Biuletyn Nr 6/2013
Transkrypt
Biuletyn Nr 6/2013
Czerwiec 2013 Nr 6/ 2013 Biuletyn Informacyjny Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie Nowości gospodarki rosyjskiej 3 Analiza sytuacji gospodarczej Federacji Rosyjskiej i jej udział w WTO 7 Rolnictwo Rosji – nowy system państwowego wspierania produkcji 26 Ile kosztować będą Rosję Mistrzostwa Świata w piłce nożnej? 33 Autobusy na gaz w Rosji 36 Rosja jak Grecja? 39 Korzyści wynikające z prowadzenia działalności inwestycyjnej przez firmy-rezydentów na terytorium Specjalnej Strefy ekonomicznej „Astrachań” 41 Rynek zabawek w Rosji 45 Zmiany w taryfie celnej oraz zasadach eksportu do FR 50 Przedsięwzięcia targowo-wystawiennicze odbywające się w Moskwie latem 2013 51 Ogłoszenia 54 Szanowni Państwo! Niniejsze wydanie Biuletynu otwieramy informacjami o nowościach w gospodarce Rosji. W 2012 roku wzrost rosyjskiego produktu krajowego brutto wyniósł 3,4%, co było wynikiem dobrym, nie tylko na tle gospodarek rozwiniętych, lecz także niektórych krajów rozwijających się, uważanych za perspektywiczne motory rozwoju gospodarki światowej w najbliższych latach. Z drugiej strony należy zauważyć, iż wzrost był niższy od obserwowanego rok wcześniej (4,3%), jak również od oficjalnych prognoz szacujących go na poziomie 4,0-4,2%. Więcej na temat sytuacji gospodarczej FR piszemy na początku tego wydania Biuletynu. Oprócz tego prezentujemy nowy system państwowego wspierania produkcji rolnej w FR (subsydia mają być udzielane w rozliczeniu na jednostkę produkcji lub użytków rolnych) oraz piszemy o olbrzymich kosztach, jakie poniesie Rosja w związku z organizacją Mistrzostw Świata w piłce nożnej w 2018 roku. Same tylko regiony na przygotowania do Mistrzostw poprosiły o 540 mld rubli. Odpowiadamy również na pytanie m.in. dlaczego połowa rosyjskiego transportu zbiorowego w najbliższym czasie przechodzi na gaz oraz o kondycję rosyjskiego rynku towarów dziecięcych, gier i zabawek, a także dlaczego warto zostać rezydentem SSE Astrachań. Zapraszamy na naszą stronę internetową: www.moskwa.trade.gov.pl Z poważaniem, Radca-Minister Kierownik WPHI Marek Ociepka NOWOŚCI GOSPODARKI ROSYJSKIEJ opr. Marek Ociepka WPHI Moskwa AMNESTIA DLA BIZNESU Prezydent Putin zdecydował się omówić z przedsiębiorcami zakres amnestii dla osądzonych za przestępstwa tzw gospodarcze. Projekt amnestii przewiduje oswobodzenie od kary za naruszenia prawa opisanych w 44 §, włączając te za które byli wcześniej osadzeni M.Chodorkowski i P.Lebiediew z YUKOS oraz biznesmen A. Kozłow. W ciągu ostatnich 20 lat co szósty biznesmen w Rosji był pociągany do odpowiedzialności kryminalnej. I krok ten uważany jest jako idący w kierunku poprawy klimatu dla prowadzenia działalności gospodarczej w Rosji i może poprawić pozycję Rosji w ratingu Banku Światowego "Doing business". W roku ubiegłym w ramach tzw mapy drogowej w odniesieniu do poprawy klimatu inwestycyjnego powołano urząd Ombudsmana. W opinii ekspertów należy dokładnie określić krąg osób, które mogłyby skorzystać z amnestii i aby jej przeprowadzenie nie przeczyło deklarowanej walce z korupcją. Aczkolwiek uwzględniając trudną sytuację gospodarczą w dzisiejszej Rosji, gest taki można uznać za zamiary władz wciągnięcia biznesu, wszelkiego pochodzenia, do pomocy w uzdrowienia tej sytuacji. KOREKTA DEFICYTU BUDŻETU Ministerstwo finansów zaproponowało korektę deficytu budżetu na przyszły rok, z powodu obniżania się dochodów rzędu 650 mld rubli, co wiąże się ze zmniejszeniem eksportu i wzrostem kursu rubla. REALIZACJA INWESTYCJI Wzrost PKB Rosji w 2012 roku wyniósł 3,5 % i poziom PKB wyniósł 62,5 bln rbl. Dochody budżetu wyniosły ok 13 bln rbl, wydatki nieco mniej, proficyt ok 0,1 % PKB. Wg premiera Miedwiediewa dochody z realizacji sprzedaży ropy i gazu były nieznacznie, o 0,4 %, wyższe od innych dochodów, a w odniesieniu do efektywności programu inwestycji finansowanych z budżetu federalnego stwierdził, że w roku ubiegłym ok 1,5 bln rbl było wydzielonych w budżecie na realizację 52 federalnych, 2 państwowych, celowych programów inwestycyjnych. Przy okazji omawiania polityki РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 3 inwestycyjnej, minister finansów oświadczył że wiele instytucji nie przestrzega terminów realizacji planów, nie wykorzystuje wszystkich przyznanych środków na dany okres. Aby tego uniknąć powinni zawierać w odpowiednim czasie kontrakty z podmiotami realizującymi, na podstawie rozliczeń międzybudżetowych, korzystając przy tym z dobrodziejstw 3-letniego budżetu. Jednakże wygląda to tak, że na drugi i trzeci rok, było rozdzielono limitów na 2014 rok tylko około 10 %, na 2015 jeszcze mniej, tj 3 - letnie kontrakty praktycznie nie są zawierane. SZYBKA KOLEJ DO 400 KM/H W moskwie planuje się budowę 4 nowych dworców kolejowych, które potrzebne będę przede wszsystkim dla obsługi szybkiej kolei na priorytetoeych kierunkach, przemieszczających się z szybkością do 400 km/h, do St. Petersburga, Adleru, Jekaterinburga. O GAZIE W BRUKSELI Konferencja-forum międzynarodowa w Brukseli z udziałem rosyjskich i zagranicznych firm gazowych, Komisji Europejskiej, ministerswa energetyki Rosji, polityków i deputowanych do parlamentu europejskiego, ekspertów i dyplomatów. 29 maja odbyło się posiedzenie grupy ds energetyki, gdzie omawiano prblemy zastosowania III pakietu energetycznego w Europie. Prezydent rosyjskiego towarzystwa gazowego Walierij Jaziew oświadczył, że uważą za nieuzasadnione pretensje do Gazpromu za zawyżanie cen gazu w porównaniu z cenami na gaz na rynku “spot”. Przypomniał, że w okresie marczec-kwiecień ceny na gaz na rynku “spot” nieoczekiwanie podskoczyły dwukrotnie, chociaż dostaw gazu nie pzerywano, nie zmieniał sie stosunek popytu do realnej podaży dla gazu. Transakcje z wirtualnym towarem nie mogą być bardziej obiektywne w ustalaniu cen tych uzgadnianych w drodze porozumienia między sprzedajacym i kupującym realne ilości gazu. Przy tym, latem i w końcu roku ubiegłego Gazprom obniżyl ceny swoim stałym odbiorcom, podkreślił ww prezydent rosyjskiego towarzystwa gazowego. Wdrażanie pakietu energetycznego powoduje problemy w stosunkach z Rosją. Rosja ma pretensje do 3 punktów III pakietu energetycznego UE, który wymaga РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 4 obowiązkowego rozdziału na niezależne kompanie produkujące energię, zajmujace się wydobyciem surowców energetycznych i operatorów systemów transportu energii. Po pierwsze, wbrew przyjętem zasadom w międzynarodowym prawodawstwie, Pakiet ten zadziałał odweotnie, tj rozciąga sie jego moc na już zbudowane obiekty infrastruktury energetycznej. Po drugie, on nie uwzględnia specyfiki transgranicznych magistrali, zarówno gazociągów jaki i linii przekazu energii, które wiążą kraje UE z niewchodzącymi w Unię państwa. Praktycznie postanowienia Pakietu zobowiązują do wypełniania norm kraje nie wchodzace w skład UE. Po trzecie, problemy powstają przy zastosowaniun III Pakietun energetycznego w praktyce. Poaszczególne kraje UE wybrały najbardziej ostry sposób jego wdrożenia, Praktycznie wykorzystują te przepisy dla usprawiedliwienia nacjonalizacji obiektów energetycznej infrastruktury . Dyskusje w parlamencie europejskim będą wyprzedzać o wiele szersze konferencje nt spraw gazowych i dialogu energetycznego UE-Rosja, które właśnie w końcu maja miały miejsce. GWARANCJE DLA ŚREDNIEGO BIZNESU Dla podwyższenia stopnia dostępu do środków dla średnich przedsiębiorstw, w lipcu może zacząć funkcjonować nowy mechanizm wsparcia. Do działających dwóch systemów kredytowania, dołączy możliwość udzialania gwarancji państwowych na rzecz średniego biznesu. Przedstawiciel kierownictwa MSP-Banku powiedział, że mechanizm przewiduje udzielenie gwarancji państwowych za zobowiązania średnich firm wobec banków komercyjnych. Rozmiar gwarancji ograniczony jest do 1 mld rubli i terminem 2-10 lat. Przede wszystkim gwarancje takie będą udzielane za firmy produkcyjne realizujące projekty inwestycyjne. Prace dotyczące wyboru firm i projektów prowadzą banki partnerzy programu. W systemie jest ok 200 banków partnerów programu. W PARYŻU O HANDLU W Paryżu 29 maja omawiano problemy handlu z udziałem ministrów, ekspertów, przedstawicieli biznesu i związków zawodowych krajów G-20 i OECD, Zorganizowano seminarium poświęcone globalnemu łańcuchowi tworzenia cen. Zaplanowano РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 5 dyskusje dotyczące wkładu bazy danych OECD do WTO nt wartości dodanej w handlu, rozwoju globalnej polityki handlowej i polityki w sferze inwestycji. Oprócz tego uczestnicy seminarium przedyskutowali systemy tworzenia wartości w powiązaniu z barierami celnymi i znaczeniem rynku usług dla rozwoju handlu wyrobami gotowymi. Tematem omawianych problemów były także problem krajów rozwijających się w dostępie do globalnego łańcuchu tworzenia wartości a także związanymi z tym dochodami i w sferze zatrudnienia. UKRAINA W UNII CELNEJ Białoruś-Rosja-Kazachstan? 31 maja 2013 roku Ukraina podpisała memorandum z Unią Celną, na mocy którego uzyska oficjalny dostęp do tej Organizacji. Formalnie statusu Obserwatora Ukraina otrzymać nie może, ponieważ taka forma współpracy nie jest przewidywana w dokumentach statutowych Unii Celnej. Jednakże przedstawicielowi Ukrainy stwarza się możliwość udziału w pracach Komisji Unii. Kraj ten otrzyma również dostęp do podstawowych dokumentów, a także prawo uczestnictwa w pracach Euroazjatyckiej Komisji Gospodarczej na wszystkich szczeblach, z prezydenckim włącznie. Podkreśla się, że jednym z warunków ww memorandum jest kontynuacja negocjacji nt. pełnoprawnego członkostwa Ukrainy w Unii Celnej. Prezydenci Ukrainy a także Kirgizji po raz pierwszy uczestniczyli w posiedzeniu Rady Najwyższej Euroazjatyckiej Komisji Gospodarczej. Kirgizja już oficjalnie oświadczyła o przygotowaniach do wstąpienia do Unii Celnej. 31 maja 2013 roku *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 6 Analiza sytuacji gospodarczej Federacji Rosyjskiej opr. Marek Ociepka/Michał Szymczuk, WPHI Moskwa Gospodarka rosyjska w 2012 roku Od 2011 roku gospodarka rosyjska dyskontowała poprawę ogólnoświatowej koniunktury gospodarczej. W okresie tym podstawowe wskaźniki ekonomiczne większości państw świata powróciły na przedkryzysowe poziomy, co też stało się udziałem Rosji ze względu na rosnące ceny ropy naftowej (średnia cena baryłki ropy Urals wzrosła o 79,2% w stosunku do kryzysowego 2009 r.). Rosyjski PKB w tym okresie wzrósł o 4,3%, głównie za sprawą odbudowujących się zapasów oraz wzrastającej konsumpcji. Główne czynniki wzrostu w 2011 roku były oparte jednak o dość niestabilne podstawy i budziły obawy o możliwość oparcia o nie wzrostu w kolejnych latach, a tym samym zapewnienia stabilnego wzrostu gospodarczego w długim okresie. Wyniki makroekonomiczne osiągnięte przez rosyjską gospodarkę w 2012 roku wskazują, że przewidywania te były zasadne, choć oczekiwane spowolnienie okazało się być nie tak silne jak prognozowane. Tym niemniej dotychczasowe główne czynniki wzrostu tracą swoją siłę oddziaływania i rosyjska gospodarka wydaje się przechodzić z etapu postkryzysowego, przyspieszonego rozwoju "doganiającego", do etapu średniookresowego, aczkolwiek nieznacznego, wzrostu w warunkach narastających napięć w niektórych, kluczowych segmentach gospodarki. W 2012 roku wzrost rosyjskiego produktu krajowego brutto wyniósł 3,4%, co było dobrym, nie tylko na tle gospodarek rozwiniętych (UE – minus 0,3%, USA 2,2%, Japonia 2,0%), lecz także niektórych krajów rozwijających się, uważanych za perspektywiczne motory rozwoju gospodarki światowej w najbliższych latach (Brazylia 0,9%, Turcja 1,6%, Korea Południowa 2,0%), poza Chinami (7,8). Z drugiej strony należy zauważyć, iż wzrost był niższy od obserwowanego rok wcześniej (4,3%), jak również od oficjalnych prognoz szacujących go na poziomie 4,0-4,2%. Głównym motorem rozwoju w 2012 roku pozostało spożycie indywidualne gospodarstw domowych, sektor, którego wkład we wzrost PKB wyniósł 3,1%. Dynamika spożycia indywidualnego w 2012 roku wyniosła 106,6 i wynikała przede wszystkim z rosnących płac realnych (7,8%) oraz dochodów rozporządzalnych gospodarstw domowych. Efekt był dodatkowo wzmacniany niskimi stopami procentowymi zniechęcającymi do oszczędzania oraz rosnącą dostępnością kredytów konsumpcyjnych. Wzrost kredytowania osób fizycznych o 40 %. Z kolei negatywnym zaskoczeniem był niewielki wzrost nakładów brutto na środki trwałe (tj. inwestycji). Zgodnie z przewidywaniami nastąpiło zakończenie procesu odbudowy zapasów w przedsiębiorstwach i wygaszenie tego kanału wzrostu, natomiast kolejny, naturalny etap polegający na zwiększeniu inwestycji ze strony firm, nastąpił z intensywnością zdecydowanie niższą od oczekiwanej. Nakłady brutto wzrosły o 6,7% i były nawet niższe od notowanych w roku 2011 (8,3%). Jako przyczyny takiego stanu rzeczy, można wskazać trzy podstawowe czynniki: РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 7 1. Niską rentowność działalności gospodarczej, która ogranicza finansowanie inwestycji ze środków własnych jak też obniża wiarygodność kredytową w ocenie instytucji finansowych, 2. Przedłużające się zawirowania na międzynarodowych rynkach finansowych, które ograniczają aktywność inwestorów zagranicznych na rynku rosyjskim; 3. Ograniczenie inwestycji rządowych w związku z zakończeniem dużych projektów (szczyt APEC we Władywostoku, końcowa faza przygotowań do Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Soczi w 2014 roku) oraz reorientacją wydatków budżetowych z proinwestycyjnych na prospołeczne; 4. Zmianami, jakie zaszły na rosyjskiej scenie politycznej w związku z wyborami prezydenckimi w marcu 2012 roku, które wstrzymały inwestycje firm oczekujących na ogłoszenie nowych dokumentów programowych w zakresie gospodarki. Od strony podażowej na PKB pozytywnie wpływała wysoka dynamika w sektorze finansowym (wzrost o 15,0%, wobec 3,6% w 2011 r.) oraz w handlu (6,5% wobec 3,3%). Portfel kredytów dla osób prawnych wzrósł o 13 % a fizycznych o około 40 %, choć Bank Rosji przestrzega, że banki nie doceniają ryzyka takiego postępowania – 50 % kredytów pozostaje nie zabezpieczonych. Wzrost produkcji przemysłowej oraz budowlano-montażowej był mniejszy niż w roku poprzednim, natomiast w przypadku produkcji rolnej odnotowano spadek produkcji o 4,7%. Produkcja przemysłowa ogółem wzrosła o 2,6%, przy czym największe wzrosty odnotowano w branżach sektora przetwórczego - 4,1%. Spośród wszystkich działów przemysłu największe wzrosty, podobnie jak w 2011 roku, choć w znacząco niższym natężeniu, odnotowano w produkcji środków transportu i urządzeń – o 12,7%, wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych - o 7,4%, materiałów budowlanych - o 5,6%, produktów spożywczych i tytoniu - o 5,1%. W sektorze wydobywczym wzrost produkcji wyniósł 1,1%. Zwiększyła się również, choć również w stopniu zdecydowanie mniejszym niż w 2011 roku, aktywność w budownictwie, gdzie odnotowano wzrost produkcji o 2,4% (5,1% w 2011 r.) oraz w transporcie (wzrost przewiezionych ładunków o 1,7% i pasażerów o 6,6%). W 2012 roku produkcja rolna zmniejszyła się o 4,7% w stosunku do roku wcześniejszego, przede wszystkim za sprawą 25% spadku zbioru zbóż, tj. do 70,9 mln ton. Na niższe zbiory wpływało niekorzystna sytuacja pogodowa w 2012 roku oraz efekt „wysokiej bazy” roku 2011. Pozytywny efekt różnicowania upraw obserwowany w roku wcześniejszym uległ zahamowaniu, gdyż spadki zbiorów dotknęły niemal wszystkich kultur. Spośród głównych upraw rosły tylko zbiory kukurydzy (o 18,0%) oraz niektórych warzyw. Ponadto zwiększyło się pogłowie bydła rzeźnego i drobiu oraz nieznacznie wzrosła produkcja jaj (2,2%) i mleka (0,9%). Inwestycje rosyjskich przedsiębiorstw w 2012 roku wzrosły o 6,7%, co pomimo wyniku lepszego niż przed rokiem nie było wielkością oczekiwaną przez specjalistów i nie pozwoliło zrekompensować spadku przyrostu zapasów i jego wkładu do PKB. Barierą stała się niska zyskowność przedsiębiorstw (pomimo odbudowy poziomu produkcji), co uniemożliwia finansowanie inwestycji ze środków РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 8 własnych. Rentowność działalności przedsiębiorstw obniżyła się do 12,2% (dane za 9 miesięcy 2012) i pozostaje o 2,7 pkt. proc. niższa niż przed kryzysem. Więcej, po ponad 2 razy, zmniejszyła się w tym samym okresie możliwości firm do regulowania swoich zobowiązań. Obniżało to także wiarygodność kredytową firm, co ograniczało zainteresowanie instytucji finansowych kredytowaniem inwestycji. Znalazło to swoje potwierdzenie w statystykach. Przyrost wartości kredytów dla firm na koniec 2012 roku wyniósł 12,7%, mimo, że w połowie ubiegłego roku był niemal dwukrotnie wyższy. Ponadto banki bardziej zainteresowanie były zwieszaniem swojej aktywności na polu kredytów konsumpcyjnych, które dynamicznie rosły w związku z podwyższaniem się płac realnych ludności i ciągle wysoką skłonnością do konsumpcji. Korzystną zmianą i zmniejszeniem obciążeń dla przedsiębiorstw stało się w 2012 roku obniżenie z 34% do 30%, stawek na ubezpieczenie społeczne. Dodatkowo wprowadzono 10% poziom stawki dla dochodów przekraczających w stali roku próg 153 600 rubli. Dotychczas od kwoty wynagrodzenia przekraczającej tę wartość składki na ubezpieczenie społeczne nie były pobierane. W ocenie ekspertów, mimo że zmiany te spowodowały spadek dochodów budżetowych o blisko 200 mld rubli, to jednak w dyspozycji przedsiębiorstw pozostały zdecydowanie wyższe środki, które w skali kilku lat mogą stanowić znaczne ułatwienie w podejmowaniu działalności inwestycyjnej. Nadal problemów ze źródłami finansowania nie mają natomiast duże zyskowne firmy, co w warunkach rosyjskich oznacza przede wszystkim przedsiębiorstwa sektora paliwowo-energetycznego. Branża ta rozwija się bez przeszkód, co w efekcie pogłębia i konserwuje strukturę rosyjskiej gospodarki opartej o wydobycie surowców energetycznych. Rynek pracy w Rosji w 2012 roku odnotował wyniki znacznie lepsze od wskaźników roku wcześniejszego oraz lat przedkryzysowych. Poziom bezrobocia osiągnął historyczne minimum wynoszące 5,5%, co jest o 1,0 pkt. procentowego wynikiem lepszym od notowanego w 2009 roku. Wskaźnik zatrudnienia osiągnął w grudniu 2012 roku wartość 64,3%, co oznacza poprawę o 0,3 pkt. proc. w stosunku do analogicznego miesiąca roku wcześniejszego. Ponadto liczba ofert pracy w biurach zatrudnienia znacząco przewyższa już liczbę zarejestrowanych bezrobotnych. Ocenia się, że średnio w roku ubiegłym na 100 ofert pracy przypadało nieco ponad 70 bezrobotnych. Doskonałe wyniki rosyjskiego rynku pracy, paradoksalnie, stanowią jednak znaczące źródło niepewności dla dalszego rozwoju gospodarczego kraju. Ocenia się, że liczba ludności aktywnej ekonomicznie osiągnęła w ujęciu nominalnym już swój górny pułap i nie może znacząco zwiększyć się w przyszłości ze względu na procesy demograficzne zachodzące w Rosji (zmniejszająca się liczna ludności, starzenie się społeczeństwa, niska średnia długość życia). Ograniczone zasoby siły roboczej, a tym samym jej podaż, już prowadzi do zwiększającej się presji płacowej, co widać na przykładzie rosnących płac realnych oraz ograniczania rentowności przedsiębiorstw zmuszonych ponosić wyższe koszty pracy. W przyszłości sytuacja taka może stać się znaczącą przeszkodą na drodze szybszego rozwoju gospodarczego. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 9 Prostym zasobem, który mógłby utrzymać wzrost w warunkach deficytu siły roboczej, jest rosnąca wydajność pracy przekraczająca zarazem przyrost płac realnych. Utrzymanie tej równowagi w długim okresie pozwoliłoby na zmniejszenie presji płacowej, a tym samym sprzyjałoby ograniczeniu inflacji. Stwarzałoby również pespektywy dla zwiększenia konkurencyjności rosyjskich produktów na rynkach międzynarodowych. O ile w 2010 roku udało się osiągnąć przyrost wydajności pracy powyżej wzrostu płac realnych, tendencja ta nie utrzymała się w roku ubiegłym. Wydajność wzrosła wg wstępnych ocen o 3,0-3,5%, co było wielkością dwukrotnie niższą od przyrostu wynagrodzeń w ujęciu realnym. Można przypuszczać, że zjawisko to ulegnie wzmocnieniu w kolejnych latach, w związku z tzw. "przejściem w kierunku budżetu socjalnego" realizowanym przez rosyjski rząd. Przekładać się to będzie przede wszystkim na wzrost płac nominalnych w sferze budżetowej. Już w 2012 roku, przy średnim wzroście płac nominalnych o 14,5%, największy przyrost zanotowano w sektorach: obronny, ubezpieczenia społeczne i zarządzanie państwowe - o 29,2%, oświata - 20,2%, ochrona zdrowia - 16,8%. W pozostałych sektorach gospodarki wzrost płac nie przekroczył 16%, a tylko w 3 zanotował poziom wyższy od średniej krajowej. Nieznacznemu przyspieszeniu w 2012 roku uległy zjawiska inflacyjne. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w ub. r. wyniósł 6,6%, co było rezultatem nieznacznie gorszym od notowanego przed rokiem (6,1%). Wzrost inflacji był wynikiem przede wszystkim wyższego od spodziewanego wzrostu cen towarów rolno-spożywczych, co wynikało z mniej korzystnych wyników w rolnictwie spowodowanych suszami oraz efektu wysokiej bazy (w związku z rekordowo wysokimi zbiorami w 2011 roku ograniczającymi dynamikę cen żywności w danym okresie). Wolniej natomiast rosły ceny regulowane, dotyczące głównie energii, transportu oraz usług komunalnych, co można tłumaczyć efektem wynikającym z okresu związanego z wyborami. Ceny na pozostałe dobra i usługi charakteryzowały się również niższą dynamiką niż w roku poprzedzającym. Ocenia się, że pozytywny wpływ na ograniczenie inflacji będzie miało przystąpienie Rosji do WTO. Już w IV kwartale 2012 roku (zaraz po akcesji), zwiększył się import mięsa i wyrobów mięsnych, co ograniczyło tempo wzrostu cen tej kategorii produktów do poziomu IV kw. ubiegłego roku. Utrzymująca się wysoka cena ropy naftowej na rynkach światowych pozytywnie wpłynęła także na rosyjski budżet i stan rezerw walutowych. Dochody budżetowe były wyższe niż pierwotnie zakładano o 0,5% PKB (choć mniejsze od osiągniętych w 2011 roku o 0,3% PKB), a deficyt budżetowy zaplanowany na poziomie 1,5% PKB (przy cenie za baryłkę ropy na poziomie 110 USD przyjętą w 2011 roku) na koniec roku 2012 wyniósł -0,02% PKB. Wzrost tempa dochodów budżetowych dokonywał się z nieznaczną przewagą wpływów z pozostałych sektorów niż z przedsiębiorstw sektora paliwowo-energetycznego, których udział w kształtowaniu budżetu wyniósł w 2012 roku 50,2%, co jest wynikiem nieznacznie niższym niż w roku 2011, ale zarazem wyższym niż przed kryzysem, co tym samym konserwuje zależność finansową Rosji od koniunktury na rynkach zewnętrznych. Tzw. deficyt, po wyłączeniu dochodów „nie surowcowych" budżetu zwiększył się o 0,9 pkt. proc. do 10,6% PKB. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 10 Rezerwy walutowe FR wg stanu na 1.01.2013 r. wzrosły o 7,8% do 537,6 mld USD. W Funduszu Rezerwowym Rosji w tym samym okresie zgromadzono 62,8 mld USD, a środki Funduszu Dobrobytu Narodowego wyniosły 88,59 mld USD. Obroty handlowe Rosji z zagranicą w ubiegłym roku zanotowały nieznaczny wzrost. Eksport zwiększył się o 1,7%, (do 530,7 mld USD), natomiast import o 3,6% (do 335,4 mld USD). Dodatnie saldo handlowe osiągnęło poziom 195,3 mld USD i spadło o 1,5% w stosunku do roku poprzedniego. Wyniki rosyjskiego handlu były przede wszystkim efektem nieznacznego wzrostu cen na główne towary eksportowe, przy równoczesnym spadku lub nieznacznym wzroście wolumenu obrotów. Ceny ropy naftowej, stanowiącej najbardziej znaczącą pozycję rosyjskiego eksportu (34,5%), wzrosły w 2012 roku tylko o 1,1%, podczas gdy wolumen jej eksportu spadł o 2,3%. W przypadku gazu ziemnego wzrost średnich kontraktowych cen wyniósł 13,1%, przy spadku wolumenu o 6,1%. Podobnie kształtowała się sytuacja w przypadku eksportu metali i wyrobów z nich. Z drugiej strony wzrost eksportu pozostałych wyrobów był zdecydowanie mniejszy, a im wyższy poziom przetworzenia tym niższa dynamika sprzedaży za granicę. W efekcie udział sektora paliwowo-energetycznego w rosyjskim eksporcie wzrósł z 70,1 % do 70,4% , zmniejszył się natomiast udział pozostałych głównych grup towarowych, m. in. metali i wyrobów z nich (o 0,7 pkt. proc.), a maszyn, urządzeń i środków transportu nie uległ zmianie i wyniósł 5,0%. Jeszcze mniej korzystnie prezentuje się rosyjski eksport do krajów tzw. dalszej zagranicy, gdzie surowce naturalne stanowiły w roku ubiegłym 73,0% (72,7% w 2011 r.). W rosyjskim imporcie natomiast w 2012 roku dały się zaobserwować pozytywne tendencje. Kosztem pozostałych grup towarowych rósł udział importu maszyn, urządzeń i środków transportu. Z jednej strony może to świadczyć o niekonkurencyjności rosyjskich wyrobów o wysokim stopniu przetworzenia wobec produkcji zagranicznej. Z drugiej natomiast świadczy o rosnącym imporcie inwestycyjnym, co może sprzyjać modernizacji rosyjskiej bazy przemysłowoprodukcyjnej w przyszłości. Zmniejszył się również udział importowanych dobór konsumpcyjnych (samochody osobowe, AGD, żywność) co świadczy o rosnącej konkurencyjności rosyjskich produktów w tym segmencie rynku (często przy udziale inwestycji zagranicznych). Pozostaje to w ścisłym związku z realizowanymi programami mającymi na celu rozwój produkcji krajowej substytuującej import. W 2012 r. utrzymywał się negatywny trend lokowania aktywów za granicą. W ten sposób transfer kapitałów z Rosji był wyższy od ich napływu o 56,8 mld USD, (w 2008 r. odnotowano odpływ netto w wysokości 133,7 mld USD, w 2009 r. – 56,1 mld USD, a w 2011 r. – 80,5 mld USD). Eksperci oceniają, że wzrost wartości rosyjskich aktywów zagranicznych związany jest z pogorszeniem się klimatu inwestycyjnego w Rosji, wzrostem ryzyka politycznego, nasiloną korupcją oraz ingerencją państwa w sprawy biznesu. Od strony ekonomicznej można to także wyjaśnić rosnącą aktywnością rosyjskiego sektora bankowego na rynkach międzynarodowych oraz wzrostem i rozwijaniem rosyjskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W 2012 r. zagraniczne inwestycje w Rosji wzrosły o 4,4 % i wyniosły 362,4 mld USD. Natomiast, wartość skumulowanych bezpośrednich inwestycji zagranicznych na koniec 2012 r. uległa nieznacznemu zmniejszeniu o ok. 2% i wyniosła 136 mld USD (139 w 2011 r.). РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 11 Gospodarka rosyjska utrzymała się na ścieżce wzrostu gospodarczego, chociaż nie tak dynamicznego, jak przed kryzysem. Ponadto analiza głównych czynników wzrostu wskazuje, iż w znacznej części mają one krótkotrwały charakter i w długim okresie trudno będzie je utrzymać na poziomie pozwalającym zachować stabilny wzrost gospodarczy. Nadal znaczącym problemem pozostaje uzależnienie rosyjskiej gospodarki od eksportu surowców i w 2012 roku nie zaobserwowano znaczących zmian mogących świadczyć o zachodzących zmianach strukturalnych. Dodatnie wskaźniki makroekonomiczne osiągnięte w 2012 r. pozwoliły na utrzymanie się Rosji w gronie państw o wysokim wzroście PKB, jednak działo się to w warunkach, które powinny były sprzyjać lepszym wynikom gospodarczym. Utrzymywały się korzystne ceny na surowce energetyczne, znacząco wzrósł popyt konsumpcyjny (6,6% wobec 6,4% w 2011 r.), oczekiwano, post-kryzysowego wzrostu inwestycji wobec zakończenia procesu wzrostu zapasów w gospodarce, ponadto Rosja wstąpiła do WTO, po czym spodziewano się wzrostu importu (wskutek zmniejszenia taryf celnych) oraz większego napływu inwestycji z zagranicy. Niestety większość z tych faktów nie znalazła swojego przełożenia na wzrost gospodarczy, choć oczekuje się, że ich spodziewane efekty mogą nastąpić w 2013 roku. Obecnie głównymi czynnikami ograniczającymi wzrost rosyjskiej gospodarki są: • • • • • Trwające turbulencje na rynkach światowych, które ograniczają popyt na rosyjskie surowce energetyczne z jednej strony, a z drugiej utrudniają dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji w gospodarce, Zwiększaniu wydatków budżetowych na cele społeczne, co doprowadzi do pogłębienia deficytu budżetowego, a w konsekwencji ograniczenia inwestycji państwowych, wygasający boom konsumpcyjny związany z narastaniem tzw. złych kredytów w sektorze bankowym, wyczerpujące się moce produkcyjne, które nie będą mogły być rozszerzone w warunkach niezadowalającego tempa wzrostu inwestycji. ROSYJSKA GOSPODARKA ZWALNIA W I półroczu 2012 gospodarka Rosji była na fali wzrostu – 4,5% (rok wcześniej 4,8%) – powodowanym popytem wewnętrznym i wysokimi cenami na ropę, przy czym przewyższającym jej możliwości, tak jak tempo wzrostu w sektorach przetwórczym i wydobywczym w tym czasie, w porównaniu z poprzednim okresem, malało. Wynagrodzenia w I półroczu rosły (nominalnie 17%), wyprzedzając wzrost produktywności (7,4%) i realnych dochodów (8,5%). Bank Światowy ostrzegał, znaczny wzrost wynagrodzeń świadczy o „przegrzaniu” na rynku pracy. Zatrudnienie w lipcu 2012 wyniosło 72,3 mln osób, lecz liczba nowo przyjętych jest równa liczbie zwolnionych. Tak sytuacja na rynku pracy, szybki wzrost cen i kredytów, to oznaki przegrzewania gospodarki. Dalej gospodarka zaczęła zwalniać i bez strukturalnych reform, bodźców do rozwoju nie było. BŚ zmienił swoją prognozę wzrostu, w trakcie roku 2012 z 3,8% do 3,5%. Jest РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 12 to najniższe tempo wzrostu za okres ostatnich 15 lat, pomijając lata kryzysowe – 1998 i 2009. Prognoza na 2013 rok to 2,4% (wg ministerstwa rozwoju gospodarczego MRG), a jeżeli cena ropy spadnie do 80$/b, wzrost zmniejszy się do 1,5%. Aktywność ekonomiczna gaśnie: wzrost w I kwartale, w stosunku do poprzedzającego go okresu, spadł do 0,6% (1,6% w końcu 2011 roku), a w II kwartale zmniejszył się do 0,1%. Popyt zagraniczny na rosyjskie produkty osłabł z powodu zwolnienia tempa wzrostu gospodarki światowej - BŚ obniżył prognozy wzrostu gospodarki Chin z 8,2% do 7,7%. Przy tym rosyjskie moce produkcyjne obciążone są jak w dobrym okresie przed kryzysem – wskazywał BŚ. Dla dalszego wzrostu niezbędne są dodatkowe inwestycje, lecz prywatny biznes nie kwapi się do zwiększenia wysiłku w tym kierunku. Państwo także nie może istotnie zwiększać inwestycji, gdy deficyt, bez uwzględnienia dochodów ze sprzedaży ropy, wynosi około 10% PKB. W tej sytuacji lepiej powstrzymać się od nadmiernych wydatków i oszczędzać na wypadek przyszłych kryzysów. Dochodzą jeszcze ryzyka o znaczeniu strategicznym: starzenie się ludności, spadek zasobów pracy, a także obniżenie wydobycia ropy naftowej. W takich warunkach gospodarce trudno zdobyć nowe impulsy wzrostu. Rosja powinna likwidować przeszkody strukturalne i zwiększać wydajność pracy. Bodźcami mogą stać się: członkostwo w WTO i plany przystąpienia do OECD. Gospodarka wymaga dywersyfikacji, należałoby zmniejszać w niej udział państwa, rozwijać infrastrukturę wewnątrz kraju, polepszać klimat inwestycyjny, zarówno na poziomie federalnym jak i w regionach i wówczas tempo wzrostu gospodarczego może przekroczyć 4 %, choć to i tak nie wystarczające tempo dla przyspieszonego doganiania gospodarek rozwiniętych. Możliwości dla jednorazowego i szybkiego wzrostu Rosja wyczerpała, zwiększać inwestycje państwowe na miarę Chin nie uda się, stwierdzają eksperci. Potrzebne są zmiany strukturalne, ale politycy chcą błyskawicznych efektów. Póki co, wprawdzie, spowolnienie wzrostu rosyjskiej gospodarki, na tle innych krajów wstępujących w fazę kryzysu, wygląda nieźle i pozwala jeszcze na wzrost standardów życia. Jednakże w warunkach stagnacji, gorzej, spadku, mogą nadejść protesty tradycyjnie pasywnej części ludności, i „wtedy dowiemy się, kiedy zostaną podjęte reformy strukturalne”, stwierdzają eksperci. Rosyjska gospodarka w ll. 2012 – 2015 MRG opublikowało prognozę średnioterminowego rozwoju gospodarczego w Rosji na okres z 2012 do 2015 roku. W odniesieniu do 2013 roku prawie wszystkie wskaźniki rozwoju spadają w związku z pogarszającą się koniunkturą na rynkach zagranicznych. Przy tym ministerstwo liczy na stabilnie wysokie tempo wzrostu konsumpcji wewnętrznej w nadziei na to, że gospodarstwa domowe w dalszym ciągu będą kontynuować wydatki za skumulowane w kryzysie oszczędności, rosnące dochody i w dalszym ciągu otrzymywane kredyty. Ale to nie wystarczy dla potrzebnego szybkiego stabilnego wzrostu. Wysokie ceny na ropę wspierają rosyjski budżet, ale wzmagają obawy krajówkonsumentów paliw – obawy swoje przedstawiły kraje „7” w Waszyngtonie, które przywołują kraje-eksporterów ropy do wzrostu wydobycia, wiążąc obecny wzrost cen z warunkami geopolitycznymi i problemami związanymi z dostawami. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 13 WZROST GOSPODARCZY W DZISIEJSZEJ ROSJI Wzrost społecznej i ekonomicznej aktywności obywateli zwiększa wymogi efektywności uchwalanych ustaw. Wymogi, coraz wyższego stopnia, kierowane są pod adresem konkurencyjności rosyjskiego systemu prawnego wobec globalizacji gospodarki. Przy rozpatrywaniu aktów prawnych niezbędne jest podejście systemowe, strategiczne, a także ocena skutków ich wpływu na procesy społeczno-ekonomiczne. Nie wolno nie uwzględniać kardynalnych zmian w życiu gospodarczym świata. Prezydent Rosji obwieścił nowy kierunek rozwoju gospodarki, którego cel to wejście do piątki najbardziej rozwiniętych krajów świata, których PKB na człowieka wynosi 3540 tys.$, w porównaniu z 20 tys $ w Rosji obecnie (43 miejsce wśród 146 krajów świata). Realizacja zadania jest możliwa przy zapewnieniu wzrostu gospodarczego minimum 5-6 % rocznie, podczas gdy w latach 2010-2012 roczne tempo wzrostu PKB zmalało do 3,5 %. W ocenie ekspertów dla osiągnięcia ww celu niezbędny jest program wzmocniony odpowiednią bazą prawną. Do priorytetowych ustaw, nad którymi pracuje rząd eksperci zaliczają: - o państwowym planowaniu strategicznym; - o polityce przemysłowej; - o pozyskaniu inwestycji; - o zapewnieniu aktywnego udziału systemu bankowego w modernizacji i rozwoju innowacyjnym gospodarki rosyjskiej; - o federalnym systemie kontraktowym; - o partnerstwie publiczno-prywatnym; - o rozwoju gospodarki rolniczo-przemysłowej; - o rozwoju MSP; - o przystosowaniu rosyjskiej gospodarki do funkcjonowania w warunkach członkostwa WTO. Priorytety strategiczne Ustawa "O Państwowym Planowaniu Strategicznym", przyjęta przez Dumę (niższą izbę parlamentu) w pierwszym czytaniu, przewiduje regulacje w sferze stosunków powstałych między uczestnikami państwowego planowania strategicznego w procesie prognozowania, programowania celów i regionalnego planowania, a także monitoringu realizacji dokumentów państwowego planowania strategicznego przy ich opracowaniu, zatwierdzaniu i korekcie. W rosyjskiej gospodarce jeszcze nie powstał system budowy państwowego planowania i zarządzania. Dlatego, uwzględniając doświadczenia własne i zagraniczne, nowa ustawa powinna stworzyć podstawy kompleksowego systemu państwowego planowania strategicznego rozwoju społeczno-gospodarczego w powiązaniu z polityką budżetową. W opinii specjalistów, taka kompleksowa optymalizacja czynników ryzyka, kapitału i technologii jest zdolna stworzyć warunki dla zwielokrotnienia wzrostu PKB. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 14 Potrzebny akcent na projekty, a nie na regiony Komentując ustawę "O polityce inwestycyjnej" należy zauważyć szereg problemowych punktów w sferze tej polityki. Po pierwsze: ma miejsce rozdźwięk w sumach, jakie mogą oferować instytuty rozwoju. Rząd zrobił wiele dla stymulowania innowacyjności, tworząc instytuty rozwoju, jednakże ogromna liczba projektów w budownictwie i modernizacji produkcji, wdrażaniu innowacji i rozwoju biznesu nie może być pro-finansowana przy pomocy instytutów rozwoju z różnych przyczyn. I tak, wiele instytutów rozwoju (Fundusz Pomocy Rozwoju Małych Form w Sferze Naukowo-Technicznej, regionalne fundusze joint-venture, MSP-bank - wcześniej Rosyjski Bank Rozwoju - i in.), mogą inwestować w jeden projekt stosunkowo niewielkie środki, średnio od 1 do 60 mln rubli - MSP-bank - do 150 mln rubli, przy posiadaniu patentów przez inicjatorów projektów. Fundusz "Skołkowo" finansuje tylko instytuty naukowo-badawcze i nie rozpatruje projektów organizacji nowej produkcji czy budowy nowych przedsiębiorstw, nawet, jeśli w ich podstawie leżą innowacje. Fundusze joint-venture RVK (rosyjskiej kompanii jointventure), przyjmują projekty, kierując się ich rentownością. "RosNano" rozpatruje projekty, w zasadzie odnoszące się do nanotechnologii. Wnieszekonombank (WEB) rozpatruje projekty infrastrukturalne wartości od 2 mld rubli, przy czym udział samego WEB w inwestycji powinien wynosić minimum 1 mld rubli. Niedawno utworzono Rosyjski Fundusz Inwestycji Bezpośrednich (RFIB), który jest także zorientowany na wielkie inwestycje infrastrukturalne, od 3 mld rubli wzwyż, przy czym udział Funduszu musi wynosić minimum 1,5 mld rubli w każdym projekcie. Jednakże ogromna liczba projektów inwestycyjnych ukierunkowanych na innowacje i modernizacje znajduje się w przedziale wartości 150 – 1 mld rubli. Tyleż wynosi wartość budowy czy technicznego przezbrojenia średniej fabryki, górniczego kombinatu wzbogacającego, czy zakładu produkcji rolnej. Takich obiektów jest obecnie wiele we wszystkich sektorach gospodarki i one nie mogą być w ten sposób finansowane, nawet częściowo, przez istniejące instytucje rozwoju, ponieważ właśnie znajdują się, pod względem wartości, w przedziale finansowania nie obejmującym realizacji zadań przez te instytucje. Realizacja takich projektów pozwoliłaby zapewnić w sposób zdecydowany modernizację bazy technicznej przemysłowego sektora gospodarki. Z punktu widzenia okresu rentowności, 4-5 lat, i braku patentów, projekty te odrzucane są przez ww RVK i inne kompanie tego typu. W projektach tych nie zawsze występują nowości z dziedziny nauki, co stanowi warunek finansowania przez te fundusze. Przy tym w projektach tych występuje mniejsze ryzyko, ponieważ zakładają one przy produkcji w Rosji wykorzystanie już istniejących za granicą najnowszej techniki i technologii. Po drugie: zauważalna jest preferencja wyboru z punktu widzenia regionu a nie samego projektu. Postawione kilka lat temu zadanie pozyskiwania inwestycji widziano jako zadanie polepszenia klimatu inwestycyjnego i wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej regionów, z naciskiem na lokalizację inwestycji a nie samą inwestycję, jako drogę do modernizacji kraju. Od tej pory, kierownictwa regionów, konkurując ze sobą, starają się zapewnićw swoim regionie jak najlepsze warunki dla inwestorów, w ramach możliwości nadanych im przez prawodawstwo federalne. To może dotyczyć ulg РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 15 w podatkach lokalnych, części zysku wpłacanej do miejscowych budżetów, itd. Równocześnie prowadzi się badania atrakcyjności inwestycyjnej regionów, na które wydziela się znaczne środki budżetowe. Jednakże problemów to nie rozwiązuje. Zdaniem ekspertów, zarówno rosyjskich jak i zagranicznych, ww działania skutkują w przypadku wielkich korporacji, tzw inwestorów strategicznych, którzy już podjęli decyzję o inwestowaniu w Rosji a teraz jedynie wybierają miejsce. Ale takich są jednostki. Podstawowa masa kapitałów gotowych zapewnić modernizację produkcji, rekonstrukcję, podjąć nową produkcję - to tzw inwestorzy kapitałowi wybierający przedmiot inwestowania, a nie terytorium gdzie to nastąpi. Są to fundusze inwestycji bezpośrednich, firmy joint-venture, fundusze emerytalne i in. Dla nich najważniejsze są charakterystyki projektów i dlatego koncentrują się na atrakcyjności właśnie samych projektów a nie regionów. Zwiększyć wykorzystanie kredytu bankowego Realizacja polityki pieniężno-kredytowej centralnego banku (Banku Rosji), nie odpowiada potrzebom banków komercyjnych w finansowaniu inwestycji, w odniesieniu do nowej budowy czy modernizacji. Banki gotowe są kredytować tylko już istniejący biznes. W odróżnieniu od klasycznej praktyki międzynarodowej przy finansowaniu inwestycji, gdzie zabezpieczeniem jest właśnie finansowany obiekt i nabywane wyposażenie, banki rosyjskie stosują w charaketrze zabezpieczenia nie tylko aktywa ale wymagają mnóstwo dodatkowych zastawów, znacznie przewyższających wartości proponowanego przedmiotu finansowania. Na takich warunkach, większość przedsiębiorców, szczególnie z zakresu MSP, podjąć nowych inwestycji nie mogą, a jeśli, mimo wszystko, podejmą, to nierzadko warunki postawione przez banki doprowadzają do bankructwa inicjatora przedsięwzięcia i jego aktywa przepadają na rzecz banku. Nic więc dziwnego, że obecnie banki skoncentrowały u siebie znaczne, niezgodne z profilem działalności bankowej stricte, aktywa, które nabyły w procesie bankructwa inwestorów. Przedsiębiorcy i przemysłowcy zadają wciąż jednakowe pytanie: jak można rozwijać realny sektor gospodarki, kiedy konkurenci zagraniczni, którzy przyjdą na otwarty rynek rosyjski, uzyskują u siebie kredyty wg stawek poniżej 4 %, a w Rosji, dla miejscowych są one powyżej 10 %? O kredytach długoterminowych już lepiej nie wspominać – zaledwie 10 % kredytów udaje się otrzymać na okres powyżej 3 lat. I tak, w Rosji, aby rozpocząć nową produkcję, zbudować małą fabrykę, np. produkcji cegieł, szkła czy przetwórstwa mięsa, banki wymagają nie tylko 30 % udziału kapitału środków własnych, występującego o kredyt, ale i mnóstwo dodatkowych zabezpieczeń czy gwarancji osób trzecich w wielkościach zauważalnie przewyższających sumę kredytu. Rosyjscy eksperci proponują, w związku z tym, dokonanie analizy i korekty normatywów Banku Rosji tak, aby stymulować banki komercyjne do udziału w finansowaniu inwestycji. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 16 Nowy system zamówień publicznych Komitet Dumy polityki gospodarczej, rozwoju innowacyjnego i przedsiębiorczości nadaje wielkie znaczenie ustawie “O Federalnym Systemie Kontraktowym” dla efektywnego prowadzenia gospodarczej polityki państwa. Obecnie, w drodze zamówień publicznych, państwo wprowadza do gospodarki 6 bilionów rubli rocznie a dodając do tego bezpośrednie zakupy państwowych firm – 13 bln rubli, co równa się wydatkom budżetu federalnego. Państwo samo powinno pokazać przykłady wdrażania współczesnych zasad konkurencji, maksymalnie szybko uruchamiając nowy system zakupów kontraktowych, który powinien obejmować również zakupy przedsiębiorstw kontrolowanych przez państwo i organy władz lokalnych. Niezbędny przy tym jest przejrzysty i sprawiedliwy podział państwowych środków finansowych, doskonalenie mechanizmów zamówień publicznych dla zwiększenia ich funkcji innowacyjnych, wsparcia krajowego przemysłu i przedsiębiorczości. Federalny System Kontraktowy (FSK) stanowi centralny punkt w realizacji tych zadań. Instytucje wsparcia MSP W Rosji jest 6 minionów MSP, w których pracuje 19 mln ludzi. Udział MSP w liczbie zatrudnionych i w PKB wynosi około 25 %. W wielu krajach Europy Zachodniej na “mały biznes” przypada ponad połowa PKB, a w niektórych dochodzi do 70-80 %. Prezydent Rosji postawił zadanie tak zbudować gospodarkę, aby “mały biznes” tworzył minimum połowę miejsc pracy. Przy czym, znaczna część tego biznesu, do roku 2020, powinna: funkcjonować w sektorach pracy intelektualnej i twórczej, pracować na rynku globalnym, eksportować swoją produkcję i usługi. W strukturze małego biznesu w Rosji obecnie przeważa handel (85 – 90 %) - wg liczby pracujących i wg liczby firm. Wsparcie małego biznesu powinno, w opinii ekspertów rosyjskich, iść w kierunku rozwoju ich działalności w sferze produkcyjnej, zwłaszcza w sektorach innowacyjnych. Na wsparcie z budżetu federalnego w 2011 roku wydzielono 20,8 mld rubli, w 2012 – 27,5 mld. Jednym z ważniejszych instrumentów będą zamówienia publiczne, co zostało założone w ustawie o FSK. W Rosji brak jest urzędu centralnego zajmującego się problemami wsparcia MSP. Funkcję realizacji programów wsparcia MSP, a także opracowywania odpowiednich aktów normatywnych wypełnia ministerstwo rozwoju gospodarczego (MRG) Rosji. W ramach ministerstwa utworzono departament rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości i konkurencji. Z badań nad strukturami organizacyjnymi wspierającymi MSP w krajach rozwiniętych wynika, że najbardziej konstruktywne rozwiązania zastosowano w USA w formie administracji małego i średniego biznesu przy urzędzie prezydenta kraju (Small Business Administration, SBA). Celem zapewnienia wysokiego statusu państwowego, SBA podlega bezpośrednio prezydentowi i nie może być łączone z innym urzędem rządowym. Obecnie, SBA jest jedną z największych organizacji rządowych na świecie, specjalizujących się na wspieraniu i rozwoju MSP. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 17 Naprawiać błędy W ciągu ostatnich 3 latach, w Rosji, dwukrotnie obniżał się poziom produkcji rolnej – 12% w 2010 roku i 5 % w 2011 – co nie miało miejsca w poprzedzającym 11-letnim okresie. Obecnie, rolnictwo, jak nigdy potrzebuje efektywnych działań w sferze państwowych regulacji. Sektor ten powinien stać się jedną z “lokomotyw rozwoju i pomyślności Rosji” – uważa przewodniczący komitetu polityki gospodarczej DUMY, rozwoju innowacyjnego i przedsiębiorczości (Igor Rudienskij). W systemie zarządzania tego sektora, w przeszłości, dopuszczono się wielu błędów. Przykładowo, w dziedzinie, tradycyjnego dla Rosji, największego w przeszłości na świecie przemysłu tekstylnego lnu, w latach 1992 – 1998 nastąpił katastrofalny spadek produkcji tkanin. W 1996 roku zatwierdzono federalny program celowy (FPC) “Len – towarem Rosji w latach 1996 – 2001” , jednakże wsparcie finansowe z budżetu uruchomiono dopiero począwszy od 1998 roku i cały program został sfinansowany w wysokości tylko 5,7 %. W 2011 roku, W.Putin, wizytując Obwód Wołogodski, otrzymał petycję 12 gubernatorów w sprawie konieczności opracowania i kompleksowej realizacji, w dziedzinie rolnictwa i przemysłu, federalnego programu celowego “Len – 2020”. Obecnie, odbywa się niełatwe uzgadnianie, kolejnego już FPC, “Len – 2030”, realizacja którego pozwoliłaby wytwarzać produkcję wartości 1 biliona rubli rocznie i utworzyć 150 tysięcy nowych wysoko-opłacanych miejsc pracy na wsi i miasteczkach Rosji. W ten sposób, narodowa marka “Rosyjski Len”, stworzona 250 lat temu przez przodków dzisiejszych Rosjan, praktycznie umarła - z 67 przedsiębiorstw lnianego przemysłu tekstylnego pracują tylko 3, pozostałe znajdują się w stadium bankructwa albo zmieniły profil. W dzisiejszym świecie, stosunek do lnu uległ radykalnej zmianie. Przykładowo, ONZ ogłosiła len kulturą XXI wieku – rośliny włókniste mogą dawać ośmiokrotnie więcej celulozy, niż szybko rosnąca w naszej strefie topola, a deficyt celulozy na świecie wynosi w dzisiejszych czasach 6 mln ton rocznie i popyt na nią będzie rósł. Z celulozy, właśnie z roślin włóknistych, można produkować wspaniałe wyroby tekstylne, wysokiej jakości materiały kompozytowe dla przemysłu samolotowego, samochodowego, niepalne i nie wydzielające trujących gazów, materiały izolacyjne chroniące ciepło i wiele innych strategicznie ważnych dla kraju produktów. Rosję, pod względem produkcji lnu, wyprzedziły już Chiny, Francja i Białoruś. W odniesieniu do dysponowania ziemią, deputaci Dumy z ww komitetu polityki gospodarczej proponują omówienie tematu przejścia od rynku ziemi na bazie jej sprzedaży prywatnym nabywcom i jej zastawu do współczesnego rynku ziemią na bazie wykupu prawa dzierżawy i zastawu produkcji na niej wytworzonej. Nowy format partnerstwa Przyjęcia ustawy federalnej o partnerstwie publiczno-prawnym (PPP) pozwoliłoby zastosować w praktyce zasady PPP, efektywnie usuwać infrastrukturalne ograniczenia i tworzyć warunki dla pozyskiwania inwestycji w regionach Rosji, w tym organizować, z udziałem państwa, finansowanie na bazie kredytów długoterminowych. Należy tu wspomnieć o przygotowanej, wraz z deputatami różnych frakcji, ustawie “O wprowadzeniu zmian do ustawy federalnej “O umowach konesyjnych”, РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 18 przewidującej możliwości zawierania kompleksowych kontraktów na projektowanie, budowę i następnie eksploatację dróg samochodowych i innych obiektów infrastruktury transportowej. Model ten może być zastosowany na rozbudowę infrastruktury transportu lotniczego, kolejowego i w innych sferach gospodarki. Podstawowym zadaniem PPP jest współpraca państwa i sektora prywatnego dla osiągania społecznie ważnych celów, a do podstawowych zasad należy usuwanie ograniczeń w rozwoju infrastruktury na bazie współpracy państwa i prywatnego biznesu. Z jednej strony, złożona struktura życia społeczno-ekonomicznego utrudnia realizację przez państwo ważnych społecznie funkcji, z drugiej – biznes jest zainteresowany nowymi projektami inwestycyjnymi. PPP przedstawia sobą alternatywę prywatyzacji obiektów własności państwowej, ważnych z punktu widzenia życia ludności i mających znaczenie strategiczne. Do najbardziej współczesnych i perspektywicznych instrumentów PPP obecnie w Rosji zalicza się: Fundusz Inwestycyjny, Bank Rozwoju, Rosyjska Kompania Joint-Venture, specjalne strefy ekonomiczne, korporacje państwowe, koncesje. Adaptacja do warunków WTO W strategicznym planie, członkostwo w WTO, stwarza mocny impuls dla dynamicznego innowacyjnego rozwoju gospodarki Rosji, jej otwartości, wzrostu konkurencji z korzyścią dla konsumentów. Członkostwo w WTO to także nowe rynki i nowe perspektywy. Daje szanse do obrony swoich interesów zgodnie z prawem. Ułatwia pozyskiwanie nowych inwestycji zagranicznych, nowych technologii. Przewagi zyskują gałęzie nastawione na eksport, takie jak metalurgia, produkcja nawozów sztucznych, przemysł naftowy i gazowy. Choć nie brakuje nadal malkontentów, niezadowolonych z przystąpienia do Światowej Organizacji Handlu, rosyjscy konsumenci zyskują dostęp do konkurencyjnych, a tym samym, tańszych i jakościowo lepszych towarów i usług. Sytuacja ta stwarza też nowe i korzystne warunki dla eksporterów obecnych i potencjalnych na rynek rosyjski. W procesie przystąpienia do WTO w Dumie powołano 20 grup roboczych dotyczących wszystkich gałęzi gospodarki celem zbadania potrzeb ich wsparcia. Okazało się, że 18 gałęzi nie potrzebuje wsparcia finansowego państwa, a jedynie zniesienia wielu aktów normatywnych, stawiających krajowy przemysł maszynowy wobec nierównych warunków z zagranicznymi konkurentami. Okres przejściowy dla liberalizacji dostępu do rynku wynosi zwyczajowo 2-3 lata, a w przypadku bardziej wrażliwych gałęzi gospodarki 5-6 lat. Do nich zalicza się przemysł samochodowy, rolnictwo, budowa maszyn do produkcji rolnej, przemysł lekki i tekstylny. Naukowe wdrożenie nowej polityki gospodarczej (NPG) Rosja nie jest pierwszym ani ostatnim krajem, który zmienia paradygmat rozwoju. Przykład USA – przejście do “reaganomiki” w 1981 roku, które dało swobodę dla procesów innowacyjno-inwestycyjnych, reformy Deng Xiaopinga w Chinach i Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii. Rosja także potrzebuje nowej polityki gospodarczej. Najważniejszym jest zapewnienie naukowego podejścia do rozwoju gospodarczego. W warunkach rynkowego fundamentalizmu krajowe ekonomiczne instytuty naukowe РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 19 okazały się praktycznie niepotrzebne. Jak i w innych wielu sferach życia w Rosji, narasta problem braku ciągłości wiedzy i doświadczenia pokoleń. Nie wykorzystywanie przez dziesięciolecia prac naukowych powoduje, że naukowe instytuty ekonomiczne znikają nie mając możliwości przekazania ich młodemu pokoleniu. Równocześnie, często zdarza się, że te prace naukowe uczonych ekonomistów demonstrują ich konstruktywną krytykę wyrażając zainteresowanie umocnieniem państwa. Co czeka Rosję w 2013 roku? Wariant rozwoju inercyjnego Kolejne forum Gajdara, które odbyło się w II połowie stycznia 2013 roku w Akademii Gospodarki Narodowej przy rządzie Rosji w Moskwie potwierdziło: w Rosji mogą się zmieniać rządy, kadry i podstawowe wskaźniki makroekonomiczne, ale konflikt podstawowy w polityce gospodarczej pozostaje niezmiennym - polityce zwiększania wydatków budżetowych dla przyśpieszania wzrostu gospodarczego będzie przeciwstawiana polityka stabilizacji makroekonomicznej. Premier D.Miedwiediew w swoim wystąpieniu na forum ogłosił, jako średnioterminowy cel rządu wzrost gospodarczy na poziomie 5 % rocznie. Odnośnie do wzrostu 3,5 % rozbieżności u specjalistów nie ma. Dyskusje zaczynają się, w jaki sposób osiągnąć dodatkowe 1,5 %? Jedni są zdania, że wystarczy zdecydowane zwiększanie wydatków budżetu na realizację projektów infrastruktury. Do zwolenników tej drogi należy ministerstwo rozwoju gospodarczego. Wiceszef tego resortu, podczas forum, powiedział, że złagodzenie polityki pieniężno-kredytowej jest sposobem na pobudzenie wzrostu gospodarczego. Innej opinii są zwolennicy wzrostu poprzez reformy strukturalne - do nich należą eksperci ministerstwa finansów. Minister finansów stwierdził wręcz: "bez zmniejszenia zobowiązań państwa wzrost jest niemożliwy". Stanowisko ministerstwa finansów popiera bank centralny. Niezależnie od wszelkich oświadczeń, pozostających bardziej w sferze życzeń aniżeli biorących za podstawę solidne osadzenie w realiach, prognozy wzrostu gospodarki rosyjskiej w 2013 roku wskazują raczej na dalsze jej spowolnienie, ocenia główny ekonomista HSBC. Inflacja pozostanie na wysokim poziomie (6-7%), będzie miał miejsce, nadal, znaczny odpływ kapitału (w 2012 - ok 57 mld$, w 2013 ok 40-70 mld $). Saldo rachunku bieżącego, które w 2012 roku "stopniało" prawie o 20%, w tym roku ulegnie dalszemu zmniejszeniu o 30% z powodu stagnacji eksportu, a rubel osłabnie (może nawet do 34 Rbl/$). Wzrost inwestycji będzie wolniejszy, konsumpcja pozostanie główną siłą napędową gospodarki, ale i jej tempo wzrostu będzie słabnąć. Gospodarka Rosji w 2013 roku poddana będzie inercji, dopóki nie pojawi się bodziec od wewnątrz lub z zewnątrz - ocenia główny ekonomista Sbierbanku i jednocześnie zauważa, że gospodarka światowa wchodzi w nieprzewidywalny okres. W tym roku istnieje ryzyko recesji w jednej z największych gospodarek strefy euro - w Niemczech. Ich banki aktywnie kredytują inne kraje, co zmniejsza możliwości na realizację potrzeb wewnętrznych swojej gospodarki. Rok 2013 będzie ryzykowny także z powodu przewagi podaży ropy nad popytem na nią. Większość pytanych ekonomistów oczekuje, że cena za baryłkę ropy będzie 100110$, a wzrost PKB Rosji na poziomie 3-3,5%. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 20 Prognoza rozwoju gospodarki rosyjskiej w 2013 roku - wariant inercyjny 2013- 2013- minimum maksimum 3,25 2 4,2 6,2 6,2 5,4 7 105 108,5 93 115 eksport mld$ 530,7 525,4 535 471 570 import mld$ 335,4 369 361 331,4 438 56,7 59 40 91,8 -41,5 -50 10 -76 30,37 32,37 32,15 34 30,6 2,8 * 2,8 2,8 1,8 4 7,8 * 5,4 5,1 0 9,7 handel det.% 5,7 * 4,7 4,5 3,4 5,5 3,3 * 3,5 3,8 2 4,6 0,2 * 0,2 0 -0,9 2,3 14,4 ** 14,7 13,3 10 20,7 wzrost PKB % inflacja % ropa Urals $/bar. śr/rok saldo 2012 2013 -średnia 2013-mediana 3,5 * 3,24 6,6 110,5 rach. oper. 81,3 bież.mld$ odpływ kapitału pryw. -56,8 mld$ rbl/$ w końcu roku przemysł % inwestycje w kapit.podst% dochody realne lud.% proficyt/defic yt budżet Fed. % PKB przyrost masy pien.% r/r koniec r. * prognoza, ** na 1 grudnia РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 21 źródło: 2012 rok - Rosstat, Bank Rosji, min.fin., min.rozw.gosp. prognoza na 2013 rok - Alfa Bank, WTB Kapitał, FK "Otkrytie", "Renesans Kapitał", "Sbierbank CIB", "Uralsib", Centrum Badań Makroekonomicznych Sbierbanku, Credit Suisse, i in. Unia Europejska próbuje wyjść z kryzysu, zmniejszając udział sektora państwowego w gospodarce, a Rosja postępuje w kierunku przeciwnym. Polityka wzrostu wydatków państwa może doprowadzić do tego, że za kilka lat sytuacja w Rosji może być podobna do panującej dzisiaj w Unii. W 2013 roku Rosja może mieć szczęście: załamania fiskalnego w USA nie będzie, strefa euro wyjdzie z recesji, Chiny przyśpieszą wzrost, biznes będzie czuł się pewniej z powodu polepszenia koniunktury na rynkach zewnętrznych, co pobudzi inwestycje i ich wzrost może osiągnąć nawet 10%" – zakłada jeden z ekspertów z " Renesans Kapitał". Perspektywy rozwoju gospodarki Rosji Oceniając perspektywy wzrostu gospodarki Rosji w roku 2013, Międzynarodowy Fundusz Walutowy wskazał na 3,4 %, (w roku 2014 - 3,8 %). Minister rozwoju gospodarczego, z kolei, wskazywał początkowo na 3,6%, później 3,2 % a ostatnio (11.04.2013r) zmniejszył do 2,4 %. Inflacja wg MFW w 2013 roku wyniesie 6,3 % i 6 % w 2014 (wg metodyki średnia w roku, a nie jak przyjęto w Rosji grudzień do grudnia). Realna płaca, wg MRG, wzrośnie o 4,5 % w 2013 roku, a nominalna wyniesie 29 907 rbl. Wzrost inwestycji w roku 2013 przewidywany jest na poziomie 4,5 % - powodem „0” wskaźnik wzrostu eksportu w I kwartale 2013 roku. W ogóle MRG FR obwieścił na początku kwietnia 2013 roku, że należy się przygotowywać do jesiennej recesji w gospodarce. Na podstawie danych i materiałów: Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego, Centrum Analiz Makroekonomicznych i Prognoz Krótkookresowych, Banku Światowego, Państwowego Komitetu ds. Statystyki FR, Rosyjskiego Banku Centralnego *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 22 ROSJA w WTO i w G20 opr. Marek Ociepka WPHI Moskwa Od chwili wstąpienia Rosji do WTO upłynęło jeszcze zbyt mało czasu, by można było właściwie ocenić wpływ tego wydarzenia na jej stosunki handlowe z innymi krajami, w tym z Polską. Niemniej jednak pewne wnioski można sformułować. Wg wstępnych danych, ogólny import Rosji w ostatnim kwartale 2012 roku wzrósł w stosunku do analogicznego okresu 2011 roku o ok. 4% (wg Federalnej Służby Celnej). Prasa rosyjska alarmuje, że w związku z obniżką ceł (np. w przypadku wieprzowiny stawka celna w ramach kwoty została obniżona z 15% do 0%, poza kwotą – z 75% do 65%, na żywiec wieprzowy – z 40% do 5%, w przypadku mleka i produktów mlecznych średnie cło wynosiło 25%, po akcesji - 15%) znacząco wzrósł rosyjski import mleka w proszku (o 216%), serwatki w proszku (o 89%), serów (116%), masła (136%) – dane takie podaje za Instytutem Koniunktury Rynku Rolnego gazeta „Wiedomosti”, informując jednocześnie, że wg danych Ministerstwa Rolnictwa Federacji Rosyjskiej wzrost importu mięsa i produktów mlecznych wyniósł 10-33%. Rosyjscy specjaliści w branży jednogłośnie twierdzą, że aby wytrzymać rosnącą konkurencję ze strony importu, niezbędne są inwestycje – może się to okazać dobrą nowiną dla polskich producentów maszyn dla produkcji rolnej i przemysłu przetwórczego. Analiza polskich danych dotyczących eksportu do Rosji potwierdza wzrost w branży mięsnej i mlecznej: wg INSIGOS w 2012 roku dynamika wzrostu eksportu bydła do Rosji wyniosła 200%, wołowiny – 195%, wieprzowiny – 145%, mięsa drobiowego – 216%, przetworów mięsnych – 176%, mleka i śmietany – 344%, serów 179%. Z drugiej jednak strony trudno jest przypisywać taki wzrost tylko faktowi wstąpienia Rosji do WTO, zwłaszcza wobec wprowadzanych równolegle z przygotowaniem do akcesji ograniczeń pozataryfowych, jakim było np. embargo na import bydła z UE do Rosji. W innym przypadku - wysoka dynamika eksportu jabłek (162%) wiąże się bardziej ze РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 23 wzrostem popytu w Rosji i dużym urodzajem w Polsce, niż z nieznaczną obniżką ceł. Mięso rosyjskie, z kolei, staje się mniej konkurencyjne, z uwagi na wzrost kosztów produkcji, m.in. ze względu na wzrost kosztów pracy, wzrost cen zboża, a także rosnące koszty transportowe. Członkowstwo Rosji w WTO i jego wpływ na stosunki gospodarcze m.in z Polską można będzie oceniać dopiero w średnio- i długofalowej perspektywie, zwłaszcza wobec bardzo długich okresów przejściowych, sięgających 2020 roku. Rosja chętnie korzysta z dostępnych jej narzędzi ochrony rynku i promocji własnych producentów i rozciąga spory w tej dziedzinie (dotyczą one m.in. sposobu obliczania cła i jego części składowych (np. „20%, ale nie mniej niż 5 eur/kg”, opłaty recyklingowej, ograniczeń nakładanych przez Rossielhoznadzor). Ponadto wzrosła liczba postępowań ochronnych prowadzonych przez Euroazjatycką Komisję Gospodarczą. Dotyczą one przede wszystkim ochrony rynku rosyjskiego przed produkcją z Chin, jednak postępowanie ochronne jest prostsze niż postępowanie antydumpingowe i niejako rykoszetem odbija się na dostawcach z UE, w tym z Polski (np. sprawa karmelu, porcelany i tkanin z włókien sztucznych). Oceniając fakt członkostwa Rosji w WTO i związany z tym proces liberalizacji zarówno w dostępie do rynku rosyjskiego jak producentów rosyjskich do rynków członków WTO, ogromne potrzeby modernizacji gospodarki Rosji i determinację władz do zmian oraz wielkość środków, jakimi dysponuje ten kraj, można założyć, że w ciągu najbliższych lat, sytuacja gospodarcza Rosji ulegnie zdecydowanej zmianie. Rosja, zmuszona do podjęcia walki z rosnącą konkurencją przychodzącą z zagranicy, wykorzystując przy tym wynegocjowane warunki przystąpienia do WTO, w tym okresy przejściowe zapewniające ochronę swojego rynku, a jednocześnie uzyskując ułatwienia w tańszym, w wyniku obniżania ceł, imporcie technologicznym, może stać się znacznie silniejszym graczem na światowych rynkach produktów, na których dzisiaj jeszcze silną pozycję ma Polska, np rynki produktów żywnościowych. Dotacje państwa rosyjskiego w dziedzinie rozwoju produkcji rolnej, do roku 2020, mają wynieść 170 mld euro. W montażu produkcji samochodów osobowych już zajmują 2 pozycję w Europie (3 mln sztuk w 2012 roku), a w 2015 chcą być na 1 miejscu. Dysponując wszystkimi surowcami, w tym energetycznymi, zasobami ziemi i leśnymi oraz wody pitnej, ogromnymi rezerwami finansowymi, przy zastosowaniu odpowiednich modeli zarządzania gospodarką i zasobami ludzkimi, w warunkach WTO i rozwoju procesów integracyjnych z udziałem Rosji (m.in. EAKG, BRICS, APEC, WNP), pozycja gospodarcza rynku rosyjskiego będzie rosła zdecydowanie, a z nią i pozycje obecnych na rynku rosyjskim inwestorów. Pozycja Rosji ulega wzmocnieniu również z uwagi na przejęcie przez Rosję w końcu 2012 roku przewodnictwa w Grupie G-20. G-20 w Moskwie Wojny walutowe, poszukiwanie "długich" pieniędzy dla rozwoju gospodarki i nowe podejścia do zarządzania MFW - to główne tematy ostatniej debaty na spotkaniu ministrów finansów i szefów banków centralnych G-20 16 i 17 lutego 2013 roku, które odbyło się po raz pierwszy w Moskwie. Kolejne spotkanie Grupy planowane jest we wrześniu br. w S.Petersburgu. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 24 Główny sygnał płynący z narady dla rynków to obietnice odejścia od dewaluacji walut jako sposobu walki konkurencyjnej. Stanowiło to główny punkt debaty i prowadzący ją rosyjski minister finansów (Rosja od grudnia 2012 roku przewodniczy G-20) zaproponował, jeszcze przed rozpoczęciem spotkania, aby temat wojen walutowych zawrzeć w dokumencie końcowym. Ostatecznie nie wpisano go w porządek obrad. Sekretarz Generalny OECD Jose Angel Gurria, minimalizując problem, oświadczył, że cały szum wokół wojen walutowych czynią dziennikarze. Niemniej jednak, prowadzący Rosjanie postawili na swoim i spowodowali zapis nt wojen walutowych głoszący, że: potwierdzamy stanowisko przyspieszenia w kierunku rynkowych systemów kursów wymiany i płynnego kursu walut, które odzwierciedlałyby podstawowe wskaźniki ekonomiczne. Tab. 1 OCENA KURSÓW WALUT W POSZCZEGÓLNYCH KRAJACH przecenione neutralne niedoszacowane Australia Wielka Brytania Tajwan Norwegia Brazylia Malezja Szwajcaria Chiny Turcja Szwecja Argentyna Rumunia Singapur waluta € Indonezja Nowa Zelandia Izrael Hong Kong Kolumbia Korea Południowa Czechy Pery USA Polska Kanada Tajlandia Indie Chile Rosja Węgry Filipiny Japonia Afryka Południowa Meksyk źródło: HSBC, Finmarket Niektórzy eksperci i tak są zdania, że w wojnach walutowych uczestniczą praktycznie wszyscy uczestnicy G-20. Rosyjski minister jednakże uprzedził, że sytuację z kursami walutowymi Rosjanie będą stale monitorować na polu G-20 i Funduszu Walutowego, a w kwietniu, kiedy spotkają się wiceministrowie finansów, temat może być znów przedmiotem obrad. Państwa G-20 to państwa reprezentujące 90 % światowego PKB, 80 % handlu i 2/3 ludności globu. *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 25 ROLNICTWO ROSJI – nowy system państwowego wspierania produkcji opr. Marek Ociepka WPHI Moskwa www.heinze.ru Władze zmieniają zasady wsparcia rolnictwa. Teraz subsydia będą udzielane w rozliczeniu na jednostkę produkcji lub użytków rolnych. W tym roku inicjatywa ta wdrażana jest w produkcji roślinnej, gdzie podstawowa część środków będzie udzielana w rozliczeniu na hektar zasiewów. W przypadku pozytywnych efektów, władze zamierzają rozszerzyć system na inne gałęzie produkcji rolnej, w tym na produkcję zwierzęcą. Wykorzystywanie nowego instrumentu wsparcia daje Rosji znacząca przewagę w ramach WTO, jednakże, wydaje się, nic poza tym. Nowy mechanizm W 2013 roku wdrażany jest nowy program rządowy wsparcia rolnictwa, przewidziany na okres do 2020 roku. Z punktu widzenia skali i struktury wewnętrznej (graf. 1, 2) program jest zbliżony do analogicznego, który był realizowany w ll 2008-2012, jednakże sposoby wydzielania środków na jednym z kluczowych kierunków różnią się radykalnie. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 26 graf. 1 -------- Struktura wsparcia rządowego rolnictwa w ll 2008-2012 w % 110 mld rbl (średnio w roku) 40 prod. zwierzeca 37% 35 prod. roslinna 27% 30 25 realizacja programu 10% 20 melioracje 15 8% modernizacja, 7% innowacje roz.ter.wiejskich 10 5 6% roz.malych form 5% gosp 0 Około połowy środków na wsparcie produkcji roślinnej będzie teraz wydzielane przy pomocy zupełnie nowego dla Rosji instrumentu – w rozliczeniu na hektary. Mechanizm wsparcia jest następujący: federalny (głównie) i regionalne budżety wydzielają pieniądze na subsydia na hektary w regionach, których ogólna wielkość składa się z dwóch części. Część, z budżetu federalnego, idzie na wsparcie minimalnej stawki subsydiów, tylko na podstawie wielkości terenu zasiewów. Druga część, nazywaną stymulującą, rozliczana jest z uwzględnieniem intensywności produkcji rolnej i urodzajności gleby w regionie – jej wielkość różni się w zależności od jakościowych parametrów ziemi gleby. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 27 graf. 2 --------- Struktura wsparcia rządowego rolnictwa w ll. 2013-2020 189 mld rbl (średnio w roku) prod. zwierzęca 36% 40 35 prod. roślinna 31% 30 realizacja programu 13% roz,ter.wiejskich 7% 25 20 15 roz.małych form gosp 6 melioracje 5% 10 5 0 modernizacja, innowacje 2 2% W 2013 roku na minimalną stawkę subsydiów będzie przeznaczona podstawowa część środków federalnych (60%), jej wielkość wyniesie 125 rbl/ha. Intensywność produkcji roślinnej będzie z kolei wyliczana na podstawie ogólnego urodzaju kultur rolnych w regionie, przeliczone (przyrównane) do jednostek ziarna zbóż. Współczynniki przeliczania (sprowadzając różne uprawy do jednostki ziarna podstawowych zbóż) opublikowało w lutym tego roku Ministerstwo Rolnictwa – graf. 3. Na realizację ww. mechanizmu wsparcia Ministerstwo Rolnictwa Rosji otrzyma z budżetu federalnego w 2013 roku 15,2 mld rubli, a do 2020 roku suma ta zwiększy się do 37,6 mld rbl. Część pieniędzy, jak już wspomniano, wydzielać będą budżety regionalne, ale szczegóły zasad postępowania jeszcze nie są znane – jak będą określać stawki wsparcia, z czym będą je wiązać. W zależności jeszcze od zasobności regionu, wysokość tych dotacji zapewne będzie różna. Wraz z wprowadzaniem nowych instrumentów, porzucono, od nowego roku stare. Wcześniej, państwo dotowało (także w zależności od terenu zasiewów czy poziomu produkcji) zakup paliwa i materiałów eksploatacyjnych dla środków transportu, nawozów i nasion. Pozycje te obejmują podstawowe wydatki producentów rolnych artykułów roślinnych – rozmiar dotacji stanowił od kilkuset do tysięcy rubli w przeliczeniu na hektar i odgrywał dla rolników niemałą rolę. Oprócz tego państwo kompensowało im część stawki procentowej kredytów bankowych przeznaczonych na cele obrotowe produkcji, z czego rolnicy chętnie korzystali. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 28 graf. 3 -------Przyrównanie upraw różnych kultur rolnych do jednej (ziarnowych) wg Ministerstwa Rolnictwa FR (wskaźnik „1” = pszenica, ryż, jęczmień) konopie i len (włókno) słonecznik 4 rzepak jary i ozimy soja 3,5 3 kukurydza 2,5 pszen.żyto, jęczm. groch 2 ryż 1,5 owies gryka 1 karofle 0,5 buraki paszowe kukurydza paszowa warzywa 0 Niezależnie od roślinnej produkcji rolnej, dokonano pierwszej próby zastosowania nowego instrumentu w rozwoju produkcji zwierzęcej. Od nowego roku subsydia tzw. „nie uwarunkowane” wydzielane są w przeliczeniu na kilogram otrzymywanego mleka – 1,2 rubla klasy wyższej i 0,4 rbl klasy pierwszej. Główny problem rolników to, czy poziom wsparcia państwa będzie większy czy mniejszy? Inny problem to, na ile nowy instrument okaże się efektywniejszy w porównaniu ze starym? РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 29 Przyjdzie zaciągnąć pasa W opinii ekspertów, nowy instrument koncepcyjnie jest lepszy od starego. Na początku lat 2000, w miejsce wcześniejszej praktyki rozdawania rolnikom kredytów, które faktycznie nie były zwracane, był wdrożony mechanizm subsydiowania części stawki procentowej pożyczek. System ten, z punktu widzenia efektywności i korupcji, był poważnym krokiem postępu. Z czasem instrument ten zaczął dominować na tyle, że były okresy kiedy to podstawowa część subsydiów, była dystrybuowana w ten sposób. Przy tym realna, z uwzględnieniem inflacji i wsparcia państwa, wartość pożyczek dla rolników okazała się prawie ujemna, poniżej inflacji – w 2010 roku średnia stawka, przy uwzględnieniu subsydiowania wynosiła 4,3 %, a inflacja wówczas 8,8 %. W takich warunkach nie było sensu angażować własne środki w rozwój biznesu. Obecnie, wartość udzielonych kredytów w rolnictwie przewyższa już wartość rocznej produkcji. Wynikła więc potrzeba zmiany systemu. Dodatkowym motywem dla wdrożenia subsydiowania „do hektara” stał się fakt, że lepiej to odpowiada praktyce międzynarodowej wspierania rolnictwa. Wprawdzie stare instrumenty i nowy system odnoszą się do tzw. „żółtego” koszyka instrumentów wsparcia, stosowania których zdecydowanie ogranicza WTO, ale, w opinii rosyjskich ekspertów, dotacje do hektara, w odróżnieniu np. od subsydiowania poszczególnych rodzajów zasobów i cen, dotyczą środków w mniejszym stopniu wypaczającym rynek, zgodnie z metodyką OECD. Subsydiowanie „do hektara” szeroko wykorzystywane jest w Europie i to jest argument, którym chcą się posługiwać rosyjscy negocjatorzy w rozmowach nt. stosowanego wspierania rozwoju gospodarki przez państwo. Tym bardziej, że wartość tej dotacji państwa („do hektara”) jest na wiele niższym poziomie niż w Europie. Średnia wielkość dotacji ze środków federalnych wynosi 207 rubli do hektara. W Ministerstwie Rolnictwa uważają, że regiony dodatkowo wydzielą 10 mld rubli. W rezultacie średnia wielkość dotacji wyniesie w sumie 300 rubli i to będzie, w opinii rosyjskiego ministra rolnictwa, dwa razy mniejsza suma wsparcia niż wcześniej. Według informacji tygodnika „Ekspert”, Ministerstwo Rolnictwa FR uważa poziom dotacji za zdecydowanie niewystarczający i wniosło o jego zwiększenie o 10 mld rubli, jeszcze w tym roku. W ten sposób, uwzględniając środki regionalne, ogólny budżet na subsydia do hektara ulegnie zwiększeniu do 36,5 mld rubli. Jednakże, rolnicy i tak mogą okazać się przegranymi, zwłaszcza ci, którzy prowadzą gospodarkę intensywną (warzywa, buraki, ziemniaki, rośliny basztanowe jak arbuzy, melony, produkcja w szklarniach, na ziemiach specjalnie nawadnianych) lub którzy produkują w regionach w słabszych warunkach. Część regionów chciałaby powiązania wsparcia z ubezpieczeniem. Np. w ocenie eksperta1, dla upraw buraka cukrowego ubezpieczenie może wynieść od 350 do 3000 rubli na hektar, a ogólne wydatki operacyjne na jego uprawę wynoszą rzędu 30-40 tysięcy rubli na hektar (ceny z roku 2012). Czy w takiej sytuacji jest sens w ogóle otrzymywać tak niskie dotacje? Wcześniej wsparcie państwa na zasiewy buraka cukrowego w Rosji wynosiło około 2570 rbl na hektar (990 nawozy, 810 nasiona, 770 pestycydy). Oprócz tego, istotne znaczenie miała dla rolników, mówi ww. ekspert, zniżka na paliwo i olej, otrzymywany, przy pomocy państwa, od producentów. W sezonie 2012 roku ona wyniosła 30 % od ceny na rynku. Od tego roku zaprzestaje się praktyki udzielania zniżek na olej napędowy i nawozy, a to były sumy znaczące, 1 Marat Hanbikow, przewodniczący grupy subsydiowania i ubezpieczania „Razguliaj” РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 30 przekraczające ogółem 10 mld rubli. Ale było to niezgodne z normami WTO, stąd ich likwidacja. Lepiej, w opinii ekspertów - nie wyszło Krytycy nowego systemu wsparcia uważają, że socjalny i ekonomiczny efekt może okazać się negatywnym i już teraz rodzi nowe pytania. Np. dlaczego z korzystających z subsydiów wyłączono właścicieli wieloletnich drzew i krzewów oraz pastwisk, które także zaliczają się do produkcji rolnej? Jest jeszcze taki niuans, produkcję rolną otrzymuje się nie z powierzchni zasiewów lecz ze żniwnych (nie z zasiania, a z zebrania). Pierwsze w drugie mogą się nie przekształcić, jeśli przykładowo urodzaju nie będzie. A w praktyce bywa, że urodzaj ginie fikcyjnie, to jest ziemi rolnej nie obsieli w ogóle. W ten sposób nowy system tworzy znaczne możliwości dla dopisywania i fałszerstw. Problem w tym, że władze regionalne i lokalne historycznie ciasno są powiązane z producentami rolnymi i do tego faktycznie rozporządzają nie podzielonymi funduszami ziemi, niewykorzystanymi udziałami udziałowców byłych kołchozów i sowchozów. Przykładowo, pod takie ziemie mogą podstawiać osoby, jako pracujące na roli i spokojnie otrzymywać subsydia, nie zbierając żadnego urodzaju. W ocenie tygodnika „Ekspert” już w tym roku statystyka może odnotować zadziwiający wzrost powierzchni zasiewów w Rosji, który nie będzie korelował ze wzrostem terenów zbiorów i z urodzajem. Ale to tylko techniczne problemy, które jeszcze można usunąć w drodze modyfikacji mechanizmu i poprawy praktyki administrowania. O wiele gorsze są wady koncepcyjne zasad wsparcia dochodowości w warunkach rosyjskich. W Europie, gdzie szeroko jest stosowany właśnie taki mechanizm, głównym zadaniem jest ograniczenie produkcji rolnej i wykorzystanie orientowanych na ekologię technologii rolniczych. Przykładowo, konserwacja nadmiernie wrażliwych na erozje gleb. Lokalni farmerzy stosują współczesne technologie, prowadzą bardzo intensywną produkcję, są bogaci i zadaniem władz UE jest podtrzymać taki poziom bogactwa i rolniczego dobrobytu, zachowując konkurencyjność produkcji. W Rosji wszystko zupełnie inaczej. Główny cel rolnictwa, to rozwój procesu inwestycyjnego i adaptacja nowych technologii, wzrost produkcji i zastąpienie importu artykułów żywnościowych, który doszedł do krytycznych rozmiarów. W ocenie tygodnika „Ekspert” do europejskiej intensywnej produkcji Rosji tak daleko „jak do księżyca” a ziemia skoncentrowana w rękach nie bardzo wielu małych farmerów a w bardzo ograniczonym kręgu wielkich producentów. Dotacje do hektara na poziomie regionów mogą faktycznie być rozdysponowywane zgodnie z ustaloną praktyką, gdzie podstawową część pomocy państwa otrzymuje ograniczony krąg gospodarstw, bliskich lokalnej i regionalnej władzy, najbardziej zdolnych do działania. Wariant drugi, bardziej odpowiadający ideologii tej miary – dotacje równo i dokładnie zostaną rozmazane dla wszystkich zajmujących się produkcja rolną. W takim przypadku, głównym odbiorcom tego typu wsparcia państwa okaże się ogromna masa „leżących na boku” kołchozów i sowchozów, która wciąż jeszcze kontroluje podstawową część ziem. Należy przy tym przypomnieć, że ¼ wszystkich producentów rolnych stale przynosi straty, a ponad połowa terenów zasiewów nie otrzymują ani grama nawozów, ponieważ ich właściciele nie mogą znaleźć na to pieniędzy. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 31 Główna część ww. gospodarstw już dawno utraciła potencjał produkcyjny i bez jakiegokolwiek widocznego efektu nadal wchłania pomoc państwa, jeszcze z lat 1990tych. Ostatecznymi beneficjentami nowego systemu wsparcia okażą się nie szerokie masy ludności rolniczej i udziałowcy gospodarstw lecz, nie najbardziej efektywne, kierownictwo takich gospodarstw. Absurdalność nowego instrumentu podkreśla jeszcze taka okoliczność. W Rosji, tylko około 3 % terenów zasiewów należy do prywatnych gospodarstw pomocniczych i na tych niewielkich terenach, dzięki intensywnej pracy, produkuje się 41 % produkcji roślinnej. Ale ta kategoria producentów, wg starej tradycji, wsparcia państwa otrzymywać nie może. Przywiązane do terenów rolnych i nawet do jednostki produkcji subsydiowanie dostarcza rolnikom nieprawidłowe sygnały rynkowe. W przypadku produkcji roślinnej, znaczna część minimalnej, gwarantowanej stawki, stymuluje rolników do zakupu więcej ziemi i prowadzenia produkcji ekstensywnej. Jednakże dla Rosji aktualnie potrzebna jest tendencja przeciwna, a mianowicie wzrost urodzajności i wydajności. Oprócz tego dopłaty do hektara nie stymulują, w żaden sposób, wzrostu konkurencyjności i zmniejszenia wydatków. Jeszcze bardziej destrukcyjnie, system ten może podziałać na produkcję zwierzęcą (dotacje do sztuki albo do kilograma). Choć najwięcej narzekają na swoją dolę i częściej potrzebują wydzielania im pieniędzy, proporcjonalnie do produkcji, hodowcy świń, to do biednych nie należą a dotacje do kilograma sztuki bydła mogą doprowadzić do sytuacji, w której w tuszach będzie więcej tłuszczu zamiast mięsa - stwierdzają eksperci. Na podstawie: „Expert” Nr 10 Moskwa, 13 maja, 2013 roku *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 32 Ile kosztować będą Rosję Mistrzostwa Świata w piłce nożnej? opr. Marek Ociepka WPHI Moskwa Regiony poprosiły o 540 mld rubli na przygotowania do Mistrzostw Świata w piłce nożnej w 2018 roku - przedstawił 14 marca na posiedzeniu rządu wicepremier Igor Szuwałow. Jesienią ubiegłego roku Ministerstwo Sportu oceniało maksymalną wysokość wydatków na 1,3 bln rubli a minimalną na 662 mld rbl. To były bardzo wstępne analizy rozliczeń ministerstwa. Z kolei same regiony chciały otrzymać 540 mld rbl. Ale i ta suma uważana jest za zawyżoną – objaśnił Szuwałow. Dzień wcześniej, przed ww. posiedzeniem rządu, 13 marca 2013 r. na naradzie u ww. wicepremiera podjęto decyzję o finansowaniu z budżetu federalnego tylko budowy stadionów i baz treningowych oraz rekonstrukcji lotnisk miejskich i dróg prowadzących od nich do stadionów. Nakłady na infrastrukturę miejską, sieć transportowo-drogową i inne wydatki, z programu przygotowań do mistrzostw zostaną wykreślone. Mowa o wydatkach, które nie dotyczą zobowiązań Rosji wobec FIFA. Z kolei regiony włączyły do swoich podań dosłownie wszystko: od remontu kanalizacji, budowy wodociągów, szpitali poczynając, do budowy fontann włącznie, czego rząd nie zamierza finansować z budżetu federalnego. Od tego są regionalne programy ochrony zdrowia, programy gospodarki komunalnej i mieszkaniowej. Tymczasem zbyt wcześnie oceniać ostateczny kształt wydatków. Po pierwsze, Ministerstwo Sportu dopiero w kwietniu przedstawi projekt programu przygotowań do mistrzostw z rozliczeniami dla regionów, uwzględniając minimalne wydatki. Po drugie, program nie będzie zakładał wydatków na rozwój szybkiej kolei. Ponadto projekt programu ma być jeszcze uzgodniony z prezydentem. Jesienią 2012 r. Ministerstwo Transportu oceniało nakłady na budowę szybkiej kolei na poziomie 286,8 mld rbl, ale rząd odłożył podjęcie decyzji do lata tego roku. Rosja nie podejmowała zobowiązań wobec FIFA w tej sprawie. Jednakże, w opinii regionów, dodatkowe środki są potrzebne regionom dla przeprowadzenia turnieju na wysokim poziomie – stadiony i lotniska to za mało, potrzebne są strefy rekreacji dla kibiców, dodatkowy transport, do porządku trzeba doprowadzić centralne place miast i obiekty atrakcyjne dla turystów – objaśnia przedstawiciel władz jednego z regionów, gdzie będą odbywać się mecze i dodaje: regiony same nie poradzą sobie. Choć na przykład Kaliningradu to nie dotyczy niezbędne środki mogą uzyskać dzięki rządowemu programowi rozwoju regionu. Póki co, rząd ma trudności z finansowaniem budowy, nawet obowiązkowej, infrastruktury sportowej – stadionów i baz treningowych. Ministerstwo Finansów wydzieliło 275 mld rbl na realizację rządowego programu rozwoju kultury fizycznej i sportu, choć minister sportu prosił o 107,4 mld więcej, z których 82,7 mld miało być przeznaczone właśnie na stadiony i bazy treningowe – oświadczył minister sportu. „Dlaczego ministerstwo sportu włącza priorytetowe zobowiązania do spisu wydatków dodatkowych? – spytał minister finansów i dodał: „środki na przeprowadzenie Mistrzostw Świata powinny mieścić się w określonych ramach przewidzianych w budżecie”. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 33 Regiony walczyły o prawo przeprowadzenia meczy mistrzostw w nadziei na finansowanie potrzeb z budżetu federalnego, ale widać, na próżno, podsumowuje dyrektor Instytutu Innowacji, Infrastruktury i Inwestycji i dodaje: „Doświadczenia Olimpiady wskazują na to, że nawet na duże inwestycje władzom regionów i miast pozyskać środki jest trudno - szczególnych sukcesów na tym polu, kierownictwa Krasnodarskiego Kraju i Soczi nie osiągnęły. Przy tym jakość centrów niektórych miast, gdzie odbędą się mecze, po prostu musi i tak być ulepszona, zwłaszcza w przypadku Sarańska”. Ile kosztować będą Rosję przygotowania do Mistrzostw Świata w piłce nożnej, organizowane w 2018 roku w 11 miastach kraju, dotychczas, tak naprawdę nikt nie wie. Przygotowania do organizacji MŚ w PN w Rosji w 2018 roku cd. 1. W ramach przygotowywanych przepisów 7 dni wystarczy na formalne przejęcie działek po cenie rynkowej pod zabudowę dla obiektów sportowych i infrastruktury w związku z Mistrzostwami Świata w Piłce Nożnej w 2018 roku. W przypadku Olimpiady w Soczi okres ten wynosił 30 dni. Właściciele mają 10 dni na odwołanie się od decyzji i przedmiotem wniosku nie będzie cena działki lecz tylko sam fakt przejęcia. 2. Duma Państwowa zaplanowała na maj br. przyjęcie ustawy „ O przygotowaniu i przeprowadzeniu w FR Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej FIFA 2018 i Pucharu Konfederacji FIFA 2017”. Poprawki do projektu zostały wniesione przez Komitet ds. kultury fizycznej, sportu i spraw młodzieży. Ustawa będzie obowiązywała do 31.12.2017 roku. 3. Władze federalne proponują także możliwość dzierżawy na 49 lat części ziem państwa dla inwestorów, którzy będą budować obiekty infrastruktury. Cena dzierżawy ustalona będzie na poziomie wartości kadastralnej, która w niektórych regionach jest o 30-70% niższa od rynkowej. 4. Rosja obiecała FIFA przeprowadzić mecze na 12 stadionach. Ceremonia otwarcia planowana jest w Moskwie na „Łużnikach”. 5. W ubiegłym roku minister sportu ocenił wydatki na przygotowania do MŚ na 600 mld rubli. Dziś już wiadomo, że suma ta nie będzie niższa od 1,3 bln rubli (podobnie jak kosztują przygotowania do olimpiady w Soczi). „Ostateczny” budżet i źródła finansowania zostaną określone w końcu czerwca, kiedy Ministerstwo Sportu opracuje do końca program przygotowań do MŚ w PN w 2018 roku. 6. Głównym inwestorem budowy aren sportowych, póki co, jest jeden z właścicieli LUKOIL Leonid Fiedin, finansujący już w Moskwie „Otwartą Arenę” (b. „Spartak”). Inwestorów planuje się pozyskiwać głównie przy budowie infrastruktury transportowej, przede wszystkim lotnisk w miastach, gdzie będą odbywać się mecze. Wśród nich: „Renowa” Wiktora Wekselberga, czyja firma „Aeroporty Regionów” zarządza lotniskami w Jekaterinburgu, Niżnim Nowgorodzie, w Samarze i w Rostowie nad Donem. Oprócz tego wśród inwestorów może znaleźć się grupa „Sindika” prezydenta Kabardyno-Bałkarii Arsena Kanokowa – ta grupa zarządza lotniskiem w Kaliningradzie. O ile większość lotnisk znajduje się poza miastami blisko lasów, również i te РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 34 terytoria będą wykorzystywane, poza znajdującymi się w specjalnie ochranianych strefach. To zapisano w projektach nowego prawodawstwa. 7. Tak jak w przypadku olimpiady w Soczi, tak i w ramach przeprowadzenia MŚ w PN, ceny w hotelach będzie regulował rząd FR. Rosja powinna udostępnić 64 bazy dla zakwaterowania i treningów oraz minimum 60 tys. miejsc noclegowych wszystkich kategorii hoteli dla ulokowania gości. 8. Przygotowywany jest także akt o reklamie legalizujący rozmieszczenie na stadionach reklamy również napojów alkoholowych, jeśli producent jest jednym z partnerów FIFA. W ten sposób, władze na bazie istniejącego od paru lat zakazu reklamy piwa na obiektach sportowych, są w stanie uczynić wyjątek dla jednego z globalnych sponsorów mistrzostw - marki BUD kompanii InBev. Z kolei z-ca szefa Federalnej Urzędu Antymonopolowego nie widzi naruszenia zasad konkurencji w tym, że prawo reklamy otrzyma tylko jedna marka 9. Budżet międzynarodowych mistrzostw w Piłce Nożnej Kraje Mistrzostwa Budżet, mld $ Budżet, % PKB Rosja MŚ 2018 22-43 1,0-2,0 Francja ME 2016 2,3 0,1-0,2 Brazylia MŚ 2014 13,6 1,0 Ukraina ME 2012 10,4-13,4 5,6-7,3 POLSKA ME 2012 10,2-19,8 2,0-3,7 RPA MŚ 2010 6,0 1,7 Austria/Szwajcaria ME 2008 0,7-1,0 0,1 Niemcy MŚ 2006 7,0 0,2 Portugalia ME 2004 5,0 0,5-2,7 Korea Płd. MŚ 2002 2,7 0,5 Japonia MŚ 2002 5,0 0,1 Źródło: Standard&Poor’s 2013 Na podstawie: „Wiedomiosti” „Rossijskaja Gazeta”, „Kommiersant” 15 maja 2013 r. *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 35 AUTOBUSY NA GAZ W ROSJI opr. Marek Ociepka WPHI Moskwa Rząd rozpoczął proces przechodzenia na gaz połowy rosyjskiego transportu zbiorowego i techniki komunalnej – w sumie około 150 tys. pojazdów. Dokonać tego planuje się dzięki subsydiom z budżetu na zakup techniki na gaz i ulg dla jego producentów. Jednakże w Rosji brakuje rozbudowanej niezbędnej infrastruktury, brak systemu stacji paliwowych, a korzyści z projektu nie są oczywiste dla żadnej ze stron. Sytuację utrudniają problemy bezpieczeństwa – ostatnio Moskwa zakazała wykorzystywania transportu zbiorowego zasilanego gazem w wyniku poważnej awarii (eksplozji butli z gazem) na ulicy miasta. W dniu 13 sierpnia 2013 roku premier D. Miedwiediew poinformował o podpisaniu postanowienia rządu ws. wykorzystania gazu jako paliwa dla transportu zbiorowego i służb komunalnych. Wicepremier A. Dworkowicz wyjaśnił, że w dużych miastach minimum 50% transportu powinno być zasilane gazem. Chodzi o skroplony gaz węglowodorowy, skroplony gaz ziemny (LNG) i sprężony gaz ziemny (CNG). Producenci pojazdów napędzanych gazem, „Gazprom” i inne koncerny gazowe gotowe są finansować stworzenie niezbędnej infrastruktury. W budżecie przewidziano środki na subsydiowanie przejścia transportu zbiorowego na paliwo gazowe. Premier dodał, że przewidywane są i inne środki wsparcia – obniżenia a nawet sprowadzenie do „0” ceł na komponenty dla pojazdów na gaz oraz na budowę stacji paliw, na to czego nie produkuje się w Rosji. Rozwój transportu na gaz dyskutowany jest od roku. Ale rządu zajął się podczas obrad 9 kwietnia w Niżnym Nowgorodzie. Wówczas szefowie największych producentów samochodowych jednogłośnie oświadczyli, że samochody na gaz to wielki potencjał, a dyrektor generalny „KAMAZa” nazwał pomysł „narodową ideą”. Po 2 tygodniach, premier polecił odpowiednim ministerstwom w terminie do końca maja, przygotować propozycje po finansowaniu z budżetu zakupów dla regionów autobusów na paliwo gazowe i doskonalenie wymogów bezpieczeństwa. W ocenie dyrektora moskiewskiego związku transportowego, w Rosji zarejestrowane jest 950 tys. autobusów (włączając mikrobusy), z których w reżimie regularnych przewozów pracuje 300-350 tys. To znaczy, że jeśli rząd planuje przekwalifikować 50% parku transportu zbiorowego na gaz, to do wymiany będzie 150-180 tysięcy pojazdów. Obecnie, wg danych Narodowej Asocjacji Silników Gazowych, w Rosji jeździ 86 tys. samochodów (wszystkich typów) na CNG, który powinien stać się paliwem podstawowym – ich udział stanowi 0,2%. Przy tym w kraju jest tylko 250 stacji paliwowych na gaz. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 36 Światowy park pojazdów na gaz w 2012 roku kraj Liczba stacji na gaz Liczba pojazdów mln szt Iran 1 960 3,3 Pakistan 3 300 3,1 Argentyna 1 920 2,1 Brazylia 1 796 1,7 724 1,5 2 800 1,5 Indie Chiny Włochy 909 0,74 Ukraina 324 0,39 Kolumbia 676 0,38 Tajlandia 481 0,35 Uzbekistan 175 0,31 Armenia 345 0,24 Bangladesz 600 0,20 Egipt 160 0,18 Boliwia 156 0,.14 Peru 189 0,14 USA 1 035 0,11 Wenezuela 166 0,10 Niemcy 904 0,09 Rosja 250 0,08 Inne 2 493 0,40 Razem 21393 17.19 Źródło: Narodowa Asocjacja Silników Gazowych, Rosja, 2013 Producenci samochodów zapewniają, że korzystanie z samochodów na gaz jest znacznie wygodniejsze niż na ropę czy benzynę. Wg niektórych ekspertów, wykorzystywanie techniki gazowej prowadzi do zmniejszenia wydatków na paliwo i wymiany olejów dwa i więcej razy. Wg wyliczeń „KAMAZ”, technika na gaz jest tańsza o 60% od tej na diesel. Przy tym, cena autobusów na gaz prawie nie różni się od podobnych modeli na paliwo tradycyjne – stwierdzają w zakładach „KAMAZ”, i dodają, że podstawowym problemem na przeszkodzie do przejścia na paliwo gazowe РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 37 stoi brak infrastruktury stacji paliwowych. Wartość jednej stacji w Rosji to ok. 100 mln rbl. Sytuację może zmienić radykalnie wsparcie państwa. Obecnie już subsydiuje się zakupy autobusów na gaz – na 1 autobus wydziela się 2,5 mln rubli. Ale z powodu nie rozwiniętej sieci stacji paliw, regiony nie spieszą się z zakupami tej techniki, nawet przy takim wsparciu. Nie jasne są też korzyści i dla producentów gazu. Do Gazpromu należy 210 stacji paliwowych w 58 regionach Rosji. Ich ogólna zakładana wydajność 2 mld m3 rocznie, ale w 2012 roku za pośrednictwem tych stacji wydano tylko 390 mln m3 gazu. Ekspert z Gazprombanku uważa, że nawet znaczne zwiększenie parku samochodowego, na gaz, nie uczyni tego rynku istotnym: jeśli park ten zwiększy się do 150 tys. pojazdów, to popyt wzrośnie do 1,1 – 1,5 mld m3 , przy ogólnym krajowym spożyciu gazu 460 mld m3. Oddzielnym problem stanowi bezpieczeństwo. 9 maja 2013 roku na ulicy w Moskwie na dachu autobusu „LiAZ” wybuchła butla z gazem. Ucierpiało 2 ludzi. Wszczęto postępowanie. W rezultacie Moskwa czasowo wprowadziła zakaz wykorzystywania transportu zbiorowego z użyciem gazu jako paliwa. Powinny być wprowadzone ostre wymogi bezpieczeństwa takiego sprzętu. Na przykład butle powinny znajdować się na dachu i być zabezpieczone przed bezpośrednim popadaniem światła słonecznego - mówią specjaliści. Na podstawie „Kommiersant” 14.05.2013 r. *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 38 ROSJA JAK GRECJA? opr. Marek Ociepka WPHI Moskwa Gospodarka Rosji jeszcze przez najbliższe 10 lat nie będzie mogła rosnąć szybciej niż 2 % w skali rocznej, a władze będą szukać wyjścia z narastającego zadłużenia, co wcześniej spotkało Grecję - obawiają się analitycy "Renesans Kapitał". Zwolnienie tempa rozwoju gospodarki rosyjskiej w I kwartale 2013 roku do 1,6 %, urzędnicy i niektórzy eksperci wyjaśniają wieloma przyczynami: hamowaniem inwestycji, prywatnej konsumpcji i słabym popytem zewnętrznym. Ale jest jeszcze czynnik bardziej fatalny, wg eksperta ww. firmy analitycznej. Szybko rosnące gospodarki zwykle zwalniają gdy wyczerpują się rezerwy proste wynikające z "przewagi odstającego" - możliwości uzyskiwania większych korzyści z powodu niższych kosztów. Następnie kraje takie zderzają się z ograniczeniemi wzrostu, popadają w "pułapkę średniego dochodu", i taka sytuacja ma miejsce właśnie w dzisiejszej Rosji. W pułapkę taką popada się gdy dochód na obywatela przybliża się do 16 000 $. W tym roku w Rosji wyniesie on 16 016 $ - wg ocen ww. Instytutu. Kraje Europy Zachodniej utraciły dynamiczne tempo wzrostu w l. 1970-tych, Singapur i Hongkong - na początku 1980-tych, Korea Południowa w 1995 roku, Tajwan w końcu lat 1990-tych. We wszystkich ww. przypadkach, w tym czasie, osiągany dochód na głowę ludności zbliżał się do 16 000 $ (liczone w cenach z roku 2005). Rosja wpada w tę pułapkę jako pierwsza z krajów BRICS, co pogarsza jej sytuację. Chiny zetkną się z tym problemem w 2020 roku, Brazylia - w 2024, a Indie - dopiero w 2038 roku. Kraje popadające w tę pułapkę zwykle tracą prawie 2/3 tempa wzrostu, w porównaniu ze średnim wskaźnikiem z poprzedzającego okresu 7 lat - oceniają eksperci "Renesans Kapitał", odnosząc się do wyliczeń Narodowego Biura Badań Ekonomicznych USA (NBER). Rosja może na najbliższe 10 lat popaść w sytuację, w której tempo wzrostu nie przekroczy 2 % rocznie, a wzrost dochodu na głowę ludności 1,9 %, wobec 5 %, jak miało miejsce w poprzednim 10-leciu. To może skłonić polityków do wzrostu zadłużania się dla umocnienia swojej władzy, a więc wyprowadzić na drogę, po której szła Grecja w l. 1980-2010. Zawrócenie z drogi reform, emerytalnej i innych, których realizacja pomogła by uniknąć ww. pułapki, pokazuje, że wariant "grecki" jest niewykluczony. Grecja osiągnęła dochód na głowę mieszkańca 16 000 $ na początku lat 1980-tych. W następnym 10-leciu szybki wzrost zamienił się w stagnację i recesję, bezrobocie wzrosło 2,5 razy, inflacja 1,6 raza, wzrost produkcji spadł z 10 do 1 %. Zadłużenie Grecji zaczęło rosnąć i z 20 % PKB na początku lat 1980-tych wzrosło do 170 % w 2011, dając początek kryzysowi zadłużenia całej strefy euro. Oczywiście, procesy te nie przechodzą automatycznie w każdym z krajów, gdzie PKB na głowę mieszkańca dochodzi do 16 000 $. Zależy to od wielu czynników. I tak, w krajach ze stosunkowo wysokim poziomem średniego i wyższego wykształcenia ludności, a także z wysokim udziałem produkcji z zastosowaniem zaawansowanych technologii w eksporcie, opisany proces jest mniej prawdopodobny. Istnieje teoria przewag konkurencyjnych, są różne w różnych stadiach rozwoju zauważa ekspert z rosyjskiego Centrum Analiz Makroekonomicznych i Prognoz РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 39 Krótkoterminowych (CAMPK). Z pierwszego etapu - konkurencja dzięki tanim surowcom - Rosja już wyszła, uważa ekspert. Drugi etap to atrakcyjność cenowa na rynkach towarowych i na rynkach kapitału oraz trzeci - przewaga w sferze innowacji. Wymieniony ekspert CAMPK nie chce fetyszyzować wskaźnika PKB na głowę mieszkańca. W jego opinii, ze stadium konkurencji cenowej Rosja już wychodzi: poziom cen na surowce energetyczne i wynagrodzeń jest bezeuropejski, przy nieeuropejskiej efektywności energetycznej i przy o wiele mniejszej wydajności pracy. Teraz najważniejsze dla Rosji to inwestycje. Jest co zmieniać w sferze instytucjonalnej aby zwiększyć inwestycyjną atrakcyjność. Rozpoczęcie procesu inwestycji stworzy warunki dla procesu innowacji, ale do tego jeszcze "trzeba trochę pożyć" - konkluduje ekspert. Rozwijać się w tempie, jak wspomniano na wstępie, 1,5-2 % w skali rocznej, Rosja nie może. Przyjęto tak wielki bagaż zobowiązań i oczekiwań, że przy podobnym tempie wzrostu, nie wystarczy środków państwu ani biznesowi. Pożyczać można, ale to nie jest rozwiązanie, grozi kryzysem bilansu płatniczego, nawet przy wysokich cenach na ropę i w konsekwencji prowadzi do popadania w spiralę inflacyjno-dewaluacyjną. Ostatnia dewaluacja miała takie właśnie korzenie, ale udało się ją ukryć za kryzysem światowym, "jak dobry gospodarz ukrywający braki tłumacząc to pożarem wywołanym piorunami" - tłumaczy ekspert CAMPK, ale pioruny nie zawsze będą uderzać na tyle "szczęśliwie". "Jeśli zapewnimy konkurencyjność (już nie dzięki czynnikom cenowym) i przyspieszenie procesów inwestycyjnych, to istnieje szansa, że i ten etap przebrniemy" - reasumuje ww. rosyjski ekspert. W Rosji występuje prawdopodobieństwo popadania w sporadyczne recesje bez wpływów z zewnątrz - z powodu nawarstwionych wewnętrznych problemów, wyjaśnia specjalista z Centrum Rozwoju Wyższej Szkoły Ekonomii. Chodzi o szybki wzrost kosztów pracy i odpływ kapitału przy ograniczeniu wewnętrznej konkurencji. Walcząc z tymi problemami "wrzucaniem" pieniędzy w gospodarkę jest bez sensu. Kwietniowa prognoza rozwoju, w wypracowaniu której brało udział 27 ekspertów banków inwestycyjnych, firm, instytutów badawczych, zakłada tempo wzrostu gospodarki Rosji nie przekraczające 3,5 % aż do 2019 roku. Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego FR prognozuje z kolei, wzrost PKB Rosji w latach 2015-2016 do 4,1 %. Źródło: "Wiedomosti" Moskwa, 29.05.2013r. *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 40 Korzyści wynikające z prowadzenia działalności inwestycyjnej przez firmy-rezydentów na terytorium Specjalnej Strefy ekonomicznej „Astrachań” opr. Marek Ociepka, Martyna Wasiak WPHI Moskwa SSE „Astrachań” znajduje się w jednym z najlepiej rozwiniętych regionów ekonomicznych w Rosji W oparciu o dane z 2012 roku region astrachański zajmuje drugie miejsce wśród podmiotów Federacji Rosyjskiej według tempa wzrostu produkcji przemysłowej, ósme według tempa wzrostu przemysłu przetwórczego, trzecie pod względem wielkości budownictwa. Wśród partnerów strategicznych naszego regionu znajdują się znane na świecie firmy, takie jak: „LUKOIL”, „GAZPROM”, „KNAUF”, Mintley Investments Limited, Schlumberger, Vestminser Oil, Saipem, Bumi Armada. Korporacje te wybrały region, jako miejsce realizacji długoterminowych projektów, związanych z oswojeniem bogatych zasobów naturalnych ziem, oraz produkcją z zaawansowaną technologią. Region astrachański znajduje się w pierwszej dwudziestce regionów Rosji pod względem tempa inwestycji w środki trwałe (miejsce 16). Według rankingu Forbes, miasto Astrachań zalicza się do grona trzydziestu najlepszych miast do prowadzenia biznesu . W rankingu inwestycyjnym rosyjskiego czasopisma biznesowego „Ekspert”, region astrachański znajduje się w trzydziestce najważniejszych regionów pod względem warunków inwestycyjnych i stopnia ryzyka. SSE „Astrachań” - położona na trasie międzynarodowych Euroazjatyckich szlaków transportowych, obok głównych państw -eksploatatorów złóż basenu Morza Kaspijskiego Region astrachański znajduje się na przecięciu dwóch dynamicznie rozwijających się europejskich kierunków transportowych: korytarza Północ – Południe w kierunkiem Iraku, korytarza Zachód – Wschód – w kierunku Kazachstanu. Na lądzie region astrachański graniczy z Kazachstanem, przez morze sąsiaduje z Azerbejdżanem, Iranem, Kazachstanem i Turkmenistanem. Zagospodarowanie przybrzeżnych złóż ropy naftowej w rejonie morza Kaspijskiego leży w interesie strategicznym większości wymienionych państw. Region astrachański jest uznawany za lidera w możliwościach produkcyjnych sprzętu technicznego dla danej działalności. Ponadto ma on przewagę nad innymi regionami rosyjskimi pod względem terminów dostaw danego sprzętu. Platformy technologiczne są dostarczane w możliwie jak najkrótszych terminach w dowolne miejsce szelfu morza Kaspijskiego przy minimalnych kosztach. W równie szybkim tempie dostarczane są towary do europejskiej części Rosji. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 41 Wysoki stopień rozwoju kompleksu transportowo-logistycznego Zdolności portu, w tym nowego portu morskiego „Ola”, zapewniają przeładunki ponad 8 milionów ton ładunku, uwzględniając przewóz kontenerów, transport zboża i produktów ropopochodnych. Połączenie kolejowe łączy Astrachań z innymi centrami regionów Rosji oraz z: Kazachstanem, Azją Środkową i Zakaukaziem. Łączna długość dróg kolejowych w rejonie astrachańskim wynosi ponad dwa tysiące kilometrów. Według podstawowych parametrów rozwoju, sieć dróg w danym rejonie zajmuje jedno z głównych miejsc w Rosji i Azji Centralnej. Przez rejon astrachański przebiega międzynarodowa trasa E40, i drogi federalnego znaczenia M6 i M8. 40 minut jazdy od miasta znajduje się wiodący kompleks lotniczy Południowego Okręgu Federalnego – międzynarodowe lotnisko „Astrachań”. W wyniku gruntownego remontu pas startowy jest w stanie zapewnić przyjęcie i obsługę dowolnych ładunków. W 2012 roku powstały nowe połączenia lotnicze do Europy (do Niemiec, Hiszpanii i Grecji) oraz do Tajlandii i Turcji. SSE Astrachań – brak problemów z siłą roboczą Astrachańskie szkolnictwo wyższe może konkurować w regionie jak i w skali międzynarodowej. W uczelniach wyższych kształcą się specjaliści z Rosji i z zagranicy. Corocznie kończy je około 40 tysięcy specjalistów. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w regionie astrachańskim jest o 2,5 razy niższe w porównaniu z Moskwą i prawie o 30% mniejsze w stosunku od średniej płacy krajowej. SSE Astrachań – możliwość rozpoczęcia produkcji w krótkim czasie dzięki infrastrukturze finansowanej ze środków budżetowych Powierzchnia inwestycyjna SSE Astrachań będzie dysponowała dostępem do infrastruktury energetycznej, gazowej, wodnej oraz do szybkiego Internetu. Dzięki budowie własnej podstacji zasilania zapewniony zostanie bezpłatny dostęp do sieci energetycznej. Dla porównania: w Moskwie koszt podłączenia do sieci wynosi 29 milionów rubli na 1 MW. Zbudowana zostanie dodatkowa podstacja gazowa. Stworzona infrastruktura będzie na poziomie światowych standardów. SSE Astrachań – ulgi dla inwestorów Inwestorzy zyskują możliwość zwolnienia z opłaty podatku od nieruchomości z chwilą przejęcia składników majątku na stan firmy (średnia stawka podatkowa wynosi 2,2%), podatek dochodowy zmniejszył się z 20% do 15,5%; Rezydenci zwolnieni są z opłaty podatku gruntowego (około 1,5% wartości działki) i podatku od środków transportu z chwilą jego zarejestrowania (w zależności od mocy, stawka podatkowa sięga od 10 do 150 rubli za 1 KM.); Inwestorzy mają prawo stosować przyspieszoną amortyzację; РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 42 Inwestorzy są chronieni (immunitetem prawnym) od niekorzystnych zmian w prawie podatkowym; Inwestorzy mają możliwość wykupu działek po ulgowej cenie. Zgodnie z oceną rosyjskich i międzynarodowych przedsiębiorstw, ulgi oferowane rezydentom SSE, pozwalają zaoszczędzić na inwestycjach kapitałowych do 30%, i do 20% na kosztach operacyjnych. SSE Astrachań – wolny obszar celny Zalety importu: Brak cła na urządzenia, surowce, materiały i komponenty; Brak VAT-u na urządzenia, surowce, materiały i komponenty; Zalety eksportu Brak cła eksportowego na gotową produkcję; Brak VAT-u na gotową produkcję. Współczesny terminal celny usprawni dokonywanie wszystkich operacji celnych, wypełnianie których zajmowało wiele czasu. Dodatkowo zapewnione zostanie elektroniczne deklarowanie celne oraz odprawa celna w ciągu 3 godzin. SSE „Astrachań” – komfortowe warunki pracy i wypoczynku Zadaniem organizatorów strefy jest stworzenie komfortowych warunków życia dla jej pracowników – połączenie możliwości życia w wielkim mieście ( w odległości 40 minut jazdy znajduje się centrum regionu miasto Astrachań) z życiem w cichym, przyjaznym środowisku w regionie, w tym: Komfortowe budownictwo mieszkaniowe; Medycyna na wysokim poziomie; Duża ilość instytucji edukacyjnych Wiele możliwości spędzania wolnego czasu i uprawiania sportu. Warunki prowadzenia działalności przez rezydentów Specjalnej strefy ekonomicznej „Astrachań”, prowadzących działalność produkcyjnoprzemysłową 1) Zapewnia się państwową rejestrację rezydenta Specjalnej strefy ekonomicznej działalności produkcyjno-przemysłowej (osoby prawnej lub przedsiębiorcy indywidualnego) na obszarze SSE ( w tym samym regionie Federacji Rosyjskiej i lokalnej oświacie). 2) Rezydent Specjalnej strefy ekonomicznej typu produkcyjnoprzemysłowego prowadzi taką działalność lub zajmuje się logistyką na jej terenie. Pod pojęciem działalności produkcyjno-przemysłowej rozumie się produkcję i/lub przetwórstwo towarów i ich realizacja. Pod pojęciem działalności logistycznej rozumie się okazywanie usług transportu i składowania. 3) Zabrania się wykonywania następujących czynności: РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 43 Rozpracowywania miejsc wydobycia zasobów bogactw naturalnych, ich wydobywania, za wyjątkiem rozpracowywania miejsc występowania wód mineralnych, błota leczniczego i innych naturalnych środków leczniczych i ich wydobycia; Produkcji metalurgicznej, za wyjątkiem produkcji z wykorzystaniem metali czarnych; Przetwórstwa surowców naturalnych, za wyjątkiem przemysłowego rozlewu wód mineralnych oraz innego wykorzystywania naturalnych surowców leczniczych i przetwórstwa złomu metali kolorowych i czarnych; Produkcji prefabrykatów z aluminium lub stopów aluminiowych, produkcji odlewów zgodnie z Ogólno-rosyjskim Klasyfikatorem Rodzajów Działalności Gospodarczej; Produkcji i przetwórstwa towarów akcyzowych (za wyjątkiem samochodów osobowych oraz motocykli); Posiadania przez rezydenta fili i przedstawicielstw poza granicami danej specjalnej strefy ekonomicznej; Zgodnie z porozumieniem o realizacji działalności rezydent danej strefy zobowiązany jest do inwestycji w wysokości ogółem nie mniejszej niż 3 miliony euro (za wyjątkiem aktywów niematerialnych), w tym w ciągu pierwszych trzech lat od daty zawarcia porozumienia do zainwestowania minimum 1 miliona euro (za wyjątkiem aktywów niematerialnych). 20 maja 2013 roku *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 44 RYNEK ZABAWEK W ROSJI opr. Joanna Baranek Praktykantka WPHI Moskwa Zabawka zawsze była związana z zabawą, czyli prowadzącym działaniem, w którym kształtuje się wizerunek dziecka: umysł, cechy fizyczne i moralne. Na początku zabawki były robione z papieru, następnie pojawiły się zabawki gumowe i plastikowe, które przybierały różne postaci – bobasów, lalek, klocków, piłek itd. Obecnie na całym świecie coraz bardziej popularne są zabawki elektroniczne, które potrafią mówić i poruszać się. Rosyjski rynek zabawek zaskoczył świat łamigłówkami, grami planszowymi i zabawkami z tworzyw sztucznych. Ogólna sytuacja na rynku zabawek w Rosji Rosyjski rynek towarów dziecięcych, gier i zabawek rozwija się bardzo dynamicznie. Jest to związane z aktywnym wzrostem współczynnika urodzeń w okresie pokryzysowym, jak również zwiększeniem możliwości finansowych ludności. W 2011 roku rynek pokonał poprzeczkę 3.2 mld dolarów, wykazując wzrost o 23%. W pierwszym półroczu wzrost wynosił nawet 29,3%. W rezultacie rosyjscy producenci osiągnęli wzrost sprzedaży o 11,7%. W 2012 roku wskaźnik wynosił już 3,7 mld dolarów. Dwie największe kategorie tego rynku to segmenty lalek i maskotek. Ich łączna wartość wynosi około 200 mln dolarów, tj. około 40% łącznej wartości rynku (około 500 mln dolarów). Przy tym na rynek lalek przypada tylko czwarta część tej wartości, natomiast dominującą pozycję wśród zabawek zajmują maskotki. Aktywny rozwój tych segmentów, jak również całego rynku spowodowany jest wieloma czynnikami m.in. zwiększonym zainteresowaniem zagranicznych producentów w Rosji oraz ekspansją produkcji rosyjskich firm. Ponadto, wśród czynników rozwoju rynku można wyróżnić dodatnią dynamikę rosyjskiej gospodarki, jak również wzrost poziomu dochodów każdego konsumenta. Producenci zabawek dążą do zwiększenia wielkości produkcji, aby spełniać stale rosnące zapotrzebowanie, ale też do poprawy jakości samej produkcji, przecież razem z zapotrzebowaniem, nieugięcie rośnie i konkurencja na rynku. Aby przyciągnąć potencjalnych klientów firmy pracują nad wzmocnieniem pozycji rynkowej ich marek. Ten kierunek pracy jest jednym z najbardziej obiecujących – w wyborze zabawek dla dzieci, wielu rodziców, zwraca uwagę właśnie na targową markę, która jest im znana. Udział rosyjskiego rynku w światowym rynku zabawek W ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost na rynku towarów dla dzieci. Rosyjski rynek zabawek jest uważany za jeden z najbardziej obiecujących i jest szacowany na 500 mln dolarów, podczas gdy globalny rynek zabawek, szacuje się na blisko 90 mld dolarów. Według "National Association of Toy" cała objętość rosyjskiego rynku zabawek (ceny detaliczne) wynosi mniej niż 1% światowej sprzedaży zabawek. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 45 Mimo tak niewielkiego udziału w rynku światowym, rosyjski rynek zabawek stale rośnie, o około 25-30% rocznie. Jednakże, wzrost udziału produktów krajowych na rynku odbywa się w znacznie wolniejszym tempie. Największymi producentami zabawek dla dzieci są Chiny. Na ich produkcję przypada 70% zabawek rosyjskiego rynku. Wobec tego wiodące pozycje rynku są w posiadaniu zagranicznych producentów, obecnie rośnie również popularność zabawek z Europy Wschodniej. Co do wydajności, Europa (Polska, Niemcy, Hiszpania) znajduje się na drugim miejscu, dostarczając 20% zabawek na rynek rosyjski. Udział rosyjskich producentów wynosi około 10% produkowanych zabawek. Zdaniem uczestników rynku, wielkość sprzedaży produktów dla dzieci w Rosji wynosi około 6 mld dolarów, z czego 1,3 mld przypada na Moskwę. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 46 Maskotki rosyjskiej produkcji są tańsze od chińskich o około 10-15 % i są zamawiane, przede wszystkim, przez sklepy niedużych miast. Najdroższe zabawki importowane są z zachodu. Produkty międzynarodowych korporacji i producentów z Hiszpanii, Niemiec, Włoch, według danych agencji Step by Step, mają swoje stabilne 20% rosyjskiego rynku zabawek i nie należy się spodziewać rewolucji w tym segmencie ze względu na fakt, że ceny są konkurencyjne. Średnia nisza rynkowa jest wypełniona towarami z Polski i innych krajów Europy Wschodniej. Struktura rosyjskiego rynku zabawek Pozycje liderów wśród rosyjskich producentów zabawek zajmują następujące firmy: "Завод Огонек" (Moskwa), "Весна" (Kirow), "Гулливер и Ко" (Moskwa), "Стеллар" (Rostow nad Donem), "Эльф Маркет" (Moskwa), "Аэлита" (Sankt Petersburg), "Степ Пазл" (Podolsk), "Нордпласт" (Sankt Petersburg), "Звезда" (Łobnia) i wiele innych. Zdaniem ekspertów, rosyjscy producenci są zdecydowanie najbardziej konkurencyjni w produkcji edukacyjnych zabawek. Dobre miejsca zajmują również duże produkcje — w szczególności, urządzające place zabaw dla dzieci. Niestety w Rosji praktycznie nie ma zabawek zaawansowanych technologicznie. Główną cechą towarowej struktury rynku zabawek jest wciąż dominująca pozycja tzw. „miękkich zabawek", które mogą być traktowane, jako produkt dla dzieci, bądź pamiątka. Głównie ze względu na swoją wszechstronność maskotki stanowią 26% sprzedaży. 21% - to zabawki interaktywne. Zabawkami drugiego "szczebla" można nazwać gry edukacyjne i konstrukcyjne, które wspólnie zajmują do 15% rynku, a także lalki i związane z nimi produkty, zajmujące 12%. Specjalną kategorią zabawek, są oczywiście gry komputerowe i wideo, które, według niektórych ekspertów, mogą być traktowane, jako oddzielny segment rynku zabawek. Na gry elektroniczne przypada najmniej 18% całości sprzedaży. Wreszcie 6% rynku jest w posiadaniu producentów zabawek dla niemowląt. Modele zajmują kolejny 1%, który w 70%, jest kontrolowany przez rosyjską firmę "Звезда". РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 47 Dominującym kanałem sprzedaży dla producentów zabawek dla dzieci są sieci sklepów specjalistycznych, jak również rynki. Na udział pierwszych przypada do 38% sprzedaży, drugich – 31%. Konkurencją zarówno dla jednych, jak i drugich są centra handlowe, domy handlowe i hipermarkety (19%). Zakupy przez Internet zajmują tylko 2,8% rosyjskiego rynku (sięgając 12% w Moskwie). Zagraniczne marki na rosyjskim rynku Do najbardziej znanych zagranicznych producentów zabawek w Rosji zaliczane są: • Bratz Salon 'N' Spa, • Yu-Gi-Oh!, • Barbie As Rapunzel, • Chicken Dance Elmo, • LEGO, • Harry Potter Chamber of Secrets, РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 48 • • • • Cabbage Patch Kids, Trading Game Booster, FurReal Friends, Pack Collection. Podsumowanie Zgodnie z dokonanym przeglądem rosyjskiego rynku zabawek, można wyciągnąć następujące wnioski: • Światowy rynek zabawek szacuje się na 90 mld dolarów. Rosyjski rynek zabawek zajmuje mniej niż 1% rynku światowego, co stanowi 500 mln dolarów. • Rynek rosyjski zabawek stale rośnie o około 20-30% rocznie. • Struktura rosyjskiego rynku zabawek wg państw produkujących zabawki przedstawia się w następujący sposób: 70% zabawek obecnych na rynku produkują Chiny, 20% - Europa 10% - Rosja. • Największymi krajowymi producentami zabawek są: „Весна”, „Звезда”, „Эльф Маркет” i fabryka zabawek „Огонек”. Wśród największych międzynarodowych producentów i dostawców zabawek na rosyjski rynek znajdują się: „Barbie As Rapunzel”, „Bratz Salon ‘N’ Spa”, „Cabbage Patch Kids”, „Chicken Dance Elmo”, „FurReal Friends”, „LEGO”, „Harry Potter Chamber of Secrets”, „Yu-Gi-Oh!”, „Trading Game Booster”, Pack Collection”. • W strukturze rosyjskiego rynku gier i zabawek maskotki zajmują główny udział (26%), zaraz za nimi znajdują się zabawki interaktywne (21%), gry komputerowe i wideo (18%), zabawki edukacyjne (15%) i lalki (12%). Źródła: http://www.playard.ru/articles/articles_42.html http://www.gifts-expo.com/rus/competitors/6_6.html http://www.marketcenter.ru/content/doc-2-8614.html http://www.rg.ru/2013/04/30/dettovari.html *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 49 Zmiany w taryfie celnej oraz w zasadach eksportu do FR opr. Piotr Masajło WPHI Moskwa 24 maja br. zostało opublikowane Rozporządzenie Rady Euro-Azjatyckiej Komisji Gospodarczej (Rosja, Białoruś, Kazachstan) nr 34, na mocy którego po upływie 30 dni od daty publikacji okresowo zmianie ulega stawka celna przy imporcie do Unii Celnej włókien syntetycznych (ТН ВЭД ТС 5504 10 0000 0). Nowa okresowa stawka: 0 % od wartości celnej (obowiązuje w okresie 01.07.2013 – 30.06.2014) Obecna i regularna stawka: 5% od wartości celnej W roku 2012 włókna syntetyczne pochodzące z Polski o ww. kodzie celnym nie były przedmiotem importu do FR. Głównym dostawcą przedmiotowego towaru do FR są producenci z Austrii. *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 50 PRZEDSIĘWZIĘCIA TARGOWO-WYSTAWIENNICZE ODBYWAJĄCE SIĘ W MOSKWIE LATEM 2013 Data Nazwa wydarzenia i adresy stron internetowych SIERPIEŃ 06.08.2013-08.08.2013 13.08.2013-28.08.2013 19.08.2013-22.08.2013 29.08.2013-31.08.2013 MOSKIEWSKI TYDZIEŃ BUDOWLANY 2013 XV Międzynarodowa Wystawa Technologii Budownictwa ww.moes.su / www.crocus-expo.ru MAKS 2013 XI Międzynarodowy Salon Lotnictwa i Kosmonautyki www.aviasalon.com MIMS - AUTOMECHANICA / MOTOR-SHOW – AUTOMECHANIKA MOSKWA 2013 XVII Międzynarodowa Specjalistyczna Wystawa sprzętu, akcesoriów i konserwacji pojazdów www.mims.ru / www.expocentr.ru INTERAUTO 2013 IX Międzynarodowa Wystawa Samochodowa www.interauto-expo.ru / www.crocus-expo.ru WRZESIEŃ 03.09.2013-06.09.2013 04.09.2013-07.09.2013 04.09.2013-09.09.2013 09.09.2013-11.09.2013 09.09.2013-12.09.2013 14.09.2013-18.09.2013 16.09.2013-19.09.2013 16.09.2013-19.09.2013 17.09.2013-19.09.2013 MAGAZYN. TRANSPORT. LOGISTYKA 2013 XX Międzynarodowa Wystawa systemów logistycznych, obsługi transportu, środków automatyzacji i mechanizacji prac magazynowo-ładunkowych www.stl-expo.ru / www.expocentr.ru PREMIERA MODY W MOSKWIE. JESIEŃ 2013 XXI Międzynarodowa Wystawa Mody męskiej, damskiej, dziecięcej, ślubnej, bielizny www.messe-duesseldorf.ru / www.expocentr.ru XXVI Międzynarodowa Moskiewska Wystawa i Targi Książek 2013 www.vvcentre.ru KWIATY EXPO 2013 XX Międzynarodowa Wystawa kwiatów, roślin, sprzętu i materiałów do ogrodnictwa ozdobnego www.expoflowers-expo.ru / www.crocus-expo.ru INTERLOGISTIKA 2013 Międzynarodowa Wystawa i Targi Logistyczne www.interlog-expo.ru / www.crocus-expo.ru JUNWEX MOSKWA 2013 IX Hurtowa Giełda Biżuterii www.restec.ru / www.vvcentre.ru DENTAL EXPO 2013 XXXIII Międzynarodowa Wystawa i Forum Stomatologiczne www.dental-expo.com WORLD FOOD 2013 XXII Międzynarodowa Wystawa Żywności www.woeld-food.ru / www.expocentr.ru OBRÓBKA CIEPLNA 2013 VII Międzynarodowa Specjalistyczna Wystawa urządzeń i technologii do obróbki cieplnej РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 51 Data Nazwa wydarzenia i adresy stron internetowych www.mirexpo.ru / www.expocentr.ru 17.09.2013-20.09.2013 17.09.2013-20.09.2013 17.09.2012-20.09.2012 21.09.2013-24.09.2013 23.09.2013-26.09.2013 24.09.2013-27.09.2013 24.09.2013-27.09.2013 24.09.2013-27.09.2013 24.09.2013-27.09.2013 24.09.2013-27.09.2013 24.09.2013-27.09.2013 24.09.2013-27.09.2013 24.09.2013-27.09.2013 24.09.2013-28.09.2013 HOUSEWARE EXPO JESIEŃ 2013 - produkty dla domu Międzynarodowa Specjalistyczna Wystawa sprzętów i akcesoriów gospodarstwa domowego www.houseware-expo.com HOUSEHOLD EXPO 2013 XI Międzynarodowa Specjalistyczna Wystawa: wszystko dla domu i kuchni www.hhexpo.ru / www.expocentr.ru PREZENTY. JESIEŃ 2013 XIX Międzynarodowa Specjalistyczna Wystawa (biżuteria, akcesoria, towary dla domu) www.gifts-expo.com, www.houseware-expo.com Łowiectwo. Rybołówstwo. Wypoczynek. JESIEŃ 2013 XIV Międzynarodowa Specjalistyczna Wystawa sprzętu, wyposażenia i usług z zakresu sportu, turystyki, myślistwa, łowiectwa i rybołówstwa www.safariexpo.ru / www.crocus-expo.ru OPTYKA. OKULARY 2013 XI Międzynarodowa Specjalistyczna Wystawa z zakresu przemysłu optycznego www.optica-expo.ru / www.crocus-expo.ru CJF - MODA DZIECIĘCA 2013 X Międzynarodowa Wystawa odzieży dziecięcej, młodzieżowej oraz dla przyszłych mam www.cjf-expo.ru / www.expocentr.ru ITFM 2013 IV Międzynarodowa Wystawa Przemysłowa www.itfm-expo.ru / www.crocus-expo.ru PAPERWORLD RUSSIA 2013 Międzynarodowa Wystawa materiałów biurowych i wyposażenia do kancelarii www.messefrankfurt.ru / www.expocentr.ru KONSUM EXPO. JESIEŃ 2013 XXVII Międzynarodowa Wystawa towarów użytku powszechnego www.consum-expo.ru / www.expocentr.ru ŚWIAT DZIECKA 2013 XIX Międzynarodowa Wystawa towarów i usług dla dzieci i nastolatków www.mirdetstva-expo.ru / www.expocentr.ru BEZPIECZEŃSTWO PRZECIWPOŻAROWE 2013 XII Międzynarodowa Specjalistyczna Wystawa www.fireexpo.ru REKLAMA 2013 XXI Międzynarodowa Specjalistyczna Wystawa www.reklama-expo.ru / www.expocentr.ru Skóra – Obuwie – Futra – Technologia 2013 X Międzynarodowa Wystawa obuwia i wyrobów skórzanych, a także sprzętu i materiałów chemicznych do ich produkcji www.legpromexpo.ru / www.vvcentre.ru TEXTIL EXPO 2013 XLI Państwowe Targi Towarów Włókienniczych i Sprzętu Przemysłu Lekkiego www.textilexpo.ru / www.vvcentre.ru РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 52 Data 25.09.2013-27.09.2013 Nazwa wydarzenia i adresy stron internetowych Heimtextil RUSSIA 2013 XV Międzynarodowa Wystawa tekstyliów i tkanin do dekoracji wnętrz www.messefrankfurt.ru Adresy internetowe wyszukiwarek wystaw odbywających się na terenie FR: • • • • • • www.informexpo.ru www.allexpo.ru www.exponet.ru www.profiexpo.ru www.totalexpo.ru www.vistavki.ru Adresy internetowe największych, moskiewskich centrów wystawienniczych: • • • • www.expocentr.ru www.crocus-expo.ru www.vvcentre.ru www.sokolniki.com *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 53 OGŁOSZENIA Uprzejmie informujemy, że WPHI w dniu 9 lipca br. o godz. 11 organizuje konferencję na temat skutków wejścia Rosji do WTO dla współpracy handlowej i inwestycyjnej firm polskich i rosyjskich. Serdecznie zapraszamy do udziału w ww. konferencji. Zgłoszenia prosimy kierować na adres: [email protected] X Międzynarodowa Wystawa Technologii i Innowacyjności w Ekologii „WASMA 2013” odbędzię się w dniach 29-31 października 2013 r. w Moskwie. Tematyka wystawy obejmuje m.in. zarządzanie odpadami (zbiór, transportowanie, przechowywanie, przerób), recykling (mechaniczny, fizykochemiczny, biologiczny, termiczny, inne metody), odpady komunalne, przerób odpadów pochodzących z produkcji i opakowań oraz uzyskanie energii z użyciem odpadów. Szczegółowe informacje: www.wasma.ru Do naszego Wydziału zgłosiła się firma rosyjska zainteresowana zakupem: Włókien wiskozowych /Carbon rayon fiber/, frakcja 50 mikron, proszek. Ilość – 1 tona. Kontakt: Maria Navitskayte LLC Composite Products 43/3, Volgogradskiy prospekt, Moscow, Russia, 109316 www.composit.su [email protected] +7 926 497 3851 +7 495 787 8828 ext 4116 Forum Naukowo-Przemysłowe „Techniczna modernizacja przemysłu maszynowego Rosji”. 17-18 września 2013 r. w Jekaterynburgu W ramach forum odbędą się liczne konferencje i prezentacje dot. modernizacji przemysłu maszynowego w FR. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 54 Szczegółowe informacje: http://www.unexpo.ru/vystavki/stankostroenie/2013/anons.html Wystawy Sibexpocentr Kompleks wystawienniczy OAO „SIBEXPOCENTR” w Irkucku działa od 1996 roku. Mieści się w nowym centrum biznesowym Irkucka, położonym ok. 40 min. jazdy samochodem od jeziora Bajkał. SIBEXPOCENTR organizuje ponad 30 wystaw i targów rocznie. Biorą w nich udział firmy z różnych krajów, takich jak: Japonia, Republika Korei, Chiny, USA, Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, Cypr, Turcja, Indie, Mongolia, Kazachstan, Białoruś, Ukraina i inne. Udziałowcami spółki są m.in. administracja miasta Irkuck i Ministerstwo Stosunków Własnościowych obw. irkuckiego, a partnerem – Wschodniosyberyjska Izba Handlowo-Przemysłowa. Informacja o wystawach znajduje się na stronie www.sibexpo.ru ; jest dostępna w językach rosyjskim i angielskim. XXII Międzynarodowa Wystawa Spożywcza PETERFOOD – 2013 Wystawa odbędzie się w dniach 12-14 listopada 2013 r. w Petersburgu. Jest jednym z największych wydarzeń w branży spożywczej w Północno-Zachodnim Regionie Rosji. Stwarza możliwość do nawiązania kontaktów biznesowych oraz promocji własnej produkcji. Szczegóły: http://imperiaforum.ru Sybirska Międzynarodowa Wystawa-Forum Energetyczne „ELKOM ROSJA 2013” Wystawa odbędzie się w dniach 17-19 września 2013 r. w Międzynarodowym Kompleksie Wystawienniczym „Novosybirsk Expocentr”. Organizatorzy: Sybir EXPO, fair trade z Niemiec oraz Evroindeks z Ukrainy. Patronat nad imprezą sprawują m.in.: Ministerstwo Energetyki FR, Ministerstwo Rozwoju Ekonomicznego Obwodu Nowosybirskiego, Meria Nowosybirska, Sybirski Związek Energetyczny. Tematyka wystawy: - Energia tradycyjna - Energia odnawialna РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 55 - Oszczędność energii i efektywność - Produkcja, przetwarzanie i gromadzenie energii elektrycznej - Przesyłanie i dystrybucja energii elektrycznej - Urządzenia pomiarowe i kontrolne - Elektrotechnika - Oświetlenie - Automatyka przemysłowa Więcej informacji: www.elcomrossija.ru "Sibir Expo" - oficjalny organizator wystaw Nowosybirskiego Centrum Wystawienniczego zaprasza polskie firmy do udziału w II Międzynarodowej Wystawie Elektryki, Energii i Automatyki Przemysłowej "ELCOM Rossija 2013". Wystawa odbędzie się w dniach 17-19 września 2013 r. w Nowosybirsku. Zainteresowane podmioty proszone są o bezpośrednie zgłaszanie się do organizatora: Dyrektor "Sibir Expo" Marina Czekalina tel./fax: 0 07 (383) 231-05-52 tel. komórkowy: +7 913 470 13 59 www.siberiaexpo.ru Centrum Wystawiennicze “UDMURTIJA” zaprasza na wystawy organizowane w II połowie 2013 r. - 10-13 sierpnia 2013 r. XII Międzynarodowa Wystawa Specjalistyczna „Ropa. Gaz. Chemia” www.neft.vcudm.ru - 10-13 sierpnia 2013 r. XII Międzynarodowa Wystawa Specjalistyczna „Budowa maszyn. Metalurgia. Obróbka metali.” www.metal.vcudm.ru - 18-20 sierpnia 2013 r. V Ogólnorosyjska Wystawa Specjalistyczna „Kompleksowe bezpieczeństwo” www.safe.vcudm.ru - 18-20 sierpnia 2013 r. II Ogólnorosyjska Wystawa Specjalistyczna „Medycyna i zdrowie” www.mz.vcudm.ru РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 56 - 8-11 października 2013 r. IV Ogólnorosyjska Wystawa Specjalistyczna „Energetyka” www.energy.vcudm.ru Informujemy o platformie b2b na Syberii: www.torglocman.com Dostęp do bazy jest bezpłatny, koszt jednego wpisu to 1000 rubli (ok. 25 euro) miesięcznie. Dodatkowo istnieje możliwość bezpłatnego korzystania z bazy rosyjskich aktów prawnych Torglocman. Kontakty: [email protected], tel. +7 3812797901, faks +7 3812 797902 Do naszego Wydziału zgłosił się rosyjski przedsiębiorca, który poszukuje inwestora zainteresowanego budową Zakładu Przemysłu Wełnianego (zakład wstępnej przeróbki wełny) na terenie Obwodu Samarskiego. Kontakt: PROOO PK Polonia 440-014, Pienza, ul. Dobroljubowa, 23 +7 8412 697817 [email protected] *** РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 57 PRZETARGI W ROSJI oraz AKTUALNE OFERTY WSPÓŁPRACY FIRM ROSYJSKICH Aktualne oferty przetargowe dostępne są bezpośrednio na następujących stronach: • Przetargi międzynarodowe: http://ru.dgmarket.com/index.do?goo=100010 • Przetargi z branży budowlanej: http://www.best-stroy.ru/tenders/ • Przetargi w różnych branżach: http://www.alltenders.ru/instr.asp • Zamówienia publiczne: http://www.goszakaz.ru/tender РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 58 Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie Kierownik Wydziału: Marek Ociepka, Radca- Minister ul. Klimaszkina 4 115127 Moskwa tel.: +7 (495) 231 16 11; z Polski: (22) 490 97 41 fax: +7 (495) 231 16 15 www.moskwa.trade.gov.pl e-mail: [email protected] *** © 2013 WPHI Ambasady RP w Moskwie Publikowanie w całości lub części materiałów zawartych w niniejszym Biuletynie dozwolone jest wyłącznie przy powołaniu się na źródło informacji. РОССИЯ, Twój Rynek, Nr 6/2013 59