój?
Ponownie pokręciła głową.
Iskierka nadziei - a może ulgi - zabłysła w oczach Aviego.
- A zatem to tylko kwestia czasu - rzekł cicho. - Wcześniej czy później, gdy już się wypłaczesz, będziesz wolna.
- Pewnie tak - wzruszyła ramionami.
Ujął ją za ręce, szepcząc:
- A gdy już się uwolnisz, mam nadzieję, że będę wówczas
w pobliżu.
Następnie, próbując poprawić jej nastrój, powiedział beztrosko:
- Lepiej odwiozę cię do domu. Muszę być w bazie o szóstej rano.
Uruchomił silnik i wyjechał z powrotem na drogę, a później
ustawił samochód na parkingu.
- Jak się tam dostaniesz? - spytała, gdy szli w stronę jej
chaty.
- Pojadę autostopem.
- To nie jest niebezpieczne?
- Nie - zażartował. - Kiwanie na samochód jest całkowicie bezpieczne. Dopiero gdy wsiądziesz do samochodu,
prowadzonego przez izraelskiego kierowcę, ryzykujesz życie.
Uścisnął jej dłoń, pocałował w policzek, odwrócił się i ruszył
w kierunku żwirowanej drogi, aż wreszcie zniknął w ciemności.
Debora stała przez pewien czas, patrząc za nim. I nagle pod
jego zuchowatością dostrzegła wrażliwość, którą starał się
ukryć - stały strach towarzyszący życiu w odległości zaledwie
sześćdziesięciu sekund od śmiertelności.
143
Pragnęła tylko całym sercem, żeby udało jej się po'lubić go
na tyle, by potrafiła zapomnieć o Timothym.
27
Timothy
Samolot Tima wylądował rankiem na lotnisku Leonarda da
Vinci w Rzymie. Tam już czekał autobus, który miał zawieźć
pięciu seminarzystów drogą wijącą się wśród wzgórz Umbrii
do Perugii.
Gdy wjechali do miasta, ojciec Devlin opowiadał o pozostałościach kultur z różnych epok, znajdujących się obok siebie - etruskich, rzymskich, z okresu Karolingów, wczesnego
i późnego renesansu - przypominając im, że choć cywilizacje
powstają i upadają, wiara pozostaje na zawsze.
- I co być może najważniejsze - stwierdził z emfazą ojciec
Devlin - Perugia jest ojczyzną jedynej rozkoszy zmysłowej,
która nie stanowi śmiertelnego grzechu. Mam oczywiście na
myśli ich czekoladę.
Autobus zatrzymał się przy Ospizio San Cristoforo - zaledwie kilka przecznic od osiemnastowiecznego Palazzo Gallenga,
włoskiego uniwersytetu dla cudzoziemców.
Podczas pierwszych dni pobytu w Perugii Tim zaczął się
zastanawiać, czy ich grupka nie została celowo wystawiona na
próbę, żeby zbadać ich odporność na pokusy.
Mimo że uniwersytet organizował specjalne zajęcia wyłącznie
dla seminarzystów oraz kilku wyświęconych już księży, wysłanych do Watykanu przez inne państwa, to poza salą wykładową nie było możliwości ukrycia innych studentów przed
ich wzrokiem.
Latem Perugia była magnesem dla amerykańskich studentek,
a wszystkie starały się przyciągnąć uwagę mężczyzn, nosząc na
sobie jak najmniej ubrania. Uczyły się tutaj włoskiego nie jako
języka obcego, lecz języka romansu.
- Nie wierzę - powiedział Patrick Grady, członek grupy
Tima, kręcąc głową w oszołomieniu. - Nigdy w życiu nie
widziałem takich dziewcząt. Nie mógłbym być księdzem w tej
diecezji.
Wracali do Ospizio na lunch, dusząc się w swych sutannach,
gdy dwie młode Teksanki w nader skąpych letnich strojach
przecięły im drogę.
Grady'emu oczy omal nie wyszły z orbit.
- Nie przejmuj się, Pat - pocieszył go Tim. - Jeszcze
kilka tygodni i napięcie minie.
- Chcesz naprawdę powiedzieć, że cię to nie bierze, Hogan?
144
Jak ty to robisz?
Tim udawał, że nie rozumie, Grady jednak nie dał za wygraną.
- Jesteśmy przecież normalnymi mężczyznami. W moim
mieście rodzinnym większość chłopaków w naszym wieku już
się ożeniła - a niemal wszyscy stracili dziewictwo na tylnym
siedzeniu samochodu. Żeby nie wiem co, nie uwierzę, że przynajmniej... no wiesz... czasami... nie ulżysz napięciu.
Tim tylko wzruszył ramionami. Jak miał powiedzieć swemu
koledze seminarzyście, że miewa myśli znacznie bardziej namiętne od niego i dlatego jest odporny na tutejsze pokusy?
Tim nie dorównywał elokwentnemu Martinowi O'Connorowi, którego błogosławieństwa były częstokroć takie długie,
że ojciec Devlin musiał zakasłać kilka razy, żeby przypomnieć
mu, iż tagTiatelle stygną na talerzu.
Ponieważ nie mieli popołudniowych zajęć aż do laboratorium językowego o czwartej, większość z nich przejęła miejscową praktykę odbywania poobiedniej sjesty.
Podczas gdy inni spali, Tim siadywał w cienistym kącie
dziedzińca, pilnie wkuwając włoskie czasowniki nieregularne.
Pewnego upalnego lipcowego popołudnia, gdy ćwiczył
podstawowe formy rispóndere, zauważył kątem oka George'a
Cavanagha, przemykającego się ukradkiem, z niewyraźną
miną, przez portyk w kierunku zajmowanych przez nich pokojów.
- Dobrze się czujesz, George? - zawołał Tim.
Cavanagh stanął jak wryty i natychmiast spytał:
- Czemu sądzisz, że coś jest nie w porządku?
- Nie wiem - odparł Tim szczerze. - Sprawiasz wrażenie
zdenerwowanego. Może to z powodu upału.
- Tak, tak - skinął głową Cavanagh, podchodząc bliżej. - Na dworze słońce praży wprost nie do wytrzymania.
Usiadł, wyjął papierosa i zapaliwszy go, zaciągnął się mocno.
Tim wyczuł, że Cavanagh pragnie się komuś zwierzyć.
- Chcesz porozmawiać, George? - spytał.
- Nie wiem - rzekł cicho Cavanagh po chwili wahaniaczy będę nawet umiał komuś się z tego wyspowiadać.
- Daj spokój - pocieszył go Tim. - Cokolwiek to było,
zostanie ci wybaczone.
- Tak, lecz nie zapomniane - wyszeptał z męką George.
Popatrzył na Tima błagalnym wzrokiem. - Obiecujesz, że nie
piśniesz nikomu słowa?
- Tak, przysięgam.
145
- Byłem z kobietą, z prostytutką! - wyrzucił z siebie,
choć wciąż szeptem.
- Słucham?
- Odbyłem stosunek płciowy. Teraz rozumiesz, czemu nie
mogę się wyspowiadać?
- Posłuchaj - rzekł spokojnie Tim - nie ty pierwszy
uległeś pokusie. Pomyśl o świętym Augustynie. Wiem, że znajdziesz odwagę...
- Ale o to właśnie chodzi - wyszeptał z udręką Cavanagh. - Nigdy nie będę miał dość siły, żeby trzymać się od
tego z daleka. - Ukrył twarz w dłoniach i w rozpaczy zaczął
trzeć czoło. - Pewnie mną teraz gardzisz, prawda?
- Nikogo nie osądzam - odpowiedział Tim. - Tylko się
nie poddawaj, George. Porozmawiaj ze swoim spowiednikiem
i popracuj nad uczuciami.
- Dziękuję - powiedział cicho strapiony seminarzysta,
patrząc w niewinne oczy swego kolegi.
- Carissimi studenti, il nostro corso e finito. Spero che
abbiate imparato non solo a parlare I'italiano ma anche ad
asaporare la musicalita di nostra lingua.
Kurs się skończył. Tim wraz z kolegami wstali, by potwierdzić z aplauzem, że nie tylko nauczyli się mówić po włosku,
lecz również, jak to ujął ich profesor, zasmakowali w jego
muzyce.
Tego popołudnia, gdy czterech z pięciu seminarzystów pakowało swoje bagaże na tył mikrobusu, ojciec Devlin gratulował im wylewnie.
George'a Cavanagha nie było wśród nich. Z powodów,
które wyznał jedynie ojcu Devlinowi, spędzał weekend w pobliskim Asyżu.
Gdy Martin O'Connor dowiedział się o tej ostentacyjnej
manifestacji pobożności, mruknął pod nosem:
- Wszystko na pokaz.
W Rzymie czekała ich niespodzianka.
Specjalne letnie kursy w North American College miały się
zacząć dopiero za trzy tygodnie. A ponieważ nie mogli być
zakwaterowani we właściwym miejscu, członkom elitarnej amerykańskiej grupy Tima zaproponowano dwie możliwości spędzenia wolnego czasu: pobyt w klasztorze w Dolomitach albo - bardziej odważnym - przyłączenie się do grupy młodych
seminarzystów z Niemiec oraz Szwajcarii, którzy zamierzali
odbyć pielgrzymkę do Ziemi Świętej.
Przewodnikiem był ojciec Johannes Bauer, pobożny staru146
szek, który lekko się zacinał i nie znał żadnego języka poza
niemieckim i łaciną - zresztą oba w jego wydaniu brzmiały
identycznie.
Po raz kolejny Tim zauważył boską interwencję w nadarzającej się okazji, o której nawet nie śnił. Szybko zapisał się na
wycieczkę, żałując jedynie, że George Cavanagh i Patrick Grady wybrali to samo. Od czasów ich intymnej rozmowy na
dziedzińcu Ospizio, George zachowywał się wobec niego z wyraźnym chłodem.
Tim miał nadzieję, że przynajmniej na te trzy tygodnie ucieknie przed ponurymi spojrzeniami kolegi.
Gdy George dowiedział się, że noclegi będą spędzać w dwuosobowych pokojach, wybrał Patricka, zostawiając Tima, by
dryfował po nieprzetłumaczalnym morzu niemieckiego z rumianym Bawarczykiem o imieniu Christoph.
Jednakże już na samym początku podróży samolotem Tim
i Christoph odkryli, że potrafią się porozumieć. Timothy nie
zapomniał jidysz, którego nauczył się w Brooklynie, a który
w dużej mierze wywodzi się ze średniowiecznego górnoniemieckiego. Gdy zauważył, że fakt, iż mogą ze sobą swobodnie
rozmawiać, uczyni ich podróż grise forgenign, Christoph uśmiechnął się.
- Ja, ein sehr grosses Vergnugen. - Innymi słowy, będzie
to obopólna przyjemność.
Późnym wieczorem samolot wylądował na lotnisku Ben
Guriona w Tel Awiwie, gdzie kontrolerzy paszportów spytali
ich, czy są pewni, że motywy, dla których chcą zwiedzić Izrael,
są rzeczywiście religijne, a nie wywrotowe.
Jeden z seminarzystów wyszedł z siebie.
- Robicie to dlatego, że jesteśmy Niemcami, ja?
Kontrolerka - ciemnowłosa kobieta pod trzydziestkę, odpowiedziała słodkim tonem:
- Ja.
Timothy i Christoph zostali przepytani na końcu. Paradoksalnie, fakt, że jasnowłosy Amerykanin mówi po hebrajsku,
sprawił, że wydał się jeszcze bardziej podejrzany od Niemców.
Gdy jednak starszy dyżurny kontroler wyciągnął od Timothy'ego, że zaczął swoją karierę od funkcji szabesgoja i zna na
pamięć niemal cały Stary Testament, rozpłynął się w powitaniach i na znak przyjaźni ofiarował mu pół tabliczki czekolady
Elite".
- Baruch ha-ba - powiedział. - Niech będzie błogosławiony twój przyjazd.
147
Następnie obaj młodzi mężczyźni chwycili swoje walizki
i wyszli w duszną sierpniową noc. Wsiedli wreszcie do autobusu, gdzie reszta grupy czekała na nich z rosnącą niecierpliwością.
Energiczny izraelski kierowca śmignął do Jerozolimy z taką
samą szybkością, z jaką leciał ich samolot. Gdy minęli judejskie
wzgórza i zbliżali się do miasta, Timothy - w odróżnieniu od
innych - nie patrzył przez okno.
Zamiast tego, z pomocą małej latarki studiował plan Świętego Miasta, który kupił na lotnisku, gdy czekali w kolejce,
i teraz próbował zapamiętać trasę pomiędzy Terra Sancta
College, prowadzonym przez franciszkanów schroniskiem,
gdzie mieli zamówione noclegi, oraz YMCA przy King David.
Mimo wszystko jednak, gdy autobus pokonał ostatni zakręt
i Tim zobaczył ułożony z kwiatów napis: "Witajcie w Jerozolimie", poczuł drgnienie serca. Patrząc na mury miasta z kamienia tak białego, że byłby widoczny nawet w ciemności,
szepnął sam do siebie: "Módlcie się o pokój dla Jerozolimy...".
Gdy Tim wszedł z bagażami do swego malutkiego pokoiku,
usłyszał przez ścianę poirytowane głosy George'a i Patricka.
- Być może jest to moja jedyna szansa zwiedzenia Ziemi
Świętej i jeśli myślisz, że zamierzam ją zmarnować z przewodnikiem, który nie zna ani jednego słowa po angielsku, to się
grubo mylisz!
- Zgadzam się, Cavanagh, ale co możemy na to poradzić?
- Dlaczego nie mielibyśmy po prostu powiedzieć ojcu Bauerowi prawdy? - zasugerował George. - Jesteśmy dorośli.
Mam ze sobą cztery przewodniki w języku angielskim. Może
Bauer pozwoli nam podróżować na własną rękę.
- Dobry pomysł - przyznał Grady. - Módlmy się, żeby
się zgodził.
Timothy powiedział w duchu: "amen".
Ku jego ogromnej uldze koledzy nie poprosili go, żeby
poszedł z nimi rano z prośbą do Niemca. Po ich rozradowanych minach, gdy siedli do śniadania, wywnioskował, że prośba
została wysłuchana.
Teraz przyszła kolej na niego.
Jednakże w przypadku Tima ojciec Bauer okazał się niezbyt
chętny.
- Jest tak wiele inskrypcji w języku greckim i hebrajskim,
które pomógłbyś nam tłumaczyć - zaprotestował po niemiecku, co Tim zrozumiał z wielkim trudem.
- Właśnie w tym rzecz - błagał po łacinie Tim. - Na148
prawdę chciałbym spędzić więcej czasu w miejscach, gdzie
nasz Pan głosił kazania - zwłaszcza w Capernaum.
- Jak mógłbym odmówić tak godnej podziwu prośbieustąpił ojciec Bauer. - Dobrze. Placet. Tak czy owak, znasz
plan naszej podróży, możesz więc dołączyć do nas, kiedy tylko
zechcesz. Czy mogę liczyć na ciebie, że zjawisz się tutaj dokładnie o szóstej po południu piętnastego września?
- Na sto procent - obiecał Tim.
- Wobec tego jedź - uśmiechnął się ojciec Bauer. - Dołącz do swoich amerykańskich przyjaciół i oddychaj głęboko
atmosferą Ziemi Świętej.
Tim z trudem pohamował radość. Wychodząc, tłumaczył
sobie, że właściwie nie skłamał ojcu Bauerowi.
ů Niemiec nie określił bowiem dokładnie, z którymi amerykańskimi przyjaciółmi ma się spotkać.
Swoje pierwsze kroki skierował do YMCA, gdzie spytał
nieśmiało recepcjonisty:
- Jak długo trzymacie listy, jeśli nikt ich nie odbiera?
- W nieskończoność - odpowiedział urzędnik. - Mój
szef ma fioła na tym punkcie. Leżą u nas listy z lat pięćdziesiątych, które już kompletnie pożółkły ze starości.
- Czy ma pan może coś dla Timothy'ego Hogana?spytał Tim, czując, jak przechodzą mu zimne ciarki po plecach.
- Zaraz zobaczę - odpowiedział recepcjonista, zaczynając
szukać pod literą H. Wreszcie spojrzał na Tima i powiedział: - Przykro mi, ale nie ma niczego na nazwisko Hogan.
Tim miał trudności z oddychaniem. Pozostała mu jeszcze
tylko nikła nadzieja.
- Jeśli wolno mi spytać - czy jest może coś dla Debory
Lurii?
Recepcjonista przerzucił korespondencję pod literą L i odpowiedział:
- Przykro mi, ale również nie ma.
- Czy to oznacza, że prawdopodobnie odebrała list?spytał Tim z rosnącym podnieceniem.
Młody mężczyzna uśmiechnął się, rozbawiony jego niepokojem.
- To całkiem logiczny wniosek.
Tim wybiegł z budynku i puścił się ulicą wysadzaną cyprysami w kierunku centralnego dworca autobusowego.
Wprost frunął na skrzydłach nadziei.
Jeszcze przed wyjazdem z Włoch Timothy zorientował się
dokładnie, nie tylko gdzie leży kibuc Debory, lecz również
149
którym autobusem dostanie się tam z Jerozolimy.
Podczas ostatnich, pełnych napięcia dni w Rzymie, jak mógł,
oszczędzał swoje kieszonkowe, żeby mieć więcej pieniędzy na
podróż.
Teraz jego poświęcenie zostało nagrodzone. O jedenastej
czterdzieści wsiadł do autobusu jadącego do Twerii - skąd
już tylko krótki spacer dzielił go od kibucu Kfar Ha-Sharon.
W czasie podróży kierowca zwracał uwagę pasażerów na
miejsca, związane z najdramatyczniejszymi wydarzeniami
z Biblii.
W zwykłych okolicznościach Timothy przyglądałby się z zapartym tchem mijanym widokom, słuchając komentarza kierowcy: "Po prawej widzicie starożytną Betanię, ojczyznę sióstr
Marii i Marty, gdzie Jezus wskrzesił ich brata Łazarza". Tymczasem zupełnie nie potrafił się skoncentrować. Znajdował się
w stanie przypominającym hipnozę, nie był jednak na tyle
otępiały, by nie czuć przejmującego strachu. Jak zareaguje
Debora? Przecież przeczytała jego list, ale nie zostawiła odpowiedzi.
Gdy zbliżali się do Afuli, Tim zauważył po lewej stronie
drogowskaz z napisem Nazaret.
Jak to możliwe, że nie poczuł wzruszenia?
Czy jego uczucia do Debory są silniejsze nawet od jego
miłości do Chrystusa?
28
Debora
- Deboro... Deboro!
Pracowała właśnie w polu, gdy zobaczyła jednego z dziesięciolatków, biegnącego ku niej na złamanie karku.
- Uważaj, Motti - ostrzegła go. - Nie hodujemy tutaj
tłuczonych ziemniaków.
Otarła czoło chusteczką zabrudzoną już od porannego potu.
- Deboro - zawołał znowu chłopiec - Boaz chce cię
zobaczyć!
- Mamy przerwę na lunch za pół godziny - powiedziała,
prostując się. - Czy to nie może poczekać?
- Kazał, żebyś przyszła natychmiast.
Debora westchnęła, wbiła widły w kopczyk ziemi i ruszyła
ciężkim krokiem w stronę biura kibucu.
Gdy była już w połowie drogi, uderzyła ją nagła myśl. Może
zachorował ktoś z jej rodziny - albo jeszcze gorzej? Jej zdenerwowanie rosło. Boaz nie wezwałby jej z pola z błahego powodu. Bez wątpienia to jakieś złe wiadomości.
150
W poczekalni znajdowało się troje kibucników. Dwie siwowłose kobiety pisały na maszynie, a osiemdziesięciodwuletni
Jonah Friedman manipulował przy centralce telefonicznej.
- Jonah - spytała drżącym z przestrachu głosem Debora - co to za nie cierpiąca zwłoki sprawa?
Staruszek wzruszył ramionami.
- Ja nic nie wiem. Jestem tylko recepcjonistą. Czy mam
powiedzieć Boazowi, że jesteś tutaj, czy najpierw się odświeżysz?
- Po co mam się "odświeżać"? - spytała niecierpliwie.
- No cóż - rzekł Jonah z przepraszającym uśmiechemjesteś trochę szmucik tu i tam...
- Kopałam ziemniaki, jak zatem według ciebie mam wyglądać?
- Dobrze, już dobrze. Idź tak, jak jesteś.
Zapukała cicho.
- W porządku, Deboro - powiedział uroczyście Boaz.Weź głęboki oddech i wejdź.
Oddech? Debora czuła, że jeszcze chwila, a zemdleje. Powoli
otworzyła drzwi.
Naprzeciwko niej, wyglądając dziwnie niestosownie w źle
dopasowanym sportowym ubraniu, czerwony jak rak od izraelskiego słońca, stał mężczyzna, którego twarz nosiła w sercu
przez trzy długie lata i którego nie miała nadziei jeszcze kiedykolwiek spotkać.
W pierwszej chwili była kompletnie sparaliżowana.
Timothy, nie mniej zmieszany, zdołał wykrztusić tylko:
- Witaj, Deboro, cieszę się, że cię widzę.
W pokoju panowała cisza, którą zakłócał jedynie szum klimatyzatora.
- Wyglądasz wspaniale - powiedział wreszcie cicho
Tim. - To znaczy, nigdy nie byłaś opalona... - Głos mu
się załamał.
Debora poczuła nagłe skrępowanie.
Mimo że od dawna przywykła do zwykłego stroju członka
kibucu, teraz, stojąc przed Timem w szortach, miała wrażenie,
że jest nie ubrana.
Boaz starał się złagodzić napięcie.
- Posłuchaj, Deboro, widzę, że macie sobie oboje mnóstwo
do opowiedzenia. Idź do kuchni i przygotuj parę kanapek.
Zróbcie sobie piknik. - Następnie dodał z udawaną surowością: - Tylko pamiętaj, żeby wrócić na pole o czwartej.
Wstał i wyszedł z pokoju, zostawiając ich samych. Byli tak
151
oszołomieni, że nie wiedzieli, jak się zachować.
Patrzyli na siebie. Żadne się nie poruszyło.
- Jak się czujesz? - spytał z wahaniem Tim.
- Zimno mi - uśmiechnęła się, pocierając opalone ramiona. - Klimatyzacja...
- Mnie również - powiedział, czując się nieco swobodniej. - Chodźmy tam, gdzie jest cieplej.
Włożyli chleb, ser i owoce do koszyka z drucianej siatki
i mieli już wychodzić, gdy szef kuchni zawołał do nich:
- Zaczekajcie chwilę.
Przystanęli i odwrócili się. Shauli trzymał w mięsistych dłoniach otwartą butelkę wina.
- Weźcie to, dzieci... - powiedział łamanym angielskim. - Czym chata bogata.
Usiedli nad jeziorem, patrząc na unoszące się w oddali na
wodzie małe łódki.
- A więc tutaj łowił ryby święty Piotr - powiedział
cicho Tim.
- I Chrystus chodził po wodzie - dodała Debora.
Tim otworzył szeroko oczy.
- Nie powiesz mi chyba, że zaakceptowałaś Jezusa.
- Nie - uśmiechnęła się - ale On spędził tyle czasu w tej
okolicy. Jest niemal członkiem kibucu. Widziałeś Betlejem?
- Jeszcze nie.
- Umiem prowadzić samochód - może uda nam się tam
razem pojechać.
- Ach - powiedział tylko, trochę zdziwiony, nie tyle jej
propozycją, ile faktem, że potrafi myśleć o czymkolwiek poza
realnością tej szczególnej chwili.
Teraźniejszość była dość trudna, przyszłość zbyt najeżona
tysiącem pytań, na które nie było odpowiedzi. Spokojnie mogli
rozmawiać jedynie na temat przeszłości.
- Jak ci się udało mnie odnaleźć? - spytała.
- Moim przewodnikiem był Jeremiasz, rozdział dwudziesty
dziewiąty, werset trzynasty: "Będziecie Mnie szukać i znajdziecie Mnie, albowiem będziecie Mnie szukać z całego serca".
Debora była wzruszona.
- Mówisz pięknie po hebrajsku, Tim - szepnęła.
- Naprawdę nad nim pracowałem - odparł lekko zażenowany. - Myślę, że od naszego ostatniego spotkania wiele
się nauczyłem.
Ja również - pomyślała Debora. A na głos powiedziała:
- Ale mówiąc poważnie, jak natrafiłeś na mój ślad?
152
- Zacząłem od Synaju i szukałem aż po wzgórza Golan - pomijając czysty zbieg okoliczności, że spotkałem w metrze Danny'ego.
- Och.
- Dostrzegłem w tym rękę Opatrzności - rzekł z naciskiem.
Debora odwróciła oczy, szarpiąc nerwowo źdźbła trawy.
- Naprawdę wiele przeszłam od... tamtej nocy - odezwała
się wreszcie.
Opowiedziała mu o swojej niewoli w Mea Shearim i ucieczce
ku wolności.
- Jesteś bardzo dzielna - rzekł cicho Tim.
- Mój ojciec ma o tym inne zdanie.
- Nie wątpię - zgodził się. - Jest człowiekiem o niezwykle
silnej woli.
- Ja również. Przecież jestem jego córką - powiedziała. - Poza tym dorosłam. Mam już prawie dwadzieścia lat.
- Tak - potwierdził, nie odrywając wzroku od jej twarzy. - I jesteś bardzo piękna.
- Nie to miałam na myśli - odparła nieśmiało.
- Wiem. Po prostu chciałem zmienić temat, żeby pomówić
o czymś ważniejszym.
- Chcesz poznać dalszy ciąg mojej historii? - spytała
zakłopotana.
- Innym razem. - Przysunął się do niej na odległość
wyciągniętej ręki, nie dotknął jej jednak.
- Chciałabym usłyszeć od ciebie, jak ci się wiedzie w seminarium - powiedziała.
- Wcale nie chciałabyś - wyszeptał. - W każdym razie
nie w tej chwili.
- Na czym opierasz swoją pewność?
- Deboro - nie ustępował Tim - potrafię czytać w twoich
myślach. Jesteś przestraszona i czujesz się winna.
- Tak, masz rację - przyznała, spuszczając głowę i zaciskając pięści. - To naturalne, że się boję. Nie wiem tylko, skąd
bierze się to poczucie winy.
Wyciągnął rękę i uniósł jej twarz, by popatrzyła mu w oczy.
- Boisz się, że to coś złego - powiedział szeptem. - Ale
tak nie jest, Deboro. Uwierz mi, nie ma nic złego w naszych
wzajemnych uczuciach.
Położył jej delikatnie dłoń na ramieniu.
- Tim, co się z nami stanie?
- Dzisiaj? Jutro? W przyszłym tygodniu? Nie wiem, Deboro, i nic mnie to nie obchodzi. Wiem tylko, że teraz jestem
153
z tobą. Kocham cię i nie pozwolę ci odejść.
Ich twarze dzieliło kilka centymetrów. Debora miała wrażenie, że stoi na skraju przepaści trzech pełnych udręki lat, gdy
byli rozdzieleni.
I niespodziewanie hamulce puściły.
Debora zarzuciła ramiona na szyję Tima i pocałowała go.
Pamiętała, jak to było z Avim.
Teraz poznała różnicę.
Gdy tulili się do siebie z całej siły, Tim wyszeptał jej do ucha:
- Deboro, nie potrafię uwierzyć, że to może być grzechem.
Skinęła bez słowa głową, gdy spletli się w uścisku.
Choć oboje się denerwowali, żadne z nich się nie bało. Byli
całkiem niewinni, jednakże intuicja była doskonałym przewodnikiem po zawiłościach aktu miłosnego.
Był to jeszcze jeden znak, że stało się to, co się miało stać.
I w taki oto sposób w lesistym zakątku, nad Jeziorem Tyberiadzkim, przyszły ksiądz i córka rabina spełnili namiętną
miłość, która zaczęła się w wigilię szabatu dawno, dawno temu.
Tego samego wieczora, podczas kolacji, Debora przedstawiła
swoim przyjaciołom amerykańskiego gościa po prostu jako Tima.
Taktownie powstrzymali się od wszelkich pytań, czym się zajmuje
w kraju. Jedyne pytanie, które było dla nich ważne, brzmiało:
- Jak długo się tutaj zatrzymasz?
Tim spojrzał na Deborę, mając nadzieję, że jej oczy podsuną
mu odpowiedź, ale wyczytał w nich jedynie: "Sama chciałabym
to wiedzieć".
- Nie pomyśl sobie, że przemawia przez nas wyłącznie
wścibstwo - wyjaśnił Boaz. - Jesteśmy ciekawi, to fakt, ale
przede wszystkim mamy swoje zasady - każdy, kto odwiedza
kibuc na dłużej niż dwie doby, jest zobowiązany do wykonania
swojej działki pracy.
- Co mam robić? - spytał natychmiast Tim.
- Czy masz jakieś doświadczenie z obrządkiem bydła?
- Obawiam się, że nie. Ale w Ameryce zajmowałem się
trochę ogrodnictwem i będę szczęśliwy, jeśli przydzielicie mi
pracę na polu.
- Doskonale - powiedział Boaz. - Włóż tylko kapelusz
z szerokim rondem i posmaruj się olejkiem, bo w przeciwnym
razie będziesz wyglądał jak pomidor i jeszcze zerwą cię przez
pomyłkę.
Tim został przydzielony do chaty, którą zajmowało dwóch
australijskich ochotników, wszyscy wiedzieli jednak, że tylko
pro forma.
154
Debora mieszkała obecnie z Hanną Yavetz, która szczęśliwym zbiegiem okoliczności wyjechała jak co roku na miesiąc
do pracy w signal Corps. Podczas krótkiego czasu, który
spędzili razem, kochankowie mieli więc własny kąt.
Codziennie pracowali ramię przy ramieniu na polu - mieli
pierwszą okazję, by porozmawiać i poznać się nawzajem, nie
popędzani tykaniem zegara, którego wskazówki nieubłaganie
zbliżały się do godziny dwunastej w nocy poprzedzającej szabat.
Z każdą nocą, którą spędzali w miłosnym uścisku, poczucie,
że ich namiętność może być grzeszna, rozpływało się jak poranna mgiełka nad taflą jeziora.
Zostali już sobie zaślubieni w taki sposób, że żadna siła na
ziemi nie zdołałaby ich rozdzielić. Czemu nie miałoby już tak
pozostać na zawsze?
Było to jedyne pytanie, które kołatało się nieustannie w głowie Debory.
Czy może poprosić go, żeby został?
Czy on poprosi ją, by z nim wyjechała?
Debora pragnęła dzielić każde uczucie Tima. Nie zważając
na jego słowa, że liczy się jedynie fakt, iż są razem, uzyskała
zezwolenie, żeby zawieźć go do świętych miejsc związanych
z jego religią.
Mając dodatkowo na podróż wypłacone z góry za miesiąc
kieszonkowe Debory, zaplanowali, jak na pobożnych pielgrzymów przystało, trasę śladami Mesjasza Timothy'ego.
Zgodnie z milczącą umową nie poruszali - nie ośmielali się
poruszyć - tematu przyszłości. Żyli z dnia na dzień. Ale
każdy wschód i zachód słońca nieubłaganie przybliżał chwilę,
kiedy będą musieli podjąć trudne decyzje.
Czyż jednak nie znajdowali się na ziemi, gdzie Jozue rozkazał
słońcu, by stanęło w miejscu na niebie - i czyż go nie posłuchało?
Pewnego dnia, późnym popołudniem, Debora spacerowała
brzegiem jeziora, zadając sobie miliony pytań, na które nie
było odpowiedzi. Nagle natknęła się na Boaza, który czytał
coś, siedząc samotnie na trawiastym zboczu.
Wiedziała, że czasami przychodzi tutaj, by uciec przed brzemieniem swojego szefowania ("Dwie setki kibucników - dwieście opinii"), i zamierzała zostawić go w spokoju. Wyczuł
jednak nawet na odległość, że chce porozmawiać, i przywołał
ją gestem dłoni.
Nie bawiąc się w uprzejmości, przeszedł od razu do sedna
sprawy.
155
- Jak długo jeszcze? - spytał.
- Nie wiem - pokręciła głową Debora.
- Oczywiście, że wiesz - rzekł ojcowskim tonem. - Wiesz
z dokładnością do godziny, może nawet do minuty.
- Wyjeżdżamy na naszą wycieczkę jutro - powiedziała.
- Nie wyruszacie jednak jak Mojżesz, żeby spędzić czterdzieści lat na pustyni - zauważył. - Tim musi wrócić do
Jerozolimy. Kiedy?
- Piętnastego - odpowiedziała bezbarwnym głosem.
- To znaczy, że macie jeszcze pięć dni - rzekł cicho.
- Na to, żeby któreś z nas podjęło decyzję? - spytała
z nadzieją.
- Nie, Deboro - powiedział Boaz tak łagodnie, jak tylko
potrafił. - Żadne z was nie może zmienić tego, kim jest.
Macie pięć dni na pogodzenie się z tą myślą.
Nazajutrz rano Debora i Tim wsiedli do wysłużonego sedana, by odbyć podróż, która, jak oboje wiedzieli - lecz żadne
z nich nie wypowiedziało na głos - była pożegnalna.
Debora rzuciła ostatnie spojrzenie na chatę, gdy Tim wkładał
walizkę do bagażnika. Zabrał wszystkie swoje rzeczy. Absolutnie wszystkie. Nie zostawił nic, do czego mogłaby wrócić.
Kilka następnych dni zlało się w jedną plamę. Długie, słoneczne wycieczki z przewodnikiem w ręku po Nazarecie, Cezarei, Meggido, Hebronie, Betlejem.
A później, wieczorami, meldowali się niepewnie w skromnych hotelach, czując zażenowanie - chociaż dziesiątki innych
młodych par robiło to samo.
Wreszcie dotarli do Jerozolimy, miasta pełnego męki, nie
tylko związanej z wiarą jednego i drugiego, ale również z ich
życiem.
Robili, co mogli, żeby odegnać smutek. Debora żartowała
nawet, że ich zajazd znajduje się zaledwie o dziesięć minut
drogi od Mea Shearim, i groziła wesoło, że zabierze Timothy'ego, by poznał Schiffmanów.
Chodzili razem wszędzie - zwiedzili Stare Miasto, teraz
zjednoczeni fizycznie, lecz podzieleni duchowo na maleńkie
odłamki.
Idąc wąskimi uliczkami, ocierali się ramionami o duchownych z rozmaitych kościołów - ormiańskiego, ortodoksyjnego
greckokatolickiego, etiopskiego, o mułłów z arabskich meczetów - oraz frumerów, którzy wyglądali jak kopie sąsiadów
Debory z Brooklynu.
W końcu Debora zaprowadziła Timothy'ego na szczyt wzgó156
rza nad Ścianą Płaczu, pokazując miejsce, gdzie jej "grzeszny
głos" stał się przyczyną buntu.
- Nie wierzę - powiedział Tim. - Mają taki pobożny
wygląd. Są tacy zatopieni w modlitwie.
- Uwierz mi, że niektórzy z nich poznaliby mnie i teraz,
nie mogę się zatem modlić nawet w wydzielonym, ogrodzonym
miejscu. Ale ciebie - mój jasnowłosy irlandzki przyjacieluprzyjmą z otwartymi ramionami.
Szepnęła mu coś do ucha.
- Nie - zaprotestował z uśmiechem - to byłoby świętokradztwo.
- Nie, dopóki ty go nie popełnisz - powiedziała.
- Ale ja nie mam jarmułki.
- Nie martw się, kochanie, zademonstruj im po prostu
małą próbkę swojego jidysz, a zobaczysz, jak szybko dostaniesz
ekwipunek.
Tim wzruszył ramionami i skierował się z szacunkiem w stronę tłumu modlących się.
Nagle grupka mężczyzn zaczęła pokazywać go palcami.
- Patrzcie, patrzcie - zawołali w jidysz - oto idzie dusza
do uratowania.
Podbiegli do niego i wianuszkiem otoczyli go dobrotliwie.
- Znasz jidysz? - spytał jeden z nich.
- Yo, a bisl - odpowiedział Timothy.
Ich podniecenie wzrastało, gdy kontynuowali swój katechizm.
- Potrafisz się modlić?
- Owszem, znam kilka modlitw.
- Chodź, pomożemy ci.
Niemal w magiczny sposób jarmułka znalazła się na czubku
głowy Tima, gdy prowadzono go pod ścianę, żeby mógł dotknąć świętych kamieni.
Tim był ogromnie wzruszony, co natychmiast zauważyli.
- Módl się - ponaglił go ktoś, wtykając mu do ręki książkę. - Potrafisz czytać po hebrajsku, prawda?
- Trochę.
Inny zaczął kartkować psalmy.
- Czy mogę wybrać sam? - spytał Tim.
- Oczywiście - rzekł z entuzjazmem przywódca. - Który?
- Ostatni - sto pięćdziesiąty - odpowiedział Tim.
- Doskonale - zawołali radośnie.
Timothy wyrecytował psalm, uważany za "najwspanialszą
symfonię pochwalną dla Boga, skomponowaną kiedykolwiek
157
na ziemi", który zaczynał się i kończył "Alleluja" ("Chwalcie
Pana") i miał to słowo w każdej linijce.
Otaczający go mężczyźni byli wyraźnie pod wielkim wrażeniem.
- Może pójdziesz z nami na spotkanie z naszym rebe?namawiali go.
Przez chwilę Tim nie wiedział, co począć, albowiem ci młodzi
mężczyźni, w przeciwieństwie do ponurych fundamentalistów,
których opisała mu Debora, byli natchnieni żarliwą miłością
do Boga.
Nagle przyszła mu na myśl jedyna logiczna wymówka.
- Przepraszam - usprawiedliwił się w jidysz - ale mam
już duchowego przewodnika.
Po czym wrócił do córki rabina i ruszyli razem, by przejść
kolejno czternaście stacji Drogi Krzyżowej.
Ostatnie pięć stacji - łącznie z miejscem ukrzyżowania
Chrystusa w Kalwarii i Grobem Pańskim - znajdowało
się w kościele św. Grobu, do którego uczęszczali wierni różnych wyznań - ortodoksyjni grekokatolicy, rzymscy katolicy, jak również Koptowie, Ormianie, Syryjczycy i Abisyńczycy.
Gdy Tim wpatrywał się bez słowa w ten surowy pomnik
Męki Pańskiej, Debora czuła, że nie zdaje sobie nawet sprawy
z jej obecności.
Milczał prawie przez pół godziny i nawet później mówienie
sprawiało mu trudność.
- Co chciałbyś teraz robić? - spytała z wahaniem.
- Deboro - powiedział lekko drżącym głosem - czy
masz coś przeciwko spacerowi?
- Nie, oczywiście, że nie.
- Właściwie, to kawałek drogi. Może jednak pojedziemy
autobusem.
- Ależ nie - nalegała Debora. - Pójdziemy piechotą,
dokąd tylko zechcesz.
- Chciałbym zobaczyć jeszcze raz Betlejem.
Skinęła głową i wzięła go za rękę, gdy zaczęli długą wspinaczkę.
Było już późne popołudnie, gdy spragnieni i zakurzeni weszli
do kościoła Narodzenia, wzniesionego przeszło tysiąc lat temu
ponad miejscem, w którym urodził się Chrystus.
Następnie przeszli pasażem do katolickiego kościoła św.
Katarzyny, gdzie Timothy ukląkł w ostatniej ławce i zaczął się
modlić. Debora stała obok niego, niepewna, jak ma się za158
chować.
Nagle usłyszała jego cichy jęk: "O mój Boże!", a następnie
niespokojny szept:
- Uklęknij, Deboro. Uklęknij!
Posłuchała go natychmiast, wyczuwając jego przerażenie.
- Pochyl głowę i módl się - polecił znowu.
W chwilę później z frontowej ławki wstało dwóch mężczyzn. W nawie uklękli, przeżegnali się i ruszyli ku wyjściu.
Mieli na sobie czarne marynarki i białe koszule rozpięte pod
szyJą.
Gdy się zbliżyli, Tim przekonał się, że jego podejrzenie było
słuszne - rzeczywiście byli to George Cavanagh i Patrick
Grady.
- Jesteś pewien, że cię nie zauważyli? - spytała Debora
później, gdy stali w cieniu, czekając na autobus do Jerozolimy.
- Nie mam pojęcia - odpowiedział, ulegając panice.Mogli po prostu udać, że nie widzą.
- A jeśli zauważyli, czy sądzisz, że komuś o tym powiedzą? - Debora w pełni podzielała jego niepokój.
- Jestem prawie pewny, że Cavanagh to zrobi - rzekł
z goryczą.
- Ale w jaki sposób kiedykolwiek się dowiesz.
- Właśnie o to chodzi - przerwał jej, potrząsając z udręką
głową. - Nigdy się nie dowiem.
Siedzieli na niskim kamiennym murku na szczycie Góry
Oliwnej. Żadne z nich się nie odzywało. Za niecałą godzinę
Debora miała go opuścić, by wrócić do kibucu.
Kończył się pewien etap jego życia.
Wpatrywali się w rozciągającą się u podnóża góry dolinę
i majaczące w oddali Stare Miasto, odbijające gdzieniegdzie
promienie zachodzącego słońca.
Wreszcie Tim przerwał klasztorną niemal ciszę.
- Moglibyśmy zamieszkać tutaj - powiedział cicho.
- Co chcesz przez to powiedzieć?
- Tutaj, w tym mieście - Jerozolimie. Popatrz, spotykają
się tutaj niemal wszystkie religie - duch Boży zdaje się unosić
nad Starym Miastem. To ojczyzna wszystkich ludzi.
- Ojczyzna duchowa - poprawiła go.
- O to mi właśnie chodziło, Deboro. To miejsce, gdzie
moglibyśmy żyć oboje. Razem.
- Tim - powiedziała w rozpaczy - ty chcesz zostać księdzem. Przez całe życie pragnąłeś służyć Bogu...
- Mogę to robić również bez przyjmowania święceń159
odrzekł, próbując przekonać samego siebie. - Jestem pewien,
że któraś z chrześcijańskich szkół pozwoliłaby mi uczyć...
Głos mu się załamał.
Spojrzał na nią. Doskonale wiedziała, jakie jest ukryte znaczenie jego słów, i kochała go zbyt mocno, żeby udawać, iż
jest inaczej.
- Timothy - powiedziała - w głębi serca wiem, że jesteśmy już poślubieni. Ale w rzeczywistym świecie to się nigdy
nie uda.
- Czemu?
- Ponieważ nie mogę zapomnieć mojej religii - a ty swojej.
Nic - nawet cała święcona woda tego świata - nie zmyje
istoty tego, kim jesteśmy.
- Chcesz powiedzieć, że wciąż boisz się swego ojca?spytał.
- Nie, nie wydaje mi się, żebym była mu cokolwiek winna.
Miałam na myśli Ojca Wszechświata.
- Ale czy ostatecznie wszyscy mu nie służymy?
- Tak, Timothy. Ale każde służy mu na swój własny sposób, dopóki nie nastąpi kres.
- Ale gdy Mesjasz nadejdzie ponownie...
Nie dokończył zdania.
Mimo że oboje wierzyli bez zastrzeżeń w przyjście Mesjasza,
wiedzieli również, że świat, w którym żyją, jest zbyt zepsuty,
by mógł Go przyjąć.
Mesjasz nie przyjdzie - w każdym razie nie za ich życia.
29
Timothy
Rozstali się na dworcu autobusowym w Jerozolimie. Gdy
Debora weszła na najniższy stopień, przytulił ją impulsywnie
po raz ostatni.
Nie potrafił wypuścić jej z objęć. Kochał ją miłością tak
płomienną, że spłonęłaby w niej cała jego determinacja, gdyby
tylko Debora na to pozwoliła.
- Nie powinniśmy tego robić - zaprotestowała słabo.Twoi przyjaciele, to znaczy ci, którzy nas widzieli...
- Nic mnie to nie obchodzi... nie obchodzi mnie nic
poza tobą.
- To nieprawda...
- Przysięgam na Boga, że kocham cię bardziej.
- Nie, Tim, sam nie orientujesz się w swoich uczuciach.
- Jak możesz być taka pewna?
- Ponieważ nie znam sama siebie.
160
Próbowała się odsunąć nie tylko po to, by nie narazić na
szwank jego księżowskiej reputacji, lecz przez wzgląd na siebie samą, wiedziała bowiem, że musi odejść teraz albo nigdy.
Nie chciała też, by pozostała mu w pamięci jej twarz zalana
łzami.
Gdy tak stali, tuląc się nawzajem w ramionach, Debora
czuła, że Tim również stara się powstrzymać łkanie.
Ich słowa pożegnania były takie same - i wypowiedzieli je
niemal jednocześnie. Każde z nich rzekło tylko: "Niech cię
Bóg błogosławi" - i odwrócili się.
Gdy Tim dotarł do Terra Sancta College, dwaj pozostali
Amerykanie już tam byli.
- Ten upał kompletnie nas wykończył - wyjaśnił Patrick
Grady. - Poza tym na Jerozolimę trzeba by mieć mnóstwo
czasu.
- Tak, zwiedzenie wszystkiego zajęłoby chyba całe życiezgodził się Cavanagh.
Żaden z nich nie uczynił najmniejszej aluzji na temat tego, czy
widzieli kochanków w Betlejem. Był to jeszcze jeden krzyż, który
Tim musiał dźwigać. Będzie teraz żył w nieustannym niepokoju,
zastanawiając się, co wiedzą obaj jego koledzy. Czy użyją tego
w jakikolwiek sposób, żeby go zdyskredytować. I kiedy.
- Przyznam, Hogan - powiedział George znacznie przyjaźniejszym tonem - że bardzo żałowaliśmy, iż nie było cię
z nami. Spędzilibyśmy czas znacznie pożyteczniej.
- Czemu? - spytał Tim.
- Moja znajomość łaciny jest całkiem niezła, ale większość
inskrypcji była chyba po grecku. Naprawdę ogromnie byś się
przydał.
- Dzięki - rzekł ponuro Tim. - Bardzo mi to pochlebia.
Tak jak obiecał, punktlich co do minuty, wrócił ojciec Bauer
z niemieckimi seminarzystami. Wszyscy byli potwornie zmęczeni, zakurzeni i spaleni słońcem, które dawało się mocno we
znaki u schyłku lata.
Tima przeszył spóźniony dreszcz. Graniczyło niemal z cudem, że nie wpadli z Deborą także na nich.
Nazajutrz rano, lecąc na wysokości dziewięciu tysięcy metrów nad ziemią i o tyleż samo bliższy niebu, Timothy czytał
brewiarz, próbując zagłuszyć myśli pobożnymi sentencjami.
Gdy samolot krążył nad miastem, czekając, aż wieża kontrolna
zezwoli na lądowanie, przelecieli nad Watykanem. Bazylika
św. Piotra, z kopułą zaprojektowaną przez Michała Anioła,
w połączeniu z kolumnadą placu Berniniego wyglądała jak
161
gigantyczna dziurka od klucza.
Aby metafora nie zagubiła się w jednym z jego sennych
pouczeń, ojciec Bauer zauważył:
- To prawdziwe bramy raju, bracia. I od nas zależy, czy
zasłużymy na klucze do Królestwa Bożego.
Timothy spojrzał w dół, zastanawiając się, czy owe bramy
nie zostały przed nim zamknięte na zawsze.
CZęść iii
30
TIMothy
- Pobłogosław mnie, ojcze, albowiem zgrzeszyłem...
Od czego mam zacząć? - myślał Tim z udręką, klęcząc
w dusznym konfesjonale w kaplicy North American College.
Jak miał opisać to, co się wydarzyło na Ziemi Świętej?
Co miał powiedzieć? że zakochał się w kobiecie? Było to
przecież określenie zupełnie nieadekwatne do jego uczuć.
Że miał stosunek płciowy? On, seminarzysta, zobowiązany
już do czystości, który zaledwie za dwa lata złoży ślub wiecznego celibatu?
- Si, figlio mio?
Stanowiło dla niego pewne pocieszenie, że jego spowiednik
mówi po włosku. Być może ciężar jego słów zostanie nieco
rozproszony przez filtr obcego języka.
- Ho peccato, Padre, zgrzeszyłem - powtórzył.
- Jak mogę ci pomóc? - rozległ się szept zza kratki.
- Kochałem kobietę, ojcze.
Po chwili milczenia, kapłan sprostował:
- Chciałeś powiedzieć, że kochałeś się z kobietą...
- To żadna różnica - zapewnił Tim, niemal z oburzeniem.
Spowiednik zakasłał.
- Kochaliśmy się, ponieważ pragnęliśmy zgłębić nawzajem
nasze dusze. Gdy stykały się nasze ciała, dusze łączyły się.
- Ale wasze ciała... stykały się - rzekł spowiednik.
On nie rozumie - pomyślał Tim. - Jak, na Boga, mam się
wyspowiadać komuś, kto nie ma pojęcia, czym jest ziemska
miłość?
Próbował przedstawić całą historię w logiczny sposób, ale
pomimo palącego pragnienia, by się wyspowiadać, chciał chronić Deborę. Nie wymieni jej imienia. Ani nie powie, że jej
ojciec jest duchownym.
Dialog trwał długo. Ksiądz zadawał tak wiele pytań. Gdzie?
Ile razy?
- Czemu chce ojciec wiedzieć to wszystko? - spytał Tim
162
z rozpaczą. - Czy nie dość, że dopuściłem się tego, czego się
dopuściłem?
Próbował wytłumaczyć sobie, że być może to badanie jest
częścią pokuty. Ma na celu usunięcie zmysłowości z jego duszy
i odłożenie jej, niczym złośliwego nowotworu na tacę chirurgiczną, z dala od niego.
Wreszcie ta ciężka próba dobiegła końca. Wyznał wszystko,
co mógł. Co do reszty - pomyślał - Bóg wie, co uczyniłem
i jak się z tego powodu czuję. Niech On mnie osądzi.
Cały mokry od potu, czekał bez tchu na wyrok kapłana.
- Wciąż pozostało kilka pytań bez odpowiedzi... - To
był cały komentarz spowiednika. Zamilkł, czekając, co powie
Timothy, by ocenić jego skruchę.
- Wiem, wiem. Jestem seminarzystą. Powinienem być bardziej stanowczy. Kocham Boga, i pragnę Mu SłUżyć. Dlatego
jestem tutaj. - Milczał przez chwilę, po czym dodał: - Dlatego mogłem wrócić.
- Czy jesteś pewien, że tym razem wytrwasz?
- Jestem człowiekiem, ojcze. Znam jedynie moje intencje.
- Czy z własnej woli omówisz przyszłość ze swoim stałym
spowiednikiem?
- Tak, ojcze - skinął głową Tim i wyszeptał: - Uczynię
wszystko, co jest konieczne, żeby być godnym kapłaństwa.
Wreszcie duchowny powiedział:
- Człowiek składa się nie tylko z duszy, lecz i ciała. Nawet
święci walczyli z tym demonem. Czy muszę wspominać świętego Augustyna i świętego Hieronima, którzy są teraz doktorami Kościoła? Musisz pójść za ich przykładem. A co do
twojej pokuty, przez następny miesiąc będziesz codziennie
odmawiał trzykrotnie cały różaniec. Rozważaj wszystkie tajemnice - radosne, bolesne i chwalebne, prosząc Matkę Boską,
aby wstawiła się za tobą u naszego Pana i wybłagała łaskę dla
ciebie. Recytuj również psalm pięćdziesiąty pierwszy podczas
porannych i wieczornych modlitw.
- Dobrze, ojcze.
Przez kratkę Tim dostrzegł gest prawej dłoni spowiednika,
czyniącej znak krzyża, gdy kapłan rozgrzeszał go w imię Ojca
i Syna, i Ducha Świętego.
- Va in pace - powiedział cicho ksiądz - e pregha per
me. - Idź w pokoju i módl się za mnie.
Rzym, legendarne miasto siedmiu wzgórz, miał też ósme
wzgórze, Janikulum, położone na Prawym brzegu Tybru. Tutaj, w trzecim wieku naszej ery, cesarz Aurelian zbudował
163
mur - który miał być nie do zdobycia - o wysokości sześciu
metrów i długości osiemnastu kilometrów - by chronić Rzymian przed atakami barbarzyńców.
To na wzgórzu Janikulum w 1953 roku papież Pius XII,
któremu towarzyszył kardynał Francis Spellman z Nowego
Jorku (inicjator zbiórki pieniędzy na ten cel), dokonał uroczystego otwarcia North American College - sześciopiętrowej
konstrukcji z pastelowobrązowej cegły - co stanowiło wspaniały gest wiernych katolików z Nowego Świata.
Portyki przestronnego dziedzińca są pokryte niezliczonymi
insygniami dla upamiętnienia hojności rozmaitych diecezji
w Stanach Zjednoczonych. Znajdująca się pośrodku fontanna
wyrzuca w górę strumień krystalicznej wody, tryskającej
ze skały ozdobionej gwiazdami symbolizującymi wszystkie
stany Unii.
W różnych salach publicznych wiszą godła z mottem uczelni:
"Firmum est cor meum" - "Silne jest serce moje". Dla sporej
części stu trzydziestu mieszkańców college'u, przeważnie amerykańskich kandydatów do wyświęcenia, owo motto zawiera
ukryte pytanie: "Czy moje serce jest dość silne?".
Tutaj właśnie miał mieszkać Timothy wraz ze swoimi czterema kolegami podczas dalszych studiów. Na niektórych zajęciach, na przykład z prawa kanonicznego, językiem wykładowym w dalszym ciągu była łacina, jednakże większość prowadzono w języku włoskim, który ćwiczyli intensywnie podczas
Lata w Perugii. Ponieważ nie wszyscy byli lingwistami, włosko-angielskie słowniki Mondadoriego trzymano w rękach równie często jak brewiarze.
` Podczas miesięcznej pokuty Tim dwa razy dziennie zwracał
się do Boga słowami psalmu pięćdziesiątego pierwszego, prosząc Go: "Obmyj mnie zupełnie z mojej winy i oczyść mnie
z grzechu mojego" *. I ufał, słowami psalmisty, że Wszechmogący "stworzy w nim serce czyste i odnowi ducha niezwyciężonego".
Ukląkł przed ołtarzem i przysiągł, że nigdy więcej nie będzie
szukał kontaktu z Deborą.
Ale nawet gdy składał tę przysięgę, jego rozpacz rozjaśniało
dalekie światełko. Padało na trzepoczące w jego myślach pytanie: "A może Bóg zrządzi, że znowu się spotkamy?".
Gdy wychodził z kaplicy, był mokry od potu, jednakże
bynajmniej nie z powodu bezwietrznej i ciepłej październikowej
nocy. Rozpaczliwa myśl zrobiła nagle wyłom we wzniesionych
przez niego murach obronnych.
164
"Będę żył nadzieją ujrzenia Debory.
Do końca mojego życia".
31
Debora
Był to szok, lecz nie zaskoczenie.
Ponieważ Debora i Tim spędzili ze sobą prawie trzy tygodnie, zaskoczeniem byłoby raczej, gdyby nie zaszła w ciążę.
Prawdę mówiąc, jakaś cząstka Debory, nie kierująca się rozsądkiem, pragnęła tego "nieszczęścia", któremu musiała stawić
czoło w cztery tygodnie po rozstaniu z Timothym.
O wyniku testu powiadomił ją doktor Barnea, kibucowy
lekarz. On przynajmniej nie miał wątpliwości, rzekł bowiem
z serdecznym uśmiechem:
- Maze~ tow.
Siedziała przez chwilę w milczeniu.
- Nie wiem, co robić - powiedziała cicho.
- Nie martw się - uspokoił ją doktor. - Powiem ci
wszystko, o czym musisz wiedzieć. Poza tym w kibucu zawsze
jakieś kobiety są w ciąży. Możesz uzyskać od nich lepsze
porady niż z moich książek.
Czy to naprawdę takie proste? - spytała sama siebie. Czy
będzie zwyczajnie siedziała i przyglądała się, jak brzuch jej
rośnie? Czy nie stanie się pośmiewiskiem albo, co gorsza,
przedmiotem ogólnej litości?
- Doktorze Barnea, dziecko, które noszę...
Czekał cierpliwie, aż znajdzie w sobie odwagę, by mówić
dalej.
- Nie ma żadnej nadziei - powiedziała wreszcie - żebym
mogła... poślubić ojca dziecka. Nie mogę mu nawet powiedzieć.
Lekarz uśmiechnął się uspokajająco.
- A kto o to pyta? W kibucu narodziny dziecka są zawsze
okazją do świętowania. A twoje dziecko Będzie rosło w najwspanialszych warunkach na świecie. Zresztą nie jesteś tutaj
jedyną samotną matką. Nie zauważyłaś tego?
- Nie - odparła.
- No widzisz - powiedział doktor, kiwając triumfalnie
palcem. - Do tego właśnie zmierzałem. Nie zauważyłaś, ponieważ wszystkie dzieci są u nas traktowane jednakowo.
- Ale jeśli dziecko... spyta o swego ojca?
- No cóż - uśmiechnął się - chyba martwisz się o to
trochę przedwcześnie, nie zrobi tego jeszcze bardzo długo. Do
tej pory sytuacja może się zmienić.
165
Nie - pomyślała Debora - to się nie zmieni. To dziecko
Timothy'ego i nikt inny nie zostanie jego ojcem.
Lekarz opacznie zrozumiał jej zamyślenie i dodał:
- Posłuchaj, Deboro, to smutny fakt, że młodzi mężowie
często idą do wojska i... nie wracają. Z przykrością muszę ci
powiedzieć, że mamy tutaj dwie wdowy, nawet młodsze od
ciebie, z pięciorgiem dzieci.
Pochylił się i uderzył dłonią w biurko.
- Ale dzieciaki mają się świetnie! Nasza wspólnota obdarza
je miłością, której potrzebują. Teraz najważniejsze jest, żebyś
przestrzegała odpowiedniej diety, brała witaminy i myślała
o przyjemnych rzeczach.
Debora wiedziała, że nie uda jej się wypełnić jego zaleceń.
Wyjdzie z kliniki i będzie musiała stawić czoło rzeczywistości - sama, chociaż nie sama. Ponieważ zdecydowała, że
nigdy nie pokocha innego, była przygotowana na to, że zostanie matką, nigdy natomiast nie zostanie niczyją żoną.
Tymczasem doktor zorientował się, że jeszcze coś ją gnębi.
- Czy martwisz się o rodziców? - spytał domyślnie.
- Tak - przyznała. - Mój ojciec ma swoje sposoby, żeby
dowiadywać się o takich rzeczach.
Doktor Barnea rozumiał aż nazbyt dobrze.
- Deboro, czy chcesz poznać moją definicję człowieka dorosłego? To ktoś, kto budzi się rano i mówi sobie: "Nic mnie
nie obchodzi, co pomyślą rodzice". Dla mnie to prawdziwa
psychologiczna bar micwa.
Skinęła głową, wstała i powoli wyszła z kliniki. Ostre połUdniowe słońce uświadomiło jej, jak długo przebywała w środku - albowiem gdy przyszła dowiedzieć się o wyniki testu,
było jeszcze zimno.
Gdy wracała do swej chaty, tysiące sprzecznych myśli kłębiły
się w jej głowie i atakowały ją niczym burza piaskowa na
pustyni.
Była właściwie pewna, że odtąd nie będzie jej już obchodziło,
co pomyśli Moses Luria.
Pragnęła natomiast tylko jednej rzeczy, która była niemożliwa.
Chciała, żeby Tim wiedział o dziecku.
32
DaNIEL
W miarę jak rosła moja zmysłowość i malała moja wiara,
zacząłem zdawać sobie sprawę, czemu tak bardzo pociąga
mnie Ariel - w oszałamiającym opakowaniu stanowiła wcie166
lenie wszystkiego, co moja religia uważała za tabu.
Powiedziała mi, że studiuJe historię sztuki w NYU, i chyba
robiła to w wielkim stylu. ściany jej mieszkania były obwieszone imponującymi dziełami sztuki współczesnej, łącznie z autentycznymi obrazami Utrilla, Braque'a i kilkoma rysunkami
Picassa. Półki w salonie uginały się pod ciężarem setek książek
na temat dzieł współczesnych mistrzów.
Nigdy przedtem nie widziałem takiego mieszkania - a już
na pewno nie u studentki.
Po pierwsze, było ogromne i umeblowane wyłącznie na
biało. Jedyny wyjątek stanowiły srebrne tace, ale nawet one
były napełnione - nie żartuję - białymi czekoladkami.
Jej lodówka była wypchana butelkami szampana i kawiorem - oraz mrożonkami "Bird's Eye".
Powinienem był się domyślić, ponieważ nigdy nie widywała
się ze mną wieczorami we wtorki, środy i czwartki. Jasne,
wiedziałem, że może mieć zajęcia również wieczorem, ale gdy
zaproponowałem parę razy, że wpadnę koło północy, roześmiała się.
Połapałem się wreszcie pewnej piątkowej nocy (tak, byłem
na tyle otumaniony, że lekceważyłem nawet szabat), gdy przypadkowo oblała mnie czerwonym winem i zaproponowała
wesoło, że zliże je w ramach "pokuty". Rozebrała mnie i wepchnęła pod luksusowy prysznic w łazience.
Gdy wyszedłem spod niego, podała mi nie tylko płaszcz
kąpielowy, lecz również męską koszulę i spodnie.
Próbowałem wytłumaczyć sobie obecność owej męskiej garderoby tym, że należała do jakiegoś poprzedniego kochanka - albo nawet męża.
Spodnie były jednak zbyt starannie wyprasowane, a koszula zbyt świeżo wyprana. I gdy tak patrzyłem na monogram w kształcie rombu z inicjałami "CM", uległem ciekawości.
- Do kogo to należy? - spytałem, starając się, żeby mój
głos zabrzmiał obojętnie.
- Do przyjaciela - odpowiedziała bez wahania i przywołała mnie skinieniem dłoni, żebym położył się obok niej.
Ale nawet w czasie wstępnych pieszczot nie chciałem dać za
wygraną.
- Jakiego przyjaciela?
- Nikogo ważnego. Daj temu spokój, dobrze?
- Najwyraźniej jest dość ważny, by trzymać rzeczy w twojej
szafie.
167
W końcu straciła cierpliwość.
- Na miłość boską, Danny. Czy naprawdę żyjesz w takim
oderwaniu od świata? Czy to nie oczywiste, że jestem utrzymanką?
Prawdę mówiąc, byłem wstrząśnięty - i straszliwie zraniony.
- Nie, nie było to dla mnie oczywiste - odparłem cicho. - Chcesz powiedzieć, że to mieszkanie...?
- Nie, mieszkanie jest moje, ale on płaci czynsz. Czy to
zbyt trudne do przełknięcia, mały rabinku?
- Nie - skłamałem. - Po prostu tam, skąd pochodzę,
takie rzeczy...
- Kochanie, pochodzisz z innej planety.
- Masz rację - powiedziałem, czując zakłopotanie, że
zostały we mnie resztki konwencjonalnych wartości. - Nie
rozumiem tylko jednej rzeczy.
- Czego?
- Co, u diabła, pociąga cię we mnie?
- Twoja niewinność - odrzekła nie speszona. Uśmiechnęła
się szeroko. - A czy ja nie jestem dla ciebie całą sałatką
z zakazanych owoców?
Skinąłem głową i chwyciłem ją pożądliwie w ramiona.
- Po tym wszystkim nie uda ci się już wrócić do miłych
żydowskich dziewczyn - powiedziała cicho gardłowym głosem, poddając się ulegle moim pieszczotom.
Podczas wielu parnych nocy, gdy wkuwałem przedmioty,
których studiowanie miałem rozpocząć dopiero na jesieni,
odczuwałem częściowe zadowolenie, że przyjaciel Ariel zaprosił
ją na Riwierę. Latem mieszkałem w domu i mógłbym z nią
rozmawiać wyłącznie z automatu telefonicznego.
Purytanizm mojego ojca był tak wszechobecny, że starałem
się ze wszystkich sił wygnać Ariel nawet z moich myśli, żeby
ojciec przypadkiem nic z nich nie wyczytał.
Dom bez Debory wydawał się dziwny. Naskrobała do mamy
zaledwie kilka linijek, zawiadamiając, że "wszystko jest w porządku", ale listy, które my wymienialiśmy, były znacznie
bardziej szczere. Umierałem z ciekawości, czekając na następne
wiadomości o rozwoju jej romansu - a przynajmniej miałem
nadzieję, że to będzie romans - z pilotem Avim.
Nader często dzwoniłem do mojego akademika, żeby sprawdzić, czy jest dla mnie poczta. Dostałem jednak tylko zdawkową widokówkę od mojej uwodzicielki. Oddałem się więc
bez reszty nauce, siłą woli starając się wymazać Ariel z pamięci.
Czasami ojciec pukał delikatnie do moich drzwi. Mówił, że
168
ma nadzieję, iż mi nie przeszkadza, po czym siadał i próbował
pomóc mi w znalezieniu tematu rozprawy, którą musiałem
napisać w ramach przygotowań do uzyskania stopnia akademickiego.
Jego sugestie dotyczyły z reguły średniowiecznego mistycyzmu, który miał również "Luriańską" tradycję, datującą się
z XVI wieku. Aczkolwiek większość najważniejszych książek
z tej dziedziny, na przykład Zohar, była zwyczajowo, jeśli nie
formalnoprawnie, zakazana dla mężczyzn poniżej czterdziestki,
ojciec był pewny, że zdoła przekonać dziekana, iż w moim
przypadku "okoliczności są szczególne".
Kiwałem tylko bez słowa głową i częstowałem go krakersami
z masłem orzechowym i napojem imbirowym, które mama
zostawiała zawsze na moim biurku. Robiłem co w mojej mocy,
żeby ukryć prawdę, a mianowicie, że zdecydowałem się już,
o czym chciałbym pisać i kogo widziałbym najchętniej jako
swego promotora.
Pod koniec lata udałem się do dziekana ze specjalną prośbą.
Jak zwykle przywitał się ze mną serdecznie i jak zwykle założyłem, że czyni to przez wzgląd na mego ojca, na jego sławę.
- Chciałbym pisać pracę pod kierunkiem doktora Bellera - powiedziałem bez ogródek.
- To naprawdę uczony człowiek - zauważył dziekanale nie miałem pojęcia, że interesujesz się archeologią...
- Och, nie - przerwałem mu. - Nie miałem na myśli
rabiego Bellera. Chodzi mi o jego brata z Columbia University.
- Ach! - Nagle entuzjazm dziekana wyraźnie przygasł.
Pogłaskał brodę, mrucząc coś niewyraźnie pod nosem w różnych tonacjach.
Wreszcie powiedział w zrozumiałym języku:
- Aaron Beller to epikoros, grzeszny geniusz. Mimo to
uczciwy uczony nie może zaprzeczyć, że w swojej rodzinie jest
najwybitniejszym umysłem od pokoleń...
- Całkowicie się zgadzam - powiedziałem. - Dlatego
właśnie wybrałem jego wykłady. Proszę sprawdzić, zaliczyłem
wszystko na piątkę. - Czekałem z niepokojem, gdy dziekan
zaczął znów pochrząkiwać.
Po długiej chwili, ku memu zdziwieniu, uśmiechnął się, pochylając się ku mnie przez biurko.
- Wiesz co, Danny? Może jeśli Beller zgodzi się zostać
twoim promotorem, twoja pobożność okaże się zaraźliwa?
Może uda ci się go nawrócić? Nie martw się, zadzwonię w parę
169
miejsc i wszystko załatwię.
- Dziękuję. - Wstałem, rozradowany.
- Ale ostrzegam cię - zawołał za mną dziekan. - Ten
człowiek jest przewrotny. Nie daj mu się sprowadzić na manowce.
- Tak jest, panie dziekanie - odpowiedziałem.
- Zresztą, syn silczańskiego rebego nie pozwoli zachwiać
swojej wiary - rzekł dziekan z pewnością, która wzbudziła
mój niepokój.
Temat, który uzgodniliśmy z Bellerem, brzmiał: "Sublimacja
seksualna jako czynnik wiary". Postanowiliśmy obaj opuścić
drugie słowo tytułu, gdy prezentowaliśmy temat do akceptacji
uniwersyteckiej radzie naukowej.
Oczywistym punktem wyjścia była heretycka monografia
Freuda Przyszłość pewnego złudzenia, w której przedstawia
swój pogląd, że geneza religii wiąże się z tłumieniem albo
przynajmniej ukierunkowywaniem na nowo tej pierwotnej napędowej siły życia - a mianowicie libido. Ja, w każdym razie,
stanowiłem żywy przykład potęgi złych skłonności.
Moje badania, wahające się od Platona do Freuda oraz
poza nimi, przybliżyły mnie do zasadniczego poglądu Bellera,
że "religia" powstała z inspirowanej przez poczucie winy potrzeby wynalezienia patriarchalnej Istoty Najwyższej.
Chyba mnie trochę poniosło, ponieważ streszczenie powinno
liczyć dziesięć tysięcy słów, a moje, które oddałem Bellerowi,
miało prawie dwadzieścia tysięcy.
Stałem się również częstym gościem w jego domu - oczywiście z Ariel - mimo to byłem straszliwie zdenerwowany, gdy
spotkaliśmy się w tydzień po tym, jak oddałem mu pierwszy
szkic. Na szczęście niemal natychmiast rozwiał moje wątpliwości.
- Pierwsza klasa, Danny. Naprawdę szczerze uważam, że
masz tu zaczątek książki. Zrobiłem jednak na marginesach
kilka uwag, gdzie powinieneś wyciąć bardziej kontrowersyjne
koncepcje, by ten szkic został uznany przez dziekana za "koszerny".
Udzielił mi dobrej rady, albowiem moja praca w obecnej
postaci była najeżona herezjami.
Pewnego dnia, późnym wieczorem, gdy kończyliśmy butelkę
białego wina, spytałem niepewnie:
- Aaronie, czy moglibyśmy porozmawiać? .
- Jasne, Danny - odpowiedział. Myślę, że czuł, o co mi
chodzi.
170
- Wiedząc to, co wiem - to znaczy rzeczy, których dowiedziałem się od ciebie - nie potrafię dobrnąć do końca. No
wiesz... chodzi mi o smichę.
Czekałem nerwowo na jego reakcję.
- Danielu - rzekł powoli - cieszę się, że sam zacząłeś ten
temat, albowiem dzięki temu czuję się moralnie usprawiedliwiony, by powiedzieć ci bez ogródek, co o tym myślę.
Umilkł na chwilę, po czym dodał cicho:
- Zawsze wydawało mi się, że masz wątpliwości co do
zostania rabinem - zwłaszcza jeśli idzie o sukcesję po twoim
ojcu. Nie bardzo sobie wyobrażam, żebyś mógł spędzić resztę
życia w Brooklynie, pisząc Responsa na temat średniowiecznych sporów. Dla mnie byłoby to marnowanie wybitnego
umysłu.
Byłem zakłopotany tym, że zdaje się czytać w moich myślach. Mimo to czułem niewiarygodną ulgę.
Uświadomiłem sobie, że jego zajęcia były dla mnie tylko
pretekstem do zajrzenia w głąb własnych najskrytszych myśli,
które przez całe życie oscylowały między strachem przed ojcem
a urazą do niego.
Najbardziej przeraziło mnie odkrycie, że nie tylko nie chcę
być kolejnym silczańskim rebem, ale nie jestem nawet pewny,
czy mogę w ogóle zostać rabinem.
- Nie wiem, co robić - powiedziałem z rozpaczą.
- To przecież Hillel powiedział dwa tysiące lat temu: "Jeśli
nie ja decyduję o sobie, to kto?". Danny, to twoje życie.
Umilkł, zastanawiając się nad czymś, potem zmarszczył brwi.
- Zresztą, kimże ja jestem, żeby dawać ci rady? - odezwał
się w końcu. - Przyznaję, że sam miewam czasami wątpliwości. Mój ojciec i dwaj bracia są rabinami. Może to oni mają
rację, a ja się mylę. Oni potrafią pogodzić się z faktem, że
"nasz" Pan Bóg miał swój tajemniczy powód, by pozwolić na
zagładę sześciu milionów naszych rodaków. Ale ja pytam,
jakich potwornych grzechów dopuścili się tamci Żydzi, by
zasłużyć na eksterminację? Martin Buber próbuje to wyjaśnić,
mówiąc, że dokonało się "zaćmienie Boga". Ale tu właśnie
wiara i ja bierzemy rozbrat.
Na twarz wystąpiły mu rumieńce, najwyraźniej powiedział
więcej, niż zamierzał.
- Przepraszam. Myślę, że przekroczyłem dozwoloną szybkość, dosiadłszy mego ulubionego konika.
- Nie - zapewniłem go. - Wyrażasz słowami dokładnie
to, co czuję. Tylko co mówisz pacjentom, którzy odkrywają
171
prawdę o sobie i okazuje się, że jest to dla nich prawie nie do
zniesienia?
- Mówię: do zobaczenia na następnej sesji - odrzekł spokojnie Aaron, uśmiechając się.
33
Debora
Gdy skończył się pierwszy trymestr ciąży, minęły wreszcie
napady porannych mdłości, które osłabiały Deborę do tego
stopnia, że wydawało jej się, iż umrze.
Czuła się już na tyle dobrze, by myśleć o sprawach macierzyństwa znacznie spokojniej, a nawet z domieszką radości.
Nosiła dziecko Tima - jego cząstkę, której nie zdoła jej wydrzeć żadna siła na ziemi.
Wtedy zdarzyła się tragedia.
Wiadomość nadeszła, gdy siadali do wieczornego posiłku
w sali jadalnej. Wszedł pułkownik lotnictwa, z zaciśniętymi
wargami i poważną twarzą. Poprosił Zipporę i Boaza na chwilę
prywatnej rozmowy. Oboje, bladzi jak kreda, odeszli z nim
w drugi koniec jadalni.
Chociaż oficer mówił zbyt cicho, żeby go było słychać,
wszyscy doskonale wiedzieli, jaką wiadomość przyniósł. Ich
obawy potwierdził pełen straszliwego bólu krzyk Zippory.
Zawodziła głośno, nie panując nad sobą zupełnie. Gdy Boaz
spróbował ją objąć, przytulić, zaczęła machać rękami, odpychając go.
Doktor Barnea natychmiast znalazł się przy niej. Wraz z innym kibucnikiem zaprowadził Zipporę do kliniki.
Reszta mieszkańców kibucu siedziała nieruchomo, jak gdyby
obrócili się w kamień.
- Avi? - spytała Debora szeptem Hannę Yavetz.
Kobieta skinęła ponuro głową.
- Dokonano nalotu na bazę partyzancką w Sydonie. Słyszałam przez radio. Jeden z naszych samolotów został trafiony
pociskiem przeciwlotniczym.
O Boże - jęknęła w duchu wstrząśnięta do głębi Debora.
Siedzieli w milczeniu. W jednej sekundzie ze wspólnoty rolników przeobrazili się w gromadę oniemiałych żałobników.
W dwadzieścia minut później wrócił doktor, sam na granicy
łez. Wszyscy otoczyli go ciasnym kręgiem, żeby usłyszeć jego
raport, który składał chrapliwym, łamiącym się głosem.
- Avi został trafiony i odniósł ciężkie rany. Mimo to nie
katapultował się, nawet gdy wrócił nad terytorium Izraela.
Chciał sprowadzić na ziemię samolot... - głos mu się znowu
172
załamał - ...żeby ktoś inny mógł nim latać.
Wielu kibucników, kobiet i mężczyzn, którzy znali Aviego
od urodzenia i dorastali z nim, zasłoniło twarz rękami i łkało
cicho.
- Nie musiał iść - powiedziała Hanna z goryczą.
- Nie rozumiem? - zdziwiła się Debora.
- Był ich jedynym synem. W izraelskich siłach obronnych
jedynacy nigdy nie walczą w pierwszej linii. Avi musiał uzyskać
specjalne zezwolenie.
Debora pokiwała w milczeniu głową.
- Wiem, że nie bał się śmierci - mówiła dalej Hanna.Ale zniszczył również swoich rodziców. Teraz nie mają nic.
Kibuc rzeczywiście troszczył się o swoich członków od kołyski do grobu. Na antypodach strefy, w której mieszkały
dzieci, w odległym południowo-zachodnim rogu, znajdował
się cmentarz.
Tu, w obecności swej rozbudowanej rodziny - oraz dowódcy skrzydła i kolegów pilotów - Avi Ben-Ami, lat dwadzieścia
pięć, został złożony na miejsce wiecznego spoczynku. Gdy
trumnę okrytą sztandarem z Gwiazdą Dawida opuszczano do
grobu, rozległa się salwa honorowa. Nie było rabina. Z wyjątkiem krótkiej mowy, którą wygłosił dowódca Aviego, ceremonia była konwencjonalna. Ale żal był prawdziwy.
Melancholia zawisła nad kibucem na długie tygodnie. Debora poczuła palącą potrzebę, by zwierzyć się komuś spoza tej
zamkniętej społeczności.
Usiadła więc przy swoim małym drewnianym biurku i zaczęła
pisać kolejny długi list do Danny'ego, tym razem opowiadając
ze szczegółami, jak śmierć jednego żołnierza może zasmucić
nie tylko wspólnotę, ale cały naród. Albowiem cały kraj oglądał
tamtego wieczora zdjęcie Aviego w telewizji. I autentycznie
dzielił smutek rodziny Ben-Amich.
Pisała już od około piętnastu minut, gdy ktoś zapukał do
jej otwartych drzwi. Nie była zdziwiona, widząc w nich Boaza
i Zipporę. Od śmierci ich jedynego syna nabrali codziennego
zwyczaju, który pozwalał im stawić czoło długiej nocy. O dziewiątej trzydzieści - tuż po wiadomościach telewizyjnychodbywali forsowny spacer po terenie kibucu, dopóki nie zmęczyli się na tyle, by móc zasnąć.
- Czy ktoś jest w domu? - spytał Boaz, starając się, by
jego głos brzmiał beztrosko.
- Wejdźcie - odpowiedziała Debora, dostosowując się do
jego tonu.
173
- Nie, nie - zaprotestował. - Zresztą będzie nam ciasno.
Przejdź się trochę z nami. Świeże powietrze dobrze ci zrobi.
Skinęła głową i wstała, co było teraz trochę trudniejsze, ale
wyszła z nimi na dwór.
Debora wiedziała, że nie chodzi im o zwykłą zdawkową
rozmowę. Przez całe tygodnie Boaz i Zippora żyli niemal jak
pustelnicy.
- Deboro - zaczął Boaz - zbieraliśmy się na odwagę,
żeby porozmawiać z tobą...
- Odwagę? - przerwała mu.
- No cóż, tak - mówił dalej z zakłopotaniem Boaz.Gdy jednak zastanowisz się nad sytuacją, naszą i swoją, zrozumiesz zapewne, że możemy sobie wzajemnie pomóc.
Debora zmusiła się do uśmiechu.
- Jeśli o to chodzi, chętnie przyjmę każdą pomoc.
- Tak jak ja to widzę, twoje dziecko nigdy nie będzie
miało ojca - a Zippora i ja nigdy nie będziemy mieli wnuka.
Gdyby udało nam się jakimś sposobem skleić te dwa strzaskane
fragmenty, moglibyśmy stanowić znowu całość. - Umilkł
i dodał: - Na ile to możliwe.
- Co... - spytała Debora z wahaniem. - Co chcielibyście,
żebym zrobiła?
- Czy mogłabyś rozważyć możliwość, żeby dać dziecku
nasze nazwisko? To znaczy, nie prosimy cię, by nosiło imię po
Avim. Czy pozwoliłabyś, żeby nazywało się po prostu Ben-Ami? Wtedy my zostalibyśmy babcią i dziadkiem.
- To byłoby naprawdę dobre dla dziecka... - dodała przepraszająco Zippora.
Debora objęła serdecznie oboje przyjaciół.
- Dziękuję - wyszeptała z oczyma pełnymi łez.
- Nie - zaprotestowała Zippora - to my ci dziękujemy.
Pewnego majowego poranka, bardzo wcześnie, Debora zaczęła rodzić. Ponieważ w chacie nie było telefonu, jej współlokatorka, Hanna, pobiegła obudzić doktora Barneę, który
mruknął sennym głosem:
- Poczekaj, aż skurcze będą następowały co trzy minuty,
i zaprowadź ją do sali operacyjnej. Sprowadzę pielęgniarkę.
Przez ostatnie trzy miesiące Hanna chodziła z Deborą do
szkoły rodzenia, żeby pomagać jej później w kontroli oddechu.
Ból był gorszy, niż Debora sobie wyobrażała. Za każdym
razem, gdy nadchodził skurcz, zaciskała zęby i próbowałabezskutecznie - powstrzymać przekleństwa. W pewnej chwili,
podczas coraz krótszych przerw w bólach, wysapała z trudem
174
do Hanny:
- Przeklęta Ewa - popatrz, co narobiła, jedząc to jabłko!
Kibuc miał małą, lecz dobrze wyposażoną salę operacyjną,
tak że w nagłych wypadkach doktor Barnea mógł wykonywać
przy pomocy dwóch niepełnoetatowych pielęgniarek operacje
wyrostka robaczkowego i składać połamane kości. No i, oczywiście, przyjmować na świat dzieci.
O ósmej piętnaście lekarz stwierdził, że zbliża się najważniejsza chwila. Pielęgniarki wwiozły Deborę do sali, obok szła
Hanna, trzymając ją za rękę i dodając dziewczynie odwagi.
O ósmej dwadzieścia siedem wyłoniła się główka dziecka,
a w chwilę później Hanna zawołała podnieconym głosem:
- To chłopiec, Deboro! Masz ślicznego jasnowłosego chłopaczka.
- Mazeł tow! - wykrzyknął zgodnie cały personel medyczny.
Debora była nieopisanie szczęśliwa.
Później, tego samego dnia, odwiedzili ją "dziadkowie", Boaz
i Zippora, i wspólnie uronili łzy szczęścia.
- Jak dasz mu na imię? - spytała Zippora.
Debora zastanawiała się nad tym od dawna i postanowiła,
że jeśli urodzi się dziewczynka, nada jej imię Chawa, po pierwszej żonie ojca. Nie potrafiła zrozumieć motywów swojej
decyzji, podejrzewała jednak, że wciąż pragnie go zadowolić.
Nie miała natomiast żadnych wątpliwości, że jeśli urodzi się
chłopiec, będzie nosił hebrajskie imię najbliższe imieniu Timothy, które oznacza "czczący Boga". Pozostawał jej do wyboru
Elimelech - "Bóg jest moim królem" - oraz Elisha - "Bóg
jest moim zbawieniem". Debora zdecydowała się na to drugie.
Dwudziestego drugiego maja 1971 roku, Elisha Ben-Ami
został obrzezany. Jego nazwisko czciło pamięć nieżyjącego
mężczyzny, który nie był jego ojcem. Imię oddawało cześć
żyjącemu, który nigdy nie dowie się, że Eli jest jego synem.
Debora popadała z jednej skrajności w drugą, z radosnego
uniesienia w całkowitą bezradność. Zdarzało się podczas tych
pierwszych upajających dni, że siedziała w milczeniu, przerażona tym, co zrobiła.
Gdy jeszcze nosiła Eliego pod sercem, w chwilach zwątpienia
pocieszała się: "Wszystko będzie dobrze, gdy tylko moje dziecko się urodzi". gdy chłopiec przyszedł na świat, optymistyczne
fantazje zastąpiła bezlitosna rzeczywistość.
Naturalnie, wszyscy kibucnicy pocieszali ją i gratulowali.
Jednakże dla każdego z nich, oprócz Boaza, Zippory i samej
175
Debory, Eli był tylko jeszcze jednym z wielu dzieci, które
zawsze witano z radością.
Ogromna miłość, którą odczuwała, była czymś, co pragnęła
dzielić ze swoją prawdziwą rodziną, a przynajmniej z matką
i Dannym, któremu kilkakrotnie omal nie zdradziła swego
sekretu w listach pisanych w czasie ciąży.
W głębi duszy musiała jednak przyznać, że jakaś jej nie
kierująca się rozsądkiem cząstka chciałaby powiedzieć o wszystkim ojcu. Mimo że wydawało jej się, iż zerwała wszelkie emocjonalne więzy, tkwiąca w niej mała dziewczynka nadal pragnęła akceptacji ojca.
Czy on jednak kiedykolwiek przyjąłby marnotrawną córkę
pod swój dach?
34
DanIel
Byłem ostatnim z kandydatów, którym przyszło odpaść po
drodze.
Tym tylko się od nich różniłem. Na pierwszym roku Label
Kantrowitz przeszedł coś w rodzaju załamania nerwowego.
Było to szczególnie tragiczne, ponieważ miał żonę i dwójkę
dzieci. Podobno uczy w jesziwie w rodzinnym Baltimore i nadal
cierpi z powodu migren i wysokiego ciśnienia. Ja jednak mocno
podejrzewam, że było w tym coś więcej.
Po koniec trzeciego roku, gdy zostało nam przeszło dwanaście miesięcy do smichy, odeszło jeszcze dwóch. O tych nauczyciele nie wspominali, napomknęli tylko o jakichś "wewnętrznych kłopotach".
W przeciwieństwie do Kantrowitza dwaj kolejni odstępcy
nie byli synami rabinów, zresztą ojciec Labela był jedynie
dyrektorem małej jesziwy, a nie przywódcą wspólnoty.
Żaden z nich nie był kimś w rodzaju dziedzica silczańskiego
rebego. Żaden nie przerwał "złotego łańcucha" i nie złamał
serca swemu ojcu.
Zastanawiałem się, co zrobi ojciec. Prowadził takie chwalebne życie i tak długo modlił się o następcę. Czemu niebiosa
miały zesłać na niego takie cierpienie?
W tym momencie zbeształem sam siebie. Jak śmiałem zakładać, że moja utrata wiary była dziełem jakiejś siły wyższej?
Nie jestem współczesnym Hiobem poddanym próbie. Jestem
człowiekiem, który nie potrafi dłużej wierzyć w nakazy swojej
religii.
Jak miałem jednak spojrzeć w oczy ojcu, wiedząc, że uważa
moją smichę za przedłużenie własnego życia, za przeznaczenie?
176
Jak mam wymówić słowa, które go zdruzgoczą?
Byłem wdzięczny, gdy Beller zjawił się nie zapowiedziany
w moim akademiku, żeby dodać mi odwagi.
- Czemu ja to robię? - pytałem z udręką.
Beller popatrzył na mnie i spytał cicho, tonem, którego
używał zapewne wobec swoich pacjentów:
- Jak sądzisz, komu właściwie to robisz?
- Mojemu ojcu - wyznałem, spuszczając oczy. Po chwili
milczenia dodałem: - Robię to, żeby zranić mojego ojca.Popatrzyłem na niego i spytałem z goryczą: - Dlaczego,
Aaronie, dlaczego miałbym tego chcieć?
- Tylko ty możesz znaleźć odpowiedź na to pytaniepowiedział cicho.
- Czy ja go nienawidzę?
- Czy go nienawidzisz?
Co miałem odpowiedzieć na takie straszliwe pytanie - tylko
prawdę.
- Tak - wyszeptałem. - Coś mnie popycha do tego,
żeby go ukarać. Popatrz tylko, jak potraktował moją siostrę!
- Czy chodzi wyłącznie o Deborę? - wtrącił Beller.
- Nie, masz rację. Chodzi również o mnie. Dlaczego muszę
być rabinem? Dlaczego mam pozwolić, żeby był kowalem
mojego losu i kształtował go wedle swojego widzimisię? A gdybym się nie urodził?
- Na to już za późno - rzekł Beller z iskierką humoru. - Powrót do macicy na nic by ci się teraz nie zdał.
Próbowałem odwzajemnić mu uśmiech, nie udało mi się
jednak.
- Kiedy zamierzasz mu powiedzieć? - spytał.
- Gdy tylko kupię sobie kamizelkę kuloodporną - zażartowałem bez przekonania. - Aaronie, nie mam pojęcia, jak
się do tego zabrać - wyznałem.
- Po prostu powiedz mu prawdę. To jedyny uczciwy
sposób.
- Wiem. Ale nie mogę powiedzieć mu wprost. To go zabije.
- Danny, on już przeżył gorsze katastrofy w swoim życiu - pokręcił głową Beller. - Holocaust, śmierć Chawy,
utratę pierwszego syna. Zapewniam cię, że sprawi mu to ból,
ale go nie Zabije.
- Nie znasz go - powiedziałem cicho. - Nie znasz tego
człowieka.
Nie odpowiedział.
W czasie całej podróży metrem do Brooklynu zastanawiałem
177
się z udręką, w jaki sposób mam załatwić sprawę "honorowo".
Przychodziły mi na myśl miliony wykrętów, kiepskich wymówek, taktyk grania na zwłokę, typu: "Chciałbym przedtem
spędzić rok w Jerozolimie...". Beller przekonał mnie jednak,
że byłoby to niepotrzebne okrucieństwo wobec nas obydwu.
Gdy pociąg dojeżdżał do Wall Street, miałem już gotowy
tekst, tak że przez resztę podróży mogłem go przećwiczyć.
Po dusznym wieczorze o tej późnowiosennej porze nadeszła
względnie chłodna noc, a mimo to byłem zlany potem.
Zbliżała się już północ, gdy szedłem naszą ulicą, mijając
cichą, pogrążoną w ciemnościach synagogę, a następnie po
schodkach do domu. Matka już dawno położyła się spać.
W głębi ducha miałem tchórzliwą nadzieję, że ojciec może też
udał się na spoczynek.
Łudziłem się. Gdy cały świat smacznie spał, on zawsze pracował przy swoim biurku. Przypomniałem sobie chwile z dzieciństwa, gdy przychodził na śniadanie po całej nocy spędzonej
nad rozważaniem jakiejś trudnej doktrynalnej kwestii.
Ręka mi drżała, gdy wkładałem klucz do zamka. Drzwi
skrzypnęły. Czy obudziłem matkę? Może podświadomie chciałem, żeby była obecna przy rozmowie i pomogła ojcu, złagodziła wstrząs, zadziałała w charakterze mediatorki, pocieszycielki. Nas obu.
Smuga światła z półotwartych drzwi do gabinetu ojca przecięła mi drogę. Usłyszałem, jak woła czule:
- Danielu, czy to ty?
- Tak, ojcze - odpowiedziałem, ale głos uwiązł mi w gardle i mówiłem tak cicho, że ojciec wstał od biurka i wyjrzał
przez uchylone drzwi.
Promieniał.
- Co za miła niespodzianka, prawie rabinie Lurio. Czy
skończyłeś wcześniej egzaminy?
Nie odpowiedziałem. Stałem w ciemności, nie chcąc wystawić
się nawet na nikłe światło.
- Wejdź, wejdź - mówił radosnym tonem, nie widząc
mojej miny. - Chciałbym, żebyś wysłuchał, co napisałem na
temat właściwej interpretacji problemu małżeństwa. O tej porze
przyda mi się świeży talmudyczny umysł.
Podszedłem do niego powoli, z pochyloną głową. Objął
mnie ramieniem i wprowadził do środka. Drżałem, nie tylko
z napięcia, ale dlatego że jego gabinet był jedynym pomieszczeniem w domu, które miało klimatyzację - nie dla wygody
ojca, lecz by zabezpieczyć przed zniszczeniem grube księgi.
178
Część tych cennych, oprawnych w skórę tomów - na przykład
wileński Talmud - liczących przeszło sto lat, została uratowana ze szponów Hitlera z narażeniem życia i była obecnie
jedynym "żywym" świadectwem pozostałym z prochów i popiołów miasta Silcz.
- Siadaj, siadaj - zaprosił mnie ojciec serdecznie.Chcesz coś chłodnego do picia? Herbatę z lodem? Może szklaneczkę wody sodowej?
- Nie, dziękuję, ojcze. Nie chce mi się pić.
W rzeczywistości całkiem zaschło mi w ustach, wargi miałem
niemal spękane.
Przyjrzał mi się sponad swoich okularów do czytania.
- Wyglądasz blado, Danielu - zauważył. - To pewnie
z powodu egzaminów, co?
Wzruszyłem tylko ramionami.
- Pewnie mało spałeś w ciągu tych ostatnich tygodni?
Skinąłem głową, czując się winny i zawstydzony, że widać
po mnie zmęczenie. Wśród wielu cech ojca, jakich mnie brakowało, była również ta niesamowita energia, która pozwalała
mu świetnie funkcjonować przy minimalnej ilości snu.
Usiadł wygodniej w swoim fotelu.
- Nu - uśmiechnął się. - Jak ci idzie?
- Co?
- Egzaminy. Czy uważasz, że są trudne?
- Nie... - zacząłem mówić, wciąż jednak brakowało mi
odwagi, by dokończyć.
- To dobrze - rozpromienił się ojciec.
- Słucham?
- Chciałeś powiedzieć, że nie są dla ciebie trudne. Jednym
słowem, włożyłeś dużo wysiłku w naukę.
- Nie, nie - zaprzeczyłem szybko i głos mi zadrżał.
- Danielu - rzekł zmartwionym tonem. - Chyba nie
przyszedłeś po to, żeby mi powiedzieć, że... nie zdałeś?
- Nie, ojcze.
- Co za ulga. Nie ma znaczenia, jaki dostałeś stopień.
Naj ważniejsze, że zdałeś.
Święty Boże, po tych wszystkich latach, gdy pragnął, żebym
był najlepszy, nagle gotów jest zaakceptować mnie jako średniego - a nawet miernego - studenta. Ironia tego faktu
dolała oliwy do ognia.
Musiałem jak najprędzej wyznać całą prawdę, zanim serce
zacznie mi walić tak szybko, że nie będę mógł wykrztusić słowa.
- Ojcze... - zacząłem i znów powstrzymało mnie drżenie
179
głosu.
Zdjął okulary i powiedział cicho zatroskanym tonem:
- Danny, stało się coś złego. Widzę to po twojej minie.
Wyrzuć to z siebie. Nie bój się. Pamiętaj, jestem twoim ojcem.
Tak, aż nazbyt dobrze pamiętam, kim jesteś.
- Nie przystąpiłem do żadnego egzaminu - wyznałem
cicho, czekając na uderzenie pioruna. Nic takiego nie nastąpiło.
Jeszcze raz ojciec mnie zaskoczył.
- Danielu - rzekł łagodnie - nie ty pierwszy przeżywasz
kryzys wewnętrzny w takim okresie. Myślę, że powinieneś
trochę wypocząć. Egzaminy można zdać w każdej chwili.
Lekkim skinieniem głowy dał znak, że pozwala mi odejść.
Ja jednak już się zdecydowałem. Nie mógłbym spojrzeć sobie
w twarz, gdybym nie powiedział mu wszystkiego.
- Ojcze?
- Tak, Danielu?
- Nie chcę być rabinem.
Na chwilę zaniemówił. Być może nie istniały słowa, którymi
dałoby się skwitować takie stwierdzenie.
- Nie chcesz? Nie chcesz pójść w ślady ojca i dziadka? - Umilkł, po czym spytał niemal błagalnym tonem:Czemu, Danny, powiedz mi tylko czemu?
Zaszedłem już tak daleko, że musiałem wyznać wszystko.
- Ponieważ... ponieważ stracIłem wiarę.
Zapadła apokaliptyczna cisza.
- To niemożliwe - wymamrotał, wstrząśnięty i zdezorientowany. - Czego nie udało się zrobić Rzymianom, Grekom,
Hitlerowi...
Nie musiał kończyć zdania. Obaj wiedzieliśmy, że oskarża
mnie o morderstwo, o przerwanie linii genealogicznej silczańskich rabinów.
- Danielu - wymówił wreszcie chrapliwym szeptemchyba powinieneś zobaczyć się z lekarzem. Jutro rano wezwiemy natychmiast...
- Nie - przerwałem mu. - Jeśli jestem chory, to nieuleczalnie. Mój umysł opanowały demony, ojcze. Żaden lekarz... - Po czym dodałem z naciskiem: - I żaden rebe
Gershon... nie potrafi uleczyć mojego bólu za pomocą egzorcyzmów.
Było tak cicho, że niemal słyszałem, jak płyną chmury po
ciemnym niebie.
O dziwo, ojciec wydawał się znów całkowicie nad sobą
panować.
180
- Danielu - wycedził - myślę, że powinieneś wyprowadzić się z domu. I to jak najszybciej.
Skinąłem ulegle głową.
- Weź wszystko, co chcesz, i zostaw swój klucz. Albowiem
gdy wyjdziesz z tego pokoju, nie chcę cię nigdy więcej widzieć.
Przewidziałem to wszystko podczas podróży pociągiem do
Brooklynu. Sporządziłem nawet w pamięci listę wszystkiego,
co powinienem zabrać z mojego pokoju. Nie byłem jednak
przygotowany na to, co nastąpiło później.
- Co do mnie - powiedział ojciec - to nie mam syna.
Będę odmawiał kadisz przez jedenaście miesięcy, a potem
znikniesz z moich myśli na zawsze.
Wstał i wyszedł z pokoju.
W chwilę później usłyszałem, jak drzwi zamykają się cicho.
Wiedziałem, dokąd idzie. Do synagogi, by odmówić modlitwę
żałobną.
Ponieważ jego jedyny syn umarł.
35
DanIel
Przez następne czterdzieści pięć minut pakowałem się gorączkowo. Oprócz najrozmaitszych ważnych dla mnie rzeczy zabrałem trochę ubrań i kilka książek. Na szczęście prawdziwą
bibliotekę miałem w szkole.
Mama, którą obudziły nasze głosy, stała w szlafroku, wyglądając dziwnie obco bez swojej peruki, i mówiła do mniea właściwie paplała - jak gdyby jej słowa mogły w jakiś
sposób wymazać tragizm tego, czemu się przyglądała. Ta scena
przypominała do złudzenia inną, która rozegrała się pięć lat
temu. Tylko że tym razem mama zostawała kompletnie sama.
- Nie zniosę tego - szlochała. - Wygnał oboje moje
dzieci. Dokąd pójdziesz, Danny? Kiedy cię znów zobaczę?
Mogłem jedynie wzruszyć ramionami. Bałem się odezwać
słowem, żeby samemu nie wybuchnąć płaczem i nie rzucić się
jej w ramiona, aby mnie pocieszyła. Tak bardzo tego potrzebowałem.
Zadała jednak bardzo istotne pytanie. Dokąd mam pójść?
Prawdopodobnie będę mógł spędzić jeszcze noc lub dwie
w akademiku, zanim mnie wyrzucą za to, że okazałem się
zdrajcą. I co wtedy?
- Co będziesz robił, Danny? - łkała mama.
- Nie wiem - wymamrotałem. - Może zacznę jesienią
STudia.
- I co będziesz studiował?
181
- Nie wiem. W tej chwili jestem kompletnie zdezorientowany.
~: Nie chcąc obciążać Bellera, nie powiedziałem jej, że skłaniam
SIę ku psychologii.
Nagle poniosło mnie i dałem upust gniewowi, który tłamsiłem w sobie dotychczas, i wylałem go na moją nieszczęsną
matkę.
- Sądzisz, że to dla mnie łatwe? - wykrzyknąłem. - Czy
naprawdę myślisz, że umyślnie sprawiam ci przykrość - albo
nawet ojcu? Jestem zrozpaczony. Jestem okropnie...
Objęła mnie i zalała się łzami, które zmoczyły mi koszulę.
- Danny, jesteśmy twoimi rodzicami - błagała. - Nie
odchodź tak po prostu.
Nie mogłem tego dłużej znieść.
- Wyrzucił mnie - krzyknąłem. - Dla niego nie jestem
człowiekiem, tylko ogniwem jego przeklętego "złotego łańcucha"!
- On cię kocha - prosiła matka. - Pogodzi się z tym.
- Naprawdę w to wierzysz? - spytałem gniewnie.
Mama nie poruszyła się. Walczyły w niej sprzeczne uczucia
i była jeszcze bardziej zagubiona ode mnie.
Patrzyłem na nią ze smutkiem i współczuciem. Przecież to
ona zostanie w tym domu wiecznej żałoby.
Pocałowałem ją w czoło, wziąłem walizkę i zbiegłem po
schodach na ulicę.
Gdy doszedłem do rogu, odwróciłem się i spojrzałem po raz
ostatni na dzielnicę, w której się urodziłem i dorastałem, na
znajome domy ludzi, którzy kształtowali moje dzieciństwo, na
synagogę, w której modliłem się od chwili, gdy nauczyłem się
czytać. Wieczna lampka będzie się paliła nad Arką Przymierza,
wiedziałem jednak, że jej światło nie padnie nigdy na moją
twarz.
Moja pokuta zaczęła się.
Po powrocie do akademika poszedłem do mojego pokoju,
w którym - podobnie jak w moich uczuciach - panował
kompletny chaos. Otwarte książki - pozostałości mojej poprzedniej bezładnej egzystencji - walały się na łóżku i na
kaloryferze.
Z podświadomym lekceważeniem zepchnąłem kilka książek
na podłogę i usiadłem na łóżku. Mimo że było późno, odczuwałem desperacką potrzebę, by z kimś porozmawiać przynajmniej przez telefon. Nie mogłem się jednak zdobyć na
odwagę, żeby zerwać z łóżka Bellera. Wiedziałem też, że po
Ariel nie mogę się spodziewać duchowego pocieszenia, jakie
182
było mi potrzebne.
Nie miałem nikogo. Siedziałem więc bez ruchu, a mój cały
świat zastygał w smutku.
Nie potrafię sobie przypomnieć, jak długo to trwało, wiem
tylko, że gdy tak siedziałem, pogrążony w rozpaczy, pierwszy
świt mojego wygnania zamienił się w dzień.
Gdy usłyszałem pukanie do drzwi, przez chwilę myślałem,
że to jeden z dziekanów - a może nawet obaj - przyszli,
żeby mnie wyrzucić... albo postawić przed plutonem egzekucyjnym.
Okazało się jednak, że to jeden z moich byłych kolegów
z roku.
- Hej, Luria - rzekł poirytowanym tonem, albowiem
spacer do mojego pokoju oderwał go od nauki - telefon do
ciebie.
Pobiegłem do automatu i chwyciłem dyndającą słuchawkę.
Była to moja matka.
- Danny - powiedziała grobowym głosem - twój ojciec
miał udar.
36
Debora
Po zajęciach ze współczesnej poezji hebrajskiej wykładowca
Debory, Zeb Morgenstern - wysoki, muskularny kanadyjski
imigrant - stał w drzwiach, czekając na nią, by zaprosić ją
dyskretnie na kawę.
Czuła się tym mile połechtana. W parę chwil później siedzieli
w ogródku kawiarnianym - Zeb udawał, że smakuje mu
sernik, który wyglądał, jakby był z plastiku, Debora zaś jadła
kanapki, które zastępowały jej obiad, we wtorki i czwartki
bowiem wracała do kibucu, gdy stołówka była już nieczynna.
Zeb zakończył właśnie seminarium błyskotliwą interpretacją
poematu Yehudy Amichaia Połowa ludzi na świecie, porównując autora z rzymskim poetą Katullusem, jak również z Szekspirem i Baudelaire'em.
Połowa ludzi kocha,
Połowa nienawidzi.
A gdzie jest moje miejsce pomiędzy tymi połówkami,
które są tak świetnie dobrane?
- To przepiękne - entuzjazmowała się Debora. - W Brooklynie nigdy nam nie mówiono, że istnieje jakaś hebrajska literatura poza Biblią. Myślę, że masz rację, umieszczając go
wśród wielkich.
- Cieszę się, że tak uważasz - odpowiedział Zeb.183
A propos, Amichai mieszka tuż obok mnie. Mogę cię kiedyś
zabrać na spotkanie z nim, jeśli masz ochotę. Myślę, że dorównuje geniuszem Yeatsowi, a ty jak sądzisz?
Uśmiech Debory zgasł.
- Wstyd mi się przyznać, ale moja znajomość literatury
angielskiej zatrzymała się na Juliuszu Cezarze.
Zeb uśmiechnął się.
- Jeśli pozwolisz, żebym cię przeprowadził przez Rubikon,
chętnie udzielę ci indywidualnych lekcji ze współczesnej poezji
angielskiej. Czy możesz zostać na kolację po zajęciach w przyszłym tygodniu?
Była rozdarta. Sama nie wiedziała, czemu próbuje odmówić
sobie przyjemności spotkania z tym mężczyzną, odpowiedziała
jednak:
- Mam trzynastomiesięczne dziecko i powinnam wrócić
do kibucu, zanim pójdzie spać. Ale mogę przyjść godzinę
wcześniej, jeśli ci to odpowiada.
- Och! - Zeb nie potrafił powstrzymać lekkiego okrzyku
zdziwienia.
- Słucham?
- Nie wiedziałem, że jesteś mężatką. Nie nosisz nigdy obrączki.
Debora poruszyła się nerwowo na krześle.
- Właściwie nie jestem...
Nigdy nie opowiadała nikomu zawiłego kłamstwa, w którym
palce maczali również współmieszkańcy kibucu, uważając, że
wstydem byłoby wykorzystywanie tragicznej śmierci Aviego,
teraz jednak uznała za stosowne wyjaśnić:
- Był pilotem - zaczęła powoli. Nie musiała nic więcej
mówić.
- Bardzo mi przykro - rzekł ze współczuciem Zeb.Kiedy to się stało?
- Przeszło rok temu - odparła. - Nad Libanem.
- Zatem nigdy nie widział swojego syna?
Debora pokręciła głową.
- Nie - powiedziała cicho - ojciec nigdy go nie widział.
- Masz przynajmniej kibuc - skomentował wreszcie.Jestem pewien, że możesz liczyć na moralne wsparcie.
Kiwnęła głową, spoglądając nerwowo na zegarek.
- Chyba muszę już iść. Nienawidzę jazdy po tych wąskich
drogach, gdy jest ciemno.
Wstała. Zeb podniósł się również.
- Nie zapomnij o przyszłym tygodniu. Przyniosę książki.
184
- Będę czekała z niecierpliwością - uśmiechnęła się Debora.
Przez cały rok od urodzenia Eliego nie poświęciła nawet
jednej myśli ewentualności związku z innym mężczyzną. Zresztą, pomyślała z gorzką ironią, jest kobietą, która nigdy nie
wyszła za mąż, ale dwukrotnie owdowiała.
Zastanawiała się, czemu Zeb ją wyróżnił. Na seminarium
uczęszczały znacznie ładniejsze dziewczęta, a mimo to właśnie
do niej uśmiechał się w szczególny sposób, gdy wchodził do
sali. A kiedy czytał na głos poezje, odnosiła wrażenie, że zwraca
się do niej.
Musiała przyznać, że ją pociąga. Zanim jeszcze się pożegnali,
już myślała o następnym spotkaniu. Ta myśl cieszyła ją i zarazem wprawiała w zmieszanie.
Słońce zachodziło i na szczycie Mount Caramel Debora
czuła już chłodny powiew od morza.
W półtorej godziny później, gdy otworzyła drzwi do swojej
chaty, powitała ją smużka dymu papierosowego. Przy stole
siedział Boaz Ben-Ami.
Jeden rzut oka na jego minę sprawił, że książki wypadły jej
z rąk na podłogę.
- Dobrze - zażądała z bijącym sercem - mów natychmiast.
37
DanIel
Ojca zabrano do brooklyńskiego Jewish Hospital i umieszczono na oddziale intensywnej opieki medycznej.
Gdy przyjechałem, moje siostry przyrodnie stały obok mamy, obie z twarzami szarymi jak popiół, można było odnieść
wrażenie, że już opłakują ojca.
Zmierzyły mnie wściekłym wzrokiem, jak gdybym był mordercą.
- Jak on się czuje? - spytałem.
Nie odpowiedziały.
W ponurej poczekalni panowała cisza, słychać było jedynie
ciche łkanie mojej matki, kryjącej twarz w dłoniach. Ukląkłem
przy niej.
- Mamo, czy on... żyje?
Ledwie dostrzegalnie skinęła głową. Następnie usłyszałem
zduszony szept:
- Jest wciąż nieprzytomny.
- Co mówią lekarze? - spytałem siostry.
- Ojciec żyje - szepnęła Rena, litując się nade mną.Ale badania, które przeprowadzono, wskazują, że może być
185
częściowo sparaliżowany. - Umilkła, po czym dodała:Należy się spodziewać, że będzie mówił niewyraźnie.
- To wszystko przez ciebie - syknęła najstarsza, Malka. - Będziesz go miał na sumieniu.
Nie była mi potrzebna reprymenda od niej.
- Daj spokój, gdzie zostało napisane, że posłuszeństwo
wobec ojca nakazuje wstępować automatycznie w jego ślady?
- Czy ktoś zadzwonił do Debory? - spytałem mamę.
Skinęła głową.
- Dzwoniłam do kibucu - wyjaśniła Rena. - Przyjeżdża...
- Wspaniale - burknęła Malka. - Będzie mogła dokończyć dzieła, które rozpoczął jej brat.
Nagle moja matka wstała i krzyknęła:
- Sztil, kinder! Przestańcie się kłócić. Wszyscy jesteście
jego dziećmi - wszyscy! Posłuchaj, Danny, pojedziesz w niedzielę na lotnisko po siostrę...
Skinąłem głową.
- A dzisiaj będziesz spał w domu.
- Nie! - zaprotestowała Malka.
Mama zmierzyła ją surowym spojrzeniem.
- Przepraszam cię, ale gdy Moses jest... chory, ja ustalam
zasady - powiedziała.
Załatwiono dla matki nocleg w szpitalu. Moje siostry oraz
ich mężowie mogli przyjść tam po porannej modlitwie.
Obie pary wyszły przed zapadnięciem nocy, żeby zdążyć
przynajmniej na ostatni autobus.
Czekałem razem z matką, zjedliśmy częściowo rozmrożony
szpitalny koszerny posiłek, prawie nie odzywając się do siebie,
po czym - gdy dostała środek uspokajający - poszedłem
do domu.
Gdy wędrowałem ciemnyMii ulicami, jakaś moja cząstka
modliła się, żeby mnie napadnięto.
Albowiem pragnąłem być fizycznie ukarany za ohydną zbrodnię, której się dopuściłem.
Mimo iż zmęczona lotem i ogromnie zmartwiona, Debora
wyglądała zdrowiej i ładniej niż kiedykolwiek. Opalona i smukła, w niczym nie przypominała bladej nastolatki z lekką nadwagą, która pozostała mi w pamięci.
Uścisnęliśmy się serdecznie, ciesząc się ze spotkania, a jednocześnie zasmuceni. Byłem wcześniej w szpitalu i mogłem ją
uspokoić, że ojciec odzyskał przytomność o szóstej nad ranem,
rozmawiał krótko z mamą, po czym zasnął.
- Kiedy będę mogła go zobaczyć? - spytała niecierpliwie.
186
- Na razie pozwalają wchodzić do niego tylko mamie. Być
może pozwolą mu dzisiaj wieczorem na innych gości.
- Co się stało, Danny?
Opowiedziałem jej o mojej wielkiej zdradzie i o tym, że
Malka oskarżyła mnie o usiłowanie ojcobójstwa.
- Posłuchaj, Danny - powiedziała z uczuciem - żadne
prawo nie mówi, że musimy żyć, spełniając fantazje naszych
rodziców.
Popatrzyłem na nią. W mojej siostrze zmieniło się coś znacznie więcej niż tylko wygląd.
Debora, co było całkiem zrozumiałe, czuła się brudna po
podróży samolotem i pragnęła się umyć i przebrać. Gdy brała
prysznic, siedziałem na łóżku, szczęśliwy, że znów jestem w jej
pokoju.
Mały neseser był otwarty i pod dwiema książkami w miękkich okładkach dostrzegłem fotografię rozpromienionej kobiety, trzymającej na ręku ładne jasnowłose niemowlę. W tle
był widoczny kibuc.
Kobietą była Debora.
I nie było to raczej cudze dziecko.
W mojej głowie panował taki zamęt, że nie umiałem znaleźć słów, żeby poruszyć ten temat z Deborą w czasie podróży do szpitala. Moja troska koncentrowała się na zdrowiu ojca.
Gdy dotarliśmy do szpitala, obie przyrodnie siostry wraz
z mężami stały pod drzwiami sali ojca, pełniąc straż.
Oczywiście Malka powitała mnie kolejną reprymendą.
- Nie przyszedłeś wczoraj pomodlić się.
Odpowiedziałem jej niezbyt grzecznie, żeby nie wtykała nosa
w cudze sprawy. Nie uznałem za stosowne wtajemniczać jej
w prawdziwy powód mojej nieobecności, a mianowicie, że
czułem się zbyt winny, by się pokazać publicznie. Spędziłem
cały ranek w pokoju, modląc się sam. Ona jednak nadal wygłaszała mi kazania, dowodząc, że gdybym przyszedł do synagogi, wezwaliby mnie do czytania Tory, a następnie odmówilibyśmy specjalną modlitwę w intencji wyzdrowienia ojca.
Odparłem ostro, że skoro tak jej na tym zależało, mogła
udać się do Beth EL, nowej reformowanej synagogi przy Ocean
Parkway, gdzie kobiety są wzywane do czytania Tory.
- Oni nie są prawdziwymi Żydami - oburzyła się Malka. - Grają na organach - jak w kościele.
- W Świątyni Salomona istniały wszystkie rodzaje muzyki - powiedziała Debora. - Przeczytaj Jeremiasza, rozdział
187
trzydziesty trzeci, wers jedenasty, a znajdziesz tam odwołanie
do psalmu setnego, wykonywanego przez chór i orkiestrę lewitów.
Ten idiotyczny spór stałby się jeszcze bardziej zajadły, gdyby
z pokoju, w którym leżał ojciec, nie wyszła mama. Żadne z nas
nie ośmieliło się spytać o jego samopoczucie. Wpatrywaliśmy
się w nią tylko w milczeniu.
- Mówi... trochę niewyraźnie, ale mówi - oznajmiła cicho. - Lekarz twierdzi, że dziewczęta mogą się z nim zobaczyć, ale po kolei...
- Dzięki Bogu - powiedziała cicho Malka i ruszyła w kierunku drzwi.
- Nie - powstrzymała ją matka. - Najpierw chce zobaczyć Deborę.
- Dlaczego? - Moją najstarszą siostrę dosłownie wmurowało w ziemię.
- Tak sobie życzy - zapewniła matka.
Widziałem, że Debora sama była zaniepokojona tym zaskakującym zlekceważeniem hierarchii rodzinnej. Wstrzymując
oddech, otworzyła z wahaniem drzwi i weszła do środka.
Przebywała tam około dziesięciu minut, po niej weszły pozostałe siostry. Gdy czekaliśmy na zewnątrz, spytałem Deborę,
jak znalazła ojca.
- Nieźle - wzruszyła ramionami, przygryzając wargi, żeby
się nie rozpłakać.
- Co się stało? Czy wciąż jest na ciebie wściekły?
- Nie - pokręciła głową. - Prosił mnie... prosił, żebym
mu wybaczyła.
Przez chwilę pozwoliłem sobie na iskierkę nadziei. Może i ja
mogę liczyć na cudowne pojednanie?
Nie zdążyłem nawet postawić tego pytania, a już otrzymałem
na nie odpowiedź.
- Nie chce cię widzieć, Danielu... absolutnie nie - powiadomiła mnie Malka, wychodząc z pokoju.
- Ale czemu? - spytałem błagalnym tonem.
- Powiedział, że jego syn musi zostać rabinem. Żąda tego
Pan Wszechświata.
W tej chwili Debora - niech Bóg ją błogosławi - ujęła
mnie mocno za ramię i uścisnęła. To mnie uratowało - dzięki
niej moje serce nie przestało bić.
Było to dziwne. Jadąc autobusem ze szpitala do domu, nie
zamieniliśmy z Deborą ani słowa. Założyłem, że milczy, ponieważ jej myśli zaprząta stan zdrowia ojca. Potem dowiedzia188
łem się, że ona myślała podobnie o mnie. Mimo to mieliśmy
tyle wspólnego, tak wiele myśli, które mogły być jedynie naszą
tajemnicą. Pomimo odległości i przerw w komunikowaniu się
wiedzieliśmy, że nadal jesteśmy najlepszymi przyjaciółmi i żadne z nas nigdy nie będzie miało lepszego.
Gdy dotarliśmy do domu, nie mogłem już dłużej znieść
oczekiwania. Zaparzyłem nam cytrynową herbatę i usiadłem
naprzeciwko siostry.
- Deb - zacząłem z wahaniem - czy możemy porozmawiać od serca, tak jak w czasach, gdy byliśmy dziećmi?
- Jasne, ja też o tym marzę.
- Deboro, czy ty masz dziecko? - spytałem ją zatem bez
ogródek.
- Tak - odpowiedziała bez mrugnięcia okiem.
- Jak to się stało, że nie zawiadomiłaś mnie o swoim zamążpójściu?
- Ponieważ nie wyszłam za mąż - odpowiedziała po chwili
wahania.
Byłem zbyt wstrząśnięty, żeby cokolwiek powiedzieć. Pomyślałem, że potraktuje moje milczenie jako subtelny znak zapytania, delikatną prośbę o więcej informacji. Ona jednak nie
śpieszyła się z wyjaśnieniami.
- Posłuchaj, siostrzyczko - odezwałem się w końcu - nie
bawię się w żadne moralne oceny...
Zacisnęła wargi tak mocno, że przypominały białą krechę.
- W porządku - powiedziałem zawiedziony - jeśli nie
chcesz mi powiedzieć...
- Nie, nie - przerwała mi. - Chcę, naprawdę chcę. Ale
to takie trudne.
- Dobrze - zgodziłem się - wypij swoją herbatę. Nie
śpieszy mi się. - Prawdę mówiąc, płonąłem z ciekawości i nie
potrafiłem się powstrzymać, by nie zapytać: - Czy to ktoś
z kibucu?
Zawahała się przez chwilę, po czym odpowiedziała cicho:
- Tak, ktoś z kibucu.
- Och, widzę, że te opowieści o "wolnej miłości" nie są
przesadzone.
Jakim bezmyślnym głupcem się okazałem! Naprawdę sprawiłem jej przykrość.
- To nie był zwykły romans - zaprotestowała z oczyma
pełnymi łez. - Był lotnikiem. Został zabity - dodała cicho.
- O Boże! - Gorączkowo szukałem w myślach właściwych
słów. - To straszne. Bardzo mi przykro.
189
Podszedłem do niej i objąłem ją. Przez chwilę staliśmy mocno
przytuleni, łzy płynęły nam obojgu z oczu.
Paradoksalnie, to ona starała się mnie pocieszyć.
- Danny, Danny, już dobrze. Dziecko ma dziadków w kibucu i pewnie ze dwanaścioro braci i sióstr.
- Czy ojciec wie?
Pokręciła przecząco głową.
- A mama?
Znowu ten sam ruch głową.
- Ale dlaczego? Ucieszyliby się na wieść o dziecku. Zaraz,
zaraz, mam siostrzeńca czy siostrzenicę?
- To chłopiec - odpowiedziała bezbarwnym tonem.Ma na imię Elisha.
- Elisha - "Bóg jest moim zbawieniem" - przetłumaczyłem odruchowo. - Piękne imię. Czemu je wybrałaś?
Z jakiegoś powodu nie potrafiła odpowiedzieć na to proste
pytanie.
- Hej, Deb - powiedziałem tak wesoło, jak tylko potrafiłem. - Mamy więc z czego się cieszyć. Mazeł tow. Wygląda na urocze dziecko. Szkoda, że go z sobą nie zabrałaś.
Nie potrafiłem się powstrzymać, by nie dodać:
- Może byłby dla ojca pocieszeniem po mojej przedwczesnej śmierci.
- Przestań, Danny - zmitygowała mnie - nie mów tak.
Jeszcze wszystko się między wami ułoży.
- Nie - pokręciłem głową. - Przysiągł, że nie odezwie
się do mnie słowem, dopóki nie zostanę rabinem Lurią. A to
oznacza - nigdy.
- Wciąż nie rozumiem, czemu nie mogłeś dobrnąć do końca - powiedziała. - Jaką różnicę robiło ci te kilka tygodni?
To by go uspokoiło, a ty zyskałbyś na czasie.
- Właśnie o to chodzi - odpowiedziałem z rosnącym
gniewem. - Chciałem mu się sprzeciwić, pokazać mu, że nie
będę dłużej jego marionetką. - Miała twarz absolutnie bez
wyrazu, gdy dodałem szeptem: - Tak, wiem, że spłonę za to
w piekle.
- Sądziłam, że my, Żydzi, nie wierzymy w piekło - zauważyła.
- Przepraszam, Deb - poprawiłem ją pedantycznie - ale
wierzymy - nazywa się Gehinnom. Jeśli więc chcesz w przyszłości korespondować ze mną, pisz lepiej na azbeście.
Obrzuciła mnie zagadkowym spojrzeniem.
- Nie rozumiem. Wierzysz w piekło. Wierzysz w Dzień
190
Sądu Ostatecznego. Czy wierzysz w Boga?
- Tak.
- Czemu więc nie możesz być rabinem?
- Ponieważ - odpowiedziałem, czując przeszywający
ból - nie wierzę w siebie.
38
DeboRA
Wszystko, co żyje, dziękuje Ci
i wySławiają imię Twoje w prawdzie...
Zebrani odśpiewali końcowy hymn głośno i z uczuciem.
Następnie, gdy pochylili głowy, ich przywódca duchowy podniósł ręce w geście błogosławieństwa.
Ześlij pokój, dobrobyt, błogoSławieństwo,
życzliwość, łaskę i miłosierdzie nam wszystkim,
narodowi Twemu.
BłogoSław nas, Ojcze nasz, wszystkich wraz,
światłością oblicza Twego,
gdyż w świetle oblicza Twego, dałeś nam,
Wiekuisty, Boże nasz, naukę życia.
Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, który błogoSławisz
naród Twój pokojem.
Gdy potężne piszczałki organów rozbrzmiały uroczystymi
dźwiękami Adagia g-moll Albinoniego, rabi Stephen Goldman,
ubrany w czarne szaty i kapelusz, który, z wyjątkiem koloru,
przypominał kapelusz kardynalski, ruszył energicznie główną
nawą świątyni Beth El. Stanął przy wyjściu, osobiście składając
życzenia szabatowe wychodzącym.
Mimo że synagoga była klimatyzowana, niewiele osób przyszło się pomodlić w ten upalny czerwcowy wieczór. Gdy rabi
Goldman wymienił kilkadziesiąt uścisków, zrobiło się na tyle
pusto, że dostrzegł mocno opaloną młodą kobietę, najwyraźniej
zdenerwowaną, stojącą w dalszej ławce.
Spojrzał jej z uśmiechem w oczy i złożył życzenia szabatowe.
- Szabat szalom - powiedział, ściskając jej dłoń. - Jesteś
nowa, prawda?
- Rzeczywiście, jestem tutaj dopiero od kilku dni.
- Aha. A jak masz na imię?
- Debora - odpowiedziała, dodając z zakłopotaniem:Debora Luria.
- Chyba nie z tych Luriów? - spytał z autentycznym
zdziwieniem.
- Owszem - odrzekła niepewnie.
191
- Co, na miły Bóg, sprowadziło cię tutaj? Czy twoja rodzina nie uważa nas za pogan?
- Prawdę mówiąc, nie należę już do nich. Mieszkam
w kibucu.
- Wspaniale - wykrzyknął z entuzjazmem. - W którym?
- Kfar Ha-Sharon. Znasz go?
- Oczywiście. Kilku moich kolegów z seminarium spędzało
tam letnie miesiące. Robicie, zdaje się, przetwory z pomidorów?
- Niezupełnie - uśmiechnęła się Debora. - Zamrażamy
ziemniaki.
- No cóż, przynajmniej nie pomyliłem się co do tego, że
chodzi o warzywa - zażartował. - Muszę uścisnąć jeszcze
parę dłoni, czy możesz zaczekać chwilę? Chciałbym z tobą
pogadać.
Skinęła głową.
Po paru chwilach Debora i młody rabin siedzieli na sąsiednich ławkach, dzieląc się wspomnieniami z Izraela.
- Podobało mi się twoje kazanie, rabi.
- Dziękuję - powiedział. - Bunt Koracha przeciw Mojżeszowi prowadzi do wielu współczesnych analogii - łącznie
ze sprawą zarządu świątyni.
- Czy jutro też będziesz wygłaszał kazanie? - spytała.
- Tak, na temat szczególnego fragmentu Izajasza.
- Pamiętam rozdział trzydziesty szósty - powiedziała Debora. - Podoba mi się wizerunek Jerozolimy jako rodzącej
kobiety. Porównania są uderzające.
- Bez wątpienia masz to wszystko w małym palcu - zauważył Goldman. - Ale czego innego miałbym się spodziewać
po córce rabina? Jak długo zostaniesz tutaj?
- Trudno powiedzieć. Mój ojciec miał udar. Wciąż jeszcze
leży w szpitalu.
- Przykro mi to słyszeć. Czy to bardzo poważne?
- Dosyć - odpowiedziała. - Mamy jednak nadzieję, że
wyjdzie z tego obronną ręką.
- Jeśli pozwolisz, chciałbym jutro rano odmówić modlitwę
za jego powrót do zdrowia. Czy będziesz tutaj?
- To bardzo uprzejme z twojej strony. Tak, oczywiście,
przyjdę.
- Świetnie - powiedział. - Wobec tego wezwiemy cię do
czytania Tory.
Aż do tej chwili Debora uważała się za wyzwoloną. Teraz
nagle zdała sobie sprawę, że to nieprawda.
- Och, nie... nie mogę - wyjąkała.
192
- Nie widzę powodu, czemu miałabyś tego nie zrobićnie dawał za wygraną rabi Goldman. - Jestem pewien, że
czytasz po hebrajsku lepiej ode mnie. Poza tym będziesz musiała tylko wypowiadać błogosławieństwa, które...
- Znam je - przerwała mu. - Chodzi po prostu o to, jak
zostałam wychowana.
- Nie musisz mi tłumaczyć - rzekł ze współczuciem.Ale czy jesteś dość odważna, żeby postąpić na przekór tradycji
i zasmakować trochę równości?
Zawahała się. Trwało to jednak zaledwie ułamek sekundy.
No, Deboro - pomyślała - czekałaś na to przez całe życie.
- Tak - odpowiedziała śmiało. - Będę zaszczycona, mogąc odczytać błogosławieństwa.
- Cieszę się - uśmiechnął się rabi Goldman. - Dla mnie
to również zaszczyt. Zobaczymy się jutro rano.
- Dziękuję, rabi - powiedziała i śpiesznie opuściła synagogę.
Kręciło jej się w głowie, trochę z podniecenia, a trochę ze
strachu.
Jutro - nie licząc dnia narodzin Eliego - nastąpi najważniejsza chwila w jej życiu.
Podobnie jak Danny w wieku trzynastu lat, spełni po raz
pierwszy swój obowiązek religijny, w pełni potwierdzając swą
dorosłość w świecie żydowskim.
Był piękny czerwcowy poranek.
Świetna pogoda, w sam raz na plażę - pomyślała Debora. - Przy odrobinie szczęścia, nikt nie pokaże się w świątyni.
Nie bardzo się pomyliła. Większość z kilkudziesięciu osób,
które przyszły się modlić w ogromnej synagodze, stanowili
starsi ludzie.
Debora usiadła w tylnych ławkach, ale obok przejścia, żeby
mogła wyjść natychmiast, gdy zostanie wywołana. Podczas
pierwszych modlitw skubała nerwowo chusteczkę w nadziei,
że rabi Goldman zauważy oznaki jej straszliwego zdenerwowania. Ale on uśmiechał się tylko uspokajająco ze swego miejsca na podium.
Wreszcie, dwadzieścia minut po jedenastej, wierni powstali.
Arka Przymierza została otwarta, rabi oraz kantor wyjęli święte
rodały, trzymając je z taką troskliwością, z jaką rodzice obchodzą się z ukochanym dzieckiem.
Chór - przy akompaniamencie organów - odśpiewał słowa z Księgi Przysłów, które wspaniale oddają najpiękniejszą
pieśń pochwalną Tory:
193
Jej drogi drogami miłymi,
ku szczęściu wiodą wszystkie jej ścieżki.
Dla tego, co strzeże jej, drzewem jest życia,
a kto się jej trzyma - szczęśliwy.
Pan umocnił ziemię mądrością...
Dwoje wiernych - kobieta i mężczyzna - pomogli zdjąć
pektorał oraz ozdoby, które dekorowały zwoje, i rozwinęli je
na ustępie, który miał być czytany tego dnia.
Wcześniej rabi Goldman, gdy wchodził do sanktuarium
i mijał rząd ławek, w którym siedziała, szepnął:
- Dzień dobry, Deboro. Masz numer czwarty.
Teraz czekała zdenerwowana, gdy kantor odśpiewywał kolejno po hebrajsku:
- Niech wstanie pierwszy lektor. Niech wstanie drugi...
Niech wstanie trzeci...
Debora siedziała, wstrzymując oddech, bojąc się, że nie
usłyszy swojego numeru albo wstanie zbyt wcześnie.
W końcu usłyszała - a może wydało jej się, że słyszy - słowa:
- Niech wstanie czwarty...
Wzięła głęboki oddech. Nagle, w cudowny sposób, poczuła,
że całkowicie nad sobą panuje.
Wyprostowana, weszła po wyłożonych dywanem schodach
i stanęła w odległości niecałych trzech metrów od rabiego
Goldmana, a jeszcze bliżej Tory.
Nigdy nie znajdowała się tak blisko świętych pergaminów.
Gdy jej wzrok padł na święte słowa, kantor zarzucił jej
jedwabny szal modlitewny na ramiona. Zadrżała.
Tradycyjnie tałes nosili wyłącznie mężczyźni. Teraz jednak
zdobił jej ramiona, podkreślając zaszczyt, jakiego dostąpiła.
Kantor pokazał srebrnym wskaźnikiem, gdzie zaczyna się
jej tekst. Ujęła frędzle tałesu i umieściła je na literach, następnie
ucałowała szal, tak jak to robili mężczyźni w synagodze jej
ojca, co widziała tysiące razy.
Niemal ukradkiem kantor położył dużą białą kartkę na
pulpicie w zasięgu jej wzroku. Zerknęła na nią. Znajdował się
tam hebrajski tekst modlitw, napisany fonetycznie w angielskiej
transkrypcji.
Ale Debora Luria znała wszystko na pamięć.
Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu Wszechświata,
któryś wybrał nas spośród wszystkich narodów
i nadal nam Torę...
Próbowała wodzić wzrokiem za srebrną strzałką, gdy kantor
odśpiewywał jej partię, ale oczy przesłaniały jej łzy.
194
Potem wszystko się skończyło. Została jeszcze tylko jej końcowa modlitwa dziękczynna. Tym razem śpiewała silnym głosem, który potwierdzał doniosłość sytuacji.
Kantor zaczął recytować specjalną modlitwę, która była
tradycyjną nagrodą dla tego, kto został wezwany.
I znów Debora mogłaby recytować razem z nim.
- Oby Ten, który błogosławi naszych ojców - Abrahama,
Izaaka i Jakuba...
Nagle jednak usłyszała ze zdumieniem dalsze słowa kantora.
Było to coś całkiem nowego:
- ...i nasze matki - Sarę, Rebekę, Rachelę i Leę - pobłogosławił również...
Pochylając się ku Deborze, spytał ją o jej hebrajskie imię.
Wyszeptała je.
- ...Deborę, córkę rabina Mosesa i Racheli, i oby zesłał
całkowite wyzdrowienie jej czcigodnemu ojcu...
W swym krótkim życiu Debora przeżyła kilka wzniosłych
oraz przerażających chwil. Ale ta przewyższyła wszystkie. Miała wrażenie, że piorun uderzył w jej duszę i rozpalił ją.
Spełniła obowiązek córki. I wierzyła z całego serca, że Bóg
wysłuchał modlitwy za jej ojca.
Gdy szła do swojej ławki, zebrani pozdrawiali ją ze wszystkich stron i życzyli jej więcej siły.
Było to niemal nie do zniesienia i pośpieszyłaby ku wyjściu
z synagogi, gdyby nie zauważyła znajomej postaci, wyglądającej zza filaru.
- Gratuluję, Deb.
Danny przyszedł świętować jej bat micwę.
39
Debora
- Deboro, telefon do ciebie.
- Kto dzwoni, mamo?
- Bo ja wiem - wzruszyła ramionami Rachela. - Powiedział, że ma na imię Steve. Czy on jest Żydem? - zadała
szybko to najwyższej wagi pytanie.
Debora wybuchnęła niepowstrzymanym śmiechem.
- Jeśli to ten, o którym myślę, to jest rabinem, mamo.
- Jaki rabin przedstawia się jako "Steve"? W takim razie
nie może być jednym z naszych. Mimo to, jeśli jest... odpowiedni, zaproś go na szabat.
- On jest żonaty, mamo - rzuciła obojętnie Debora, idąc
do telefonu.
- Ach! - Entuzjazm Racheli nagle się ulotnił. - Od kiedy
195
to do mojej córki dzwonią żonaci rabini? - Wznosząc oczy
ku niebu, dodała: - Ojcze Wszechświata, czemu musisz skupiać wszystkie nieszczęścia na moich dzieciach?
- Cześć, Deboro. Naprawdę czekałem, dopóki nie zobaczę
czterech gwiazd na niebie, żeby się absolutnie upewnić, że
szabat już się skończył.
- Wszystko w porządku, rabi - odpowiedziała.
- Proszę - rzekł z naciskiem. - Jedyni ludzie, którzy
zwracają się do mnie per "rabi", to wierni, którym nie podobają się moje kazania. Tak czy owak, zastanawialiśmy się
z żoną, czy mogłabyś wpaść do nas jutro na drugie śniadanie.
Po prostu bajgle z wędzonym łososiem - i odrobina prozelityzmu.
- Co przez to rozumiesz? - spytała ze zdziwieniem.
- Powiem ci, jak już zjesz swój bajgiel - odpowiedział
dobrodusznie rabi. Podał Deborze swój adres i odłożył słuchawkę.
- Czy mogę spytać, o co w tym wszystkim chodzi?Rachela zmierzyła przenikliwym spojrzeniem córkę, która wróciła do salonu.
- O nic - odrzekła lekko Debora. - Wyłącznie o bajgle.
W chwili gdy Estera Goldman otworzyła drzwi, Debora
poczuła ostre ukłucie bólu, ponieważ oboje, ona i jej mąż,
trzymali na rękach dzieci - bliźnięta.
Nagle Debora zatęskniła rozpaczliwie za synem.
Steve'owi Goldmanowi wydało się, że rozumie uczucia, które
odmalowały się na twarzy Debory.
- Dzieci to nie tylko radość, zapewniam cię - powiedział,
prowadząc ją do salonu. - Są cudowne, ale nie w środku
nocy. - Wskazał suto zastawiony stół i zaprosił ją: - Poczęstuj się bajglem.
Zgodnie z obietnicą, rabi nie poruszał poważnych tematów,
dopóki Debora nie skończyła drugiego bajgla.
- Jestem czegoś bardzo ciekaw, ale proszę, powiedz mi,
jeśli uważasz, że to nie mój interes. Stanowisz dla mnie wielką
zagadkę...
- No cóż, różnie już o mnie mówiono, ale "zagadką" nie
byłam jeszcze nigdy. Co cię tak intryguje?
- Jestem pewien, że wiesz, o co mi chodzi - odpowiedział
przyjaźnie Steve. - Córka silczańskiego rabina mieszka w kibucu tak zdecydowanie świeckim, że jego członkowie pracują
na polach nawet podczas najważniejszych świąt. Potem wraca
do Brooklynu i bierze udział w czymś, co jej rodzina uważałaby
196
z pewnością za obrzędy pogańskie. - Milczał przez chwilę,
pozwalając jej zastanowić się nad tymi wstępnymi uwagami,
po czym rzekł: - Wypływa z tego dla mnie tylko jeden wniosek - że czegoś szukasz...
- To prawda - przyznała - i mam nadzieję, że nie zabrzmi to pompatycznie, ale myślę, że szukam lepszego kontaktu z Bogiem.
- O to właśnie chodzi w naszym ruchu - wtrąciła Estera - i wcale nie wszystko, co robimy, jest nowomodne. Wzywanie kobiet do Tory było powszechną praktyką dawniej,
w okresie talmudycznym. To sami frumerzy "zreformowali"
ten zwyczaj.
- Szczerze mówiąc, gniewa mnie to, że ortodoksi patrzą
na mnie z góry, ponieważ nie akceptuję idiosynkratycznych
sposobów interpretowania przez nich Biblii. - Steve, gorączkując się coraz bardziej, uderzył pięścią w stół i powiedział: - A przecież Tora należy do wszystkich Żydów. Bóg
dał ją Mojżeszowi na górze Synaj, a nie pewnemu rabinowi
w Brooklynie, który uważa, że ma wyłączny przywilej świętości.
- Masz rację - zgodziła się Debora. - Wiele z tych
rzeczy, które przed chwilą powiedziałeś, wyjąłeś wprost z ust
mojemu bratu Danny'emu. Rzucił właśnie seminarium. Wygląda na to, że mój ojciec będzie ostatnim rabinem Lurią.
- Przepraszam - powiedział Steve. - Czy jesteś przygnębiona?
- Z powodu ojca - tak, z powodu Danny'ego - nie.
I mówiąc z brutalną szczerością, nie jestem pewna, czy w świecie, w którym nie ma już Silcza, potrzebny jest silczański rebe.
- Ale to wcale nie oznacza, że linia rabinów Luria musi
wygasnąć - wtrącił dramatycznie Steve. - Czy pomyślałaś
kiedykolwiek, że możesz zostać rabinem? Moje seminarium
rozpoczęło już smichę kobiet.
Debora była tak zaskoczona, że ledwo zdołała wykrztusić:
- Mój ojciec podałby ci zapewne tysiąc doktrynalnych
przyczyn, dla których kobiety nie mogą zostać rabinami.
- Z całym szacunkiem - odparł Steve - ale potrafiłbym
mu podać tysiąc i jeden, dla których mogą. Masz czas, żeby
posłuchać wykładu?
- Słucham - uśmiechnęła się Debora.
- A zatem, po pierwsze, od stuleci rabini źle interpretują
męski zaimek w Biblii, ponieważ jeśli się nad tym dobrze
zastanowić, chodzi tam o "człowieka", a nie o "mężczyznę".
197
Wielowyznaniowy zespół, który zajmuje się uwspółcześnianiem
poprawionej standardowej wersji Biblii, używa nadal zaimka
On" w odniesieniu do Jezusa i Boga, natomiast w innych
przypadkach proponuje interpretację taką jak na przykład
w Księdze Powtórzonego Prawa, rozdział ósmy, werset trzeci:
"...nie samym tylko chlebem żyje człowiek...".
Oczy Debory rozbłysły. Natychmiast wspomniała słowa,
które od dawna tkwiły jej w pamięci jak cierń w boku.
- Czy nie pamiętasz znanego zakazu rabiego Eliezera, by
kobiety czytały Torę?
- A Ben Azzai? - zareplikował Steve. - Mędrzec o równym autorytecie? Powiedział, że mężczyzna winien uczyć córkę
Biblii. W rzeczywistości - i założę się, że nie uczono cię tego
w szkole - Talmud mówi, że Bóg obdarzył kobiety większym
rozumem niż mężczyzn.
- Masz rację - przyznała z wymuszonym uśmiechem.Nigdy nam o tym nie mówiono.
- Jeśli chcesz się przekonać na własne oczy - wtrąciła
Estera - zajrzyj do Traktatu Nida.
Debora popatrzyła na nią z podziwem, Steve zaś ciągnął
swoją myśl:
- Ty, Deboro, ze wszystkich ludzi, potomkini Miriam
Spiry...
- Kogo?
- Pozwól, że pokażę ci to czarno na białym.
Podszedł do półki i wyjąwszy tom Encyclopaedia Judaica,
przerzucił szybko kartki.
- Może przeczytasz to głośno, Deboro? - spytał, wskazując miejsce na stronie.
- "Luria - słynna rodzina, której genealogia sięga czternastego wieku".
Steve pokazał jej tekst kilka akapitów poniżej.
- Czytaj dalej, proszę.
- "Źródła donoszą, że córka protoplasty rodu, Miriamw przybliżeniu tysiąc trzysta pięćdziesiąty rok - uczyła prawa
żydowskiego zza zasłony w jesziwie". - Zdumiona Debora
podniosła wzrok na oboje Goldmanów.
- No widzisz - uśmiechnęła się Estera. - Nie byłabyś
nawet pierwsza.
- Czy nie sądzisz, że nadszedł czas, żeby kobiety z rodu
Luriów wyszły wreszcie zza zasłony? - spytał po chwili
jej mąż.
Zapadło niezręczne milczenie.
198
- Ale ja nie ukończyłam college'u.
- A Mojżesz? - uśmiechnął się rabi. - A Chrystus?
A Budda? Egzamin wstępny do Hebrew Union College polega
na sprawdzeniu znajomości Tory, Talmudu i języka hebrajskiego. Założę się, że zdałabyś go z marszu.
Debora wahała się przez chwilę.
- Naprawdę zabiłeś mi ćwieka. Nie wiem, co powiedzieć.
- Po prostu obiecaj mi, że się nad tym zastanowisz.
- Z pewnością to mogę ci obiecać - ustąpiła Debora.
- To świetnie - odpowiedział Steve. - A teraz czas na
coś oszałamiającego. Poczekaj, aż spróbujesz strudla Estery.
Gdy żona rabiego zaczęła kroić ciasto, Debora poczuła się
głupio, że prawie z nią nie rozmawiała. Spytała więc uprzejmie:
- Powiedz mi, Estero, jak się czujesz będąc żoną nowoczesnego rabina?
- Powinnaś mnie zadać to pytanie - wtrącił Steve.
- Dlaczego? - zdziwiła się Debora.
- Ponieważ Estera również jest rabim.
Jedynym człowiekiem, do którego mogła się zwrócić, był
Danny.
- Przepraszam, że zawracam ci głowę właśnie teraz.
- Daj spokój, Deb. Skoro kryzys nastąpił wtedy, gdy się
go spodziewaliśmy, to nie jest kryzys. Nawet jeśli nie mogę
sobie poradzić ze sobą, to nie znaczy, że nie potrafię być
obiektywny w stosunku do ciebie. - Umilkł, po czym dodał
serdecznie: - I dumny jak diabli.
- Ale, Danny, przypuśćmy, że mnie przyjmą. Czy członkowie B'nai Simcha będą płacili za mnie czesne, tak jak płacili
za ciebie?
Entuzjazm Danny'ego nie przygasł.
- Jeśli egzaminy będą ci szły dobrze, przyznają ci stypendium.
- W porządku, przypuśćmy, że są nienormalni i rzeczywiście to zrobią. Powiedz mi, pod którym drzewem w Prospect
Parku twój siostrzeniec i ja mamy rozbić namiot.
Danny nie odzywał się przez chwilę, pocierając palcem czoło,
jak gdyby chciał pobudzić mózg.
- Szczerze mówiąc, Deb - powiedział tonem świadczącym
o tym, że chce przekonać samego siebie - wiesz, jak bardzo
i mama, i ojciec pragnęli, żebyś wróciła. A perspektywa posiadania nowego wnuka - w ich własnym domu - sprawi, że
tata znowu nabierze chęci do życia.
- A jeśli się dowie, co robię?
199
- Kto mówi, że musisz poinformować go o wszystkim
szczegółowo? "Rabi" oznacza nauczyciela. Po prostu powiedz,
że uczysz się, żeby zostać nauczycielką. Nie skłamiesz - nie
powiesz tylko całej prawdy.
Danny skrzyżował ramiona na piersi, promieniejąc zadowoleniem.
- Teraz możesz rozwiązać wszystkie moje problemyzażartował.
Debora jednak siedziała nadal z grobową miną.
- O co chodzi? - ponaglił ją brat.
- Nie mogę dłużej kłamać - jęknęła cicho.
- Że zostaniesz nauczycielką? Przecież ci powiedziałem...
- Nie w tym rzecz, Danny! - wykrzyknęła. - Kiedy się
dowiesz, co ukrywam, zapewne również będziesz żałował, że
nie umarłam. Chyba eksploduję, jeśli komuś nie powiem.
Czekała w milczeniu na jakiś sygnał ze strony Danny'ego.
- Mów, Deboro. słucham.
- Eli nie jest synem Aviego. Wymyśliłam tę historyjkę,
żeby ukryć prawdę. Na początku wydawało się to takie łatwe...
- Deb - powiedział brat - kogo obchodzi, kim jest ojciec
dziecka? Najwyraźniej go kochałaś. Cokolwiek zrobiłaś, nie
zmieni to moich uczuć wobec Eliego.
- Owszem, zmieni. - Odetchnęła głęboko i wyrzuciła z siebie, patrząc Danny'emu w oczy: - Eli jest synem Timothy'ego
Hogana.
Danny'ego po prostu zamurowało. Patrzył na Deborę z niedowierzaniem.
Nie był zaszokowany. Ani oburzony. Zwyczajnie stracił mowę.
Następne chwile przypominały film, puszczony w zwolnionym tempie - nawet łzy spływające po policzkach Debory
wydawały się niemal stać w miejscu.
- Myślałem, że jest już księdzem - powiedział cicho Danny. - Wiem, że rozpoczął studia w Rzymie...
- Danny - przerwała mu Debora. - Rzym dzielą od
Izraela zaledwie trzy godziny lotu samolotem.
Po czym opowiedziała mu wszystko.
- Czy Timothy wie o tym?
Debora pokręciła przecząco głową, nawet wówczas mając
przed oczyma twarz ojca swego dziecka, gdy kochali się po raz
ostatni, jego niebieskie oczy, spoglądające na nią z niewymowną czułością.
Dawno temu szukała pocieszenia, wierząc, że oszczędza
Timowi cierpienia. Prawdę mówiąc, pozbawiła go również
200
radości.
- Tim nigdy nie zobaczy swego syna - oznajmiła bratu
z wyraźnym żalem. - Nigdy się nie dowie, że w ogóle go ma.
O Boże, Danny, co ja mam zrobić?
- No cóż, na dobry początek - powiedział, starając się ją
rozweselić - napij się czegoś. Gdzie ojciec trzyma swój alkohol?
- Nie mogłabym...
- Daj spokój, Deb, pamiętasz Koheleta: "...w radości pij
swoje wino *?
- No, dobrze - zgodziła się, ocierając łzy z policzków.Zakosztujmy odrobinę tej radości.
Barek rabina Mosesa Lurii był zaopatrzony nader skromnie - kilka butelek rytualnego wina, trochę wódki ieureka!
- Pejsachówka? - wykrzyknęła Debora, gdy Danny wyjął
specjalną paschalną karafkę tego trunku. - Słyszałam, że to
prawdziwa bomba w butelce.
- Rzeczywiście - odrzekł Danny, przyglądając się etykietce. - Siedemdziesiąt pięć procent. Gdyby była ciut mocniejsza,
można by ją wlewać do baku zamiast benzyny.
Postawił na stole dwie malutkie szklaneczki z rżniętego
szkła i napełnił je mocnym, pachnącym migdałami alkoholem.
Debora upiła zaledwie łyczek i zrobiła się blada jak ściana.
- Myślę, że ta okazja zasługuje na błogosławieństwopowiedział Danny, wznosząc szklaneczkę, i wyrecytował po
hebrajsku, głosem drżącym z emocji: - "Pochwalonyś Ty,
Wiekuisty, Boże nasz, Królu Wszechświata, który nam dałeś
życie i utrzymałeś nas, i dozwoliłeś doczekać pory tej". Gdybym miał barani róg - dodał - zadąłbym w niego. - I patrząc na siostrę, wzniósł toast: - Wszystkiego dobrego, Deboro - długiego życia, zdrowia i szczęścia dla Eliego...
Nagle struny głosowe odmówiły mu posłuszeństwa.
- Mój syn ma prawdziwe nazwisko - powiedziała błagalnym tonem.
Danny wahał się przez chwilę, po czym wyznał:
- Wiem. Ale po prostu nie chce mi przejść przez gardło.
40
Daniel
Czekałem na próżno na dramatyczny telefon od złożonego
na łożu boleści ojca. Nie zadzwonił nigdy.
Skończył się właśnie rok akademicki. Wyświęcono rabinów - z wyjątkiem tych, którzy odpadli po drodze. Musiałem
201
pogodzić się z faktem, że rezygnacja ze smichy pociąga za
sobą utratę możliwości uzyskania stopnia bakalaureusa - co
odzwierciedla różnicę między posiadaniem limuzyny a koniecznością prowadzenia jej.
Na szczęście wciąż miałem kilkoro przyjaciół. A ściślej mówiąc dwoje. Bellera - który udostępnił mi gabinet w swoim
mieszkaniu, oraz Ariel - u której trzymałem już od pewnego
czasu część mojej garderoby. Zgodziła się, żebym wprowadził
się do niej wraz z moimi książkami. Zaprosiła mnie nawet,
żebym pozostał tam przez całe lato, podczas gdy ona miała
towarzyszyć swemu "opiekunowi" - jak go kpiąco nazywałem - w kolejnej europejskiej hulance.
Co będę jadł, gdy wyczerpią się delikatesy w jej lodówce, to
całkiem inna sprawa.
Beller zaproponował mi również gościnę w jego domku
w Truro - letnim schronieniu psychiatrów na wybrzeżu. Musiałem jednak pozostać w mieście i pomóc Deborze przygotować się do specjalnych egzaminów wstępnych, które zorganizowało dla niej seminarium.
Gdy pożyczyłem jej pieniądze na książki, doszedłem do
wniosku, że dwieście sześćdziesiąt jeden dolarów, które zostały
na moim koncie w banku, starczy mi najwyżej na sześć tygodni - zakładając, że będę jadł tylko jeden posiłek dziennie.
Nie zwierzyłem się Ariel z grożącego mi bankructwa. Mimo
to przed wyjazdem to osobliwie amoralne stworzenie odbyło
ze mną szczerą rozmowę. Najwyraźniej dla odmiany, Charlie
Meister zamiast na Riwierze, wynajął dla nich w tym roku
willę i jacht na Morzu Kaspijskim, gdzie prawdopodobnie
mogli odbyć rejs po największym jeziorze świata i kupić u źródła kawior i jesiotra.
- Martwię się, że zostajesz tutaj sam, Danny - powiedziała. - Wolałabym, żebyś zamieszkał u Aarona. Miałbyś
przynajmniej z kim pogadać.
- Psychoanalitycy nie rozmawiają - mruknąłem - tylko
słuchają. Poza tym, będę uczył siostrę. A to jest dla niej idealne
miejsce, gdzie można się skoncentrować. Poradzę sobie.
- Daj spokój, Danny - powiedziała zdumiewająco macierzyńskim tonem. - Przede mną nie musisz się zgrywać. Jak
zamierzasz zarabiać na życie?
Szukałem jakiejś dowcipnej odpowiedzi, rozbroiła mnie jednak całkowicie troska w jej oczach.
- Nie wiem, Ariel - przyznałem się. - Gdy tylko Debora
załatwi swoje sprawy, będę musiał znaleźć jakąś pracę.
202
- Czy twoja męska duma dozna uszczerbku, jeśli zaproponuję ci pożyczkę?
Co miałem na to odpowiedzieć - że nie mam dumy? Albo
jeszcze szczerzej, że nie mam pieniędzy? Wzruszyłem tylko
ramionami.
- Dobrze - powiedziała, nachylając się ku mnie. - Podaj mi numer swojego konta, a ja polecę, żeby dokonano
przelewu.
- Wyłącznie w ramach pożyczki - zastrzegłem. - Zwrócę
ci co do grosza.
- Zgoda. - Pokiwała tak energicznie głową, że jasne loki
opadły jej na twarz. - Tak czy owak, nie ma pośpiechu.
Naprawdę nie zbiednieję bez tych pięciu tysięcy.
- Pięciu tysięcy? - powtórzyłem zdumiony. - Czemu,
u diabła, myślisz, że potrzebuję aż tyle?
- Chcę po prostu, żebyś się dobrze bawił, gdy mnie nie
będzie. Poza tym, możesz mądrze zainwestować te pieniądze
i stać się bogatym człowiekiem do czasu, gdy się znów zobaczymy.
- Ale ja nie mam zielonego pojęcia...
- No cóż, chyba mogę być ci pomocna. Charles jest istnym
geniuszem w interesach i obracaniu pieniędzmi. Czasami udaje
mi się to i owo podsłuchać... - Nagle przerwała i zamyśliła
się, po czym dodała konspiracyjnym tonem: - Danny, nie powinnam ci mówić, ale tego lata można będzie nachapać się na
pszenicy. Pomyśl o tym.
Jedyny wniosek, jaki potrafiłem w tej chwili wyciągnąć ze
wspaniałomyślnych słów Ariel, to że troszczy się o moje zdrowie i ostrzega mnie, żebym unikał białej mąki. Przyrzekłem
sobie zastanowić się nad tym głębiej, gdy już ochłonę z wrażenia po nagłym wzbogaceniu się.
Nazajutrz rolls Charlesa zatrzymał się przed domem, żeby
zabrać Ariel. Kusiło mnie, by zejść na dół i pomachać jej na
pożegnanie.
Nie miałem jednak ochoty oglądać jego gęby.
Mój smutek po utracie Ariel - albowiem coś mi mówiło,
że rozstaliśmy się na zawsze, choć nie padły słowa pożegnania - zmniejszył się nieco, gdy o wpół do dziesiątej rano
zadzwonił do mnie mój bank (po raz pierwszy!), żeby mnie
poinformować, że moje konto znacznie się powiększyło dzięki
przelewowi pięciu tysięcy dolarów. Myślę, że urzędnik był
jeszcze bardziej przejęty ode mnie.
Bogaty jak nigdy, udałem się do Zabara i kupiłem w ogrom203
nych ilościach moją ulubioną solę, nowoszkockiego łososia,
pełnoziarnisty pszenny chleb oraz inne frykasy, żeby dokarmić moją dzielną siostrę, gdy przyszła na pierwszą lekcję.
Jak się okazało, świętowaliśmy również wyjście naszego ojca
ze szpitala.
Debora pracowała jak szalona. Lata jałowej frustracji wytworzyły w niej strumień pary, który popychał ją niestrudzenie
do przodu. Nie tylko uczyliśmy się razem bez przerwy, od
rana do wieczora, ale Bóg wie jak długo siedziała jeszcze po
nocach, żeby zapamiętać wszystko, co przerobiliśmy. W każdym razie zawsze następnego dnia miała to wykute na blachę.
Moje przewidywania, jeśli idzie o ojca, spełniły się co do
joty. Fakt, że otarł się o śmierć, sprawił, iż złagodniał i poparł
bez zastrzeżeń decyzję Debory, że zostanie "nauczycielką hebrajskiego", nie zakwestionował również jej wyboru uczelni.
Oczywiście, nadejdzie czas, gdy będzie musiała obwieścić mu
nowinę o nieznanym wnuku. Ale to może poczekać, aż trochę
odzyska siły.
Podczas pierwszej wizyty w gniazdku Ariel Debora nie potrafiła powstrzymać się od pytania, jakim cudem, u licha,
wykopany z własnego raju, wylądowałem dla odmiany w tym.
Gdy więc wieczorem piliśmy kawę, opowiedziałem jej o wszystkim.
Bez względu na to, przez co przeszła, pozostała nadal w pewnym sensie niewinną dziewczynką. Mimo że miała nieślubne
dziecko - w dodatku z seminarzystą rzymskokatolickiego
wyznania - nie zdawało się to wpływać na jej duchową czystość. Kochała Tima całym sercem i nie miała poczucia grzechu.
Widziałem, że była zaszokowana moim wyznaniem, ale nie
pozwoliła sobie na żaden osąd, powiedziała tylko:
- Danny, wprawdzie nie brzmi to bardzo koszernie, ale
jakie mam prawo, żeby cię osądzać?
Mimo to uważałem również za swój obowiązek troszczenie
się o jej dobre samopoczucie.
Czułem instynktownie, jak wielkim uczuciem darzy swego
syna, ale nawet w mojej zagmatwanej sytuacji miałem świadomość, że dorośli potrzebują surowca w postaci miłości, żeby
przetworzyć go na miłość do dzieci.
Avi Ben-Ami był zawsze mitem. Timothy, aczkolwiek całkiem realny, stopniowo zblednie w jej pamięci - a przynajmniej tak mi się wydawało - niczym wzór na starym gobelinie.
Wiedziałem, że w obecnej chwili życie Debory wypełnia
204
niepokój o egzaminy. Będzie to jednak krótkotrwały środek
znieczulający ból samotności. Jak ma zaśpiewać dziecku do
snu kołysankę o tatusiu, wiedząc, że Eli tatusia nie ma.
Debora twierdziła z uporem, że jej życie jest pełne, kiedy
jednak naciskałem ją, chcąc dowiedzieć się czegoś bliższego
o mężczyznach w jej życiu w Izraelu, nie chciała o niczym
mówić.
Mimo to wpadłem na pewien ślad.
Jednym ze specjalnych tematów, z których przygotowywała
się do egzaminu wstępnego, była współczesna poezja hebrajska.
Nie miałem o niej zielonego pojęcia, albowiem w moim seminarium uważano, że poeta godzien jest analizy dopiero przynajmniej w sto lat po śmierci.
Kilkakrotnie zapuściłem delikatną sondę i dowiedziałem
się, że ma indywidualne zajęcia z facetem o imieniu Zeb, który
jeśli nawet -jak ujęłaby to Ariel - nie rozpalił w niej ognia,
to w każdym razie rozniecił coś więcej niż tylko miłość do
słowa.
Debora, oczywiście, natychmiast zajęła pozycję obronną.
- Skąd ci przyszło do głowy, że on się mną interesuje?
- Daj spokój, Deb. Wykładowcy w college'u nie proponują
dodatkowych zajęć bez głębszych powodów. Zadzwonisz do
niego po powrocie do Izraela?
- Wówczas jedynie, jeśli test pójdzie mi dobrze - rzekła
wymijająco.
Świetnie - pomyślałem. - Mam tylko nadzieję, że Zeb nie
ma żony albo nie jest kimś w rodzaju żydowskiego mnicha.
Debora zdała egzaminy wstępne dwudziestego siódmego
i dwudziestego ósmego czerwca 1972 roku. Dwanaście godzin
pisemnych testów z Tory, Talmudu, historii i języka, a następnie egzaminy ustne - byłem absolutnie pewien, że zda je
śpiewająco.
Przed powrotem do kibucu - i do syna - Deborę czekało
trudne zadanie wyjawienia rodzicom tajemnicy swojego macierzyństwa.
Zaczekała z tym do wigilii pierwszego szabatu, gdy ojciec
był już w domu i zajął swoje miejsce u szczytu stołu. Po kolacji
opowiedziała swoją historię w obecności naszych sióstr, ich
mężów i dzieci - stanowiących coś w rodzaju chóru greckiego
w tym dramacie.
Opłakali Aviego Ben-Amiego, po czym ojciec przyrzekł, że
przez miesiąc będzie śpiewał psalmy ku pamięci swego bohaterskiego zięcia - ta reakcja tylko spotęgowała jeszcze zawsty205
dzenie Debory. Wszyscy zgodzili się, że to wielkie szczęście, iż
Avi nadal żyje w swoim synu.
Matka nie ukrywała radości na myśl, że znów usłyszy
w domu dziecięcy śmiech. A co jeszcze ważniejsze, moja
znakomita siostra pomoże choremu ojcu uleczyć złamane
serce.
Przy mojej psychoanalitycznej żyłce - którą "zaraziłem"
się od Bellera - doszedłem do wniosku, że ojciec widzi w Elim
mojego zastępcę, puszczając mnie w ten sposób nie tylko w niepamięć, lecz wykreślając z grona żywych.
42
Debora
Debora przeżyła ogromny wstrząs, gdy trzydziestego sierpnia
1972 roku musiała pożegnać się z miejscem, które zawsze
uważała za swój dom, oraz z ludźmi, którzy stanowili dla niej
rodzinę.
Podczas ostatnich dni w Kfar Ha-Sharon, dokądkolwiek
szła, przyjaciele zatrzymywali się, by z nią porozmawiać. I każda rozmowa kończyła się uściskiem.
Smutek rozstania łagodziła radosna perspektywa wspólnego
zamieszkania z małym synkiem.
Gdy Steve Goldman zadzwonił do niej z wiadomością, że
przyjęto ją do seminarium, nie posiadała się z radości, uważając
to za mały krok w walce o równość żydowskich kobiet.
Chyba cały kibuc załadował się do starego autobusu, żeby
odprowadzić ją na lotnisko. Debora siedziała, trzymając Eliego
na kolanach, i bała się rzucić ostatnie spojrzenie na lazurowe
wody Jeziora Tyberiadzkiego, żeby nie wybuchnąć płaczem.
Nawet wygadanemu Boazowi nie udało się przekonać funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa, żeby pozwolili całej grupie
wejść do terminalu. Wpuszczono jedynie Boaza i Zipporę.
- A teraz, Deboro - powiedział surowo Boaz - przysięgnij uroczyście, że odwiedzisz nas w przyszłym roku w lecie.
- Przysięgam, że będę wracała co rok.
- Powiedzmy; raz na kilka lat - odpowiedział filozoficznie. - Zawrę jednak z tobą specjalną umowę. Będziesz pracowała w polu tylko pół dnia, a resztę poświęcisz na naukę.
Eli, wyczuwając smutny nastrój rozstania, zaczął płakać.
- Cśśś, kochanie - powiedziała cicho Debora - jesteś
przecież dużym chłopcem. A teraz pocałuj babcię i dziadka na
do widzenia.
Malec posłusznie powiedział łamiącym się głosem:
- Szalom sawta.
206
Eli był zbyt podenerwowany, by usiedzieć spokojnie, toteż
Debora przez większą część lotu służyła mu jako poduszka.
Odpoczęła jedynie przez krótką chwilę, gdy stewardesa zaproponowała jej, że potrzyma "słodkie maleństwo" - a nie
było to słowo, którego w tej chwili użyłaby Debora - żeby
mamusia mogła odświeżyć się w łazience.
Niepokój synka, mimo że męczący, odwrócił jej myśli od
innych trudnych spraw.
Na przykład, jak pogodzić studia z wypełnianiem obowiązków matki. A przede wszystkim, jak mieszkać znów pod jednym dachem z ojcem.
Wyjechała z domu jako nieposłuszna dziewczynka, która
została ukarana. Wracała jako kobieta, która zaznała cierpienia
i zasmakowała podstawowych rozkoszy życia.
Czy ojciec pogodzi się ze zmianą jej statusu? Czy zaakceptuje
fakt, że jest dorosła? Nawet gdyby się nie pogodził, nie miała
wyjścia, dopóki nie zdoła się uniezależnić finansowo.
To niepokoiło ją nawet bardziej niż zajęcia w seminarium,
albowiem była podekscytowana perspektywą studiowania Talmudu, Tory oraz historii na równi z mężczyznami. Nie wybiegała myślą poza studia, jeśli idzie o jej smichę. Dzieliło ją od
tego wiele lat, nie traktowała więc całej sprawy na tyle poważnie, by się bać. Widziała przed sobą mnóstwo innych wyzwań.
Danny po raz pierwszy naprawdę uświadomił sobie, że ma
siostrzeńca, gdy odbierał Deborę na lotnisku. Przytulił do
siebie małą ludzką istotkę. Głęboko wzruszony, popatrzył na
Eliego i odwróciwszy wzrok, zauważył cicho:
- Ma oczy swojego ojca.
- Tak - potwierdziła szeptem Debora.
Śpiący i przestraszony Eli zaczął płakać.
- Cicho, malutki, jestem twoim wujkiem - pieszczotliwie
odezwał się do niego Danny, po czym spytał Deborę: - W jakim języku on mówi? Hebrajskim? Angielskim?
- Pół na pół - odpowiedziała Debora.
Nagle Eli uspokoił się. Położył ciepłą, pulchną rączkę na
szyi Danny'ego.
- Proszę wziąć bagaże - powiedział jego wuj, skinąwszy
na tragarza. - Mój gruchot czeka na nas.
Limuzyna, do której się skierowali, była tak długa, że przypominała raczej wagon kolejowy.
Szofer w niebieskiej liberii trzymał drzwi otwarte. Gdy upewnił się, że Eli i Debora usadowili się wygodnie, poszedł dopilnować bagażu.
207
- Danny, zwariowałeś? - zaprotestowała Debora, gdy
brat wsiadł do środka i zamknął drzwi. - To musiało kosztować cię fortunę.
- Nic nie jest za dobre dla mojej siostry - odparł serdecznie. - Zresztą, jeśli idzie o pieniądze, to moim jedynym problemem jest, na co je wydawać.
Opowiedział jej w dużym skrócie, w jaki sposób stał się
bardzo bogatym człowiekiem.
Deborę zaniepokoił finansowy sukces brata i jego euforyczne
zachowanie na pokaz. Sprawiał wrażenie, jak gdyby chciał ją
za wszelką cenę przekonać, że jest szczęśliwy.
- Czy rodzice wiedzą o tym?
Pokręcił przecząco głową.
- Nie, nie miałem odwagi zadzwonić. Wprawdzie ojciec
czuje się znacznie lepiej, ale rzadko wychodzi z domu, nie
licząc synagogi.
Uśmiechał się z wyraźnym przymusem.
- Chciałbym im pomóc, Deb - powiedział, spuszczając
oczy. - Zwłaszcza mamie. Chciałbym ją zaprowadzić do Saks
Fifth Avenue, by mogła wykupić cały sklep. Wiem jednak, że
ojciec gardzi tym, co zrobiłem, i nie pozwoliłby jej iść ze mną.
Gdybym tylko znalazł sposób... - Głos mu się załamał.
- O co chodzi? - spytała serdecznie.
Wziął ją za rękę.
- Deb, gdybyś się zorientowała, czego mogą potrzebować - dla domu, dla szkoły, czegokolwiek - po prostu daj
mi znać. Chciałbym coś zrobić, no wiesz, być w jakiś sposób
pomocny... użyteczny...
Ku zdziwieniu Debory, gdy dojechali do autostrady Brooklyn Queens, kierowca zjechał na pobocze, gdzie czekała druga
limuzyna.
- Co się stało?
- Obawiam się, że syn marnotrawny musi wysiąść. Nie
mogę się pokazać na terytorium ojca. Czuję się jak Spinoza,
który został wyklęty.
Debora ujęła dłoń brata w obie ręce.
- Posłuchaj, Danny - szepnęła z uczuciem. - Postaram
się wszystko naprawić, przysięgam. Będziesz ze mną w kontakcie?
- Ty musisz być - odpowiedział. - Zatrzymałem się
w hotelu "Pierre".
Zaczął grzebać w kieszeniach i po chwili wyjął czarne pudełko zapałek.
208
- Jest na nim numer telefonu. Zadzwoń, gdy nikogo nie
będzie. Czy mógłbym przynajmniej od czasu do czasu zabrać
gdzieś mojego siostrzeńca i kupić mu kilka milionów zabawek?
- Oczywiście - roześmiała się Debora i ucałowali się serdecznie.
- Opiekuj się mamą, dobrze? - szepnął Danny, obejmując
Eliego.
I wysiadł z samochodu.
Gdy limuzyna ruszyła, Debora patrzyła przez tylną szybę,
jak Danny wsiada ze smutkiem do drugiego samochodu.
43
Debora
Ta, która wyjeżdżała w milczeniu i niełasce, wracała teraz
w chwale niczym królowa Estera.
Deborę i Eliego witali nie tylko rodzice i siostry, lecz dziesiątki krewnych, z których każdy chciał zobaczyć dziecko. Orzekli
zgodnie i ochoczo, że chłopczyk jest jeszcze ładniejszy niż na
zdjęciach.
Gdy wszyscy się zebrali, rabin Luria nakazał, by się uciszyli.
Poza tym, że dawało się zauważyć lekkie usztywnienie po
prawej stronie, wciąż wyglądał blado i mizernie, gdy wznosił
toast z okazji przyjazdu najmłodszego członka rodziny Luriów... Eliego Ben-Ami.
Debora uważała, że ojciec starannie wyreżyserował całe
przedstawienie, ponieważ nikt nie wspomniał imienia jej brata.
Gdyby zginął w wypadku samochodowym, a nie został wygnany, przynajmniej wspominano by go jako "świętej pamięci
Danny'ego".
Nie powiedziano jednak nic. Kompletnie nic.
Debora nie mogła w żaden sposób upewnić się, czy ktokolwiek z zebranych wie o jego złotej metamorfozie.
Jednakże, gdy uroczystość osiągnęła swoje apogeum, zauważyła, że matka siedzi w odległym kącie, płacząc cicho
z tęsknoty za swoim jedynym synem.
Dopiero po wyjściu ostatniego gościa Luriowie siedli do
późnej kolacji.
Rabin uśmiechał się do swego błękitnookiego wnuka, nawet
wówczas gdy maluch celowo zrzucał łyżeczkę na podłogę po
to, by Debora ją podnosiła.
- Nu, mój mały, porozmawiajmy trochę mamaroszn.
Debora zjeżyła się, słysząc, że ojciec proponuje jej synowi,
by rozmawiali w jidysz. W pewien sposób starszy pan nadal
żył w silczańskim getcie i powiedzenie "język ojczysty" nasu209
wało myśl o epoce, gdy jidysz był językiem obywateli drugiej
kategorii - matek, które nie dostąpiły zaszczytu nauki hebrajskiego.
Ona, przeciwnie, przyjechała z kraju, w którym hebrajski
był nie tylko językiem błogosławieństw, ale pytano w nim
o najbliższy przystanek autobusowy.
Mimo że ojciec nie przypominał obrzydliwego rabiego Schiff
mana, przestał być dla Debory przykładem nowoczesnego
Żyda. Był jednak nadal jej ojcem. Będzie musiała nauczyć się
oddzielać poglądy od uczuć.
Zabierając dziecko z Izraela, pocieszała się myślą, że przynajmniej jej synek będzie uczył się angielskiego. Teraz zdała sobie
sprawę, że podczas jej całodziennych zajęć w seminarium Eli
będzie słuchał w Brooklynie mniej angielskiego niż w kibucu.
A nie chciała, żeby dorastał, czytając Szekspira czy Thomasa
Jeffersona w obcym języku.
Dziekan Wiktor Aszkenazy - mężczyzna o szerokich barach, który wyglądał raczej na trenera drużyny futbolowejwszedł na podium.
Uśmiechnął się do swego audytorium, składającego się z kilkunastu mężczyzn i chyba dwukrotnie większej liczby kobiet,
a następnie zwrócił się do nich słowami, których Debora Luria
nawet w najśmielszych marzeniach nie spodziewałaby się usłyszeć w seminarium rabinackim:
- Panie i panowie...
Jakże długą i ciężką drogę musiała przebyć, żeby doczekać
takiej chwili.
- Słowo "rabin", zanim stało się zaszczytnym tytułemmówił dalej dziekan - oznaczało po prostu nauczyciela. Interesującą rzeczą jest, że zyskało ono obecne znaczenie w epoce
Hillela, współczesnej Chrystusowi...
Następne słowa wprawiły Deborę w zupełne osłupienie. Coś
podobnego w żydowskim seminarium!
- W Ewangelii według św. Marka, gdy Piotr ma wizję
Jezusa rozmawiającego z Eliaszem i Mojżeszem, zwraca się do
swego mistrza, tytułując go rabinem. Historycznie biorąc, dwaj
inni żydowscy mędrcy nie mogą rościć sobie prawa do tego
tytułu.
Dziekan przerwał, przesuwając spojrzeniem po twarzach
studentów.
- Rabin nie ma uprawnień kapłańskich. Nie jest pośrednikiem między Bogiem a człowiekiem. Nie może udzielać rozgrzeszenia - to leży wyłącznie w rękach Wszechmogącego.
210
Nie może rozkażywać nikomu, ale musi wzbudzać szacunek.
Ponieważ jest po pierwsze i przede wszystkim nauczycielem.
I ma obowiązek być wzorem ziemskiego zachowania oraz
szacunku dla Boga. Pozwólcie mi przytoczyć bardzo stary
dowcip, który jest dzisiaj równie boleśnie prawdziwy jak wówczas, gdy go słyszałem, będąc dzieckiem. Kilka matron siedzi
na plaży na Florydzie, przechwalając się osiągnięciami swoich
dzieci. Jedna mówi dumnie, że jej syn jest chirurgiem, druga,
że prawnikiem, i tak dalej. Wreszcie pytają panią Greenberg:
"Nu, a jak tam twoje dzieci?". "Mój syn jest rabinem" - odpowiada. Na to wszystkie wydają głośny jęk, a jedna mówi ze
współczuciem: "Aj waj, co za okropne zajęcie dla miłego żydowskiego chłopca".
Słuchacze uśmiechnęli się, przyjmując do wiadomości tę
niemiłą prawdę.
- Oczywiście - dodał szybko dziekan - dzisiaj jest to
również okropne zajęcie dla miłej żydowskiej dziewczyny.
I obawiam się, że określenie "zajęcie" jest aż nazbyt właściwe.
Rabin ma przed sobą prawie niewykonalne zadanie - powstrzymać rodaków od prób utrzymania za wszelką cenę tożsamości w nieżydowskim świecie, pozostania odrębną mniejszością. Nie wspominając już o zwykłym nakłanianiu do czynienia dobra w świecie, gdzie zło nie tylko istnieje, lecz -jak
Bóg mówi Izajaszowi w rozdziale czterdziestym piątym, werset
siódmy - On sam je stworzył.
Podszedł bliżej do słuchaczy i mówił dalej cicho, niemal
konfidencjonalnie.
- To prowadzi do samego sedna sprawy, prawda? Przez
resztę waszego życia niemal codziennie będzie podchodził do
was ktoś - Żyd czy innowierca - i zadawał wam najbardziej
prowokujące, egzystencjalne pytanie: "Czemu nasz kochający,
sprawiedliwy, miłosierny Bóg stworzył również zło?". Jest to
problem, którego nie potrafił zrozumieć Hiob. Ani ofiary
holocaustu - czy ci, którzy przeżyli. Zadaniem nas, rabinów,
jest więc uczenie mężczyzn i kobiet, jak żyć w tym niedoskonałym świecie. Wasze studia rabinackie będą szły w dwóch
kierunkach. Z jednej strony - będziecie przyswajać spuściznę
tysiącleci mędrców i nieść ją, niczym pochodnię w starożytnym
biegu sztafetowym, młodszemu pokoleniu. Jeszcze ważniejsza
jednak jest pasterska funkcja współczesnego rabina - doradzanie, pocieszanie. Przede wszystkim, wskazywanie drogi,
słowami Biblii: "Czyń sprawiedliwie, kochaj miłosierdzie, krocz
pokornie z twoim Bogiem". Daję wam moje błogosławieństwo
211
i życzę wszystkiego najlepszego.
Debora spędziła ranek z Mojżeszem, a popołudnie z Jonaszem.
Aczkolwiek znała te teksty z własnej lektury, po raz pierwszy
mogła porozmawiać na ich temat swobodnie z profesorem
i kolegami studentami.
Ich wykładowca Starego Testamentu, profesor Schoenbaum
był znanym konserwatystą, który głosował przeciwko wyświęceniu kobiet i słynął z niepotrzebnych afrontów typu: "Nawet
kobieta potrafi zrozumieć to pojęcie".
Jednakże gdy pierwszego dnia stało się jasne, że Debora
znacznie przewyższa wiedzą oraz intuicją swoich kolegów,
Schoenbaum zakończył zajęcia słowami:
- Sądzę, że wszyscy moglibyście pójść za przykładem panny Lurii, która myśli jak prawdziwy bachur jesziwa.
Innymi słowy, jak mężczyzna.
Gdy wychodziła pierwszego dnia z budynku, żeby udać się
do domu, na schodach powitał ją jej wierny opiekun.
- Co za miła niespodzianka! - wykrzyknęła, rzucając mu
się na szyję.
- Chciałem tylko sprawdzić, czy wszystko poszło dobrze - uśmiechnął się brat.
- Och, Danny, uwielbiam to. Przez całe życie czytałam
Torę przy blasku świecy. Teraz nagle czytam ją w jasnym
świetle dnia, z ludźmi, którzy wyznają te same wartości.
- Było trudno? - spytał, biorąc od niej ciężką torbę z książkami i przewieszając sobie przez ramię.
- W porównaniu z takim poganiaczem niewolników jak
ty, profesor Schoenbaum jest miłym kiciusiem.
- No cóż - rzekł Danny z udawaną pokorą - to była
część mojego planu - zahartować cię przed prawdziwą walką.
Masz czas, żeby wypić z bratem filiżankę kawy?
- Dobrze, ale szybciutko - odpowiedziała.
Siedzieli w kawiarnianym ogródku, pijąc cappuccino, gdy
przypadkowy geniusz Wall Street spytał cicho:
- Czy miałaś okazję porozmawiać z nim? Mam na myśli ojca.
- Na razie nie. Wolę nie przyśpieszać niczego na siłę.
- Tak,.tak - powiedział Danny, starając się ukryć rozczarowanie. - To chyba właściwa strategia. Chciałem tylko
wiedzieć, czy... niczego nie potrzebuje.
- Szczerze mówiąc - odrzekła - myślę, że potrzebuje
czasu. Ale popracuję nad tym, przyrzekam.
- A mama? - nie ustępował Danny. - Nie dowiedziałaś
212
się, czy nie mógłbym jej czegoś kupić?
- Chyba - uśmiechnęła się Debora - marzy o opiekaczu
do grzanek. Wyglądałoby jednak absolutnie podejrzanie, gdyby
nagle pojawił się w kuchni. Może poczekamy do jej urodzin
i damy jej go w prezencie?
- Tak... dobrze... jasne - zgodził się Danny, który był
wyraźnie spięty i zdenerwowany. - Ale ja chciałem zrobić coś
więcej. Kupić im tamten dom letniskowy, który wynajmowaliśmy zawsze w Spring Valley, żeby mogli z niego korzystać,
kiedy tylko zapragną. - Umilkł na chwilę, po czym dodał:Właściwie już go kupiłem.
Debora ujęła go za rękę.
- Danny - powiedziała cicho - spróbuj być cierpliwy.
Nie sądzę, żeby udało ci się kupić miłość ojca.
- Masz rację - rzekł z goryczą jej brat. - Tego właśnie
się obawiam.
- Powiedz mi - spytała, starając się poprawić mu nastrój - co robisz przez cały dzień?
- No cóż - odpowiedział - moi wielbiciele w McIntyre
& Alleyn wyposażyli mnie we własne biurko oraz sekretarkę
i dokładają starań, żebym mógł zdać oficjalny egzamin na
maklera w Instytucie Finansów.
- Ach - uśmiechnęła się Debora - a zatem znowu jesteś
studentem?
- Tak, nawet mi się to podoba. Niestety, traktują mnie jak
wyrocznię delficką - czekają z nabożeństwem na każdą moją
kolejną przepowiednię. Mam nadzieję, że nauczę się dość, by
wiedzieć, co robię. W każdym razie kupiłem komputer - potrzebuję całej dostępnej inteligencji.
- Musisz być bardzo zajęty.
- Nie jestem - odpowiedział markotno. - Nie bawi mnie
wyłącznie przyglądanie się, jak moje pieniądze procentują.
Mam mieszkanie z sześcioma sypialniami przy Piątej Aleipięć z nich świeci pustkami. Z jakiegoś powodu nie umiem
nawet kupić sobie przyjaciół.
- Widziałeś się z Bellerem?
- Tak, któregoś wieczora zaprosiłem ich na kolację. Umówił mnie z psychologiem...
- I?
- Zamiast badać moją duszę, facet sondował mnie, w czym
lokować pieniądze.
- To żart? - spytała Debora.
- Czy ja się śmieję?
213
Przyglądał jej się przez chwilę ze znużonym uśmiechem,
wreszcie spytał:
- To taki szmat drogi stąd do Brooklynu. Czemu nie zamieszkasz z Elim u mnie na Manhattanie? Zatrudniłbym gosposię... albo kogo tylko zechcesz."
Debora bardzo chciała powiedzieć "tak, ale potrzebowała
czasu, by zdecydować się na opuszczenie rodzicielskich objęć,
które dopiero odzyskała.
- Danny... Eli jest w sympatycznym prywatnym przedszkolu prowadzonym przez dwie izraelskie dziewczyny. Nie
chcę znowu wyrywać go z korzeniami. Wolałabym, żeby pomieszkał trochę dłużej w domu.
- Hej, siostrzyczko - powiedział Danny nie znoszącym
sprzeciwu tonem - przyznaj, że nie potrafisz przeciąć nowo
odzyskanej pępowiny. Chyba nie sądzisz, że uwierzę, iż to
przedszkole Eliego zatrzymuje cię w domu.
- To prawda - odrzekła Debora, spuszczając wzrok.Trochę mi głupio to przyznać, ale wciąż zależy mi na aprobacie ojca.
Danny pokiwał głową i przyznał szeptem:
- Rozumiem. To jest już nas dwoje. - Nagle, zakłopotany,
spojrzał na zegarek. - O rety, zrobiło się późno. Odprowadzę
cię do twojego samochodu.
- Nie mam samochodu - powiedziała.
- Ależ masz. - Wziął ją pod rękę i wyszli z kawiarni.
- Nie - zaprotestowała błagalnym tonem Debora, wyczuwając w powietrzu jakąś rozrzutność - tylko nie jeszcze
jedna długachna limuzyna.
- Chciałbym bardzo - uśmiechnął się Danny - ale lepiej,
żeby rodzina nie wiedziała, że się widujemy. Spowodowałoby
to zbyt duże napięcie w domu. Poszedłem więc na kompromis.
Nazywa się Moe.
- Słucham?
Widziała z daleka żółtą taksówkę, zaparkowaną na pobliskim rogu ulic, i opartego o nią korpulentnego kierowcę w skórzanej czapce.
- Ruszajcie się, kochani, bo trafimy akurat na korek
w tunelu.
- Kto to? - spytała Debora.
- Moe, twój zaprzyjaźniony kierowca - i możesz mi wierzyć, rozmawiałem z wieloma, zanim go wybrałem. Będzie cię
zabierał codziennie po zajęciach i odwoził do domu - dzięki
czemu będziesz niezależna, zyskasz czas na naukę i odpoczynek.
214
- Danny, nie musisz mnie rozpieszczać - powiedziała
Debora ze wzruszeniem.
- Umieram z chęci, by cokolwiek dla ciebie zrobić, Deboro.
Pozwól przynajmniej podarować sobie Moego.
Debora uścisnęła brata serdecznie i powiedziała cicho:
- Dziękuję ci, Dan.
- Pośpieszcie się - ponaglił ich Moe. - Za pięć minut
potrzebny nam będzie helikopter.
Uchylił czapki, trzymając drzwi otwarte. Wsiadając do samochodu, Debora pomyślała, że żałuje, iż Danny nie słyszał
przemówienia dziekana Aszkenazego, ponieważ sam mógłby
posłużyć za wzór - dobroci, hojności i miłości.
Myślała o swoim bracie, który zapewne stał samotnie na
balkonie i przyglądał się temu, co się dzieje w Central Parkuzakochanym siedzącym na zielonej murawie, staruszkom spacerującym wolno alejkami, młodym ludziom uprawiającym joging
i ludziom w średnim wieku, którzy poruszali się w tempie pośrednim między jednymi a drugimi - on był poza tym wszystkim.
Czemu jest taki samotny? - zastanawiała się. - Przecież
chłopiec - wciąż nie potrafiła myśleć o nim jak o dorosłym
mężczyźnie - który miał kiedyś w sobie tyle joie de vivre,
mógłby mieć mnóstwo przyjaciół, gdyby naprawdę chciał.
Czemu wycofał się z normalnego życia?
44
Daniel
Nawet mój ojciec, przy całej swej mądrości, nie potrafił
sprawić, by historia się powtórzyła.
Przez dwa lata prosiłem Deborę, żeby rozpoczęła samodzielne życie na Manhattanie. W tym czasie dokonałem kilku
szczęśliwych posunięć na rynku, przewidując dewaluację dolara
w 1973 roku i wzrost cen za kontrakty typu "future" na sok
pomarańczowy w 1974 roku, dzięki czemu stałem się tak nieprzyzwoicie bogaty, że mieszkałem samotnie w dwunastopokojowym dwupoziomowym mieszkaniu.
Zaproponowałem Deborze, że podzielę je tak, żebyśmy mogli mieszkać tuż obok siebie, pozostając niezależni. Ona jednak
uparcie wolała zostać w Brooklynie i dojeżdżać codziennie
do HUC.
Jednakże dopiero incydent, który zdarzył się pewnej niedzieli, zmusił ją do tego, by stawiła czoło sprzecznym uczuciom,
które w niej walczyły w związku z tym, że jako dorosła kobieta
wciąż mieszkała w domu rodziców.
Pracowała na górze nad referatem semestralnym i szła właś215
nie po książkę do bogatej biblioteki ojca, gdy usłyszała z jego
gabinetu głos synka, recytującego w średniowiecznym jidysz
pierwsze zdanie z Księgi Rodzaju.
Debora zajrzała do środka, zarazem wzruszona i przestraszona, widząc swego syna na kolanach ojca, który uczył go
Tory - jak mnie niegdyś.
Przez chwilę odczuwała zadowolenie, że jej syn dostąpił
przywileju, którego ona nigdy nie miała. Potem nagle zdała
sobie sprawę, że nasz ojciec ma obsesję - chce jeszcze raz
przeżyć to, co przeżywał ze mną.
Gdy wyszedł jak zwykle w niedzielę do jesziwy i Debora
była pewna, że jej nie usłyszy, zadzwoniła do mnie i powiedziała, że wieczorem przeprowadzi się do mojego mieszkania - przynajmniej na czas, dopóki nie znajdzie czegoś dla
siebie.
Była bardziej uradowana niż zdziwiona, gdy jej oznajmiłem,
że - optymistycznie - dawno już wystąpiłem o zezwolenie
na prace budowlane, które utworzą mieszkanie 1505-A z "żebra" mojego apartamentu.
Ponieważ = jak poinformowałem ją radośnie - nie będzie mogła dłużej korzystać z pomocy matki jako kucharki
i opiekunki do dziecka (co wyrzucałem jej konsekwentnie
jako kolejną niedojrzałą zależność), ucieszyła się, słysząc, że
znalazłem dla niej odpowiednią gosposię. Pani Lucille Lamont, mimo że pochodziła z Birmingham w Alabamie, prowadziła koszerną kuchnię od prawie czterdziestu lat. Z gastronomicznego punktu widzenia Eli nie przeżyje kulturowego
wstrząsu.
Jak mi wyznała tej nocy, zarówno ojciec, jak i mama byli
przygnębieni jej nagłą decyzją i obietnica, że będzie spędzała
z nimi większość szabatów, stanowiła dla nich słabe pocieszenie.
Smutek w oczach ojca wywołał w niej poczucie winy i omal
nie zachwiał jej postanowieniem. Ostatecznie jednak, dzięki
Bogu, instynkt przetrwania mojej siostry wspomógł jej wolę.
O trzeciej po południu zajechał Moe swoją taksówką, żeby
pomóc jej przewieźć bagaże, łącznie z trójkołowym rowerkiem.
Debora przeżyła chwilę ogromnego zaskoczenia, gdy chowała do walizki swoje ostatnie podręczniki. Przyszła do niej
mama, pod pozorem pomocy przy pakowaniu, okazało się
jednak, że chce pochwalić decyzję córki.
- Wierz mi, moje dziecko - powiedziała - że nikt nie
216
będzie tęsknił za małym Elim bardziej ode mnie, ale postępujesz
słusznie. Jak inaczej mogłabyś... - Zawahała się.
- Mogłabym... co, mamo? - spytała Debora.
- Dobrze wiesz - wyjąkała mama, wzburzona i zażenowana. - Prowadzić normalne życie.
- Chcesz powiedzieć, że moje życie nie jest normalne?
- Nie - powiedziała mama. - Nie jesteś zamężna.
Mimo że ojciec z uporem wzbraniał się spytać, dokąd się
wyprowadza, oboje z matką nie mieli najmniejszych wątpliwości.
- Pamiętaj, żeby Danny nosił ciepły płaszcz - przekazała
nawet Deborze wiadomość dla mnie.
CZęść 4
45
Timothy
Dwudziestu sześciu młodych ludzi leżało twarzą ku ziemi na
chłodnej kamiennej posadzce bazyliki św. Jana na Lateranie.
Ubrani w identyczne śnieżnobiałe alby, z góry wyglądali niczym
skupisko kokonów jedwabnika. Chociaż mieli pod sobą dywan,
chłód kamieni przynosił pewną ulgę ich płonącym policzkom,
rozpalonym od rzymskiego lata i żarliwości tłumów.
Był dwudziesty dziewiąty czerwca 1974 roku, dzień świętego
Piotra i Pawła, jeden z najważniejszych dni w kościelnym
kalendarzu. Dla nich miał on dodatkowe znaczenie. Dziś bowiem odrzucali więzy łączące ich ze światem doczesnym i poślubiali swoje dusze wiecznemu Kościołowi.
Było wśród nich czterech spośród pięciu amerykańskich
Irlandczyków (George Cavanagh został wyświęcony rok wcześniej). Na uroczystość zjechali krewni zarówno z pobliskiego
Neapolu, jak i z odległych Filipin. Wśród rodzin z Ameryki,
które zebrały się tu licznie, by cieszyć się chwałą swoich synów
i siostrzeńców, nie znalazł się jednak nikt, kto byłby dumny
z Tima.
On zaś do pewnego stopnia wolał zachować ten moment
wyłącznie dla siebie. Miał przecież w podobny sposób postrzegać świat do końca życia. Oficjalnie jego oblubienicą był
Kościół. Prywatnie znał jej inne, prawdziwe imię: samotność.
Na tronie, trzy schodki wyżej, siedział odziany w purpurę
główny celebrant, kardynał Emilio Auletta, przewodniczący
Kongregacji Nauczania Katolickiego. Obecność tak wysokiego
w hierarchii kościelnej dostojnika była szczególnym wyróżnieniem dla młodych kleryków.
Po głównej mszy, kardynał po raz ostatni spytał ich, czy są
217
gotowi poświęcić się służbie Bożej.
Uklękli, nisko pochyliwszy głowy, a ojciec John Hennessy,
rektor North American College i dzisiejszy Cerimonieremistrz ceremonii - tubalnym głosem odczytał ich nazwiska,
po czym zwrócił się do Jego Eminencji:
- Święty Kościół prosi cię, byś udzielił tym mężczyznom,
naszym braciom, święceń kapłańskich.
- A twoim zdaniem zasłużyli sobie na to? - spytał kardynał.
- Po rozmowach, jakie odbyłem z braćmi w Chrystusie,
i po wysłuchaniu opinii wykładowców, uważam, że zasłużyli
na tę łaskę.
Gdy Tim ukląkł, kardynał lekko położył ręce na jego głowie.
W ciszy, która teraz nastąpiła, coś w jego duszy zaczęło dźwięczeć i brzmiało coraz głośniej, w miarę jak pozostali kapłani
celebranci, kładąc ręce, udzielali mu błogosławieństwa.
Paradoksalnie, był to najbardziej fizyczny i zarazem najbardziej duchowy moment w tym dniu. Ci, których dotknęła już
ręka Boga, teraz przekazywali tę świętą łaskę Timowi. Na
swój sposób mówili: "Teraz jesteśmy braćmi".
Kardynał Auletta odśpiewał modlitwę konsekracyjną, asystujący księża szybko przyodziali alumnów w ornaty i czerwone
stuły. Ci, którzy rankiem leżeli niczym białe poczwarki, teraz
wznosili się niczym nowo narodzone purpurowe motyle.
Obecnie dostąpili zaszczytu, by stanąć u boku kardynała
i koncelebrować mszę.
Gdy na koniec przeszli główną nawą, Tim - mimo całej
swej determinacji - patrząc na zapłakanych gości, przyjaciół
i krewnych, zapytał w duchu: "A kto za mną uroni łzę?".
Tuż po wzniosłej uroczystości nastąpiło nie mniej poważne
postludium. W murach North American College co chwila
strzelały flesze i korki, a Asti Spumante z takim zapałem
napełniał kieliszki, że szampan lał się dookoła.
Pośród Amerykanów, którzy specjalnie zjechali na tę okazję,
był opiekun Tima, Francis Mulroney, były biskup Brooklynu,
ostatnio wyniesiony nie tylko do godności arcybiskupa Bostonu, lecz także uhonorowany tytułem kardynała.
Tim pośpieszył do niego z gratulacjami, lecz arcybiskup
przerwał mu:
- Chwileczkę, drogi chłopcze. Dziś jest dzień twojej chwały.
Cieszę się, że opuściłeś Brooklyn i podjąłeś dalszą naukę.
- Jestem pewien, że Wasza Eminencja użył pewnych wpływów, by zapewnić mi hojne stypendium - uśmiechnął się Tim.
- Tylko tyle mogłem dla ciebie zrobić. Pontificia Univer218
sitas Gregoriana na pewno ci się spodoba. Chyba nie muszę
ci mówić, że wyszło stamtąd więcej papieży i kardynałów, niż
prezydentów i senatorów z Harvardu. Przy okazji, wiesz jak
nasi europejscy koledzy nazywają tę uczelnię?
- Tak, Wasza Eminencjo. W skrócie pug, czyli mops. Zabawna nazwa dla amerykańskich uszu.
- Zwłaszcza dla tych z Brooklynu - znacząco roześmiał
się kardynał Mulroney.
- A kto początkowo przezywał mnie chuliganem? - pół
żartem spytał Tim.
- Nie ja - odparł kardynał. - Chociaż ojciec Hanrahan
z niekłamanym uznaniem mówił o twoim lewym sierpowym.
Tim popadł w zadumę. Wiedzą o mnie wszystko - pomyślał. - Wszystko.
Nowo wyświęcony ojciec Timothy Hogan przeszedł do górujących nad Wiecznym Miastem ogrodów North American
College. Tam, w dniu, który powinien być najszczęśliwszym
dniem jego życia, spojrzał w niebo i spytał z bólem w sercu:
- Panie, jak długo mam Ci służyć, zanim dowiem się, kim
naprawdę jestem?
46
Timothy
- Domine Hogan, surge.
- Adsum - odparł Timothy, wstając z miejsca. Do tej
pory zdołał już przywyknąć, że po łacinie nie tylko prowadzono
wykłady, ale też w tym języku rozmawiano.
Przez ostatnie dwa lata, pięć razy w tygodniu, Tim wchodził
po marmurowych schodach głównego budynku Instytutu, kierując się do sali wykładowej na primo piano. Tutaj, od wpół
do dziewiątej do wpół do pierwszej, wraz z prawie setką kolegów siadał w ciasnych drewnianych ławkach, aby słuchać
wykładów z prawa kanonicznego.
Były też zajęcia z filozofii, teologii i historii Kościoła, lecz
najwięcej uwagi poświęcano szczegółowej - słowo po słowie,
zdanie po zdaniu, akapit po akapicie - analizie obszernego
Textus, znanego oficjalnie jako Codex Iuris Canonici.
- Domine Hogan.
Tim podniósł wzrok na profesora Patrizia di Crescenzę.
- Dic nobis, Domine - ciągnął wykładowca. - Habenturne
impedimenta matrimonii catholicorum cum acatholicis baptizatis
in codice nostro? Czy nasz kodeks zabrania zawierania małżeństw między katolikami i ochrzczonymi niekatolikami?
- Itaque, Domine - bez wahania odpowiedział Tim.219
Codex noster valid pro omnibus baptizatis et impedimenta matrimonii sunt pluria. Tak, ojcze. Nasz kodeks obowiązuje wszystkich chrześcijan i zawiera wiele zastrzeżeń dotyczących takiego
małżeństwa.
- Optime - zawołał ojciec di Crescenza i poszukał wzrokiem innego studenta, który mógłby wyliczyć choćby część
przeszkód, uniemożliwiających związek między osobami wyznającymi prawdziwą wiarę, ale należącymi do różnych kościołów. Tim cały czas zastanawiał się w duchu, czemu hierarchia rzymskokatolicka uzurpowała sobie prawo do stanowienia
zasad obowiązujących wszystkich chrześcijan.
Nic tu nie było względnie proste. Tim wkuwał niuanse Kodeksu Apostolskiego, ale tęsknił za jakąś bardziej frapującą
sprawą, na przykład lisa, który wdarł się do wiejskiego kurnika.
Za czymś bardziej zbliżonym do zwyczajnego życia.
Przypomniał sobie rozmowę z Dannym Lurią dawno temu,
gdy obaj jechali metrem z Brooklynu na Manhattan. Młody
kandydat na rabina znał wiele kruczków prawnych, na pewno
pochodzących z Talmudu.
Tekst, który Tim trzymał teraz w ręku, liczył bez mała
tysiąc stron i zawierał dwa tysiące czterysta czternaście zasad,
w większości dotyczących tajemnic wiary. Wszystkich musiał
się gruntownie nauczyć do pisemnych i ustnych egzaminów na
stopień licencjata.
Istniały też zasady, które każdy ksiądz obowiązany był znać,
by móc prowadzić parafię. Na przykład, jak unieważnić nie
skonsumowane małżeństwo.
Tim zastanawiał się nieraz nad hipotetyczną odwrotnością
tej sytuacji: skonsumowanym niemałżeństwem. Takim bez
ślubu.
Czy Bóg uznałby związek uświęcony tylko miłością?
- De impedimentis matrimonii clericorum". "O problemach związanych z małżeństwem duchownego". Znakomity,
choć niebezpieczny temat, ojcze Hogan. Godzien waszego
umysłu - oznajmił profesor di Crescenza. Mówił po włosku,
gdyż Tim przyszedł do niego w przerwie między zajęciami.
Jedną z największych radości starego wykładowcy było to,
że pozwolono mu uczyć, choć już dawno przekroczył siedemdziesiątkę. Dzięki temu mógł nadal inspirować młode, bystre
umysły, wśród których - jego zdaniem - Tim należał do
najznakomitszych.
- To obszar, który po drugim soborze watykańskim wymaga ponownego zbadania. Wiem, że stworzysz coś bardzo
220
wartościowego, ojcze Hogan.
Nagle z tyłu dobiegł Tima starczy, rozdrażniony głos:
- Patrizio, habeste istas aspirinas americanas? Dolet caput
mihi terribiliter.
Tim odwrócił się i natychmiast rozpoznał pomarszczoną
twarz zaglądającego przez drzwi księdza. Ojciec Paolo Ascarelli
był oficjalnym skrybą, łacinnikiem, jednym z najwyższych
rangą członków domu papieskiego.
- Przykro mi, Paolo, lecz mam jedynie zwykłą włoską
aspirynę - odparł po włosku profesor. - W poniedziałek
dałem ci ostatnią z moich magicznych pigułek.
- Niech to diabli... - Starzec skrzywił się, dotykając
bolącej głowy. - Tak potwornie mnie łupie, że pomogłaby
tylko efedryna. Może zadzwonić do ambasady amerykańskiej?
Profesor tylko uśmiechnął się pobłażliwie.
- Mam buferynę, ojcze, może poskutkuje? - wtrącił Tim.
- Bóg cię zesłał, młody człowieku - zawołał ksiądz.Jak się nazywasz?
- Timothy Hogan, ojcze. Niestety, fiolkę mam u siebie
w pokoju.
- A gdzie mieszkasz?
- Przy Via dell'Umilta.
- Och... ulica pokory. Jeśli jesteś tak zwinny, na jakiego
wyglądasz, to na pewno w parę minut obrócisz tam i z powrotem. Z góry dziękuję.
Ojciec di Crescenza rzucił szybkie spojrzenie swemu studentowi, jakby chciał powiedzieć: "Nie musisz się przejmować
tym starym hipochondrykiem". Tim jednak odparł:
- Oczywiście, ojcze Ascarelli. Za chwilę wrócę.
- Świetnie, świetnie - ucieszył się cierpiący sługa Boży. - A gdybyś tak przypadkiem w drodze powrotnej wstąpił po butelkę San Pellegrino... - zawołał za odchodzącym
Timem.
W niespełna dziesięć minut później zdyszany Timothy Hogan
postawił na biurku małą plastikową fiolkę buferyny i butelkę
wody mineralnej.
Profesor di Crescenza już wyszedł. Jak co wieczór wybrał
się na przechadzkę do odległej części placu Świętego Pawła,
pod numer piąty Borgo Santo Spirito, gdzie mieściły się kwatery jezuitów.
- Siadaj, siadaj, ojcze Hogan - polecił ojciec Ascarelli,
gdy już skończył cały rytuał przyjmowania lekarstwa.221
Chciałbym cię lepiej poznać. Podczas twojej nieobecności profesor wychwalał cię tutaj pod niebiosa. Na ogół nie słucham
tego, co mówi Patrizio - zwłaszcza że ostatnio mocno posunął
się w latach - ale tym razem przestał wreszcie gadać i pokazał
mi część twojej pracy. To znakomite.
- Dziękuję, ojcze. - Tim był zarówno zmieszany, jak
i ucieszony.
- Oczywiście, masz jeszcze długą drogę do tytułu doktora
praw kanonicznych - zastrzegł Ascarelli - lecz wspaniale
posługujesz się łaciną. Przypuszczam, że gdybyś nie uczył się
w Ameryce, już teraz niemal byś mi dorównywał. Wybacz
staremu człowiekowi obcesowość, ale moim zdaniem, języka
Cycerona można naprawdę nauczyć się jedynie w cieniu Forum
Romanum.
Westchnął teatralnie.
- Wielka szkoda, że po drugim soborze watykańskim tak
straciła na znaczeniu szacowna niegdyś pozycja skryby. Dzięki
Bogu, że nadal wychodzą po łacinie bulle, encykliki i nominacje, bo w przeciwnym razie pewnie tkwiłbym w domu, zajmując
się czasownikami nieregularnymi.
Timothy uśmiechnął się.
- Powiedz mi - zagadnął Ascarelli z błyskiem w okuczy twoim zdaniem Zbawca znał łacinę?
- No cóż - ostrożnie odparł Tim - mógł rozmawiać
z Poncjuszem Piłatem po łacinie. A Euzebiusz wspomina przecież o rozmowie między cesarzem Domicjanem i krewnymi
Jezusa.
- Otóż to! - zawołał uszczęśliwiony starzec. - Historia
Ecclesiastica rozdział trzeci, wers dwudziesty. Trafiłeś w samo
sedno, Timothy. Musimy kiedyś znowu porozmawiać - dodał
ciepłym tonem.
- Będzie to dla mnie przyjemność - odparł Tim z równą
serdecznością.
- W każdym razie - powiedział Ascarelli - przemyśl
sobie tę naszą małą pogawędkę. - Oparł pomarszczone dłonie
na biurku i wstał ciężko. - Weź to.
- słucham? - zdziwił się Tim. Skryba wskazał na fiolkę
z tabletkami.
- Ależ przyniosłem to dla ojca... - zaprotestował Tim.
- Wiem, wiem - z uśmiechem odparł Ascarelli. - Lecz
jeśli je zabierzesz, będę miał pretekst, by po ciebie posłać,
a wtedy znów porozmawiamy. Dziękuję. Już znacznie lepiej
się czuję. Módl się za mnie.
222
Zanim oszołomiony Timothy zdążył odpowiedzieć: "A ty
za mnie, ojcze", stary ksiądz wyszedł.
W ciągu kilku następnych miesięcy ataki migreny ojca Ascarellego jakby się nasiliły, co wymagało coraz częstszych
wizyt Timothy'ego w apartamencie księdza w Governatorio,
dużym, chaotycznie zbudowanym gmachu w Watykanie.
Starzec co i rusz prosił Tima o przepisanie na czysto nowego
dokumentu, który właśnie sporządził. Wkrótce zaś rzekł od
niechcenia do Tima:
- Jeśli gdzieś znajdziesz jakiś retoryczny błąd, nie wahaj
się go poprawić. Wiesz przecież - dodał z porozumiewawczym
mrugnięciem - że tylko papież jest nieomylny.
Zanim minęła wiosna, łączyła ich już nie tylko aspiryna,
lecz także zamiłowanie do łaciny. Tim uważał się niemal za
syna starego skryby i zrobiłby dla niego dosłownie wszystko.
A co chyba ważniejsze, było to uczucie wzajemne.
- Jestem za stary do tej pracy, Timothy - swoim zwykłym
zbolałym głosem poskarżył się pewnego popołudnia Ascarelli. - Niestety, Jego Świątobliwość tylko mnie darzy zaufaniem,
jeżeli idzie o łacinę. To zbyt ciężkie brzemię, ostatnio więc
złożyłem rezygnację.
- Co takiego?
- Och, oczywiście jej nie przyjęto. Nie ryzykowałbym,
gdybym sądził, że może być inaczej. Poszli jednak na ustępstwo, a mianowicie otrzymałem zezwolenie - oraz pewne
fundusze - na zatrudnienie pomocnika. Domyślasz się, kogo
wybrałem?
Uśmiechnęli się do siebie.
- Muszę dokończyć dysertację - nieśmiało wspomniał Tim.
- Owszem, ale jesteś młody i możesz pracować po nocach,
w czasie, kiedy tacy wiekowi starcy jak ja leżą już zagrzebani
w swych łóżkach. Wierz mi, chłopcze, jeśli dowiedziesz słuszności opinii, jaką ci wystawiłem, spełnisz swoje najwyższe
ziemskie aspiracje.
- Na przykład jakie? - czujnie zapytał Timothy.
Ascarelli nie odpowiedział wprost.
- Dla mnie największym szczęściem jest jadać przy papieskim stole - odparł i dodał tajemniczo: - Tam nie znajdziesz
poślednich włoskich gatunków.
- O czym mówisz, ojcze? - Tim był wyraźnie zbity
z tropu.
- Naturalnie o winie. Sprowadzają je z Francji. Rzecz
jasna, jako Włoch boleję nad zdradą papieża Klemensa V, ale
223
gdy w tysiąc trzysta siedemdziesiątym siódmym roku stolica
apostolska powróciła w końcu z Awinionu do swojej prawdziwej ojczyzny, przywieziono też beczki przedniego burgunda.
Od tamtej pory Watykan wciąż spogląda na północ, gdzie Bóg
najbardziej błogosławi winogronom. Experto crede, to prawdziwa pokusa. Dobranoc, mój synu.
Słowa skryby dodały mu otuchy, a mimo to, wracając na
Via dell'Umilta, Tim zatrzymał się przy Piazza Navona, słuchając figlarnych piosenek, kobiecych śmiechów i brzęku szklanek. Patrzył na rozradowanych rzymiań i zadawał sobie pytanie, czy nie nazbyt pochopnie wyrzekł się przyjemności doczesnego świata.
47
Timothy
PONTIFICIA UNIVERSITAS
GREGORIANA ROMAE
AD DOCTORUM CONSEQUENDUM
IN FACULTATE IURIS CANONICI
(Cum specializatione in Iurisprudentia)
R.P. TIMOTHY HOGAN
PUBLICE DEFENDET DISSERTATIONEM
DE IMPEDIMENTIS MATRIMONII CLERICORUM
(Director R.D. Prof. Patrizio di Crescenza)
DIE VENERIS 26 MAIAS 1978, HORAlo IN AULA MAGNA
W ciągu kilku miesięcy - de facto, jeśli nie de iure - Tim
stał się papieskim skrybą, a ojciec Ascarelli, który nadal formalnie sprawował ten urząd, pełnił jedynie funkcję redaktora.
Ponieważ jednak manuskrypty wracały bez najmniejszych
nawet uwag czy poprawek, Tim zaczął się zastanawiać, czy
Ascarelli w ogóle je czyta.
W końcu zebrał się na odwagę, by o to spytać.
- Timotheus, mój drogi chłopcze - odparł starzec - po
co mam męczyć swój słaby wzrok sprawdzaniem nominacji
nowego biskupa Teksasu? Przecież on i tak zrozumie tylko
tyle, że ma zmienić kowbojski kapelusz - petasus decem congiorum capax - na infułę. Wolę raczej napisać do "Latinitas"
artykuł o strategiach w futbolu amerykańskim, pila pede puIsanda americana.
Nadzorowanie papieskiej poczty rozsyłanej do licznych zakątków globu uświadomiło Timowi dwie rzeczy. Przede wszystkim zdał sobie sprawę, jak rozległy i potężny jest katolicki
świat. Ponadto przekonał się, że zarządzenia Watykanu były
224
bez cienia sprzeciwu przyjmowane nawet w tak odległych krajach jak Sri Lanka. Papież mógł jednym pociągnięciem pióra
zdecydować o losach milionów ludzi.
Między kolejną encykliką a nominacją Tim potrafił jeszcze
znajdować czas na naukę i z wyróżnieniem zdawać egzaminy.
Wieczorami, po zakończonej pracy, siadał z Ascarellim nad
kieliszkiem grappa, ale pił niewiele, ponieważ czekał go jeszcze
powrót rowerem na Via dell'Umilta. Tutaj uczył się i pisał,
podczas gdy Ascarelli - i zapewne wszyscy inni w Watykaniespokojnie spał.
Choć gmach uczelni był tylko zaadaptowanym siedemnastowiecznym klasztorem, znajdowała się tam - prócz innych
oznak nowoczesności - niewielka, lecz dobrze wyposażona
sala gimnastyczna. A ponieważ żadna praca nie mogła wyczerpać energii Tima, czasem o drugiej lub trzeciej nad ranem
można go było zobaczyć wiosłującego na stacjonarnej łódce
do ćwiczeń. Aby oderwać się od innych spraw, postawił sobie
za zadanie "przepłynąć" z Włoch do Nowego Jorku. Co wieczór liczył przebyte kilometry, spodziewając się, że do końca
roku dobije do trzech tysięcy.
Pewnej nocy, gdy spocony zmierzał ku Azorom, wyrwał go
z tego sportowego transu głos z niezbyt odległej przeszłości:
- Na Boga, Hogan, co ty wyprawiasz? Chcesz dostać
zawału?
Był to George Cavanagh, ten sam, który niegdyś, w upalne
popołudnie w Perugii, zwierzał mu się ze swoich grzechów.
Teraz, w koloratce, wyglądał inaczej. Tim aż jęknął w duchu.
Przez ponad rok nie musiał znosić jego obecności. Cavanagh
był bolesnym wspomnieniem ostatniego dnia spędzonego
z Deborą.
- Powinieneś spać - rzekł ostro Tim, z trudem łapiąc
oddech.
- Jak mógłbym zasnąć, skoro mój idol wciąż nie śpi?George z uśmiechem usiadł na ławeczce, chwycił hantle i machinalnie zaczął ćwiczyć biceps.
- To prawda - ciągnął. - Nie ma w tym ani trochę
drwiny. Podziwiam cię, Hogan. W moich oczach jesteś genialnym taktykiem. Ulubieniec tych z lewej i tych nieco z prawej,
awangardy i konserwatystów. Mistrz romanita.
Tim wiosłował coraz szybciej, ze świstem wciągając powietrze przez zaciśnięte zęby.
- Nie mów tylko, że nie znasz takiego słowa - nie ustępował Cavanagh. - Romanita. Tajemnica sukcesu w Waty225
kanie. Słodka, ale enigmatyczna maska i nieco osobistego
czaru. Gdyby Machiavelli żył dzisiaj, pewnie napisałby o tobie.
Tim obrzucił go posępnym spojrzeniem.
- Daj spokój... - w głosie George'a brzmiał niekłamany
podziw. - Słyszałem, że Fortunato chciał ci oddać katedrę
prawa kanonicznego.
Tim wiosłował w milczeniu.
- Mówią też, że odmówiłeś - dalej próbował George.Co naprawdę masz zamiar zrobić?
- Może ty mi to powiesz, ojcze Cavanagh? Wszak jesteś
wszechwiedzący.
- Z moich informacji wynika, że chcesz wrócić jako duszpasterz do Stanów. Wiem, że "praca misyjna" dobrze wygląda
w życiorysie, lecz dlaczego porzucasz Rzym, kiedy stoisz u progu sławy?
- Jestem księdzem, nie politykiem - gniewnie odparł Tim.
George wstał.
- Wybacz, Hogan - powiedział z wyraźnym rozgoryczeniem. - Nie dla mnie romanita, czyli szlachetne lizusostwo.
Pax tecum.
Późną wiosną Tim skończył pisać pracę. Obronę wyznaczono na czwarty tydzień maja, pod egidą samego ojca Angela
Fortunata, dziekana wydziału.
- To wielki zaszczyt - podkreślił Ascarelli. - Rzecz jasna,
ja także przyjdę. To mi przypomina, że nie mam zaproszenia...
- Na obronę? - zdziwił się Tim.
- Nie, skądże. Tam jest wstęp wolny. Na przyjęcie.
- Nie ma żadnego przyjęcia - odparł Tim.
- Oszalałeś, figlio mio? - oburzył się Ascarelli. - Czy
może chcesz pozbawić starca dobrego jedzenia?
- Naprawdę, ojcze, żadnego przyjęcia...
- Och... - Skryba potrząsnął palcem. - Jeszcze ci nie
powiedziano. Zapewniam cię jednak, że gdy dziekan Fortunato
przewodniczy obronie, zawsze odbywa się potem wystawne
przyjęcie.
Słowa skryby szybko się potwierdziły. Po powrocie do swojego pokoju Tim znalazł pod drzwiami kopertę z wytłoczonym
na odwrocie złotym herbem i napisem: "Civitas Dei est patria
mea" - "Miasto Boga jest moją ojczyzną".
Tim wyjął list. W nagłówku były słowa: Cristina, Principessa
di Santiori i znakomity adres, gdzieś w pobliżu wzgórza Palatyn, a poniżej pięknie wykaligrafowany tekst:
Drogi Ojcze Hogan!
226
Wybacz mi moją śmiałość, lecz tak wiele pochwał na Twój
temat lotem ptaka przefrunęło nad watykańskim murem, że
mam wrażenie, jakbym już Cię znała.
Mój dobry przyjaciel, dziekan Fortunato, wspomniał mi
o Twej "obronie" (która, w co nie wątpię, będzie bardziej
panegirykiem niż egzaminem), wyznaczonej na dwudziestego
szóstego tego miesiąca. Jak słyszałam, nikt z Twych krewnych
nie przybędzie na tę okazję zza Atlantyku, pozwól zatem, że
przyjęcie na Twoją cześć odbędzie się w moim domu.
Jeśli zgodzisz się przyjąć moją propozycję, prześlij mi proszę, listę osób, z którymi chciałbyś uczcić swój doktorat.
Szczerze oddana
Cristina di Santiori
Tim uśmiechnął się i włączył kuchenkę, żeby zagotować
wodę na kawę. Miał jeszcze dużo do zrobienia, zanim słońce
wzejdzie nad wzgórzem Eskwilin.
Obudził się po trzech godzinach snu, o szóstej rano, żeby
zdążyć na pierwszą mszę. Dopiero teraz w pełni zdał sobie
sprawę ze znaczenia listu.
Klan Santiorich należał do grona szacownych rodów znanych w Rzymie jako aristocrazia nera, "Czarna Szlachta".
Z tej warstwy od wieków wywodzili się świeccy książęta, zwani
"tajnymi szambelanami płaszcza i szpady", którzy mieli znaczne wpływy na papieskim dworze.
Niektórzy dziedzicznie piastowali tam pewne urzędy. Członkowie rodu Serlupi Crescenzi od stuleci pełnili funkcję koniuszych,
w klanie Massimo dziedziczne było stanowisko ministra poczty.
Santioriowie stali jeszcze wyżej, do nich bowiem należał
tytuł Wielkiego Mistrza Świętego Hospicjum, najbardziej zaszczytny, jaki papież mógł nadać osobie świeckiej. Ich nazwisko
nigdy nie pojawiało się w prasie, co może najlepiej dowodziło
szlachectwa tego rodu. Nikt nie relacjonował przyjęć, gdyż
wstęp do pałacu był tylko za zaproszeniami, co wykluczało
obecność czwartego stanu.
Tim usiadł w rogu refektarza, nad talerzem płatków kukurydzianych. Po chwili podszedł do niego George Cavanagh.
- Mogę się przysiąść, ojcze Hogan?
Tim spojrzał na niego i próbując ukryć rozdrażnienie, odparł
niechętnie:
- Proszę bardzo.
George, który tymczasem zajął już miejsce przy stole, zdumiał Tima, zwracając się do niego z najwyraźniej szczerą ser227
decznością:
- Słuchaj, Hogan... co prawda każdy może przyjść do
auli, ale... - przerwał. - Bardzo się zdenerwujesz, jeśli będę
na twojej obronie? Przez te lata często ci dokuczałem i nie
wiem, czy życzysz sobie mojej obecności.
- Przyjdź - odpowiedział Tim. - Nic już nie może przyprawić mnie o większe zdenerwowanie.
- Dzięki. Przypuszczam, że nie zrozumiem ani słowa.
Tim, mile zaskoczony jego zachowaniem, rzekł równie serdecznie:
- Wiesz, George, potem jest małe przyjęcie...
- U Santiorich? - spytał Cavanagh. Oczy błyszczały mu
z podniecenia.
- Tak.
- Dzięki. Miałem nadzieję, że mnie zaprosisz.
Choć nikt nie wątpił, w jaki sposób zakończy się egzamin,
w sali panowała wyraźna atmosfera podniecenia. Przestronną
Aula Magna wypełniali studenci i wykładowcy, a gdzieś w tłumie była też księżniczka Czarnej Szlachty, wraz ze świtą.
Tim przybył kwadrans przed rozpoczęciem tej wielkiej próby.
Na miejscu zastał tylko ojca Ascarellego.
- Mam tak słaby słuch, że muszę siedzieć w pierwszym
rzędzie - wyjaśnił stary jezuita, po czym zniżył głos, by udzielić swemu protegowanemu kilku ostatnich porad. - Pamiętaj,
że bez względu na skład komisji, możesz się spodziewać głupich
pytań. Odpowiadaj wówczas: "non pertinet" i mów swoje.
Najlepiej znasz ten temat, bo pracowałeś nad nim ostatnio.
Dziekan Fortunato będzie oczywiście zadawał mnóstwo pytań,
chcąc zabłysnąć intelektem. Zgadzaj się z nim we wszystkim
i nie przejmuj się.
- Dziękuję, ojcze - odparł Tim z nikłym uśmiechem.
- Masz. - Starzec wcisnął mu coś do ręki. Okazało się,
że to baton Hersheya.
- Jeden z moich byłych studentów przysyła mi paczki z Ameryki - wyjaśnił Ascarelli. - Czekolada pobudza pracę umysłu.
Tim szczerze się roześmiał, ujęty tak niezwykłym gestem,
potem zaś zjadł baton, podczas gdy Ascarelli przyglądał mu
się z zadowoleniem.
- Ostatnia rada - z czułością w głosie rzekł Ascarelli.Jeszcze tylko przez dwie godziny będziesz studentem. Nie
zmarnuj ich. Ciesz się.
Egzamin na swój sposób przypominał mecz tenisowy. Timothy z dużą wprawą odbił dziesiątki podkręcanych pytań: sil228
nych serwisów, starannie wymierzonych lobów i czasami -jak
to przewidział Ascarelli - zwykłych kiksów. Czuło się ogólną
przychylność, mimo że na sali panowała cisza, nie licząc mruczenia starego jezuity w pierwszym rzędzie:
- Bene... optime.
Kiedy było już po wszystkim, Tim poczuł głęboką ulgę,
zmieszaną jednak z nutą żalu. Ascarelli miał rację: po raz
ostatni błyszczał jako student.
Wspaniały Palazzo Santiori stał przy eleganckiej Via San
Teodoro. Każda z wysoko sklepionych komnat była swoistą
galerią dzieł sztuki, z których część pochodziła z wczesnego
renesansu, czyli czasów, gdy wielu artystów korzystało z protektoratu możnych rodów.
- Niewiarygodne - szepnął Tim, zatrzymując się z zachwytem przed Zwiastowaniem Rafaela. Nie peszyła go obecność możnych tego świata, ale nie był przygotowany na spotkanie z którymś z dawnych mistrzów.
- Santioriowie zawsze mieli oko, jeśli chodzi o talenty.
Księżniczka była niska, mocnej budowy ciała, siwowłosa,
o oczach, błyszczących mocniej niż jej liczne klejnoty.
- To wcześniejsza wersja obrazu, który wisi w Watykanie,
ale moim zdaniem wśród prac Rafaela nie ma dzieł "drugiej
kategorii". Nie sądzi ojciec?
- Och tak, całkowicie się zgadzam - szybko odparł Tim,
zastanawiając się, jak to jest, gdy mieszka się wśród tylu bezcennych skarbów.
- Pozwól, ojcze... Czy mogę mówić "Timoteo"? Pozwól,
że cię przedstawię kilku fascynującym osobom. Kolekcję obejrzysz spokojnie innym razem.
Tim ruszył za księżniczką po szerokich marmurowych schodach. Serce mu biło jak szalone, w rytm stuku jej obcasów.
Po przebyciu kolejnej kondygnacji wyszli na dach, do ogrodu
oświetlonego pochodniami zatkniętymi w żelazne ogrodzenie.
Rozciągała się stąd zapierająca dech w piersiach panorama
Wiecznego Miasta. Widać też było całe Forum Romanum,
skąpane w blasku reflektorów. Tim utkwił wzrok w szacownych ruinach Imperium, żeby nie patrzeć na równie znakomitych gości, zgromadzonych na tarasie.
Znajomy głos przywrócił mu poczucie rzeczywistości.
- Nunc est bibendum, czyli "teraz pić pora", jak powiada
poeta - odezwał się ojciec Ascarelli. - Horacy był prawdziwie
rzymskim poetą. Zgadzasz się ze mną?
Tim spojrzał na swego mentora i zaśmiał się cicho.
229
- Widzę, że na dobre korzystasz z okazji, ojcze. - Ruchem
głowy wskazał kieliszek szampana w ręku skryby.
- W moim wieku trzeba wykorzystywać każdą chwilęroześmiał się także Ascarelli. - Piłem za twoje zdrowie i będę
pił jeszcze. Dziękuję, że nie zapomniałeś o mnie, kiedy księżniczka układała listę gości. Teraz mogę umrzeć jak prawdziwy
arystokrata.
- Carpe noctem - ciepło powiedział Tim.
- Et tu, fili - odparł Ascarelli i zniknął w tłumie kardynałów.
W tym momencie Tim przyrzekł sobie, że teraz będzie pił
tylko wodę mineralną, by zapamiętać wszystkie twarze, dźwięki
i słowa... świadczące o jego chwale.
Następnego ranka obudził się jednak z bólem głowy. Nie
tyle może z nadmiaru picia czy jedzenia, ile raczej, jak stwierdził, z powodu ogromnego umysłowego wysiłku. Po południu
błyszczał wiedzą, a wieczorem kąpał się w blasku sławy.
Ledwie zdążył na poranną mszę, potem wrócił do łóżka
i przespał śniadanie.
Wieczorem w refektarzu przysiadł się do niego George.
- Mogli cię wczoraj wybrać, Hogan.
- Co takiego?
- Było tam pewnie aż szesnastu książąt Kościoła, nie tylko
Włosi. Kiedy kardynał arcybiskup Paryża wzniósł toast na
twoją cześć, stwierdziłem, że bez problemu zagarnąłbyś głosy
wszystkich Francuzów.
- Naprawdę był tam? - szczerze zdziwił się Tim. Nauczył
się już nie zwracać uwagi na ciągłe przytyki George'a, dotyczące jego błyskotliwej kariery.
- Nie widziałeś go? Pewnie za bardzo wpatrywałeś się
w La Loren.
- W kogo?
- Daj spokój, chyba nie byłeś na tyle ślepy, żeby nie zauważyć pięknej Sofii i jej czujnego towarzysza, Carla. Przecież
patrzeć nam wolno. Z kim właściwie rozmawiałeś?
Tim potarł pulsujące skronie.
- George, bezskutecznie próbowałem wszystkich spamiętać. Nie żartuję. Przyjdź do mojego pokoju, to pokażę ci listę,
którą sporządziłem...
- Takiego zaproszenia za nic nie odrzucę - pośpiesznie
wtrącił Cavanagh.
Później, gdy się pochylili nad papierami leżącymi na biurku
Tima, George mruknął z nie ukrywanym podziwem:
230
- Istna plejada znakomitości. Nadal chcesz wrócić do
Brooklynu, by wysłuchiwać spowiedzi staruszek i podlotków?
- Wracam do parafii St. Gregory's - twardo odparł
Tim. - Stamtąd pochodzę.
- No to jedź. - George wzruszył ramionami. - Ale ktoś
z twoim talentem znalazłby lepszy sposób służenia Kościołowi.
- A co ty zamierzasz robić? - spytał Tim.
- Niezbyt mądrze kontynuować karierę - rzekł George.Na razie ruszam z misją jezuitów do Argentyny. Pomyślałem
sobie, że prędzej trafię do nieba, jeśli czasem zadbam o innych,
nie tylko o siebie.
- Godne pochwały - szczerze oświadczył Tim. - Prawdę
mówiąc, nigdy cię nie podejrzewałem...
- O altruizm? - bez urazy dokończył George. - Wiem.
Czasem sam się dziwię, jak rozwijają się we mnie chrześcijańskie uczucia.
Zaproszenie nadeszło w takiej samej kopercie z papieru
przypominającego pergamin, z pieczęcią Santiorich.
Mój drogi Timoteo!
Nie musiałeś przysyłać kosza kwiatów, gdyż Ty sam byłeś
największą ozdobą przyjęcia. Urokiem i mądrością podbiłeś
wszystkich gości.
Wiem, że w ostatnich dniach przed powrotem do Ameryki
na pewno masz wiele zajęć, ale jeśli znajdziesz trochę czasu,
chciałabym Cię zaprosić w tę niedzielę na lunch. Zaprosiłam
także jednego z moich krewnych, na pewno z przyjemnością
go poznasz.
List podpisany był po prostu "Cristina".
Zasiedli we czwórkę, daleko od siebie, przy długim, biało
nakrytym stole w przestronnej jadalni Santiorich. Księżniczka, Timothy po jej prawej ręce, Giulietta, siostra Cristiny - po lewej i na końcu przystojny szpakowaty ksiądz po
pięćdziesiątce.
Przedstawił się jako młodszy brat księżniczki, Gianni. Tim
wiedział jednak dokładnie, z kim ma do czynienia, gdyż czytał
o nim w papieskich Annuario: był to monsignor Giovanni
Orsino, zastępca sekretarza stanu do spraw Ameryki Łacińskiej.
Był równie wytworny i czarujący jak jego siostra.
- Jeśli się zgodzisz - powiedział przepraszającym tonem
do Tima - wolę, żebyśmy rozmawiali po angielsku. To znaczy - poprawił się zaraz - ty będziesz mówił po angielsku,
231
a ja spróbuję robić mniej błędów niż zwykle.
- Oczywiście - odparł Timothy i dodał uprzejmie: - Ale
pańska znajomość angielskiego jest bardzo dobra.
- Senza complimenti, proszę. Będę wdzięczny, jeśli mnie
poprawisz. Pozostanę bez obrazy.
- Dobrze, monsignore - zgodził się Tim, puszczając mimo
uszu ostatnie, błędnie sformułowane zdanie. - Często używa
pan angielskiego podczas pracy w Sekretariacie?
- Teraz nie - odpowiedział monsignor Orsino. - Dokumenty, z jakimi na co dzień się stykam, są przede wszystkim
po hiszpańsku. A hiszpański, jak powiadają, to sepleniący
włoski. Ale kiedyś...
- Już wkrótce, Gianni - zabrzmiał z drugiego końca stołu
dźwięczny głos jego starszej siostry. - Wkrótce.
Orsino zaczerwienił się i, wskazując na Cristinę, dokończył:
- "Wkrótce", jak mówi niepoprawna optymistka, mogą
mi powierzyć całkiem nową funkcjację.
- Monsignore chciał zapewne powiedzieć "funkcję"uprzejmie sprostował Timothy.
Księżniczka skorzystała z przywileju starszeństwa i włączyła
się do rozmowy.
- Mój brat jest najstarszym członkiem Sekretariatu, a za
półtora roku, po odejściu na emeryturę Bonaventury, otworzą
się drzwi nuncjatury papieskiej w Waszyngtonie Wówczas... - z rzadką u Włochów skromnością, księżniczka nie
dokończyła zdania i wykonała jedynie znaczący ruch ręką.
Uważała, że Orsino będzie następcą arcybiskupa Bonaventury.
Musiał tylko wyszlifować swój angielski stosownie do wymogów służby dyplomatycznej. - Bardzo chciałam, żebyście się
poznali - dodała po chwili. - Zwłaszcza że wszystkie amerykańskie nominacje są zatwierdzane w Rzymie. Rzym z kolei
polega na opinii nuncjusza z Waszyngtonu.
- Cristino - zaprotestował Tim - będę zwykłym księdzem. Nie widzę siebie w roli biskupa.
- Ale ja widzę - odpowiedziała twardo.
W ciepłym blasku popołudniowego słońca Tim schodził
wolno z Palatynu. Myślał o tym, że tytuł księżniczki nie był
jedynie pustym słowem w odniesieniu do Cristiny Santiori.
Nie nosiła korony, ale miała niezaprzeczalną władzę.
48
Debora
W drugiej połowie studiów rabinackich mniejszą wagę przykładano do starego prawa, a o wiele większą do związków
232
z codziennym życiem.
Przyszłych rabinów uczono psychologii -jak reagować na
problemy, dręczące członków kongregacji. Kłopoty małżeńskie,
rozwód, choroba, śmierć. Pełny cykl smutku.
- Rabin nie jest psychoterapeutą - podkreślał profesor
Albert Redmont. - Współczesny lekarz ma tyle zajęć, że
zwykle aplikuje swym pacjentom tylko pigułki, do łykania
trzy razy dziennie. Rabin dysponuje o wiele skuteczniejszym
lekarstwem. Wiara może podnieść leżących. Uzdrawia nawet
lepiej niż nauka, której możliwości wyznaczają granice wiedzy.
Wiara w Boga nie zna ograniczeń.
Przyszli rabini pracowali w szpitalach, domach starców
i przedszkolach. Uczyli się w praktyce, jak pokonać cierpienie
gorsze od samej śmierci - strach umierającego przed nieznanym.
- Weź mnie za rękę i powtarzaj: "Chociażbym chodził
ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną..." *.
- Dziękuję, rabi Luria. Dziękuję za twoją dobroć.
Kontakt z takimi ludźmi umacniał Deborę w przekonaniu,
że wybrała właściwą drogę.
W trakcie świąt na ostatnim roku studiów Debora dostała
przydział do tymczasowej kongregacji w Nowej Anglii.
Znaczyło to, że przez pewien czas miała być przywódcą
duchowym grupy Żydów, którzy zbierali się wyłącznie na tak
zwane Groźne Dni - od Nowego Roku do Jom Kippuraby zmyć grzechy i umocnić swoją wiarę.
Członkowie kongregacji byli rozproszeni na obszarze około
pięciuset kilometrów kwadratowych, wzdłuż kanadyjskiej granicy, w New Hampshire i Vermont. Co roku wybierali inną
miejscowość, gdzie gromadzili się w ratuszu albo kościele unitarnym, przywozili zwój Tory - przechowywany cały rok
przez pewnego chirurga ortopedę - i wspierali się nawzajem
na tyle, aby przez następne dwanaście miesięcy nie zatracić
wiary w miejscach tak odludnych, że więcej było tam czarnych
niedźwiedzi niż osadników.
- Profesorze - odezwała się Debora, gdy dziekan Aszkenazy przedstawił jej sytuację - nie chcę, by wyglądało, że
narzekam, ale wielu moich kolegów otrzymało przydziały do
dużych miast, nawet do uczelni. - Wskazała na mapę. - Dlaczego ja?
- Szczerze? - spytał dziekan.
- Proszę - skinęła głową.
- Praktyki na uczelniach są bardzo łatwe. Nie ma trudności
233
z porozumieniem. Studenci, którzy podczas świąt dla modlitwy
rezygnują z wypoczynku, odznaczają się silną wiarą. - Zamyślił się, a po chwili podjął: - Deboro, ludzie, których poznasz,
potrzebują pomocy. Przez cały rok - a szczególnie w okresie
chrześcijańskiego Bożego Narodzenia - dręczy ich pytanie,
dlaczego muszą dokładać tylu starań, aby różnić się od innych.
To mała grupa, lecz mocno zachwiana w przekonaniach. Tak
więc - dodał po chwili - postanowiłem wysłać do nich
najlepszego z moich studentów. - Spojrzał na nią. - To
znaczy ciebie.
49
Debora
Laroche w stanie Vermont leżało tak daleko na północy, że
już we wrześniu liście drzew mieniły się czerwienią i złotem.
Ostry podmuch chłodnego wiatru powitał wysiadającą z autobusu Deborę. Nogi zesztywniały jej po długiej podróży,
wiodącej jakby przez całą Europę i Bliski Wschód, gdyż autobus przystawał w miastach o tak egzotycznych nazwach jak
Bristol, Calais, West Lebanon i Jerycho.
Do Laroche, ostatniego przystanku na trasie, przybyłoprócz Debory - tylko jeden pasażer.
Z początku wywołało to lekką konsternację u dwóch osadników w średnim wieku, okutanych w szaliki i kurtki, którzy
czekali na "rabina Lurię". Ani osiemdziesięcioletni farmer,
ani dziewczyna w płaszczu z wielbłądziej wełny nie pasowali
do ich wyobrażeń świątobliwego męża.
Farmer przywitał się ze swą rodziną w gwarze joual, używanej w Quebecu. Pozostawała więc tylko Debora.
- Nikt was nie powiadomił, że jestem kobietą? - zapytała,
widząc, że doktor Harris i pan Newman, którzy stanowili
komitet powitalny, ciągle jeszcze nie mogą dojść do siebie.
- Chyba zawiadamiali - odparł doktor. - Miałem jednak
tyle pracy przy złamaniach, że zapomniałem. Szczerze mówiąc,
dotychczas przysyłali mężczyzn.
- Takich, co pomagali przy wyrębie drzew i budowie szałasów po święcie Jom Kippur?
- Nie, nie... - z zakłopotaniem uśmiechnął się Newman.
Otworzył drzwiczki furgonetki. - Zastanawiam się tylko, co
pomyślą nasze żony...
- Będą dumne, że wreszcie widzą kobietę za pulpitem.
- Na pewno - mruknął Newman. - Ale pani jest taka...
- Młoda? - podsunęła Debora.
- Tak - przyznał. - I ładna - dodał niemal bezwiednie.
234
- To źle czy dobrze? - spytała Debora.
Przyparty do muru Newman zaczerwienił się. Z pomocą
pośpieszył mu lekarz.
- Proszę się nie obrażać, panno Luria... eee... rabi. Żyjemy
tutaj w kompletnej izolacji. Tylko w czasie dorocznych spotkań możemy się dowiedzieć o zmianach w żydowskim świecie...
- Otóż to - pogodnie odparła Debora. - Jedną z tych
zmian macie właśnie przed sobą.
Kościół unitarny był pełen ludzi, których Debora nigdy nie
wzięłaby za Żydów. Klimat i warunki życia zmieniły ich do
tego stopnia, że praktycznie niczym się nie różnili od swoich
sąsiadów niemojżeszowego wyznania.
Organista odegrał pierwszy hymn. Debora, w białej szacie
i kwadratowym kapeluszu liturgicznym, weszła na podium.
Wśród wiernych rozległ się pomruk zdumienia. Napięcie rosło.
- Szana towa - powiedziała z uśmiechem. - Jak widzicie,
na Nowy Rok dostaliście coś całkiem nowego.
Szczery śmiech, jaki rozbrzmiał w kościele, świadczył o tym,
że obrała dobrą taktykę.
- Zaczniemy na trzydziestej pierwszej stronie modlitewnika.
Organista podał parę taktów, a potem, ku zdumieniu wiernych, rozległ się czysty, piękny głos Debory:
- "Jakże dobre są twe namioty, Jakubie" - śpiewała po
hebrajsku, lecz zaraz przeszła na angielski: - "Z łaski mocy
Twojej miłości wchodzę do domu Twego. Pełen lęku modlę się
przed Twą Świętą Arką". W zmierzchu odchodzącego rokuciągnęła swoimi słowami - zwracamy się do Ciebie wzorem
ojców naszych w poprzednich pokoleniach. Stajemy przed
Tobą wraz z całym Twoim wiernym ludem...
Jej zapał łączył te rozproszone skupiska ludzi, którzy dwa
razy w roku gromadzili się w świątyni, aby odnowić swoją
wiarę oraz poczucie własnej tożsamości. Debora także była
pod wrażeniem tej chwili.
- Niechaj zabrzmi w nas echo trąb niebieskich i niech
obudzi naszą dobroć i chęć oczyszczenia duszy...
Zanim nadszedł czas, aby odczytać Torę ze zwoju, pieczołowicie strzeżonego przez doktora Harrisa, Debora podbiła
serca wszystkich zebranych.
Niemal każdy po zakończeniu modłów chciał uścisnąć jej
rękę, zagadać, zasięgnąć duchowej rady.
- Nie masz pojęcia, rabi, ile to dla nas znaczy - rzekł Nate
235
Berliner, ortodonta z miasteczka leżącego w pobliżu granicy
stanu Maine. - Przejechałem z rodziną ponad sto pięćdziesiąt
kilometrów, żeby się tu znaleźć. I choćbyś w przyszłym roku
była setki kilometrów stąd, na pewno tam przyjedziemy.
- Dlaczego seminarium nie przysyła częściej ludzi podobnych do ciebie? - pytali niektórzy. Większość jednak po
prostu mówiła o samotności. O tym, jak ciężko jest - jak
obrazowo ujął to jeden z wiernych - "stale mieć naładowane
baterie wiary".
- Nie pomogą zebrania dwa razy w roku - dodał. - To
za mało.
- Porozmawiam z dziekanem - obiecała Debora.Mógłby przecież przysyłać rabina co miesiąc.
- Moglibyśmy mieć niedzielną szkółkę dla dzieci - podchwycił ktoś inny.
- Najważniejsze - wtrąciła pani Harris, wyraźnie ośmielona widokiem kobiety-rabina - żeby przyjechał ktoś tak
cudowny jak ty.
Gdy Debora opowiedziała Danny'emu o swoich doświadczeniach, wyraził chęć towarzyszenia jej, gdy będzie jechała na
Dzień Pokuty. Nie chodziło tylko o zwykłą ciekawość. Danny,
choć "odszczepieniec", w duchu zachował bojaźń bożą. W tak
doniosłym dniu chciał być z kimś, kogo kochał najbardziej na
świecie.
Debora skorzystała z okazji i przekonała go, by odśpiewał
część Tory, co też zrobił ku zachwytowi słuchaczy, którzy od
razu zauważyli, że słowa płyną mu prosto z serca. Pod sam
koniec długiego dnia postu i modłów, kiedy wierni stanęli
przed otwartą Arką Przymierza i prosili, aby przez cały następny rok dane im było pozostawać w Księdze Życia, Danny
zadął w barani róg.
Dął z taką siłą, że - jak stwierdził potem pan Newmansłychać go było pewnie u samego Boga.
W czasie długiej jazdy do domu Danny nie umiał opanować
entuzjazmu.
- Teraz dopiero zrozumiałem zdanie: "Bóg, który czuwa
nad śladem Izraela" - powiedział. - Ci ludzie są całkowitym
zaprzeczeniem getta. Widują się raz na trzysta sześćdziesiąt
pięć dni. Jeśli szukasz prawdziwych wyzwań, Deb, przyjedź tu
na dłużej po ukończeniu studiów.
- Jasne, a Eli będzie co dzień chodził do innej szkoły.
Dlaczego ty nie podejmiesz się tej pracy?
- Zapomniałaś, że nie jestem rabinem? - uśmiechnął się
236
wykrętnie.
- W tym najmniejszy problem - odparła Debora. - Nie
zamierzasz przecież być księdzem. Każdy rabin może wypowiedzieć odpowiednie słowa i wyświęcić drugiego Żyda.
W przyszłym roku, gdy uzyskam dyplom...
- Pomyślę o tym - przerwał Danny, siląc się na beztroskę.
Po chwili spytał: - Kiedy mówisz: "ksiądz"... kiedy używasz
tego słowa... myślisz wówczas o Timie?
- Tak - cicho przyznała Debora. - Nie potrafię o nim
zapomnieć. Zwłaszcza w Dzień Pokuty.
- To nie był grzech - zapewnił ją Danny i delikatnie
dotknął jej dłoni.
Przez chwilę siedzieli w milczeniu.
- Ciągle się zastanawiam, kiedy, do licha, mam o tym
powiedzieć Eliemu - odezwała się nagle Debora. - Zasługuje
przecież na prawdę.
Danny pokiwał głową.
- Skoro już mowa o zwierzeniach... W jaki sposób zamierzasz oznajmić ojcu, że to właśnie ty będziesz kolejnym rabinem
Lurią?
- Trafiłeś na właściwy moment - odparła Debora.Właśnie dzisiaj, przy ostatniej modlitwie, złożyłam przyrzeczenie, że w tym roku przestanę kłamać.
- Kiedy?
- Jak nabiorę odwagi.
50
Debora
Jako przedmiot dowolny na ostatnim roku studiów Debora wybrała współczesną poezję hebrajską. Chciała w ten
sposób dokończyć kurs rozpoczęty pod opieką Zeba, w Izraelu.
Zbiegiem okoliczności zobaczyła jego nazwisko na okładce
podręcznika zatytułowanego Nowa jerozolimska antologia
współczesnej poezji hebrajskiej. Przekład i opracowanie Z. Morgenstern.
- Podstawową rzeczą, która odróżnia ten zbiór od innych - powiedział profesor Weiss na pierwszym wykładziejest to, że Morgenstern nie tylko dobrze zna język, ale i sam
należy do grona poetów...
Ciekawe - pomyślała Debora. - O tym nie wiedziałam.
Nie zdradził się z tym sześć lat temu. Sądził, że to ogólnie
znana prawda? A może - co bardziej prawdopodobme - był
237
po prostu nieśmiały? Tak nieśmiały, że czekał o tydzień za
długo, żeby zaprosić ją na kawę.
Dalsze słowa Weissa wyrwały ją z zamyślenia.
- W przyszłym tygodniu Morgenstern przeczyta kilka swoich wierszy na spotkaniu autorskim w YMHA. Bilety wyprzedano, ale jeśli ktoś z was chciałby iść, myślę, że zdołam to
załatwić. Zwłaszcza że Morgenstern jest moim gościem.
Zastanawiała się, co zrobić. Nie chodziło o to, czy ma pójść,
czy nie - co do tego nie miała cienia wątpliwości. Wahała się,
czy powinna poprosić -jeśli to możliwe - o miejsce w pierwszym rzędzie.
Co zrobi Morgenstern na jej widok? Uśmiechnie się i będzie
czytał z większym uczuciem? Czy też z zakłopotania zacznie
się jąkać?
A może, co najgorsze, w ogóle jej nie pozna?
W dniu spotkania Debora wróciła po zajęciach do domu,
zjadła kolację z Elim i zostawiła go pod opieką pani Lamont,
gdyż Danny wyjechał z miasta. Wyjaśniła, że idzie na "ważny
wykład".
Sala w budynku YMHA przy Dziewięćdziesiątej Drugiej
Ulicy była wypełniona po brzegi. Profesor Weiss wszedł na
podium, aby przedstawić gościa. Było tak tłoczno, że Debora
ledwie przecisnęła się do tylnego rzędu.
Badawczo przyglądała się Zebowi od chwili, gdy zajął miejsce w fotelu. Nic się nie zmienił - no, może wyglądał trochę
na zmęczonego.
Kiedy profesor Weiss zakończył pełny pochwał wstęp, Zeb
nieśmiało wyszedł na środek podium. Sięgnął do kieszeni mocno sfatygowanej tweedowej marynarki i wyjął okulary.
Czas nie stoi w miejscu - pomyślała Debora. - Dawniej
ich nie potrzebował.
Pamiętała, z jaką pasją czytał im na kursie hebrajskie wiersze. Wówczas miał jednak maleńką salę i zaledwie dwunastu
~studentów. Teraz, gdy stanął przed setkami osób, zupełnie
stracił pewność siebie.
Zaczął od kilku starannie wybranych fragmentów dzieł
współczesnych poetów hebrajskich, po czym odczytał szereg
własnych fraszek na temat akademickiego życia.
Dopiero pod sam koniec przeczytał osobisty wiersz, po
~którym oczy Debory wypełniły się łzami. Obnażył w nim swoją
duszę. Była to elegia o synu, który zmarł wkrótce po swojej
Bar micwie.
: Teraz wyjaśniło się, dlaczego Zeb zostawił ten utwór na
238
koniec. Kiedy go przeczytał, nie mógł już wydobyć z siebie
głosu.
Ciche oklaski nie były wyrazem znudzenia, ale świadczyły
o głębokim wzruszeniu widzów.
Profesor Weiss mimochodem wspomniał Zebowi, że jedna
ze studentek poprosiła o bilet na wieczorny odczyt.
- Debora... Co za miła niespodzianka! Co robiłaś przez te
wszystkie lata?
- To długa historia - odpowiedziała, z radością podając
mu na powitanie rękę.
- Jak twój malec?
- Już nie jest taki mały. Chodzi do pierwszej klasy szkoły
Solomona Shechtera.
- Cudownie - odparł Zeb. - Wiesz, u Weissów będzie
dziś parę osób. Małe przyjęcie. Chyba nie zrobi im różnicy,
jeśli sprowadzę jeszcze jednego gościa. Przyszłaś tu... sama?
- Tak - powiedziała. - I z radością przyjmuję zaproszenie.
Mimo że każdy z gości na przyjęciu chciał zamienić parę
słów z Zebem udało mu się jednak znaleźć cichy kąt, by,
porozmawiać tylko z Deborą.
- Bardzo mi przykro z powodu twego syna - powiedziała
cicho.
Skinął głową.
- Straciłem coś więcej niż dziecko - rzekł półgłosem.Rozwiodłem się. Chyba oboje sądziliśmy, że gdy się rozstaniemy, łatwiej nam będzie zwalczyć poczucie winy. Nie wiem, co
z Sandrą, ale ja nadal czuję się jak zbrodniarz. Jestem zupełnie
zdrów, a mój syn zmarł na białaczkę.
Debora chciała coś powiedzieć, lecz przerwał jej ruchem ręki.
- Nie mów tylko, że to bez sensu. Mnóstwo czasu spędziłem u psychiatry. Myślę, że nikt nie zrozumie takich koszmarów, jeśli sam ich nie doświadczył.
- Rozumiem cię - szepnęła Debora. - Zatem byłeś żonaty, kiedy cię poznałam? - spytała szybko.
- Tak. Przyznaję, że nie byłem dobrym mężem. Ale się
zmieniłem. Czy wiesz, że przez osiem miesięcy, jakie upłynęły
od rozwodu, nawet nie spojrzałem na inną kobietę?
- Czy wiesz, że od śmierci mojego męża... nigdy... nie
pomyślałam o innym mężczyźnie? - Debora czuła się zaskoczona własną szczerością.
Zeb obrzucił ją badawczym spojrzeniem.
- Nie sądzisz, że już pora? - spytał łagodnym tonem.
239
Umknęła spojrzeniem w bok.
- Może... - odpowiedziała niemal bezgłośnie.
- Chciałbym być z tobą - cicho wyznał Zeb. - Ale nie
sądzę, by było to możliwe.
- Dlaczego? - spytała ze smutkiem.
- Nie jestem jeszcze gotów na nowe uczucie. A z tobą
musiałoby to być uczucie.
- A jeśli przejmę inicjatywę? - spytała Debora, znowu
dziwiąc się własnym słowom. - To znaczy, jeśli zaręczę, że
nie będzie żadnego uczuciowego zaangażowania?
- Oczywiście, Deboro - z czułością odparł Zeb. - Wątpię
jednak, żeby któreś z nas zachowało choć odrobinę zdrowego
rozsądku.
Jak się wieczorem okazało, miał rację.
Debora do tej pory nie opuściła żadnego wykładu. Nazajutrz
po spotkaniu z Zebem nie poszła na zajęcia. Została z nim,
w nadziei że zdobędzie odpowiedź na najbardziej palące pytanie: "Czy znajdą w sobie dość uczucia, żeby podtrzymać rozkwitającą miłość?".
Po śniadaniu poszli do parku. Opowiedzieli sobie o tym, co
się wydarzyło od czasu, kiedy była jego studentką.
Debora chciała przede wszystkim wiedzieć, co Zeb sądzi
o czekających ją święceniach.
- Będę brutalnie szczery - czuję fizyczną wręcz niechęć
do rabinów - odparł Zeb. - Co prawda żadnego z nich nie
całowałem. A poważnie, Deboro, nie wiem, czy ktoś z twoim
pochodzeniem zdoła w pełni zrozumieć, jak okropnie nie cierpię religijnych aspektów judaizmu. Dla mnie wszyscy ultraortodoksi są sztywni, doktrynerscy i wyniośli. Przepraszam, jeśli
cię uraziłem.
- Nie uraziłeś. Jestem po prostu ogromnie zaskoczona.
Dlaczego w takim razie pojechałeś do Izraela i za głodową
pensję wykładałeś hebrajską literaturę?
- Tu właśnie tkwi zasadnicza różnica. - Zeb demonstracyjnie uniósł palec. - Nie jestem religijny, lecz fascynuje
mnie dziedzictwo kulturowe mojej rasy. Kocham Biblię za
piękno jej poezji, za bogactwo uczuć. Z drugiej strony gardzę
domorosłymi "tłumaczami", wierzącymi, że zajmą najlepsze
miejsca w ognistym rydwanie Eliasza.
Przerwał, żeby się uspokoić, i spytał półżartem:
- Już mnie nie lubisz?
- Bardzo się o to starasz - przyznała z uśmiechem.Ale słucham dalej.
240
- W moim przekonaniu wszystkim nam przypisano określone miejsce. Dotyczy to zarówno Żydów, jak i ich bliźnich.
Każdy człowiek musi mieć ojczyznę.
- Co to ma wspólnego z moimi święceniami na rabina?
- Zależy, czego naprawdę oczekujesz. Jeśli zaczniesz powtarzać wyświechtany frazes o "narodzie wybranym przez
Boga", nie licz na moje poparcie.
- A co twoim zdaniem powinnam robić?
Znów dał się ponieść emocjom.
- Szukaj zadowolonych z siebie Żydów, łap ich za kołnierz
i powtarzaj, że mają kochać bliźnich. Począwszy od swoich
współwyznawców. Jak wiesz, Hillel powiedział, że to podstawa
całej naszej religii. Reszta jest tylko komentarzem.
- Tak, wiem o tym - szepnęła z uśmiechem.
Zeb od~vrócił się nagle i chwycił ją za ramiona.
- W takim razie na pewno będziesz dobrym rabinem.Uścisnął ją. - Chcę siedzieć w pierwszej ławce na twoich
kazaniach.
Podczas spaceru po parku Zeb wyznał jej, że tylko wytężona
praca pozwala mu na dłużej zapomnieć o uporczywym bólu.
Pisał i studiował bez wytchnienia. Od śmierci syna skrywał
swe emocje, niczym pływak pod wodą, który wynurza się, by
nabrać powietrza, jedynie wówczas, kiedy jest bliski omdlenia.
- Czasem mam wrażenie, jakbym był burzową chmurąpowiedział. - Rzucam cień na każdego, kogo spotkam. Wiem,
że teraz dotknie to ciebie. Nie przeszkadza ci moja melancholia?
Uścisnęła mu rękę.
- Nie. Jest mi bardzo bliska - odparła miękko.
Zeb zatrzymał się i spojrzał na nią.
- Zatem coś nas łączy... Każde z nas ma tylko połowę
serca. Jeśli złożymy te połówki...
Umilkł, gdyż Debora położyła mu palec na ustach.
- Nie, Zeb. Tego nie powiedziałam. W nocy obserwowałam
cię, jak spałeś. Nawet wtedy widziałam na twej twarzy piętno
smutku i samotności. Chciałabym ci jakoś pomóc.
- I możesz to zrobić - rzekł z przekonaniem. - Właśnie
razem...
- Nie - przerwała mu. - Zrozumiałam także, że wciąż
jestem inna. Nie oddałam połowy... ojcu Eliego. Poświęciłam
mu wszystko. Wiem, jak rozpaczliwie chcesz kochać i być
kochany. Zasługujesz na kogoś, kto spełni to pragnienie. Wybacz, Zeb, ja nie potrafię.
W jego oczach znów zagościł cień smutku.
241
- Deboro, próbujesz mi powiedzieć, że resztę życia spędzisz sama?
- Nie jestem sama. Mam swoją pracę.
- Tak, tak - wykrzyknął - oraz swego syna. O tym już
mówiliśmy. A co z mężem? Raz na zawsze wyrzekłaś się mężczyzn?
Spuściła głowę.
- Wiem, o czym mówisz, Zeb, lecz wiem także, że nigdy
nie zdołam pokochać nikogo innego - wyznała cicho.
- A zeszłej nocy? To miał być eksperyment?
Wzruszyła ramionami. Nie chciała przyznać, jak bardzo
bliski jest prawdy.
- Przepraszam - szepnęła. - Nie umiem odpowiedzieć.
- Do diabła, Deboro, życie trwa za krótko! - wybuchnął
Zeb. - Któregoś dnia odkryjesz, że czekałaś tak długo, iż jest
za późno.
Spojrzała na niego ze smutkiem.
- Już jest za późno, Zeb. Jestem tego pewna.
Chwycił ją, chciał potrząsnąć, ale się opanował.
- Deboro... nie pojmujesz? On nie żyje! Nie masz męża!
Kiedy, do licha, się z tym pogodzisz?
Popatrzyła na jego udręczoną twarz i odpowiedziała szeptem:
- Nigdy.
Odwróciła się i ruszyła przed siebie. Wołał za nią, lecz się
nie obejrzała.
- Jesteś szalona, Deboro! - krzyczał. - Sama nie wiesz,
co robisz!
Wiem - westchnęła w duchu. - Mam nadzieję, że kiedyś
mi wybaczysz.
51
Daniel
Oto paradoks: czemu nawet najszczęśliwsze chwile blakną
z upływem czasu, a momenty klęski, choćby usiłowało się je
zapomnieć, pozostają na zawsze w pamięci?
Dokładnie o piątej szesnaście rano, w ostatnią środę maja
1978 roku, kiedy błogo spałem w hotelu "Ritz" w Chicago,
zbudził mnie telefon od Debory. Była bliska paniki.
- Coś się stało z Elim? - spytałem.
- Nie, Danny. To tata...
- Chory?
- Jeszcze nie, ale ten skandal może go zabić - odpowiedziała. - Całą noc spędził na rozmowach ze starszymi.
242
- Już świta - zawołałem z rosnącym niepokojem. - Zniszczono synagogę?
- Prawie. Zdradził jeden z rabinów. Chyba się domyślasz,
o kogo chodzi.
- Schif~man z Jerozolimy? - strzeliłem.
- Oby jego imię na zawsze było wymazane! - krzyknęła
Debora, przywołując najcięższą klątwę naszej wiary.
- Co zrobił? Spróbuj się uspokoić, bo nic nie zrozumiem.
- Zaraz zrozumiesz - westchnęła gorzko.
Potem opowiedziała mi wszystko.
Otóż demonstracyjnie biedny rebe Schiffman przez całe lata
brał "pożyczki" z naszych funduszy. Delikatne określenie,
zważywszy, że kradł pieniądze ofiarowane przez wiernych,
którzy chcieli wspomóc studentów wyjeżdżających do Jerozolimy. Część datków szła wprost na prywatne konto Schiff
mana.
Debora powiedziała mi też o zdarzeniu, jakie miało miejsce,
gdy służyła w domu dobrego rabina.
W Filadelfii mieszkało szczodre, wielkoduszne małżeństwo - Irv i Doris Greenbaumowie, bezdzietni milionerzy.
Schiffman w jakiś sposób wyłudził od nich pięćset tysięcy
dolarów w czasie lunchu w hotelu "King David". Datek miał
pokryć koszty budowy bursy, ale w jakiś sposób trafił do
banku w Zurychu.
Niedawno, w kilka miesięcy po śmierci pana Greenbauma,
wdowa, w towarzystwie siostrzenicy Helene, wybrała się na
objazd tych miejsc; które hojnie wspomogła finansowo.
Najpierw odwiedziła centrum młodzieżowe w portowym
mieście Ashkelon, gdzie ze wzruszeniem wysłuchała, jak wielu
biednych emigrantów z krajów arabskich zdobyło pracę dzięki
organizowanym tutaj kursom mechanicznym.
Następnego dnia, już w Jerozolimie, wzięła taksówkę do
Mea Shearim i kazała się zawieźć do jesziwy B'nai Simcha.
Po przybyciu na miejsce zobaczyła wąski, jednopiętrowy
budynek, bez wątpienia mieszkalny, tyle że przerobiony na
szkołę. I żadnej bursy.
- To jakaś pomyłka - rzekła półgłosem Doris do swej
siostrzenicy, po czym zwróciła się do szofera: - Jest pan
pewien, że to właśnie ten adres, który podano panu w hotelu?
- Ten, ten - odparł szofer, potrząsając trzymaną w ręku
kartką i wskazując szyld nad drzwiami budynku. - Widzi
pani, jest napisane: "Jesziwa B'nai Simcha".
- Przepraszam - wtrąciła Helene. - Nie umiemy czytać
243
po hebrajsku. Może lepiej wysiądę i spytam kogoś.
- Nie, nie - szybko zaprotestował szofer. - Żaden mężczyzna nie zechce rozmawiać z kobietą, a większość kobiet
stroni od przyjezdnych. Sam pójdę.
Obie panie czekały w taksówce, która stopniowo zaczęła
przypominać piec, gdy tymczasem szofer krążył po ulicy w poszukiwaniu kogoś, kto by chciał rozmawiać z Żydem bez
mycki.
W końcu wrócił biegiem, wsunął głowę przez okno i rzekł:
- To na pewno tutaj. Nie ma bursy. Studentów rozlokowano w kwaterach prywatnych.
- To niemożliwe! - wykrzyknęła pani Greenbaum.Rabi Schiffman wziął pieniądze niemal dziesięć lat temu! Chcę
się natychmiast z nim widzieć!
Szofer znowu poszedł na rekonesans. Odważył się nawet
przekroczyć próg szkoły. Pojawił się w pięć minut później, wolno
zmierzając do taksówki.
- Obawiam się, że go tutaj nie ma - oznajmił.
- Co to znaczy? - spytała pani Greenbaum.
- Szkoła przeszła w ręce jego asystenta. Mówią, że rebe
wraz z rodziną jakiś miesiąc temu wyjechał z kraju.
- Nie rozumiem. - Doris Greenbaum była coraz bardziej
zdenerwowana. - Przecież mu podałam w liście dokładną
datę naszego przyjazdu.
Jej siostrzenica zorientowała się już jednak w sytuacji.
- Pewnie właśnie dlatego wyjechał.
Po powrocie do hotelu Helene zadzwoniła do Stanów, do
swego męża Morta, prawnika. To on załatwiał przelew pieniędzy.
Mimo że w Filadelfi dopiero ledwie świtało, Mort obiecał,
że zaraz pójdzie do biura i wyjaśni sprawę.
Kilka godzin później miał już potwierdzenie, że w pierwszych
miesiącach 1969 roku cała suma, zgodnie z jego instrukcjami,
została przekazana na właściwe konto.
Zatelefonował więc do banku w Jerozolimie i pod pretekstem, że Fundacja Greenbaumów chce ponownie zasilić jesziwę
B'nai Simcha, spytał, czy numer konta nie uległ zmianie.
Spełniły się jego najgorsze przypuszczenia. Konto zlikwidowano blisko trzy lata temu.
Natychmiast więc wezwał do telefonu dyrektora oddziału
i zażądał wyjaśnień, gdzie zniknęły pieniądze fundacji.
Z ksiąg wynikało, że pięćset tysięcy dolarów zostało od
razu, w dniu wpłaty, przekazane na konto w Zurychu. To było
wszystko, co etyka zawodowa pozwalała bankierowi ujaw244
nić. Amerykański prawnik musiałby przeprowadzić odpowiednie procedury, chcąc uzyskać dalsze informacje.
Dwa dni później troje Greenbaumów zasiadło w filadelfijskim biurze Morta i odbyło telefoniczną konferencję ze światowym przywódcą B'nai Simcha, rabinem Mosesem Lurią.
Mort w tym czasie zdążył ustalić, że dobry rebe Schiffman
przez lata przywłaszczył sobie niemal dwa miliony dolarów,
a teraz siedzi gdzieś w Szwajcarii - z pewnością jak najbliżej
zagrabionej fortuny.
Ze słów Debory wynikało, że ojciec wprost oszalał z gniewu
i zaskoczenia, zwłaszcza kiedy prawnik wspomniał, że prasa
już zwęszyła sprawę i nie da się tego ukryć.
Mort obiecał, że - w miarę swych sił - pomoże wyjaśnić
ten problem, zanim skandal zostanie nagłośniony.
Gdyby otrzymał listę ofiarodawców z ostatnich dziesięciu
lat, Mort mógłby się z nimi skontaktować i skłonić do milczenia w zamian za zwrot wszystkich utraconych pieniędzy.
- Ale skąd ja wezmę tak olbrzymią sumę? -jęknął ojciec.
- Przykro mi, rabi Luria - odparł prawnik. - Cuda to
pańska specjalność, nie moja.
Spytałem Deborę, czy ojciec miał jakieś oszczędności, chociaż dobrze wiedziałem, że nawet zastaw hipoteczny pod majątek szkoły będzie jedynie kroplą w morzu.
Debora także zdawała sobie sprawę, że nie było najmniejszej szansy, aby nasi ludzie mogli zgromadzić tak olbrzymią
sumę. Ojciec jednak, jak powiedziała, nie chciał przyznać się
do porażki i zwołał wszystkich wiernych do shuł, na siódmą
wieczór.
- Danny - spytała błagalnym głosem - czy mógłbyś
jakoś pomóc?
Ze zdenerwowania nie mogłem pozbierać myśli. Owszem,
byłem bogaty, ale przecież nikt nie trzyma takich pieniędzy
w domu. Ze ściśniętym sercem próbowałem ją jakoś pocieszyć.
- Posłuchaj, Deb, weź się w garść i spróbuj uspokoić ojca.
Zadzwonię do ciebie dokładnie za trzy godziny.
- Dzięki Bogu - westchnęła. - W tobie cała nadzieja.
Odłożyłem słuchawkę, zadowolony, że przynajmniej podniosłem ją na duchu.
Sęk w tym, że w ogóle nie wiedziałem, co począć.
52
Debora
O szóstej czterdzieści pięć w synagodze był taki tłum, że dla
młodszych zabrakło ławek. Przyszli nawet studenci, wracający
245
z wieczornych zajęć. Kilka dziewcząt siedziało na schodach
galerii.
Dokładnie o siódmej rabi Luria, z poszarzałą twarzą, roztrzęsiony, podszedł do pulpitu i zaczął recytować psalm czterdziesty szósty:
- "Bóg jest dla nas ucieczką i mocą: łatwo znaleźć u Niego
pomoc w trudnościach. Przeto się nie boimy, choćby waliła się
ziemia i góry zapadały w otchłań morza..." *.
Spojrzał ze smutkiem w morze zaniepokojonych twarzy,
spoglądających w jego stronę.
- Przyjaciele... oto godzina najcięższej próby. Dziś się okaże, czy zostaniemy razem, czy rozpadniemy się na tysiąc części
i znikniemy. Nie przesadzam. Nie obawiam się, że jakiekolwiek
słowo wypowiedziane tutaj wyjdzie poza te mury, gdyż w naszej
społeczności brat nie zdradza brata.
Westchnął ciężko.
- Być może moje ostatnie słowa nie do końca są prawdą.
Znalazł się bowiem pośród nas Kain, a my wszyscy odegraliśmy rolę Abla. Nie mam powodu chronić winowajcy, powiem
więc wprost, że rebe Lazar Schiffman, przywódca naszej jesziwy w Jerozolimie, zbiegł z pieniędzmi, jakie w minionych
latach wpłacali ludzie dobrej woli, by wesprzeć nauczanie
cnoty.
Głuchy pomruk rozległ się wśród zebranych. Rabi nie próbował ich uciszać. Liczył na to, że poczucie wspólnej krzywdy
skłoni ich do działania.
- Mógłbym przekazać tę sprawę odpowiednim władzom
i czekać, aż złodzieja dosięgnie zasłużona kara. Niestety, ucierpiałoby na tym nasze dobre imię, które - jak głosi Torajest naszym najcenniejszym skarbem. Zwołałem zatem to zebranie - ciągnął - by zwrócić się do was z nadzwyczajnym
apelem. Nasza kongregacja liczy prawie tysiąc osób. Są wśród
nas nauczyciele i kupcy, ludzie o skromnych dochodach. Są
też majętni biznesmeni. Unikniemy hańby, jeśli zbierzemy... - przerwał dla zaczerpnięcia oddechu. Nie potrafił spokojnie wymienić tak ogromnej sumy. - Blisko dwa miliony
dolarów - dokończył wreszcie.
Znowu rozległy się pomruki. W powietrzu wyczuwało się
strach.
- Zaciągnęliśmy już pożyczkę pod hipoteczny zastaw synagogi i szkoły, ale to dało nam niewiele ponad dwieście
tysięcy. Resztę musimy zebrać wśród nas. Pamiętajcie - głos
rebego drżał z emocji - że jeśli nam się to nie uda, wszystkich
246
nas nazwą przestępcami. To nie jest też wezwanie z Jom Kippur,
kiedy jest czas, by spokojnie je przedyskutować, przemyśleć,
zważyć i poddać analizie. Musicie ofiarować wszelkie wasze
zasoby - natychmiast.
W czasie przemowy rabina szames Izaak i kilku starszych
uczniów rozdawało wiernym odbitki formularza. Na galerii,
wśród kobiet, to samo robiły dziewczęta.
- Wypełnijcie te dokumenty - zakończył rabi Luria.Potem wstańcie i razem odśpiewamy psalmy...
Gwar narastał. Szelest papieru i skrzypienie starej drewnianej
podłogi pod nogami potęgowało efekt zamieszania.
Wierni w parę minut uporali się z pisaniem i wstawali, by
oczyścić swe dusze w modlitwie.
Przy pulpicie trwała tymczasem niezwykła ceremonia. Szames Izaak półgłosem odczytywał wysokość każdej kwoty, a doktor Cohen i dwaj starsi kongreganci dokonywali szybkich
obliczeń.
Pracowali gorączkowo przez czterdzieści pięć minut. W końcu rabi westchnął tak głośno, że wśród wiernych natychmiast
zapanowało milczenie.
- Ze smutkiem stwierdzam, że to zbyt mało. Nasza hańba
jest nieunikniona. Napiszę krótkie oświadczenie, iż odżegnujemy się od wszelkich związków z rebem Schiffmanem, zapewniając poszkodowanych, że odzyskają swoje pieniądze, choćby
miało to potrwać sto lat.
- Chwileczkę, tato - zabrzmiał czyjś głos z galerii.
Wszystkie głowy zwróciły się w tamtą stronę. W zwykłych
okolicznościach mężczyźni oburzyliby się, że jakaś kobieta ma
czelność przerywać obrady zgromadzenia, lecz teraz było cicho
jak makiem zasiał. Tym bardziej że chodziło o córkę rabiego.
- Tak, Deboro? - cicho spytał jej ojciec. - Czemu przeszkadzasz?
Podeszła do balustrady i wyciągnęła rękę. Trzymała w dłoni
różową prostokątną kartkę.
- Rabinie Luria - powiedziała uroczystym głosem - za
twoim pozwoleniem, chciałam coś ogłosić.
Rabi wyczuł, że zebrani czekają na jej dalsze słowa, odparł
więc bezbarwnym tonem:
- Mów.
- Panie i panowie... - zaczęła. Wśród kobiet zapanowało
lekkie poruszenie, gdyż żadna z nich nie spodziewała się takiego
wyróżnienia. - Trzymam w ręku czek wystawiony na rzecz
B'nai Simcha na sumę... - zawiesiła głos, umiejętnie potęgując
247
napięcie -. . miliona siedmiuset pięćdziesięciu tysięcy dolarów - dokończyła.
Zebranym aż zaparło dech z osłupienia. Nawet pani Herscher,
siedząca najbliżej Debory, była przekonana, że się przesłyszała.
Rabi Luria, mimo całej swej mądrości, poczuł się zbity
z tropu.
- Gdzie ów dobroczyńca, żebyśmy mogli mu podziękować? - spytał wreszcie.
- Nie ma go - odparła Debora. - I nie chce żadnych
podziękowań. Ma tylko jedną małą prośbę.
Zanim rabi zdążył spytać, jaka to prośba, wierni odzyskali
głos i krzycząc, zaczęli się dopytywać o to samo.
- Prosi, by mógł stanąć tutaj rankiem, w dzień szabatu,
i odebrać błogosławieństwo, jakiego tylko rabi Luria może mu
udzielić.
Myśli niczym ptaki przelatywały wśród zebranych. Co za
hojność i skromność... Wszystkie oczy z napięciem patrzyły na
rabiego. Z jego twarzy można było wyczytać, że wreszcie pojął,
komu zawdzięcza ów dar.
Ku zdumieniu wiernych rzekł twardym głosem:
- Powiedz swemu bratu, Danielowi, że choć w biedzie, nie
odstąpimy od naszych zasad. Zbawienia nie można kupić.
- To znaczy, że odmawiasz, tato? - z bezgranicznym
zdziwieniem spytała Debora.
- Tak! - Rabi uderzył pięścią w pulpit, nie panując nad
swoim gniewem. - Odmawiam! Odmawiam! Odmawiam!
Wierni zerwali się z ławek.
- Nie, rabi Luria! - krzyczeli. - Pobłogosław go! Pobłogosław!
Ponad wszystkimi wybił się dźwięczny głos Debory:
- Na miłość boską, tato, nie bądź samolubny...
- Samolubny?! - z furią zawołał rabi. Twarz mu poczerwieniała. - Jak śmiesz...
Nagle zachwiał się i przycisnął rękę do piersi.
Wierni, wstrząśnięci, umilkli, zanim jeszcze upadł na ziemię.
Siedząca na galerii Rachela Luria otworzyła usta do krzyku,
lecz nie wydała żadnego dźwięku.
Po chwili, która wszystkim zdawała się wiecznością, doktor
Cohen ukląkł nad nieruchomym ciałem. Jego szept dotarł do
najdalszych zakątków bożnicy.
- Nie żyje. Rabi Luria nie żyje.
Zaledwie przebrzmiały straszliwe słowa lekarza, wierni odruchowo zaintonowali modlitwę odmawianą po śmierci blis248
kich:
- "Chwalmy Pana... on to bowiem jest Najwyższym Sędzią..."
W ciszy, jaka nastąpiła później, dał się słyszeć przenikliwy
trzask dartej tkaniny. Wierni rozrywali odzież na znak żałoby.
Można było pomyśleć, że nagle pękło Niebo. Wielki mąż
zmarł na ich oczach i wszyscy musieli się teraz ukorzyć.
Zarówno piąta Księga Mojżeszowa, jak i Talmud zalecały,
aby ciało, jeśli to tylko możliwe, zostało pochowane w dniu
śmierci, choćby o północy. Nie szczędzono zatem wysiłków,
aby tak wielki człowiek jak Moses Luria spoczął zgodnie z najświętszym rytuałem.
Jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki zjawili się członkowie Chewra Kadisza, Bractwa Pogrzebowego.
Nie wiadomo było, kto ich wezwał, a jednak przyszli, jak
zawsze gotowi, by z namaszczeniem oddać zmarłemu ostatnią
posługę.
Przenieśli ciało rabina Lurii do jego domu. Podczas gdy
żona i córki, wraz z innymi kobietami, opłakiwały zmarłego
w oddzielnym pokoju, oni czynili przygotowania do pogrzebu.
Doktor Cohen i stryj Saul, starsi przedstawiciele kongregacji,
byli niemymi świadkami przygotowań. Zgodnie z tradycją
zmarłego otaczało dwadzieścia sześć świec, członkowie Bractwa
pracowali więc w półmroku.
Pierwszy z nich odmówił modlitwę tak starą, iż wieść niosła,
że pochodziła z pierwszego wieku. Prosił Najwyższego, aby
zmarły mógł "w świątobliwym gronie wejść do ogrodów
Edenu".
Pozostali, recytując półgłosem psalmy i wersety z Biblii, okryli
prześcieradłem nogi i tors zmarłego - ktoś tak dostojny jak rabi
Luria nie mógł leżeć nagi. Potem obmyli mu twarz i włosy
w rozmaitych płynach i w surowym jajku, oczyścili resztę ciała
i zakryli bawełnianą chustką każdy otwór.
Dwóch z nich dźwignęło rabina do pozycji stojącej, inni zaś
wylali na niego ciągły strumień wody.
- Czysty. Czysty. Czysty - zaśpiewali.
Potem owinęli ciało w ręcznie tkany całun, dali tałes i kaptur
na głowę.
Przed zakryciem twarzy zmarłego należało jednak dokonać
ostatniego obrzędu.
Pierwszy z Bractwa zwrócił się do doktora Cohena:
- To powinność syna.
- Skontaktowaliśmy się już z Dannym - odparł le249
karz. - Jest w drodze z Manhattanu, ale kto wie, kiedy tu
będzie. Czas nagli. Rebe Saul także przecież należy do rodziny.
- Nie. - Pierwszy z Bractwa wykonał przeczący ruch
ręką. - Musi być syn. Zaczekamy.
Krzątanina ustała, tylko po cichu odmawiano modlitwy aż
do chwili, gdy w końcu Daniel Luria wszedł z lękiem do
pokoju. Twarz miał równie bladą jak jego zmarły ojciec.
- Danny... - odezwał się stryj Saul. Chociaż szeptał, jego
głos i tak brzmiał o oktawę niżej od pozostałych. - Dobrze,
że jesteś.
Danny nie mógł wykrztusić ani słowa. Z przerażeniem rozglądał się po pokoju.
53
Daniel
Bałem się. Była to wręcz śmiertelna panika - strach, że
oskarżą mnie o spowodowanie śmierci ojca. A jeszcze bardziej
bałem się spojrzeć na jego ciało.
Najwięcej bólu sprawiała mi jednak świadomość, że zniknęła
ostatnia nadzieja, jaką wiązałem z telefonem od Debory. Cóż
za ironia losu. Czekałem na wiadomość, że ojciec zgodził się
wybaczyć mi i że przywraca mnie do łask. Tymczasem Debora
zadławionym głosem powiadomiła mnie, że człowiek, którego
uczuć pragnąłem każdą cząstką ciała, odtrącił mnie nawet
w chwili śmierci.
Myślałem o tym podczas długiej jazdy taksówką z Manhattanu. Nie wierzyłem, żeby ktoś z ludzi czuwających przy ojcu
naprawdę oczekiwał mojego przybycia.
A jednak, choć wyklęty, byłem jedynym synem i spoczywał
na mnie szczególny obowiązek.
Pierwszy z Bractwa Pogrzebowego wskazał na mnie. Zawahałem się. Stał po drugiej stronie stołu i trzymał uniesiony
całun, ale ja nie miałem sił, by znieść widok martwej twarzy
ojca. Podszedłem parę kroków, lecz nadal nie mogłem spojrzeć.
Jeden z żałobników wyciągnął rękę. Najwyraźniej chciał,
bym wziął to, co trzymał w zaciśniętej dłoni.
- Garść poświęconej ziemi - z Ziemi Świętej - wyjaśnił. - Musisz położyć mu na oczy.
W drżących palcach poczułem chłodne grudki.
Wreszcie zdobyłem się na odwagę i spojrzałem na ojca.
Ku mojemu zdziwieniu wyglądał spokojnie. Nawet się uśmiechał tak jak kiedyś, gdy byłem mały i sadzał mnie sobie na
kolanach. Teraz z kolei nie potrafiłem oderwać od niego wzroku. Patrzyłem na Mosesa Lurię, człowieka, którego czciłem,
250
kochałem - i lękałem się - i za którym boleśnie i beznadziejnie tęskniłem.
Czemu nie mogę cię obudzić, ojcze? Dlaczego nie dałeś mi
więcej czasu, bym mógł ci wszystko wytłumaczyć? Żebym
mógł wyjaśnić powody mojego postępowania? Proszę... nie
zasypiaj na wieczność z urazą w sercu.
Stryj Saul dotknął mnie, wyrywając z tej bolesnej zadumy.
- Dalej, Danny - szepnął łagodnie. - Robi się coraz
później.
Sypnąłem grudki ziemi na zamknięte powieki. Przypadkowo
musnąłem palcami czoło ojca.
Było zimne, lecz jakby wciąż pełne życia. Usłyszał moje
myśli? Pierwszy z Bractwa klepnął mnie w ramię i skinął dłonią,
żebym się odsunął. Z trudem cofnąłem się i stanąłem obok Saula. Zakryli ojcu twarz i ułożyli go w prostej sosnowej trumnie.
Jak zahipnotyzowany szedłem za nimi po schodach, gdy
znosili trumnę. Widziałem mamę i Deborę, które usiłowały
przepchnąć się bliżej, w nadziei że ostatni raz spojrzą na męża
i ojca.
Przecisnąłem się do nich i objąłem je. Debora była tak
przybita, że nie odezwała się słowem, lecz mama zaszlochała:
- Powiedz mu, że go zawsze kochałam, Danny.
Dopiero po wyjściu z domu pojąłem doniosłość tej chwili.
Spowitą w mroku ulicę wypełniał zwarty tłum ludzi. Setki,
może tysiące żałobników. Wypchnięto mnie na czoło olbrzymiego konduktu.
Nie wszyscy należeli do B'nai Simcha. Posuwając się, mijaliśmy kolejne domostwa, gdzie członkowie innych wyznań stali
w milczeniu, oddając cześć mojemu ojcu. Był znany ze swej
pobożności daleko poza granicami naszej niewielkiej gminy.
W końcu, na granicy zewnętrznego świata, wsiedliśmy do
samochodów i pojechaliśmy w stronę cmentarza Sha'ray Tzedek. Byłem teraz sam ze swoimi myślami - i myślałem o mamie i Deborze. Ponieważ kobiety miały zakaz wstępu na cmentarz, musiały zostać w domu, pozbawione przywileju towarzyszenia ojcu w ostatniej drodze.
Brakowało mi ich tak samo jak jego.
Nagle ujrzałem ognie.
Jeszcze przed chwilą szyby samochodu były tak ciemne, jak
wnętrze mojej duszy. Teraz wszędzie wokół rozkwitały płomienie. Auto zostało otoczone przez tłum z pochodniami.
Wyjęto trumnę z karawanu i pochód ruszył w kierunku
mogiły.
251
Przy którejś z siedmiu przerw na modlitwę odważyłem się
szybko zerknąć przez ramię. Zapłakany Saul jękliwym głosem
recytował któryś z psalmów. Za nim dostrzegłem szwagrów,
doktora Cohena, starszyznę i setki innych, zupełnie nie znanych
mi twarzy.
Ich szaleńcze lamenty zmieniały pogrzeb w rodzaj żałobnej
ekstazy, co w połączeniu z migotliwym światłem pochodni
przyprawiało mnie o zawroty głowy. Niekiedy wyłapywałem
pojedyncze słowo lub wers psalmu:
- "O, Panie, mój kres pozwól mi poznać i jaka jest miara
dni moich..." *.
Też powinienem się modlić. I chciałem. Ale byłem zbyt
przygnębiony, żeby znaleźć odpowiednie słowa.
Wreszcie dotarliśmy do świeżo wykopanego grobu. Trumnę
postawiono na ziemi i nadeszła kolej, abym spełnił ostatnią
powinność - wyrzekł słowa noszone w sercu przez każdego
Żyda właśnie na wypadek nagłej potrzeby.
Tłum zamilkł, a ja ze ściśniętym gardłem rozpocząłem kadisz:
- "Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu Wszechświata, któryś stworzył nas wedle wyroku i karmił, i utrzymywał wedle wyroku, i masz liczbę nas wszystkich wedle wyroku,
i gotów znowu ożywić nas wedle wyroku. Pochwalonyś Ty,
Wiekuisty...".
Po chwili przyłączyli się wierni:
- Niech będzie imię Jego wzniosłe błogosławione na zawsze
i na wieki wieków.
W tej strasznej chwili nie umiałem zapomnieć, że te same
słowa wypowiadał ojciec po mojej symbolicznej śmierci.
Trumna zniknęła w grobie, a pierwszy z Bractwa zaintonował:
- O Ty, Wiekuisty, któryś jest panem miłosierdzia... przyjmij duszę rabiego Mosesa, syna rabiego Daniela Lurii, który
dołączył do swych przodków...
Wzdrygnąłem się, słysząc, że ojca nazwano synem człowieka,
którego imię nosiłem. Dziadkiem oczywiście był rabi Daniel
Luria.
Gdy modlitwa dobiegła końca, na cmentarzu zapanowała
taka cisza, że skwierczenie pochodni brzmiało niemal jak kanonada. Pierwszy z Bractwa skinął na mnie. Wiedziałem, co
mam zrobić. Chwyciłem czekający szpadel i zgarnąłem na
trumnę nieco ziemi.
Potem - kiedy inni poszli za moim przykładem - szeptem
powtórzyłem słowa mamy i usunąłem się w ciemność.
252
54
Daniel
W czasie tradycyjnych siedmiu dni żałoby siedzieliśmy w podartych ubraniach na pudłach lub niskich stołkach, cierpliwie
odpierając miliony pokus.
Był to czas zapomnienia przerywany jedynie trzy razy dziennie, kiedy to odmawialiśmy - my, mężczyźni - kadisz.
Zgodnie z odwiecznym zwyczajem wszystkie lustra w domu
zostały zasłonięte lub odwrócone do ściany. Nikt nie wiedział,
skąd się wziął ten obyczaj. Moim zdaniem chodziło o to, by
żałobnicy nie oglądali swego odbicia i nie czuli żalu, że pozostali wśród żywych.
Dostojnicy przybywający zewsząd, by wyrazić szacunek, nie
mogli ukoić mojego smutku. Ponad wszystko pragnąłem samotności. Niestety, tego właśnie mi odmawiano.
Mama, odwrotnie, zdawała się czerpać pocieszenie z obecności otaczających ją kobiet, które wzdychały i mruczały pod
nosem, co - przynajmniej dla jej udręczonej duszy - miało
zastępować rozmowę.
Ja zaś najbardziej martwiłem się o małego Eliego. Miał
dopiero siedem lat i nie bardzo rozumiał, co się stało, lecz
smucił się, widząc łzy w oczach bliskich, i przerażały go tłumy
obcych ludzi ubranych na czarno, którzy bez przerwy kręcili
się po domu i mamrotali modlitwy.
Co gorsza, nikt nie zwracał na niego uwagi. Zaślepieni smutkiem, Debora i ja po prostu zapomnieliśmy o nim.
Dla Eliego śmierć była czymś abstrakcyjnym. Wiedział ze
szkoły, że Abraham "dołączył do przodków" w wieku stu
siedemdziesięciu pięciu lat i że nawet Matuzalem, mimo iż
dożył zdumiewającego wieku dziewięciuset sześćdziesięciu dziewięciu lat, też w końcu opuścił ziemię. Śmierć dziadka była
jednak dla niego zbyt przerażająca, by mógł ją pojąć. Przecież
wszystkie książki dziadka jak dawniej stały równo na półkach,
a w pokoju czuć było delikatną woń fajki. Nie mógł uwierzyć,
że dziadek więcej nie wróci.
Miałem go obok siebie w czasie wieczornych modlitw i uczyłem tyle przynajmniej, że kadisz jest specjalną modlitwą za
dziadka.
Wszyscy podziwiali jego spokój. Wystarczyło jednak choć
trochę rozsądku, by zrozumieć, że to tylko pozory.
Moje starsze siostry, gdy nie przyjmowały gości, miały na
pocieszenie chociaż mężów. Debora zaś przez większość czasu
przebywała sama - wyjąwszy chwile, kiedy mogłem się wy253
rwać spod życzliwej opieki krewnych.
Niecierpliwie wyczekiwała szabatu. Nie dlatego, że to oznaczało przerwę w żałobie. Miała o wiele ważniejszy powód:
chciała głośno odmówić kadisz w pogańskim przybytku Steve'a
Goldmana, w świątyni Beth El.
Ze zdumieniem przyjąłem wieść, że testament ojca przywraca
mnie do świata żywych. Zapis zawierał to, czego rabi Luria
nie chciał powiedzieć za życia: że nie całkiem stracił nadzieję
na moją skruchę.
Słowa dokumentu wyrażały wiarę, że za sprawą Stwórcy
poddam się przeznaczeniu i wstąpię w ślady przodków. Wówczas miały spłynąć na mnie najszczersze błogosławieństwa ojca.
Ojciec był jednak również pragmatykiem. W przypadku,
gdy osoba, o której mówił "mój syn Daniel" (samo słowo
"syn" przyprawiało mnie o drżenie serca), okazałaby się niezdolna do przejęcia funkcji rabina, spuścizna przechodziła na
ukochanego wnuka, Eilshę Ben-Amiego, który miał zadatki
na wielkiego przywódcę.
Jeśli zaś by umarł, zanim Eli osiągnie wiek męski, duchowym
spadkobiercą, w myśl zapisu ojca, miał być rebe Saul Luria.
On też stawał się mentorem Eliego do czasu jego pełnoletności.
Debora popadła w straszliwą rozterkę. Cóż za ironia: ona,
która najbardziej z nas kochała ojca, zaznała od niego najwięcej
bólu. Nie dość, że musiała przeżyć koszmar z powodu swojego
buntu, to jeszcze teraz - symbolicznie przynajmniej - odebrał
jej syna. Nie po to odważyła się urodzić dziecko, by je złożyć
na ołtarzu dogmatów przeszłości.
Usiadła, zaciskając pięści i miętosząc mokrą od łez chusteczkę, i zwierzyła mi się ze swoich myśli.
Nie umiała powstrzymać rozgoryczenia. Dziwne, lecz stanąłem w obronie ojca.
- Spróbuj go zrozumieć, Deb. To miał być zaszczyt.
- Nieprawda - zaprzeczyła z goryczą. - To taki rodzaj
kary. Nie wierzę, żeby w głębi serca nie domyślał się, co naprawdę robię. Nie mógł mnie powstrzymać za życia, więc...
zrobił to teraz.
- Nie! - oświadczyłem dobitnie i chwyciłem ją za ramiona. - Zaprotestuję i ty zaprotestujesz w imieniu Eliego.
Miała jednak skrupuły.
- Zostaną wówczas bez przywódcy. B'nai Simcha ulegnie
rozwiązaniu...
- Posłuchaj, jeśli jest jakaś rzecz, która nas różni od innych
ludzi, to na pewno wola przetrwania - powiedziałem twar254
do. - Zapewniam cię, Deb, że dadzą sobie radę. Saul, dzięki
Bogu, jest zdrów, silny i cieszy się poważaniem. Zobaczysz,
jak chętnie uznają go za swego przywódcę, dopóki Eli nie
dorośnie na tyle, by sam mógł zdecydować.
- Właśnie, przecież wtedy go spytają - wyraziła wątpliwość Debora.
- To prawda - przytaknąłem. - I wtedy sam za siebie
odpowie: "nie".
Wyraz jej twarzy świadczył, że bardzo chciała mi wierzyć.
- Zaufaj mi, Deboro. Przypomnij sobie słowa Hillela:
"Bądź szczery wobec siebie i nie czuj się winny...".
Popatrzyła na mnie. Była blada, oczy miała mocno zaczerwienione.
- A ty nie czujesz się winny?
Spojrzałem na drzwi prowadzące do salonu, gdzie kilkunastu
żałobników śpiewało psalmy.
Przeważali starsi, pod wodzą doktora Cohena, który złapał
mnie wczoraj i próbował nakłonić do przejęcia duchowej schedy po ojcu. Odmówiłem, wyjaśniając, że dawno zszedłem z właściwej ścieżki i że pod względem moralnym poniosłem śmierć.
Nie chcieli słuchać, jakby uważali, że skrucha mnie oczyści
nawet w oczach Boga. Nalegaliby bez końca, gdyby nie stryj
Saul, który rzekł stanowczo:
- Dajcie mu trochę czasu, żeby odnalazł siebie.
Później, kiedy żałoba dobiegła końca, stryj Saul - owdowiały przed blisko dziesięciu laty - wprowadził się do naszego
domu. Wiedziałem, że jego obecność przynosi ulgę matce, ale
ogarniał mnie smutek, gdy patrzyłem, jak siadał za biurkiem
ojca. Zwłaszcza że wkrótce zadał mi bolesne pytanie:
- Danny, co zamierzasz zrobić ze swoim życiem?
Wzruszyłem ramionami. Nawet jemu - mimo jego dobroci - nie potrafiłem wyjawić, że mieszkam w złotej dżungli i że
zupełnie zagubiłem drogę.
55
DEbora
- Plujesz na grób swego ojca! - krzyknęła Malka.
Cała rodzina Luriów zebrała się w komplecie. Był to pierwszy szabatowy wieczór po zakończeniu siedmiodniowej żałoby
i na wyraźne żądanie Racheli ("Ja teraz rządzę tym domem )
pozwolono przyjść także Danny'emu.
W zewnętrznym świecie czas nie stał w miejscu i szybkimi
krokami nadchodził moment święceń Debory. Postanowiła
skorzystać z okazji i powiadomić bliskich, że zamierza zostać
255
rabinem. Reakcja starszej siostry była do przewidzenia, jednakże wszystkich zaskoczyła jej gwałtowność.
Śmierć rabina ujawniła siłę Racheli. Siłę, której żadne z nich
wcześniej nie dostrzegało. Nagle wyszło na jaw, że pomimo
różnicy wieku Moses szanował żonę i liczył się z jej zdaniem.
Nadal pozostawało otwartą sprawą, kto zasiądzie na silczańskim tronie, ale nikt nie podważał władzy Luriów. Tego
wieczora Danny zobaczył, jak Rachela z mamy stała się królową. Z powagą popatrzyła na dzieci.
- Posłuchajcie mnie wszyscy, i to uważnie. W moim domu
nie będzie nienawiści.
- Malko... - próbowała się bronić Debora. - Może tego
nie wiesz, lecz naszym odległym przodkiem była właśnie kobieta rabin...
- Bzdury!
- Nie popisuj się swoją ignorancją. Nazywała się Miriam
Spiria i naprawdę możemy być z niej dumni. Zgoda, nikt do
niej pewnie nie mówił "rabi Miriam", lecz studiowała prawo
i teraz, pięć wieków później, ród Luriów nadal się cieszy sławą
mędrców.
- Debora ma rację - cicho, ale dobitnie powiedział Danny. - Absolutną rację.
- Ty... - wykrzyknęła Malka. - Ty i ta twoja siostra!
Oboje przynosicie hańbę naszej rodzinie!
W tym momencie Eli, który wciąż jeszcze na swój sposób
przeżywał śmierć dziadka, wystraszył się i zaczął płakać. Danny
próbował go uspokoić.
- Nic nie rozumiem, wujku - szlochał malec.
- Kiedyś zrozumiesz - odparł Danny, w duchu czując
ulgę, że nie musi wyjaśniać Eliemu, dlaczego niektórzy ludzie
uważają wspaniałe osiągnięcie jego matki za policzek wymierzony Bogu Wszechmogącemu.
Reakcja sióstr była tak gwałtowna, że Debora nie uważała
za stosowne zwierzać się rodzinie z innych swoich planów
i przemilczała fakt, że od jesieni przenosi się na prowincję.
Czekała ją ciężka próba. Studenci na ogół unikali samodzielnej
pracy z wiernymi, jakby do końca nie ufali we własne siły.
Jako pomocnicy mogli kontynuować swoją edukację - i uczyć
się na błędach starszych rabinów.
Ze swoimi znakomitymi referencjami Debora mogła postawić najtwardsze warunki - i wygrać. A skoro nie zawiodła
w niezwykle trudnej diasporze w Nowej Anglii - i niemal
przez całe życie obserwowała ojca - nie zawahała się zażądać
256
funkcji starszego rabina w stosunkowo młodej i szybko rosnącej społeczności.
Chciała pozostać w okolicach Nowego Jorku, aby Eli mógł
często odwiedzać babkę i bywać w ulubionych miejscach każdego dziecka: w parku, w zoo, w ogrodzie botanicznym.
Bez specjalnego trudu znalazła odpowiednie miejsce. W lesistym Connecticut, zaledwie rzut kamieniem od Nowego Jorku.
Kongregacja Beth Shalom w Old Saybrook była względnie
młoda. Co więcej, ze względu na pobliski Uniwersytet Yale,
przeważali w niej intelektualiści. Brakowało religijnych szkół,
w rodzaju tej, do której Eli uczęszczał w Nowym Jorku, lecz
o kwadrans drogi od uroczej szarej willi, którą Debora wynajęła na spokojnym brzegu Long Island South, była renomowana Fairchild Academy, znana z wysokiego poziomu nauczania i liberalnego światopoglądu.
W dniu otrzymania nominacji Debora była tak przejęta, że
wieczorem wzięła syna i wybrała się z sąsiedzką wizytą do
Danny'ego, by uczcić swój triumf szampanem. Brat jednak
okazał daleko mniejszy entuzjazm, niż się spodziewała.
Kiedy tylko zostali sami, spytała go, o co chodzi.
- Masz rację, nie szaleję z radości - przyznał. - Jest taka
piosenka Mówię do drzewa, ale nikt przecież nie oczekuje od
drzewa odpowiedzi. Nie spodoba ci się to, co powiem, ale
moim zdaniem usiłujesz uciec.
- Przed czym?
- Przed mężczyznami. Myślałaś o tym przy podejmowaniu
decyzji?
- Tak - przyznała szczerze.
- I chcesz być pierwszym w dziejach rabinem żyjącym
w celibacie?
- Daj spokój, Danny - zaprotestowała, w duchu zdając
sobie sprawę, że Danny ma rację. - Nic z tych rzeczy.
- Naprawdę? - Spojrzał na nią bystro. - Po wyjeździe
do Old Saybrook znajdziesz się ipso facto poza męskimi zakusami. A poza tym... - dodał ze smutkiem - będzie mi brakować naszych pogawędek. Jesteś nie tylko moją siostrą, lecz
także powiernikiem.
- Są jeszcze telefony.
- Wiesz doskonale, że to nie to samo.
- Dobrze, będziesz zatem przyjeżdżać na weekendypowiedziała z czułością Debora. - W każdym razie teraz
mamy jeszcze dwa miesiące letnich nocy na rozmowy od serca.
Niestety, przez następne tygodnie Danny'emu nie starczyło
257
odwagi, by podzielić się z siostrą tym, co go najbardziej gryzło
i dręczyło.
Czek, którym uratował wiernych z B'nai Simcha, niezupełnie
bowiem pochodził od niego.
Nie potrafił przez jeden dzień zdobyć tak ogromnej sumy
z własnych zasobów finansowych. Dlatego też, w przystępie
rozpaczy, włamał się do komputera firmy McIntyre & Alleyn
i "pożyczył" potrzebną kwotę. Spłacił dług w ciągu paru dni,
i to z nawiązką, ale zgodnie z literą prawa nawet szczytny cel
nie usprawiedliwiał nieuczciwych posunięć.
I pewnego dnia - prędzej czy później - będzie musiał
ponieść konsekwencje.
Część 5
56
TImothy
Ojciec Joe Hanrahan już czekał przy wejściu na płytę lotniska Kennedy'ego, gdy z samolotu, którym przyleciał Timothy,
zaczęli wysiadać pasażerowie. Tim od razu dostrzegł księdza
i zaskoczony wstrzymał kroku.
- Jak ojca przepuścili? - spytał.
- Bez problemu, mój chłopcze. - Stary porozumiewawczo
mrugnął okiem. - Kosztowało mnie to zaledwie parę błogosławieństw. Celnicy to pobożni chłopcy.
Uściskali się.
- Tim, mój drogi... - z rozrzewnieniem powiedział Hanrahan. - Dobrze cię znów widzieć, zwłaszcza w koloratce.
Poza tym się nie zmieniłeś. Nadal jesteś tym samym chłopcem,
który rzucał kamieniami w okno rabina.
- Ty też się nie zmieniłeś, ojcze Joe. - W głosie Tima
brzmiało skrywane uczucie. - Czego ponoć nie można powiedzieć o diecezji.
- Właśnie - skinął głową proboszcz, gdy przeszli przez
kontrolę paszportową. - Poza twoim wujostwem reszta Irlandczyków wyprowadziła się do Queens. Zniknęły wszystkie
znane twarze. Przeżywamy za to prawdziwy najazd Latynosów.
- Yo lo se - lekko zacinając się, odparł Tim. - Estoy
estudiando como un loco.
- Powinienem wiedzieć, że pomyślisz i o tym - uśmiechnął
się Hanrahan. - Sam z trudem sobie radzę. Gdyby nie młody
ojciec Diaz... Nawet niedzielną mszę odprawia po hiszpańsku.
Najciekawsze, że nasi nowi parafianie, choć dziwni pod wieloma względami, nie zatracili wiary. Są bardzo pobożni.
- Więc szkoła parafialna nadal rozkwita - zauważył Tim.
258
- No... niezupełnie - nerwowo chrząknął Hanrahan.Mamy przedszkole i pierwszą klasę, ale reszta dzieci dojeżdża
autobusem aż do St. Vincent's. Mówiąc wprost, większość wiernych po prostu odeszła. Gdyby nie Latynosi, kościół stałby pusty.
Tim posmutniał na myśl, że okna w jego dawnej szkole
pozostają teraz ciemne.
- Szkoda... - szepnął. - Chyba jednak nie należało na
wstępie żądać czesnego.
- Mógłbyś o tym pomówić ze swoimi przyjaciółmi w Rzymie - westchnął proboszcz.
Tim nie wiedział, co sądzić o jego słowach. Czyżby do uszu
starego księdza dotarły wieści o tym, w jakich wysokich kręgach ostatnio się obracał? Mało prawdopodobne. Raczej był
to wyraz żalu, że oddaje parafię mniej liczną, niż ją zastał.
- Oczywiście, czeka na ciebie pokój na plebanii - ciągnął
Hanrahan. - Ale jeśli wybaczysz mi odrobinę samolubstwa...
- Nie rozumiem.
- Przed trzema laty zmarła moja matka...
- Przykro mi - cicho przerwał Tim.
- Miała już dziewięćdziesiąt trzy lata i była prawie głucha,
więc chyba jest jej lepiej tam, gdzie słychać anielskie śpiewy.
Ja w każdym razie mieszkam w naszym dawnym mieszkaniu
i pozwoliłem sobie przygotować tam pokój dla ciebie. Będę ci
bardzo wdzięczny, jeśli się zgodzisz przyjąć gościnę.
- Oczywiście, ojcze - odparł Tim.
Bagażowy, który przydźwigał na parking walizki Tima, odmówił napiwku. Poprosił tylko o modlitwę za swą ciężarną
żonę, żeby tym razem urodziła chłopca.
Parę minut później stare pinto proboszcza wyjechało na
szosę wiodącą z Queens do Brooklynu.
- Boże, jak to dobrze, że choć trochę będziemy razemodezwał się Hanrahan.
- Wybierasz się na tamten świat, ojcze? - zażartował Tim.
- Nie, nie... jeszcze nie teraz. Słyszałem jednak... - umilkł,
po czym dodał z zadumą: - Niezbyt długo zabawisz w Brooklynie.
- Bednigame, Padre. He pecado. Hace dos semanas que no
he confesado.
Timothy niezbyt chętnie siadał w konfesjonale. Wciąż uważał, że nie jest godzien, by pełnić obowiązki księdza, a szczególnie ciążyła mu rola spowiednika.
Zza kratki dobiegał głos młodego małżonka, proszącego
o rozgrzeszenie, ponieważ popełnił cudzołóstwo.
259
- Nic nie mogłem poradzić - tłumaczył. - Wciąż mnie
kusiła, a przecież pracujemy razem. - Głęboko zaczerpnął
powietrza. - Nie, to nieprawda. Sam siebie oszukuję. Pożądałem jej i nie umiałem nad sobą zapanować. - Płaczliwie pociągnął nosem. - Boże, nie karz mnie za to, co
zrobiłem!
Potem przyszła pora, aby Tim dał mu napomnienie i wyznaczył pokutę. Czuł się jak hipokryta.
- Synu, Bóg czasem zsyła szereg pokus, żeby nas wypróbować. To właśnie wtedy musimy być najsilniejsi i dowieść siły
naszej wiary.
Z pomocą Ricarda Diaza Tim nauczył się odprawiać mszę
po hiszpańsku i całkowicie oddał się swoim duszpasterskim
obowiązkom. Bywało, że wychodził z kościoła dopiero przed
północą. Nikt z parafian nie domyślał się jednak, że ojciec
Timothy obawia się chodzić w dzień po ulicach - bał się, że
ujrzy coś, co przypomni mu Deborę Lurię.
W końcu nie wytrzymał narastającego napięcia. Postanowił
zrobić niewielki rekonesans i zaspokoić dręczącą ciekawość.
W niedzielę padał deszcz. Odpowiadało to planom Tima,
gdyż w czarnym kapeluszu i w czarnym płaszczu, z kołnierzem
podniesionym dla ochrony przed wiatrem, mniej się rzucał
w oczy, krążąc w pobliżu domu Luriów.
Przemókł do suchej nitki. Przechodnie nie zwracali na niego
uwagi, zajęci walką z wiatrem wyrywającym parasole.
Najpierw poszedł do synagogi. Stała na swoim miejscu,
choć złota farba na hebrajskich literach nad drzwiami zaczęła
się trochę łuszczyć, a budynek zdawał się pochylać ze starości.
Kilkadziesiąt metrów dalej, wiele lat temu-jakby w innym
życiu - był dom świątobliwych Żydów, gdzie w piątkowe
wieczory gasił lampy...
...I spotkał niezwykle religijną żydowską dziewczynę...
Szedł dalej, chociaż nogi ciążyły mu jak z ołowiu. W końcu
stanął przed domem rabiego Mosesa Lurii. Spojrzał na okno,
w którym kiedyś wybił kamieniem szybę. Kiedy to było? Przed
wiekami?
Jakiś siwowłosy starzec spostrzegł nieznaną postać stojącą
nieruchomo przed domem rabina. Zakorzeniony strach przed
obcymi sprawił, że zapytał podejrzliwie:
- Przepraszam pana. Mogę w czymś pomóc?
Starzec poczuł ulgę, gdy nieznajomy odpowiedział mu
w jidysz.
- Zastanawiam się, czy w tym domu nadal mieszka sil260
czański rabi.
- A któż by inny? Skąd pan przybył, z Marsa?
- Rabin zdrów?
- A dlaczego miałby być chory? - rzekł starzec. - Rabi
Saul cieszy się znakomitym zdrowiem. Niech Bóg go chroni
przed złym okiem.
- Rabi Saul? - zdziwił się Tim. - Nie rabi Moses?
- Oy Gotenyu, a zatem nic pan nie wie. Nie było pana
tutaj, kiedy rabi Moses odszedł? Niech spoczywa w spokoju.
- Rabi Luria zmarł? - zawołał Tim. - To straszne...
Brodaty Żyd pokiwał głową.
- Na dodatek zmarł w takich przykrych okolicznościach...
- Jakich okolicznościach? - dopytywał się Tim. - I dlaczego Daniel nie przejął ojcowizny?
Jego zachowanie na nowo rozbudziło niepokój starca.
- Wie pan, sądzę, że zadaje pan zbyt wiele pytań. Może
o niczym pan nie wie, bo to nie pański interes?
- Och... przepraszam - zająknął się Tim. - Znałem całą
rodzinę... dawno temu.
- Dawno" to bardzo dużo czasu - filozoficznie zauważył
starzec. - W każdym razie, życzę panu bezpiecznej drogi,
dokądkolwiek pan wraca.
Tim chciał zostać dłużej przed domem Luriów, by wyczytać
z niemych cegieł, jakaż to tragedia się tutaj wydarzyła, lecz nie
mógł tego zrobić pod czujnym okiem starca. Podziękował,
powiedział: "Szalom" i odszedł.
Wieczorem miał odprawić mszę po hiszpańsku.
W miarę upływu czasu Tim zrozumiał, że jego decyzja przyjazdu do parafii St. Gregory's była podyktowana, przynajmniej
częściowo - a może całkowicie - pragnieniem powrotu do
miejsca, gdzie niegdyś mieszkała Debora. Pragnieniem chodzenia ulicami, po których chodziła. Marzeniem, że kiedyś ją zobaczy, choćby nawet idącą pod rękę z jakimś innym mężczyzną.
Teraz jednak żałował, że nie zastanowił się głębiej nad motywami swego postępowania. Czuł się jak w czyśćcu. Pokuta,
którą sam sobie wyznaczył, pozbawiała go pasji, koniecznej
do pełnienia funkcji duszpasterza. Był pół kochankiem, pół
księdzem - i jednocześnie nikim; dziwnym wybrykiem natury.
Nie wytrzymał tej próby, jeśli w ten sposób Wszechmogący
chciał go wypróbować. Teraz pozostawało mu tylko z niepokojem czekać na karę z ręki Stwórcy - i zastanawiać się, pod
jaką przyjdzie postacią.
Wkrótce przyszła, zadając mu niewysłowione cierpienie.
261
Zwykle czuł się najszczęśliwszy w szkole parafialnej. Chodził
tam często, uczył dzieci pacierza i pieśni religijnych, krzewił
w ich sercach prawdziwą miłość do Boga.
Brał też udział w wycieczkach, pozornie dla opieki, ale
głównie dlatego, że w świecie zewnętrznym czuł się najlepiej
w towarzystwie dzieci.
Pewnego słonecznego ranka poszli do ogrodu botanicznego.
Pogoda była piękna, Tim z lekkim sercem spoglądał na swoich
podopiecznych. Mimo że inne części tej dzielnicy zmieniły się
nie do poznania, tutaj piękno kwiatów pozostało to samo.
Czuł się znów młody. Czysty.
Było tak ciepło, że dzieci mogły usiąść na trawie, by zjeść
kanapki i wypić mleko. Zakonnica poprosiła Tima, żeby coś
opowiedział.
Urzeczony otaczającymi ich cudami natury przytoczył słowa
Kazania na Górze:
- "Przypatrzcie się liliom na polu, jak rosną: nie pracują
ani przędą. A powiadam wam: nawet Salomon w całym swoim
przepychu nie był tak ubrany jak jedna z nich..." *.
Zamilkł nagle. W odległości niespełna piętnastu metrów
ujrzał ciemnowłosą młodą kobietę prowadzącą za rękę synka
i wesoło rozmawiającą z drobną, siwą staruszką.
Nie mógł się mylić. To były Debora i jej matka. I dziecko
Debory.
Nagle uświadomił sobie, że dzieci wpatrują się w niego
z uwagą.
- "...Jeśli więc ziele na polu... Bóg tak przyodziewa, to
czyż nie tym bardziej was, małej wiary?" * - dokończył i żeby
ukryć swoje uczucia, spytał jedną z dziewczynek: - Dorie, jak
sądzisz, co Jezus chciał przez to powiedzieć?
Gdy dziewczynka wstała i rozpoczęła swoją prostą egzegezę,
Tim znów spojrzał w tamtym kierunku.
Debora była już tak daleko, że ledwie ją widział, a mimo to
serce pękało mu z bólu. Powróciła do domu. Poślubiła innego.
Kogoś, kogo kochała tak bardzo, że urodziła mu dziecko.
Wieczorem poszedł do jadalni i nalał sobie pełną szklankę
whisky. Wrócił do siebie, przysunął fotel do okna i otworzył
je, czując na policzkach chłodny powiew wiatru.
Pociągnął głęboki łyk i zaczął sam siebie strofować.
Co cię tak zaskoczyło, na litość boską? Spodziewałeś się, że
zostanie żydowską zakonnicą i co wieczór będzie ci palić świecę? Głupi irlandzki durniu... Wybrała własne życie. Zapomniała...
262
Wzniósł toast.
- Twoje zdrowie, Deboro. Dzięki tobie pozbyłem się wspomnień. Nie muszę już myśleć o tym... kim dla mnie byłaś.
Znów wypił parę łyków. Mocny trunek wyzwolił jego prawdziwe uczucia. Początkowo nawet nie zdawał sobie sprawy, że
łzy płyną mu po policzkach.
- Niech cię diabli, Deboro... - powiedział półgłosem.Nikt nie może cię kochać bardziej ode mnie.
57
Timothy
Tim nie odważył się zadzwonić z plebanii ani nawet z domu
ojca Hanrahana, gdyż siostra Eleanor, od lat pełniąca tam
rolę gospodyni, w każdej chwili mogła wejść do pokoju.
Zły na siebie, kupił ostatnie wydanie "The Tablet", dał
kioskarzowi pięć dolarów i poprosił o resztę w monetach.
- Idzie ojciec do salonu gier? - zażartował stary sprzedawca.
- Zgadł pan, panie O'Reilly - odparł Tim.
Początkowo zamierzał skorzystać z ulicznego automatu, ale
bał się, że go zobaczy któryś z przechodzących parafian.
W końcu pojechał metrem na Fulton Street i wszedł do
biurowca, gdzie znajdowało się wiele automatów telefonicznych. Wybrał taki, gdzie był pewien, że nikt go nie zobaczy
ani nie usłyszy.
- Witaj, Tim. Cieszę się, że dzwonisz.
- Jestem wdzięczny, że Wasza Eminencja znalazł czas, by
ze mną porozmawiać.
- Nie bądź niemądry. Zawsze miło mi cię słyszeć. To pewnie zrządzenie opatrzności, bo właśnie sam chciałem do ciebie
zadzwonić. Co się stało?
- Eminencjo... - zawahał się Tim. - To trudno wyjaśnić...
- Tim, wyczuwam w twoim głosie desperację. Mam nadzieję, że nie straciłeś... swego powołania. Tu, w Bostonie,
księża uciekają, jakby katedra stała w płomieniach.
- Nie, nie - pośpieszył z odpowiedzią Tim. - Nie mogę
jednak wyjaśnić tego przez telefon. Czy mógłbym przyjechać
na prywatną rozmowę?
- Oczywiście. Przyjmę cię jutro rano, jeśli wstaniesz tak
wcześnie.
- Dziękuję, Wasza Eminencjo - z ulgą westchnął Tim.
Posiadłość kardynała na wzgórzu w Brighton wyglądała
skromnie w porównaniu z rzymskimi pałacami, lecz wziąwszy
pod uwagę, że stała w samym sercu purytańskiej twierdzy,
263
można ją było nazwać okazałą.
Tim denerwował się, siedząc na ławce ustawionej w końcu
długiego marmurowego korytarza. Po dziesięciu minutach
w wielkich mahoniowych drzwiach pojawił się śniady, barczysty Kubańczyk - sekretarz kardynała. Ledwie zdążył skinąć na Tima, kiedy w progu ukazała się zażywna postać samego Mulroneya.
- Chodź, chodź, mój chłopcze. Witaj w kraju fasoli, sztokfisza i baseballu.
Kardynał otoczył Tima ramieniem i prowadząc go do przytulnego saloniku, obejrzał się jeszcze na kubańskiego księdza.
- Ojciec Jimenez przyniesie nam herbatę i możemy zaczynać. Zaprosiłbym cię na lunch, ale jem dzisiaj obiad z komisją wydziałową w Boston College. Muszę się mocno trzymać,
gdy będą mnie nagabywać o pieniądze. Ale oszczędzę ci tych
niemiłych szczegółów, póki nie zostaniesz kardynałem.
Zajął miejsce w głębokim fotelu ze skóry o barwie zbliżonej
do jego stroju.
- No dobrze, mój chłopcze - ciągnął. - Twoje oczy
nigdy nie były takie smutne. Coś cię gnębi. Powiedz mi, co to
za sprawa.
Tim przez całą noc zastanawiał się, jaki wymyślić pretekst,
jaką historyjkę, a nawet, jeśli to będzie konieczne, jakie kłamstwo - na tyle wiarygodne, żeby usprawiedliwić prośbę o przeniesienie go z Brooklynu.
- To zabawne - rzekł Mulroney. - Znam cię od czasu,
gdy zaczynałeś seminarium, pamiętam twoje studia w Rzymie
i przez wszystkie te lata nic się nie postarzałeś. Teraz widzę cień
na twojej twarzy. Domyślam się, że przechodzisz straszliwy
kryzys. I niezależnie od tego, co mi mówiłeś przez telefon,
podejrzewam, że zniechęciłeś się do duszpasterstwa. Mam rację?
- Nie, Wasza Eminencjo - szybko zaprzeczył Tim. - Ani
trochę. Po prostu...
Nie potrafił dokończyć zdania - póki nie zdecydował, że
niezależnie od ryzyka, lepiej będzie powiedzieć prawdę.
- Jest pewna kobieta...
Mulroney ukrył twarz w dłoniach i wyszeptał:
- Ojcze Wszechmogący, wiedziałem, wiedziałem...
- Źle się wyraziłem - przerwał szybko Tim. - Była.
Mieszkała w mojej parafii...
- Tak?
- Znałem ją długo przedtem, zanim zostałem wyświęcony - dodał gorączkowo. - Chodziłem do seminarium... i...
264
Tak, zgrzeszyłem. - Zawahał się chwilę. - Ale kochałem ją
całym sercem.
- A teraz? - zaniepokoił się kardynał.
- Przypadkowo widziałem ją w mieście. Nie potrafię znieść...
- Wyszła za mąż? - przerwał Mulroney.
Tim skinął głową.
- I ma przynajmniej jedno~ dziecko.
- To dobrze - bezwiednie westchnął kardynał. - Rozmawiałeś z nią?
- Nie. Zobaczyłem ją tylko z daleka, ale...
- Powróciły wspomnienia? - ze współczuciem spytał Mulroney.
- Tak, właśnie. Zwariuję, jeśli dłużej zostanę w St. Gregory's.
Na szczęście w tej chwili wszedł ojciec Jimenez. Niósł na
tacy herbatę i ciastka. Mulroney spojrzał na niego.
- Dziękuję, Roberto, postaw to na stoliku.
Sekretarz spełnił prośbę, skłonił się z szacunkiem i zniknął
za drzwiami.
Kardynał znów spojrzał w pełne strachu, błękitne oczy Tima
i uśmiechnął się.
- Ojcze Hogan, wstyd przyznać, lecz byłem przekonany,
że moja wiara została wystawiona na próbę. Deo gratias,
pomogłeś mi ją odzyskać.
- Nic z tego nie rozumiem, Eminencjo.
- Od czasu gdy powierzono mi archidiecezję w Bostonie,
usilnie szukałem pretekstu, żeby cię tu ściągnąć i bez lunety
podziwiać twoją wschodzącą gwiazdę. Parę dni temu, zanim
zadzwoniłeś, nadarzyła się świetna okazja. - Przerwał, po
czym dodał mniej radosnym tonem: - Szkoda tylko, że nie
stało się to w lepszych okolicznościach. Powiedz mi, czy podczas studiów poznałeś niejakiego Matta Ridgewaya?
- Spotkałem go może ze dwa razy. Kiedy zaczynałem, był
już na trzecim roku. Pisywał świetne artykuły do "Latinitas".
Miał poczucie humoru i wspaniałe wyczucie języka.
- Nawet sobie nie wyobrażasz, ile zdziałał dla nauki łaciny
w naszych szkołach - mówił dalej kardynał. - Powierzyłem
mu funkcję dyrektora nadzwyczajnego katedry filologii klasycznej i podróżował po wszystkich krajach Wspólnoty, szerząc,
można powiedzieć, ewangelię Ewangelii. - Westchnął. - Był
to naprawdę utalentowany młody człowiek.
- "Był", Wasza Eminencjo? Zachorował?
- Szczerze mówiąc - posępnie odparł Mulroney - jego
przypadłość jest świadectwem choroby toczącej cały Kościół.
265
Zachciało mu się żenić. Oświadczył, że już dłużej nie zniesie
samotności. I, mówiąc szczerze, nawet ja potrafię to zrozumieć.
- Tak, Wasza Eminencjo - szepnął Tim, do głębi poruszony osobistym tonem tej rozmowy.
- Pomogłem mu uzyskać laicyzację z Rzymu, ale coraz
trudniej załatwiać podobne sprawy. Kuria, a nawet Jego Świątobliwość, są mocno zaniepokojeni liczbą odstępstw księży, od
czasu kiedy Jan XXIII "otworzył okno". Wróćmy jednak do
sedna sprawy. Po odejściu Ridgewaya, w archidiecezji powstał
wakat, a brakowało odpowiedniego kandydata, który podołałby trudnym obowiązkom. W takiej sytuacji mógłbyś zacząć
od razu. Kiedy się przeprowadzasz?
- Czy mógłbym najpierw pomówić z ojcem Hanrahanem?
Nie chcę, aby moja decyzja sprawiła mu nadmierny kłopot.
- Oczywiście, Tim. Ufam jednak, że mój stary druh i następca, biskup Brooklynu, na tyle szybko znajdzie mu wikariusza, żebyś mógł objąć swoje obowiązki od Czwartego Lipca.
Będzie jeszcze jedna okazja do świętowania.
Kardynał spojrzał na zegarek.
- Och... Jeśli się spóźnię, nie zdołam obronić wiary przed
uczonymi z Boston College.
Przed odlotem Tim zatelefonował na plebanię, żeby podzielić
się nowiną z ojcem Hanrahanem. Powiedziano mu jednak, że
proboszcz już wyszedł.
Właśnie wzywano pasażerów na pokład samolotu. Tim pośpieszył w kierunku wyjścia, czując się tak lekko, jakby zrzucił
ogromny ciężar z serca.
58
Timothy
Tim wszedł do mieszkania proboszcza tuż po ósmej wieczór.
Od razu zauważył, że zdarzyło się coś strasznego.
Na stole stało tylko jedno nakrycie. Siwowłosa siostra Eleanor siedziała nieruchomo, z twarzą zastygłą w maskę bólu.
- Co się stało, Nell? Gdzie ojciec Joe... Zachorował?
- Nie, nie - odparła. - Musiał nagle wyjść, by opatrzyć
ostatnim namaszczeniem... Teraz chyba inaczej to nazywają.
- Tak, sakramentem chorych - rzucił niecierpliwie
Tim. - Kto umiera?
Zakonnica zbladła.
- Nie wiem. To zapalenie płuc... - wyjąkała nerwowo.Nie pamiętam nazwiska.
Tim wyczuwał, że próbuje coś ukryć.
- Powiedz, o kogo chodzi - zażądał stanowczo.
266
- O... o twoją matkę, ojcze Tim - odpowiedziała wystraszona siostra Eleanor. - Dzwonili ze szpitala, że prosiła
o księdza Hanrahana.
Jego matka?
Tuck i Cassie utrzymywali go zawsze w przekonaniu, że jego
matka niezdolna jest sensownie rozmawiać, że nie umiałaby
poznać nawet własnego syna. Jak więc teraz, na łożu śmierci,
mogła tak dobrze pamiętać ojca Hanrahana i posłać po niego?
Tim pognał na plebanię, chwycił z biurka kluczyki od mikrobusu i wypytał ojca Diaza, jak najszybciej dotrzeć do Mount
St. Mary's Nursing Home. Pobiegł do samochodu, wskoczył
za kierownicę, przez chwilę męczył się, żeby uruchomić oporny
silnik, aż w końcu z nagłym szarpnięciem ruszył.
Jechał pełnym gazem, nie patrząc na boki. Zachowywał się
jak straceniec, jakby bał się, że to, co go czeka, nie jest warte
dalszego życia. '
Półtorej godziny później wjechał na stację benzynową, by
zatankować. Nagle spostrzegł stare pinto ojca Hanrahana,
zaparkowane przed pobliskim barem szybkiej obsługi. Podczas
gdy pracownik stacji napełniał bak mikrobusu, Tim wbiegł na
salę, gdzie zobaczył starego księdza popijającego herbatę dla
uspokojenia nerwów.
Tim nie miał czasu na zbędne uprzejmości.
- Tylko nie kłam, Joe - powiedział ostro. - Dlaczego
nikt nigdy nie pozwolił mi widzieć się z matką? Poprowadzę
przez resztę drogi, a ty opowiesz mi wszystko.
Z trudem się opanował, by nie potrząsnąć starym księdzem.
Pięć minut potem jechali dalej. Tim siedział za kierownicą,
a Joe Hanrahan nerwowo próbował wyjaśniać:
- Widzisz, Tim, ona miała halucynacje. Opowiadała takie
rzeczy, że serce pękało z bólu.
- To znaczy, że z nią rozmawiałeś?
- Tak - potulnie przyznał proboszcz. - To przecież powinność księdza.
- A co z powinnością syna?
- Ty miałeś własne życie, chłopcze.
- I przez te wszystkie lata karmiłeś mnie kłamstwami?!wybuchnął Tim.
Hanrahan zacisnął usta. Skręcili z głównej szosy na wąską,
krętą drogę. Tylko parę minut jazdy dzieliło ich od szpitala.
Tam miał znaleźć odpowiedzi na wszystkie pytania.
Kamienne słupy i żelazna brama. Malowany napis z dwoma
rzędami wąskich liter: "Mount St. Mary's Nursing Home".
267
Tim był zbyt przygnębiony, żeby zwrócić uwagę na określenie nursing home, eufemizm zastępujący słowo "zakład".
Myślał wyłącznie o tym, że wreszcie, po tylu latach niewysłowionego bólu, będzie mógł zaspokoić swą dziecięcą tęsknotę.
W drzwiach czekały trzy zakonnice, wśród nich przeorysza.
- Ojciec Joseph... - powitały go z czułością i niepokojem.
- Witajcie, siostry. Szkoda, że widzimy się przy tak smutnej
okazji. To mój nowy wikariusz, ojciec Timothy.
Dwie z nich nie dostrzegały nic niezwykłego w obecności
Tima. Trzecia, dwudziestoparoletnia nowicjuszka, nie umiała
jeszcze patrzeć na księdza, nie widząc w nim mężczyzny.
Hanrahan, z dwiema siostrami po bokach, ruszył w głąb
mrocznego korytarza.
Tim wraz z najmłodszą zakonnicą zostali nieco z tyłu.
- Wybacz, ojcze, ale nie mogę się nadziwić, jak bardzo jej
oczy są podobne do twoich - szepnęła.
- Jestem jej synem - odparł cicho.
- Tak myślałam. Margaret często o tobie wspominała.
Naprawdę?! - krzyknął w duchu.
- Co mówiła? - spytał na głos.
- Wciąż majaczy. Z całym szacunkiem wobec twej osoby,
to chyba oczywiste, że nie jesteś Mesjaszem.
- Nie, nie jestem - szepnął Tim ledwie słyszalnym głosem. - Mówiła coś... rozsądniejszego?
Zakonnica zarumieniła się.
- Że jesteś "piękny". Mówiła o twoich oczach.
Widziała mnie zaledwie przez tydzień, a wciąż pamięta moją
twarz - pomyślał Timothy.
- Jak w jej przypadku brzmi oficjalna diagnoza? - spytał.
- A zatem nic nie wiesz? - zdziwiła się zakonnica.Gdybyś czytał kartę choroby... a przez ćwierć wieku zgromadzono tego całą bibliotekę... Najczęściej pada słowo "schizofrenia".
- Co jeszcze? - chciał wiedzieć Tim. Poprzedzająca ich
trójka skręciła w prawo i zniknęła w załomie korytarza.
- Ostatnio jej stan się pogorszył. Demencja starcza... a teraz ciężkie zapalenie płuc i gorączka... Obawiam się, że ta
wizyta całkiem wytrąci cię z równowagi, ojcze.
- Jestem na to przygotowany - odparł Tim, patrząc przed
siebie. Nie wspomniał, że na tę chwilę zbierał siły przez całe
życie.
Na końcu długiego, cichego korytarza jasny snop światła
padał na ciemne linoleum. Drzwi były otwarte. Ojciec Han268
rahan i obie zakonnice weszli już do sali.
Timothy był zdrętwiały ze strachu. Młoda siostra chyba to
wyczuła, gdyż łagodnym ruchem położyła mu rękę na ramieniu.
To, co zobaczył Tim, nie było człowiekiem, ale żywym widmem. Kosmyki splątanych siwych włosów okalały pomarszczoną
twarz o chorobliwie zapadniętych policzkach. Tylko oczy zdawały się mieć w sobie coś ludzkiego.
Jego oczy.
Jej ręce, mimo podłączonych rurek, szarpały kratę okalającą
łóżko. Wątłym ciałem co chwila wstrząsał atak kaszlu.
Potem ich spojrzenia się spotkały.
Margaret Hogan po prostu patrzyła. Chociaż obłąkana
i umierająca, od razu wiedziała, kto po tylu latach wkroczył
w jej życie, tuż u jego kresu.
- Jesteś... Timothy - wychrypiała. - Mój... syn.
Omal mu serce nie pękło.
Nagle znów szaleństwo przyćmiło jej świadomość.
- Nie... to anioł Gabriel albo Michał lub Eliasz... Przyszedł,
by mnie zabrać do nieba...
Tim usiłował zwrócić na siebie uwagę ojca Hanrahana. Zmusić go do przyznania, że nawet teraz, okryta całunem śmierci,
Margaret Hogan rozpoznała syna.
Jak wyglądałoby ich spotkanie przed szesnastu laty, gdy
Tuck Delaney w brutalny sposób zniweczył jego nadzieję na
spotkanie z nią?
Wszyscy oni zmówili się, by trzymać go z dala od niej.
- Chcę, żeby wszyscy wyszli - mruknął Tim z lodowatym
spokojem.
- Ale ojciec Hanrahan... - zaczęła przeorysza, nie rozumiejąc, o co chodzi.
- Jestem jej synem - cicho oznajmił Tim.
Proboszcz skinął na siostry, by opuścić salę. Tim nagle
został sam na sam z kobietą, która obdarzyła go życiem.
- Margaret... - zaczął, starając się zapanować nad sobą.Możemy porozmawiać?
Popatrzyła na niego pustym wzrokiem.
- Chcę ci udzielić komunii - dodał.
- Dać ostatnie namaszczenie - powiedziała.
- Tak - skinął głową.
Ojciec Hanrahan zostawił torbę na stoliku. Tim wyjął
z niej stułę, założył ją, wziął do ręki buteleczkę ze świętym
olejem i usiadł przy łóżku matki, zastanawiając się, jak długo
jeszcze będzie przytomna. Z rosnącym niepokojem obser269
wował napady kaszlu.
Nie miał już czasu, aby odegrać rolę syna. Musiał być
księdzem.
- Margaret, jestem gotów wysłuchać twej spowiedzipowiedział cicho.
Reagowała odruchowo. Przeżegnała się i wymamrotała:
- Pobłogosław mnie, ojcze, gdyż ciężko zgrzeszyłam. Minęło trzysta lat od mojej ostatniej spowiedzi...
O, Boże - pomyślał Tim.
Bełkotała coś o aniołach, diabłach i czarownicach. O tym,
że była matką Zbawcy.
Tim zakrył oczy dłonią i udawał, że słucha. W rzeczywistości
powstrzymywał się od płaczu.
Nagle, niczym promień słońca przeświecający przez burzową
chmurę, doznała gwałtownego przebłysku świadomości.
- Nie jesteś prawdziwym księdzem. Przebrałeś się tylko.
Jesteś moim maleńkim Timem, prawda?
Było to paradoksalne, ale jej rozsądne słowa wstrząsnęły
nim bardziej niż poprzednie majaki.
- Tak, mamo - odparł. - Jestem Timothy. Ale dorosły.
- Zostałeś księdzem? - Na jej twarzy odbił się wyraz
zakłopotania. - Nikt mi nie mówił, że mój synek poświęcił
się służbie Bogu.
Przyglądała mu się. Miał teraz jedyną szansę, by zapytać
o to.
- Mamo, kim był mój ojciec?
- Twój ojciec?
Tim skinął głową.
- Spróbuj się skupić - rzekł błagalnie. - Powiedz, kto
to był?
Uśmiechnęła się.
- Oczywiście Jezus.
- Jezus? - Mówił napiętym głosem, usiłując ją skłonić do
logicznego myślenia. - To niemożliwe. Jezus siedzi po prawicy
Boga. Zastanów się. Wiem, że to było dawno temu.
- O tak... - pokiwała głową. - Bardzo dawno temu...
Tyle już zapomniałam... Nie pamiętam. Zaraz, już wiem, to
był Mojżesz.
- Mojżesz?
E': - Oczywiście - odpowiedziała z obłąkańczym wyrazem
twarzy. - Już sobie przypomniałam. Mojżesz odwiedził mnie
. Powiedział, że będę miała syna.
- Syna? - dopytywał się Tim. - I ja jestem tym synem?
270
Znowu popatrzyła na niego.
- Nie, ty jesteś księdzem. Przyszedłeś, żeby mi udzielić
ostatniego sakramentu i żebym mogła wreszcie spocząć w ramionach Mojżesza i zobaczyć mojego Jezuska.
Tim przypatrywał jej się ze ściśniętym gardłem. Czemu nie
mogę do niej dotrzeć? Czemu nie mogę poznać prawdy?
W tym momencie chora niespodziewanie wyznała:
- Pobłogosław mnie ojcze, gdyż ciężko zgrzeszyłam. Popełniłam grzech z...
Nie zdołała dokończyć. Opadła na poduszkę. Uszło z niej
życie.
Tim poruszał się niczym w transie. Namaścił ją świętym
olejem i udzielił rozgrzeszenia.
- W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.
Wstał i raz jeszcze popatrzył na matkę. Pochylił się, pocałował ją w czoło i w końcu odwrócił głowę.
59
Timothy
- Bóg Wszechmogący wezwał do siebie naszą siostrę Margaret, zatem powierzamy jej ciało ziemi, z której powstała...
- Amen - rzekł Timothy, przyłączając się do innych żałobników, zebranych nad mogiłą Margaret Hogan.
Nie było ich zbyt wielu. Syn, siostra, mąż siostry i dwie
z trzech siostrzenic. Trzecia, Bridget, mieszkała wraz z mężem
w Pittsburghu i uznała, że nie musi jechać w tak długą drogę
na pogrzeb kogoś, kogo w ogóle nie znała.
Każdy rzucił na trumnę garść ziemi, a ojciec Hanrahan
odczytał werset z Ewangelii św. Jana:
- "Niech się nie trwoży serce wasze" *. - Na zakończenie
przytoczył słowa Jezusa do Tomasza: - "Ja jestem drogą
i prawdą, i życiem. Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej jak
tylko przeze mnie" **.
Ceremonia dobiegła końca. Zebrani wolnym krokiem zaczęli
wracać przez omiatany wiatrem cmentarz.
Tim pozostał przy grobie. Rozmawiał ze zmarłą matką tak,
jak to czynił za jej życia, zwracając się niemymi słowami do
niewidzialnej osoby.
Gdy po chwili dołączył do reszty żałobników, usłyszał gderliwy głos otyłego i łysiejącego Tucka Delaneya.
- Dlaczego nie było hymnu pochwalnego? - z nutą irytacji
spytał ojca Hanrahana.
- Wybacz, wypełniłem życzenie jej syna.
Wuj spojrzał gniewnie na Tima.
271
- Wystarczająco wiele padło pustych słów - rzekł z powagą Tim. - Jeszcze trochę i mógłbym udławić się fałszem.
- No, no, Timmy... - karcąco powiedział sierżant Delaney. - To tak teraz uczą mówić księży?
- Zostaw go - wtrącił ojciec Hanrahan.
W milczeniu podeszli do samotnej, zakurzonej limuzyny,
która przywiozła ich na cmentarz. Tim czekał, aż wszyscy
wsiądą.
- Dalej, wsiadaj - popędzał go Tuck. - W radiu zapowiadali deszcz, a poza tym, jeśli się pośpieszymy, uda nam się
dojechać przed godziną szczytu.
- Świetnie - odparł Tim z kpiną w głosie. - Nigdy bym
sobie nie wybaczył, gdybyś utknął w korku. Jedźcie... Wrócę
metrem, jak będę gotów.
Zatrzasnął drzwi samochodu.
Usłyszał jeszcze, jak wuj mówi do szofera:
- Ruszamy. Znam dobry skrót...
Tim wrócił do mogiły matki. Kilka metrów od świeżo skopanej ziemi, w której spoczęły szczątki Margaret Hogan, wznosił się duży marmurowy grób z napisem "Evan O'Connor,
kochający mąż, ojciec i dziadek". Rodzina O'Connorów ustawiła tam nawet kamienną ławkę, by krewni mogli spocząć,
oddając się rozmyślaniom i modlitwie za duszę zmarłego.
Wzięłaś tajemnicę ze sobą - pomyślał Tim, patrząc na
mogiłę matki. - Teraz już się nie dowiem.
Uśmiechnął się gorzko i szepnął:
- Lepiej dla nas obojga, żeby to był naprawdę Gabriel czy
nawet Jezus. Albo Mojżesz...
Nagle zdrętwiał, zdjęty przerażającą myślą.
- Moses - poprawił się w duchu. - Czy ona znała Mosesa? Nie, niemożliwe. To bluźnierstwo.
A jednak...
Powróciły wspomnienia z dzieciństwa. Znów miał czternaście
lat, siedział w bibliotece i słuchał słów świętego męża:
- "Gdy moja żona umarła, szames Izaak przybył...".
Człowiek, który to powiedział, nazywał się Moses Luria.
Tim zaczął gorączkowo obliczać. Jeśli miał rację - a spraw,
Boże, żeby się jednak mylił - Eamonn Hogan wyjechał dokładnie w tym samym roku, gdy rabi Moses stracił pierwszą
żonę. Wszystko się zgadzało w najdrobniejszych szczegółach.
Moses Luria, choć pogrążony w żalu, przede wszystkim był
młodym mężczyzną. A moja biedna matka, ze swoją dziewczęcą urodą, niewinna...
272
Na pewno czuła respekt przed młodym rabinem. Był przecież
sługą bożym, chociaż czcił trochę innego Boga. Miał dar wymowy - i mógł go użyć, żeby wzbudzić w niej współczucie.
Mrok zapadał już nad cmentarzem, gdy Tim, odpędzając
złe myśli, pośpieszył do metra.
Uciekał przed przypuszczeniem, że on, ksiądz, oddany miłości do Chrystusa, mógłby być synem rabina Mosesa Lurii.
60
Timothy
Tim chciał się wyspowiadać u ojca Hanrahana, aby w ten
sposób zawrzeć z nim ziemski rozejm. Wiedział bowiem, że po
tym, co odkrył, nie może dłużej być księdzem.
- Pobłogosław mnie, ojcze, gdyż ciężko zgrzeszyłem. Siedem dni upłynęło od mojej ostatniej spowiedzi.
- słucham - powiedział ojciec Joe.
- Dopuściłem się kazirodztwa - z bólem szepnął Tim.
- Co takiego?!
- Pozostawałem w cielesnym związku z kobietą, o której
teraz wiem, że jest moją siostrą.
Ojciec Joe był wstrząśnięty.
- Co to za fantazje o "kazirodztwie"?
- Mówię prawdę - nie ustępował Tim. - Powinienem
domyślić się od razu, kiedy ten Żyd przyznał, że znał moją
matkę.
- Żyd?
- Rabi Luria... Niech spłonie w piekle.
- Sądzisz, że rabin był twoim ojcem? - ze zdumieniem
zapytał ksiądz.
- Jestem pewien. On jednak trafił już pod sąd swojego
Boga. A co ze mną? Pojmujesz mój grzech? Jaką możesz mi
wyznaczyć pokutę? Na całym świecie nie ma siły zdolnej oczyścić moją duszę.
Przez kilka minut panowała głęboka cisza.
- Teraz wysłuchaj mojej spowiedzi... - powiedział ojciec
Hanrahan drżącym głosem.
Tim potrząsnął głową.
- Nie mogę. Nie jestem księdzem. Nie jestem prawdziwym
księdzem. Poza tym, nie wyznaczyłeś mi pokuty.
Ojciec Hanrahan silnie chwycił go za ramiona.
- Moja spowiedź jest twoją pokutą! - krzyknął.
Zanim Tim zdołał zaprotestować, stary ksiądz rzucił się na
kolana i uczynił znak krzyża.
- Pobłogosław mnie, ojcze, gdyż ciężko zgrzeszyłem. Sie273
dem dni upłynęło od mojej ostatniej spowiedzi. Popełniłem
wiele śmiertelnych grzechów. Nie w ciągu minionego tygodnia,
ale przez prawie całe moje dorosłe życie. Współdziałałem w kłamstwie. Moim jedynym usprawiedliwieniem jest to, że prawda,
którą znałem, była objęta tajemnicą spowiedzi. Nikt, nawet
Ojciec Święty, nie mógł mnie zmusić do złamania ślubów
milczenia.
Przerwał, potem dodał:
- Teraz, jako penitent, mogę to wyjawić memu spowiednikowi.
Spojrzał na Tima, jakby prosząc o współczucie.
- To było dawno temu... - zaczął z oporami.
- Jak dawno? - ostro spytał Tim. - Możesz mówić konkretniej?
Zawahał się przez chwilę, spojrzawszy na Tima.
- Zanim się urodziłeś... - powiedział w końcu.
Tim drgnął, ale odparł krótko:
- Mów dalej.
- Jeden z moich parafian wyznał, że dopuścił się cudzołóstwa i kobieta zaszła w ciążę. To była siostra jego żony. Chciał,
by zrobiła aborcję. Jako policjant znał odpowiednich lekarzy... - Odetchnął głęboko. - Odwiodłem go od tego. Po
narodzinach dziecka sfałszowałem metrykę. Chciałem bronić
biednej, chorej istoty... i jej syna. Chciałem bronić bezbronnego
malca.
Pochylił głowę i zaniósł się szlochem.
Tim siedział jak skamieniały.
Tuck Delaney jest moim ojcem? Ta wrzaskliwa, tępa bestia?
Na samą myśl o tym robiło mu się niedobrze.
Stary ksiądz powoli uniósł głowę i napotkał druzgocące
spojrzenie Tima.
- Oto i moja spowiedź, ojcze Hogan - wykrztusił.Wybaczysz mi?
Tim milczał.
- Jestem pewien, że Pan Bóg w swej nieskończonej łasce
udzieli ci przebaczenia - wycedził w końcu. A po chwili
dodał lodowatym tonem: - Ja tego nie uczynię. Nigdy.
Był upalny nowojorski ranek, więc Tuck Delaney, choć
ubrany w koszulę z krótkimi rękawami, pocił się obficie przy
koszeniu trawnika przed białym domkiem w Queens, w którym
zamieszkał wraz z rodziną przed kilku laty, po tym jak dostał
awans na sierżanta.
Przerwał na chwilę, wytarł czoło chusteczkę i w tej samej
274
chwili dostrzegł nadchodzącego siostrzeńca. Tim miał na sobie
dżinsy i spłowiałą baseballową bluzę.
- Cześć, Tim - mruknął Tuck. - Co to za nowa moda
wśród księży?
- Lepiej milcz - odezwał się Tim. - Nie masz prawa
uczyć mnie moralności.
Tuck zjeżył się, byczy kark poczerwieniał mu z wściekłości.
- Hola, mój panie - warknął. - Uważaj, co mówisz, bo
ksiądz czy nie ksiądz, przywalę ci w gębę.
Tim nawet się ucieszył z wybuchu Delaneya. Łatwiej wyładować gniew na kimś, kto jest równie wściekły.
Przez cały czas, jadąc metrem do Queens, rozmyślał, jak
zacząć tę rozmowę. Teraz już nie musiał bawić się w ceregiele.
- Przynosisz hańbę policji, sierżancie Delaney - syknął. - Powinni cię zamknąć za seksualne wykorzystywanie
dzieci.
Tuck wyglądał, jakby za chwilę miał dostać apopleksji.
- Co u diabła...
Nagle zrozumiał, że Tim już wie. Zamarł. Prawie przestał
oddychać.
- Co mi próbujesz wmówić? - spytał z utajoną groźbą. - Zwariowałeś?
Tima ogarnęła fala nagłego wstydu, że jego ojciec okazał się
zwykłym zwierzęciem.
- Powinienem cię zabić za to, że mi ją odebrałeś - warknął
przez zaciśnięte zęby.
- I przelać własną krew? Dałem ci życie, chłopcze. - Tuck
zachichotał nerwowo. - Taki święty człowiek rozmyśla o ojcobójstwie?
- Zabiłeś moją matkę. Pozbawiłeś ją prawdziwego życia.
- Gadaj zdrów, bękarcie. To chyba najlepsze określenie.
- Tacy jak ty, Tuck, zasługują na inne miano. Dużo gorsze...
Złośliwy uśmiech wykrzywił twarz policjanta.
- Nawet nie wiem, czy to na pewno ja. Twoja matka
lubiła sypiać z każdym.
- Zamknij się! - krzyknął Tim.
- No, dalej... - prowokował go Tuck, zaciskając pięści. - Pokaż, że naprawdę jesteś moim synem. Uderz mnie.
Wahanie Tima uznał za tchórzostwo i chcąc go podrażnić,
otwartą dłonią klepnął go parę razy w policzek.
W tym momencie Tim stracił panowanie nad sobą i z rozmachem uderzył pięścią w wielkie brzuszysko. Tuck z bólu
zgiął się wpół, a Tim walnął go z prawej strony prosto w szczę275
kę.
Cassie wybiegła na ganek w chwili, kiedy jej mąż osunął się
na trawę.
- Boże, Tim! Co ty wyprawiasz?!
Tim ściskał bolącą dłoń i z trudem łapał oddech.
- Dlaczego, Cassie? - szepnął. - Dlaczego?
- Na litość boską! - krzyknęła histerycznie. Podbiegła do
Tucka, który wsparty na łokciach, nieporadnie próbował się
dźwignąć. - Przyjęłam cię pod swój dach. Wyobrażasz sobie,
co czułam? Jak cierpiałam? Co z ciebie za duchowny?
Tim płonącym wzrokiem popatrzył na przybranych rodziców.
- Co z was za ludzie? - powiedział z głębi zranionego
serca.
Odwrócił się i odszedł.
61
Debora
Oficjalnie Debora stała się rabinem Beth Shalom pierwszego
września i trzy razy wystąpiła publicznie; dwukrotnie w szabat
i raz w czasie pogrzebu. Dzięki temu zdążyła poznać niektórych
członków kongregacji. Dopiero jednak w wigilię Nowego Roku
zrozumiała, dlaczego projektant synagogi przewidział miejsce
dla dziewięciuset osób.
Wraz z zamknięciem pełnego cyklu pór roku Żydzi na całym
świecie zbierali się na modły i pokutę. Rytuał katharsis, dostępny zawsze katolikom, im dany był tylko w Dni Święte.
Wspólnie wyznawali winy, błagali o przebaczenie i wspólnie
odbierali naganę, wygłaszaną przez odzianego w białą szatę
rabina.
W tradycyjnym kazaniu rabi na ogół przytaczał biblijną
historię Abrahama, któremu Bóg nakazał złożyć ofiarę z jedynego syna, Izaaka.
Rabi Debora Luria wykorzystała jednak ów tekst tylko
jako punkt wyjścia do głębszych przemyśleń. Przelotnie wspomniawszy o pobożności Abrahama i bezwzględnym posłuszeństwie Izaaka, mówiła dalej:
- Są też w Biblii inne przykłady ofiar, po wielekroć przewyższające przypadek Abrahama. Na przykład Księga Sędziów
przytacza historię Jeftego, bohatera, który - związany przysięgą - miał zabić swą jedyną córkę.
Wśród wiernych zapanowało poruszenie. Zaledwie kilku
mgliście pamiętało tę historię.
- Spójrzmy na parę zasadniczych różnic - ciągnęła De276
bora. - Po pierwsze, Abraham nigdy nie rozmawiał z synem
o swoich zamiarach, choć jak twierdzą komentatorzy, Izaak
był już dorosły: skończył wówczas trzydziesty siódmy rok życia.
Zebrani zaczęli szeptać między sobą. ("Nigdy nas o tym nie
uczono w szkole niedzielnej"). Debora kontynuowała:
- W opowieści o Abrahamie i Izaaku nie ma miejsca na
szczery dialog ojca z synem. Jefte zaś nie tylko powiadamia
córkę o swych ślubach, ale w dodatku ona dodaje mu odwagi,
by je spełnił.
I odwrotnie niż w przypadku Izaaka, nie pojawił się żaden
anioł, mówiący: "Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu
nic złego" *. Jefte zabił córkę.
Debora niemal czuła, jak dreszcz grozy przebiegł przez ciche
sanktuarium.
- Sądzę, że to bardziej prawdziwa historia religijnego poświęcenia, gdyż znajduje potwierdzenie w codziennym życiu,
w którym wszyscy musimy służyć Bogu, nie szukając anioła,
który nas wyratuje albo chociaż podpowie, jak mamy postępować. Jutro, kiedy przeczytamy, że Abraham chciał złożyć
ofiarę z Izaaka, będę myślała o córce Jeftego, nie dość godnej,
by jej imię zostało zapisane na kartach Biblii. Od zarania
wieków żydowskie kobiety były córkami Jeftego.
To był udany Nowy Rok dla kongregacji Beth Shalom
i nowego rabina.
Deborę szanowano nie tylko na pokaz. Odnosiła również
sukcesy jako powierniczka. Czasem, jak jej biblijna imienniczka, sprawowała sądy w sprawach małżeńskich. Czasem koiła
smutek i pocieszała strapionych.
Tydzień po Jom Kippur niejaki Lawrence Greene, pediatra
z Essex, uległ wypadkowi, gdy nocą jechał do pilnego wezwania. Debora przesiedziała wraz z jego żoną niemal czterdzieści osiem godzin w szpitalu, dopóki nie minęło zagrożenie
życia, wychodząc tylko na chwilę, żeby przywieźć Eliego ze
szkoły.
Pozostawał jednak pewien problem, który Debora już wkrótce sobie uświadomiła. Jej życie osobiste było zupełną klęską.
Niemalże z definicji, obowiązki rabina nie mieściły się w zwykłych godzinach pracy. Dla młodej, samotnej matki była to
wyjątkowo trudna sytuacja. Od czasu, gdy zamieszkali we
dwoje w nowym domu z półakrowym ogrodem, Debora nie
mogła zapewnić synowi takiej atmosfery szabatu, żeby choćby
trochę przypominała ona tę, którą sama pamiętała z dzieciństwa. Szabat w rodzie Luriów oznaczał coś więcej niż od277
mawianie modlitw i śpiewanie nabożnych pieśni. Przede wszystkim był afirmacją rodziny.
Debora, Eli i pani Lamont stanowili w wieczór szabatu
osobliwe trio. Debora ubierała się śpiesznie przed wyjściem do
świątyni, na chwilę zasiadała z synem i gospodynią przy świecach, po czym wspólnie błogosławili chleb i wino.
Po szybkim ~ posiłku i odśpiewaniu hymnu dziękczynienia
Debora wkładała "mundur" -jak nazywał to Eli - i pędziła
do synagogi na wieczorne modły.
Żeby wynagrodzić synowi piątkową nieobecność, zabierała
go często w czwartki na kazania. Potem z uwagą słuchała jego
opinii - z reguły bardzo trafnych.
- Za dużo machasz rękami, mamo - powiedział kiedyś. - Wyglądasz, jakbyś próbowała złapać taksówkę.
Nieco inaczej było w sobotnie ranki. Raz w miesiącu w Beth
Shalom urządzano nabożeństwo dla dzieci. Debora zostawiała
Eliego w małej kaplicy, a sama szła do dorosłych, do głównej
nawy. Nawet nie podejrzewała, że w czasie gdy się modliła za
dusze wiernych, zgromadzeni na dole malcy dokuczali Eliemu,
że jest synem rabina.
Dowiedziała się o tym dopiero za którymś razem, kiedy
w drodze do domu spytała, czemu jest taki smutny. Przypomniała sobie gorzkie dzieciństwo brata i cięgi, jakie zbierał od
rówieśników, bo był synem rabina Lurii.
Na studiach rabinackich zetknęła się ze zjawiskiem "SKD",
znanym także pod pełną nazwą jako "syndrom kaznodziejskich
dzieci". Chodziło tu o presję, wywieraną przez otoczenie na
dzieci duchownych. Cóż jednak za korzyść miała ze swej wiedzy, skoro nie potrafiła temu zaradzić?
W soboty, gdy odbywała się bar micwa, wracała wyjątkowo
późno. Eli sam siadał do obiadu, a potem ze znudzoną miną
oglądał w telewizji mecz baseballu.
Często też wychodziła wieczorami, wzywana do chorych.
Nieraz wracała z takich wizyt o drugiej albo trzeciej w nocy.
W niedzielę zabierała syna do świątyni. Rozstawali się na
schodach. Eli bez pośpiechu szedł do swojej klasy i błagał
w duchu, żeby matka nie skorzystała ze swojego przywileju
i nie zrobiła im wizytacji.
Chyba największym kłamstwem, jakim karmiła się Debora,
była myśl, że wszystko można naprawić przez jedno krótkie
popołudnie. Niedziele zamierzała spędzać wyłącznie z synem,
ale nie brała pod uwagę pewnych nieuniknionych faktów.
Po pierwsze, właśnie w niedzielę zawierano większość mał278
żeństw. Po drugie, w piątek i sobotę nie było pogrzebów,
a zatem na niedziele przypadało ich więcej. Ot, i tyle wyszło
z rodzinnych wieczorów.
Debora była sumienna i oddana pracy. Czuła prawdziwe
powołanie. Próbowała być dobrą matką, lecz nad wszystko
przedkładała obowiązki rabina.
Intuicyjnie wiedziała, że dzieci takie jak Eli, z chwilą gdy
przestaną grać pierwsze skrzypce, reagują protestem skierowanym przeciwko starszym. Był tylko jeden szkopuł. Sygnały
nadchodziły szyfrem. Nie otrzymywała żadnych listów od prawnego pełnomocnika swego siedmioletniego syna, stwierdzających na przykład: "Mój klient wyraża stanowczy sprzeciw
wobec stosowanych przez Panią metod rodzicielskich i rezerwuje sobie prawo do odszkodowania za trwałą krzywdę, powstałą wskutek zaniedbania".
Gdybyż sprawy były takie proste... Niestety, bunt Eliego
wyrażał się jedynie zmianą zachowania. I kiedy sygnał zostałby
odczytany, mogło być już za późno.
62
Timothy
Śnieżne burze w Nowej Anglii były równie gwałtowne jak
złość Tima.
Był zadowolony, że ma tak wiele pracy: sprawdzał program
studiów, wizytował szkoły, przygotowywał wykłady. Nie łudził
się, że kiedykolwiek znajdzie ukojenie. Był szczęśliwy, kiedy
nieprzytomny ze zmęczenia padał na łóżko i mógł przynajmniej
jedną noc przespać bez koszmarów.
Opowiedział kardynałowi całą prawdę o swoim pochodzeniu
i oznajmił, że chce zrezygnować z zajmowanych funkcji i zdjąć
sutannę.
Mulroney był poruszony jego uczciwością. Stwierdził, że
chociaż teoretycznie ktoś z nieprawego łoża nie powinien parać
się duszpasterstwem, to jednak istnieje precedens w prawie
kanonicznym, zezwalający na wyjątki.
- Twoja sprawa to klasyczny przykład ecclesia suppletprzypomniał Timowi. - Innymi słowy, Kościół stoi po twojej
stronie. Poza tym - dodał z niezwykłą otwartością - nie
możemy cię stracić. Przydałoby się jeszcze paru podobnych
tobie, aby siłą ducha podtrzymali kruszącą się ścianę.
Tim z zapałem przystąpił do pełnienia nowych obowiązków.
Wielu księży szczerze żałowało odejścia Matta Ridgewaya,
lecz jego osiągnięcia wkrótce zbladły w porównaniu z tym, co
zdziałała wiedza i charyzma Tima. Nikt tak jak ojciec Hogan
279
nie potrafił dotrzeć do młodzieży. Studenci chłonęli jego każde
słowo, a ci, którzy nie rozumieli błyskotliwych odniesień do
łaciny, mieli dodatkowy bodziec, by zacząć się uczyć.
Także władze Kościoła nie szczędziły mu pochwał. Na początku drugiego semestru kardynał Mulroney wezwał Tima
do siebie.
- Coś mi się zdaje, że będziesz musiał przystopowaćz powagą oznajmił kardynał.
- Nie rozumiem - zdziwił się Tim.
- Nareszcie zatem znalazłem w tobie jakąś rysę - uśmiechnął się Mulroney. - Nie doceniasz samego siebie. A to właśnie
twój talent sprawił, że będziesz moim prywatnym asystentem.
Wątpliwy zaszczyt, ale...
- Słucham?!
- Jesteś rozumny i młody. Potrzebna mi twoja pomoc,
choćby po to, żebym mógł zachować wiarygodność w Rzymie.
Dostaniesz własne biuro i sekretarza, a przede wszystkim będziesz przy mnie na odległość głosu. Odpowiada ci to?
- Ależ tak, Wasza Eminencjo - odparł Tim, ale dodał
z nutką tęsknoty w głosie: - Choć z drugiej strony będzie mi
brakować podróży po kraju. Krajobraz Nowej Anglii jest
dobrym panaceum na cierpienia duszy.
- Tym się nie przejmuj - raźno powiedział kardynał.W mojej kancelarii wszyscy są zbyt zajęci, by mieć czas na
cierpienia.
Uśmiał się serdecznie z własnego dowcipu.
Po pewnym czasie Mulroney zaczął traktować Tima jako
swego dublera i wysyłał go na rozmaite imprezy dobroczynne.
Za pierwszym razem Tim - niezbyt pewnie czując się w narzuconej roli - zaczął od słów:
- Jego Eminencja żałuje...
Oczekiwał szmerów zawodu wśród osób czekających na
gościa w purpurowym kapeluszu. Ku jego zdumieniu jednak
nikt nie okazał niezadowolenia. Mało tego, za każdym następnym razem był witany z otwartą serdecznością.
Nareszcie zyskał "grzech", z którego mógł się wyspowiadać.
Był próżny - gdyż cieszyła go rosnąca popularność.
Pewnego wiosennego popołudnia, gdy pili herbatę, kardynał
spytał:
- Tim, co w ogóle wiesz o finansach, księgowości, kredytach, darowiznach i tym podobnych sprawach?
- Obawiam się, że nic - przyznał Timothy.
- To dobrze. Wiedziałem, że jesteś pokrewną duszą. Mod280
liłem się przez cały tydzień i już wiem, że dla rozwiązania
problemów finansowych potrzebne jest nam jagnię, żeby je
wpuścić między byki.
- Nie rozumiem związku, Wasza Eminencjo. Chodzi o bajkę Ezopa?
Mulroney zaczął się tak serdecznie śmiać, że aż pektorał
podskakiwał mu na piersi.
- Nie oczekuj ode mnie erudycji, chłopcze - odparł.To tylko jeszcze jedna z moich idiotycznie poplątanych przenośni. "Byk" to korzystne wieści z Wall Street, a ,~jagnię" - raczej
dwa - to my obaj.
Potem, w kilku prostych słowach, wyjaśnił kłopoty Bostonu - takie same jak każdej diecezji w kraju: spadek frekwencji
wiernych oraz darowizn i datków.
- Oczywiście mamy spore fundusze - ciągnął - ale pochodzące z czasów świetności Kennedych. Przez wszystkie lata
nasze banki nie zarobiły nawet tyle, żeby sprostać inflacji.
Jutro czeka nas spotkanie z kilkoma finansistami. Musimy
być zarzewiem i nie pozwolić, aby dzieci marzły zimą przez
brak opału.
- Przez całe życie nigdy nie myślałem o pieniądzachodparł Tim. "Z wyjątkiem tego, kiedy musiałem zapłacić za
wybitą szybę" - dodał w duchu.
- Znakomicie - ucieszył się kardynał. - Zatem będziesz
absolutnie świeży!
W świecie prywatnych banków, zdominowanym głównie
przez protestantów, bostońska firma McIntyre & Alleyn była
podejrzanym wyjątkiem. Zyskała znakomitą reputacjęi zyski - tylko z tego powodu, że katolicy woleli powierzać
pieniądze katolikom. Przetrwali kryzys w dwudziestym dziewiątym roku, gdyż M & A znała wyłącznie jeden sposób na
prowadzenie interesów - tradycyjny. Niestety, w zwariowanych latach siedemdziesiątych, ta cnota stała się przeszkodą.
Gros inwestorów - choć niektórzy od trzech pokoleń byli
klientami firmy - porzuciło strategię kamienia łupanego
i wybrało choćby takiego awanturnika jak Michael Milken
z Drexelu.
Pod sam koniec dekady M & A zamknęła biura w Filadelfii
i Baltimore, zostawiając jedynie maleńką filię w Nowym Jorku.
I tylko główna siedziba firmy, w centrum Bostonu, mogła się
pochwalić iście pańskim, mahoniowym wystrojem wnętrza.
Kiedy arcybiskup i jego asystent wysiedli z windy, spostrzegli
robotnika klęczącego przed oszklonymi drzwiami dyrekcji ban281
ku. Do słów "McIntyre & Alleyn" dopisywał złotymi literami:
i Lurie".
- Co to za zmiany? - brzmiały pierwsze słowa kardynała,
gdy usiedli w sali konferencyjnej z dwoma starszymi bankierami.
- Nowa krew - wyjaśnił McIntyre senior. - Choć mówiąc bez ogródek... - przerwał na chwilę, po czym dodał
niechętnym tonem: - Fuzja z panem Luriem to nie nasz
pomysł. Nie mieliśmy wyboru. Wykupił większość udziałów.
Kardynał Bostonu zdradzał wyraźny niepokój. Tim wyczuwał jego narastające rozdrażnienie.
- Dlaczego nikt z was wcześniej nie porozmawiał z Jego
Eminencją? - spytał.
- Proszę wybaczyć, lecz interesy pana Luriego nie mają
nic wspólnego z majątkiem archidiecezji - posępnie odparł
Alleyn. - On działa "agresywnie", a my musimy słuchać
inwestorów, którzy wciąż zabraniają nam... hazardu.
- Przepraszam, panie Alleyn - wtrącił Tim. - Moim
zdaniem, nie powinien pan gloryfikować starych metod, określając je jako "ostrożne". Tak pan przywykł do wypłacania
rocznych dywidend i udziałów, że zupełnie zapomniał o kapitale. Teraz, gdy majątek się kurczy, Kościół staje przed koniecznością zamknięcia szkół parafialnych.
Mulroney pochylił się w jego stronę.
- Dobra robota, chłopcze - szepnął. - Pociągniesz ją
dalej?
- Sam? - zdębiał Tim.
- Jeśli zechcesz, pożyczę ci kapelusza - zażartował kardynał, po czym zwrócił się do bankierów: - Panowie, od tej
chwili sprawy przejmuje ojciec Hogan. Traktujcie jego słowa
jako wyraz mojej opinii. Mam nadzieję, że Bóg natchnie was
pomysłem, jak wydobyć nas z tych kłopotów.
Podniósł się i wyszedł, zostawiając Tima na pastwę losu.
- Cóż mamy zatem robić, ojcze Hogan? - z szacunkiem
spytał McIntyre.
- Będę wdzięczny, jeśli dostanę księgi i kogoś, kto potrafi
mi wszystko wyjaśnić.
Pan Alleyn zrozumiał, że trzeba ułagodzić młodego księdza.
- Zostaniemy obaj. Zamówimy kanapki, żeby nie tracić
czasu na lunch.
- Świetnie - zgodził się Tim. - Może też zaprosimy
agresywnego pana Luriego?
- To chyba niemożliwe - przepraszająco rzekł pan Al282
leyn. - Pracuje w Nowym Jorku.
- Przyjedzie, gdy usłyszy, że chodzi o dobro Kościołazapewnił go Tim.
- Och, Lurie nie jest katolikiem - powiedział McIntyre.Niestety... to Żyd.
- Panie McIntyre, pańskie zachowanie nie licuje z godnością chrześcijanina. Mogę z nim porozmawiać przez telefon?
Bankier nacisnął klawisz interkomu i wydał kilka poleceń.
Zanim Tim dopił kawę, rozległ się brzęczyk oznajmiający, że
uzyskano połączenie.
- Och, dzień dobry, Dan - uprzejmie zaczął Alleyn.Wybacz, że ci przeszkadzam, ale jak wiesz, od lat prowadzimy
finanse archidiecezji Bostonu. Jest tu ze mną doradca kardynała Mulroneya. Chciałby zamienić z tobą parę słów.
- Proszę bardzo.
- Dzień dobry, panie Lurie. Mówi ojciec Hogan.
- Hogan? Czy nie czasem Timothy Hogan?
- Owszem - odparł Tim. - Skąd pan...
W tym samym momencie zorientował się, z kim ma do
czynienia. W ten oto sposób pełnomocnik kardynała Bostonu,
słynący ze świetnej znajomości łaciny, zaczął rozmawiać z panem Luriem z Nowego Jorku - w jidysz.
- Wos iz mit der nomen "Lurie"? - spytał. Dlaczego teraz
nazywasz się Lurie?
- Ikn hob szoyn gebracht genug szanda ojf die miszpocheh - odparł głos. Dość już narobiłem kłopotów rodzinie.
Chwilę później rozmowa dobiegła końca.
- Danny przyleci najbliższym samolotem - oznajmił
Tim. - Zamówimy kanapkę i dla niego. Z serem.
63
Daniel
Po zawziętym boju przy dostawach zboża sądziłem, że nic
więcej nie wytrąci mnie z równowagi. Nieprawda. Przez cały
lot do Bostonu byłem tak zdenerwowany, że nie mogłem nawet
przeczytać gazety.
Minęło ponad osiem lat od czasu, kiedy ostatni raz widziałem "szwagra". Tyle się wydarzyło, zwłaszcza w życiu najdroższej nam osoby, że wiedziałem, iż jej cień zaciąży nad
naszym spotkaniem, choć ona sama będzie oddalona o setki
kilometrów.
Przeczuwałem także, że rozmowy potoczą się w napiętej
atmosferze: z jednej strony katoliccy bankierzy, uniżeni wobec
przedstawiciela kurii, z drugiej ja - obcy religijnie i finan283
sowo. Pod osłoną konwenansów kryła się ledwie zawoalowana niechęć.
McIntyre i Alleyn ciągle nie mogli mi darować, że przejąłem
ich ukochaną firmę. Zapomnieli, że w zeszłym roku niewiarygodnie tępy i zadufany w sobie Pete McIntyre doprowadził ich
niemal do bankructwa i że zjawiłem się wówczas niczym rycerz
na białym koniu, niosąc ratunek i wyzwolenie.
Teraz, jako współczesny Daniel, wkraczałem do jaskini lwa
na spotkanie z człowiekiem, który omamił moją siostrę, zniszczył jej życie, a co gorsza - chociaż nieświadomie, gdyż odmówiono mu ojcostwa - w pewnym sensie zrujnował też
~życie własnego syna.
Najtrudniejsze były, rzecz jasna, pierwsze chwile. Wszedłem
do sali konferencyjnej i zobaczyłem Tima. Przybyło mu parę
~kilo, ale poza tym nic się nie zmienił. Gdy witaliśmy się,
powiedział parę frazesów, że przykro mu z powodu śmierci
mojego ojca. Podziękowałem, proponując, byśmy bezzwłocznie
przeszli do rzeczy.
Wystarczyło, że tylko spojrzałem w przygotowane dokumenty. Tego nie mógł wymyślić nawet taki kretyn jak Pete. To
było czyste, karygodne niedbalstwo.
Podczas gdy na całym świecie odsetki wynosiły około dwudziestu procent, McIntyre i Alleyn trzymali obligacje państwowe z czasów drugiej wojny światowej, przynoszące nie
więcej niż trzy, cztery procent. Przed przerwą na lunch opracowałem wstępny plan restrukturyzacji finansowej zasobów
archidiecezji. Tim był mi niezmiernie wdzięczny.
Na szczęście McIntyre i Alleyn, chyba powodowani swoistym noblesse oblige, czuli się w obowiązku dotrzymywać Timowi towarzystwa, nawet więc podczas lunchu nie mieliśmy
czasu na prywatną rozmowę. Ojciec Hogan spytał tylko, jak
to się stało, że ktoś, kogo dawniej interesowały tradycje przeszłości, teraz szuka przyszłości w inwestycjach.
Udzieliłem mu krótkich wyjaśnień, począwszy od spekulacji
z rosyjską pszenicą latem siedemdziesiątego drugiego roku.
Napomknąłem także, że udało mi się trafnie przewidzieć wzrost
popytu na fasolę sojową w czerwcu siedemdziesiątego trzeciego,
co w rezultacie uczyniło mnie dyrektorem M & A.
- Główną przyczyną był znaczny spadek połowów sardeli
w Peru - dodałem.
Tim nie chciał wierzyć.
- Teraz kpisz sobie ze mnie, Dan - powiedział.
- Skądże. Hodowcy na całym świecie stosują mączkę rybną
284
w karmieniu trzody. W razie potrzeby można ją zastąpić soją.
Na niepowodzeniach peruwiańskich rybaków skorzystali rolnicy z Iowa. Cena soi podskoczyła do dwunastu dolarów za
buszel. To niesłychane.
- Nie, ojcze Hogan. - Alleyn pośpieszył z chropawym
komplementem. - Naprawdę niesłychane było to, że Danny
dokładnie wiedział, jak w danej chwili pokierować akcjami
firmy.
Taktownie nie wspomniałem, że zaraz potem Pete - wbrew
moim ostrzeżeniom - wyłożył się jak długi na cenach złota
i musiał mi odsprzedać własne, nazwijmy to, "dziedzictwo".
Pracowaliśmy jeszcze niemal dwie godziny, po czym oznajmiłem, że chcę złapać powrotny samolot o piątej. Tim uparł
się, że na lotnisko odwiezie mnie samochodem, który dostał
do dyspozycji z archidiecezji. Tak jak słusznie podejrzewałem,
nie był to tylko gest grzeczności.
Jazda na lotnisko nie trwała zbyt długo, Tim nie tracił więc
czasu. Ledwo wsiedliśmy, porzucił pozę spowiednika i spytał
niecierpliwie:
- Co słychać u Debory?
- Nic szczególnego - odparłem krótko.
- Pewnie już nieraz zostałeś wujkiem - próbował dalej.
Uznałem, że najlepiej będzie, jak przedstawię mu oficjalną,
choć nieprawdziwą wersję jej "tragedii".
- Ma syna - powiedziałem sucho. - Mąż zmarł.
- Tak mi przykro... - Tim był zaskoczony.
Bez wątpienia zamierzał spytać o szczegóły, lecz na szczęście
dotarliśmy właśnie do terminalu Eastern Airlines. Zdążył tylko
poprosić o przekazanie kondolencji. Wysiadłem.
Chciałem zaraz zniknąć za szklanymi drzwiami, ale coś
mnie skłoniło, by spojrzeć za siebie. Tim był tak przybity i...
bezradny - to chyba najlepsze określenie - że musiałem go
jakoś pocieszyć.
- No... - mruknąłem. - To silna dziewczyna. Da sobie
radę.
Po czym odszedłem, próbując wymazać z pamięci widok
jego twarzy, wyrażającej bezbrzeżny smutek.
64
Timothy
Słowa Danny'ego rozdrapały ledwie zabliźnioną ranę.
Odkrycie, że Debora obdarzyła synem kogoś innego, oznaczało definitywny koniec jego utajonych marzeń.
Przez minione lata Tim nosił w sercu wizerunek szczęśliwej
285
krainy - ogrodu (gdyż takie było dosłowne znaczenie nazwy
"eden"), w którym on i Debora przechadzali się ręka w rękę
i do woli cieszyli się swą miłością.
Bardzo cierpiał, choć z drugiej strony czuł też paradoksalną
ulgę, że Debora jest dla niego niedostępna. Teraz jednak znów
zyskał szansę, żeby spotkać się z Deborą. Teoretyczną, ale
jednak szansę.
Kochał ją tak bardzo, że nawet zapragnął ją pocieszyć w bólu po utracie męża.
- Dzień dobry. Czy to ojciec Hogan?
Tim od razu rozpoznał głos. Dzwoniła Moira Sullivan, świecka nauczycielka łaciny, którą poznał w trakcie wizytowania
Akademii Świętego Serca w Malden. Studenci ją uwielbiali.
Pełna naturalnego wdzięku, o melodyjnym głosie, jasnowłosa.
Tak, przyznał w duchu, atrakcyjna dla kogoś, kto nie składał
ślubów czystości. Już mężatka - nosiła obrączkę.
W czasie krótkiego spotkania w pokoju nauczycielskim zadała mu kilka pytań, a przy innych okazjach nieraz cytowała
jego wcześniejsze wypowiedzi ("Jak wspomniał ojciec Hogan...").
Zatelefonowała jakieś dziesięć dni później.
- Miło mi panią słyszeć.
- Przede wszystkim chcę podziękować za wspaniałe rekomendacje, jakie ksiądz napisał do siostry Irene.
- Nie było w tym słowa przesady - zapewnił ją Tim.Jest pani znakomitą nauczycielką - ornamentum linguae Latinae.
- Och... - w jej głosie zabrzmiało skrępowanie. - Chciałam spytać, czy dotarł już do księdza ten nowy podręcznik,
o którym wspominałam...
- Tak, pamiętam. Kurs łaciny przygotowany w Cambridge.
Zamówiłem go zaraz po naszym spotkaniu.
- Ach, tak... - Była wyraźnie rozczarowana. Zawahała
się. - I co? Zgadza się ksiądz z moim zdaniem?
- Pewnie tak, choć samej książki jeszcze nie widziałem.
Zamówienie poszło do Blackwells, a to zabiera nieco więcej
czasu.
- W takim razie... Może mój egzemplarz na coś się przyda... - Nagle zaczęła mówić szybciej. - Mogę księdza zaprosić do siebie na mały poczęstunek? Oczywiście zrozumiem,
jeśli ksiądz odmówi...
- Skądże - odparł Tim. - Bardzo chciałem poznać pani
rodzinę. O ile dobrze pamiętam, ma pani dwie córki...
286
- Tak i będą zachwycone obecnością księdza. - Zapadła
chwila niezręcznego milczenia. - Mój mąż...
- Też jest nauczycielem? - spytał Tim ciepłym tonem.
Znów przerwa.
- Nie żyje - cicho powiedziała Moira. - Zginął osiem
lat temu, w Wietnamie.
Tim mimo to nie zmienił swej decyzji. Obiad w towarzystwie
owdowiałej matki w niczym nie wykraczał poza zakres jego
duszpasterskich obowiązków.
Biały regał z książkami zasłaniał niemal całą ścianę mieszkania w Somerville. Tim dowiedział się, że to mąż Moiry
wykonał większość mebli. Gospodyni oraz jej dwie córki, dziesięcio- i jedenastoletnia, robiły wszystko, aby podtrzymać dobrą atmosferę spotkania, lecz widać było, że wciąż myślą o nieobecnym ojcu i mężu.
Moira nerwowo opowiadała o swojej pracy, o rodzinie
i o zwykłych codziennych sprawach, nieobcych Timowi. Tylko
raz czy dwa wspomniała Chucka, i to też nazywając go niemal
abstrakcyjnie "mężem".
Dziewczynki nie umiały jeszcze tak dobrze maskować swoich
uczuć. Nawet kiedy się uśmiechały, w ich oczach gościł cień
smutku.
Tim wyczuł, że trochę poweselały (a przecież po to głównie
został zaproszony), kiedy z zainteresowaniem słuchał ich anegdot ze szkoły. Ellen sporo mówiła o treningu hokeja, a Susie
pochwaliła się, że została wybrana do chóru.
Cała trójka była mocno zżyta, zjednoczona dotkliwą stratą.
Tim bolał nad ich losem z całego serca. Żal mu było zwłaszcza
dziewczynek, bezbronnych w świecie, który wciąż nieufnie
traktował dzieci wychowywane przez samotną matkę.
Jak na ironię społeczeństwo łatwiej przyjmuje dziecko z rozbitego małżeństwa niż sierotę, pomyślał. Jakby dziewczynki
ponosiły część winy za śmierć ojca - koledzy unikali ich, by
nie "zarazić się" nieszczęściem.
Moira, pełna energii i życia, też nie zasługiwała na los,
który ją spotkał. Ileż to wdów, ofiar wojny w Wietnamie,
płakało przy konfesjonale? Im więcej dzieci, tym więcej łez.
Smutne.
- Pewnie ksiądz ma już dość tych ciągłych zaproszeńpowiedziała Moira przy stole.
- Nie lubię tylko, kiedy oczekują ode mnie przemówieńuśmiechnął się Tim. - Dobrze na chwilę zapomnieć o obowiązkach... zwłaszcza w takim uroczym towarzystwie.
287
Mrugnął do dziewczynek. Zaczerwieniły się z radości.
Moira była wyraźnie zdenerwowana. Odruchowo, choć był
to odruch poparty doświadczeniem, przejęła rolę "żony". Wystarczyła przecież sama obecność Tima, by ich grono zaczęło
przypominać namiastkę rodziny.
Tim odgadł jej myśli i sprawiło mu to skrytą radość, połączoną z zażenowaniem.
O dziewiątej Moira wyszła na kilka minut, żeby ułożyć
dziewczynki do snu. Tim uważnie przejrzał podręcznik do
łaciny. Potem wstał z krzesła i zerknął na tytuły innych książek.
- Masz wspaniałą bibliotekę - powiedział, kiedy Moira
wróciła ze świeżo parzoną kawą. - Nawet w tydzień nie
zdołałbym przebrnąć przez dział teologii. Zazdroszczę ci... Jak
znajdujesz czas, by tyle czytać?
- Dziewczynki chodzą wcześnie spać - wyjaśniła z uśmiechem. - Gdyby nie dzisiejsza wizyta księdza, siadłabym teraz
z książką na trzy, cztery godziny.
Tim po części wyczuwał, co chciała przez to powiedzieć,
lecz ku własnemu zaskoczeniu nie zmienił tematu.
- Chyba nie codziennie? Masz na pewno wielu przyjaciół...
- Nie - odpowiedziała krótko, bez użalania się nad sobą.
Milczała przez chwilę.
- Może to właśnie zbliżyło mnie do Kościoła - dodała. - Na półce, którą ksiądz łaskawie nazwał "działem teologii", stoi książka Williama Jamesa O odmianach doświadczeń
religijnych. Autor zawarł w niej podstawową tezę, że religia
jest dla ludzi ucieczką od samotności.
- Tak - przyznał Tim. - W ten sam sposób można też
zapewne potraktować powołanie kapłańskie.
Od razu pożałował tych słów, gdyż zabrzmiały one nieco
dwuznacznie. Próbował naprawić błąd, podążając, jak mu się
wydawało, tropem myśli Moiry.
- Tęsknisz za mężem.
- Nie - odpowiedziała ze zdumiewającą szczerością.Chuck i ja byliśmy dzieciakami. Żadne z nas nie wiedziało,
czym tak naprawdę jest małżeństwo. Zanim Chuck uznał, że
popełnił błąd, urodziłam dwie córki. Cóż więc miał robić miły,
lecz nie całkiem dorosły chłopak? Przy pierwszej okazji zaciągnął się do piechoty morskiej. Mam nadzieję, że nie zabrzmiało
to zbyt cynicznie w uszach księdza...
- Tim. Mów do mnie Tim. Tak, rozumiem, co masz na
myśli. Czasem brakuje nam odpowiedniej wiedzy przed zawarciem małżeństwa. A to wymaga przecież ogromnego ładunku
288
wiary.
Moira spojrzała na niego.
- Tak. Wiesz o tym znacznie więcej od przeciętnego męża.
Tim, zaskoczony, nie miał pojęcia, co odpowiedzieć. Moira
chyba wyczuła jego zakłopotanie, gdyż dodała wyjaśniającym
tonem:
- Przecież co miesiąc służysz radą rozmaitym parom. Znasz
ciemne strony małżeństwa.
Tim pokiwał głową, uśmiechając się do niej ciepło. Moira
jednak, spragniona uczucia, dostrzegła w tym coś więcej niż
zwykłą serdeczność.
Zaczęła mówić całkiem innym tonem. Zwracała się teraz do
mężczyzny, nie do księdza.
- Dotąd pamiętam, jak niektóre z moich koleżanek strzelały oczami za młodym wikarym. Twoje parafianki na pewno
robią to samo.
Tim roześmiał się, wciąż udając, że rozmowa dotyczy całkiem obcych osób.
- Owszem, zdarzają się egzaltowane nastolatki... - urwał.
Moira popatrzyła na niego.
- A co powiesz o trzydziestoczteroletnich wdowach?szepnęła.
Mimowolnie spojrzał na jej piersi, wyraźnie zarysowane
pod białą bluzką, i aż przestraszył się własnych myśli.
Dobrze wiedział, że potrzebowała chwili zapomnienia. Gorsze, że on także... Musiał mocno wytężyć wolę, aby sytuacja
nie wymknęła się spod kontroli.
- Zdajesz sobie sprawę, czym jest ślub czystości?
- Och... - Zaczerwieniła się. - Czyżbym więc trafiła na
człowieka wolnego od wszelkich ziemskich namiętności?
- Tak - odparł Tim, choć ciążyło mu poczucie winy.
- Boże... ale się wygłupiłam. Obraziłam cię? Czy znienawidzisz mnie za to?
Stała teraz tak blisko, że kosztowało go wiele wysiłku, by
pozostać obojętnym na jej urodę.
- Nie, Moiro - odpowiedział łagodnie. - Nie obraziłaś
mnie. Jeśli to może być dla ciebie pocieszeniem, rozumiem cię,
chociaż nie potrafię tego dokładnie wyjaśnić. Mam nadzieję,
że nadal będziemy przyjaciółmi.
Popatrzyła na niego z podziwem.
- Tak... przynajmniej tyle.
Tim, jako mężczyzna, nie mógł zaprzeczyć, że była bardzo
atrakcyjna, a jednak zwyciężył w nim ksiądz. Co więcej, poczuł
289
się tak pewnie, że złożył lekki pocałunek na jej czole i szepnął:
- Dobranoc. Nie cię Bóg błogosławi, Moiro.
Gdy wsiadł do samochodu, nie miał nawet siły, żeby włączyć
silnik. Siedział bez ruchu przy kierownicy. Cierpiał wraz z Moirą. I gardził sobą za swoje kłamstwo, że odrzucił wszelkie
ziemskie namiętności.
Prawda zaś była taka, że jego postępowaniem wcale nie
kierowały względy religijne, lecz niezaspokojona tęsknota za
Deborą.
65
Daniel
- Co, panie Lurie, znów robimy jakieś pekuniarne machlojki?
- Mógłbyś pukać, McIntyre - z rozdrażnieniem odpowiedział Danny. Nie lubił, jak jego młodszy współpracownik
bezceremonialnie wchodził do gabinetu.
- Och, przepraszam. Nie wiedziałem, że jesteś takim formalistą.
Peter McIntyre III zachowywał się wyjątkowo arogancko
wobec głównego udziałowca swojej rodzinnej firmy. Usiadł,
położył nogi na biurko, jakby chciał się pochwalić drogimi
butami od Gucciego, i spytał:
- Nawet nie sądziłeś, że znam takie słowo, co?
- Szczerze mówiąc, nie - odparł Danny z ledwo powstrzymywaną irytacją.
- Pochodzi od łacińskiego słowa pecunia, czyli "pieniądz",
które z kolei - chyba mi nie uwierzysz - wywodzi się od
słowa pecus, co znaczy "bydło".
- Lepiej będzie, jak stąd wyjdziesz...
Peter nie zwrócił na niego najmniejszej uwagi.
- Wspaniała rzecz, łacina - ciągnął, uśmiechając się szeroko. - Kto by pomyślał, że "pekuniarny" pochodzi od krowy.
Ale, jak sądzę, w twojej szkole tego nie uczyli, prawda, Dan?
Przez chwilę ze złośliwym uśmiechem spoglądał na Danny'ego, potem dodał:
- A to przestępstwo. Grzech, który popełniłeś.
Danny zerwał się i wściekłym ruchem zrzucił nogi Petera
z biurka:
- Co ci się roi w tej pustej głowie?
- Parę nazwisk - odparł McIntyre. - Moje własne. Alleyna. - Zawiesił głos. - I twoje.
Z pełną premedytacją rozgrywał tę partię.
- Musi być jakieś hebrajskie słowo na takie postępowanie,
290
panie Lurie. Coś w rodzaju "zagarnięcia funduszy", "defraudacji", może "sprzeniewierzenia"? Niepotrzebne skreślić.
Danny jęknął w duchu.
- Wiesz co? - półgłosem ciągnął Pete. - Kiedy się poznaliśmy, pomyślałem: "Oto najbardziej cwany facet na świecie". Naśladowałem cię we wszystkim w nadziei, że odkryję
twój sekret. Na pewno nie zauważyłeś nawet, że kiedy zacząłeś
szyć garnitury u Francesca, ja także udałem się do niego.
Czytałem te same książki. Zapisałem się nawet na kurs komputerowy... co było twoim olbrzymim wkładem w rozwój naszej firmy.
Danny, zaniepokojony nagłymi pochwałami, siedział w milczeniu.
- Muszę ci coś wyznać - kontynuował McIntyre. - Czasem, kiedy byłem pewien, że już jesteś w domu, przyjeżdżałem
do biura o pierwszej lub drugiej w nocy i przeglądałem wszystkie dokumenty na twoim biurku, czytałem podkreślone zdania,
notatki...
- Innymi słowy, zachowywałeś się jak podstępny złodziej - ze złością mruknął Danny.
- Nazwij to, jak chcesz - odparł niezrażony Pete. - To
i tak pestka w porównaniu z twoimi wyczynami. Szwindel
z Walston Industries jest prawdziwym popisem żonglerki, choć
niektórzy woleliby zapewne słowo: "kradzież".
Danny wstrzymał oddech. Od czasu, gdy na krótko "pożyczył" z zasobów firmy milion siedemset pięćdziesiąt tysięcy
dolarów, upłynęły prawie dwa lata, pogrążył się więc w błogim
poczuciu bezpieczeństwa. Teraz starał się mówić spokojnym,
pewnym siebie tonem.
- Fundusze, którymi zawiaduję, podlegają kontroli co pół
roku, Peter. Nigdy nie było najmniejszych wątpliwości...
- Ależ wiem! - zawołał McIntyre. - Nie ma lepszego
finansisty niż SuperDanny. W odpowiednim czasie zdołałeś
wszystko naprostować. "Kupiłeś" Walston Industries, potem
odsprzedałeś akcje...
- Z zyskiem - wtrącił Danny.
- Nominalnym, mój przyjacielu, nominalnym - podkreślił
Pete. - Być może jestem głupi, ale nie rozumiem, jak ktoś
z twoim doświadczeniem nie mógł wyciągnąć z tego znacznie
więcej.
- Do czego zmierzasz? - odezwał się Danny.
- Chcę spytać cię o to samo. Musiałeś zrobić coś... na
pograniczu legalności. Okropnie jestem ciekaw, co to było.
291
- Może nagle potrzebowałem określonej sumy na pokrycie chwilowego deficytu? Tak czy inaczej, nie ma żadnych
dowodów.
McIntyre milczał. Delektował się tą chwilą, niczym ostatnią
kroplą wyśmienitego porto.
- Na Wall Street nadal brakuje komputerów, Dan. Starzy
i zacofani kontrolerzy z komisji rewizyjnej patrzą jedynie na
wydruki. Nie szperają po bazie danych.
- Starczyło ci bezczelności, żeby wetknąć nos do mojego
prywatnego komputera? - Danny był wściekły.
McIntyre beztrosko skinął głową.
- Szczęściem dla firmy - odparł. - I nie muszę ci chyba
mówić, co się stanie, jeśli wywęszą coś w SEC. Nie tylko ty
poniesiesz konsekwencje, ale i cała spółka - szacowna instytucja, istniejąca na długo przedtem, zanim twoi ziomkowie
obsiedli Ellis Island.
Przerwał na chwilę.
- Wyłącznie z tego względu zdecydowałem się podjąć tę
rozmowę - oznajmił. - Powiadomiłem o tym tylko ojca
i dziadka. Upoważnili mnie, żebym występował w ich imieniu.
- I co? - spytał Danny.
- Chodzi nam o coś, czego na pewno nie zrozumiesz:
o dobre imię. Mamy dla ciebie propozycję. Rzetelną, sprawiedliwą... i nie do odrzucenia.
Danny wstrzymał oddech, gdy Peter wstał i zaczął krążyć
po obszernym gabinecie, niczym sportowiec rozgrzewający
mięśnie przed finałową rozgrywką.
Zatrzymał się w najdalszym kącie i rzekł spokojnie:
- Odsprzedasz nam swoje udziały w McIntyre & Alleyn za
pięćdziesiąt centów od dolara.
- To bezczelność!
- Tak... - Pete kiwnął głową z udawanym współczuciem. - Wierz mi, Dan, broniłem cię ze wszystkich sił. Ojciec
upierał się przy dwudziestu pięciu centach.
Danny nie mógł wykrztusić słowa.
- Chcesz nieco czasu do namysłu? - spytał McIntyre.Pięć, dziesięć minut?
- A jeżeli odmówię?
- W tym sęk. Nie masz żadnego wyboru. Nas i Alleynów
w najgorszym razie czeka nieco wstydu, ty zaś, dobry człowieku, powędrujesz za kratki. Jasno się wyraziłem?
Danny opadł na skórzany fotel. Na chwilę zamknął oczy,
westchnął ciężko.
292
- Zgoda. Przygotuj papiery do podpisu. A teraz wynoś się
z mojego biura.
- Już idę, Danny. Dokumenty będą gotowe jutro na jedenastą i bylibyśmy ci wdzięczni, gdybyś do południa opuścił
nasze biuro. Pocztę prześlemy pod wskazany adres.
Ze złośliwym uśmiechem wyciągnął rękę.
- Żal mi zostawiać cię tutaj zupełnie samego. Mogę ci
postawić drinka albo coś w tym rodzaju? Rzecz jasna, jeśli się
wygłupisz i wyskoczysz przez okno, cała nasza umowa straci
ważność.
Danny chwycił z biurka niewielki złoty zegar - prezent
gwiazdkowy od pracowników banku - i z całej siły cisnął nim
w McIntyre'a. Nie trafił. Zegar z trzaskiem wylądował na
ścianie.
- Nie przejmuj się tym, Dan. - McIntyre uśmiechnął się
beztrosko. - Położymy nową tapetę. Dobranoc, stary.
66
Daniel
Myślę, że każdy na moim miejscu rzuciłby się z mostu. Ja
zaś, zamiast rozpaczać, poczułem zdumiewającą ulgę. Bóg
pokarał mnie za moje grzechy. Chociaż wziąłem pieniądze
z kasy tylko po to, żeby ratować B'nai Simcha, i nie zwróciłem
ich od razu dlatego, że obowiązywał mnie siedmiodniowy
okres żałoby po śmierci ojca, byłem nie mniej winny, niż
gdybym je ukradł zaledwie na pół minuty.
Tak więc, zamiast się topić albo zalać, odwiedziłem niewielki
sztybel w Bronksie, gdzie ostatnio bywałem dość często. Wiedziałem, że nawet nocą zastanę tam jedną lub dwie osoby
pogrążone w czytaniu Biblii i będę mógł się do nich przyłączyć.
Rebe Schlomo od razu wyczuł mój nastrój.
- Coś ci dolega, Danile?
Wzruszyłem ramionami. Uznał to chyba za potwierdzenie.
- Kłopoty z żoną?
Pokręciłem głową.
- Ze zdrowiem?
- Nie.
- Z pieniędzmi? - nie dawał za wygraną.
- Coś w tym rodzaju - odparłem raczej przez grzeczność.
- Posłuchaj, Danile - współczująco powiedział starzec. - Ze mnie żaden Rotszyld, ale jeśli potrzeba ci kilku
dolarów, zawsze mogę ci pożyczyć.
- Doceniam to, rebe Schlomo - podziękowałem. - Teraz
jednak najbardziej szukam bratniej duszy. Może poczytamy
293
księgę Izajasza?
- Niech będzie Izajasz.
We trzech lub czterech spędziliśmy tak całą noc, robiąc
jedynie przerwy na szklankę herbaty. Po porannej modlitwie
poszedłem do domu, żeby stawić czoło dalszemu życiu.
Powitała mnie migająca lampka automatycznej sekretarki.
- "Proszę zadzwonić do dziekana Aszkenazego z Hebrew
Union College" - brzmiała wiadomość.
Pięć minut później rozmawiałem ze zwierzchnikiem dawnego
seminarium Debory.
- Danny, mam nadzieję, że ci nie przeszkadzam - powiedział. - Dostałem twój numer od Debory. Nie kłopotałbym
cię, ale to naprawdę ważna sprawa. Musisz mi pomóc.
- Jak?
- Pamiętasz tę "nie istniejącą" synagogę na północy, gdzie
Debora stawiała pierwsze kroki?
- Oczywiście. Jak mógłbym zapomnieć tak dzielnych ludzi?
- Oni ciebie także nie zapomnieli. To dobrze, bo student,
który miał do nich jechać, postanowił nagle, że nie zostanie
rabinem, i rozpoczął karierę futbolisty. Znalazłem się w kropce.
Zastąpisz go, Danny?
- Sam?
- Chyba wciąż umiesz czytać po hebrajsku? - zażartował
dziekan.
Nie roześmiałem się.
- Przepraszam - powiedziałem - ale nie zostałem... wyświęcony.
- Daj spokój - mruknął. - Wiesz przecież, że każdy Żyd
może odprawiać mszę. Tam, na północy, liczą na to, że poprowadzisz modły i zadmiesz w szofar.
- Mam także wygłosić kazanie? - zapytałem nerwowo.
- Oczywiście - przytaknął dziekan Aszkenazy. - Nie
wątpię, że z radością wrócisz do książek i przygotujesz wyśmienitą mowę.
Nie muszę chyba mówić, że miał całkowitą rację.
Godzinami przesiadywałem w uczelnianej bibliotece, z zachwytem odkrywając awangardowe teorie nowego pokolenia
współczesnych teologów. Niektóre książki tak mi się spodobały, że zdobyłem się na odwagę, poszedłem do księgarni
i kupiłem je sobie.
Nic mnie tak nie wciągnęło od czasu kursów u Bellera.
Aaron, widząc moją pasję, żartował nawet, że "zadurzyłem się
w Bogu", ale wyczuwałem, iż w głębi ducha jest ze mnie
294
zadowolony.
Pisałem nieraz do trzeciej albo czwartej rano, podekscytowany, z głową pełną przemyśleń i nowych idei.
W końcu, dwa dni przed Nowym Rokiem, załadowałem
książki do wypożyczonego kombi i ruszyłem w drogę.
Nie mogłem się porównywać z Deborą, ale sądziłem, że
"kongregacja w proszku" (raz w roku dodać wody i mamy
pełną synagogę) odwzajemni mój entuzjazm.
Traktowałem ów wyjazd jako swoistą inicjację. W życiu
przeczytałem na głos setki świętych tekstów, ale nigdy dotąd
nie wygłosiłem kazania. Nawet na swojej bar micwie, jak to
jest przyjęte u ortodoksów, przedstawiłem jedynie interpretację
fragmentu Biblii, aby udowodnić, że dobrze korzystałem z nauk. Teraz miałem się z innymi podzielić własnymi odczuciami
i przemyśleniami.
Mówiłem o tradycji. O naszym dziedzictwie. O tym, co to
znaczy być Żydem w tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym roku.
Zwłaszcza rok był ważny, gdyż przypominał, iż zmiotło nas
morze chrześcijan, jakże często, mimo tolerancji, nie pamiętających o tym, że są naszymi duchowymi spadkobiercami.
Chciałem, żeby wszystko zyskało na znaczeniu. Podczas
Modlitwy za przywódcę kraju", nawiązałem do wysiłków"
prezydenta Cartera zmierzających do podpisania układu pokojowego między Egiptem a Izraelem. Wyraziłem nadzieję, że
będzie to pierwszy krok do zakończenia wojny w całym tamtejszym regionie.
Początkowo peszyło mnie, że wierni chłonęli każde moje
słowo. W końcu jednak zacząłem znajdować w tym przyjemność, a po ostatniej modlitwie w Jom Kippur byłem naprawdę
dumny.
Doktor Harris nalegał, żebym jeszcze został. Po ostatnim
zadęciu w szofar zaprosił mnie na kolację w towarzystwie
kilku członków starszyzny.
W pierwszej chwili sądziłem, że chcą mnie wyswatać.
- Jest pan żonaty, rabi Luria?
- Nie - odparłem. - Nie zdążyłem. A przy okazji, nie
jestem rabinem.
- To nie ma najmniejszego znaczenia - wtrącił pan
Newman z utajoną pasją. - Dla nas jest pan rabinem. Chcieliśmy tylko spytać, czy coś pana łączy z Nowym Jorkiem.
- Cienka nić - odpowiedziałem półżartem, ale już wiedziałem, do czego zmierzają.
Zaczęli opowiadać, że w minionym roku często powracał
295
pomysł, aby na stałe dołączyć do ich rozproszonej społeczności
"wędrownego" rabina.
- Czasem myślę o nas jak o rozsypanych perłach...Doktor Harris lubił takie metafory. - Perłach, z których
warto zrobić naszyjnik. Sądziliśmy, że przyjmie pan naszą
ofertę.
- Mam więc służyć za sznurek - powiedziałem pozornie
lekkim tonem, ale byłem głęboko wzruszony.
- Mniejsza o nazwę - odparł pan Newman. - Przeprowadziliśmy dokładne rozeznanie. Gdyby zdołał pan odwiedzić
pięć miast, każde w inny dzień tygodnia, dotarłby pan do
wszystkich naszych wiernych. Zapłacimy dwadzieścia pięć tysięcy rocznie... no, może trochę więcej, ale niewiele. Plus,
oczywiście, pokrycie kosztów podróży. Co pan na to? - spytał
nieśmiało.
Nawet nie zdawał sobie sprawy, jakie znaczenie miały dla
mnie jego słowa. Skoro pytał, czy zadowoli mnie tak skromna
suma, nie mógł nic wiedzieć o moim drugim życiu... malwersanta. Dla nich byłem wciąż czysty. Potraktowałem ich ofertę
jak dar Nieba, pozwalający mi zapomnieć o dawnych grzechach.
- Doktorze Harris... - powiedziałem cicho - czuję się
zaszczycony.
Moi gospodarze odetchnęli z radosną ulgą.
- Dziękujemy, Danny - z patosem powiedział pan Newman. - Nie masz pojęcia, jak bardzo jesteśmy ci wdzięczni.
Nie mogłem mu odpłacić podobnym oświadczeniem. Nigdy się nie dowiedział, że właśnie odnalazłem prawdziwy cel
życia.
Nie chciałem być rabinem ciężkiej wagi, żądającym pochlebstw i ukłonów. Nie zamierzałem wyrokować o postępkach
innych, póki sam nie zostałem właściwie osądzony.
I nie chciałem schylać głowy przed złotym cielcem.
Nowy Testament nie był moją Biblią, ale znalazłem w nim
niezwykle interesujące myśli. Na przykład: "korzeniem wszelkiego zła jest chciwość pieniędzy". Miało to dla mnie o wiele
głębsze znaczenie, gdyż cały fragment, z Pierwszego Listu do
Tymoteusza, brzmiał: "Za nimi to uganiając się, niektórzy
zabłąkali się z dala od wiary i siebie samych przeszyli wielu
boleściami" *.
W moim przypadku tak się stało, że powróciłem do wiary.
Z tej prostej przyczyny, że chciałem czuć się potrzebny.
67
296
Debora
Była wczesna wiosna trzeciego roku rabinatu Debory. Trwały przygotowania do Święta Paschy. Debora prowadziła właśnie zajęcia ze studentami, kiedy weszła jej sekretarka, informując, że dzwoni wychowawca Eliego, Stanford Larkin. Z początku Debora pomyślała ze strachem, że synowi coś się stało.
Miała rację, chociaż nie zrozumiała natury obrażeń. Pan Larkin chciał z nią pomówić w cztery oczy. Postanowiła jechać
od razu.
- To bardzo żywe dziecko - zaczął wychowawca.
Debora, która sama udzielała porad rodzicom, zrozumiała,
że pod tym eufemizmem kryje się zwykły "rozrabiaka".
- Ma ogromnie dużo energii.
Czyli sprawia kłopoty. Ciekawe tylko, jak daleko się posunął.
- W pewnym sensie podziwiam go za odwagę - ciągnął
Larkin. - Nie boi się kolegów nawet dwukrotnie większych
od niego. Kłopot w tym, rabi, że to on zawsze zaczyna wszystkie bójki. Wiem z doświadczenia - mówił dalej - że podobnym zachowaniem dzieci pragną ściągnąć na siebie uwagę.
Potrzebują nas.
Debora z poczuciem winy skinęła głową.
- Co pan proponuje?
- Nalegałbym na wizytę u psychologa.
Serce w niej zamarło, ale starała się nie okazywać zdenerwowania.
- Tak, tak. Ma pan zupełną rację. Jeśli zna pan kogoś
odpowiedniego...
Larkin wziął z biurka jakąś kartkę. Widniało na niej nazwisko doktora Marca Wildinga. Żeby nie ulegało wątpliwości,
iż tak właśnie miała się skończyć ich rozmowa, na dole była
dokładna data i godzina wizyty u doktora Wildinga.
Po trzech godzinnych spotkaniach z Elim, czwarte psycholog
odbył z Deborą.
Doktor Wilding siedział wsparty rękami o biurko, eksponując muskularne ramiona. W college'u grał w futbol, w obronie.
Mówił suchym, rzeczowym tonem i ani na chwilę nie spuszczał
oka z Debory. Nie ułatwiało jej to trudnej i bez tego rozmowy.
- Nadajecie na różnych falach - zaczął. - Wciąż uważasz
go za dziecko, a dziś nawet dziewięciolatek jest świadom własnej płci. Z psychologicznego punktu widzenia to prawie mężczyzna. Rozumiesz, o czym mówię, Deboro?
- Tak, panie doktorze. - Delikatnie dała mu do zrozu297
mienia, że nie życzy sobie, by zwracał się do niej po imieniu.
- Czy są jacyś mężczyźni w otoczeniu twojego syna?spytał psycholog.
- Mój brat, Danny.
- Często się spotykają?
- Co kilka miesięcy. Zwykle podczas wakacji.
- Nie sądzisz, że to mało? Nikt się rano nie goli w łazience,
nikt w weekendy nie pogra z nim w futbol, nikt nie nauczy go
boksować...
- Dziękuję bardzo. Dosyć ma bijatyk przez cały tydzień - odpowiedziała Debora.
- Aaaa... - Wilding uśmiechnął się ze zrozumieniem.No właśnie. Bije się, bo nie umie boksować. Paradoks?
- Nie, doktorze - przyznała Debora.
- A co z tobą? - spytał. - Wybrałaś samotność? Przypuszczam, że jako rabin nie możesz przecież narzekać na brak
kontaktów z mężczyznami.
- Owszem, ale właśnie dlatego, że jestem rabinem, te "kontakty" dotyczą wyłącznie spraw wiary. Rozumie pan, doktorze?
- Jak najbardziej - odparł. - Czy jednak nie przyszło ci
do głowy, że to właśnie twój problem ma kapitalny wpływ na
zachowanie Eliego?
- Mój problem?
- Deboro, jesteś młoda, ładna... i samotna. Zapewniam
cię - a mówię to całkiem obiektywnie - że jeśli zawrzesz
stały związek, będzie to miało cudowny wpływ na Eliego.
Kiedy się zdecydujesz ponownie wyjść za mąż?
Debora czuła się urażona, ale w głębi ducha musiała przyznać, że pytanie nie było pozbawione sensu.
- Nigdy - odpowiedziała szczerze. - Nie leży to w moich
planach.
- Dlaczego?
- To nie pańska sprawa. A teraz proszę mniej uśmiechów
jak z reklamy pasty do zębów, a więcej fachowych porad.
Obiecuję, że gdy usłyszę, co zrobić z Elim, wyjdę i będzie pan
mógł dręczyć innych rodziców. Przy okazji, czy wobec ojców
też jest pan tak obcesowy?
- Oczywiście - uśmiechnął się Wilding. - Zdziwiłoby cię,
jak spokojnie to przyjmują. Masz odwagę, Deboro. Jeśli okażesz się równie dzielna wobec syna, znajdziesz właściwe wyjście.
- To znaczy jakie?
Wilding spojrzał jej prosto w oczy i powiedział tylko dwa
słowa:
298
- Szkoła wojskowa.
- Co takiego?!
- Proszę bardzo, możesz mnie uważać za faszyzującego
reakcjonistę. Eli wymaga jednak dyscypliny. Nazwij mnie też
męskim szowinistą, lecz potrzebuje innych wzorców niż te,
które ma w domu.
- Doktorze... - jęknęła Debora. - Naprawdę chce pan
ubrać mojego syna w mundur i przez cały dzień kazać mu
salutować?
- Tak - odparł psycholog, dla podkreślenia uderzając
dłonią w blat biurka. - Dla jego dobra. Jeśli wzdragasz się
przed tak radykalnym rozwiązaniem, są jeszcze zwykłe szkoły
z internatem...
Debora nie mogła dłużej znieść tej rozmowy.
- Chce pan mi go odebrać, prawda?
- Usiłuję mu pomóc, Deboro. - W głosie Wildinga po
raz pierwszy zabrzmiała nuta współczucia. - Wydaje mi się,
że wyczuwam jego prawdziwe potrzeby.
- Więc może znajdzie pan choć jedno rozwiązanie, które
nie wykreśli mnie z jego życia.
Marco Wilding podparł ręką kanciastą brodę, zastanawiał
się chwilę, po czym odpowiedział:
- Wiem. Powinienem wpaść na to dużo wcześniej...
- Tak? - niecierpliwie spytała Debora.
- Twój kibuc. Eli uwielbia to miejsce. Z utęsknieniem
wypatruje lata i popada w rozpacz, gdy musi wracać. Myślałaś
kiedyś, żeby wyjechać tam na stałe?
- I wszystko rzucić? Pracę... obowiązki?
Doktor Wilding spoważniał nagle. Popatrzył jej prosto
w oczy.
- Najważniejszym obowiązkiem matki jest troska o dziecko. To wszystko, co miałem pani do powiedzenia, pani Luria.
Brat po raz pierwszy odmówił rozmowy na ten temat.
- Ależ, Danny, jesteś moim jedynym przyjacielem. Postaw
się choć przez chwilę na moim miejscu. Co byś zrobił?
- Wybiegłbym z domu i poślubił pierwszą ładną napotkaną
dziewczynę.
- Kpisz ze mnie. Takie słowo jak "miłość" nie ma tu nic
do rzeczy?
- Owszem - odpowiedział. - Zrobiłbym to z miłości do
dziecka. I zrobię to, jeśli pozwolisz, żeby Eli zamieszkał ze
mną. Dobrze wiesz, że doradzając jako rabin, wciąż mam do
czynienia z różnymi rodzicami i różnymi dziećmi. Jestem pe299
wien, że mąż lub żona mogą wytrzymać niemal wszystko.
Dziecko tego niestety nie potrafi.
W tym momencie ktoś zadzwonił do drzwi. Debora powiedziała bratu, że zatelefonuje do niego o dziesiątej wieczorem,
i pobiegła otworzyć.
W progu stały dwie osoby. W pierwszej chwili Debora
nie zauważyła nawet Jerry'ego Phillipsa, nauczyciela gimnastyki ze szkoły Eliego. Widziała tylko krew rozmazaną na
twarzy syna.
- O mój Boże! - jęknęła. - Co się stało?
Chłopiec spuścił głowę. Jerry pośpieszył z wyjaśnieniem:
- Nic mu nie będzie, rabi. Rozbity nos, wystarczy go porządnie umyć. Gorzej ten drugi, Victor Davis...
Boże - pomyślała Debora. - Na dodatek z mojej kongregacji.
- Sam zaczął! - z gniewem bronił się Eli.
Debora nie zwróciła uwagi na jego słowa.
- Co właściwie się stało? - spytała nauczyciela.
- Zanim zdążyłem ich rozdzielić, Eli przydusił Davisa
i tamten rąbnął głową w parkiet.
- Nic mu nie jest?
- Mam nadzieję - niepewnie odparł Phillips. - Zabrali
go do szpitala w Middlesex na prześwietlenie. Och, właśnie,
mam się tam spotkać z jego rodzicami... - Był szczerze zakłopotany. - To... przykra sprawa, rabi - mruknął.
- Tak, panie Phillips - powiedziała Debora. - Dziękuję
za zrozumienie... i za to, że pan go odwiózł.
Zamknęła drzwi i popatrzyła na syna.
- Powinieneś się wstydzić! - krzyknęła.
- Mamo, przysięgam, że to on zaczął! - zawołał Eli.Cały czas szturchał mnie w kark.
Debora przez chwilę próbowała wyobrazić sobie tę scenę
i zrozumiała nagle, że przeciwnik Eliego był znacznie wyższy.
Ale odwaga nie tłumaczyła bójki.
- Dobrze już. Chodźmy do łazienki. Muszę cię umyć.
Na początek wytarła twarz syna zimnym mokrym ręcznikiem. Eli skrzywił się odruchowo. Musiał nieźle oberwać, ale
po męsku próbował nie pokazywać po sobie, że go boli. Z trudem się powstrzymała, żeby go nie przytulić.
Dziesięć minut po tym, jak odesłała Eliego do jego pokoju,
aby odrobił lekcje, rozległ się dzwonek telefonu. Był to pan
Davis.
Debora przede wszystkim z niepokojem spytała, co z Vic300
torem. Davis mruknął, że nie stwierdzono poważnych obrażeń,
ale że "cała sprawa mogła skończyć się dużo gorzej".
- Bardzo mi przykro - powiedziała Debora.
- Przykro? - powtórzył pan Davis. - Powinna się pani
wstydzić. To tak się zachowuje syn rabina?
Chciała mu wytłumaczyć, że na ogół każdy chłopiec staje
się nieco agresywny w dziewiątym roku życia - bez względu
na zawód rodziców. "Z psychologicznego punktu widzenia to
prawie mężczyzna", jak to trafnie ujął doktor Wilding.
- Rabin powinien być przykładem dla reszty społeczeństwa - grzmiał Davis. - To hańba, że syn tak zwanego
przywódcy duchowego zachowuje się jak chuligan. Ostrzegam,
jeśli jeszcze raz zobaczę go na treningu koszykówki, więcej nie
przyjdę do świątyni.
Debora zacisnęła zęby. Mimo wszystko zdobyła się na
uprzejmość.
- Cieszę się, że poznałam pańskie stanowisko w tej sprawie,
panie Davis - powiedziała chłodno. - Dobranoc.
Odłożyła słuchawkę, ukryła twarz w dłoniach i próbowała
pozbierać myśli. Jeśli mały Davis był choć trochę podobny do
ojca, nic dziwnego, że Eli mu przyłożył.
Poszła do pokoju syna. Pod drzwiami zobaczyła smugę
światła.
Zapukała cicho. Nie było odpowiedzi. Powoli otworzyła
drzwi i zobaczyła, że Eli zasnął, skulony pod kocem. Nawet
nie zgasił lampki.
Wiedziona dziwnym odruchem rozejrzała się po pokoju i od
razu uświadomiła sobie, że coś się zmieniło.
Eli zawsze woził ze sobą swoistą relikwię: oprawioną w ramki fotografię "ojca" stojącego dumnie przed odrzutowcem
Phantom, z Gwiazdą Dawida na burcie. Fotografię tę stawiał
obok łóżka i patrzył na nią przed zaśnięciem. To chyba była
dla Debory najtrudniejsza część kłamstwa. Eli co wieczór kończył modlitwę słowami: "Dobranoc, mamo", a potem dodawał
po hebrajsku: "Dobranoc, abba".
Już wiedziała, co się zmieniło. Ramka była pusta. Gdzie
zdjęcie? W pierwszej chwili opanowało ją bezsensowne przerażenie, że Eli dowiedział się prawdy i podarł fotografię na
milion kawałków.
Gdy jednak popatrzyła uważniej na śpiącego syna, odkryła,
gdzie jest zdjęcie - trzymał je w ręku.
Debora z trudem powstrzymywała łzy. Pochyliła się, łagodnie odgarnęła mu z buzi kosmyk jasnych włosów i pocałowała
301
go w czoło. Potem, zgasiwszy światło, zamknęła drzwi i zeszła
do salonu, żeby przeprowadzić najważniejszą rozmowę telefoniczną w swoim życiu.
Przy śniadaniu ciężko jej przychodziło panować nad nerwami, lecz nie wspomniała ani słowem o wczorajszej bójce.
Mimo to Eli był markotny i przygaszony. Usiadła naprzeciw
niego, upiła łyk kawy i przystąpiła do rzeczy.
- Eli, podoba ci się tutaj?
- Co to znaczy "tutaj"?
- Nie wiem. W Connecticut, w szkole... w ogóle tutaj.
- Tak - odparł bezbarwnym głosem. - Może być.
Spod oka zerknął na matkę, próbując odczytać jej intencje.
- A tobie, mamo, się podoba?
Trudne pytanie. Debora nie miała na to gotowej odpowiedzi.
- Szczerze mówiąc, byłabym tu szczęśliwa, gdyby coś mi
nie podpowiadało, że z tobą jest inaczej.
- Ze mną? Nie wiem, o co ci chodzi - odparł obronnym
tonem. - Czemu nie powiesz wprost tego, co masz do powiedzenia?
- No... - zawahała się, żeby nie zdradzić swego zdenerwowania. - Czasami tęsknię za kibucem. A ty?
- Jeździmy tam co lato, więc jak mam tęsknić?
- A zimą? - podsunęła. - Tęsknisz?
Nie odpowiedział od razu.
- Trochę... - przyznał szeptem.
- Chciałbyś tam wrócić na stałe?
- A co z twoją pracą? - zaprotestował nieco zbyt szybko.
- Przede wszystkim jestem nauczycielką. Rabin nie musi
ciągle występować w uroczystych szatach i wygłaszać kazań.
W zakres nauki wchodzą także studia nad Biblią. Mogłabym
przecież uczyć w okręgowym liceum w kibucu.
Eli znów milczał przez chwilę, a potem spytał cicho:
- Kto powiedział, że dostaniesz tę pracę?
- Dziadek Boaz - odparła z uśmiechem. - Rozmawiałam
z nim wczoraj wieczorem przez telefon.
Na chwilę zapadła kompletna cisza. Debora ze wzruszeniem
obserwowała, jak jej syn walczy z narastającym wybuchem
radości.
- Naprawdę? - spytał.
- Naprawdę - odpowiedziała.
Spojrzał na nią szeroko rozwartymi oczami i nagle jak szalony rzucił się jej w ramiona.
68
302
Timothy
Zaledwie parę osób zdawało sobie sprawę, że Timothy,
mimo całej swojej popularności, wciąż nie był oficjalnym członkiem archidiecezji Bostonu. Każdy ksiądz przechodzący z jednego biskupstwa do drugiego podlegał dwu- lub trzyletniej
"karmazynizacji".
Kiedy Tim już zakończył okres formalnej karencji, kardynał
Mulroney wydał na jego cześć skromny obiad i po raz pierwszy
zaszczycił go tytułem "monsignore".
Niemal natychmiast wzrosła liczba zaproszeń z sierocińców
na oficjalne przyjęcia charytatywne.
Oczywiście Tim czuł się dużo lepiej podczas szkolnych pikników i na festynach Rycerzy Kolumba niż na wykwintnych
bankietach w sali hotelu "Ritz Carlton", gdzie wytworne damy
co chwila prosiły go do tańca, pewne, że nie wzbudzą tym
zazdrości mężów.
Po nie kończących się miesiącach "fraternizacji w imię Boga" - jak niefrasobliwie określał to Mulroney - Tim zaczął
przybierać na wadze. Teraz, zamiast lunchu, biegał wokół
stawów Boston College.
Pewnego pochmurnego dnia ze zdziwieniem zobaczył swoją
sekretarkę, zazwyczaj flegmatyczną siostrę Margueritę; śpieszącą bez płaszcza w jego stronę. Wymachiwała jakąś kopertą.
- Monsignore! - wołała przejęta. - Przyszło zaproszenie
z Waszyngtonu!
- Mimo to nie powinnaś wychodzić na dwór bez płaszcza,
Meg - zażartował zdyszany Tim. Głęboko wciągnął w płuca
zimne powietrze. - Od prezydenta Reagana?
- Prawie - wysapała. - Z ambasady Watykanu.
Tim udał zdziwionego, żeby nie robić jej przykrości, choć
domyślał się, co zawiera list.
Niecały rok wcześniej, w styczniu 1984 roku, Ronald Reagan
odnowił oficjalne stosunki dyplomatyczne z Watykanem, pozostające w zawieszeniu od ponad wieku. Od tamtej pory delegat
Stolicy Apostolskiej był tytułowany w Waszyngtonie "Jego
Ekscelencja Ambasador".
Tim został właśnie zaproszony na uroczyste przyjęcie powitalne na cześć nowego wysłannika Watykanu do Ameryki. Był
nim nikt inny, jak ukochany brat księżniczki, arcybiskup Giovanni Orsino.
- Czyż to nie cudowne, monsignore? - zawołała z radością
siostra Marguerita.
Tim zmarszczył brwi.
303
- Meg, to poufna sprawa - powiedział surowym tonem. - Nie chcę, aby jakieś plotki dotarły na drugie piętro
rezydencji.
Zakonnica zaczerwieniła się i lekko skinęła głową. Bez wątpienia już rozgadała - westchnął Tim w duchu.
Światła ambasady Watykanu przy Massachusetts Avenue
dawały tyle blasku, że widać je było z okien przelatujących
samolotów. Nie kończąca się kawalkada limuzyn przywoziła
kolejnych przedstawicieli arystokracji Waszyngtonu.
Tim był już wewnątrz, gdy usłyszał fanfarę Hail to the
Chief. Prezydent i pani Reagan pojawili się na szczycie schodów. Uśmiechnięci unieśli dłonie w geście powitania. Podeszli do gospodarza, arcybiskupa Orsino, który gorąco ich
powitał, po czym przedstawił im członków katolickiej elity
Ameryki.
Mulroney, chociaż był kardynałem, czuł się nieswojo w tłumie dyplomatów i dostojników rządowych. Większość czasu
spędził na rozmowach o sprawach zawodowych ze znajomymi
kardynałami z Nowego Jorku, Chicago, Los Angeles, Detroit
i Filadelfii.
Tim, który nie znał tu nikogo, trzymał się na uboczu, obserwując wspaniały tłum gości. Był tutaj, wśród wielu innych
znakomitości z Kapitolu, senator O'Dwyer z Massachusetts,
który kiedyś, dawno temu odwiedził go w Seminarium św.
Atanazego.
Nagle tuż nad uchem Tim usłyszał znajomy głos:
- Cześć, Hogan. - To poufałe przywitanie było tu zgoła
niestosowne. Tim odwrócił się i zobaczył George'a Cavanagha, dzierżącego w ręku na pół opróżniony kieliszek szampana.
- Sądziłem, że nadal tkwisz w południowoamerykańskiej
dżungli - powiedział, gdy wymienili uścisk dłoni. - Kto by
pomyślał, że trafisz na taką galę.
- Przecież to także dżungla - odparł George z nie ukrywaną ironią.
- Jak ci się wiedzie? - spytał Tim, próbując przybrać
równie swobodny styl bycia.
- Czuję się trochę przemęczony, ojcze... powinienem chyba
powiedzieć: monsignor Hogan. Nawet sobie nie wyobrażasz,
jak trudno pasać trzódkę na południe od granicy. Przetrwałem
tylko dlatego, że wierzyli we mnie. - Cavanagh pociągnął łyk
szampana i westchnął ciężko. - W końcu się wypaliłem. Tim,
uwierz mi, mam dość tej partyzantki.
304
- Chyba nie zamierzasz porzucić Kościoła?
W znużonych oczach George'a zamigotały znajome błyski.
- Nie. Nie zamierzam się poddać. Ale wróciłem do "kompanii". W przyszłym miesiącu czeka mnie konsekracja na
biskupa pomocniczego Chicago. Dostaniesz zaproszenie.
- Och... - Tim nie krył zaskoczenia. Potem dodał z prawdziwą serdecznością: - Należą ci się gratulacje, Ekscelencjo.
- Niezupełnie - smutno powiedział George. - Zwyczajne
quid pro quo.
- Nie rozumiem.
- Chodzi o moją gazetę, monsignore. Musiałem ją zlikwidować. "La Voz del Pueblo" zamilkła.
Zanim Tim zdołał coś powiedzieć, George dodał szybko:
- To nie znaczy, że wyzbyłem się dawnych ideałów. Teraz
będę je głosił z ambony, a nie z pniaka po ściętym drzewie
w tropikalnym lesie. Szczerze mówiąc, bardzo mi to odpowiada. Nie chodzi tylko o bieżącą wodę i miękkie łóżko, ale
o pewną ulgę... podczas tych najgorszych nocy, kiedy dusza
nie może zasnąć.
- Też tego doświadczyłem - pokiwał głową Tim.
George jednym haustem opróżnił kieliszek.
- Mówiąc między nami, Timmo, czasem pragnę, aby nasze
pacierze można było przesyłać pocztą poleconą. Żeby choć raz
mieć pewność, że dotrą do adresata. - Zachwiał się lekko.Buntownik ze mnie, co?
- Skądże - pośpiesznie odparł Tim. - Wyglądasz raczej
na wstawionego. Najlepiej wracaj do domu i połóż się spać.
- Do domu? - zawołał George. - Gdzie jest "dom"
katolickiego księdza? Czterech z nas zajmuje apartament
w Watergate. Możesz sobie to wyobrazić, Timmo? Campesinos
przymierają głodem w Nikaragui, a my mieszkamy w pokoju
z całodobową obsługą.
Tim zaczął go popychać w kierunku wyjścia. Na zewnątrz
pomógł mu odszukać kierowcę, a gdy George wsiadł już do
limuzyny, rzekł krzepiąco:
- Wiesz, Cavanagh... podziwiam cię. Naprawdę.
George uniósł głowę i spytał niewyraźnie:
- Mówisz serio?
- Chciałbym mieć twoje serce - z emfazą odparł Tim.
- Nie wierzę. Ale ja chciałbym mieć twoją głowę. Dobranoc, monsignore.
Z tymi słowy George zamknął okno i skinął na szofera, że
może ruszać.
305
Gdy Timothy wrócił na salę, zbliżył się do niego gospodarz.
- Caro Timoteo - powiedział ambasador Orsino. - Wszędzie cię szukałem.
- Bardzo jestem rad z naszego spotkania. Jak się czuje
pańska siostra, Ekscelencjo?
- Kwitnąca jak zawsze. Przesyła ci najserdeczniejsze pozdrowienia - odparł Orsino. - Chciałbym jednak pomówić
z tobą na osobności. Może jutro w porze śniadania?
- Kiedy tylko Ekscelencja sobie życzy.
- Dobrze. Przyślę po ciebie samochód za kwadrans ósma.
Buona notte.
Ranek w Waszyngtonie był niezwykle pogodny i ciepły jak na
tę porę roku. Stół wystawiono na taras rezydencji, a w należytej
odległości stanął kamerdyner w białych rękawiczkach. Poza nim
na tarasie były jedynie dwie osoby: Tim oraz brat księżniczki.
- Tim, proszę, mów do mnie Gianni - rzekł dyplomata. - Słyszałem dużo dobrego o twoich poczynaniach w Bostonie. Wydaje mi się, że jesteś równie biegły w łacinie, jak
w prowadzeniu ksiąg rachunkowych.
Tim nie potrafił powstrzymać się od uśmiechu.
- Lubię tę pracę. Odzew wiernych...
- A pozycja? Nie lubisz być nazywany "monsignore"?Orsino zauważył wahanie Tima i dodał: - Nieco próżności to
nie grzech. Przyznam ci się, że choć mam już kilkanaście
tytułów, cieszę się z każdego następnego.
Tim znów się uśmiechnął, słysząc to dziecinne wyznanie.
- Zapewniam cię, że w pełni zasługujesz na zaszczyty.
Prawdę mówiąc, mam na biurku prośbę kardynała Mulroneya,
aby cię podnieść do godności... - Orsino zawiesił głos, po
czym dokończył melodramatycznym tonem: - Ale nie. Jesteś
zbyt cenny, żebyś nawet jako biskup miał siedzieć w Bostonie.
Potrzebujemy cię w Rzymie.
Sama nazwa ukochanego miasta wzbudziła w Timie falę
nostalgii.
- Cóż miałbym robić? - spytał, z trudem maskując podniecenie.
- To nie będzie tak łatwe jak tłumaczenie łacińskich listów - odparł ambasador. - Przekonałem Ojca Świętego, że
masz w sobie dość azbestu, aby wytrzymać między patelnią
a płomieniem. - Uśmiechnął się. - Ładna angielszczyzna,
nieprawdaż?
- Tak... Gianni - odparł Tim, oszołomiony wieścią, że
jego imię dotarło do papieża.
306
Orsino upił łyk kawy, otarł usta i wsparł ręce na stole.
Popatrzył na Tima.
- Patelnia to Ameryka Południowa, Timoteo - wyjaśnił
konfidencjonalnym tonem. - Nikt poza mną nie wie, jak
bardzo potrzebujemy tam pomocy. "Ogniem" niestety jest
kardynał Franz von Jakob, nominalny arcybiskup Hamburga.
Znasz oczywiście jego obecną funkcję?
- Tak - odpowiedział Tim. - Przewodniczy Kongregacji
do spraw Doktryny Wiary.
- Spotkałeś go kiedyś? - spytał Orsino.
- Nie bywam w tak wysokich kręgach - wyjaśnił Tim.
- A jednak go spotkałeś - uśmiechnął się ambasador.Był na twojej obronie, chociaż potem, zgodnie ze swoim charakterem, nie pojawił się na przyjęciu u mojej siostry. Mówiąc
między nami, to niemożliwy człowiek. Z drugiej strony, wykonuje wręcz niemożliwe zadanie. Tylko Prusak mógłby się podjąć pracy duszpasterskiej w Afryce, gdzie msza odprawiana
jest przy dźwiękach bębnów, a celibat oznacza, że kapłani nie
mieszkają na stałe z żonami i dziećmi. I nie muszę wyjaśniać - dodał po chwili - że preferuje rządy żelaznej ręki.
- Bardzo słusznie - zauważył Tim z kwaśną miną.Sanctum Officium ma długie dzieje. Zwłaszcza pod dawną
nazwą: Inkwizycja.
- Uwierz mi, Timoteo, w porównaniu z Ameryką Łacińską, Afryka to dziecinna igraszka. Wiem to z własnego doświadczenia. Jezuici wpajają wiernym najgorsze bezeceństwa.
Tak zwana "rewolucja kulturalna" to wierutna bzdura. Tylko
czekać, jak zaczną śpiewać hymny w rytm tanga. Jeżeli ich nie
powstrzymamy, Ojciec Święty za przykładem Klemensa XIV
skasuje Towarzystwo Jezusowe. To prawdziwa wojna, mój
chłopcze.
- Jaka ma być w tym moja rola? - ze zdumieniem zapytał Tim.
- Otóż to. - Orsino wstał i zawzięcie gestykulując, zaczął
krążyć po tarasie. - Jesteś wykształcony. Masz dar wymowy.
Charyzmę. A przede wszystkim niezachwiane poparcie Rzymu.
Za moją rekomendacją kardynał von Jakob oraz sam Ojciec
Święty chcą ci powierzyć funkcję specjalnego wysłannika kurii
do diecezji w Ameryce Łacińskiej.
- Do wszystkich?
- Tylko tam, gdzie panoszą się jezuici - odparł Orsino.Więc chyba nie do wszystkich - dodał z uśmiechem. - Dość
mamy poniżających incydentów, jak ten z udziałem sandinis307
tów w czasie, gdy Jego Świątobliwość zawitał do Nikaragui.
Południowoamerykańscy księża nie powinni czytać wywrotowych gazet wydawanych przez jezuitów...
- Jak "La Voz del Pueblo"?
- Właśnie - przytaknął ambasador. Zaraz też szybko
zmienił temat. - Zdążysz dotrzeć do Rzymu przed końcem
miesiąca?
- Raczej tak. Co prawda kardynał Mulroney...
- Nim się nie przejmuj - z błyskiem w oku przerwał
Orsino. - Jest dumny z ciebie. A ponieważ najważniejszy jest
czas, postanowiono, że uroczystość odbędzie się w Rzymie.
Chyba ci to nie przeszkadza?
- Jaka uroczystość? - spytał Tim.
- Myślałem, że to oczywiste. - Na twarzy ambasadora
zagościł promienny uśmiech. - Nie możemy pozwolić, aby
nuncjusz o tak ogromnym zakresie obowiązków piastował
godność poniżej arcybiskupa. Gratuluję, Wasza Ekscelencjo.
Klimatyzowana limuzyna sunęła przez rozgrzane upałem
ulice Waszyngtonu. Timem targały mieszane uczucia.
Każdy ksiądz na świecie radowałby się na wieść, że otrzyma
królewskie szaty biskupa.
Ale nie każdy musiałby za to płacić służbą na rzecz... Inkwizycji.
69
Daniel
W ciągu miesiąca, jaki upłynął od chwili, gdy przyjąłem
propozycję doktora Harrisa, sprzedałem swój apartament
w Nowym Jorku i kupiłem domek w Lisbon, w stanie New
Hampshire. Resztę pieniędzy ulokowałem w obligacjach państwowych. Nie miałem już ochoty prowadzić interesów na
Wall Street, zresztą zawsze w głębi ducha czułem, że to mi nie
sprawia żadnej przyjemności.
Wybrałem Lisbon nie tylko ze względu na egzotyczną nazwę,
ale także dlatego, że miejscowość ta leżała dokładnie pośrodku
skupiska pięciu wiosek, w których pełniłem teraz nieoficjalną
funkcję doradcy duchowego. O rzut śnieżką stąd były także
narciarskie trasy w Vermont, a dokładnie w Stowe i Sugarbush.
Postanowiłem zająć się sportem nie tyle po to, aby poprawić
kondycję, ile dlatego, że zawsze słyszałem, iż przyjeżdżają tam
samotne dziewczyny z Nowego Jorku. Może była to prawda - ale kto do tej pory miał okazję to sprawdzić?
Wciąż rozszerzałem swoją działalność. Każdego lata zabierałem jednego lub dwu członków kongregacji do Izraela. Pod308
czas gdy ja odwiedzałem Deborę i Eliego, członkowie mojej
rozproszonej trzódki mogli uczęszczać na kursy hebrajskiego,
a przede wszystkim czerpać ze źródła mądrości przodków.
Ponadto zyskiwałem nauczycieli do szkół niedzielnych. Z biegiem czasu stworzyłem silny zespół.
Tak byłem pochłonięty pracą, podróżami z miasta do miasta
i z jednej uroczystości na drugą, że nawet nie zauważyłem, jak
minęły aż cztery lata od chwili, gdy zostałem "rabinem bez
teki".
Tylko raz uświadomiłem sobie, jak szybko przesypują się
ziarnka piasku w klepsydrze: w maju znów zawitałem do Izraela, na trzynaste urodziny Eliego - i na najważniejszy moment w jego duchowym życiu: bar micwę.
Kibuc nie miał własnej świątyni, Debora zwróciła się więc
do rabina z Or Chadash w Hajfie - jednej z pierwszych
zreformowanych synagog w Izraelu. Był to niewielki, ale ładny
budynek, mniej więcej w połowie zbocza góry Karmel.
Rabin nawet poprosił Deborę, aby z tej okazji wraz z nim
zajęła miejsce przy pulpicie i żeby odśpiewała Torę tuż przed
Elim.
Jednakże niespodziewany cień smutku padł na tę radosną
uroczystość. Prócz mieszkańców kibucu, przybyłych kawalkadą
astmatycznych autobusów, pojawiło się także sześciu mężczyzn
nieco po czterdziestce. Przyjechali z różnych zakątków kraju.
Okazało się, że to piloci z tej samej eskadry, w której służył
"ojciec" Eliego.
Boaz i Zippora byli głęboko wzruszeni, Eli zaś niemal zaniemówił z emocji. Debora załatwiła szybko, aby dowódca
eskadry, pułkownik Sassoon, czytał Torę przede mną, Boazem
i przed nią samą.
Eli nie spuszczał wzroku z mężczyzn, jakby chciał wniknąć
w ich wspomnienia i odnaleźć choćby cień ojca.
Ja zaś od razu zauważyłem, że podczas całej ceremonii
i później, na przyjęciu w kibucu, dręczyło ich pytanie, jak to
się stało, że ciemnoskóra Debora i jeszcze ciemniejszy Avi dali
życie takiemu blondini.
Kłopot w tym, że Eli także to zauważył.
Wieczorem, kiedy starsi zasiedli za stołem, Eli poszedł do
sali gimnastycznej, aby dalej świętować w gronie kolegówi koleżanek - z klasy. Sądząc po śmiechach, jakie usłyszałem,
gdy na chwilę wróciłem do pokoju po sweter, zabawa była
wyśmienita.
Nagle tuż obok mnie rozległ się głos Eliego:
309
- Cześć, wujku Danny.
- Cześć. Spisałeś się na medal - powiedziałem z uznaniem.
- Dzięki - odparł ze źle ukrywanym podnieceniem. - Ale
czy mógłbyś powiedzieć mi prawdę?
- Jasne... - mruknąłem lekko zaniepokojony, nie wiedząc,
czego się spodziewać.
- Czy łamał mi się głos przy Torze?
- Ani trochę - zapewniłem go. - Śpiewałeś czystym
barytonem.
- Gila mówi, że fałszowałem.
- Kto to jest Gila? - zapytałem niewinnie.
- Nikt - odpowiedział. Teraz rzeczywiście głos mu się
załamał.
- Ach, prawda... Twoja dziewczyna, o której wspominał
Boaz.
- Nie wygłupiaj się, wujku Danny. Jestem za mały na
dziewczyny - zaprotestował zbyt żarliwie.
Przez lata, które spędziłem jako "rabin z lasu", nauczyłem
się dostrzegać i cenić uczucia łączące ludzi. Nawet nastolatków.
- Lubię ją - zauważyłem.
- Razem będziemy służyć w lotnictwie - z dumą oznajmił
Eli.
- No, to dopiero za pięć lat. Nie myśli się o takich rzeczach
w dzień bar micwy.
Posmutniał nagle.
- Wujku, w Izraelu myśli się tylko o tym.
Noc była ciepła i zdążyłem już wypić nieco wina, a mimo
to zrobiło mi się zimno. Jak można mówić o normalnym
dzieciństwie w obliczu tak ponurej perspektywy?
Z drugiej strony moja młodość także nie była najszczęśliwsza. Może czułbym się znacznie lepiej, gdybym dokładnie wiedział, co będę robił w wieku osiemnastu lat? Bez odwołania.
Chciałem serdecznie objąć mego przystojnego siostrzeńca,
ale - mimo swych trzynastu lat - tak wyrósł, że mogłem go
jedynie poklepać po plecach.
Nagle uświadomiłem sobie, że przecież nie miał żadnego
powodu, by iść taki kawał drogi do chat dla gości. Zatem
nasze spotkanie nie było przypadkowe. Eli czekał na mnie, by
już jako dorosły człowiek zadać mi kilka podstawowych pytań.
- Wujku Danny... - zaczął. Starał się mówić spokojnie. - Możemy porozmawiać... wiesz, jak mężczyzna z mężczyzną? To dla mnie bardzo ważne. Z całej naszej rodziny
tylko tobie naprawdę ufam.
310
Boże, miałem wrażenie, że niebo wali mi się na głowę.
- Jeśli chcesz mnie spytać, jak żyć, to odpowiem ci dopiero wtedy, gdy sam się dowiem - próbowałem rozładować
nastrój.
- Nie, wujku. To nie są żarty - odpowiedział z powagą.
- Dobrze - skapitulowałem. - Powiedz, co ci chodzi po
głowie.
Usiedliśmy na schodach wiodących do mojej chaty.
Eli przez długą chwilę spoglądał na jezioro.
- Wujku Danny - odezwał się wreszcie - przez cały
miniony tydzień przyjeżdżali z Tel Awiwu i nawet z Chicago
krewni Boaza i Zippory. Godzinami przesiadywali razem, oglądali zdjęcia i rozprawiali o dawnych czasach.
Nie miałem najmniejszych wątpliwości, do czego to prowadzi.
- To był obłęd - z namysłem mówił Eli. - Nazwozili
miliony zdjęć. Nawet stare, wyblakłe i zbrązowiałe, z Budapesztu. I pewnie milion fotografii Aviego z czasów, gdy był małym
chłopcem.
Opuścił głowę i mruknął cicho:
- Nie było tylko zdjęć mamy z Avim. Ani jednego. Nawet
ze ślubu. - Urwał, po czym spojrzał na mnie. - Jak myślisz,
co to znaczy?
Gorączkowo usiłowałem znaleźć jakiś żart, wykręt... coś, co
pomogłoby mi wyrwać się z pułapki. Lecz mój siostrzeniec był
zbyt mądry - a prawda silniejsza od naszej woli.
- Nigdy nie poznałem Aviego - odparłem w końcu, gdyż
tylko tyle mogłem powiedzieć, nie uciekając się do kłamstwa.
- Nie o to pytałem - posępnie stwierdził Eli.
- Tak? - udałem zdziwienie. - A więc o co?
Znowu popatrzył na mnie.
- Jesteś pewien, że on był moim ojcem? - spytał szeptem.
Miałem przecież co najmniej kwadrans, żeby uzbroić się
w zapas wszelkich wykrętów, a mimo to poczułem się bezradny. Siedziałem jak skamieniały. W końcu Eli uwolnił mnie od
męczarni.
- Wszystko gra, Danny - odezwał się miękko. - Nie
musisz nic mówić. Twoja twarz powiedziała mi wszystko.
70
Daniel
Dwa dni później odwiozłem Eliego do Jerozolimy na "drugą
bar micwę". Stryj Saul, jako silczański rabi, z czysto dyplomatycznych względów nie mógł uczestniczyć w sobotniej
311
ceremonii. Uzgodniłem z nim jednak, że uczcimy pamięć ojca,
pozwalając Eliemu, by przeczytał Torę w poniedziałek, w czasie
porannych modłów pod Ścianą Płaczu.
Debora nie pojechała z nami. Żywiła uzasadnioną obawę,
że zostanie rozdzielona z synem i jak zwykle wepchnięta w zatłoczony sektor dla kobiet. Wciąż dokuczała jej bolesna pamięć
o zamieszkach.
Może chodziło także o inne wspomnienia.
Nie muszę mówić, że przybyła cała jerozolimska B'nai Simcha, nie wyłączając chłopców z jesziwy, szczęśliwych, że trafiło
im się pół dnia wolnego od zajęć. Tak jak ja, Eli czuł się
dobrze po obu stronach ścieżki - zarówno wśród radośnie
tańczących frumerów, jak i na dyskotece w kibucu.
Po zakończeniu modłów, kiedy przeszliśmy do szkoły na
poczęstunek złożony z ciasta i wina, Saul odwołał mnie na
bok, żeby przedyskutować jakieś silczańskie sprawy.
Choć minęły już lata od śmierci mojego ojca, Saul nie potrafił dogadać się ze starszyzną Jerozolimy w sprawie lokalizacji
szkolnego internatu.
Zapoznał mnie z sytuacją, bo nie tylko należałem do klanu,
lecz także - mimo że Doris Greenbaum wspaniałomyślnie
odstąpiła od swych roszczeń - uważał mnie za dobroczyńcę,
choć rzecz jasna nie zdawał sobie sprawy, jaką cenę przyszło
mi za to zapłacić.
Teraz postanowił raz na zawsze rozwiązać sprawę internatu.
Tydzień wcześniej zabrał mnie na obchód wszystkich odpowiednich budynków w Mea Shearim, a nawet jeszcze dalej,
w przyległych dzielnicach. Domy były zniszczone, a cenyastronomiczne.
Moim zdaniem najlepiej prezentował się poszarzały ze starości, dwupiętrowy budynek z jerozolimskiego kamienia. Łatwo
pewnie udałoby go się przerobić na bursę dla około sześćdziesięciu chłopców, a na dodatek stał niedaleko szkoły. Dziś
jednak rebe Bernstein, rozgadany i do gruntu uczciwy następca
niesławnego Schiffmana, przedstawił całkiem nową propozycję.
Saul uznał, że powinienem jej wysłuchać.
Uszczęśliwiony Eli poszedł w swoją stronę, czyli do "Richie's
Pizza" na King George (jako chłopak z kibucu dobrze wiedział,
gdzie w wielkim mieście znaleźć ładne dziewczyny). My natomiast siedliśmy w gabinecie rabina przy herbacie, a rebe Bernstein przedstawił nam szczupłego, ubranego na czarno mężczyznę nazwiskiem Gordon. Pan Gordon przypiął dużą mapę
do tablicy ogłoszeń i zaczął prezentację.
312
- Tutaj, proszę szanownych panów, jest cudownie nowoczesne osiedle Armon David. Zaprojektowano szerokie ulice,
zastosowano najlepsze materiały, wykonano wspaniałe elewacje. Możecie mi wierzyć, znajdziecie tu w sąsiedztwie najbardziej ortodoksyjnych frumerów.
Przerwał, byśmy mogli lepiej uświadomić sobie te atrakcje,
po czym mówił dalej:
- Co więcej, nową szosą, którą nam obiecało Ministerstwo
Budownictwa, dojedzie się tam autobusem w dwadzieścia minut. No, może w pół godziny.
W całej swej naiwności - zwłaszcza że wciąż byłem urzeczony pobytem w Świętym Mieście - początkowo ucieszyłem się, że znaleźliśmy w pobliżu taki budynek - nie tylko
z przestronnymi pokojami, ale nawet z pasem zieleni. Dzieciakom po zajęciach przydałby się łyk naprawdę świeżego
powietrza.
Nagle coś mnie tknęło. Nawet pominąwszy oczywistą przesadę mówcy, osiedle było od Jerozolimy dalej niż trzeba. Co
gorsza, podejrzanie blisko arabskich wiosek Dar Moussa i Zeytounia.
- Wszystko pięknie - wtrąciłem - ale chciałbym wiedzieć, czy mówimy o tej, czy o tamtej stronie Zielonej Linii?
Gordon zrobił wielce urażoną minę.
- Syn wielkiego rabina Mosesa Lurii - niech jego pamięć
będzie błogosławiona - nie powinien brać pod uwagę absurdalnych roszczeń terytorialnych. To ziemia, którą dał nam
Bóg Wszechmogący.
Miałem ochotę spytać: "Skoro dostaliśmy ją w darze od
Najwyższego, to dlaczego Gordon nam ją sprzedaje?". Były
jednak ważniejsze sprawy. Popatrzyłem na Saula, lecz chciałem,
by mój głos docierał do wszystkich.
- W pełni doceniam talent pana Gordona jako planisty,
ale obawiam się, że na B'nai Simcha ciąży pewna odpowiedzialność. Zgodzisz się ze mną, stryju? Jeśli się przeniesiemy do
Armon David...
- Zyskacie miejsce dla setki uczniów - pośpiesznie wtrącił
Gordon. Zdradzał objawy paniki.
- Nie o to chodzi. - W dalszym ciągu mówiłem do Saula. - Jeżeli postawimy bursę po tamtej stronie Zielonej Linii,
będzie to odczytane jako akt polityczny. Jako znak, że nasza
społeczność popiera okupację obszarów arabskich.
Gordon albo nie chciał zrozumieć, albo naprawdę nie zrozumiał mojej krytyki.
313
- Innymi słowy - zagrzmiał - odrzucając poprawę bytu,
zadacie cios w interesy Wielkiego Izraela!
Wszystkie spojrzenia spoczęły na stryju Saulu, który pogładził brodę i odparł cicho:
- Nie wierzę w takie ciosy, ani w przenośni, ani w rzeczywistości. Danny ma rację.
Gordon aż zawrzał. Z rozmysłem mnie pominął i skupił
uwagę ma najsłabszym, jak mu się zdawało, ogniwie naszego
łańcucha. Na maleńkim rebe Bernsteinie.
- Jakiż to będzie skandal, kiedy ludzie usłyszą, że obecny
silczański rabin rezygnuje z naszych słusznych roszczeń choćby
do milimetra Ziemi Świętej!
- Przepraszam, panie Gordon - cicho, lecz wyraźnie powiedział Saul. - Nie użyłem słowa "rezygnuję". Na pański
zarzut mogę tylko wspomnieć, że każdy Żyd winien postępować zgodnie z naczelną zasadą Pikuach Nefesz, poszanowania
ludzkiego życia.
Wiwat stryj Saul! Pośpieszyłem mu z pomocą.
- Panie Gordon, chyba pan pamięta Trzecią Księgę Mojżeszową, rozdział dziewiętnasty, werset szesnasty: "Nie będziesz
czyhał na życie bliźniego". Choćby z tego względu musimy
odrzucić pańską propozycję.
Trudno było uwierzyć, ale Gordon po prostu zwinął mapę
i zniknął za drzwiami z krótkim "Pff!".
Znaczyło to zapewne, że B'nai Simcha tworzą nie prawdziwi
Żydzi, lecz moralni bankruci, których powinno się czym prędzej odesłać z powrotem na Brooklyn. No i jeszcze parę stosownych epitetów.
Przez chwilę siedzieliśmy w milczeniu. Rebe Bernstein
z uśmiechem ulgi popatrzył na stryja.
- Dziękuję, rabi Luria - szepnął.
Stryj Saul promieniał radością.
- Jestem z ciebie naprawdę dumny, rebe Danielu - zwrócił
się do mnie ze wzruszeniem.
Nieco zakłopotany, musiałem mu przypomnieć, że nie jestem
prawdziwym rabinem.
- Jesteś, Danile - odpowiedział. - Jesteś.
Gdy wracaliśmy samochodem do kibucu, Eli w niczym nie
przypominał kogoś, kto zaledwie czterdzieści osiem godzin
temu przechodził poważny kryzys osobowości. Nawet podśpiewywał pod nosem jakąś melodię z izraelskiej listy przebojów.
Nie miałem serca, by go spytać, w jaki sposób tak szybko
i bezboleśnie doszedł do siebie. Na szczęście, gdy zaczęło się
314
zmierzchać, sam poruszył ten temat.
- Pamiętasz naszą nocną pogawędkę, wujku Danny?
- Tak - odpowiedziałem lakonicznie. Jak, do diaska,
mogłem o niej zapomnieć?
- Rozmawiałem z mamą. Powiedziała mi prawdę.
Co takiego?!
- Podejrzewam, że o tym wiedziałeś - dodał wielkodusznie.
- Uhm - mruknąłem niezobowiązująco.
- I co z tego?
- Co z czego? - spytałem.
- Co z tego, że mój ojciec i matka nie byli małżeństwem?
Widzisz jakąś różnicę?
- Masz rację - przyznałem. - Według żydowskiego prawa jesteś wystarczająco koszerny, żeby wziąć za żonę córkę
głównego rabina.
Przejechaliśmy chyba z kilometr, zanim spytał z łobuzerskim
uśmiechem.
- A ładna chociaż?
- Kto? - Lekko zbił mnie z tropu.
- Córka głównego rabina - odparł. - Może warto się
koło niej zakręcić.
Zatem Debora jeszcze raz zagrała na zwłokę. Wiedziałem
jednak, że prędzej czy później któreś z nas będzie musiało
zebrać się na odwagę i wyznać Eliemu prawdę. A na razie, jak
powiadają, powinniśmy podziękować Bogu i żyć dalej.
Dotarliśmy do Kfar Ha-Sharon tuż po kolacji. Niestrudzony
Eli zrezygnował z posiłku, gdy dostał pozwolenie, by jechać
autostopem dalej, do kibucu, w którym mieszkała Gila. Poszedłem więc do chaty Debory, by coś przegryźć.
Z przyjemnością słuchała relacji z Jerozolimy.
- Nie podejrzewałam Saula o taką odwagę - powiedziała
w końcu.
- A ja? - domagałem się chociaż odrobiny uznania.Kto pierwszy poruszył sprawę Zielonej Linii?
- Słusznie, masz w tym swój udział - przyznała. - Z tą
różnicą, że za parę dni powrócisz do lasu, a Saul do Brooklynu,
gdzie będzie musiał stawić czoło Bóg wie ilu rozgniewanym
frumerom.
71
timothy
W pięćdziesiąt dni po Zmartwychwstaniu jedenastu apostołów znów zebrało się w domu, w Jerozolimie. Nagle zerwał
315
się wicher z Niebios, a Duch Święty zstąpił przed nich pod
postacią języków ognia.
Dla uczczenia Objawienia Pańskiego obchodzi się Zielone
Świątki, które są też najlepszą okazją do nadawania święceń
biskupich. Uroczystości są prawdziwą eksplozją czerwieni, co ma
przypominać zarówno płomienie, jak i krew apostołów, którzy
wszyscy, z wyjątkiem jednego, zginęli śmiercią męczenników.
W niedzielę, dwudziestego szóstego maja 1985 roku, w bazylice św. Piotra w Rzymie, Timothy Hogan stanął twarzą
w twarz z Jego Świątobliwością papieżem. Ojciec Święty, cały
w purpurze, z wyjątkiem białej piuski, miał po bokach dwóch
kardynałów, w tym arcybiskupa Nowego Jorku. Tim, tak jak
inni kandydaci, na szyi miał zawieszony pektorał i ubrany
był - dziś po raz ostatni - w zwykłą sutannę.
Patrząc na Tima przenikliwym wzrokiem, papież - jako
główny konsekrator - spytał go, czy jest gotów wypełniać
obowiązki biskupa.
- Czy zdecydowałeś się zachować wiarę i posłuszeństwo
wobec następcy apostoła Piotra?
- Tak - z trudem wyszeptał Tim.
Klęknął. Ciepłe dłonie Ojca Świętego spoczęły na jego głowie. Nigdy więcej nie będę tak blisko Boga - pomyślał.
Potem dwóch kardynałów położyło mu ręce na głowie, a papież go namaścił olejem świętym, po czym kciukiem i palcem
wskazującym uczynił znak krzyża.
W ogromnej bazylice panowała tak głucha cisza, że słychać
było, jak Jego Świątobliwość szepnął:
- L'anello.
Potem powiedział cicho po włosku:
- Podaj dłoń.
Tim uniósł rękę, a Ojciec Święty oznajmił uroczyście:
- Przyjmij ten pierścień, znak twej wierności. Z wiarą i miłością chroń oblubienicy Boga, Jego świętego Kościoła.
Tima ogarnęła nagła fala smutku. To moje zaślubinypomyślał. - Jedyny związek, w jaki wstąpię w całym moim
doczesnym życiu.
Już jako arcybiskup schylił głowę, aby przyjąć błogosławieństwo. Zerknął szybko w tłum widzów i zobaczył promieniejącą
szczęściem twarz swego dawnego protektora, ojca Ascarellego.
To tylko pogłębiło jego uczucie, że jest godzien takiego zaszczytu. Przecież ktoś tak utalentowany jak Ascarelli mógł bez
większego trudu zdobyć kapelusz kardynała. A jednak, jako
prawdziwy jezuita, gardził wszelkimi honorami.
316
Przed laty, na pytanie Tima, czy kiedykolwiek chciał chodzić
w purpurze, Ascarelli pokręcił głową i mruknął:
- Sacredos sum, non hortus. Księdzem jestem, nie kwiatem.
Papież włożył na głowę nowego arcybiskupa biało-złotą
mitrę, i wręczył mu ostatni symbol duszpasterskiej powinności - kij pastuszy.
Po mszy, kiedy chór nadal wyśpiewywał radosne alleluja,
Tim wrócił do zakrystii, uwolnił się od biskupich dystynkcji
i wyszedł na plac Świętego Piotra. Gwardia Papieska w pomarańczowo-czarnych, ozdobionych lampasami uniformach i średniowiecznych puklerzach utworzyła szpaler wśród tłumów
ludzi.
Tim był teraz oficjalnie arcybiskupem kościoła Santa Maria
delle Lacrime. Chodziło zresztą o czystą formalność, gdyż
biskupi, nie posiadający konkretnej diecezji, otrzymywali przydział do jakiegoś kościoła w Rzymie.
Kościół Santa Maria "zaproponowała" Timowi księżniczka,
na znak sympatii. Ten ulotny związek potęgował jeszcze nierealność ostatnich wydarzeń. Jak to możliwe, że on, Timothy
Hogan, dawny ulicznik z Brooklynu, teraz przywdział purpurową szatę biskupa?
Zatopiony w myślach doszedł prawie do Via della Conciliazione, kiedy posłyszał z tyłu nosowe wołanie:
- Vostra Grazia, Vostra Grazia!
Odwrócił się i zobaczył niewielkiego człowieczka w średnim
wieku, ubranego w wytartą kurtkę z czarnego sztruksu i beret.
Nieznajomy biegł w jego stronę, nie przestając wołać:
- Wasza Wielebność! Wasza Wielebność!
Tim wstrzymał kroku.
- Tak? - spytał.
- Do usług Waszej Wielebności - z szacunkiem wysapał
człowieczek. - Oto moja wizytówka.
LUCA DONATELLI
USŁUGI WIDEO
NA KAŻDĄ OKAZJĘ
- Proszę przyjąć moje serdeczne gratulacje i zadzwonić
w sprawie przesłania pamiątkowego filmu z tej wspaniałej
uroczystości. Pracuję w formacie Beta lub VHS, wedle życzenia.
Przyjęcie odbywało się w rezydencji księżniczki.
Nic się nie zmieniło u Santiorich, nawet gospodyni, cudownie
zachowująca zdrowie i młodość dzięki odpowiedniej diecie,
ćwiczeniom, modlitwom - i corocznym wizytom w ekskluzywnej klinice doktora Niehansa w Montreux.
317
Tim impulsywnie chwycił ją w ramiona i niemal uniósł jej
drobną figurkę.
- Grazie, Cristina - szepnął. - Grazie per tutto.
- Co za bzdury, Wasza Wielebność - odpowiedziała z szerokim uśmiechem. - Wszystko zawdzięczasz własnym zaletom. Cała moja zasługa, że cię odkryłam jedna z pierwszych.
- Z szacunkiem, Vostra Altezza - przerwał jej ojciec Ascarelli - ale byłem przed tobą.
Serdecznie uściskał swego protegowanego.
- Dobrze ci w purpurze, chłopcze. Mam nadzieję, że nadal
będziesz służył Bogu jak do tej pory.
Przy długim stole zasiadło dziewiętnaście osób, gdyż arcybiskup Orsino w ostatniej chwili przysłał telegram z przeprosinami. Lśnił kryształ, wino z toskańskich winnic Santiorich
miało tę samą barwę, co szaty gości - oczywiście z wyjątkiem
habitu ojca Ascarellego.
Tim został przedstawiony paru kardynałom przybyłym ad
limita do Rzymu z zagranicy oraz kilku prefektom świętych
kongregacji Watykanu. Kardynał Nowego Jorku uścisnął Timowi dłoń i powiedział z emfazą:
- Arcybiskupie Hogan, mam zaszczyt i święty obowiązek
przekazać ci ważną wiadomość. - Zrobił pauzę dla wywołania większego efektu, potem dodał: - Mój przyjaciel, kardynał Bostonu, przesyła ci najlepsze pozdrowienia od siebie
oraz innych osób, których lista jest tak długa, że bez wątpienia zawiera nazwiska wszystkich kibiców bostońskich Red
Soxów!
Tim zaczął mu dziękować, lecz w tej samej chwili stanęła
przy nich księżniczka. Biorąc Tima pod rękę, uśmiechnęła się
do kardynała.
- Wasza Eminencja wybaczy - zagruchała. - Muszę
porwać na chwilę arcybiskupa, gdyż jeden z moich gości śpieszy
się na samolot.
Tim bez oporu poszedł za nią. Ależ władzę ma ta kobietka - myślał - skoro tak traktuje najpotężniejszego prałata
Stanów Zjednoczonych.
Po wyjściu ostatniego z gości Ascarelli namówił Tima, żeby
razem popatrzyli z tarasu na puste Forum.
- Wiem, o czym myślisz - mruknął starzec.
- Naprawdę? - spytał Tim. Był lekko skołowany po długim, pełnym wrażeń dniu.
- Zastanawiasz się, czy ów triumf jest naprawdę twoją
zasługą, czy też zawdzięczasz go księżniczce i jej romanita.
318
Milczenie Tima było wystarczająco wymowne.
- Znasz mnie na tyle, żeby wiedzieć, że nie jestem skory
do pochlebstw. Zasłużyłeś na tę godność. Księżniczka poprosiła
tylko o to, aby przyjęto cię do jej parafii. Wielu ubiega się
o ten zaszczyt. Aristocratici mają w swoich rękach najwspanialsze kościoły Rzymu. Nawet klejnot na Piazza Navona jest
własnością prywatną.
- Pobierają czynsz? - uśmiechnął się Tim.
- Każdy na swój sposób - odparł Ascarelli. - Słyszałem,
że księżniczka raz do roku, w charakterze wynagrodzenia,
bywa na obiedzie u Jego Świątobliwości. Dowiesz się wszystkiego, gdy przyjdzie pora.
- Pora na co? - zapytał Tim.
- Cóż to, chłopcze, chcesz na mnie próbować romenita?
Ze wszystkich absolwentów tylko ty jesteś papabile.
- Ja? Papieżem? Niedorzeczny pomysł - niedbale odparł
Tim i nagle zamilkł.
Widok Forum Romanum sprawiał, że Ascarellemu usta się
nie zamykały.
- Dziwna rzecz, że papiestwo jest ostatnią współczesną
instytucją opartą na renesansowych wzorach. Promuje talent.
Mój stary druh Roncalli - Jan XXIII - pochodził z biednej
chłopskiej rodziny z Bergamo. Z kolei Luciani - Jan Paweł I - był synem robotnika sezonowego. Mój własny ojciec
zatrudniał go kilka razy w porze winobrania. Co więcejzachichotał stary skryba - papieżami było także trzech
Żydów.
- Co takiego? - jęknął Tim, przekonany, że to tylko
dowcip.
- Rodzina Pierleonich - wyjaśnił Ascarelli. - Kiedyś
zwykli mieszczanie z rzymskiego getta. Potem, kiedy kropla
święconej wody kapnęła w odpowiednie miejsce, przyszedł na
świat Grzegorz VI i VII, a także Anaklet II. Ziemia się nie
zawali, jeśli jakiś irlandzki chłopak z Brooklynu...
- Ojcze Ascarelli... - przerwał mu Tim. - Skąd ci przyszło do głowy, że mam tak wysokie ambicje?
Stary skryba patrzył na niego przez chwilę.
- Widzę to w twoich oczach, Timoteo. Jest w nich jakaś...
tęsknota. Czego innego mógłbyś bardziej pragnąć?
72
timothy
Zanim Tim wrócił do swojej nowej kwatery w eleganckiej
części North American College na Gianicolo, niebo pojaśniało
319
już pierwszą zapowiedzią świtu. Pod drzwiami znalazł gustowną kopertę z pieczęcią papieską. Wewnątrz była niewielka
kartka z zapisanymi odręcznie słowami:
Jego Świątobliwość prosi na mszę celebrowaną w poniedziatek,
27 maja, o szóstej rano.
Tim spojrzał na zegarek. Ledwo miał czas się ogolić i przebrać.
Za kwadrans szósta czekał w niestosownie modernistycznej
kaplicy papieża, świeży, bez żadnych oznak senności dzięki
połączonemu działaniu kawy i adrenaliny.
Dokładnie za pięć szósta wszedł papież w otoczeniu trzech
czy czterech kardynałów. Na widok nowego arcybiskupa
uśmiechnął się i wyciągnął rękę.
- Benvenuto, Timoteo.
Tim pochylił głowę, by ucałować papieski pierścień, lecz
Jego Świątobliwość szepnął:
- Teraz będziemy się modlić. W obliczu Boga wszyscy
jesteśmy równi.
Po mszy Ojciec Święty zabrał Tima do wyłożonej aksamitem
windy. Towarzyszył im tylko sekretarz papieża, monsignor
Kevin Murphy. Piegowaty i rudowłosy, pochodził z Dublina.
Znany był z tego, że potrafił przebiec rano piętnaście kilometrów wzdłuż Tybru, zanim ktokolwiek inny w Pałacu Apostolskim zdążył włożyć kapcie.
Jego Świątobliwość dokonał prezentacji.
- Jak wiesz, Timoteo, jestem tutaj, aby służyć Bogu, lecz
to Kevin układa porządek dnia - zażartował. - Zapamiętaj
to sobie.
Tim i Irlandczyk wymienili uśmiechy. Winda zatrzymała się
i jej pasażerowie przeszli do wykwintnej sali o wysokim łukowym sklepieniu, wypełnionej dziełami sztuki. W porównaniu
z nią podświetlane panele papieskiej kaplicy wyglądały niczym
plastikowa atrapa zrobiona w Hongkongu. Grono watykańskich dostojników czekało, by dołączyć do Ojca Świętego na
czas śniadania przy owalnym stole.
Wśród zebranych prałatów wyróżniał się kardynał Franz
von Jakob, gdyż Niemiec był przynajmniej o głowę wyższy od
pozostałych, a do tego trzymał się bardzo prosto. Tim przejął
inicjatywę i przedstawił się pierwszy.
Posępny von Jakob zareagował zdawkowym uśmiechem
i odparł lakonicznie:
- Witam, Ekscelencjo.
Nikogo nie dziwiło, że właśnie on zajmował miejsce po
prawej ręce papieża. Tim jednak nie posiadał się ze zdumienia,
320
gdy okazało się, że on sam ma zasiąść po lewej. Miał wrażenie,
że papież chciałby go mieć pod ręką.
Von Jakob, nie tracąc czasu, od razu zaczął przepytywać
Tima, aby sprawdzić, na ile emisariusz orientuje się w problemach Kościoła w Brazylii.
- To największy kraj katolicki na świecie... i najbiedniejszy - nerwowo odpowiedział Tim. - Niektórzy twierdzą, że
powinniśmy mu bardziej pomóc... Uważa tak również wielu
tamtejszych księży.
- Krzyczą coś o "triumfie proletariatu" - z gniewem
wtrącił kardynał. - Brzmi to jak słowa z Kapitału.
- Jestem przekonany, że prawdziwym Armagedonem stanie się wojna między żołnierzami Kościoła i mrocznymi siłami
marksizmu - powiedział papież cichym, spokojnym głosem.
- Brazylijczycy grożą rebelią - ciągnął von Jakob.Księża buntujący chłopów wspomagani są przez naszych najlepszych teologów, jak choćby otoczony przesadną czcią profesor Ernesto Hardt.
- Czytałem jego artykuły - skinął głową Tim. - Otwarcie
opowiada się za reformą.
- Reforma" - o to właśnie chodzi - podchwycił Niemiec. - Uważa się za drugiego Marcina Lutra. Wokół aż
huczy od niepokojących plotek o jego nowej książce. Mówią,
że może ona stać się hasłem do buntu, na które czekają Brazylijczycy.
- Wciąż czegoś nie rozumiem, Franz - rozległ się głos po
drugiej stronie stołu. - Przecież możesz mu nakazać pokutę
milczenia. Sposób okazał się skuteczny wobec jego rodaka,
Leonarda Boffa...
- Nie. Hardt jest zbyt groźny - odparł von Jakob.Jeśli będziemy nieostrożni, odejdzie z Kościoła... i Bóg wie,
ile tysięcy pociągnie za sobą. - Zwrócił się w stronę Tima
i spytał: - Wyobrażasz sobie, jak wiele osób garnie się do
protestantów?
- Idą całą falą - przytaknął nowy arcybiskup. - Czytałem raport, że dzień w dzień, co godzina, czterystu latynoskich
katolików w Ameryce odstępuje od wiary.
Wśród mężczyzn siedzących przy stole zapanowało poruszenie.
- Choćby z tego powodu musisz przekonać Hardtaponownie zwrócił się do Tima von Jakob - żeby zrezygnował
z publikacji książki. Nie potrzebuję chyba mówić, że to zadanie
najwyższej wagi.
321
Timothy prowadził skryte życie. Nawet w sprawach polityki
Kościoła zachował dziecięcą ufność. Miał jednak własne ideały,
a pomysł, żeby poddawać cenzurze jakąkolwiek książkę, budził
w nim moralny sprzeciw.
Był ciekaw, czy George Cavanagh podjąłby się takiego zadania. Myślał też o czymś innym.
- Z całym szacunkiem, jeśli wolno spytać - powiedział
ze skrywanym niepokojem. - Co zadecydowało o moim wyborze?
- Tak diaboliczny geniusz jak Hardt potrzebuje godnego
przeciwnika. Arcybiskup Orsino z Waszyngtonu bez wahania
wskazał na ciebie.
- Wszyscy wiedzą, że nie mówię po portugalsku.
- Znasz za to łacinę, włoski i hiszpański - rzekł kardynał,
pokazując jakąś kartkę, bez wątpienia wyjętą z akt personalnych Tima.
- Miałem okazję nauczyć się kilku słów w czasie pielgrzymki po Ameryce Południowej - spokojnie wtrącił papież.Nie obrażając naszych luzytańskich braci, moim zdaniem portugalski brzmi tak samo jak hiszpański, tyle że mówi się z kamykami w ustach.
Rozległy się śmiechy uznania.
- W mojej kongregacji mam wyśmienitych nauczycieli języka, którzy wykorzystują tak doskonałe metody, że mógłby
im pozazdrościć sam Berlitz - oznajmił von Jakob. - Obiecuję, że za trzy miesiące będziesz mówił po portugalsku jak
rodowity Brazylijczyk.
- Wtedy pozostanie tylko jeden problem - z humorem
zauważył Ojciec Święty. - Będziesz musiał zastanowić się, co
powiedzieć.
Na tym śniadanie dobiegło końca.
Kardynałowie rozeszli się do swoich siedzib, a Tim ruszył
wraz z monsignorem Murphym do jego biura, które stało na
straży prywatnych spraw papieża.
Sekretarz wyjaśnił, że plan zajęć nowego arcybiskupa przewiduje lekcje z brazylijskim księdzem, trzy razy dziennie po
cztery godziny. Mieli pozostawać ze sobą nawet podczas posiłków i rozmawiać wyłącznie po portugalsku.
- Potem - zażartował monsignor Murphy - Eminencja
będzie mógł dla relaksu poczytać coś lekkiego. Na przykład
historię Brazylii.
- Dziękuję, monsignore - odparł Tim. - Sądzę jednak,
że ta harówka będzie niczym w porównaniu z prawdziwym
322
zadaniem.
Sekretarz zawahał się chwilę.
- Mogę coś powiedzieć? - spytał ściszonym głosem.Jak Irlandczyk Irlandczykowi?
- Oczywiście.
- Myślę, ze Wasza Ekscelencja powinien wiedzieć, że nie
będzie pierwszym legatem papieskim wysłanym do Ernesta
Hardta.
- Tak? - mruknął Tim. - A co się stało z moim poprzednikiem?
- Nie wrócił - krótko odparł Murphy.
zakładka
Dwa dni później.
73
Debora
Droga Deb!
Załączam wycinek z "Boston Globe ", który - jestem pewien - umknął uwagi izraelskiej prasy.
Szczerze mówiąc, długo się wahałem, czy go wysłać. Wiem,
że wciąż jeszcze myślisz o Timie. Zresztą nie może być inaczej,
skoro bez przerwy widzisz jego twarz, kiedy spoglądasz na
Eliego.
Mimo to nie byłem pewien, co poczujesz, gdy na odległych
wybrzeżach Galilei dowiesz się że Twój "stary przyjaciel"
został arcybiskupem.
Czy to szczęście dla rabina D. Lurii? Albo wręcz powód
do dumy?
I pytanie za sześćdziesiąt cztery szekle: Jak to przyjmie Eli?
Nie sądzisz, że Twój syn zasługuje na to, by wiedzieć, że
jego ojciec jest chrześcijaninem? Czy nie powinien także poznać
gorzkiej prawdy, że nawet gdyby Tima wybrali na papieżaa musimy się liczyć z taką możliwością - on nadal będzie
narażony na pogardę antysemitów na całym świecie z powodu
swojej żydowskiej krwi?
Nie chcę go krzywdzić, myślę jednak, że dzięki temu bardziej
trzeźwo spojrzy na życie. Zwłaszcza że już niedługo będzie je
ryzykował dla nas wszystkich...
Jeśli zabrzmiało to jak kazanie, niech tak będzie. Jeśli nie
powiesz. "amen ", to ja...
Wciąż nie umiem dokończyć poprzedniego zdania.
Może Ty to potrafisz.
Kocham Cię
Danny
323
Debora postanowiła zatrzymać dołączone zdjęcie, ale wiedziała, że powinna spalić ten list - bez względu na jego
wartość. Fotografia wystarczy. Mogła przecież co chwila patrzeć na nią i przywoływać w pamięci słowa tekstu.
A jednak jakaś wewnętrzna siła skłaniała ją do tego, by
przechowywać wszystko, co przysyłał Danny. Nawet później
nie bardzo rozumiała, dlaczego umieściła list, wraz ze zdjęciem,
w górnej szufladzie biurka.
Przez czternaście lat - od dnia, w którym urodziła synausiłowała znaleźć odpowiednie słowa. Teraz może by potrafiła... lecz jak ostatni tchórz broniła się przed rozmową. Zamiast
szczerze wyjawić synowi prawdę, zostawiła list w takim miejscu,
by Eli mógł go bez trudu znaleźć.
Nie trwało to zbyt długo.
Następnego dnia Eli nie przyszedł na kolację.
Debora najpierw myślała, że znów został dłużej z Gilą w jej
kibucu. Kiedy jednak wróciła do siebie i na środku podłogi
znalazła zmięty w kulkę list Danny'ego, zadzwoniła do przyjaciółki syna i z przerażeniem dowiedziała się, że Eli nie pojawił
się nawet tego dnia w szkole.
Odłożyła słuchawkę i pobiegła podzielić się swoim niepokojem z Boazem i Zipporą.
Ku swemu zaskoczeniu i zarazem uldze znalazła u nich
Eliego. Sądząc z gęstej zasłony dymu papierosowego, rozmowa
trwała już od kilku godzin. Syn spojrzał na nią rozpłomienionym wzrokiem, pełnym gniewu z powodu jej zdrady.
- Eli...
Odwrócił się do niej plecami.
- Masz pełne prawo mnie nienawidzić - powiedziała bezradnie. - Już dawno powinnam była ci wszystko wyznać.
- Nie - przerwał jej Boaz. - Wszyscy ponosimy jednakową winę. Próbuję go o tym przekonać, odkąd tu przyszedł.
Przecież kłamałaś dla nas.
Zippora bez słowa skinęła głową.
Eli wyładował swą złość na "dziadku".
- Jak mogłeś to zrobić? Jak mogłeś zhańbić pamięć własnego syna?
Przynajmniej na to Boaz mógł odpowiedzieć.
- Uznałem... uznaliśmy to za dowód miłości.
- Miłość - parsknął chłopiec. - Wobec kogo? Jakiegoś
chrześcijanina, z którym moja tak zwana matka poszła do
łóżka?
- Eli! - krzyknęła Debora. - Nie masz prawa tak mówić!
324
- Nie? Powinnaś się wstydzić... - przerwał, chociaż nadal
wrzała w nim wściekłość.
Teraz z kolei Debora zaczęła mu tłumaczyć.
- Tak, wstydzę się, ale tylko tego, że nie miałam odwagi,
by z tobą porozmawiać. Pragnę jedynie, żebyś zrozumiał, dlaczego znalazłeś się na świecie. - Umilkła, potem podjęła
cicho: - Kochałam twego ojca. Był czuły, dobry... o czystym
sercu... I przysięgam ci, że odwzajemniał moje uczucia.
Eli popatrzył na Boaza i Zipporę. Wbrew jego oczekiwaniom
zgodnie skinęli głowami.
- Twój ojciec to mensch - zapewnił go Boaz.
- Który "ojciec"? - wybuchnął Eli. - Twój syn... czy
ksiądz mojej matki?
Znów przeszywał ich wszystkich wzrokiem. Debora wprost
skamieniała, ale Boaz odpowiedział z pasją:
- Nie muszę ci mówić, jakim człowiekiem był mój syn.
Słyszałeś to przez czternaście lat. Kłamaliśmy tylko, że. był
twoim ojcem. I zapewniam cię, że nawet jeśli od dziś przestaniesz mnie znać, zawsze będę wdzięczny za chwile, w których
nasz chłopiec żył w tobie. Teraz - dodał - chcę, żebyś przeprosił Deborę. Ledwo go znała... i za tę część kłamstwa cały
twój słuszny gniew powinien spaść na mnie.
Eli był zaskoczony.
- Ale, Boaz... - wymamrotał. - Ja... nie mam do ciebie
żalu.
- Dlaczego? - zawołał starzec. - Chcesz znienawidzić
Deborę za to, że twój ojciec jest chrześcijaninem? Pokrętny
podział świata na "my" i "oni" doprowadził do holocaustu.
Wiem, co mówię, bo przez tę samą nienawiść straciłem i rodziców, i syna. Nieważne, czy jesteś Żydem, czy chrześcijaninembądź tylko dobry. Twój ojciec - którego znałem - był dobry.
Debora odzyskała głos.
- Wciąż jest dobry - powiedziała z cichą determinacją. - Tim wciąż żyje. - Spojrzała na Eliego. - Teraz jestem
to winna zarówno Eliemu, jak i Timowi, aby się poznali.
- Nigdy! - krzyknął chłopiec. - Nie chcę nigdy widzieć
tego człowieka!
- A dlaczego? - ze złością spytała Debora. - Potępiasz
nas, bo ukrywaliśmy przed tobą prawdę. Czego się teraz boisz?
Że mógłbyś go polubić?
- Po tym, co zrobił?!
- Nie! - zawołała Debora. - Mylisz się, jeśli sądzisz, że
mnie porzucił. Chciał nawet... zrezygnować ze stanu duchow325
nego... i zamieszkać w Jerozolimie. Nigdy nie powiedziałam
mu o tobie. Do tej pory nic nie wie.
Na twarzy chłopca pojawił się wyraz konsternacji. Debora
mówiła dalej:
- Bóg jeden wie, jak cię kocham, Eli. Starałam się, jak
mogłam, być dobrą matką. Niestety, teraz widzę, że popełniłam błąd. Nigdy sobie nie wybaczę, że pozwoliłam ci dorastać bez ojca.
Eli miał łzy w oczach.
Do tej pory Zippora była jedynie niemym świadkiem całej
sceny. Teraz przemówiła:
- Jak długo będę tego wysłuchiwać? Ile razy mamy cię
przepraszać i zadręczać się wyrzutami sumienia? Wciąż żyjemy.
Do wczoraj kochaliśmy się jak żadna rodzina na świecie. Jak
możemy pozwolić - popatrzyła wprost na Eliego - by zwykła
kartka papieru to zmieniła? Proponuję, byśmy napili się teraz
po kieliszku wódki. - Spojrzawszy ponownie na chłopca,
zastrzegła: - Ty tylko kropelkę, bojczik. Potem siądziemy
razem i pogadamy tak długo, aż przypomnimy sobie, czym
naprawdę dla siebie jesteśmy.
Rozmawiali przez całą noc. W końcu, gdy wszyscy byli
pewni, że przeszli swego rodzaju katharsis, rabin Debora Luria
zapytała syna:
- Powiedz, Eli, kiedy zechcesz pojechać ze mną do Rzymu?
Eli, wciąż jeszcze płonąc gniewem, odpowiedział:
- Nigdy.
część 6
74
timothy
Umysł Tima wyczyniał dziwne sztuczki. Po dziesięciu godzinach lotu silniki odrzutowca DC-10 linii lotniczych Varig
wydawały się ziewać ze zmęczenia. Tim poprosił zawsze chętną
do pomocy stewardesę o jeszcze jedną filiżankę czarnej kawy
i spytał żartem, czy pilot także może dostać kawę. Dziewczyna
uśmiechnęła się, jakby dla potwierdzenia, że bawi ją poczucie
humoru Jego Ekscelencji, i odeszła.
Podczas gdy inni pasażerowie pokładu pierwszej klasy już
dawno spali, Tim nadal w pocie czoła przygotowywał się do
swej pierwszej misji w roli nuncjusza papieskiego. W Rzymie,
w rzadkich chwilach wytchnienia od nauki języka, pędził do
biura von Jakoba i przeglądał grube dossier Hardta, przygotowując na własny użytek skróconą wersję.
Ernesto Hardt, urodzony w Manaus, nad Rio Negro, w 1918
326
roku, był synem szwajcarskiego imigranta i mameluckiej kobiety, w której żyłach płynęła krew indiańska i hiszpańska.
Wychowywany przez franciszkanów, w końcu wstąpił do ich
zakonu. Studiował w Rzymie, zrobił doktorat w Pontificia
Uniwersitas Gregoriana, potem nauczał w Lizbonie, aż w 1962
roku pierwszy objął katedrę teologii katolickiej w nowo otwartym uniwersytecie w Brasilii.
Fakty z jego życia zajmowały niecałą stronę. Resztę akt
wypełniała ogromna bibliografia i komentarze krytyczne różnych konserwatywnych watykańskich uczonych. Podejrzanie
często na marginesach pojawiały się kąśliwe notatki podpisane
przez von Jakoba.
W następnych działach zgromadzono wyłącznie korespondencję między Rzymem i Brasilią. Z jednej strony przeważały
surowe upomnienia kierowane do Hardta, z drugiej - uprzejme, lecz zjadliwe odpowiedzi w stylu: "Trudno głosić Słowo
Boże w państwie, o którym On, jak się zdaje, zapomniał".
Tim przekartkował kilka publikacji. Hardt pisał przeważnie
po hiszpańsku, gdyż chciał, aby jego książki rozpowszechniły
się szeroko w Ameryce Łacińskiej. Nie ulegało wątpliwości, że
występował w obronie ciemiężonych, choć w polemiczny sposób korzystał z frazeologii zaczerpniętej z Pisma Świętegoa dokładniej ze Starego Testamentu.
Można mu było przyczepić wiele etykietek, lecz określenie
"marksista" byłoby równie właściwe jak "chrześcijański fundamentalista", mimo że domagał się dosłownego odczytywania
Biblii. Ciągle wspominał o wydarzeniu opisanym w trzech
z czterech ewangelii, kiedy to pewien pobożny młodzieniec
spytał Jezusa, co więcej ma czynić, by zasłużyć na żywot wieczny. Chrystus odrzekł: "Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj,
co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie" *.
Kto z prawdziwych chrześcijan uznałby słowa Zbawiciela
za pochwałę socjalizmu?
Tim czytał dalej, oczekując, że zaraz znajdzie prawdziwą
herezję i próbę buntu, bo jak dotąd Ernesto Hardt jawił mu
się wyłącznie jako oddany sługa Boży.
Brasilia została tak zaprojektowana, by z góry przypominała
sylwetkę samolotu. Bardziej wtajemniczeni widzieli w tym
jednak symbol uschniętego krzyża.
Do lat czterdziestych dwudziestego wieku brazylijskie Mato
Grosso było ostatnim ogromnym nie zbadanym obszarem na
Ziemi. Przez prawie dwa stulecia rząd Brazylii marzył o wy327
budowaniu w głębi kraju nowej stolicy, jasnej iskry w samym
sercu ciemności.
Niemal każda książka o współczesnej architekturze zawiera
zdjęcia oszałamiających budowli, zaprojektowanych przez Oscara Niemeyera. Wśród nich największe wrażenie robi stroma,
stożkowata katedra.
Futurystyczne, starannie zaplanowane miasto przyjęło pierwszych mieszkańców w 1960 roku. Realizacja całego projektu
urbanistycznego zajęła nieco ponad trzy lata.
Lot z Rio dobiegł końca. Tim wziął neseser, czarny płaszcz
(gdyby w czasie misji napotkał jakieś trudności, czekała go tu
długa pora deszczowa) i przeszedł rękawem do marmurowej
hali terminalu.
Delegat Stolicy Apostolskiej, monsignor Fabrizio Lindor,
otyły, lecz nieskazitelnie elegancki w przewiewnym garniturze,
mimo późnej pory wyglądał zadziwiająco świeżo. Z wyciągniętą
ręką podszedł do Tima.
- Benvenuto, Vostra Grazia. Wiem, że Ekscelencja musi
być zmęczony... Proszę oddać kwit bagażowy ojcu Rafaelowi.
On się zajmie resztą, a my chodźmy do samochodu.
Tim miał zaledwie dość siły, żeby skinąć głową. Minęli
przeszklone drzwi i wsiedli do czarnego mercedesa, beztrosko
stojącego pod znakiem zakazu parkowania.
- Kardynał von Jakob polecił nam zarezerwować apartament dla Waszej Ekscelencji. Wziąłem najlepszy w hotelu
"Nacional", ale dla bezpieczeństwa... eee... dla wygody... mógłby Ekscelencja zamieszkać w pokojach gościnnych ambasady.
- Dla bezpieczeństwa? - zdziwił się Tim, otrząsając się
nagle ze stanu odrętwienia.
Nuncjusz papieski wzruszył ramionami.
- Jesteśmy z dala od Watykanu... za to w pobliżu gęstej
dżungli.
W czasie dwóch godzin lotu z Rio Tim postanowił, że od
razu wybada ambasadora.
- Monsignor Lindor, chciałbym spytać o... mego poprzednika.
- Arcybiskupa Rojasa?
- Tak. Utrzymywał kontakty z ambasadą?
Lindor przez chwilę zwlekał z odpowiedzią.
- Rzadkie. Nie zabawił tutaj zbyt długo.
- Tak? - niedbale spytał Tim. - Uległ legendarnemu
urokowi Hardta?
- Owszem... - niechętnie odparł dyplomata. - Można
328
tak powiedzieć. Poparł teologię wyzwolenia i za radą Hardta
zaczął współpracować z biskupem Casaldaligą w Amazonii.
- Mógłbym jakoś z nim porozmawiać? - zapytał Tim.
- Obawiam się, że nie - odparł Lindor. - Rojas nie żyje.
Został zastrzelony.
- Wiadomo chociaż przez kogo?
- Z tego, co słyszałem, to był przypadek - wyjaśnił ambasador. - Podczas marszu protestacyjnego szedł obok Casaldaligi. Przygotowano zamach. Zabójca przez pomyłkę strzelił
do Rojasa. - Timowi wydawało się, że usłyszał jeszcze ciche
mruknięcie: - Tym gorzej.
Jechali przez wyludnione nocne ulice wielkiego miasta.
Smukłe budynki wyglądały niczym olbrzymie podświetlane
stalagmity na tle granatowego nieba. Nuncjusz zwierzył się
nieopatrznie z tęsknoty za Rzymem. Brzmiało to jak bezwiedne wyznanie, że czuje się nieswojo w tym złowieszczym Disneylandzie.
Kiedy dotarli do hotelu, Lindor odezwał się serdecznie:
- Ekscelencja, jak sądzę, zechce jutro wypocząć, ale jeśli
trzeba, mogę wpaść po południu. Świetnie nadaję się na przewodnika po naszym mieście.
- Dziękuję, monsignore - odparł Tim. - Sądzę jednak,
że do rana zdążę się wyspać. Chcę jak najszybciej przystąpić
do pracy. Czy ojciec Hardt wie, że przyjeżdżam?
- Nie wysyłałem mu zawiadomienia - powiedział ambasador. - Ani, zgodnie z instrukcją Waszej Wielebności, nie
przygotowałem żadnego spotkania. Z drugiej strony wiem, że
ma zaufanych ludzi wśród franciszkanów. Sądzę więc, że nie
będzie zaskoczony.
- Co do tego nie miałem wątpliwości - zapewnił go
Tim. - Z moich notatek wynika, że prowadzi wykłady tylko raz w tygodniu, a resztę czasu spędza, jak to eufemistycznie ujmują dokumenty, "w terenie". O ile wiem, najbliższe
jego wystąpienie jest właśnie jutro. Nie chciałbym tego przegapić.
- Mam nagrania wszystkich jego wykładów - odparł ambasador. - Ekscelencja może ich wysłuchać w zaciszu mojego
biura.
- Bardzo chętnie - zgodził się Tim. - Czytałem także
stenogramy. Mimo to uważam, że najlepiej zrobię, jeśli go
zobaczę na żywo, w działaniu. Proszę się nie obawiać, monsignore, nie ucieknę.
- Szczerze mówiąc, Wasza Ekscelencjo, to drugi Savo329
narola.
- Mam przez to rozumieć, że także spłonie na stosie?spytał żartobliwie Tim.
- Na pewno nie - odpowiedział Lindor. - To byłoby
zbyt dobre dla niego.
Dyrektor hotelu kazał na powitanie Tima zanieść do jego
apartamentu kosz owoców i butelkę wina, lecz Tim wziął
z lodówki miejscowe piwo o nazwie "Antarctica" i usiadł na
łóżku. Nawet nie sięgnął po szklankę, tylko pociągnął spory
łyk prosto z butelki i popatrzył na swoje odbicie w lustrze
zawieszonym nad biurkiem.
- Nadal nieźle wyglądasz, Hogan - mruknął sam do siebie. Rzeczywiście, jedyne nieprzyjemne chwile przeżywał tylko
wówczas, kiedy przy czesaniu znajdował na szczotce coraz
więcej jasnych włosów. Nie potrafił zdusić w sobie lęku, że
wyłysieje. Nie ze względu na próżność, raczej chodziło o to, że
będzie mniej podobny do Tima Hogana, a bardziej do parszywego Tucka Delaneya.
Wypił piwo, wyciągnął się na wznak i zasnął. Nawet nie
zdążył wsunąć się pod kołdrę.
Następnego ranka właśnie jadł śniadanie złożone ze świeżych
owoców i mocnej kawy, kiedy zadzwonił nuncjusz.
- Ekscelencja miał rację - powiedział. - Hardt prowadzi
wykład dzisiaj od czwartej do szóstej. Samochód ambasady
będzie czekał pod hotelem.
Nie uszło uwagi Tima, że Lindor nie wyraził chęci, aby mu
towarzyszyć.
- Nie trzeba, monsignore, dziękuję - odparł. - Wolę
pojechać autobusem.
Uniwersytet Brasilii - jeszcze jeden klejnot Niemeyeramieścił się na północno-wschodnim krańcu miasta. Tim wysiadł
z autobusu przy Eixo Rodoviario. Gdy wszedł na teren kampusu, ze zdumieniem ujrzał tłum studentów w przeróżnych
strojach i o różnym kolorze skóry. Sam ubrany był "po cywilnemu" - nie miał nawet pektorału.
Wykłady religijne na ogół odbywały się w Instituto de Teologia, ale Hardt był tak popularny, że występował w ogromnym amfiteatrze budynku nauk ścisłych.
Jak na ironię, Słowo Boże znajdowało słuchaczy w miejscu,
gdzie królowała nauka. Katedrę Hardta otaczały kurki z gazem
i inne utensylia nowoczesnego laboratorium.
Ernesto Hardt - wysoki, lekko przygarbiony, o wysuszonej
skórze, z grzywą siwych włosów okalających czoło - wszedł
330
na podium dokładnie o czwartej piętnaście. Ubrany był
w sztruksowe spodnie i koszulę khaki z krótkimi rękawami.
Na szyi miał niewielki złoty krzyżyk.
Tim dyskretnie usiadł w jednym z ostatnich rzędów. Gdy
widzowie z szacunkiem wstali na widok wykładowcy, podniósł
się również, by nie ściągać na siebie uwagi.
Hardt nie miał żadnej teczki, podręczników czy notatek.
Przyniósł ze sobą tylko oprawną w skórę, zniszczoną Biblię,
do której rzadko zaglądał w czasie półtoragodzinnego wykładu.
Mówił o Kazaniu Jezusa na Górze.
Ale kiedy przytoczył słowa: "Błogosławieni ubodzy w duchu" *, zinterpretował to jako pochwałę biednych.
- Co dokładnie miał Pan na myśli, mówiąc: "Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości" **? Czyżby chodziło
Mu po prostu o jakąś abstrakcyjną koncepcję wymiaru kary?
Oczywiście, że nie. Kluczowymi słowami są tu "łaknienie"
i "pragnienie". W naszej religii "sprawiedliwość" oznacza
równy podział strawy pomiędzy wszystkich ludzi na Ziemi.
Ten sam pogląd odnajdziemy w Zwojach znad Morza Martwego, zwłaszcza w dwóch, zwanych na ogół zwojami "Dziękczynienia" i "Wojny", pochodzących z czasów Jezusa. Nie
może zatem być wątpliwości, o czym naprawdę mówił Zbawca.
Przenikliwe spojrzenie jego szarych oczu badawczo dotknęło
każdej twarzy, zanim dokończył gromkim głosem:
- Nie ma sprawiedliwości na świecie, póki ludzie głodują!
Tim zastanawiał się tylko, czy kazanie Jezusa spotkało się
z równie entuzjastyczną reakcją słuchaczy. W sali wrzało.
Hardt wyjął z kieszeni zmiętoszoną chusteczkę i wytarł z potu twarz i czoło.
- Pierwszą powinnością w służbie Bogu są nie modlitwy,
lecz czyny. Nie ofiary, lecz hojność. Tylko wówczas można
zacząć mówić o innych znaczeniach słowa "sprawiedliwość".
Ogorzałe policzki Hardta pokryły się teraz rumieńcem. Doszedł do sedna sprawy, chociaż nawet nie wspomniał, że w jego
słowach kryje się potępienie Kościoła katolickiego. Zabrał
Chrystusa z Rzymu i przeniósł, żywego i namacalnego, w samo
serce brazylijskiej dżungli.
Oparł się o ścianę z napisem "E Proibido Fumar", sięgnął
do kieszeni, wyjął paczkę marlboro i zapalił papierosa. Zaciągnął się głęboko, po czym wrócił do wykładu.
- Część oficjalna dobiegła końca - powiedział w potocznym dialekcie Brazylijczyków. - Dla zainteresowanych jednak
powiem jeszcze parę słów o wolności.
331
Nikt się nie ruszył.
- Każde dziecko w szkole wie, że okrutny obyczaj niewolnictwa został w naszym kraju formalnie zniesiony przez Joachima Nabuca w tysiąc osiemset osiemdziesiątym ósmym roku.
Niestety, do niektórych ludzi to wciąż nie dotarło. W niedzielę,
zamiast iść do kościoła, jedziemy do Sao Jodo, by wziąć udział
w demonstracji przed hacjendą Da Silva. Kto chce nam pomóc
w malowaniu tablic i transparentów, niech się potem zgłosi do
Jorge'a lub Vittorii.
Wskazał na parę młodych asystentów, ubranych tak jak on
i uzbrojonych w notesy, by spisać nazwiska ochotników do
armii sprawiedliwości.
- W przyszłym tygodniu będę mówił o śladach Starego
Testamentu w Ewangeliach, przynieście więc ze sobą odpowiednie teksty. Vai com Deus.
Studenci zaczęli się rozchodzić. Wielu podeszło do Jorge'a
i Vittorii. Sala opustoszała w takim tempie, że Timothy nagle
został sam na sam - choć dzieliła ich spora odległość - ze
swoim heretyckim adwersarzem.
Brazylijczyk odezwał się pierwszy.
- Dobry wieczór, Wasza Ekscelencjo. Mam nadzieję, że
mój wykład nie był zbyt elementarny.
- Wprost przeciwnie, dom Ernesto - odparł Tim. - Wiele
się dowiedziałem. Mogę pana zaprosić na filiżankę kawy?
Profesor uśmiechnął się. W jego postawie było coś takiego,
czego Tim nigdy dotąd nie widział u księży. Jasne spojrzenie
i dziwny... spokój ducha.
- Chętnie, zwłaszcza w kraju, gdzie kawa jest jedynym
ogólnie dostępnym dobrem. Lecz tym razem przecież Watykan
płaci, jeśli więc zamiast kawy znalazłaby się niezła butla vinho
verde...
- Proszę bardzo - uprzejmie odparł Tim. - vinho verde.
Gdzie?
- Może u mnie, choć kuchnia będzie nader skromna. Zapraszam.
- Jestem wdzięczny - powiedział Tim. - Jeśli zechce
podać mi pan adres...
- Trudno tam dojechać. Lepiej, jak sam zabiorę Waszą
Ekscelencję. O wpół do ósmej?
- Będę czekał.
- Świetnie - mruknął Hardt. Potem dodał z łobuzerskim
uśmiechem: - Będzie jeszcze lepiej, jeśli zasoby finansowe
pozwolą Waszej Ekscelencji na kupienie kilku butelek więcej.
332
Cenabis bene apud me, jak powiadał Katullus.
- Constant - odparł Tim.
Hardt uśmiechnął się jeszcze szerzej.
- Pax tecum.
Odwrócił się i ruszył w stronę tylnego wyjścia, gdzie czekali
Jorge i Vittoria.
75
timothy
Kwadrans po siódmej Tim, w lekkim czarnym garniturze,
z dwiema zielonymi butelkami pod pachą, stanął przed hotelem
"Nacional". Był ciekaw, jakim samochodem przyjedzie Hardt.
Podejrzewał, że będzie to coś zdecydowanie proletariackiego - stara ciężarówka albo zdezelowany pikap.
Tak i nie. Dokładnie o siódmej dwadzieścia dziewięć (czyżby
wpływ szwajcarskiego pochodzenia?) Hardt zajechał landrowerem, ale tak wiekowym, że znawcy win określiliby go mianem gran reserva.
- Proszę wsiadać - zawołał teolog przyjaznym tonem.
Zerknął na butelki. - Widzę, że Ekscelencja poważnie potraktował moje słowa. Za ten rocznik Watykan wybulił niezłą
sumę.
Przycisnął pedał. Samochód z nagłym zrywem i piskiem
opon potoczył się do przodu.
W czasie jazdy rozmawiali głównie o astronomicznie wysokich cenach w Brasilii. Minęli Eixo Rodoviario Norte i wyjechali na autostradę.
Po dziesięciu minutach Tim spytał:
- Zawsze mieszkał pan tak daleko od miasta?
- Nie - odparł Hardt. - Póki się cieszyłem łaską Kościoła, miałem skromne lokum opodal katedry. Teraz mieszkam
w jednym z anti-Brasilias. Niezbyt wygodnie, lecz mogę być
bliżej ludzi.
- Anti-Brasilias? - zdziwił się Tim.
- Znane także pod nazwą favelas, co oznacza "slumsy".
Za nami pozostało najlepiej zaplanowane miasto w historii
świata. Urbaniści zapomnieli tylko o jednym: o mieszkaniach
dla candangos, pionierów, którzy wykonali prace budowlane.
Teraz - ciągnął Hardt - biedota żyje w favelas, które otaczają
Brasilię niczym paciorki naszyjnika - tylko nie są tak piękne.
Niektóre leżą nawet trzydzieści kilometrów od miasta.
- Smutne - powiedział Tim.
- Tak, Wasza Ekscelencjo. - Hardt uśmiechnął się cynicznie. - Pomyśleli o wszystkim, tylko nie o ludziach. - Zerknął
333
na Tima. - Trochę jak w Watykanie, nieprawdaż?
Minęło pół godziny, zanim skręcili z autostrady na wyboistą
drogę, wijącą się wśród chat i baraków. Niektóre "domy"
postawiono z zardzewiałej blachy, inne z pustaków, bez wątpienia przyniesionych z placów budowy. Z każdego dachu
sterczały w ciemne, wieczorne niebo wysokie maszty anten
telewizyjnych.
Ulica - jeśli można ją tak nazwać - była jeszcze węższa
i bardziej wyboista niż droga. Hardt ciągle trąbił, by rozpędzić
kury i gromady dzieciaków.
Jego dom prezentował się nieco lepiej od innych. Tim już
z daleka słyszał głuchy pomruk generatora i czuł swąd spalin.
Hardt, chociaż prawie dwa razy starszy od Tima, zwinnie
wyskoczył z landrowera i ruszył, by pomóc wysiąść gościowi.
- Dziękuję - z humorem rzekł Tim. - Dam sobie radę,
nie łamiąc nogi.
- Wiem, dom Timoteo. Niepokoiłem się tylko o vinho!
W tej samej chwili podbiegł do nich mały, może dziesięcioletni, ciemnoskóry chłopiec, bosy, tylko w szortach i w podkoszulku.
- Tato! Tato! - zawołał.
Hardt wziął go na ręce.
- To mój syn, Alberto - oświadczył z dumą.
Tu, w półmroku nędznej favela, to jawne pogwałcenie zasady
celibatu nie wydawało się niczym niestosownym.
Tim rozejrzał się, nie pojmując, jak ludzie mogą mieszkać
w takich warunkach.
- Cicho tutaj... - Tylko tyle zdołał powiedzieć.
- To prawda. Po czymś takim piekło wygląda pewnie jak
plaża w Miami. Mógłbym dodać...
- Dość kazań, Ernesto - przerwał mu kobiecy głos.To przecież nasz gość.
Tim odwrócił się i zobaczył młodą kobietę. Miała nie więcej
niż trzydzieści lat, a jej uśmiech znakomicie pasował do ciemnej
cery i lśniących czarnych włosów.
- Proszę mu wybaczyć brak ogłady - powiedziała swobodnym tonem. - Obawiam się, że zawiniło wychowanie
u franciszkanów. Tam nie uczą zasad savoir-vivre'u. - Wyciągnęła rękę. - Jestem Isabella. Mam nadzieję, że długa
jazda nie zmęczyła zbytnio Waszej Ekscelencji.
- Ale skądże - odparł Tim, oczarowany tą kobietą, tak
młodą, że mogłaby być córką Hardta.
Teolog zdawał się czytać w jego myślach.
334
- Aż dziw bierze, jak zgrzybiały velho mógł sobie złapać
taką młodziutką gazelę.
Isabella uśmiechnęła się do Tima.
- Proszę nie zwracać na niego uwagi. To tylko podstępna
próba udowodnienia swej męskości. Poznaliśmy się jak dobrzy
brazylijscy katolicy: na pikiecie. Studiowałam na wydziale
prawa.
Hardt żartobliwie dokończył opowieść.
- Zlitowała się nad biednym wykładowcą, który nawet nie
znał podstawowej prawdy, zawartej w Księdze Przysłów, rozdział trzydziesty pierwszy, werset dziesiąty, że wartość dzielnej
niewiasty przewyższa perły.
Tim pamiętał ten werset i natychmiast zacytował po łacinie
świętego Jeremiasza:
- Mulierem fortem quis inveniet.
Hardta wprawiło to w dobry nastrój.
- Co za radość słyszeć, że katolik cytuje Pismo Świętepowiedział z zadowoleniem. - Zwykle szukają wsparcia w poglądach innych katolików.
Skierował na Tima spojrzenie jasnych szarych oczu. Nie
sposób było się nie uśmiechnąć.
- Proszę - rzekł wprowadzając gościa do swego domu.Widzę, że tym razem nie przysłali mi ponuraka. Czego się
napijemy, don Timoteo? Może sherry?
- Z przyjemnością - odrzekł Tim. Hardt położył mu rękę
na ramieniu i poprowadził do swego gabinetu.
Pokój oświetlała jedna migotliwa lampa, lecz półki, zrobione
z drewna lub cegieł, były pełne nie tylko książek, ale także
najnowszych czasopism teologicznych i biblijnych.
- Absolwent Gregorianum? - spytał Hardt.
Tim skinął głową.
- Instytut Biblijny?
- Nie. Prawo kanoniczne.
- Och! - skrzywił się Hardt. - Zupełna strata czasu.
Wypijemy za to?
- Tylko pod warunkiem, że zachowam prawo do apelacji - zażartował Tim.
- Dziś wieczór obowiązuje wyłącznie prawo do następnej
kolejki - odparł Hardt. Sięgnął po butelkę bez nalepki i napełnił bursztynowym płynem dwie duże szklanki.
Ruchem ręki wskazał Timowi miejsce na mocno sfatygowanej kanapie. Sam usiadł za biurkiem i wyczekująco spojrzał na
młodego arcybiskupa.
335
- Dom Ernesto, wiedział pan, że przyjadę. Rozpoznał mnie
pan od razu - z powagą zaczął Tim. - Jestem zatem zdziwiony, że nie czytał pan mojego curriculum vitae.
- Och, Timóteo, mam nadzieję, że nie poczujesz się zawiedziony, lecz twoje pełne akta jeszcze nie istnieją. Sądzę, że ..
między innymi właśnie dlatego cię wybrano. Powiedz mi, czemu twoim zdaniem Watykanowi tak zależy na tym, aby zakneblować usta duchownym w środku brazylijskiej dżungli?
- Zakneblować" to mocne sformułowanie, dom Ernesto."
Hardt pochylił się nad biurkiem i powiedział z nie skrywanym gniewem:
- Zatem, by "nałożyć pokutę milczenia". W ten sposób
von Jakob potraktował mojego przyjaciela i brata, Leonarda
Boffa. Kiedy znów spotkasz Jego Eminencję kardynała von
Jakoba, przypomnij mu Ewangelię św. Jana, rozdział ósmy,
werset trzydziesty drugi...
- "I poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli" - natychmiast zacytował Tim.
- Brawo, dom Timóteo. Czy wierzysz w to, czy też wyłącznie pamiętasz?
- Wierzę - odparł Tim.
- Więc dlaczego nie zajmiesz się czymś naprawdę wartościowym?
- Na przykład?
Hardt znów pochylił się nad biurkiem i z powagą, która
niemal zmuszała do uśmiechu, powiedział:
- Spraw, żeby moja książka wyszła po angielsku.
Zanim Tim zdążył coś odpowiedzieć, Isabella wsunęła głowę
do pokoju i rzekła:
- Przygotowałam coś na ciepło. Dokończycie dyskusję
przy stole.
Jadalnia składała się w istocie z długiego drewnianego stołu,
ustawionego w kącie kuchni. Okaflowane palenisko służyło
do gotowania i jednocześnie pełniło rolę pieca. Przy stole
siedziało dwoje dzieci: chłopiec, którego Tim zdążył już poznać,
i nieco młodsza dziewczynka, Anita.
- Mam nadzieję, że Ekscelencji nie przeszkadza obecność
rodziny - odezwała się Isabella. - Ale Ernesto wciąż jest
w drodze i rzadko go widujemy.
- Ależ skąd - uspokoił ją Tim. - Bardzo lubię rozmawiać
z dziećmi.
- O tak - zgodził się Hardt. - Im młodsze, tym lepiej.
Zanim nauczą się kłamać.
336
Zdjął spory garnek z fajerki i postawił go na poczerniałej
cynowej tacy leżącej pośrodku stołu. Potem usiadł, pochylił
głowę i wraz z rodziną zmówił krótką modlitwę w rodzimym
narzeczu. Wreszcie spojrzał na "papieskiego agenta".
- Dom Timóteo, jesteś naszym gościem. Zechce Wasza
Łaskawość okazać nam swą łaskę?
Dzieci zachichotały, co świadczyło, że nadspodziewanie dobrze znają angielski.
Tim uznał, że powinien w tym momencie dać wyraz swej
prawowierności, skorzystał więc z okazji i powiedział:
- Benedictat dominus et panem et pietatem nostram, amen.
Hardt dużą łyżką nałożył mu na talerz parującą potrawę,
wyjaśniając, że nazywa się ona xinxim de galinha. Zdaniem
Tima, bez względu na egzotyczną nazwę, przypominała raczej
wodnistą zupę. Hardt tymczasem z wyraźnym zadowoleniem
zajął się otwieraniem dwóch zielonych butelek.
Podczas posiłku Tim wdał się w pogawędkę z Isabellą, która,
jak się okazało, miała dużą wiedzę zarówno w sprawach świeckich, jak i religijnych. Wyjaśniła, że po ukończeniu studiów
pracowała na pół etatu, trzy dni w tygodniu, w rządowej
agencji pomocy dla Indian.
Timowi serce ściskało się z bólu, gdy patrzył na te pełne
życia dzieci - mimo że nie znał ani słowa w ich dialekcie.
Zachowywał jednak ostrożność, gdyż zdawał sobie sprawę,
iż Hardt poddaje go swoistej odmianie prania mózgu, czemu
zdecydowany był dać stanowczy odpór.
Po kolacji obaj wrócili do gabinetu. Hardt otworzył dolną
szufladę biurka i wyciągnął prawdziwy skarb - ginjinha, mocny likier wiśniowy. Napełnił kieliszki i usiadł.
- Chcę cię o coś spytać, Timothy - powiedział z zadumą. - Czemu von Jakob myśli, że moje ideały zginą, gdybym
na przykład spalił rękopis? Byłeś dziś w sali wykładowej. Bez
mała czterysta osób notowało każde moje słowo. Niektórzy
mieli magnetofony. Sądzisz, że Jezus był pamflecistą? - Przeszył Tima spojrzeniem szarych oczu. - To nie brak szacunku
z mojej strony. Jezus głosił Słowo. Głosił Prawo Mojżesza
w zupełnie innym świetle, przepełnione miłością. Historia uczy,
że możesz spalić stare księgi - a nawet zniszczyć nowe - ale
nie zdołasz zabić Słowa. Czyżby von Jakob o tym nie wiedział?
Tim zastanawiał się przez chwilę, po czym spytał cicho:
- Co konkretnie masz do zarzucenia Kościołowi katolickiemu?
- Mogę tylko powiedzieć, co złego dzieje się w Brasilii.
337
Tim, widziałeś naszą katedrę? To jeden z najpiękniejszych
kościołów, jakie kiedykolwiek zbudowano. Wygląda jak suplikacja zaklęta w kamieniu. - Hardt walnął dłonią w biurko.Ale jest pusty! To wszystko fasada pozbawiona treści! Jakże
mam pełnić rolę księdza i karmić hostią ludzi, którzy potrzebują chleba? Odpowiedz, Tim. Czy ci głodujący muszą czekać
na powrót Mesjasza, żeby wreszcie się najeść do syta?
Odchylił się na oparcie trzeszczącego krzesła i wyciągnął
przed siebie nogi.
- Słyszałeś może, że połowa ziemi w Brazylii jest własnością
zaledwie pięciu tysięcy osób? Zastanów się, Tim. Wyobraź
sobie, że cały obszar między Nowym Jorkiem a Chicago znajduje się w rękach grupy ludzi, którzy nie zdołaliby nawet
zapełnić jednego sektora stadionu Jankesów. Tymczasem siedemdziesiąt milionów Brazylijczyków cierpi z niedożywienia.
W Afryce, na Wybrzeżu Kości Słoniowej, gdzie też ludzie
głodują, buduje się katedrę dwukrotnie większą od bazyliki
św. Piotra! Coś potwornego!
Timothy był przerażony.
- I to można znaleźć w twoich książkach? - szepnął.
- Nie żartuj. To można znaleźć w każdym almanachu
świata.
- Zatem piszesz o czymś jeszcze gorszym?
- Nie - odparł Hardt. - Zamiast przytaczać dane statystyczne z almanachów, wskazuję winowajcę. Kościół.
Nagle spojrzał na zegarek.
- Boże, już prawie pierwsza. Musisz być wykończony podróżą i moimi wywodami.
- Nie, skądże - zaprzeczył Tim. - Tylko chyba muszę
już wracać do hotelu.
- Z przyjemnością cię odwiozę - zaproponował Hardt.
- Nie, nie. Nie ma potrzeby. Mogę przecież...
- Zadzwonić po taksówkę? - Hardt wybuchnął śmiechem. - Nie mamy telefonu. A pierwszy autobus odchodzi
o piątej rano, pełen robotników. Możesz wybierać: albo posłużę ci za kierowcę, albo prześpisz się na kanapie, na której
teraz siedzisz. Można ją rozłożyć. Zważywszy, że już trochę
wypiłem, proponowałbym raczej tę drugą wersję.
- Wybieram kanapę - z uśmiechem oznajmił Tim.
- Świetnie. Zaraz ci przyniosę coś do spania. - Hardt
wyszedł, a po chwili wrócił z dresem w barwach brazylijskiej
kadry piłkarskiej.
- Jedyna pomoc, jaką dla naszej sprawy dostaliśmy z pra338
wego skrzydła - wyjaśnił. - A konkretnie, od Josego Madeirosa, kapitana drużyny. Mam zamiar to wystawić na aukcji,
więc obchodź się z tym ostrożnie. Potrzebujesz jeszcze czegoś?
- Nie - odparł Timothy. Powieki zaczynały mu ciążyć.Dziękuję.
- Jeszcze jedno - wychodząc już, przypomniał sobie
Hardt. - Tak zwane ustronne miejsce jest na końcu ogrodu.
A gdybyś miał ochotę bardziej zbratać się z ludem, przy drodze
znajdziesz publiczną latrynę. Latarka~ leży na biurku... i na
pewno nie będziesz musiał pytać o drogę!
Tim został wreszcie sam. Rozebrał się i starannie złożył
ubranie na krześle za biurkiem. Zrobiło się zimno, ucieszył się
więc, że Brazylia dawała swym sportowcom najlepsze dresy
Adidasa.
Rozejrzał się po pokoju i nagle pomyślał: Mógłbym teraz
bez większego trudu znaleźć ten rękopis. Nawet gdyby leżał
ukryty za książkami, wziąłbym latarkę i...
Zmitygował się. Był księdzem, a nie szpiegiem. Zresztą
teraz już wiedział, że działałby z własnych, prywatnych pobudek. Miał ochotę przeczytać tę książkę i poznać ukryte
myśli Hardta.
76
Timothy
Rano pierwszy czajnik zagotowanej wody posłużył do zaparzenia kawy, drugi do golenia.
- Masz jakieś plany na dzisiaj, dom Timóteo? - spytał
Hardt, gdy obaj golili się przed niewielkim metalowym lusterkiem.
- Nic specjalnego. Ambasador niezobowiązująco zaprosił
mnie na obiad, lecz mógłbym tam nie iść. W niedzielę, o jedenastej, odprawiam mszę.
- Nie wiem, czy odważysz się po tym, co zobaczysz dzisiejszego ranka - powiedział Hardt ostrzegawczym tonem.Boję się, że stracisz nieco zapału.
Nie - pomyślał Tim - żaden złotousty heretyk nie odwiedzie mnie od Eucharystii.
Cała rodzina Hardtów zasiadła do śniadania złożonego ze
smażonych bananów i kolejnej porcji kawy.
Mały Alberto wskazał na bluzę Tima i zachichotał.
- Futebol, futebol.
- Sim - z uśmiechem odpowiedział Tim. - Te gosta de
futebol?
- Sim, senhor. Idziesz na dzisiejszy mecz?
339
- Jeszcze nie wiem, co zaplanował dla mnie twój ojciec.Zwrócił się do gospodarza. - Ernesto?
- Bez obaw - spokojnie odparł teolog. - To będzie część
twojej wielkiej podróży po slumsach.
Po śniadaniu pomogli posprzątać ze stołu. Isabella zabrała
piszczącą Anitę, żeby w zlewie umyć jej włosy, a Hardt nalał
sobie trzecią filiżankę kawy - i zapalił trzeciego papierosa.
- Powinieneś rzucić palenie, dom Ernesto - zauważył
Tim. - To pewna śmierć.
- A ty powinieneś czym prędzej rzucić celibat - rzekł
duchowny. - Bo wykończysz się jeszcze szybciej.
- Skąd ta pewność? - Tim był wyraźnie speszony.
- Obserwowałem cię, kiedy rozmawiałeś z Albertemodparł Hardt. Nagle zmienił temat: - Nie darowałby nam,
gdybyśmy się spóźnili na jego grę. Idziemy.
Tim ruszył za nim po rozmokłych'ulicach, brnąc w swoich
wypolerowanych, czarnych skórzanych butach przez kałuże
mętnego błota.
Tak rozpoczęła się ich wycieczka po favela. Tim przekonał
się teraz, jak wiele skrajnej nędzy skryło się poprzedniego dnia
w łaskawym mroku. Osiedle było zrujnowane, zatłoczone,
śmierdzące i brudne.
Może z pół tuzina domów miało generator taki jak u Hardta.
Wodę w całej wiosce pobierano jedynie z dwóch pomp. Hardt
znów właściwie odczytał myśli Tima.
- Tak, dom Timóteo... Skażona. I wszystko, co jedliśmy,
było przedtem dokładnie przegotowane. To niewielki postęp,
jaki udało się moim braciom i mnie osiągnąć. Uczymy zasad
podstawowej higieny, przez co znacznie obniżyliśmy liczbę
zachorowań na dyzenterię.
Wśród na wpół zrujnowanych baraków znajdowało się rozmokłe boisko, gdzie Alberto i około dwudziestu podobnych
mu chłopców zawzięcie kopało piłkę. Dwie puste beczki po
oleju zastępowały bramki.
Piłkarze, nie przerywając gry, radośnie zamachali rękami na
widok gości.
- Oi, dom Ernesto. Como vai?
- Bem, bem - odparł Hardt i też pomachał do nich.
- Nieźle im idzie - zauważył Tim. - Znają inne sporty?
- Nie - mruknął Brazylijczyk. - Poza tym, ciągle oglądamy zdrowych. Chodźmy dalej.
Poprowadził Tima przez wąskie uliczki wioski.
- Jak zapewne wiesz, właśnie tutaj, w tak zwanym Trzecim
340
Świecie, notuje się największą liczbę narodzin.
- Tak - cicho odpowiedział Tim. - Słyszałem o tym.
- W żadnym jednak z burżuazyjnych krajów nie wspomina
się o równie wysokiej liczbie zgonów wśród noworodkówcierpko kontynuował Hardt. - Dziecko ~urodzone tutaj ma
dziesięć razy mniej szans na przeżycie niż taki sam noworodek,
dajmy na to, z Ohio. Gdy jednak zdoła utrzymać się przy
życiu - jeśli tak można określić wegetację mieszkańców favelas - przeciętny Brazylijczyk umiera dziesięć lat wcześniej niż
jego kuzyn w Stanach Zjednoczonych.
W milczeniu przeszli kilka błotnistych przecznic.
- Mam nadzieję, że nie zabrzmi to głupio - odezwał się
w końcu Tim - lecz co chwila mijamy grupy barczystych
osobników, którzy... jak to powiedzieć... bezczelnie mierzą
mnie wzrokiem.
- Nie bój się - uspokoił go Hardt. - Nie będą cię zaczepiać.
- Ale kim są?... Należą do jakiegoś gangu?
- Bardzo pejoratywne określenie, Wasza Ekscelencjo. To
nie tylko najsolidniejsi mieszkańcy favela, ale także członkowie
associacao dos moradores, swoistego "stowarzyszenia obywateli". Krótko mówiąc, robią dla nas to, czego nie robi rząd.
W tej samej chwili doszli do dużego budynku, który wydawał
się całkiem nie na miejscu w tej okolicy. Był to długi, biały,
jednopiętrowy dom, nieco przypominający stodołę.
- Ten drapacz chmur to nasz szpital - wyjaśnił dom
Ernesto.
- A ci ludzie siedzący przed drzwiami to moradores czy
lekarze?
- Ani jedno, ani drugie - odparł Hardt beznamiętnym
tonem. - Grabarze.
Spojrzał z powagą na Tima.
- Nie musisz tam wchodzić. Niektóre choroby są bardzo
zaraźliwe.
- Nie szkodzi - odparł Tim, zbierając w sobie wszystką
odwagę.
Nie był przygotowany na to, co zobaczył. Mimo że nieraz
już odwiedzał w szpitalach chorych i umierających, nigdy dotąd
nie patrzył na nieuleczalnie chorych ludzi, którym odmówiono
wszelkiej medycznej pomocy.
Ogromną salę wypełniały krzyki młodych i jęki starców.
Hardt miękkim ruchem położył dłoń na ramieniu Tima.
- Wiem, co czujesz, bracie - powiedział łagodnie. - Od
dziesięciu lat przychodzę tu codziennie, a jednak ciągle nie
341
mogę się do tego przyzwyczaić.
- Nie ma żadnych lekarzy? - spytał Tim, czując, jak
ściska mu się żołądek.
- Ależ są - odparł Hardt. - Przyjeżdżają, robią obchód
i odjeżdżają. Czasem, gdy jakaś duża wytwórnia leków okaże
swą szczodrość, przywożą środki przeciwbólowe albo najnowsze, nie całkiem sprawdzone lekarstwa.
- Przynajmniej jakaś pociecha - zauważył Tim.
- Trzeba ci jednak wiedzieć, że przy całej swojej hojności
firmy farmaceutyczne wolą raczej zarabiać, niż rozdawać dary.
Lekarstwa, które dostajemy, z takich czy innych przyczyn nie
nadają się dla "cywilizowanego" świata. Nawet nie wspomnę
o ogromnych transportach darmowego thalidomidu. Mamy
też pielęgniarki. Jedną lub dwie z pełnymi kwalifikacjami.
Reszta to moradoras, przyuczone zaledwie do robienia zastrzyków, wynoszenia zmarłych i zmieniania pościeli. - Westchnął
ciężko. - To jedyne chwile, gdy żałuję, że nie jestem lekarzem.
Jako ksiądz mogę tylko udzielić ostatniego namaszczenia i wyjaśnić niektórym, czemu, tak młodych, Bóg wzywa ich do
siebie.
Tim patrzył na pacjentów leżących wokół na niskich łóżkach.
Jedni skręcali się z bólu, inni wili się w drgawkach, większość
jednak leżała całkiem bezwładnie. Tak bez wątpienia musiało
wyglądać piekło Dantego. Nagle dotarł do niego dźwięk bardziej przeraźliwy niż jęki konających.
- Słyszę dzieci...
- Tak. - Hardt ze współczuciem spojrzał mu prosto
w oczy. - Leżą na pierwszym piętrze. To dziesięć razy gorsze
od tego, co oglądasz tutaj, nie przesadzam. Jesteś pewien, że
chcesz tam iść?
Wzrok Tima był bardziej wymowny niż jego słowa:
- Czyż Pan nasz nie powiedział: "Pozwólcie dzieciom przychodzić do mnie, nie przeszkadzajcie im; do takich bowiem
należy królestwo Boże" *?
- Dobrze, mój bracie - rzekł Hardt, ze wzruszeniem chwytając go za ramię. - Podziwiam cię.
Weszli po trzeszczących, chybotliwych drewnianych schodach na pierwsze piętro.
Tim poczuł mdłości od widoku i zapachu tego, co tam zastali. Blade, wychudzone dzieci, niektóre z rozdętymi brzuchami,
kwiląc i płacząc, leżały na materacach. Mniejsze, kołysane w ramionach matek... umierały.
- Ile z nich wychodzi stąd żywych? - ochrypłym głosem
342
spytał Tim.
Hardt, choć na ogół był skłonny do rozmowy, tym razem
milczał.
- Ile, dom Ernesto? - nie ustępował Tim.
- Czasem... - zaczął Hardt. - Czasem Bóg czyni cuda. - Przerwał, po czym dodał cicho: - Ale niezbyt często.
Tim poczuł bezsilną wściekłość.
- Na co cierpią?
- Na normalne infekcje wieku dziecięcego... a poza tym
czerwonka, tyfus, malaria... zaczynają się też przypadki AIDS,
gdyż choroby to jedyna dziedzina, w jakiej jesteśmy światową
potęgą.
- To nieludzkie! - nie wytrzymał Tim. - W Brasilii jest
sześć dużych, nowoczesnych szpitali!
Hardt skinął głową.
- Owszem... ale poza naszym rejonem.
Tknięty nagłą myślą Tim zwrócił się do Hardta:
- Czy możesz zawieźć mnie do mojego hotelu i wrócić tu
ze mną?
- Oczywiście - z lekkim zdziwieniem odparł Brazylijczyk. - Ale po co?
- Nie pytaj. Powiedzmy, że chcę zrobić coś szczególnego
dla tych dzieci.
- W takim razie lepiej idź na dół i pomóż zbijać trumny - poradził mu Hardt.
Tim stracił cierpliwość.
- Tym razem, dom Ernesto, mówię do ciebie jako arcybiskup. Jedziemy!
Zaskoczony Hardt wzruszył ramionami i poszedł w stronę
schodów.
W pierwszej chwili portier zamierzał jak najszybciej skierować zabłocony landrower na hotelowy parking, ale nagle zobaczył, kto siedzi za kierownicą.
- Bom dia, padre. Czy mogę odprowadzić samochód?
- Nie, dziękuję. Zabawimy tu tylko chwilę.
- W takim razie proszę zostawić go tutaj. Będę strzegł go
jak lew.
Hardt mrugnął okiem do Tima, jakby chciał powiedzieć:
"Widzisz, kto tutaj jest szefem?".
W parę chwil później Tim wrócił do samochodu, niosąc
czarną walizkę.
- Mogę zapytać, co tam taszczysz? - zagadnął Hardt,
gdy ruszyli w drogę.
343
- Nie, bracie - odparł Tim. - To oficjalna sprawa Kościoła.
Przez resztę drogi słuchali radiowej transmisji z meczu piłkarskiego.
Kiedy dojechali do wioski, Tim przeprosił swego gospodarza
i zniknął w gabinecie Hardta. Gdy się przebierał, słyszał, jak
za ścianą Hardt podniesionym głosem rozmawia z Isabellą
w ich dialekcie.
Kiedy po kilku minutach pojawił się w pełnym, purpurowym
stroju rzymskokatolickiego arcybiskupa, Isabella i Hardt aż
oniemieli ze zdumienia.
- Co ty wyprawiasz, u licha? - sarkastycznie mruknął
teolog. - Do karnawału jeszcze dwa miesiące.
Tim nawet się nie uśmiechnął.
- Wracam do szpitala. Nie musisz mnie odprowadzać.
Znam drogę.
Nie zwlekając, energicznym krokiem wyszedł z domu. Oszołomieni Ernesto i Isabella ruszyli za nim.
Dwadzieścia minut później dowiedzieli się, że nie wszystko
na ziemi i w niebie śniło się teologii wyzwolenia. Tim klękał
przy każdym dziecku, rozmawiał, a przede wszystkim dotykał...
Hardtowie widzieli z daleka, jak za sprawą Tima na dziecięcych
buziach pojawiały się uśmiechy, a w oczach matek łzy. Ilekroć
Tim czynił znak krzyża i przechodził do następnego pacjenta,
zapłakane matki błogosławiły go i zwyczajowo całowały w rękę.
Kiedy dotarł do odległego końca sali, odwrócił się i ponad
morzem dziecięcych główek zobaczył uśmiechnięte twarze Ernesta i Isabelli. Właśnie skończył swą najważniejszą służbę
Bożą od czasu, gdy wstąpił do stanu duchownego.
Gdy wrócili do domu Ernesta, Isabella zaparzyła kawę,
a Hardt odezwał się do Tima:
- Chciałeś mi zapewne dać lekcję niesienia pomocy duszpasterskiej?
- Jeśli uznasz, że wyniosłeś z tego jakąś naukę, dom
Ernesto, mogę ci jedynie pogratulować - odparł Tim.W istocie próbowałem tylko udowodnić - sobie samemu
i tobie - że istnieje coś dobrego w potędze naszego świętego
Kościoła.
Hardt jednak nie wydawał się przekonany.
- Z twoją czystą duszą, Tim, poruszyłbyś serca tych biednych dzieci nawet ubrany w strój świętego Mikołaja.
- Nieprawda - wtrąciła Isabella. - Ci ludzie wiedzą, że
purpura to kolor szat biskupich. Tyle tylko, że do tej pory
344
żadnego biskupa nie widzieli. - Popatrzyła na gościa.Miałeś rację, dom Timóteo.
- Dziękuję - odpowiedział Tim. - I jeśli mogłoby to
w czymkolwiek pomóc, chciałbym jutro odprawić mszę w szpitalu. Oddzielnie na każdym piętrze.
- Pozwolisz, że ci będę asystował, dom Timóteo? - nieoczekiwanie poprosił Hardt.
W miarę jak tygodnie "wizyty" Tima przeradzały się w miesiące, rozmowy obu mężczyzn stawały się coraz bardziej osobiste. Tim przedkładał ciepło domostwa Brazylijczyków nad zimny luksus hotelu. Często spędzali całe noce, dyskutując o Piśmie Świętym... i mówiąc o swoich najskrytszych uczuciach.
Pewnego wieczora Hardt, jak zwykle paląc papierosa i wydmuchując kłęby dymu, spytał swego gościa:
- Powiedz mi, młody przyjacielu... Czy nigdy nie kochałeś
żadnej kobiety?
Tim zawahał się przez chwilę, nie wiedząc, jak ma zareagować. Nawet w tym odległym i obcym miejscu często nieświadomie wracał myślami do Debory. Nie rozmawiał o niej z nikim, z wyjątkiem swego spowiednika, a i wówczas nie wspominał jej imienia ani nie rozwodził się nad swym uczuciem.
Mówił o grzechu, nigdy o radości. Teraz nagle zapragnął
zwierzyć się temu człowiekowi, którego przecież tak bardzo
podziwiał.
Brazylijski ksiądz słuchał go z powagą i nie przerywał ani
słowem, nawet gdy opowieść Tima stała się mniej spójna,
a pewne szczegóły wyraźnie się poplątały.
Gdy Tim skończył, Hardt odezwał się łagodnie:
- Moim zdaniem, powinieneś się z nią ożenić. - Głęboko
wciągnął powietrze i dodał: - Nie sądzisz?
- Nie jestem już wolny, dom Ernesto. Poślubiłem Kościół.
- Zatem nadal hołdujesz fałszywym dogmatom. W całym
Piśmie Świętym nie ma bardziej ironicznego, a zarazem traf
nego fragmentu, niż słowa z rozdziału trzeciego Pierwszego
Listu do Tymoteusza. Pamiętasz chyba, jak sam święty Paweł
opisuje dobrego biskupa: "nienaganny... trzeźwy, rozsądny...".
- "Mąż jednej żony" * - Timothy odruchowo uzupełnił
opuszczone słowa cytatu.
- Powiedz mi całkiem szczerze, nadal myślisz o niej?
Tim przymknął oczy, żeby nie widzieć reakcji Hardta.
- Tak, Ernesto. Wciąż powraca do mnie obraz jej twarzy.
- Żal mi ciebie - powiedział współczująco Hardt. - Żal,
gdyż nigdy nie zaznasz szczególnej miłości, jaką czuję do Al345
berta i Anity.
Tim wzruszył ramionami.
- Czy wiedziałbyś, jak ją odnaleźć? - spytał jego brazylijski przyjaciel.
Tim zawahał się.
- Nie byłoby to niemożliwe - przyznał w końcu.
Przez chwilę siedzieli w milczeniu. Wreszcie Hardt się
odezwał:
- Będę się modlić za ciebie, bracie.
- Po co?
- Żebyś znalazł w sobie dość odwagi - odparł z głęboką
pasją.
76
Daniel
Czułem się, jakbym podróżował w czasie. W jednej chwili
szedłem wytwornymi ulicami francuskiej dzielnicy Montrealu,
a po paru krokach znalazłem się w miejscu, które wyglądało
jak nowojorska Lower East Side sto lat temu.
Ulice nadal wyglądały dość elegancko: St. Urbain, Boulevard
St. Laurent. Lecz tylko to świadczyło o kanadyjskim rodowodzie miasta. Wzdłuż szerokiego Boulevard St. Laurent, zwanego przez mieszkańców "Głównym", ciągnął się rząd sklepów
z szyldami wypisanymi w jidysz. Ten język rozbrzmiewał wszędzie, zwłaszcza w głośnych negocjacjach między ulicznymi
sprzedawcami a brodatymi klientami w czarnych surdutach.
Przez sześć lat pracy w wiejskich rejonach Nowej Anglii
mocno tęskniłem za tymi widokami i dźwiękami mojego dzieciństwa.
"Główny" bulwar wzbudził we mnie uczucie nostalgii. Z jednym małym wyjątkiem. Nie należałem już do drużyny. Mój
zwykły strój budził konsternację przechodniów. Patrzyli na
mnie, jakbym miał dwie głowy - w dodatku bez mycki.
Był to jednak dla mnie jedyny sposób, żebym mógł doładować etniczne baterie, i dlatego najczęściej, jak mogłem, odwiedzałem St. Urbain Street.
Kiedy potrzebowałem nowej żydowskiej książki - lub starej,
której nigdzie nie mogłem kupić - jechałem na poszukiwania
do najbliższego miasta. Czyli do Montrealu. Raz na kilka
miesięcy odbywałem bibliofilską podróż dla samej przyjemności wzięcia do ręki nowych książek, kartkowania ich.
Tej pamiętnej niedzieli zjadłem dwie solidne kanapki z pastrami - luksus zupełnie niedostępny w północnej Nowej Anglii. Potem jak zwykle pomaszerowałem do księgarni "Świat346
łość Wiekuista" przy Park Avenue.
Zawsze dzwoniłem wcześniej, aby się upewnić, że zastanę
uczonego właściciela sklepu, rebego Vidala. Mogłem na nim
polegać, że poinformuje mnie, co nowego w Starym Testamencie, tego dnia jednak go nie spotkałem. Był jedynie stary,
przygarbiony sprzedawca, który w kącie rozmawiał w jidysz
z kilkoma klientami.
Podszedłem do półki z napisem: "Nowości".
Nie potrafię opisać tego uczucia. Na Brooklynie uważałem
to za rzecz naturalną. Teraz jednak, hermetycznie zamknięty
w gęstej kniei, po raz pierwszy czerpałem prawdziwą radość
z obcowania z książkami w świętym języku.
Krążyłem po księgarni prawie przez dwadzieścia minut.
W końcu, z lekka zniecierpliwiony, podszedłem do kantoru,
gdzie stała metalowa, staroświecka kasa. Spodziewałem się, że
może tam znajdę wiadomość od Vidala.
W tym momencie odmieniło się całe moje życie.
Za kasą siedziała kilkunastoletnia dziewczyna o najpiękniejszych piwnych oczach, jakie widziałem w życiu. Już z daleka
wyczuwałem, że emanuje z niej coś, co mistycy określają shekinah, kwintesencją boskiej energii.
Z szacunkiem stanąłem przed kontuarem i powiedziałem:
- Przepraszam, szukam rebego Vidala. Miał być...
Natychmiast odwróciła się do mnie plecami.
Boże, jakiż bluźnierczy nietakt popełniłem! Żadna porządna
dziewczyna z ortodoksyjnej rodziny nie rozmawiałaby nigdy
z nieznajomym mężczyzną. Była w księgarni tylko po to, by
obsługiwać kobiety.
Okazałem się kompletnym głupcem, zacząłem więc przepraszać - czym, rzecz jasna, wyłącznie pogorszyłem sytuację.
- Proszę mi wybaczyć... - wydukałem. - Nie chciałem
obrazić... to znaczy...
Ponownie odwróciła głowę, zwracając się w jidysz do starca
zajętego w kącie z klientami:
- Stryju Abe, czy byłbyś uprzejmy obsłużyć tego pana?
- Za chwilkę, Miriam - odpowiedział. - Oj, wygląda
mi, że to szajgec, idź więc na zaplecze.
Zjeżyłem się. Abe użył najbardziej obraźliwego wyrażenia,
jakim skrajni ortodoksi określają innych Żydów - nazwał
mnie poganinem.
Mogłem się wściekać, ale w gruncie rzeczy, biorąc pod uwagę
mój wygląd, starzec miał absolutną rację. W swetrze i koszuli
347
z rozpiętym kołnierzykiem, nie wspominając o gołej głowie
i stanowczo za krótkich pejsach, byłem po prostu obcy.
Stryj Abe popatrzył na mnie z drugiego końca sklepu i mruknął pod nosem:
- Co za chucpa...
Potem z premedytacją wrócił do rozmowy z klientami, pewnie w nadziei, że sobie pójdę.
W końcu dobili targu i księgarnia opustoszała. Podszedłem
do starca.
- Oui, monsieur? - spytał.
Co on sobie myśli, do diabła, że kto ja jestem? Yves Montand? Odpowiedziałem w jidysz, żeby go przekonać, iż należy
mi się przynajmniej odrobina szacunku.
- Czym mogę służyć? - spytał z lekką irytacją.
- Szukam rebego Vidala - powiedziałem. - Uprzedziłem
go telefonicznie, że przyjdę dzisiaj.
Błysk zrozumienia pojawił się w jego oczach.
- Ach, to pan musi być tym kowbojem.
- Kim?
- Mój brat tak pana nazywa - odparł. - Przeprasza, ale
musiał zawieźć żonę do szpitala.
- Coś poważnego? - spytałem.
- Cóż - wzruszył ramionami - gdy ktoś spędził dzieciństwo w Bergen-Belsen, a nie w przedszkolu, wszystko jest
poważne. Ale, wola boska, tym razem to tylko zwykłe nadciśnienie. Czym mogę panu służyć?
- Proszę przekazać rebemu Vidalowi najszczersze życzenia
zdrowia dla żony - powiedziałem. - A tymczasem chciałbym
rzucić okiem na książkę Alfreda J. Kolatcha The Jewish Book
oJ Why.
- Dlaczego cię to interesuje, młodzieńcze? Jesteś Żydem?
- Żartuje pan? Nie widać?
- Nie, przynajmniej sądząc po twoim stroju. Ale wierzę ci
na słowo. Powiedz, po co potrzebujesz książki, która mówi
wszystko, co wie każdy uczeń jesziwy.
- Może to pana zdziwi - odparłem - lecz nie każdy na
tym świecie ma przywilej pobierania nauk w jesziwie. Wielu
z moich uczniów nie zna hebrajskiego, a mimo to chcą wiedzieć
więcej o swoim pochodzeniu. A zatem, mógłby pan pokazać
mi tę książkę?
Stryj Abe wzruszył ramionami, sięgnął pod kontuar i wyjął niebiesko-czerwony tomik. Wystarczył mi jeden rzut oka,
by wiedzieć, że autor wyśmienicie objaśniał żydowskie oby348
czaje.
- Znakomita rzecz - powiedziałem, spoglądając na księgarza. - Mógłbym zamówić dwa tuziny?
- Nie jest to niemożliwe - odparł stary, chociaż wystarczyłoby zwykłe "tak".
W tym momencie z zaplecza wyjrzała jego przecudowna
bratanica.
- Stryju, dzwoni tato.
- Och... - zafrasował się Abe i popatrzył na mnie.Czekaj i nic nie mów - wymamrotał.
Potem wyszedł zza kontuaru i zwrócił się do dziewczyny:
- Miriam, nie rozmawiaj z kowbojem.
Posłusznie skinęła głową, odprowadzając go wzrokiem, dopóki nie zniknął na zapleczu.
Znam dokładnie rozdział i werset, mówiący o tym, że źle
zrobiłem. Ale zrobiłem. Na to nie było wyjaśnienia w książce
The Jewish Book of Why.
- Chodzisz jeszcze do szkoły, Miriam? - spytałem nieśmiało.
Zawahała się, bojaźliwie zerkając za siebie.
- Nie powinniśmy rozmawiać - powiedziała, wyraźnie
skrępowana.
Ale nie odeszła.
- Wiem, że nie powinniśmy - odparłem. - Zakaz można
znaleźć w kodeksie prawa żydowskiego rozdział sto pięćdziesiąty drugi, werset pierwszy i w Szulchan Aruch even ha ezer
rozdział dwudziesty drugi, werset pierwszy i drugi.
- Czytałeś Szulchan Aruch? - spytała zaskoczona.
- Studiowałem trochę i dosyć dobrze znam pełną wersję.
- To dlatego ojciec tak bardzo cię lubi.
- Czyżby rebe Vidal wspominał o mnie? - zdziwiłem się.
Zarumieniła się i znów się obejrzała.
- Stryj zaraz wróci. Lepiej będzie...
- Nie - powstrzymałem ją. - Jeszcze chwila. Co dokładnie mówił twój ojciec?
- Że jesteś... bardzo oczytany - odpowiedziała szybko,
zażenowana. - I że szkoda...
- Szkoda, że co?
- Szkoda, że...
I wtedy, w tak ważnym momencie wrócił stryj Abe.
- Rozmawiałaś z tym nieznajomym? - spytał surowo.
Miriam zaniemówiła, pośpieszyłem jej więc z pomocą.
- To moja wina, proszę pana. Pytałem ją właśnie, która
349
godzina.
- Nie ma pan zegarka? - podejrzliwie zapytał stary.
- Eee... - rozpaczliwie szukałem jakiegoś wytłumaczenia. - Akurat mi stanął.
Po części mówiłem prawdę. W kosmicznym sensie, czas się
zatrzymał w chwili, gdy ujrzałem Miriam Vidal.
Abe kazał bratanicy odejść, dodając, że "sam się zajmie tym
turystą". Poczułem się jednak podniesiony na duchu, widząc,
że Miriam nie wypełniła jego polecenia. Jak przyklejona tkwiła
za kontuarem, chłonąc każde słowo naszej rozmowy.
- A zatem, mój panie - szorstko odezwał się Abe - na
dziś skończyliśmy interesy?
- Nie - odpowiedziałem. - Nie po to przejechałem ponad trzysta kilometrów, żeby kupić zaledwie jedną książkę.
Chciałem pomówić z rebem Vidalem o nowych publikacjach
na temat mistycyzmu.
- Zrobi pan to następnym razem. Życzę przyjemnej podróży.
Zanim zdążył odejść, zapytałem go jeszcze:
- Szolem?
Parsknął gniewnie, sądząc, że nie potrafię poprawnie wymówić tak prostego słowa.
- Szalom.
- Nie, nie - zaprzeczyłem. - Chodzi mi o Gerszoma
Szolema. Pisze na temat kabały.
Uznał to za wybieg, gdyż spytał podejrzliwie:
- A konkretnie, który tytuł pana interesuje?
- Chciałbym zobaczyć, co macie.
- Proszę bardzo. - Wskazał na przeciwległą ścianę.Książki o mistycyzmie znajdują się na trzech najwyższych
półkach. Jeśli zechce pan o coś spytać, proszę przycisnąć dzwonek koło kasy, to przyjdę. A teraz pan wybaczy.
Odwrócił się i zobaczył bratanicę, która ciągle tu stała.
- Zdaje mi się, że kazałem ci wyjść - rzekł, marszcząc
gniewnie brwi.
- Przecież z nim nie rozmawiam ani nic takiego.
- Ale patrzysz - zdenerwował się stryj. - Wiesz dobrze,
co o tym mówi kodeks.
Nadszedł właściwy moment.
- A dokładnie który z traktatów, jeśli wolno spytać?Starałem się, żeby zabrzmiało to jak najbardziej zjadliwie.
Stryj Abe oniemiał.
- Eee... nieważne. Po prostu to zakazane.
350
- Bardzo przepraszam - powiedziałem, gotów do zwady. - Zgodnie z rozdziałem sto pięćdziesiątym drugim, werset
pierwszy, to mnie nie wolno patrzeć na Miriam - czego, jak
pan sam może zauważyć, nie robię. Nie wolno mi patrzeć i nie
wolno mówić, że ma najpiękniejsze włosy i najcudowniejszy
głos na świecie. Nie wolno, więc tego nie robię.
Kątem oka jednak zerknąłem na nią. Uśmiechała się.
- Tak czy owak, mam wszystkie wasze książki Szolema,
wpadnę więc innym razem. Czy mógłby pan przekazać wiadomość dla rebego Vidala?
- Być może - odparł stary zrzęda. - O co chodzi?
- Oczywiście napiszę oficjalny list, lecz teraz chciałbym
prosić o zaszczyt oficjalnego poznania jego córki. Rzecz jasna
w towarzystwie opiekuna.
- W żadnym razie! - zawołał. - To bogobojna dziewczyna...
- Bez obaw - wtrąciłem. - Będę miał myckę... Jeśli
trzeba, mogę się ubrać na czarno i włożyć futrzany kapelusz.
- Czy pan kpi sobie z nas? - spytał starzec.
- Nie, usiłuję tylko przekonać pana, że jestem godzien
audiencji u pana bratanicy. Poza tym, ostateczną decyzję podejmie jej ojciec.
- Nie zgodzi się. Jestem tego zupełnie pewien - stanowczo
powiedział księgarz. - Przyjechał pan skądś z lasu. Nawet nie
znamy pańskiej rodziny.
Wówczas po raz pierwszy poczułem dumę ze swego pochodzenia. Wystarczyło tylko, że powiem, kim naprawdę
jestem.
- Czy ma pan może egzemplarz Zbioru pieśni chasydzkich?spytałem niewinnym głosem.
- Oczywiście, oba tomy. Chce pan kupić?
Odpowiedziałem mu pytaniem:
- Zna pan słowa pieśni?
- Niektórych - odparł. Spuścił oczy, jakby poczuł się
nieco zażenowany. - Tych najbardziej popularnych.
Znów ukradkiem spojrzałem na Miriam, która obserwowała
tę scenę szeroko otwartymi oczami.
Zacząłem nucić:
- Biri biri biri biri bum.
Starzec patrzył na mnie jak na wariata.
Ośmielony jego konsternacją, strzeliłem palcami i zaśpiewałem pełnym głosem.
- Rozpoznaje pan to, rebe Abe?
351
- Oczywiście. To pieśń napisana przez Mosesa Lurię, zmarłego rabina silczańskiego, niech spoczywa w spokoju. Wszyscy
ją znają.
- Jestem jego synem... biri bum.
Usłyszałem zduszone westchnienie i zerknąłem na Miriam
która zakryła usta dłonią, ale nie zdołała zasłonić błyszczących
oczu. Stary wpatrywał się we mnie, jakby zapomniał języka
w gębie.
- Co robisz, Abe? - zagrzmiał czyjś głos.
Starzec odwrócił się i zobaczył swego zażywnego brata,
rebego Vidala, wchodzącego do księgarni.
- To ten meszugener... to on śpiewał. - Biedny Abe wpadł
w panikę. - Twierdzi, że...
- Wiem, wiem. Chcę tylko wiedzieć, dlaczego...
- Co? - spytał osłupiały stryj.
- Dlaczego mu nie wtórujesz? - I dobry rebe Vidal wybuchnął gromkim śmiechem.
Nie muszę chyba dodawać, że dostąpiłem audiencji. Co
więcej, zostałem zaproszony do Vidalów na cały szabat. Zamieszkałem w suterenie u stryja Abego przy Clark Street.
Do końca tygodnia rozpaczliwie próbowałem zapuścić pejsy
i dzięki moim ciemnym włosom zdołałem do piątku osiągnąć
w miarę przyzwoity wygląd.
Rozpakowałem walizkę w pokoju gościnnym - szumna
nazwa na klitkę wielkości szafy - i pomyślałem o moich
szalonych przedsięwzięciach ostatnich kilku dni. Rozpaczliwie
potrzebowałem stroju ortodoksyjnego Żyda i musiałem odwiedzić wiele sklepów, aż wreszcie kupiłem odpowiedni - i dobrze
skrojony - chałat. Popatrzyłem w lustro i usłyszałem głos,
pytający:
- Hej, Danny, gdzieś ty się podziewał?
Matka Miriam włożyła niemało wysiłków i kosztów w przygotowanie przyjęcia. Zaproszono nawet starszych kuzynów
o imionach Mendele i Sophie. Ja przyniosłem butelkę Chateau
Baron de Rothschild, koszernego czerwonego wina z Bordeaux.
Bałem się tylko, że rozleję trochę na kosztowny śnieżnobiały
obrus, gdyż przez cały czas nie mogłem oderwać oczu od
Miriam. Wyglądała piękniej niż zwykle, w biało-niebieskiej
sukience z wysokim koronkowym kołnierzykiem i mankietami.
Jej anielska twarz promieniała wewnętrznym światłem.
Targały mną sprzeczne uczucia. Z jednej strony czułem się
szczęśliwy, a także mile połechtany w swej dumie faktem, że
rebe Vidal przejrzał wszystkie śpiewniki w swojej księgarni
352
i co chwila intonował nową melodię Luriów. Z drugiej - zacząłem się zastanawiać, czy zdołam ścierpieć to, że przyjęto
mnie raczej jako syna mojego ojca. Potem doszedłem do
wniosku, że skoro nasz biblijny przodek Jakub mógł przepracować czternaście lat na polach Labana, by zdobyć rękę
ukochanej Racheli, ja też przetrzymam ojcowską chwałę
i zdobędę Miriam.
- Przy okazji - odezwał się rebe Vidal, kiedy podano
rybę. - Czytałem w "La Tribune", że twój stryj narobił niezłego zamieszania.
- Jak to? - spytałem z niekłamanym zdziwieniem. Choć
co tydzień dzwoniłem do domu, najczęściej byłem bombardowany pytaniami matki, które sprawiały wrażenie nie kończących się wariacji na temat: "Czy ciepło się ubierasz?".
- Podpisał się pod petycją wydrukowaną przez "The New
York Times" - wyjaśnił mi gospodarz. - Dołączyło do
niego wielu innych rabinów, konserwatywnych, a nawet "reformackich". Domagają się, by rząd Izraela w imię pokoju zaprzestał budowania osiedli na zachodnim brzegu Jordanu.
Rzecz bez precedensu, jak na kogoś z jego pozycją.
Mimo woli rozpromieniłem się z dumy. Saul nie tylko postąpił jak prawdziwy przywódca - myślał o szczęściu swego
narodu z wizją - lecz odważnie zaprezentował swe poglądy
na forum publicznym.
- Wielu ortodoksyjnych rabinów potępia tę postawędodał rebe Vidal. - I na pewno nie zyskał nowych przyjaciół
w Brooklynie. Uważasz, że postąpił słusznie?
- Bez wątpienia - powiedziałem. - Pierwszym obowiązkiem przywódcy jest zadbanie o bezpieczeństwo narodu.
Saul miał prawo i obowiązek zrobić to, co zrobił. Poza
tym Biblia ściśle określa granice państwa żydowskiego.
W Księdze Rodzaju, rozdział piętnasty, werset osiemnasty,
nieco na wyrost wspomniano o całym kraju "od Rzeki Egipskiej aż do rzeki wielkiej, rzeki Eufrat", ale w Księdze Sędziów, rozdział dwudziesty, werset pierwszy, jest mowa tylko
o ziemiach "od Dan aż do Beer-Szeby", co nie daje nam
nawet Hajfy i Negewu.
- Zgadzam się, że to trudne pytanie - odparł rebe Vidal. - I równie niełatwa odpowiedź.
Śpiewaliśmy i jedliśmy. A potem znów śpiewaliśmy. Ja głośno, żeby Miriam mnie usłyszała, a ona tak nieśmiało i cicho,
że chwilami wydawało mi się, iż zaledwie porusza ustami.
W trakcie posiłku zauważyłem, że krewni - nawet stryj
353
Abe - spoglądają po sobie i kiwają głowami.
Tuż po dziesiątej wieczór niechętnie opuściłem dom Vidalów. Towarzyszył mi Abe. Do południa miałem nie widzieć
mojej Miriam - o Boże, spraw, by naprawdę była moja!
A może rano, w bożnicy, odważę się ukradkiem popatrzeć
na galerię dla kobiet. Nie, w tych okolicznościach nie mogłem ryzykować.
Abe, sam owdowiały przed wielu laty, był szczęśliwy, że
znalazł sobie towarzysza. Usiedliśmy w półmroku w jego pokoju na froncie domu i nawzajem opowiadaliśmy sobie rodzinne historie. Oczywiście Abe znał większość moich. Podkreślał
z dumą, że jego ród wywodzi się bezpośrednio od Chaima
Vidala, który pod koniec szesnastego wieku studiował w Ziemi
Świętej wraz z Izaakiem Lurią.
Część rodziny osiadła w południowej Francji, gdzie średniowieczni papieże zezwolili osiedlać się Żydom w pewnych rejonach między innymi w Avignon i Aix-en-Provence. Vidalowie
byli więc Francuzami od pięciuset z górą lat, póki naziści nie
uznali, że nadają się tylko do pieca. Ci, którzy przeżyli wojnę,
nie znali angielskiego, wyemigrowali więc do Quebecu. I tu
pozostali.
Podjąłem delikatne śledztwo.
- Ile lat ma Miriam? - spytałem.
- Osiemnaście, chwała Bogu - odpowiedział Abe.
- Jak to się stało, że dotąd nie wyszła za mąż? - zdziwiłem
się, szybko jednak dodając: - Wcale nie narzekam.
- Ach... - uśmiechnął się Abe. - Brat twierdzi, że nie
mógł znaleźć dla niej odpowiedniej partii. A szczerze mówiąc, jeśli masz tylko jedną córkę, najmłodszą z wszystkich
dzieci, i do tego taką perłę jak Miriam, niechętnie pozwolisz
jej odejść z domu. W zeszłym roku poszedł na kompromis
i nawiązał rozmowy z kilkoma rodzinami. Nawet chyba polubił chłopca od Dresslerów, ale wtedy zaoponowała Miriam...
- Dlaczego? - przerwałem z niepokojem, lękając się, że
był może w moim wieku.
- Powiedziała, że jest nie dość ortodoksyjny.
Wpadłem w rozpacz. Co za ironia losu... Gdybym od razu
wstąpił w ślady ojca, nikt by nie wątpił w moją prawowierność.
Ale teraz - przynajmniej w oczach rebego Vidala - byłem
"kowbojem", istotą niemal z innego świata.
Spędziłem bezsenną noc, kręcąc się i przewracając na łóżku,
i zastanawiając się, czy zdążę powrócić do prawdziwej wiary.
354
Nawet tak kochający i zaborczy ojciec jak rebe Vidal nie
pozwoliłby, żeby jego córka pozostawała panną w dziewiętnastej wiośnie życia. Miałem więc bardzo niewiele czasu.
Rano, w szuł, dostąpiłem zaszczytu przeczytania fragmentu
Księgi Przysłów. Brakowało mi wokalnych umiejętności Debory, lecz miałem zdrowe płuca i wiedziałem, że w naszej
tradycji siła głosu rekompensuje chropawość tonu. Najgłośniej
jak umiałem, odczytałem obie modlitwy i odnośny fragment.
Wchodząc na podest, byłem bardziej zdenerwowany niż na
własnej bar micwie. Serce biło mi szybciej, ręce lepiły się od
potu... Kiedyś chodziło tylko o to, żebym stał się mężczyzną.
Gdybym coś poplątał albo zapomniał błogosławieństw, zawsze
była kolejna szansa. Tym razem chciałem zostać mężem i nie
miałem wątpliwości, że pobożna Miriam sprawdzi w tekście
każde moje słowo.
Kiedy mój występ dobiegł końca, wśród wiernych zapanowało lekkie poruszenie. Słyszałem strzępki rozmów:
- Syn rabina Lurii...
- Vidal chyba chce go wyswatać...
- Jeśli Miriam znowu powie "nie", oddam mu własną
córkę...
Cud stał się przy obiedzie. Mój gospodarz rozmawiał o fragmentach Pisma Świętego czytanych w tym tygodniu, ja zaś
cytowałem Rashiego oraz innych komentatorów, -gdy nagle
anioł zabrał mój talerz po zupie. Miriam - nie jej matka, jak
było to przyjęte - podeszła do mnie na wyciągnięcie ręki,
żeby sprzątnąć niepotrzebne nakrycia.
Czując jej bliskość, ledwie zapanowałem nad sobą. Chciałem
choć na nią spojrzeć, lecz twardo udawałem, że słucham wywodów jej ojca. Na policzku poczułem eteryczne muśnięcie jej
oddechu.
Po odmówieniu modlitwy dziękczynnej uprzejmie spytałem
rebego Vidala, czy mogę zabrać jego córkę na spacer. Z osobą
towarzyszącą, rzecz jasna.
- Jeżeli moja żona czuje się na siłach... - odpowiedział
z uśmiechem. - Sądzę, że wszystkim nam przyda się nieco
słońca.
Uradowałem się na myśl, że choć przez chwilę będę z Miriam. W dodatku sam na sam. Rebe Vidal i jego żona z rozmysłem szli powoli, po niedługim czasie zostali więc dobre
pięćdziesiąt metrów za nami.
Znów ogarnęło mnie zdenerwowanie, bo nie wiedziałem,
jak rozpocząć rozmowę, choć doskonale zaplanowałem, w jaki
355
sposób ją skończę.
Wkrótce odkryłem, że Miriam, choć wyglądała na cichą
i spokojną, wcale nie była nieśmiała. Na swój sposób przypominała Deborę. Od razu przejęła inicjatywę.
- Powiedz, Danielu - odezwała się do mnie po raz pierwszy zupełnie oficjalnie - czym właściwie się zajmujesz?
- Różnymi rzeczami - odparłem z zakłopotaniem.Przede wszystkim uczę. Widzisz, jest wielu Żydów rozsianych
w rejonach górnej Nowej Anglii, którzy potrzebują zorganizowanej wspólnoty. Bardzo trudno zachować tożsamość religijną,
kiedy jest się zdominowanym przez drzewa.
- To prawowierni? - spytała.
- Nie, niezupełnie - odrzekłem z wahaniem, bo z jednej
strony chciałem udzielić odpowiedzi, a z drugiej obawiałem
się, że w jakiś sposób zdyskredytuję w jej oczach moją kongregację. - Zanim ludzie będą mogli się uczyć, potrzebują
światła do czytania. Postrzegam moją pracę jako pewien rodzaj
pociechy duchowej, dzięki której każdy może pójść w dalszą
drogę. Rozumiesz to?
- Tak. To chyba nowy pomysł - powiedziała. - Na swój
sposób nakłaniasz ich do skruchy.
Byłem po uszy zakochany, lecz nie mogłem biernie przyjmować zawoalowanej krytyki.
- Przepraszam, Miriam. Ich jedyną winą jest brak wiedzy.
A z tego powodu nie muszą okazywać skruchy. Gdy zaczynałem sześć lat temu, znali jedynie słowo "amen". Teraz doszli
przynajmniej do słów: "Bóg naszym Panem, Bóg jest jedyny".
Nie sądzisz, że to cudowne?
Zastanawiała się przez chwilę, prawdopodobnie nad tym,
co by powiedział jej nauczyciel na tak radykalne poglądy.
- To brzmi bardzo idealistycznie, Danny - zdobyła się
wreszcie na odpowiedź. - Zamierzasz się tym zajmować do
końca życia?
Zasadnicze pytanie. Skrywające przeogromną liczbę pułapek.
- Chcę być z tobą szczery, Miriam. - Popatrzyłem prosto
w jej piękne piwne oczy. - Nie jestem tego pewien. Ojciec
widział we mnie swojego następcę, mnie jednak ciągle dręczyły
wątpliwości.
- Bałeś się odpowiedzialności?
- Tak, Miriam. Byłem przerażony. A co z tobą? - spytałem. - Masz jakieś plany?
- Nie - odparła krótko. - Zaledwie marzenia.
- Na przykład jakie?
356
- Być dobrą żoną, eszet chajil, pobożnego i wykształconego
człowieka.
- I jak dotąd nie trafił ci się nikt wystarczająco "pobożny"? - spytałem z niemałym niepokojem.
- Właśnie - odparła, jakby zakłopotana. - Miałam jednak jeszcze jedno marzenie...
- Tak? - próbowałem dodać jej otuchy.
Spuściła wzrok.
- Chciałam znaleźć kogoś równie mądrego jak mój ojciec.
Kogoś, kto by wiedział nie tylko, jak się modlić... - zawahała
się, a po chwili dodała jeszcze ciszej, zwierzając się z najskrytszych myśli: - ...ale też potrafił się śmiać. W naszej religii jest
przecież tyle radości.
Aż fiknąłem koziołka w duchu.
- No cóż, sądzę, że ja potrafię się śmiać - powiedziałem.
- Wiem - odparła z nikłym uśmiechem. - Wiem to od
chwili, gdy zobaczyłam, jak śpiewałeś w księgarni. Domyśliłam
się, że Ojciec Wszechświata zesłał nam cię ze szczególnych
względów. Jesteś taki radosny, Danielu. Rozjaśniasz wszystko
wokół niczym zapalona świeca.
Umilkła nagle, najwyraźniej speszona.
- Za dużo mówię.
- Nie, nie - zawołałem. - Proszę, mów dalej. Mów wszystko, co tylko zechcesz.
Uśmiechnęła się z zakłopotaniem, po czym rzekła niemal
szeptem:
- Resztę muszą powiedzieć inni.
Najpierw odbyłem prywatną rozmowę z rebem Vidalem
i oficjalnie poprosiłem go o rękę córki. Myślałem, że odpowie
"tak", ale był tak wzruszony, że tylko bez słowa chwycił mnie
w ramiona. Mimo niepewności uznałem to za znak zgody.
Vidal z dumą ogłosił wynik rozmowy reszcie rodziny i zaproponował, byśmy jeszcze zaczekali godzinę, dla pewności,
że i nad Nowym Jorkiem zaświecą gwiazdy, aby mógł zadzwonić do mojego stryja i omówić kontrakt małżeński.
Palce mi drżały, gdy wykręcałem numer. Zaledwie usłyszałem, że ktoś podniósł słuchawkę, wrzasnąłem:
- To ja, Danny! Mam wspaniałe wieści!
Odpowiedziała mi przeraźliwa cisza. Zniżyłem głos.
- To ty, mamo? Czy coś się stało?
Za sobą słyszałem zaniepokojone szepty Vidalów.
- Och... -jęknąłem zdławionym głosem. - Przylecę pierwszym samolotem.
357
Kompletnie wstrząśnięty odłożyłem słuchawkę i zwróciłem
się do moich gospodarzy:
- Boję się, że musimy zaczekać z tą rozmową. Wydarzyło
się coś okropnego.
- Ale co, Danny? - przestraszyła się Miriam.
- Mój stryj, Saul... - bełkotałem. - Szukali mnie po
całym New Hampshire... Mój stryj, Saul, został postrzelony.
Postrzelony. Nie mogłem uwierzyć we własne słowa. Z tego,
co powiedziała mama, zrozumiałem, że niejaki Efraim Himmelfarb, członek starszyzny, tak się wściekł na polityczną
deklarację stryja zamieszczoną w "The New York Times",
że kupił pistolet i w szabat strzelił do Saula podczas porannego nabożeństwa.
- Co ze stryjem? - Rebe Vidal był równie jak ja wstrząśnięty.
- Dosięgło go kilka kul - wymamrotałem. - Jedna utkwiła w głowie. Operowano go od razu, ale szanse przeżycia są...
- Pół na pół? - spytał z nadzieją.
- Nie. - W piersiach czułem rozżarzone węgle. - Jedna
do miliona.
Byłem tak oszołomiony, że nie mogłem pojąć całej potworności tego, co się stało, i szukałem ucieczki w bezsensownych
rozważaniach, jak Himmelfarb mógł pogwałcić tradycję, niosąc
cokolwiek w szabat.
Usłyszałem współczujący głos rebego Vidala:
- Usiądź, Danny. Zadzwonię na lotnisko i dowiem się
o samolot.
Siedziałem jak skamieniały, myśląc o moim ukochanym
stryju, mądrym i odważnym stryju, kiedy nagle zobaczyłem
przed sobą dłoń Miriam, trzymającą szklankę wody sodowej.
- Wypij - powiedziała łagodnie. - To ci pomoże.
Dziwne, co? W takiej chwili całą siłą woli musiałem się
powstrzymać, żeby jej nie dotknąć - a to właśnie było mi
teraz naprawdę potrzebne.
Rebe Vidal powoli wszedł do pokoju.
- Przykro mi, Danielu - powiedział cicho. - Najbliższy
samolot jest dopiero o siódmej rano.
- Nie! - wykrzyknąłem. - Umrze do tego czasu. Jadę!
- Nie, Danny... Zabraniam. - Przytrzymał mnie za ramiona. - Są tragedie, którym nie możemy zapobiec, i takie,
których możemy uniknąć. Nie pozwalam ci prowadzić samochodu w tym stanie.
Wiedziałem, że ma rację, ale byłem tak zrozpaczony, że
358
musiałem coś robić. Popatrzyłem na niego i zrozumiał.
- Chcesz iść do szul, żeby się pomodlić?
Skinąłem głową.
Zwrócił się do żony i córki.
- Nie czekajcie na nas.
- Będziemy, tato. Będziemy czekać - odezwała się Miriam. Spojrzała na mnie z uczuciem.
Gdy wkładaliśmy palta, rebe Vidal odezwał się:
- Danielu, jest jeszcze wielu innych naszych ludzi, którzy
chcieliby się pomodlić za silczańskiego rabiego. Pozwolisz, że
ich wezwę?
- Tak - odparłem cicho. - Chodźmy.
Pomyślałem, że obecność większej liczby osób choć trochę
zdejmie ze mnie ciężar bólu.
Poszliśmy do niewielkiej synagogi, gdzie dołączyło do nas
ponad dwudziestu wiernych. Śpiewaliśmy psalmy przez kilka
godzin. Nikt nie wyszedł. Czasem tylko ktoś sięgnął po szklankę wody, lecz poza tym modły trwały bez najmniejszej przerwy,
jak gdyby ważyły się losy świata. Dręczył mnie okropny smutek
i poczucie winy.
W dzień, gdy Eli obchodził swoją bar micwę, wypowiedziałem słowa, które wpłynęły na losy całej naszej społeczności.
Prywatnie przekonałem Saula, że nie należy budować internatu
na okupowanych terytoriach. Od tej pory spoczęła na nim
publiczna odpowiedzialność. Został ugodzony kulą, która w istocie była przeznaczona dla mnie.
Podczas modłów podszedłem do Arki Przymierza i rzuciłem
się na kolana.
- Panie, Boże ojców naszych, korzę się przed Tobą. Pozwól
żyć Saulowi. Nie pozwól cierpieć sprawiedliwym. Niech Twój
gniew spadnie na mnie. Proszę, wysłuchaj mnie, a będę Ci
wiernie służył przez resztę moich dni. Amen.
Zostaliśmy do świtu, a po porannej modlitwie wierni powoli
wracali do domu, wyczerpani psychicznie i fizycznie. Kobiety,
które także nie zmrużyły oka, czekały na nas z grzankami
i kawą. Bałem się zapytać, czy są nowe wiadomości. Na szczęście od razu odezwała się pani Vidal.
- Danny, dzwoniła twoja matka...
- Tak? - Wstrzymałem oddech.
- Twój stryj... - wyjąkała. - Był operowany. Wyjęli
kulę... Żyje.
- Co? - aż zabrakło mi tchu.
- Chirurg stwierdził, że to prawdziwy cud.
359
Nie mogłem wykrztusić słowa. Popatrzyłem tylko na rebego
Vidala, którego zmęczone oczy jakby zaszły mgłą, gdy rzekł
półgłosem:
- Czasem... chyba nawet wówczas, gdy tracimy niezachwianą wiarę, Ojciec Wszechmogący daje nam wyraźny znak, że
wysłuchał naszych modłów.
Miał rację. To był znak dla mnie.
Nie mogłem dłużej uchylać się przed moim przeznaczeniem.
Daniel
Nie były to zwykłe święcenia. Stryj dopilnował, żebym zdał
egzamin u co najmniej czterech szanowanych mędrcówGedolei Hatorah - z różnych części miasta.
Gdy myślę o tym dzisiaj, widzę ze zdumieniem, że wcale się
nie uczyłem do tego sprawdzianu. Nie starałem się zapamiętać
właściwych wersetów ani nie robiłem nic, co mogłoby mnie
podnieść na duchu przy odpowiedziach na trudne pytania.
Przez cały czas zachowywałem się jak lunatyk. Byłem w podwójnym szoku. Prześladowany wizją rabina padającego pod
gradem kul przy otwartej Arce... postrzelonego przez jednego
z nas. A z drugiej strony - dla zrównoważenia tej potworności - nieprzytomnie zakochany i szczęśliwy dzięki Miriam.
Wreszcie. byłem synem własnego ojca. Rabi Daniel Luriasilczański rabin.
Chociaż był to czwartek, a ja przyszedłem pół godziny wcześniej, synagogę wypełniał zwarty tłum ludzi. Przeszedłem przez
środek nawy, ubrany w stary tałes, który niegdyś należał do
mojego ojca. Wierni wstawali, chylili głowy i wołali: "Jaszer
kojach!", "Więcej siły!", "Obyś dożył stu dwudziestu lat!".
Pokonałem trzy stopnie, stanąłem przed Świętą Arką i zacząłem modlitwę:
Przyjmij moją modlitwę
w obfitości Twej łaski.
Odwróciłem się w stronę wiernych, wsparłem dłonie na
pochyłym pulpicie i popatrzyłem wokół. W dole widziałem
morze głów i tysiące białych tałesów. Stryj Saul siedział na
wózku w pierwszym rzędzie, a obok niego stał Eli.
Spojrzałem na galerię, gdzie napotkałem promienne spojrzenia trzech kobiet, które miłowałem najbardziej na świecie:
mojej matki, siostry oraz siedzącej między nimi Miriam, która
za trzy tygodnie miała zostać moją żoną.
Przez chwilę milczałem. Potem zaintonowałem jedyną modlitwę odpowiednią na taką okazję:
Błogosławię Cię, o Panie, nasz Boże,
360
Królu Wszechświata,
który zachowujesz mnie przy życiu,
podtrzymujesz mnie
i dajesz mi ten cudowny czas.
Gdy wierni spontanicznie podjęli słowa modlitwy, zakryłem
twarz dłońmi i rozpłakałem się.
79
Timothy
W przeddzień Nowego Roku, kiedy pozostali goście - księża, studenci i najbliżsi sąsiedzi - wyszli, Hardt zabrał Tima
do swego gabinetu, nalał dwa kieliszki mocnego ginjinha i powiedział:
- WypiJmy
- Za coś szczególnego? - zapytał Tim.
Hardt wysunął szufladę biurka i wyjął gruby plik papierów.
Spojrzał na Tima i rozpromienił się.
- Skończyłem. Oto książka, której tak bardzo obawia się
von Jakob. Daję ci ją w geście braterskiego przymierza.
- Nie rozumiem.
- Jest twoja - powiedział z naciskiem Hardt. - Możesz
ją dziś wieczorem przeczytać, a rano spalić. Możesz zresztą
spalić już teraz. - Przerwał na chwilę, po czym dodał: - Albo
też... możesz mi pomóc ją wydać. Szczęśliwego Nowego Roku,
dom Timóteo.
Jeszcze długo po wyjściu Hardta Tim stał bez ruchu. Potem
powoli usiadł za biurkiem i skierował słabe światło lampki na
maszynopis. Uniwersytecka sekretarka Hardta spędziła na
pewno wiele godzin przepisując tekst i oprawiając całość.
Umieściła nawet tytuł na okładce: "Ukrzyżowanie miłości".
Tim nie musiał czytać całych czterystu osiemnastu stron,
żeby wiedzieć, co zawierają. Hardt poruszał temat trudnej ijego zdaniem - bezsensownej wstrzemięźliwości seksualnej
księży.
To, co mogło doprowadzić do wybuchu skandalu, był to
ogrom danych. Hardt podawał fakty, przykłady, nazwiska
i zeznania księży ze wszystkich zakątków katolickiego świata,
którzy nie tylko wyrazili zgodę na wywiad, ale nawet pozwolili,
by ujawnić ich personalia. Co więcej, wciąż pełnili funkcje
duszpasterskie, chociaż otwarcie przyznawali się do utrzymywania stosunków cielesnych.
Tim dobrze wiedział, że dzieje Kościoła pełne są historii
o upadłych księżach i papieżach hołubiących swych "bratanków" w Stolicy Apostolskiej. Zaskoczyły go jednak relacje
361
z Ameryki.
Richard Sipe, psychoterapeuta z Baltimore, były mnich zakonu benedyktynów, zakładał, że przynajmniej połowa z pięćdziesięciu tysięcy rzymskokatolickich księży ze Stanów Zjednoczonych złamała ślub czystości.
Mimo to Ernesto Hardt nie zbierał tych dokumentów z zamiarem zniszczenia Kościoła. Pragnął raczej przydać godności
życiu ludzi, którzy służyli Bogu, nie rezygnując jednak z doczesnych potrzeb emocjonalnych.
O wpół do piątej rano Tim odłożył ostatnią stronę i uświadomił sobie, że najlepszym argumentem na uzasadnienie ziemskich potrzeb ludzi służących Bogu jest prywatne życie jego
brazylijskiego przyjaciela.
Nazajutrz podczas śniadania gospodarz zdawał się celowo
unikać dyskusji o książce i przede wszystkim rozmawiał z dziećmi. Tim jak zwykle przekomarzał się z Isabellą, ale wyczuwał,
że i ona z niepokojem oczekuje jego opinii.
Tuż po ósmej wyprawiła Alberta i Anitę z domu i obojez właściwą dzieciom niechęcią - udali się do szkoły prowadzonej przez jednego ze współpracowników Hardta.
Hardt zerknął na Tima i spytał z szelmowskim uśmiechem:
- Dobrze spałeś, bracie?
Timothy od razu przeszedł do sedna sprawy.
- Uważam, że książka jest groźna, wywrotowa - i bardzo
ważna. Von Jakob ma wszelkie powody, by obawiać się jej
publikacji.
- Znakomicie - ucieszył się Hardt. - To dowód, że dobrze wykonałem pracę.
- Wciąż nie mogę się nadziwić, w jaki sposób sam jeden
zdobyłeś te wszystkie informacje.
- Och, Timóteo, wprawdzie moje nazwisko widnieje na
karcie tytułowej, ale naprawdę miałem setki współautorów,
którzy zbierali dla mnie dane we wszystkich zakątkach świata.
Choćby w tym tygodniu do mojego biura przy uniwersytecie
nadszedł ręcznie spisany raport z Czechosłowacji. - Wyjaśnił,
że długotrwałe praktyki tamtejszego Kościoła udzielania potajemnych święceń kapłańskich, a nawet biskupich, doprowadziły do powstania całkiem sporego "podziemia" duchownych,
wśród których było wielu żonatych.
- Sądzisz, że von Jakob wie o tym?
Hardt wzruszył ramionami.
- Ojciec Święty na pewno. Może cię to zaskoczy, lecz ze
względu na brak duchownych w Górnej Amazonii papież
362
właśnie udzielił dyspensy dwóm żonatym mężczyznom, aby
mogli zostać wyświęceni i pełnili tam obowiązki duszpasterskie.
- Jak mógł uczynić coś, co zaprzecza wszystkiemu, w co
wierzy? - zdumiał się Tim.
- Bo jest realistą - odparł Hardt - i jako namiestnik
Chrystusa ma obowiązek utrzymania Kościoła przy życiu.
W tej sprawie jesteśmy jednomyślni.
- Wytłumacz mi więc, w imię Boga, co ja tu robię!zawołał Tim.
- A nie przyszło ci nigdy do głowy, że Bóg wybrał cię,
abyś głosił prawdę, a nie przemilczał ją? Powiedz mi szczerze,
w co teraz wierzysz?
Tim mówił wolno i z namysłem.
- Jako realista - podkreślił to słowo - uważam, że skoro
żonatym księżom wolno pełnić swoje obowiązki nad Amazonką, równie dobrze mogą to robić w Watykanie.
Hardt obdarzył go radosnym uśmiechem.
- Dziękuję, bracie. Ale co powiesz w Rzymie?
W tym momencie arcybiskup Hogan odwrócił role.
- Wiem, co chciałbyś, żebym powiedział, Ernesto. Ale
pozwól, że najpierw coś tobie powiem. Prawda, choćby najbardziej godna podziwu, nie zawsze jest najlepszą drogą do
szczytnego celu. Nie chodzi o mnie, ale przypuśćmy, że książka
ujrzy światło dzienne... i zostaniesz ekskomunikowany.
- Nie boję się - odpowiedział Hardt.
- Wiem, bracie, lecz nie chcę, by Kościół cię stracił...
- Ale co możesz na to poradzić? Rzym się tym nie przejmuje.
- A jeśli spróbujemy to zmienić? Pomożesz mi zbudować
coś nowego?
- Na przykład? - spytał Hardt.
- Na początek szpital - odparł Timothy. - Największej
radości z faktu, że jestem księdzem, doznawałem tutaj, udzielając chrztów. - Przerwał i dodał ciszej: - I największego
bólu - przy pogrzebach. Daj mi szansę przeprowadzić zbiórkę
pieniędzy na budowę szpitala dziecięcego.
- Póki ludzie rządzą Kościołem, nie zobaczysz zbyt wielu
szpitali w dżungli - ostudził go Hardt.
- Jeśli dasz mi dość czasu, bym spróbował, Ernesto, nie
tylko wydam twoją książkę po angielsku, ale nawet sam ją
przetłumaczę. Znam kilku świeckich bogaczy, którzy ze zrozumieniem odniosą się do naszej sprawy.
Hardt milczał przez chwilę, po czym rzekł ze skrywanym
363
wzruszeniem:
- Użyłeś wyrażenia: "nasza sprawa", dom Timóteo. Choćby dlatego wstrzymam się z publikacją.
- Na jak długo? - spytał Tim.
- Jak długo będzie trzeba - odparł Hardt. - Albo póki
nie zrezygnujesz ze zdobycia pieniędzy.
Wieczorem, w przeddzień wyjazdu do Rzymu, Tim uroczyście stanął przy ognisku wraz z Ernestem i Isabellą, szukając
odpowiednich słów dla wyrażenia swych uczuć.
Brazylijski ksiądz trzymał pod pachą plik papierów.
Nagle rzucił je w płomienie.
- Co ty zrobiłeś, Ernesto? - wykrzyknął zaskoczony Tim.
- Teraz nie będziesz musiał kłamać przed Ojcem Świętym - odparł Hardt. - Możesz uczciwie powiedzieć, że widziałeś, jak spaliłem moją książkę.
- Ernesto, prosiłem tylko, żebyś zaczekał... nie niszczył jej...
Hardt uśmiechnął się.
- Sądzę, że nie powinieneś w Rzymie używać słowa:
"zniszczył". Tym bardziej, że mam dla ciebie pożegnalny
prezent.
Podszedł do swego biurka i wyjął kilka małych czarnych
krążków.
- Może się zdziwisz, bracie, ale w dzisiejszej dobie nawet
uniwersytety położone na skraju dżungli dysponują komputerami. Owiń dobrze te dyskietki w folię, zanim wsiądziesz do
samolotu.
- Ale dlaczego? - wyjąkał Tim. - Dlaczego mi je dajesz?
- Przez ostrożność - wyjaśnił Hardt. - Gdyby coś złego
spotkało mnie - lub nasz komputer - zawsze będę wiedział,
że moja książka spoczywa bezpiecznie w pewnych rękach.
Adeus, Tim. Módl się za mnie.
Padli sobie w ramiona.
80
timothy
Samochód z Watykanu czekał na lotnisku. Timothy od
razu zadzwonił do ojca Ascarellego.
- Nie, mój synu, jak mogłeś mnie obudzić, skoro od dnia,
gdy zachciało ci się odejść, sam muszę wykonywać całą pracę?
Jeszcze nie nauczyłem się dobrze pisać lewą ręką...
- Co takiego? - nie zrozumiał Tim.
- Nic, nic - zbył go Ascarelli. - Wpadnij do mnie z samego rana.
- Dziękuję, ojcze, ale czy mógłbym na chwilę spotkać się
364
z tobą teraz?
- Oczywiście, synu. Wstawię wodę, to napijemy się herbaty.
Parę minut później czarna limuzyna zatrzymała się przed
frontem Governatorio. Tim, mocno dzierżąc swoją walizkę,
wyskoczył z auta.
Bez tchu zatrzymał się przed apartamentem Ascarellego
i lekko zapukał. Za drzwiami dało się słyszeć szuranie kroków.
Drzwi się otworzyły i Tim ujrzał swojego mentora, ubranego
w ten sam stary, wytarty szlafrok.
- Benvenuto, figlio mio.
Uściskali się na powitanie. Tim zauważył jednak, że Ascarelli
klepał go po plecach tylko lewą ręką. Całą prawą część ciała
miał nienaturalnie sztywną.
- Co ci się stało, ojcze? - z niepokojem zapytał Tim.
- Nic, nic. Drobne niedomaganie.
Gdy usiedli, Ascarelli niedbale nadmienił, że niedowład prawej ręki to skutek małego ataku serca. Teraz, w osiemdziesiątym roku życia, musiał się nauczyć posługiwać lewą ręką.
Gwizd czajnika przerwał ich rozmowę. Tim kazał gospodarzowi spokojnie siedzieć i sam się zajął herbatą.
Ostrożnie postawił kubek w zasięgu lewej ręki starca i usiadł
naprzeciw.
- Nie obawiaj się - uspokoił go Ascarelli. - Będę tutaj,
gdy otrzymasz kardynalski kapelusz.
- Nadal sądzisz ojcze, że przywiązuję wagę do tych rzeczy? - zaoponował Tim. - Nigdy o to nie dbałem i nadal
nie dbam.
- Mów, co chcesz, ale w całym Sekretariacie aż huczy
o twoich osiągnięciach. Przez cały czas twego pobytu w Brazylii
Hardt nie napisał ani jednego słowa herezji. Von Jakob na
pewno cię wynagrodzi.
- Mylisz się, ojcze. Hardt dużo pisał, ale nie publikował
tego... na razie.
Tim opowiedział Ascarellemu o swojej znajomości z Hardtem i umowie, jaką zawarli.
- Szpital dziecięcy... brzmi cudownie. Ale skąd chcesz zdobyć miliony dolarów na realizację tak ambitnego projektu?
Świat jest pełen szczodrych katolików, jednak to tylko ludzie.
Chcą własnych pomników, tak by znajomi mogli ich oglądać,
idąc do pracy.
- To już mój problem, ojcze. Mam do ciebie niewielką
prośbę. Przywiozłem egzemplarz książki Hardta.
- Co takiego? - z podnieceniem zapytał starzec. - Szyb365
ko, pokaż.
Tim sięgnął do walizki i wyjął małą paczuszkę starannie
owiniętą w folię.
- Co to jest? - podejrzliwie spytał Ascarelli. - Kanapka?
- To tylko strawa dla umysłu - odpowiedział Tim, rozwijając folię i wyjmując sześć dyskietek. - Pamiętasz, ojcze,
temat mojej pracy?
- Owszem. "O problemach związanych z małżeństwem
duchownego". Dlaczego pytasz?
- Ta książka rozwiązuje problemy - cicho oznajmił Tim.
- Jesteś pewien? - Kardynał von Jakob niemal się uśmiechnął. Tim nigdy dotąd nie widział go w takim nastroju.
- Tak, Wasza Eminencjo. Widziałem, jak palił książkę.
- Deo gratias - powiedział kardynał. - Spisałeś się znakomicie.
Ale na tym się nie skończyło.
- Wiesz, z kim się kontaktował? - brzmiało następne
pytanie. - Skąd czerpał informacje?
- Z całym szacunkiem, Eminencjo - odparł Tim, usiłując
ukryć pogardę, jaką czuł dla Wielkiego Inkwizytora - ale
postępowałem zgodnie z wytycznymi. Nikt mi nie wręczył
aparatu z mikrofilmem i nie kazał odgrywać Jamesa Bonda.
Niemiec skinął głową.
- To prawda. Chociaż... szkoda, że przepuściłeś taką okazję. Mimo to jestem pewien, że papież będzie zadowolony.
Pierwszą nagrodą Tima było niewielkie, lecz eleganckie mieszkanko w budynkach Pałacu Apostolskiego.
Gdy już spakował wszystkie książki, po raz pierwszy zadzwonił jako specjalny wysłannik papieża.
Księżniczka Santiori ucieszyła się z jego powrotu i - zgodnie z jego oczekiwaniami - zaprosiła nazajutrz na lunch.
- Wszyscy o tobie mówią, caro. Przygotuj się na dłuższą
wizytę, gdyż chcę ci zadać masę pytań.
Pełen optymizmu, Tim powędrował do Governatorio, gdyż
zgodnie z obietnicą chciał zabrać ojca Ascarellego na kolację
do "Da Marcello" na Zatybrzu.
Nikt nie odpowiedział na pukanie. Być może skryba zasnął.
Tim załomotał mocniej. Portiere, który w głębi korytarza
odkurzał chodnik, podszedł w jego stronę.
- Przykro mi, Wasza Ekscelencjo, lecz ojca Ascarellego
tuż po południu zabrano do Santa Croce.
Tim zbladł.
- Źle z nim?
366
- Wasza Ekscelencjo... - odparł portier. - On ma przecież osiemdziesiąt lat. Jak ma być dobrze?
Tim pędem puścił się do odległego o parę przecznic szpitala.
Po drodze przynajmniej raz usłyszał uwagę przechodzącego
księdza:
- Jeszcze jeden zwariowany Irlandczyk, jak Murphy. Zawsze muszą biegać.
Po pięciu minutach od wejścia do szpitala Tim już wiedział,
że ojciec Ascarelli żyje, choć przeszedł kolejny zawał. Profesor
Rivieri wstrzymał wszelkie wizyty do czasu wieczornego obchodu.
Tim bez słowa skinął głową i bezzwłocznie poszedł do szpitalnej kaplicy, by się pomodlić.
Potem powędrował wzdłuż Tybru. Mrok gęstniał nad miastem - i w jego sercu. Nigdy dotąd nie zaznał podobnego
smutku, bo też nigdy nie bolał nad utratą ukochanych rodziców.
Kiedy wrócił, profesor Rivieri już czekał na niego.
- Obawiam się, że atak poczynił niemałe szkody. To tylko
kwestia czasu...
Za zezwoleniem lekarza, Tim usiadł przy łóżku chorego,
rozmawiał chwilę z przyjacielem, recytował jego ulubione łacińskie wiersze.
Próbował się uśmiechać, kiedy chory słabym głosem poprawiał jego błędy. Pedanteria słowa pozostała bodaj jedyną
radością starego skryby.
Tim chciał odwołać spotkanie z księżniczką, lecz Ascarelli
uparł się, że "głodujące dzieci są ważniejsze od umierającego
starca".
Z ciężkim sercem dotarł do palazzo, obojętny na urodę dnia
i szalone wyczyny motocyklistów.
Smutne wieści zmąciły także radość księżniczki. Zaraz nakazała swemu sekretarzowi wysłać do szpitala bukiet najpiękniejszych kwiatów.
Tim nie krył zdenerwowania. Do tej pory prosił o pieniądze
najwyżej na naprawę dachu kościoła parafialnego. Nie wiedział
nawet, czy zdoła wymienić tak ogromną sumę, jakiej potrzebował, kolejny więc raz dokonał w myślach obliczeń.
Po lunchu przeszli do patio, żeby wypić kawę. Tim uważnie
patrzył na swoją patronkę. Księżniczka była mocno wzruszona
jego opowieściami o nędzy brazylijskich dzieci. Nadszedł chyba
właściwy moment, by zaapelować do niej o pomoc.
- Księżniczko, dzieci potrzebują szpitala. W dwudziestym
367
wieku nie powinny umierać na czerwonkę i odrę.
- Zgadzam się - odparła ze współczuciem. - Ile to by
mogło kosztować?
Tim poczuł, że serce wali mu jak młotem. Wypił łyk wody
mineralnej.
- Coś około ośmiu milionów dolarów. - Starał się mówić
suchym, rzeczowym tonem.
Zapadła cisza. Księżniczka przez chwilę rozważała jego słowa. Wreszcie odezwała się żarliwie:
- Nie ma o czym mówić, Timoteo. Musisz mieć te pieniądze. Sama dopilnuję, żebyś je dostał.
Tim miał łzy w oczach.
- Niech cię Bóg błogosławi, Cristino. - Zawahał się przez
chwilę, zastanawiając się, czy nie powinien wstać i wziąć ją
w ramiona.
Ona jednak znów się odezwała:
- Posłuchaj, Timoteo, utworzymy komitet. Znam najświetniejsze rzymskie rody... wszystkie, nawet te, które nie utrzymują bliższych związków z Kościołem. Zaproszę ich przedstawicieli, byś mógł wyłuszczyć swą prośbę. Przy następnej
okazji urządzimy prawdziwą galę i będziemy lansować dobroczynność. Wierz mi, zjawi się nawet Jego Świątobliwość.
Dała piękny przykład szlachetnej rzymskiej sztuki, jak powiedzieć "tak", myśląc "nie".
- Cristino - przerwał Tim z narastającym gniewem.Siedzimy tutaj, popijamy kawę i planujemy kolejne bale, a tam
dzieci umierają w ramionach matek. Jestem pewien, że jeśli
zbierzesz swoich przyjaciół i okażą się równie czuli i wrażliwi
jak ty, to kiedy przemówię do nich, wystawią czeki, i to na
duże sumy.
Księżniczka była najwyraźniej zdumiona. Czyżby Timothy
niewłaściwie odczytał jej intencje, jej szczerą chęć pomocy?
- Drogi chłopcze... - odezwała się jak do małego dziecka. - Nikt nie może być - jak by to ująć? - tak... brutalny
w swoich wymaganiach. Bez względu na szczytny cel tej sprawy, moi znajomi nie mogą finansować każdej działalności
charytatywnej w Rzymie, bo sami pozostaną bez środków do
życia.
- Wątpię - odparł Tim. Był mocno zakłopotany, lecz
wyczuwał, że nigdy więcej nie trafi mu się podobna szansa,
mówił więc bez ogródek.
- Księżniczko, nawet ty mogłabyś wypisać taki czek i prawie byś tego nie odczuła.
368
- To już lekka przesada, Wasza Ekscelencjo - powiedziała
chłodniejszym tonem.
Tim wstał i zaczął chodzić w tę i z powrotem, próbując
zapanować nad emocjami.
- W głębi serca wciąż jestem prostym chłopcem z Brooklynu - zaczął swoją przemowę. - Nic nie wiem o świecie
wielkiej finansjery. Lecz nawet gdybym nie był tytularnym
arcybiskupem, domyśliłbym się, że twój kościół, Santa Maria
delle Lacrime, ma taką wartość, że Watykan bez wahania
zapłaciłby sumę wystarczającą na wybudowanie pięciu szpitali.
- Oszalałeś? - rzekła. - Sugerujesz, że mam sprzedać
kościół od stuleci będący w rękach Santiorich, by sfinansować
jakąś klinikę dla obcych ludzi mieszkających w dżungli?
Tim z całych sił walczył z gniewem. To kobieta. Samotna.
Stara. A jednak nie mógł się powstrzymać.
- Wasza Wysokość... Na ścianach twojej jadalni wiszą
dzieła sztuki, które mogłyby być ozdobą największych muzeów
świata. Codziennie czytam o obrazach sprzedawanych na aukcji
za miliony dolarów. Masz pokoje pełne dzieł starych mistrzów...
Spocony i bez tchu umilkł, by się opanować.
Księżniczka zachowała niewzruszony spokój.
- Myślę, że powinniśmy się pożegnać, Wasza Ekscelencjopowiedziała po prostu.
- Przepraszam - odparł cicho. - Trochę mnie poniosło.
Naprawdę przepraszam.
Uśmiechnęła się.
- Drogi Timothy... Nigdy nie spotkałam kogoś o tak czystym sercu. Podziwiam cię i zawsze będę o tobie myślała jak
najlepiej.
Był odprawiony.
Dawniej, po równie gorzkich doświadczeniach, Tim biegł
do swego przyjaciela po radę i pocieszenie. Teraz prawie ze
wstydem szedł do szpitala, gdzie Ascarelli leżał na łożu śmierci,
bez wątpienia czekając na wieść o zwycięstwie.
Dotarł tam dopiero po zmroku, kiedy niebo przybrało barwę
jego myśli. Profesor Rivieri przyjął go z bardzo poważną miną.
Tim, przestraszony, oczekiwał najgorszego.
- Zmarł, professore?
Lekarz pokręcił głową.
- Wystąpiły zaburzenia w krążeniu. Wątpię, czy przeżyje
tę noc.
- Jest na tyle przytomny, by mnie poznać? - z troską
zapytał Tim.
369
- Tak, arcybiskupie Hogan. Jest pan chyba jedyną osobą,
którą wzywa z imienia. Chciał, by to Jego Ekscelencja udzielił
mu ostatniego namaszczenia.
Timothy skinął głową.
- Niech pan poprosi szpitalnego kapelana o pożyczenie
mi stuły oraz innych... - nie mógł dalej mówić.
Lekarz łagodnie położył mu dłoń na ramieniu.
; - Wasza Dostojność, ojciec Ascarelli ma za sobą długie
i szczęśliwe życie. Widzę po nim, że jest gotów na spotkanie
śmierci.
Kwadrans później Tim był już przy łóżku starca. Ascarelli
oddychał z trudem i - chociaż zawsze był wiernym sługą
' Kościoła - kosztowało go wiele wysiłku, by głośno powtarzać
; słowa Tima. Oczywiście mówili po łacinie.
! Potem zapadł w sen, być może ostatni. Tim ani na chwilę
nie odszedł od łóżka, gdyż nie chciał, aby stary jezuita po
przebudzeniu musiał go szukać.
Chwilę po jedenastej jego cierpliwość została nagrodzona.
Skryba uchylił powieki i szepnął:
- To ty, Timoteo?
- Tak, ojcze. Nie przemęczaj się.
- Bez obaw, figlio. - Ascarelli przerywał po każdym słowie dla zaczerpnięcia oddechu. - Jak powiada poeta: "Nox
est perpetua una dorimenda". Mam przed sobą długą noc
wypoczynku.
Aby przekonać Tima, że wciąż potrafi logicznie myśleć,
kazał mu opowiedzieć o spotkaniu z księżniczką. Nie - myślał
Tim - nie mogę być zwiastunem złych wieści. Choć z drugiej
strony, skoro pamięta, gdzie byłem, ucieszyłby się, że raz
jeszcze udało nam się ujawnić ludzką hipokryzję. Zawsze to
lubił.
Mówił oględnie, przedstawiając się w roli nieokrzesanego
głupca i podkreślając komiczny aspekt całego wydarzenia. Na
koniec jednak mimo wszystko nie zdołał ukryć rozgoryczenia.
Skryba spojrzał na niego i westchnął filozoficznie, jakby
chciał powiedzieć: "Czego oczekiwałeś od tej hipokrytki?".
Potem zmienił temat.
- Wiesz, Timoteo, dla takiego pedanta jak ja nawet śmierć
jest pouczającym doświadczeniem. Gdy cię nie było, przez całe
popołudnie rozmyślałem nad tekstem napisanym przez Sofoklesa, kiedy też był już jedną nogą w grobie. Pamiętasz Edypa
w Kolonie...? Starego króla, zwracającego się do swych córek?
Zmarszczył spocone czoło, wygrzebując z zakamarków umy370
słu właściwe zdania:
- Jedno słowo, które rekompensuje wszystek trud życia.
To... miłość. - Spod półprzymkniętych powiek zerknął na
swego duchowego wychowanka. - Pamiętasz? Po grecku
brzmi to...
- To philein - odpowiedział Tim. - Ludzka więź.
- Nigdy mnie nie zawiodłeś. - Ascarelli uśmiechnął się
słabo. - To właśnie nadawało sens memu życiu. Kapłan
bez trudu może wielbić Boga. Trudniej kochać bliźniego.
Z drugiej strony, gdyby to było bez znaczenia, po co mielibyśmy żyć na tym świecie? Dziękuję Bogu, że dał mi ciebie,
Timoteo. Że dał mi kogoś, z kim mogłem dzielić miłość
do Niego.
Wyczerpany, głębiej wtulił głowę w poduszkę. Milczał przez
kilka minut, aż w końcu zdołał zebrać siły, by znów przemówić.
Ale szepnął tylko:
- Grazie, figlio mio...
Dziesięć minut później wszedł profesor Rivieri, przyłożył
stetoskop do piersi leżącego, a potem wypełnił akt zgonu
papieskiego skryby, ojca Paolo Ascarellego, jezuity.
Tim poczuł się opuszczony.
W gabinecie lekarskim zastał monsignora Murphy'ego oraz
ojca przełożonego Towarzystwa Jezusowego, Guillerma Martineza.
Sekretarz papieża tylko skinął głową na widok Tima i powiedział do ojca Martineza:
- Jego Świątobliwość jest głęboko zasmucony śmiercią
ojca Ascarellego. Przyśle samochód, by przewieźć ciało na
rodzinny cmentarz w Piemoncie.
- Monsignor Murphy - łagodnie przerwał Tim. - Czy
w kondukcie znajdzie się miejsce dla mnie?
Zanim sekretarz zdążył odpowiedzieć, głos zabrał ojciec
Martinez:
- Oczywiście, Wasza Dostojność. Paolo cię kochał. Zawsze
wyrażał się o tobie z najwyższym podziwem i miłością.
- Ja czułem do niego to samo - odparł Tim przez ściśnięte
gardło.
Dwa dni później siedział w papieskiej limuzynie, zmierzającej
na północ, przez żyzne ziemie w dolinie Padu. Wraz z nim
jechało czterech jezuitów i ojciec Martinez. Ciążyła im żałoba,
lecz długie i pogodne życie ojca Ascarellego skłaniało raczej
do przemyśleń niż smutku.
Grobowiec rodziny Ascarellich stał na wysokim wzgórzu,
371
skąd rozciągał się widok na jezioro Garda.
W pogrzebie wzięli udział siostrzeńcy i siostrzenice skryby,
krewni i kuzyni, oraz starzy znajomi, z których jeden przedstawił się jako dottor Leone, adwokat rodziny.
Ceremonia trwała krótko, gdyż zgodnie ze stanowczym żądaniem zmarłego nie było żadnych przemówień.
Krewni zaprosili przybyłych z Rzymu duchownych do domu
na collazione.
Samochody z wolna ruszyły wśród wspaniałych winnic
Piemontu, minęły kamienny mur i solidną żelazną bramę.
Przejechali jeszcze z pół kilometra, zanim dotarli do dużego
domu, przed którym rozstawiono stoły pełne miejscowych
przysmaków.
Tak jak zapewne pragnąłby stary skryba, stypa przebiegała
pod znakiem toastów i zabawnych anegdot, a pogrzeb zmienił
się w radosną afirmację życia.
Po południu dottor Leone z szacunkiem poprosił Tima i ojca
Martineza o chwilę prywatnej rozmowy. Przeszli do wysoko
sklepionej biblioteki, z antycznym biurkiem ustawionym w pobliżu ogromnego, sięgającego sufitu okna.
- Mam nadzieję, że wybrałem stosowną chwilę, choć jesteśmy z dala od Rzymu. Chcę powiedzieć parę słów o testamencie, jaki zostawił Paolo... zwłaszcza że właśnie was, ojcowie, wyznaczył na egzekutorów.
Jezuita bez słowa skinął głową, lecz Timothy, nieco zaskoczony, mruknął:
- Tak... oczywiście, dottore.
Usiedli. Leone wyjął kopertę z teczki, którą wcześniej zostawił przy oknie.
- Instrukcje są nadzwyczaj jasne. Chodzi jedynie o kodycyl,
ale z tym także nie powinno być większych trudności.
Włożył okulary, uważnie przeczytał dokument, po czym
energicznie odłożył go na biurko.
- Urzędowy język, zwłaszcza prawniczy, bywa nie do zniesienia. Wiem, co mówię, gdyż sam to pisałem. Czy mogę po
prostu streścić wszystkie punkty testamentu?
Obaj duchowni skinęli głowami. Prawnik zdjął okulary
i zaczął:
- Paolo był jedynym synem, zatem odziedziczył po ojcu
praktycznie wszystkie winnice... z wyjątkiem tego, co dostały
siostry, niech spoczywają w pokoju. Jako lojalny jezuita,
Paolo wyraził wolę, aby po jego śmierci wyłącznym właścicielem majątku stało się Towarzystwo Jezusowe, pod warun372
kiem - to podkreślał ze szczególną stanowczością - że
dochody zostaną przeznaczone na działalność misyjną Towarzystwa w Trzecim Świecie. Prosił także, aby ojciec przełożony
zakonu skorzystał w tej sprawie z rady arcybiskupa Hogana,
w chwili spisywania testamentu pracującego wśród biednych
w Brazylii.
Timothy i ojciec Martinez wymienili spojrzenia, bez słów
przysięgając, że dołożą wszelkich sił i starań, aby wspólnie
wypełnić wolę ojca Ascarellego.
Tim zwrócił się do prawnika.
- Co jeszcze, dottore? - spytał.
- Nic, Wasza Ekscelencjo. To alfa i omega. Rok w rok,
po zakończeniu zbiorów, podejmiecie wspólną decyzję, w jaki
sposób wykorzystać pieniądze ze sprzedaży. Ja także jestem
egzekutorem, lecz nie mam prawa głosu.
Ojciec Martinez przemówił pierwszy.
- Mam nadzieję, że ta suma wystarczy na ufundowanie
dorocznej nagrody dla studentów łaciny w pobliskim seminarium, dla uczczenia pamięci Paola.
Oczy prawnika rozszerzyły się ze zdumienia.
- Ach, rozumiem, o co chodzi. Ojciec Ascarelli żył wyłącznie z watykańskiej pensji, od ponad trzydziestu lat byłem więc
inwestorem jego dochodów z winnicy. Już to wystarczy, by
wybudować kilka dużych szkół.
- Aż tyle? - spytał zaskoczony jezuita.
Leone uśmiechnął się.
- Zapewniam, że prawdziwy problem tkwi zgoła gdzie
indziej. Nie wątpię, że dyskusja, jak wydać doroczny dochód,
będzie za każdym razem ciągnąć się miesiącami.
- Co to znaczy? - z zapartym tchem spytał ojciec Martinez.
- Ceny wina ciągle wzrastają - odparł adwokat. - Tu
zaś powstają najprzedniejsze gatunki. Tylko w zeszłym roku
przekazałem do banku prawie trzy miliardy lirów.
Timothy, który do tej pory nie mógł wykrztusić słowa, teraz
aż stracił oddech. Była to oszałamiająca suma, prawie dwa
miliony dolarów. Nagle odkrył, że tylko po łacinie potrafi
wyrazić swą wdzięczność.
- Deo gratias! - zawołał.
- Nie - z humorem poprawił go ojciec Martinez. - Ascarello gratias! - po czym zwrócił się do prawnika: - Na
początku wspomniał pan o kodycylu.
- Tak - odpowiedział Leone. - Paolo wezwał mnie dzień
373
przed śmiercią. Wyjawił, że ojciec Hogan nosi się z zamiarem
wybudowania szpitala dziecięcego w Brasilii. Nalegał, żeby
potraktować to priorytetowo i zostawił w tym celu odpowiedni
zapis, poświadczony przez dwie pielęgniarki. Sprawa, niestety,
nie trafiła do notariusza, ale...
Ojciec przełożony uniósł dłoń, przerywając dalszą wypowiedź prawnika.
- Nie potrzeba tego legalizować, Avvocato. Słowom Paola
wystarczy jeden świadek.
- Ojciec Martinez ma na myśli Boga Wszechmogącegoz uśmiechem wyjaśnił Tim.
Gdy pozostali księża szykowali się do długiej drogi powrotnej, Timothy poszedł do winnic Ascarellego. Dopiero teraz
spostrzegł, że ciągną się po horyzont. Kiedy był już na tyle
daleko, że nie mogli go słyszeć inni, spojrzał w szkarłatne
niebo i zawołał z radością:
- Niech cię Bóg błogosławi, ojcze Ascarelli. Ocaliłeś tysiące
chorych dzieci... i moją duszę - dokończył szeptem.
Kawalkada w końcu dotarła do Rzymu. Tim, choć wyczerpany fizycznie i psychicznie, wiedział, że nie spocznie, póki się
nie pomodli za duszę swego ukochanego mentora.
O wpół do dwunastej w nocy plac św. Piotra był pusty
i słabo oświetlony. Tim słyszał echo swoich kroków po kamiennym bruku. Doszedł do głównego wejścia i ze zdumie' niem zauważył, że olbrzymie brązowe wrota są zawarte.
; Był zły na siebie, iż nie pamiętał, że bazylikę zamykano
o zachodzie słońca i otwierano dopiero z pierwszymi promieniami świtu. Gdy ruszył wolno przez Via della Conciliazione,
w stronę rzeki, przypomniał sobie słowa Chrystusa, zapisane
przez Mateusza w rozdziale szóstym. "Gdy się modlicie, nie
bądźcie jak obłudnicy (...) żeby się ludziom pokazać. (...) Ty
zaś, gdy chcesz się modlić (...) módl się do Ojca twego, który
jest w ukryciu. A Ojciec twój (...) odda tobie" *.
Zgodnie z pouczeniem Zbawcy pomodlił się w duchu.
"Ojcze nasz, który jesteś w niebie, niech się święci imię
Twoje! Niech przyjdzie królestwo Twoje; niech Twoja wola
spełnia się na ziemi, tak jak i w niebie"
81
Timothy
Biskup pomocniczy miasta Chicago patrzył z okna gabinetu
na szare ulice swej metropolii - największej katolickiej diecezji
w Ameryce. Siedzący w kącie młody absolwent St. Mary's of
the Lake zawzięcie wodził ołówkiem po papierze, usiłując
374
nadążyć za potokiem słów prałata.
Zadzwonił telefon. Młody ksiądz podniósł słuchawkę.
- Och... - powiedział, wyraźnie zbity z tropu. - Tak...
zaraz...
- O co chodzi? - zapytał biskup.
- To z Rzymu, Wasza Ekscelencjo - bez tchu wyszeptał
młodzieniec. - Prawdopodobnie rozmawiałem z Watykanem...
ale tylko z centralą.
- Dowiedz się, kto dzwoni - polecił George Cavanagh,
jakby takie telefony były czymś najzupełniej codziennym.
Sekretarz rozmawiał z kimś przez chwilę, po czym oznajmił:
- Niejaki Timothy Hogan.
- Mój drogi Jerzy - z niezadowoleniem cmoknął
George. - Mówisz o ogólnie szanowanym arcybiskupie i nuncjuszu papieskim. - Przejął słuchawkę. - Salve, Wasza ~kscelencjo. Czemu zawdzięczam ten niezwykły zaszczyt?
- Poświęcisz mi pięć minut? - spytał Tim z lekka zduszonym głosem, ale mogło to być wynikiem zakłóceń na łączach.
- Tobie, Timmo, nawet sześć. Co się stało?
Tim powiedział mu najpierw o śmierci ojca Ascarellego.
- Naprawdę mi przykro - odparł George. - Wiem, ile
dla ciebie znaczył.
- Dziękuję. Chcę omówić z tobą pewną niezwykle istotną
sprawę - z powagą oznajmił Tim. - Sam jesteś?
Biskup pomocniczy miasta Chicago popatrzył na sekretarza
i powiedział uprzejmie:
- Przepraszam cię na chwilę, Jerzy. To poufna sprawa.
Młody ksiądz skinął głową i zniknął za drzwiami.
- Dobrze, Timmo. Jeśli moi wrogowie nie założyli podsłuchu, jesteśmy teraz sami.
- Rzeczywiście masz wrogów? - zaniepokoił się Tim.
- Oczywiście. Zaniedbywałbym swoje obowiązki, gdybym
ich nie miał. Mów, w czym mogę ci pomóc.
- Czytałem gdzieś, że pełnisz funkcję doradcy zarządu
przy czymś, co się nazywa Katolicki Dom Wydawniczy Ameryki. To prawda?
- Tak - odparł George. - Tyle tylko, że pełna nazwa
brzmi Nowy Katolicki Dom Wydawniczy Ameryki. Nie powiesz mi chyba, że napisałeś książkę?
- To nawet więcej - odparł Tim. - Co sądzisz o opublikowaniu angielskiego przekładu traktatu Ernesta Hardta na
temat małżeństw duchownych?
375
- Ernesta Hardta? - z szacunkiem powtórzył George.Kiedy mógłbym przeczytać maszynopis?
- Domyślałem się, że mimo pułapek władzy nie zaprzedałeś
swoich zasad. Wysłałem ci dyskietki za pośrednictwem Federal
Express. Tekst jest po portugalsku, ale sądzę, że w ciągu
miesiąca uporam się z tłumaczeniem.
- I chcesz zachować anonimowość, prawda?
- Nie, George. Jeśli przekład będzie wystarczająco dobRY,
możesz wydrukować moje nazwisko.
- Wybacz, bracie, ale muszę cię ostrzec, że nie jest tO
najlepsza droga do kariery.
- Właśnie - odparł Tim. - Zrezygnowałem z kariery.
- Co takiego? - zdumiał się George.
- Lepiej usiądź. To długa historia.
George z uwagą słuchał opowieści Tima o jego wewnętrznej
wędrówce, jaką odbył pod duchowym przewodnictwem Hartta. Był głęboko poruszony, gdy Tim skończył.
- Szczerze mówiąc, nie bardzo wiem, co powiedzieć. Z jednej strony, chciałbym cię widzieć na Piotrowym Tronie. A
z drugiej, przypuszczam, że masz zadatki na świętego. Jeśli
chcesz, to pomogę ci znaleźć jakąś posadę katechety w Stanach.
- Nie, George. Dziękuję. (:hyba wezmę urlop z Kościoła.
- Po co?
- Wybacz, Wasza Ekscelencjo, ale jedyną wskazówkę co
do moich zamiarów znajdziesz w Pierwszym Liście św. Jana,
rozdział czwarty, werset ósmy. Dziękuję za wszystko. Niech
cię Bóg błogosławi.
George Cavanagh odłożył słuchawkę i półgłosem zacytował
wspomniany fragment: "Kto nie miłuje, nie zna Boga, bo Bóg
jest miłością".
Zastanawiał się chwilę, a potem szepnął w duchu: "Mam
nadzieję, że jest równie pobożna i piękna, jak ta, z którą cię
widziałem w Jerozolimie".
82
Debora
Eli podejrzliwie spojrzał na mężczyznę, który pojawił się
w drzwiach ich chaty.
- Jesteś jej synem? - spytał nieznajomy.
Był wysoki i opalony, z włosami spłowiałymi od słońca. Na
pewno przybył z daleka, gdyż mówił po hebrajsku trochę
niepewnie, z amerykańskim akcentem.
- Woli pan rozmawiać po angielsku? - zapytał Eli.
- Tak, jeśli można - odparł mężczyzna. - Wiem, że
376
kaleczę święty język. Pozwolisz, że wejdę?
Eli, jak każdy nastolatek, miewał swoje humory, ale nigdy
nie był nieuprzejmy. Teraz jednak coś go drażniło w zachowaniu gościa.
- Matki nie ma - odparł cierpko, w nadziei że obcy zniechęci się i odejdzie. - Kończy pracę w szkole dopiero po piątej.
- Och, jest nauczycielką? - zainteresował się przybysz.
- Skąd te wszystkie pytania? - zadziornie odezwał się Eli.
- Jestem jej dawnym przyjacielem - wyjaśnił Amerykanin. - I przebyłem dość długą drogę, by ją zobaczyć.
- Co to znaczy "długą"? - spytał chłopiec.
- Brazylia wystarczy? - uśmiechnął się nieznajomy.
- Kpi pan ze mnie?
- Nie. Jeśli powiem: "proszę" po portugalsku, pozwolisz
mi wejść? Jesteś dość nieuprzejmy.
- Och... - zawstydził się Eli. - Chyba ma pan rację.
Przepraszam. Po prostu... nie spodziewałem się nikogo. Napije
się pan kawy albo coca-coli?
- Nie masz nic mocniejszego?
- Jeśli chce pan coś naprawdę mocnego, to w kantynie jest
piwo - drwiąco odparł chłopiec.
- Dobrze, niech będzie kawa, jeśli nie sprawi ci to kłopotu.
Eli rozmyślnie stanął tyłem do gościa, włączając elektryczny
czajnik. Potrzebował trochę czasu, żeby nieco ochłonąć. Odwrócony, nie mógł widzieć, że nieznajomy uważnie mu się
przypatruje.
Nie mógł także odczytać jego myśli: Znam tego chłopca.
Nie tylko dlatego, że przypomina Deborę... to coś więcej.
Rozpoznaję jego zachowanie.
Otwierając szafkę, by wyjąć puszkę z kawą rozpuszczalną,
Eli spojrzał na pożółkły wycinek z gazety, który Debora kiedyś
przypięła do wewnętrznej strony drzwiczek. Papier był pomarszczony jak jesienny liść.
Przyjrzał się fotografii. Potwierdziła jego domysły. Nie odwracając głowy, spytał:
- Słodzisz, ojcze?
- Tylko jedną łyżeczkę. Skąd wiesz, że jestem księdzem?
Widać to mimo sportowej koszuli?
Eli odwrócił się.
- Nie wygląda ojciec na księdza. - Zmierzył go wzrokiem. - Bardziej na arcybiskupa.
- Naprawdę? - zdumiał się gość, lecz zaraz podjął grę
chłopca. - Wielu arcybiskupów odwiedza wasz kibuc?
377
- Nie - padła odpowiedź. - Ojciec jest pierwszy. Ale tak
się składa, że mój prawdziwy ojciec robi w tym interesie.
Uśmiech zamarł na twarzy gościa. Nieznajomy przez chwilę
nie mógł wydusić ani słowa.
- Nie mówisz poważnie.
- Nie - zgryźliwie odparł chłopiec. - Jaki ojciec, taki syn.
Dwie pary identycznych niebieskich oczu spoglądały na
siebie przez chwilę.
- Nigdy mi nie powiedziała - szepnął Tim.
- A co by to zmieniło?
- Wszystko! - odpowiedź Tima płynęła z głębi serca.Wszystko.
- No, to nieco się spóźniłeś, wielebny. Przegapiłeś nawet
moją bar micwę. Chociaż z drugiej strony, nikt by cię nie
wezwał do czytania Tory.
Dobrze - pomyślał Tim, odzyskując panowanie nad sobą. - Jeszcze zobaczysz, co potrafię.
- Posłuchaj, bojczik, równie dobrze jak ty umiem czytać
Biblię.
- Po hebrajsku?
- I po aramejsku. Po syryjsku, jeśli potrzeba. A skoro
o tym mowa, kiedy ostatni raz studiowałeś Zwoje znad Morza
Martwego?
Eli był zupełnie zbity z tropu.
Przez chwilę panowało napięte milczenie.
- Matka wie o twoim przyjeździe?
- Nie - odparł Tim. - Jeszcze przed paroma dniami sam
o tym nie wiedziałem.
Dopiero teraz w pełni zdał sobie sprawę ze znaczenia tego,
co zrobił. Siedemdziesiąt dwie godziny wcześniej stał na rozstajach życia. Całym sercem chciał służyć Bogu, a mimo to
obietnica Nieba nie zdołała wypełnić jego wewnętrznej pustki.
Wiedział, że potrzebuje Debory. Zawsze jej potrzebował. Ale
może popełnił błąd, sądząc, że po tylu latach nadal odwzajemnia jego uczucia?
- Jak długo zostaniesz? - spytał chłopiec.
- To zależy.
- Od czego?
- Od tego... czy twoja matka... ucieszy się na mój widok.
- Na pewno nie, jeśli ma choć trochę rozsądku. Zasłużyła
na prawdziwego męża, a nie na jakiegoś chrześcijańskiego
astronautę, który raz na dziesięć lat zlatuje na Ziemię.
- Na czternaście - poprawił go Tim. - A ty zasługujesz
378
na prawdziwego ojca.
Eli wzruszył ramionami.
- Do tej pory dawałem sobie radę bez niego. A właściwie
co robiłeś w Brazylii?
- Zmieniasz temat - z rozbawieniem zauważył Tim.
- A czego się spodziewałeś? - rozzłościł się Eli. Mówił
lekko łamiącym się głosem. - Wparowałeś tutaj niczym prorok Eliasz i oczekujesz, że będę skakał ze szczęścia? Gdzie, do
diabła, byłeś, kiedy dorastałem?
Był bliski płaczu.
Tim, głęboko wzruszony, miał ochotę wziąć go w ramiona.
- Proszę cię... - szepnął, bojąc się, że jeśli go obejmie,
zmiażdży tę kruchą istotę, która była jego synem. - Proszę,
nie płacz.
- Nie płaczę! - krzyknął Eli. - Nie widzisz, że jestem
wkurzony? Wściekam się, bo odszedłeś od mojej matki! Nawet
nie masz pojęcia, przez co musiała przejść.
- A ty? - miękko spytał Tim. - Nie wątpię, że także nie
było ci łatwo.
- Skąd wiesz? - hardo zapytał Eli.
- Znam chłopca podobnego do ciebie, który też wychowywał się bez ojca...
- Kolejny z twoich synów?
- Nie. Nie mam najmniejszej ochoty przyczyniać się do
przeludnienia naszej planety. - Tim przerwał, po czym dodał
z naciskiem: - Nigdy nie wiedziałem, że mam ciebie, przysięgam. Nigdy, aż do chwili, gdy wszedłem do tej chaty.
- Nie "masz" mnie. Nie jestem przedmiotem, który można
odłożyć i wziąć, kiedy ma się ochotę. Jestem człowiekiem.
- Tak przy okazji, jak masz na imię?
- Eli.
- Psalm dwudziesty drugi: "Eli, Eli lama azavtani..."
- Bardzo sprytne, arcybiskupie. Ale nie musisz mnie nawracać.
- Proszę tylko o filiżankę kawy.
Eli odwrócił się bez słowa i podsunął gościowi na wpół
wystygłą lurę. Tim patrzył na zdjęcie przedstawiające Deborę
z sześciotygodniowym niemowlęciem. Eli już miał na końcu
języka jakąś uszczypliwą uwagę, ale coś w wyrazie twarzy
mężczyzny powstrzymało go.
- Kiedy wróci twoja matka? - zapytał Tim lekko drżącym
głosem.
- Nie wiem - odparł Eli. - Może za pół godziny. Chcesz
379
wyjść wcześniej?
- Nie... pomyślałem tylko, że do tego czasu moglibyśmy
zagrać w piłkę.
- Jak chcesz. - Eli demonstracyjnie wzruszył ramionami. - W kibucu zawsze ktoś jest na boisku. W ciągu pół
godziny na pewno uda ci się zarobić parę siniaków.
- Dam sobie radę - uspokoił go Tim. - Gdzie mogę się
przebrać?
- Tam. - Eli wskazał na sypialnię. - Pożyczyć ci coś?
- Nie, dziękuję. - Tim uśmiechnął się nagle. - Mam taki
strój, że aż ci oko zbieleje.
- Nie mów - burknął chłopiec. - Wystąpisz jako arcybiskup?
- Lepiej. Zaraz zobaczysz.
Chwilę później wrócił w błyszczącym niebieskim dresie reprezentacji Brazylii.
- Och... - jęknął Eli.
W tym momencie otworzyły się drzwi.
- Eli... - zaczęła Debora. - Co się dzieje? Co to za
samochód...
I wówczas go zobaczyła.
- O Boże.
Przez chwilę patrzyli na siebie. Nie było słów. Nawet po
tylu latach potrafili porozumieć się w myślach.
- Deboro... - wyszeptał wreszcie Tim. - Nawet nie wiesz,
ile razy marzyłem o tej chwili.
- Ja też - odpowiedziała cicho. - Nie sądziłam tylko,
że nastąpi w tym życiu. - Popatrzyła na syna. - Przedstawiam ci...
- To głupie - przerwał jej Eli, nieudolnie próbując ukryć
swoje uczucia. - Idę stąd, zanim zacznie się melodramat.
Wybiegł gwałtownie, usiłując powstrzymać się od płaczu.
Byli sami. Tylko we dwoje, po milionach dni i nocy.
- On jest cudowny, Deboro. Możesz być z niego dumna.
- A ty?
- Czy mam prawo? Na miłość trzeba zasłużyć. Nie odwiedzałem was zbyt często.
- Zawsze byłeś obecny w moich myślach - powiedziała
otwarcie.
- A ty w moich - wyznał. - W końcu postanowiłem nie
ryzykować...
- Co masz na myśli?
- Akt wiary... Nadzieja, że się spotkamy w przyszłym
380
życiu. Wymieniłem to wszystko na szczęście bycia z tobą tu
i teraz. - Zawahał się i dodał: - Możemy zacząć od początku?
- Nie, ukochany - uśmiechnęła się. - Będziemy żyć dalej.
PODZIĘKOWANIA
Na początku były słowa. Wiele słów - i wszystkie na niewłaściwym
miejscu. W końcu Linda Grey, mimo nawału zajęć związanych z prowadzeniem wydawnictwa, znalazła nieco czasu, żeby uporządkować
mój chaotyczny maszynopis. Jest wspaniałym i utalentowanym redaktorem.
Wszystkie drogi na ogół prowadzą do Rzymu - albo do Jerozolimy, jeśli już o tym mowa. Ale wiodą tylko do bramy. Mam ogromny
dług wdzięczności wobec osób, które dosłownie i duchowo wprowadziły mnie do wnętrza tych dwóch potężnych twierdz religii.
Jego Eminencja kardynał Roger Etchegaray, przewodniczący Papieskiej Rady Sprawiedliwości i Pokoju, powitał mnie, obcego, w Watykanie, i tak ukazał życie owego ośrodka władzy, jak inaczej byłby
mi niedostępny. Uczynna siostra Marjorie Keegan, asystentka kardynała, oprócz niezwykle cennych dokumentów dostarczyła mi wielu
wspaniałych anegdot z życia nowojorskich Żydów.
Ojciec Jacques Roubert TJ, sekretarz papieskiego Biura do spraw
Europy Zachodniej, zaprosił mnie do światowej kwatery jezuitów
przy Borgo Santo Spirito 5, dzięki czemu moja książkowa wiedza
o Towarzystwie Jezusowym znacznie się wzbogaciła.
Jako gość Mishkenot Sha'ananim, szczególnego ośrodka adeptów
Sztuki, poznałem wyjątkową atmosferę Jerozolimy.
Rabin Hugo Gryn oraz jego były współpracownik, rabin Larry
Tabick, przeczytali maszynopis, szlifując go pod względem merytorycznym. W niektórych sprawach zwracałem się także do rabina doktora
Louisa Jacobsa. Nie muszę chyba dodawać, że pomyłki, które pozostały w tekście, są wyłącznie wynikiem mojego niedouczenia i uporu.
Wielebny magister Donald Doherty z Maryknoll Society oraz
wielebny Michael Hilbert TJ z Gregorian University udzielili mi
wskazówek dotyczących kształcenia księży.
Zdumiewające dane o odstępstwach od wiary katolickiej wśród
duchownych Ameryki zostały udokumentowane w książce A. W.
Richarda Sipe'a A Secret World: Sexuality and the Search for Celibacy,
wydanej w Nowym Jorku w 1990 roku.
Jestem także niezmiernie wdzięczny wielebnemu Edgarowi Wellsowi,
proboszczowi kościoła Najświętszej Marii Panny w Nowym Jorku,
oraz pannie Susan Rybarchyk za protestanckie spojrzenie na niektóre
sprawy; pani Irmie Rabino oraz rabinowi Rhondzie Nebel z Jewish
Theological Seminary (gdzie sam krótko studiowałem w latach pięć381
dziesiątych); doktorowi Philipowi Millerowi i pani Sylvii Posner z Hebrew Union College.
Panowie Peter Govett i Howard Levine okazali mi nieocenioną
pomoc w sprawach giełdowych. Ponadto składam podziękowania
Ricie Antilety, wielebnemu Malcolmowi Fosterowi, Donowi Galliga- '
nowi, Tonyi Gomez oraz profesorowi T. J. Luce'owi.
Miałem zaszczyt rozmawiać z wieloma wspaniałymi ludźmi, którzy
dzielili się ze mną swoim doświadczeniem, z duchownymi, którzy ze
zrozumiałych względów wolą zachować anonimowość, oraz z członkami amerykańskiej kongregacji katolickiej, z której wyszła pierwsza
amerykańska kobieta-biskup, jak też pierwsza urodzona w Ameryce
święta, matka Elizabeth Ann Seton.
Państwo Patrickowie Courtneyowie - dawniej ojciec Pat i siostra
Margarita - zapoznali mnie z historią swojej wiary i miłości, która
zasługuje na oddzielną książkę.
Nie zdołałbym zamieścić pełnej bibliografii źródeł, z których korzystałem w czasie czteroletniej pracy nad tą książką. Powinienem jednak
wspomnieć, że były wśród nich Catholic Encyclopedia i Encyclopaedia
Judaica, People of God pióra Penny Lernoux, The Jesuits Malachiego
Martina oraz The Lifetime of a Jew Hayyima Schaussa.
I oczywiście najważniejsza książka, Biblia Święta.
Oxford,1991
E.S.
SŁOWNICZEK
(wg "Minisłownika podstawowych terminów
judaistycznych" Magdy Bendowskiej)
aguna - kobieta samotna, opuszczona przez męża bez formalnego
rozwodu lub której mąż zaginął i brak dowodu jego śmierci. Nie
może ona powtórnie wyjść za mąż.
aron ha-kodesz - Arka Przymierza, "święta skrzynia", szafa w synagodze, w której przechowuje się zwoje Tory, wbudowana zwykle
we wschodnią ścianę, wskazująca symbolicznie kierunek Jerozolimy. Otwiera się ją podczas ważniejszych modlitw.
bar micwa - specjalna uroczystość obchodzona od XIV wieku, podczas której chłopiec żydowski staje się pełnoletni wobec prawa
religijnego. Odbywa się w synagodze, zwykle w pierwszy szabat po
trzynastych urodzinach chłopca.
baruch ha-ba - słowa powitania po hebrajsku ("Niech będzie błogosławiony ten, kto przybywa").
bat micwa - ceremonia, podczas której dziewczynka osiąga religijną
pełnoletność, co zgodnie z prawem żydowskim następuje po ukończeniu dwunastu lat i jednego dnia.
bejt ha-midrasz - "dom nauki", miejsce studiów Prawa, dyskusji nad
382
problemami judaizmu, z własną biblioteką dzieł rabinicznych dostępną dla wszystkich. Uczęszczać mógł i powinien każdy mężczyzna bez względu na wiek.
bima - "miejsce podwyższone", podium z pulpitem w synagodze,
przy którym odczytuje się Torę.
czulent - danie tradycyjnie spożywane przez Żydów w szabat. W jego
skład wchodzi fasola, mięso, ziemniaki, kasza perłowa, czasem
suszone śliwki i przyprawy. Ponieważ gotowanie tego dnia jest
zabronione, przyrządza się je w piątek po południu i pozostawia
w piecu na całą noc.
dybuk - postać, w którą wcieliła się dusza zmarłego grzesznika.
filakterie - tefilin - niewielkie skórzane pudełeczka w kształcie
sześcianu, przywiązywane za pomocą czarnych rzemieni do lewego
ramienia i czoła. Zakłada się je podczas modlitwy porannej w dni
powszednie.
frumer - ultraortodoksyjny Żyd.
Gemara - zbiór komentarzy do Miszny. Jest dziełem Amoraitów,
wraz z Miszną tworzy Talmud.
hawdala - błogosławieństwo odmawiane na zakończenie szabatu lub
świąt, oznaczające koniec dnia świątecznego i początek powszedniego. Składa się ze wstępu, błogosławieństwa nad winem, wonnymi korzeniami i światłem świecy oraz błogosławieństwa końcowego.
jesziwa - wyższa szkoła talmudyczna.
jidysz - język, którym posługiwała się większość Żydów aszkenazyjskich (od słowa "Aszkenaz", jakim w średniowieczu nazywano Niemcy) do II wojny światowej. Powstał w Niemczech
we wczesnym średniowieczu. Jego podstawę stanowił język niemiecki, do którego weszły słowa aramejskie, hebrajskie, romańskie i słowiańskie. Zapisywany alfabetem hebrajskim. Stał się
codziennym językiem szerokich mas żydowskich w Europie Środkowej i Wschodniej, rozwijając swoją własną literaturę i kulturę.
kitel - biała szata noszona dawniej w każdy szabat i z okazji wszystkich większych uroczystości.
koszerny - rytualnie czysty.
maca - nie kwaszony chleb pieczony z mąki i wody, bez dodatku soli.
mazel tow - szczęścia, powodzenia.
midrasz - komentarz do ksiąg biblijnych, ułożony w formie przypowieści.
minjan - zgromadzenie złożone z dziesięciu Żydów płci męskiej
powyżej trzynastego roku życia, niezbędne do odprawienia modłów
w synagodze i niektórych ceremonii religijnych.
Miszna - kodeks prawny, dzieło stanowiące zbiór nauk prawnych
383
judaizmu, przez setki lat przekazywanych ustnie, będących przedmiotem badań wielu pokoleń uczonych różnych szkół i tradycji.
mohel - mężczyzna dokonujący obrzędowego zabiegu obrzezania.
rabi - pierwotnie tytuł stosowany tylko wobec uczonych zajmujących się interpretacją i wyjaśnianiem Biblii i Prawa Ustnego,
później również nadawany żydowskim nauczycielom i uczonym
cieszącym się dużym poważaniem i autorytetem religijnym, a od
czasów średniowiecza duchowym przywódcom społeczności żydowskiej.
rodaly - ręcznie pisany zwój Pięcioksiągu używany do publicznego
odczytywania w synagodze; uważany za największą świętość.
smicha - wyświęcanie rabich, początkowo zwyczaj stosowany tylko
w Palestynie. Później, od XVI wieku przekształcił się w dyplom
nadawany uczniowi przez nauczyciela, potwierdzający jego umiejętności i prawo do pełnienia funkcji sędziego i nauczyciela.
synagoga - najważniejsza instytucja religijna w życiu Żydów; miejsce
publicznych modłów i centrum życia społecznego. Odprawia się
w niej modły codzienne, w szabat i święta, a także z okazji innych
uroczystości (śluby i rocznice).
szabat - dzień wypoczynku w judaizmie, trwający od zachodu słońca
w piątek do zachodu słońca w sobotę. Jedno z najważniejszych
świąt żydowskich. Przestrzeganie i wypełnianie nakazów szabatu
podlega ścisłym rygorom. Na przykład, zakaz pracy wolno złamać
jedynie w wypadku zagrożenia życia lub opieki nad chorym. W obrębie miejsca zamieszkania nie ma żadnych ograniczeń w poruszaniu się, ale nie można go opuszczać na odległość większą niż dwa
tysiące kroków. W piątek wieczorem, po modłach w synagodze,
urządza się w domu uroczystą kolację. Trzem uroczystym posiłkom
spożywanym podczas szabatu towarzyszy odmawianie specjalnych
hymnów.
szabesgoj - nie-Żyd wykonujący za opłatą czynności zabronione
wyznawcom judaizmu podczas szabatu.
szajgec - obraźliwa nazwa nie-Żydów.
szames - woźny sądowy lub synagogalny, pełniący funkcje pomocnicze, na przykład, zapalanie świec przed szabatem.
szeitl - peruka znana już w czasach talmudycznych. Od XV wieku
noszenie jej przez zamężne kobiety uznawano za religijny obowiązek. Obecnie ortodoksyjne Żydówki nie golą głowy, tylko chowają
włosy pod peruką.
sztrejml - czarna okrągła czapka ozdobiona wokół brązowym futrem
z trzynastu sobolich skórek, używana przez chasydów w szabat
i święta.
szul - popularna nazwa synagogi, używana przez Żydów aszkenazyj384
skich.
Talmud - Miszna oraz całość nauk Amoraitów zwana Gemarą,
obejmująca komentarze i wypowiedzi tych uczonych na temat
Miszny. Dalsze prace nad Miszną prowadzone w słynnych akademiach na terenie Palestyny i Babilonii doprowadziły do zgromadzenia materiału, który złożył się na powstanie dwóch Talmudów - Palestyńskiego oraz Babilońskiego, różniących się objętością, stylem i tematyką.
tałes - prostokątny szal modlitewny z frędzlami wzdłuż krótszych
boków, nakładany przez mężczyzn podczas modlitwy. Zwykle
biały, wykonany z wełny, nieraz bawełny lub jedwabiu.
Tora - powszechnie przyjęte znaczenie: Prawo, odnosi się do pierwszych pięciu ksiąg Biblii w odróżnieniu od pozostałych. Termin
ten może oznaczać także zwój Pięcioksiągu.
385