Program Ochrony Środowiska dla Miasta
Transkrypt
Program Ochrony Środowiska dla Miasta
MIASTO BYDGOSZCZ PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA BYDGOSZCZY NA LATA 2013 – 2016 Z PERSPEKTYWĄ DO 2020 ROKU PROJEKT Bydgoszcz, czerwiec 2012 rok Spis treści: STRESZCZENIE ............................................................................................................................................... 7 CZĘŚĆ I – WPROWADZENIE .......................................................................................................................... 7 1. WSTĘP .......................................................................................................................................................... 7 1.1. Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia .............................................................. 7 1.2. Zmiana uwarunkowań prawnych ............................................................................................................ 8 1.3. Struktura Programu i metodyka prac ...................................................................................................... 8 1.4. Zawartość dokumentu Programu ........................................................................................................... 9 2. ZAŁOśENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU ................................................................................................... 10 2.1. Wprowadzenie ...................................................................................................................................... 10 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne ................................................................................................................ 10 2.2.1. Polityka Ekologiczna Państwa ...................................................................................................... 10 2.2.2. Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007 – 2020 ............................. 12 2.3. Uwarunkowania wewnętrzne ............................................................................................................... 13 2.3.1. Strategia rozwoju Bydgoszczy ...................................................................................................... 13 2.3.2. Raport z wykonania poprzedniego Programu ochrony środowiska.............................................. 14 2.4. Limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska ...................... 16 2.5. Priorytety ochrony środowiska miasta Bydgoszczy ............................................................................. 17 2.6. Nadrzędny cel „Programu...” ................................................................................................................ 17 CZĘŚĆ II – STAN AKTUALNY ........................................................................................................................ 18 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA BYDGOSZCZY ........................................................................ 18 3.1. PołoŜenie i podział administracyjny ..................................................................................................... 18 3.2. Ludność i struktura osadnicza .............................................................................................................. 19 3.3. Infrastruktura ........................................................................................................................................ 21 3.4. Gospodarka .......................................................................................................................................... 39 3.5. Geologia ............................................................................................................................................... 39 3.6. Rzeźba terenu, geomorfologia ............................................................................................................. 43 3.7. Klimat.................................................................................................................................................... 43 4. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH ................................................................................................... 44 4.1. Ochrona przyrody ................................................................................................................................. 44 4.2. Ochrona i zrównowaŜony rozwój lasów ............................................................................................... 57 4.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ................................................................................ 61 4.4. Ochrona powierzchni ziemi .................................................................................................................. 72 4.5. Gospodarowanie zasobami geologicznymi .......................................................................................... 79 5. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA ........................................................................................................ 79 5.1. Ochrona klimatu i jakość powietrza ...................................................................................................... 79 5.1.1. Ochrona klimatu ............................................................................................................................ 79 5.1.2. Jakość powietrza .......................................................................................................................... 82 5.1.3. Odnawialne źródła energii ............................................................................................................ 89 5.2. Ochrona wód ........................................................................................................................................ 93 5.3. Racjonalna gospodarka odpadami ....................................................................................................... 98 5.3.1. Aktualny stan gospodarki odpadami komunalnymi na terenie miasta Bydgoszczy ...................... 98 5.3.1.1. Istniejący system gospodarowania odpadami ....................................................................101 5.3.1.2. Gospodarowanie odpadami komunalnymi .........................................................................103 5.3.2. Planowane zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi ....................................................... 104 5.3.2.1. Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi ...................................................105 5.3.2. Odpady niebezpieczne ............................................................................................................... 107 5.3.2.1. Odpady zawierające PCB ..................................................................................................107 5.3.2.2. Oleje odpadowe .................................................................................................................108 5.3.2.3. Odpady medyczne i weterynaryjne ....................................................................................109 5.3.2.3. ZuŜyte baterie i akumulatory .............................................................................................. 111 5.3.2.4. ZuŜyty sprzęt elektryczny i elektroniczny ........................................................................... 111 5.3.2.5. Pojazdy wycofane z eksploatacji ........................................................................................ 112 5.3.2.5. Odpady zawierające azbest ............................................................................................... 113 5.3.2.6. Przeterminowane środki ochrony roślin ............................................................................. 114 5.3.3. Pozostałe odpady......................................................................................................................... 114 5.3.3.1. ZuŜyte opony ...................................................................................................................... 114 5.3.3.2. Odpady z budowy, remontów i demontaŜu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej .......................................................................................................................................... 115 5.3.3.3. Komunalne osady ściekowe ............................................................................................... 116 5.3.3.4. Odpady ulegające biodegradacji inne niŜ komunalne ........................................................ 117 3 5.3.3.5. Odpady opakowaniowe ...................................................................................................... 118 5.3.3.6. Odpady z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy .. 119 5.4. Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych ............................................................................ 122 5.5. Środowisko a zdrowie ........................................................................................................................ 130 6. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH .................................................................................................... 133 6.1. Zarządzanie środowiskowe ................................................................................................................ 133 6.2. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska .................................................. 135 6.3. Rozwój badań i postęp techniczny ..................................................................................................... 137 6.4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku ...................................................................................... 138 6.5. Edukacja ekologiczna......................................................................................................................... 139 CZĘŚĆ III – STRATEGIA DZIAŁANIA ........................................................................................................... 141 7. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA BYDGOSZCZY DO 2016 ROKU ............................... 141 7.1. Cele i priorytety ekologiczne .............................................................................................................. 141 7.2. Harmonogram realizacji działań na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku ............................ 144 8. INSTRUMENTY REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ ..................................................................... 158 8.1. Mechanizmy prawno-ekonomiczne .................................................................................................... 158 8.2. Projekty o charakterze środowiskowym realizowane i zrealizowane we współpracy międzynarodowej ................................................................................................................................................................... 160 8.2.1. Projekty realizowane ................................................................................................................... 160 8.2.2. Projekty zrealizowane ................................................................................................................. 162 8.3. Mechanizmy finansowe realizacji Programu ...................................................................................... 163 8.4. Koszty realizacji przedsięwzięć .......................................................................................................... 166 9. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU ................................................................................................ 168 Wyjaśnienia skrótów ...................................................................................................................................... 172 Wykorzystane materiały................................................................................................................................. 172 Załączniki: ...................................................................................................................................................... 173 Spis tabel: Tabela 1 Tabela 2 Tabela 3 Tabela 4 Tabela 5 Zestawienie zadań zaplanowanych na lata 2007-2010 z podziałem na poszczególne działy ... 15 UŜytkowanie gruntów w mieście Bydgoszczy ............................................................................. 19 Liczba mieszkańców Bydgoszczy i gęstość zaludnienia w latach 2005-2010 ............................ 19 Struktura wiekowa mieszkańców Bydgoszczy według stanu na 31.12.2010 r ........................... 20 PrzybliŜona liczna ludności zamieszkująca poszczególne jednostki urbanistyczne Bydgoszczy .. .................................................................................................................................................... 20 Tabela 6 Sieć wodociągowa na terenie miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 ..................................... 21 Tabela 7 Długość sieci wodociągowej w 2010 i 2011 roku na podstawie danych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. .............................................................................................................. 22 Tabela 8 Sieć kanalizacyjna na terenie miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 ..................................... 26 Tabela 9 Długość sieci kanalizacyjnej w 2010 i 2011 roku na podstawie danych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o................................................................................................................. 27 Tabela 10 Ilość zbiorników bezodpływowych zlokalizowanych w Rodzinnych Ogrodach Działkowych ...... 27 Tabela 11 Wykonane i będące w trakcie realizacji oczyszczalnie ścieków deszczowych........................... 28 Tabela 12 Informacje o oczyszczanych ściekach w latach 2005-2010 ....................................................... 29 Tabela 13 Charakterystyka funkcjonujących w 2010 roku oczyszczalni ścieków na terenie Bydgoszczy .. 29 Tabela 14 Sieć gazowa na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ......................................................... 31 Tabela 15 Średnie zuŜycie gazu na jednego odbiorcę ................................................................................ 32 Tabela 16 Odbiorcy energii elektrycznej na terenie miasta Bydgoszczy ..................................................... 33 Tabela 17 Sieć cieplna na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ........................................................... 34 Tabela 18 Podstawowe urządzenia wytwórcze w Elektrociepłowniach Bydgoszcz .................................... 35 Tabela 19 Długość dróg gminnych i powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ................. 36 Tabela 20 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w 2010 roku .................. 39 Tabela 21 Pracujący według rodzajów działalności w 2010 roku ................................................................ 39 Tabela 22 Stopa bezrobocia (stan na 31.12.2010 r) .................................................................................... 39 Tabela 23 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w 2009 roku ......... 44 Tabela 24 Zieleń urządzona utrzymywana przez Urząd Miasta Bydgoszczy .............................................. 55 Tabela 25 Powierzchnia gruntów leśnych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .............................. 57 Tabela 26 Obwody łowieckie znajdujące się w granicach administracyjnych Bydgoszczy ......................... 59 Tabela 27 PrzynaleŜność terytorialna obwodów łowieckich z terenu miasta Bydgoszczy do łowieckich rejonów hodowlanych ...................................................................................................................................... 60 Tabela 28 Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2010 roku .................................... 61 Tabela 29 Własne ujęcia wody w zakładach przemysłowych i innych instytucjach..................................... 62 Tabela 30 Jakość ścieków surowych doprowadzanych do oczyszczalni w 2011 roku ................................ 64 Tabela 31 StęŜenia zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach do odbiornika w 2011 roku .................. 64 4 Tabela 32 Sprawność oczyszczalni ścieków ............................................................................................... 64 Tabela 33 Planowany stan systemu kanalizacyjnego na dzień 31.12.2015 r w Bydgoszczy zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych...................................................................... 65 Tabela 34 Obecny i planowany stan oczyszczalni ścieków na dzień 31.12.2015 w aglomeracji Bydgoszcz zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych ........................................................ 65 Tabela 35 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi.... 66 Tabela 36 Ilość ścieków wytworzonych przez największe zakłady przemysłowe i instytucje w Bydgoszczy w latach 2010-2011 .......................................................................................................................................... 66 Tabela 37 Wykaz budowli hydrotechnicznych na terenie miasta Bydgoszczy ............................................ 68 Tabela 38 Wyniki analizy zagroŜenia suszą ................................................................................................ 71 Tabela 39 Struktura bonitacyjna gleb na terenie miasta Bydgoszczy .......................................................... 73 Tabela 40 Kwasowość gleb i potrzeby wapnowania w latach 2007-2009 ................................................... 73 Tabela 41 Wykaz szkód w środowisku spowodowanych przez działalność podmiotów korzystających ze środowiska .................................................................................................................................................... 74 Tabela 42 Zawartość makroelementów w glebach ...................................................................................... 78 Tabela 43 Całkowita emisja gazów cieplarnianych z terenu miasta – w tonach ekwiwalentu dwutlenku węgla (MgCO2e) .............................................................................................................................................. 80 Tabela 44 Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć termomodernizacyjnych.......................................... 81 Tabela 45 Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciąŜliwych* na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ......................................................................................................................................... 82 Tabela 46 Procentowy udział odbiorców ciepła na terenie Bydgoszczy w latach 2010 i 2011 .................... 84 Tabela 47 Zestawienie stęŜeń zanieczyszczeń powietrza w Bydgoszczy z 2009 i 2010 r. ......................... 85 Tabela 48 Wynikowe klasy strefy aglomeracja bydgoska dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej za rok 2010 dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzi .................................................................................................................................................... 88 Tabela 49 Podstawa do zakwalifikowania strefy do opracowania programu ochrony powietrza ................ 88 Tabela 50 Zestawienie mocy i zasobów energetycznych rzek na terenie województwa kujawskopomorskiego .................................................................................................................................................... 90 Tabela 51 Rodzaje elektrowni wodnych na terenie miasta Bydgoszczy ..................................................... 91 Tabela 52 Kolektory słoneczne na terenie miasta Bydgoszczy ................................................................... 91 Tabela 53 Zestawienie podstawowych parametrów hydrogeotermalnych dla miasta Bydgoszczy ............. 91 Tabela 54 Liczba zgłoszeń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystania ciepła ziemi .................................................................................................................................................... 92 Tabela 55 Ocena stanu czystości rzek miasta Bydgoszczy w 2010 roku .................................................... 94 Tabela 56 Jakość zwykłych wód podziemnych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ...................... 96 Tabela 57 Rodzaje i ilości odebranych odpadów komunalnych w 2010 roku.............................................. 99 Tabela 58 Skład morfologiczny odpadów komunalnych na poszczególnych trasach pomiarowych ......... 100 Tabela 59 Podział Miasta Bydgoszczy na sektory w celu zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości ................................................................................................... 106 Tabela 60 Planowany harmonogram podejmowania stosownych uchwał ................................................. 107 Tabela 61 Ilość olejów odpadowych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ............................................................................................................................... 108 Tabela 62 Ilość odpadów medycznych i weterynaryjnych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .................................................................................................. 109 Tabela 63 Ilość zuŜytych baterii i akumulatorów wytworzonych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ................................................................................................................................................... 111 Tabela 64 Ilość zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego wytworzonego, odzyskanego i unieszkodliwionego w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy ................................................................... 112 Tabela 65 Ilość zuŜytych lub nienadających się do uŜytkowania pojazdów (wyłączając maszyny pozadrogowe), odpadów z demontaŜu, przeglądu i konserwacji pojazdów wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ................................................................... 112 Tabela 66 Ilość odpadów zawierających azbest wytworzonych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ................................................................................................................................................... 114 Tabela 67 Ilość odpadów z budowy, remontów i demontaŜu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ... 115 Tabela 68 Ilość odpadów ulegających biodegradacji innych niŜ komunalne wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ................................................................... 117 Tabela 69 Ilość odpadów opakowaniowych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku .................................................................................................................... 119 Tabela 70 Masa odpadów wytworzonych, poddana odzyskowi i unieszkodliwiona na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku ............................................................................................................................... 121 Tabela 71 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz 5 linie elektroenergetyczne, wyraŜone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby ............................. 123 Tabela 72 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyraŜone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby .................................................................................................................................................. 123 Tabela 73 Pomiary poziomu hałasu prowadzone na terenie Bydgoszczy w 2010 roku ............................ 125 Tabela 74 Zestawienie wyników ciągłych pomiarów hałasu drogowego w latach 2007-2010 przy Placu Poznańskim w Bydgoszczy ........................................................................................................................... 126 Tabela 75 Awarie przemysłowe na terenie Bydgoszczy w 2010 roku ...................................................... 132 Tabela 76 Harmonogram realizacji przedsięwzięć priorytetowych przewidzianych do realizacji w ramach Programu .................................................................................................................................................. 145 Tabela 77 Szacunkowe koszty wdraŜania zadań zaplanowanych w ramach Programu w latach 2013-2020 .................................................................................................................................................. 167 Tabela 78 Zestawienie wskaźników monitorowania .................................................................................. 169 Spis rysunków: Rysunek 1 PołoŜenie miasta Bydgoszczy na tle województwa kujawsko-pomorskiego ......................... 18 Rysunek 2 Mapa zagroŜeń ruchami masowymi powierzchni ziemi (skarpy) na obszarze Bydgoszczy .. 42 Rysunek 3 Obszary Natura 2000 na terenie miasta Bydgoszczy (źródło: www.geoportal.gov.pl) .......... 47 Rysunek 4 Obszary chronionego krajobrazu na terenie miasta Bydgoszczy (źródło: www.geoportal.gov.pl) ...................................................................................................................................... 48 Rysunek 5 PołoŜenie Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego na terenie miasta Bydgoszczy (źródło: www.geoportal.gov.pl) ...................................................................................................................................... 50 Rysunek 6 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie miasta ........................................................ 69 Rysunek 7 Obszary zagroŜone podtopieniami ........................................................................................ 70 Rysunek 8 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc (Źródło: Ośrodek Meteorologii IMiGW) ........... 90 Rysunek 9 Monitoring hałasu komunikacyjnego w Bydgoszczy (źródło: „Raport o stanie środowiska w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz) ......................................................... 126 Spis wykresów: Wykres 1 Wykres 2 Wykres 3 Wykres 4 Wykres 5 Wykres 6 Wykres 7 Wykres 8 2010 Wykres 9 Wykres 10 Wykres 11 Liczba ludności miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 ...................................................... 20 Długość czynnej sieci wodociągowej w latach 2005-2010 .................................................... 22 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 2005-2010..................................................... 26 Długość czynnej sieci gazowej w latach 2005-2010 .............................................................. 32 Odbiory energii elektrycznej w latach 2005-2010 .................................................................. 33 Długość sieci cieplnej na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 ....................................... 34 Długość poszczególnych typów dróg gminnych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 .. ............................................................................................................................................... 37 Długość poszczególnych typów dróg powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005............................................................................................................................................... 37 Zieleń urządzona w mieście (Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r.) 55 ZuŜycie wody na potrzeby gospodarki narodowej w Bydgoszczy w latach 2005-2010 ........ 62 Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 . 83 6 STRESZCZENIE Program ochrony środowiska jest opracowaniem planistycznym, którego obowiązek opracowania wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm). Program ma na celi efektywne zarządzanie ochroną środowiska zgodnie z polityką ekologiczną państwa. „Program ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020” roku jest aktualizacją poprzedniego „Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” przyjętego wraz z „Planem gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” uchwałą Rady Miasta Nr LVI/1108/05 z dnia 26 października 2005 roku. Składa się z trzech części: Część I – Wprowadzenie Część II – Stan aktualny Część III – Strategia działania W pierwszej części przedstawiono podstawę prawną i strukturę opracowania oraz wskazano metodykę sporządzania niniejszego opracowania. Omówione zostały uwarunkowania środowiskowe wynikające z dokumentów strategicznych szczebla krajowego, wojewódzkiego jak i lokalnego. Wyznaczony został nadrzędny cel Programu, którego brzmienie jest następujące: poprawa stanu środowiska poprzez zachowanie istotnych walorów przyrodniczych oraz zrównowaŜony rozwój, jako podstawa rozwoju gospodarczego miasta i poprawy jakości Ŝycia mieszkańców. Zostały takŜe określone priorytety ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy: • Poprawa jakości środowiska, • Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych, • Ochrona przyrody, • Racjonalna gospodarka odpadami, • Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego, • Edukacja ekologiczna społeczeństwa, • Działania systemowe w ochronie środowiska. W drugiej części dokumentu opisano aktualny stan poszczególnych komponentów środowiska na terenie miasta Bydgoszczy oraz omówiono wpływ środowiska na zdrowie ludzi. Zidentyfikowano równieŜ najwaŜniejsze problemy, które mają negatywny wpływ na środowisko oraz na jakość Ŝycia mieszkańców. W części trzeciej niniejszego opracowania wyznaczono cele średniookresowe do 2020 roku i kierunki działań na najbliŜsze cztery lata. Realizacja zaplanowanych zadań przedstawionych w harmonogramie pozwoli na osiągniecie zakładanych celów. Omówiono mechanizmy prawno-ekonomiczne, słuŜące skutecznemu zarządzaniu środowiskowemu. Przedstawiono koszty realizacji zaplanowanych działań oraz wyznaczono wskaźniki monitoringu realizacji Programu, dzięki którym w kolejnych latach moŜliwe będzie określenie kierunku zmian zachodzących w środowisku. Niniejszy dokument uwzględnia najwaŜniejsze uwarunkowania środowiskowe wynikające z opracowań strategicznych, określa konieczne inwestycje oraz szacunkowe koszty niezbędne do ich wykonania, wskazuje realizatorów poszczególnych działań, a tym samym stanowi politykę ekologiczną miasta Bydgoszczy. CZĘŚĆ I – WPROWADZENIE 1. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia Przedmiotem niniejszego opracowania jest aktualizacja poprzedniego „Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” przyjętego wraz z „Planem gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” uchwałą Rady Miasta Nr LVI/1108/05 z dnia 26 października 2005 roku. Obowiązek sporządzenia Programu ochrony środowiska wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.). Zgodnie z art. 17 wyŜej wymienionej ustawy organ miasta sporządza program ochrony środowiska. Z wykonania programu organ 7 wykonawczy sporządza co dwa lata raporty, które przedstawia radzie miasta. Program ochrony środowiska ma na celu efektywne zarządzanie ochroną środowiska zgodnie z polityką ekologiczną państwa. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym Ŝe przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Program ochrony środowiska winien spełniać wymagania określone w art. 14, art. 17 i art. 18 ustawy z dnia Prawo ochrony środowiska. Zasady i tryb udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony środowiska określa ustawa dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227). Program ochrony środowiska zgodnie z art. 14 ustawy Prawo ochrony środowiska ma określać przede wszystkim: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 1.2. Zmiana uwarunkowań prawnych Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej i przyjęciu Traktatu Akcesyjnego, w którym stawia się naszemu krajowi powaŜne zadania do wypełnienia, które po roku 2015 przyczynią się do spełniania przez Polskę wszystkich standardów w ochronie środowiska, jakie obowiązywały w krajach członkowskich UE. W związku z koniecznością dokonania harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z prawem Unii Europejskiej, przepisy zawarte w unijnych aktach prawnych w tym zakresie tj. w rozporządzeniach, dyrektywach, decyzjach i uchwałach są systematycznie transponowane do prawa krajowego. Od sporządzenia poprzedniego „Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” nastąpiły liczne zmiany w polskim ustawodawstwie m.in.: uchwalono ustawę z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) – ustawa określa zasady i tryb postępowania w sprawach o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, ocen oddziaływania na środowisko, transgranicznego oddziaływania na środowisko oraz określa zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) - ogłoszenie teksu jednolitego 23 stycznia 2008 roku, ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220) – ogłoszenie teksu jednolitego 25 sierpnia 2009 roku, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.) ogłoszenie teksu jednolitego 14 września 2010 roku, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145) – ogłoszenie teksu jednolitego 10 stycznia 2012 roku, ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493) – system został zmodyfikowany i rozszerzony. Ustawa ta implementowała do polskiego porządku prawnego dyrektywę 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu, ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) - ogłoszenie teksu jednolitego 13 grudnia 2010 roku, ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. Nr 130, poz. 1070 z późn. zm.) - ustawa określa zasady zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji oraz zasady obrotu i zarządzania jednostkami Kioto. W załączniku do ustawy przedstawiono wykaz gazów cieplarnianych i innych substancji wprowadzanych do powietrza, objętych systemem zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji, ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897). 1.3. Struktura Programu i metodyka prac Opracowując Program przyjęto następującą kolejność działań: • w pierwszym kwartale 2012 roku przeprowadzono ankietyzację zakładów produkcyjnych, szpitali, jednostek oświatowych funkcjonujących na terenie miasta oraz rozesłano pisma o udostępnieniu 8 informacji o środowisku do róŜnych instytucji administracji specjalnej (tj. WIOŚ, RDOŚ, PPIS itp.), na podstawie aktualnego stanu środowiska naturalnego oraz uzyskanych informacji z przeprowadzonej ankietyzacji określono obszary priorytetowe polityki ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy, • wyznaczono cele średniookresowe do roku 2020, • dla kaŜdego celu średniookresowego wyznaczono kierunki działań na najbliŜsze cztery lata, • określono sposób finansowania zaplanowanych zadań, • określono sposób kontroli realizacji Programu. Strukturę niniejszego Programu oparto na „Polityce ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program powinien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego) oraz kierunki działań na najbliŜsze cztery lata oraz monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdroŜenie. Cele i kierunki działań zostały ujęte w trzech blokach tematycznych: ochrona zasobów naturalnych, poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, kierunki działań systemowych. W załoŜeniach Programu przyjęto takŜe zapisy w dokumentach szczebla lokalnego tj. Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014, Strategię Rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku oraz wyŜszego szczebla tj. Program ochrony środowiska z Planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018, Strategia Rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007-2020. Charakterystykę miasta oraz diagnozę stanu środowiska naturalnego na terenie miasta Bydgoszczy sporządzono głównie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy (WIOŚ), Urzędu Miasta w Bydgoszczy oraz przeprowadzonej ankietyzacji funkcjonujących zakładów produkcyjnych, szpitali i jednostek oświatowych. Do opracowania wykorzystano równieŜ dane uzyskane z niŜej wymienionych jednostek: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Bydgoszczy (RDOŚ), Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku (RZGW), Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Bydgoszczy (PPIS) Kujawsko-Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku (KPZMiUW), Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej w Bydgoszczy (ZDMiKP), Okręgowa Stacja Chemiczno - Rolnicza w Bydgoszczy (OSChR), Nadleśnictwa Bydgoszcz i śołędowo, Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. (MWiK), Spółka Wodna KAPUŚCISKA, • Dane o stanie środowiska naturalnego podane są według stanu na dzień 31.12.2010 r, tam gdzie było moŜliwe podane zostały dane bardziej aktualne. Na podstawie aktualnego stanu środowiska naturalnego na terenie miasta Bydgoszczy, a takŜe uwarunkowań wynikających z dokumentów programowych wyznaczono kierunki działań i zaproponowano do nich zadania, których wykonanie jest niezbędne, aby zachować bądź poprawić stan środowiska, a tym samym poprawić jakość Ŝycia mieszkańców Bydgoszczy. Na tej podstawie wyznaczono obszary priorytetowe i sprecyzowano cele środowiskowe, co przedstawione zostało w części Programu dotyczącej strategii działania. Koszty realizacji działań i określenie sposobu finansowania oszacowano w oparciu o analizę materiałów dotyczących planowanych do realizacji zadań środowiskowych w latach 2013-2016, przekazanych przez Urząd Miasta, instytucje publiczne działające w obszarze ochrony środowiska oraz przedsiębiorców, a takŜe na podstawie dokumentów strategicznych. 1.4. Zawartość dokumentu Programu Sporządzony „Program ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku” składa się z 9 rozdziałów: Rozdział 1 – Wstęp Określa podstawę prawną opracowania, zmiany w uwarunkowaniach prawnych oraz strukturę program i metodykę prac nad Programem. Rozdział 2 – ZałoŜenie wyjściowe Programu Rozdział ten ujmuje uwarunkowania Programu (wewnętrzne i zewnętrzne), limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska na poziomie krajowym i lokalnym. Podsumowano wykonanie poprzedniego Programu ochrony środowiska. Zostały wyznaczone priorytety ochrony środowiska oraz został określony nadrzędny cel Programu. Rozdział 3 – Ogólna charakterystyka miasta Bydgoszczy Opisano połoŜenie geograficzne, budowę geologiczną, klimat i charakterystykę demograficzną miasta. Scharakteryzowano infrastrukturę komunalną, w tym zaopatrzenie mieszkańców w wodę, w gaz ziemny, 9 energię elektryczną i cieplną oraz opisano funkcjonującą sieć kanalizacyjną wraz z oczyszczalniami ścieków. Opisano infrastrukturę komunikacyjną tj. sieć drogową, kolejową oraz komunikację publiczną. Przedstawiono potencjał gospodarczy Bydgoszczy. Rozdział 4 – Ochrona zasobów naturalnych Opisano formy ochrony przyrody, zieleń miejską, lesistość miasta Bydgoszczy oraz racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi i geologicznymi oraz ochronę powierzchni ziemi. Rozdział 5 – Poprawa jakości środowiska Rozdział ten opisuje jakość poszczególnych komponentów środowiska naturalnego oraz wpływ na zdrowie ludzi. Przedstawiono moŜliwości wykorzystania energii z odnawialnych źródeł. Scharakteryzowano gospodarkę odpadami na terenie miasta. Rozdział 6 – Kierunki działań systemowych Opisano systemy zarządzania środowiskowego, udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Przedstawiono rozwój badań i postęp techniczny jak równieŜ odpowiedzialność za szkody w środowisku. Opisano prowadzoną na terenie miasta edukację ekologiczną. Rozdział 7 – Strategia ochrony środowiska miasta Bydgoszczy do 2016 roku W rozdziale tym wyznaczono siedem obszarów priorytetowych. Do kaŜdego obszaru przypisano cele średniookresowe do 2020 roku oraz kierunki działań na najbliŜsze cztery lata. Przedstawiono harmonogram działań na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku. Rozdział 8 – Instrumenty realizacji polityki ekologicznej Przedstawiono mechanizmy prawno-ekonomiczne i finansowe realizacji Programu oraz szacunkowe koszty wdraŜania zadań zaplanowanych w ramach Programu w latach 2013-2020. Rozdział 9 – Monitoring realizacji Programu Przedstawiono sposób realizacji Programu oraz wyznaczono wskaźniki monitorowania. 2. ZAŁOśENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU 2.1. Wprowadzenie Znaczącą rolę w definiowaniu polityki ekologicznej miasta Bydgoszczy pełnią zapisy zawarte w opracowaniach szczebla krajowego i wojewódzkiego. NaleŜy równieŜ uwzględnić uwarunkowania wewnętrzne zawarte w dokumentach planistycznych dla Bydgoszczy. Podstawowym dokumentem w kształtowaniu Programu ochrony środowiska pełni „Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”. Dokumentem szczebla wojewódzkiego jest „Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007-2020”. Zapisy zawarte w wymienionych dokumentach naleŜy postrzegać jako wytyczne dla niniejszego Programu, stanowiące tzn. uwarunkowania zewnętrzne. Polityka ochrony środowiska miasta Bydgoszczy kształtowana jest równieŜ przez uwarunkowania wewnętrzne. Do podstawowych dokumentów naleŜy „Strategia Rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku” oraz raport z wykonania poprzedniego Programu ochrony środowiska. 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne 2.2.1. Polityka Ekologiczna Państwa „Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” jest dokumentem strategicznym określającym na podstawie aktualnego stanu środowiska priorytety polityki ekologicznej. Zostały podane kierunki działań w latach 2009-2012, których realizacja pozwoli na osiągnięcie niŜej wymienionych celów średniookresowych. Ochrona zasobów naturalnych: w zakresie ochrony przyrody - podstawowym celem średniookresowym jest zachowanie bogatej róŜnorodności biologicznej polskiej przyrody. Kierunkami działań w tym zakresie jest dokończenie inwentaryzacji i waloryzacji róŜnorodności biologicznej Polski. Stworzy to podstawę do ustanowienia pełnej listy obszarów ochrony ptaków i ochrony siedlisk w europejskiej sieci Natura 2000. Konieczne jest równieŜ egzekwowanie wymogów ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz rygorystyczne przestrzeganie zasad ochrony środowiska, a takŜe kontynuacja tworzenia krajowej sieci obszarów chronionych uwzględniającą utworzenie nowych parków narodowych, rezerwatów, parków krajobrazowych oraz powstanie form i obiektów ochrony przyrody. W systemie ochrony przyrody naleŜy takŜe uwzględnić korytarze ekologiczne, jako miejsca dopełniające obszarową formę ochrony przyrody, w zakresie ochrony i zrównowaŜonego rozwoju lasów – przyjętymi celami średniookresowymi są dalsze prace w kierunku racjonalnego uŜytkowania zasobów leśnych przez kształtowanie ich 10 właściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego. Kierunkami działań w tym zakresie jest realizacja przez Lasy Państwowe „Krajowego programu zwiększenia lesistości”, utrzymanie znacznej retencji wodnej i jej powiększanie przez przywracanie przesuszonych przez meliorację terenów wodno-błotnych oraz dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska oraz zwiększenie róŜnorodności genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych, w zakresie racjonalnej gospodarki zasobami wodnymi - głównym celem średniookresowym jest racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi oraz zwiększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Naczelnym zadaniem będzie dąŜenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem, w zakresie ochrony ziemi – przyjętym celem średniookresowym jest rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównowaŜonego, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenne, zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracając im funkcję przyrodniczą, rekreacyjną lub rolniczą, w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi - podstawowym celem jest racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego: w zakresie zdrowia środowiskowego – podstawowym celem średniookresowym jest dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska, w zakresie jakości powietrza – najwaŜniejszym celem będzie dąŜenie do spełnienia przez Polskę zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego oraz Dyrektywy LCP i Dyrektywy CAFE. Zadania będą głównie koncentrować się na dalszej redukcji emisji SO2, NOx i pyłu drobnego z procesów wytwarzania energii, modernizacji systemów energetycznych oraz w dalszym ciągu opracowywanie i wdraŜanie przez właściwych marszałków województw Programów naprawczych w strefach, w których notuje się przekroczenia standardów dla pyłu drobnego PM10 i PM2,5 zawartych w Dyrektywie CAFE, poprzez eliminację niskich źródeł emisji oraz zmniejszenia emisji pyłu ze środków transportu, w zakresie ochrony wód - naczelnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym równieŜ zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków. Cel ten będzie realizowany przez opracowanie dla kaŜdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju, w zakresie gospodarki odpadami – celami średniookresowymi w tym zakresie jest utrzymanie tendencji oddzielenia ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju, znaczne zwiększenie odzysku energii z odpadów komunalnych w sposób bezpieczny dla środowiska, zamknięcie wszystkich składowisk, które nie spełniają standardów UE i ich rekultywacja, sporządzenie spisu zamkniętych oraz opuszczonych składowisk odpadów wydobywczych, wraz z identyfikacją obiektów wpływających znacząco na środowisko, eliminacja kierowania na składowiska zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz zuŜytych baterii i akumulatorów, pełne zorganizowanie krajowego systemu zbierania wraków samochodów i demontaŜ pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz zorganizowanie systemu preselekcji sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich więcej niŜ 50% w stosunku do odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych, w zakresie oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych - celem średniookresowym w zakresie ochrony przed hałasem jest dokonanie wiarygodnej oceny naraŜania społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i podjęcie kroków do zmniejszenia tego zagroŜenia tam, gdzie jest ono największe. Podobny jest teŜ cel działań związanych z zabezpieczeniem społeczeństwa przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, w zakresie substancji chemicznych - średniookresowym celem polityki ekologicznej w odniesieniu do chemikaliów jest stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek, zgodnego z zasadami Rozporządzenia REACH. Kierunki działań systemowych: doprowadzenie do sytuacji, w której projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki będą, zgodnie z obowiązującym w tym zakresie prawem, poddawane procedurze oceny 11 oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny będą uwzględniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów, uruchomienie mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą rozwoju zrównowaŜonego, jak najszersze przystępowanie do systemu EMAS, rozpowszechnianie wiedzy wśród społeczeństwa o tym systemie i tworzenie korzyści ekonomicznych dla firm i instytucji będących w systemie, podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zwiększenie roli polskich placówek badawczych we wdraŜaniu ekoinnowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalającego stanu systemu monitoringu środowiska, stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego moŜliwość wystąpienia szkody. W przypadku wystąpienia szkody w środowisku koszty naprawy muszą w pełni ponieść jej sprawcy, przywrócenie właściwej roli planowania przestrzennego na obszarze całego kraju, w szczególności dotyczy to miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny być podstawą lokalizacji nowych inwestycji. 2.2.2. Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007 – 2020 „Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007 – 2020” jest załącznikiem do Uchwały nr XLI/586/05 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 12 grudnia 2005 roku. Strategia rozwoju województwa stanowi główne narzędzie polityki regionalnej i określa procesy rozwojowe. Celem nadrzędnym strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego jest poprawa konkurencyjności regionu i podniesienie poziomu Ŝycia mieszkańców przy respektowaniu zasad zrównowaŜonego rozwoju. Jest to cel w pełni zgodny z zasadniczymi kierunkami rozwoju kraju proponowanymi przez Narodowy Plan Rozwoju i Narodową Strategię Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013, a takŜe proponowanymi celami polityki spójności Unii Europejskiej po 2006 r. W ramach niniejszej strategii wyznaczono trzy priorytetowe obszary działań, w obrębie których określono działania strategiczne i główne kierunki działań. Zapisane działania, które pośrednio lub bezpośrednio kształtują politykę ochrony środowiska miasta Bydgoszczy mieszczą się w następujących priorytetowych obszarach działań: Priorytetowy obszar działań 1. Rozwój nowoczesnej gospodarki Działanie 1.2 Wzmacnianie konkurencyjności regionalnej gospodarki rolnej Aktywność gospodarstw rolnych wiąŜe się z dostosowywaniem do ustalonych kierunków i wielkości produkcji, przestrzeganiem jej standardów zapewniających bezpieczeństwo Ŝywności. Aby spełnić określone warunki konieczne będą inwestycje zmierzające do poprawy zdolności technicznych, standardów higienicznych i sanitarnych produkcji surowców Ŝywnościowych i ochrony środowiska. Poprawie zdolności konkurencyjnej gospodarstw rolnych w regionie słuŜyć będzie wprowadzanie nowych technik uprawy i hodowli, postęp biologiczny w produkcji zwierzęcej i roślinnej, wprowadzanie nowych kierunków produkcji m.in. upraw metodami ekologicznymi i upraw roślin energetycznych. Priorytetowy obszar działań 2. Unowocześnienie struktury funkcjonalno-przestrzennej regionu Działanie 2.1. Wspieranie rozwoju sieci osadniczej Dobrze rozwinięta sieć osadnicza, w tym szczególnie miast o zróŜnicowanych funkcjach, obszarach obsługi i usytuowaniu w hierarchii sieci, wpływa na poziom jakości Ŝycia mieszkańców, na zaspokajanie potrzeb społecznych. Strategia generalnie zakłada rozwój wszystkich węzłów sieci osadniczej, w szczególności w zakresie rozwoju ich funkcji obsługi mieszkańców. Działanie 2.2. Rozwój infrastruktury technicznej Stan infrastruktury technicznej, w szczególności komunikacyjnej, w istotnej mierze decyduje o konkurencyjności województwa. Istotnym aspektem rozwoju niektórych elementów infrastruktury technicznej, jest ich korzystne oddziaływanie na poprawę jakości środowiska przyrodniczego regionu. Do najwaŜniejszych kierunków działań naleŜy zaliczyć: unowocześnienie układów transportowych wewnątrzregionalnych - poprzez komplementarną integrację układów transportowych, zwłaszcza drogowych i kolejowych, zwiększającą spójność terytorialną, sprzyjającą mobilności przestrzennej ludności, korzystnie wpływającą na stan środowiska i poziom Ŝycia mieszkańców, rozwój i unowocześnienie infrastruktury technicznej i mieszkalnictwa – w szczególności budowę i unowocześnianie sieci i urządzeń dla zaopatrzenia mieszkańców regionu w wodę pitną wysokiej jakości; budowę, rozbudowę i modernizację systemów i urządzeń odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz rozbudowę kanalizacji deszczowej; unowocześnianie systemu gospodarowania odpadami stałymi, w tym organizację odbioru i wywozu odpadów na składowiska, segregację odpadów i recykling, likwidację i rekultywację składowisk wypełnionych i nieuŜytkowanych, nie odpowiadających normom, w tym mogilników; rozwój i modernizację infrastruktury 12 elektroenergetycznej, w tym wytwarzającej energię (elektryczną, cieplną), systemów przesyłowych; unowocześnianie źródeł energii cieplnej dla zmniejszenia emisji zanieczyszczeń środowiska i poprawy efektywności energetycznej, pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych (energii spadku wody i wód termalnych, energii wiatrowej, energii z biomasy, energii z ogniw słonecznych), wdraŜanie nowoczesnych technik i technologii w infrastrukturze przemysłowej, rozwój infrastruktury gospodarki wodnej – w szczególności poprzez wznoszenie obiektów małej retencji (budowę, odbudowę zdewastowanych) w zlewniach rzek regionu kujawsko-pomorskiego, koniecznych dla zatrzymania wód opadowych i roztopowych oraz regulacji ich odpływu w celu zmniejszenia deficytu wód w okresie wegetacji, realizację systemów i urządzeń regulujących stosunki wodne, w szczególności na uŜytkach rolnych. Działanie 2.6. Zachowanie i wzbogacanie zasobów środowiska przyrodniczego Rozwój społeczny i gospodarczy powinien zachodzić w respekcie dla zachowania walorów i zasobów środowiska, w szczególności dotyczy to: zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, czystości powietrza atmosferycznego, ograniczenia hałasu komunikacyjnego. Niezbędna jest równieŜ systematyczna, szeroko prowadzona edukacja przyrodnicza i ekologiczna społeczeństwa. Do najwaŜniejszych kierunków działań naleŜy zaliczyć: utrwalanie, wzbogacanie systemu ekologicznego regionu – system ekologiczny to zachowanie z przeszłości struktury środowiska przyrodniczego województwa. Aby system ten funkcjonował prawidłowo konieczne jest zapewnienie warunków dla prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego województwa, w tym zachowania, zwiększania bioróŜnorodności florystycznej i faunistycznej, ochrona bierna i czynna najcenniejszych zasobów i walorów tego środowiska, przeciwdziałanie jego degradacji, zwłaszcza ze strony podejmowanych działań gospodarczych, rewaloryzacja środowiska przyrodniczego - wskutek zaniechania aktywności ingerującej w środowisko lub wzrost świadomości ekologicznej, ujawniają się moŜliwości odbudowy przyrodniczych wartości obszarów i wzbogacenia zasobów przyrody. Zwiększanie wartości przyrodniczych moŜe odbywać się poprzez wprowadzanie zadrzewień śródpolnych, wzdłuŜ dróg i cieków wodnych na bezleśnych obszarach intensywnie uŜytkowanych rolniczo; przebudowę drzewostanów uszkodzonych oraz wzbogacanie składu gatunkowego w celu podniesienia zdrowotności i produktywności lasów; renaturalizację zniszczonych dolin rzecznych, lasów łęgowych i olsów, rynien jeziornych itp., przyrodniczych siedlisk wodno-błotnych, śródleśnych zbiorników wodnych, torfowisk, wrzosowisk, wydm. 2.3. Uwarunkowania wewnętrzne 2.3.1. Strategia rozwoju Bydgoszczy „Strategia rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku” jest załącznikiem do Uchwały nr XXXVI/795/04 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 10 listopada 2004 roku. Strategia wytycza kierunki rozwoju miasta, zgodnie z najlepiej pojętym interesem Bydgoszczy i jej mieszkańców. Została wykreowana koncepcja rozwojowa uwzględniająca zagadnienia równowagi społecznej, aspiracje mieszkańców, dobrą jakość Ŝycia, nowoczesną gospodarkę, troskę o przestrzeń publiczną miasta, wartości nauki i kultury, zintegrowanie z rozwojem regionu. Strategia rozwoju miasta sformułowana jest w pięciu głównych celach strategicznych oraz w celach operacyjnych, które są uszczegółowieniem celów głównych. Poszczególnym celom operacyjnym przypisano działania. NiŜej opisano działania, których realizacja wpłynie na kształtowanie polityki ochrony środowiska miasta Bydgoszczy. Strategiczny cel I – Tworzenie warunków dla wszechstronnego rozwoju mieszkańców Bydgoszczy oraz ich identyfikacji z miastem. I.1.C. Zwiększenie efektywności gospodarowania komunalnymi zasobami mieszkaniowymi – poprzez m.in. doprowadzenie do stopniowego zmniejszania się udziału wydatków na ogrzewanie i ciepłą wodę poprzez zmniejszenie zuŜycia (docieplanie ścian, stropodachów, wymiana stolarki okiennej i instalacji wewnętrznych, opomiarowanie mieszkań itp.). I.6.B. Przeciwdziałanie poŜarom, katastrofom oraz innym zagroŜeniom – poprzez wyznaczanie sieci dróg i obwodnic do przewozu toksycznych środków przemysłowych i materiałów niebezpiecznych, a takŜe wykonanie na obrzeŜach miasta odpowiednich parkingów, prowadzenie kontroli zabezpieczenia materiałów niebezpiecznych w zakładach przemysłowych oraz obiektów posiadających urządzenia chłodnicze oraz stałe monitorowanie urządzeń wałów ochronnych. Strategiczny cel II – Nowoczesne i funkcjonalne zagospodarowanie przestrzeni miejskiej. II.1. Rozwój transportu zbiorowego – rozbudowa i modernizacja infrastruktury transportu zbiorowego, rozbudowa układu tramwajowego, kontynuacja wdraŜania nowoczesnego systemu sterowania ruchem uwzględniającego priorytety dla transportu zbiorowego, zakupy i modernizacja taboru w ramach miejskiego 13 systemu transportu zbiorowego, integracja róŜnych form transportu zbiorowego w obszarze miasta i aglomeracji (w tym transportu szynowego, drogowego, lotniczego i wodnego). II.2. Rozwój układu drogowego - budowa ulic i drogowych przepraw mostowych oraz obiektów inŜynierskich drogowo-kolejowych o charakterze ponadlokalnym i ponadregionalnym, modernizacja ulic układu podstawowego, budowa i modernizacja ulic osiedlowych oraz rozbudowa systemu ścieŜek rowerowych i ciągów spacerowych, II.3. Poprawa dostępności komunikacyjnej Bydgoszczy w układzie krajowym i międzynarodowym modernizacja połączeń drogowych z planowaną siecią dróg ekspresowych i autostrad, budowa obwodnic, rozbudowa i modernizacja Portu Lotniczego, modernizacja infrastruktury kolejowej w dostosowaniu do standardów europejskich, aktywizacja Bydgoskiego Węzła Wodnego poprzez modernizację i budowę przystani dla pływających jednostek turystycznych wraz z zapleczem oraz bulwarów nadrzecznych w obszarze miasta, II.5. Poprawa jakości przestrzeni publicznej – rewitalizacja obszarów zdegradowanych w aspekcie społecznym i urbanistycznym (między innymi obiektów poprzemysłowych), poprawa stanu zieleni miejskiej oraz budowa nowych, kompleksowych obiektów zieleni i rekreacji na terenach osiedli mieszkaniowych, II.6. Poprawa jakości i ciągłości dostaw wody oraz dalsza rozbudowa systemu wodociągowego – kontynuacja prac związanych z ochroną ujęć wody „CzyŜkówko” i „Las Gdański”, budowa sieci wodociągowych, modernizacja i renowacja sieci wodociągowych, budowa osiedlowych studni awaryjnych i publicznych, II.7. Poprawa i ochrona środowiska naturalnego - rozbudowa i modernizacja systemu kanalizacji sanitarnej dla oczyszczalni ścieków "Fordon" i "Kapuściska", rozbudowa i modernizacja systemu kanalizacji deszczowej, Bagrowanie rzeki Brdy i Kanału Bydgoskiego (starego i nowego) oraz Brdy Młyńskiej w granicach miasta, rozbudowa kompleksu utylizacji odpadów oraz rekultywacja wyeksploatowanej czaszy wysypiska w śółwinie-Wypaleniskach, likwidacja wysypisk przemysłowych oraz tzw. „dzikich”, rekultywacja terenów zdegradowanych przyrodniczo, kontynuacja i rozszerzenie programu selektywnej zbiórki odpadów oraz ich recyklingu, kontynuowanie prac związanych z ochroną mieszkańców przed hałasem, obniŜenie emisji substancji toksycznych do atmosfery, ochrona zasobów dóbr przyrody oraz krajobrazu kulturowego miasta, współpraca w zakresie ochrony środowiska z gminami ościennymi, II.8. Rozwój systemów energetycznych - rozwój alternatywnych źródeł energii i wykorzystanie energii o charakterze odnawialnym, rozbudowa i modernizacja systemu ciepłowniczego w kierunku podniesienia bezpieczeństwa energetycznego, rozbudowa i unowocześnienie istniejącego systemu gazowniczego dla poszerzenia moŜliwości stosowania ogrzewania gazem, rozbudowa i modernizacja istniejących systemów elektroenergetycznych w kierunku podniesienia bezpieczeństwa energetycznego. Znaczna część opisanych wyŜej działań została przeniesiona do niniejszego opracowania. 2.3.2. Raport z wykonania poprzedniego Programu ochrony środowiska Uchwałą Nr LVI/1108/05 z dnia 26 października 2005 roku Rada Miasta Bydgoszczy przyjęła „Program ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012” wraz z „Planem gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy na lata 2005-2012”. Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) z wykonania programów organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. Uchwałą Nr XLIX/725/09 z dnia 24 czerwca 2009 r. Rada Miasta Bydgoszczy przyjęła sprawozdanie z wykonania Programu ochrony środowiska oraz Planu gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy za lata 2007-2008. Ostatni raport został opracowany przez Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy i obejmował lata 2009 – 2010. W skład raportu z Programu ochrony środowiska wchodzą przedsięwzięcia priorytetowe w zakresie ochrony środowiska realizowane w następujących dziedzinach: edukacja ekologiczna, zasoby wodne, ochrona powietrza atmosferycznego, ochrona przed hałasem, powaŜne awarie, zasoby przyrody, gleby. Dla kaŜdego zagadnienia podano: stan wyjściowy, cele średniookresowe i kierunki działań, cele krótkoterminowe oraz listę przedsięwzięć realizowanych w latach 2007-2008 oraz w 2009-2010, z podaniem kosztów ich realizacji. Przedstawiono wskaźniki oceny efektywności realizacji Programu. W raporcie dokonano podsumowania realizacji zadań zawartych w Programie i podzielono je na trzy kategorie: zadania zrealizowane (zadania zrealizowane w pełnym zakresie lub zadania ciągłe), 14 zadania w trakcie realizacji, zadania nie zrealizowane. W tabeli poniŜej przedstawiono podsumowanie z realizacji zadań z podziałem na poszczególne działy. Tabela 1 Zestawienie zadań zaplanowanych na lata 2007-2010 z podziałem na poszczególne działy Raport z realizacji Programu ochrony środowiska Dział Lata 2007-2008 Lata 2009-2010 Edukacja ekologiczna Zaplanowano - 17 zadań ciągłych, Cel średniookresowy – Wykształcenie Zrealizowano – 17 zadań nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności mieszkańców Bydgoszczy za stan środowiska naturalnego i jego ochronę Zaplanowano - 17 zadań ciągłych, Zrealizowano – 17 zadań Zasoby wodne Cel średniookresowy – Osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód, zapewnienie wszystkim mieszkańcom miasta odpowiedniej jakości wody do picia oraz ochrona przed powodzią Zaplanowano - 34 zadania, Zrealizowano – 14 zadań, W trakcie realizacji – 12 zadań, Nie zrealizowane – 6 zadań Zadania nie zrealizowane: monitoring systemu wodociągowego i kanalizacyjnego, renowacja kanałów sanitarnych i przebudowa kanałów zniszczonych, przystosowanie koryta strugi Flis do zrzutu wód opadowych z osiedla Flis, modernizacja wału ochronnego Fordon-Łoskoń (remont przepustu wałowego oraz budowa ławy przy stopie wału) Zaplanowano – 25 zadań, Zrealizowano – 17 zadań, W trakcie realizacji – 8 zadań Powietrze atmosferyczne Cel średniookresowy - Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza atmosferycznego Zaplanowano - 12 zadań, Zrealizowano – 9 zadań, Nie zrealizowane – 3 zadania Zadania nie zrealizowane: budowa kogeneracji w EC I, modernizacja kotłów wodnych w EC I oraz budowa kotła fluidalnego OPF460 (za K1i2) lub bloku parowo gazowego w EC II. Zaplanowano - 3 zadania, Zrealizowano – 1 zadanie, W trakcie realizacji – 2 zadania. Hałas Cel średniookresowy - Redukcja poziomu hałasu do wartości dopuszczalnych na terenie całego miasta Zaplanowano - 7 zadań, Zrealizowano – 6 zadań, W trakcie realizacji – 1 zadanie Zaplanowano - 4 zadania, Zrealizowano – 4 zadania. Awarie przemysłowe Cel średniookresowy - Zmniejszenie ryzyka wystąpienia zagroŜenia dla mieszkańców i środowiska z tytułu powaŜnych awarii przemysłowych i transportowych Zaplanowano - 5 zadań, Zrealizowano – 5 zadań. Zaplanowano - 4 zadania, Zrealizowano – 4 zadania. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego Cel średniookresowy - Wykształcenie spójnego systemu terenów zieleni miejskiej z uwzględnieniem systemu wodnego miasta oraz bieŜąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych i lasów Zaplanowano - 7 zadań, Zrealizowano – 5 zadań, W trakcie realizacji – 1 zadanie, Nie zrealizowano – 1 zadanie. Zadanie nie zrealizowane – bagrowanie Brdy i Kanału Bydgoskiego Zaplanowano – 7 zadań, Zrealizowano – 7 zadań. Gleby Cel średniookresowy - Ochrona i właściwe wykorzystanie najŜyźniejszych gleb uŜytkowanych rolniczo oraz rekultywacja terenów zdegradowanych Zaplanowano - 7 zadań, Zrealizowano – 3 zadania, W trakcie realizacji – 2 zadania, Nie zrealizowano – 2 zadania. Zadania nie zrealizowane – Likwidacja osadnika „Łoskoń” oraz eliminacja zagroŜeń związanych z ewentualnymi wyciekami ze zbiorników na paliwa płynne. Zaplanowano - 4 zadania, Zrealizowano – 3 zadania, Przesunięte – 1 zadanie. Zadanie przesunięte na kolejne lata wymiana istniejących dwóch zbiorników jednopłaszczowych na jeden zbiornik dwupłaszczowy dwukomorowy w stacji magazynowania oleju. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z wykonania Programu ochrony środowiska oraz planu gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy w latach 2007 – 2008 oraz 2009 – 2010. 15 Na wszystkie zaplanowane zadania w latach 2007-2008 wydano łącznie 428 056,66 tys. zł, z czego najwięcej środków finansowych przeznaczono na realizację zadań z działu zasoby wodne - 284 294,26 tys. zł (tj. 66,4%) oraz powietrze atmosferyczne - 69 558,10 tys. zł (16,2%). Pod względem wielkości zaangaŜowanych środków, największa grupa wydatków związana była z realizacją zadań w sektorze wodnościekowym. Zadania realizowane przez Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. w ramach kontraktów finansowych z ISPA i Funduszu Spójności. Natomiast w latach 2009-2010 na zaplanowane zadania wydano łącznie 543 660,99 tys. zł, z czego najwięcej środków finansowych przeznaczono na realizację zadań z działu zasoby wodne – 503 827,88 tys. zł (tj. 92,7%) oraz zasoby przyrody – 28 161,05 tys. zł (5,2%). Pod względem wielkości zaangaŜowanych środków, największa grupa wydatków związana była z realizacją zadań w sektorze wodno-ściekowym. Zadania realizowane przez Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. w ramach kontraktów finansowych z Funduszu Spójności. 2.4. Limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska WaŜniejsze limity związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska naturalnego zostały określone w Polityce ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Limity wynikają ze zobowiązań związanych ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej i dotyczą celów do osiągnięcia najpóźniej do 2016 roku. Limity te zakładają: zgodnie z planami Ministra Środowiska zawartymi w „Krajowym Programie zwiększania lesistości” lesistość Polski powinna wzrosnąć do 30% w 2020 roku i do 33% w 2050 roku, w 2020 roku łączna emisja gazów cieplarnianych z terytorium Unii Europejskiej powinna być niŜsza o 20% w stosunku do roku 1990, emisja zanieczyszczeń do powietrza w 2012 roku nie powinna być wyŜsza niŜ dla: SO2 - 358 tys. ton, dla NOx - 239 tys. ton. Normy te narzuca Dyrektywa LCP, do roku 2016 zakłada się całkowitą likwidację emisji substancji niszczących warstwę ozonową przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski, udział odnawialnych źródeł energii w 2020 roku na poziomie 15% (wg Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych), wzrost udziału biokomponentów w paliwach transportowych do 10% w 2020 roku, w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) określono, Ŝe do końca 2015 roku wszystkie aglomeracje o równowaŜnej liczbie mieszkańców powyŜej 2 000 powinny być wyposaŜone w oczyszczalnie ścieków oraz w odpowiednio rozbudowaną sieć kanalizacyjną, zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej wody powierzchniowe powinny osiągnąć dobry stan chemiczny i ekologiczny, natomiast wody podziemne dobry stan chemiczny i ilościowy w terminie do końca 2015 roku, redukcję do 75% całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych, osiągnięcie do końca 2014 roku odzysku na poziomie minimum 60% oraz recyklingu na poziomie minimum 55% odpadów opakowaniowych, sukcesywne ograniczanie masy składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji począwszy od 75% w 2010 roku, poprzez 50% w 2013 r, aŜ do osiągnięcia w 2020 roku poziomu 35% w stosunku do masy tych odpadów wytwarzanych w 1995 r, zebranie w 2012 roku 25% zuŜytych baterii i akumulatorów przenośnych, a w 2016 r. osiągnięcie poziomu zbierania 45% tych odpadów, zebranie w skali kraju 4 kg na mieszkańca zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, zamknięcie wszystkich wysypisk, które nie spełniają wymagań dyrektywy 99/31/WE do 2012 roku. Przedstawione wyŜej limity opisane w Polityce Ekologicznej Państwa są limitami krajowymi i do chwili obecnej (2012 r.) nie dokonano podziału na limity regionalne. Dlatego przytoczone wyŜej wskaźniki liczbowe naleŜy traktować jako wielkości orientacyjne, przeznaczone do porównań międzyregionalnych i porównań tempa realizacji celów polityki ekologicznej państwa w poszczególnych powiatach i gminach z tempem realizacji tej polityki na szczeblu krajowym. W dokumentach szczebla regionalnego zostały określone limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych dla miasta Bydgoszczy. Zgodnie z „Planem Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy” celem miasta jest redukcja emisji gazów cieplarnianych do 2020 roku o około 20% w stosunku do roku 2005. W wartościach bezwzględnych za cel przyjmuje się redukcję emisji o 635 tys Mg CO2e/rok. W „Programie ochrony powietrza dla aglomeracji Bydgoszcz” określono działania na lata 2009-2015, dzięki którym zmniejszy się emisja pyłu PM10 na terenie aglomeracji Bydgoszcz do dopuszczalnych poziomów. Kierunkami podstawowymi są: 16 uzyskanie zainteresowania i akceptacji mieszkańców w zakresie zmiany systemu ogrzewania, pozyskanie odpowiedniego dofinansowania (atrakcyjnego dla mieszkańców) wymiany systemu ogrzewania, podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej budynków wielorodzinnych znajdujących się w obszarze przekroczeń, wymiana starych kotłów i pieców domowych opalanych węglem (drewnem) na nowoczesne źródła ciepła, w obszarze przekroczeń, termomodernizacje (przy jednoczesnej wymianie systemu ogrzewania), wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, w tym kolektorów słonecznych i pomp ciepła, inne akcje promocyjne, informacyjne i edukacyjne w zakresie ochrony jakości powietrza, ograniczenie emisji pierwotnej ze źródeł liniowych, ograniczenie emisji wtórnej z dróg, ograniczenie emisji ze źródeł punktowych/utrzymanie na dotychczasowym poziomie. W Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych został przedstawiony planowany stan systemu kanalizacyjnego i oczyszczalni ścieków na dzień 31.12.2015 r. w aglomeracji Bydgoszcz. Zgodnie z załoŜeniami KPOŚK nastąpi przyrost mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego w ilości 8 760 osób, liczba mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego wyniesie 352 766 osób, 92,81% mieszkańców będzie korzystać z systemu kanalizacyjnego. Do końca 2015 roku planuje się wybudowanie 31,7 km sieci kanalizacyjnej oraz zmodernizowanie 119,2 km sieci. W KPOŚK ujęto dwie funkcjonujące oczyszczalnie ścieków na terenie aglomeracji Bydgoszcz. Oczyszczalnie te do końca 2015 r. zostaną zmodernizowane do oczyszczalni biologicznych z podwyŜszonym usuwaniem związków azotu (N), fosforu (P) spełniających standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji ≥ 100 000 RLM. Planuje się zwiększenie wydajności i przepustowości oczyszczalni. 2.5. Priorytety ochrony środowiska miasta Bydgoszczy Na podstawie aktualnego stanu poszczególnych komponentów środowiska, uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych dokonano wyboru najistotniejszych priorytetów ochrony środowiska, których realizacja przyczyni się w najbliŜszej przyszłości do poprawy stanu środowiska naturalnego na terenie miasta Bydgoszczy. Do najwaŜniejszych priorytetów ochrony środowiska miasta Bydgoszczy naleŜy: • Poprawa jakości środowiska, • Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych, • Ochrona przyrody, • Racjonalna gospodarka odpadami, • Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego, • Edukacja ekologiczna społeczeństwa, • Działania systemowe w ochronie środowiska NaleŜy zaznaczyć, Ŝe wiele przedsięwzięć proponowanych w ramach jednego zagadnienia wpisuje się takŜe w pozostałe zagadnienia. Wynika to z faktu, Ŝe poszczególne elementy środowiska i uciąŜliwości środowiskowe są ze sobą powiązane. Poprawa jakości lub ochrona jednego z nich zwykle skutkuje poprawą lub ochroną pozostałych. 2.6. Nadrzędny cel „Programu...” Biorąc pod uwagę podstawowe, strategiczne dokumenty miasta Bydgoszczy i województwa kujawskopomorskiego oraz Politykę Ekologiczną Państwa i potrzebę poprawy jakości Ŝycia mieszkańców, po analizie aktualnego stanu środowiska naturalnego i przy uwzględnieniu zasady zrównowaŜonego rozwoju sformułowano nadrzędny cel „Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku”, którego brzmienie jest następujące: Poprawa stanu środowiska poprzez zachowanie istotnych walorów przyrodniczych oraz zrównowaŜony rozwój, jako podstawa rozwoju gospodarczego miasta i poprawy jakości Ŝycia mieszkańców. Zaproponowane w Programie ochrony środowiska cele i kierunki działań powinny posłuŜyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na tym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w Programie powinna spowodować zrównowaŜony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków Ŝycia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie miasta. Program ochrony środowiska będzie odgrywał coraz to większą rolę w sferze zarządzania środowiskiem 17 w mieście. Zatem w okresie do 2020 roku znaczenie Programu moŜna opisać następująco: program mobilizuje administrację publiczną do rozwiązywania w zintegrowany sposób problemów ochrony środowiska pojawiających się w mieście, program określa występujące problemy w poszczególnych komponentach środowiska naturalnego oraz proponuje sposób ich rozwiązywania, program jest podstawą do podejmowania decyzji w zakresie działań i przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska w skali miasta, program mobilizuje podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe oraz inne instytucje i organizacje do wspólnego precyzowania problemów, sposobu ich rozwiązywania oraz wyboru priorytetów w działaniach na rzecz ochrony środowiska. CZĘŚĆ II – STAN AKTUALNY 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA BYDGOSZCZY 3.1. PołoŜenie i podział administracyjny Bydgoszcz jest miastem na prawach powiatu, połoŜonym w północnej Polsce, na szerokości geograficznej północnej 53°07’ i długo ści wschodniej 18°00’. Jest najwi ększym miastem województwa kujawskopomorskiego, z siedzibą Wojewody Kujawsko-Pomorskiego. Miasto zajmuje powierzchnię 17 598 ha i liczy około 356 tys. mieszkańców. Zarówno pod względem powierzchni jak i liczby mieszkańców zajmuje 8 miejsce na liście polskich miast. Bydgoszcz połoŜona jest malowniczo nad rzeką Brdą, Wisłą i Kanałem Bydgoskim. Rysunek 1 PołoŜenie miasta Bydgoszczy na tle województwa kujawsko-pomorskiego Bydgoszcz moŜna podzielić na 42 jednostki urbanistyczne: Opławiec, Smukała, Piaski, Rynkowo, Myślęcinek, Las Gdański, Fordon, Osowa Góra, Flisy, CzyŜkówko, Jachcice, Zawisza, Leśne, Prądy, Miedzyń, Okole, Jary, Wilczak, Błonie, Bocianowo, Bielawy, Śródmieście, Skrzetusko, Babia Wieś, Bartodzieje, Bydgoszcz Wschód, Siernieczek, Brdyujście, Zimne Wody, Łęgnowo II, Szwederowo, Wzgórze Wolności, Górzyskowo, Biedaszkowo, Lotnisko, Bielice, Kapuściska, WyŜyny, Glinki, Czersko Polskie, Łęgnowo I i Wypaleniska. Organem wykonawczym miasta jest Prezydent Miasta, a organem stanowiącym i kontrolnym jest Rada Miasta. Na terenie miasta najwięcej gruntów zajmują obszary zabudowane i zurbanizowane (41,4%), z czego największą powierzchnię zajmują tereny mieszkalne i drogi. Grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia zajmują prawie 1/3 powierzchni miasta (32,5%). Prawie 17% powierzchni miasta zajmowane są przez uŜytki 18 rolne, przede wszystkim grunty orne. Grunty pod wodami zajmują powierzchnię 4,2% miasta, są to głównie wody płynące. UŜytki ekologiczne, nieuŜytki oraz tereny stanowią łącznie 5% powierzchni miasta. Tabela 2 UŜytkowanie gruntów w mieście Bydgoszczy Ogółem 2 980,0 Grunty orne 2 241,0 UŜytki rolne Sady 20,0 Łąki trwałe 330, Pastwiska trwałe 296,0 Pozostałe 93,0 Ogółem Grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia 16,9% 5 719,0 ha Lasy Zadrzewienia i zakrzewienia 5 356,0 32,5% 382,0 Grunty zabudowane i zurbanizowane 7 279,0 41,4% Grunty pod wodami 734,0 4,2% Pozostałe grunty (uŜytki ekologiczne, nieuŜytki, tereny róŜne) 885,0 5,0% 17 599,0 100% POWIERZCHNIA OGÓŁEM Źródło: Dane z Urzędu Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz jest szybko rozwijającym się miastem dzięki korzystnym połączeniom i rozwojowi komunikacji. Bydgoszcz staje się nowoczesną i funkcjonalną metropolią, waŜnym ośrodkiem gospodarczym, sportowym, turystycznym i kulturalnym. 3.2. Ludność i struktura osadnicza Według danych GUS liczba ludności Bydgoszczy w ciągu kilku ostatnich lat systematycznie maleje. W roku 2005 miasto zamieszkiwało 366 074 osób, a w roku 2010 liczba ta spadła do 356 177, czyli zmniejszyła się o prawie 10 tys. mieszkańców. Systematycznie maleje równieŜ gęstość zaludnienia. W poniŜszej tabeli przedstawiono liczbę mieszkańców Bydgoszczy i gęstość zaludnienia w poszczególnych latach. Tabela 3 Liczba mieszkańców Bydgoszczy i gęstość zaludnienia w latach 2005-2010 Liczba mieszkańców Bydgoszczy w poszczególnych latach Liczba ludności Gęstość zaludnienia 2 [os/km ] 2005 rok 2006 rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok 366 074 363 468 361 222 358 928 357 650 356 177 2 098 2 082 2 069 2 056 2 032 2 024 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 19 368000 366000 364000 Liczba ludności 362000 360000 358000 356000 354000 352000 350000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 1 Liczba ludności miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 W 2010 roku Bydgoszcz zamieszkiwało 356 177 osób, z czego 53,25% stanowiły kobiety. Przyrost naturalny był ujemny i wynosił -206. RównieŜ saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1 000 ludności był ujemny i wynosił -3,58. Tabela 4 Struktura wiekowa mieszkańców Bydgoszczy według stanu na 31.12.2010 r Wiek Liczba osób Wiek przedprodukcyjny w tym kobiety 57 675 28 091 Wiek produkcyjny w tym kobiety 229 156 112 780 Wiek poprodukcyjny w tym kobiety 69 346 48 806 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Najwięcej ludności jest w wieku produkcyjnym – 64,3%, następnie w wieku poprodukcyjnym – 19,5% i w wieku przedprodukcyjnym – 16,2%. W tabeli poniŜej przedstawiono przybliŜoną liczbę ludności zamieszkującą poszczególne jednostki urbanistyczne Bydgoszczy. Dane pochodzą z Urzędu Miasta Bydgoszczy według stanu na grudzień 2010 roku. Najwięcej mieszkańców liczą następujące jednostki urbanistyczne: Fordon, Szwederowo, WyŜyny, Bartodzieje i Kapuściska. Tabela 5 PrzybliŜona liczna ludności zamieszkująca poszczególne jednostki urbanistyczne Bydgoszczy Wyszczególnienie – Wyszczególnienie – Lp. Ludność Lp. Ludność jednostka urbanistyczna jednostka urbanistyczna 1. Opławiec 1 142 22. Śródmieście 22 446 2. Smukała 609 23. Skrzetusko 4 731 3. Piaski 2 427 24. Babia Wieś 1 721 4. Rynkowo 9 25. Bartodzieje 24 450 5. Myślęcinek 231 26. Bydgoszcz Wschód 1 612 20 Lp. Wyszczególnienie – jednostka urbanistyczna 6. Las Gdański 7. Ludność Lp. Wyszczególnienie – jednostka urbanistyczna Ludność 436 27. Siernieczek 1 037 Fordon 69 801 28. Brdyujście 1 224 8. Osowa Góra 13 994 29. Zimne Wody 1 778 9. Flisy 910 30. Łęgnowo II 10. CzyŜkówko 7 778 31. Szwederowo 31 769 11. Jachcice 3 917 32. Wzgórze Wolności 11 262 12. Zawisza 1 494 33. Górzyskowo 8 256 13. Leśne 11 779 34. Biedaszkowo 241 14. Prądy 626 35. Lotnisko 15. Miedzyń 11 520 36. Bielice 16. Okole 11 374 37. Kapuściska 23 927 17. Jary 6 179 38. WyŜyny 29 475 18. Wilczak 4 172 39. Glinki 6 031 19. Błonie 15 632 40. Czersko Polskie 20. Bocianowo 12 297 41. Łęgnowo I 21. Bielawy 6 622 42. Wypaleniska 814 0 419 39 1 985 11 RAZEM 356 177 Źródło: Opracowanie na podstawie danych ze strony Urzędu Miasta – Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Bydgoszczy; Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. Główny Urząd Statystyczny opracował prognozę demograficzną dla Polski do 2035 roku. Według prognozy liczba ludności miasta będzie systematycznie spadać i w 2035 roku wyniesie 284 303 mieszkańców, czyli będzie niŜsza niŜ w 2010 roku o 71 874 osób. 3.3. Infrastruktura Zaopatrzenie mieszkańców w wodę Sieć wodociągowa to układ połączonych ze sobą przewodów przeznaczonych do przesyłu wody między ujęciem, a odbiorcą. W skład sieci wodociągowej wchodzą: przewody magistralne, przewody rozdzielcze i połączenia domowe zwane przyłączami. Według danych GUS długość czynnej sieci wodociągowej na terenie miasta Bydgoszczy systematycznie wzrasta, w 2010 roku wynosiła 590,4 km i była o 6,5% dłuŜsza niŜ w 2005 roku (przybyło 38,4 km). Z roku na rok przybywa równieŜ przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, w 2010 roku było ich o 1 006 więcej w porównaniu do 2005 roku. Na podobnym poziomie utrzymuje się procent ludności miasta korzystającej z sieci wodociągowej, mimo spadku wyraźnego spadku ludności korzystającej z sieci wodociągowej co wynika z ogólnego spadku ludności zamieszkującej miasto Bydgoszcz. W tabeli poniŜej przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące sieci wodociągowej na terenie Bydgoszczy, a na wykresie przedstawiono zmiany w sieci wodociągowej w latach 2005-2010. Tabela 6 Sieć wodociągowa na terenie miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Długość czynnej sieci rozdzielczej km 552,0 559,1 563,0 566,0 581,0 590,4 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt 18 202 18 382 18 577 18 813 19 023 19 208 osoba 353 510 351 063 348 995 346 982 345 859 344 546 Ludność korzystająca z sieci 21 Wyszczególnienie Jedn. Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 96,6 96,6 96,6 96,7 96,7 96,7 wodociągowej Ludność korzystająca z sieci wodociągowej % Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Długość czynnej sieci wodociągowej [km] 600 590 580 570 560 550 540 530 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 2 Długość czynnej sieci wodociągowej w latach 2005-2010 Według danych uzyskanych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. pismem nr PT 422/208/12 z dnia 29.03.2012 roku długość sieci wodociągowej na terenie Bydgoszczy systematycznie wzrasta. Tabela 7 Długość sieci wodociągowej w 2010 i 2011 roku na podstawie danych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. Wyszczególnienie Jednostka 2010 rok 2011 rok Magistrala Sieć rozdzielcza km Przyłącza 123,05 123,65 590,37 607,07 277,14 279,66 Źródło: Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. W 2010 roku stopień zwodociągowania miasta wynosił 98,89%, a do sieci wodociągowej podłączonych było 352 227 mieszkańców. Natomiast w 2011 roku stopień zwodociągowania wzrósł do 99,21%, a liczba mieszkańców podłączonych do sieci wodociągowej wynosiła 353 376 osób. Ze względu na zróŜnicowanie wysokościowe miasta Bydgoszczy system wodociągowy pracuje w dwóch strefach ciśnienia. Pierwsza strefa obejmuje tereny połoŜone w dolinie rzeki Brdy i jest zasilana pompowniami zlokalizowanymi na stacjach wodociągowych "CzyŜkówko" i "Las Gdański". Druga strefa obejmuje obszary zlokalizowane na: • południowym tarasie doliny, gdzie ciśnienie podnoszone jest za pomocą pompowni strefowej przy ulicy Filareckiej, • górnym tarasie dzielnicy Piaski zasilanej przez hydrofornię przy ulicy Smukalskiej, • górnym tarasie Osowej Góry zasilanej przez przepompownię przy ulicy Linowej. Sieć wodociągowa przesyła do odbiorców wodę, która jest ujmowana i uzdatniana na dwóch stacjach wodociągowych: 22 • • ujęcie wody powierzchniowej „CzyŜkówko” SW-4 – jest to ujęcie brzegowe zlokalizowane w 17,4 km 3 biegu rzeki Brdy. Średni pobór dobowy wody wynosi Qśrd 100 000 m /d, natomiast maksymalny – 3 3 Qmaxd 120 000 m /d. Pobór wody infiltracyjnej wynosi Qmaxd 110 000 m /d. Ujęcie posiada strefę ochrony bezpośredniej i pośredniej wewnętrznej ustanowioną decyzją Wojewody Bydgoskiego nr ROŚ-OŚ-X-6210/1381/11/97 dnia 19 sierpnia 1997 roku oraz strefę ochrony pośredniej zewnętrznej ustanowioną decyzjami Wojewody Bydgoskiego nr OŚ-X-6210/104/98 z dnia 14 grudnia 1998 roku i decyzją nr OS-II-6210-08-99 z dnia 4 maja 1999 roku. Dla sztucznej infiltracji strefa ochrony bezpośredniej i pośredniej została ustanowiona Rozporządzeniem nr 1/2010 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej z dnia 18.01.2010 r. w sprawie ustanowienia strefy ochronnej infiltracyjnego ujęcia wód pitnych „CzyŜkówko” dla Bydgoszczy. Ujęcie wyposaŜone jest w trzy kanały wlotowe wyposaŜone w kraty rzadkie o prześwicie 5 cm, zabezpieczające przed napływem wielkogabarytowych zanieczyszczeń oraz w zastawki kanałowe. W hali krat zamontowane są kraty gęste, pionowe, mechaniczne o prześwicie 5mm wyposaŜone dodatkowo w transportery i praski do usuwania skratek. Pompownia I stopnia składa się z: komory smoków, hali pomp i instalacji próŜniowej. W hali 3 pompowni I stopnia znajduje się sześć zespołów pompowych o wydajności Q=1000 m /h kaŜdy, o wysokości podnoszenia 24 m sł H2O o mocy silnika 90 kW, zalewane za pomocą instalacji 3 próŜniowej. Instalacja próŜniowa zaopatrzona jest w dwa zespoły pompowe o wydajności Q=24 m /h kaŜdy i ciśnieniu zasysania 813 hPa abs. Sztuczna infiltracja jest to układ 13 stawów, 18 rowów zasilania powierzchniowego, słuŜących do wprowadzania wody rzecznej (ujmowanej na ujęciu brzegowym) w grunt oraz „barier” słuŜących do ujmowania wody podziemnej w postaci studni czerpalnych lub ciągów drenaŜowych. Stawy infiltracyjne posiadają ściany wykonane z geokomórek uszczelnionych od strony zwierciadła wody betomatą oraz skarpy o nachyleniu 1:3. Powierzchnia czynna 9 stawów infiltracyjnych wynosi 9,86 ha. Stawy metody powierzchniowej wykonane zostały jako płytkie zbiorniki ziemne o średniej głębokości 0,5 m p.p.t. o skarpach nieumocnionych nachylonych w stosunku 1:2. Łączna powierzchnia czynna 4 stawów wynosi 4,32 ha. Rowy infiltracyjne wykonane zostały jako zbiorniki ziemne o głębokości 1,5 m. Z uwagi na zróŜnicowanie wysokościowe terenu rowy podzielone zostały na kwatery za pomocą ścianki z grodzic PCV z przelewem. ujęcie wody podziemnej „Las Gdański” SW-1 – czerpie wodę z zasobów podziemnych zgromadzonych w warstwach wodonośnych. Ujęcie składa się z 20 studni (6 studni czwartorzędowych o głębokości do 80 m i 14 studni dolnokredowych o głębokości do 360 m). Ujęcie posiada strefę ochrony pośredniej i bezpośredniej ustanowionej Rozporządzeniem nr 3/2008 z dnia 20 czerwca 2008 roku Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku. 3 Maksymalna zdolność zasobowa Ujęcia Las Gdański wynosi 42 000 m /dobę. Na terenie ujęcia trwa eksploatacja dwóch zasadniczych warstw wodonośnych: o dolnoplejstoceńska (IIa) i mioceńska (IIb), to osady doliny kopalnej o głębokości 60 m i łączącej się z nią wodonośnej formacji burowęglowej nawiercone od 40 do 80 m p.p.t. Dolina kopalna to zasobny zbiornik wód podziemnych o przebiegu NW/SE od terenów L.P.K. i W. do ul. Wiślanej, o dolnokredowa to dwudzielna (IIIa i IIIb) warstwa o łącznej miąŜszości ok 400 m. Wodonosiec ten występuje jedynie w północno-zachodniej i południowo-wschodniej części Bydgoszczy i jest najbardziej perspektywicznym zbiornikiem wód podziemnych w Bydgoszczy. Ujęcie w Lesie Gdańskim wybudowano w 1900 roku i do 1962 roku było podstawowym ujęciem dla Bydgoszczy. Początkowo ujęcie składało się ze studni I lewara – wschodniego, a po jego awarii w 1904 roku dobudowano II lewar – zachodni (aktualnie obydwa zlikwidowane). W 1935 roku rozpoczęto budowę III lewara, który oddano do eksploatacji w latach 1939-45 i czynnego do 2002 roku. Studnie lewarowe eksploatowały najpłytszą warstwę wodonośną, a ich maksymalna wydajność 3 dochodziła w latach siedemdziesiątych do 750 m /h. JuŜ w 1952 roku rozpoczęto prace poszukiwawcze w celu rozbudowania zasobów i wykonano pierwsze studnie doliny kopalnej (oznaczone indeksem Q – czwartorzęd) i poziomu kredowego (oznaczone indeksem M – poziom kredowy do 1994 r. oznaczany jako starszy miocen). Aktualnie ujęcie eksploatuje głównie wody kredowe ok 80% poboru, ok. 20% produkcji to wody czwartorzędowe. Aktualnie projektowana jest nowa strefa ochronna ujęcia wody powierzchniowej „CzyŜkówko” z rzeki Brdy. Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. złoŜyły wniosek do Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku o ustanowienie strefy ochronnej ujęcia wody powierzchniowej „CzyŜkówko”, składającej się z terenu ochrony bezpośredniej i terenu ochrony pośredniej. We wniosku wyznaczono granice terenów ochronnych i tak teren ochrony bezpośredniej składa się z dwóch ogrodzonych części, rozdzielonych ulicą Siedlecką. Pierwsza część o powierzchni 0,9600 ha obejmuje pas gruntu przylegający do rzeki Brdy wraz z czerpnią ujęcia i pompownią pierwszego stopnia oraz fragment rzeki Brdy w miejscu poboru wody. Druga część o powierzchni 12,3260 ha obejmuje grunty, na których usytuowana jest stacja uzdatniania wody. Łączna powierzchnia terenu bezpośredniej ochrony stacji wodociągowej wynosi 13,2860 ha. Natomiast teren ochrony pośredniej obejmuje rzekę Brdę o długości 23 21,9 km ciągnącą się od czerpni ujęcia do elektrowni w SamociąŜku wraz ze zbiornikami retencyjnymi Tryszczyn i Smukała oraz przylegającym do niej pasem gruntu o zmiennej szerokości od 0,16 km do 1,5 km. Dodatkowo obejmuje on równieŜ dolny fragment zlewni rzeki Kotomierzycy na odcinku od BoŜenkowa do jej ujścia do Brdy. Wnioskowany teren ochrony pośredniej w duŜej części pokrywa się z terenem wewnętrznym ochrony pośredniej ujęcia ustanowionym w 1997 roku, chociaŜ granice poprowadzono wzdłuŜ podziału geodezyjnego i sam teren ochronny sięga dalej w górę rzeki Brdy. Całkowita powierzchnia terenu ochrony 2 pośredniej wynosi 16,86 km i obejmuje tereny następujących gmin: 2 • Gmina wiejska Koronowo – 5,06 km (30% powierzchni strefy) 2 • Gmina Osielsko – 4,74 km (28,1% powierzchni strefy) 2 • Miasto Bydgoszcz – 7,06 km (41,9% powierzchni strefy) We wniosku zaproponowano szereg zakazów, nakazów i ograniczeń w uŜytkowaniu gruntów i korzystaniu z wód na obszarze strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej. Konieczność ustanowienia nowych stref ochronnych ujęcia wody „CzyŜkówko” wynika z faktu, Ŝe woda ujmowana z tego ujęcia stanowi jedno z głównych źródeł zaopatrzenia w wodę dla miasta Bydgoszczy, pokrywając około 60% jego zapotrzebowania. Według prognoz zaopatrzenie to będzie stale wzrastać do poziomu 70-75% w roku 2040. Dlatego ujmowane wody Brdy naleŜy objąć szczególną ochroną, eliminując lub ograniczając do minimum istniejące lub potencjalne zagroŜenia mogące pogarszać jej jakość. Powierzchnia wnioskowanego o ustanowienie terenu ochrony pośredniej jest ponad 100-krotnie mniejsza od powierzchni terenu zewnętrznego ochrony pośredniej ujęcia ustanowionego decyzją Wojewody Bydgoskiego w 1997 roku. Zmniejszenie tego obszaru uzasadnia się: • Implementacją Ramowej Dyrektywy Wodnej do przepisów krajowych, w której ochrona wód powierzchniowych w zlewniach rzecznych jest traktowana priorytetowo a celem podejmowanych działań jest utrzymanie dobrego, moŜliwie naturalnego stanu wód lub jego stopniowa poprawa poprzez odwrócenie niekorzystnych trendów zmian, • Podstawą wyznaczenia zasięgu terenu ochrony pośredniej były wyniki badań czasu spływu powierzchniowego wody z dowolnego punktu analizowanego obszaru do rejonu czerpni ujęcia. Jako kryterium ograniczające przyjęto generalnie czas 24 godzinnego dopływu wody do ujęcia, • Wyłączono obszar miasta Koronowo oraz doliny Starej Brdy od zapory w Koronowie do SamociąŜka. Wprowadzenie ograniczeń w uŜytkowaniu terenu na obszarze miasta byłoby bardzo trudne lub wręcz niemoŜliwe i wiązałoby się z duŜymi kosztami, • Strefą ochronną nie objęto całej zlewni Kotomierzycy, gdyŜ poprawa stanu wód Kotomierzycy będzie realizowana w ramach przyjętego przez RZGW w Gdańsku programu działań dla poprawy stanu wód na obszarach wraŜliwych na zanieczyszczenia azotanami ze źródeł rolniczych, • Strefą ochronną nie objęto równieŜ Zbiornika Koronowskiego wraz z przylegającymi do niego brzegami poniewaŜ według prowadzonych badań stan chemiczny i ekologiczny wód zbiornika zaleŜy głównie od stanu ekologicznego i jakości wód powierzchniowych na całym obszarze jego zlewni a nie od sposobu zagospodarowania i uŜytkowania jego terenów przybrzeŜnych, • Od 1998 roku, gdy strefa została ustanowiona, praktycznie nie została ona wprowadzona lub w bardzo ograniczonym zakresie do planów zagospodarowania przestrzennego gmin. W wydawanych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu praktycznie nie formułuje się zakazów wynikających z decyzji ustanawiającej strefę ochronną. Na terenie miasta w latach 2010-2011 funkcjonowały 22 studnie awaryjne, które wykorzystywane są dla potrzeb awaryjnego zaopatrzenia w wodę oraz w warunkach specjalnych: 3 • ul. Bieszczadzka 1a – o wydajności 30,0m /h, 3 • ul. Bieszczadzka 2 – o wydajności 25,0 m /h, 3 • ul. Bocianowo – o wydajności 90,0 m /h, 3 • ul. Brzozowa – o wydajności 60,0 m /h, 3 • ul. Czerkaska – o wydajności 48,0 m /h, 3 • ul. Dmowskiego – o wydajności 76,0 m /h, 3 • ul. Gierczak – o wydajności 120,0 m /h, 3 • ul. Ikara – o wydajności 45,0 m /h, 3 • ul. Jasiniecka – o wydajności 150,0 m /h, 3 • ul. Komuny Par. – o wydajności 57,2 m /h, 3 • ul. Morcinka – o wydajności 142,0 m /h, 3 • ul. Ogrody I – o wydajności 38,0 m /h, 3 • ul. Ogrody II – o wydajności 45,0 m /h, 3 • ul. Piekary – o wydajności 150,5 m /h, 3 • ul. Przod. Pracy – o wydajności 100,0 m /h, 3 • ul. Sz. Szeregów – o wydajności 100,0 m /h, 24 • • • • • • 3 ul. Solskiego – o wydajności 107,0 m /h, 3 ul. Szczęśliwa – o wydajności 100,0 m /h, 3 ul. Traktorzystów – o wydajności 120,0 m /h, 3 ul. Waryńskiego – o wydajności 77,0 m /h, 3 ul. Węgierska – o wydajności 46,5 m /h, 3 ul. śmudzka – o wydajności 30,0 m /h. Od 2012 roku w eksploatacji MWiK pozostało 11 następujących ujęć awaryjnych przy ulicy: Bieszczadzka 1a, Bieszczadzka 2, Czerkaska, Dmowskiego, Gierczak, Jasiniecka, Morcinka, Piekary, Szczęśliwa, Traktorzystów, śmudzka. Pozostałe zostały przekazane do Urzędu Miasta Bydgoszczy lub zlikwidowane. Zanim woda zostanie dostarczona do mieszkańców Bydgoszczy przechodzi procesy uzdatniania, które odbywają się na dwóch stacjach uzdatniania wody: • SW-4 CzyŜkówko – w hali napowietrzania znajduje się 6 aeratorów kaskadowo-rurowych o 3 2 obciąŜeniu hydraulicznym Qh.max=150 m /m h. Zadaniem aeratorów jest zagwarantowanie pełnego napowietrzenia wody surowej z ujęcia infiltracyjnego przed podaniem wody na układ filtrów. 2 Hala filtrów I stopnia posiada 14 komór filtracyjnych. Powierzchnia jednej komory wynosi 45,6 m , a 2 całkowita powierzchnia – 638 m . Filtry wypełnione są złoŜem wielowarstwowym: piroluzyt, Ŝwir, antracyt o łącznej wysokości h=1,6 m. Hala filtrów II stopnia posiada 12 komór filtracyjnych. 2 2 Powierzchnia jednej komory wynosi 46 m , a całkowita powierzchnia – 554 m . Filtry wypełnione są węglem aktywowanym o wysokości złoŜa h=1,8 m. Woda do płukania filtrów pobierana jest ze zbiornika wody płucznej i przetłaczana za pomocą pomp i rurociągu o średniki 800 mm i 600 mm do komory podfiltrowej jednostki płukanej. 3 Zbiornik pośredni – pojemność czynna środkowej komory zbiornika wynosi Vzb.czynne=830 m . Pojemność ta gwarantuje nieprzerwaną pracę pomp przy maksymalnej wydajności w czasie t=10 min. Zbiornik wody płucznej – pojemność czynna zewnętrznej komory zbiornika z uwzględnieniem 3 wydzielonej komory zasuw wynosi Vzb.czynne-1305 m . Dla pomp płuczących minimalny poziom 3 zwierciadła wynosi 47 m n.p.m. co daje pojemność czynna zbiornika Vcz=693 m . Do przetłaczania wody uzdatnionej ze zbiornika pośredniego na układ ozonowania słuŜą 3 pompy 3 pośrednie II stopnia w tym jedna rezerwowa. Maksymalna wydajność pomp Qh.max=5000 m /h. Ozonownia – zadaniem instalacji jest utlenienie związków organicznych w wodzie surowej przy uŜyciu ozonu. Instalacja ozonowania składa się z następujących układów technologicznych: magazyn tlenu i azotu, układ wytwarzania ozonu, układ wprowadzania i rozpuszczania ozonu w wodzie, układ destrukcji nadmiaru ozonu, układ sterowania, kontroli i zabezpieczeń oraz układy dodatkowe. 3 Pompownia III stopnia wyposaŜona jest w 4 pompy o wydajności Q=1500 m /h, wysokości 3 podnoszenia 51 m i mocy silnika 300 kW oraz w 2 pompy o wydajności Q=500 m /h, wysokości podnoszenia 51 m i mocy silnika 110 kW. Chlorownia – w pomieszczeniach chloratorów zlokalizowane są chloratory podciśnieniowe. Do chloratorów doprowadzany jest chlor gazowy w podciśnieniu. Wytwarzanie wody chlorowej odbywa się w komorze rozdziału. Chlor dostarczany jest do iniektora przewodami KO w podciśnieniu i tam mieszany jest z wodą z instalacji zakładowej. Dawka chloru zadawana jest automatycznie i korygowana jest w zaleŜności od stęŜenia chloru wolnego na wyjściu do miasta. Oczyszczalnia wód popłucznych – słuŜy do oczyszczania wód popłucznych powstających w wyniku uzdatniania wody i składa się z: • komory czerpalne wód popłucznych – 4 sztuki • pompy przewałowe – 4 sztuki • odstojniki popłuczyn – słuŜą do sedymentacji zawiesin zawartych w popłuczynach • zbiorniki osadu – 3 sztuki • pompy osadu – 2 sztuki • taśmowa prasa filtracyjna – jest urządzeniem pracującym okresowo i słuŜy do odwadniania osadów powstających w wyniku róŜnych procesów technologicznych. • SW-1 Las Gdański – woda do stacji uzdatniania pompowana jest poprzez układ studni głębinowych stanowiących pierwszy stopień pompowania. Woda systemem rurociągów doprowadzana jest do zbiornika kontaktowego, w którym zostaje poddana procesom napowietrzania oraz odgazowania. Woda ze zbiornika poprzez pompownię drugiego stopnia tłoczona jest na układ 12 podwójnych filtrów ciśnieniowych. Znajdujące się w filtrach ciśnieniowych wielowarstowe złoŜa filtracyjne pozwalają na pełne usunięcie z wody związków Ŝelaza, manganu oraz amoniaku. Stacja uzdatniania wody wyposaŜona jest w układ dezynfekcji roztworem podchlorynu sodowego. Chlorowanie następuje po procesie filtracji. 25 3 Dwa zbiorniki wody czystej o łącznej objętości 10 000 m stanowią zabezpieczenie dostawy wody w chwilach największego na nią zapotrzebowania w ciągu doby. Pompownia trzeciego stopnia jest ostatnim elementem technologicznym, jej zdaniem jest wtłoczenie wody do dwóch magistral 450 mm zasilających miejską sieć wodociągową. Sieć kanalizacyjna Sieć kanalizacyjna to układ połączonych ze sobą przewodów, które słuŜą do odprowadzenia ścieków sanitarnych i wód deszczowych z budynków oraz ulic do oczyszczalni ścieków lub naturalnego odbiornika (wody deszczowe). Przewody te, w zaleŜności od wielkości i funkcji zwane są kolektorami, kanałami głównymi, kanałami bocznymi i przyłączami domowymi. Integralną częścią sieci kanalizacyjnej są studzienki. W zaleŜności od pełnionej funkcji i miejsca usytuowania są to studzienki: rewizyjne, połączeniowe lub spadowe. Według danych GUS długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Bydgoszczy systematycznie wzrasta, największy wzrost nastąpił w 2009 roku. W 2010 roku sieć kanalizacyjna miała długość 613,2 km i była o 21% dłuŜsza niŜ w 2005 roku (przybyło 128,6 km). Co roku przybywa równieŜ ilość przyłączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, w 2010 roku było ich 4 084 więcej niŜ w 2005 roku. W związku z tym z roku na rok wzrasta teŜ procent ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej. W tabeli poniŜej przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące sieci kanalizacyjnej na terenie Bydgoszczy, a na wykresie przedstawiono zmiany w sieci kanalizacyjnej w latach 2005-2010. Tabela 8 Sieć kanalizacyjna na terenie miasta Bydgoszczy w latach 2005-2010 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 484,6 487,6 489,4 507,0 588,0 613,2 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt 15 682 15 971 16 386 17 296 19 219 19 766 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 326 040 324 084 322 765 323 180 325 084 324 651 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej % 89,1 89,2 89,4 90,0 90,9 91,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej [km] 700 600 500 400 300 200 100 0 2005 2006 2007 2008 Rok Wykres 3 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 2005-2010 26 2009 2010 Według danych uzyskanych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. (pismo nr PT 422/208/12 z dnia 29.03.2012 roku) długość sieci kanalizacyjnej na terenie miasta systematycznie wzrasta. Tabela 9 Długość sieci kanalizacyjnej w 2010 i 2011 roku na podstawie danych z Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. Wyszczególnienie Jednostka 2010 rok 2011 rok Sieć sanitarna km Przyłącza Kanalizacja deszczowa 613,21 643,3 160,15 160,64 228,72 241,26 Źródło: Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. W 2010 roku stopień skanalizowania miasta wynosił 92,41%, a do sieci kanalizacyjnej było podłączonych 329 136 mieszkańców. Natomiast w 2011 roku stopień skanalizowania miasta wzrósł do 95,07% i do sieci podłączonych było 338 600 mieszkańców. Na terenach nieskanalizowanych nieruchomości wyposaŜone są w zbiorniki bezodpływowe. Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta w Bydgoszczy prowadzi ewidencję zbiorników bezodpływowych zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, zgodnie z uchwałą nr LXXXIII/1103/10 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 22 września 2010r. w sprawie uchwalenia regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Bydgoszczy. Działania Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska skoncentrowane są na egzekwowaniu obowiązku przyłączania do sieci kanalizacyjnej. Powoduje to sukcesywne zmniejszanie się ilości szamb w mieście. StraŜ Miejska kontroluje natomiast zawarte umowy na opróŜnianie zbiorników i posiadane rachunki za wywóz nieczystości płynnych. Z ewidencji wynika, Ŝe według stanu na 20 kwietnia 2012 roku zarejestrowanych jest 2 000 zbiorników bezodpływowych. Zawartych umów na opróŜnianie zbiorników ma 54,84% nieruchomości posiadających szamba. Około z 20% nieruchomości następuje wywóz nieczystości ciekłych ale tylko 2% mieszkańców posiadających zbiorniki bezodpływowe pozbywa się nieczystości prawidłowo tj. nie rzadziej niŜ raz na dwa miesiące. W tabeli poniŜej przedstawiono zestawienie Rodzinnych Ogrodów Działkowych funkcjonujących na terenie miasta wraz z ilością zbiorników bezodpływowych na poszczególnych działkach. Tabela 10 Ilość zbiorników bezodpływowych zlokalizowanych w Rodzinnych Ogrodach Działkowych Lp. Nazwa ogrodu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. "1 Maja" "CAMPING" "CHEMIK" "CUMULUS" "DZIANOTEX" "FLAMING" "FORMET" "GAJÓWKA" "GARBARNIA" "HORYZONT" im. "gen. Sikorskiego" im. "kap. Benedy" im. "Wyczółkowskiego" im. "L. Waryńskiego" im. "M. SkłodowskiejCurie" im. "Kościuszki" "JEDNOŚĆ" "JUTRZENKA" "KAPUŚCISKA" 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Ilość działek Ilość zbiorników bezodpływowych 196 127 142 206 72 272 216 90 77 76 37 100 28 0 72 88 111 1 14 66 652 b.d 312 12 170 20 62 1 54 2 76 143 104 401 5 1 84 21 Lp. Nazwa ogrodu 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. "ODZIEśOWIEC" "OKUCIA MEBLOWE" "OPŁAWIEC" "POD BRZOZĄ" "POD LASEM" "POD TOPOLAMI" "PODGÓRZE" "POLANA" "PRASA" "PRZYTORZE" 43. 44. 45. Ilość działek Ilość zbiorników bezodpływowych 42 35 122 85 117 57 145 632 116 52 28 0 101 72 112 53 63 625 116 22 75 53 "RADOŚĆ" 180 47 "RELAKS" 73 41 126 21 70 70 206 134 132 66 130 1 17 12 "PRZYLESIE" "RÓśA" 46. "SASANKA" 47. 48. 49. 50. 27 "SŁONECZNIK" "SPARTAKUS" "STORCZYK" "SZAROTKA" Lp. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. Nazwa ogrodu Ilość działek Ilość zbiorników bezodpływowych "KAUCZUK" 112 "KOLEJARZ" 202 "LAWINA" 33 "LECH" 131 "LEŚNY" 32 "MAKRUM" 154 "MALINKA" 129 "MALWA" w 88 Janowie "MALWA" 96 "NA SKARPIE" 201 "NAD BRDĄ" 127 "NADZIEJA" 191 ILOŚĆ DZIAŁEK OGÓŁEM 9 084 40 2 b.d 18 26 35 126 90 88 201 52 24 Ilość działek Ilość zbiorników bezodpływowych Lp. Nazwa ogrodu 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. "ŚWIT" "TRAMWAJARZ" "TRANSPORTOWIEC" "TRZYKROTKA" "USTRONIE" "WRZOS" "ZACISZE" 46 76 191 130 233 199 109 1 76 191 b.d 218 85 59 "ZALESIE" 286 200 59. 60. 61. 62. "ZIELONA DOLINA" 109 "ZIELONY GAJ" 91 "ZORZA" 90 "ZWIĄZKOWIEC" 105 ILOŚĆ ZBIORNIKÓW OGÓŁEM 3 890 Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. Długość kanalizacji deszczowej takŜe systematycznie wzrasta. W 2011 roku przybyło 12,54 km w porównaniu do roku wcześniejszego. Odbiornikami wód deszczowych są: Kanał Bydgoski, rzeka Brda i Wisła. W ramach projektu „Bydgoski system wodny i kanalizacyjny II” następuje budowa kanalizacji deszczowej oraz obiektów podczyszczalni ścieków deszczowych na istniejących i projektowanych kanałach deszczowych. Realizacja tego projektu umoŜliwi ujęcie ścieków deszczowych w kontrolowany system kanalizacyjny, oczyszczenie ich i odprowadzenie do odbiorników. Budowa kanalizacji deszczowej była realizowana w ramach kontraktu MWiK pn. „Odprowadzenie ścieków deszczowych z obszarów stref ochronnych ujęć wody CzyŜkówko i Las Gdański oraz rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej”. Celem inwestycji była rozbudowa istniejącego systemu kanalizacji deszczowej miasta Bydgoszczy, budowa nowych kanałów deszczowych oraz oczyszczalni ścieków deszczowych przy wylotach do rzeki Brdy, Wisły i Kanału Bydgoskiego. Realizacja tego przedsięwzięcia umoŜliwiła ochronę ujęć wody „Las Gdański” i „CzyŜkówko”, przerwanie procesu degradacji środowiska na terenie miasta oraz ochronę wód rzek poprzez wyeliminowanie negatywnego, niekontrolowanego spływu wód deszczowych do rzek. Osiągnięto w ten sposób, w zakresie gospodarki ściekowej, standardy Unii Europejskiej zawarte w Dyrektywnie nr 91/271/EEC. W poniŜszej tabeli zestawiono wykonane i będące w trakcie realizacji oczyszczalnie ścieków deszczowych. Tabela 11 Wykonane i będące w trakcie realizacji oczyszczalnie ścieków deszczowych Ulica, przy której Ulica, przy której Oznaczenie Oznaczenie zlokalizowana jest zlokalizowana jest Nr wylotu Nr wylotu oczyszczalnia i wylot do oczyszczalnia i wylot oczyszczalni oczyszczalni odbiornika do odbiornika WYKONANE 25 W-55c Opławiec 1 W-1a Przemysłowa 26 W-55e Opławiec 2 W-1c Witebska 27 W-55d Baranowskiego 3 W-2a Spadzista 28 W-55g Smukalska 4 W-2 Toruńska 29 W-101 Mińska 5 W-2c Toruńska 30 W-102 Podmiejska 6 W-4 Toruńska 31 W-103 Stalowa 7 W-4a Toruńska 32 W-104 SpiŜowa 8 W-3 Oksywska 33 W-105 Niklowa 9 W-3a Fordońska 34 W-106a Srebrna 10 W-7 Spokojna 35 W-107 Wrocławska 11 W-19 Jagiellońska 36 W115 Maciaszka 12 W-20 Babia Wieś W TRAKCIE REALIZACJI 13 W-25 Bernardyńska 14 W-40 Długa 37 W-1 Sporna 15 W-41 Poznańska 38 W-8 Polanka 16 W-44 Marcinkowskiego 39 W-10 Wyszyńskiego 17 W-48 Garbary 40 W-12 ŁuŜycka 18 W-49a Królowej Jadwigi 41 W-13 Al. Jana Pawła II 28 24 69 14 2 Nr 19 20 21 22 23 24 Ulica, przy której zlokalizowana jest oczyszczalnia i wylot do odbiornika Graniczna Z. Augusta Karolewska Jasna Chmielna Opławiec Oznaczenie wylotu oczyszczalni W-52 W-53 W-53d W-54 W-55 W-55b Ulica, przy której zlokalizowana jest oczyszczalnia i wylot do odbiornika Krakowska/Chopina Urocza Karmelicka Wyszogrodzka Wyszogrodzka Rybaki Oznaczenie wylotu oczyszczalni Nr 42 43 44 45 46 47 W-14, W-15, W-16 W-21 W-34a W-60 W-61a W-65 Źródło: Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. System kanalizacji pracuje grawitacyjnie. Jednak ze względu na zróŜnicowanie wysokościowe miasta wspomagany jest przez 22 strefowe przepompownie ścieków wraz z przewodami tłocznymi. Ścieki systemem kanalizacji sanitarnej dopływają do czterech oczyszczalni ścieków zlokalizowanych na terenie miasta Bydgoszczy. Według danych GUS na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wzrosła ilość oczyszczanych ścieków w porównaniu z 2005 rokiem. Natomiast zmniejszyła się ilość wytworzonych osadów. Systematycznie wzrasta procent ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, w 2010 roku wszyscy mieszkańcy korzystali z oczyszczalni. Tabela 12 Informacje o oczyszczanych ściekach w latach 2005-2010 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 Komunalne oczyszczalnie: - biologiczne - z podwyŜszonym usuwaniem biogenów szt Ścieki odprowadzone ogółem dam Ścieki oczyszczane razem, w tym: - oczyszczane mechanicznie 2009 2010 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 3 17 320,9 17 151,5 16 846,3 17 009,4 17 213,2 24 076,6 dam 3 23 443 24 160 24 263 22 428 23 320 24 011 dam 3 0 0 0 0 146 0 - oczyszczane biologicznie dam 3 81 85 84 95 96 240 - oczyszczane z podwyŜszonym usuwaniem biogenów dam 3 23 362 24 075 24 179 22 333 23 078 23 771 Mg 5 532 5 644 4 826 5 799 5 842 5 279 Ludność korzystająca z oczyszczalni osoba 342 500 342 720 342 920 327 650 332 954 356 177 Ludność korzystająca z oczyszczalni % 93,56 94,29 94,93 91,29 93,09 100,0 Osady wytworzone ogółem w ciągu roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 3 1 dam = 1 000 m 3 Tabela 13 Charakterystyka funkcjonujących w 2010 roku oczyszczalni ścieków na terenie Bydgoszczy Nazwa oczyszczalni Rodzaj oczyszczalni Przepustowość 3 Kapuściska nonPUB1 – oczyszczalnia Q śrd = 52 750 m /d 3 biologiczna lecz nie spełniająca Q maxd = 92 000 m /d standardów odprowadzanych ścieków w zakresie usuwania N i P Fordon Mechaniczno-biologiczna z Q = 41 000 m /d podwyŜszonym usuwaniem biogenów Osowa Góra Mechaniczno-biologiczna 3 3 Q = 9 578 m /d 29 Odbiornik ścieków oczyszczonych Rzeka Wisła w przekroju 771,0 km. Rzeka Wisła Kanał Bydgoski Nazwa oczyszczalni Piaski Rodzaj oczyszczalni Przepustowość 3 Mechaniczno-biologiczna Q = 720 m /d Odbiornik ścieków oczyszczonych Rzeka Brda Źródło: Dane ze Spółki Wodnej KAPUŚCISKA (pismo z dn 16.03.2012 r L.dz. 762/DD/2012.) oraz z Miejskich Wodociągów i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. (pismo z dn. 20.03.2012 r, nr PT 422/208/12). oczyszczalnia ścieków „Kapuściska” - zarządcą jest Spółka Wodna „Kapuściska” z siedzibą w Bydgoszczy przy ul. Toruńskiej 324a. Oczyszczalnia zlokalizowana jest na działce o powierzchni 23,25 ha. Teren oczyszczalni jest wolny od zwartego drzewostanu. W otoczeniu znajdują się łąki, tereny uŜytków zielonych i pola uprawne. Teren oczyszczalni stanowi takŜe pas szerokości ok 80 m i długości 1 500 m obejmujący kanał odpływowy od ogrodzenia oczyszczalni do Wisły oraz pas drogowy od ul. Toruńskiej do oczyszczalni o długości ok. 1,4 km. Obiekty oczyszczalni „Kapuściska” zostały zlokalizowane w obrębie zbiornika wyrównawczego Zachemu (CZU) oraz na terenie przyległym od strony północno-wschodniej do kanału odpływowego do Wisły. W obrębie CZU zostały posadowione obiekty gospodarki ściekowej, natomiast na terenie przyległym do istniejącego rowu otwartego obiekty gospodarki osadowej. Między częścią ściekową a osadową na długości ok 300 m rów został ujęty w przepust, co umoŜliwia łatwą komunikację między częścią ściekową a osadową. Do oczyszczalni kierowane są ścieki z następujących jednostek urbanistycznych: Wilczak, Okole, Jary, Błonie, Górzyskowo, Biedaszkowo, Szwederowo, Bielice, Lotnisko, Wzgórze Wolności, Babia Wieś, Glinki, WyŜyny, Kapuściska, Czerskie Pole, Łęgowo I, Jachcie, Piaski, Pławiec, CzyŜkówko, Zimne Wody, Smukała, Łęgnowo II, Wypaleniska i Białe Błota. oczyszczalnia ścieków Fordon – zarządcą są Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. Oczyszczalnia zlokalizowana jest przy ulicy Bora-Komorowskiego 74A. Ścieki dopływające grawitacyjnie do oczyszczalni oczyszczane są na kracie rzadkiej, a następnie na dwóch kratach gęstych. Następnie ścieki przepływają przez piaskownik szczelinowy zlokalizowany na kanale dopływowym do centralnej przepompowni ścieków i dalej przepompowywane są do dwóch równolegle pracujących piaskowników radialnych. Ścieki po mechanicznym oczyszczeniu, poprzez komorę rozdzielczą dopływają dwoma strumieniami do dwóch zblokowanych komór osadu czynnego do jednoczesnego usuwania związków węgla, azotu i fosforu we wspólnym procesie przemian. Zgromadzony na dnie osadników wstępnych osad zgarniany jest mechanicznie do leja osadowego skąd doprowadzany jest do fermentera. Osad wstępny poddaje się procesowi wstępnej fermentacji. Osady powstające w procesie oczyszczania ścieków, osad wstępny i biologiczny osad nadmierny po mechanicznym zagęszczeniu stabilizowane są w wydzielonych komorach fermentacyjnych o zamkniętych (WKFz). Fermentacja osadu zachodzi w temperaturze 36 C. Osad przefermentowany z WKFz dostarczany jest do dekanterów. W procesie fermentacji metanowej osadów powstaje biogaz, który wykorzystywany jest do potrzeb oczyszczalni. oczyszczalnia ścieków Osowa Góra – zarządcą są Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. Oczyszczalnia zlokalizowana jest przy ulicy Lisiej. Ścieki dopływają do stanowiska krat, a następnie do dwóch pracujących równolegle piaskowników pionowych. Po piaskownikach ścieki dopływają do komory napowietrzania pierwszego stopnia, gdzie zachodzi wstępne biologiczne oczyszczanie ścieków metodą kontaktową z osadem czynnym. Po podczyszczeniu ścieki poprzez komorę rozdzielczą dopływają do trzech rowów biologicznych. Z rowów ścieki wraz z osadem czynnym doprowadzane są do komory rozdzielczej i następnie do osadników wtórnych drugiego stopnia. Biologiczny osad nadmierny odprowadzany jest do wydzielonej otwartej komory fermentacyjnej. Oczyszczalnia została zlikwidowana w 2012 roku. oczyszczalnia ścieków Piaski - zarządcą są Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. i zlokalizowana jest przy ulicy Obozowej. Oczyszczalnia została wyłączona z eksploatacji we wrześniu 2011 roku. Była to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna. Część mechaniczna składała się z krat łukowych. Natomiast po mechanicznym oczyszczeniu ścieki trafiały do części biologicznej – do dwóch komór oczyszczania z osadem czynnym. Z komór biologicznych ścieki wraz z osadem czynnym dopływały do czterech równolegle pracujących pionowych osadników wtórnych. W osadnikach wtórnych następowało oddzielenie zawiesiny osadu czynnego od ścieków oczyszczonych. Zgromadzony na dnie osadników pionowych osad był przepompowywany do komór oczyszczania jako osad recyrkulowany. Nadmiar osadu czynnego był okresowo usuwany do komory tlenowej stabilizacji. Doprowadzenie powietrza, a tym samym tlenu do komory stabilizacji tlenowej osadu odbywa się na drodze napowietrzania powierzchniowego. Rozbudowa oczyszczalni ścieków Fordon powiązana jest z nowymi elementami tj. suszarnią i spalarnią, które zostały przyjęte do eksploatacji przez MWiK 10 lutego 2012 roku. Realizacja tego przedsięwzięcia zapewni ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, w stosunku do stanu istniejącego. 30 Instalacja o wydajności max. 36 500 kg/dobę pozwoli na unieszkodliwienie osadów ściekowych zarówno wytwarzanych na miejscu jak i przez oczyszczalnię ścieków „KAPUŚCISKA”. Jej maksymalna wydajność roczna to około 10 950 Mg/rok. W instalacji unieszkodliwiane są osady ściekowe, które magazynowane są w szczelnym obiekcie przy spalarni. Termiczne unieszkodliwianie osadów odbywa się w kotle fluidalnym. Powstające w tym procesie ŜuŜle i popioły magazynowane są w odpowiednich pojemnikach i przekazywane są do dalszego zagospodarowania. Z gazów odlotowych odzyskiwana jest energia cieplna, która wykorzystywana jest do podgrzewania wody dla celów uŜytkowych oczyszczalni (suszenie osadu). Gazy odlotowe oczyszczane są suchą metodą neutralizacji, z wprowadzeniem odpowiednich sorbentów do strumienia gazów odlotowych oraz poprzez wysokosprawne odpylanie (filtry workowe). Zagospodarowanie pyłów z węzła oczyszczania gazów odlotowych odbywa się poprzez magazynowanie ich w szczelnych pojemnikach i przekazywanie do dalszego zagospodarowania. Powstające w wyniku procesu termicznej destrukcji osadów ściekowych, wtórne odpady, nie wykazują właściwości toksycznych. W wyniku procesu technologicznego nie powstają ścieki, zastosowana technologia unieszkodliwiania osadów ściekowych, polegająca na termicznej destrukcji, spełnia wymagania ekologiczne i sanitarne, obowiązujące w kraju i Unii Europejskiej. Na terenie Bydgoszczy oprócz ścieków komunalnych wytwarzane były równieŜ ścieki przemysłowe. Według GUS na koniec 2010 roku funkcjonowały dwie biologiczne oczyszczalnie ścieków przemysłowych, które 3 wytworzyły 10 147 Mg osadów. Ogólnie odprowadzono 7 170 dam ścieków, z czego 78,3% odprowadzono do sieci kanalizacyjnej, a pozostałe ścieki odprowadzono bezpośrednio do wód lub do ziemi. Zaopatrzenie mieszkańców w gaz ziemny Dla miasta Bydgoszczy opracowano „ZałoŜenia do planu zaopatrzenia Bydgoszczy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do 2025 roku”, które uwzględniają trzy podsektory: ciepłowniczy, elektroenergetyczny i gazowniczy, ocenę moŜliwości pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych oraz wskazują zakres działań w ramach racjonalizacji uŜytkowania nośników energii. Określają potrzeby energetyczne miasta i charakterystykę ww. systemów energetycznych oraz prognozę rozwoju miasta z określeniem wynikających z powyŜszego potrzeb energetycznych i scenariuszy ich pokrycia w perspektywie do 2025 roku. Scenariusze pozwoliły na oszacowanie zakresu wymaganych działań w poszczególnych systemach energetycznych. ZałoŜenia zostały przyjęte uchwałą nr XVI/282/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 26 października 2011 roku. Według danych GUS ogólna długość sieci gazowej na terenie Bydgoszczy w 2010 roku wynosiła 601,8 km i w stosunku do 2005 roku wydłuŜyła się o 27,5 km. Do poszczególnych budynków w 2010 roku wykonanych było 17 205 sztuk przyłączy gazu, w porównaniu z 2005 rokiem jest ich więcej o 1 219 sztuk. W latach 20052008 następował systematyczny wzrost odbiorców gazu, natomiast w latach 2009-2010 nastąpił spadek odbiorców gazu. Systematycznie spada liczba ludności korzystającej z sieci gazowej, w 2010 roku liczba ta spadła o 9 550 osób w porównaniu z 2005 rokiem. Tabela 14 Sieć gazowa na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Wyszczególnienie Jedn. Długość czynnej sieci ogółem Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 km 574,3 580,2 585,0 587,6 596,8 601,8 Długość czynnej sieci przesyłowej km 6,3 6,3 6,3 4,6 4,6 4,6 Długość czynnej sieci rozdzielczej km 568,0 573,9 578,7 583,0 592,2 597,2 Czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych szt 15 986 16 051 16 193 16 451 17 012 17 205 Odbiorcy gazu Gosp. 119 262 domowe 119 577 120 189 121 009 120 227 120 021 Odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem Gosp. domowe 11 256 10 602 10 820 11 015 11 001 11 069 Ludność korzystająca z sieci osoba 320 250 318 274 316 816 313 797 312 056 310 700 31 Wyszczególnienie Jedn. Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 87,5 87,6 87,7 87,4 87,3 87,2 gazowej Ludność korzystająca z sieci gazowej % Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 605,0 Długość czynnej sieci gazowej [km] 600,0 595,0 590,0 585,0 580,0 575,0 570,0 565,0 560,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 4 Długość czynnej sieci gazowej w latach 2005-2010 3 Gazyfikacja Bydgoszczy oparta jest na gazie ziemnym wysokometanowym o wartości opałowej 35,5 MJ/m . Miasto zasilane jest z magistrali Włocławek – Gdańsk z trzech kierunków: północnego, z doprowadzeniem gazu do dwóch stacji redukcyjnopomiarowych I stopnia zlokalizowanych przy ulicach: Przemysłowej i Suczyńskiej, południowego, poprzez stację redukcyjno-pomiarową I stopnia w Otorowie, południowo-zachodniego, poprzez stację redukcyjno-pomiarową I stopnia Kruszyn Krajeński. Podstawowym układem zasilania odbiorców gazem w obszarze miasta jest układ gazociągów średniopręŜnych zasilających stacje redukcyjno-pomiarowe II stopnia, z których wyprowadzone są gazociągi niskopręŜne. Według danych udostępnionych przez Urząd Miasta wynika, Ŝe na terenie Bydgoszczy w 2010 roku było 417 km sieci niskopręŜnej i 180 km sieci średniopręŜnej. Przyłącza mały długość 258 km. Według danych uzyskanych z Gazowni Bydgoskiej w 2010 roku było 3 238 podłączeń do sieci, natomiast w 2011 roku liczba ta wzrosła do 3 745 sztuk. Z sieci gazowej korzystało 226 415 gospodarstw domowych. Największe zuŜycie gazu na jednego odbiorcę w 2011 roku odnotowano w przemyśle. Natomiast najmniejsze zuŜycie było w gospodarstwach domowych. Średnie zuŜycie gazu na jednego odbiorcę przedstawiono w tabeli poniŜej. Tabela 15 Średnie zuŜycie gazu na jednego odbiorcę 2010 rok Wyszczególnienie 3 tys m 2011 rok Przemysł 35,5 31,62 Usługi 11,8 9,76 Handel 6,1 5,69 Pozostali 1,75 1,8 Gospodarstwa domowe 0,5 0,49 32 2010 rok Wyszczególnienie 2011 rok tys m Ogółem 3 0,97 0,89 Źródło: Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Gazownia Bydgoska (pismo z dn. 3.04.2012, nr GBŚ.280.8.12). Zaopatrzenie mieszkańców w energię elektryczną i energię cieplną Na terenie Bydgoszczy systematycznie wzrasta ilość odbiorców energii elektrycznej. W 2010 roku było 143 635 odbiorców energii elektrycznej tj. o 3,3% więcej niŜ w 2005 roku. Według danych udostępnionych przez Urząd Miasta wynika, Ŝe na terenie Bydgoszczy w 2010 roku było 1 392 km sieci niskich napięć, 939 km sieci średnich napięć i 87 km sieci wysokich napięć. Tabela 16 Odbiorcy energii elektrycznej na terenie miasta Bydgoszczy Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 Odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu szt 138 955 139 273 139 976 141 409 2009 2010 142 858 143 635 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 145000 Odbiorcy energii elektrycznej [szt] 144000 143000 142000 141000 140000 139000 138000 137000 136000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 5 Odbiory energii elektrycznej w latach 2005-2010 Źródłem zasilania elektroenergetycznego dla Bydgoszczy jest sieć krajowa oraz miejscowe elektrociepłownie. Energia elektryczna dostarczana jest z sieci krajowej NN 110 kV za pośrednictwem 2 stacji przesyłowych NN/WN 220/110 kV Jasiniec i Bydgoszcz Zachód. Stacje te powiązane są liniami wysokiego napięcia ze stacjami zasilającymi połoŜonymi w obszarze miasta. W przypadku energii cieplnej od 2005 roku spada liczba kotłowni na terenie miasta Bydgoszczy. Długość sieci cieplnej w jednym roku spada w drugim rośnie. Największą długość sieć cieplna miała w 2008 roku. W związku ze zmianą długości sieci cieplnej zmianie ulegała takŜe kubatura budynków ogrzewanych centralnie. Według danych GUS w 2010 roku 120 884 mieszkań (tj. 86,1%) na terenie Bydgoszczy wyposaŜonych było w centralne ogrzewanie. W tabeli poniŜej przedstawiono charakterystykę sieci cieplnej na terenie Bydgoszczy. 33 Tabela 17 Sieć cieplna na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Wyszczególnienie Jedn. Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kotłownie ogółem szt 117 106 118 114 115 110 Kotłownie w spółdzielniach mieszkaniowych szt 3 3 3 5 4 4 Długość sieci cieplnej przesyłowej km 249,2 250,6 244,8 271,2 250,7 258,9 Długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych obiektów km 177,8 176,4 161,5 164,5 166,2 166,2 Kubatura budynków ogrzewanych centralnie dam 41 105,0 40 583,0 40 625,9 44 851,0 40 976,4 41 253,6 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 275 Długoś ć s ieci cieplnej [km ] 270 265 260 255 250 245 240 235 230 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Wykres 6 Długość sieci cieplnej na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Miasto Bydgoszcz w zdecydowanej części posiada centralny system ciepłowniczy, który swoim zasięgiem obejmuje całe miasto z wyjątkiem niektórych osiedli peryferyjnych w zachodniej części. 1 Potrzeby cieplne odbiorców z terenu miasta pokrywane są przez : • dwa zawodowe źródła systemowe: EC Bydgoszcz I oraz EC Bydgoszcz II, których właścicielem jest PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. – Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz, • źródła systemowe wodne: Ciepłownia „Błonie” i Ciepłownia „Białe Błota”, których właścicielem jest Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o., • źródło wodne dla systemu wyspowego: Ciepłownia „Osowa Góra”, której właścicielem jest Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o., • kotłownie lokalne wytwarzające ciepło dla lokalnych odbiorców przemysłowych, kotłownie instytucji uŜyteczności publicznej, podmiotów handlowych, usługowych, wielorodzinnych domów mieszkaniowych oraz źródła indywidualne opalane gazem, olejem opałowym, węglem lub innym paliwem. Na terenie miasta Bydgoszczy wytwórcą energii elektrycznej i ciepła jest takŜe PGE Górnictwo i Energetyka 1 „ZałoŜenia do planu zaopatrzenia Bydgoszczy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do 2025 roku” Załącznik nr 1 do Uchwały nr XVI/282/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 26 października 2011 roku. 34 Konwencjonalna S.A. – Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz. W skład oddziału Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz wchodzą trzy jednostki produkcyjne: Elektrociepłownia Bydgoszcz I – zaopatrująca w ciepło zachodnią i centralną część Bydgoszczy, Elektrociepłownia Bydgoszcz II – największa i najnowocześniejsza, stanowiąca podstawowe źródło zasilania miasta w ciepło, Elektrociepłownia Bydgoszcz III – szczytowa, zlokalizowana na terenie Zakładów Chemicznych Zachem, organizacyjnie wchodząca w skład Elektrociepłowni Bydgoszcz II. Ciepło wraz z energią elektryczną wytwarzane są w jednym cyklu technologicznym zwanym kogeneracją. Technologia ta daje moŜliwość uzyskania wysokiej, 80-85% sprawności wytwarzania (około dwukrotnie wyŜszej niŜ osiągana przez elektrownie konwencjonalne) i czyni procesy technologiczne bardziej proekologicznymi, przede wszystkim dzięki zmniejszeniu zuŜycia paliwa produkcyjnego oraz wynikającemu z niego znaczącemu obniŜeniu emisji zanieczyszczeń. Głównymi odbiorcami ciepła są: Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. - ok 65% wytworzonego ciepła, Zakłady Chemiczna ZACHEM S.A. - ok. 30% wytworzonego ciepła Podstawowe urządzenia wytwórcze funkcjonujące w elektrociepłowniach zostały przedstawione w tabeli poniŜej. Tabela 18 Podstawowe urządzenia wytwórcze w Elektrociepłowniach Bydgoszcz Kocioł Moc znamionowa Moc zainstalowana Paliwo podstawowe [MW] [MW] EC Bydgoszcz I K - 5* 13,5 20,5 K – 6* 13,5 20,5 K-7 20,0 28,2 K-8 40,0 54,1 WR 25 nr 1 29,1 36,4 WR 25 nr 2 29,1 36,4 WR 25 nr 3 29,1 36,4 WR 25 nr 4 29,1 36,4 Węgiel kamienny EC Bydgoszcz II OP 230 nr 1 166,0 186,5 OP 230 nr 2 166,0 186,5 OP 230 nr 3 166,0 186,5 OP 230 nr 4 166,0 186,5 WP 120 nr 1 150,0 174,4 WP 120 nr 2 150,0 174,4 TOMA 6,5 7,2 Olej opałowy cięŜki 95,7 Olej opałowy cięŜki Węgiel kamienny, biomasa Węgiel kamienny EC Bydgoszcz III OO - 60 80,38 * kotły zostaną zlikwidowane w 2012 roku. Źródło: Dane na podstawie pisma od PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz z dnia 12.04.2012 r. nr TES2-0316-03/12. Zdolności produkcyjne PGE GiEK S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz to: moc cieplna osiągalna 866 MW moc elektryczna osiągalna 191 MW Z czego w EC I osiągalna moc cieplna wynosi 194 MW, a osiągalna moc elektryczna - 4 MW. W EC II osiągalna moc cieplna - 627 MW i osiągalna moc elektryczna - 183 MW, natomiast EC III nie stanowi wyodrębnionej jednostki produkcyjnej i organizacyjnie wchodzi w skład struktury EC II. W pracy szczytowej eksploatowany jest jeden kocioł parowy zmodernizowany na paliwo olejowe wraz z turbozespołem przeciwpręŜnym. Osiągalna moc cieplna wynosi 45 MW, natomiast osiągalna moc elektryczna - 4 MW. Ciepłownia Błonie – pracuje jako źródło szczytowe na potrzeby miejskiego systemu ciepłowniczego. W 2009 35 roku produkcja ciepła kształtowała się na poziomie 1 919,6 GJ. Do produkcji ciepła wykorzystywane są 4 kotły, kaŜdy o mocy 5,8 MWt. Ciepłownia Białe Błota – źródło pracuje na potrzeby miejskiego systemu ciepłowniczego, głównie jako szczytowe. W 2009 roku produkcja ciepła kształtowała się na poziomie 365 582,3 GJ. Do produkcji ciepła wykorzystywane są 3 kotły, dwa o mocy 11,63 MWt i jeden o mocy 13,50 MWt. Ciepłownia Osowa Góra – stanowi wyspowy system ciepłowniczy zlokalizowany w zachodniej części miasta. Źródło pracuje na potrzeby własnej sieci ciepłowniczej. W 2009 roku produkcja ciepła kształtowała się na poziomie 136 072,7 GJ. Do produkcji ciepła wykorzystywane są 3 kotły. Infrastruktura komunikacyjna Sieć drogowa Według danych GUS na terenie miasta w 2010 roku najwięcej dróg gminnych było o nawierzchni twardej 336,6 km (w porównaniu do 2005 roku nastąpił wzrost o 24%), o nawierzchni twardej ulepszonej - 323,1 km (w porównaniu do 2005 roku wzrost o 23,6%) oraz o nawierzchni gruntowej – 232,3 km (w porównaniu do 2005 roku wzrost o 29,3%). Natomiast najwięcej dróg powiatowych było o nawierzchni twardej - 127,2 km (wzrost w porównaniu z 2005 r o 5,4%), o nawierzchni twardej ulepszonej – 126,2 km (wzrost o 5,6%) oraz o nawierzchni gruntowej – 15,9 km (w porównaniu do 2005 roku nastąpił wzrost o 88,7%). Przez miasto przebiegają takŜe drogi krajowe o długości 38 km (o nawierzchni utwardzonej 37,3 km) oraz drogi wojewódzkie o długości 10,2 km (o nawierzchni utwardzonej 8,7 km). W skład infrastruktury drogowej 2 wchodzą: 26 mostów, 23 wiadukty, 18 kładek dla pieszych, 47 przepusty oraz 4 przejścia podziemne . W tabeli poniŜej przedstawiono charakterystykę dróg gminnych i powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010. Tabela 19 Długość dróg gminnych i powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Drogi gminne o nawierzchni twardej o nawierzchni twardej ulepszonej km o nawierzchni gruntowej 255,7 255,7 255,7 289,6 341,5 336,6 246,8 246,8 246,8 289,0 340,9 323,1 164,4 164,4 164,4 198,4 221,4 232,3 Drogi powiatowe o nawierzchni twardej o nawierzchni twardej ulepszonej o nawierzchni gruntowej km 120,3 116,4 115,3 115,3 115,3 127,2 119,2 115,5 114,4 114,4 114,4 126,2 1,8 4,5 2,9 2,9 7,9 15,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 2 Dane ze strony internetowej Urzędu Miasta Bydgoszczy 36 400 350 Długość dróg [km] 300 250 200 150 100 50 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Drogi o nawierzchni twardej Drogi o nawierzchni gruntowej Drogi o nawierzchni twardej ulepszonej Wykres 7 Długość poszczególnych typów dróg gminnych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 140 120 Długość dróg [km] 100 80 60 40 20 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Drogi o nawierzchni twardej Drogi o nawierzchni gruntowej Drogi o nawierzchni twardej ulepszonej Wykres 8 Długość poszczególnych typów dróg powiatowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Drogi krajowe przebiegające przez Bydgoszcz: nr 5 (Świecie-Bydgoszcz-Poznań-Wrocław-Bolków), nr 10 (Szczecin-Piła-Bydgoszcz-Toruń-Płońsk): południową obwodnicą miasta. Droga ta łączy się w zachodniej części miasta z drogą krajową nr 80, nr 25 (Koszalin-Bydgoszcz-Konin), nr 80 (Pawłówek-Bydgoszcz-Toruń). W granicach administracyjnych miasta Bydgoszczy przebiegają następujące drogi wojewódzkie: 37 nr 223 – od drogi krajowej nr 10 w Białych Błotach do drogi krajowej nr 80 w Bydgoszczy (Plac Poznański), nr 256 - Trzeciewiec (droga krajowa nr 5) - Włóki -Bydgoszcz (droga krajowa nr 80), nr 549 - Fordon - rz. Wisła – StrzyŜawa (droga wojewódzka nr 551), nr 244 - Kamieniec - BoŜenkowo - Strzelce Dolne, nr 249 – Czarnowo (droga krajowa nr 80) – rzeka Wisła – Solec Kujawski – droga krajowa nr 10, nr 394 – Przyłubie – Solec Kujawski – Otorowo (droga wojewódzka nr 397), nr 397 – Otorowo (droga wojewódzka nr 394) – Makowiska – droga krajowa nr 10, nr 551 – StrzyŜawa (droga krajowa nr 80) – Dąbrowa Chełmińska – Unisław – Wybcz – ChełmŜa Wąbrzeźno (droga wojewódzka nr 548) ŚcieŜki rowerowe Na terenie Bydgoszczy wyznaczonych jest i oznakowanych ok. 49,6 km dróg dla rowerów (stan aktualny na dzień 28 wrzesień 2010 r.). Do najciekawszych tras rowerowych naleŜą: ścieŜka rowerowa w Myślęcinku, trasa rowerowa Bydgoszcz – Toruń, ścieŜki rowerowe nad kanałem Bydgoskim, bulwar nad Brdą, turystyczny szlak rowerowy Fordon-Myślęcinek. Komunikacja publiczna Transport publiczny w Bydgoszczy oparty jest na komunikacji tramwajowej i autobusowej. Komunikacja tramwajowa obsługiwana jest przez Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. i bazuje na 7 liniach, które obsługiwane są przez 118 pociągów tramwajowych. Tramwaje poruszają się po 29,2 km czynnych tras. Komunikacja autobusowa w Bydgoszczy aktualnie obsługiwana jest przez 3 operatorów działających w ramach zawartych umów na świadczenie usług przewozowych: Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o., PKS w Bydgoszczy Sp. z o.o. oraz Mobilis Sp. z o.o. Aktualnie jest 31 linii autobusowych dziennych i 5 linii nocnych. Do obsługi zadań komunikacyjnych w godzinach szczytu dysponowanych jest 197 autobusów, w tym 123 autobusy przegubowe. Trakcją autobusową w 2011 r. przewieziono 72,8 mln pasaŜerów. Obecnie z 231 autobusów na stanie trzech operatorów obsługujących bydgoską komunikację miejską, 184 to autobusy niskopodłogowe. Stanowi to 80% całego taboru autobusowego, którego średnia wieku wynosi niecałe 7 lat i jest jedną z najniŜszych wielkości w kraju. Bydgoski Węzeł Wodny jest wiodącym elementem międzynarodowej drogi wodnej E-70 Berlin-Kaliningrad. Istniejąca droga śródlądowa wykorzystywana jest sporadycznie. W zakolu Brdy znajduje się port rzeczny obsługiwany układem bocznicowym z dojazdem od ul. Przemysłowej. Od maja do października kaŜdego roku funkcjonuje „Bydgoski Tramwaj Wodny”, który kursuje po Brdzie na trzech liniach: Linia Słoneczna: Rybi Rynek-Dworzec Autobusowy-Tesco-Słoneczny Młyn-Dworzec AutobusowyRybi Rynek, Linia Staromiejska: Rybi Rynek-WSG-Astoria-Rybi Rynek, Linia Szlakiem Śluz: Rybi Rynek-Astoria-Jachcice-Okole-Jachcice-Astoria-Rybi Rynek. Jednostkami obsługującymi linię są „m/s Bydgoszcz”, „Słonecznik” i „Słonecznik II”. Zarządcą „Bydgoskiego 3 Tramwaju Wodnego” jest Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej w Bydgoszczy . Sieć kolejowa Przez miasto przebiegają waŜne linie kolejowe oraz funkcjonuje 5 stacji kolejowych i 9 przystanków osobowych. linia numer 18 – Kutno-Piła Główna, linia numer 131 – magistrala węglowa Chorzów Batory-Tczew, linia numer 201 – Nowa Wieś Wielka-Gdynia Port, linia numer 209 – Kowalewo Pomorskie-Bydgoszcz Wschód, linia numer 356 – Poznań Wschód-Bydgoszcz Główna. Największą stacją w mieście jest Bydgoszcz Główna, z której co roku korzysta około 2 mln pasaŜerów. Lotnisko Na terenie miasta funkcjonuje Port Lotniczy Bydgoszcz S.A. Port Lotniczy połoŜony jest w południowej części Bydgoszczy przy ul. Jana Pawła II przy trasie wylotowej w kierunku Inowrocławia, w odległości 3 km od centrum miasta. W 2011 roku port obsłuŜył 279 536 pasaŜerów i było to o 1,3 tys pasaŜerów więcej niŜ 4 rok wcześniej . 3 4 Na podstawie danych dostępnych na stronie www.zdmikp.bydgoszcz.pl Na podstawie informacji dostępnych na stronie www.plb.pl 38 3.4. Gospodarka Potencjał gospodarczy Bydgoszczy to duŜa liczba podmiotów, róŜnych pod względem wielkości i statusu prawnego, o znaczeniu nie tylko lokalnym, ale równieŜ regionalnym i krajowym, które zadecydowały o tym, Ŝe Bydgoszcz od wielu lat pełni znaczącą rolę w systemie gospodarczym kraju. Ogółem w Bydgoszczy na koniec grudnia 2010 roku funkcjonowało 43,7 tys podmiotów gospodarki narodowej, jest to o prawie 1,0 tys więcej niŜ rok wcześniej. Podmioty te stanowiły 23,5% wszystkich jednostek w województwie kujawsko-pomorskim. W sektorze prywatnym działało 97,9% jednostek. Tabela 20 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w 2010 roku Spółki handlowe Ogółem Bydgoszcz 43 746 Razem Z udziałem kapitału zagranicznego Spółki cywilne 3 841 550 4 142 Fundacje, stowarzyszenia Spółdzielnie i organizacje społeczne 122 980 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 32 229 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. W 2010 roku nastąpił nieznaczny spadek liczby podmiotów działających w sektorze publicznym (spadek o 7 firm, tj. o 0,8%), natomiast w sektorze prywatnym przybyło podmiotów (wzrost o ok. 1,0 tys. firm, tj. o 2,3%). W 2010 roku przybyło spółek prawa handlowego (wzrost o 3,9%). RównieŜ wzrost nastąpił wśród osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (wzrost o 0,6 tys. osób, tj. o 2,0%). W 2010 roku w Bydgoszczy było zatrudnionych 118,4 tys osób, nastąpił wzrost zatrudnienia o 3,2% w porównaniu do roku wcześniejszego. Najwięcej osób pracowało w sekcji pozostałe usługi (36,3%), w przemyśle i budownictwie (33%) oraz w handlu, naprawie pojazdów samochodowych, transporcie i gospodarce magazynowej, zakwaterowaniu i gastronomii, informacji i komunikacji (23,5%). Tabela 21 Pracujący według rodzajów działalności w 2010 roku Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Rodzaj działalności 748 Przemysł i budownictwo 39 078 Handel, naprawa pojazdów samochodowych, transport i gospodarka magazynowa, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja 27 837 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości Pozostałe usługi 7 791 42 985 PRACUJĄCY OGÓŁEM 118 439 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. W Bydgoszczy na koniec 2010 roku było 13 043 bezrobotnych, z czego 51,9% stanowiły kobiety. Bydgoszcz charakteryzuje się najniŜszą stopą bezrobocia w województwie kujawsko-pomorskim i jest niŜsza od stopy bezrobocia w Polsce. W porównaniu do roku 2009 stopa bezrobocia w Bydgoszczy wzrosła o 0,4%. Tabela 22 Stopa bezrobocia (stan na 31.12.2010 r) Jednostka terytorialna Polska Województwo Kujawsko-pomorskie m. Bydgoszcz Stopa bezrobocia [%] 12,4 17,0 8,0 Źródło: Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu. 3.5. Geologia W budowie geologicznej Bydgoszczy moŜna wydzielić pięć zasadniczych kompleksów litofacjanych: holoceńskie grunty organiczne (torfy i namuły) związane z doliną Brdy, na odcinku poniŜej Jachcic. Grunty te praktycznie nie występują w rejonie charakterystycznych skarp, holoceńskie i plejstoceńskie piaski Ŝwiry fluwialne – związane są z doliną Brdy, reprezentowane przez piaski drobne i średnie oraz lokalnie Ŝwiry (głównie w głębszych partiach). Grunty te występują najczęściej w stanie średnio zagęszczonym, rzadziej luźnym. Posiadają wysoką nośność, 39 uzaleŜnioną od poziomu wód gruntowych, plejstoceńskie piaski fluwioglacjalne i piaski wyŜszych tarasów pradolinnych – zalicza się do nich piaski głównie drobne, rzadziej średnie. Występują najczęściej w stanie średnio zagęszczonym oraz zagęszczonym. Często tworzą nieregularne przeławicenia w glinach, plejstoceńskie gliny zwałowe – są to osady morenowe związane z ostatnim zlodowaceniem. Grunty te są w większości normalnie skonsolidowane (w rejonie Bydgoszczy dominowała deglacjacja arealna). W skarpach odsłaniają się głównie gliny piaszczyste i piaski gliniaste. W dolnych partiach skarp (np. Wzgórza Wolności) stwierdzane były półzwarte i twardoplastyczne gliny piaszczyste i gliny piaszczyste zwięzłe prekonsolidowane poprzedniego zlodowacenia, rozdzielone miąŜszą warstwą fluwioglacjalną. W strefie krawędziowej grunty spoiste występują w stanie twardoplastycznym i półzwartym, iły formacji poznańskiej – jest pochodzenia limniczno-morskiego, zbudowana z gruntów rodzimych, mineralnych, bardzo spoistych – iłów, iłów piaszczystych i pylastych towarzyszyć im mogą gliny pylaste zwięzłe, pyły i soczewy nawodnionych piasków pylastych. Występują w stanie twardoplastycznym do półzwartego o stopniu plastyczności z przedziału IL = -0,07-0,11 (w większości przypadków IL > 0,05). Iły formacji poznańskiej naleŜą do gruntów wybitnie ekspansywnych. Ich parametry wytrzymałościowe mogą zmieniać się w czasie. Dość często obserwowane są w ich obrębie lustrzenia glacjitektonicznie i odpręŜeniowe osłabiające wytrzymałość całego kompleksu. W wyniku migracji wody gruntowej przez uprzywilejowane powierzchnie zlustrzeń następuje drastyczne obniŜenie wytrzymałości i uaktywnienie osuwiska. Pod względem geologiczno-inŜynierskim piaski fluwialne i fluwioglacjalne posiadają zbliŜone właściwości geotechniczne oraz w analogiczny sposób zachodzą w nich ruchy masowe Dla miasta Bydgoszczy, w wyniku przeprowadzonych prac geologiczno-inŜynierskich, w grudniu 2006 r. została opracowana i uszczegółowiona „Mapa ZagroŜeń Ruchami Masowymi Miasta Bydgoszczy” W granicach miasta, pod względem parametrów geologiczno-inŜynierskich wyróŜniono 3 typy skarp: skarpy wykształcone w piaskach fluwialnych i fluwioglacjalnych są to skarpy, których stateczność uzaleŜniona jest od kąta tarcia wewnętrznego budujących go gruntów (bez wpływu wysokości). Mechanizm zniszczenia (osuwiska) związany jest z osypywaniem się pakietów gruntów po płaskich płaszczyznach, co prowadzi do wyłagodzenia stoku, aŜ do stanu równowagi, gdzie kąt nachylenia skarpy jest równy lub niŜszy od kąta tarcia gruntu. Na terenie Bydgoszczy w tego typu gruntach do osuwisk dochodzi najczęściej w rezultacie sztucznego (wyrobiska) lub naturalnego (erozja rzeczna) podcinania, skarpy wykształcone w glinach zwałowych z przewarstwieniami piasków fluwioglacjalnych – panują tu bardzo zróŜnicowane warunki wodno-gruntowe. W przypadku nienawodnionych wzajemnie poprzewarstwianych pakietów gruntów spoistych i sypkich występują wysokie kąty stoku (nierzadko dochodzące do 30º). Osuwiska związane są często z wysiękami i strefami źródeł (skarpy Myślęcinka, Fordonu). Powierzchnie poślizgu są zazwyczaj zbliŜone do walcowych. W starych czytelnych osuwiskach widoczne są zarówno nisze jak i koluwia (np. Dolina Śmierci w Fordonie), skarpy wykształcone w iłach formacji poznańskiej – na terenie Bydgoszczy są to zbocza bardzo nieregularne, z licznymi stopniami, stanowiącymi zapisy ruchów masowych. Stateczność tych skarp uzaleŜniona jest od wytrzymałości na powierzchni naturalnych osłabień (zlustrzenia, stare powierzchnie poślizgu). Utrata nośności wynika tu z sukcesywnego obniŜania wytrzymałości gruntu na ścinanie w powierzchni osłabienia w rezultacie propagacji wody. Największe obniŜenie notuje się w przypadku spójności iłów, która obniŜa się z 60-120kPA do 15-30kPa w powierzchni ścięcia. Powierzchnie osuwiskowe rozwijają się najczęściej w przypowierzchniowych strefach skarp, tworząc w koluwiach serie maksymalnie kilkumetrowych warstw zsuniętych iłów. W miejscu występowania skarp zbudowanych z iłów (w strefie przypowierzchniowej) ruchy masowe występują w okresach na przemian wzmoŜonej i ograniczonej aktywności, uzaleŜnionej opadów. Ruchy osuwiskowe mogą być zapoczątkowane naruszeniem naturalnych warunków wodnych (roboty ziemne, uszkodzenia 5 podziemnych instalacji). Jako kryterium oceniające stopień zagroŜenia ruchami masowymi przyjęto minimalną wartość liczbową współczynnika stateczności skarpy wyznaczoną według metody obliczeniowej Felliniusa. Dla wydzielonych odcinków charakterystycznych skarp, gdzie istniała baza danych geotechnicznych przeprowadzono badania. Zgodnie z instrukcją ITB nr 304 wydzielono: • obszary o wysokim stopniu zagroŜeniu ruchami masowymi – w przypadku gdy wartość współczynnika stateczności F<1,3. To znaczy, Ŝe jest prawdopodobne rozwinięcie się osuwiska w rezultacie niewielkiej zmiany warunków geotechnicznych. Są to obszary, które w większości 5 „Mapa zagroŜeń ruchami masowymi miasta Bydgoszczy – część tekstowa” Wojciech Andrzejewski 40 przypadków powinny być wyłączone z typowej zabudowy. KaŜde przedsięwzięcie inwestycyjne będzie zaliczone do III-ciej kategorii geotechnicznej bez względu na stopień złoŜoności konstrukcji. W przypadkach tych naleŜy bezwzględnie w sposób ilościowy określić właściwości podłoŜa na podstawie prac polowych (sondowania, ścięcia) i laboratoryjnych (oznaczenie wytrzymałości, gęstości). W przypadku istniejących osuwisk najkorzystniej parametry podłoŜa wyznaczać z zastosowaniem analizy wstecznej. Wyniki rozpoznania muszą umoŜliwić przeprowadzenie obliczeń stateczności skarpy. Dla tych inwestycji bezwzględnie konieczne jest opracowanie dokumentacji geologiczno-inŜynierskiej wraz z geotechnicznymi warunkami posadowienia. Analizie naleŜy poddać zarówno stan przeszły, obecny jak i przewidywane oddziaływania, • obszary o średnim stopniu zagroŜeniu ruchami masowymi – w przypadku gdy wartość stateczności 1,3<F<1,5, co odpowiada wg instrukcji ITB 304 mało prawdopodobnemu wystąpieniu wielkoskalowych ruchów masowych. Dość powszechne w tym wydzieleniu są powierzchniowe ruchy masowe – spływy, obsypy, spłukiwanie materiału, niestanowiące zagroŜenia dla zabudowy. Największe zagroŜenie stanowi w tym przypadku nieprzemyślana, szkodliwa działalność inwestycyjna. Do pospolitych przyczyn obniŜenia stateczności skarp naleŜą: podcinanie skarp w celu powiększenia powierzchni zabudowy podnóŜa skarp, realizacja obiektu w koronie, prowadzenie robót ziemnych na terenie i w sąsiedztwie zbocza, awarie kolektorów itp. Na terenach tych prowadzona moŜe być bardzo ograniczona zabudowa, tylko i wyłącznie w bezpiecznej odległości od skarpy, potwierdzona geotechniczną analizą stateczności skarpy. Większość obiektów zaliczona będzie do IIgiej kategorii geotechnicznej w złoŜonych warunkach wodno-gruntowych. Dla inwestycji na tych terenach powinny zostać opracowane dokumentacje geologiczno-inŜynierskie, zaś do obliczeń stateczności skarpy moŜna uŜywać parametrów gruntu określanych na podstawie zaleŜności korelacyjnej, • obszary o niskim stopniu zagroŜeniu ruchami masowymi – przyjęto dla wartości liczbowych współczynnika stateczności F>1,5. W przypadku tego typu rejonów ryzyko osuwiska jest bardzo mało prawdopodobne. Nie moŜna w tych obszarach jednak wykluczyć pojawienia się osuwiska w rezultacie nieracjonalnej działalności człowieka (budowa obiektów budowlanych w koronie skarp bez znacznego przeprowadzenia szczegółowych obliczeń statycznych stateczności skarpy wraz z obiektem, podcięcie skarpy, powaŜna awaria instalacji podziemnych). Pod warunkiem zachowania stateczności moŜliwa jest zabudowa tych terenów. KaŜdorazowo posadawiając obiekt naleŜy przeprowadzić analizę stateczności skarpy wraz z obiektem i wyznaczyć bezpieczną granicę zabudowy. Większość obiektów zaliczona zostanie do II-giej kategorii geotechnicznej, zaś w przypadku realizacji poza strefą wpływu skarpy do I-szej kategorii geotechnicznej. W obliczeniach 6 moŜna wykorzystać metody koerlacyjne, tabelaryczne i nomograficzne. Tereny zagroŜeń wysokiego, średniego i niskiego stopnia poglądowo obrazuje poniŜsza mapa w skali 1:25 000. Szczegółowo tereny zagroŜenia ruchami masowymi są przedstawione na mapie w skali 1:10 000 – załącznik nr 1 do niniejszego opracowania. Mapa została opracowana w grudniu 2006 roku przez mgr Wojciecha Andrzejewskiego, geologa uprawionego (uprawnienia nr V-1436 i VII-1281), z firmy GEOPROGRAM Wojciech Andrzejewski z siedzibą w Bydgoszczy przy ul. Fordońskiej 110. Na obszarach o wysokim stopniu i średnim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi do realizacji mogą być dopuszczone jedynie niezbędne inwestycje (inwestycje celu publicznego), dla których, w zaleŜności od kategorii geotechnicznej, powinna być opracowana dokumentacja geologiczno-inŜynierska. 6 „Mapa zagroŜeń ruchami masowymi miasta Bydgoszczy – część tekstowa” Wojciech Andrzejewski 41 Rysunek 2 Mapa zagroŜeń ruchami masowymi powierzchni ziemi (skarpy) na obszarze Bydgoszczy 42 3.6. Rzeźba terenu, geomorfologia Miasto Bydgoszcz pod względem morfologicznym połoŜone jest w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka w jednostce Kotlina Toruńska. Pod względem geomorfologicznym obszary stokowe na terenie Bydgoszczy związane są z następującymi jednostkami morfologicznymi: północny skłon pomiędzy wysoczyzną morenową i doliną Brdy i Wisły – obejmujący wzgórza od Fordonu na wschodzie, przez rejon Myślęcinka do okolic Rynkowa na zachodzie. Znajdują się tutaj największe deniwelacje. Rzędne naziomu przekraczają 90-95 m n.p.m. zaś dno doliny znajduje się na rzędnych przeciętnie 57-60 m n.p.m. U podnóŜa skarp powszechne są stoŜki napływowe/osypiskowe. Strefa krawędziowa wysoczyzny porozcinana jest głębokimi dolinami erozyjnymi/jarami, gdzie obserwuje się największe nachylenie skarp. Notowane były tu ruchy masowe (np. Dolina Śmierci w Fordonie) północny skłon pomiędzy terasą pradolinną a doliną Brdy (lub dnem Pradoliny na zachodzie). Zaliczono tu krawędź morfologiczną od Rynkowa na zachodzie przez Piaski, Smukałę, Osową Górę. Są to stosunkowo połogie stoki porośnięte lasami sosnowymi i mieszanymi. Deniwelacje wynoszą przeciętnie naziom 75-80 m n.p.m., dno doliny około 55-57 m n.p.m. południowy skłon pomiędzy terasom pradolinna a doliną Brdy (lub dnem Pradoliny na zachodzie). NaleŜą tu zbocza o zróŜnicowanej wysokości i nachyleniu od dzielnicy Prądy na zachodzie, Jary, Wzgórze Dąbrowskiego, Wzgórze Wolności, WyŜyny, Kapuściska na wschodzie. Są to najczęściej zabudowane obszary miejskie, w części zachodniej luźną zabudową jednorodzinna w centralnej i wschodniej wielorodzinną, nierzadko z jedenastokondygnacyjnymi blokami. Deniwelacje są zbliŜone jak w przypadku skłonu północnego. Natomiast zróŜnicowane jest nachylenie tych zboczy, które wynosi od kilku stopni do około 20, w miejscach wychodni glin zwałowych. Rozcięcia erozyjne w tej części strefy krawędziowej są najczęściej głębokie i szerokie, zakończone stoŜkami napływowymi. Tymi rozcięciami o łagodnych zboczach prowadzono najwaŜniejsze arterie komunikacyjne miasta (ul. Nasypowa, Szubińska, Kujawska, Wyszyńskiego, Bełzy, Planu 6-letniego), skarpy doliny Wisły posiadają wysokości względne przekraczające 30 m i dochodzą aŜ do podmokłej teresy zalewowej. W większości są niezabudowane, z licznymi czytelnymi śladami dawnych lub obecnych osuwisk, skarpy tarasów niŜszych i średnich Brdy – związane są z wcięciem rzeki głównie w dzielnicy Jachcice, CzyŜkówko. Dno rzeki układa się na rzędnej to 36 m n.p.m. zaś powierzchnia wyŜej ległych tarasów ok. 50-55 m n.p.m. Lokalnie skarpy te są podcinane przez rzekę, niekorzystny 7 czynnik stanowi wysoki poziom wód gruntowych na terenie terasu zalewowego. 3.7. Klimat Miasto Bydgoszcz połoŜone jest w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, na obszarze wzajemnego przenikania się wpływów kontynentalnych ze wschodnich obszarów Europy, morskich z obszarów Morza Bałtyckiego i oceanicznych z obszaru Oceanu Atlantyckiego. Przejściowość ta uwidacznia się zmiennymi stanami pogody, które uwarunkowane są napływającymi masami powietrza. Na terenie Bydgoszczy klimat moŜna określić jako kontynentalny pod względem ilości opadów oraz oceaniczny pod względem termicznym. Obiektami, które wpływają na właściwości atmosfery w okolicy miasta są: wyniesienia Garbu Pomorskiego, doliny: Wisły, Brdy i Kanału Bydgoskiego, kompleksy leśne Borów Tucholskich i Puszczy Bydgoskiej. W 2010 roku najchłodniejszym miesiącem był styczeń z temperaturą -7,7°C. Liczba dni przymrozkowych wynosiła 107. Pokrywa śnieŜna na terenie Bydgoszczy zalega przez ok. 50-70 dni. Najcieplejszym miesiącem był lipiec. W Bydgoszczy obserwuje się najniŜsze roczne sumy opadów w Polsce, a w konsekwencji występują obszary charakteryzujące się znacznymi niedoborami wody. NajdłuŜsze rejestrowane okresy posuszne trwały ok. 60 dni. W 2010 roku największe opady występowały w sierpniu i listopadzie i wynosiły około 120 mm. W Bydgoszczy przewaŜają wiatry z kierunku zachodniego, dla którego średnia częstość ich występowania w roku wynosi 18% oraz z kierunku południowo-zachodniego 13%. 7 „Mapa zagroŜeń ruchami masowymi miasta Bydgoszczy -część tekstowa” Wojciech Andrzejewski 43 4. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH 4.1. Ochrona przyrody Podstawowymi aktami prawa z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz ochrony i kształtowania środowiska na terytorium Polski są ustawy: z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.) oraz z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.). W pierwszym z wymienionych aktów ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównowaŜonym uŜytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody, • dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów, • roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową, • zwierząt prowadzących wędrowny tryb Ŝycia, • siedlisk przyrodniczych, • siedlisk zagroŜonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, • tworów przyrody Ŝywej i nieoŜywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt, • krajobrazu, • zieleni w miastach i wsiach, • zadrzewień. Z kolei ochrona środowiska w myśl Prawa ochrony środowiska oznacza: podjęcie lub zaniechanie działań, umoŜliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: • racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównowaŜonego rozwoju, • przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, • przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Na terenie Bydgoszczy występują następujące formy ochrony przyrody: obszary Natura 2000 (4), obszary 8 chronionego krajobrazu (3), park krajobrazowy (1), uŜytek ekologiczny (1) oraz pomniki przyrody (95). Według danych GUS na terenie województwa kujawsko-pomorskiego obszary prawnie chronione zajmują 31,8% powierzchni województwa. W Bydgoszczy w 2010 roku było 6 089,0 ha obszarów prawnie chronionych. Stanowi to 34,6% powierzchni miasta. W porównaniu do 2005 roku ilość na nieznacznie wzrosła (przybyły 3 ha obszarów prawnie chronionych). Tabela 23 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w 2009 roku Obszary chronionego Ogółem Parki krajobrazowe UŜytek ekologiczny krajobrazu ha Bydgoszcz 6 089,0 1 486,0 4 600,0 3,0 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Obszary Natura 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagroŜonych składników róŜnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdraŜanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagroŜonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale teŜ typowych, wciąŜ jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych. W Polsce występują 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4 % powierzchni kraju). Dla kaŜdego kraju określa się listę referencyjną siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których naleŜy utworzyć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne. Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa, 8 Na podstawie informacji uzyskanych z RDOŚ w Bydgoszczy w piśmie nr WSI.403.44.2012.AP z dn 28.03.2012 r. 44 głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów: • obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), • specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Dyrektywa Siedliskowa nie określa sposobów ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, ale nakazuje zachowanie tzw. właściwego stanu ich ochrony. W odniesieniu do siedliska przyrodniczego oznacza to, Ŝe: naturalny jego zasięg nie zmniejsza się, zachowuje ono specyficzną strukturę i swoje funkcje ekologiczne, stan zachowania typowych dla niego gatunków jest właściwy. W odniesieniu do gatunków właściwy stan ochrony oznacza natomiast, Ŝe: zachowana zostaje liczebność populacji, gwarantująca jej utrzymanie się w biocenozie przez dłuŜszy czas, naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się, pozostaje zachowana wystarczająco duŜa powierzchnia siedliska gatunku. NajwaŜniejszymi instrumentami realizacji celów sieci Natura 2000 są oceny oddziaływania na środowisko oraz plany ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których utworzono obszar Natura 2000. Działania ochronne winny uwzględniać wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne danego obszaru Natura 2000. Na terenie miasta Bydgoszczy wyznaczono dwa obszary specjalnej ochrony ptaków i dwa specjalne obszary ochrony siedlisk. • PLB040003 Dolina Dolnej Wisły – obszar został zaklasyfikowany jako OSO w listopadzie 2011 roku. Jego całkowita powierzchnia wynosi 33 559,0 ha, z czego na terenie miasta Bydgoszczy przypada 1 007,01 ha. Obszar ten obejmuje okolice Mariampola, osiedle Niepodległości (łąki), dalej biegnie wzdłuŜ koryta rzeki Wisły, dochodzi do Brdyujścia, następnie wzdłuŜ koryta Brdy dochodzi do ul. Starotoruńskiej. Obszar jest ostoją ptasią o randze europejskiej E 39. Występują tu co najmniej 44 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje ok.180 gatunków ptaków. Bardzo waŜna ostoja dla ptaków migrujących i zimujących; bardzo waŜny teren zimowiskowy bielika. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: nurogęś, ohar, rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna, zimorodek i ostrygojad. Na terenie Bydgoszczy występują następujące gatunki ptaków wymienione w załączniku I Dyrektywy Ptasiej: rybitwa rzeczna, jarzębatka, gąsiorek, zimorodek i rybitwa białoczelna. Rzeka płynie w duŜym stopniu naturalnym korytem, z namuliskami, łachami piaszczystymi i wysepkami, w dolinie zachowane są starorzecza i niewielkie torfowiska niskie; brzegi pokryte są mozaiką zarośli wierzbowych i lasów łęgowych, a takŜe pól uprawnych i pastwisk. Miejscami dolinę Wisły ograniczają wysokie skarpy, na których utrzymują się murawy kserotermiczne i grądy zboczowe. Wisła przepływa w granicach obszaru przez kilka duŜych miast, jak: Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz, Tczew, • PLB300001 Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego - obszar został zaklasyfikowany jako OSO w listopadzie 2004 roku. Jego całkowita powierzchnia wynosi 32 672,1 ha, z czego na terenie miasta Bydgoszczy przypada 52,91 ha, połoŜonych w zachodnich krańcach miasta. W obrębie obszaru znajdują się 2 ostoje ptaków o randze europejskiej: E37 (Stawy Ostrówek i Smogulec) i E38 (Stawy Ślesin i Występ). Występuje co najmniej 18 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 8 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla około 10% populacji krajowej podróŜniczka, co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bielik i kania czarna. W stosunkowo wysokiej liczebności występują kania ruda i błotniak stawowy. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego łabędzia czarnodziobego, stosunkowo duŜe koncentracje osiąga siewka złota. Obszar obejmuje pradolinę rzeczną o zmiennej szerokości od 2 do 8 km, która ma tu przebieg równoleŜnikowy. Od północy obszar graniczy z wysoczyzną Pojezierza Krajeńskiego - maksymalne deniwelacje pomiędzy dnem doliny a skrajem wysoczyzny dochodzą tu do 140 m. Od południa pradolina jest ograniczona piaszczystym Tarasem Szamocińskim, zajętym w znacznej mierze przez lasy, stykającym się z krawędzią Pojezierza Chodzieskiego. Znaczne części pradoliny zostały zmeliorowane i prowadzona jest na nich gospodarka łąkowa. W kilku miejscach pradoliny załoŜono stawy rybne, na których prowadzona jest intensywna hodowla ryb. Zachodnia część pradoliny, objęta przez obszar, jest obecnie doliną Noteci. Część wschodnia jest doliną Ŝeglownego Kanału Bydgoskiego, wybudowanego w końcu XVIII w., łączącego dorzecza Odry i Wisły, • PLH300004 Dolina Noteci – obszar został zatwierdzony jako OZW w listopadzie 2007 roku. Jego całkowita powierzchnia wynosi 50 532,0 ha, z czego na terenie miasta Bydgoszczy przypada 52,91 45 • ha, a granica obszaru biegnie wzdłuŜ obwodnicy Bydgoszczy, zahaczając o osiedle Prądy. Obszar częściowo pokrywa się z waŜną ostoja ptasią o randze europejskiej E-33. Ostoja jest teŜ waŜnym korytarzem ekologicznym o randze międzynarodowej. Obszar obejmuje bogatą mozaikę siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (16 rodzajów), z priorytetowymi lasami łęgowymi i dobrze zachowanym kompleksami łąkowymi, choć łącznie zajmują one poniŜej 20% powierzchni obszaru. Notowano tu teŜ 8 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Obszar obejmuje fragment doliny Noteci między miejscowością Wieleń a Bydgoszczą. Obszar jest w duŜej części zajęty przez torfowiska niskie, z fragmentami zalewowych łąk i trzcinowisk, z enklawami zakrzewień i zadrzewień. Na zboczach doliny znajdują się płaty muraw kserotermicznych. Teren przecinają kanały i rowy odwadniające. Liczne są starorzecza i wypełnione wodą doły potorfowe. Miejscami występują rozległe płaty łęgów. Łąki są intensywnie uŜytkowane, PLH040003 Solecka Dolina Wisły - obszar został zatwierdzony jako OZW w grudniu 2008 roku. Powierzchnia całkowita wynosi 7 030,1 ha, z czego na teren miasta Bydgoszczy przypada 536,13 ha, a granica obszaru na terenie miasta biegnie wzdłuŜ osiedla Niepodległości, dzielnicy Fordon i Brdyujście. Obszar obejmuje część ekologicznego korytarze Wisły, który został identyfikowany jako teren priorytetowy dla ochrony w sieciach ECONET i IBA, waŜnego dla migracji wielu gatunków. Obszar ma znaczenie przede wszystkim dla ochrony mozaiki siedlisk nadrzecznych, charakterystycznych dla doliny duŜej rzeki nizinnej, oraz związanej z nią fauny, w tym 4 gatunków ryb z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Łącznie wyróŜniono na tym obszarze 11 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, zajmujących w sumie około 5% obszaru. Zanotowano teŜ obecność: 3 gatunków ssaków, 1 gatunku płaza, 6 gatunków ryb i 2 gatunki owadów z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG; łącznie z 3 gatunkami roślin, stwierdzono tu 15 gatunków z tego załącznika. Obszar jest fragmentem ostoi ptasiej o znaczeniu zarówno dla ptaków lęgowych jak i migrujących. Występuje tu 36 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG. Jest to fragment Doliny Dolnej Wisły o długości 49 km połoŜonym pomiędzy Solcem Kujawskim (762 km szlaku wodnego) a Świeciem (811 km szlaku wodnego). Cały ten obszar stanowi trasę zalewową, której granicę częściowo wyznacza wał przeciwpowodziowy, a częściowo skarpa Doliny Wisły. Przy średnim i niskim stanie wód z koryta rzeki wynurzają się okresowo piaszczysto-muliste ławice, które porasta efemeryczna roślinność. Nieco wyniesione i okresowo zalewane są tereny nadbrzeŜne z dawnymi wyspami (kępami), połączonymi juŜ ze stałym lądem przez groble wybudowane w XIX wieku i zasypane osadami. Występują tu takŜe ciągi starorzeczy, w nich i spokojnych odcinkach rzeki rozwija się roślinność wodna, a na ich brzegach szuwary. Na niektórych odcinkach rzeki znajdują się obwałowania usypane w XIX wieku. 46 Rysunek 3 Obszary Natura 2000 na terenie miasta Bydgoszczy (źródło: www.geoportal.gov.pl) Obszary chronionego krajobrazu Obszary chronionego krajobrazu są to tereny wyróŜniające się krajobrazowo o zróŜnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na moŜliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką lub ze względu na istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Obszary chronionego krajobrazu znajdujące się w graniach administracyjnych Bydgoszczy, jako obszarowa forma ochrony przyrody, powstały w drodze rozporządzenia Wojewody Bydgoskiego. Po zmianie przepisów istniejące obszary zostały usankcjonowane i przyjęte uchwałą Nr VI/106/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 marca 2011 roku w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Województwa Kujawsko-Pomorskiego Nr 99, poz. 793) Na terenie Bydgoszczy zostały utworzone trzy obszary chronionego krajobrazu: • Obszar Chronionego Krajobrazu Północnego Pasa Rekreacyjnego Miasta Bydgoszczy - został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 9/91 Wojewody Bydgoskiego z dnia 14 czerwca 1991 roku. Zajmuje powierzchnię 2 640,0 ha. Obszar znajduje się w północnej części miasta Bydgoszczy oraz w gminie Osielsko. Łączy się w spójny system ekologiczny ze strefami ochronnymi krawędzi doliny Wisły (na północnym wschodzie) i obszarem Zalewu Koronowskiego na zachodzie i północy. Obejmuje strefę krawędziową. W obrębie terytorium miasta obszar obejmuje fragment Zbocza Fordońskiego, Las Gdański z ujęciami wód podziemnych, Leśny Park Kultury i Wypoczynku oraz górny taras Fordonu. Został utworzony ze względu na duŜe walory estetyczne i krajobrazowe, a takŜe przyrodnicze stref krawędziowych. Charakteryzuje go wielorakość form morfologicznych. Obszar stanowi tereny źródliskowe m.in. Strugi Myślęcińskiej, Zacisze, Strugi Rynkowskiej. Z uwagi na walory krajobrazowe i przyrodnicze jest popularnym miejscem wypoczynku mieszkańców. Spośród ptaków wymienianych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej jako lęgowe występuje: dzięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, gąsiorek, rybitwa rzeczna. Znajduje się tu takŜe jedno z nielicznych udokumentowanych stanowisk puszczyka w Bydgoszczy. Obszar Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego - został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 9/91 Wojewody Bydgoskiego z dnia 14 czerwca 1991 roku. Zajmuje powierzchnię 28 687 ha. Administracyjnie połoŜony jest na terenie gminy Koronowo i miasta Bydgoszczy. Na terenie Bydgoszczy leŜy w północno-zachodnich fragmentach miasta w dzielnicach Smakuła i Opławiec i zajmuje powierzchnię około 889,87 ha. Pod względem fizyczno-geograficznym jest połoŜony na obszarze mezoregionu Doliny Brdy do której od wschodu przylega Wysoczyzna Świecka a od zachodu Pojezierze Krajeńskie. Obszar ten obejmuje w większości tereny leśne, naleŜące do kompleksu Borów Tucholskich. Zalew Koronowski jest częścią wodnego turystycznego 47 szlaku rzeki Brdy. Malowniczość przyrodniczo-krajobrazowa tego obszaru wynika z występowania na jego powierzchni doliny rzeki, znacznej ilości jezior, lasów oraz urozmaiconego ukształtowania powierzchni. Ze względu na duŜą ilość obszarów bagiennych i podmokłych przylegających do akwenów, znajdują się na tym obszarze liczne miejsca lęgowe ptaków wodnych. Oprócz popularnych w Polsce krzyŜówek, łysek i kormoranów, natrafić tu moŜna na okazy kaczek czernic i Ŝurawi. Lasy połoŜone wzdłuŜ Doliny Brdy stanowią korytarz ekologiczny łączący węzły ekologiczne o znaczeniu międzynarodowym: Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką z Borami Tucholskimi, Obszar Chronionego Krajobrazu Wydm Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej część wschodnia i zachodnia - utworzony został na mocy Rozporządzenia Wojewody Bydgoskiego Nr 9/91 z dnia 14 czerwca 1991 roku. Cały obszar zajmuje powierzchnię około 28 100 ha i jest podzielony na dwa podobszary (część zachodnia i wschodnia). Znajduje się na południe od Bydgoszczy, wkraczając na terytorium miasta w okolicy lasów połoŜonych na południe od Zakładów Chemicznych "Zachem" i Bydgoskiego Parku Przemysłowego oraz ciągnie się w kierunku wschodnim, wzdłuŜ południowej granicy miasta Bydgoszczy. Powołany został ze względu na wysokie walory krajobrazowe i bogactwo awifauny. Występujące tu zbiorowiska szuwarowe oraz fragmenty zarośli wierzbowych i lasów olszowych, które stanowią siedliska i miejsce lęgu ponad 100 gatunków ptaków, w tym wielu objętych ochroną gatunkową. Rysunek 4 Obszary www.geoportal.gov.pl) chronionego krajobrazu na terenie miasta Bydgoszczy (źródło: Zgodnie z przepisami uchwały na terenie obszaru chronionego krajobrazu zabrania się: • zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złoŜonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką, • realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, 48 • • • • • • • likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydroŜnych i nadwodnych, jeŜeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych, wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a takŜe minerałów i bursztynu, wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych, dokonywania zmian stosunków wodnych, jeŜeli słuŜą innym celom niŜ ochrona przyrody lub zrównowaŜone wykorzystanie uŜytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka, likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych, lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów słuŜących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej, lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego. Zakazy nie dotyczą m.in.: • wykonywania zadań na rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa państwa, • prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym, • realizacji inwestycji celu publicznego. Nadwiślański Park Krajobrazowy Zespól Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego (ZPKChiN) został powołany w 2003 r. z utworzonego w 1993 r. Zespołu Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych oraz utworzonego w 1998 r. Chełmińskiego Parku Krajobrazowego. Powołano go w celu ochrony (zachowania) środowiska przyrodniczego, krajobrazu oraz wartości kulturowych charakterystycznych dla rejonu Dolnej Wisły. Jest on rozciągnięty po obu stronach rzeki Wisły na odcinku od Bydgoszczy do Nowego na długości oscylującej w granicach 100 km obejmując powierzchnię 55 642.5 ha z czego 22 336,0 ha zajmuje obszar Chełmińskiego Parku Krajobrazowego natomiast pozostałą część tj. 33 306,5 ha stanowi obszar Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego. W granicach administracyjnych miasta Bydgoszczy znajduje się fragment Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego, wchodzącego w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. W granicach miasta jest około 1 486 ha powierzchni parku i przebiega głównie północną skarpą pradoliny, od Myślęcinka po Fordon. 49 Rysunek 5 PołoŜenie Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego na terenie miasta Bydgoszczy (źródło: www.geoportal.gov.pl) Osią Zespołu Parków Krajobrazowych jest rzeka Wisła, którą charakteryzują piaszczyste wysepki – łachy, ławice piasku sprzyjając gniazdowaniu wielu gatunków ptaków zagroŜonych wyginięciem i znajdujących się na liście gatunków zagroŜonych m.in. rybitwa. Tereny zalewowe znajdujące się w pobliŜu rzeki Wisły często porośnięte są lasem łęgowym, który to jest odpowiednikiem tropikalnych lasów deszczowych w Europie. Charakterystycznymi elementami parku są takŜe: wydmy – usypane przez wiatr na dnie doliny, porośnięte lasami sosnowymi, strefy zboczowe o nachyleniu do 50 stopni i deniwelacjach 60 – 70 m, porośnięte grądem zboczowym (klon, lipa, dąb, grab). Na skutek obrywów i osuwisk ziemi strome zbocza pozbawione są okrywy roślinnej, występują tu takŜe źródła i wysięki wód podziemnych (wysoczyzna morenowa). Zbocza o wystawie południowej i zachodniej porastają murawy kserotermiczne, które są w Polsce rzadkością. Przecinająca wysoczyzny pojezierne Dolina Dolnej Wisły wyróŜnia się swoistą szatą roślinną. Z dotychczasowych badań wynika, Ŝe na terenie ZPKChiN flora roślin naczyniowych (kwiatowych i paprotników) jest bardziej zróŜnicowana niŜ na terenach przyległych i liczy około 1000 gatunków. Na obszarze ZPKChiN stwierdzono występowanie 67 gatunków roślin pod całkowitą ochroną i 14 pod częściową. Większość roślin chronionych to jednocześnie gatunki zagroŜone wyginięciem, zamieszczone w "Czerwonej Księdze". Lasy pokrywają stosunkowo niewielką część, ponadto są rozmieszczone nierównomiernie. Wśród płazów i gadów występujących na terenie Bydgoszczy naleŜy wymienić: jaszczurkę zwinkę, padalca, traszkę grzebieniastą, ropuchę szarą i Ŝaby brunatne. Na terenie Parku w okresie lęgowym odnotowano 123 gatunki ptaków. Dla 65 gatunków stwierdzono gniazdowanie pewne, 50 prawdopodobne, a dla 8 wskazano gniazdowanie moŜliwe. Z grupy gatunków zagroŜonych wyginięciem w Europie na terenie ZPKChiN występuje 16 gatunków. Ze względu na szczególne usytuowanie wzdłuŜ szlaku wędrówkowego jakim jest korytarz Wisły, a takŜe mnogość niezwykle dogodnych siedlisk jakie oferuje rozległa sieć kanałów i starorzeczy, obszar Zespołu Parków jest szczególnie waŜny dla ptaków wędrownych. 50 UŜytki ekologiczne UŜytki ekologiczne tworzy się w celu zachowania fragmentów przyrody o charakterze naturalnym lub dla ochrony określonych ekosystemów. Zazwyczaj są to obszary, które ze względu na małą powierzchnię lub mniejszą rangę przyrodniczą nie mogą być rezerwatem przyrody. Są to pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania róŜnorodności biologicznej. Zalicza się do nich: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieuŜytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze, a takŜe stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnaŜania lub miejsca sezonowego przebywania. Powierzchnie te najczęściej byty zaliczane do nieuŜytków leśnych lub rolniczych. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się około 2050 uŜytków ekologicznych, zajmujących łączną powierzchnię około 5200 ha. Na obszarze miasta istnieje obecnie jeden uŜytek ekologiczny „Zielona Ostoja”, który został ustanowiony na mocy Uchwały Nr XLIII/607/09 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 25 lutego 2009 r. w sprawie ustanowienia uŜytku ekologicznego (Dz. Urz. Woj. Kuj.-Pom. z 2009 r. Nr 33, poz. 694). Jego powierzchnia wynosi 3,0216 ha. Znaczenie przyrodnicze omawianego terenu polega na nagromadzeniu na niewielkim obszarze róŜnych typów ekosystemów, np. torfowiska mszarnego i zbiornika eutroficznego z zaroślami wierzbowymi i szuwarami, które tworzą dogodne warunki bytowania dla gatunków roślin i zwierząt chronionych i pospolitych. Na terenie tego uŜytku stwierdzono występowanie gatunków roślin objętych ochroną gatunkową: rosiczkę okrągłolistną (Drosera rotundifolia) i pływacza zwyczajnego (Utricularia vulgaris) i torfowców (Sphagnum mogellanicum, S. palustre, S. squarrosum). Ponadto na omawianym terenie stwierdzono siedlisko priorytetowe (zagroŜone zanikiem na obszarze Unii Europejskiej), wymienione w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 roku w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795) – torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (Ŝywe), kod siedliska – 7110*. W trakcie ustanawiania uchwały są dwa uŜytki ekologiczne: • Ostoja Ptasia - obszar wyjątkowo cenny, stanowiący pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania róŜnorodności biologicznej. Teren porośnięty jest przez zadrzewienia o charakterze półnaturalnym. Rosną tu, np. typowe dla siedliska olsze, jak i pochodzące z nasadzeń okazałe dęby (ich wiek ocenia się na ponad 100 lat). Znajduje się tam równieŜ zarastające ziołoroślami oczko wodne. Jest to takŜe jedyne w Bydgoszczy stanowisko lęgowe dzięcioła syryjskiego, • Łęgi przy ul. Toruńskiej – obszar cenny jest ze względu na występowanie siedlisk przyrodniczych – łęgów jesionowo – olszowych oraz stanowisk, ostoi i miejsc rozmnaŜania chronionych gatunków ptaków. Teren jest podtapiany i wilgotny. Podtapiane łęgi jesionowo – olszowe, graniczące z rzeką niŜową, są cenne dla awifauny siedliskiem i coraz rzadszym zbiorowiskiem roślinnym. Kolejnymi projektowanymi uŜytkami ekologicznymi są: • Łęgi na Brdyujściu - granice uŜytku wyznaczają: od strony północnej i zachodniej jest to koryto ujściowego odcinka rzeki Brdy, a częściowo takŜe grunty orne, od strony wschodniej - Wisła, a od południa – kanał odprowadzającym ścieki z Zakładów Organika Zachem. Około 60 % obszaru porasta nadrzeczny łęg wierzbowy, a 35% porasta nadrzeczny łęg topolowy. Obszar charakteryzuje się wysokimi walorami ornitologicznymi. Obszar wyróŜnia się bogactwem gatunkowym awifauny lęgowej oraz gniazdowanie stosunkowo rzadkich ptaków, • Planuje się utworzenie uŜytku ekologicznego obejmującego wyrobiska na Osowej Górze przy ul. Grunwaldzkiej. Celem ochrony tego uŜytku są stanowiska cennych gatunków ptaków i płazów, • grodzisko Wyszogród, • starorzecza Wisły w Fordonie. Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody oŜywionej i nieoŜywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróŜniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Według danych Urzędu Miasta na terenie Bydgoszczy znajduje się 95 pomników przyrody, w tym 91 pomników przyrody oŜywionej takie jak: pojedyncze drzewa, skupiska drzew oraz 4 pomniki przyrody nieoŜywionej (3 głazy narzutowe i źródło). Szczególną cechą jest występowanie w tej kategorii form ochrony zarówno obiektów pojedynczych (drzewa, głazy) jak i ich zespołów (grupy, aleje drzew). Wykaz pomników 51 przyrody występujących na terenie Bydgoszczy został przedstawiony w załączniku nr 2. Pomniki przyrody na terenie miasta Bydgoszczy to w większości stare pojedyncze drzewa lub grupy drzew, które wymagają systematycznego monitoringu, badań oraz pielęgnacji. Działania te są często ograniczane do minimum ze względu na zbyt niskie nakłady finansowe przeznaczone na ten cel. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Prace fitosocjologiczne na terenie miasta Bydgoszczy zostały przeprowadzone w 2008 r na potrzeby opracowania „Inwentaryzacji i charakterystyki siedlisk oraz roślinności rzeczywistej Bydgoszczy”. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji stwierdzono, Ŝe na terenie Bydgoszczy występuje i w przeszłości występowało łącznie 1 250 gatunków roślin, z czego część z nich obecnie nie jest notowana. Ochroną ścisłą objęte są 24 gatunki roślin, a 13 gatunków ochroną częściową. Występuje takŜe 6 gatunków roślin zagroŜonych niepoddanych ochronie gatunkowej. Świat zwierzęcy miasta reprezentowany jest przez: ptaki - 141 gatunków, wszystkie objęte są ochroną gatunkową. W skali całego regionu kujawskopomorskiego zagroŜonych jest 29 gatunków i w konsekwencji wpisane są na regionalną Czerwoną Listę Zwierząt Ginących i ZagroŜonych. Status gatunków ginących posiadają 3 gatunki, a 7 gatunków – gatunek rzadki, 9 gatunków posiada status gatunku naraŜonego na wyginięcie. Ponadto cztery gatunki, tj. bielik, rybitwa rzeczna, lelek i dzięcioł czarny są gatunkami zagroŜonymi w skali całego kontynentu europejskiego i w związku z powyŜszym podlegają one ochronie na mocy Dyrektywy Ptasiej, płazy - 13 gatunków (m.in. traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, kumak nizinny, ropucha szara, ropucha paskówka), gady – 5 gatunków (jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny oraz Ŝmija zygzakowata i gniewosz), ssaki – 32 gatunki. Ochroną gatunkową na mocy Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. z 2004 r., Nr 220, poz. 2237) objętych jest 12 gatunków. Ochroną całkowitą objęte są cztery gatunki. Gatunki zwierząt chronionych występujące na terenie Bydgoszczy, objęte są ścisłą lub częściową ochroną gatunkową na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237, poz. 1419). W zakresie ochrony gatunków roślin i zwierząt zostały opracowane dla miasta Bydgoszczy następujące opracowania: „Bobry w Bydgoszczy”. Opracowanie: Ewa śurawska-Seta, Bydgoszcz 2011, Ekofizjografia do „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Bydgoszcz”, „Inwentaryzacja obszarów waŜnych dla awifauny Bydgoszczy”. Wykonał i opracował Jacek Zieliński, „Płazy i gady Bydgoszczy – rozmieszczenie, liczebność, zagroŜenia i ochrona”. Opracował Mariusz Rybacki, Bydgoszcz 2010, „Inwentaryzacja i charakterystyka siedlisk oraz roślinności rzeczywistej Bydgoszczy” Pracowania Ochrony Środowiska PRO GAJA, Bydgoszcz 2009. Cenne siedliska na terenie miasta Bydgoszczy poza wyznaczonymi obszarami chronionymi Na terenie miasta występują takŜe liczne obszary, które nie są objęte ochroną ale pełnią waŜną funkcję przyrodniczą na terenach zabudowanych. Obszary te charakteryzują się występowaniem róŜnorodnej roślinności oraz są miejscem bytowania licznych gatunków ptaków. Do najciekawszych i najbardziej wartościowych obszarów naleŜą: • Skarpa – fragment zbocza pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej przebiegającego przez Bydgoszcz ze wschodu na zachód, przebiegający wzdłuŜ ul. Kujawskiej i Toruńskiej. Teren w 90% pokryty róŜnowiekowym i wielogatunkowym drzewostanem. Najliczniej występuje klon zwyczajny liczne były teŜ: dąb szypułkowy, jesion wyniosły i klon jesionolistny. Przeciętny wiek drzewostanu wynosi kilkadziesiąt lat jednak nieliczne drzewa osiągnęły wiek około 200 lat. Podszyt, składa się z kilkunastu gatunków krzewów i podrostów drzew, dobrze rozwinięty i przewaŜnie gęsty. Dominuje w nim: głóg, klon zwyczajny, dereń świdwa. Na „Skarpie” znajdowało się teŜ kilka niewielkich trawiastych polan. Wśród ptaków występuje 37 gatunków w tym 32 lęgowe. Obszar włączono do ostoi ptaków na terenie Bydgoszczy poniewaŜ stanowi on wyróŜniającą się na tle najbliŜszego otoczenia oazę bioróŜnorodności połoŜoną na granicy ścisłego centrum miasta, • Planty nad Kanałem - jest to pas zieleni miejskiej połoŜony po obu stronach kanału bydgoskiego od ronda Grunwaldzkiego do ulicy Bronikowskiego. Większość jego powierzchni pokrywają drzewa. Wśród drzew występują tu między innymi: olsza czarna, sosna zwyczajna, wiąz, kasztanowiec 52 • • • • • • zwyczajny, jesion wyniosły, grab pospolity i buk zwyczajny. W zachodniej części opisywanego obszaru na południe od kanału bydgoskiego, znajdują się ponad 100-letni fragment łęgu olszowego. Obszar ten stanowi jedną z najbogatszych w gatunki lęgowe powierzchnię połoŜoną wewnątrz miasta. Występuje tu 51 gatunków ptaków w tym 40 lęgowych. Spośród gatunków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej stwierdzono lęgi dzięcioła średniego i zimorodka – gatunku posiadającego status zagroŜonego w skali całej Europy. Spośród innych gatunków lęgowych do najcenniejszych naleŜy nurogęś, podobnie jak zimorodek, zagroŜony wymarciem w skali całej Europy, Pawłówek – obszar połoŜony w pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej na zachodnim krańcu Bydgoszczy pomiędzy obwodnicą miasta a jego zachodnią granicą administracyjną, zajmujący obszar po obu stronach kanału bydgoskiego. Są to tereny podmokłe i poprzecinane siecią częściowo zarośniętych rowów odwadniających. Stanowi on mozaikę wilgotnych łąk, drobnych zbiorników powyrobiskowych torfu oraz płatów roślinności krzewiastej i drzewiastej. Część zbiorników wodnych jest silnie zarośnięta trzciną, pałką, a takŜe wierzbami stanowiącymi inicjalne stada sukcesyjne lasów łęgowych. Najliczniejsze gatunki drzew to: olsza czarna, brzoza oraz wierzba. Występują tu 63 gatunki ptaków w tym 54 lęgowych. Zanotowano obecność 5 gatunków z załącznika I dyrektywy siedliskowej w tym trzech lęgowych: gąsiorka, zimorodka i Ŝurawia. Obszar „Pawłówek naleŜy do najbardziej wartościowych przyrodniczo w granicach administracyjnych Bydgoszczy, Flis - obszar połoŜony jest w zachodniej części Bydgoszczy stanowiąc rzekę Flis i przyległe do niej tereny od wysokości stacji kolejowej Bydgoszcz zachód do wysokości przedłuŜenia ulicy Plonowej na północ od ulicy Źródlanej. Dominującym gatunkiem jest olsza czarna tworząca przybrzeŜne płaty łęgu olszowego. Mniej licznie występuje wierzba oraz topola czarna. Występują tu 33 gatunki lęgowe oraz 4 nielęgowe, a wymienione gatunki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej to zimorodek i gąsiorek, Wzgórze Dąbrowskiego - park zajmuje obszar na południowym stoku Pradoliny ToruńskoEberswaldzkiej rozciągając się pomiędzy ulicami Stromą a Podgórną. Dendroflorę parku stanowi cenny drzewostan w tym m.in. stare, okazałe lipy, klony pospolite. Miejscami silnie rozwinęła się warstwa krzewów, będąca schronieniem i miejscem lęgów wielu drobnych ptaków śpiewających. Stwierdzono 24 gatunki lęgowe oraz 4 nielęgowe. Wyspa na Brdzie przy ul. Spornej – jest to teren, na którym rozwinęła się i jest utrzymywana przez człowieka mozaika siedlisk. Występują tu dobrze rozwinięte łęgi jesionowo – olszowy ze starodrzewiem, podmokłe łąki, ziołorośla, a takŜe pole golfowe. Brzegi wyspy porastają rozległe szuwary. Stwierdzono tu występowanie 66 gatunków ptaków, w tym 54 lęgowych. W tym gatunki wyjątkowo rzadkie, np.: krakwa, perkozek, wodnik, dzięcioł zielony, brzęczka. Brda przed Sporną – ostoja ptasia obejmuje rzekę Brdę wraz z jej prawym, a częściowo teŜ lewym brzegiem na odcinku od ulicy Smętnej do wyspy, przez którą przebiega ulica Sporna. Brzegi Brdy porastają smugi łęgów z olszą lub wierzbą. Największe płaty przybrzeŜnego szuwaru tworzyły się we wschodniej części ostoi. Stwierdzono występowanie 52 gatunków ptaków, w tym 43 lęgowe w tym gatunki: mewa pospolita, nurogęś, krakwa, słowik szary i piskliwiec. Brda od Spornej do toru regatowego – ostoja obejmuje rzekę i jej brzegi. Szczególnie cenne na tym odcinku rzeki są pozostałości łęgów jesionowo – olszowych rozwinięte w formie płatów – zbiorowiska z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Na tym obszarze zanotowano obecność 85 gatunków ptaków, z czego aŜ 61 uznano za lęgowe. Spośród ptaków wymienianych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej w roku 2009 stwierdzono: gniazdowanie dzięcioła czarnego, gąsiorka i zimorodka. Dwa ostatnie gatunki są zagroŜone w skali całej Europy. Ponadto gniazdowała tu mewa pospolita oraz krakwa równieŜ posiadające status zagroŜonych w Europie. Jako lęgowe stwierdzono równieŜ gatunki wyjątkowo rzadkie: remiz, dzięciołek, słowik szary, wodnik, mewa srebrzysta, dzięcioł syryjski. Zalecane działania ochronne roślin i zwierząt na terenie miasta Bydgoszczy: Dla zachowania róŜnorodności biologicznej miasta Bydgoszczy naleŜy prowadzić działania ochronne, które będą ograniczać negatywne skutki nadmiernej antropopresji na środowisko naturalne. Lasy i tereny zieleni okalające miasto Bydgoszcz, charakteryzują się brakiem spójności z systemem zieleni śródmiejskiej. W celu ochrony bioróŜnorodności naleŜy tworzyć nowe i utrzymywać istniejące korytarze ekologiczne. NajwaŜniejszym zagroŜeniem dla funkcjonowania korytarzy ekologicznych jest przerywanie ich ciągłości 53 poprzez m.in.: • przebieg elementów infrastruktury technicznej: linie drogowe i kolejowe oraz linie energetyczne, które zakłócają migrację zwierząt i odstraszają z terenów bytowania, • zabudowę hydrotechniczną – nie działające lub brak przepławek dla ryb, które umoŜliwiają swobodne przemieszczanie się ryb, • brak przepustów i przejść dla zwierząt głównie na trasach szybkiego ruchu, • wylesianie i rozwój obszarów zabudowanych. Ochrona korytarzy ekologicznych powinna polegać na: • uwzględnieniu korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego, • budowie przejść umoŜliwiających migrację zwierząt przy drogach przecinających korytarze ekologiczne, • umieszczaniu odpowiednich znaków informujących oraz ograniczających prędkość, • ochronie dolin rzecznych poprzez m.in.: zaniechanie zabudowy brzegów, rewitalizację najbardziej zdegradowanych odcinków rzek, udraŜnianie rzek, budowanie przepławek dla ryb, • zalesieniu obszarów, gdzie płaty lasu w obrębie korytarza ekologicznego są oddalone od siebie na odległość powyŜej 1 km, z wyłączeniem cennych przyrodniczo siedlisk nieleśnych, Murawy ciepłolubnej roślinności kserotermicznej wymagają bezpośrednich działań ochrony czynnej, która ma na celu powstrzymanie procesu sukcesji wtórnej. Proces ten bowiem powoduje zacienianie wraŜliwych na brak światła gatunków roślin. Poza tym gatunki siedlisk kserotermicznych nie znoszą zbyt duŜego uwilgotnienia podłoŜa. Podstawowym zabiegiem ochrony, który zwiększa dostęp światła i zmniejsza uwilgotnienie siedlisk jest: wycinanie lub karczowanie drzew i krzewów, okresowy wypas owiec lub kóz, wykaszanie muraw z zachowaniem nieskoszonej powierzchni, lub w skrajnych przypadkach silnego zakrzaczenia, co 5 – 10 lat, po konsultacjach z właściwymi ekspertami, moŜliwe jest zastosowanie powierzchniowego, krótkotrwałego i kontrolowanego poŜaru. Zabieg naleŜałoby wykonać na zamarzniętą glebę, jeszcze przed nadejściem ciepłych, wiosennych dni. W ostatnich latach w Bydgoszczy obserwowane jest zjawisko nazywane nieoficjalnie przez ornitologów „sterylizacją parków” polegające na zmniejszaniu powierzchni krzewów, obcinaniu nisko posadowionych gałęzi i konarów drzew, skrupulatnym usuwaniu martwych drzew i konarów, zamienianiu roślinności łąkowej w ubogie pod względem bioróŜnorodności trawniki. Takie działania, przyczyniają się do zuboŜenia róŜnorodności gatunkowej oraz zmniejszenia zagęszczenia awifauny. Największym zagroŜeniem dla awifauny jest usuwanie krzewów w parkach i skwerach w obrębie obszarów zabudowanych w mieście. Tego typu działania przyczyniają się do zmniejszenia bogactwa gatunkowego, a takŜe zagęszczenia ptaków budujących gniazda nisko nad ziemią lub na ziemi. By odwrócić tę niekorzystną dla awifauny tendencję naleŜy nie tylko zaprzestać zmniejszania powierzchni krzewów w parkach i na skwerach, ale takŜe przynajmniej częściowo przywrócić krzewy, najlepiej o gęstym ulistnieniu i nasadzane w większych skupiskach. Na obszarach zabudowanych, na których stare drzewa nie występują lub jest ich stosunkowo niewiele korzystne jest wywieszanie skrzynek lęgowych dla dziuplaków. Skrzynki powinny być róŜnych rozmiarów gdyŜ stanowią one zastępcze miejsca lęgowe dla gatunków zróŜnicowanych wielkością. Po zawieszeniu budek lęgowych naleŜy pamiętać o ich corocznym czyszczeniu. Na całej długości miejskiego odcinka kanału bydgoskiego a takŜe nad brzegami Brdy w centrum miasta korzystne byłoby powieszenie skrzynek lęgowych dla nurogęsi (ptak wymieniony w Załączniku nr 1 Dyrektywy Ptasiej oraz posiadający status zagroŜony wyginięciem w Europie). W tych miejscach w ostatnich latach wycięto największą liczbę starych dziuplastych drzew, w których ptaki te zakładają gniazda. W celu większego udostępnienia brzegów Brdy dla gniazdujących tam ptaków istnieje potrzeba stworzenia sztucznych wysp, które będą pełniły funkcję zastępczych siedlisk, na których ptaki będą mogły zakładać gniazda. Innym niekorzystnym zjawiskiem dotyczącym awifauny miejskiej jest ocieplanie budynków (przede wszystkim wielorodzinnych bloków i wieŜowców). W czasie przeprowadzania termomodernizacji likwidowane są miejsca, w których gniazdują jerzyki i nietoperze. Do takich miejsc naleŜą przede wszystkim szczeliny pomiędzy płytami betonowymi oraz otwory wentylacyjne pod krawędzią dachu. Przed podjęciem jakichkolwiek prac remontowych, naleŜy sprawdzić czy otwory w stropodachach są zajęte przez jerzyki lub nietoperze. Jeśli tak, wówczas naleŜy wstrzymać prace, aŜ do zakończenia sezonu lęgowego. NajwaŜniejszymi działaniami, mającymi na celu zachowanie róŜnorodności gatunkowej płazów i gadów w 54 obrębie terenów zurbanizowanych powinno być: zachowanie enklaw róŜnego typu siedlisk nieuŜytkowanych (oczka wodne, zadrzewienia śródpolne, torfowiska, zbiorniki wód powierzchniowych, cieki wodne, dolina rzeczna). DuŜe znaczenie dla zachowania róŜnorodności gatunkowej płazów ma ochrona ekosystemów wodnych rzeki i jej doliny, oczek wodnych i obszarów wodno-błotnych, w których płazy przystępują do rozrodu. Ochrona powinna polegać na odgradzaniu stanowisk występowania od dróg, pogłębianiu i uszczelnianiu folią stawów oraz budowaniu sztucznych zimowisk, w których płazy przezimują ale równieŜ znajdą schronienie całoroczne. Zieleń miejska Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.) definiuje tereny zieleni jako tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a takŜe zieleń towarzyszącą ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym. Definicja ta nie ma jednak charakteru operacyjnego i w związku z tym jest mało przydatna z punktu widzenia zarządzania tymi terenami. Zieleń urządzona odgrywa istotne znaczenie szczególnie dla terenów zurbanizowanych. Zieleń urządzona to przede wszystkim obiekty przyrodnicze o formach naturalnych, półnaturalnych i przetworzonych. Na poniŜszym wykresie przedstawiono dostępne dane na temat zieleni miejskiej w Bydgoszczy. 1000,0 879,4 900,0 800,0 Powierzchnia [ha] 700,0 600,0 500,0 417,3 400,0 287,0 300,0 200,0 157,1 98,9 71,6 100,0 0,0 Parki spacerow ow ypoczynkow e Wykres 9 Zieleńce Zieleń uliczna Tereny zieleni osiedlow ej Cmentarze Lasy gminne Zieleń urządzona w mieście (Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r.) Według danych GUS w 2010 roku na terenie Bydgoszczy było 31 parków spacerowo-wypoczynkowych, 85 zieleńców oraz 19 cmentarzy. Powierzchnia zieleni miejskiej utrzymywanej przez Urząd Miasta wynosiła 1 014,14 ha. Szczegółowe zestawienie przedstawiono w tabeli poniŜej. Tabela 24 Zieleń urządzona utrzymywana przez Urząd Miasta Bydgoszczy Powierzchnia Zieleń utrzymywana przez Urząd Miasta Bydgoszcz [ha] Parki, bulwary i skwery 264,37 LPKiW część parkowa 161,17 LPKiW lasy gminne 78,00 Razem 503,54 55 Zieleń utrzymywana przez Urząd Miasta Bydgoszcz Powierzchnia [ha] Zieleń przyuliczna utrzymywana przez Urząd Miasta 279,60 Lasy miejskie 157,00 Cmentarze 74,00 ŁĄCZNIE 1 014,14 LPKiW – Leśny Park Kultury i Wypoczynku Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. Długoterminowy, systematyczny i celowy sposób zarządzania terenami zielonymi został określony w dokumencie lokalnym miasta „Strategia Rozwoju Terenów Zielonych Miasta Bydgoszczy”, który został przyjęty uchwałą nr XVIII/348/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 7 grudnia 2011 roku. Największym zwartym kompleksem zieleni miejskiej na terenie Bydgoszczy jest Leśny Park Kultury i Wypoczynku. Jego powierzchnia wynosi 830 ha, z czego zbiorniki wodne zajmują 18,5 ha (2% powierzchni parku), a największy z nich ma 10,3 ha. Park zlokalizowany jest w północnej części miasta w odległości 5 km od centrum. To teren niesamowicie wartościowy zarówno z punktu widzenia przyrodniczego jak i krajobrazowego, przyciągający rzesze mieszkańców i przyjezdnych. W Leśnym Parku Kultury i Wypoczynku znajduje się: Ogród Fauny Polskiej – ZOO, Ogród Botaniczny, Ośrodek Rekreacji Konnej, Park Rozrywki Lunapark, Bydgoskie Centrum Edukacji Ekologicznej, tereny rekreacyjno-sportowe oraz wystawienniczohandlowe. WzdłuŜ Strugi Myślęcińskiej powstało jedenaście stawów kaskadowych. Innymi wartościowymi terenami zieleni w Bydgoszczy są: Park im. Kazimierza Wielkiego jest najstarszym z istniejących parków w Bydgoszczy. Powierzchnia jego liczy ponad 2 ha. PołoŜony jest w centrum miasta. Stanowi pozostałość parku zakonu Klarysek z pierwszej połowy XII w. Znajdują się w nim dwa stawy i historyczna fontanna „Potop”, Park im. Jana Kochanowskiego połoŜony jest w centrum miasta. Został załoŜony w 1901 r. o wielkości 2,8 ha. Do starych drzew, rosnących na tym terenie wkomponowano drzewostan składający się głównie z gatunków rodzimych. Słynny takŜe z pomnika „Łuczniczka” będącego rozpoznawalną etykietą miasta, Park Ludowy im. Wincentego Witosa jest największym liczącym 6,5 ha powierzchni parkiem śródmieścia. Jest wyposaŜony w sieć ścieŜek z ławkami, fontanną i amfiteatr. Planty Nad Starym Kanałem - park o powierzchni 46 ha i długości 8 km ze względu na bogate starodrzewie oraz obecność 3 zabytkowych śluz od lat jest miejscem wypoczynku bydgoszczan. Na terenie parku znajduje się przyrodnicza ścieŜka dydaktyczna o długości 4 km. Na ścieŜce znajduje się 20 tablic o tematyce przyrodniczej, m.in.: o owadach, rybach, płazach, ptakach, ssakach oraz gatunkach roślin i zbiorowiskach roślinnych spotykanych w Parku nad Starym Kanałem. Szlak pieszy im. Jeremiego Przybory łączy Fordon z terenami Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku. Szlak prowadzi terenami Zbocza Fordońskiego – mikroregionu połoŜonego na granicy dwóch mezoregionów: Wysoczyzny Świeckiej i Kotliny Toruńskiej. Ze względu na bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu oraz stosunki wodne na obszarze Zbocza Fordońskiego występuje niespotykany na innych obszarach Bydgoszczy zespół róŜnych typów lokalnych warunków klimatycznych. Występuje takŜe bardzo duŜa róŜnorodność biotopów (od suchych do podmokłych) i biocenoz. Zachowane lasy to często grądy typowe lub zboczowe, czasami światłolubne dąbrowy. Na zboczach często występują zbiorowiska zaroślowe, głogów, róŜ, śliwy tarniny, berberysu, jak równieŜ murawy kserotermiczne. W dolinkach ze strumieniami występują łęgi jesionowo-olszowe. Wśród nasadzeń dokonanych przez człowieka spotyka się równieŜ bory sosnowe i buczyny (Myślęcinek). Całość zbocza Fordońskiego znajduje się w granicach Bydgoszczy i wchodzi w skład Zespołu Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych. Utworzono równieŜ ścieŜkę dydaktyczną „Pomniki przyrody centrum Bydgoszczy” o długości około 3 km. ŚcieŜka przebiega przez tereny gęstej zabudowy centrum miasta, łącząc przy tym trzy śródmiejskie parki: Park Jana Kochanowskiego, Park Kazimierza Wielkiego i Park Ludowy. Na trasie ścieŜki zlokalizowanych jest 18 pomników. 56 NajwaŜniejsze problemy: 1. Brak opracowanych planów zadań ochronnych oraz planów ochrony dla obszarów Natura 2000. 2. Narastająca presja na lokalizację zabudowy na obszarach cennych przyrodniczo. 3. Najistotniejsze problemy zieleni krajobrazowej: neofityzacja flory związana z połoŜeniem na trasach korytarzy ekologicznych i brak kontroli w zakresie presji neofitów, zdegradowane tereny poprzemysłowe, znaczna fragmentacja głównych ciągów ekologicznych, zdegradowane ekologicznie obszary o znaczeniu węzłowym, niedostępność znacznej powierzchni zieleni krajobrazowej ze względu na brak oświetlenia. 4. Podstawowe problemy zieleni urządzonej: niewystarczająca ilość zagospodarowanych osiedlowych terenów wypoczynkoworekreacyjnych, ograniczone moŜliwości rozbudowy ciągów zieleni w kierunku prostopadłym do zieleni porastającej skarpy doliny Brdy, problemy legislacji i norm – związane z brakiem standaryzacji jakości i wielkości terenów zieleni, ustalaniem własności gruntów, brak instrumentów prawnych w postaci planów zagospodarowania przestrzennego oraz blokujących nacisk inwestorów na zabudowę terenów przeznaczonych pod zieleń, problemy projektowe – związane z brakiem skanalizowania infrastruktury podziemnej, nieoszczędne gospodarowanie terenami zieleni podczas projektowania zabudowy oraz brak odpowiedniego nadzoru nad realizowanymi inwestycjami w zakresie wykonania zieleni zgodnie z wydanym pozwoleniem budowlanym, problemy zarządzania zielenią – związane z brakiem jednej jednostki organizacyjnej w pełni odpowiedzialnej za planowanie, pozyskiwanie i inwestowanie środków w terenach zieleni oraz jej ochronę oraz brak szczegółowej inwentaryzacji i moŜliwości stałego nadzoru nad danymi, problemy pielęgnacyjne – związane ze zwiększającym się zasoleniem terenów zieleni przyulicznej, zmniejszającym się wskutek zabudowy poziomem wód gruntowych, postępującą dewastacją i aktami wandalizmu oraz brak systemów nawadniających. 5. Ograniczony wpływ samorządu na jakość terenów zieleni niepublicznej. 6. Opóźnienia w organizowaniu terenów zieleni na nowowybudowanych osiedlach mieszkalnych oraz ich słaba wartość ilościowa i jakościowa. 7. Niska świadomość ekologiczna mieszkańców, wandalizm, zaśmiecanie i nielegalne składowanie odpadów na terenach prawnie chronionych i na terenach zieleni nieurządzonej. 4.2. Ochrona i zrównowaŜony rozwój lasów Według ewidencji gruntów Urzędu Miasta Bydgoszczy grunty leśne wraz z zadrzewieniami i zakrzewieniami zajmują powierzchnię 5 719 ha, z czego lasy stanowią 5 356 ha. Natomiast według Banku Danych Lokalnych w 2010 roku było 5 065,6 ha gruntów leśnych, z czego 4 901,6 ha stanowiły lasy. W tabeli poniŜej przedstawiono szczegółowe dane na temat gruntów leśnych wszystkich form własności. Tabela 25 Powierzchnia gruntów leśnych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj Jednostka Wartość Grunty leśne ogółem 5 065,6 Grunty leśne publiczne 4 946,4 Grunty leśne prywatne ha Lasy ogółem Lasy publiczne ogółem 119,2 4 901,6 4 782,4 Lasy niestanowiące własności Skarbu Państwa 276,3 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r. Z danych GUS wynika, Ŝe lesistość miasta wynosi 27,9% i jest większa niŜ lesistość województwa (23,3%). 57 Zdecydowana większość lasów jest własnością Skarbu Państwa, tylko 5,6% lasów naleŜy do prywatnych właścicieli. W 2010 roku do zalesienia gruntów nieleśnych przeznaczono 5,2 ha. Lasy na terenie miasta Bydgoszczy zarządzane są przez dwa nadleśnictwa, które są w strukturze administracyjnej Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Nadleśnictwo śołędowo obejmuje swoim zarządem obszar o powierzchni 12 060 ha oraz sprawuje nadzór nad lasami niepaństwowymi na obszarze 710 ha. Lasy połoŜone są w bezpośrednim sąsiedztwie Bydgoszczy - ok. 22 % powierzchni ogólnej leŜy w granicach administracyjnych miasta. PołoŜenie w pobliŜu duŜego miasta, urozmaicona rzeźba terenu, bogactwo lasów, sieć zbiorników wodnych oraz liczne zabytki kultury materialnej sprawiają Ŝe region ten jest bardzo atrakcyjny dla rozwoju turystyki i aktywnego wypoczynku dzięki temu stanowi zaplecze rekreacyjne przez wszystkie pory roku. Obszar nadleśnictwa połoŜony jest w zlewni rzeki Wisły, Brdy i Noteci. Występują teŜ drobne cieki wodne stanowiące ich dopływy. Nielicznie występują małe bagna i niewielkie zbiorniki wodne. Poziom wód gruntowych znajduje się poza zasięgiem korzeni, co ma zasadniczy wpływ na Ŝyzność siedlisk. Większość stanowią siedliska borowe 66 % (głównie bory mieszane), pozostałe 34% zajmują siedliska lasowe (głównie lasy mieszane). Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna pospolita, zajmuje ona 90.4 % ogólnej powierzchni leśnej, następnie dąb 5.6 %, brzoza 1.9 %, resztę uzupełniają olchy, modrzewie, świerki, buki, klony i inne 3 gatunki. Średni wiek drzewostanów wynosi 64 lata, przy przeciętnej zasobności 220 m /ha oraz przeciętnym 3 rocznym przyroście masy 3,46 m /ha. Na terenie Nadleśnictwa śołędowo istnieją: Cztery częściowe rezerwaty przyrody: a) Częściowy rezerwat florystyczny „Augustowo” - 45,14 ha b) Częściowy rezerwat leśny „Kruszyn” - 15,14 ha c) Częściowy rezerwat florystyczny „Hedera” - 6,76 ha d) Częściowy rezerwat leśny „Las Minikowski” - 72,75 ha Dwa obszary chronionego krajobrazu a) Obszar Zalewu Koronowskiego – 2 538 ha b) Obszar Północnego Pasa Rekreacyjnego miasta Bydgoszcz – 2 010 ha Cztery obszary Natura 2000 o łącznej powierzchni ponad 255 ha Pomniki przyrody – 18 sztuk, w tym: a) 9 pojedynczych drzew b) 4 grupy drzew c) 2 głazy narzutowe d) 3 źródła uŜytki ekologiczne w ilości 42 sztuk – o łącznej powierzchni 61,68 ha. Lasy Nadleśnictwa śołędowo składają się z 75 kompleksów. Zasięg terytorialny został podzielony na osiem obwodów łowieckich dzierŜawionych przez 7 kół łowieckich zrzeszonych w Polskim Związku Łowieckim. Na 8 obwodów łowieckich znajdujących się w Nadleśnictwie dwa zakwalifikowano jako słabe, a pozostałe jako bardzo słabe. Nadleśnictwo Bydgoszcz ma powierzchnię 15 945 ha i podzielone jest na dwa obręby leśne: Bartodzieje i Bydgoszcz oraz 11 leśnictw. PołoŜone są na terenach następujących powiatów: bydgoskim, szubińskim, nakielskim, Ŝnińskim oraz na terenie 6 gmin i miasta Bydgoszcz. Powierzchnia lasów Skarbu Państwa będących w zarządzie nadleśnictwa wynosi 1 618 ha, a niestanowiące własności Skarbu Państwa – 66 ha. W latach 2009-2011 przeprowadzono odnowienia drzew i zalesienia na powierzchni 78,45 ha. 3 Średni wiek drzewostanów wynosi 63 lata, przy przeciętnej zasobności 199 m /ha oraz przeciętnym rocznym 3 przyroście masy 3,97 m /ha. Na północy, w odległości od 2 do 10 km od lasów Nadleśnictwa Bydgoszcz, po obu stronach Wisły połoŜone są południowe krańce Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły. Obejmuje on obszar strefy krawędziowej doliny Wisły począwszy od Fordonu i Ostromecka po północne granice województwa kujawskopomorskiego. Lasy Nadleśnictwa Bydgoszcz wchodzą w skład Puszczy Bydgoskiej, która rozciąga się na obszarze około 65 km długości i szerokości 12 do 20 km. Jej granicę stanowi na północy i wschodzie Wisła, na południu TąŜyna i krawędź Równiny Inowrocławskiej, a na zachodzie Noteć i Górny Kanał Notecki. Jest ona waŜnym ogniwem naturalnego korytarza ekologicznego o znaczeniu międzynarodowym (wg koncepcji ECONET), łączącym wzdłuŜ Wisły, Kampinoski Park Narodowy, przez Lasy Gostynińsko-Włocławskie z Borami Tucholskimi. Na terenie Nadleśnictwa Bydgoszcz istnieją: 58 rezerwat przyrody "Dziki Ostrów", trzy obszary Natura 2000, dwa obszary chronionego krajobrazu 43 pomniki przyrody objęte ochroną konserwatorską, 18 kompleksów uŜytków ekologicznych - ich łączna powierzchnia wynosi 159,34 ha, z czego na obręb leśny Bydgoszcz przypada 93,86 ha, We florze Nadleśnictwa Bydgoszcz występuje 60 rzadkich, chronionych i zagroŜonych roślin naczyniowych. RównieŜ 9 gatunków porostów objętych jest ochroną. Wszystkie występujące grzyby podlegają ochronie gatunkowej. Kilka z nich obejmuje ochrona ścisła. Natomiast w faunie nadleśnictwa stwierdzono występowanie 168 gatunków kręgowców, z czego 141 z nich objętych jest ochroną. Na terenie Nadleśnictwa stwierdzono występowanie 34 gatunków chronionych i zagroŜonych owadów, w tym 4 gatunki motyli, 6 gatunków chrząszczy i 24 gatunki z grupy błonkówek. Na stan zdrowotny i sanitarny lasów wpływają róŜne czynniki, określane jako stresowe, które powodują niekorzystne zmiany w zasobach leśnych. Występujące zagroŜenia moŜna podzielić na trzy grupy: zagroŜenia abiotyczne – czynniki atmosferyczne (anomalie pogodowe), właściwości gleby (Ŝyzność, wilgotność), warunki fizjograficzne, zagroŜenia biotyczne – szkodniki owadzie, choroby grzybicze, nadmierne występowanie roślinoŜernych ssaków, zagroŜenia antropogeniczne – zanieczyszczenie powietrze, wód, gleby, przekształcanie powierzchni ziemi, poŜary, kłusownictwo i niewłaściwa gospodarka leśna. Wśród zagroŜeń występujących na terenie Nadleśnictwa Bydgoszcz naleŜy wymienić: słabe gleby bielicowe na wydmach, duŜe zagroŜenie ze strony foliofagów, sąsiedztwo zakładów przemysłowych i wysypiska śmieci powoduje zanieczyszczenie powietrza i wód podziemnych. Cechą charakterystyczną lasów wokół duŜych aglomeracji miejskich, takich jak Bydgoszcz, jest duŜe zagroŜenie poŜarowe. Ma to związek z licznymi szlakami komunikacyjnymi i ciągłym rozwojem infrastruktury komunikacyjno-urbanistycznej oraz duŜym zainteresowaniem terenami leśnymi w okresie letnio-jesiennym. Gospodarka łowiecka Gospodarka łowiecka, według zapisów ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.) na terenie miasta Bydgoszczy jest prowadzona przez dzierŜawców obwodów łowieckich (koła łowieckie) w granicach obwodów łowieckich. Zgodnie z treścią uchwały Nr LI/1379/10 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 18 października 2010 roku w sprawie podziału województwa kujawsko-pomorskiego na obwody łowieckie (Dz. Urz. Województwa KujawskoPomorskiego Nr 171, poz. 2196 i z 2011 r. Nr 303, poz. 3300), większość obszaru administracyjnego Bydgoszczy nie wchodzi w skład obwodów łowieckich, jednak część obszaru miasta (większe obszary leśne lub rolne), znajduje się w granicach 7 obwodów łowieckich, których szczegółowe zestawienie przedstawiono w tabeli poniŜej Tabela 26 Obwody łowieckie znajdujące się w granicach administracyjnych Bydgoszczy Obszar obwodu w Powierzchnia graniach Numer i nazwa obwodu ogólna DzierŜawca (Koła Lp administracyjnych łowieckiego obwodu Łowieckie) miasta [ha] [ha] KŁ nr 13 „Słonka” 1 118 „JaruŜyn” 4 922 1 890 Bydgoszcz KŁ nr 11 „Hubertus” 2 119 „śołędowo” 4 196 242 Dobrcz-Kusowo WKŁ nr 295 „Wrzos” 3 120 „Osowa Góra” 3 841 678 w Jeziorkach KŁ nr 20 „Darz Bór” 4 121 „Tryszczyn” 8 199 53 Bydgoszcz KŁ nr 139 „Rybołów” 5 141 „Łęgnowo” 4 994 983 Bydgoszcz 6 142 „Bielice” 5 510 942 KŁ nr 3 „Leśnik” Białe 59 Rodzaj obwodu leśny leśny leśny polny polny leśny Lp 7 Numer i nazwa obwodu łowieckiego 153 „Piecki” Powierzchnia ogólna obwodu [ha] Obszar obwodu w graniach administracyjnych miasta [ha] 3 989 622 DzierŜawca (Koła Łowieckie) Błota KŁ nr 139 „Rybołów” Bydgoszcz Rodzaj obwodu leśny Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu. Wymienione obwody łowieckie wchodzą w skład większych jednostek gospodarczych, tj. łowieckich rejonów hodowlanych, w których koordynację nad realizacją gospodarki łowieckiej sprawują odpowiednie terytorialne nadleśnictwa, w ramach określonych przez wieloletnie łowieckie plany hodowlane, sporządzane na okres 10 lat. Tabela 27 PrzynaleŜność terytorialna obwodów łowieckich z terenu miasta Bydgoszczy do łowieckich rejonów hodowlanych Numer obwodu łowieckiego Nazwa rejonu hodowlanego Nadleśnictwo 118, 119, 120, 121 141, 142, 153 Bory Tucholskie Południowe Bydgoski Zamrzenica Bydgoszcz Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu. Spośród gatunków zwierząt łownych, wymienionych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 roku w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz. U. Nr 45, poz. 433), na terenie obwodów łowieckich znajdujących się w części w graniach Bydgoszczy występują m.in.: • zwierzyna gruba – jeleń szlachetny, sarna, dzik, • zwierzyna drobna (w tym drapieŜniki) – lis, jenot, norka amerykańska, kuna domowa, grzywacz, baŜant, krzyŜówka, łyska. Liczebność populacji poszczególnych gatunków zwierzyny w danym obwodzie jest określana na podstawie corocznej inwentaryzacji, wg stanu na dzień 10 marca, w postaci rocznych planów łowieckich, w których zamieszcza się dane o szacunkowej liczebności zwierzyny oraz planowanej wielkości pozyskania w danym sezonie łowieckim. Najliczniejszym gatunkiem łownym zasiedlającym teren miasta Bydgoszczy i osiągającym sukces lęgowy jest gołąb grzywacz, którego liczebność w ostatnich latach wskazuje tendencje wzrostową. Osobnym zagadnieniem jest kwestia szkód łowieckich wyrządzanych przez zwierzynę w uprawach i płodach rolnych. Zgodnie z treścią ustawy z dnia 13 października 1995 roku Prawo łowieckie (Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.), wynagradzanie szkód łowieckich wyrządzonych przez zwierzynę w uprawach i płodach rolnych naleŜy do dzierŜawców lub zarządców obwodów łowieckich. Artykuł 50 ust. 1b i 3 powyŜszej ustawy, przypisuje zarządowi województwa wykonywanie zadań w zakresie szacowania szkód i wypłaty odszkodowań za szkody łowieckie wyrządzone w uprawach i płodach rolnych, na terenach niewchodzących w skład obwodów łowieckich. Odszkodowania z tego tytułu wypłaca zarząd województwa ze środków budŜetu państwa. Liczebność populacji dzika, szczególnie w rejonie koryta Brdy, tj. w dzielnicach Piaski, Jachcice oraz w okolicach osiedli w Fordonie, wykazuje tendencje rosnącą. Powoduje to, Ŝe dziki bytujące w tym rejonie Bydgoszczy powodują coraz większe szkody w uprawach rolnych, przydomowych ogródkach i uprawach warzyw, owoców i roślin ozdobnych. Ponadto dziki powodują zagroŜenie bezpieczeństwa dla okolicznych mieszkańców i przechodniów, a jednocześnie obecność zwierząt spotyka się z przychylnym nastawieniem mieszkańców, którzy dokarmiają dziki. Doraźne działania polegające na odstraszaniu przy pomocy urządzeń dźwiękowych i repelentów chemicznych oraz ograniczeniu populacji dzików poprzez odłów i przesiedlenia na tereny leśne, nie rozwiązuje problemu. W tej sytuacji zasadnym wydaje się podjęcie skoordynowanych działań w celu opracowania strategii gospodarowania populacją dzika na terenie Bydgoszczy oraz jej konsekwentnej realizacji. NajwaŜniejsze problemy: 1. Niskie zróŜnicowanie gatunkowe lasów, przewaga sosny nad innymi gatunkami drzew, 2. Wysoka podatność lasów na degradację ze strony szkodników leśnych (np. foliofagów), 3. DuŜe zagroŜenie poŜarowe lasów, 4. Negatywne oddziaływanie ośrodka miejskiego na tereny leśne poprzez wzrastający ruch 60 turystyczny, zaśmiecanie lasów, postępującą urbanizację i rozwój komunikacji, 5. Sąsiedztwo zakładów przemysłowych powodujących emisję zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza obniŜając przez to produktywność i przyrost drzewostanów oraz zwiększając podatność drzew na choroby grzybowe i szkody ze strony owadów. 4.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. jest dokumentem ustanawiającym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Transpozycja przepisów dyrektywy na grunt prawa polskiego została dokonana ustawą z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145), ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) oraz ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858). Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ma słuŜyć przede wszystkim: zaspokojeniu zapotrzebowania na wodę ludności, rolnictwa i przemysłu, ochronie wód i ekosystemów znajdujących się w dobrym stanie ekologicznym, poprawie jakości wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalnością człowieka, zmniejszeniu zanieczyszczenia wód podziemnych, zmniejszeniu skutków powodzi i suszy. 3 Według danych GUS w 2010 roku w województwie kujawsko-pomorskim pobrano 245 258 dam wody, to 3 jest o około 0,6% mniej niŜ w roku 2009. Z ilości tej 115 653 dam (47,2%) skierowano do miejskich i 3 3 gminnych sieci wodociągowych, 77 522 dam (31,6%) zostało zuŜyte na potrzeby przemysłu, a 52 083 dam (21,2%) – do nawodnień w rolnictwie i leśnictwie. Natomiast pobór wody w Bydgoszczy na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2010 roku przedstawiono w tabeli poniŜej. Tabela 28 Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2010 roku Na cele Ogółem Przemysł Eksploatacja sieci wodociągowej dam Bydgoszcz 3 1 dam = 1000 m 25 899,6 3 8 482,0 17 417,6 3 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r. 3 W 2010 roku pobór wody w Bydgoszczy wyniósł 25 899,6 dam , z czego 67,2% pobrano do sieci wodociągowej, pozostała część była wykorzystana w celach przemysłowych. Gospodarstwa domowe 3 3 pobrały wodę w ilości 12 929,3 dam . W 2010 roku w czasie doby dostarczano do wodociągów 47,7 dam 3 wody. Jeden mieszkaniec Bydgoszczy zuŜył 36,2 m wody. Natomiast według danych Miejskich Wodociągów 3 i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. w 2010 roku pobór wody wynosił 20 096,1 dam , a w 2011 roku pobór 3 spadł o 1,4% i wynosił 19 813,6 dam . 61 30000 ZuŜycie wody [dam3] 25000 20000 15000 10000 5000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Ogółem Sieć wodociągowa Przemysł Wykres 10 ZuŜycie wody na potrzeby gospodarki narodowej w Bydgoszczy w latach 2005-2010 W porównaniu do lat wcześniejszych, pobór wody zarówno na cele przemysłowe jak i do eksploatacji sieci wodociągowej minimalnie spada od roku 2005. Pobór wody odbywa się takŜe z ujęć własnych w oparciu o wydane pozwolenia wodnoprawne. W załączniku nr 3 został przedstawiony wykaz 54 podmiotów, które posiadają aktualne pozwolenia wodnoprawne wydane przez Prezydenta Miasta Bydgoszczy (według stanu na dzień 20 kwietnia 2012 roku). W wyniku przeprowadzonej ankietyzacji uzyskano informacje odnośnie własnych ujęć wody w kilku zakładach przemysłowych i w innych jednostkach funkcjonujących na terenie miasta Bydgoszczy. Szczegółowe dane zostały przedstawione w tabeli poniŜej. Tabela 29 Własne ujęcia wody w zakładach przemysłowych i innych instytucjach 3 Pobór wody [m ] Nazwa zakładu Rodzaj ujęcia 2010 rok 2011 rok PGE GiEK S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz Zakłady Chemiczne ZACHEM S.A. EC Bydgoszcz I – ujęcie wody powierzchniowej w kilometraŜu 13+910 drogi wodnej Wisła-Odra. Wody podziemne pobierane są w celu odwodnienia terenu i odprowadzane do rzeki Brdy. EC Bydgoszcz II – ujęcie wody powierzchniowej w 245 kilometrze drogi wodnej Wisła-Odra. Wody podziemne pobierane są w celu odwodnienia obiektów budowlanych. Ujęcie wody powierzchniowej i - Woda podziemna pitna – 699 306 62 - Woda podziemna pitna – 630 040 3 Nazwa zakładu Pobór wody [m ] Rodzaj ujęcia 2010 rok podziemnej. Woda podziemna przemysłowa – 160 195 2011 rok Woda podziemna przemysłowa – 160 195 Woda podziemna z ujęcia Woda podziemna z ujęcia barierowego – 41 050 barierowego – 46 448 TELE-FONIKA Kable Sp. z o.o. S.K.A Port Lotniczy Bydgoszcz S.A. Ujęcie wody powierzchniowej (rzeka Brda) i podziemnej Woda powierzchniowa z Wisły – 3 312 000 Woda powierzchniowa z Wisły – 2 753 500 Wody podziemne 26 920 Wody podziemne – 30 509 Wody powierzchniowe 7 361 Wody powierzchniowe – 6 866 Ujęcie wody podziemnej oparte jest na studni nr 1 o głębokości 96 m w utworach czwartorzędowych (zasoby eksploatacyjne wynoszą 3 Q=23 m /h).Studia posiada wygrodzoną i wyłączoną z uŜytkowania strefę ochrony bezpośredniej. Spółdzielnia Mleczarska Ujęcie wody głębinowej MLEKPOL Zakład Produkcji Mleczarskiej Bydgoszcz Kujawsko-Pomorskie Szpital ul. Seminaryjna 1 Centrum Pulmonologii w ujęcie wody podziemnej, Bydgoszczy studnia głębinowa, stacja uzdatniania wody; Szpital ul. Meysnera 9 – ujęcie wody podziemnej, 2 studnie głębinowe, stacja uzdatniania wody - - 132 638 - Szpital ul. Seminaryjna 1 – 10 014 Szpital ul. Meysnera 9 – 12 788 Szpital Uniwersytecki nr Ujęcie wody podziemnej 1 im. dr. A. Jurasza w do celów awaryjnych Bydgoszczy 414 Szpital ul. Seminaryjna 1 – 11 534 Szpital ul. Meysnera 9 – 14 016 639 Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankietyzacji. Według danych z WIOŚ w Bydgoszczy w 2010 roku wszyscy mieszkańcy Bydgoszczy korzystali z 3 oczyszczalni ścieków, do których odprowadzono łącznie 32 098 tys. m ścieków, w tym: 3 66 tys. m ścieków nieoczyszczonych odprowadzonych kanalizacją miejską, 3 16 773 tys. m ścieków z oczyszczalni „Kapuściska”, eksploatowanej przez Spółkę Wodną Kapuściska, 3 13 433 tys. m ścieków z oczyszczalni „Fordon” , eksploatowanej przez Miejskie Wodociągi i Kanalizację (MWiK), 3 1 732 tys. m ścieków z oczyszczalni Osowa Góra, eksploatowanej przez MWiK, 3 94 tys. m ścieków z oczyszczalni Piaski, eksploatowanej przez MWiK (oczyszczalnia została wyłączona z eksploatacji we wrześniu 2011 roku) Na terenie Bydgoszczy w 2011 roku funkcjonowały 3 oczyszczalnie ścieków. Jakość ścieków surowych doprowadzanych do poszczególnych oczyszczalni została przedstawiona w tabeli poniŜej. 63 Tabela 30 Jakość ścieków surowych doprowadzanych do oczyszczalni w 2011 roku Parametr Jednostka Nazwa oczyszczalni ścieków Kapuściska BZT5 mgO2/dm ChZT 3 mg/dm 356,9 348,1 849,0 851,6 781,5 72,0 69,7 70,6 9,0 9,7 10,2 352,0 379,7 327,0 3 Zawiesina ogólna Osowa Góra 486,0 Azot ogólny Fosfor ogólny Fordon Źródło: Dane uzyskane od Spółki Wodnej KAPUŚCISKA (pismo z dnia 16.03.2012, L.dz. 762/DD/2012) oraz z Miejskich Wodociągów i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. (pismo z dn. 20.03.2012 r, nr PT 422/208/12). Tabela 31 StęŜenia zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach do odbiornika w 2011 roku Parametr Jednostka Nazwa oczyszczalni ścieków Kapuściska BZT5 mgO2/dm ChZT 3 Azot ogólny Fosfor ogólny mg/dm 3 Zawiesina ogólna Fordon Osowa Góra 8,24 3,8 6,3 68,9 35,7 44,2 17,4 9,5 17,7 0,69 0,6 1,2 7,25 7,2 12,2 Źródło: Dane uzyskane od Spółki Wodnej KAPUŚCISKA (pismo z dnia 16.03.2012, L.dz. 762/DD/2012) oraz z Miejskich Wodociągów i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. (pismo z dn. 20.03.2012 r, nr PT 422/208/12). Sprawność oczyszczalni ścieków została oszacowana na podstawie róŜnicy pomiędzy ilością zanieczyszczeń w ściekach surowych doprowadzanych do oczyszczalni a stęŜeniem zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach do odbiornika. Tabela 32 Sprawność oczyszczalni ścieków Nazwa oczyszczalni ścieków Parametr Kapuściska Fordon Osowa Góra % redukcji BZT5 98,3 98,9 98,2 ChZT 91,9 95,8 94,4 Azot ogólny 75,8 86,4 74,9 Fosfor ogólny 92,4 93,8 88,2 Zawiesina ogólna 98,0 98,1 96,3 Źródło: Opracowanie własne. NajwyŜszą sprawnością charakteryzuje się oczyszczalnia ścieków Fordon, w której nastąpił największa redukcja zanieczyszczeń. Wysoką sprawnością charakteryzuje się równieŜ oczyszczalnia ścieków Kapuściska. Podstawowym instrumentem wdroŜenia postanowień dyrektywy Rady Unii Europejskiej z dnia 21 maja 1991r. (91/271/EWG) dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych jest Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych – ogólnopolski dokument strategiczny określający potrzeby i planowane działania na rzecz wyposaŜenia aglomeracji w systemy kanalizacyjne. Program uwzględnia aglomeracje miejskie i wiejskie o równowaŜnej liczbie mieszkańców (RLM) powyŜej 2 000. Jest on narzędziem słuŜącym koordynacji działań gmin jako władz lokalnych i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w realizacji infrastruktury sanitacji na ich terenach. 64 W KPOŚK określono priorytety inwestycyjne wprowadzając podział aglomeracji na: • Aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (Załącznik 1), • Aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (Załącznik 2), • Aglomeracje pozostałe (Załącznik 3) – nowo wyznaczone, które nie spełniły wymogów formalnych, by znaleźć się w załączniku 1 i 2. W Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych uwzględnionych jest obecnie 83 aglomeracje priorytetowe województwa kujawsko-pomorskiego, w tym aglomeracja Bydgoszcz (Załącznik 1) i 3 aglomeracje wojewódzkie nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (Załącznik 2). Podstawowe dane dotyczące planowanego stanu systemu kanalizacyjnego i oczyszczalni ścieków na koniec 2015 roku w mieście Bydgoszcz przedstawiają tabele poniŜej. Tabela 33 Planowany stan systemu kanalizacyjnego na dzień 31.12.2015 r w Bydgoszczy zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych System kanalizacyjny (planowany stan na 31.12.2015 r) w aglomeracji Bydgoszcz Przyrost Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego w latach 2007-2015 8 760 Liczba Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego 352 766 % Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego 92,81% Długość sieci planowana do budowy [km] 31,7 km Długość sieci planowana do modernizacji [km] 119,2 km Mk – liczba mieszkańców Źródło: Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Tabela 34 Obecny i planowany stan oczyszczalni ścieków na dzień 31.12.2015 w aglomeracji Bydgoszcz zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych Nazwa oczyszczalni ścieków Parametry Fordon Kapuściska Stan na 31.12.2006 r. Przepustowość istniejącej 3 oczyszczalni [m /d] 26 710 64 600 Wydajność istniejącej oczyszczalni [RLM] 178 067 430 667 nonPUB1 nonPUB1 Rodzaj istniejącej oczyszczalni Planowane na 31.12.2015 r. Rodzaj planowanej oczyszczalni PUB1 PUB1 RM RM Przepustowość oczyszczalni 3 [m /d] 41 000 70 000 Wydajność oczyszczalni [RLM] 261 000 300 000 Rodzaj inwestycji nonPUB1 – oczyszczalnia biologiczna lecz nie spełniająca standardów odprowadzanych ścieków w zakresie usuwania N i P; PUB1 – oczyszczalnia biologiczna z podwyŜszonym usuwaniem związków azotu (N), fosforu (P) spełniające standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji ≥ 100 000 RLM; RM – istniejąca oczyszczalnia, która wymaga rozbudowy ze względu na przepustowość oraz modernizacji części obiektów. Źródło: Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. 3 Według danych WIOŚ w Bydgoszczy w ogólnej ilości ścieków oczyszczone stanowiły 32 032 tys. m , a 3 nieoczyszczone 66 tys. m , tj. 0,21% z ogólnej ilości. Odbiornikami ścieków z miasta są rzeki: Brda, Wisła 65 oraz Kanał Bydgoski. W 2010 roku systemem kanalizacji miejskiej, eksploatowanej przez MWiK, odprowadzono do tych odbiorników następujące ilości ścieków: 3 Brda – 94 tys. m ścieków Ładunek w nich zawarty wynosił: BZT5 - 1,4 Mg O2/rok CHZT - 8,13 Mg O2/rok zawiesina ogólna - 1,93 Mg/rok azot ogólny. - 4,16 Mg/rok fosfor ogólny - 0,51 Mg/rok 3 Wisła – 30 271 tys. m ścieków Ilość ścieków odprowadzonych w 2010 r. do Wisły systemem kanalizacji miejskiej eksploatowanej przez 3 MWiK wynosiła 13 498 tys. m . Ilość ścieków odprowadzonych w 2010 r. do Wisły z oczyszczalni 3 „Kapuściska” wynosiła 16 773 tys. m . Ładunek w nich zawarty wynosił: BZT5 - 341,22 Mg O2/rok CHZT – 2 627,65 Mg O2/rok zawiesina ogólna - 310,31 Mg/rok azot ogólny - 808,96 Mg/rok fosfor ogólny - 26,77 Mg/rok 3 Kanał Bydgoski – 1 732 tys. m ścieków Ładunek w nich zawarty wynosił: BZT5 - 10,73 Mg O2/rok CHZT - 79,07 Mg O2/rok zawiesina ogólna - 18,14 Mg/rok azot ogólny - 35,89 Mg/rok fosfor ogólny - 2,34 Mg/rok 3 W 2010 roku odprowadzono 7 170 dam ścieków przemysłowych, z czego 78% odprowadzono do sieci kanalizacyjnej, a pozostałe ścieki odprowadzono bezpośrednio do wód lub do ziemi. W tabeli poniŜej przedstawiono ładunek zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do wód lub do ziemi. Tabela 35 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi Parametr Jednostka Wartość BZT5 101 714,0 ChZT 154 223,0 Azot ogólny kg/rok 473,0 Fosfor ogólny 180,0 Zawiesina ogólna 44 720,0 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2010 r. W poniŜszej tabeli przedstawiono dane uzyskane w wyniku ankietyzacji dotyczące ilości wytworzonych ścieków przez największe zakłady przemysłowe. Tabela 36 Ilość ścieków wytworzonych przez największe zakłady przemysłowe i instytucje w Bydgoszczy w latach 2010-2011 3 Ilość wytworzonych ścieków [m /rok] Nazwa zakładu 2010 rok 2011 rok Zakłady Chemiczne ZACHEM S.A. 4 880 210 4 018 080 Zakłady Chemiczne NITRO-CHEM S.A 563 298 327 162 Bydgoskie Zakłady Przemysłu Gumowego 308 202 309 182 66 3 Ilość wytworzonych ścieków [m /rok] Nazwa zakładu 2010 rok 2011 rok "STOMIL" S.A. Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza 172 689 206 319 Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka 162 588 161 763 Spółdzielnia Mleczarska „Mlekpol” Zakład Produkcji Mleczarskiej 142 008 156 293 GLOBALMALT Polska Sp. z o.o. 130 553 117 753 Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonej ankietyzacji. Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe zajmują około 5,8% powierzchni miasta Bydgoszczy. System hydrograficzny składa się z systemu rzecznego, systemu wód stojących oraz systemu antropogenicznych obiektów hydrograficznych. Na system składa się około 188 obiektów powierzchniowych o powierzchni powyŜej 300 2 m . Bogaty system hydrograficzny miasta sprawia, Ŝe tereny te są atrakcyjne pod względem turystycznym. Do głównych cieków powierzchniowych występujących na terenie miasta naleŜą: Wisła – największa rzeka w Polsce. W Bydgoszczy płynie szerokim meandrem wzdłuŜ wschodnich obrzeŜy miasta, wyznaczając na odcinku kilkunastu kilometrów jego administracyjną granicę. Brda – jest lewym dopływem Wisły. Długość rzeki wynosi 238 km, a powierzchnia dorzecza 4 627 2 km . Jest głównym ciekiem powierzchniowym na obszarze Bydgoszczy. Długość ujściowego odcinka Brdy pozostającego w obrębie miasta przekracza 30 km. W dolnym biegu Brda jest skanalizowana, włączona w system drogi wodnej łączącej Wisłę z Odrą poprzez Kanał Bydgoski, Noteć oraz Wartę. PowyŜej i w obrębie Bydgoszczy rzeka jest zabudowana energetycznie kaskadą elektrowni Koronowo-Tryszczyn-Smukała. Na terenie miasta zlokalizowano na rzece stopnie piętrzące: Jaz Farny, Jaz Ulgowy, Międzywodzie, Śluza Miejska, Jaz Czersko Polskie, Śluza Czersko Polskie. W rejonie Starego Miasta, Brda oraz jej odnoga Młynówka opływają Wyspę Młyńską, która jest jedną z atrakcji turystycznych Bydgoszczy. Ujście do Wisły na wysokości 28,8 m n.p.m. następuje w dzielnicy Bydgoszczy zwanej Czersko Polskie. Kanał Bydgoski - sztuczna droga wodna łącząca Wisłę i Odrę poprzez ich dopływy: Brdę od strony Wisły oraz Noteć i Wartę od strony Odry. Całkowita długość kanału wynosi 24,7 km, z czego 15,7 km zlokalizowane jest w zlewni Noteci (Odry), a 9,0 km w zlewni Brdy (Wisły). RóŜnicę poziomów reguluje sześć śluz wodnych. Kanał Bydgoski jest kluczowym elementem drogi wodnej Wisła-Odra (na kilometraŜu 14,4 – 38,9, cała droga ma długość 294,3 km), która z kolei jest częścią międzynarodowej drogi wodnej E-70. Prowadzi z Bydgoszczy do Kostrzyna nad Odrą rzekami: Brdą, Kanałem Bydgoskim, Notecią i Wartą. Struga Flis – wypływa z okolic wsi Pawłówek tuŜ za zachodnią granicą Bydgoszczy, z wysokości 57,3 m n.p.m. Płynie z zachodu na wschód wzdłuŜ Kanału Bydgoskiego po jego północnej stronie. Wpada do niego około 600 m powyŜej Brdy. Ciek odwadnia północno-zachodnie jednostki administracyjne Bydgoszczy. 2 Struga Młyńska – prawy dopływ Kanału Bydgoskiego, o powierzchni zlewni 13 km . Ciek odwadnia część gminy Białe Błota oraz południowo-zachodnią część miasta Bydgoszczy. Długość całej Strugi wynosi 4,2 km. System wód stojących stanowią przede wszystkim starorzecza zlokalizowane głównie w obszarze doliny Wisły oraz stawy zaporowe i wyrobiskowe. Starorzecza to naturalne, odcięte od głównego koryta rzeki zagłębienia, które podlegają procesom limnicznym i reolimnicznym. Do systemu antropogenicznych obiektów hydrograficznych na terenie miasta zalicza się Kanał Bydgoski, Tor regatowy, Stawy Myślęcińskie, rowy melioracyjne oraz stawy w wyrobiskach poeksploatacyjnych, stawy młyńskie w dolinkach (np. ul. Zamczysko, ul. Lisia). Do tego systemu zalicza się wszelkie obiekty powierzchniowych wód płynących i stojących, które powstały w sztucznych zagłębieniach terenu lub w wyniku sztucznego kształtowania stosunków wodnych. PrzewaŜnie miały lub mają ściśle określone funkcje: retencyjne, melioracyjne, rekreacyjne, transportowe itp. Największe zbiorniki wodne to staw w Myślęcinku, staw przy ulicy Nowotoruńskiej i staw pomiędzy ulica Fordońską a rzeką Wisłą. Średnia wielkość 2 powierzchni zbiorników wodnych w Bydgoszczy wynosi około 7000 m . 67 Na terenie Bydgoszczy występują budowle hydrotechniczne i regulacyjne, które zostały wypisane w poniŜszej tabeli. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 86 poz. 579) przez budowle hydrotechniczne rozumie się budowle wraz z urządzeniami i instalacjami technicznymi z nimi związanymi, słuŜące gospodarce wodnej oraz kształtowaniu zasobów wodnych i korzystaniu z nich, w tym: zapory ziemne i betonowe, jazy, budowle upustowe z przelewami i spustami, przepusty wałowe i mnichy, śluzy Ŝeglugowe, wały przeciwpowodziowe, siłownie i elektrownie wodne, ujęcia śródlądowych wód powierzchniowych, wyloty ścieków, czasze zbiorników wodnych wraz ze zboczami i skarpami, pompownie, kanały, sztolnie, rurociągi hydrotechniczne, syfony, lewary, akwedukty, budowle regulacyjne na rzekach i potokach, progi, grodze, nadpoziomowe zbiorniki gromadzące substancje płynne i półpłynne, porty, baseny, zimowiska, pirsy, mola, pomosty, nabrzeŜa, bulwary, pochylnie i falochrony na wodach śródlądowych, przepławki dla ryb. Tabela 37 Wykaz budowli hydrotechnicznych na terenie miasta Bydgoszczy Rzeka Budowle hydrotechniczne Budowle regulacyjne Wisła Port w km 775 na lewym brzegu Ostrogi regulacyjne – 49 szt. Opaska brzegowa – 3,3 km Wał przeciwpowodziowy – KPZMiUW 2,6 km Wał przeciwpowodziowy – Spółka Wodna KAPUŚCISKA – 1,4 km Wał przeciwpowodziowy – UM Bydgoszcz - 5,66km Brda Elektrownia Smukała Hydrowęzeł Bydgoszcz składający się z Umocnienia brzegowe – 19,503 km następujących obiektów: śluza miejska jaz ulgowy jaz farny (z prywatną elektrownią wodną - „Kujawska” przepławki Hydrowęzeł Czersko Polskie składający się z następujących obiektów: śluza komorowa Czersko Polskie jaz walcowy przepławki przy jazie walcowym (prawy przyczółek jazu) elektrownia wodna w maszynowni jazu (na lewym brzegu) elektrownia wodna na prawym brzegu jazu – przelew boczny nieczynna śluza Brdyujście Kanał Bydgoski Śluza miejska Umocnienia brzegowe – 670 km Źródło: Dane z pisma RZGW z dnia 25.04.2012 nr NZK/61-1/2012/MP. Wody podziemne Na terenie Bydgoszczy rozpoznane i wykorzystywane gospodarczo są wody podziemne w utworach plejstocenu, miocenu oraz kredy dolnej. Główny poziom wodonośny jest związany z utworami dolnej kredy, natomiast drugi waŜny poziom o regularnym rozprzestrzenieniu z osadami piaszczystymi miocenu. Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia Bydgoszczy w wodę pitną ma dolnokredowy poziom wodonośny. Wody występują tu w piaskach drobno- i średnioziarnistych, czasem mułkowych oraz w spękanych piaskowcach. W obrębie tego poziomu wyróŜnia się dwie warstwy przedzielone iłowcami, mułowcami, iłami i 68 mułkami. Warstwa dolna ujmowana jest powszechnie w ujęciu Las Gdański, natomiast górna w dzielnicy Bydgoszczy – Fordonie. Dopuszczalne wydajności eksploatacyjne poszczególnych studni zawierają się w 3 przedziale 100–250 m /h. Mioceński poziom wodonośny, wykształcony w postaci piasków drobnoziarnistych, mułkowych, rzadziej średnioziarnistych, występuje prawie na terenie całego miasta. Oligoceński poziom wodonośny występuje tylko lokalnie i nie ma znaczenia w zaopatrzeniu miasta w wodę. W południowej części Bydgoszczy, na obszarze pradoliny Noteci–Warty, poziom wód gruntowych występuje na głębokości od kilku do maksymalnie 10–15 m, a warstwa wodonośna charakteryzuje się zmienną miąŜszością. Obszar miasta Bydgoszczy połoŜony jest w zasięgu dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: 2 nr 138 – Pradolina Toruń-Eberswalde o powierzchni 956 km i szacowanych zasobach 3 dyspozycyjnych 193 tys. m /dobę. Średnia głębokość ujęć wynosi od 20 do 60 m. GZWP 138 jest największym zbiornikiem wód podziemnych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Obszar zbiornika sięga od okolic Gniewkowa poprzez Brzozę, Bydgoszcz, Nakło i wychodzi poza granice województwa aŜ do ujścia Noteci do Warty. Do istotnych cech zbiornika zalicza się połoŜenie w obrębie pradoliny, znaczne pokrycie podmokłymi łąkami oraz obszarowymi formami ochrony krajobrazowej i przyrodniczej (Natura 2000). Pradolina jest formą erozyjną, wypełnioną osadami piaszczystymi, w których pojawiają się kry glin i iłów. Zwierciadło wód podziemnych ma charakter swobodny. Na obszarze Bydgoszczy GZWP 138 sięga od południa na tereny leśne i tereny zakładów ZACHEM. 2 nr 140 – Subzbiornik Bydgoszcz o powierzchni 170 km i szacowanych zasobach dyspozycyjnych 3 25 tys. m /dobę. Średnia głębokość ujęć wynosi 65 m. UŜytkowy poziom wodonośny stanowią drobnoziarniste piaski kwarcowe miocenu, znajdujące się pod przykryciem iłów. MiąŜszość osadów piaszczystych miocenu sięga kilkudziesięciu metrów. Osady te są na znacznym obszarze izolowane, jednak poprzez doliny kopalne moŜliwy jest ich kontakt z wodami z utworów czwartorzędowych. Zasilanie odbywa się głównie poza obszarem zbiornika. Czas zasilania warstw poprzez okna hydrogeologiczne określany jest na około 40 lat (Boroń, 2004). Pokrycie terenu jest zróŜnicowane: dominuje zwarta zabudowa miejska Bydgoszczy nad obszarami leśnymi. Znaczny obszar miasta połoŜony jest w obrębie tego zbiornika. Rysunek 6 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie miasta Dynamika zmian połoŜenia zwierciadła wód podziemnych na obszarze miasta zaznacza się wyraźnie w czwartorzędowym piętrze wodonośnym. Pozostałe piętra wolne są od sezonowych i klimatycznych zmian w 3 przebiegu rocznym. Zasoby dyspozycyjne na obszarze Bydgoszczy kształtują się na poziomie 4423 m /h przy czym około 50% przypada na poziom dolnokredowy a po 25% na poziom mioceńsko-plejstoceński i poziom plejstoceński na obszarze Lasu Gdańskiego. 69 Ochrona przed powodzią i suszą Województwo kujawsko-pomorskie ma opracowany „Program Ochrony Przeciwpowodziowej na terenie Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2015”. Tereny powodziowe obejmują obszar 40 028 ha powierzchni województwa. ZagroŜenie powodziowe w Bydgoszczy wynika z obecności na terenie miasta doliny największej rzeki w Polsce oraz ze zlokalizowania powyŜej miasta kaskady zbiorników zaporowych na Brdzie. Oba źródła zagroŜeń mają odmienny charakter. Rysunek 7 Obszary zagroŜone podtopieniami Wisła jest rzeką częściowo uregulowaną, wysokie stany wód występują przede wszystkim w rytmie podyktowanym przez czynniki klimatyczne i pogodowe. Rzeka reaguje wysokimi stanami na takie zdarzenia jak: zatory lodowe przy ujściu do Bałtyku czy teŜ intensywne opady lub roztopy na południu kraju. W Bydgoszczy stany powodziowe występują najczęściej wiosną i latem w międzywalu rzeki. Wysokie stany nie powodują bezpośrednio zagroŜenia dla zabudowań miasta. Regularnie natomiast zalewane są tereny na północ od Fordonu. Te tereny pozbawione są wałów przeciwpowodziowych. Na wodowskazie w Fordonie maksimum stanu wód Wisły został osiągnięty w 1924 roku i wynosił 875 cm, natomiast minimum w roku 1892 i wynosił – 124 cm. Stan alarmowy ogłaszany jest gdy stan wód osiąga poziom 650 cm, natomiast stan ostrzegawczy – 530 cm. Znajdujące się na Wiśle budowle hydrotechniczne są w słabym stanie technicznym i 90% urządzeń regulacyjnych Wisły jest uszkodzonych i wymaga remontów. Odmienny charakter ma natomiast zagroŜenie powodziowe ze strony rzeki Brdy. Brda posiada reŜim hydrologiczny deszczowo-śnieŜny, jednak stany wód w znaczącym stopniu modyfikowane są przez trzy stopnie piętrzące. Zapory działają w systemie szczytowym. Zabudowa hydrotechniczna reguluje naturalną rytmikę przepływów i wyrównuje je w skali roku. RozwaŜane są natomiast warianty awarii zapór czołowych Zbiornika Koronowskiego i jednorazowego spustu wody w dół rzeki. Symulacje pokazują, Ŝe wezbranie byłoby krótkotrwałe, ale za to katastrofalnie wysokie. Znaczna część miasta znalazłaby się pod wodą. Mniejsze cieki, takie jak Flis, Struga Młyńska i cieki w zboczach doliny Brdy, zasilane są głównie na skutek drenowania wód podziemnych w czasie całego roku hydrologicznego. Dodatkowe zasilanie spowodowane jest opadami, które są odpowiedzialne za wysokie stany tych wód. Pojawianie się wód w tych ciekach jest połączone z wysokimi stanami wód podziemnych. Brak zasilania podziemnego oznacza brak przepływu i zanik cieku. Do obiektów wód powierzchniowych podlegających zmianom sezonowym wysokości zwierciadła wód zaliczają się takŜe obiekty antropogeniczne. Kanał Bydgoski zasilany jest wodami Noteci a ilość tych wód zaleŜna jest od rozrządu zasobów dyspozycyjnych w zlewni Noteci. Generalny deficyt wód w rejonie 70 Noteckim sprawia, Ŝe Kanał Bydgoski otrzymuje zbyt mało wody, przez co zwierciadło jest stabilizowane sztucznie a przepływy pozostają na niskim poziomie. Podsumowując najwyŜszy potencjał zmian wysokości zwierciadła wód w rzekach ma Wisła oraz Strugi Flis i Młyńska. Natomiast niski potencjał ma Brda, która na większości odcinków ma poziom regulowany urządzeniami hydrotechnicznymi. Susza to długotrwały okres bez opadów atmosferycznych lub nieznacznym opadem w stosunku do średnich wieloletnich wartości i wysoką temperaturą. Prowadzi do znacznego wyczerpania zasobów wodnych. Podobnie jak powódź zaliczana jest do zjawisk katastrofalnych. Susza powoduje przesuszenie gleby, zmniejszenie lub całkowite zniszczenie upraw, zmniejszenie zasobów wody pitnej, a takŜe zwiększone prawdopodobieństwo katastrofalnych poŜarów. Do oceny zagroŜenia suszą w Polsce został utworzony Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej (SMSR), który na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzi Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) w Puławach. System ten ma za zadanie wskazać obszary, na których potencjalnie wystąpiły straty spowodowane suszą dla poszczególnych upraw. Na terenie Bydgoszczy w 2011 roku wykonano 13 pomiarów na zagroŜenie suszą, z których wynika, Ŝe w okresie kwiecień-maj oraz maj-czerwiec na terenie miasta odnotowano ryzyko wystąpienia suszy. Wyniki zostały przedstawione w tabeli poniŜej. Tabela 38 Wyniki analizy zagroŜenia suszą Okres dwumiesięczny kwiecień - maj maj - czerwiec czerwiec - lipiec lipiec - sierpień sierpień - wrzesień Okres sześciodekadowy Numer raportu Klimatyczny bilans wodny 1.IV - 31.V 01 -154 11.IV - 10.VI 02 -163 21.IV - 20.VI 03 -165 1.V - 30.VI 04 -159 11.V - 10.VII 05 -118 21.V - 20.VII 06 -110 1.VI - 31.VII 07 -40 11.VI - 10.VIII 08 -45 21.VI - 20.VIII 09 -31 1.VII - 31.VIII 10 -15 11.VII - 10.IX 11 -1 21.VII - 20.IX 12 -50 1.VIII - 30.IX 13 -89 Kolor czerwony oznacza zagroŜenie wystąpienia suszy na danym terenie i okresie. Źródło: System Monitoringu Suszy Rolniczej. W sytuacji zagroŜenia suszą, przeciwdziałać moŜna przez monitorowanie bilansów wodnych gleb umoŜliwiające rozpoznanie skali i przestrzennego występowania suszy glebowej. NaleŜy ukierunkować działania na tworzenie oczek wodnych, lokalnych mokradeł oraz wykorzystywać wody opadowe poprzez gromadzenie ich i wykorzystanie do podlewania zieleni miejskiej. NajwaŜniejsze problemy: 1. Nadmierna eksploatacja zasobów wód podziemnych i powierzchniowych 2. Odprowadzanie ścieków przemysłowych bezpośrednio do wód 3. Opóźnienia w modernizacji oczyszczalni ścieków KAPUŚCISKA 4. ZagroŜenie powodzią i suszą hydrologiczną 71 4.4. Ochrona powierzchni ziemi Na terenach duŜych miast występują gleby, które uległy róŜnorakim przekształceniom w wyniku działalności człowieka. Zmiany te mogą zachodzić pod wpływem czynników geochemicznych, hydrologicznych, chemicznych i mechanicznych. Postępująca urbanizacja miasta powoduje izolację warstwy glebowej od atmosfery poprzez przykrycie jej warstwą nieprzepuszczalną taką jak: masy bitumiczne, zabudowania, beton itp. Tego typu izolacje uniemoŜliwiają wymianę gazową pomiędzy glebą a atmosferą oraz przyjmowanie wody opadowej. Wszystkie te czynniki przyczyniają się do zmiany struktury, składu chemicznego, mechanicznego, właściwości fizycznych, zawartości próchnicy, odczynu, zasobności w składniki mineralne i stopień nawilgotnienia gleby. Szkodliwy wpływ na gleby mają teŜ sole uŜywane do odśnieŜania, oleje i smary oraz „kwaśne deszcze". Biorąc pod uwagę cechy morfologiczne, stopień i rodzaje przekształceń antropogenicznych, na terenach miast wyróŜnia się: 1) Gleby naturalne, które zachowamy cechy morfologiczne: gleby brunatne właściwe, gleby brunatne wyługowane i gleby płowe z klasy gleb brunatnoziemnych, gleby bielicowe z klasy gleb bielicoziemnych, gleby opadowo-glejowe i gleby gruntowe glejowe z klasy gleb zabagnionych, gleby organiczne mineralno-murszowe, torfowo-murszowe, czarne ziemie właściwe i czarne ziemie zdegradowane z klasy gleb pobagiennych, mady właściwe, mady brunatnoziemne i mady próchniczne z klasy gleb napływowych. 2) Gleby antropogeniczne - urbanoziemy, które róŜnicują się w zaleŜności od charakteru i stopnia przekształceń na: gleby przekształcone mechanicznie, gleby nasypowe, gleby przekształcone chemicznie. Gleby naturalne Na podstawie analizy map glebowo-rolniczych wynika, Ŝe większość gleb w granicach miasta powstała z lekkich utworów piaszczystych i piaszczysto-gliniastych. PrzewaŜają one na całym terenie, a zwłaszcza na Szwederowie, Miedzyniu, w Opławcu, na rozległych przestrzeniach Lasu Gdańskiego i Myślęcinka, w Fordonie (za wyjątkiem terenów połoŜonych w pobliŜu Wisły). Gleby gliniaste występują na bardzo niewielkich, rozproszonych fragmentach terenu, głównie w dolinie Brdy, w pobliŜu kanału noteckiego i miejscami na Szwederowie. Gleby cięŜkie – pyłowe, to głównie mady i inne utwory deluwialne. Większe ich powierzchnie występują w okolicach Łoskonia, Zofina i Strzelec oraz w Brdyujściu. Typy gleb występujące na terenie miasta Bydgoszczy: gleby płowe są odmianą gleb brunatnych, z silniej wymytymi związkami ilastymi i Ŝelazistymi. W granicach miasta zajmują one większość uŜytków rolnych, gleby bielicowe zajmują znaczne powierzchnie lasów iglastych na terenie miasta, mady występują na niewielkich powierzchniach w granicach miasta. Największe ich kompleksy są zlokalizowane w Dolinie Wisły – w Fordonie i Brdyujściu, czarne ziemie i czarne ziemie zdegradowane zajmują ok. 20% uŜytków rolnych na terenie miasta. Występują w dzielnicy: CzyŜkówko, Jachcie, na wschód od ul. Kujawskiej na Wzgórzu Wolności i częściowo na Glinkach. Na terenie Bydgoszczy przewaŜają czarne ziemie niskich klas bonitacyjnych, gleby organiczne na terenie Bydgoszczy mają znaczny udział w strukturze uŜytków rolnych. NaleŜą do nich gleby: mułowo-torfowe, torfowo-mułowe, torfowe, torfowo-murszowe, murszowe i murszowomineralne. Niemal wszystkie uprawiane są jako uŜytki zielone. Gleby antropogeniczne Gleby przekształcone mechanicznie formowały się w wyniku prac ziemnych związanych z budownictwem, infrastrukturą (drogową, kanalizacyjno-wodociągową, gazowniczą oraz do innych potrzeb). Gleby te powstają na skutek róŜnych przemieszczeń mas ziemi. Zmieszaniu temu ulegają zarówno górne warstwy jak i warstwy głębsze. Źródłami przekształceń chemicznych gleb, oprócz domieszki odpadów antropogenicznych są substancje chemiczne emitowane przez zakłady przemysłowe oraz środki transportu, a takŜe chemiczna technologia odśnieŜania dróg. Oddziaływania zabudowy przemysłowej i komunalnej powodują zasadnicze zmiany naturalnych właściwości morfologicznych, fizycznych i chemicznych gleb (zasolenie, zakwaszenie, alkalizacja, nagromadzenie metali cięŜkich), prowadzące do zaburzenia w nich układów biologicznych, a w konsekwencji do ich zniekształceń i 72 dewastacji. Gleby uŜytkowane rolniczo UŜytki rolne w mieście Bydgoszczy zajmują powierzchnię 2 980 ha, co stanowi 16,9% całkowitej powierzchni miasta. W skład uŜytków rolnych wchodzą: grunty orne – o powierzchni 2 241 ha, sady – o powierzchni 20 ha, łąki trwałe – o powierzchni 330 ha, pastwiska trwałe - o powierzchni 296 ha, grunty rolne zabudowane – o powierzchni 54 ha, grunty pod stawami – o powierzchni 3 ha, grunty pod rowami – o powierzchni 36 ha. Pod względem struktury bonitacyjnej gleb największą powierzchnię w mieście zajmują gleby o V i VI klasie, następnie gleby o IV klasie, najmniej jest gleb o I, II i III klasie bonitacyjnej. Tabela 39 Struktura bonitacyjna gleb na terenie miasta Bydgoszczy Klasa bonitacyjna gleb Powierzchnia [ha] % powierzchni miasta I-III 327,69 1,88 IV 603,50 3,46 V-VI 1421,73 8,14 W granicach administracyjnych miasta Bydgoszczy nie występują grunty I klasy bonitacyjnej. Największe kompleksy gruntów ornych (zmeliorowanych) naleŜących do najwyŜszych klas bonitacyjnych (kl. II i III) znajdują się w jednostce urbanistycznej Łęgowo II. Jest to jednocześnie największy obszar produkcji rolnej w mieście. Grunty wysokiej bonitacji w mniejszych kompleksach występują równieŜ w jednostce urbanistycznej Las Gdański w rejonie ul. Izerskiej, a takŜe w Fordonie (Łoskoń, Powiśle), gdzie jednak przewaŜającą część stanowią kompleksy gruntów ornych klasy IV. RównieŜ na Prądach w niewielkim stopniu występują kompleksy gruntów klas II-III, ale przede wszystkim duŜe kompleksy kl. IV, V-VI. Większe kompleksy klasy V – VI znajdują się ponadto w Fordonie na Górnym Tarasie, w jednostce urbanistycznej Las Gdański, na Piaskach, w Smukale i Opławcu, a takŜe na Glinkach. Grunty rolne najniŜszych klas, ze względu na nieopłacalność ich uprawy w zdecydowanej części podlegają odłogowaniu na terenie miasta. WyŜsze klasy uŜytków rolnych (II, III, IV) są wykorzystywane jako grunty orne, sady, ogrodnictwa. Wśród gruntów ornych pod zasiewami znajduje się zaledwie 61,3%. Podobnie wykorzystanie pastwisk – 61,6%. Łąki trwałe wykorzystywane są kośnie w 53,2% powierzchni. Według danych GUS na terenie Bydgoszczy większość gleb uŜytkowanych rolniczo w latach 2007-2009 charakteryzowało się odczynem lekko kwaśnym, a potrzeba wapnowania była ograniczona. PrzewaŜały gleby o bardzo wysokiej zawartości fosforu, średniej zawartości potasu i bardzo niskiej zawartości magnezu. Tabela 40 Kwasowość gleb i potrzeby wapnowania w latach 2007-2009 Wskaźnik % uŜytków rolnych Odczyn gleby Potrzeby wapnowania do 4,5 3 4,6 – 5,5 28 5,5 – 6,5 43 6,5 – 7,2 22 powyŜej 7 4 konieczne 10 potrzebne 17 wskazane 15 73 Wskaźnik % uŜytków rolnych ograniczone 22 zbędne 36 Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Przeprowadzone badania w latach 2008-2011 przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą w Bydgoszczy wskazują, Ŝe gleby na terenie miasta Bydgoszczy przewaŜnie miały odczyn od kwaśnego do obojętnego. Blisko 60% uŜytków rolnych nie wymagało pilnie zabiegu wapnowania. Zawartość przyswajalnego fosforu rozkładała się dość równomiernie we wszystkich klasach zasobności natomiast zawartość przyswajalnego potasu w większości była bardzo niska i niska. Zaopatrzenie gleb w przyswajalny magnez mieściło się w klasach od średniej do bardzo wysokiej, z przewagą tej ostatniej. W tabeli poniŜej przedstawiono porównanie średnich wartości zawartości makroelementów w glebach miasta Bydgoszczy, powiatu bydgoskiego i województwa kujawsko-pomorskiego. W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska badaniem gleb zajmuje się Instytut Uprawy i NawoŜenia Gleb w Puławach. Monitoring chemizmu gleb ornych prowadzony jest co 5 lat. Ma on na celu śledzenie stanu właściwości fizycznych, fizykochemicznych i chemicznych gleb gruntów ornych oraz zanieczyszczenia pierwiastkami śladowymi, wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi i siarką siarczanową. Na terenie miasta Bydgoszczy został wyznaczony jeden punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowany w Bydgoszczy – Łęgnowo, w którym występują głównie gleby rdzawe, o klasie bonitacyjnej VI – gleby orne najsłabsze. W punkcie tym odnotowano, Ŝe gleby nie były zanieczyszczone wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA), mimo Ŝe odnotowano wzrost zanieczyszczenia w 2005 roku w porównaniu do 1995 roku. RównieŜ nie występuje zanieczyszczenie gleb metalami cięŜkimi Na tym samym poziomie utrzymuje się stopień zanieczyszczenia gleby siarką siarczanową. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Bydgoszczy prowadzi wykaz zgłoszeń dotyczących wykrycia bezpośredniego zagroŜenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku na terenie miasta Bydgoszczy spowodowanej działalnością podmiotów korzystających ze środowiska. W 2010 roku do ww. organu nie wpłynęło Ŝadne zgłoszenie, natomiast w 2011 roku miały miejsce dwa zdarzenia bezpośredniego zagroŜenia szkodą w środowisku przedstawione w tabeli poniŜej. Tabela 41 Wykaz szkód w korzystających ze środowiska Lp. Nazwa podmiotu korzystającego ze środowiska środowisku spowodowanych Opis, miejsce i data wykrycia bezpośredniego zagroŜenia szkodą w środowisku przez działalność podmiotów Data Data zakończenia wszczęcia działań postępowania zapobiegawczych w danej lub naprawczych sprawie 1. Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A ul. Chemików 7 09-411 Płock W wyniku przebudowy Stacji Paliw nr 12.03.2012 r. 1071 w Bydgoszczy, przy ul. Fordońskiej 419 obejmującej teren działek, w obrębie 0342, o numerach 166, 167 i 168 zostały wydołowane zbiorniki i rurociągi paliwowe. Wystąpienie bezpośredniego zagroŜenia szkodą w środowisku miało miejsce 7 lipca 2011 roku. Podczas wykonywania robót ziemnych związanych z rozbiórką dotychczasowej infrastruktury podziemnej stwierdzono występowanie zanieczyszczenia gruntu substancjami ropopochodnymi. Brak 2. Makrum Development Sp. z o.o. W związku z projektowaną inwestycją: budową Galerii Zakończenie działań 74 12.12.2011 r. Lp. Nazwa podmiotu korzystającego ze środowiska ul. Leśna 11-19 85-676 Bydgoszcz Opis, miejsce i data wykrycia bezpośredniego zagroŜenia szkodą w środowisku Data Data zakończenia wszczęcia działań postępowania zapobiegawczych w danej lub naprawczych sprawie Handlowej „MAKRUM” na terenie zakładu przemysłowego Inwestor: MAKRUM DEVELOPMENT Sp. z o.o. zlecił przeprowadzanie szeregu badań dotyczących występowania na omawianej nieruchomości ewentualnych zanieczyszczeń. Przeprowadzone na początku 2011 roku badania wykazały lokalne strefy zanieczyszczenia podłoŜa. W rezultacie działalności prowadzonej przez przeszło 140 lat w okresie drugiej połowy lat 80-tych doszło do lokalnego zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego metalami cięŜkimi, reprezentowanymi przez cynk, ołów i miedź, na działkach o numerach ewidencyjnych 31/9, 111/12 oraz 30/5 w obrębie geodezyjnym 171 w Bydgoszczy, pomiędzy ulicami: Sułkowskiego, Kamienną, Dwernickiego i PodchorąŜych. naprawczych przewidywane w 2013 roku. Źródło: Dane z pisma od Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Bydgoszczy nr WSI.403.75.2012.AG1 z dn. 21.05.2012 r. Na terenie miasta Bydgoszczy znajduje się kilka terenów zdegradowanych, gdzie skaŜenie gruntów i wód podziemnych zostało udokumentowane i dla których wymagane jest przeprowadzenie działań naprawczych 9 w środowisku. Do terenów tych naleŜą : • Pola irygacyjne przy ul. Chemicznej i Hutniczej - zajmują ok. 137 ha, które do końca 2002 r. stanowiły element miejskiego systemu oczyszczania ścieków. Osady ściekowe, powodujące skaŜenie powierzchni terenu w obrębie pól irygacyjnych podzielono na: osady ze zbiorczej 3 kanalizacji na poletkach irygacyjnych (ok. 53 000 m ), osady z kanalizacji zgromadzone na groblach 3 3 (ok. 6790 m ), osady z wozów asenizacyjnych w zbiornikach ziemnych (ok. 22 676 m ) oraz osady poprzemysłowe: ŜuŜle, popioły, itp. Na obszarze zdegradowanym stwierdzono skaŜenie gruntu metalami cięŜkimi (kadm, chrom, bar, ołów, cynk), pestycydami (HCH, DDE, DDD) oraz skaŜenie biologiczne osadów, gleb, gruntów, wód podziemnych i powierzchniowych. 10 Przeprowadzone działania naprawcze : Komunalna oczyszczalna ścieków w technologii pól irygowanych była eksploatowana nieprzerwanie 3 w latach 1907-2003 ze stałą wydajnością 24 000 m /d. Rekultywację rozpoczęto w 2003 roku poprzez odcięcie źródła zanieczyszczenia (wyłączenie oczyszczalni z eksploatacji i przekierowanie i śc eków na oczyszczalnię „Kapuściska”), usunięcie osadów ściekowych ze zbiorników ziemnych na tace betonowe, rozbiórkę elementów betonowych, plantowanie i budowę systemu podlewania w oparciu o 3 piezometry zaczerpujące resztki ścieków i fitoremediację. Przeprowadzone w 2003 roku badania gruntu wykazały zanieczyszczenie gleby i gruntu przekraczające dopuszczalne standardy dla terenów przemysłowych według obowiązującego Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Analizy próbek gruntów pobranych zarówno ze strefy przypowierzchniowej jak i warstw głębszych wykazywały podobne rozmieszczenie zanieczyszczeń jak osad na poletkach. Zanieczyszczenia gruntów powodowały pogorszenie jakości wód gruntowych w tym rejonie. 9 10 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Bydgoszczy Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. 75 • • • • • • • • • • Zgodnie z załoŜeniami rekultywacja miała trwać do 2015 roku. Jednak badania kontrolne prowadzone od 2009 roku wykazują zadawalające efekty rekultywacji. śaden ze wskaźników warunkujących w 2003 roku rekultywację nie przekroczył wartości dopuszczalnych dla obszarów przemysłowych, a 95% próbek gruntów spełnia juŜ wymagania dla grupy A (obszary o najostrzejszych kryteriach tj. ujęcia wody) i B (uprawy rolne i obszary zamieszkane) według ww. Rozporządzenia. Sporadycznie zanieczyszczenia gruntów występują jeszcze w rejonach dawnych wylewisk LOBBE (do 2013 roku będą tam plantacje wierzby) i kwatery 165. W związku z powyŜszym teren po polach irygowanych został oczyszczony i moŜe być przeznaczony na cele zgodnie z miejscowymi planami zagospodarowania terenu. Teren bazy magazynowej nr 62 PKN ORLEN przy ul. Flisackiej 19 - obszar zanieczyszczony 2 związkami ropopochodnymi zajmuje powierzchnię około 3100 m . Zdegradowane są zarówno grunt, jak i wody podziemne, co ma istotne znaczenie ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo ww. obszaru z Kanałem Bydgoskim, Teren byłych Zakładów Gazowniczych przy ul. Przemysłowej - obszar zanieczyszczony związkami 2 ropopochodnymi zajmuje powierzchnię około 4825 m , Teren Zakładów Unilever Polska S.A. przy ul. Kraszewskiego - obszar zanieczyszczony związkami 2 ropopochodnymi i detergentami zajmuje powierzchnię ok. 500 m , Teren Zakładów Gazowniczych przy ul. Jagiellońskiej 42 - obszar zanieczyszczony związkami 2 ropopochodnymi zajmuje powierzchnię ok. 1000 m , Teren Lucent Technologies przy ul. Pilickiej - obszar zanieczyszczony TRI-trichloroetenem zajmuje powierzchnię ok. 10 ha., Teren po byłym ROMECIE przy ul. Fordońskiej - brak szczegółowych danych o rodzaju zanieczyszczeń, Teren ZCh ZACHEM przy ul. Wojska Polskiego 65 - w wyniku badań wód podziemnych ustalono szereg lokalnych ognisk zanieczyszczenia m.in. chlorkami, metalami cięŜkimi, węglowodorami, fenolem, ftalanami i związkami organicznymi, Teren po stacji paliw płynnych OKTAN S.A. przy ul. Inwalidów 1 - zanieczyszczenia związkami węglowodorowymi (ftalany i oleje mineralne), 2 Teren po byłej fabryce papy przy ul. Jagiellońskiej 36-38 - powierzchnia zanieczyszczona 2100 m i 2 560 m w wykopie, zanieczyszczenia: węglowodory lekkie i cięŜkie, Tereny po Składowisku Odpadów Komunalnych przy ul. Inwalidów - wody podziemne zanieczyszczone przez wody odciekowe ze zrekultywowanego Składowiska Odpadów Komunalnych przy ul. Inwalidów z terenami sąsiadującymi. Zanieczyszczenia: podwyŜszone stęŜenie siarczanów oraz utlenialność. Innym problemem związanym z powierzchnią ziemi jest występowanie na terenie miasta ruchów masowych. Osuwisko to nagłe przemieszczenie się mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoŜa spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka. Jest to rodzaj ruchów masowych, polegający na przesuwaniu się materiału skalnego lub zwietrzelinowego wzdłuŜ powierzchni poślizgu, połączone z obrotem. Ruch taki zachodzi pod wpływem siły cięŜkości. Osuwiska są szczególnie częste w obszarach o sprzyjającej im budowie geologicznej, gdzie warstwy skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych występują naprzemiennie. Miejsca występowania osuwisk to naturalne stoki i zbocza dolin i zbiorników wodnych, obszary źródłowe rzek (gdzie erozja wsteczna zwiększa spadek terenu), skarpy wykopów i nasypów oraz wyrobisk. Do zjawisk wywołujących osuwisko naleŜą: wzrost wilgotności gruntu spowodowany długotrwałymi opadami lub roztopami, podcięcie stoku przez erozję, np. w dolinie rzecznej lub w wyniku działalności człowieka, np. przy budowie drogi, nadmierne obciąŜenie stoku, np. przez zabudowę, wibracje związane np. z robotami ziemnymi, ruchem samochodowym, eksplozjami, trzęsienia ziemi. Osuwiska podobnie jak powodzie klasyfikowane są jako katastrofy naturalne. Ryzyko wystąpienia osuwisk i straty z nimi związane moŜna minimalizować poprzez wykorzystywanie posiadanej wiedzy, systemów ostrzegania, sprzęt i nowoczesne technologie. W 2006 r. na zlecenie Ministra Środowiska ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uruchomiono przedsięwzięcie pn. System Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO). Jego podstawowym celem jest rozpoznanie, udokumentowanie i zaznaczenie na mapie w skali 1 : 10 000 wszystkich osuwisk oraz terenów potencjalnie zagroŜonych ruchami masowymi w Polsce oraz załoŜenie systemu monitoringu wgłębnego i powierzchniowego na 100 76 wybranych osuwiskach. Wyniki Projektu mają pomóc w zarządzaniu ryzykiem osuwiskowym, czyli w ograniczeniu w znacznym stopniu szkód i zniszczeń wywołanych rozwojem osuwisk poprzez zaniechanie budownictwa drogowego i mieszkaniowego w obrębie aktywnych i okresowo aktywnych osuwisk. Dla miasta Bydgoszczy została opracowana mapa zagroŜeń ruchami masowymi. ZagroŜenia ruchami masowymi występują w następujących jednostkach urbanistycznych miasta: Fordon – występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami. Większa część terenu charakteryzują się średnim stopniem zagroŜenia ruchami masowymi, jedynie niewielki fragment ma wysoki stopień zagroŜenia, Opławiec – równolegle do ul. Sanatoryjnej występują równieŜ skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagroŜenia, natomiast wzdłuŜ lewego brzegu Brdy występują zarówno skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagroŜenia, skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi oraz na niewielkich fragmentach występują skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagroŜenia, Smukała – wzdłuŜ prawego brzegu Brdy występują skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagroŜenia. Równolegle do ulicy Agrestowej występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi, Piaski – wzdłuŜ brzegu Brdy występują zarówno skarpy wykształcone w piaskach (o niskim stopniu zagroŜenia), w glinach zwałowych z piaskami (o średnim stopniu zagroŜenia) jak równieŜ skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej (o wysokim stopniu zagroŜenia), Osowa Góra – występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia oraz skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi, Jachcice – wzdłuŜ prawego brzegu Brdy występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi, Jary – równolegle do ul. Nakielskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi, wzdłuŜ ul. Nasypowej oraz w Parku KsięŜycowym występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagroŜenia, Miedzyń - równolegle do ul. Nakielskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi, w niewielkich fragmentach występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagroŜenia oraz skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagroŜenia Wilczak – wzdłuŜ ul. Na Wzgórzu i Seminaryjnej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o niskim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi, Szwedorowo – na Wzgórzu J.H. Dąbrowskiego oraz równolegle do ul. Wały Jagiellońskie występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia. Natomiast na skrzyŜowaniu ul. Wały Jagiellońskie z Kujawską występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagroŜenia, Myślęcinek – w Leśnym Parku Kultury i Wypoczynku występuje najwięcej skarp zagroŜonych ruchami masowymi, są to zarówno skarpy wykształcone w piaskach, gliny zwałowe z piaskami oraz iły serii poznańskiej o niskim lub średnim stopniu zagroŜenia, Las Gdański – występują skarpy wykształcone w piaskach oraz gliny zwałowe z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia, Wzgórze Wolności – równolegle do ul. Toruńskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia. Natomiast wzdłuŜ ul. Jana Pawła II występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagroŜenia i skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia, WyŜyny – wzdłuŜ ul. W. Bełzy występują skarpy wykształcone z piasków o niskim stopniu zagroŜenia oraz skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia, Kapuściska – równolegle do ul. Nowotoruńskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami o średnim stopniu zagroŜenia, wzdłuŜ al. Planu 6-letniego występują skarpy wykształcone w piaskach o niskim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi, Zimne Wody - wzdłuŜ ul. Nowotoruńskiej występują skarpy wykształcone w glinach zwałowych z piaskami oraz skarpy wykształcone w piaskach o niskim lub średnim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi. Od Brdy, pomiędzy ul. Nowotoruńską a linią kolejową występują skarpy wykształcone w iłach serii poznańskiej o wysokim stopniu zagroŜenia ruchami masowymi. Szczegółowo tereny zagroŜenia ruchami masowymi zostały przedstawione na mapach w skali 1:10 000 (załącznik nr 1). 77 Tabela 42 Zawartość makroelementów w glebach Jednostka adm. Rok Łączna ilość przebada nych próbek 2008 Zawartość Odczyn /pH bkw kw lkw 12 2009 6 17 0 0 2010 12 8 17 17 2011 38 5 18 32 82 9 22 Średnia dla powiatu 8 Średnia dla województwa 8 Średnia dla Bydgoszczy zas K P W O Fosforu Z BN N Ś Potasu W BW Magnezu BN N Ś W BW BN N Ś W BW 61 23 8 0 8 15 19 46 5 15 Liczba przebadanych próbek [szt.] 26 Bydgoszcz Potrzeby wapnowania ob 35 37 8 8 18 8 12 4 58 31 19 15 27 8 50 33 17 0 0 0 83 0 25 33 8 8 9 0 75 8 17 0 17 66 0 33 17 17 33 0 17 0 17 66 8 42 17 25 17 25 0 0 58 8 25 9 25 33 37 8 11 3 18 18 50 16 29 18 11 26 18 45 21 8 8 0 5 11 37 47 29 27 13 13 5 13 10 59 18 22 20 17 23 31 34 13 5 17 6 13 21 23 37 26 36 20 10 12 13 17 21 30 24 17 12 11 13 18 40 4 22 29 19 26 10 28 33 16 13 10 25 31 17 17 15 49 3 17 23 20 37 12 28 31 14 15 10 23 31 19 17 Odczyn: bkw – bardzo kwaśny, kw – kwaśny, lkw – lekko kwaśny, ob – obojętny, zas – zasadowy. Potrzeby wapnowania: K – konieczne, P – potrzebne, W – wskazane, O – ograniczyć, Z – zbędne. Zawartość: BN – bardzo niska, N – niska, Ś – średnia, W – wysoka, BW – bardzo wysoka. Źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Bydgoszczy. NajwaŜniejsze problemy: 1. Przewaga niskich klas bonitacyjnych gleb 2. ZagroŜenie wystąpienia masowych ruchów ziemi 3. DuŜy stopień zagroŜenia erozją wodną gleb połoŜonych w strefach krawędziowych dolin rzecznych 4. Zanieczyszczenie gleb wzdłuŜ ciągów komunikacyjnych i w okolicy zakładów przemysłowych 78 4.5. Gospodarowanie zasobami geologicznymi Miasto nie jest zasobne w surowce mineralne, na podstawie dotychczasowych badań geologicznych na terenie miasta nie ma udokumentowanych złóŜ kopalin podstawowych, udokumentowano natomiast złoŜa kopalin pospolitych. Eksploatacja tych kopalin odbywała się na terenie miasta od XIX wieku, lecz najintensywniej była prowadzona w połowie XX wieku. Część złóŜ została juŜ częściowo lub całkowicie wyeksploatowana, a teren obecnie jest zabudowany. Do kopalin pospolitych występujących na terenie miasta naleŜą: • surowce ilaste ceramiki budowlanej - surowce do produkcji ceramiki budowlanej występują na terenie całego kraju. Dotychczasowa eksploatacja złoŜa surowców ilastych „FORDON” na terenie Bydgoszczy została zakończona. Cegielnie Polskie Sp. z o.o. wygasiły koncesje – decyzja Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 10 stycznia 2012 r., znak: ŚGV.ŁK.7422.72.2011. • piaski i Ŝwiry - naturalne kruszywa piaszczysto-Ŝwirowe dzielą się na dwie zasadnicze grupy: kruszywa grube obejmujące Ŝwiry i pospółki (kruszywo piaszczysto-Ŝwirowe) oraz kruszywa drobne – piaszczyste. Kopaliny były wydobywane do końca lat 60-tych ze złoŜa Bydgoszcz Wschód. W latach 2010-2011 Urząd Miasta w Bydgoszczy nie wydał Ŝadnych koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóŜ oraz na wydobywanie kopalin. W 2011 r. wydano jedną negatywną opinię w sprawie wydania koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złoŜa kopaliny pospolitej na terenie miasta Bydgoszczy przez Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu. Od kilku lat prowadzone jest takŜe eksploatacja kruszywa naturalnego z dna rzeki Wisły (km 774,0-778,0) w rejonie Starego Fordonu. Wydobywanie kruszywa z rzeki nie podlega ustawie prawo geologiczne i górnicze, a wydobywane kruszywo nie jest kopaliną pospolitą. 5. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA 5.1. Ochrona klimatu i jakość powietrza 5.1.1. Ochrona klimatu Miasto Bydgoszcz dzięki realizacji międzynarodowego projektu o akronimie LAKS „Lokalna Odpowiedzialność za Realizację Celów Protokołu z Kioto” zaczęło podejmować systemowe działania zmierzające do ochrony klimatu zgodnie z ustaleniami protokołu z Kioto oraz celami polityki energetycznoklimatycznej Unii Europejskiej. Informacja nt. projektu znajduje się w rozdziale 8.2.2. W pierwszym etapie określono wielkość emisji z obszaru miasta tak, aby zaplanować działania słuŜące jej ograniczeniu. W związku z tym przeprowadzono inwentaryzację emisji gazów cieplarnianych z terenu miasta, powstałych w związku z aktywnością miasta oraz jego mieszkańców, za lata 2005-2009. Inwentaryzacją objęto emisje gazów cieplarnianych wynikające ze zuŜycia energii finalnej na terenie miasta. Poprzez zuŜycie energii finalnej rozumie się zuŜycie energii paliw kopalnych (na potrzeby gospodarczobytowe, transportowe i przemysłowe), ciepła sieciowego, energii elektrycznej i energii ze źródeł odnawialnych. Inwentaryzacja podzielona została na dwie główne części: • emisje związane z aktywnością samorządu lokalnego - emisje, za które Samorząd jest bezpośrednio odpowiedzialny (Urząd Miasta i miejskie jednostki organizacyjne), • emisje związane z aktywnością społeczeństwa - wszystkie pozostałe emisje gazów cieplarnianych, których źródłem jest działalność społeczeństwa i przedsiębiorstw w granicach administracyjnych miasta (mieszkalnictwo, handel i usługi, przemysł, transport, gospodarka odpadami, rolnictwo). Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji wyliczono całkowitą emisję gazów cieplarnianych z terenu miasta Bydgoszczy. 79 Tabela 43 Całkowita emisja gazów cieplarnianych z terenu miasta – w tonach ekwiwalentu dwutlenku węgla (MgCO2e) Rok 2005 Całkowita emisja w tym: Emisja wynikająca z aktywności samorządu 2006 2007 2008 2009 3 175 378 3 344 946 3 409 814 3 525 976 3 600 539 206 754 202 560 198 045 234 866 232 236 Źródło: Raport z inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych dla miasta Bydgoszczy. Emisja gazów cieplarnianych z obszaru miasta wykazuje stałą tendencję wzrostową, zgodnie z ogólnokrajowym trendem emisji. W latach 2005-2009 emisja wzrosła o 425 161 ton CO2e, co stanowi wzrost o 13,4% w stosunku do roku bazowego (2005). Zgodnie z trendami krajowymi wzrost emisji z obszaru Bydgoszczy wywołany jest przede wszystkim wzrostem zuŜycia energii elektrycznej oraz przez zwiększone emisje z sektora transportowego (większa ilości aut i zwiększona intensywności uŜytkowania pojazdów). Ślad węglowy mieszkańców Statystycznie na jednego mieszkańca przypadało w roku 2005 ok. 8,67 MgCO2e (poniŜej średniej krajowej), podczas gdy juŜ w roku 2009 było to 10,07 MgCO2e (blisko średniej krajowej – ok. 10,3 MgCO2e na jednego mieszkańca). Kolejnym, bardzo waŜnym krokiem było opracowanie strategicznego planu, zawierającego odpowiednie działania, które miasto wprowadzi w celu redukcji emisji gazów cieplarnianych i adaptacji do zmian klimatu. W dniu 3 listopada 2010 roku Rada Miasta Bydgoszczy przyjęła uchwałą nr LXXVIII/116410 Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu (w skrócie Plan Ochrony Klimatu). Plan ten określa działania przewidziane do wdroŜenia do 2020 r., które mają przyczynić się do redukcji emisji gazów cieplarnianych z terenu Miasta o 18,7% w stosunku do roku bazowego oraz działania mające na celu adaptację do skutków zmian klimatu. Działania proponowane w Planie skierowane są do wszystkich organów miasta, miejskich jednostek organizacyjnych, spółek z udziałem miasta, jak równieŜ do obywateli oraz firm i instytucji działających na terenie miasta. W listopadzie 2011 roku Miasto Bydgoszcz przystąpiło do Porozumienia między Burmistrzami, europejskiej inicjatywy na rzecz realizacji celów polityki klimatycznej Unii Europejskiej i w ten sposób zobowiązało się do ograniczenia na swoim terenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 20%. W związku z powyŜszym trwają prace nad opracowaniem Planu Działań na rzecz ZrównowaŜonej Energii dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020 (SEAP). W celu ujednolicenia dokumentów dotyczących ochrony klimatu przygotowuje się równieŜ aktualizację Planu Ochrony Klimatu przyjętego uchwałą Rady Miasta Bydgoszczy w listopadzie 2010 r. pn. Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020. Działania ujęte w Planie Ochrony Klimatu moŜna podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy rodzaj to działania, których efektem końcowym jest poprawa efektywności energetycznej, a więc w konsekwencji zmniejszenie ilości zuŜywanej energii i redukcja gazów cieplarnianych. Drugi rodzaj to działania mające na celu zmianę lokalnej struktury na taką, w której efekt końcowy (zmniejszenie emisji) uzyskuje się poprzez zmianę sposobu generacji wykorzystywanej energii. Działania drugiego typu uwzględniają wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, a takŜe źródeł emitujących mniej gazów cieplarnianych niŜ uŜywane obecnie np. zastąpienie starych kotłów węglowych, nowymi kotłami retortowymi lub teŜ poprzez zastosowanie biomasy. W ramach realizacji Planu Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu powstał plan działania w obszarze administracji miasta i jednostek komunalnych oraz w obszarze funkcjonowania miasta jako całości. W zakresie działalności władz miasta istnieje moŜliwość redukcji emisji gazów cieplarnianych o ponad 43% w stosunku do całej emisji, za którą odpowiada administracja i spółki komunalne w roku 2005. Największy udział w tej emisji mają budynki publiczne, w obszarze tym istnieje teŜ największy potencjał redukcji emisji gazów cieplarnianych (działania termomodernizacyjne, realizacja planu działań na rzecz ograniczenia energochłonności). Ponadto redukcja emisji gazów cieplarnianych moŜe być osiągnięta przez działania m.in. w zakresie modernizacji taboru tramwajowego oraz wymiany części autobusów MZK na pojazdy napędzane paliwami ekologicznymi, optymalizację oświetlenia ulic, przeprowadzenie kampanii informacyjnej wśród pracowników dot. oszczędności wody, recyklingu, realizację zielonych zamówień publicznych. W zakresie oddziaływania społeczeństwa proponowane są do przeprowadzenia działania m.in. w zakresie: prowadzenia kampanii informacyjno-promocyjnej nt. korzyści z działań powodujących zwiększenie efektywności energetycznej oraz stosowania odnawialnych źródeł energii, załoŜenie info-portalu miejskiego z 80 praktycznymi informacjami jw. dla mieszkańców, realizacja działań w ramach Programu Ochrony Powietrza (likwidacja kotłów węglowych i podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej, wymiana starych kotłów węglowych na ekologiczne), dofinansowanie kolektorów słonecznych), działania z zakresu transportu publicznego (dostępność i promocja komunikacji publicznej, promocja ruchu rowerowego, tworzenie stref tylko dla pieszych, wprowadzenie serwisu informacyjnego nt. zintegrowanego transportu publicznego, usprawnienie systemu komunikacyjnego miasta poprzez modernizację ulic i ciągów komunikacyjnych). Termomodernizacje budynków Termomodernizacja to zespół przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie zuŜycia energii na ogrzewanie budynku, przez zastosowanie róŜnego rodzaju usprawnień. Skuteczna termomodernizacja powinna być przeprowadzona w taki sposób, aby poza wymaganiami poprawy cech uŜytkowych zapewnić wymagany poziom izolacyjności cieplnej. Tabela 44 Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć termomodernizacyjnych Sposób uzyskania oszczędności ObniŜenie zuŜycia ciepła Wprowadzenie w węźle cieplnym automatyki i urządzeń sterujących 5 ÷ 15 % Wprowadzenie hermetyzacji instalacji, przeprowadzenie regulacji hydraulicznej i zamontowanie zaworów w pomieszczeniach 10 ÷ 20 % Wprowadzenie podzielników kosztów 10 % Wprowadzenie ekranów za grzejnikami 2÷3% Uszczelnienie drzwi i okien 3÷5% Wymiana okien na okna o niŜszym współczynniku przenikania ciepła 10 ÷ 15 % Izolacja zewnętrznych przegród budowlanych 10 ÷ 15 % Źródło: Poprawa efektywności uŜytkowania ciepła grzewczego elementem wdraŜania zasad zrównowaŜonego rozwoju - Dr hab. inŜ. Jan Norwisz, dr inŜ. Aleksander D. Panek. W 2010 r. Urząd Miasta w Bydgoszczy oraz miejskie jednostki organizacyjne zrealizowały zadania termomodernizacyjne polegające na izolacji ścian budynków (SPZOZ Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. Dr. E Warmińskiego, Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o., Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej, Bydgoskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o.), wymianie starych okien na okna o mniejszych stratach cieplnych (m.in. SPZOZ Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. Dr. E Warmińskiego, Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o., Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej, Bydgoskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o., Zespoły Szkół nr 23, 30, 34), zastosowaniu kompaktowych energooszczędnych Ŝarówek (m.in. Powiatowy Urząd Pracy, Urząd Miasta Bydgoszczy, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej). Natomiast w 2011 roku przeprowadzono inwestycje w zakresie termomodernizacji dot. izolacji ścian budynków (m.in. Bydgoski Ośrodek Rehabilitacji, Terapii UzaleŜnień i Profilaktyki BORPA, Zespół śłobków Miejskich, Bydgoskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o., budynki w Zarządzie Wydziału Edukacji), wymiany starych okien na okna o mniejszych stratach cieplnych (Schronisko dla Zwierząt, Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o., budynki w zarządzie Wydziału Edukacji), zastosowano energooszczędne źródła światła. W ramach projektu (LAKS) opracowano równieŜ Bilans Klimatyczny dla Miasta Bydgoszczy, który został przyjęty uchwałą nr IX/51/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 23 marca 2011 roku. Raport ten ocenia wpływ zastosowanych działań i związanych z tym kosztów na redukcję emisji gazów cieplarnianych, aby osiągnąć cel redukcji. Na podstawie otrzymanych danych z jednostek realizujących działania Planu Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu określono, Ŝe w 2010 roku uzyskano redukcję emisji gazów cieplarnianych na poziomie powyŜej 3 758 ton CO2 (0,12%). Ocena ta zawiera tylko bezpośrednie efekty działań, bez uwzględnienia efektów pośrednich np. w zakresie edukacji. Łącznie na realizację Planu Ochrony Klimatu wydano w 2010 roku ponad 24,75 mln PLN. Bezpośrednio uzyskane oszczędności w wydatkach na energię ocenia się na 1,38 mln PLN. Efekty ekologiczne oceniono pośrednio na poziomie 112 755 PLN. W dniu 27 czerwca 2012 roku Rada Miasta przyjęła uchwałą Nr XXX/592/12 kolejny raport pn. „Bilans Klimatyczny dla Miasta Bydgoszczy” z wdraŜania Planu Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy za 2011 rok. 81 5.1.2. Jakość powietrza Stan wyjściowy „Zanieczyszczenia powietrza to wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi składnikami. Do zanieczyszczeń powietrza zalicza się równieŜ substancje będące jego naturalnymi składnikami, ale występujące w znacznie zwiększonych ilościach. Źródła zanieczyszczeń powietrza moŜemy podzielić ze względu na pochodzenie na dwie grupy: i pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego” . Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w Bydgoszczy jest emisja antropogeniczna, wynikająca z działalności człowieka. Oprócz działalności człowieka, czynnikiem mogącym mieć negatywny wpływ na jakość powietrza są uwarunkowania klimatyczne i meteorologiczne. Układ wysokiego ciśnienia, małe zachmurzenie, niska temperatura, brak opadów a takŜe mała prędkość wiatru moŜe sprzyjać tworzeniu się zastoisk wysokich stęŜeń zanieczyszczeń. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są: emisja przemysłowa, emisja niska i emisja komunikacyjna. Emisja punktowa, pochodząca z działalności przemysłowej. Jej źródła energetyczne to elektrociepłownie, kotłownie oraz źródła technologiczne (zakłady przemysłowe). Z procesów energetycznego spalania paliw do atmosfery emitowane są przede wszystkim: dwutlenek siarki, tlenki azotu, pyły, tlenek węgla oraz dwutlenek węgla. Źródła przemysłowe wprowadzają do powietrza substancje gazowe i pyłowe oraz związki organiczne, nieorganiczne, metale cięŜkie i substancje specyficzne. Według danych GUS w 2010 roku emisja zanieczyszczeń ogółem z terenu miasta wynosiła 1 209,65 tys. Mg/rok i w porównaniu z rokiem wcześniejszym wzrosła o 6,3%. Udział procentowy miasta Bydgoszczy w ogólnej emisji zanieczyszczeń z terenu województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku wynosił 20,6% i był wyŜszy o 2,7% w porównaniu z rokiem wcześniejszym. Według stanu na koniec 2009 r. w zainstalowanych urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń powietrza w województwie kujawsko-pomorskim zatrzymano 99,1% wytworzonych pyłowych zanieczyszczeń oraz 39,6% wytworzonych gazowych zanieczyszczeń. Natomiast w Bydgoszczy w urządzeniach do redukcji zatrzymano 99,0% zanieczyszczeń pyłowych i 13,3% zanieczyszczeń gazowych. Tabela 45 Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciąŜliwych* na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Emisja zanieczyszczeń pyłowych [tys Mg/rok] 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ogółem 2,02 1,27 0,95 0,59 0,68 0,74 ze spalania paliw 1,98 1,23 0,91 0,55 0,64 0,70 Emisja zanieczyszczeń gazowych [tys Mg/rok] 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ogółem 1 474,85 1 381,18 1 277,58 1 132,28 1 132,62 1 208,91 dwutlenek węgla 1 460,86 1 367,66 1 264,51 1 122,32 1 122,62 1 197,69 dwutlenek siarki 8,70 9,52 9,13 6,63 6,43 7,11 tlenki azotu 3,21 3,21 3,17 2,76 2,94 3,11 tlenek węgla 1,80 0,50 0,47 0,35 0,45 0,82 Zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji [tys Mg/rok] 2005 pyłowe gazowe 2006 2007 2008 2009 2010 100,34 95,07 103,24 73,66 65,33 73,29 1,01 1,21 1,18 1,05 1,54 1,54 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL GUS. * dane o emisji z zakładów szczególnie uciąŜliwych dla czystości powietrza dotyczą zanieczyszczeń wprowadzonych w sposób zorganizowany (tzn. z wszelkiego rodzaju urządzeń technologicznych i ogrzewczych za pośrednictwem emitorów-kominów, wyrzutni wentylacyjnych) oraz w sposób niezorganizowany (z hałd, składowisk, w toku przeładunku substancji sypkich lub lotnych, z hal produkcyjnych itp.). 82 Wielkość em isji [Mg/rok] Wielkość em isji [Mg/rok] 2500 2000 1500 1000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2005 Rok 2006 2007 2008 2009 2010 Rok Emisja zanieczyszczeń pyłowych Wykres 11 1600000 1400000 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 Emisja zanieczyszczeń gazowych Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie Bydgoszczy w latach 2005-2010 Analizując wielkość emisji w latach 2005-2010 moŜna zauwaŜyć, Ŝe emisja zanieczyszczeń zarówno pyłowych jak i gazowych od 2005 do 2008 roku systematycznie spadała, natomiast począwszy od 2008 roku zaczęła systematycznie rosnąć. Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska miasto Bydgoszcz zajmuje pierwsze miejsce wśród miast na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim pod względem wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. Największą instalacją energetycznego spalania paliw o mocy nominalnej powyŜej 50 MW w Bydgoszczy jest PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz, ul. Energetyczna 1 85-950 Bydgoszcz, który podlega obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego i realizuje program ograniczania emisji substancji gazowych i pyłowych. Bydgoski oddział składa się z trzech elektrociepłowni. Urząd Miasta w Bydgoszczy w 2010 roku wydał 26 decyzji administracyjnych na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, w 2011 roku wydano 17 decyzji, a w 2012 roku według stanu na dzień 31 marca wydano 3 decyzje. Zestawienie decyzji przedstawiono w załączniku nr 4. Emisja powierzchniowa jest to emisja pochodząca z sektora bytowego. Jej źródłami mogą być m.in. lokalne kotłownie i paleniska domowe. Do powietrza emitowane są duŜe ilości dwutlenku siarki, tlenku azotu, sadzy, tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych, jednak największy problem stanowi emisja pyłu z sektora bytowego. W Bydgoszczy realizowane są przedsięwzięcia zmierzające do ograniczania emisji powierzchniowej, polegające na: likwidacji istniejących na terenie miasta kotłów lub pieców węglowych i zastąpienie ich ekologicznymi urządzeniami grzewczymi, które przyczynią się do zmniejszenia udziału stęŜenia: pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu oraz benzo(a)piranu powstającego m.in. podczas spalania paliw stałych (w tym odpadów) w paleniskach domowych o niskiej sprawności, podłączeniu obiektów do miejskiej sieci cieplnej, termomodernizacja budynków. Od 2006 roku Urząd Miasta w Bydgoszczy udziela dofinansowania dla osób fizycznych na wymianę pieców lub kotłów węglowych na ekologiczne urządzenia grzewcze. Zasady udzielania dofinansowania zostały określone w uchwale nr IX/66/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 23 marca 2011 roku (opublikowana w Dz. Urz. Kuj.-Pom. Nr 85, poz. 633 z dn. 08.04.2011 r.). W latach 2006-2011 udzielono dotacji na kwotę 1 651 887,50 zł. Funkcjonujące na terenie miasta Bydgoszczy systemy ciepłownicze (miejski i Ciepłowni Osowa Góra) eksploatowane są przez Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Bydgoszczy, które posiada koncesję na wytwarzanie ciepła oraz koncesję na przesył i dystrybucję ciepła oraz na obrót ciepłem Miejski system ciepłowniczy w Bydgoszczy tworzą wodne sieci ciepłownicze zbudowane w układzie pierścieniowym i promieniowym o łącznej długości 372,1 km. Źródłami ciepła dla miejskiego systemu ciepłowniczego są: Elektrociepłownia Bydgoszcz I, Elektrociepłownia Bydgoszcz II, Elektrociepłownia Bydgoszcz III, Ciepłownia Błonie i Ciepłownia Białe Błota. System ciepłowniczy Osowa Góra w Bydgoszczy tworzą wodne sieci ciepłownicze zbudowane w układzie promieniowym o łącznej długości 10,8 km. Ciepło dla wyspowego systemu ciepłowniczego zapewnia Ciepłownia Osowa Góra. 83 Innymi sposobami zaopatrywania miasta w ciepło to systemy będące własnością zakładów przemysłowych, szpitali i innych firm oraz indywidualne źródła ciepła zaspokajające potrzeby własne domu lub mieszkania. Tabela 46 Procentowy udział odbiorców ciepła na terenie Bydgoszczy w latach 2010 i 2011 2010 rok 2011 rok Odbiorca % udział Budownictwo mieszkaniowe 67,1 67,9 Jednostki oświatowe 9,8 8,8 SłuŜba zdrowia 1,5 1,6 Jednostki administracji publicznej 4,6 4,8 Handel i usługi 13,7 13,7 Przemysł 3,3 3,2 Źródło: Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. (pismo z dnia 30.03.2012 Nr EO/36/12/2399 KPEC w 2011 roku dostarczał ciepło głównie dla budownictwa mieszkaniowego, w następnej kolejności dla handlu i usług oraz dla jednostek oświatowych. W duŜej mierze emisję zanieczyszczeń powietrza generuje emisja niska z gospodarstw domowych. Mieszkania ogrzewane są indywidualnymi kotłowniami z wykorzystaniem jako paliwa gazu ziemnego, oleju opałowego i paliwa stałego. Stosowanie niskiej jakości węgla lub spalanie śmieci powoduje wzrost stęŜenia dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w powietrzu. Emisja liniowa jest to emisja, którą generuje transport prywatny i publiczny. Ze środków komunikacji do powietrza emitowane są głównie: tlenki azotu, pyły, węglowodory aromatyczne i tlenek węgla. Emisja liniowa powstaje z procesów spalania paliw w pojazdach oraz w trakcie towarzyszących ruchowi zjawisk (ścieranie nawierzchni dróg, opon, okładzin), a takŜe w wyniku unosu pyłu z dróg. Najbardziej zagroŜone na emisję liniową są duŜe miasta takie jak Bydgoszcz, w których odnotowuje się bardzo duŜe natęŜenie ruchu. W mieście według danych GUS w 2010 roku było zarejestrowanych 212 011 samochodów. Dodatkowo codziennie przez miasto przejeŜdŜa duŜa ilość pojazdów w stosunku do pozostałych obszarów województwa kujawsko-pomorskiego, poniewaŜ Bydgoszcz jest waŜnym węzłem komunikacyjnym, w którym przecinają się drogi krajowe nr 5 i 10. Istotnym elementem wpływającym na wielkość emisji liniowej w mieście jest równieŜ ruch tranzytowy. Poza tym stan techniczny pojazdów oraz brak płynności ruchu, szczególnie w szczytach komunikacyjnych, przy istniejącej przepustowości dróg w mieście powoduje, Ŝe zwiększają się emisje zanieczyszczeń komunikacyjnych. Na terenie Bydgoszczy występuje równieŜ przekroczenie poziomu docelowego benzo(α)pirenu w powietrzu. Głównym źródłem benzo(α)pirenu jest niepełne spalanie paliw stałych, w tym przede wszystkim węgla i drewna w paleniskach domowych, w szczególności w piecach kaflowych oraz otwartych kominkach. Benzo(α)piren jest wprowadzany do powietrza takŜe w wyniku działalności gastronomicznej (np. restauracje). Emisja benzo(α)pirenu z takich obiektów zaleŜy od metody smaŜenia mięsa, zawartości tłuszczu w mięsie i typu wentylacji. Innymi źródłami emisji benzo(α)pirenu do powietrza są: poŜary lasów, wypalanie łąk i ściernisk, spalanie śmieci i opon na otwartym powietrzu, pojazdy samochodowe, maszyny rolnicze, budowlane, przemysłowe, samoloty. DuŜym problemem występującym na terenie Bydgoszczy jest zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki tej substancji, wielu źródeł jej emisji oraz transgranicznego charakteru (cząstki pyłu transportowane są na duŜe odległości, nawet do 1000 km). Emisję liniową powiązaną z komunikacją oraz emisję rozproszoną z niskich źródeł jest bardzo trudno ograniczyć, a to właśnie te emisje mają największy wpływ na poziomy stęŜeń pyłu PM10 na terenie miasta. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy co roku dokonuje oceny stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. W 2010 roku WIOŚ w Bydgoszczy prowadził monitoring podstawowych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na dwóch automatycznych stacjach pomiarowych zlokalizowanych w Bydgoszczy przy ulicy Warszawskiej i przy Placu Poznańskim. Natomiast WSSE prowadził monitoring przy ul. Ujejskiego 75, Wincentego Pola 19, Kaliskiego i Morskiej. Zakłady Chemiczne ZACHEM w Bydgoszczy wykonały pomiary 84 zanieczyszczeń w dwóch punktach: przy ul. Hutniczej i Wojska Polskiego. W tabeli poniŜej zestawiono wyniki pomiarów średnich rocznych stęŜeń zanieczyszczeń w powietrzu. Tabela 47 Zestawienie stęŜeń zanieczyszczeń powietrza w Bydgoszczy z 2009 i 2010 r. StęŜenie średnie roczne Lokalizacja stacji Zanieczyszczenie 2009 rok 2010 rok 3 µg/m Bydgoszcz SO2 15,6 4,1 Plac Poznański NO 34,3 27,1 50,8 NO2 27,6 NOx 103,2 69,1 pył zawieszony (PM10) 39,2 38,7 CO 694,9 823,0 O3 33 42,2 8,9 benzen 1,3 toluen 8,2 1,8 m,p-ksylen 6,5 0,6 o-ksylen 0,32 0,1 etylobenzen 0,54 0,1 ołów * 0,023 0,017 kadm * 0,001 0,0007 nikiel * 0,0031 0,0061 arsen * 0,0021 0,0044 0,0028 0,0039 benzo-a-piren * Bydgoszcz pył zaw. PM2,5 19,9 Ul. Berlinga Bydgoszcz SO2 10,3 7,6 ul. Warszawska 10 NO2 28,8 25,0 NOx 48,7 30,1 NO 13 8,7 59,5 61,1 pył zawieszony (PM10) 20,3 27,7 pył zawieszony (PM2.5) CO 1363,9 O3 39,0 31,8 Bydgoszcz SO2 1,4 2,8 ul.Ujejskiego 75 NO2 19,9 21,1 (Szpital Biziela) fluor 0,9 pył zawieszony PM10 15,9 18,6 0,0023 0,0026 benzo-a-piren * ołów * 0,05 0,06 chrom * 0,003 kadm * 0,001 0,0009 nikiel * 0,004 0,0061 0,044 0,0091 arsen * benzen 2,2 3,0 Bydgoszcz SO2 0,5 ul. Wincentego NO2 17,6 Pola 19 pył zaw. PM10 32,8 32,1 0,0043 0,0061 benzo-a-piren * Bydgoszcz SO2 0,5 0,2 ul. Kaliskiego NO2 14,2 16,0 pył zawieszony BS 5,8 5,5 formaldehyd 3,5 5,5 benzen 3,4 Bydgoszcz SO2 0,4 0,1 ul. Morska 2 NO2 19,0 19,6 pył zawieszony BS 6,8 7,2 formaldehyd 3,7 5,3 benzen 2,0 1,9 Bydgoszcz SO2 1,1 - 85 Lokalizacja stacji ul.Wojska Polskiego 46 Bydgoszcz Ul. Hutnicza 89 (Pomiar wykonany przez Zakłady Chemiczna ZACHEM) Bydgoszcz Ul. Wojska Polskiego 46 (Pomiar wykonany przez Zakłady Chemiczna ZACHEM) StęŜenie średnie roczne 2009 rok 2010 rok 3 µg/m 14,2 5,6 5,4 4,5 2,9 1,3 2,9 14,2 7,0 2,2 8,2 4,5 19,4 25,5 6,9 7,6 Zanieczyszczenie NO2 pył zawieszony BS toulen ksylen formaldehyd chlor chlorowodór benzen chlor chlorowodów kwas siarkowy NO2 Chlor Fosgen Chlorowodów Kwas siarkowy NMHC (wppm) 0,17 0,09 0,83 0,03 0,01 0,21 0,11 0,29 2,58 0,64 * - w pyle zawieszonym PM10 Źródło: „Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz 2010. Na podstawie uzyskanych w 2010 roku wyników stwierdzono przekroczenie średniej rocznej dla benzo(α)pirenu oraz pyłów zawieszonych PM10 i PM2.5. Na stacji pomiarowej zlokalizowanej przy Placu Poznańskim odnotowano przekroczenia stęŜenia średniorocznego dla benzo(α)pirenu. W porównaniu do roku 2009 do wartości dopuszczalnych spadło stęŜenie dwutlenku azotu i benzenu. Natomiast wzrost odnotowano w przypadku tlenku węgla, ozonu, niklu, arsenu i benzo(α)pirenu. Na stacji pomiarowej przy ul. Warszawskiej 10 odnotowano przekroczenia dla pyłu zawieszonego PM10. Ponadto prowadzone były pomiary pyłu PM2,5. „Dyrektywa 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE) ustanowiła poziom docelowy i poziom dopuszczalny 3 dla PM2,5 – 25,0 µg/m . Wartość średnia roczna na stacji przy ul. Warszawskiej wynosiła w 2010 roku 27,7 3 µg/m . W porównaniu do roku 2009 nastąpił wzrost rocznego średniego stęŜenia zarówno dla pyłu PM10 jak i i dla PM2,5. Pozostałe monitorowane zanieczyszczenia były w mniejszych stęŜeniach” . Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna prowadziła monitoring na czterech stacjach pomiarowych. Na stacji zlokalizowanej przy ul. Ujejskiego 75 odnotowano przekroczenia dla bezno(a)pirenu oraz dla arsenu. Pozostałe zanieczyszczenia nie przekroczyły dopuszczalnych norm ale w porównaniu do roku 2009 odnotowano niewielki wzrost ich stęŜenia w powietrzu. Na stacji pomiarowej przy ul. Wincentego Pola 19 równieŜ odnotowano przekroczenia dla benzo(a)pirenu. W porównaniu do roku wcześniejszego stęŜenie tego zanieczyszczenia wzrosło. „W Bydgoszczy podwyŜszone stęŜenia zarejestrowano w punktach zlokalizowanych w otoczeniu domów jednorodzinnych, gdzie dominuje zwarta zabudowa mieszkaniowa, a największy wpływ na stęŜenia ma emisja niska. Rejon Śródmieścia na tle innych dzielnic mieszkaniowych miasta Bydgoszczy wykazuje podwyŜszone stęŜenia zanieczyszczeń, z uwagi na słabe warunki przewietrzania, zwartą zabudowę i mieszkaniową oraz intensywny ruch pojazdów” . „Wśród czterech największych miast województwa kujawsko-pomorskiego, najwyŜsze stęŜenie NO2 z pomiarów pasywnych uzyskano dla miasta Bydgoszczy. Analizując wyniki pomiarów z wielolecia moŜna zauwaŜyć, Ŝe jakość powietrza na terenie Bydgoszczy nie uległa poprawie, a wyniki stęŜeń pozostają na i podobnym poziomie. W stosunku do 2008 roku stęŜenie dwutlenku azotu wzrosło o 11,8%” . Ocena jakości powietrza atmosferycznego „Roczna ocena jakości powietrza atmosferycznego za rok 2010 wykonana została w oparciu o ustawę z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz.150 z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska do tej ustawy. W ocenie rocznej za rok 2010 uwzględniono nowy 86 podział kraju na strefy, określony w załoŜeniach do projektu oraz w projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, z dnia 11 stycznia 2011 roku. W dokumentach tych zawarto transpozycję Dyrektywy 2008/50/WE do prawa polskiego. Według nowego podziału strefami są: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyŜej 250 tys., miasto o liczbie mieszkańców powyŜej 100 tys., pozostały obszar województwa nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyŜej 100 tys. i mieszkańców.” „Zgodnie z tą zasadą w województwie kujawsko–pomorskim wydzielono 4 strefy: aglomerację bydgoską, miasto Toruń, miasto Włocławek i strefę kujawsko–pomorską” . Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego, dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (PM2.5), docelowego i celu długoterminowego: poziom dopuszczalny - jest to poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i który po tym terminie nie powinien być przekraczany; poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza, poziom docelowy - jest to poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych; poziom ten określa się w celu zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość, poziom celu długoterminowego - jest to poziom substancji, poniŜej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie moŜe być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych, margines tolerancji – oznacza procentowo określoną część poziomu dopuszczalnego, o którą poziom ten moŜe zostać przekroczony, zgodnie z warunkami ustanowionymi w Dyrektywie 2008/50/WE. „Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegających ocenie na terenie strefy (dla kryteriów: poziom dopuszczalny i poziom docelowy) jest zaliczenie strefy do jednej z poniŜej wymienionych klas: klasa A – jeŜeli stęŜenia zanieczyszczeń nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych albo poziomów docelowych, klasa B – jeŜeli stęŜenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji, klasa C – jeŜeli stęŜenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy i dopuszczalne, albo przekraczają poziomy docelowe.” „W przypadku poziomów celów długoterminowych dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas: klasa D1 – jeŜeli stęŜenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, i klasa D2 – jeŜeli stęŜenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego.” „Dla stref, w których został przekroczony poziom dopuszczalny, powiększony o margines tolerancji albo poziom docelowy, sejmik województwa określa w drodze uchwały program ochrony powietrza (POP). Natomiast dla stref, w których poziom substancji w powietrzu mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym, powiększonym o margines tolerancji, marszałek województwa określa przyczyny przekroczenia poziomów dopuszczalnych i informuje ministra właściwego do spraw środowiska o działaniach podejmowanych w celu zmniejszenia emisji tych substancji. W przypadku wystąpienia na obszarze województwa stref, w których odnotowano przekroczenie poziomu celu długoterminowego, osiągnięcie poziomów celu długoterminowego jest jednym z celów wojewódzkich programów ochrony i środowiska” . Zakres oceny rocznej wykonanej na potrzeby ustalenia dotrzymywania standardów imisyjnych dla poszczególnych zanieczyszczeń jest analizą wielkości stęŜeń za 2010 r. Ocenę wykonano według kryteriów dotyczących ochrony zdrowia dla: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, benzenu, 87 ozonu, pyłu PM10, ołowiu w PM10, arsenu w PM10, kadmu w PM10, niklu w PM10, benzo(a)pirenu w pyle PM10, pyłu PM2,5. oraz kryteriów określonych w celu ochrony roślin dla: dwutlenku siarki, tlenku azotu, ozonu „Według klasyfikacji dokonanej ze względu na ochronę zdrowia ludzi wszystkie 4 strefy w województwie i znalazły się w klasie C, w tym równieŜ strefa aglomeracja bydgoska” . Skutkuje to koniecznością sporządzenia programów ochrony powietrza. Uchwałą nr XVI/302/11 Sejmiku Województwa KujawskoPomorskiego z dnia 19 grudnia 2011 roku zostały określone programy ochrony powietrza dla 15 stref województwa kujawsko-pomorskiego w tym równieŜ dla aglomeracji bydgoskiej, pod względem przekroczeń docelowych benzo(a)pirenu. „O zaliczeniu strefy aglomeracji bydgoskiej do niekorzystnej klasy C w 2010 roku zadecydowały: pył zawieszony PM10 i benzo(a)piren, w punktach pomiarowych przy ul. Wincentego Pola i Placu Poznańskim i oraz arsen w punkcie pomiarowym przy ul. Ujejskiego” . Tabela 48 Wynikowe klasy strefy aglomeracja bydgoska dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej za rok 2010 dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzi Strefa Aglomeracja bydgoska Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Kryterium – poziom dopuszczalny SO2 NO2 PM10 PM2,5 Pb C6H6 CO A A As Aglomeracja bydgoska C C B A Kryterium – poziom docelowy Benzo(a)piren Cd C A A A Ni O3 A A Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Raportu o stanie środowiska w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. W aglomeracji bydgoskiej poziomy celu długoterminowego dla ozonu nie zostały przekroczone w przypadku ochrony zdrowia (klasa D1). Klasyfikacji stref ze względu na ochronę roślin nie przeprowadzono dla aglomeracji bydgoskiej. Jedyną strefą, która podlega tej klasyfikacji jest strefa kujawsko-pomorska. W związku z klasyfikacją strefy bydgoskiej w klasie C zachodzi konieczność opracowania programów ochrony powietrza. W tabeli poniŜej przedstawiono podstawę do zakwalifikowania strefy do opracowania programu ochrony powietrza oraz obszar, w którym odnotowano przekroczenia. Tabela 49 Podstawa do zakwalifikowania strefy do opracowania programu ochrony powietrza Podstawa zakwalifikowania do POP Obszar przekroczeń Liczba Strefa Czas Obszar Poziom Substancja Nazwa mieszkańców 2 uśrednienia [km ] [tys] Szwederowo, docelowy arsen rok Wzgórze 2,1 43,0 Wolności Bydgoszcz docelowy benzo(a)piren rok 176,0 358,0 Aglomeracja całe miasto bydgoska Śródmieście pył ze Starym dopuszczalny zawieszony 24h Miastem, 2,4 40,0 PM10 Okole, Wilczak Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Raportu o stanie środowiska w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. 88 Według najnowszych danych z WIOŚ w ocenie rocznej za 2011 rok pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia uwzględniono: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, benzen, ozon, pył PM10, ołów w PM10, arsen w PM10, kadm w PM10, nikiel w PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył PM2,5. Według klasyfikacji dokonanej ze względu na ochronę zdrowia ludzi aglomeracja bydgoska została zaliczona do niekorzystnej klasy C ze względu na pył zawieszony PM10 (ul. Warszawska, Plac Poznański) i bezno(a)piren (Plac Poznański). W aglomeracji bydgoskiej poziomy celu długoterminowego dla ozonu zostały przekroczone w przypadku ochrony zdrowia (klasa D2). O zaliczeniu strefy do niekorzystnej klasy D2 zdecydowało maksymalne stęŜenie 8-godzinne ozonu na stacji przy ul. Warszawskiej. Klasyfikacji stref ze względu na ochronę roślin nie przeprowadzono dla aglomeracji bydgoskiej. Jedyną strefą, która podlega tej klasyfikacji jest strefa kujawsko-pomorska. 5.1.3. Odnawialne źródła energii Malejące w skali globalnej zasoby surowców mineralnych głównie paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego), szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi i na środowisko spalania paliw konwencjonalnych oraz dąŜenie do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego poprzez dywersyfikację źródeł energii, spowodowało zwiększone zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii. Udział energii ze źródeł odnawialnych w energii pierwotnej z roku na rok wzrasta. W krajach Unii Europejskiej udział ten w 2009 roku wynosił: • Austria – 73,7% • Szwecja – 52,8% • Finlandia – 47,6% • Niemcy – 21,7% W Polsce udział produkcji energii odnawialnej w produkcji energii ogółem w 2010 roku wynosił 10,22% i był wyŜszy o 1,7% niŜ rok wcześniej. Według danych GUS w 2010 roku w Polsce wyprodukowano 11 6 870 tys toe energii odnawialnej, z czego najwięcej pochodziło z biomasy (85,3%) i energii wodnej (3,6%). NajwaŜniejszym i najbardziej aktualnym dokumentem dla energetyki w Unii Europejskiej jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, która nakłada na Polskę obowiązek uzyskania 15% udziału energii z OZE w bilansie zuŜycia energii finalnej w 2020 r. Potencjał zasobów energii wiatrowej Lokalizacja elektrowni wiatrowych głównie zaleŜy od dwóch czynników tj. od zasobu energii wiatru oraz od uwarunkowań przyrodniczo-przestrzennych. Województwo kujawsko-pomorskie posiada bardzo dobre zasoby energii wiatru i znajduje się w znacznej części w II strefie, tzn. o warunkach korzystnych, charakteryzujących się średnioroczną prędkością wiatru 4-6 m/s. Jedynie północno-zachodnia część województwa niewielkim fragmentem znajduje się w III strefie, tzn. o warunkach dość korzystnych, charakteryzujących się średnioroczną prędkością wiatru 3-4 m/s. Ogólnie przyjmuje się, Ŝe strefy I-III charakteryzują się korzystnymi warunkami dla rozwoju energetyki wiatrowej. 11 toe – tona oleju ekwiwalentnego (umownego) – stosowana w bilansach międzynarodowych jednostka miary energii. Oznacza ilość energii, jaka moŜe zostać wyprodukowana ze spalenia jednej metrycznej tony ropy naftowej. Jedna tona oleju umownego równa jest 41,868 GJ lub 11,63 MWh. 89 Rysunek 8 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc (Źródło: Ośrodek Meteorologii IMiGW) Do uzyskania realnych wielkości energii uŜytecznej dla pojedynczych elektrowni wymagane jest występowanie wiatrów o stałym natęŜeniu i prędkościach powyŜej 4 m/s. Ponadto przyjmuje się, Ŝe wielkość progowa opłacalności wykorzystania energii wiatru na wysokości 30 m nad powierzchnią gruntu powinna wynosić 1000 kWh/m2/rok (średnia suma energii wiatru na powierzchnię 1 m2 w Polsce wynosi 1000- 1500 kWh/rok). Znaczna część województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się w strefie charakteryzującej się energią wiatru w granicach 1000-1200 kWh/m2/rok. Najbardziej korzystnymi warunkami energetycznymi wiatru charakteryzują się fragmenty południowo-zachodnie i południowo-wschodnie województwa znajdujące się w strefie energii rzędu 1250-1500 kWh/m2/rok, a nawet 1500-2000 kWh/m2/rok. Województwo charakteryzuje się znacznym odsetkiem terenów uŜytkowanych rolniczo. Tereny te mogą być wykorzystywane pod budowę elektrowni wiatrowych, z wyłączeniem terenów na których występują 12 ograniczenia środowiskowe, infrastrukturalne i przestrzenne. Mimo, Ŝe na terenie Bydgoszczy występują korzystne warunki meteorologiczne dla rozwoju tego rodzaju energetyki obecnie nie planuje się tego typu przedsięwzięć. Ewentualne inwestycje powinny być poprzedzone wykonaniem dokładnej analizy w zakresie pozyskania energii wiatrowej. Potencjał zasobów energii wodnej Potencjał rozwoju energetyki wodnej w województwie kujawsko-pomorskim skupia się wokół największych rzek województwa tj. Wisły, Noteci, Drwęcy i Brdy. Opierając się na danych hydrologicznych (średniorocznych przepływów), a takŜe uwzględniając wielkości spadków cieków, dokonano szacunkowych obliczeń zasobów energetycznych na największych ciekach w województwie. Tabela 50 Zestawienie mocy i zasobów energetycznych rzek na terenie województwa kujawskopomorskiego Moc Zasoby energetyczne Rzeka [MW] [GWh] Wisła 331,60 2 904,82 Noteć 2,60 22,77 Drwęca 9,50 83,22 Brda 15,60 136,66 Źródło: „Zasoby i moŜliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim”. Woda rzek spływa z wyŜej połoŜonych terenów do zbiorników wodnych połoŜonych niŜej. Przepływ wody spowodowany jest róŜnicą energii potencjalnej wód rzeki w górnym i dolnym biegu. Energia potencjalna zamienia się w energię kinetyczną płynącej wody. Aby uzyskać energię, przepuszcza się więc wodę rzeczną przez turbiny. Na terenie miasta Bydgoszczy funkcjonują 6 małych elektrowni wodnych. Małe elektrownie wodne są elektrowniami przepływowymi o zainstalowanej mocy mniejszej niŜ 5 MW. Instaluje się je przy stopniach wodnych (jazach), gdzie wykorzystują przepływ rzeczny, przy niewielkim spadzie. Pracują one generalnie w systemie ciągłym. W tabeli poniŜej przedstawiono ich zestawienie. 12 „Zasoby i moŜliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim” 90 Tabela 51 Rodzaje elektrowni wodnych na terenie miasta Bydgoszczy Rodzaj elektrowni Ilość instalacji Elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW Elektrownia wodna przepływowa do 1 MW Elektrownia wodna przepływowa do 5 MW 3 2 1 Moc instalacji [MW] 0,275 1,744 4,000 Źródło: Urząd Regulacji Energetyki. Potencjał zasobów energii słonecznej W Polsce istnieją dość dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Województwo kujawsko-pomorskie w swoim solarnym potencjale energetycznym na tle kraju plasuje się lekko poniŜej średniej. Roczne sumy promieniowania słonecznego pozwalają uzyskać energię rzędu 1100 – 2 1150 kWh/m . Potencjał rynkowy energii solarnej w województwie ocenia się na poziomie 258 778 MW. 2 Uzyskanie takiej mocy wymagałoby zainstalowania do 2020 roku 431 296 m kolektorów słonecznych (przy przyjęciu wskaźnika wydajności instalacji na poziomie 60%), co daje liczbę około 140 000 osób, które w 13 2020 roku będą korzystały w województwie kujawsko-pomorskim z instalacji solarnych. Miasto Bydgoszcz plasuje się na czołowym miejscu w województwie pod względem ilości zamontowanych kolektorów słonecznych. Zainstalowane kolektory słoneczne wykorzystywane są głównie do podgrzewania wody w budynkach zabudowy jednorodzinnej, wielorodzinnej, w obiektach lecznictwa szpitalnego. Przykładem takich rozwiązań są zamontowane kolektory słoneczne do wstępnego podgrzewania wody w Kujawsko-Pomorskim Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy oraz instalacja dachowa w firmie FROSTA. Kolektory słoneczne zamontowane są takŜe na dwóch statkach pasaŜerskich o napędzie mechanicznym. Statki wykorzystywane są do przewozu pasaŜerów po rzece Brdzie. W tabeli poniŜej przedstawiono udział powierzchni kolektorów słonecznych zainstalowanych na terenie miasta Bydgoszczy. Tabela 52 Kolektory słoneczne na terenie miasta Bydgoszczy Powierzchnia kolektora Uzyskana energia Jednostka 2 administracyjna m kWh/m2/rok GJ/rok Miasto Bydgoszcz 115,40 57 700,00 207,72 Źródło: „Zasoby i moŜliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim”. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udziela dopłat na częściową spłatę kredytów bankowych przeznaczonych na zakup i montaŜ kolektorów słonecznych w budynkach mieszkalnych. Oferta skierowana jest do osób fizycznych i wspólnot mieszkaniowych. Potencjał zasobów energii geotermalnej ZłoŜem energii geotermalnej nazywa się naturalne nagromadzenie ciepła (w skałach, wodach podziemnych, w postaci pary) na głębokościach umoŜliwiających opłacalną ekonomicznie eksploatację energii cieplnej. Na terenie Polski występują naturalne baseny sedymentacyjno-strukturalne, wypełnione gorącymi wodami podziemnymi o zróŜnicowanych temperaturach, których bezwzględna wartość zdeterminowana jest powierzchniowymi zmianami intensywności strumienia cieplnego ziemi. Temperatury tych wód wynoszą od kilkudziesięciu do ponad 90°C, a w skrajnych przypadkach osi ągają ponad 100ºC. Potencjał geotermalny miasta Bydgoszczy znajduje się 5 zbiornikach wód geotermalnych, których krótką charakterystykę przedstawiono w poniŜszej tabeli. Tabela 53 Zestawienie podstawowych parametrów hydrogeotermalnych dla miasta Bydgoszczy Zbiornik Strop [m] MiąŜszość wód [m] Mineralizacja 3 [g/dm ] Temperatura [°C] Wydajność 3 [m /h] Jura górna Jura środkowa Jura dolna Trias górny Trias dolny 100 -500 750 - 1250 1000 - 1250 2000 - 2100 2500 - 2600 100 - 300 140 - 170 300 - 500 20 - 40 75 - 85 10 - 30 45 - 70 40 - 70 160 - 180 180 - 200 20 - 30 35 - 45 30 - 45 65 80 15 - 35 60 - 100 90 - 120 15 - 20 40 - 45 Źródło: „Zasoby i moŜliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim”. 13 „Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018” 91 Wykorzystanie wód geotermalnych na terenie miasta Bydgoszczy obecnie jest niemoŜliwe i nieopłacalne. NiezaleŜnie od występowania naturalnych basenów sedymentacyjnych wypełnionych gorącymi wodami podziemnymi coraz powszechniej stosowane są pompy ciepła. Pompy ciepła to urządzenia proekologiczne pozwalające na zmniejszenie kosztów ogrzewania domów. UmoŜliwiają wykorzystanie ciepła niskotemperaturowego oraz odpadowego do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody uŜytkowej. Zasada ich działania jest prosta i analogiczna do zasady działania lodówki. Pompa ciepła pobiera energię (ciepło) z powietrza lub ziemi z zewnątrz budynku, kumuluje je do odpowiedniej wysokości i przekazuje do wymiennika ciepła. Pozyskana energia moŜe być przeznaczona na ogrzanie wody uŜytkowej lub budynku. Podstawową zaletą wyróŜniającą pompy ciepła od innych systemów grzewczych jest to, Ŝe 75% energii potrzebnej do celów grzewczych czerpanych jest bezpłatnie z otoczenia, a pozostałe 25% stanowi prąd elektryczny. Powoduje to, Ŝe pompy ciepła, w obecnej chwili są najtańszymi w eksploatacji urządzeniami w 14 porównaniu z innymi urządzenia i grzewczymi . Do Urzędu Miasta w Bydgoszczy w latach 2010-2011 wpłynęło 14 zgłoszeń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystania ciepła ziemi. Tabela 54 Liczba zgłoszeń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystania ciepła ziemi Ilość zgłoszeń po Rok Ilość zgłoszeń Ilość wydanych sprzeciwów sprzeciwie ) 2010 6 1 6* ) 2011 8 1 8* *) po usunięciu przeszkód poprawieniu projektu prac (robót) geologicznych Źródło: Urząd Miasta w Bydgoszczy. Ogrzewanie obiektów z wykorzystaniem pomp ciepła jest drogim rozwiązaniem inwestycyjnym ale korzystnym eksploatacyjnie. Potencjał zasobów energii z biomasy i biogazu Biomasa to substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, a takŜe przemysłu przetwarzającego ich produkty, a takŜe inne części odpadów, które ulegają biodegradacji. W zaleŜności od stopnia przetworzenia biomasy, wyodrębnić moŜna następujące rodzaje surowców: • surowce energetyczne pierwotne: drewno, słoma, rośliny energetyczne, • surowce energetyczne wtórne: gnojowica, obornik, inne produkty dodatkowe i odpady organiczne, osady ściekowe, • surowce energetyczne przetworzone: biogaz, bioetanol, biometanol, estry olejów roślinnych (biodiesel), biooleje, biobenzyna i wodór. Potencjalne zasoby energetyczne biomasy moŜna podzielić w zaleŜności od kierunku pochodzenia na trzy grupy: • biomasa pochodzenia leśnego, • biomasa pochodzenia rolnego, • odpady organiczne. Energię z biomasy moŜna uzyskać w wyniku procesów spalania, gazyfikacji, pirolizy, fermentacji alkoholowej czy metanowej oraz wykorzystania olejów roślinnych w produkcji biokomponentów do paliw. Na terenie Bydgoszczy funkcjonuje jedna instalacja w Elektrociepłowni Bydgoszcz II, w której wykorzystuje 15 się współspalanie paliw kopalnych z biomasą przy udziale energetycznym: 85% węgla i 15% biomasy. Biogaz powstaje w wyniku beztlenowej fermentacji odpadów organicznych na składowisku odpadów, odpadów zwierzęcych w gospodarstwach rolnych i osadów ściekowych w oczyszczalni ścieków. Instalacja do poboru gazu składowiskowego wraz z instalacją do przetwarzania gazu w energię elektryczną funkcjonuje w Międzygminnym Kompleksie Unieszkodliwiania Odpadów ProNatura Sp. z o.o. Powstający w bioenergetycznym kopcu recyrkulacyjnym BIO-EN-ER biogaz ujmowany jest w system odprowadzania gazu składowiskowego i przetwarzany na energię elektryczną w agregacie prądotwórczym o mocy 1 MW. Tytuł prawny do instalacji posiada odrębny podmiot gospodarczy. 14 www.energiaodnawialna.net 15 Dane z PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz, pismo nr TES2-031603/12 z dn. 12.04.2012 92 Natomiast biogaz z oczyszczalni ścieków był wykorzystywany przez oczyszczalnię ścieków Fordon i Kapuściska. Według danych z Urzędu Regulacji Energetyki na terenie miasta funkcjonują dwie instalacje do wykorzystywania biogazu: • biogaz z oczyszczalni ścieków – moc instalacji wynosi 1,022 MW, • biogaz składowiskowy – moc instalacji wynosi 1,150 MW. W oczyszczalni ścieków Fordon w procesie fermentacji metanowej osadów powstaje gaz, którego głównym składnikiem jest metan. Gaz ujmowany w kopule komory fermentacyjnej zamkniętej (WKFz), kierowany jest do instalacji oczyszczania, po czym gromadzony jest w zbiorniku gazu. Gaz spalany jest w kotłowni lub kierowany do silnika gazowego agregatu prądotwórczego w celu wytworzenia energii elektrycznej. W przypadku wystąpienia nadmiaru gazu spala się go w pochodni. Ciepło uzyskiwane ze spalania biogazu oraz z chłodzenia silnika gazowego wykorzystywane jest do: ogrzewania osadu w WKFz oraz do celów grzewczych na terenie oczyszczalni ścieków. W oczyszczalni ścieków Kapuściska pozyskany biogaz kierowany jest do zbiornika magazynowego, a następnie do budynku agregatów i wytwornicy pary. W skutek spalania biogazu uzyskuje się energię elektryczną oraz cieplną. Z chłodzenia silników agregatów oraz spalin wytwarzana jest para oraz ciepło do ogrzewania budynków, wentylacji i przygotowania ciepłej wody uŜytkowej. Wyprodukowana z biogazu energia elektryczna w 40% pokrywa zapotrzebowanie energetyczne oczyszczalni. NajwaŜniejsze problemy: 1. Przekroczenie poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu dla pyłu zawieszonego PM10 2. Przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu i arsenu, 3. Niedotrzymanie standardów imisyjnych dla pyłu zawieszonego PM10 spowodowane jest głównie emisją powierzchniową pochodzącą z palenisk domowych i kotłowni, 4. Emisja komunikacyjna pochodząca ze środków transportu i emisja powierzchniowa jako główne przyczyny niedotrzymania standardów emisyjnych dla benzo(a)pirenu, 5. Niewielkie wykorzystanie potencjalnych moŜliwości w zakresie odnawialnych źródeł energii (w szczególności energii słonecznej i pomp ciepła) 5.2. Ochrona wód Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. jest dokumentem ustanawiającym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Zobowiązuje państwa członkowskie do racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych, w myśl zasady zrównowaŜonego rozwoju. Transpozycja przepisów Ramowej Dyrektywy Wodnej na grunt prawa polskiego została dokonana poprzez ustawę z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. Nr 0 poz. 145), ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), ustawę z dnia 7 czerwca 2001 r o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r Nr 123, poz. 858) wraz z aktami wykonawczymi do tych ustaw. Wody powierzchniowe „Monitoring jakości wód powierzchniowych w roku 2010 realizowano na podstawie Programu Państwowego Monitoringu Środowiska województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2010 – 2012, opracowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy i zatwierdzonego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Monitoring wód płynących realizowano wg wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 685). Punkty pomiarowo-kontrolne zlokalizowano na zamknięciach jednolitych części wód. Badania analityczne wód obejmowały wskaźniki biologiczne, fizykochemiczne i bakteriologiczne. Ocenę jakości wód przeprowadzono na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód (Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Rozporządzenie określa sposób klasyfikacji stanu ekologicznego jednolitych części wód w ciekach naturalnych i potencjału ekologicznego w sztucznych i silnie i zmienionych jednolitych częściach wód” . Ocenę jakości wód pod kątem skaŜenia sanitarnego wykonano na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku, w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Na podstawie danych, otrzymanych z Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, cieki mające w swoim 93 biegu jakiekolwiek obiekty hydrotechniczne takie jak: jazy, przepusty, stopnie wodne – zakwalifikowane zostały do wód silnie zmienionych. Do cieków silnie zmienionych na terenie Bydgoszczy zakwalifikowano rzekę Wisłę i Brdę. Do cieków sztucznych zakwalifikowano Kanał Bydgoski. W roku 2010 na terenie województwa kujawsko-pomorskiego jakość wód płynących prowadzono w 65 punktach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na 38 ciekach, z czego na terenie Bydgoszczy było zlokalizowanych 6 punktów pomiarowo-kontrolnych. Tabela 55 Ocena stanu czystości rzek miasta Bydgoszczy w 2010 roku Lokalizacja stanowiska Ocena biologiczna Ocena fizykochemiczna Stan/potencjał ekologiczny Ocena bakteriologiczn a PoniŜej ujścia Brdy, Fordon II klasa Ocena dobra Dobry stan ekologiczny (II klasa) Zła Wodowskaz Smukała Bydgoszcz - Ocena dobra - Zadowalająca Jaz Czerskoujście do Wisły - PoniŜej stanu dobrego Umiarkowany (III klasa) Niezadowalająca Most Pomorski - PoniŜej stanu dobrego - - Kanał Bydgoski Bydgoszcz II klasa PoniŜej stanu dobrego Umiarkowany (III klasa) Zła Struga Flis Bydgoszcz - PoniŜej stanu dobrego - Zła Nazwa cieku Wisła Brda Źródło: „Stan środowiska w Bydgoszczy w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. Wisła „W 2010 roku badania jakości wód Wisły na terenie miasta Bydgoszczy były prowadzone w ramach monitoringu operacyjnego w profilu Fordon 774,9 km. Analizie poddano szeroki zakres parametrów: i tlenowych, biogennych, fizycznych, biologicznych, mikrobiologicznych, zasolenia oraz metali” . W zakresie fizyko-chemicznym wody Wisły na tym stanowisku spełniały wymogi II klasy. Podobną sytuację odnotowano w 2009 roku. Ocenę biologiczną oparto o pomiary zawartości chlorofilu „a”. Badania prowadzono w okresie od marca do października 2010 roku. Na stanowisku w Fordonie jakość wód odpowiadała II klasie. Na podstawie łącznej oceny biologicznej i fizyko-chemicznej wody Wisły zakwalifikowano do dobrego stan ekologicznego. Natomiast stan sanitarny Wisły na stanowisku w Fordonie oceniono jako niezadowalający. DuŜy wpływ na jakość wód rzeki miał dopływ wód Brdy. JednakŜe wartości średnioroczne parametru mikrobiologicznego liczby bakterii coli typu kałowego w wodach Wisły w profilu w Fordonie w porównaniu z 2009 rokiem, uległy zmniejszeniu o 59%. „W związku z sytuacją powodziową w regionie od dnia 24 maja 2010 roku WIOŚ w Bydgoszczy przeprowadził w ramach monitoringu badawczego kontrolę stanu czystości Wisły, takŜe na stanowisku w Fordonie. Analiza wszystkich zebranych, w terminie od 24 maja do 11 czerwca, danych wskazała na wysoki poziom większości badanych wskaźników. Dotyczy to przede wszystkim wskaźników, charakterystycznych dla wód powodziowych: biogennego – fosforu ogólnego, fizycznego – zawiesiny ogólnej i tlenowego – ChZTCr. Ostatnia seria pomiarowa przeprowadzona w dniu 16 czerwca oraz dalszy monitoring rzeki wykazał i tendencję powrotu wszystkich wskaźników jakości wód Wisły do stanu sprzed powodzi” . W trakcie przechodzenia fali powodziowej nie odnotowano niekorzystnych zmian w koncentracji substancji priorytetowych. Brda „W 2010 roku monitoring jakości wód Brdy na terenie miasta Bydgoszczy prowadzony był na trzech stanowiskach kontrolno-pomiarowych: Smukała, Most Pomorski, Jaz Czersko - ujście do Wisły. Badania prowadzone były w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego oraz pod kątem zaopatrzenia i ludności w wodę” . W zakresie fizyko-chemicznym wody Brdy na stanowisku w Smukale spełniały wymogi II klasy. Pozostałe dwa profile: Most Pomorski i ujście do Wisły – Jaz Czersko Polskie, oceniono poniŜej stanu dobrego. Wskaźnikiem decydującym była niska zawartość tlenu rozpuszczonego. W przypadku stanowiska Jaz Czersko stan taki trwał od lipca do września, gdzie średnie stęŜenie tlenu z tego okresu wynosiło 3,5 mgO2/l. 94 „Jedną z przyczyn powodujących znaczące ubytki tlenu mogą być procesy biochemiczne zachodzące w wodzie, których intensywności sprzyja spowolniony nurt rzeki. Pozostałe parametry jakości wody odpowiadały I i II klasie. Badania bakteriologiczne wód Brdy na odcinku miejskim, wyraŜane wskaźnikiem liczby bakterii coli typu kałowego wykazały silne zróŜnicowanie. PowyŜej ujęcia wody dla miasta Bydgoszczy w profilu – wodowskaz Smukała, Brda prowadziła wody o zadowalającej jakości. Na odcinku od śluzy miejskiej do ujścia Brdy do Wisły, zaobserwowano gwałtowny wzrost wskaźnika mikrobiologicznego, utrzymującego się przez cały rok. i Stan sanitarny wód tego odcinka Brdy zakwalifikowano jako niezadowalający” . Świadczy to jeszcze o dopływie na tym odcinku rzeki zanieczyszczeń komunalnych, odprowadzanych nielegalnie do sieci kanalizacji deszczowej. Pomimo formalnej niskiej oceny stanu sanitarnego od kilku lat obserwowana jest korzystna tendencja zmniejszenia zanieczyszczenia bakteriologicznego na obu kontrolowanych profilach. Jest to efekt rozbudowy sieci kanalizacyjnej na terenie Bydgoszczy. Kanał Bydgoski „W 2010 roku badania wód Kanału na terenie miasta Bydgoszczy prowadzono na stanowisku zlokalizowanym w odległości 0,6 km od połączenia z wodami Brdy. Według oceny fizykochemicznej wody Kanału Bydgoskiego oceniono poniŜej dobrego stanu fizykochemicznego. Podobnie jak w roku ubiegłym wpływ na jakość wód miały parametry tlenowe: O2 i BZT5, zasolenia: wapń, chlorki, substancje rozpuszczone, przewodność i biogenny: azot Kjeldahla, azot amonowy i fosfor ogólny. Porównując średnioroczne stęŜenia chlorków w wodach Kanału Bydgoskiego z wodami Brdy na wysokości ujęcia wody dla miasta Bydgoszczy odnotowujemy róŜnicę wartości sięgającą 2 760%. W badanym roku maksymalne stęŜenie chlorków w wodach Kanału odnotowano w marcu - 445 mg Cl/l, natomiast na rzece Brdzie na wysokości wodowskazu Smukała najwyŜsze stęŜenie w maju wyniosło 13,8 mg Cl/l. Sytuacja ta jest spowodowana niezmiennie od szeregu lat faktem zasilania wód Kanału Bydgoskiego zasolonymi wodami Górnego Kanału Noteckiego, który poprzez rzekę Noteć jest odbiornikiem wód z zakładów przemysłu chemicznego połoŜonych w okolicy Inowrocławia i Janikowa. Ocenę biologiczną przeprowadzono na podstawie średniorocznego stęŜenia chlorofilu „a”, które wynosiło 25,4 µg/l i odpowiadało II klasie. Na podstawie przeprowadzanych badań w okresie od lipca do sierpnia zauwaŜalny jest niedobór tlenu. Utrzymująca się wysoka temperatura powietrza, ograniczona wymiana wód, wpływają na niską wartość tlenu rozpuszczonego w wodach. Stan sanitarny mierzony liczbą bakterii coli oceniono jako bardzo zły. Przez cały rok odnotowano bardzo wysokie stęŜenia liczby bakterii coli dochodzące do 23.000 NPL w 100ml. Prowadzone w 2010 roku na kontrolowanym odcinku Kanału prace bagrownicze nie wpłynęły negatywnie na i wartości badanych wskaźników” . Struga Flis „Struga Flis jest niewielkim ciekiem płynącym po północnej stronie Kanału Bydgoskiego. Jej źródła znajdują się na zachód od Bydgoszczy. Uchodzi do Brdy poniŜej połączenia rzeki z Kanałem Bydgoskim. W 2010 roku ciek oceniono poniŜej dobrego stanu fizyko-chemicznego. Wskaźnikiem obniŜającym był wskaźnik biogenny - fosfor ogólny. Stan sanitarny wód Flisu oceniono jako bardzo zły. Ponad normatywne skaŜenie sanitarne wód wyraŜone przez liczbę bakterii coli typu kałowego oraz ogólną liczbę bakterii coli dochodziło do 460.000 NPL w 100 ml. Tak wysokie wartości tych wskaźników notowano przez cały okres badawczy. Świadczy to o stałym i i intensywnym dopływie zanieczyszczeń komunalnych do wód tego niewielkiego cieku” . Ocena przydatności wód do celów pitnych Wody przeznaczone do spoŜycia monitorowane są na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia (Dz. U. Nr 204 poz. 1728). Rozporządzenie to dzieli wody na trzy kategorie określające jakość wody w zaleŜności od wartości granicznych wskaźników, określonych w załączniku nr 1. W celu uzyskania wody przeznaczonej do spoŜycia wody te wymagają róŜnego typu procesów uzdatniania: kategoria A1- woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego oraz dezynfekcji; kategoria A2 – woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, kategoria A3 – woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego. Na terenie miasta Bydgoszczy jakość wód Brdy badano równieŜ pod kątem oceny przydatności wód dla celów pitnych. „Do tej oceny wytypowano profil powyŜej ujęcia komunalnego „CzyŜkówko” – wodowskaz Smukała - 20,1 km biegu rzeki. Odpowiadał on kategorii jakości wód – A2 (wody wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego). Z ogółu badanych parametrów fizykochemicznych i chemicznych 36 z nich mieściło się w kategorii A1 (wody wymagające prostego uzdatniania fizycznego) co stanowi 88% z i ogólnej ilości przebadanych parametrów” . Jakość wód obniŜały następujące wskaźniki: O2, fenole lotne, 95 liczba bakterii grupy coli typu kałowego oraz ogólna liczba bakterii grupy coli. W latach poprzednich Brda równieŜ utrzymała kategorię wód - A2. Wody podziemne W województwie kujawsko-pomorskim wyodrębniono 14 jednolitych części wód podziemnych (JCWPd).W 2010 roku kontynuowano badania jakości wód podziemnych w ramach monitoringu krajowego, realizowanego przez Państwowy Instytut Geologiczny (PIG) i lokalnego, realizowanego przez WIOŚ oraz właścicieli i zarządzających obiektami. Jakość wód podziemnych w poszczególnych punktach monitoringu sieci krajowej została określona według klasyfikacji podanej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896). Zgodnie z wyŜej wymienionym rozporządzeniem klasyfikacja elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć następujących klas jakości wód podziemnych: klasa I – wody bardzo dobrej jakości. Wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i nie wskazują na wpływ działalności człowieka, klasa II – wody dobrej jakości. Wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyŜszone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby, klasa III – wody zadowalającej jakości. Wartości elementów fizykochemicznych są podwyŜszone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka, klasa IV – wody niezadowalającej jakości. Wartości elementów fizykochemicznych są podwyŜszone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego wpływu działalności człowieka, klasa V – wody złej jakości. Wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka. W dniu 20 kwietnia 2010 roku weszło w Ŝycie Rozporządzenie Ministra Zdrowia zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi (Dz. U. Nr 72 poz. 466). Rozporządzenie uzupełnia zawarte w dyrektywie 98/83/EC przepisy dotyczące jakości wody przeznaczonej do spoŜycia. Na terenie miasta Bydgoszczy wody podziemne przebadano w dwóch punktach. Charakterystykę punktów wraz z określeniem klasy czystości przedstawiono w tabeli poniŜej. Tabela 56 Jakość zwykłych wód podziemnych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj wód JCWPd UŜytkowanie terenu Klasa czystości Wskaźniki w granicach stęŜeń III klasy jakości 44 7 zwierciadło porowy napięte II - Bydgoszcz Łęgnowo Q 1 G 44 5 zwierciadło porowy swobodne III Ca 2194 Typ ośrodka Głębokość stropu m p.p.t. W Charakter punktu Sratygrafia 132 Lokalizacja K Numer otworu 2193 Bydgoszcz K – kredowe, Q – czwartorzędowe, W – wody wgłębne, G – wody gruntowe, 5 – nieuŜytki naturalne, 7 – obszary zabudowane Źródło: „Raport o stanie środowiska w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. Wody podziemne w otworze numer 2193 zlokalizowanym w Bydgoszczy na obszarze zabudowanym klasyfikowano jako wody dobrej jakości (II klasa). Natomiast wody podziemne w otworze nr 2194 zlokalizowanym w Bydgoszczy – Łęgnowie na nieuŜytkach naturalnych miały zadowalającą jakość (III klasa), wskaźnikiem który był w graniach stęŜeń III klasy jakości był wapń. W ramach sieci lokalnych w 2010 roku prowadzone były takŜe badania wód podziemnych wokół składowisk odpadów komunalnych, zakładów przemysłowych oraz ujęć wody. Do prowadzenia monitoringu na swoim terenie zobowiązane są zakłady, które posiadają obiekty mogące pogorszyć jakość wód podziemnych. Na terenie miasta Bydgoszczy są to następujące zakłady przemysłowe: Zachem – Ciech S.A. w Bydgoszczy - w 2010 roku monitorowane były następujące obiekty: Ogólnozakładowe Składowisko Odpadów (OSO) przy ul. Zielonej (3 piezometry cztery razy w roku), Izolowane Składowisko Osadów (ISO) przy ul. Elektrycznej (4 piezometry cztery razy w roku), Staw 96 Sedymentacyjny w rejonie EPI (7 piezometrów cztery razy w roku). W rejonie ISO i OSO, z częstotliwością cztery razy w roku, przeprowadzono w dwóch punktach badania wód odciekowych i drenaŜowych. Co najmniej raz w roku, kaŜdy punkt obserwacyjny był przebadany w szerokim zakresie. Wyniki badania potwierdzają zróŜnicowaną jakość wód podziemnych i jednocześnie wysoki poziom ich zanieczyszczenia. StęŜenie fenoli w piezometrach w rejonie składowiska przy ul. Zielonej występowało w przedziale od 0,9 do 283,87 mg/l, a stęŜenie chlorków w przedziale od 172 do 9 026 mgCl/l. StęŜenia badanych wskaźników kształtują się w większości na poziomie klasy V i poza nią, PGE Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz S.A. - w 2010 roku badania monitoringowe realizowane były czterokrotnie w rejonie składowiska odpadów paleniskowych w Wypaleniskach – śółwinie (8 piezometrów obserwacyjnych, zlokalizowanych na kierunku dopływu wód podziemnych do składowiska oraz na kierunku ich wypływu ze składowiska i spływu do rzeki Wisły). Zakres badań wód z piezometrów w rejonie składowiska obejmował dwa wskaźniki: odczyn i przewodnictwo elektrolityczne oraz poziom lustra wody. Przebadane wskaźniki nie pozwalają na dokonanie pełnej oceny wód podziemnych w tym rejonie. Monitoring lokalny wokół ujęć wody prowadzony jest w celu stałej kontroli jakości wód podziemnych dopływających do ujęć. Jakość otrzymanych wyników badań wód podziemnych oceniono na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych. W 2010 roku w wodę przeznaczoną do spoŜycia zaopatrywały dwa ujęcia komunalne eksploatowane przez Miejskie Wodociągi i Kanalizację w Bydgoszczy: ujęcie wody powierzchniowej „CzyŜkówko”, skąd pochodziło 54% zasobów i ujęcie „Las Gdański”, skąd pochodziło 46% zaopatrzenia. W 2010 roku nie zachodziła potrzeba uruchamiania studni awaryjnych zlokalizowanych w róŜnych dzielnicach miasta: ujęcie wody „CzyŜkówko” - w 2010 roku przeprowadzono rozruch nowo wybudowanego ujęcia infiltracyjnego, poprawiającego jakość wód oraz pozwalającego na pracę ujęcia bez ograniczeń ilościowych. Zastosowano nowatorskie rozwiązania w zakresie sztucznej infiltracji. Ujęcie (poprzez stawy, rowy i kwatery powierzchniowe) zasilają wody Brdy, tworząc sztuczne zasoby wód podziemnych, zbierane w studniach z pompami głębinowymi, lewarowymi i drenaŜem. Teren ujęcia infiltracyjnego jest objęty ochroną sanitarną oraz odrębnym monitoringiem stanu i jakości wód realizowanym przez sieć 60 piezometrów, ujęcie wody „Las Gdański” - ujęcie, zlokalizowane jest na terenach leśnych w północnej części miasta Bydgoszczy. Średni pobór wody w 2010 roku wynosił ok. 26 tys. m³/d. Woda podziemna czerpana była z 14 studni kredowych i 6 studni czwartorzędowych, wywierconych w dolinie kopalnej. Dla ochrony jakości wody ustanowiona została strefa ochrony pośredniej ujęcia oraz strefy ochrony bezpośredniej poszczególnych studni. Monitoring obejmuje badanie poziomu zwierciadła wody, jakości wód podziemnych w studniach i piezometrach. Spośród przebadanych 15 studni wszystkie klasyfikują się w II klasie – wody dobrej jakości. Parametrem obniŜającym jakość wody studni kredowych jest jon amonowy pochodzenia geogenicznego. Drugą klasę spełniają takŜe: przewodność właściwa, fosforany, siarczany, Ŝelazo i mangan. Po wybudowaniu ujęcia infiltracyjnego i odciąŜeniu studni kredowych, obserwujemy korzystne zjawisko wzrostu ciśnienia wody w kredowej warstwie wodonośnej. W przypadku studni czwartorzędowych parametrem determinującym klasyfikację jest Ŝelazo. W drugiej klasie występują: przewodność właściwa, mangan, siarczany i chlorki. Badania wody z piezometrów, zlokalizowanych na obszarze spływu wód 3 3 do ujęcia, wykazały niskie zawartości: azotanów od <0,44 mg/dm do 15,05 mg/dm , natomiast 3 chlorków od 8,22 do 116 mg/dm . Na jakość wód ma wpływ brak kanalizacji sanitarnej ogródków działkowych, powodujący sezonową zmienność zawartości azotanów w wodach gruntowych w sąsiedztwie ujęcia. W 2010 roku realizowany był monitoring terenu po nieczynnej komunalnej oczyszczalni ścieków – pól irygacyjnych w Bydgoszczy. Spośród przebadanych 11 piezometrów, w 5 stwierdzono III klasę jakości, w pozostałych, ze względu na przekroczenia, sklasyfikowano jakość wód w klasie IV i V. W rejonie zrekultywowanych pól irygacyjnych, z roku na rok obserwuje się poprawę jakości w zakresie zmniejszenia stęŜenia związków azotu oraz powolny proces osuszania gruntów. Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. badają wodę podawaną z ujęć do sieci zgodnie z wymaganiami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.). Potwierdzeniem jakości wody w wodociągu jest dokonywana co miesiąc przez Państwowy Powiatowy Inspektorat Sanitarny ocena przydatności wody przeznaczonej do spoŜycia. Woda podawana do sieci z ujęcia podziemnego Las Gdański w latach 2010 i 2011 spełniała wymagania określone w wyŜej wymienionym rozporządzeniu. Natomiast woda podawana do sieci z ujęcia powierzchniowego CzyŜkówko w 2010 roku nie spełniała parametrów określonych w wyŜej wymienionym 97 16 rozporządzeniu w zakresie sumy THM’ów (od 34 µg/l do 121 µg/l) i zawartości chloroformu (od 28 µg/l do 101 µg/l). W celu wyeliminowania tych przekroczeń przeprowadzono gruntowną modernizację technologii opartej o sztuczną infiltrację i pośrednie ozonowanie. W 2011 roku woda z tego ujęcia spełniała wymagania wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Bydgoszczy objął badaniami równieŜ następujące ujęcia wód na terenie miasta Bydgoszczy: ujęcie „Zachem” Bydgoszcz, ul. Wojska Polskiego 65, ujęcie Leśny Park Kultury i Wypoczynku w Bydgoszczy, ul. Jeździecka, ujęcie Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy, ul. Meysnera 9. NajwaŜniejsze problemy: 1. Przekroczenia parametrów mikrobiologicznych we wszystkich przebadanych rzekach, wynikające z dopływu zanieczyszczeń komunalnych, 2. Nielegalne odprowadzanie ścieków komunalnych do sieci kanalizacji deszczowej, 3. Negatywny wpływ zakładów przemysłowych na jakość wód podziemnych, 4. Niewłaściwe pozbywanie się nieczystości ciekłych przez mieszkańców. 5.3. Racjonalna gospodarka odpadami W województwie kujawsko-pomorskim obowiązuje „Plan gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2012 – 2017 z perspektywą na lata 2018 – 2023”, przyjęty uchwałą Nr XXVI/434/12 Sejmiku Województwa Kujawsko – Pomorskiego z dnia 24 września 2012 r. Plan gospodarki odpadami obejmuje pełen zakres informacji dotyczących głównych rodzajów odpadów powstających na terenie województwa, a w szczególności odpadów komunalnych, z uwzględnieniem odpadów ulegających biodegradacji, opakowaniowych, niebezpiecznych i innych rodzajów odpadów. Określa równieŜ priorytety, cele i zadania z zakresu gospodarki odpadami. 5.3.1. Aktualny stan gospodarki odpadami komunalnymi na terenie miasta Bydgoszczy Zgodnie z art. 3 ustawy o odpadach (Dz. U. 2010 r Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.), odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a takŜe odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. W województwie kujawsko-pomorskim obowiązuje „Plan gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2012 – 2017 z perspektywą na lata 2018 – 2023”, przyjęty uchwałą Nr XXVI/434/12 Sejmiku Województwa Kujawsko – Pomorskiego z dnia 24 września 2012 r. Plan gospodarki odpadami obejmuje pełen zakres informacji dotyczących głównych rodzajów odpadów powstających na terenie województwa, a w szczególności odpadów komunalnych, z uwzględnieniem odpadów ulegających biodegradacji, opakowaniowych, niebezpiecznych i innych rodzajów odpadów. Określa równieŜ priorytety, cele i zadania z zakresu gospodarki odpadami. Ustawa o odpadach ogranicza zatem odpady komunalne, mogące powstać na terenie miasta Bydgoszczy, do odpadów wytworzonych w: • gospodarstwach domowych, • obiektach infrastruktury (tj. handel, usługi, zakłady rzemieślnicze, zakłady produkcyjne w części socjalnej, targowiska, szkolnictwo i inne). Zgodnie z Krajowym planem gospodarki odpadami 2014 w strumieniu odpadów komunalnych wyróŜnia się odpady kuchenne ulegające biodegradacji, odpady zielone (odpady z pielęgnacji i utrzymania zieleni miejskiej i ogródków przydomowych tj., trawa, gałęzie, liście itp.), papier i tekturę, tworzywa sztuczne, szkło, metale, odzieŜ, tekstylia, odpady niebezpieczne oraz odpady wytwarzane nieregularnie tj.: odpady wielkogabarytowe. Ponadto w strumieniu odpadów komunalnych znajduje się równieŜ: zuŜyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz odpady remontowo – budowlane. Według danych Wydziału Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku odebrano 129 418,30 Mg odpadów komunalnych. Natomiast w 2011 roku odebrano 133 272,61 Mg odpadów, czyli o prawie 3% więcej niŜ w 2010 roku. Skład odebranych odpadów komunalnych został przedstawiony w tabeli poniŜej. 16 THM – wartość oznacza sumę stęŜeń związków: trichlorometan, dichlorobromometan, dibromochlorometan, tribromometan. 98 Tabela 57 Rodzaje i ilości odebranych odpadów komunalnych w 2010 roku Ilość odebranych odpadów Rodzaje odebranych odpadów rodzaj 2010 rok kod 2011 rok masa [Mg] Papier i tektura 20 01 01 1 186,92 990,13 Szkło 20 01 02 4,64 7,80 Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 20 01 08 70,56 70,73 Odpady ulegające biodegradacji 20 02 01 2 397,11 1 759,00 Odpady z targowisk 20 03 02 737,35 585,98 OdzieŜ 20 01 10 473,35 427,29 Tekstylia 20 01 11 4,54 0,00 Lampy fluoroscencyjne i inne odpady zawierające rtęć 20 01 21* 0,58 0,60 Urządzenia zawierające freony 20 01 23* 40,42 25,57 ZuŜyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niŜ wymienione w 20 01 21 i 20 01 23 zawierające niebezpieczne składniki 20 01 35* 28,66 56,90 ZuŜyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niŜ wymienione w 20 01 21, 20 01 23 i 20 01 25 20 01 36 62,25 12,15 Oleje i tłuszcze jadalne 20 01 25 0,95 0,72 Leki cytotoksyczne i cytostatyczne 20 01 31* 0,39 0,00 Leki inne niŜ wymienione w 20 01 31 20 01 32 4,20 0,79 Baterie i akumulatory łącznie z bateriami i akumulatorami wymienionymi w 16 06 01, 16 06 02 lub 16 06 03 oraz niesortowane baterie i akumulatory zawierające te baterie 20 01 33* 5,10 14,05 Baterie i akumulatory inne niŜ wymienione w 20 01 33 20 01 34* 0,00 0,32 Drewno inne niŜ wymienione w 20 01 37 20 01 38 34,94 10,80 Tworzywa sztuczne 20 01 39 84,74 53,85 Metale 20 01 40 14,30 26,80 Gleba i ziemia, w tym kamienie 20 02 02 73,70 32,50 Inne odpady ulegające biodegradacji 20 02 03 2 282,93 2 275,55 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 20 03 01 105 950,50 109 023,12 Odpady z czyszczenia ulic i placów 20 03 03 4 582,62 5 328,89 Odpady wielkogabarytowe 20 03 07 2 055,65 1 676,37 Opakowania z papieru i tektury 15 01 01 2 994,13 3 616,60 Opakowania z tworzyw sztucznych 15 01 02 2 555,51 2 587,01 Opakowania z drewna 15 01 03 29,95 51,33 Opakowania z metali 15 01 04 208,91 150,86 Opakowania wielomateriałowe 15 01 05 191,54 972,41 Zmieszane odpady opakowaniowe 15 01 06 963,35 841,91 Opakowania ze szkła 15 01 07 2 378,15 2 671,68 Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środki ochrony roślin I i II klasy toksyczności – bardzo toksyczne i toksyczne) 15 01 10* 0,36 0,90 129 418,30 133 272,61 OGÓŁEM Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. Morfologia odpadów komunalnych W 2009 roku przeprowadzono badania morfologii odpadów komunalnych w mieście Bydgoszczy wraz z ich kalorycznością. Badania przeprowadzono w cyklu rocznym: zima, wiosna, lato, jesień. Zakres badań obejmował badania ilościowe i jakościowe odpadów, w tym między innymi wyznaczenie: wskaźnika nagromadzenia odpadów (objętościowego, wagowego), 99 wskaźników właściwości fizycznych (gęstość, skład frakcyjny – granulometryczny, skład grupowy – morfologiczny). Z przeprowadzonych badań uzyskano następujące wyniki: 3 statystyczny mieszkaniec Bydgoszczy wytwarza 1,89 m odpadów komunalnych rocznie, masa wytworzonych odpadów wynosi 357 kg na mieszkańca, 3 cięŜar objętościowy zbieranych odpadów wynosi 166,9 kg/m , gęstość nasypowa odpadów dla poszczególnych rodzajów zabudowy wynosi: 3 ◦ zabudowa wielorodzinna (bloki) – 148 kg/m , 3 ◦ zabudowa jednorodzinna – 208 kg/m , 3 ◦ zabudowa wielorodzinna (kamienice) – 178 kg/m udział masowy w strumieniu odpadów zbieranych na terenie miasta przedstawia się następująco: ◦ odpady o uziarnieniu 20-100 mm – 48,09% ◦ frakcja 100-150 mm – 21,16% ◦ frakcja powyŜej 150 mm – 19,87% ◦ frakcja balastu – 10,97% zawartość odpadów ulegających biodegradacji w strumieniu odpadów komunalnych zbieranych na terenie Bydgoszczy wynosi 40,86%. Badania prowadzono dla następujących tras pomiarowych: trasa I – zabudowa wielorodzinna nowa (bloki) z towarzyszącą infrastrukturą, obejmująca osiedla: Nowy Fordon, Bartodzieje, WyŜyny, Kapuściska, Błonie, trasa II – zabudowa jednorodzinna, obejmująca osiedla: Jachcice, Miedzyń-Prądy, Piaski, trasa III – zabudowa wielorodzinna stara (kamienice) z towarzyszącą infrastrukturą, obejmująca osiedla: Śródmieście, Stare Miasto, Bocianowo. W tabeli poniŜej przedstawiono skład morfologiczny odpadów komunalnych na poszczególnych trasach pomiarowych. Tabela 58 Skład morfologiczny odpadów komunalnych na poszczególnych trasach pomiarowych Trasa Ogółem I II III Skład grupowy / frakcja materiałowa Średnia roczna / Średnia roczna średnia waŜona % Nieopakowaniowe z papieru i tektury 12,74 14,58 16,37 13,91 Opakowaniowe z papieru i tektury 4,22 3,64 2,49 3,72 Opakowaniowe wielomateriałowe 7,72 8,21 6,43 7,53 Nieopakowaniowe z tworzyw sztucznych 2,57 3,12 1,56 2,46 Opakowaniowe z tworzyw sztucznych, PET 2,72 3,36 1,24 2,52 Opakowaniowe z tworzyw sztucznych „twardych”, PE, PP, PCV 2,07 3,89 7,20 3,57 Opakowaniowe z tworzyw sztucznych „miękkich”, folia 7,45 6,10 6,67 7,00 Nieopakowaniowe ze szkła 0,63 0,52 1,43 0,78 Opakowaniowe ze szkła bezbarwnego 8,20 6,18 6,81 7,47 Opakowaniowe ze szkła kolorowego 3,48 2,83 2,81 3,20 Nieopakowaniowe z metali 0,90 0,75 1,07 0,90 Opakowaniowe z aluminium 0,91 0,51 1,66 0,99 Opakowaniowe z blachy stalowej 1,25 2,00 1,51 1,46 Odpady spoŜywcze pochodzenia roślinnego 22,95 20,20 21,57 22,17 Odpady spoŜywcze pochodzenia zwierzęcego 1,39 2,72 0,69 1,50 Pozostałe organiczne 1,25 1,59 0,42 1,12 100 Trasa I II Skład grupowy / frakcja materiałowa III Ogółem Średnia roczna / średnia waŜona Średnia roczna % OdzieŜ i tekstylia 2,76 1,85 2,96 2,61 Pozostałe mineralne łącznie 0,59 1,65 1,20 0,94 Odpady zawierające Ŝywe drobnoustroje 4,73 3,86 5,33 4,66 Baterie, akumulatory Ślad. 0,01 Ślad. 0,01 Pozostałe niebezpieczne łącznie 0,44 0,56 0,25 0,42 Balast niesegregowany 11,06 11,87 10,33 11,06 Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. Na podstawie przeprowadzonych badań odpadów zbieranych selektywnie zawartość poszczególnych typów opakowań oraz zanieczyszczeń przedstawia się następująco: a) tworzywa sztuczne: nieopakowaniowe z tworzyw sztucznych – 11,8% opakowaniowe z tworzyw sztucznych, PET – 45,6% opakowaniowe z tworzyw sztucznych „twardych”, PE, PP, PCV – 10,1% opakowaniowe z tworzyw sztucznych „miękkich”, folia – 15,3% zanieczyszczenia – 17,2% b) szkło: opakowaniowe ze szkła bezbarwnego – 47,6% opakowaniowe ze szkła kolorowego – 51,2% zanieczyszczenia – 1,2% c) metale: nieopakowaniowe z metali – 52,6% opakowaniowe z aluminium – 8,0% opakowaniowe z blachy stalowej – 13,2% opakowania typu dezodoranty, pojemniki do farb, inne – 18,0% zanieczyszczenia, inne – 8,2% d) papier: nieopakowaniowe – 60,9% opakowaniowe z papieru i tektury – 32,7% opakowania wielomateriałowe – 3,7% zanieczyszczenia – 2,7% 5.3.1.1. Istniejący system gospodarowania odpadami Obowiązki właścicieli nieruchomości Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, właściciele nieruchomości zobligowani są między innymi do: wyposaŜenia nieruchomości w pojemniki słuŜące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywanie tych pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych w sposób zgodny z przepisami ustawy tj. poprzez zawarcie umowy z podmiotem uprawnionym do prowadzenia działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości Obowiązki przedsiębiorców odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości Zgodnie z zapisami ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, podmioty prowadzące na terenie Bydgoszczy działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości zobligowane są między innymi do: posiadania zezwolenia Prezydenta Miasta Bydgoszczy na prowadzenie tego rodzaju działalności lub wpisu do rejestru działalności regulowanej w tym zakresie, przedkładania kwartalnych sprawozdań z prowadzonej działalności w terminie do końca miesiąca następującego po kwartale, którego dotyczy sprawozdanie. 101 Wykaz przedsiębiorców uprawnionych do odbierania od właścicieli nieruchomości niesegregowanych odpadów komunalnych oraz innych odpadów zbieranych selektywnie według stanu na dzień 15 maja 2012 roku został przedstawiony w załączniku nr 5. Natomiast wykaz przedsiębiorców uprawnionych do odbierania od właścicieli nieruchomości wybranych rodzajów odpadów komunalnych zbieranych selektywnie według stanu na dzień 15 maja 2012 roku został przedstawiony w załączniku nr 6. Regulamin utrzymania czystości i porządku Aktualnie obowiązuje uchwała nr LXXIII/1103/10 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 22 września 2010 roku w sprawie uchwalenia regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Bydgoszczy, zmieniona uchwałą nr XIII/221/11 z dnia 29 czerwca 2011 roku. Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, przedmiotowy regulamin określa między innymi: rodzaje urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości oraz na drogach publicznych, a takŜe wymagania dotyczące ich rozmieszczenia, częstotliwość i sposoby pozbywania się odpadów komunalnych lub nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do uŜytku publicznego, maksymalny poziom odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczanych do składowania na składowiskach odpadów. Zgodnie z zapisami powyŜszego regulaminu obowiązującego na terenie miasta Bydgoszczy: 1) Właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku na terenie nieruchomości oraz przyległych chodników między innymi poprzez: wyposaŜenie nieruchomości w urządzenia słuŜące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywania tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym prowadzenie selektywnej zbiórki co najmniej następujących kategorii odpadów: ◦ ulegających biodegradacji, ◦ ze szkła, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, ◦ metalu, ◦ niebezpiecznych, w tym termometrów lekarskich zawierających rtęć, zuŜytych baterii i zuŜytych akumulatorów, ◦ sprzętu elektrycznego i elektronicznego, ◦ z remontów i wielkogabarytowych. 2) Odpady komunalne zmieszane zbiera się w estetycznych, szczelnych i zamykanych pojemnikach lub kontenerach o pojemnościach zapewniających zbieranie wszystkich odpadów z terenu 3 nieruchomości przez okres między kolejnymi wywozami, jednak nie mniejszych niŜ 0,06 m (60 l). 3) Selektywna zbiórka odpadów prowadzona jest w pojemnikach lub workach. 4) Do zbierania odpadów komunalnych zmieszanych dopuszcza się stosowanie worków w następujących przypadkach: • przy okresowo zwiększonej ilości odpadów, • jako uzupełnienie rozliczenia minimalnej pojemności urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych zmieszanych, lecz nie więcej niŜ 120 litrów w ramach jednej umowy w ciągu miesiąca, • gdy na terenie nieruchomości zamieszkują nie więcej niŜ dwie osoby, jednakŜe wtedy obowiązek wywozu worka z odpadami powstaje przynajmniej raz w tygodniu, 5) Właściciel nieruchomości ma obowiązek wyposaŜyć nieruchomość w urządzenia do zbierania odpadów komunalnych zmieszanych o określonych w regulaminie minimalnych pojemnościach przy częstotliwości wywozu jeden raz w tygodniu. 6) Wywóz odpadów komunalnych zmieszanych odbywa się według częstotliwości zapewniającej właściwy stan sanitarno-porządkowy nieruchomości, jednak nie rzadziej niŜ raz na 7 dni. 7) Określa się szczegółowy sposób postępowania z niektórymi rodzajami odpadów: • zuŜyte baterie naleŜy gromadzić: o w specjalnych pojemnikach usytuowanych w punktach handlowych na terenie Bydgoszczy, o w specjalnych pojemnikach usytuowanych w placówkach oświatowych, o w specjalnych pojemnikach udostępnionych przez przedsiębiorców, o w specjalnych pojemnikach usytuowanych w Urzędzie Miasta Bydgoszczy przy ul. Jezuickiej 4 i ul. Grudziądzkiej 9-15; • zuŜyty sprzęt elektryczny i elektroniczny przeznaczony dla gospodarstw domowych jest odbierany przez: o przedsiębiorców, z którymi właściciel nieruchomości zawarł umowę na odbieranie odpadów komunalnych, o wyspecjalizowane punkty zbierania, których wykaz wraz z adresami znajduje się na stronie internetowej www.czystabydgoszcz.pl (Rady na odpady) oraz na tablicach ogłoszeniowych w Urzędzie Miasta Bydgoszczy. 102 5.3.1.2. Gospodarowanie odpadami komunalnymi Instalacje do zagospodarowania odpadów Odebrane odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu Bydgoszczy w pierwszej kolejności kierowane są do jednej z czterech funkcjonujących sortowni odpadów komunalnych: 1) Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych ProNatura Sp. z o.o. Ul. Prądocińska 28, 85-893 Bydgoszcz; 2) REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o. Ul. Inwalidów 45, 85-749 Bydgoszcz; 3) Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych CORIMP Sp. z o.o. Ul. Wojska Polskiego 65, 85-825 Bydgoszcz; 4) Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych „TARO” Sp. z o.o. Ul. Wiejska 3, 86-065 Lisi Ogon. Miasto Bydgoszcz dysponuje Kompleksem Unieszkodliwiania Odpadów (KUO), w którego skład wchodzi zespół instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, są to: • sortownia odpadów zmieszanych, • składowisko odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne (tzw. składowisko balastu) – znajduje się ok. 4,5 km w południowej części granic administracyjnych miasta Bydgoszczy, bezpośrednio przy obwodnicy drogi nr 10. Powierzchnia całkowita składowiska wynosi 5 ha, obecnie wykorzystywane jest 2,5 ha. Pojemność geometryczna wynosi 585 000 Mg, a nagromadzenie odpadów na koniec 2011 roku wynosiło 380 720,58 Mg, • kopiec bioenergetyczny (tzw. kopiec Bio-En-Er) – na koniec 2011 roku zapełnienie kopca wynosiło około 74%, odpady unieszkodliwiane są w okresie kilkuletniej fermentacji metanowej, eksploatacja kopca polega na warstwowym unieszkodliwianiu odpadów z jednoczesnym ich zagęszczaniem i zraszaniem, odgazowaniem, wykonaniem warstw izolacyjnych zewnętrznych z materiału nieprzepuszczalnego oraz rozebraniem kopca po zakończeniu eksploatacji. Powstający w kopcu biogaz jest ujmowany w system odprowadzania gazu składowiskowego i przetwarzany na energię elektryczną w agregacie prądotwórczym o mocy 1 MW, • składowisko odpadów niebezpiecznych (tzw. mogilnik) – składa się z bunkra podzielonego na 3 10 komór, nominalna pojemność mogilnika wynosi 18 630 m , pojemność eksploatacyjna – 3 21 420 m . Od 2004 roku nie przyjęto odpadów do składowania, a stan nagromadzenia odpadów wynosi 6 141,970 Mg. Od 2008 roku kompleks zarządzany jest przez Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych ProNatura Sp. z o.o. W kwietniu 2011 roku spółka REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o. równieŜ oddała do uŜytku instalację do biologicznego przetwarzania odpadów ulegających biodegradacji o wydajności 35 000 Mg/rok. Instalację stanowi kompostownia z funkcją stabilizacji odpadów biodegradowalnych wydzielonych mechanicznie z odpadów zmieszanych oraz funkcją kompostowania odpadów zielonych. Odzysk i unieszkodliwianie odpadów Niesegregowane odpady komunalne Odpady odebrane od właścicieli nieruchomości w pierwszej kolejności poddawane są procesowi segregacji na sortowniach naleŜących do przedsiębiorców odbierających odpady lub w Kompleksie Unieszkodliwiania Odpadów. W wyniku segregacji wydzielone surowce wtórne przekazywane są do uprawnionych podmiotów celem dalszego ich zagospodarowania. Pozostałe odpady poddawane są mechanicznej obróbce. W wyniku tego procesu powstają odpady o róŜnym stopniu uziarnienia, charakteryzujące się róŜnymi właściwościami, tj.: • minerały (np. piaski i kamienie), • odpady palne (paliwo alternatywne), • inne odpady (w tym zmieszane substancje i przedmioty) z mechanicznej obróbki odpadów, które poddawane są procesom unieszkodliwiania. W zaleŜności od właściwości odpady tego rodzaju poddawane sa obróbce biologicznej lub są kierowane na składowisko balastu. Pozostałe odpady poddawane są procesom odzysku. Odpady zbierane selektywnie Odpady papieru, szkła, plastiku i metalu zbierane są w systemie workowym (w zabudowie jednorodzinnej) oraz pojemnikowym (w zabudowie wielorodzinnej). Po ich doczyszczeniu przekazywane są bezpośrednio recyklerom lub podmiotom uprawnionym do zbierania tego rodzaju odpadów. 103 Odpady zielone zbierane są w systemie workowym, głównie w zabudowie jednorodzinnej. Część odpadów trafia bezpośrednio do przydomowych kompostowników. Przedsiębiorcy uprawnieni do odbierania odpadów zielonych zagospodarowują je we własnym zakresie lub przekazują uprawnionym podmiotom. ZuŜyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz inne odpady wielkogabarytowe odbierane są przez uprawnionych przedsiębiorców na zamówienie klienta. Ponadto co roku Urząd Miasta Bydgoszczy organizuje bezpłatne akcje zbiórki odpadów wielkogabarytowych na terenie osiedli mieszkaniowych i Rodzinnych Ogródków Działkowych. Następnie odpady wielkogabarytowe są demontowane i poddawane procesom odzysku lub unieszkodliwiania. Przeterminowane leki zbierane są do specjalnych pojemników, które ustawione są w aptekach. Następnie przekazywane są do unieszkodliwienia. ZuŜyte baterie zbierane są do specjalnych pojemników na terenie placówek szkolno-wychowawczych oraz w budynkach Urzędu Miasta Bydgoszczy. Następnie odpady te są poddawane procesom unieszkodliwiania. 5.3.2. Planowane zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi W dniu 1 stycznia 2012 roku weszła w Ŝycie ustawa z dnia 1 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2011 r. Nr 152, poz. 897). Zapisy tej ustawy nakładają na gminy obowiązek zorganizowania nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi na swoim terenie oraz osiągnięcie wskazanych poziomów odzysku i ograniczenia składowania określonych frakcji odpadów. Zgodnie z art. 3b ust. 1 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r. poz. 391), gminy są obowiązane osiągnąć do dnia 31 grudnia 2020 r.: 1) poziom recyklingu i przygotowania do ponownego uŜycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysokości co najmniej 50% wagowo; 2) poziom recyklingu, przygotowania do ponownego uŜycia i odzysku innymi metodami innych niŜ niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysokości co najmniej 70% wagowo. Zgodnie z art. 3c ust. 1 ww. ustawy, gminy są obowiązane ograniczyć masę odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania: 1) do dnia 16 lipca 2013 r. – do nie więcej niŜ 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, 2) do dnia 16 lipca 2020 r. – do nie więcej niŜ 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania. W oparciu o nowe przepisy, gminy będą wchodziły w skład regionów gospodarki odpadami komunalnymi wyznaczonych w wojewódzkim planie gospodarki odpadami oraz uchwale w sprawie jego wykonania. Odpady zmieszane, zielone oraz pozostałości po sortowaniu odpadów komunalnych będą kierowane do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych w danym regionie. Celem nowych przepisów jest uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, upowszechnienie selektywnego zbierania odpadów „u źródła” oraz zmniejszenie ilości składowanych odpadów komunalnych. Zgodnie z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach od 1 lipca 2013 roku na terenie Bydgoszczy zacznie obowiązywać miejski system odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Przepisy ustawy nakładają na Miasto obowiązek zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy. Ponadto Rada Miasta Bydgoszczy moŜe postanowić o odbieraniu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne. Do pozostałych obowiązków Miasta wynikających z powyŜszej ustawy naleŜy: • zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, • objęcie wszystkich właścicieli nieruchomości na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi, • nadzorowanie gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym realizację zadań powierzonych podmiotom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, • ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmującego co najmniej następujące frakcje odpadów: papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło i opakowania wielomateriałowe oraz 104 • • • • • odpady komunalne ulegające biodegradacji, w tym odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji, tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, w tym wskazanie miejsca, w którym mogą być prowadzone zbiórki zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych, zapewnienie osiągnięcia odpowiednich poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego uŜycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, udostępnienie na stronie internetowej urzędu gminy oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacji o: o podmiotach odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu danej gminy, zawierające firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres podmiotu odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, o miejscach zagospodarowania przez podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu danej gminy zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania, o osiągniętych przez gminę oraz podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości w danym roku kalendarzowym wymaganych poziomach recyklingu, przygotowania do ponownego uŜycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, o punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych, o zbierających zuŜyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych. dokonywanie corocznej analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi w celu weryfikacji moŜliwości technicznych i organizacyjnych gminy w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. 5.3.2.1. Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi W celu zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, Prezydent Bydgoszczy ogłosi przetarg na odbieranie lub na odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych powstających na terenie miasta. W przetargu będą mogli wziąć udział przedsiębiorcy uprawnieni do prowadzenia działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych na podstawie waŜnego zezwolenia Prezydenta Bydgoszczy lub zaświadczenia o wpisie do rejestru działalności regulowanej. Na podstawie art. 6c ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Rada Miasta Bydgoszczy postanowiła w drodze uchwały nr XXIX/534/12 z dnia 30 maja 2012 roku o odebraniu odpadów komunalnych równieŜ od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne. Uchwałę tę podjęto z uwagi na następujące okoliczności: • objęcie przez Miasto nadzoru nad całym strumieniem odpadów komunalnych wytwarzanych na terenie miasta, • potrzebę kontrolowania sposobu gospodarowania odpadami, w celu osiągnięcia określonych w ustawie poziomów ponownego wykorzystania, recyklingu, odzysku innymi metodami, jak równieŜ ograniczenia składowania określonych frakcji odpadów, • zasadność uszczelnienia systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w mieście, jak równieŜ ujednolicenie zasad jego funkcjonowania. Zgodnie z art. 6d ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, zgodnie z którym rada gminy liczącej ponad 10 000 mieszkańców moŜe podjąć uchwałę o podziale obszaru gminy na sektory. W dniu 29 lutego 2012 roku Rada Miasta Bydgoszczy podjęła uchwałę nr XXII/414/12 w sprawie podziału obszaru Miasta Bydgoszczy na sektory w celu zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Przetargi zostaną przeprowadzone osobno dla kaŜdego z sektorów. Jako podstawę do wyznaczenia sektorów przyjęto obszary osiedli, stanowiących jednostki pomocnicze Miasta Bydgoszczy, z uwagi na następujące okoliczności: • w ramach kaŜdego z osiedli funkcjonuje Zarząd lub Rada Osiedla. Ścisła współpraca z tymi organami będzie stanowiła znaczące wsparcie dla wdroŜenia nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie miasta, jak równieŜ przeprowadzenia kampanii informacyjnej 105 skierowanej do mieszkańców, miasto dysponuje szczegółowymi danymi na temat ilości osób zamieszkujących teren poszczególnych osiedli, • osiedla stanowią wyodrębnione obszary, których zakres terytorialny określają stosowne uchwały Rady Miasta Bydgoszczy. Miasto Bydgoszcz podzielono na dziewięć sektorów, charakterystykę tych sektorów przedstawiono w tabeli poniŜej. • Tabela 59 Podział Miasta Bydgoszczy na sektory w celu zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości Ilość mieszkańców Gęstość Powierzchnia Sektor Osiedle (wg stanu na dzień zaludnienia 2 [km ] 2 26.01.2012r) [os/km ] Tereny Nadwiślańskie I Tatrzańskie 15,66 36 455 2 328 Stary Fordon Nowy Fordon Bydgoszcz Wschód II 21,48 34 754 1 618 - Siernieczek - Brdyujście Leśne III Bartodzieje 36,43 42 237 1 159 Jachcice Bielawy IV 5,42 41 337 7 623 Bocianowo-ŚródmieścieStare Miasto Smukała-Opławiec-Janowo Piaski CzyŜkówko V 21,62 37 370 1 729 Okole Flisy Osowa Góra Miedzyń-Prądy VI Jary-Wilczak 9,22 36 401 3 947 Błonie Górzyskowo VII 4,86 38 771 7 985 Szwederowo Wzgórze Wolności VIII Glinki-Rupienica 6,41 46 911 7 321 WyŜyny Kapuściska Zimne Wody-Czersko Polskie IX 22,81 27 673 1 213 Łęgnowo Łęgnowo-Wieś Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. Na podstawie art. 6j ust. 1 pkt 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Rada Miasta Bydgoszczy podjęła uchwałę Nr XXX/600/12 z dnia 27 czerwca 2012 r. w sprawie wyboru metody ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Zgodnie z jej zapisami, metoda ustalania opłaty dla nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, stanowi iloczyn liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość oraz stawki opłaty, określonej w odrębnej uchwale. W ramach budowy miejskiego systemu odbierania odpadów komunalnych Rada Miasta Bydgoszczy zobligowana jest w terminie do 31 grudnia 2012 roku do określenia w drodze uchwał, stanowiących akty prawa miejscowego: • Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Bydgoszczy, dostosowanego do aktualnego wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, określającego m.in. zakres i sposób prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów przez właścicieli nieruchomości, • szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zamian za wnoszoną przez właścicieli nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi, a takŜe rodzaju dodatkowych 106 usług świadczonych przez Miasto, stawki opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, wzór deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi składanej przez właścicieli oraz termin, częstotliwość i tryb uiszczania opłaty. Urząd Miasta opracował harmonogram podejmowania stosownych uchwał, który został przedstawiony w tabeli poniŜej. • • Tabela 60 Planowany harmonogram podejmowania stosownych uchwał Lp. Przedmiot uchwały Termin sesji 1. Uchwała w sprawie podziału miasta na sektory 2. Uchwała w sprawie postanowienia o odbieraniu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady Uchwała w sprawie wyboru metody ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Uchwała w sprawie projektu regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Bydgoszczy Uchwała w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Bydgoszczy Uchwała w sprawie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych Uchwała w sprawie terminy, częstotliwości i trybu uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Uchwała w sprawie wzoru deklaracji wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Uchwała w sprawie określenia stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi Uchwała w sprawie cen za świadczenie przez gminę dodatkowych usług w zakresie odbierania odpadów 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 29 lutego 2012 r (uchwalona) 30 maja 2012 r 27 czerwca 2012 r 29 sierpnia 2012 r 3 października 2012 r 3 października 2012 r 28 listopada 2012 r 28 listopada 2012 r 27 grudnia 2012 r 27 grudnia 2012 r Źródło: Urząd Miasta Bydgoszczy. W ramach nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów ProNatura Sp. z o. o. z siedzibą w Bydgoszczy wybuduje Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych dla Bydgosko – Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego. Zakład zostanie zlokalizowany na działce spółki ProNatura. Projekt współfinansowany będzie ze środków unijnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. W ramach inwestycji powstanie: • Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych (ZTPOK) o zdolności produkcyjnej 180 000 Mg/rok, • Kompostownia o wydajności 4 000 Mg/rok, • Stacja przeładunkowa odpadów w Toruniu o wydajności 60 000 Mg/rok, • Sieć przesyłowa – wyprowadzenie energii cieplnej i elektrycznej z ZTPOK wraz z całą infrastrukturą w ilości: o energia cieplna – 648 000 GJ/rok (180 000 MWh/rok), o energia elektryczna – 54 000 MWh/rok. Inwestycja ta zapewni wypełnienie unijnych zobowiązań w zakresie odzysku surowców i redukcji składowania odpadów na składowiskach oraz pozwoli uniknąć ewentualnych kar za niewywiązanie się z zobowiązań, wynikających z akcesji Polski do Unii Europejskiej. Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych będzie instalacją nowoczesną, spełniającą kryteria najlepszej dostępnej techniki i technologii, bezpieczną dla ludzi i środowiska, odzyskującą energię cieplną i elektryczną czyli tzw. zieloną energię. 5.3.2. Odpady niebezpieczne Podstawowym źródłem powstawania odpadów niebezpiecznych jest działalność przemysłowa i usługowa. Odpady niebezpieczne powstają równieŜ w gospodarstwach domowych, słuŜbie zdrowia, szkolnictwie oraz w dziedzinie obronności. 5.3.2.1. Odpady zawierające PCB Polichlorowe bifenyle (PCB) ze względu na swoje właściwości były stosowane jako dodatki do olejów w 107 transformatorach i kondensatorach, dodatki do farb i lakierów oraz jako środki konserwujące i impregnujące. Zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska, instalacje lub urządzenia, w których są lub były wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagroŜenie dla środowiska (w tym PCB), powinny zostać oczyszczone lub unieszkodliwione. Wykorzystywanie PCB dopuszczalne było w uŜytkowanych urządzeniach lub instalacjach, nie dłuŜej niŜ do dnia 30 czerwca 2010 roku. Posiadacze odpadów zawierających PCB zobowiązani byli natomiast do ich unieszkodliwienia, w terminie do dnia 31 grudnia 2010 roku. Z dniem 1 stycznia 2011 roku wszystkie zasoby PCB oraz urządzenia zawierające PCB objęte przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska stały się odpadami, w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach. Zgodnie z danymi z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego (WSO) na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono w 2010 roku 5,3540 Mg odpadów zawierających PCB, były to transformatory i kondensatory zawierające PCB (kod: 16 02 09*). Zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie gospodarki odpadami, wytworzone odpady zawierające PCB winny być przekazywane do dalszego zagospodarowania wyłącznie podmiotom posiadającym stosowne zezwolenia (np. zezwolenie na zbieranie i/lub unieszkodliwianie odpadów). W Polsce nie ma instalacji przystosowanych do niszczenia kondensatorów zawierających PCB i muszą one być unieszkodliwiane za granicą. Ilość kondensatorów zawierających związki PCB sukcesywnie maleje, dlatego nie ma konieczności budowy instalacji do ich unieszkodliwiania w Polsce. 5.3.2.2. Oleje odpadowe Oleje odpadowe powstają w wyniku wymiany zuŜytych olejów, awarii instalacji i urządzeń oraz w wyniku ich usuwania m.in. z pojazdów wycofanych z eksploatacji. Powstają one głównie w stacjach obsługi pojazdów, bazach transportowych i remontowych oraz róŜnego rodzaju urządzeniach pracujących w przemyśle. Zazwyczaj są to zuŜyte oleje silników spalinowych i oleje przekładniowe, a takŜe oleje smarowe, oleje do turbin oraz oleje hydrauliczne. Zgodnie z danymi z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono w 2010 roku 304,3940 Mg olejów odpadowych. Tabela 61 Ilość olejów odpadowych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa odpadów Poddana Poddana Rodzaj wytworzonych odpadów Kod Wytworzonych procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] Emulsje olejowe niezawierające 13 01 05* 23,1410 4,7840 związków chlorowcoorganicznych Mineralne oleje hydrauliczne niezawierające związków 13 01 10* 15,8960 chlorowcoorganicznych Syntetyczne oleje hydrauliczne 13 01 11* 1,1100 Oleje hydrauliczne łatwo ulegające 13 01 12* 0,0000 5,2570 biodegradacji Inne oleje hydrauliczne 13 01 13* 1,6600 Mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe niezawierające związków 13 02 05* 43,3010 chlorowcoorganicznych Syntetyczne oleje silnikowe, 13 02 06* 0,7950 przekładniowe i smarowe Oleje silnikowe, przekładniowe i 13 02 07* 0,0000 0,2580 smarowe łatwo ulegające biodegradacji Inne oleje silnikowe, przekładniowe i 13 02 08* 165,6610 0,0500 smarowe Mineralne oleje i ciecze stosowane jako elektroizolatory oraz nośniki ciepła 13 03 07* 6,1290 0,0250 niezawierające związków chlorowcoorganicznych Inne oleje i ciecze stosowane jako 13 03 10* 45,8200 5,5580 elektroizolatory oraz nośniki ciepła Oleje z odwadniania olejów w 13 05 06* 0,2540 4,5530 separatorach 108 Rodzaj wytworzonych odpadów Olej opałowy i olej napędowy RAZEM Masa odpadów Poddana Poddana Wytworzonych procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] 0,6270 0,6270 2,5460 304,3940 0,6270 23,0310 Kod 13 07 01* Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Szczegółowy sposób postępowania z olejami odpadowymi obejmujący: • zbiórkę, • magazynowanie, • kwalifikację do właściwego procesu odzysku albo unieszkodliwiania, w oparciu o: o kryteria dopuszczenia do procesu regeneracji w celu uzyskania olejów bazowych, o cechy klasyfikujące olej odpadowy do unieszkodliwiania, określa osobne rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z olejami odpadowymi (Dz.U. z 2004 r. Nr 192, poz. 1968). Zgodnie z tym rozporządzeniem oleje odpadowe zbiera się i magazynuje selektywnie według wymagań wynikających z przeznaczonemu im sposobu przemysłowego wykorzystania lub unieszkodliwiania. Nie naleŜy dopuszczać do ich mieszania z innymi odpadami i substancjami, w tym zwłaszcza z odpadami stałymi, odpadami PCB, olejem napędowym, olejem opałowym, płynami chłodniczymi, płynami hamulcowymi oraz innymi substancjami i preparatami chemicznymi niebędącymi olejami. Dopuszcza się natomiast mieszanie róŜnych rodzajów olejów odpadowych, pod warunkiem Ŝe nie wpłynie to negatywnie na proces ich odzysku lub unieszkodliwiania. Według danych z WSO za 2010 rok na terenie miasta Bydgoszczy zagospodarowano w instalacjach 23,6580 Mg olejów odpadowych. Procesom odzysku poddano 0,6270 Mg olejów odpadowych, głównie w procesie R1 – wykorzystanie jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii. Natomiast procesom unieszkodliwiania poddano 23,0310 Mg olejów odpadowych, głównie w procesie D10 - Termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. 5.3.2.3. Odpady medyczne i weterynaryjne Odpady medyczne to odpady powstające w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń w zakresie medycyny. Odpady weterynaryjne to odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a takŜe w związku z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach. Odpady medyczne i weterynaryjne powstają w procesach diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej i weterynaryjnej. Głównym źródłem powstawania odpadów medycznych między innymi są: szpitale, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, sanatoria, hospicja, przychodnie, ośrodki zdrowia, prywatne praktyki lekarskie oraz gospodarstwa domowe w zakresie przeterminowanych lekarstw i środków medycznych. Odpady weterynaryjne powstają głównie w gabinetach weterynaryjnych oraz w wyniku prowadzenia doświadczeń i badań naukowych na zwierzętach. Ze względów sanitarno-epidemiologicznych niezbędne jest stosowanie jednorazowego wyposaŜenia tam, gdzie istnieje moŜliwość zetknięcia się z tkanką. W tym przypadku moŜliwości zapobiegania powstawaniu odpadów są bardzo ograniczone. Selektywne zbieranie odpadów medycznych i weterynaryjnych pozwala na zmniejszenie masy wtórnie wytwarzanych odpadów zakaźnych. Według danych z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono 1 111,5397 Mg odpadów medycznych i 28,2803 Mg odpadów weterynaryjnych, łącznie wytworzono 1 139,82 Mg odpadów medycznych i weterynaryjnych. Tabela 62 Ilość odpadów medycznych i weterynaryjnych unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj wytworzonych odpadów Odpady medyczne Narzędzia chirurgiczne i zabiegowe Kod Wytworzonych 1 111,5397 0,5755 18 01 01 109 wytworzonych, odzyskanych i Masa odpadów Poddana Poddana procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] 1 106,3610 0,5530 - Rodzaj wytworzonych odpadów oraz ich resztki (z wyłączeniem 18 01 03) Części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konserwanty słuŜące do jej przechowywania (z wyłączeniem 18 01 03) Inne odpady, które zawierają Ŝywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, Ŝe wywołują choroby u ludzi i zwierząt (np. zainfekowane pieluchomajtki, podpaski, podkłady), z wyłączeniem 18 01 80 i 18 01 82 Inne odpady niŜ wymienione w 18 01 03 Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje niebezpieczne Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niŜ wymienione w 18 01 06 Leki cytotoksyczne i cytostatyczne Leki inne niŜ wymienione w 18 01 08 Odpady amalgamatu dentystycznego Odpady weterynaryjne Narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki (z wyłączeniem 18 02 02) Inne odpady, które zawierają Ŝywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sadzenia, Ŝe wywołują choroby u ludzi i zwierząt Inne odpady niŜ wymienione w 18 02 07 Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje niebezpieczne Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niŜ wymienione w 18 02 05 Leki inne niŜ wymienione w 18 02 07 RAZEM Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana Poddana procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] 18 01 02* 33,2890 - 34,3830 18 01 03* 999,9081 - 1 005,0580 18 01 04 52,5290 - 52,9010 18 01 06* 17,2020 - 4,2360 18 01 07 0,2850 - 0,1930 18 01 08* 18 01 09 18 01 10* 2,6730 5,0740 0,0041 28,2803 - 1,9880 7,0490 19,5160 18 02 01 19,3860 - - 18 02 02* 8,4508 - 15,3250 18 02 03 0,0010 - 0,0150 18 02 05* 0,1500 - 0,0020 18 02 06 0,0760 - - 18 02 08 0,2165 1 139,8200 - 1 125,8770 - 4,1740 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Zgodnie z obowiązującym w roku 2009 Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 23 sierpnia 2007 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. Nr 162 poz. 1153), odpady medyczne i weterynaryjne mogą być unieszkodliwianie poprzez: termiczne przekształcenie odpadów, autoklarowanie, dezynfekcję termiczną, działanie mikrofalami, obróbkę fizyczno-chemiczną. Zakazuje się odzysku zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych. 110 Odpady medyczne i weterynaryjne są zbierane w miejscu ich powstawania i gromadzone w specjalistycznych pojemnikach zgodnie z wewnętrznym regulaminem, a następnie przekazywane do unieszkodliwiania do specjalistycznych instalacji. Według danych z WSO na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 poddano unieszkodliwieniu 1 106,3610 Mg odpady medyczne, w procesie D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. Natomiast odpadów weterynaryjnych poddano unieszkodliwieniu w ilości 19,516 Mg, w procesie D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. W sumie na terenie miasta Bydgoszczy unieszkodliwiono 1 125,877 Mg odpadów medycznych i weterynaryjnych. 5.3.2.3. ZuŜyte baterie i akumulatory Szczegółowe zasady postępowania z bateriami i akumulatorami określa odrębna ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz.U. z 2009 r. Nr 79, poz. 666). Odnosi się ona do kaŜdego etapu postępowania z bateriami i akumulatorami począwszy od określenia wymagań stawianym bateriom i akumulatorom przeznaczonym do wprowadzenia na rynek, poprzez zasady ich wprowadzania na rynek, a skończywszy na zasadach zbierania, przetwarzania, recyklingu i unieszkodliwiania zuŜytych baterii i zuŜytych akumulatorów. Baterie i akumulatory moŜna podzielić na następujące grupy: • kwasowo-ołowiowe (głównie samochodowej), • niklowo-kadmowe, • pozostałe (w tym alkaliczne). Stosowane są głównie w środkach transportu, do awaryjnego lub energetycznego zasilania awaryjnego, w latarkach, sprzęcie pomiarowym, w telefonach i komputerach przenośnych, elektronarzędziach bezprzewodowych, sprzęcie gospodarstwa domowego. Według danych z WSO w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 79,4538 Mg zuŜytych baterii i akumulatorów. Tabela 63 Ilość zuŜytych baterii i akumulatorów wytworzonych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa wytworzonych Rodzaj wytworzonych odpadów Kod odpadów [Mg] Baterie i akumulatory ołowiowe 16 06 01* 68,9350 Baterie i akumulatory niklowo-kadmowe 16 06 02* 2,7736 Baterie alkaliczne (z wyłączeniem 16 06 03) 16 06 04 0,7205 Inne baterie i akumulatory 16 06 05 3,9717 Baterie i akumulatory łącznie z bateriami i akumulatorami wymienionymi w 16 06 01, 16 06 02 lub 16 06 03 oraz 20 01 33* 3,0250 niesortowane baterie i akumulatory zawierające te baterie Baterie i akumulatory inne niŜ wymienione w 20 01 33 20 01 34 0,0280 RAZEM 79,4538 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Przedsiębiorca wprowadzający do obrotu baterie i akumulatory zobowiązany jest do zorganizowania i sfinansowania zbierania, przetwarzania, recyklingu i unieszkodliwiania zuŜytych baterii i akumulatorów oraz do ich właściwego gospodarowania. Sprzedawca detaliczny przenośnych baterii lub akumulatorów, którego powierzchnia sprzedaŜy przekracza 2 25 m jak równieŜ sprzedawca hurtowy oraz prowadzący usługi w zakresie wymiany zuŜytych baterii i akumulatorów zobowiązany jest do nieodpłatnego przyjmowania tego rodzaju odpadów. Istnieją takŜe punkty, w których uŜytkownik końcowy moŜe oddać bezpłatnie zuŜyte baterie i akumulatory. Takie punkty są w szkołach, placówkach oświatowych oraz w siedzibach urzędu i innych instytucjach. Baterie moŜna równieŜ oddać podmiotowi odbierającemu odpady komunalne, prowadzącemu działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. 5.3.2.4. ZuŜyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Produkcja sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest obecnie jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi przemysłu. Rozwój nowych technologii i nowych materiałów do produkcji tych urządzeń powoduje szybsze „starzenie się” sprzętu, który po zuŜyciu staje się odpadem. ZuŜyte wyroby zawierające elektroniczne podzespoły tworzą istotną grupę odpadów. Rosnąca w ostatnich latach ilość wycofywanych z uŜytkowania urządzeń elektrycznych i elektronicznych jest związana z rozwojem technicznym i technologicznym oraz postępem cywilizacyjnym. 111 Odpady te ze względu na swoją specyfikę są odpadami uciąŜliwymi dla środowiska. Sprzęt elektryczny i elektroniczny moŜe zawierać takie niebezpieczne składniki jak: PCB (polichlorowane bifenyle), baterie, części składowe zawierające rtęć, azbest, HC (węglowodory), HCFC (wodorochlorofluoro-węglowodory), HFC (chlorofluorowęglowodory) i inne. Tego typu odpady powstają w gospodarstwach domowych, obiektach infrastruktury i przemyśle. Na terenie miasta Bydgoszczy, według danych z WSO, w 2010 roku wytworzono ogółem 245,0501 Mg zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Tabela 64 Ilość zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego wytworzonego, odzyskanego i unieszkodliwionego w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy Masa odpadów Poddana Poddana Rodzaj wytworzonych odpadów Kod Wytworzonych procesom procesom odzysku unieszkodliwiania [Mg] Transformatory i kondensatory 16 02 09* 5,3540 zawierające PCB ZuŜyte urządzenia zawierające freony, 16 02 11* 5,0690 HCFC, HFC ZuŜyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niŜ 16 02 13* 61,6922 7,2900 wymienione w 16 02 09 do 16 02 12 ZuŜyte urządzenia inne niŜ wymienione 16 02 14 120,4443 10,5880 w 16 02 09 do 16 02 13 Lampy fluorescencyjne i inne odpady 20 01 21* 0,1240 zawierające rtęć Urządzenia zawierające freony 20 01 23* 16,3370 15,5400 ZuŜyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niŜ wymienione w 20 20 01 35* 22,2200 0,9400 01 21 i 20 01 23 zawierające niebezpieczne składniki ZuŜyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niŜ wymienione w 20 20 01 36 13,8096 365,5750 01 21, 20 01 23 i 20 01 35 RAZEM 245,0501 399,9330 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Postępowanie ze zuŜytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym, w sposób zapewniający ochronę zdrowia i Ŝycia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównowaŜonego rozwoju określa ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zuŜytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1495, z późn. zm.). Na terenie miasta Bydgoszczy odzyskowi poddano 399,9330 Mg zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, głównie w procesie R15 - przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu. 5.3.2.5. Pojazdy wycofane z eksploatacji Pojazdy mechaniczne wycofane z eksploatacji ze względu na zawartość substancji niebezpiecznych (np. oleje, odpady paliw ciekłych, filtry olejowe, płyny hydrauliczne i hamulcowe) są odpadami pouŜytkowymi klasyfikowanymi jako odpady niebezpieczne i stanowią istotne zagroŜenie dla środowiska. Na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 196 487,091 Mg odpadów w postaci zuŜytych lub nienadających się do uŜytkowania pojazdów oraz odpadów z demontaŜu, przeglądu i konserwacji pojazdów. Tabela 65 Ilość zuŜytych lub nienadających się do uŜytkowania pojazdów (wyłączając maszyny pozadrogowe), odpadów z demontaŜu, przeglądu i konserwacji pojazdów wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa odpadów Poddana Poddana Rodzaj wytworzonych odpadów Kod Wytworzonych procesom procesom odzysku unieszkodliwiania 112 [Mg] ZuŜyte opony ZuŜyte lub nienadające się do uŜytkowania pojazdy ZuŜyte lub nienadające się do uŜytkowania pojazdy niezawierające cieczy i innych niebezpiecznych elementów Filtry olejowe Okładziny hamulcowe inne niŜ wymienione w 16 01 11 Płyny hamulcowe Płyny zapobiegające zamarzaniu zawierające niebezpieczne substancje Płyny zapobiegające zamarzaniu inne niŜ wymienione w 16 01 14 Metale Ŝelazne Metale nieŜelazne Tworzywa sztuczne Szkło Niebezpieczne elementy inne niŜ wymienione w 16 01 07 do 16 01 11, 16 01 13 i 16 01 14 Inne niewymienione elementy Inne niewymienione odpady RAZEM 16 01 03 647,0140 - - 16 01 04* - 926,2130 - 16 01 06 - 30,8960 - 16 01 07* 18,6401 - 31,8290 16 01 12 2,8150 - - 16 01 13* 0,2000 - 10,1130 16 01 14* 12,6890 - 5,3520 16 01 15 0,6600 0,2300 0,4400 16 01 17 16 01 18 16 01 19 16 01 20 7 470,4210 54,3260 71,8360 369,6370 1 648,8100 11,8340 4,2720 - 16 01 21* 0,0400 - - 16 01 22 16 01 99 7,1900 1 449,2630 196 487,0910 2 622,2550 47,7340 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Pojazdy wycofane z eksploatacji stanowią zagroŜenie dla środowiska ze względu na zawartość wielu substancji niebezpiecznych dlatego teŜ powinny być demontowane jedynie w profesjonalnych stacjach demontaŜu. Bezpośrednim zadaniem stacji demontaŜu jest przetworzenie pojazdów wycofanych z eksploatacji poprzez usunięcie elementów i substancji niebezpiecznych, wymontowanie przedmiotów wyposaŜenia i części przeznaczonych do ponownego uŜycia, jak równieŜ wymontowanie elementów nadających się do odzysku i recyklingu. Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku odzyskowi poddano 2 622,255 Mg odpadów w postaci zuŜytych lub nienadających się do uŜytkowania pojazdów oraz odpadów z demontaŜu, przeglądu i konserwacji pojazdów, natomiast unieszkodliwieniu poddano 47,734 Mg tych odpadów. 5.3.2.5. Odpady zawierające azbest Azbest wykorzystywany był do produkcji około 3 000 wyrobów przemysłowych w róŜnych dziedzinach gospodarki, przede wszystkim w budownictwie, energetyce, transporcie i przemyśle chemicznym. Wykorzystywany był do produkcji: płyt azbestowo-cementowych falistych i płaskich, rur azbestowocementowych, mas azbestowych natryskowych, materiałów i wykładzin zawierających azbest, płyt azbestowokauczukowych oraz wyrobów tekstylnych (tj. rękawice, odzieŜ ochronna), sznurów i sznurków. Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) kwalifikuje azbest do kategorii substancji stwarzających szczególne zagroŜenie dla środowiska, dla których wprowadzony został zakaz wprowadzania ich do obrotu lub ponownego wykorzystania. W praktyce zakaz stosowania azbestu obowiązuje w Polsce od 1997 roku i został wprowadzony odrębną ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, z późn. zm.). Na zlecenie Ministra Gospodarki został opracowany Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 20092032, w którym głównym celem jest usunięcie i unieszkodliwienie wszystkich wyrobów zawierających azbest do 2032 roku. Według danych z WSO na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku zostało wytworzonych 42,1180 Mg odpadów zawierających azbest. 113 Tabela 66 Ilość odpadów zawierających azbest wytworzonych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa wytworzonych Rodzaj wytworzonych odpadów Kod odpadów [Mg] Odpady azbestowe z elektrolizy 06 07 01* 20,4000 ZuŜyte urządzenia zawierające wolny azbest 16 02 12* 3,1780 Materiały konstrukcyjne zawierające azbest 17 06 05* 18,5400 RAZEM 42,1180 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Jedynym dopuszczalnym sposobem unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich składowanie, na specjalnie do tego celu przeznaczonych, odpowiednio oznakowanych składowiskach. 5.3.2.6. Przeterminowane środki ochrony roślin Przeterminowane środki ochrony roślin to głównie przeterminowane, zanieczyszczone i niezdatne do uŜycia środki ochrony roślin i preparatów owadobójczych, jak równieŜ opakowania po nich. Źródłem ich powstawania jest przede wszystkim rolnictwo, sadownictwo, ogrodnictwo i w mniejszym stopniu gospodarstwa domowe. Środki ochrony roślin, ze względu na toksyczność wielu z nich dla ludzi i zwierząt, powinno się stosować z zachowaniem zasad i wymogów określonych w przepisach ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849) oraz aktach wykonawczych do tej ustawy. Odrębny odpad stanowią opakowania po środkach ochrony roślin, a obowiązki w zakresie gospodarowania nimi reguluje ustawa z dnia 11 maja 2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 63, poz. 638, z późn. zm.). Opakowania po środkach ochrony roślin powinny trafić z powrotem do źródła ich dystrybucji (sprzedawcy, importera, producenta dokonującego wewnątrzwspólnotowego nabycia). Niewykorzystane środki ochrony roślin oraz opakowania po nich powinny wrócić do magazynu przeznaczonego do składowania środków ochrony roślin. Selektywna zbiórka i transport odpadów środków ochrony roślin powinny odbywać się za pośrednictwem uprawnionych, posiadających odpowiednie zezwolenia podmiotów, dowoŜących odpady do miejsc ich unieszkodliwiania lub bezpośrednio przez wytwórcę dostarczającego odpady do punktów zbierania tych odpadów. Według danych z WSO w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 0,07 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin (07 04 81 – przeterminowane środki ochrony roślin inne niŜ wymienione w 07 04 80). Unieszkodliwianie odpadów środków ochrony roślin naleŜy do obowiązków ich producenta lub importera. Wykonanie tych obowiązków moŜna zlecić podmiotom, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami. Do unieszkodliwiania odpadów powstających w trakcie stosowania środków ochrony roślin stosuje się metody termicznego przetwarzania. 5.3.3. Pozostałe odpady 5.3.3.1. ZuŜyte opony Źródłem powstawania zuŜytych opon (kod 16 01 03) jest przede wszystkim bieŜąca eksploatacja pojazdów mechanicznych, jak równieŜ samochody wycofane z eksploatacji. ZuŜyte opony zbierane są w punktach serwisowych ogumienia (podstawowe źródło zuŜytych opon), punktach wulkanizacyjnych, firmach eksploatujących pojazdy, zakładach demontaŜu pojazdów oraz przez gminy i osoby fizyczne. Ilość zbieranych zuŜytych opon zaleŜy od pory roku, najwięcej opon pozyskuje się w okresie wymian jesiennozimowej i wiosennej. Według danych z WSO na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono 647,014 Mg zuŜytych opon. Wytwórca opon bądź sprowadzający je do kraju jako osobne produkty, ale takŜe sprowadzając je do kraju jako części pojazdów zobowiązany jest do osiągnięcia określonych prawem poziomów odzysku i recyklingu odpadów powstałych z opon. System zbierania zuŜytych opon rozwija się przez stacje obsługi pojazdów oraz stacje demontaŜu pojazdów wycofanych z eksploatacji. ZuŜyte opony mogą być poddane regeneracji, recyklingowi lub współspalane w cementowniach jako paliwo alternatywne. Zakazane jest składowanie zuŜytych opon z wyjątkiem opon rowerowych i opon o średnicy zewnętrznej większej niŜ 1400 mm. 114 5.3.3.2. Odpady z budowy, remontów i demontaŜu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej Odpady te powstają w budownictwie mieszkaniowym i przemysłowym oraz w kolejnictwie i drogownictwie zarówno na etapie budowy, rozbudowy, modernizacji jak i prac rozbiórkowych. Odpady budowlane i remontowe wytwarzane są m.in. w gospodarstwach domowych, jako odpady z remontów mieszkań, prowadzonych na małą skalę i wówczas są ujęte w zmieszanych odpadach komunalnych, oznaczonych kodem 20 03 01. Katalog nie wyodrębnia tego odpadu w grupie odpadów komunalnych, podgrupie odpadów gromadzonych selektywnie, ani wśród innych odpadów komunalnych. Grupa 17 katalogu odpadów – odpady z budowy, remontów i demontaŜu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej - jest podstawową grupą, w której występują odpady budowlane niewchodzące w skład strumienia odpadów komunalnych. Odpady te wytwarzane są najczęściej przez wyspecjalizowane firmy budowlane, na których ciąŜy obowiązek ich odzysku i unieszkodliwiania, (jeśli umowa o świadczenie usług nie stanowi inaczej). Odpady te występują w zmiennych ilościach, wynikających z prowadzonych robot budowlanych, remontowych i rozbiórkowych na danym terenie. Większe ilości tych odpadów pojawiają się w okresach przebudowy miast, budowy dróg, wyburzeń dla potrzeb nowych tras komunikacyjnych, po klęskach Ŝywiołowych. Według danych z WSO na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku zostało wytworzonych 225 216,1427 Mg odpadów z budowy, remontów i demontaŜu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej. Tabela 67 Ilość odpadów z budowy, remontów i demontaŜu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj wytworzonych odpadów Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów Gruz ceglany Odpady innych materiałów ceramicznych i elementów wyposaŜenia Zmieszane odpady betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposaŜenia inne niŜ wymienione w 17 01 06 Usunięte tynki, tapety, okleiny itp. Odpady z remontów i przebudowy dróg Inne niewymienione odpady Drewno Szkło Tworzywa sztuczne Odpady drewna, szkła i tworzyw sztucznych zawierające lub zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi (podkłady kolejowe) Asfalt inny niŜ wymieniony w 17 03 01 Smoła i produkty smołowe Odpadowa papa Miedź, brąz, mosiądz Aluminium Ołów śelazo i stal Cyna Mieszaniny metali Kable zawierające ropę naftową, smołę i inne substancje niebezpieczne Kable inne niŜ wymienione w 17 04 10 Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] Poddana procesom unieszkodliwiania 17 01 01 20 400,6160 184,6700 38 006,6000 - 17 01 02 2 426,9000 53,7800 5 039,6000 - 17 01 03 11,8620 - 400,0000 - 17 01 07 23 722,6750 148,2000 11 348,1000 - 17 01 80 0,1800 - - - 17 01 81 6 715,2200 - 11 484,9000 - 17 01 82 17 02 01 17 02 02 17 02 03 130,3500 11,5540 42,7580 72,5460 0,5000 - 80,0000 18,4000 23,2000 51,7050 17 02 04* 19 237,6890 2,0000 - 180,5200 17 03 02 70,0000 - 800,0000 - 17 03 03* 17 03 80 17 04 01 17 04 02 17 04 03 17 04 05 17 04 06 17 04 07 0,5000 50,1000 18,0854 81,5148 0,0420 4 766,3850 0,2520 59,6880 195,2100 0,1000 18,5600 116,8910 4 384,5900 - 14,0000 - 17 04 10* 2,1910 - - - 17 04 11 87,3090 - - - 115 Rodzaj wytworzonych odpadów Gleba i ziemia w tym kamienie zawierające substancje niebezpieczne (np. PCB) Gleba i ziemia w tym kamienie inne niŜ wymienione w 17 05 03 Urobek z pogłębiania inny niŜ wymieniony w 17 05 05 Materiały izolacyjne inne niŜ wymienione w 17 06 01 i 17 06 03 Materiały konstrukcyjne zawierające gips inne niŜ wymienione w 17 08 01 Odpady z budowy, remontów i demontaŜu zawierające rtęć Inne odpady z budowy, remontów i demontaŜu ( w tym odpady zmieszane) zawierające substancje niebezpieczne Zmieszane odpady z budowy, remontów i demontaŜu inne niŜ wymienione w 17 09 01, 17 09 02 i 17 09 03 RAZEM Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] Poddana procesom unieszkodliwiania 17 05 03* 37,0000 - - 17,4610 17 05 04 146 394,6800 9 328,5700 1 000,0000 - 17 05 06 2,0000 - - - 17 06 04 68,4380 - - - 17 08 02 0,0000 - - 3,1800 17 09 01* 0,0005 - - - 17 09 03* 0,0110 - - - 17 09 04 805,5960 - - 7 651,8000 225 216,1427 9 913,0300 72 697,6410 7 941,8660 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Zbieraniem i transportem odpadów z budowy, remontów i demontaŜu zajmują się przede wszystkim wytwórcy tych odpadów tj. osoby prywatne, firmy remontowo-budowlane i demontaŜowe oraz specjalistyczne podmioty działające w zakresie zbierania i transportu odpadów. Zdecydowana większość tych odpadów poddawana jest odzyskowi, m.in. przy budowie nowej infrastruktury drogowej i kolejowej. Wykorzystywane są równieŜ do niwelacji terenu i rekultywacji wyrobisk. Natomiast głównym sposobem unieszkodliwiania jest ich składowanie na składowiskach odpadów. Niektóre tego typu odpady mogą być unieszkodliwiane termicznie. Na terenie miasta Bydgoszczy odzyskowi poddano 82 610,671 Mg odpadów z budowy, remontów i demontaŜu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, z czego 13,6% została poddana odzyskowi poza instalacją. Odpady poddano następującym procesom odzysku: • R4 - recykling lub regeneracja metali i związków metali, • R14 - inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części, • R15 - przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu. Natomiast unieszkodliwiono 7 941,866 Mg tych odpadów, w następujących procesach: • D5 - składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na składowiskach odpadów innych niŜ niebezpieczne, • D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. 5.3.3.3. Komunalne osady ściekowe Komunalne osady ściekowe to pochodzące z oczyszczalni ścieków osady z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji słuŜących do oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliŜonym do składu ścieków komunalnych. Komunalne osady ściekowe powstają w oczyszczalniach ścieków w procesie oczyszczania ścieków komunalnych. Odpady te klasyfikowane są w grupie 19 jako odpady o kodzie 19 08 05 – ustabilizowane komunalne osady ściekowe. Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku funkcjonowały cztery oczyszczalnie ścieków. Według danych z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono 22 180,655 Mg komunalnych osadów ściekowych. Komunalne osady ściekowe w zaleŜności od postaci w jakiej występują oraz ich jakości mogą być termicznie przekształcane w spalarniach lub współspalarniach odpadów (m.in. w cementowniach), poddane odzyskowi w kompostowniach lub biogazowniach albo wykorzystywane bezpośrednio na powierzchni ziemi do 116 ulepszania gleby po ich uprzednim ustabilizowaniu. Najmniej poŜądaną, lecz nadal stosowaną, metodą gospodarowania osadów jest ich składowanie na składowiskach odpadów. Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku unieszkodliwiono 1 319,58 Mg komunalnych osadów ściekowych. Osady zagospodarowano w procesach D8 - obróbka biologiczna niewymieniona w innym punkcie niniejszego załącznika, w wyniku której powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D12 (np. fermentacja) oraz D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie. 5.3.3.4. Odpady ulegające biodegradacji inne niŜ komunalne Do odpadów ulegających biodegradacji inne niŜ komunalne zalicza się 65 rodzajów odpadów zakwalifikowanych ze względu na źródło pochodzenia m.in. do następujących grup: • grupy 02 – odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa Ŝywności (30 rodzajów odpadów z podgrup: 02 01, 02 02, 02 03, 02 04, 02 05, 02 06, 02 07), • grupy 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury (10 rodzajów odpadów z podgrup: 03 01 i 03 03), • grupy 19 – odpady z instalacji i urządzeń słuŜących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych (13 rodzajów odpadów z podgrup: 19 06, 19 08, 19 09 i 19 12) Właściwości fizyczne i skład chemiczny odpadów ulegających biodegradacji z sektora przemysłowego są bardzo zróŜnicowane i zaleŜą od miejsca powstawania odpadów, rodzajów uŜytych surowców oraz warunków technologicznych prowadzenia procesu. Według danych z WSO w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 549 954,6750 Mg odpadów innych niŜ komunalne ulegających biodegradacji. Tabela 68 Ilość odpadów ulegających biodegradacji innych niŜ komunalne wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Wytworzonych Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] - Poddana procesom unieszkodliwiania Rodzaj wytworzonych odpadów Kod Odpadowa masa roślinna Zwierzęta padłe i odpadowa tkanka zwierzęca stanowiące materiał szczególnego i wysokiego ryzyka inne niŜ wymienione w 02 01 80 Odpadowa tkanka zwierzęca Surowce i produkty nienadające się do spoŜycia i przetwórstwa Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków Surowce i produkty nienadające się do spoŜycia i przetwórstwa Inne niewymienione odpady Surowce i produkty niezdatne do spoŜycia oraz przetwarzania Odpadowa serwatka Surowce i produkty nieprzydatne do spoŜycia i przetwarzania Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków Nieprzydatne do wykorzystania tłuszcze spoŜywcze Odpady z mycia, czyszczenia i mechanicznego rozdrabniania surowców Odpady kory i korka Trociny, wióry, ścinki, drewno, płyta wiórowa i fornir inne niŜ wymienione w 03 01 04 Odpady z chemicznej przeróbki drewna zawierające substancje 02 01 03 674,4900 02 01 81 10,2030 - - - 02 02 02 418,6300 - - - 02 02 03 12,4970 - - - 02 02 04 94,8600 - - - 02 03 04 57,0410 - - - 02 03 99 1,0000 - - - 02 05 01 159,4000 - - - 02 05 80 3 663,0000 - - - 02 06 01 232,5600 - - - 02 06 03 345,0000 - - 386,0000 02 06 80 6,2890 - - - 02 07 01 371,8000 - - - 03 01 01 2 833,0400 - 2 773,0000 - 03 01 05 19 253,9880 - 7 954,7000 0,2200 - - 2,5000 03 01 80* 117 574,0900 Rodzaj wytworzonych odpadów niebezpieczne Inne niewymienione odpady Mechanicznie wydzielone odrzuty z przeróbki makulatury i tektury Odpady z sortowania papieru i tektury przeznaczone do recyklingu Inne niewymienione odpady Skratki Zawartość piaskowników Tłuszcze i mieszaniny olejów z separacji olej/woda zawierające wyłącznie oleje jadalne i tłuszcze Tłuszcze i mieszaniny olejów z separacji olej/woda inne niŜ wymienione w 19 08 09 Szlamy z biologicznego oczyszczania ścieków przemysłowych inne niŜ wymienione w 19 08 11 Szlamy zawierające substancje niebezpieczne z innego niŜ biologiczne oczyszczania ścieków przemysłowych Szlamy z innego niŜ biologiczne oczyszczania ścieków przemysłowych inne niŜ wymienione w 19 08 13 Inne niewymienione odpady Osady z dekarbonizacji wody Nasycone lub zuŜyte Ŝywice jonowymienne Papier i tektura Metale Ŝelazne Metale nieŜelazne Tworzywa sztuczne i guma Szkło Drewno zawierające substancje niebezpieczne Drewno inne niŜ wymienione w 19 12 06 Tekstylia Minerały (np. piasek, kamienie) Odpady palne (paliwo alternatywne) Inne odpady ( w tym zmieszane substancje i przedmioty) z mechanicznej obróbki odpadów inne niŜ wymienione w 19 12 11 RAZEM Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] Poddana procesom unieszkodliwiania 03 01 99 40,7700 - - - 03 03 07 8 758,4580 - - - 03 03 08 965,1220 - - - 03 03 99 19 08 01 19 08 02 284,7000 539,3280 1 713,1100 - 261,3100 553,2400 1 378,5400 19 08 09 352,3680 - - - 19 08 10* 3,0000 - - - 19 08 12 0,7400 - - - 19 08 13* 108,3300 - - - 19 08 14 439,7400 - - - 19 08 99 19 09 03 19,5000 9,5000 - - - 19 09 05 5,2700 - - - 19 12 01 19 12 02 19 12 03 19 12 04 19 12 05 2 308,5260 276 550,0380 7 503,6860 20 930,6260 2 232,3220 - 4,9000 - 3,5000 18,4350 - 19 12 06* 39,9300 - - 0,4560 19 12 07 116,3820 10,8300 - - 19 12 08 19 12 09 19 12 10 0,0850 79 268,2900 12 162,1300 21 186,5400 - - 1,1800 12,3730 19 12 12 107 468,9260 - 19 015,3200 87 463,3700 549 954,6750 21 197,3700 30 009,2300 90 393,9040 Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. System zagospodarowania omawianych odpadów opiera się na odpowiedzialności wytwórców odpadów za ich właściwe zagospodarowanie. Na terenie miasta Bydgoszczy zagospodarowano 141 600,504 Mg odpadów ulegających biodegradacji innych niŜ komunalne. Procesom odzysku poddano 36,2% (tj. 51 206,6 Mg) tych odpadów, z czego 41,4% zostało poddana odzyskowi poza instalacjami. Większość z tych odpadów została poddana procesom unieszkodliwiania - 63,8% (tj. 90 393,904 Mg) odpadów. 5.3.3.5. Odpady opakowaniowe Odpady opakowaniowe powstają w gospodarstwach domowych oraz w zakładach produkcyjnych, jednostkach handlowych, miejscach uŜyteczności publicznej i w róŜnych gałęziach przemysłu. Selektywna zbiórka opakowań ze szkła, tworzyw sztucznych czy papieru moŜe być oparta o systemem 118 pojemników do segregacji odpadów, system workowy przy zbieraniu odpadów opakowaniowych „u źródła” oraz stacje segregacji odpadów. Odpady opakowaniowe klasyfikowane są w grupie 15. Według danych z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku zostało wytworzonych 20 335,5333 Mg odpadów opakowaniowych. Tabela 69 Ilość odpadów opakowaniowych wytworzonych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Rodzaj wytworzonych odpadów Opakowania z papieru i tektury Opakowania z tworzyw sztucznych Opakowania z drewna Opakowania z metali Opakowania wielomateriałowe Zmieszane odpady opakowaniowe Opakowania ze szkła Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środkami ochrony roślin i i II klasy toksyczności – bardzo toksyczne i toksyczne) Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi Kod Wytworzonych Masa odpadów Poddana procesom odzysku poza w instalacją instalacji [Mg] 4 416,2000 4 380,2070 2 741,1000 23 830,6000 4 558,4210 318,3400 1 022,0400 682,2600 Poddana procesom unieszkodliwiania 15 01 01 15 01 02 15 01 03 15 01 04 15 01 05 15 01 06 15 01 07 10 343,9038 4 417,9393 2 221,7360 1 042,6170 669,3678 416,3400 1 158,4360 15 01 10* 65,1090 - - 1 348,9010 15 01 11* 0,0844 - - - 20 335,5333 2 741,1000 39 208,0680 1 423,9600 RAZEM 9,3150 54,0760 2,6700 7,2680 1,7300 - Źródło: Wojewódzki System Odpadowy. Odpady opakowaniowe ze szkła, metali, tworzyw sztucznych, papieru i tektury są poddawane recyklingowi odpowiednio w hutach szkła, hutach metali Ŝelaznych i nieŜelaznych, instalacjach do recyklingu tworzyw sztucznych i papieru. Na terenie miasta zagospodarowano łącznie 43 373,128 Mg odpadów opakowaniowych, z czego 96,7% została poddana procesom odzysku. Odpady opakowaniowe zostały zagospodarowane w następujących procesach: • R14 - inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części – w ilości 26 972,2270 Mg, • R15 - przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu – w ilości 14 935,6210 Mg, • R5 - recykling lub regeneracja innych materiałów nieorganicznych – w ilości 41,3200 Mg, • D10 - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie – w ilości 1 419,4330 Mg, • D8 - obróbka biologiczna niewymieniona w innym punkcie niniejszego załącznika, w wyniku której powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D12 (np. fermentacja) - w ilości 2,6700 Mg, • D9 - obróbka fizyczno-chemiczna niewymieniona w innym punkcie niniejszego załącznika, w wyniku której powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D12 (np. parowanie, suszenie, strącanie) - w ilości 1,8570 Mg. 5.3.3.6. Odpady z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy Podstawą do określenia stanu gospodarki odpadami w wybranych gałęziach gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy (innych niŜ komunalne) na terenie miasta Bydgoszczy były dane uzyskane z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego. Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono 250 333,286 Mg odpadów z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy. Najwięcej wytworzono odpadów z procesów termicznych – 150 785,54 Mg, odpadów z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów 119 przemysłu chemii organicznej - 78 620,1114 Mg, oraz odpadów z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej - 61 907,8216 Mg. Odpady z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy (innych niŜ komunalne) to: Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego (grupa 04) Według danych z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego w 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 404,893 Mg tego typu odpadów. Zagospodarowano poprzez unieszkodliwienie jedynie barwniki i pigmenty zawierające substancje niebezpieczne (04 02 16*) w ilości 0,047 Mg. Odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla (grupa 05) W 2010 roku na terenie miasta wytworzono jedynie 0,2 Mg tego typu odpadów, natomiast zagospodarowaniu poprzez unieszkodliwienie poddano 21,88 Mg tych odpadów. Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej (grupa 06) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 61 907,8216 Mg tego typu odpadów. Łącznie zagospodarowano 1 185,74 Mg, z czego odzyskowi poddano 1 175,74 Mg, a unieszkodliwiono 10 Mg tego typu odpadów. Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej (grupa 07) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 78 620,1114 Mg tych odpadów. Odzyskowi poddano 49 212,9719 Mg, a unieszkodliwianiu – 27 264,171 Mg odpadów. Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych) kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich (grupa 08) W 2010 roku na terenie miasta wytworzono 950,64 Mg odpadów tej grupy. Unieszkodliwieniu poddano 496,302 Mg tych odpadów, a odzyskowi – 13,7 Mg. Odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych (grupa 09) W 2010 roku na terenie Bydgoszczy wytworzono 80,0294 Mg odpadów tej grupy. Procesom odzysku poddano 67,395 Mg tych odpadów, natomiast 0,045 Mg unieszkodliwiono. Odpady z procesów termicznych (grupa 10) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy odpadów w tej grupie wytworzono 150 785,54 Mg, odzyskowi poddano – 15 631,729 Mg. Odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieŜelaznych (grupa 11) W 2010 roku na terenie miasta wytworzono 73,957 Mg odpadów z tej grupy. Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych (grupa 12) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 9 976,7205 Mg odpadów z tej grupy. Odzyskowi poddano 56,658 Mg tych odpadów, a unieszkodliwianiu – 1,119 Mg. Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 09) (grupa 13) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono następujące ilości odpadów w poszczególnych podgrupach: • 13 05 – 1 954,71 Mg, • 13 07 – 2,857 Mg, • 13 08 – 70,51 Mg. Unieszkodliwiono 35,131 Mg odpadów z wyŜej wymienionych podgrup, a odzyskowi poddano 698,587 Mg. Odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów (z wyłączeniem grup 07 i 08) (grupa 14) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 17,228 Mg odpadów z tej grupy. Zagospodarowano poprzez unieszkodliwienie 55,298 Mg tych odpadów. 120 Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania ochronne (podgrupa 15 02) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono 260,6133 Mg odpadów z tej podgrupy oraz unieszkodliwiono 351,943 Mg tych odpadów. Odpady nieujęte w innych grupach (grupa 16) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono następujące ilości odpadów w poszczególnych podgrupach: • 16 02 – 369,2013 Mg, • 16 03 – 2 619,89 Mg, • 16 05 – 20,223 Mg, • 16 07 – 8,05 Mg, • 16 08 – 78,442 Mg, • 16 10 – 6,1 Mg, • 16 80 – 6,9745 Mg, • 16 81 – 1,12 Mg. Na terenie miasta unieszkodliwianiu poddano 51,896 Mg odpadów w wyŜej wymienionych podgrup, a 3,546 Mg oddano odzyskowi. Odpady z instalacji i urządzeń słuŜących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych (grupa 19) W 2010 roku na terenie miasta Bydgoszczy wytworzono następujące ilości odpadów w poszczególnych podgrupach: • 19 01 – 280,03 Mg, • 19 02 – 11,625 Mg, • 19 03 – 822,22 Mg, • 19 10 – 1 627,948 Mg. Na terenie miasta odzyskowi poddano 14 938,86 Mg odpadów w wyŜej wymienionych podgrup, a 1,073 Mg oddano unieszkodliwieniu. Podsumowanie Na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku wytworzono ogółem 1 396 388,9569 Mg odpadów, z czego: • odpadów komunalnych wytworzono – 129 418,3 Mg (tj. 9,3% ogólnej masy wytworzonych odpadów) • odpadów niebezpiecznych wytworzono – 198 303,3509 Mg (tj. 14,2% ogólnej masy wytworzonych odpadów) • odpadów pozostałych wytworzono - 1 068 667,306 Mg (tj. 76,5% ogólnej masy wytworzonych odpadów) Tabela 70 Masa odpadów wytworzonych, poddana odzyskowi i unieszkodliwiona na terenie miasta Bydgoszczy w 2010 roku Masa odpadów [Mg] Poddana Poddana Lp. Rodzaj odpadów Wytworzonych procesom procesom odzysku unieszkodliwiania Odpady komunalne 129 418,3000 1. Odpady niebezpieczne 198 303,3509 3 022,8150 1 196,6420 2. 2.1 Odpady zawierające PCB 5,3540 2.2 Oleje odpadowe 304,3940 0,6270 23,0310 2.3 Odpady medyczne i weterynaryjne 1 139,8200 1 125,8770 2.4 ZuŜyte baterie i akumulatory 79,4538 2.5 ZuŜyty sprzęt elektryczny i 245,0501 399,9330 elektroniczny 2.6 Pojazdy wycofane z eksploatacji 196 487,0910 2 622,2550 47,7340 2.7 Odpady zawierające azbest 42,1180 2.8 Przeterminowane środki ochrony 0,0700 roślin Pozostałe odpady 1 068 667,3060 257 565,6259 129 368,1680 3. 3.1 ZuŜyte opony 647,0140 3.2 Odpady z budowy, remontów i 7 941,8660 demontaŜu obiektów budowlanych 225 216,1427 82 610,6710 oraz infrastruktury drogowej 3.3 Komunalne osady ściekowe 22 180,6550 121 Lp. 3.4 3.5 3.6 Rodzaj odpadów Odpady ulegające biodegradacji inne niŜ komunalne Odpady opakowaniowe Odpady z wybranych gałęzi gospodarki, których zagospodarowanie stwarza problemy RAZEM Wytworzonych Masa odpadów [Mg] Poddana Poddana procesom procesom odzysku unieszkodliwiania 549 954,6750 51 206,6000 90 393,9040 20 335,5333 41 949,1680 1 423,9600 250 333,2860 81 799,1869 28 288,8580 1 396 388,9569 260 588,4409 130 564,8100 Źródło: Opracowanie własne. Odpady na terenie miasta Bydgoszczy zostały zagospodarowane w róŜnych procesach odzysku i unieszkodliwiania. Łącznie zagospodarowano 391 153,2509 Mg, z czego: • odpadów niebezpiecznych zagospodarowano – 4219,457 Mg (tj. 1,1% ogólnej masy zagospodarowanych odpadów), • odpadów pozostałych zagospodarowano – 386 933,7939 Mg (tj. 98,9% ogólnej masy zagospodarowanych odpadów). Większość odpadów (tj. 66,6%) została poddana procesom odzysku, pozostałe odpady zostały unieszkodliwione. NajwaŜniejsze problemy: 1. System odbioru odpadów komunalnych nie obejmuje wszystkie nieruchomości na terenie miasta 2. Niski procent odpadów komunalnych kierowanych do recyklingu lub ponownego wykorzystania 3. Niewystarczający poziom pozyskiwania odpadów niebezpiecznych powstających na terenie miasta 4. Zbyt duŜa ilość odpadów innych niŜ komunalne poddawana jest procesom unieszkodliwiania 5. Niewielkie wykorzystanie innowacyjnych technologii w gospodarowaniu odpadów innych niŜ komunalne 6. Niski poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa w zakresie postępowania z odpadami niebezpiecznymi 5.4. Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych Klimat akustyczny ocenia się ilościowo przy pomocy równowaŜnego poziomu dźwięku A (LAeq), wyraŜonego w decybelach [dB], będącego poziomem uśrednionym w funkcji czasu. „Wymagane standardy dotyczące klimatu akustycznego określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 120, poz. 826). W rozporządzeniu zawarte są dopuszczalne poziomy hałasu dla poszczególnych rodzajów źródeł (dróg i linii kolejowych, linii elektroenergetycznych, startów, przelotów i lądowań statków powietrznych oraz pozostałych obiektów działalności będących źródłami hałasu), w odniesieniu do rodzaju terenów podlegających ochronie wyróŜnionych ze względu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje. Wskaźnikami oceny hałasu stosowanymi w polityce długookresowej, w szczególności przy sporządzaniu map akustycznych, są: • LDWN – długookresowy średni poziom dźwięku A wyraŜony w decybelach (dB),wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia (600-1800), pory wieczoru (1800-2200) i pory nocy (2200-0600), • LN – długookresowy średni poziom dźwięku A wyraŜony w dB wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy (2200-0600). W ramach czynności kontrolnych stosowanym wskaźnikiem oceny hałasu jest poziom równowaŜny LAeqD dla 00 00 00 00 i pory dnia (godz. 6 -22 ) oraz poziom równowaŜny LAeqN dla pory nocy (godz. 22 -6 )” . 122 Tabela 71 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyraŜone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby Dopuszczalny poziom hałasu w dB Pozostałe obiekty i działalność 1) Drogi lub linie kolejowe będąca źródłem hałasu LAeq D L.p 1. 2. 3. 4. Rodzaj terenu a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym 2) pobytem dzieci i młodzieŜy c. Tereny domów opieki społecznej d. Tereny szpitali w miastach a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy zagrodowej c. Tereny rekreacyjno2) wypoczynkowe d. Tereny mieszkaniowo-usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast 3) powyŜej 100 tys. mieszkańców Przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym 50 45 45 40 55 50 50 40 60 50 55 45 65 55 55 45 LAeq D LAeq N LAeq N przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy Objaśnienia: 1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się takŜe dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych. 2) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 3) Strefa śródmiejska miast powyŜej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców pow. 100 tys., moŜna wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeŜeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 Nr 120, poz. 826). Tabela 72 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyraŜone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby L.p 1. 2. Rodzaj terenu a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska b. Tereny szpitali, domów opieki społecznej c. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem 1) dzieci i młodzieŜy a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej oraz zabudowy zagrodowej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny rekreacyjno1) wypoczynkowe Dopuszczalny poziom hałasu w dB Starty, lądowania i przeloty Linie elektroenergetyczne statków powietrznych LAeq D LAeq N LAeq D LAeq N Przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom przedział czasu Przedział czasu przedział czasu odniesienia równy odniesienia równy odniesienia równy 8 8 godzinom 16 godzinom godzinom 55 45 45 40 60 50 50 45 123 L.p Rodzaj terenu Dopuszczalny poziom hałasu w dB Starty, lądowania i przeloty Linie elektroenergetyczne statków powietrznych LAeq D LAeq N LAeq D LAeq N Przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom przedział czasu Przedział czasu przedział czasu odniesienia równy odniesienia równy odniesienia równy 8 8 godzinom 16 godzinom godzinom c. Tereny mieszkaniowo-usługowe d.Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyŜej 100 tys. 2) mieszkańców Objaśnienia: 1) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 2) Strefa śródmiejska miast powyŜej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców pow. 100 tys., moŜna wyznaczyć w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeŜeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 Nr 120, poz. 826). „Badania poziomu dźwięku, prowadzone według ujednoliconych zasad i metod, stanowią skuteczny system kontrolowania i ewidencji obiektów emitujących hałas. Dynamiczny w ostatnich latach rozwój motoryzacji ma decydujący wpływ na klimat akustyczny środowiska, gdyŜ jest przyczyną wzrostu natęŜenia przewozów towarowych i osobowych w ruchu lokalnym oraz tranzytowym, powodując często pogorszenie stanu środowiska w rejonie swojego oddziaływania. Natomiast hałas kolejowy i lotniczy, posiada znaczenie marginalne i jedynie lokalne oddziaływanie. Hałas przemysłowy nie stanowi wielkiej uciąŜliwości ze względu i na jego lokalny charakter” . W 2008 roku została sporządzona mapa akustyczna Bydgoszczy, która stanowiła merytoryczną podstawę do opracowania Programu ochrony środowiska przed hałasem. Program ochrony środowiska przed hałasem dla Miasta Bydgoszczy został przyjęty uchwałą nr LXXVI/1138/10 Rady Miasta Bydgoszczy 13 października 2010 roku. Głównym celem programu ochrony środowiska przed hałasem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego na terenach, na których nastąpiły przekroczenia obowiązujących norm. Obecnie trwają pracę nad nową mapą akustyczną miasta ze stanem na 2011 rok. W związku z tym aktualizacji podlegać będzie równieŜ Program ochrony środowiska przed hałasem dla Miasta Bydgoszczy. Hałas komunikacyjny Z danych GUS wynika, Ŝe od lat systematycznie rośnie liczba zarejestrowanych pojazdów. W 2010 roku w Bydgoszczy było zarejestrowanych 212 011 pojazdów, w porównaniu do roku wcześniejszego liczba ta wzrosła o 3%. Samochodów cięŜarowych w 2010 roku było o 5,4% więcej niŜ w roku 2009, a samochodów osobowych było więcej o 2,7%. Przez miasto przebiegają waŜne drogi krajowe, jak równieŜ liczne drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne. Od 2012 roku na terenie Bydgoszczy będzie prowadzony stały monitoring hałasu. W 10 wybranych punktach na terenie miasta zostaną zainstalowane stacje całorocznego pomiaru hałasu (Leq). Uzyskane dane z pomiarów zostaną udostępnione na portalu internetowym mapy akustycznej. „W 2010 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska wykonał całodobowe pomiary w Bydgoszczy przy ulicach: Grunwaldzkiej, Szubińskiej, Wyszyńskiego i Ludwikowo. Badania wykonano w miejscach, gdzie szlaki komunikacyjne przebiegają w niewielkiej odległości od zabudowy mieszkaniowej, na obszarach zlokalizowanych przy drogach o znacznym natęŜeniu ruchu pojazdów. Równolegle z pomiarami poziomu hałasu prowadzono rejestrację natęŜenia ruchu, ze szczególnym uwzględnieniem pojazdów transportu i cięŜkiego. Wyniki z przeprowadzonych pomiarów przedstawiono w tabeli poniŜej” . 124 Tabela 73 Pomiary poziomu hałasu prowadzone na terenie Bydgoszczy w 2010 roku Nazwa ulicy Odległość punktu od jezdni Wysokość nad poziomem terenu RównowaŜny RównowaŜny Dopuszczalny poziom poziom poziom dźwięku dźwięku dźwięku LAeqD LAeqN DZIEŃ/NOC 6.00 – 22.00 22.00 – 6.00 [m] [m] [dB] Grunwaldzka 34 5,0 Ludwikowo (przy Szyperska 4) 32,0 Szubińska (przy Korczaka) 7,0 Wyszyńskiego 38 6,0 1,5 71,8 65,5 4,0 72,5 66,3 1,5 61,2 58,2 4,0 66,3 62,4 1,5 66,2 62,1 4,0 67,3 61,9 1,5 71,9 68,6 4,0 72,4 69,7 NatęŜenie ruchu Ogółem dzień/noc Udział pojazdów cięŜkich dzień/noc poj./h % 60/50 2049 / 134 11 / 19 60/50 1819 / 201 10 / 16 60/50 1686 / 140 11 / 17 60/50 1863 / 195 12 / 69 Źródło: „Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. „Wartość średniego poziomu dźwięku, w monitorowanych punktach na wysokości 4,0 m n.p.t., wahała się dla pory dnia od 64,1–70,2 dB, przy natęŜeniu ruchu pojazdów 1686-2049 poj./h oraz dla nocy od 61,9–69,7 dB, przy natęŜeniu ruchu pojazdów 134-201 poj./h. Przeprowadzone pomiary wykazały przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu we wszystkich analizowanych punktach. Wskaźnik naruszenia klimatu akustycznego wahał się od 5,0 do 10,2 dB w porze dziennej oraz od 11,9 do 19,7 dB w porze nocnej. Najbardziej niekorzystne warunki akustyczne, w ciągu całej doby, zarejestrowano przy ulicy Wyszyńskiego i Grunwaldzkiej. Prawie 70% pojazdów poruszających się w porze nocnej ulicą Wyszyńskiego stanowią i pojazdy transportu cięŜkiego” . 125 Rysunek 9 Monitoring hałasu komunikacyjnego w Bydgoszczy (źródło: „Raport o stanie środowiska w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz) „W 2010 roku, w ramach monitoringu hałasu komunikacyjnego Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, kontynuował rozpoczętą w 2007 roku rejestrację zmian poziomu dźwięku przy Placu Poznańskim w Bydgoszczy. Sesje pomiarowe trwały nieprzerwanie przez okres 1 tygodnia (z i uwzględnieniem dni roboczych i ustawowo wolnych od pracy), w kaŜdym miesiącu” . „Prowadzenie ciągłego, wielodobowego pomiaru hałasu komunikacyjnego przy Placu Poznańskim w Bydgoszczy jest odpowiedzią na wprowadzenie do polskich przepisów, standardów zawartych w dyrektywie 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego – w sprawie oceny i kontroli poziomu hałasu w środowisku, wymuszających modyfikacje dotychczas obowiązujących reguł oceny parametrów klimatu akustycznego 1 środowiska, określających wartości dopuszczalne i sposoby ich estymacji” . Tabela 74 Zestawienie wyników ciągłych pomiarów hałasu drogowego w latach 2007-2010 przy Placu Poznańskim w Bydgoszczy miesiąc styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Długookresowy średni poziom dźwięku A LDWN [dB] 2007 2008 2009 2010 71,3 72,3 71,7 70,3 70,0 70,8 68,1 68,2 67,7 68,0 67,3 68,8 68,7 69,9 71,4 71,1 71,2 70,8 69,9 69,7 69,3 69,6 69,9 66,2 68,6 70,1 70,4 70,4 70,0 70,4 69,4 70,9 Dopuszczal na norma LDWN / LN [dB] 65/55 126 Długookresowy średni poziom dźwięku A LN [dB] 2007 2008 2009 2010 63,8 64,9 63,8 62,9 62,5 63,2 59,7 59,9 59,6 60,1 59,6 61,0 60,8 61,9 63,4 63,0 63,5 63,0 61,9 61,8 61,4 61,7 61,9 58,0 60,4 61,8 62,9 62,5 62,5 63,2 61,7 63,2 miesiąc październik listopad grudzień ŚREDNIA Długookresowy średni poziom dźwięku A LDWN [dB] 2007 2008 2009 2010 70,5 70,6 71,0 69,5 70,4 70,2 68,9 71,4 70,7 70,7 70,5 70,8 71,2 70,6 70,1 Dopuszczal na norma LDWN / LN [dB] Długookresowy średni poziom dźwięku A LN [dB] 2007 2008 2009 2010 62,2 62,1 63,3 61,1 62,3 62,2 60,9 63,2 62,6 62,6 62,6 63,2 63,1 63,0 62,3 Źródło: „Stan środowiska Bydgoszczy w 2010 roku” WIOŚ Bydgoszcz. LDWN - długookresowy poziom hałasu dla doby LN - długookresowy poziom hałasu dla nocy „W 2010 rok, wartość średnia z całego okresu obserwacji, dla pory doby wynosiła 70,1 dB, a dla nocy – 62,3 dB. W okresie styczeń-marzec 2010 roku, obserwowane było nieznaczne obniŜenie rejestrowanych wartości poziomu dźwięku. NajniŜszy obliczony długookresowy poziom hałasu dla nocy LN wyniósł 58,0 dB dla stycznia 2010 roku. Niska wartość zarejestrowanych poziomów hałasu w porze nocnej, wpłynęła i bezpośrednio, na niŜszą wartość długookresowego poziomu dźwięku obliczonego dla pory doby” . „Analiza wyników wartości długookresowego średniego poziomu dźwięku LDWN oraz LN uzyskane w oparciu o pomiary hałasu komunikacyjnego zarejestrowanego w rejonie Placu Poznańskiego w latach 2007-2010, wskazuje na utrzymujące się na stałym poziomie przekroczenia dopuszczalnego długookresowego i średniego poziomu dźwięku dla pory doby, jak i dla pory nocy” . Z analiz statystycznych wynika, Ŝe prawie 49% mieszkańców Bydgoszczy naraŜonych jest na hałas drogowy przekraczający ustalone wartości dopuszczalne określone wskaźnikiem LDWN, z czego 26% na przekroczenia do 5 dB, 20% na przekroczenia od 5 do 10 dB, natomiast 3% na przekroczenia powyŜej 10 dB. W 17 odniesieniu do wskaźnika LN następuje wzrost o 1%-2% przy przekroczeniach do 5 dB. W skali całego miasta, hałas tramwajowy jest mniej uciąŜliwy niŜ drogowy. Zasięg oddziaływania to przede wszystkim budynki znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie torów tramwajowych. Z analiz statystycznych wynika, Ŝe 2,5% mieszkańców Bydgoszczy naraŜonych jest na hałas tramwajowy przekraczający ustalone wartości dopuszczalne określone wskaźnikiem LDWN, z czego 0,5 % na przekroczenia od 5 do 10 dB, natomiast niecałe 2% na przekroczenia powyŜej 10 dB. W odniesieniu do wskaźnika LN w przedziale od 5-10 dB następuje wzrost naraŜonych do 0,85%. Hałas kolejowy jest najmniej uciąŜliwym ze wszystkich hałasów komunikacyjnych – niecałe 2% mieszkańców Bydgoszczy naraŜonych jest na ponadnormatywny hałas wyraŜony wskaźnikiem LDWN oraz 3,5 % wyraŜony wskaźnikiem LN. Hałas lotniczy, który powstaje w trakcie startów, przelotu i lądowań statków powietrznych. Monitoring hałasu lotniczego prowadzony do czerwca do listopada przy natęŜeniu lotów pasaŜerskich ok. 769 operacji (startów i lądowań) praktycznie nie wykazał przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Jedynie na terenie osiedla Glinki notowano niewielkie przekroczenia (rzędu 2 dB) dopuszczalnych poziomów hałasu na pojedynczych budynkach. W związku z powyŜszym działania zmierzające do poprawy klimatu akustycznego nie są konieczne. JednakŜe w ramach posiadanych kompetencji organy administracji odpowiedzialne za utrzymanie prawidłowego klimatu akustycznego miasta będą wnioskowały o wprowadzenie obowiązku tzw. zielonego lądowania - CDA (Continous Descent Approach). Jest to sposób lądowania, który jest znacznie bardziej cichy (oraz tańszy) niŜ tradycyjne lądowanie. System ten pozwala na to, by samolot zniŜał się do lądowania nieprzerwanie, a nie jak obecnie schodkowo. Hałas przemysłowy Hałas pochodzący z zakładów przemysłowych, urządzeń oraz zakładów handlowych ma zasięg lokalny i dotyczy w większości przypadków tylko pojedyncze domostwa. Tylko odsetek mieszkańców Bydgoszczy, naraŜonych jest na ponadnormatywny hałas pochodzący od źródeł przemysłowych i wynosi 0,2 %. Pola elektromagnetyczne Zanieczyszczenie środowiska promieniowaniem elektromagnetycznym (PEM) od lat wzbudza obawy społeczeństwa. Działanie PEM na człowieka jest nieszkodliwe, dopóki jego skutki mieszczą się w granicach wyznaczonych przez zdolności adaptacyjne organizmu. Natomiast moŜe być szkodliwe po przekroczeniu 17 „Program ochrony środowiska przed hałasem dla Miasta Bydgoszczy” 127 tych granic. Źródłem pól elektromagnetycznych są: urządzenia i linie energetyczne, urządzenia radiokomunikacyjne, radiolokacyjne i radionawigacyjne, urządzenia elektryczne pracujące w zakładach pracy i gospodarstwach domowych. Podstawowe regulacje prawne dotyczące ochrony przed polami elektromagnetycznymi zawiera ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Ustawa ta definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne i magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz, a ochrona przed nimi polega na utrzymaniu poziomów tych pól poniŜej wartości dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, a takŜe zmniejszanie poziomów co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003 Nr 192 poz. 1883) określa dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zróŜnicowane dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz miejsc dostępnych dla ludności, a takŜe zakresy częstotliwości promieniowania, dla których określa się parametry fizyczne, charakteryzujące oddziaływanie pól na środowisko. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) okresowe badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku prowadzi wojewódzki inspektor ochrony środowiska. Jednocześnie zgodnie z art. 124 wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Począwszy od roku 2008 monitoring pól elektromagnetycznych (PEM) realizowany jest w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645), które określa zakres i sposób prowadzenia przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska badań poziomów pól elektromagnetycznych. Sondę pomiarową powinna znajdować się na wysokości 2m nad poziomem terenu w odległości nie mniejszej niŜ 100 metrów od rzutu anten instalacji radiokomunikacyjnych, radiolokacyjnych radionawigacyjnych na powierzchnię terenu. Celem pomiarów jest wyłącznie określenie poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku w miejscach dostępnych dla ludności, nie słuŜą one natomiast określeniu wpływu poszczególnych obiektów emitujących fale elektromagnetyczne na poziom pól w środowisku. W związku z tym uzyskane wyniki nie mogą stanowić podstawy do wnioskowania o wielkości emisji pól elektromagnetycznych ze źródeł (obiektów) znajdujących się w pobliŜu miejsc, w których realizowano pomiary. Według danych z opracowania ekofizjograficznego do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Bydgoszczy na terenie miasta Bydgoszczy znajduje się wiele urządzeń mogących emitować szkodliwe pola elektromagnetyczne, jednak zasięg ich nie jest duŜy. Są to: 424 anten telefonii GSM 900 373 anten telefonii GSM 1800 626 anten UMTS Urządzenia GSM i UMTS mieszczą się na łącznej liczbie 419 masztów. Natomiast według danych ze strony internetowej bts-gsm.eu na terenie miasta jest 347 masztów. 541 anten nadawczych radiolinii oraz 541 anten odbiorczych radiolinii, umiejscowionych na łącznie 263 masztach 14 głównych punktów zasilania (GPZ). W liczbie 263 masztów radiolinii jest ok. 40 masztów poza granicami miasta Bydgoszczy jednak wymagają one analizy ze względu na technologiczne powiązanie z siecią transmisji danych w rejonie miasta. Największe skupiska masztów GSM/UMTS znajdują się .w dzielnicach: Śródmieście, Bartodzieje, WyŜyny i Fordon. Największe skupiska urządzeń radiolinii znajdują się w rejonie ulic Roztoczańskiej i Izerskiej gdzie zlokalizowano duŜy węzeł komunikacyjny. Na terenie Bydgoszczy głównymi elementami elektroenergetycznej sieci przesyłowej są linie 220 kV wprowadzone do stacji Jasiniec 220 kV/110 kV zlokalizowanej przy ul. Jasinieckiej oraz sieć napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia 110 kV wraz ze stacjami 110 kV/15 kV (GPZ Jachcice, Śródmieście, Błonie, Osowa Góra, Bydgoszcz Północ, Rupienica, Bydgoszcz Wschód, Romet, Bydgoszcz Południe, Fordon, Kauczuk, EC II, Zachem, Zachem II oraz projektowane CzyŜkówko, Glinki, Fordon ATR, Fordon 2, Fordon 3). W Planie Rozwoju Sieci Przesyłowej sporządzonej przez PSE Operator S.A., zgodnie z przyjętą koncepcją przebudowy sieci przesyłowej w kraju, ujęto równieŜ strukturalne zmiany układu zasilania miasta Bydgoszczy, polegające na zmianie napięcia zasilania SE Bydgoszcz Zachód i SE Jasiniec z 220 na 400 kV i zamknięciu pierścieni 400 kV. W SE Jasiniec i Bydgoszcz rozdzielnie 220 kV zostaną zastąpione rozdzielniami 400 kV. W Planie Rozwoju Sieci Przesyłowej zaplanowano na lata 2010-2015 następujące 128 inwestycję: • Budowę linii 400 kV Piła Krzewina – Bydgoszcz Zachód, • Budowę linii 400 kV Pątnów – Jasiniec – Grudziądz, • Modernizację SE Jasiniec i Bydgoszcz, • Budowę mocy interwencyjnej w wielkości 200 MW połączonej do SE Grudziądz w celu poprawy pewności zasilania tego obszaru, w tym równieŜ aglomeracji bydgoskiej. Budowa linii 400 kV Piła Krzewina – Bydgoszcz Zachód niewątpliwie będzie oddziaływać na środowisko w zakresie pól elektromagnetycznych, szumów akustycznych i zakłóceń radioelektrycznych. Nowa linia powinna być tak zaprojektowana i wykonana aby spełniała obowiązujące przepisy i normy. W zakresie emisji pola elektromagnetycznego moŜliwe jest przekroczenie wartości granicznej składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego określonej w obowiązujących przepisach dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, natomiast w zakresie emisji hałasu przekroczenie dopuszczalnych poziomów dla terenów zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej. Przekroczenia te mogą mieć miejsce na obszarze znajdującym się pod przewodami linii lub w ich pobliŜu i są powodem ograniczenia moŜliwości zabudowy mieszkaniowej w najbliŜszym otoczeniu linii. Dopuszczalny poziom natęŜenia pola zakłóceń, mierzony w warunkach eksploatacyjnych nie powinien przekraczać przyjętych norm. Od stycznia 2011 r. weszły w Ŝycie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 roku w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. Nr 130, poz. 880). Na podstawie nowych przepisów będzie moŜliwa ewidencja instalacji wytwarzających pola elektromagnetyczne. Instalacje te wymagają zgłoszenia do właściwego organu (wójta, burmistrza, prezydenta, starosty, marszałka) w zaleŜności od rodzaju instalacji i jej parametrów. Z badań prowadzonych przez WIOŚ w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, w latach 2006-2010 wynika, Ŝe w Ŝadnym paśmie częstotliwości na obszarze miasta, w skład którego wchodzą tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową i miejsca dostępne dla ludności, nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. W 2010 roku na terenie Bydgoszczy monitoring promieniowania elektromagnetycznego w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowej prowadzono na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w następujących punktach: ul. Grzymały Siedleckiego 11 ul. Mickiewicza 2 ul. Altanowa 4 ul. Kanałowa 6, Kościół ul. Koronowska 96 ul. Leśna 11-19 ul. Przemysłowa 8 ul. Sandomierska 35 ul. Wyzwolenia 122 ul. ks. Schulza 5 Na podstawie przeprowadzonych pomiarów prowadzonych na terenie Bydgoszczy w 2010 roku nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych norm na Ŝadnym ze stanowisk pomiarowych. NajwaŜniejsze problemy: 1. Przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w mieście 2. Wzrost natęŜenia ruchu drogowego i udziału transportu cięŜkiego 3. Lokalizacja budynków mieszkalnych w bliskim sąsiedztwie szlaków komunikacyjnych o znacznym natęŜeniu ruchu 4. Blisko połowa mieszkańców Bydgoszczy naraŜonych jest na hałas drogowy przekraczający ustalone wartości dopuszczalne 5. Wzrost liczby miejsc generowania promieniowania elektromagnetycznego poprzez rozwój sieci telefonii komórkowej 6. Brak wystarczającej wiedzy mieszkańców na temat wpływu promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie ludzi 129 5.5. Środowisko a zdrowie Szybka urbanizacja, rozwój cywilizacji i postęp technologiczny symbolizuje jakość Ŝycia człowieka. Wszystko to wpływa na zwiększające się zanieczyszczenie środowiska powodując nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym. Istnieją wyraźne korelacje między zanieczyszczeniem środowiska a zdrowiem ludzi i jakością Ŝycia. Zdrowie człowieka uzaleŜnione jest od czterech podstawowych czynników, takich jak styl Ŝycia, geny, opieka medyczna oraz środowisko Ŝycia. Na zanieczyszczenie środowiska naraŜeni są szczególne mieszkańcy duŜych skupisk miejskich. W środowisku na organizm człowieka działa jednocześnie wiele czynników szkodliwych, które występują w stosunkowo niskich stęŜeniach w powietrzu, wodzie, glebie oraz Ŝywności. Zwykle ich działanie ma charakter przewlekły, trwający często przez całe lub większość naszego Ŝycia. Skumulowane w organizmie działają na róŜne układy i narządy człowieka, stanowią zagroŜenie dla naszego zdrowia, a nawet następnych pokoleń. Skutki zdrowotne naraŜenia środowiskowego są róŜnorodne i objawiają się w postaci przejściowych lub trwałych zaburzeń funkcjonalnych, a rzadziej w postaci ewidentnych chorób tj.: alergie, choroby układu oddechowego, sercowo – naczyniowego i pokarmowego, nowotwory, a takŜe problemy z rozrodczością, zaburzenia neurorozwojowe oraz skracanie czasu trwania Ŝycia. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 30% wszystkich chorób na świecie spowodowanych jest szkodliwym wpływem czynników środowiskowych, a 40% z nich dotyczy dzieci poniŜej piątego roku Ŝycia. Najbardziej wraŜliwe na szkodliwe oddziaływanie trucizn środowiskowych są dzieci, ze względu na uwarunkowania fizjologiczne i charakterystyczne zachowania. NaraŜenie organizmu dziecka moŜe objawić się w późniejszym wieku, w postaci odległych skutków zdrowotnych. Do czynników środowiskowych wpływających na zdrowie człowieka naleŜy zaliczyć: czynniki chemiczne – substancje chemiczne organiczne i nieorganiczne (np. kadm, ołów, rtęć, pestycydy), czynniki fizyczne – hałas, mikroklimat, promieniowanie, czynniki biologiczne – bakterie, wirusy, grzyby, pasoŜyty sytuacje nadzwyczajne – katastrofy naturalne, awarie przemysłowe. Zanieczyszczenie środowiska prowadzi równieŜ do zmian klimatu. Zmiany te w kolejnych dziesięcioleciach mogą się przyczynić między innymi do zmniejszenia zasobów wodnych, zwiększenia częstotliwości i intensywności powodzi, topnienia lodowców, erozji gleb, a takŜe nasilenia takich zjawisk ekstremalnych, jak: trąby powietrzne, gradobicia czy fale mrozów oraz anomalnych upałów. Największą presję na środowisko wywierają: przemysł, transport i komunikacja, a takŜe powaŜne awarie. Unia Europejska dąŜy do poprawy zdrowia fizycznego swoich obywateli, podejmując coraz więcej działań na róŜnych szczeblach. Zostały ustalone dziedziny, które wymagają zwiększonej uwagi: ograniczenie naraŜenia na oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz substancji potencjalnie szkodliwych dla zdrowia, takich jak związki chemiczne i biologiczne. Utworzono komitety naukowe, które dokonują oceny ryzyka i zwracają uwagę na nowe, znaczące wyniki badań. Ich zadaniem jest wspieranie Wspólnoty w kontrolowaniu substancji, które mogą mieć szkodliwy wpływ na zdrowie i środowisko. Działania UE skupiają się na zagadnieniach takich jak: promieniowanie, hałas, pola elektromagnetyczne, zanieczyszczenie środowiska, ograniczenie liczby wypadków i obraŜeń, poprawa bezpieczeństwa produktów. NajwaŜniejszymi problemami związanymi z oddziaływaniem zanieczyszczeń środowiska na stan zdrowia ludzi w mieście Bydgoszczy są: zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego (zanieczyszczenia z sektora przemysłowego i komunikacji), jakość wód powierzchniowych oraz hałas. Wśród zanieczyszczeń powietrza największy wpływ na zdrowie mieszkańców Bydgoszczy mają pyły i benzo(a)piren. W ostatnich kilkunastu latach notuje się stałą poprawę jakości powietrza atmosferycznego, jednak cały czas obserwuje się przekroczenia dla pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu i arsenu. Na podstawie rocznej oceny jakości powietrza atmosferycznego aglomeracja bydgoska została zakwalifikowana do niekorzystnej klasy C. Niekorzystne oddziaływanie wpływu pyłu zawieszonego na organizm człowieka następuje zarówno wskutek bezpośredniego kontaktu z zanieczyszczonym powietrzem, jak i z powodu zmian w środowisku przyrodniczym. Bardzo istotny, chociaŜ zwykle niedoceniany wpływ na zdrowie populacji ludzkiej wywiera takŜe pył występujący w pomieszczeniach. Z tego względu bardzo waŜne jest prowadzenie kompleksowego monitoringu stęŜeń pyłu atmosferycznego i wewnątrz pomieszczeń. Z badań epidemiologicznych wynika, iŜ 3 wzrost stęŜenia zanieczyszczeń pyłowych PM10 o 10 µg/m powoduje kilkuprocentowy wzrost zachorowań na choroby górnych dróg układu oddechowego, w tym astmy. Jak wynika z raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), długotrwałe naraŜenie na działanie pyłu zawieszonego PM2,5 skutkuje skróceniem średniej długości Ŝycia. Krótkotrwała ekspozycja na wysokie stęŜenia pyłu PM2,5 jest równie niebezpieczna, powodując wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i krąŜenia oraz wzrost ryzyka nagłych przypadków wymagających hospitalizacji. NaleŜy podkreślić, Ŝe pyły oddziałują szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie, ale takŜe na roślinność, gleby i wodę. 130 Nośnikiem benzo(a)pirenu w powietrzu jest pył, dlatego jego szkodliwe oddziaływanie jest ściśle związane z oddziaływaniem pyłu oraz jego specyficznymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Wykazuje małą toksyczność ostrą, zaś duŜą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością do kumulacji w organizmie. Benzo(a)piren wykazuje toksyczność układową, powodując uszkodzenie nadnerczy, układu chłonnego, krwiotwórczego i oddechowego, zwiększa takŜe ryzyko zachorowanie na nowotwory. W 2010 roku w Bydgoszczy stwierdzono 3 720 zgonów, jest to niewielki spadek w porównaniu do roku wcześniejszego. Najczęstszą przyczyną zgonów były choroby układu krąŜenia (42%) i nowotwory (31%). Niewątpliwie moŜe mieć to związek z zanieczyszczeniami powietrza. Jakość wód powierzchniowych występujących na terenie Bydgoszczy nadal nie jest w pełni zadowalająca i wskazuje na utrzymanie się wysokiego poziomu zanieczyszczenia bakteriologicznego. Występujące w wodzie bakterie mogą kolonizować skórę i błony śluzowe jamy ustnej oraz układu oddechowego. Wody przeznaczone do spoŜycia, które są zanieczyszczone wymagają skomplikowanych procesów uzdatniania, które generują wysokie koszty finansowe. Kolejnym istotnym czynnikiem wpływających na zdrowie mieszkańców Bydgoszczy jest hałas. Wysokie poziomy dźwięku pochodzą przede wszystkim od komunikacji drogowej. Prowadzone badania wykazały przekroczenia dopuszczalnych poziomów dźwięku na wszystkich punktach pomiarowo-kontrolnych. Ponadnormatywny poziom dźwięku moŜe powodować uszkodzenie słuchu, a takŜe negatywnie wpływa na psychikę. Szkodliwość działania hałasu na organizm człowieka objawia się zmęczeniem, gorszą wydajnością nauki, trudnościami w skupieniu uwagi, zaburzeniami orientacji, podwyŜszeniem ciśnienia krwi, bólem i zawrotami głowy, czasowym lub trwałym uszkodzeniem słuchu. RównieŜ waŜnym zagroŜeniem dla zdrowia mieszkańców Bydgoszczy są powaŜne awarie oraz transport materiałów niebezpiecznych. Przeciwdziałanie powaŜnym awariom przemysłowym, a takŜe, w przypadku zaistnienia takich awarii, usuwanie ich skutków, jest bardzo waŜne zarówno dla zdrowia i Ŝycia okolicznych mieszkańców, jak i środowiska naturalnego. W Polsce istnieje system nadzoru nad instalacjami mogącymi stworzyć zagroŜenie powaŜnych awarii dla środowiska, sprawowany przez słuŜby Inspekcji Ochrony Środowiska. Jest on 18 dostosowany do przepisów unijnych w tym zakresie. Niezbędnym narzędziem w ustalaniu źródeł powaŜnych awarii jest rejestr zakładów, których działalność moŜe być przyczyną wystąpienia powaŜnej awarii, w tym zakładów o duŜym (ZDR) i zwiększonym (ZZR) ryzyku wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej, prowadzony zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o duŜym ryzyku wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej. (Dz. U. Nr 58, poz. 535 z późn. zm.). Na terenie miasta Bydgoszczy w 2011 roku funkcjonowało 6 zakładów, w tym 4 zakłady zakwalifikowane do zakładów 19 duŜego ryzyka wystąpienia awarii przemysłowej : Zakłady o zwiększonym ryzyku powaŜnej awarii przemysłowej (ZZR): „Natural Chemical Products” Sp. z o.o. ul. Wojska Polskiego 65, Bydgoszcz CIECH Pianki Sp. z o.o. ul. Wojska Polskiego 65, Bydgoszcz Zakłady o duŜym ryzyku wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej (ZDR): Zakłady Chemiczne „ZACHEM” S.A. ul. Wojska Polskiego 65, Bydgoszcz „BARTER” S.A. Rozlewnia Gazu Płynnego ul. Portowa 8, Bydgoszcz „BAŁTYK GAZ” Sp. z o.o. Centrum Regionalne Północ, ul. Ołowiana 41, Bydgoszcz Zakłady Chemiczne „NITRO-CHEM” S.A. ul. Wojska Polskiego 65 A, Bydgoszcz Przyczynami wystąpienia potencjalnych awarii mogą być: niedopatrzenia lub niewłaściwa obsługa urządzeń technologicznych, niewłaściwa eksploatacja i konserwacja urządzeń, naturalne zuŜycie materiału, ukryte wady techniczne. W razie wystąpienia awarii przemysłowej Wojewoda, poprzez komendanta wojewódzkiej Państwowej StraŜy PoŜarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, podejmuje działania niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków. Obowiązany jest równieŜ poinformować marszałka województwa o podjętych 18 Dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa powaŜnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi oraz dyrektywa 2003/105/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2003 r. zmieniającej dyrektywę Rady 96/82/WE w sprawie kontroli niebezpieczeństwa powaŜnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi. 19 Na podstawie pisma z WIOŚ w Bydgoszczy z dnia 16.04.2012 r, nr WIOŚ-WMŚ.7016.43.2012.ZCZ 131 działaniach. W 2010 roku na terenie Bydgoszczy miały miejsce dwie awarie przemysłowe, które zostały opisane w tabeli poniŜej. Tabela 75 Data Awarie przemysłowe na terenie Bydgoszczy w 2010 roku Działania podjęte przez organy Inspekcji Ochrony Opis zdarzenia Środowiska 16.02.2010 r Wyciek oleju napędowego z cysterny samochodowej Uwagi Transport Inspektorzy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy przeprowadzili rozpoznanie drogowy na miejscu zdarzenia oraz ustalili, co następuje: Zdarzenie miało miejsce na drodze krajowej w Bydgoszczy na skrzyŜowaniu ulic Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Kamiennej. Z powodu nieszczelności przewodu przy zaworze dwukomorowej cysterny samochodowej na utwardzoną powierzchnię jezdni, z uszkodzonej komory cysterny 3 przewoŜącej 15,9 m oleju napędowego, wyciekło ok. 6 3 m oleju. Cysterna naleŜy do Hurtowni Olejów i Paliw OLKOP i 3 przewoziła w całości ok. 30 m oleju napędowe-go. Akcję ratowniczą prowadziło 5 jednostek Państwowej StraŜy PoŜarnej w Bydgoszczy. Polegała ona na: − zabezpieczeniu miejsca zdarzenia, − spompowaniu paliwa z uszkodzonej cysterny w 3 ilości ok. 8m , − posypaniu wycieku sorbentem słuŜącym do neutralizacji produktów naftowych w ilości ok. 1 Mg, 3 − zebraniu ok. 1m odpadów poawaryjnych z powierzchni drogi. Istniało zagroŜenie zanieczyszczeniem rzeki Brdy. O zdarzeniu powiadomiono Bydgoskie Centrum Zarządzania Kryzysowego. Na miejscu zdarzenia był Miejski Zarząd Dróg w Bydgoszczy oraz Miejskie Wodociągi i Kanalizacje Sp. z o.o. w Bydgoszczy. Inspektorzy WIOŚ w Bydgoszczy prowadzili monitoring wylotów wód deszczowych sieci kanalizacyjnej do rzeki Brdy z rejonu zdarzenia. 25.06.2010 r PoŜar rozpuszczalników Przeprowadzenie przez Kujawsko-Pomorski WIOŚ w PSPA Bydgoszczy rozpoznania zdarzenia, z którego wynikało, co następuje: Zdarzenie miało miejsce w dniu 25 czerwca 2010 r. na terenie firmy Innowacyjno-WdroŜeniowej Spółka ”SOPUR”. w Bydgoszczy. W czasie rozlewania toluenu z 3 pojemników o pojemności 1 m doszło do zapłonu par toluenu wewnątrz pojemnika. Spowodowało to rozerwanie pojemnika, rozlanie się płonącego toluenu na sąsiednie dwa pojemniki zawierające octan butylu i ich spalenie się z całą zawartością. W wyniku poŜaru spaliły się następujące substancje niebezpieczne: 3 o ok. 1 m toluenu (oznaczenie F – ciecz łatwopalna, tworząca z powietrzem mieszaniny wybuchowe i Xi – substancja szkodliwa, wg International Chemical Safety Card 0078 jest szkodliwa dla organizmów wodnych); 3 o ok. 1 m octanu butylu (ciecz palna, tworząca z powietrzem mieszaniny wybuchowe, wg Interna-tional Chemical Safety Card 0399 jest szkodliwa dla organizmów wodnych). Akcję gaszenia poŜaru podjęła zakładowa słuŜba 132 Data Opis zdarzenia Działania podjęte przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska Uwagi ratownicza, które kontynuowana była przez jednostkę ratowniczo-gaśniczą z Komendy Miejskiej Państwowej StraŜy PoŜarnej z Bydgoszczy. Zabezpieczono równieŜ znajdujące się w pobliŜu zbiorniki z propanem i butanem. Według wstępnych ustaleń przyczyną zapłonu toluenu była iskra spowodowana elektrycznością statyczną. Protokół z postępowania w sprawie zdarzenia przekazany został do WIOŚ w Bydgoszczy. W obrębie zasięgu zdarzenia przebywał tylko jeden pracownik (operator procesu przelewania toluenu). SkarŜył się na dolegliwości w obrębie klatki piersiowej i został on zabrany do szpitala na 24 godzinną obserwację. Po tym okresie wypisany został ze szpitala. Zdarzenie nie spowodowało skutków dla środowiska; Źródło: Główny Inspektor Ochrony Środowiska. PSPA - zakład wpisany do rejestru potencjalnych sprawców powaŜnych awarii, ale nie naleŜący do ZDR lub ZZR Transport i stosowanie materiałów niebezpiecznych stwarzają niebezpieczeństwo ich niekontrolowanego uwolnienia do otoczenia, a takŜe wystąpienia zapłonu i wybuchu. Skutkami tych zdarzeń mogą być: skaŜenie środowiska, zagroŜenie dla zdrowia i Ŝycia ludzi, zniszczenie konstrukcji budowlanych, rozprzestrzenianie się ognia na sąsiednie obszary oraz wytworzenie duŜej ilości gazów poŜarowych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz podlega obowiązkowi zgłoszenia (Dz. U. Nr 107, poz. 742) przewóz drogowy towarów niebezpiecznych wymienionych w załączniku ww. rozporządzenia podlega obowiązkowi zgłoszenia do komendanta wojewódzkiego Policji oraz do komendanta wojewódzkiego Państwowej StraŜy PoŜarnej. KaŜdy kto dba o środowisko dba równieŜ o własne zdrowie. KaŜdy mieszkaniec Bydgoszczy moŜe ograniczyć emisję zanieczyszczeń do środowiska stosując w domu i pracy jak najmniej szkodliwych środków chemicznych, segregując odpady komunalne czy oszczędzając energię. MoŜna równieŜ wybierać produkty przyjazne dla środowiska oznaczone specjalnymi etykietami i certyfikatami. 6. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH 6.1. Zarządzanie środowiskowe Idea zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na środowisko została zapoczątkowana na przełomie lat 60 i 70-tych XX wieku. Wcześniej przedsiębiorstwa zajmowały się głównie naprawianiem szkód wyrządzanych w środowisku. W latach 80-tych pojawiła się koncepcja kompleksowego podejścia do problemu zarządzania wpływem na środowisko. Zaczęto wdraŜać nowe technologie, stosować odpowiednio dobrane materiały i surowce i inne działania tego typu. Pojawiło się pojęcie „zarządzanie środowiskowe”. Zarządzanie środowiskowe oznacza te aspekty ogólnej funkcji zarządzania organizacją, które dotyczą kontrolowania i sterowania wpływem, jaki wywiera ona na środowisko. Pojęcie to obejmuje całość problemów dotyczących wpływu wywieranego na środowisko, a mających znaczenie dla strategii firmy i jej konkurencyjności na rynku. Filozofia zarządzania środowiskowego została po raz pierwszy sformułowana w połowie lat osiemdziesiątych w „Kodeksie postępowania w zakresie zarządzania środowiskowego” Niemieckiego Stowarzyszenia na Rzecz Zarządzania Środowiskiem. Warunkiem koniecznym funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego jest jego integracja z ogólnym systemem zarządzania organizacją. Nie moŜe dobrze funkcjonować system zarządzania środowiskowego opracowany i wprowadzony niezaleŜnie od ogólnych celów, priorytetów i procedur obowiązujących w danej organizacji. Dotyczy to zarówno polityki ekologicznej, która powinna stanowić integralną część ogólnej polityki firmy, jak i wszelkich praktyk, procedur, procesów i środków. W przeciwnym wypadku moŜe dochodzić do konfliktów, poniewaŜ w wielu wypadkach cele ochrony środowiska ustanowione bez uwzględniania celów ekonomicznych firmy, okaŜą się z nimi sprzeczne. WdroŜenie systemu i jego certyfikacja przedstawia Przedsiębiorstwo jako organizację, która: 133 prowadzi działalność z uwzględnieniem swojej Odpowiedzialności Społecznej (CSR – Corporate Social Responsibility), realizuje w sposób kontrolowany procesy związane z istotnymi aspektami środowiskowymi, realizuje zadania zmierzające do osiągnięcia określonych celów środowiskowych oraz realizacji zadań i programów środowiskowych, zobowiązała się do: utrzymywania zgodności z prawem środowiskowym, zapobiegania zanieczyszczeniom, dąŜenia do ciągłej poprawy wyników na rzecz ochrony środowiska. Korzyści, jakie przedsiębiorstwo moŜe osiągnąć z wdroŜenia Systemu Zarządzania Środowiskiem: zwiększenie konkurencyjności firmy - lepszy wizerunek firmy w oczach potencjalnych klientów i inwestorów, poprawa wizerunku Organizacji jako odpowiedzialnej społecznie (CSR – Corporate Social Responsibility), ułatwienie dostępu do róŜnego rodzaju programów mających na celu dofinansowywanie działalności Przedsiębiorstwa, uporządkowanie stanu formalnoprawnego - zgodność lub większe prawdopodobieństwo zgodności z wymaganiami prawnymi, łatwiejsze uzyskiwanie pozwoleń i zatwierdzeń, dzięki spełnieniu wymagań prawa, redukcję wytwarzania zanieczyszczeń i odpadów, redukcja kosztów usuwania odpadów i kosztów energii oraz opłat za korzystanie ze środowiska, lepsza współpraca i stosunki ze społeczeństwem, władzami oraz jednostkami kontrolującymi, nacisk połoŜony na zapobieganie, a nie na działania korygujące powoduje obniŜenie ryzyka środowiskowego, a przez to obniŜenie mogących wystąpić kosztów kar i odszkodowań, Najpopularniejszymi standardami, które definiują wymagania odnośnie Systemów Środowiskowych są obecnie: ISO 14001:2004 Environmental Management Systems (EMS), czyli System Zarządzania Środowiskowego (SZŚ), System Ekozarządzania i Audytu EMAS (ang. Eco Management and Audit Scheme) FSC - System Certyfikacji Kontroli Pochodzenia Produktu oraz Gospodarki Leśnej, EN 16001:2009 - System Zarządzania Energią. Dodatkowo elementy proekologiczne znajdują się równieŜ w innych standardach, jak: • SQAS (Safety and Quality Assessment System), czyli System Badania i Oceny Bezpieczeństwa i Jakości opracowany przez Europejską Izbę Przemysłu Chemicznego w celu stworzenie warunków odpowiedzialnego i bezpiecznego obrotu produktami branŜy chemicznej, • Standardy poszczególnych globalnych koncernów (charakteryzujące się zazwyczaj bardziej rygorystycznymi wymaganiami niŜ te przedstawione w popularnych standardach i wymaganiach prawa poszczególnych Krajów, w których funkcjonują zakłady koncernów (przykładami takich koncernów są np. Toyota, Toshiba itp.). ISO 14001:2004 Environmental Management Systems (EMS), czyli System Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) jest normą, w której Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna zawarła wymagania odnośnie systemu zarządzania środowiskowego. Podstawowym zadaniem niniejszej normy ISO 14001 jest wspomaganie ochrony środowiska i zapobieganie zanieczyszczeniom w sposób uwzględniający potrzeby społeczno-ekonomiczne. Obecnie nie ma Ŝadnego centralnego rejestru, w którym byłyby gromadzone dane o liczbie organizacji posiadających certyfikat ISO. System Ekozarządzania i Audytu EMAS (ang. Eco Management and Audit Scheme) jest Wspólnotowym, dobrowolnym instrumentem potwierdzającym ciągłe doskonalenie efektywności ekologicznej (środowiskowej) w organizacjach (przedsiębiorstwach, zakładach, instytucjach). EMAS został przyjęty przez Komisję Europejską w 1993 r., a wdroŜony w 1995 r. Składa się z 18 artykułów oraz 8 integralnych i wiąŜących załączników, z których pierwszy stanowi międzynarodowa norma ISO 14001, tj. wymagania dla Systemu Zarządzania Środowiskowego. EMAS obowiązuje we wszystkich 27 Państwach Członkowskich Unii Europejskiej oraz w krajach z Europejskiego Obszaru Gospodarczego (European Economic Area), jednak przystąpienie do niego jest dobrowolne. Organizacje zarejestrowane w EMAS są w pełni zgodne z prawem, posiadają funkcjonujący system zarządzania środowiskowego oraz komunikują swoje efekty działalności środowiskowej poprzez publikowanie niezaleŜnie zweryfikowanej deklaracji środowiskowej. Organizacja, która chce zarejestrować się w systemie EMAS musi wdroŜyć system zarządzania środowiskowego zgodnie z wymaganiami normy ISO 14001, opublikować deklarację środowiskową zweryfikowaną przez niezaleŜnego, akredytowanego weryfikatora środowiskowego, aktywnie włączyć 134 pracowników w proces zarządzania środowiskowego oraz postępować zgodnie z prawem. Podstawą systemu prawnego EMAS w Polsce jest Rozporządzenie Nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie zarządzania środowiskowego i audytu we Wspólnocie (EMAS) oraz ustawa z dnia 15 lipca 2011 r o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 178 poz. 1060). Z dniem 15 listopada 2008 r., po wejściu w Ŝycie zapisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz. 1227 z późn. zm.), strukturę organizacyjną systemu EMAS w Polsce tworzą: 1. 2. 3. 4. 5. Minister właściwy do spraw środowiska Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska regionalni dyrektorzy ochrony środowiska Polskie Centrum Akredytacji Krajowa Rada Ekozarządzania Zgodnie z ustawą z dnia 15 lipca 2011 roku o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska jest zobowiązany do prowadzenia rejestru krajowego organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS oraz rejestru akredytowanych weryfikatorów środowiskowych systemu EMAS. Według stanu na dzień 16 kwietnia 2012 roku w bazie zarejestrowanych były 30 organizacji i 39 obiektów, z czego na terenie miasta Bydgoszczy była jedna organizacja i obiekt - Centrum Onkologii im. prof. 20 Franciszka Łukaszczyka (PL 2.04-001-2, data rejestracji 2006-09-07) Ilość organizacji posiadających wdroŜony system EMAS mimo ciągłego wzrostu jest nadal niewielka. Z danych uzyskanych z przeprowadzonej ankietyzacji zakładów produkcyjnych i innych instytucji wynika, Ŝe niektóre zakłady mają wdroŜony system zarządzania środowiskowego. Są to: Zakłady Chemiczne ZACHEM S.A., PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Zespół Elektrociepłowni Bydgoszcz, TELEFONIKA Kable Sp. z o.o. S.K.A., Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o., Spółka Wodna KAPUŚCISKA, GRAFPOL B.M. MESZKES, Unilever Polska S.A., BellerPack BellerDruk Sp. z o.o., PKP Cargo S.A., REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o., TYCO Electronics, AFFABRE Sp. z o.o., IMS Sofa Sp. z o.o., Prettl Adion Polska Sp. z o. o., VOLEX Poland Sp. z o.o., BUDOPOL S.A., ATLAS Zakład Produkcyjny nr 3. Wśród jednostek posiadających wdroŜony system zarządzania środowiskowego naleŜą: Centrum Onkologii im. prof. Franciszka Łukaszczyka, Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza. Polski Rejestr Czystej Produkcji i Odpowiedzialnej Przedsiębiorczości jest ogólnopolskim, dostępnym publicznie wykazem jednostek organizacyjnych, wyróŜniających się w zakresie realizacji zapobiegawczej strategii Czystej Produkcji. Rejestr prowadzony jest przez Stowarzyszenie Polski Ruch Czystszej Produkcji. W latach 1996-2012 świadectwo Czystej Produkcji nadano 247 jednostkom organizacyjnym, w tym trzem 21 jednostkom funkcjonującym na terenie miasta Bydgoszczy : Zakłady Radiowe "ELTRA" S.A . Zakłady Chemiczne "ORGANIKA - ZACHEM" Bydgoskie Zakłady Przemysłu Gumowego "STOMIL". NajwaŜniejsze problemy: 1. Brak faktycznego zaangaŜowania w optymalizowanie działań na rzecz środowiska, wynikający w duŜym stopniu z braku zrozumienia koncepcji systemu zarządzania środowiskiem, 2. Instrumentalne traktowanie systemu zarządzania środowiskowego ukierunkowane jedynie na uzyskanie certyfikatu, 3. Brak skutecznych mechanizmów stymulujących uczestnictwo przedsiębiorstw i instytucji w systemach zarządzania środowiskowego, 4. Znikoma liczba podmiotów, które przystąpiły do systemu EMAS. 6.2. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Zarówno w polskim prawie, jak i w prawie Unii Europejskiej podkreśla się istotną rolę społeczeństwa w zapewnieniu właściwej ochrony środowiska. W polskim prawodawstwie udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska uregulowany jest w ustawie z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227). Organy administracji (w tym administracja rządowa 20 21 www.emas.mos.pov.pl z dnia 16.04.2012 r. www.programcp.org.pl 135 i samorządowa wszystkich szczebli a takŜe inne podmioty, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do wykonywania zadań publicznych dotyczących środowiska i jego ochrony) są zobowiązane do udostępniania kaŜdemu informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone. Informacje, które mogą być udostępniane dotyczą: stanu elementów środowiska (m.in. woda, powietrzem powierzchnia ziemi, kopaliny itp.) emisji, w tym odpadów promieniotwórczych, a takŜe zanieczyszczeń które wpływają lub mogą wpływać na elementy środowiska, środków, tj.: środki administracyjne, polityki, przepisy prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, plany, programy itp. a takŜe działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, jak równieŜ środków i działań, które mają na celu ochronę tych elementów, raportów na temat realizacji przepisów dotyczących ochrony środowiska, analiz kosztów i korzyści oraz innych analiz gospodarczych i załoŜeń wykorzystanych w ramach środków i działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków Ŝycia ludzi, oraz stanu obiektów kultury i obiektów budowlanych. Ww. ustawa wprowadza równieŜ procedurę udziału społeczeństwa, zarówno w przypadku udziału w podejmowaniu decyzji, jak i opracowywaniu dokumentów. Społeczeństwo ma moŜliwość składania uwag i wniosków, a organ administracji publicznej rozpatruje wszystkie wniesione uwagi i wnioski. Ponadto moŜliwe jest przeprowadzenie publicznej rozprawy administracyjnej otwartej dla społeczeństwa. Zapewnienie udziału społeczeństwa w ochronie środowiska ma na celu m.in.: wzrost społecznej świadomości zagadnień ochrony środowiska i pogłębienie rozumienia zagadnień środowiska i zrównowaŜonego rozwoju, zwiększenie zaufania do administracji i społecznego poparcia dla decyzji dotyczących środowiska, wzmocnienia odpowiedzialności administracji i jawności w podejmowaniu decyzji, poprawę jakości i wykonania decyzji. Celom tym słuŜyć ma: zapewnienie we właściwym terminie i ułatwianie dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, poprzez: aktywne udostępnianie informacji, udostępnianie informacji na wniosek, tworzenie rejestrów ułatwiających dostęp do informacji, umoŜliwienie społeczeństwu przedstawiania swoich poglądów: przed wydaniem waŜniejszych decyzji administracyjnych dotyczących środowiska, przed uchwalaniem dokumentów strategicznych mających znaczenie dla środowiska, przed uchwaleniem ustaw i rozporządzeń mających znaczenie dla środowiska, zapewnienie dostępu społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości w przypadkach: nierespektowania jego praw dotyczących dostępu do informacji o środowisku, występowania nieprawidłowości respektowaniu procedur dotyczących środowiska, potrzeby kwestionowania działań lub zaniechania działań w dziedzinie środowiska przez organy administracji i inne osoby. W Urzędzie Miasta w Bydgoszczy konsultacje z mieszkańcami przeprowadzane się w przypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach waŜnych dla miasta. Podstawowym celem konsultacji jest wysondowanie opinii mieszkańców w sprawie poddanej konsultacji. Konsultacje mają charakter opiniodawczy, a ich wyniki nie są wiąŜące dla organów miasta. Zasady i tryb przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami Bydgoszczy reguluje uchwała Nr XII/155/07 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 30 maja 2007 roku. Prezydent Miasta zawiadamia o dniu, miejscu i sposobie przeprowadzenia konsultacji, co najmniej na 7 dni przed terminem jej rozpoczęcia poprzez rozpowszechnienie zawiadomienia w mediach lokalnych oraz na stronie BIP Urzędu Miasta Bydgoszczy, konsultacje przeprowadza zespół do spraw konsultacji powołany przez Radę Miasta, zespół do spraw konsultacji przekazuje Prezydentowi Miasta uzyskane opinie i uwagi, Prezydent Miasta przekazuje Radzie Miasta zbiorcze wyniki w terminie 14 dni licząc od ostatniego dnia wyznaczonego do zgłaszania przez mieszkańców opinii i uwag, przewodniczący Rady informuje radnych na sesji Rady o wynikach konsultacji, wyniki konsultacji są publikowane na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej Miasta Bydgoszczy. W przypadku udziału społeczeństwa w sprawie niniejszego Programu ochrony środowiska dla Miasta Bydgoszczy procedura ta została przeprowadzona zgodnie z art. 17 ust. 4 ustawy Prawo ochrony 136 środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) oraz zgodnie z art. 54 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) tj.: • wystawiono publiczną informację o udziale społeczeństwa w Biuletynie Informacji Publicznej Miasta Bydgoszczy i na tablicy ogłoszeń, • umieszczono informację o udziale społeczeństwa w lokalnej prasie, • zorganizowano dwa spotkania z mieszkańcami. NajwaŜniejsze problemy: 1. Małe zainteresowanie społeczeństwa udziałem w konsultacjach 6.3. Rozwój badań i postęp techniczny Prawodawstwo zarówno polskie jak i unijne stawia szereg wymagań i zaleceń w zakresie ograniczania wpływu człowieka na środowisko naturalne. WiąŜe się to z poszukiwaniem i wdraŜaniem coraz to nowocześniejszych technologii i rozwiązań, które ograniczą do minimum negatywny wpływ działalności człowieka na środowisko, a takŜe spowodują poprawienie stanu środowiska naturalnego. Temu procesowi sprzyja podnosząca się świadomość ekologiczna, wzrost wiedzy społeczeństwa oraz rozwijająca się lokalna gospodarka. Na terenie Bydgoszczy w 2010 roku działało 16 wyŜszych uczelni (w tym 5 państwowych) o profilu technicznym, ekonomicznym, humanistycznym, medycznym i artystycznym, które zajmowały się nie tylko kształceniem studentów ale takŜe rozwojem badań i technologii. Uczelnie te wykształciły ponad 45 tysięcy studentów. Wskaźnik osób z wyŜszym wykształceniem wynosi 13,9%. i przekracza średnią krajową szacowaną na poziomie 9,9%. Przy Uniwersytecie Techniczno-Przyrodniczym im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy powstało Regionalne Centrum Innowacyjności, którego celem jest tworzenie nowoczesnego systemu dystrybucji informacji o charakterze innowacyjnym dla potrzeb całego regionu kujawskopomorskiego oraz nawiązywanie i zacieśnianie powiązań między światem nauki i gospodarką, a takŜe inicjowanie i wdraŜanie przedsięwzięć związanych z transferem innowacyjności, wiedzy i know-how w regionie. Miasto charakteryzuje ponadprzeciętna aktywność gospodarcza i wysoki poziom przedsiębiorczości. Bydgoszcz jest rozwiniętym ośrodkiem przemysłowo-handlowym, w którym zarejestrowano 43 tys. podmiotów gospodarczych, z czego ponad 97% stanowią firmy z sektora prywatnego. Elementem wspierającym rozwój gospodarczy jest dobrze rozwinięte otoczenie biznesu. Na terenie Bydgoszczy funkcjonuje 56 banków i Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych, około 30 firm ubezpieczeniowych, liczne podmioty świadczące usługi finansowe, doradcze i zaopatrzeniowe, ponad 20 hoteli, przedstawicielstwa i firmy z branŜy telekomunikacyjnej i IT, nowoczesne centra biurowe. W mieście zlokalizowano równieŜ szereg waŜnych instytucji związanych pośrednio z gospodarką m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny i Sąd Gospodarczy, ogólnopolskie i regionalne zrzeszenia branŜowe oraz organizacje pracodawców jak: Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie, Polska Izba Producentów Urządzeń i Usług na rzecz Kolei, Business Centre Club (BCC), Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców, Bydgoski Klaster Przemysłowy, Izba Przemysłowo-Handlowa Województwa Kujawsko-Pomorskiego czy Pomorsko-Kujawska Izba Budownictwa. WaŜną rolę w rozwoju Bydgoszczy odgrywa proinwestycyjna, otwarta polityka władz miasta. Świadczą o niej między innymi: krótki czas oczekiwania na decyzje administracyjne, sprawna obsługa osób otwierających i prowadzących działalność gospodarczą, profesjonalna obsługa inwestorów w modelu „one stop shop”. Bydgoszcz bardzo sprawnie wykorzystuje środki europejskie. Miasto i jego spółki pozyskały łącznie ponad 500 mln zł, z których zrealizowano między innymi: bydgoski system wodny i kanalizacyjny (projekt MWiK Sp. z o.o.), budowę trasy W-Z na odcinku od ulicy Artyleryjskiej do ulicy śeglarskiej, renowację obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Wyspy Młyńskiej w Bydgoszczy, stworzenie w Bydgoskim Parku Przemysłowo-Technologicznym warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej (I etap), zwiększenie kapitału Bydgoskiego Funduszu Poręczeń Kredytowych, rekultywację składowiska odpadów komunalnych. Natomiast wśród projektów przewidzianych do realizacji do 2013r. na szczególną uwagę zasługują: Bydgoski Węzeł Wodny – rewitalizacja bulwarów i nabrzeŜy, połączenie linią tramwajową dworca kolejowego Bydgoszcz Główna z centrum Miasta wraz z zakupem taboru, budowa ulicy Nowoogińskiego wraz z obiektem mostowym i dojazdami, budowa linii tramwajowej do Fordonu, budowa Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych. Bydgoszcz jest ośrodkiem pręŜnie działającym na arenie Europy i świata, czego potwierdzeniem jest długa lista miast partnerskich i zaprzyjaźnionych, współpracujących z naszym Grodem w róŜnych dziedzinach: Czerkasy, Hartford, Kragujevac, Krzemieńczuk, Mannheim, Ningbo, Patras, Pawłodar, Perth, Pitesti, Reggio Emilia, Wilhelmshaven, Arvika, Eindhoven, Granada, Tuluza. 137 NajwaŜniejsze problemy: 1. Ograniczone środki finansowe na prowadzenie badań i realizację innowacyjnych przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska, 2. Niewystarczająca współpraca pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi, gospodarczymi i samorządem w zakresie wdraŜania innowacyjnych rozwiązań w przemyśle. 6.4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku Zgodnie z ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493), kaŜdy kto powoduje szkody w środowisku zobowiązany jest do poniesienia kosztów naprawienia tych szkód i przywrócenia środowiska do właściwego stanu. Jest to tak zwana zasada „zanieczyszczający płaci”. Przez szkodę w środowisku rozumie się negatywną, mierzalną zmianę stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, ocenianą w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska. Do działalności stwarzającej ryzyko szkody w środowisku zalicza się: działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, wymagającą uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, eksploatację instalacji wymagającą uzyskania: pozwolenia zintegrowanego, pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów wymagającą uzyskania zezwolenia, działalność w zakresie zbierania odpadów oraz działalność w zakresie transportu odpadów wymagające uzyskania zezwolenia, działalność zwolnioną z obowiązku uzyskania odrębnego zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbierania lub transportu odpadów, działalność związaną z transportem odpadów wymagającą zgłoszenia do rejestru, działalność wymagającą uzyskania pozwolenia wodnoprawnego tj.: wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych, retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych, zamknięte uŜycie GMO oraz zamierzone uwolnienie GMO do środowiska, w tym wprowadzanie produktów GMO do obrotu, międzynarodowy obrót odpadami, gospodarowanie odpadami wydobywczymi na podstawie zezwolenia na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, produkcję, wykorzystanie, przechowywanie, przetwarzanie, składowanie, uwalnianie do środowiska oraz transport: ◦ substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych lub substancji stwarzających zagroŜenie i mieszanin stwarzających zagroŜenie, ◦ środków ochrony roślin, ◦ produktów biobójczych, transport towarów niebezpiecznych i materiałów niebezpiecznych. W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagroŜenia szkodą w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania zapobiegawcze. Natomiast w przypadku wystąpienia szkody w środowisku podmiot korzystający ze środowiska zobowiązany jest do podjęcia działań w celu ograniczenia szkody w środowisku, zapobieŜenia kolejnym szkodom i negatywnym skutkom dla zdrowia ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji elementów przyrodniczych, w tym natychmiastowego skontrolowania, powstrzymania, usunięcia lub ograniczenia w inny sposób zanieczyszczeń lub innych szkodliwych czynników oraz do podjęcia działań naprawczych. JeŜeli bezpośrednie zagroŜenie szkodą w środowisku nie zostało zaŜegnane, mimo przeprowadzenia działań zapobiegawczych, lub wystąpiła szkoda w środowisku, podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie zgłosić ten fakt organowi ochrony środowiska i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska. Koszty przeprowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych ponosi podmiot korzystający ze środowiska. NajwaŜniejsze problemy: 1. Problemy z ustaleniem sprawcy za szkody w środowisku 138 6.5. Edukacja ekologiczna W Polityce ekologicznej państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016 celem średniookresowym jest stałe podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa zgodnie z zasadą „myśl globalnie, działaj lokalnie”, która prowadzi do: • proekologicznych zachowań konsumenckich, • prośrodowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialności za stan środowiska, • organizowania akcji lokalnych słuŜących ochronie środowiska, • uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotyczących ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna ma na celu podnoszenia świadomości i wiedzy społeczeństwa na temat ochrony środowiska naturalnego. Kształtowanie właściwych postaw przynosi korzyści zarówno dla zdrowia ludzi jak i dla środowiska naturalnego. Edukację ekologiczną naleŜy rozpowszechniać juŜ wśród najmłodszych aby móc ją kontynuować jak najdłuŜej. Na terenie miasta Bydgoszczy edukacja ekologiczna prowadzona jest głównie przez: Urząd Miasta, Nadleśnictwa, jednostki oświatowe: szkoły, przedszkola, pozarządowe organizacje i fundacje ekologiczne, firmy i instytucje. Urząd Miasta współpracuje z niŜej wymienionymi instytucjami i organizacjami w zakresie edukacji ekologicznej: Leśny Park Kultury i Wypoczynku Myślęcinek Sp. z o. o. ul. Gdańska 173 -175, 85-674 Bydgoszcz Kujawsko – Pomorskie Centrum Edukacji Ekologicznej, ul. Gdańska 173–175, 85-674 Bydgoszcz Uniwersytet Technologiczno – Przyrodniczy Im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich, ul. Ks. Kordeckiego 20, 85-225 Bydgoszcz Remondis Bydgoszcz sp. z o. o., ul. Inwalidów 4, 85-749 Bydgoszcz Bydgoskie Towarzystwo Ekologiczne, ul. Chodkiewicza 51, 85-667 Bydgoszcz Towarzystwo Pomocy Zwierzętom „ANIMALS”, ul. Skłodowskiej Curie 38/24, 85-094 Bydgoszcz MKUO ProNatura Sp. z o. o. ul. Prądocińska 28, 85-893 Bydgoszcz Centrum Edukacji Nauczycieli, ul. Jagiellońska 9, 85-067 Bydgoszcz Bydgoska Masa Krytyczna – Bydgoszcz Stowarzyszenie na rzecz rozwoju transportu publicznego, ul. 3-go Maja 9/4, 85-016 Bydgoszcz Nadleśnictwo śołędowo, ul. Parkowa 4a, 86-031 Osielsko Fundacja Ekologiczna ARKA, ul. Walecznych 23, 43-344 Bielsko-Biała Urząd Miasta corocznie uczestniczy w ogólnoświatowej akcji Sprzątanie Świata oraz w Międzynarodowym Dniu Ziemi. Organizuje zajęcia i wykłady dla nauczycieli i uczniów (np. Forum Ochrony Środowiska). Przy współpracy z innymi instytucjami (Fundacją Ekologiczną ARKA, Lasami Państwowymi) prowadzi akcję na rzecz klimatu w środowiskach lokalnych, a takŜe promowanie dobrych praktyk i współpracy samorządów, organizacji i szkół w tym zakresie. Na terenie placówek szkolno-wychowawczych prowadzona jest zbiórka baterii i kartoników po napojach. Do dzieci przedszkolnych skierowany jest projekt edukacyjny „Dzieci kontra śmieci” i „Leśna Skrzynia Skarbów”. Dla mieszkańców osiedli organizowane są festyny i happeningi. Organizowane są liczne konkursy wiedzy ekologicznej, wystawy, widowiska sceniczne, wycieczki i rajdy rowerowe. Szczegółowy wykaz akcji ekologicznych prowadzonych przez Urząd Miasta w 2010 i 2011 roku został przedstawiony w załączniku nr 7. W edukacji ekologicznej mieszkańców Bydgoszczy uczestniczą takŜe Nadleśnictwa: Nadleśnictwo Bydgoszcz, które prowadzi edukację na terenach leśnych. Na terenie nadleśnictwa przebiega ścieŜka dydaktyczna „Białe Błota”, która przeznaczona jest do zwiedzania pieszo lub rowerem i składa się z 13 przystanków tematycznych. Nadleśnictwo śołędowo, które szerzy wiedzę o lesie i ochronie przyrody, wykorzystując takie formy edukacji ekologicznej, jak: zajęcia w terenie, konkursy plastyczne, zajęcia w szkołach, coroczny udział w akcji "Sprzątanie Świata". Zostało utworzonych sześć ścieŜek przyrodniczo-edukacyjnych. Na terenie Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku działa Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Ekologicznej, które prowadzi: zajęcia dydaktyczne dla dzieci, młodzieŜy szkolnej, studentów i dorosłych, plenerowe wystawy, warsztaty malarskie, fotograficzne, muzyczne, rzeźbiarskie preferujące tematykę ekologiczną. Są ciekawą twórczą formą przekazu oraz rejestracji stanów zjawisk natury, warsztaty metodyczne dla nauczycieli przyrody i biologii, przedszkoli, gimnazjów, szkół podstawowych oraz ponadgimnazjalnych. Prowadzone w oparciu o specjalistyczny sprzęt podnoszą kwalifikacje nauczycieli i zachęcają do samodzielnego prowadzenia zajęć w pracowniach dydaktycznych Centrum, kursy z zakresu ochrony i kształtowania środowiska dla pracowników administracji samorządowej 139 prowadzone przez specjalistów. Wśród zakładów i przedsiębiorstw prowadzących edukację ekologiczną na terenie miasta Bydgoszczy 22 naleŜy : Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów ProNatura Sp. z o.o. - spółka brała udział w 2010 roku w akcji ekologicznej „Bądź pro naturalny”. Jej celem było budowanie postaw pro ekologicznych wśród mieszkańców Bydgoszczy, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieŜy. Zorganizowano 7 spotkań z młodzieŜą, które miały formę warsztatów roboczych nt. metod unieszkodliwiania odpadów oraz ich segregacji. Warsztaty zostały przeprowadzone teoretycznie i praktycznie na terenie spółki. Na terenie Kompleksu Unieszkodliwiania Odpadów odbyły się warsztaty pt. „Nasza ziemia nie moŜe być śmietniskiem” o tematyce związanej z segregacją i utylizacją odpadów oraz moŜliwością pozyskania energii elektrycznej z odpadów. W zajęciach wzięło udział 180 uczniów i studentów. Spółka uhonorowała placówki oświatowe współpracujące na rzecz ochrony środowiska tytułami „Eko-szkół”. Uruchomiona została równieŜ na stronie internetowej zakładka poświęcona środowisku i edukacji, na której moŜna znaleźć informacje m.in. o sposobie postępowania z uŜytymi bateriami, niepotrzebnymi meblami. W ramach akcji Sprzątanie Świata spółka zorganizowała happening edukacyjny „Góra Śmieci” - w Parku Kazimierza Wielkiego usypano z worków z odpadami 5 tonową górę śmieci. Leśnicy z Nadleśnictwa śołędowo poprowadzili wykłady dotyczące czystego wypoczynku w lasach. Happeningowi towarzyszyła wystawa zdjęć regularnie zaśmiecanych i dewastowanych miejsc w Bydgoszczy. Spółka była obecna na 8 edycji festiwalu „Muszla Fest”, na którym przekonywała o potrzebie dbania o środowisko naturalne. Muzyczne występy przeplatały się z konkursami z wiedzy o ekologii. W ramach działań edukacyjnych spółka współpracowała równieŜ z Wydziałem Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy. Przyłączyła się do akcji „Drzewko za butelkę”, „Tydzień Czystości Wód” i „Międzynarodowy Dzień Ziemi”. W 2011 roku spółka realizowała autorski projekt ProNatura EkoCup promujący ekologię i zdrowy tryb Ŝycia wśród dzieci i młodzieŜy. W projekcie uczestniczyło ponad 2 000 uczniów z 8 bydgoskich szkół, Bydgoski Klub Sportowy Chemik oraz organizacje ekologiczne. Szkoły rywalizowały w turnieju piłkarskim oraz w teście z wiedzy o ochronie środowiska. Wspólnie z Radą Osiedla Fordon, Radą Osiedla Leśne i Urzędu Miasta Bydgoszczy, spółka zorganizowała akcję „Pachnąca Wiosna”. Rozdawane był woreczki do sprzątania po czworonogach, a przechodniów namawiano do dbania o porządek w miejscach rekreacji i poszanowania zieleni. Gazownia Bydgoska – w 2010 i 2011 roku zorganizowała spotkania edukacyjne w gimnazjach i szkołach podstawowych pt. „Ekologiczne źródła energii”. Na spotkaniach poruszono tematykę gazu ziemnego, jego bezpiecznego uŜytkowania i podkreślono aspekty ekologiczne. Zorganizowano równieŜ konkurs ekologiczny pt. „Tańczę, śpiewam, recytuję – ekologią się raduję” skierowany do dzieci, festyn ekologiczny „Wielka Majówka” w Leśnym Parku Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku. Gazownia uczestniczyła równieŜ w targach, na których promowała paliwa gazowe jako ekologiczne paliwa do pojazdów samochodowych oraz na potrzeby gospodarstw domowych. Zakłady Chemiczne ZACHEM S.A. - jest realizatorem międzynarodowego programu przez branŜę chemiczną „Odpowiedzialność i Troska” (Responsible Care). Wraz z innymi firmami zrzeszonymi w Programie bierze udział m.in. w akcji „Drzewko za butelkę”. Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. - spółka prowadziła kampanię informacyjną przybliŜającą mieszkańcom bagrowanie Rzeki Brdy i Kanału Bydgoskiego, poprzez ukazanie ekologicznych efektów tego przedsięwzięcia. Prowadzono kampanię informacyjną na temat uruchomienia przepompowni, rozbudowy oczyszczalni ścieków w Fordonie, modernizacji stacji uzdatniania wody CzyŜkówko oraz budowie stawów infiltracyjnych. Organizowane były wycieczki na najwaŜniejsze obiekty naleŜące do spółki. Spółka uzyskała dotację z Urzędu Marszałkowskiego na realizację projektu Edukacyjnej ŚcieŜki Ekologicznej na starych obiektach Hali pomp i WieŜy Ciśnień. Brała czynny udział w „Zielonej przychodni” propagując zdrową wodę oraz w tworzeniu filmu edukacyjnego dla dzieci „Ekologią się raduję, śpiewam, tańczę, recytuję”. Spółka Wodna KAPUŚCISKA – oczyszczalnię ścieków zwiedzały grupy uczniów i studentów, łącznie 260 osób w 2010 roku i 337 osób w 2011 roku. Przyjęto na praktyki wakacyjne studentów w działach: technologicznym, eksploatacyjnym oraz w laboratorium. Unilever Polska S.A. - spółka włączyła się w obchody Światowego Dnia Zdrowia promując zdrowy tryb Ŝycia i ochronę środowiska. W 2011 roku w Kujawsko-Pomorskim Centrum Edukacji Ekologicznej odbyło się seminarium z cyklu „Przedsiębiorstwo – ZagroŜenia – Ochrona Środowiska”. REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o. - zakład przeprowadzał warsztaty dla nauczycieli, uczniów i studentów polegające na prezentacji i omówieniu gospodarowania odpadami i zwiedzaniu sortowni odpadów. 22 Dane uzyskane z przeprowadzonej ankietyzacji zakładów przemysłowych i innych instytucji funkcjonujących na terenie miasta. 140 CZĘŚĆ III – STRATEGIA DZIAŁANIA 7. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA BYDGOSZCZY DO 2016 ROKU 7.1. Cele i priorytety ekologiczne Biorąc pod uwagę podstawowe, strategiczne dokumenty miasta Bydgoszczy, województwa kujawskopomorskiego i Politykę Ekologiczną Państwa oraz mając na uwadze, Ŝe głównym załoŜeniem programu ochrony środowiska jest poprawa jakości Ŝycia człowieka, za cel nadrzędy dokumentu przyjęto: Poprawa stanu środowiska poprzez zachowanie istotnych walorów przyrodniczych oraz zrównowaŜony rozwój, jako podstawa rozwoju gospodarczego miasta i poprawy jakości Ŝycia mieszkańców. Po analizie stanu aktualnego wyznaczono siedem obszarów priorytetowych ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy: obszar priorytetowy I - Poprawa jakości środowiska obszar priorytetowy II – Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych obszar priorytetowy III – Ochrona przyrody obszar priorytetowy IV – Racjonalna gospodarka odpadami obszar priorytetowy V – Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego obszar priorytetowy VI – Edukacja ekologiczna społeczeństwa obszar priorytetowy VII – Działania systemowe w ochronie środowiska W ramach wyŜej wymienionych obszarów priorytetowych wyznaczono cele średniookresowe, których osiągnięcie będzie moŜliwe dzięki realizacji konkretnych działań ujętych w harmonogramie. Obszar priorytetowy I - Poprawa jakości środowiska Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dąŜenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 do końca 2015 roku i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu do końca 2020 roku. Aktualnie trwają pracę nad aktualizacją Planu Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu, w którym zostaną wyznaczone działania w zakresie ochrony klimatu i adaptacji do skutków zmian klimatu. Dlatego odstąpiono od przedstawienia szczegółowych działań inwestycyjnych i organizacyjnych w Programie ochrony środowiska w zakresie ochrony klimatu. Powodem niniejszej decyzji jest konieczność przedstawienia w obu dokumentach spójnych działań, które faktycznie będą realizowane. Kierunki działań: Zmniejszenie energochłonności poprzez termomodernizacje budynków, Zmniejszenie przekroczeń dopuszczalnych poziomów monitorowanych zanieczyszczeń, Zmniejszenie emisji punktowej, Zmniejszenie emisji powierzchniowej (emisji niskiej), Zmniejszenie emisji liniowej, Zwiększenie produkcji energii pochodzącej z odnawialnych źródeł. 2. Poprawa jakości wód powierzchniowych pod kątem parametrów bakteriologicznych i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego oraz dobrej jakości wód podziemnych Kierunki działań: Rozwój i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, Realizacja przedsięwzięć mających wpływ na poprawę stanu jakości wód. 3. Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców Bydgoszczy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu Kierunki działań: Dokumentem zawierającym szczegółowe działania, których realizacja ma doprowadzić do poprawy klimatu akustycznego w mieście jest „Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Bydgoszczy”. Zgodnie z ustawowym obowiązkiem jest on opracowywany w cyklach pięcioletnich po zrealizowaniu mapy akustycznej. Z uwagi na fakt, Ŝe z chwilą zakończenia prac nad kształtem niniejszego dokumentu rozpoczęto prace nad aktualizacją „Programu ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Bydgoszczy” odstąpiono od przedstawienia szczegółowych działań inwestycyjnych i organizacyjnych w Programie ochrony środowiska w 141 zakresie hałasu. Powodem niniejszej decyzji jest konieczność przedstawienia w obu dokumentach spójnych działań, które faktycznie będą realizowane. Wyniki opracowanej w 2012 roku Mapy akustycznej miasta Bydgoszczy ze stanem na 31 grudnia 2011 roku będą miały wpływ na kształt aktualizowanego „Programu ochrony środowiska przed hałasem”. Podstawowe kierunki niezbędne do przywrócenia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku: 1. Zakresie hałasu drogowego: • Eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie • Ograniczenie prędkości ruchu pojazdów • Budowa obwodnic centrum miasta • Tworzenie stref z zakazem lub ograniczeniem ruchu pojazdów osobowych i/lub cięŜarowych w centrum miasta • Tworzenie stref uspokojonego ruchu na terenie osiedli mieszkaniowych • Ochrona obszarów cichych w aglomeracji • Budowa ekranów akustycznych i tworzenie pasów zwartej zieleni ochronnej • Remonty ulic polegające m.in. na stosowaniu nawierzchni o dobrych parametrach akustycznych • WdraŜanie rozwiązań usprawniających funkcjonowanie komunikacji zbiorowej w obszarze śródmieścia (systemów sterowania ruchem, wydzielonych pasów ruchu dla autobusów), • Wyznaczenie atrakcyjnych cenowo i bezpiecznych miejsc parkingowych poza centrum z moŜliwością przejazdu publicznymi środkami transportu po mieście • Rozwój nowoczesnej komunikacji tramwajowej jako podstawy transportu publicznego w Bydgoszczy • Wprowadzenie inteligentnych systemów transportowych • Współpraca z Policją w zakresie kontroli środków transportu pod względem emisji hałasu do środowiska oraz przestrzegania ograniczeń prędkości przy zabudowie chronionej akustycznie • Rozwój systemu ścieŜek rowerowych i ciągów pieszych 2. W zakresie hałasu tramwajowego: • Modernizacja torowisk i taboru – stosowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych • Budowa ekranów akustycznych • Systematyczna wymiana taboru publicznego na nowoczesny, przyjazny środowisku 3. W zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego: • Wykorzystywanie systemu mapy akustycznej w pracach planistycznych • Stosowanie w planowaniu przestrzennym zasad strefowania (w odniesieniu do terenów niezagospodarowanych) • W uzasadnionych przypadkach, wypieranie funkcji mieszkaniowej z budynków połoŜonych przy pasach drogowych na rzecz usług, w przypadku ograniczonych moŜliwości technicznych i organizacyjnych redukcji hałasu • W strefach udokumentowanych uciąŜliwości powodowanych trasami komunikacyjnymi wprowadzać w stosunku do nowej zabudowy mieszkaniowej, wymogi stosowania elementów chroniących przed hałasem środowiskowym (np. materiały budowlane o podwyŜszonej izolacyjności akustycznej, ekrany na elewacji budynku, rozpraszające elementy fasad) 4. W zakresie edukacji ekologicznej: • Prowadzenie akcji edukacyjnych w zakresie szkodliwego oddziaływania hałasu oraz metod przeciwdziałania jego propagacji • Promowanie rozwiązań ograniczających emisję hałasu do środowiska. Obszar priorytetowy II – Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Właściwe gospodarowanie gruntami w celu zmniejszenia erozji gleb Kierunki działań: Realizacja przedsięwzięć ograniczających degradację gleb Obszar priorytetowy III – Ochrona przyrody Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. BieŜąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych oraz właściwe utrzymanie i rozwój terenów zieleni miejskiej przy uwzględnieniu wartości przyrodniczych, kulturowych i tempa rozwoju miasta Kierunki działań: Realizacja przedsięwzięć mających na celu ochronę dziedzictwa przyrodniczego, Zwiększanie terenów zieleni miejskiej. 142 2. Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej Kierunki działań: Zwiększanie lesistości miasta, Rozwój bioróŜnorodności w lasach oraz ochrona lasów przed degradacją. Obszar priorytetowy IV – Racjonalna gospodarka odpadami Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Osiągnięcie określonych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach poziomów: • odzysku odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła • ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji Kierunki działań: Objęcie systemem odbioru odpadów komunalnych wszystkich nieruchomości na terenie miasta, Prawidłowe gospodarowanie odpadami komunalnych powstałymi na terenie miasta. 2. Osiągnięcie określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów innych niŜ komunalne • Przestrzeganie obowiązków prawnych w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadów innych niŜ komunalne, • Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie i odzysk odpadów oraz rozbudowa systemu zagospodarowania odpadów innych niŜ komunalne. Obszar priorytetowy V – Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia zdarzeń mogących powodować powaŜną awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska Kierunki działań: Realizacja zadań zmniejszających ryzyko wystąpienia powaŜnej awarii na terenie miasta 2. Zapobieganie i ograniczanie negatywnych skutków dla ludzi i środowiska spowodowanych zjawiskami pogodowymi takimi jak powodzie i susze Kierunki działań: Ochrona mieszkańców miasta przed skutkami powodzi i suszy Obszar priorytetowy VI – Edukacja ekologiczna społeczeństwa Cel średniookresowy do 2020 roku: 1. Kształtowanie świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców Bydgoszczy Kierunki działań: Formalny i nieformalny system kształcenia Obszar priorytetowy VII – Działania systemowe w ochronie środowiska Cele średniookresowe do 2020 roku: 1. Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach Kierunki działań: Promowanie systemów zarządzania środowiskowego 2. Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska Kierunki działań: Rozszerzenie zakresu informowania społeczeństwa o środowisku i jego stanie 3. Rozwijanie współpracy pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi, gospodarczymi i samorządem w zakresie wdraŜania innowacyjnych rozwiązań w celu ochrony środowiska Kierunki działań: Zwiększenie znaczenia placówek naukowo-badawczych 4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” Kierunki działań: Zapobieganie powstawaniu i usuwanie szkód w środowisku 143 7.2. Harmonogram realizacji działań na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku Obszary priorytetowe i cele w zakresie ochrony środowiska wyznaczone w Programie ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy muszą pozostawać w ścisłej korelacji z zadaniami wyznaczonymi w programach ochrony środowiska na szczeblu wyŜszym, w tym przypadku jest to Program Ochrony Środowiska dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018 oraz z Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Cele określone w Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009 - 2012 z perspektywą do roku 2016 zostały opisane w rozdziale 2.2.1 niniejszego opracowania, natomiast w cele określone w Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018 zostały przedstawione poniŜej: 1. Cel ekologiczny: Poprawa jakości środowiska Priorytety: • Poprawa jakości wód, • Poprawa jakości powietrza atmosferycznego i ochrona klimatu, • Poprawa klimatu akustycznego, • Ochrona przed polami elektromagnetycznymi, • Ochrona przed powaŜnymi awariami i powaŜnymi awariami przemysłowymi, • Zarządzanie środowiskiem w aspekcie ochrony zdrowia. 2. Cel ekologiczny: ZrównowaŜone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii Priorytety: • Materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość, • Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i skutkami suszy, • Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych. 3. Cel ekologiczny: Ochrona i racjonalne uŜytkowanie zasobów przyrodniczych Priorytety: • Prawna ochrona przyrody i krajobrazu, • Ochrona i zrównowaŜony rozwój lasów, • Ochrona powierzchni ziemi i gleb, • Ochrona zasobów kopalin. 4. Cel ekologiczny: Działania systemowe w ochronie środowiska Priorytety: • Edukacja ekologiczna i udział społeczeństwa w ochronie środowiska, • Rozwój badań i postęp techniczny, • Planowanie przestrzenne w ochronie środowiska, • Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska. MoŜliwość osiągnięcia zaplanowanych celów średniookresowych będzie moŜliwa dzięki realizacji zaproponowanych zadań, które zostały podzielone na zadania własne i koordynowane. Realizacja tych zadań przyczyni się w przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie miasta Bydgoszczy. W harmonogramie realizacji przedsięwzięć umieszczono następujące zadania planowane do realizacji w okresie od 2013 roku do 2020 roku. 144 Tabela 76 Harmonogram realizacji przedsięwzięć priorytetowych przewidzianych do realizacji w ramach Programu Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania OBSZAR PRIORYTETOWY I – POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I.1 Cel średniookresowy – Ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dąŜenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu Szczegółowe kierunki działań w zakresie ochrony klimatu zostały przedstawione w „Planie Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012-2020” Kierunek działań – Zmniejszenie energochłonności poprzez termomodernizacje budynków I.1.1 Termomodernizacja budynków szpitalnych: szpital przy ul. Seminaryjnej 1 i ul. Meysnera 9 Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy 2013-2015 430,0 Kredyt z Europejskiego Banku Inwestycyjnego poręczony przez Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego I.1.2 Wykonanie przyłączy gazowych, wodociągowych, CO i CW, wyposaŜenie budynków, lokali w instalacje wod-kan, gaz i CO Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o. 2013-2016 1 349,0 Środki własne Środki unijne I.1.3 Zmiana źródła ogrzewania w lokalach mieszkalnych z piecowego na CO gaz Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o. 2013-2016 913,0 Środki własne Środki unijne Kierunek działań – Zmniejszenie przekroczeń dopuszczalnych poziomów monitorowanych zanieczyszczeń I.1.4 Systematyczny monitoring jakości powietrza I.1.5 I.1.6 Państwowy Monitoring Środowiska WIOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki z WFOŚiGW Kontrola podmiotów gospodarczych w zakresie emisji gazów WIOŚ Bydgoszcz i pyłów do powietrza Zadanie ciągłe b.d Środki własne Ograniczenie emisji do powietrza pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technologii oraz zmianę systemu ogrzewania Zadanie ciągłe b.d Środki własne Kredyty Dotacje Podmioty dostarczające ciepło dla ludności Właściciele nieruchomości Podmioty gospodarcze Kierunek działań – Zmniejszenie emisji punktowej I.1.7 Budowa bloku gazowo-parowego ciepłowniczego o mocy w przedziale ok 240-430 MWe Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2018 1 389 000,0 Środki własne I.1.8 Budowa instalacji do spalania biomasy – modernizacja kotła OP-230 nr 4 Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2014 166 530,0 Środki własne 145 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania I.1.9 Budowa instalacji odsiarczania spalin kotła OP-230 nr 3 Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2015 50 000,0 Środki własne I.1.10 Budowa instalacji odazotowania spalin kotła OP-230 nr 3 Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2015 25 000,0 Środki własne I.1.11 Modernizacja elektrofiltru kotła OP-230 nr 4 Elektrociepłownia Bydgoszcz II 2013-2015 15 000,0 Środki własne I.1.12 Modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczych tym zautomatyzowanie węzłów cieplnych (usprawnione wymienniki ciepła, zasobniki c.w.u., pełna automatyka). Wymiana sieci cieplnych budowanych w systemie tradycyjnym na preizolowane Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej 2013-2020 48 024,0 Środki własne Środki UE I.1.13 Ograniczenie emisji lotnych związków organicznych – budowa Innowacyjno – rurociągów do przesyłu rozpuszczalników ze zbiorników WdroŜeniowa magazynowych wprost na instalacje w miejsce transportu w Spółka z o.o. SOPUR kontenerach. 2014 370,0 Kredyt bankowy Kierunek działań – Zmniejszenie emisji powierzchniowej (emisji niskiej) I.1.14 Likwidacja kotłów węglowych i podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej, wymiana starych kotłów węglowych na: gazowe, retortowe, na biomasę, olejowe i ogrzewanie elektryczne akumulacyjne, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, termomodernizacja budynków jedno i wielorodzinnych Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2020 I.1.15 Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ustaleń dotyczących zaopatrzenia w energię cieplną: - z miejskiej sieci ciepłowniczej, po jej rozbudowie o niezbędne odcinki sieci, - na zasadach indywidualnych z moŜliwością wykorzystania: gazu z sieci gazowej, oleju opałowego, energii elektrycznej, źródeł energii odnawialnej (np. poprzez zastosowanie kolektorów słonecznych, pomp ciepła itp.) oraz z dopuszczeniem innych paliw przy zastosowaniu instalacji i urządzeń wykorzystujących niskoemisyjne technologie spalania oraz umoŜliwiające osiągnięcie jak najwyŜszej sprawności w procesie uzyskania energii cieplnej Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe Kierunek działań – Zmniejszenie emisji liniowej 146 84 697,0 BudŜet Miasta Bydgoszcz Bank Gospodarstwa Krajowego ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów (FTiR) Środki własne właścicieli nieruchomości b.d Środki własne Lp. I.1.16 Opis działania/przedsięwzięcia Wprowadzanie zieleni ochronnej wzdłuŜ ciągów drogowych Jednostki realizujące Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania 2013-2020 b.d Środki własne Kierunek działań – Zwiększenie produkcji energii pochodzącej z odnawialnych źródeł I.1.17 Instalowanie systemów energii odnawialnej na budynkach uŜyteczności publicznej Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.1.18 Realizacja projektu o akronimie CEC5 pn. „Demonstracja efektywności energetycznej i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych”, w tym inwestycji pn. „Budowa centrum demonstracyjnego odnawialnych źródeł energii przy Zespole Szkół Mechanicznych nr 2” Urząd Miasta Bydgoszczy 2012-2014 2 537,9 EFRR – 2 157,2 (85%) (2012-2014) Wkład własny – 380,7 (15%) I.1.19 Zwiększenie współspalania biomasy w Ciepłowniach: Białe Błota, Osowa Góra i Błonie o łącznej mocy 96,965 MW. Komunalne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej 2013-2020 b.d Środki własne I.1.20 Zmniejszenie emisji gazów poprzez ograniczenie składowania odpadów i zwiększenie ilości energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych w wyniku realizacji projektu Budowy Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych z odzyskiem energii ze źródeł odnawialnych MKUO ProNatura Sp. z o.o. 2008-2015 I.2 Cel średniookresowy - Poprawa jakości wód powierzchniowych pod kątem parametrów bakteriologicznych i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego oraz dobrej jakości wód podziemnych 689 011,0 Dotacje z Funduszu Spójności w ramach POIiŚ PoŜyczki z NFOŚiGW i WFOŚiGW Środki własne Kierunek działań – Rozwój i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej I.2.1 Modernizacja oczyszczalni ścieków KAPUŚCISKA Spółka Wodna KAPUŚCISKA 2013-2014 28 900,0 Dotacje unijne I.2.2 Budowa sieci wodociągowej Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. 2013-2016 16 946,0 Środki własne I.2.3 Budowa sieci kanalizacji sanitarnej Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. 2013-2016 28 867,0 Środki własne I.2.4 Budowa i modernizacja kanalizacji deszczowej wraz z budową podczyszczalni wód Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. 2013-2020 b.d Środki własne I.2.5 Podczyszczanie wód odpadowych i roztopowych Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w 2013-2020 b.d Środki własne 147 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania Bydgoszczy Sp. z o.o. I.2.6 Wspieranie rozwiązań w zakresie retencji wód odpadowych Miejska Pracownia Urbanistyczna w Bydgoszczy Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej 2013-2020 b.d Środki własne I.2.7 Remont instalacji wodociągowej Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o. 2013-2016 480,0 Środki własne I.2.8 Remont instalacji kanalizacyjnej Administracja Domów Miejskich „ADM” Sp. z o.o. 2013-2016 890,0 Środki własne I.2.9 Podczyszczanie ścieków Spółdzielnia Mleczarska „Mlekpol” - Zakład Produkcji Mleczarskiej 2013 350,0 Środki własne I.2.10 Nowy system podczyszczania i dezynfekcji ścieków – szpital przy ul. Seminaryjnej 1 Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy 2013-2015 I.2.11 Utrzymanie, konserwacja i przygotowanie do funkcjonowania Urząd Miasta Bydgoszczy studni oraz hydrantów w sytuacjach kryzysowych będących własnością MWiK Sp. z o.o. W Bydgoszczy 2013-2014 2 463,1 Środki własne I.2.12 Utrzymanie, konserwacja i przygotowanie do funkcjonowania Urząd Miasta Bydgoszczy studni oraz hydrantów w sytuacjach kryzysowych będących własnością Miasta Bydgoszczy 2013-2014 500,0 Środki własne 250,0 Kredyt z Europejskiego Banku Inwestycyjnego poręczony przez Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego Kierunek działań – Realizacja przedsięwzięć mających wpływ na poprawę stanu jakości wód I.2.13 Systematyczny monitoring wód podziemnych i powierzchniowych Państwowy Monitoring Środowiska WIOŚ Bydgoszcz PIG Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.14 Poprawa parametrów bakteriologicznych poprzez wyeliminowanie dopływu zanieczyszczeń komunalnych do rzek poprzez kanalizację deszczową Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej Właściciele Zadanie ciągłe b.d Środki własne 148 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania nieruchomości I.2.15 Inwentaryzacja kanałów deszczowych Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.16 Ograniczenie zuŜycia wody przez podmioty gospodarcze Przedsiębiorcy Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.17 Kontrola podmiotów gospodarczych posiadających pozwolenia wodnoprawne pod kątem przestrzegania norm i wytycznych zapisanych w tych decyzjach WIOŚ Bydgoszcz Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.18 Likwidacja zbiorników bezodpływowych poprzez podłączanie Urząd Miasta Bydgoszczy się do sieci kanalizacyjnej Właściciele nieruchomości Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.19 Kontrola prawidłowego pozbywania się nieczystości ciekłych przez mieszkańców Urząd Miasta Bydgoszczy StraŜ Miejska Nadzór budowlany Zadanie ciągłe b.d Środki własne I.2.20 ZatęŜanie ścieków przemysłowych z produkcji trinitrotoluenu Zakłady Chemiczne „NITRO-CHEM” S.A. I.3 2013 1 200,0 Środki własne Cel średniookresowy - Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców Bydgoszczy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu Szczegółowe kierunki działań zostały przedstawione w „Programie ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Bydgoszczy” OBSZAR PRIORYTETOWY II – RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH II.1 Cel średniookresowy - Właściwe gospodarowanie gruntami w celu zmniejszenia erozji gleb Kierunki działań – Realizacja przedsięwzięć ograniczających degradację gleb II.1.1 Monitoring zanieczyszczenia gleb uŜytkowanych rolniczo II.1.2 II.1.3 Urząd Miasta Bydgoszczy IUNG Zadanie ciągłe b.d Środki własne Rekultywacja gleb zdegradowanych lub zdewastowanych i Właściciele terenów przywracanie im walorów uŜytkowych Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki UE NFOŚiGW Modernizacja technologii i stosowanie najlepszych dostępnych technik w celu zmniejszenia ryzyka zanieczyszczenia gleb lub ziemi w wyniku działalności przemysłowej Zadanie ciągłe b.d Środki własne Przedsiębiorcy 149 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania OBSZAR PRIORYTETOWY III – OCHRONA PRZYRODY III.1 Cel średniookresowy – BieŜąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych oraz właściwe utrzymanie i rozwój terenów zieleni miejskiej przy uwzględnieniu wartości przyrodniczych, kulturowych i tempa rozwoju miasta Kierunki działań – Realizacja przedsięwzięć mających na celu ochronę dziedzictwa przyrodniczego III.1.1 Inwentaryzacja przyrodnicza i monitoring przyrodniczy na terenie miasta Bydgoszczy Urząd Miasta Bydgoszczy we współpracy z samorządem województwa i Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d. Środki własne III.1.2 Aktualizacja baz danych z zakresu ochrony przyrody Urząd Miasta Bydgoszczy RDOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki własne WFOŚiGW III.1.3 Czynna ochrona ginących, zagroŜonych oraz chronionych gatunków flory i fauny, a takŜe siedlisk przyrodniczych RDOŚ Bydgoszcz Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne WFOŚiGW III.1.4 Ochrona i pielęgnacja pomników przyrody Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne WFOŚiGW III.1.5 Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego Urząd Miasta Bydgoszczy ograniczonego dostępu do terenów cennych przyrodniczo Zadanie ciągłe b.d Środki własne WFOŚiGW III.1.6 ZrównowaŜony rozwój turystyki na obszarach cennych przyrodniczo Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne WFOŚiGW III.1.7 Tworzenie, utrzymanie i konserwacja przyrodniczych ścieŜek Urząd Miasta Bydgoszczy dydaktycznych Zadanie ciągłe b.d Środki własne WFOŚiGW Kierunki działań – Zwiększanie terenów zieleni miejskiej III.1.8 Uregulowanie stanu własnościowego i prawnego terenów zieleni Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.1.9 Rozbudowa miejskiego systemu zieleni zgodnie ze Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Bydgoszczy Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.1.10 Budowa ścieŜki widokowej na skarpie południowej, w tym: Urząd Miasta Bydgoszczy - na odcinku od ul. Stromej poprzez Park na Wzgórzu Dąbrowskiego do ul. Kujawskiej, - na odcinku od ul. Kujawskiej do ul. Ujejskiego 150 Od 2014 – zadanie ciągłe 2 600,0 Środki własne Lp. Opis działania/przedsięwzięcia miejskiego przy ul. Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania III.1.11 Budowa parku Cmentarnej. Gniewkowskiej- Urząd Miasta Bydgoszczy Od 2014 – zadanie ciągłe 4 600,0 Środki własne III.1.12 Rewitalizacja terenu pod skarpą wzdłuŜ ul. Twardzickiego na Urząd Miasta Bydgoszczy odcinku od pomnika Ikara do ul. Piechockiego i przeznaczenie go na tereny rekreacyjno-wypoczynkowe Od 2014 – zadanie ciągłe 13 000,0 Środki własne III.1.13 Rewitalizacja najstarszych parków: Park na Wzgórzu Urząd Miasta Bydgoszczy Dąbrowskiego, Park na Wzgórzu Wolności wraz ze skarpami oraz Park im. Z. Kałuskiego i Ogród Jagiełły poprzez renowację istniejącej zieleni i drzewostanu oraz uzyskanie estetycznego wyglądu parków Od 2014 – zadanie ciągłe 4 500,0 Środki własne III.1.14 Budowa Parku przy ul. Czerwonego KrzyŜa (dolny taras) Urząd Miasta Bydgoszczy Od 2014 – zadanie ciągłe 4 500,0 Środki własne III.1.15 Budowa Parku przy ul. Siedleckiej Urząd Miasta Bydgoszczy Od 2014 – zadanie ciągłe 2 800,0 Środki własne III.1.16 Utworzenie zieleni parkowej w jarze na Piaskach od ul. Urząd Miasta Bydgoszczy Smukalskiej do ul. Obozowej Od 2014 – zadanie ciągłe 3 400,0 Środki własne III.1.17 Bydgoski Węzeł Wodny – rewitalizacja bulwarów i nabrzeŜy, Urząd Miasta Bydgoszczy polegająca na przebudowie i budowie umocnień nabrzeŜy, przebudowie oświetlenia, przebudowie ścieŜek rowerowych i pieszych, budowie obiektów małej architektury, przebudowie układu komunikacyjnego i budowie przystanków tramwaju wodnego 2013-2014 31 149,0 Środki własne Środki UE III.1.18 Utrzymanie zieleni miejskiej i czystości na terenach zieleni parkowej i przyulicznej na terenie Bydgoszczy Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2014 7 000,0 Środki własne III.1.19 Utrzymanie Starego Kanału Bydgoskiego Urząd Miasta Bydgoszczy 2013-2014 260,0 Środki własne III.2 Cel średniookresowy - Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej Kierunki działań – Zwiększanie lesistości miasta III.2.1 Wspieranie wielofunkcyjnego zagospodarowania obszarów leśnych Lasy Państwowe Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Kierunki działań – Rozwój bioróŜnorodności w lasach oraz ochrona lasów przed degradacją III.2.2 Działania prowadzące do zróŜnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów Nadleśnictwa Prywatni właściciele gruntów leśnych Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.2.3 Identyfikacja zagroŜeń lasów i zapobieganie ich skutkom Nadleśnictwa Zadanie ciągłe b.d Środki własne 151 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania (monitoring środowiska leśnego) Prywatni właściciele gruntów leśnych III.2.4 Budowa lub modernizacja infrastruktury leśnej słuŜącej zabezpieczeniu przed nadmierną presją turystyki Nadleśnictwa Zadanie ciągłe b.d Środki własne III.2.5 Rozwój turystyki aktywnej poprzez budowę ścieŜek pieszo rowerowych Nadleśnictwa Zadanie ciągłe b.d Środki własne OBSZAR PRIORYTETOWY IV – RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI IV.1 Cel średniookresowy – Osiągnięcie określonych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach poziomów: • odzysku odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, • ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji. Kierunki działań – Objęcie systemem odbioru odpadów komunalnych wszystkich nieruchomości na terenie miasta IV.1.1 Kontrola stanu zawieranych umów przez właścicieli nieruchomości z firmami prowadzącymi działalność w zakresie odpadów komunalnych Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.1.2 WdroŜenie i administrowanie miejskiego systemu odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.1.3 Wydawanie decyzji w sprawie usuwania odpadów z miejsc na ten cel nieprzeznaczonych tzw „dzikich” wysypisk odpadów Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Kierunki działań - Rozwój systemów zwiększania odzysku energii z odpadów i ograniczania ilości odpadów przekazywanych do składowania IV.1.4 Budowa Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych dla Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitarnego ProNatura Sp. z o.o. 2008-2015 IV.1.5 Rozwój systemu zagospodarowania odpadów komunalnych wraz z rozbudową KUO w Bydgoszczy ProNatura Sp. z o.o. 2013-2014 IV.1.6 Utworzenie dwóch stacjonarnych punktów selektywnej zbiórki Urząd Miasta Bydgoszczy odpadów komunalnych na terenie miasta IV.2 Cel średniookresowy – Osiągnięcie określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów innych niŜ komunalne 152 2013 - 2015 689 011,0 Dotacja z POIiŚ PoŜyczka inwestycyjna z NFOŚiGW i WFOŚiGW Środki własne 18 223,0 Środki własne MoŜliwość uzyskania dofinansowania z WFOŚiGW b.d. Środki własne MoŜliwość uzyskania dofinansowania z NFOŚiGW lub WFOŚiGW Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania Kierunki działań – Przestrzeganie obowiązków prawnych w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadów innych niŜ komunalne IV.2.1 Wydawanie decyzji zatwierdzających program gospodarki odpadami niebezpiecznymi Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.2 Wydawanie pozwoleń na wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów innych niŜ komunalne Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.3 Zbieranie informacji o wytwarzanych odpadach niebezpiecznych i sposobach ich zagospodarowania Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.4 Wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.5 Prowadzenie rejestrów posiadaczy odpadów zwolnionych z obowiązków uzyskiwania zezwoleń na zbieranie, transport, odzysk lub unieszkodliwianie odpadów Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne IV.2.6 Kontrola podmiotów posiadających pozwolenia na Urząd Miasta Bydgoszczy StraŜ Miejska wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów innych niŜ komunalne pod kątem zgodności ich postępowania z wydaną decyzją Zadanie ciągłe b.d Środki własne Kierunki działań – Bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie i odzysk odpadów oraz rozbudowa systemu zagospodarowania odpadów innych niŜ komunalne IV.2.7 Usuwanie wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Bydgoszczy Urząd Miasta Bydgoszczy Właściciele UŜytkownicy wieczyści Zarządcy Zadanie ciągłe IV.2.8 Rozbudowa zakładu przetwarzania o linię do recyklingu lodówek oraz zwiększenie mocy przerobowych MASTER Recycling Bydgoszcz IV.2.9 Rozbudowa Zakładu Utylizacji Odpadów Medycznych Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy 2013 IV.2.10 Projekt „Zero Landfill” - zero odpadów na wysypisko Unilever Polska S.A. 2013 b.d 150,0 Dotacje Kredyty i poŜyczki Środki własne właścicieli nieruchomości b.d b.d 18 000,0 Środki własne b.d b.d OBSZAR PRIORYTETOWY V – POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO V.1 Cel średniookresowy – Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia zdarzeń mogących powodować powaŜną awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska Kierunki działań – Realizacja zadań zmniejszających ryzyko wystąpienia powaŜnej awarii na terenie miasta V.1.1 Systematyczna kontrola podmiotów gospodarczych o duŜym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii WIOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe 153 b.d Środki własne Lp. Opis działania/przedsięwzięcia V.1.2 Kontrola przewozów substancji niebezpiecznych. Kontrola stanu technicznego pojazdów i dróg kolejowych V.1.3 Jednostki realizujące Inspekcja Transportu Drogowego Policja Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania Zadanie ciągłe b.d Środki własne Wyznaczanie sieci dróg i obwodnic do przewozu toksycznych Urząd Miasta Bydgoszczy środków przemysłowych i materiałów niebezpiecznych, WIOŚ Bydgoszcz a takŜe wykonanie na obrzeŜach miasta odpowiednich parkingów Zadanie ciągłe b.d Środki własne V.1.4 Modernizacja zakładów ZZR i ZDR w celu ograniczenia zasięgu stref zagroŜenia w wypadku wystąpienia powaŜnej awarii Podmioty gospodarcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne V.1.5 Usuwanie skutków ewentualnych powaŜnych awarii Państwowa StraŜ PoŜarna WIOŚ Bydgoszcz Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Kierunki działań – Ochrona mieszkańców miasta przed skutkami powodzi i suszy V.1.6 Budowa i modernizacja obiektów hydrowęzła Bydgoszcz: śluza miejska i jaz farny RZGW Gdańsk 2013-2015 30 000,0 Środki własne V.1.7 Trwałe zabezpieczenie nieczynnej śluzy Brdyujście RZGW Gdańsk 2013-2015 Środki własne V.1.8 Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych oraz ochrona przed powodzią – wszelkie prace związane z ochroną przed powodzią, w tym modernizacja przeciwpowodziowych wałów ochronnych powinna być wykonywana z zachowaniem szczególnej dbałości o utrzymanie dobrego stanu ekologicznego doliny i niepogorszania stanu zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków, których ochrona obowiązuje na obszarach Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły i Sołeckiej Dolinie Wisły Urząd Miasta Bydgoszczy ZMiUW Włocławek RZGW Gdańsk V.1.9 Stałe monitorowanie urządzeń wałów ochronnych Urząd Miasta Bydgoszczy Spółka Wodna KAPUŚCISKA Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. ZMiUW Włocławek Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki unijne Kredyty PoŜyczki V.1.10 Modernizacja i odbudowa systemów melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych ZMiUW Włocławek Właściciele gruntów Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki unijne Zadanie ciągłe Spółka Wodna KAPUŚCISKA b.d Środki własne Środki unijne Kredyty PoŜyczki 3 000,0 Środki z Urzędu Marszałkowskiego 154 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania Kredyty PoŜyczki V.1.11 Przygotowanie planu zarządzania ryzykiem powodziowym RZGW Gdańsk RZGW Poznań Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne V.1.12 Rozwój systemu wczesnego ostrzegania przez zjawiskami hydrologicznymi oraz meteorologicznymi Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki UE V.1.13 Systematyczna ocena ryzyka wystąpienia suszy na terenie miasta IUNG Zadanie ciągłe b.d Środki własne OBSZAR PRIORYTETOWY VI – EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA VI.1 Cel średniookresowy – Kształtowanie świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców Bydgoszczy Kierunki działań – Formalny i nieformalny system kształcenia VI.1.1 Prowadzenie stałych akcji informacyjno-edukacyjnych, w tym: drukowanie ulotek informacyjnych, zamieszczanie informacji na stronach internetowych miasta, wspierania działalności lokalnych stowarzyszeń i organizacji proekologicznych, prowadzenie bezpłatnych szkoleń/warsztatów w zakresie edukacji ekologicznej społeczeństwa lokalnego Urząd Miasta Bydgoszczy Stowarzyszenia Organizacje pozarządowe Nadleśnictwa Prasa lokalna Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne VI.1.2 Wspieranie placówek oświatowych w zakresie organizacji edukacji ekologicznej np. konkursy dla dzieci i młodzieŜy Urząd Miasta Bydgoszczy Organizacje pozarządowe Podmioty gospodarcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne VI.1.3 Promowanie walorów przyrodniczych miasta w prasie, telewizji i na stronach internetowych Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.4 Edukacja przyrodnicza nauczycieli i uczniów ze szczególnym Urząd Miasta Bydgoszczy uwzględnieniem zwiększenia świadomości w zakresie potrzeb i właściwych metod ochrony przyrody Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.5 Akcje informacyjne na temat moŜliwości uzyskania dofinansowania na zmianę ogrzewania nieekologicznego na ekologiczne 2013-2015 b.d Środki własne VI.1.6 Akcje informacyjne na temat moŜliwości uzyskania Urząd Miasta Bydgoszczy dofinansowania na usuwanie wyrobów zawierających azbest oraz szkodliwości azbestu na zdrowie ludzi Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.7 Akcje informacyjne na temat właściwego postępowania z odpadami niebezpiecznymi i innymi niŜ niebezpieczne Zadanie ciągłe b.d Środki własne Urząd Miasta Bydgoszczy Urząd Miasta Bydgoszczy 155 Lp. Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Źródło finansowania VI.1.8 Kampanie informacyjne o moŜliwości ochrony powietrza, oszczędności energii i promujące nośniki czystej energii pochodzącej z odnawialnych źródeł Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.9 Prowadzenie kampanii edukacyjnych uświadamiających Urząd Miasta Bydgoszczy społeczeństwo o zagroŜeniach dla zdrowia związanych z emisją benzo(a)pirenu podczas spalania paliw stałych (w tym odpadów) w paleniskach domowych o niskiej sprawności Zadanie ciągłe 150,0 Środki własne WFOŚiGW VI.1.10 Edukacja na temat rzeczywistej skali zagroŜenia emisją pól elektromagnetycznych Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.11 Edukacja społeczeństwa w zakresie właściwych zachowań w SłuŜby ratownictwa sytuacji wystąpienia zagroŜenia, awarii przemysłowych technicznego Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne VI.1.12 Akcje informacyjne promujące rezygnację z samochodowego Urząd Miasta Bydgoszczy transportu indywidualnego na rzecz transportu zbiorowego i rowerowego Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.13 Akcje promujące ruch rowerowy Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VI.1.14 Akcje informacyjne na temat poruszania się rowerzystów po infrastrukturze rowerowej, w tym po kontrapasach Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Urząd Miasta Bydgoszczy Organizacje pozarządowe OBSZAR PRIORYTETOWY VII – DZIAŁANIA SYSTEMOWE W OCHRONIE ŚRODOWISKA VII.1 Cel średniookresowy – Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach Kierunki działań – Promowanie systemów zarządzania środowiskowego VII.1.1 WdraŜanie systemów zarządzania środowiskowego Urząd Miasta Bydgoszczy Podmioty gospodarcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.1.2 Doskonalenie systemów zarządzania środowiskowego Urząd Miasta Bydgoszczy Podmioty gospodarcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.1.3 Wprowadzenie „zielonych zamówień” promujących w zamówieniach publicznych firmy posiadające certyfikaty zarządzania środowiskowego i przyznawanie za nie dodatkowych punktów Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.1.4 Zachęcanie mieszkańców do korzystanie z usług i kupowania Podmioty gospodarcze produktów firm posiadających loga EMAS i ISO 14001 Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.2 Cel średniookresowy - Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska Kierunki działań – Rozszerzenie zakresu informowania społeczeństwa o środowisku i jego stanie 156 Lp. Szacunkowe koszty w latach 2013-2020 [tys PLN] Opis działania/przedsięwzięcia Jednostki realizujące Lata realizacji VII.2.1 Doskonalenie metod udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie Urząd Miasta Bydgoszczy RDOŚ Bydgoszcz WIOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.2.2 Zachęcanie mieszkańców do uczestniczenia w konsultacjach Urząd Miasta Bydgoszczy społecznych dotyczących ochrony środowiska Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.2.3 Rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz zapewnienie im udziału we wszystkich zespołach podejmujących decyzje dotyczące ochrony środowiska Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.2.4 Udział w szkoleniach pracowników instytucji publicznych oraz Urząd Miasta Bydgoszczy przedsiębiorców w zakresie przepisów o dostępie społeczeństwa do informacji o środowisku Zadanie ciągłe b.d Środki własne VII.3 Źródło finansowania Cel średniookresowy – Rozwijanie współpracy między jednostkami naukowo-badawczymi, gospodarczymi i samorządem w zakresie wdraŜania innowacyjnych rozwiązań w celu ochrony środowiska Kierunki działań – Zwiększenie znaczenia placówek naukowo-badawczych VII.3.1 Promowanie tworzenia trwałej współpracy pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi, przemysłem, a samorządem w zakresie wdraŜania innowacyjnych rozwiązań w przemyśle Urząd Miasta Bydgoszczy Podmioty gospodarcze Jednostki naukowobadawcze Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne VII.3.2 Wsparcie dla przedsiębiorstw wdraŜających i stosujących innowacyjne rozwiązania technologiczne Urząd Miasta Bydgoszczy Zadanie ciągłe b.d Środki własne Środki zewnętrzne VII.4 Cel średniookresowy – Odpowiedzialność za szkody w środowisku zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” Kierunki działań – Zapobieganie powstawaniu i usuwanie szkód w środowisku VII.4.1 Monitoring i kontrola podmiotów korzystających ze środowiska gospodarczych WIOŚ Bydgoszcz Urząd Miasta Bydgoszczy VII.4.2 Egzekwowanie odpowiedzialności za szkody wyrządzone w środowisku VII.4.3 Prowadzenie rejestru szkód w środowisku Zadanie ciągłe b.d Środki własne GIOŚ RDOŚ Bydgoszcz Zadanie ciągłe b.d Środki własne GIOŚ Zadanie ciągłe b.d Środki własne Źródło: Na podstawie dokumentów: „Strategia Rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku”, „Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014”, „Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy”, „Szczegółowy Plan WdroŜenia Programu Ochrony Powietrza dla strefy aglomeracja Bydgoszcz”, Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Bydgoszczy – uchwała nr XXIV/472/12 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 28 marca 2012 r, zadania inwestycyjne zaplanowane przez instytucje specjalne oraz przez przedsiębiorców wskazane w ankietach. 157 CZĘŚĆ IV – REALIZACJA ZAŁOśEŃ PROGRAMOWYCH 8. INSTRUMENTY REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ 8.1. Mechanizmy prawno-ekonomiczne Dzięki odpowiednim instrumentom zarządzania środowiskiem cele zawarte w Programie ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku mogą być skutecznie realizowane. Wśród instrumentów zarządzania środowiskiem, które mogą zostać wykorzystane przy realizacji Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy, naleŜy wyróŜnić: instrumenty prawno-administracyjne, ekonomiczne oraz społeczne. Instrumenty te wynikają z następujących aktów prawnych: Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r, Nr 25, poz. 150 z późn zm.) Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r, Nr 0, poz. 145), Ustawa o odpadach (Dz. U. z 2010 r, Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.), Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r, Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), Ustawa o lasach (Dz. U. z 1991 r., Nr 101, poz. 444 z późn. zm.), Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r, Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), Ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 1991 r, Nr 77, poz. 335), Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2011 r, Nr 163, poz. 981) Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r, Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.), Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r, Nr 243, poz. 1623). Instrumenty prawno-administracyjne Instrumenty prawno-administracyjne to przede wszystkim: akty prawa miejscowego, zakazy, ograniczenia i nakazy, normy (standardy), pozwolenia prawno-administracyjne oraz proekologiczne procedury administracyjne. Akty prawa miejscowego Wśród najwaŜniejszych aktów prawa miejscowego, istotnych z punktu widzenia ochrony środowiska, znajdują się plany zagospodarowania przestrzennego, w których ustala się m.in. szczególne warunki zagospodarowania terenów, uwzględniające potrzeby ochrony środowiska przyrodniczego, kulturowego i zdrowia ludzi, prawidłowego gospodarowania zasobami przyrody oraz ochrony gruntów rolnych i leśnych. Inne istotne akty prawa miejscowego dotyczą ochrony powietrza (POP), cennych obiektów przyrodniczych, zasad utrzymania czystości i porządku, zasad zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków. Zakazy, ograniczenia i nakazy Zakazy, ograniczenia i nakazy mogą wynikać z ww. aktów prawa miejscowego. Zakazy dotyczą równieŜ m.in. emisji szkodliwych substancji, stosowania związków, materiałów czy technologii niebezpiecznych dla środowiska i zdrowia ludzi. Ograniczenia mogą dotyczyć korzystania ze środowiska, nakazy – np. opracowania oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ). Standardy Wśród standardów wyróŜniamy m.in.: standardy emisyjne, standardy jakości środowiska oraz inne np. normy produktowe, normy techniczno-technologiczne, normy właściwego postępowania. Standardy emisyjne stanowią dopuszczalne wielkości emisji, które mogą być określone indywidualnie dla danej instalacji lub ogólnie dla poszczególnych typów instalacji, w rozporządzeniach. Standardy jakości środowiska są wymaganiami, które muszą być spełnione w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze. Określają one maksymalne, dopuszczalne stęŜenia substancji w odniesieniu do odpowiednich komponentów środowiska tj. powietrza, wody, gleby, ziemi oraz dopuszczalne poziomy hałasu lub promieniowania, które mogą być zróŜnicowane w zaleŜności od rodzajów obszarów. Normy produktowe stanowią np. dopuszczalne stęŜenie ołowiu w benzynie. Normy technicznotechnologiczne określają rodzaj i ilość zanieczyszczeń, które mogą powstawać w danym procesie produkcyjnym lub podczas uŜytkowania danego urządzenia, natomiast normy właściwego postępowania dotyczą np. przewozu substancji niebezpiecznych. Pozwolenia Pozwolenie emisyjne wydawane są w zakresie np. emisji pyłów i gazów do powietrza, wprowadzania 158 ścieków do wód lub powierzchni ziemi, wytwarzania odpadów, a takŜe zintegrowanego oddziaływania na środowisko. Pozwoleniami eksploatacyjnymi są np. koncesje na poszukiwanie lub rozpoznanie złóŜ, koncesje na wydobywanie kopalin ze złóŜ, pozwolenia wodnoprawne w zakresie wykonania urządzeń wodnych, poboru wód podziemnych, rolniczego wykorzystania ścieków, decyzje o wyłączeniu gruntów rolnych i leśnych z produkcji. Innym rodzajem pozwoleń są pozwolenia na budowę, rozbiórkę obiektu budowlanego, decyzje o pozwoleniu na zmianę sposobu uŜytkowania obiektu budowlanego lub jego części przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Proekologiczne procedury administracyjne Proekologiczne procedury administracyjne stanowią m.in. procedury postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, procedury postępowania w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz na obszar Natura 2000, procedury postępowania w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko, procedury dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku, procedury zapewnienia udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. Instrumenty ekonomiczne Do instrumentów finansowych naleŜą: instrumenty o charakterze opłat i podatków, instrumenty oparte na transakcjach rynkowych, zachęty finansowe, administracyjne kary pienięŜne i inne instrumenty dobrowolnego stosowania. Instrumenty o charakterze opłat i podatków Instrumentami o charakterze opłat i podatków są np. opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, które ponoszą podmioty korzystające ze środowiska. Zachęty finansowe Zachęty finansowe, czyli pomoc finansowa udzielana przez Państwo skierowane są do podmiotów gospodarczych. Zadaniem zachęt finansowych jest wspieranie inwestycji proekologicznych. Pochodzą one z budŜetu państwa lub samorządów lokalnych, funduszy ekologicznych, pomocy zagranicznej. Mogą mieć formę dotacji, kredytów i poŜyczek udzielanych na preferencyjnych warunkach. Administracyjne kary pienięŜne Administracyjne kary pienięŜne, czyli przymusowe bezzwrotne świadczenie ponoszone za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska ustalonych przepisami prawnymi. Instrumenty społeczne Celem instrumentów oddziaływania społecznego jest ukierunkowanie proekologicznego zachowania społeczeństwa, w tym przestrzegania zakazów i nakazów. Oparte są one na załoŜeniu, Ŝe zachowanie podmiotów i grup następuje w wyniku pozyskiwania informacji. Instrumenty społecznego oddziaływania to narzędzia związane z kształtowaniem świadomości i wiedzy ekologicznej ludzi. WyróŜniamy instrumenty społecznego oddziaływania o charakterze formalnym i nieformalnym. Do formalnych naleŜy m.in.: edukacja ekologiczna, dostęp do informacji o środowisku Wśród nieformalnych wyróŜniamy m.in.: nieformalną edukację ekologiczna (m.in. edukację na podstawie informacji środków masowego przekazu, edukacja kształtowana podczas dyskusji w róŜnych gronach), działania informacyjne (m.in. ulotki, broszury, seminaria szkoleniowe, masowe akcje i kampanie np.: sprzątanie świata), instrumenty nacisku społecznego (m.in. petycje, zbieranie podpisów, manifestacje, demonstracje). Do instrumentów oddziaływania społecznego zaliczyć moŜna instrumenty, takie jak: Edukacja ekologiczna Pod pojęciem edukacji ekologicznej naleŜy rozumieć działania mające na celu usprawnienie działań samorządów poprzez profesjonalne dokształcanie i systemy szkoleń, wdroŜenie interdyscyplinarnego modelu pracy, współpracę i partnerstwo między instytucjami, a takŜe budowanie powiązań między władzami samorządowymi a społeczeństwem. Działania edukacyjne oraz szkolenia powinny być organizowane dla: pracowników administracji rządowej i samorządowej, samorządów mieszkańców, nauczycieli szkół wszystkich szczebli, 159 członków organizacji pozarządowych, dziennikarzy, dzieci i młodzieŜy, dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Dostęp społeczeństwa do informacji Dostęp społeczeństwa do informacji poprzez udział społeczeństwa w zarządzaniu naleŜy zapewnić przy uŜyciu narzędzi takich jak: konsultacje społeczne, debaty publiczne, czy uzgodnienia. Instrumenty dobrowolnego stosowania Instrumenty dobrowolnego stosowania, to m.in. umowy, porozumienia oraz dobrowolne procedury. Wynikają one z róŜnych dokumentów o nieobligatoryjnym charakterze. Przykładem mogą tu być porozumienia prezydentów miast, procedury określone w normach zarządzania środowiskowego. Zalecenia ekologiczne Zalecenia ekologiczne wskazują określone działania lub rozwiązania technologiczne, techniczne i organizacyjne, które jednostka moŜe wdroŜyć w celu uzyskania wyŜszej ekologiczno-ekonomicznej efektywności funkcjonowania. Przykładem moŜe być zbiór zaleceń w zakresie oszczędzania energii w jednostkach administracji publicznej. Z uwagi na fakt, Ŝe Prezydent Miasta Bydgoszczy dysponuje ograniczonymi instrumentami, spośród wyŜej wymienionych, natomiast pozostałe instrumenty znajdują się w posiadaniu innych organów, takich jak: Marszałek Województwa, Wojewoda, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska czy Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, konieczna jest ścisła współpraca pomiędzy tymi instytucjami dla sprawnego i efektywnego zarządzania jakością środowiska na terenie miasta. 8.2. Projekty o charakterze międzynarodowej środowiskowym realizowane i zrealizowane we współpracy 8.2.1. Projekty realizowane Miasto Bydgoszcz realizuje obecnie trzy projekty o charakterze środowiskowym w kooperacji z partnerami zagranicznymi. Projekty współfinansowane są ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu dla Europy Środkowej. 1. Projekt pn. MenadŜer do spraw Koordynacji Działań Rewitalizacyjnych Poprzemysłowych, akronim COBRAMAN (tytuł w języku angielskim: Manager Coordinating Brownfield Redevelopment Activities) Terenów Czas trwania projektu: grudzień 2008 r. – sierpień 2012 r. Miasto Bydgoszcz pełni funkcję lidera projektu realizowanego przez 9 partnerów. Celem projektu jest wypracowanie zintegrowanej koncepcji zarządzania terenami poprzemysłowymi. Wymiernym efektem projektu dla Miasta jest wykonanie rekultywacji i zagospodarowanie terenu przy ul. Jagiellońskiej 36-38 na cele rekreacyjne, co przyczyni się do przywrócenia miastu niewielkiego, ale leŜącego w centrum miasta obszaru. W ramach projektu: • partnerzy opracowali bazę danych projektów zrewitalizowanych oraz przewodnik do zarządzania terenami poprzemysłowymi http://database.cobraman-ce.eu/ • w celu utworzenia nowego stanowiska dla samorządów, którego zadaniem będzie koordynowanie działań rewitalizacyjnych naleŜących do kompetencji róŜnych wydziałów opracowano zakres obowiązków, opisano narzędzia pracy tj. SWOT, plan zarządzania, analizę ryzyka. W ramach projektu przeprowadzono szkolenia, w których uczestniczyli przedstawiciele instytucji partnerskich, • w Bydgoszczy w ramach działań pilotaŜowych wykonano badania gruntu i przeprowadzono rekultywację terenu poprzemysłowego przy ul. Jagiellońskiej 36-38 zanieczyszczonego wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi, fenolami oraz olejami. Wykonano plac zabaw. Najlepsze praktyki wypracowane w ramach działań pilotaŜowych wszystkich partnerów zostały zebrane w formie opracowania „Najlepsze praktyki w dziedzinie zarządzania terenami poprzemysłowymi”. Opracowanie to wydrukowano w formie podręcznika w języku angielskim oraz w 160 języku polskim. Uniwersytet Techniczny w Ostrawie stworzył program studiów magisterskich, WyŜsza Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy - podyplomowe studia oraz e-learning. BudŜet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosi 596 866 EUR, w tym dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 85%. 2. Projekt pn. Rewitalizacja Miejskich Przestrzeni Nadrzecznych, akronim REURIS (tytuł w języku angielskim: Revitalisation of Urban River Spaces) Czas trwania projektu: wrzesień 2008 r. – sierpień 2012 r. Projekt realizowany jest we współpracy 8 partnerów. Celem projektu jest stworzenie pakietu zasad rewitalizacji miejskich przestrzeni nadrzecznych i zilustrowanie ich w Podręczniku Najlepszych Praktyk. Zadaniem prac realizowanych w projekcie jest wypracowanie wspólnego, kompleksowego podejścia do kształtowania terenów nadrzecznych. W ramach projektu we współpracy z zespołem ekspertów realizowane są zadania związane z: • przeprowadzeniem inwestycji pilotaŜowej, która obejmuje: o zagospodarowanie odcinka parku nad Starym Kanałem od Ronda Grunwaldzkiego do ul. Wrocławskiej. Nowe zagospodarowanie wprowadza elementy słuŜącej wypoczynkowi i rekreacji uŜytkowników parku, takŜe w sąsiedztwie niedostępnej dotąd strugi. Stylistyka została utrzymana w konwencji nowoczesnej, wyraŜona prostymi formami wykonanymi z betonu, metalu i szkła. W parku wykonano nowe ścieŜki, place wypoczynkowe, siedziska skarpowe, schody terenowe, trzy kładki nad strugą, ozdobne szklane szykany w wodzie i nowe oświetlenie (w tym podwodne). Wykonano takŜe plac zabaw dla dzieci, niewielki placyk ze stolikami szachowymi oraz nowe nasadzenia roślinne w postaci rozległych rabat bylinowych, rabat z krzewów i szpalerów drzew, zamontowano nowe wyposaŜenie parku typu ławki, kosze i stojaki rowerowe. o koncepcję programowo–przestrzenną dla całego obszaru parku nad Starym Kanałem (65 ha), określającą moŜliwości jego rozwoju w przyszłości, poprzedzoną szczegółowymi analizami terenu, takimi jak: waloryzacja przyrodnicza parku, analizy oczekiwań lokalnej społeczności w odniesieniu do procesu rewitalizacji obszaru parku (badania społeczne), analiza uwarunkowań hydrotechnicznych i historycznych, • opracowaniem Podręcznika Najlepszych Praktyk zawierającego analizę dotychczas zrealizowanych przykładów rewitalizacji przestrzeni nadrzecznych, opis źródeł ich finansowania oraz wypracowany w projekcie pakiet zasad określający przeprowadzenie procesu rewitalizacji. Pełna wersja podręcznika w języku angielskim jest dostępna w formie elektronicznej (www.reuris-gig.eu), wersja skrócona w formie drukowanej (Poradnik Rewitalizacji) będzie dostępna w wersji anglo– i polskojęzycznej. BudŜet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosi 643 528 EUR, w tym dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 85%. 3. Projekt pn. Demonstracja Efektywności Energetycznej i Wykorzystanie Odnawialnych Źródeł Energii w Budynkach Publicznych, akronim CEC5 (tytuł w języku angielskim: Demonstration of energy efficiency and utilisation of renewable energy sources through public buildings) Czas trwania projektu: październik 2011 r. – wrzesień 2014 r. Projekt realizowany jest we współpracy 13 partnerów. Celem projektu jest promocja efektywności energetycznej i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii poprzez demonstrację procesu wdraŜania w budynkach publicznych. Projekt przyczyni się do redukcji emisji gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie nowych technologii w produkcji energii w budynkach oraz wykorzystanie nowej technologii budowy. Realizacja projektu obejmuje m.in.: • przeprowadzenie inwestycji pilotaŜowej: W Bydgoszczy w ramach działań pilotaŜowych będzie realizowana inwestycja pn. „Budowa Centrum Demonstracyjnego Odnawialnych Źródeł Energii przy Zespole Szkół Mechanicznych nr 2” polegająca na budowie budynku pasywnego. Inwestycja ma mieć charakter demonstracyjny, budynek ma słuŜyć jako Ŝywe laboratorium uczniom szkoły oraz będzie udostępniony zwiedzającym z zewnątrz. Będzie to pierwszy tego typu budynek w Bydgoszczy, a jednocześnie jeden z niewielu w Polsce. Zostanie opracowany program związany z szerokim udostępnieniem budynku i promocją zastosowanych rozwiązań. Partnerzy projektu przeprowadzą ocenę 3 budynków pod kątem środowiskowym i energetycznym. 161 • rozpowszechnienie stosowanych rozwiązań: By wesprzeć decyzje o budowie efektywnie energetycznych budynków, nie tylko w sektorze publicznym będą prowadzone następujące działania: opracowanie materiałów szkoleniowych, udostępnienie przykładowych dokumentów oraz dobrych praktyk związanych z budynkami o niskim zapotrzebowaniu na energię, przeprowadzenie szkoleń dla określonych grup odbiorców. BudŜet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosi 585 500 EUR, w tym dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 85%. 8.2.2. Projekty zrealizowane 1. Projekt pn. Lokalna odpowiedzialność za realizację celów Protokołu z Kioto, akronim LAKS (tytuł w języku angielskim: Local Accountability for Kyoto Goals) Czas trwania projektu: styczeń 2009 r. – październik 2011 r. Miasto Bydgoszcz wraz z 4 partnerami realizowało projekt o akronimie LAKS dotyczący zmian klimatu jako jednej z kluczowych kwestii lokalnej polityki zrównowaŜonego rozwoju. Projekt współfinansowany był ze środków Wspólnoty Europejskiej w ramach Instrumentu Finansowego na rzecz środowiska (LIFE+). Partnerzy projektu: • Miasto Reggio Emilia, Włochy – Koordynator projektu, • Miasto Padwa, Włochy, • Miasto Girona, Hiszpania, • ARPA (Agencja Ochrony Zdrowia i Środowiska w Regionie Emilia Romagna), Włochy. Celem projektu było przystąpienie partnerów projektu do wypełnienia zobowiązań zmierzających do ochrony klimatu, zgodnie z ustaleniami protokołu z Kioto oraz celami polityki energetyczno-klimatycznej Unii Europejskiej. Ponadto projekt przyczyni się do zwiększenia odpowiedzialności i przejrzystości działań władz lokalnych w zakresie ochrony środowiska i emisji gazów cieplarnianych. W ramach projektu: • opracowano narzędzia do przeprowadzenia inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych, opracowania planu działań na rzecz ochrony klimatu oraz monitorowania wdraŜania tego planu, • przeprowadzono inwentaryzację emisji gazów cieplarnianych z obszaru Miasta w latach 2005-2009, • opracowano Plan Ochrony Klimatu i Adaptacji do Skutków Zmian Klimatu dla Miasta Bydgoszczy (w skrócie Plan Ochrony Klimatu), który w dniu 3 listopada 2010 r. został przyjęty uchwałą Rada Miasta Bydgoszczy Nr LXXVIII/1164/10. Plan ten określa działania przewidziane do wdroŜenia do 2020 r., które mają przyczynić się do redukcji emisji gazów cieplarnianych z terenu Miasta o 18,7% w stosunku do roku 2005 oraz działania mające na celu adaptację do skutków zmian klimatu. Działania w Planie skierowane są do wszystkich organów miasta, miejskich jednostek organizacyjnych, spółek z udziałem miasta, jak równieŜ do obywateli oraz firm i instytucji działających na terenie miasta, • opracowano narzędzie do monitorowania realizacji Planu, tzw. Bilans Klimatyczny, który corocznie jest przedstawiany Radzie Miasta w celu oceny skutków podjętych działań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz uzyskanych oszczędności. Realizacja projektu przyczyniła się juŜ do kompleksowego spojrzenia władz Miasta na zarządzanie energią, w szczególności przez Urząd i jednostki podległe. Oczekuje się, iŜ wprowadzona polityka przyczyni się zarówno do obniŜenia emisji gazów cieplarnianych z terenu Miasta i stworzy warunki do zrównowaŜonego rozwoju Miasta, jak równieŜ przyczyni się do wygenerowania oszczędności wynikających m.in. z mniejszego zuŜycia energii elektrycznej i ciepła. Przykładowe działania: modernizacja systemów produkcji i dystrybucji ciepła, opracowanie perspektywicznej strategii energetycznej, utworzenie w Urzędzie Miasta komórki ds. zarządzania energią, opracowanie i realizacja planu działań na rzecz ograniczenia energochłonności w zakresie budynków publicznych, zastąpienie tradycyjnych Ŝarówek na energooszczędne, zastąpienie pojazdów floty jednostek samorządu na pojazdy napędzanie paliwami ekologicznymi, realizacja opracowywanego programu rozwoju transportu (np. usprawnienie systemu komunikacyjnego, wymiana taboru), zastępowanie zwykłych Ŝarówek w sygnalizacji świetlnej na energooszczędne, zastępowanie lamp rtęciowych na wysokopręŜne lamy sodowe w publicznym oświetleniu, zarządzanie dystrybucja wody poprzez jej zminimalizowane wykorzystanie, w celu ograniczenia ilości ścieków, przeprowadzenie kampanii dotyczącej oszczędności wody, segregowania odpadów, realizacja zadań przewidzianych w Programie Ochrony Powietrza (np. likwidacja kotłów i podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej, dofinansowanie wymiany pieców na ekologiczne oraz kolektorów słonecznych), 162 przeprowadzenie kompleksowej kampanii edukacyjno-informacyjnej skierowanej do pracowników urzędu i jednostek podległych oraz róŜnych grup odbiorców (m.in. uczniowie, studenci, sektory transportu, przemysłu, usług). BudŜet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosił 217 460 EUR, w tym dofinansowanie w ramach Instrumentu Finansowego na rzecz środowiska (LIFE+) w wysokości 50%. 2. Projekt pn. Europejska inicjatywa na rzecz redukcji emisji CO2 za sprawą edukacji ekologicznej, akronim 3x20 net. (tytuł w języku angielskim: a European approach towards CO2 emissions reduction through awareness raising action), Czas trwania projektu: marzec 2010 r. – marzec 2012 r. Miasto Bydgoszcz we współpracy 8 partnerów brało udział w realizacji projektu o akronimie 3x20 net przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach Programu Europa dla Obywateli 2007-2013. Partnerzy projektu: • Comune di Rimini, Włochy – lider projektu, • Landkreis Offenbach, Niemcy, • Provincia di Reggio Emilia, Włochy, • Urząd Miasta Norrkoping, Szwecja, • Urząd Miasta Linköping, Szwecja, • Urząd Miasta Motala, Szwecja, • Urząd Miasta Scandiano, Włochy Celem projektu była edukacja ekologiczna przedstawicieli urzędu, jednostek podległych, wytworzenie dobrych praktyk w temacie ekologii oraz umocnienie więzi partnerskich między miastami w zakresie promocji ekologii i redukcji emisji CO2. W ramach projektu: • przeprowadzono dyskusje plenarne, wizyty studyjne, panele dyskusyjne, debaty, • utworzono interaktywny portal NTT+, • opracowano ulotki informacyjne. Podczas międzynarodowych spotkań przeprowadzono dyskusje plenarne, panele dyskusyjne i debaty oraz wizyty studyjne w zakresie mobilności i efektywności energetycznej, odnawialnych źródeł energii, edukacji ekologicznej. Dzięki temu projekt dał moŜliwość wymiany najlepszych praktyk na szczeblu europejskim w zakresie polityk i projektów realizowanych przez partnerów projektu, umoŜliwił zaangaŜowanie obywateli w tematy obecne w Europie, przyczynił się do wzrostu świadomości ekologicznej i aktywności obywateli. Uczestnicy spotkań zapoznali się z doświadczeniami partnerów projektu w celu wypełnienia zobowiązań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych (m.in. opracowanie i realizacja planów działań na rzecz zrównowaŜonej energii, mobilności, działania promujące ruch rowerowy, kompleksowa termomodernizacja budynków publicznych, gospodarka odpadami, projekty edukacyjne). Odbiorcy seminariów: sektor prywatny, naukowcy, studenci, uczniowie, urzędy i instytucje, organizacje pozarządowe. BudŜet projektu dla Miasta Bydgoszczy wynosił 6 246,75 EUR.. 8.3. Mechanizmy finansowe realizacji Programu Sukcesywna realizacja poszczególnych zadań zaplanowanych w Programie ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy uzaleŜniona jest głównie od dostępności środków finansowych, które mogą pochodzić z róŜnych źródeł. Do podstawowych źródeł finansowania zaplanowanych zadań zalicza się środki własne Urzędu Miasta w Bydgoszczy oraz środki własne przedsiębiorców. Jednak często dostępne środki są niewystarczające i muszą być wspierane kredytami, poŜyczkami lub dotacjami, które mogą pochodzić ze źródeł krajowych lub zagranicznych. Źródła krajowe: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie (NFOŚiGW) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest wspólnie z wojewódzkimi funduszami filarem polskiego systemu finansowania ochrony środowiska. NajwaŜniejszym zadaniem Narodowego Funduszu w ostatnich latach jest efektywne i sprawne wykorzystanie środków z Unii 163 Europejskiej przeznaczonych na rozbudowę i modernizację infrastruktury ochrony środowiska w naszym kraju. WdraŜanie projektów ekologicznych, które uzyskały lub uzyskają wsparcie finansowe z Komisji Europejskiej oraz dofinansowanie tych przedsięwzięć ze środków Narodowego Funduszu będzie słuŜyło osiągnięciu przez Polskę efektów ekologicznych wynikających z zobowiązań międzynarodowych. Źródłem wpływów NFOŚiGW są opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kary za naruszanie prawa ekologicznego. Dzięki temu, Ŝe główną formą dofinansowania działań są poŜyczki, Narodowy Fundusz stanowi „odnawialne źródło finansowania” ochrony środowiska. PoŜyczki i dotacje, a takŜe inne formy dofinansowania, stosowane przez Narodowy Fundusz, przeznaczone są na dofinansowanie w pierwszym rzędzie duŜych inwestycji o znaczeniu ogólnopolskim i ponadregionalnym w zakresie likwidacji zanieczyszczeń wody, powietrza i ziemi. Finansowane są równieŜ zadania z dziedziny geologii i górnictwa, monitoringu środowiska, przeciwdziałania zagroŜeniom środowiska, ochrony przyrody i leśnictwa, popularyzowania wiedzy ekologicznej, profilaktyki zdrowotnej dzieci a takŜe prac naukowo-badawczych i ekspertyz. W ostatnim czasie szczególnym priorytetem objęte są inwestycje wykorzystujące odnawialne źródła energii. Ze środków NFOŚiGW o dofinansowanie mogą ubiegać się podmioty - jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwa, instytucje i urzędy, szkoły wyŜsze i uczelnie, jednostki organizacyjne ochrony zdrowia, organizacje pozarządowe tj.: fundacje, stowarzyszenia, administracja państwowa oraz osoby fizyczne. Dofinansowanie przedsięwzięć odbywa się przez udzielanie: oprocentowanych poŜyczek, dotacji, w tym: dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, dokonywanie częściowych spłat kapitału kredytów bankowych, dopłaty do oprocentowania lub ceny wykupu obligacji, dopłaty do demontaŜu pojazdów wycofanych z eksploatacji. W 2012 roku środki finansowe NFOŚiGW rozdysponowane są w ramach następujących programów priorytetowych: ◦ ochrona wód, ◦ gospodarka wodna, ◦ ochrona powierzchni ziemi, ◦ geologia i górnictwo, ◦ ochrona klimatu i atmosfery, ◦ ochrona przyrody, ◦ edukacja ekologiczna, ◦ wsparcie realizacji Polityki Ekologicznej Państwa przez Ministra Środowiska, ◦ programy międzydziedzinowe. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu (WGOŚiGW) – udziela pomocy na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej słuŜące realizacji zasady zrównowaŜonego rozwoju w województwie kujawsko-pomorskim ze szczególnym uwzględnieniem określonych poniŜej wymienionych priorytetów: ◦ ochrona wód i gospodarka wodna, ◦ gospodarka odpadami, ◦ ochrona powietrza, ◦ ochrona przyrody, ◦ edukacja ekologiczna, ◦ powaŜne awarie, ◦ monitoring. Pomoc finansowa ze środków Wojewódzkiego Funduszu udzielana jest w formie: oprocentowanych poŜyczek, dotacji, przekazania środków finansowych, nagród za działalność na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej niezwiązaną z wykonywaniem obowiązków pracowników administracji rządowej i samorządowej oraz udostępniania środków finansowych bankom. Dofinansowanie w formie poŜyczki nie moŜe przekroczyć 75% kosztu całkowitego przedsięwzięcia. Oprocentowanie poŜyczek wynosi 0,7 stopy redyskonta weksli jednak nie mniej niŜ 3,0 punktu procentowego w stosunku rocznym. Maksymalny okres spłaty poŜyczki wynosi 10 lat. Udzielona poŜyczka moŜe być częściowo umorzona. Umorzenie moŜe wynieść do 30%. Natomiast dotacje mogą być udzielane do wysokości 90% kosztu całkowitego przedsięwzięcia. Wojewódzki Fundusz udziela takŜe pomocy finansowej w formie dotacji, do oprocentowania kredytów bankowych lub częściowych spłat kapitału kredytów bankowych na podstawie umowy zawartej z bankiem. Bank Ochrony Środowiska (BOŚ) – oferuje preferencyjne kredyty na przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska i zarazem wspiera rozwój biznesu. Oferta kredytowa skierowana jest do klientów indywidualnych, wspólnot mieszkaniowych, przedsiębiorców i samorządów terytorialnych. Kredyty udzielane są równieŜ we współpracy z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Kredyty mogą być udzielane m.in. na: zakup i montaŜ kolektorów słonecznych do podgrzewania wody , na przedsięwzięcia związane z wykorzystywaniem odnawialnych źródeł energii, na zakup lub montaŜ urządzeń i wyrobów słuŜących ochronie środowiska, termomodernizacje. 164 Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) – udziela kredytów na współfinansowanie projektów wspieranych przez fundusze strukturalne Unii Europejskiej lub projektów zgodnych ze strategią rozwoju regionalnego lub lokalnego oraz kredytów inwestycyjnych przeznaczonych na finansowanie projektów realizowanych, przez jednostki samorządu terytorialnego, wspieranych środkami z budŜetu Unii Europejskiej. Zarówno dla samorządów jak i dla klientów indywidualnych oferowane są kredyty preferencyjne na usuwanie skutków klęsk Ŝywiołowych. Oferuje równieŜ premie termomodernizacyjne za przedsięwzięcia, w wyniku których następuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynków. Źródła zagraniczne: Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013 – udziela dofinansowania na przedsięwzięcia związane z rozwojem infrastruktury technicznej (m.in. infrastruktura drogowa, transport publiczny, infrastruktura kolejowa, portu lotniczego) oraz z zachowaniem i racjonalnym uŜytkowaniem środowiska (tj. rozwój infrastruktury wodno-ściekowej, infrastruktury w zakresie ochrony powietrza, gospodarki odpadami, infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku). Na większość projektów dofinansowanie bezzwrotne wynosi do 85% wydatków kwalifikowalnych. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) - będzie realizował zasadę zrównowaŜonego rozwoju poprzez wspieranie inwestycji związanych bezpośrednio oraz pośrednio z ochroną środowiska. Działania związane bezpośrednio z ochroną środowiska to m.in. projekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i rekultywacji, działania związane ze zwiększeniem bezpieczeństwa ekologicznego, działania mające na celu dostosowania polskich przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska, działania związane z ochroną róŜnorodności biologicznej, obszarami chronionymi, kształtowaniem postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska. Do działań związanych pośrednio z ochroną środowiska naleŜą projekty związanych z tzw. transportem przyjaznym środowisku – transport kolejowy, transport morski, transport miejski w obszarach metropolitalnych, rozwój transportu intermodalnego, poprawa stanu śródlądowych dróg wodnych. W ramach POIiŚ mogą być realizowane równieŜ działania na rzecz ochrony przyrody, prowadzące do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat zasobów róŜnorodności biologicznej zgodnie z Krajową strategią ochrony i umiarkowanego uŜytkowania róŜnorodności biologicznej wraz z programem działań do tej strategii oraz Polityką Leśną Państwa, w tym Krajowym Programem Zwiększania Lesistości do roku 2020 z perspektywą do roku 2025. Realizowane są takŜe elementy działań przewidzianych w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Wysokość udzielanego dofinansowania to przewaŜnie do 85% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektów. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013 (POIG) - na celu wspieranie projektów o duŜym znaczeniu dla gospodarki, jak równieŜ wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Wspierane będą działania z zakresu innowacji: produktowej, procesowej (usługowej) oraz organizacyjnej. Wspierana i promowana będzie innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym (określana jako innowacyjność średnia i wysoka). Cele szczegółowe Programu: ◦ zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, ◦ wzrost konkurencyjności polskiej nauki, ◦ zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, ◦ zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, ◦ tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW) - finansuje przedsięwzięcia związane z poprawą środowiska naturalnego i obszarów wiejskich. Realizowane będą zalesiania gruntów rolnych oraz gruntów innych niŜ rolne oraz odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych, współfinansowanie programów rolnośrodowiskowych, płatności dla obszarów Natura 2000 i związane z wdraŜaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej i in. Działania te mają na celu powiększenie obszarów leśnych poprzez zmniejszenie fragmentacji kompleksów leśnych i tworzenie korytarzy ekologicznych oraz zwiększenie udziału lasu w globalnym bilansie węgla oraz ograniczenie zmian klimatu a takŜe odnowienie i pielęgnację drzewostanów zniszczonych przez czynniki biotyczne i abiotyczne oraz wprowadzanie mechanizmów zapobiegających katastrofom naturalnym. Program pozwala takŜe sfinansować modernizację gospodarstw rolnych oraz doskonalenie zawodowe rolników i ich edukację do rosnących wymagań w zakresie ochrony środowiska, jakości i bezpieczeństwa produkcji. ZrównowaŜony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeŜnych obszarów rybackich 2007-2013 (PO RYBY) - został stworzony aby realizować cele polskiej polityki rybackiej, którymi są: racjonalna gospodarka Ŝywymi zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego, podniesienie konkurencyjności polskiego rybołówstwa morskiego, rybactwa śródlądowego i przetwórstwa ryb, 165 poprawa jakości Ŝycia na obszarach zaleŜnych od rybactwa. Program zakłada realizację celów strategicznych i podjęcie działań w następujących obszarach priorytetowych: oś priorytetowa 2. Akwakultura, rybołówstwo śródlądowe, przetwórstwo i obrót produktami rybołówstwa i akwakultury, oś Priorytetowa 3: Środki słuŜące wspólnemu interesowi, oś Priorytetowa 4: ZrównowaŜony rozwój obszarów zaleŜnych od rybactwa, oś Priorytetowa 5: Pomoc techniczna. Instrument finansowy LIFE+ na lata 2007-2013 (LIFE+) - jest jedynym instrumentem finansowym Unii Europejskiej koncentrującym się wyłącznie na współfinansowaniu projektów w dziedzinie ochrony środowiska. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdraŜania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja polityki ochrony środowiska oraz identyfikacja i promocja nowych rozwiązań dla problemów dotyczących ochrony przyrody. LIFE+ składa się z trzech komponentów, w ramach których współfinansowane są projekty w zakresie: ◦ wdraŜania dyrektywy Ptasiej i dyrektywy Siedliskowej, w tym ochrony priorytetowych siedlisk i gatunków, ◦ ochrony środowiska, zapobiegania zmianom klimatycznym, innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie ochrony zdrowia i polepszenia jakości Ŝycia oraz wdraŜania polityki zrównowaŜonego wykorzystania zasobów naturalnych i gospodarki odpadami, ◦ działań informacyjnych i komunikacyjnych, kampanii na rzecz zwiększania świadomości ekologicznej w społeczeństwie, w tym kampanie na temat zapobiegania poŜarom lasów oraz wymiany najlepszych doświadczeń i praktyk. Program LIFE+ podzielony jest na trzy komponenty tematyczne: ◦ Przyroda i róŜnorodność biologiczna; ◦ Polityka i zarządzanie w zakresie środowiska; ◦ Informacja i komunikacja. Program LIFE+ zapewnia wsparcie finansowe w średniej wysokości 50% wartości projektu. Nabór wniosków ogłaszany jest raz do roku przez Komisję Europejską. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego - działa w dziedzinie ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez dofinansowanie m.in. redukcji zanieczyszczeń i promowania odnawialnych źródeł energii, promowania zrównowaŜonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami, ochrony kulturowego dziedzictwa europejskiego, rozwoju zasobów ludzkich. Wysokość udzielanego dofinansowania to 60% całkowitych kosztów kwalifikowalnych zadania. Wyjątki stanowi przypadek gdy 15% lub więcej całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu będzie współfinansowane z budŜetu państwa lub budŜetu jednostek samorządu terytorialnego. Wtedy finansowe wsparcie dla reszty kosztów kwalifikowanych projektu moŜe sięgać nawet do 85% kosztów kwalifikowalnych zadania. ELENA – Inteligentna Energia – Program dla Europy - Komisja Europejska we współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym opracowała nowy program. ELENA ma za zadanie pomóc samorządom lokalnym w przygotowaniu dobrych projektów związanych z efektywnością energetyczną, które będą kwalifikowały się do finansowania przez EBI. Mogą to być projekty związane z: modernizacją budynków publicznych i prywatnych w kierunku obniŜenia ich energochłonności, obniŜaniem strat energii w sieciach ciepłowniczych i instalacjach chłodniczych, a takŜe rozwojem przyjaznego środowisku transportu. Podstawowy warunek, który musi zostać spełniony przez kaŜdy z tych projektów, to zredukowanie emisji dwutlenku węgla. Komisja przeznaczyła na ten cel 15 mln euro z programu „Inteligentna Energia - Program dla Europy". Europejski Fundusz Efektywności Energetycznej (EFEE) - wspiera działania mające na względzie oszczędzanie energii, efektywność energetyczną, promowanie energii odnawialnej. ZrównowaŜone inwestycje energetyczne wspierane przez lokalne, regionalne i (w uzasadnionych przypadkach) krajowe władze mogą obejmować: ◦ oszczędzanie energii w budynkach publicznych i prywatnych,; ◦ inwestycje w wysokowydajne instalacje skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej (CHP); ◦ inwestycje w źródła energii odnawialnej; ◦ inwestycje związane z czystym transportem miejskim; ◦ modernizację infrastruktury, takiej jak oświetlenie uliczne czy inteligentne sieci. Potencjalnymi beneficjentami są władze publiczne (np. gminy), przedsiębiorstwa publiczne lub prywatne, które działają w imieniu organów publicznych, takich jak lokalne zakłady energetyczne, firmy świadczące usługi energetyczne (ESCO) lub publiczni dostawcy usług transportowych. 8.4. Koszty realizacji przedsięwzięć Koszty realizacji zadań zaplanowanych w ramach Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy zostały oszacowane na podstawie inwestycji/zadań zgłoszonych przez Urząd Miasta w Bydgoszczy 166 przewidzianych do realizacji w latach 2013-2020. Uwzględniono równieŜ zadania zapisane w dokumentach strategicznych miasta (tj. Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014, Plan Ochrony Klimatu oraz Strategii Rozwoju Terenów Zieleni Miasta Bydgoszczy). W wyniku przeprowadzonej ankietyzacji funkcjonujących na terenie miasta Bydgoszczy przedsiębiorstw produkcyjnych oraz instytucji uzyskano informacje na temat planowanych zadań mających poprawić stan środowiska naturalnego miasta. W tabeli poniŜej przedstawiono zbiorcze zestawienie kosztów związanych z realizacją zadań zaplanowanych w ramach Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy. Tabela 77 Szacunkowe koszty wdraŜania zadań zaplanowanych w ramach Programu w latach 2013-2020 Nakłady finansowe Obszar priorytetowy Cel średniookresowy [tys. zł] POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA Ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dąŜenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 do końca 2015 roku i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu do końca 2020 roku. 2 472 861,90 Poprawa jakości wód powierzchniowych pod kątem parametrów bakteriologicznych i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego oraz dobrej jakości wód podziemnych 80 846,10 Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców Bydgoszczy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH OCHRONA PRZYRODY Właściwe gospodarowanie gruntami w celu zmniejszenia erozji gleb BieŜąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych oraz właściwe utrzymanie i rozwój terenów zieleni miejskiej przy uwzględnieniu wartości przyrodniczych, kulturowych i tempa rozwoju miasta Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI - b.d 73 809,00 b.d Osiągnięcie określonych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach poziomów: • odzysku odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła • ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji 707 234,00 Osiągnięcie określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów innych niŜ komunalne 18 150,00 Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia zdarzeń POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA mogących powodować powaŜną awarię oraz EKOLOGICZNEGO ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska 33 000,00 EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA Kształtowanie świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców Bydgoszcz 150,00 DZIAŁANIA SYSTEMOWE W OCHRONIE ŚRODOWISKA Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach 167 b.d Obszar priorytetowy Cel średniookresowy Nakłady finansowe [tys. zł] Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska b.d Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska rozwiązań w celu ochrony środowiska b.d Odpowiedzialność za szkody w środowisku zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” b.d RAZEM 3 386 051,00 Źródło: Opracowanie własne. W tabeli powyŜej uwzględniono tylko te przedsięwzięcia, których realizacja została oszacowana przez właściwą jednostkę realizującą. Koszty przedsięwzięć, które nie zostały uwzględnione zostaną określone po wykonaniu planu działania. Z powyŜszych danych wynika, Ŝe w latach 2013-2020 zostanie wydanych 3 386 051,0 tys. zł na realizację zadań zaplanowanych w Programie ochrony środowiska. Najwięcej środków finansowych zostanie przeznaczonych na poprawę jakości środowiska w szczególności na ochronę klimatu i poprawę jakości powietrza oraz na racjonalną gospodarkę odpadami. Realizacja poszczególnych zaplanowanych zadań zostanie finansowana z róŜnych źródeł. W głównej mierze będą to środki własne Urzędu Miasta jak równieŜ przedsiębiorców, którzy realizować będą zadania własne. Część przedsięwzięć zostanie sfinansowana ze środków NFOŚiGW, WFOŚiGW lub środków unijnych. 9. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU Odpowiedzialność z zakresie realizacji Programu ochrony środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 20132016 z perspektywą do 2020 roku spoczywa na Prezydencie Miasta Bydgoszczy. Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) organ wykonawczy sporządza co dwa lata raporty, które przedstawia Radzie Miasta. Nadrzędną zasadą niniejszego opracowania jest realizacja wyznaczonych zadań przez określone jednostki, którym poszczególne zadania przypisano. W procesie wdraŜania Programu biorą udział następujące grupy podmiotów: • podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu Programem, • podmioty realizujące zadania Programu, w tym podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska, • podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty Programu, • społeczność miasta Bydgoszczy, odbierająca wyniki działań Programu. W cyklach czteroletnich będzie oceniany stopień realizacji przyjętych celów ekologicznych i działań. Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie Prawo ochrony środowiska, dotyczących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu. Niezbędna jest współpraca pomiędzy wszystkimi jednostkami uczestniczącymi w realizacji Programu. Prezydent Miasta współpracuje z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego, a takŜe z instytucjami administracji specjalnej (tj. WIOŚ, PPIS) w dyspozycji których znajdują się odpowiednie instrumenty np. prawne, finansowe czy kontroli. Proces wdraŜania Programu wymaga stałego monitoringu. NajwaŜniejszym jego elementem jest ocena realizacji zadań z punktu widzenia osiągnięcia załoŜonych celów. Okresowej ocenie i analizie naleŜy poddawać: • stopień realizacji przedsięwzięć i zadań, • poziom wykonania przyjętych celów, • rozbieŜności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a ich realizacją, • przyczyny ww. rozbieŜności. Na potrzeby przeprowadzania oceny realizacji poszczególnych celów, a takŜe zdań przedstawionych w harmonogramie zaproponowano wykorzystanie wskaźników przedstawionych w tabeli poniŜej. Analiza przedstawionych wskaźników będzie podstawą do korekty i weryfikacji przedsięwzięć planowanych w Programie. 168 Tabela 78 Zestawienie wskaźników monitorowania Cel średniookresowy Nazwa wskaźnika Ochrona klimatu i poprawa jakości powietrza, w tym dąŜenie do osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10 do końca 2015 roku i poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu do końca 2020 roku StęŜenie średnioroczne: - pyłu PM10 - pyłu PM2,5 - benzo(a)pirenu - arsenu - O3 - SO2 - NO2 Ocena jakości powietrza Liczba pieców, kotłów węglowych zlikwidowanych w ramach programu ograniczania niskiej emisji Liczba przyłączy do miejskiej sieci ciepłowniczej Łączna liczba przeprowadzonych kontroli – zakładów pracy i innych podmiotów w ramach udzielanego dofinansowania Ilość przeprowadzonych termomodernizacji Ilość zgłoszeń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystania ciepła ziemi Stan jakości wód powierzchniowych Jakość wód podziemnych ZuŜycie wody na potrzeby gospodarki narodowej Komunalne i przemysłowe oczyszczalnie ścieków Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w ogólnej liczby ludności Jakość ścieków surowych doprowadzanych do oczyszczalni StęŜenie zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach do odbiornika Wodociągi: długość czynnej sieci, ludność korzystająca z sieci wodociągowej Kanalizacja: długość czynnej sieci, ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej Ilość zbiorników bezodpływowych w ewidencji Ilość zlikwidowanych zbiorników bezodpływowych Liczba zagroŜonych mieszkańców hałasem drogowym w następujących zakresach: − do 5 dB − 5 – 10 dB − 10 – 15 dB − 15 – 20 dB − > 20 dB wyraŜona wskaźnikami LDWN i LN Liczba zidentyfikowanych osuwisk na terenie miasta Powierzchnia obszarów prawnie chronionych w tym: − obszary NATURA 2000 − obszary chronionego krajobrazu − parków krajobrazowych − uŜytków ekologicznych Poprawa jakości wód powierzchniowych pod kątem parametrów bakteriologicznych i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego oraz dobrej jakości wód podziemnych Zmniejszenie uciąŜliwości hałasu komunikacyjnego dla mieszkańców Bydgoszczy poprzez osiągnięcie dopuszczalnych poziomów hałasu Właściwe gospodarowanie gruntami w celu zmniejszenia erozji gleb BieŜąca ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych oraz właściwe utrzymanie i rozwój terenów zieleni miejskiej przy uwzględnieniu wartości przyrodniczych, kulturowych i tempa rozwoju miasta 169 Jednostka µg/m 3 klasyfikacja stref sztuk sztuk sztuk sztuk sztuk Klasa jakości Klasa czystości 3 m /rok sztuk % mg/dm 3 mg/dm 3 km % km % sztuk sztuk tys. sztuk ha Cel średniookresowy Ochrona i prowadzenie właściwej gospodarki leśnej Osiągnięcie określonych w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach poziomów: • odzysku odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, • ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji. Osiągnięcie określonych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów innych niŜ komunalne Zminimalizowanie ryzyka wystąpienia zdarzeń mogących powodować powaŜną awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska Kształtowanie świadomości ekologicznej i poszanowania dla środowiska przyrodniczego mieszkańców Bydgoszczy Zachęcanie i upowszechnianie zastosowania systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach oraz innych instytucjach Nazwa wskaźnika Liczba pomników przyrody na terenie miasta Liczba opracowanych planów ochrony i planów zadań ochronnych Przyrost powierzchni prawnie chronionej Powierzchnia terenów zieleni miejskiej Udział terenów zieleni miejskiej w stosunku do powierzchni całego miasta Liczba nowo powstałej zieleni miejskiej Lesistość miasta Powierzchnia obszarów leśnych Powierzchnia zalesień i odnowień Struktura lasów (iglaste, liściaste) Masa zebranych odpadów komunalnych Masa zebranych odpadów komunalnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca miasta Odsetek mieszkańców objętych zorganizowanym systemem zbierania/odbierania odpadów komunalnych Masa odpadów komunalnych zebrana selektywnie Masa odpadów ulegających biodegradacji Liczba zlikwidowanych „dzikich” wysypisk odpadów Liczba funkcjonujących instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych zmieszanych i zbieranych selektywnie, poza unieszkodliwianiem na składowisku Liczba funkcjonujących składowisk na terenie miasta Masa zebranych odpadów niebezpiecznych Masa zebranych odpadów opakowaniowych Powierzchnia obszarów połoŜonych w strefie zagroŜenia związanej z funkcjonowaniem zakładów o duŜym ryzyku (ZDR) i zwiększonym ryzyku (ZZR) wystąpienia awarii przemysłowej Liczba awarii spowodowanych przez przemysł Liczba awarii spowodowanych przez transport Długość wybudowanych i zmodernizowanych wałów przeciwpowodziowych Długość zmodernizowanych i odbudowanych obiektów melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych. Liczba przeprowadzonych kampanii edukacyjno-informacyjnych Liczba jednostek, które przystąpiły do akcji ekologicznych Liczba organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS Liczba organizacji posiadających certyfikat ISO 14001 Liczba przeprowadzonych „zielonych zamówień” promujących w zamówieniach 170 Jednostka sztuk sztuk % ha % ha % ha ha % Mg/rok kg/os % Mg/rok Mg/rok sztuk sztuk sztuk Mg/rok Mg/rok ha sztuk sztuk km km sztuk sztuk sztuk sztuk sztuk Cel średniookresowy Nazwa wskaźnika publicznych firmy posiadające zarządzania środowiskowego Zachęcanie społeczeństwa do opiniowania projektów oraz udziału w postępowaniach na rzecz ochrony środowiska certyfikaty Stopień zaangaŜowania społeczności lokalnej w ocenie oddziaływania na środowiska (liczba zgłoszonych uwag od społeczeństwa). Liczba przeprowadzonych szkoleń pracowników instytucji publicznych i przedsiębiorców w zakresie przepisów o dostępie społeczeństwa środowisku Rozwijanie współpracy między jednostkami naukowo-badawczymi, gospodarczymi i samorządem w zakresie wdraŜania innowacyjnych rozwiązań w celu ochrony środowiska Jednostka do informacji sztuk o Liczba innowacyjnych projektów wdroŜonych we współpracy pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi, gospodarczymi i samorządem 171 sztuk sztuk Wyjaśnienia skrótów BDL GUS EC EMAS GDOŚ GiEK GUS GZWP ISPA – – – – – – - IUNG – KPOŚK – KPZMiUW KUO – LPKiW – MWiK MZK – NFOŚiGW – OOŚ – OSChR OSO – PEP – PM2,5 PM10 – POIiŚ – POIG – PPIS PROW – RDOŚ – RLM – RZGW SOO – SOPO – UE – UM w Bydgoszczy – WFOŚiGW – WIOŚ – WKFz – WWA – ZDMiKP ZDR – ZMiUW – ZPKChiN – ZZR – Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego Elektrociepłownia (ang. Eco Management and Audit Scheme) System Ekozarządzania i Audytu Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Główny Urząd Statystyczny w Warszawie Główny Zbiornik Wód Podziemnych (ang. Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) przedakcesyjny instrument pomocowy Unii Europejskiej dla państw kandydujących Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych Kujawsko-Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów Leśny Park Kultury i Wypoczynku Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy Sp. z o.o. Miejskie Zakłady Komunikacyjne Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oceny oddziaływania na środowisko Okręgowa Stacja Chemiczno - Rolnicza w Bydgoszczy Obszary specjalnej ochrony ptaków Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 pył zawieszony o granulacji do 2,5 µm pył zawieszony o granulacji do 10 µm Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Bydgoszczy Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Bydgoszczy równowaŜna liczba mieszkańców Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku Specjalne obszary ochrony siedlisk System Osłony Przeciwosuwiskowej Unia Europejska Urząd Miasta w Bydgoszczy Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy wydzielone komory fermentacyjne zamknięte wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej w Bydgoszczy zakład duŜego ryzyka Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego zakład zwiększonego ryzyka Wykorzystane materiały 1. „Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych – AKPOŚK 2010” 2. 3. 4. 5. 6. „Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2010 rok” Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2011 „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski w latach 2005 - 2007” Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa. Państwowy Instytut Badawczy w Puławach. Puławy 2008 r. „Plan ochrony klimatu i adaptacji do skutków zmian klimatu dla miasta Bydgoszczy” Załącznik do Uchwały nr LXXVIII/1164/10 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 3 listopada 2010 roku „Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014” Załącznik do Uchwały XLV632/09 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 1 kwietnia 2009 roku „Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018” Załącznik do Uchwały nr XVI/299/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 19 grudnia 2011 roku 172 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. „Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Bydgoszczy” Załącznik do Uchwały nr LXXVI/1138/10 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 13 października 2010 roku Projekt „Lokalna odpowiedzialność za realizację celów protokołu z Kioto” Raport z inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych dla miasta Bydgoszczy „Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku” Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy „Raport z wykonania Programu ochrony środowiska oraz Planu gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy 2007-2008” Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy „Raport z wykonania Programu ochrony środowiska oraz Planu gospodarki odpadami dla miasta Bydgoszczy 2009-2010” Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Bydgoszczy „Strategia Rozwoju Bydgoszczy do 2015 roku” Załącznik do Uchwały nr XXXVI/795/04 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 10 listopada 2004 roku „Strategia rozwoju terenów zieleni miasta Bydgoszczy” Załącznik do Uchwały nr XVIII/348/11 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 7 grudnia 2011 roku „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Bydgoszczy” Uchwała nr L/756/09 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 15 lipca 2009 r. „System zarządzania środowiskowego – rozwój i funkcjonowanie w Polsce” Ewa LisowskaMieszkowska. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 30, 2007 rok. „Wody podziemne miast wojewódzkich Polski” Informator Państwowej SłuŜby Hydrogeologicznej, pod redakcją Zbigniewa Nowickiego Załączniki: Załącznik nr 1 Mapy zagroŜeń ruchami masowymi w skali 1:10 000. Załącznik nr 2 Rejestr pomników przyrody Miasta Bydgoszczy Załącznik nr 3 Wykaz podmiotów posiadających aktualne pozwolenia wodnoprawne na pobór wód podziemnych wydane przez Prezydenta Bydgoszczy Załącznik nr 4 Załącznik nr 5 Załącznik nr 6 Załącznik nr 7 i Wykaz decyzji administracyjnych na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza wydanych w 2010, 2011 i do końca marca 2012 roku. Wykaz przedsiębiorców uprawnionych do odbierania od właścicieli nieruchomości niesegregowanych odpadów komunalnych oraz innych odpadów zbieranych selektywnie (według stanu na dzień 15 maja 2012 r). Wykaz przedsiębiorców uprawnionych do odbierania od właścicieli nieruchomości wybranych rodzajów odpadów komunalnych zbieranych selektywnie (według stanu na dzień 15 maja 2012 r). Wykaz akcji ekologicznych prowadzonych przez Urząd Miasta w Bydgoszczy w 2010 i 2011 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy 173