Jaka jest skuteczność ekranów akustycznych w strefach miejskich
Transkrypt
Jaka jest skuteczność ekranów akustycznych w strefach miejskich
Zdaniem eksperta JAKA JEST SKUTECZNOŚĆ EKRANÓW AKUSTYCZNYCH W STREFACH MIEJSKICH? Grzegorz Stech Dyrektor Zarządu Dróg Wojewódzkich w Krakowie prof. Jan Adamczyk Akademia GórniczoHutnicza w Krakowie Hałas na pewno należy traktować jako niebezpieczny dla zdrowia człowieka czynnik związany z rozwojem cywilizacyjnym. Dla skutecznego zmniejszenia tych zagrożeń trzeba wprowadzić cały wachlarz działań profilaktycznych i osłonowych. Program taki (a właściwiej polityka) musi być wieloobszarowy i spójny oraz konsekwentnie realizowany. Poza obszarami medycznymi istotną rolę winny odgrywać zarówno edukacja związana z faktyczną ochroną środowiska, jak i specjalności inżynierskie, że wymienić należy przykładowo: urbanistyka, architektura, motoryzacja, komunikacja, ochrona środowiska itp. Tylko równomierna i żmudna praca w tych i zbliżonych dziedzinach może przynieść wymierne korzyści dla ludzi narażonych na obcowanie z hałasem. Należy pamiętać, że w terenach zurbanizowanych hałas ma swoje różnorakie źródła i nie można sprowadzać ich tylko do emisji związanej z transportem i komunikacją. Jako wręcz szkodliwe należy, w tym kontekście, uznać wyrywkowe i z gruntu nieprawdziwe twierdzenie, iż sprawę hałasu można „załatwić” przy pomocy ekranów. I nie chodzi tutaj o to czy matematycznie można ten proces tak czy inaczej modelować, lecz o to aby uniknąć prowizorek i nie dopuszczać do złych rozwiązań. Zjawisko wzrostu poziomu hałas wydaje się być „naturalnym” i wymaga odważnych działań. A odnosząc się do postawionego pytania i odpowiadając na nie na podstawie aktualnych tendencji, należy stwierdzić, że skuteczność ekranów akustycznych jako narzędzia chroniącego ludzi w obszarach zabudowanych jest bardzo względna, zwłaszcza przy uwzględnieniu bardzo ograniczonych z technicznego punktu widzenia, możliwości zastosowań oraz częstych zasadnych antyekranowych protestów społecznych. Dziwić musi również fakt, że wbrew oczywistym doświadczeniom innych państw, próbuje się z ekranów zrobić panaceum na wszelkie zło, co prowadzi do tego, że ekrany skutecznie blokują ….nie hałas ale inwestycje drogowe, które mają na celu poprawić oddziaływanie istniejących dróg na otoczenie. Od podjęcia decyzji o budowie nowej trasy do otwarcia jej dla kierowców wiedzie długa i wyboista droga. Jak wygląda w rzeczywistości każdy widzi. Dużo mówi się na temat opóźnień w realizacji poszczególnych odcinków i usiłuje się znaleźć winnego. Najczęściej obwinia się ekologów i konieczność spełnienia wymagań odnośnie ochrony środowiska. Teoretycznie zasada jest taka, że przed podjęciem decyzji o budowie drogi rozważa się kilka wariantów przebiegu trasy. Każdy z nich jest analizowany i oceniany, konsultowany ze społeczeństwem i w efekcie realizuje się ten, który w najmniejszym stopniu ingeruje w środowisko naturalne. Analizuje się między innymi wpływ hałasu, wpływ budowy na stan wód gruntowych, stanowiska roślin czy siedliska zwierząt, stopień zanieczyszczenia powietrza, ingerencję w tereny chronione i wiele innych czynników. W związku z tym, że moją domeną jest walka z hałasem, chciałbym zwrócić Państwa uwagę na kilka problemów, z które pojawiają się praktycznie przy każdej realizacji. Otóż na etapie przygotowywania inwestycji i w ramach kompletowania dokumentów w celu uzyskania Decyzji Środowiskowej tworzy się Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Konieczność opracowywania raportu i jego zakres ustala się w oparciu o ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska wraz z późniejszymi zmianami. Opracowując raport do uzyskania Decyzji Środowiskowej analizuje się klimat akustyczny dla poszczególnych wariantów inwestycji (w tym dla tzw. wariantu „zerowego”, czyli nie podejmowania inwestycji). Przy użyciu narzędzi komputerowych prognozuje się ruch komunikacyjny dla poszczególnych wariantów WARSZAWA, osiedle Laguna II – płyty przezroczyste w systemowych ramach aluminiowych, panele pochłaniające Zielona Ściana typu PLANTA®; ALFA BOND KOHLHAUER dla odległego horyzontu czasowego. Na podstawie map ewidencyjnych oraz planów zagospodarowania (o ile takie istnieją) kalkuluje się liczbę osób zagrożonych ponaddopuszczalną ekspozycją na hałas. W oparciu o te dane proponuje się zabezpieczenia, które prawie zawsze przyjmują postać ekranów akustycznych (bardzo rzadko wałów ziemnych lub skarp). Kwestia czy takie zabezpieczenia są właściwe to osobny temat, który pomijamy. Ilość, umiejscowienie, długość i wysokość ekranów opracowuje się na podstawie tych dokumentów i symulacji komputerowych generowanych przy użyciu niedoskonałego oprogramowania. W oparciu między innymi o te dane rozpisywany jest przetarg, w którym niestety zawsze jedynym kryterium wyboru jest najniższa cena. Cena, którą przedsiębiorca kalkuluje w oparciu o otrzymane materiały. Jednak pomiędzy pierwszym raportem a jego aktualizacją na potrzeby kolejnego raportu wymaganego w ramach dokumentacji przedstawianej do uzyskania pozwolenia na budowę mija w dobrym przypadku 2-3 lata. W tym czasie w mniejszym lub większym stopniu zmienia się klasyfikacja terenu przyległego do drogi, prognozy ruchu przeprowadza się dla innego horyzontu czasowego, dane dot. przebiegu trasy zostają zaktualizowane (np. o niwelety), ponadto mogą ulec zmianie przepisy (tak jak to np. ma miejsce obecnie w przypadku wymagań, które muszą spełniać bariery ochronne). Wówczas okazuje się, że parametry ekranów (długość, wysokość, liczba, rodzaj) diametralnie różnią się od planowanych pierwotnie propozycji, na podstawie których wygrywający przetarg określił swoją cenę. Takie podejście do tego zagadnienia może w efekcie powodować szukanie oszczędności, kosztem jakości, estetyki, nowoczesności rozwiązań itd. Wyżej przedstawione problemy są istotne szczególnie w przypadku inwestycji realizowanych w trybie „projektuj i buduj”. Jeśli dochodzi do tego presja dotrzymania terminów (np. na realizację projektów niektórych etapów wykonawcy mają pół roku) trzeba się zastanowić czy taki tryb postępowania nie odbije się negatywnie na jakości gotowej trasy. Właściwy i dobry ekran ochrony i redukcji hałasu to przede wszystkim taki, który spełnia w znacznym stopniu swoją funkcję ochronną otoczenia drogi. Budowa i instalacja ekranów ochrony przed hałasem komunikacyjnym jest uregulowana formalnie odpowiednimi normami oraz wymogami ochrony oddziaływania na środowisko i otoczenie. Zatem wybór czy na danym odcinku drogi publicznej budować ekrany czy też nie, jest bardzo ograniczony i sprowadza się do wypełnienia wymagań zawartych w odpowiednich dokumentach formalnych dotyczących danej inwestycji drogowej. Przeciwnicy tych rozwiązań podnoszą argumenty o znikomej rentowności budowy ekranów i pewnych zagrożeniach dla bezpieczeństwa ruchu drogowego. Funkcjonalność ekranów zależy głównie od ich ukształtowania przestrzennego i od materiałów, z których zostały wykonane. Polskie normy – harmonizowane z europejskimi – określają też zasady budowy i konstrukcji ekranów. Współcześnie kształtowane ekrany powinny odpowiadać również walorom estetycznym i być elementem odpowiednio ukształtowanego krajobrazu otoczenia dróg. Kolorystyka i ukształtowanie ekranów to często dodat- kowe zalety jako budowli. Należy jednak zwrócić uwagę na niektóre aspekty ekranów instalowanych i budowanych w ostatnich latach, bowiem, w niektórych przypadkach, ekrany spełniają rolę jedynie formalnie i stanowią „rozwiązania psychologiczne”. Wizualnie wrażenia estetycznej zabudowy ekranów nie zawsze idą w parze z ich właściwościami tłumiącymi i rozpraszającymi fale akustyczne. Uzyskiwany „cień akustyczny” jest niewspółmiernie ograniczony. Specyfikacje technicznych odbiorów wykonanych ekranów na ogół nie zawierają wymagań finalnego pomiaru akustycznego czyli ich skuteczność ochronnej, a jedynie zgodności z dokumentacją techniczną projektu budowlanego, w którym akcentowane są cechy konstrukcyjne i stateczności tego rodzaju budowli. Prowadzi to do sytuacji, w których nakłady inwestycyjne na budowę ekranów są po prostu zbędnie poniesione. Wydaje się też, że nie w pełni są wykorzystywane możliwości budowy ekranów w formie nasypów ziemnych i zwartych stref zieleni krzewów i drzew, których funkcje w tłumieniu i ograniczeniu hałasu są i były doceniane w wielu innych krajach. Takie sposoby ekranowania są bowiem bardzo proekologiczne. ŁÓDŹ, ul. Pabianicka – przezroczysty ekran pochłaniający typu Clearwall®; ALFA BOND KOHLHAUER MIELEC, ul. Staszica – płyty przezroczyste z nadrukiem sitodrukowym w systemowych ramach aluminiowych; ALFA BOND KOHLHAUER dr inż. Krzysztof Gradkowski Politechnika Warszawska. Wydział Inżynierii Lądowej Przegląd ekranów akustycznych Jarosław Królak Dyrektor Ecotec Polska Ekran ziemny pomiędzy osiedlem i linią kolejową w Oldenburgu – Niemcy. Wymaganiem było zastosowanie ekranu bez głębokich fundamentów oraz o wysokiej odporności na graffiti i inne zanieczyszczenia; O ekranach akustycznych mówi się w Polsce bardzo dużo i bardzo różnie. Jednym z istotnych pytań jest zasadność ich stosowania. Przeważają opinie, że w Polsce buduje się za dużo ekranów, że są nieskuteczne oraz nieestetyczne. W wielu przypadkach trudno się z tymi opiniami nie zgodzić. Przez wiele lat (zdarza się to nawet dzisiaj) stosowano zasadę: budować gdzie tylko się da, za najmniej jak tylko się da. Efekty? Widzimy na naszych drogach, przy osiedlach i obiektach użytkowych. Paskudne, zniszczone, „ozdobione” twórczością domorosłych artystów i zwykłych wandali. Imitacje ekranów o bardzo niskiej skuteczności – za to drogie w eksploatacji. Nic więc dziwnego, że opinia publiczna, użytkownicy w większości są przeciwni budowaniu ekranów akustycznych. Niestety, nie wszędzie można pozwolić sobie na luksus ich braku. Narastający ruch uliczny, działalność sportowa, koncerty, zakłady produkcyjne – te wszystkie wytwory cywilizacji prowadzą do nadmiernego obciążenia hałasem. W wielu przypadkach, zastosowanie odpowiednio dobranych ekranów akustycznych jest jedynym rozwiązaniem. Jak można pogodzić zasadność stosowania ekranów z oczekiwaniami społecznymi? Na czym tak naprawdę zależy użytkownikom ekranów oraz zarządcom terenu? • na zachowaniu odpowiedniego poziomu hałasu; • na możliwie jak najmniejszej ingerencji w krajobraz i środowisko naturalne; • na estetyce; • na jak najniższych kosztach eksploatacji Jak możemy te oczekiwania spełnić? Odpowiedź wydaje się prosta. Stosując odpowiednio dobrane technologie i materiały o najwyższych właściwościach akustycznych. Dobierając, odpowiednio do otoczenia, właściwości ekranów (odbijające, pochłaniające). Stosując technologie oparte na materiałach przyjaznych dla środowiska, które umożliwiają wtopienie się ekranu w krajobraz – a w efekcie pozwalają zapomnieć o jego istnieniu, powodując, że ekran staje się elementem krajobrazu, a nie dodatkiem do niego. Stosując w końcu materiały, które ograniczają koszty eksploatacji, takie jak usuwanie zanieczyszczeń, graffiti, skutków wandalizmu. Takie rozwiązania istnieją i od lat stosowane są z powodzeniem na zachodzie Europy. Zaczynają również pojawiać się w Polsce. Pozostaje mieć nadzieję, że wpływ na dobór zastosowanych ekranów, będą miały nie tylko technokratyczne przepisy i normy, ale również aspekty środowiskowe i czysto ludzkie. Ecotec Polska. Ekran ziemny przy zakładzie produkcyjnym w miejscowości Pinnenberg – Niemcy. Jednym z wymogów było stworzenie w pełni obrośniętego ekranu akustycznego pozwalającego zapomnieć o przemysłowym sąsiedztwie; Ecotec Polska. Ekran ziemny pomiędzy parkiem a ulicą. Warunkiem było stworzenie płynnego przejścia pomiędzy klimatem parku a osiedlem; Ecotec Polska. Idea paneli Zielona Ściana COR-ECO, produkowanych przez wrocławską spółkę CORKFON, polega na połączeniu materiałów o wysokich parametrach akustycznych z roślinnością. Panele CORECO zapewniają optymalne warunki do rozwoju zieleni przy ekranie. Odpowiednio dobrana roślinność wspomaga właściwości akustycznych paneli, nadaje ekranowi naturalny wygląd, a przede wszystkim umożliwiający jego wkomponowanie w różne formy przestrzeni. Firma CORKFON oferuje w tym zakresie usługę profesjonalnego doradztwa architektów krajobrazu. Ochrona przed hałasem pochodzącym z centrum handlowego, Rumia; CORKFON Funkcja ekranu: Ochrona okolicznych zabudowań przed hałasem, którego źródłem było funkcjonowanie centrum handlowego. Efekt: Zielona Ściana CORKFON znalazła idealne zastosowanie w projekcie zagospodarowania terenu wokół centrum handlowego. Docenione zostały jej parametry akustyczne i możliwości obsady roślinnością. Ekran z Zielonej Ściany zapewnia zarówno ochronę okolicznych zabudowań, a ponadto podnosi estetykę przestrzeni wokół centrum handlowego. Budowa ekranu z Zielonej Ściany COR-ECO z pewnością pomaga unikać inwestorowi prywatnemu wielu konfliktów ze społecznością lokalną, a ponadto jego wysoka świadomość proekologiczna może znaleźć uznanie wśród klientów. Ochrona przed hałasem osiedla domów jednorodzinnych, Wrocław, ul. Karkonoska; CORKFON Funkcja ekranu: Ochrona przed hałasem pochodzących od pojazdów kołowych oraz szynowych, osiedla domów jednorodzinnych położonych bezpośrednio przy torowisku tramwajowym i drodze o wysokim natężeniu ruchu (powyżej 60 tys. pojazdów). Efekt: Panele COR-ECO zapewniły właściwy poziom ochrony akustycznej i wykreowały przyjazne człowiekowi wnętrze krajobrazowe. Zielona Ściana chroni mieszkańców przed negatywny oddziaływaniem ciągu komunikacyjnego. Spełnia w pełni swoją funkcję akustyczną i estetyczną. Panele Zielona Ściana była tutaj najlepszym rozwiązaniem – chroniąc przed hałasem, wprowadziła zieleń do środowiska życia mieszkańców osiedla. Projekt zieleni wykonany był przez architekta krajobrazu CORKFON. Kompleksowa ochrona przed hałasem pochodzącym z drogi o dużym natężeniu ruchu - ekrany wolnostojące i okładziny murów oporowych. Katowice, Drogowa Trasa Średnicowa; CORKFON Funkcja: Ochrona przed hałasem pochodzącym z ciągu komunikacyjnego o skomplikowanym przebiegu - kilka pasów ruchu, zjazdy, tunel, pasy rozdzielcze - oraz bardzo wysokim natężeniu ruchu. Efekt: Lekka konstrukcja, łatwość montażu, możliwość produkcji paneli o dowolnym kształcie i nietypowych wymiarach, sprawiły iż panele Zielona Ściana produkcji CORKFON sprawdziły się w projekcie na wielką skalę. Spełniły one wszystkie normy techniczne projektu i zapewniły odpowiednią ochronę akustyczną tego skomplikowanego ciągu komunikacyjnego potwierdzoną cyklicznymi badaniami. Budowa DTŚ w Katowicach była nagradzana i wielokrotnie opisywana w prasie branżowej jako pozytywny przykład inwestycji infrastrukturalnej w samym centrum aglomeracji miejskiej. CORKFON został mianowany bezpośrednio przez Inwestora kwalifikowanym dostawcą paneli Zielona Ściana na całym projekcie. Ponadto jako lider konsorcjum Spółka była odpowiedzialna za koordynację prac przy budowie okładzin z paneli Zielona Ściana na murach oporowych tunelu. Umiejętności zarządzania projektem, koordynacji dostaw oraz współdziałania z wieloma podmiotami, pozwoliły na zakończenie z sukcesem powierzonych CORKFON zadań. Przegląd ekranów akustycznych Jarosław Gorzelańczyk Prezes zarządu Via Polonia Sp. z o.o. Na skuteczność ekranów akustycznych ma wpływ wiele czynników: źródła hałasu i generowany poziom dźwięku, odległość odbiorcy od źródła, sposób ochrony przed wibracjami oraz indywidualna percepcja i wrażliwość człowieka. Z pośród czynników, na które możemy mieć wpływ przy podejmowaniu działań ochronnych należy podkreślić konieczność kompleksowego podejścia do redukcji hałasu oraz indywidualna analizę każdej sytuacji. Właściwe analiza powinna polegać na rozważeniu wszystkich możliwych okoliczności, które będą najskuteczniejsze dla danych warunków. Pierwszym punktem powinno być rozważenie możliwości budowy nowych dróg w terenach niezamieszkałych. Nadmierny hałas komunikacyjny redukować można przez stosowanie „cichych nawierzchni”, wymianę okien budowę wałów ziemnych lub ekranów akustycznych W miastach walka z hałasem jest wyjątkowo trudna z uwagi na lokalizacje budynków w bliskości dróg oraz stale zwiększającą się liczbę pojazdów. W tych okolicznościach trzeba stosować ciche nawierzchnie, ale również tworzyć pasy zieleni, a gdzie to jest niemożliwe stawiać przegrody akustyczne. W przypadku ekranów akustycy analizując warunki powinni precyzyjnie określać ich lokalizacje a przy określaniu geometrii ekranów uwzględniać prognozowane natężenie ruchu za lat kilkanaście. Projektanci powinni określić szczegółowo wszystkie elementy ekranów oraz wyeliminować możliwości pojawienia się nieszczelności i „mostków akustycznych”. Wykonawcy muszą budować ekrany akustyczne zapewniając ich stuprocentową szczelność osiągając zakładaną skuteczność, sprawdzaną po ich wykonaniu. Podejście inwestorów do ochrony przed hałasem powinno nie tylko bazować na najniższych kosztach lecz głównie na skuteczności rozwiązań oraz przychylnego odbioru przegród dźwiękochłonnych przez mieszkańców Skuteczność redukcji hałasu nie można uzależniać od minimalnych kosztów. Poziom redukcji hałasu jest implikacją działań na każdym etapie ich tworzenia. Konieczne wzdłuż szlaków ekrany akustyczne można kształtować pod względem architektonicznym bardzo różnorodnie, nadając im ciekawą konstrukcję. Zapewnienie tego należy do inwestorów, którzy muszą mieć świadomość, że uzyskanie odpowiednich parametrów akustycznych i urozmaiconej architektury nie nastąpi przez stawianiu warunku najniższej ceny. Koszty budowy ekranów akustycznych powinny obejmować nie tylko właściwą ich skuteczność, ale także dawać możliwość tworzenia różnorodnych architektonicznych struktur. Przy ograniczeniach finansowych wykonawcy zmuszani są do szukania najtańszych rozwiązań zachowując geometrię przegród akustycznych oraz pozbawieni możliwości wykonania ciekawych przestrzennych ekranów przyjaznych środowisku. Tylko kompleksowe działania oraz odpowiednie środki przeznaczane na walkę z hałasem zapewnią podróżującym drogami brak monotonii, a mieszkańcom komfort akustyczny i harmonię ze środowiskiem. Via Polonia – Lider w branży ekranów akustycznych. Budujemy ekrany akustyczne do wszelkich zastosowań, tj. przezierne, pochłaniające i odbijające oraz we wszystkich dostępnych na rynku technologiach. Ekrany budujemy na palach wierconych, wbijanych, murach oporowych, fundamentach ciągłych, stopach betonowych oraz montowanych do obiektów inżynierskich. Stosowane przez nas wypełnienia wykonane są z aluminium, stali, betonu, PCV, ze szkła akrylowego oraz bezpiecznego szkła mineralnego. I to właśnie zastosowanie szkła mineralnego (płyty Advaglass), którego Via Polonia jest wiodącym wykonawcą pozwala nam wyróżnić się w branży. Posiadamy zespół doświadczonych inżynierów i projektantów, współpracujemy z zespołem akustyków. Ekrany akustyczne realizujemy kompleksowo od badań, poprzez projektowanie, wykonanie, aż po testy powykonawcze. Jesteśmy sprawdzonym partnerem w inwestycjach. VIA POLONIA sp. z o.o. ul. Rataje 164 61-168 Poznań www.viapolonia.com tel.: 61 876 27 00 fax: 61 876 27 01 [email protected] Ekran mieszany - szkło mineralne+keramzytobeton, ul. Lechicka w Poznaniu, Via Polonia Sp. z o.o. Ekran mieszany - szkło mineralne+keramzytobeton, ul. Lechicka w Poznaniu, Via Polonia Sp. z o.o. Ekran mieszany - szkło mineralne+keramzytobeton, ul. Lechicka w Poznaniu, Przezierne ekrany akustyczne z zastosowaniem płyt ADVAGLASS. Płyty ADVAGLASS dostępne są w wersji jednowarstwowej o grubościach 12, 15 i 19 mm i wersji dwuwarstwowej o grubościach 12,76 i 16,76 mm oraz w wykonaniach specjalnych (np. wielowarstwowych, przeciwpożarowych itp.) w szerokiej gamie kolorów. Produkty te są objęte Aprobatą Techniczną IBDiM nr AT/2008-03-28. Płyty ADVAGLASS (hartowane szkło mineralne) stanowią naturalną alternatywę dla wszelkich stosowanych w ekranach akustycznych materiałów przeziernych wykonanych z tworzyw sztucznych - zarówno zbrojonych jak i niezbrojonych. ZAPRASZAMY DO WSPÓŁPRACY! Via Polonia Sp. z o.o. Ekran wykonany z paneli w obudowie polimerowej, Wiadukt ul. Hetmańska nad ulicą Dolna Wilda w Poznaniu Ekran wykonany z paneli w obudowie polimerowej, Droga Krajowa S-11, Via Polonia Sp. z o.o. Lp. Właściwości Jedn. Advaglass gr.12 mm Poliwęglan lity (PC) gr. 15 mm Plexiglas gr. 20 mm Metoda badań 1 Gęstość g/cm3 2,50 1,20 1,19 PN-B-13203:1988 PN ISO 1183-1:2006 2 Masa powierzchniowa kg/m2 30,0 18,0 23,8 3 Moduł sprężystości GPa 66,0 2,20 3,10 4 Wytrzymałość na zginanie MPa ≥120 ≥90 ≥115 K-1 9 x 10-6 b.d. 70 x 10-6 dB 35 32 32 PN-EN 1793-2:2001 - B3 B3 B3 PN-EN 1793-2:2001 - spełniona spełniona spełniona PN-EN 1794-1:1998 konkurencyjna wysoka bardzo wysoka 5 6 7 8 9 20 DROGI lądowe, powietrzne, wodne 7-8 /2010 IBDiM Nr NZ-1/98 PN-EN 1288-3:2002 PN-EN 178:1998 PN-ISO 7823-01:1999 PN-EN 178:2006 PN-B-13203:1988 PN-EN 2155-12:2001 Współczynnik rozszerzalności liniowej Jednoliczbowy wskaźnik oceny izol. od dźwięków powiecznych DLR Klasa izolacyjności od dźwięków powietrznych Odporność na uderzenie kamieniem Cena ADVAGLASS sp. z o.o. ul. Rataje 164 61-168 Poznań tel.: 61 876 27 00 fax: 61 876 27 00 [email protected] www.advaglass.com DROGI lądowe, powietrzne, wodne 7-8 /2010 21