Ekonomia 14 - Modele rynkowe

Podstawy ekonomii
MODELE
RYNKOWE
Opracowanie: dr Tomasz Taraszkiewicz
Konkurencja doskonała
- determinanty
Konkurencja doskonała dotyczy rynku, na którym:
-
znajduje się wielka liczba producentów i konsumentów, toteŜ Ŝadna firma nie posiada
dostatecznej siły ekonomicznej, by wpływać na poziom ceny swojego produktu, jest więc
biorcą ceny; nie konkuruje ceną, lecz kosztami;
-
istnieje pełna swoboda wejścia na rynek, szczególnie w długim okresie czasu; wejście
i opuszczenie rynku nie jest chronione Ŝadnymi barierami; warunek ten wymaga pełnej
mobilności zasobów w gospodarce i braku ingerencji rządu w kształtowanie się ceny;
-
sprzedawany towar jest homogeniczny (jednorodny) i posiada liczne substytuty, toteŜ brak
istotnych róŜnic w cechach wyrobów róŜnych producentów eliminuje takŜe potrzebę
konkurencji niecenowej, np. za pomocą reklamy;
-
konsekwencją powyŜszych zjawisk oraz załoŜenia o pełnej informacji rynkowej
jest doskonale elastyczny popyt na dobra i usługi wytwarzane przez poszczególnych
producentów.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Konkurencja doskonała
- popyt rynkowy
Popyt na produkt firmy na rynku doskonale konkurencyjnym
Przy podaŜy S i popycie D ukształtowała się cena równowagi P0. Oznacza to, Ŝe firma po tej
cenie moŜe sprzedać teoretycznie dowolną, nieograniczoną ilość produkcji, lecz praktycznie
najmniejsza nawet podwyŜka ceny przez firmę spowoduje całkowitą utratę nabywców,
poniewaŜ popyt na produkt firmy d jest doskonale elastyczny.
MR=P=MC
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Konkurencja doskonała
- zysk ekonomiczny
Firma przynosząca zysk ekonomiczny w krótkim okresie
Przy cenie produktu P0 firma maksymalizuje zysk przy wielkości produkcji X0.
Zysk równa się polu powierzchni prostokąta C0P0EF.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Konkurencja doskonała
- nadwyŜka producenta
NadwyŜka producenta:
-
róŜnica pomiędzy ceną produktu przy skali produkcji maksymalizującej zysk firmy
a kosztem krańcowym, czyli ceną, po której producent byłby skłonny oferować produkcję na
rynek;
-
suma róŜnic między ceną a kosztem krańcowym dla wszystkich jednostek produkcji,
do osiągnięcia równowagi firmy.
aŜ
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Konkurencja doskonała
- punkt równowagi
Prowadząc działalność produkcyjną w krótkim okresie w zaleŜności od poziomu kosztów
rynkowej ceny sprzedawanego dobra, firma moŜe w punkcie równowagi:
- osiągnąć zysk ekonomiczny, gdy:
TR > TC lub P > ATC
- osiągnąć zysk normalny, gdy:
TR = TC lub P = ATC
- minimalizować stratę, gdy:
- zawiesić produkcję, gdy:
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
i
Monopol
- determinanty
Monopol jest absolutnym przeciwieństwem konkurencji doskonałej:
-
występuje pojedynczy sprzedawca produktu; daje to firmie siłę rynkową umoŜliwiającą
wpływ na kształtowanie się ceny; jest więc dawcą ceny i nie musi konkurować kosztami,
szczególnie w krótkim okresie;
-
istnieją naturalne lub sztuczne bariery wejścia na ten rynek;
-
sprzedawany towar nie posiada bliskich substytutów, toteŜ zmiany cen i wielkości sprzedaŜy
innych produktów nie wpływają na zachowanie monopolu; podobnie jest z ceną
i wielkością produkcji monopolu – zmiany ich poziomu nie są uwzględniane przy
podejmowaniu decyzji przez innych producentów;
-
rezultatem powyŜszych zjawisk jest na ogół toŜsamość krzywej popytu na wyrób monopolu
i krzywej popytu rynkowego na ten wyrób; zatem krzywa popytu na produkt monopolu
ma nachylenie ujemne, tzn. opada w kierunku osi odciętych.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Monopol
- utarg całkowity i krańcowy
Krzywe utargu całkowitego i krańcowego monopolu
Utarg całkowity rośnie wraz ze wzrostem sprzedaŜy, produkcji, gdy Edp>1. Wpływa to na
krzywą utargu krańcowego MR. Kiedy krzywa popytu jest linią prostą, to graficznie krzywa
MR wychodzi z tego samego punktu na osi rzędnych (A) i przecina oś odciętych w połowie
odcinka 0B.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Monopol
- róŜnicowanie cen
RóŜnicowanie cen – stosowanie innych cen wobec róŜnych odbiorców lub pobieranie
od konsumentów róŜnych stawek cenowych za róŜne ilości tego samego dobra.
Warunki róŜnicowania cen:
monopol jest w stanie utrzymać oddzielne rynki lub sprzedawać kolejne jednostki po innej
cenie; w przeciwnym razie towar byłby zakupowany po niŜszej a odsprzedawany po wyŜszej
cenie;
elastyczności cenowe popytu, przy kaŜdym poziomie ceny muszą się róŜnić
na
poszczególnych rynkach;
przyczyny róŜnic cen na poszczególnych rynkach nie mogą wynikać z kosztów produkcji
i sprzedaŜy produktu na tych rynkach.
Doskonałe róŜnicowanie cen – sprzedawanie kaŜdej jednostki dobra lub usługi
maksymalnej cenie, po której nabywający jest skłonny ją zakupić (rzadko spotykane
praktyce)
po
w
Niedoskonałe róŜnicowanie cen wykorzystuje się gdy:
moŜna dokonać segmentacji rynku wyodrębniając segmenty charakteryzujące się róŜną
elastycznością cenową popytu dla kaŜdego poziomu cen;
przybywają nowe grupy konsumentów;
nie jest dokładnie znany kształt krzywej popytu.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Monopol
- nieefektywność ekonomiczna
Nieefektywność ekonomiczna monopolu - ujęcie ogólne
Na rynku doskonale konkurencyjnym firma wytwarzałaby X1 i sprzedawałaby w cenie P1.
Byłaby efektywna pod względem alokacyjnym poniewaŜ MC=P.
W monopolu zaś MR<P, toteŜ punkt równowagi E leŜy poniŜej punktu B.
Pojawia się nieefektywność alokacyjna równająca się polu powierzchni figury EAB.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Monopol
Monopol maksymalizujący zysk działa tylko w obszarze popytu elastycznego, tj. gdy MR>0.
Jest w równowadze przy wielkości produkcji, dla której MC=MR i w krótkim okresie czasu
moŜe:
- osiągnąć zysk ekonomiczny, gdy:
TR>TC lub AR=P>ATC
- realizować zysk normalny, gdy:
TR=TC lub AR=P=ATC
- minimalizować stratę, gdy:
- zawiesić produkcję, gdy:
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Siła monopolu
Formuła Lernera
W kaŜdym przypadku monopolista musi zdecydować o wielkości ceny, po której zamierza
sprzedać określoną wielkość swojej produkcji. Odczytuje ją z krzywej popytu. PoniewaŜ
monopol jest cenodawcą, a wielkość podaŜy nie jest funkcją ceny, nie moŜna zatem w tym
przypadku bezpośrednio wyznaczyć krzywej podaŜy.
Rynkowa siła monopolu zaleŜy od cenowej elastyczności popytu. Jest tym większa, im mniejszy
jest współczynnik Edp.
Siłę monopolu mierzy się formułą Lernera:
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Formy konkurencji niedoskonałej
Najczęściej spotykaną formą rynku jest konkurencja niedoskonała, rywalizacja
pośrednia pomiędzy konkurencją doskonałą i monopolem.
W ramach konkurencji niedoskonałej wyodrębniamy konkurencję monopolistyczną
i oligopol.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Konkurencja monopolistyczna
Determinanty konkurencji monopolistycznej:
-
dość duŜa liczba stosunkowo niewielkich firm posiadających mało widoczny udział w rynku,
umoŜliwiający jednak oddziaływanie na cenę produktu; firma działająca na tym rynku
naleŜy do dawców ceny nie uwzględniających w podejmowaniu decyzji reakcji swoich
konkurentów; jej zachowanie nie określa teŜ kształtu krzywej popytu na wyroby innych firm
w krótkim okresie;
-
istnieje swoboda wejścia na rynek, szczególnie w długim okresie czasu;
-
producenci wytwarzają dobra i usługi zaspokajające te same potrzeby, ale róŜniące się
od siebie np. jakością, wyglądem, stopniem promocji, opakowaniem itp. (przykład w skali
lokalnej mogą stanowić restauracje lub salony kosmetyczne, a w skali krajowej fabryki
mebli lub odzieŜy); zachodzi więc konieczność stosowania konkurencji niecenowej
(np. reklama) w celu przyciągnięcia klienta;
-
firma moŜe podnieść cenę nie obawiając się utraty wszystkich nabywających jej wyrób,
poniewaŜ niektórzy konsumenci są do niego przywiązani; oznacza to, Ŝe krzywa popytu
jest opadająca i nachylona do osi odciętych.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Oligopol
Determinanty oligopolu:
-
branŜę opanowało od kilku do kilkunastu producentów, którzy podejmując decyzję
o wielkości produkcji i poziomie ceny liczą się z reakcją konkurentów – współzaleŜność
decyzji;
-
istnieją bariery wejścia na rynek; mają one podobny charakter jak w monopolu, chociaŜ
róŜnią się skutecznością, niekiedy są łatwe do pokonania (np. nowo powstający przemysł), a
czasem podjęcie działalności jest prawie niemoŜliwe (np. olbrzymie wydatki na reklamę);
-
sprzedawany produkt moŜe być albo jednorodny (np. stal, aluminium), albo zróŜnicowany
(np. samochody, komputery);
-
ze względu na niepewność zachowania rywala na rynku i konieczność uwzględniania jego
kontrakcji firma zakłada, Ŝe popyt na wyrób firmy jest elastyczny, choć często
domniemany; stopień oligopolistycznej niepewności moŜe róŜnić się w zaleŜności od rynku;
jeśli firma ma na rynku rozeznanie co do reakcji partnerów na jej decyzje produkcyjnocenowe, to jest w stanie wyznaczyć krzywą popytu na swój produkt; moŜliwe działania
odwetowe.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Oligopol
Oligopol w warunkach zmowy doskonałej
Maksymalizacja zysku wymusza w długim okresie na oligopolistach dwa rozbieŜne sposoby
zachowań:
A) z jednej strony współzaleŜność decyzyjna firm w oligopolu zachęca do zmowy, poniewaŜ
moŜna:
- działając jak monopol obniŜyć stopień konkurencji i zwiększyć zyski;
- obniŜyć stopień niepewności zachowań rywali;
- stworzyć bariery wejścia na rynek;
B) z drugiej strony bodźce do konkurowania o większy udział w rynku, a co za tym idzie
o większy udział w zyskach branŜy, skłaniają do utrzymania formalnej samodzielności.
Pierwszy sposób przybiera najczęściej formy:
- zmowy doskonałej;
- zmowy niedoskonałej.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Kartel
Istotę zmowy doskonałej oddaje kartel – formalna organizacja producentów na danym
rynku (np. OPEC), w której szereg decyzji zarządczych przeniesiony został na szczebel
centralny.
W zaleŜności od rodzaju scentralizowanych decyzji wyróŜniamy:
- kartel scentralizowany;
- kartel dokonujący podziału rynku.
Kartel scentralizowany – występuje całkowita kontrola nad wielkością produkcji, cenami,
rynkami zbytu i podziałem zysków.
Kartel dokonujący podziału rynku – strony porozumienia ograniczają się do podziału stref
zbytu.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Zmowa niedoskonała
Zmowa niedoskonała – nieformalne i często nietrwałe porozumienie cenowe i (lub) co do
wielkości produkcji czy rynków zbytu; ma ono na celu ominięcie ustawodawstwa
antymonopolowego.
Zmowa niedoskonała moŜe przybierać formy:
- przywództwa cenowego;
- umowy dŜentelmeńskiej, w której strony uzgadniają wspólne działanie w konkretnej sytuacji,
np. postanawiają na jakiś czas obniŜyć ceny swoich wyrobów, wyeliminować outsiderów,
lub grać na zwyŜkę cen, by wymusić np. poŜądaną decyzję rządową.
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Opracowano w oparciu o materiał źródłowy
Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Warszawa 2007.
Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa
2007.
Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2000.
Kamińska T., Krysinska A., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Wybrane
problemy z mikroekonomii - zadania. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk
2006.
Czarny B., Rapacki R.: Podstawy ekonomii. PWE. Warszawa 2002.
Szczepaniec M.: Makroekonomia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2003.