Biznes i Prawa Człowieka - Global Compact Network Poland

Transkrypt

“
“
Ban Ki-moon,
Sekretarz Generalny ONZ
Biznes i Prawa
Człowieka
Biznes a Prawa Człowieka
Naszym głównym wyzwaniem jest upewnienie
się, że biznes nie stanowi istoty problemu - ale
jest realnym źródłem rozwiązań. Prawa człowieka muszą być przestrzegane na każdym etapie
łańcucha produkcji, od pozyskiwania surowców po podejmowanie strategicznych decyzji
w centrali firmy. Posiadamy narzędzia, które mogą
pomóc w realizacji tego celu.
Patroni medialni:
1
12345
67890
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
0
GLOBAL COMPACT
zasad
UN Global Compact
10
Prawa Człowieka:
01
02
firmy powinny: przestrzegać i wspierać ochronę międzynarodowo uznanych praw
człowieka oraz
WYTYCZNE ONZ
UN Global Compact jest największą na świecie
UN Global Compact jest wiodącą platformą na rzecz
inicjatywą ONZ na rzecz biznesu i wspierania zrównowa-
rozwoju, implementacji oraz rozpowszechniania odpowie-
żonego rozwoju. Od momentu inauguracji w 2000 roku
dzialnej i zrównoważonej polityki korporacyjnej. Wspierane
przez Sekretarza Generalnego ONZ Kofiego Annana,
przez prezesów największych firm, UN Global Compact
do Inicjatywy przystąpiło już ponad 12 000 członków
buduje synergiczne powiązania pomiędzy strategicznymi
ze 145 krajów.
działaniami biznesu a 10 zasadami UN Global Compact
z zakresu praw człowieka, praw pracowniczych, ochrony
eliminować wszelkie przypadki łamania praw człowieka przez firmę
środowiska i przeciwdziałania korupcji.
Standardy Pracy:
03
firmy powinny: popierać wolność zrzeszania się i w praktyce uznawać prawo
do zbiorowych negocjacji
04
wspierać eliminację wszelkich form niewolnictwa i pracy przymusowej
05
przyczyniać się do faktycznego zniesienia pracy dzieci oraz
06
przeciwdziałać dyskryminacji w sferze zatrudnienia
Ochrona środowiska:
07
firmy powinny wspierać zapobiegawcze podejście do problemów środowiska
naturalnego
08
podejmować inicjatywy propagujące większą odpowiedzialność środowiskową oraz 09
wspierać rozwój i upowszechnianie technologii przyjaznych środowisku
WPROWADZENIE
Przeciwdzialanie korupcji:
10
002
firmy powinny przeciwdziałać korupcji we wszystkich jej formach, w tym
łapówkarstwu i wymuszeniom
BIZNES A PRAWA CZŁOWIEKA
GLOBAL COMPACT
Formal Network
Established Network
Emerging Network
GLOBAL COMPACT
003
GLOBAL COMPACT
Strategiczna
rola biznesu
w propagowaniu
praw
człowieka
WYTYCZNE ONZ
Przedsiębiorcy mają do odegrania kluczową rolę we
wspieraniu praw człowieka i dążeniach ku sprawiedliwości społecznej. Biznes może zdziałać dużo, ponieważ
dysponuje ogromnymi zasobami, które może rozsądnie
rozdysponować do walki z łamaniem praw człowieka.
Ma również tę dodatkową zaletę, że działa w środowisku
wrażliwym politycznie. Działania sektora biznesowego mają
głęboki i bezpośredni wpływ na życie ludzi, jak również
na kluczowe, globalne problemy, w bardzo szerokim
zakresie, poczynając od biedy czy uszczuplania zasobów
naturalnych, a na korupcji, zmianach klimatycznych,
konfliktach zbrojnych oraz epidemiach kończąc.
Naszym głównym wyzwaniem jest upewnienie się,
że biznes nie stanowi składowej problemu – ale jest
realnym źródłem rozwiązań. Prawa człowieka muszą
być przestrzegane na każdym etapie łańcucha produkcji,
od pozyskiwania surowców po podejmowanie strategicznych decyzji w centrali firmy. Posiadamy narzędzia,
które mogą pomóc w realizacji tego celu.
Profesor John Ruggie, Przedstawiciel ONZ ds. Biznesu
i Praw Człowieka opracował plan pt. „Chronić, Szanować,
Pomagać”, który określa główne zasady dotyczące działań
w zakresie praw człowieka. Ramy te zostały jednogłośnie
przyjęte przez Radę ds. Praw Człowieka. Natomiast
biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych
ds. Praw Człowieka, ze swojej strony kontynuuje dialog
z sektorem prywatnym na temat sposobów, w jakie firmy
mogą zaangażować się w ten problem.
Zarówno powyższe podmioty ONZ, jak i pokrewne
instytucje powstały po to, by chronić ludzi i takie oczekiwanie jest wobec nich stawiane przez społeczeństwo. Ludzie
chcą zapewnienia, że ci, którzy łamią prawa człowieka,
zostaną należycie ukarani oraz, że prawo stanie po ich
stronie. Dołóżmy więc wszelkich starań i wspólnie umacniajmy krajowe instytucje ds. praw człowieka, pomóżmy
firmom się rozwijać, a ponad wszystko starajmy się czynić co
w naszej mocy, aby zapewnić ludziom na całym świecie
ich przyrodzone prawa oraz godność.
01.
WPROWADZENIE
Ban Ki-moon, Sekretarz Generalny ONZ
004
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
005
GLOBAL COMPACT
Wstęp do
raportu „Biznes
a Prawa
Człowieka”
WYTYCZNE ONZ
Upowszechnianiem wiedzy na temat praw człowieka
Remedy” Framework). Mają one ważne znaczenie w ży-
i zasad ich przestrzegania zajmują się zarówno organizacje
ciu państwa i codziennej działalności firm. 10 grudnia
międzynarodowe, jak i wyspecjalizowane instytucje kra-
2014 r. w Warszawie spotkali się przedstawiciele rządu,
jowe, w tym Rzecznik Praw Obywatelskich. W Polsce in-
przedsiębiorców i organizacji zajmujących się ochroną
stytucja Rzecznika powstała na podstawie ustawy z 1987
praw człowieka. Podczas debaty zastanawiano się,
roku, zatem jeszcze przed inicjacją fundamentalnych zmian
jak w naszym kraju skutecznie i powszechnie wdrożyć
ustrojowych. Dysponuje ona szerokimi kompetencjami
Wytyczne ONZ. Niniejsza publikacja zawiera prezentację
kontrolnymi w odniesieniu do działań organów władzy
przedstawionych stanowisk. Jest również, moim zdaniem,
publicznej. Uprawnienia kontrolne Rzecznika obejmują
doskonałym punktem wyjścia do kontynuowania dyskusji
także podmioty nadzorujące określone sektory gospodarki
na różnych forach publicznych przez osoby i podmioty
(tzw. regulatory rynku) odpowiedzialne za przestrzeganie
zainteresowane podnoszeniem poziomu kultury naszego
prawa przez przedsiębiorców z poszczególnych branż.
życia gospodarczego i społecznego.
W konsekwencji Rzecznik, mimo braku środków bezpo-
02.
średniego oddziaływania na przedsiębiorców prywatnych,
Prof. dr hab. Irena Lipowicz
Rzecznik Praw Obywatelskich
może wywierać wpływ pośrednio.
Prof. dr hab. Irena Lipowicz
Rzecznik Praw Obywatelskich
Z tym większym zadowoleniem należy przyjąć wszelkie
inicjatywy zmierzające do poszanowania praw człowieka
w szeroko rozumianych relacjach biznesowych. I to
zarówno, gdy ich autorami są przedsiębiorcy, jak i pracownicy. Należy podkreślić, że tego typu postawy są
Minęło blisko 70 lat od uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Obecnie zarówno znajomość
jej postanowień, jak i stosowanie ich w praktyce stało się niemal powszechnym standardem. Jednocześnie do
zbieżne z ideą instytucji Ombudsmana i stanowią cenne
uzupełnienie realizowanej przez niego misji.
niedawna istota praw człowieka była postrzegana wyłącznie na płaszczyźnie obywatel-państwo. Dopiero w ostatnim czasie prawa te zaczęto traktować szerzej, także w kontekście ich respektowania przez podmioty prywatne.
W 2008 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych
Dostrzeżono bowiem, że postępująca globalizacja gospodarki i powstawanie ogromnych przedsiębiorstw, obej-
przyjęła ramowe wytyczne dotyczące relacji praw czło-
mujących swoim zasięgiem niemal cały świat, a także prywatyzacja zadań publicznych, wywierają coraz bardziej
wieka i biznesu (United Nations „Protect, Respect and
WPROWADZENIE
istotny wpływ na przestrzeganie prawa i wolności większości mieszkańców naszego globu.
006
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
007
GLOBAL COMPACT
RADA PROGRAMOWA GLOBAL COMPACT W POLSCE
Sebatián Arana – Dyrektor Generalny 3M
Poland Sp. z o.o.
Mirosław Bieliński – Prezes Zarządu
ENERGA S.A.
Ronald Binkofski – Dyrektor Generalny
Microsoft Polska
Dr Henryka Bochniarz – Prezydent
Konfederacji LEWIATAN
Prof. dr hab. Anna Giza-Poleszczuk
– Prorektor ds. rozwoju i polityki
finansowej Uniwersytetu Warszawskiego,
Członek Rady Naukowej Global Compact
w Polsce
Harm Goossens – Prezes Unilever
w regionie Europy Środkowo-Wschodniej
Dr Michał Boni – Poseł do Parlamentu
Europejskiego, b. Minister Administracji
i Cyfryzacji, były Minister w Kancelarii
Premiera oraz b. Szef Zespołu Doradców
Strategicznych Premiera
Prof. nadzw. SGH Dr hab. Halina Brdulak
– wykładowca akademicki w Szkole
Głównej Handlowej w Warszawie,
b. kierownik Zakładu Transportu
Międzynarodowego i Logistyki,
b. Prezes Międzynarodowego Forum
Kobiet, Członek Rady Naukowej Global
Compact w Polsce
Prof. dr hab. Jerzy Buzek
– Poseł do Parlamentu Europejskiego,
b. Prezes Rady Ministrów,
b. Przewodniczący Parlamentu
Europejskiego
Prof. dr hab. Wojciech Cellary – ekspert
ds. elektronicznego biznesu, profesor
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu,
w Polsce
Prof. dr hab. Danuta Hübner
– Posłanka Parlamentu Europejskiego,
Przewodnicząca Komisji Spraw Konstytucyjnych Unii Europejskiej
Dr Filip Kaczmarek – wykładowca
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu,
b. Poseł do Parlamentu Europejskiego,
w Polsce
Dr Jakub Karnowski – Prezes Zarządu
Polskich Kolei Państwowych S.A.
Dr Michał Kiełsznia – Generalny Dyrektor
Ochrony Środowiska
Dr hab. Jan Chadam – Prezes
GAZ-SYSTEM S.A.
Michał Drozdek – były doradca Prezesa Rady
Ministrów, Marszałka Sejmu RP oraz Szef
Gabinetu Politycznego Ministra Gospodarki,
obecnie Najwyższa Izba Kontroli
Jarosław Duda – Sekretarz Stanu
w Ministerstwie Pracy i Polityki
Społecznej, Pełnomocnik Rządu ds. osób
niepełnosprawnych
Dr Dirk Elvermann – Prezes Zarządu BASF
Polska Sp. z o.o.
Prof. dr hab. Michał Kleiber – członek
rzeczywisty PAN, Prezes PAN w latach
2007-2010, 2011-2014, Członek Rady
Naukowej Global Compact w Polsce
Prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński
– Prezydent Akademii im. Leona
Koźmińskiego, Członek Rady Naukowej
Global Compact w Polsce
Prof. dr Franciszek Kubiczek –
Przewodniczący Rady Statystyki
przy Prezesie Rady Ministrów, Dziekan
Wydziału Ekonomicznego Almamer Szkoła
Wyższa, Członek Rady Naukowej Global
Compact w Polsce
Prof. dr hab. Barbara Kudrycka – Posłanka
do Parlamentu Europejskiego, b. Minister
Nauki i Szkolnictwa Wyższego
RADA PROGRAMOWA
008
WYTYCZNE ONZ
GLOBAL COMPACT
Janusz Górski – Prezes Schenker Sp. z o.o.
Marek Huzarewicz – Prezes Zarządu
Philips Lighting Poland S.A.
GLOBAL COMPACT
009
GLOBAL COMPACT
Dominika Kulczyk – założycielka
i Prezes Kulczyk Foundation, założycielka i
Wiceprezes Green Cross Poland, członek
Rady Nadzorczej Kulczyk Investments,
Wiceprezes Polskiego Komitetu
Olimpijskiego, współzałożycielka Grupy
Firm Doradczych Values
Dr Jerzy Kwieciński – Prezes Zarządu
Fundacji Europejskie Centrum
Przedsiębiorczości, b. Podsekretarz Stanu
w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego
Dr Andrzej Malinowski – Prezydent
Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej
Dr Simona Marinescu – Dyrektor,
Development Impact Group w biurze
ds. Polityk i Wsparcia Programów,
UNDP Nowy Jork
Mirosław Siwirski – Prezes Zarządu PCC
Exol S.A.
Dr Małgorzata Skucha – Prezes Zarządu
Narodowego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej
Simon Smith – Szef Rynku w Polsce
i Krajach Bałtyckich w Nestle Polska S.A.
Anna Streżyńska – Prezes Zarządu
Wielkopolskiej Sieci Szerokopasmowej S.A.,
b. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
Dr Kálmán Mizsei – Szef misji doradczej
Unii Europejskiej na rzecz reformy
cywilnego sektora bezpieczeństwa na
Ukrainie (EUAM Ukraine), b. dyrektor
regionalny UNDP na Europę i kraje
Wspólnoty Niepodległych Państw
w randze Zastępcy Sekretarza
Generalnego ONZ
Adam Niewiński – Prezes Zarządu Domu
Inwestycyjnego Xelion sp. z o.o., Dyrektor
Wykonawczy Pionu Bankowości Prywatnej
Banku Pekao SA.
Solange Olszewska – Prezes Zarządu
Solaris Bus & Coach S.A.
Prof. dr hab. Tomasz Panek – Wicedyrektor
Instytutu Statystyki i Demografii, Szkoła
Główna Handlowa w Warszawie, Członek
Rady Naukowej Global Compact w Polsce
Wojciech Szpil – Prezes Zarządu,
Totalizator Sportowy Sp. z o. o.
Piotr Śliwicki – Prezes Zarządu Grupy
Ergo Hestia
Dr hab. Herbert Wirth – Prezes KGHM
Polska Miedź S.A.
Henryk Wujec – Doradca Prezydenta
Rzeczpospolitej Polskiej
Marek Plura – Poseł do Parlamentu
Europejskiego
Anna Potocka-Domin – Wiceprezes
Business Centre Club, Dyrektor Instytutu
Interwencji Gospodarczych
Dr hab. Bolesław Rok – ekspert Global
Compact w Polsce do spraw etyki
w biznesie oraz CSR, koordynator
merytoryczny Rady Programowej Global
Compact w Polsce, Członek Rady
Naukowej Global Compact w Polsce
Katarzyna Rudnicka – Prezes
VIVENGE Sp. z o.o.
Prof. Muhammad Yunus – ekonomista,
Laureat Pokojowej Nagrody Nobla,
doradca Sekretarza Generalnego ONZ
Krzysztof Zanussi – polski reżyser, scenarzysta filmowy oraz filozof
Katarzyna Zawodna – Prezes Skanska
Property Poland
Prof. dr hab. Tomasz Żylicz – Dziekan
Wydziału Nauk Ekonomicznych
Uniwersytetu Warszawskiego, Członek
Rady Naukowej Global Compact w Polsce
RADA PROGRAMOWA
010
WYTYCZNE ONZ
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
011
GLOBAL COMPACT
Spis treści
01.
Ban Ki-moon, Sekretarz Generalny ONZ / str. 004
02.
Irena Lipowicz, Rzecznik Praw Obywatelskich / str. 006
Rada Programowa
Słowo wstępne
Rozdział I
Wytyczne ONZ ds. Biznesu
i praw człowieka
– implementacja
11.
Kamil Wyszkowski, Krajowy Przedstawiciel
Global Compact w Polsce / str. 032
12.
Ryszard Czerniawski, Zastępca Rzecznika Praw
Obywatelskich / str. 034
13.
Mariusz Haładyj, Podsekretarz Stanu, Ministerstwo
Gospodarki / str. 036
03.
14.
Jacek Męcina, Prof. UW dr hab., Sekretarz Stanu
w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej / str. 040
04.
Janusz Piechociński, Wicepremier i Minister
Gospodarki / str. 016
15.
Adam Bodnar, Wiceprezes Zarządu, Helsińska
Fundacja Praw Człowieka / str. 042
05.
Władysław Kosiniak-Kamysz, Minister Pracy
i Polityki Społecznej / str. 018
16.
06.
Henryka Mościcka-Dendys, Podsekretarz Stanu,
Ministerstwo Spraw Zagranicznych / str. 020
Beata Faracik, Prezeska Zarządu Polskiego Instytutu
Praw Człowieka i Biznesu, ekspertka Global Compact
w Polsce ds. praw człowieka / str. 046
17.
Jarosław Duda, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy
i Polityki Społecznej, Pełnomocnik Rządu do Spraw
Osób Niepełnosprawnych, członek Rady Programowej
07.
Katarzyna Zajdel-Kurowska, Członek Zarządu,
Narodowy Bank Polski / str. 022
08.
Henryk Wujec, Doradca Prezydenta RP, członek Rady
Programowej Global Compact w Polsce / str. 024
09.
Tomasz Chruszczow, Przewodniczący UNFCCC
SBSTA (Organ ds. Naukowo Technicznych Konwencji
Ramowej NZ ds. Zmian Klimatu) / str. 026
10.
Natalia Szczucka, Dyrektor Przedstawicielstwa
18.
Teresa Hernik, Prezes Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych / str. 054
19.
Rafał Baniak, Podsekretarz Stanu, Ministerstwo
Skarbu / str. 056
20.
Marek Plura, Poseł do Parlamentu Europejskiego,
Komisja Zatrudnienia i Spraw Socjalnych, Komisja
Transportu i Turystyki, członek Rady Programowej
Regionalnego Komisji Europejskiej w Polsce / str. 028
SPIS TRESCI
21.
22.
012
GLOBAL COMPACT
Michał Boni, Europoseł do Parlamentu Europejskiego,
członek Rady Programowej Global Compact
w Polsce / str. 059
Małgorzata Skucha, Prezes, Narodowy Fundusz
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, członek
Rady Programowej Global Compact w Polsce / str. 060
Głos społeczności
międzynarodowej
23.
Steen Hommel, Ambasador Królestwa Danii
w Polsce / str. 062
24.
Colette Taquet, Ambasador Królestwa Belgii
w Polsce / str. 064
25.
Thomas Buchsbaum, Ambasador Austrii
w Polsce / str. 066
26.
Kees van Baar, Ambasador Praw Człowieka
Królestwa Niderlandów / str. 068
Rozdział II
Głos sektora prywatnego
– implementacja
wytycznych poprzez
koalicje rzeczników etyki
w przedsiębiorstwach
i instytucjach
27.
30.
Anna Potocka-Domin, Wiceprezes Business Centre
Club, członek Rady Programowej Global Compact
w Polsce / str. 078
31.
Norbert Kusiak, Ekspert Ogólnopolskiego
Porozumienia Związków Zawodowych / str. 080
32.
Mateusz Szymański, Komisja Krajowa NSZZ
„Solidarność” / str. 084
Liderzy w sektorze
prywatnym i publicznym
33.
Katarzyna Zajdel-Kurowska, Członek Zarządu,
Narodowy Bank Polski / str. 086
34.
Dan Bross, Senior Director of Corporate Citizenship,
Microsoft / str. 088
35.
Jacek Wojciechowicz, Rzecznik Etyki Grupa
PKP S.A. / str. 090
36.
Dominika Kulczyk, Prezes Kulczyk Foundation,
w Polsce / str. 092
37.
Katarzyna Rudnicka, Prezes Vivenge Sp. z o.o.,
w Polsce / str. 094
38.
Małgorzata Zdzienicka-Grabarz, Dyrektor
Departamentu Społecznej Odpowiedzialności
Biznesu i Sponsoringu, Bank BGŻ S.A. / str. 098
39.
Magdalena Rzeszotalska, Dyrektor ds. Komunikacji
Korporacyjnej i CSR Polpharma S.A./ str. 100
40.
Bolesław Rok, Prof. Centrum Etyki Biznesu
i Innowacji Społecznych, Akademia Leona
Koźmińskiego; Pełnomocnik ds. Etyki, PGNiG SA;
Koordynator Merytoryczny Rady Programowej
41.
Piotr Śliwicki, Prezes Zarządu Grupy Ergo Hestia,
w Polsce / str. 106
Dbałość o prawa
człowieka podstawą
odpowiedzialnego
pracodawcy
28.
29.
Henryka Bochniarz, Prezydent Konfederacji
Lewiatan, członek Rady Programowej Global Compact
w Polsce / str. 072
Andrzej Malinowski, Prezydent Pracodawcy RP,
w Polsce / str. 076
WYTYCZNE ONZ
Wytyczne dotyczące
biznesu i praw człowieka
GLOBAL COMPACT
013
GLOBAL COMPACT
Dlaczego
dyskusja na temat
praw człowieka
w biznesie
jest ważna
WYTYCZNE ONZ
który pozwoli na ograniczenie ryzyk wynikających z pokusy
maksymalizacji zysku, kosztem etyki. Postanowiliśmy
zaprosić rządy i biznes do dyskusji nad opracowaniem
zestawu zasad, które pozwolą na lepsze, mądrzejsze
Dziś oddajemy w Państwa ręce raport „Biznes a prawa
i etyczne zarządzanie procesem działań biznesowych
człowieka”. Raport jest konsekwencją zalecenia wydanego
przy wsparciu administracji tworzącej właściwy klimat dla
przez Global Compact, aby w krajach, gdzie obecna jest
promocji przestrzegania praw człowieka w praktyce dzia-
Inicjatywa Global Compact, pracować z administracją
łalności biznesowej. Zależy nam na tym, żeby te zasady
i biznesem nad jak najszybszym przyjęciem Wytycznych
wyznaczyły standardy, które po upowszechnieniu staną się
ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka. Bazujemy na decyzji
podstawą dla budowania przewag konkurencyjnych dla
Rady Praw Człowieka ONZ, która w swojej rezolucji
firm uczciwych, które nie będą już musiały walczyć o byt,
17/4 w dniu 16 czerwca 2011 roku przyjęła Wytyczne
konkurując z nieuczciwymi przedsiębiorcami, uciekającymi
dotyczące biznesu i praw człowieka, opisane w do-
w szarą strefę, czy zwyczajnie dokonującymi oszustw.
kumencie ramowym Organizacji Narodów Zjednoczonych „Chronić, szanować, naprawiać”. Global
03.
Kamil Wyszkowski
Krajowy Przedstawiciel
Dlaczego dyskusja na temat praw człowieka w bizne-
sem światowej gospodarki, który rozpoczął się od
sie jest ważna i dlaczego warto ją prowadzić w Polsce?
zachwiania systemu bankowego i finansowego. Wszy-
Ponieważ etyczny, wolny od korupcji i szarej strefy
scy eksperci są zgodni, że praprzyczyną problemu było
biznes to silne Państwo i mocne podstawy dla roz-
przekroczenie przysłowiowej cienkiej czerwonej linii, jaką
woju Polski. To wreszcie sygnał dla międzynarodowych
wyznacza pojęcie etyki w biznesie. Za tą linią były już
inwestorów, że polski biznes i polska gospodarka to sta-
kreatywne praktyki, dla których główną energią napędową
bilny i bezpieczny partner, co przy globalnej gospodarce
była potrzeba maksymalizacji zysku. Zostały wyłączo-
i dyskusji nad budowaniem przewag konkurencyjnych jest
ne jeden po drugim kolejne systemy bezpieczeństwa
kluczowe. Ponadto, jeśli polski biznes i polska administra-
i w pogoni za zyskiem doprowadzono do potężnej zapaści,
cja udowodni, że poważnie podchodzi do przestrzegania
która wstrząsnęła globalną gospodarką.
SŁOWO WSTĘPNE
praw człowieka w przestrzeni gospodarczej, to Polska
wzmocni kluczowy dla swojego rozwoju filar, jakim jest
W ramach Systemu ONZ rozpoczęliśmy dyskusję
silna gospodarka oparta na fundamencie uniwersalnych
nad przyczynami tej zapaści, ale także zastanawia-
wartości leżących u podstaw koncepcji praw człowieka.
liśmy się nad opracowaniem środków zaradczych,
które uchronią nas w przyszłości przed podobnym
014
Opracowanie przez ONZ Wytycznych ds. Biznesu
kryzysem, wynikającym de facto z kryzysu wartości.
i Praw Człowieka zbiegło się z poważnym kryzy-
Zdecydowaliśmy się na opracowanie zbioru wytycznych,
GLOBAL COMPACT
Prawa człowieka i walka o ich przestrzeganie w każdej
Compact, odpowiadając na apel Sekretarza Generalnego
przestrzeni życia stanową filar i podstawę działania dla
ONZ, zdecydowało się na podejmowanie aktywnych
Systemu ONZ, wynikający z uniwersalnej koncepcji praw
działań także w Polsce. Niniejszy raport jest podsumo-
człowieka. Inicjatywa Sekretarza Generalnego ONZ
waniem i rozwinięciem dyskusji przeprowadzonej w dniu
Global Compact (UN Global Compact), odpowiadając
10 grudnia 2014, w rocznicę ustanowienia przez ONZ
za współpracę pomiędzy ONZ a sektorem prywatnym
Dnia Praw Człowieka. Tego dnia, przez Global Compact
jest skoncentrowana na możliwie pełnym respektowa-
w Polsce został zainaugurowany Program Biznes a Prawa
niu praw człowieka w przestrzeni biznesowej. Robimy
Człowieka i rozpoczęła się dyskusja nad wdrożeniem
to w interesie samego sektora prywatnego. Przewrotnie
przez Polskę Wytycznych ONZ ds. Biznesu i Praw Czło-
rzecz ujmując, jeśli nie byłoby w przestrzeni praktyk
wieka. Liczba krajów, które przyjęły Wytyczne ONZ ds.
biznesowych standardów opierających się na prawach
Biznesu i Praw Człowieka wzrasta. Polska jak najszybciej
człowieka, nie udałoby się wypracować standardów etyki
powinna znaleźć się w gronie krajów europejskich, które
w biznesie, czy coraz lepiej oprzyrządowanej koncepcji
przyjęły wytyczne. Jestem przekonany, że tak znamienite
społecznej odpowiedzialności biznesu. Biznes co do
nazwiska, oraz kluczowe instytucje, ośrodki naukowe
zasady zmierza do optymalizacji i maksymalizacji zysku.
i biznes skupione w niniejszej publikacji gwarantują sprawną
Tymczasem naszym zadaniem jest zadbanie o to, by
i merytoryczną dyskusję oraz szybkie przyjęcie przez
optymalizacja i maksymalizacja zysku nie stała się wyzy-
Polskę Wytycznych ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka
skiem z wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami
oraz krajowego planu wdrożenia Wytycznych.
dla kondycji praw człowieka a także utraty wiarygodności
łamiącej prawa człowieka firmy, czy przyzwalającej na
te praktyki administracji. W swoich działaniach ONZ
Kamil Wyszkowski
Krajowy Przedstawiciel Global Compact w Polsce
jest wspierany przez Unię Europejską, która uznała,
że wdrożenie wytycznych ONZ jest kluczowe dla
konkurencyjności europejskiej gospodarki i ogłosiła
zalecenie dla wszystkich Państw członkowskich
Wspólnoty wnosząc o wypracowanie krajowych
planów wdrożenia Wytycznych.
GLOBAL COMPACT
015
GLOBAL COMPACT
Odpowiedzialna
postawa przedsiębiorstw coraz bardziej oczekiwanym
standardem
WYTYCZNE ONZ
CSR najprościej definiuje się jako „odpowiedzialność
Członkowie Zespołu uznali, że najpilniejszymi tema-
przedsiębiorstw za ich wpływ na społeczeństwo”. Zja-
tami z obszaru CSR są m.in. kwestie wdrażania zasad
wisko to ma charakter wielowymiarowy i przejawia się
CSR do polityki gospodarczej (zarówno na poziomie
we wszystkich obszarach działania firmy, poprzez m.in.
ogólnokrajowym, jak i regionalnym), zagadnienia z ob-
kształtowanie etycznej kultury organizacyjnej, wdraża-
szaru zrównoważonej konsumpcji i produkcji. Wskazali
nie kodeksów etycznego postępowania i zarządzania
również na potrzebę systemowego podejścia do edukacji
ryzykiem. W relacjach z pracownikami istotna jest moż-
i upowszechniania CSR oraz konieczność przyjęcia re-
liwość prowadzenia dialogu, zapewnienie optymalnych
komendacji odnośnie transpozycji do prawa krajowego
warunków pracy, troska o bezpieczeństwo w miejscu
dyrektywy Unii Europejskiej dotyczącej ujawniania infor-
pracy i poszanowanie praw człowieka. Odpowiedzial-
macji pozafinansowych. Zadania te powierzyliśmy do
ność przedsiębiorstw za ich wpływ na społeczeństwo
szczegółowego opracowania grupom roboczym Zespołu.
zobowiązuje je także do ograniczania emisji gazów, odpowiedzialnego zarządzania odpadami oraz ograniczania
04.
zużycia energii i wody.
Janusz Piechociński,
Wicepremier,
Minister Gospodarki
SŁOWO WSTĘPNE
Wśród wielu różnych elementów składających się na realizowanie zasad społecznej
odpowiedzialności przedsiębiorstw, potrzeba świadomego przestrzegania praw
człowieka w procesie prowadzenia działalności biznesowej jest ważnym czynnikiem.
To ostatnie zadanie jest szczególnie ważne również
ze względu na kwestię poszanowania praw człowieka.
W perspektywie najbliższych dwóch lat w Polsce zaczną
Znaczenie odpowiedzialnej postawy przedsiębiorców
bowiem obowiązywać nowe przepisy europejskie w za-
można zauważyć szczególnie w kontekście funkcjono-
kresie przejrzystości firm zatrudniających powyżej 500
wania tzw. łańcuchów dostaw. Wysokie standardy po-
osób o przychodach netto powyżej 40 mln euro lub osią-
stępowania producentów uczestniczących w szerszych
gających sumę bilansową powyżej 20 mln euro. Zgodnie
łańcuchach dostaw, przedsiębiorstw wielonarodowych
z dyrektywą, w swoich sprawozdaniach przedstawiać
lub firm operujących na światowych rynkach, mają tym
będą informacje dotyczące kwestii środowiskowych,
samym duży wpływ na poszanowanie praw człowieka,
spraw społecznych i pracowniczych, poszanowania praw
przeciwdziałanie korupcji oraz zwalczanie nieuczciwych
człowieka, przeciwdziałania korupcji i łapownictwu oraz
praktyk handlowych.
zapewnienia zrównoważonej reprezentacji w zarządach.
Od firm społecznie odpowiedzialnych oczekuje się
Jestem głęboko przekonany, że nasze zaangażowanie
jednakże nie tylko etycznych postaw przejawiających się
i wspólna praca Zespołu do spraw Społecznej Odpowie-
w dbałości o środowisko, pracowników i warunki pracy.
dzialności Przedsiębiorstw doprowadzi do osiągnięcia
CSR to również działania uwzględniające długofalowe
odpowiedzialnych postaw wśród polskich przedsiębiorców.
relacje firmy z różnymi podmiotami, w tym z instytucjami
Podejmując te wyzwania – uważam, że należy jednak zmie-
Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw
Z perspektywy ekonomicznej, uwzględniającej reguły
administracji publicznej. Firmy mogą bowiem realizować
nić mentalne postrzeganie tego procesu. Funkcjonujemy
(ang. corporate social responsibility, CSR) staje się co-
wolnego rynku, wdrażanie zasad społecznej odpowie-
swoją odpowiedzialność społeczną także poza proce-
dziś bowiem w zupełnie innej rzeczywistości, niż ta, jaką
raz częściej przywoływanym argumentem w dyskusji
dzialności to jeden z ważniejszych elementów budowa-
sami biznesowymi, jak na przykład poprzez współpracę
zastaliśmy u progu zmian demokratycznych i transformacji
na temat roli biznesu we współczesnym świecie. Jak
nia przewagi konkurencyjnej. Odpowiedzialna postawa
z władzami publicznymi na rzecz tworzenia różnego
ustrojowej w naszym kraju, kiedy to pojęcie CSR nie było
stawić czoła wahaniom rynków finansowych, zyskać
przedsiębiorstw oznacza przede wszystkim przestrzeganie
rodzaju przepisów prawnych i standardów.
jeszcze znane. Dziś, kiedy jednym z naszych priorytetów
pewność co do jakości dostaw, utrzymywać swoją pozy-
przepisów prawa, w tym głównie przepisów dotyczących
cję rynkową w obliczu zmiennych koniunktur i kryzysów,
stosunków pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, praw
W 2014 r. stworzyliśmy w Ministerstwie Gospodarki
Europejskiej i na rynkach globalnych, wdrażanie wysokich
a ponadto być innowacyjnym i skutecznie wprowadzać
człowieka, odpowiedzialności finansowej oraz ochrony
możliwość prowadzenia dialogu między administracją
standardów CSR powinno być przedmiotem zaintereso-
nowe rozwiązania? Jednocześnie, jak prowadzić dziś
środowiska. Dlatego też bardzo mnie cieszy, gdy podczas
publiczną, biznesem i organizacjami społecznymi w ra-
wania każdego uczestnika życia społecznego.
swoją działalność w oparciu o uniwersalne wartości,
spotkań zarówno z dużymi firmami, jak i przedstawicielami
mach Zespołu do spraw Społecznej Odpowiedzialności
dostrzegać ludzi w procesach produkcji i konsumpcji
sektora MŚP, dowiaduję się, że kwestie społecznej odpo-
Przedsiębiorstw. Warto przy tym podkreślić, że powołanie
oraz odpowiedzialnie korzystać z zasobów środowiska
wiedzialności są uwzględnione w strategiach ich rozwoju.
Zespołu było odpowiedzią na wyraźne oczekiwanie
naturalnego? To zaledwie kilka z wielu pytań, które zadają
Uważam za niezwykle ważne, kiedy zarządzający firmami
społeczne. Do współpracy zaprosiliśmy przedstawicieli
sobie przedsiębiorcy nie tylko w Polsce i Europie, ale na
dostrzegają możliwości, jakie niesie za sobą stosowanie
administracji publicznej, partnerów społecznych, orga-
całym świecie.
takiej polityki prowadzenia biznesu.
nizacji pracodawców, organizacji pozarządowych oraz
jest wzrost konkurencyjności polskiej gospodarki w Unii
Janusz Piechociński
Wicepremier, Minister Gospodarki
ekspertów.
016
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
017
GLOBAL COMPACT
Biznes a prawa
człowieka w aspekcie
standardów pracy
i praw pracowniczych
WYTYCZNE ONZ
To także problem tworzenia nowych i lepszych ja-
a ewentualne dalsze działania winny koncentrować się
kościowo miejsc pracy, szczególnie dla ludzi młodych,
na dostosowywaniu się do wyzwań pojawiających się na
znajdujących się na początku swojej drogi zawodowej.
rynku pracy oraz na egzekwowaniu tych praw.
Odpowiednia troska o pracownika, przestrzeganie
Każde naruszenie praw człowieka wymaga zadośćuczy-
jego praw zarówno pracowniczych, jak i obywatelskich
nienia i choć istnieje wiele sposobów na to, by sprostać
czy politycznych, a przede wszystkim odczuwanie przez
tej zasadzie, to jednak często jesteśmy świadkami braku
pracowników tego właściwego traktowania, to bez wąt-
odpowiedniej synergii w tym względzie – zarówno pomiędzy
pienia ich lepsza i wydajniejsza praca, a w konsekwencji
administracją, jak i partnerami społecznymi. Musimy to do-
wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa oraz osiąganie
skonalić poprzez dalszą rozbudowę ciągle niedostatecznej
celów zrównoważonego rozwoju.
świadomości, pogłębianie dialogu pomiędzy wspomnianymi
interesariuszami, a co najważniejsze, prowadzić bardziej
Pierwszorzędną kwestią wydaje się być nadal znalezienie
05.
pogłębioną analizę i wyciągać odpowiednie wnioski.
odpowiedzi na pytanie: jak zainspirować przedsiębiorcę,
Władysław Kosiniak-Kamysz
Minister Pracy i Polityki Społecznej
by tworzył takie środowisko pracy, które nie naruszało-
Problematyka przestrzegania praw człowieka w biznesie
by podstawowych praw pracowniczych, gwarantowało
uzyskała nowy wymiar międzynarodowy w drodze przyjęcia
bezpieczeństwo i higienę w miejscu jej wykonywania,
w czerwcu 2011 roku przez Radę Praw Człowieka ONZ
by kreowany był bardziej partnerski model zarządza-
dokumentu w formie Wytycznych ONZ ds. Biznesu i Praw
nia firmą – z drugiej strony zaś, by było to w zgodzie
Człowieka (w skrócie: „Chronić, szanować i naprawiać”).
z ekonomiczną stroną prowadzonej przez przedsiębior-
Odpowiedzialne zachowanie ze strony sektora pry-
Prawa człowieka w ujęciu społecznej odpowiedzialności
watnego w obszarze praw człowieka jest dobre dla niego
to nic innego, jak m.in. zarządzanie przedsiębiorstwem
samego i dla jego interesariuszy, przyczynia się do tworzenia
w taki sposób, by przestrzegane były fundamentalne
dobrej jakości miejsc pracy i budowania zrównoważone-
konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy, czyli te
go rozwoju.
dotyczące wolności zrzeszania się i prawa do rokowań
SŁOWO WSTĘPNE
zbiorowych, zakazu pracy przymusowej i obowiązkowej,
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej uznaje za istotną
eliminacji najgorszych form pracy dzieci oraz likwidacji
zasadę wynikającą z definicji Komisji Europejskiej doty-
dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania
czącej Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw,
zawodu – jak też i inne, przynależne człowiekowi prawa
że przestrzeganie praw pracowniczych i praw człowieka,
(obywatelskie, kulturalne, polityczne etc.). Wartości, jakie
w ramach prowadzonej przez przedsiębiorstwa działalno-
te prawa ze sobą niosą mają wymiar uniwersalny. Posza-
ści gospodarczej, jest jednym z niezbędnych elementów
nowanie praw pracowniczych i standardów pracy jest
strategii biznesowej każdego przedsiębiorstwa.
warunkiem godnej pracy, a więc godnego i produktywnego
zatrudnienia kobiet i mężczyzn w warunkach wolności,
Przestrzeganie praw człowieka w biznesie nie jest,
jak wiadomo, sprawą nową, lecz procesem od ponad
dekady toczącym się w ramach m.in. Global Compact.
018
GLOBAL COMPACT
równości, bezpieczeństwa i poszanowania człowieka.
stwo działalności. To nie tylko sprawa kilkunastu tysięcy
Skuteczność wdrażania Wytycznych w poszczególnych
przedsiębiorstw ponadnarodowych, ale również milio-
państwach członkowskich, zależeć będzie jednak od
nów małych i średnich firm, w których zmienić się musi
jasnego doprecyzowania obowiązków biznesu i państwa
podejście do spraw wynikających z zasad GC. Nowa
w tym zakresie. Spójne podejście do tej problematyki
formuła organizacji pracy, którą wymusza współczesny
pozwoli na wyznaczenie kierunków konkretnych działań.
świat pracy, większe zaangażowanie przedsiębiorców
w inicjatywę KE nt. tworzenia nowych miejsc pracy oraz
Można powiedzieć, iż tak formułowana odpowiedzial-
większe zaangażowanie w sprawy społeczności lokalnych,
ność, to obowiązek państwa zapewnienia stosownej
to zestaw niezwykle ważnych aspektów wpisujących się
ochrony praw poprzez odpowiednie ustawodawstwo,
w mechanizm odpowiedzialności wszystkich organizacji
jego wdrażanie i wreszcie egzekwowanie obowiązują-
i ich interesariuszy – nie tylko biznesu. Pamiętajmy jednak,
cych przepisów. Pamiętajmy, że na nic nie zdadzą się
że odpowiednie budowanie świadomości w tym zakre-
zapewnienia o dobrowolnym wprowadzaniu najlepszych
sie, to zadanie niezwykle skomplikowane, o charakterze
praktyk, jako głównego wymiaru społecznej odpowie-
ciągłym, często trudne do wykonania. Wynika to przede
dzialności, jeśli naruszane będą zasady wynikające
wszystkim ze struktury przedsiębiorstw nie tylko w Polsce,
z obowiązków ustawowych.
ale i w Europie – małych, rodzinnych, stanowiących prawie
90% pejzażu gospodarczej rzeczywistości.
Władysław Kosiniak-Kamysz
Minister Pracy i Polityki Społecznej
Warto podkreślić, że jednym z aspektów problematyki praw człowieka w biznesie jest prawo pracy. W tym
zakresie regulacje krajowe mają charakter kompleksowy,
GLOBAL COMPACT
019
GLOBAL COMPACT
Obok praw
obywatelskich i politycznych
równie istotną pozycję
zajmują prawa
ekonomiczne,
społeczne
i kulturalne
Henryka Mościcka-Dendys
Podsekretarz Stanu,
Ministerstwo Spraw Zagranicznych
WYTYCZNE ONZ
Zauważyć należy, że wzrost świadomości nt. poten-
skutecznych, sądowych i pozasądowych mechani-
cjalnych zagrożeń praw człowieka, związanych z działal-
zmów rozpatrywania skarg za naruszenia praw człowieka,
nością biznesu, nakazy etyczne, dążenie do zapewnienia
a także dostępu do skutecznych środków zaradczych.
zrównoważonego rozwoju (m.in. opracowywanie Mię-
Generalną zasadą, która zgodnie z Wytycznymi powin-
dzynarodowej Agendy Rozwoju po 2015 r.), jak również
na być zagwarantowana, jest możliwość dochodzenia
skuteczne działania społeczeństwa obywatelskiego,
sprawiedliwości i ewentualne zadośćuczynienie poszko-
wskazują na zasadność usystematyzowania zakresu
dowanemu za doznane krzywdy, np. za dyskryminację
uprawnień i obowiązków tak państw, jak i przedsiębiorstw
w miejscu pracy, doznanie uszczerbku na zdrowiu, na-
i pracodawców.
ruszenie praw pracowniczych itp.
Niezależnie od postanowień obowiązujących już
Na Polsce, jako jednym z państw, które opowiedziały
traktatów, takich jak Europejska Konwencja Praw Czło-
się za przyjęciem Wytycznych, spoczywają konkretne
wieka, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych,
zobowiązania. Tematyka biznesu i praw człowieka zyskuje
Społecznych i Kulturalnych, a także licznych Konwencji
na znaczeniu nie tylko na forum ONZ, ale również na fo-
Międzynarodowej Organizacji Pracy, rosnącego znaczenia
rum Unii Europejskiej. Jako członek UE, a także państwo
w tym zakresie nabierają przyjęte przez Radę Praw Czło-
uczestniczące w wypracowaniu Strategii Ramowej UE
wieka ONZ w 2011 r. Wytyczne dotyczące biznesu
w dziedzinie praw człowieka i demokracji (EU Strategic
i praw człowieka (UN Guiding Principles on Business
Framework on Human Rights and Democracy) z 2012 r.,
and Human Rights: Implementing the United Nations
zobowiązani jesteśmy do opracowania narodowego planu
„Protect, Respect and Remedy”).
działania na rzecz praktycznego wdrożenia Wytycznych.
Dokument ten, będący owocem sześcioletniej pracy
W związku z tym, z prawdziwą przyjemnością oddaję
i badań zespołu ekspertów pod przewodnictwem
w Państwa ręce publikację zawierającą zbiór materia-
prof. Johna Ruggiego (byłego Specjalnego Przedstawi-
łów z konferencji poświęconej wdrożeniu Wytycznych
ciela Sekretarza Generalnego ONZ ds. Biznesu i Praw
w Polsce, zorganizowanej przez Global Compact Polska
Człowieka) wyznacza standardy, które mają za zadanie
w grudniu 2014 r.
zmniejszyć ryzyko naruszania praw człowieka w związku
06.
z działalnością biznesu. Wytyczne uwzględniają obowiązki
Jestem przekonana, że wniesie ona istotny wkład do
nałożone na administracje publiczne, takie jak zapewnienie
rychłego opracowania, wzorem m.in. Danii, Niderlan-
ochrony praw jednostki przed naruszeniami ze strony
dów czy Wielkiej Brytanii, polskiego narodowego planu
innych podmiotów, w tym przedsiębiorstw. Z drugiej
działania w celu skutecznej promocji biznesu i ochrony
strony, także przedsiębiorstwa zostały zobowiązane do
praw człowieka.
przestrzegania zasady poszanowania praw człowieka,
rozumianej nie jako działanie dobrowolne, wynikające
wyłącznie z realizowania misji społecznej odpowiedzialno-
Henryka Mościcka-Dendys
Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Spraw Zagranicznych
ści biznesu czy też chęci odróżnienia się od konkurencji
WYTYCZNE ONZ
bardziej odpowiedzialnym wizerunkiem, lecz z nakazu
Ochrona i promocja praw człowieka jest jednym z klu-
w tym międzynarodowych stosunków gospodarczych,
osadzonego w regulacjach prawa krajowego i między-
czowych wyzwań stojących przed społecznością między-
skłania zaś do pogłębionej debaty nad społeczną od-
narodowego.
narodową. Obok praw obywatelskich i politycznych równie
pwiedzialnością przedsiębiorstw oraz elementami, które
istotną pozycję zajmują prawa ekonomiczne, społeczne
łączą biznes i prawa człowieka.
Fundamentalną zmianą w tym kontekście jest zobowiązanie państw i przedsiębiorstw do zapewnienia
i kulturalne. Rozwój stosunków międzynarodowych,
020
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
021
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
Narodowy Bank Polski
objął patronatem wydanie
Raportu ONZ Biznes,
a Prawa Człowieka
Narodowy Bank Polski objął patronatem wydanie Raportu ONZ Biznes a Prawa Człowieka, ponieważ tematyka
tego dokumentu, zawierającego wytyczne dotyczące etyki
w biznesie i poszanowania praw człowieka, jest bardzo
bliska zasadom, którymi w swojej działalności kieruje się
polski bank centralny.
Odpowiedzialny biznes i prawa człowieka leżały u pod-
Katarzyna Zajdel-Kurowska
Członek Zarządu NBP
Zasada społecznej odpowiedzialności przyświeca
staw wprowadzonych w Narodowym Banku Polskim
Narodowemu Bankowi Polskiemu nie tylko w ustawowej
Zasad Etyki, promujących odpowiedzialne postawy
działalności, którą jest przede wszystkim dbałość o war-
pracowników NBP. Działania podejmowane w tym za-
tość pieniądza, ale też w akcjach podejmowanych na
kresie przez NBP są zbieżne z kwestiami poruszanymi
rzecz społeczeństwa. NBP wspiera bowiem edukację
w Raporcie ONZ „Biznes a Prawa Człowieka”.
ekonomiczną, poczynając od dzieci w wieku przedszkolnym, na seniorach kończąc. Inicjuje i prowadzi kampanie
społeczne na rzecz środowisk zagrożonych wykluczeniem
finansowym z powodu różnych niepełnosprawności
(kampania „NBP nie wyklucza”) czy niewiedzy i trudności
ze zrozumieniem nowoczesnych usług i instrumentów
finansowych (kampania „Nie daj się nabrać. Sprawdź,
WYTYCZNE ONZ
zanim podpiszesz!”).
07.
022
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
023
GLOBAL COMPACT
Rola Praw Człowieka i Etyki
w biznesie w procesie dojścia Polski
do demokracji i gospodarki rynkowej,
a Wytyczne ONZ ds. biznesu i praw
człowieka.
08.
ze słynnych 21 Postulatów Gdańskich, na które władze
Rzeczpospolitej Polskiej fundamentach praworządności,
pod groźbą masowych strajków wyraziły pisemną zgodę.
wolności i własności, ale także ideii solidarności społecznej. Z ducha polskiej Konstytucji wypływa dążenie
Od września 1980 roku pracownicy w zakładach i w
do jak najszerszej obecności praw człowieka w Polskiej
instytucjach mogli organizować swój własny Niezależny
rzeczywistości. Także w rzeczywistości gospodarczej,
Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. W ciągu
gdzie etyczny i opierający swoje funkcjonowanie na
kilku miesięcy do Związku przystąpiło około 10 milionów
uniwersalnej koncepcji praw człowieka biznes ma być
członków. Solidarność zmieniła oblicze Polski i nawet „stan
motorem polskiego wzrostu gospodarczego i gwarantem
wojenny” wprowadzony 13 grudnia 1981 roku przez
stabilności polskiej gospodarki.
ówczesnego Pierwszego Sekretarza Polskiej ZjednoHenryk Wujec
Doradca Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej,
Członek Rady Programowej Global Compact w Polsce
Szanowni Państwo,
czonej Partii Robotniczej gen. Wojciecha Jaruzelskiego
Silna gospodarka jest jednym z filarów silnego, spraw-
nie uratował dyktatury komunistycznej. Ludzie, którzy
nego, demokratycznego państwa zdolnego do budowy
raz posmakowali wolności walczyli o swoje prawa. Po
stablilizacji w tej części Europy. O to walczyliśmy w cza-
8 latach stanu wojennego władze komunistyczne z gen.
sach komunizmu i taka była idea ruchu Solidarności,
Jaruzelskim na czele zostały zmuszone do negocjacji
ruchu który opierał się na prawach człowieka i dążeniu do
z „Solidarnością” przy Okrągłym Stole. Na mocy Po-
ich przestrzegania przez panujące władze. W momencie
Na początku chciałbym parę słów powiedzieć o roli
humanistyczną demokracją socjalistyczną. Popularny
rozumienia zawartego w kwietniu 1989r „Solidarność”
próby demokratyczny świat o polskie prawo do wolności
Praw Człowieka w procesie dojścia Polski do demokracji.
dowcip w Polsce z tamtego okresu głosił, że różnica
uzyskiwała prawo do legalnego działania, godząc się na
i przestrzegania praw człowieka się upomniał. Dziś Polska
Prawa Człowieka odegrały rzeczywiście istotną rolę w
między demokracją , a demokracją socjalistyczną jest
częściowo demokratyczne wybory: 35% mandatów do
jest członkiem Wspólnoty Europejskiej i NATO, co udało
kształtowaniu się nowego rodzaju opozycji demokratycz-
taka sama jak między krzesłem, a krzesłem elektrycznym.
Sejmu było przedmiotem swobodnego wyboru, pozo-
się dzięki uporowi i determinacji kolejnych rządów po 89
nej w Polsce w czasach komunistycznych. Istotą tego
Warto także dodać, że podobne pojęcie „demokracji
stałe 65% było w dyspozycji panującej wówczas PZPR
roku oraz dzięki wsparciu wspólnoty międzynarodowej. Te-
nowego działania było przekonanie, że ja - człowiek,
suwerennej” wprowadził Putin dla scharakteryzowania
i stronnictw sojuszniczych, za to 100% mandatów do
raz Polska może pomagać innym na drodze do demokracji
ja - obywatel, mam prawo do wolności, do prawdy,
wyższości systemu rosyjskiego nad zepsutymi, liberalnymi
Senatu było także przedmiotem swobodnego, demo-
i wolności, pomagać w budowaniu ścieżki rozwojowej
do swobodnego działania bez użycia przemocy i będę
demokracjami Zachodu.
kratycznego wyboru. Wybory zakończyły się kompletną
krajom, które dopiero definiują swoją transformację i decy-
klęską obozu władzy, „Solidarność” zdobyła wszystko, co
dują się na wolnorynkową demokrację. Polska opierając
było do zdobycia, oprócz jednego mandatu do Senatu.
swój model rozwojowy na uniwersalnej koncepcji praw
postępował zgodnie z tym przekonaniem niezależnie od
tego, czy władzy to się podoba czy nie.
Opozycja demokratyczna, która formowała się w Pol-
SŁOWO WSTĘPNE
sce komunistycznej w latach 70-ch postanowiła po-
człowieka ma poważne zobowiązania i co równie ważne
Warto tu powiedzieć kilka słów o samej doktrynie Praw
traktować serio prawa gwarantowane przez ukrywane
Oznaczało to przejęcie władzy przez obóz Solidarności
o kondycję praw człowieka w Polsce powinna nieustannie
Człowieka w ustroju socjalistycznym. Władze komuni-
Konwencje, i nie zważając na zakazy publikowania ,
i tak się stało, pierwszym niekomunistycznym Premierem
dbać. Z mojego punktu widzenia jednym z elementów,
styczne chlubiły się, że to właśnie one w pełni ratyfikowały
wydawała podziemne książki i prasę opozycyjną, realizując
w całym bloku komunistycznym został Tadeusz Mazo-
który będzie wskazywał na odpowiednio wysoki prio-
wszystkie konwencje dotyczące Praw Człowieka np.
swoje prawa do wolności słowa bez cenzury. Jednym
wiecki. Rozpoczęła sie budowa Polski demokratycznej,
rytet dla praw człowieka w przestrzeni gospodarczej,
Helsińskie Pakty Praw Człowieka i Obywatela, a także
z takich pism by dwutygodnik „Robotnik” wydawany przez
przestrzegającej praw człowieka i wolności obywatelskich.
powinno byc przyjęcie przez Polskę wytycznych ONZ
Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP),
grupę intelektualistów i robotników, wśród redaktorów
dotyczące wolności związkowych. Były to jednak prawa
pisma był związany z Gdańskiem obecny Marszałek
Prawa człowieka leżały u podstaw polskiej walki
nie tylko zobowiązaniem moralnym, ale także symbolem
tylko na papierze - zresztą nawet i to nie było prawdą,
Senatu Bogdan Borusewicz, a także autor tych słów.
o wolność, były fundamentem dla ruchu Solidarności
wskazującym, że dla Polski prawa człowieka są realnym
bo dokumenty konwencji nie były publicznie dostępne,
Pismo informowało o prawie pracowników do tworzenia
i stały się naturalną podstawą dla budowy polskiego
i ważnym punktem odniesienia dla praktycznych działań
a w czasie rewizji u działaczy opozycji demokratycznej
swoich własnych Wolnych Związków Zawodowych, nie
modelu transformacji. To, że dziś Polska jest stabilnym
w każdej sferze, także w sferze biznesowej.
były konfiskowane. Władze komunistyczne argumen-
podlegających kontroli partyjnej.
i demokratycznym krajem z silnym rynkiem wewnętrznym
towały, że w odróżnieniu od krajów kapitalistycznych,
024
WYTYCZNE ONZ
ds. Biznesu i Praw Człowiek. Przyjęcie wytycznych jest
i dobrej jakości gospodarką, która coraz śmielej konkuruje
gdzie mamy do czynienia z demokracją burżuazyjną,
W czasie fali strajków, która ogarnęła Polskę w Sierpniu
na rynku globalnym zawdzięczamy oparciu polskiego
w obozie komunistycznym mamy do czynienia z bardziej
1980 roku robotnicy to prawo wywalczyli - był to jeden
modelu transformacyjnego na opisanych w Konstytucji
GLOBAL COMPACT
Henryk Wujec
Doradca Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej,
GLOBAL COMPACT
025
GLOBAL COMPACT
Prawo do rozwoju
to też prawo człowieka
WYTYCZNE ONZ
Ochrona środowiska i zrównoważony rozwój pozornie
do wody i ziemi uprawnej. Zmieniając sposób myślenia
nie mają wiele wspólnego z uniwersalną koncepcją praw
o rozwoju, dajemy szansę zarówno sobie, jak i przyszłym
człowieka. Tymczasem prawo do życia w czystym środo-
pokoleniom na to, by najważniejszemu z ludzkich praw -
wisku naturalnym, do rozwoju, czy do ochrony zdrowia to
prawu do życia, przestały zagrażać bieda, głód, susza,
podstawowe prawa człowieka, tak jak prawo do wolności
zatrucie powietrza, wody czy degradacja ziemi uprawnej.
czy własności. W kontekście dyskusji o wytycznych ONZ
ds. Biznesu i Praw Człowieka, warto podkreślić, że nie
Zrównoważony rozwój, adaptacja do zmian klimatu
istnieje aktywność ludzka całkowicie neutralna środo-
i ograniczanie emisji, to mniejsze ryzyka środowiskowe,
wiskowo. Każda, w mniejszym lub większym stopniu,
to większa efektywność energetyczna, a w efekcie prze-
wpływa na środowisko.
waga konkurencyjna. To również szansa na zdobycie
nowych rynków zbytu.
Jesienią 2015 roku, dwa globalne procesy nego-
Tomasz Chruszczow
Przewodniczący UNFCCC SBSTA (Organ ds. Naukowo
Technicznych Konwencji Ramowej NZ ds. Zmian Klimatu)
cjacyjne mają dać światu ramy współpracy na rzecz
Polska, której transformacja gospodarcza może być
zrównoważonego rozwoju. Zgromadzenie Ogólne ONZ
wzorem dla wielu krajów rozwijających się, odgrywa od
przyjmie Cele Zrównoważonego Rozwoju, zaś paryska
kilku lat bardzo ważną rolę w procesie klimatycznym.
Konferencja klimatyczna nowy traktat, dzięki któremu
Warszawska konferencja klimatyczna, na którą przy
wszystkie kraje świata wzmocnią wysiłki na rzecz po-
współpracy UN Global Compact, po raz pierwszy zapro-
wstrzymania zmian klimatu. Porozumienia te określą nowy
szono przedstawicieli biznesu, a także przewodniczenie
paradygmat rozwoju – rozwoju zrównoważonego, który
globalnym negocjacjom w roku ubiegłym, to przejawy
w równym stopniu będzie zdeterminowany potrzebą
naszego zaangażowania na rzecz sukcesu negocjacji.
podnoszenia standardów materialnych, dbałości o wymiar
społeczny, jak i koniecznością zachowania środowiska
i jego zasobów w stanie niepogorszonym.
UN Global Compact podejmuje inicjatywę na rzecz
stosowania w Polsce wytycznych ONZ. Nową jakość
wprowadzić może system dobrowolnej samoregulacji sek-
Dyskusja o ochronie klimatu, to również debata o spo-
tora prywatnego. To najrealniejszy model implementacji.
sobie zapewnienia zrównoważonego dostępu do zaso-
Współpraca przedsiębiorców, liderów działań ukierunko-
bów, w tym do wody, energii, powierzchni ziemi. Co roku,
wanych na środowisko, jak również dobra komunikacja
na ziemi przybywa 75 milionów ludzi. Różne prognozy
między sektorem publicznym a sektorem prywatnym,
wskazują, że w perspektywie życia jednego pokolenia
może przynieść pożądaną zmianę.
przybędzie ok. 2 miliardów ludzi, głównie w Afryce i Azji,
ludzi mających – tak samo, jak w innych częściach świata
– prawo do pracy, rozwoju, i bezpiecznych warunków
Tomasz Chruszczow
Przewodniczący UNFCCC SBSTA
(Organ ds. Naukowo Technicznych Konwencji
Ramowej NZ ds. Zmian Klimatu)
życia w pokoju. W perspektywie 2050 roku, świat będzie
musiał wyprodukować minimum 60% żywności więcej,
aby zaspokoić ich potrzeby.
Ochrona klimatu i cele zrównoważonego rozwoju, to
SŁOWO WSTĘPNE
odpowiedź na współczesne wyzwania, zarówno w wymiarze globalnym, regionalnym, jak i lokalnym. Ale również
09.
026
jest to swoista polisa na przyszłość. Wiele toczących
się obecne konfliktów, to wojny o surowce, o dostęp
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
027
GLOBAL COMPACT
Wytyczne ONZ ds. biznesu
i praw człowieka w działaniach
Komisji Europejskiej
Ewa Synowiec
Dyrektor Przedstawicielstwa
Komisji Europejskiej w Polsce
(UE). Gospodarka europejska buduje swoją kon-
Człowieka jest dla Komisji Europejskiej sprawą ważną,
kurencyjność na zasadzie przejrzystości i przy pełnym
dlatego też Komisja rekomenduje przyjęcie tych Wy-
poszanowaniu praw człowieka.
ANI
A UNI EUROPE
JS
KIE
Poza
UE
A
Na poziomie
Uni Europejskiej
B
N
C
DZ IESI
NY CZ
CZ
ON ENIU D
O W YTY ŁASZ
ES
P
Ą NA DWÓCH
kierowanych do poszczególnych krajów. Rezultatem tych
działań było wydanie w 2014 r. przez KE kompendium
stanowiącego przegląd działań podjętych w poszczególnych państwach członkowskich UE na rzecz wspierania
Odpowiedzialność za przestrzeganie praw człowieka
Znaczenie i wpływy przedsiębiorstw, zwłaszcza dużych
oraz zasad etyki leży zarówno po stronie państwa, jak
korporacji, poważnie wzrosły w ciągu ostatnich dekad.
i sektora prywatnego. Jeżeli rząd i władze publiczne będą
Wytyczne ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka dają możli-
UE prowadzi działania w celu wzmocnienia spo-
różnorodność działań podejmowanych w poszczególnych
chronić prawa człowieka w każdym aspekcie życia swoich
wość kontrolowania ich wpływów i działań oraz nakładają
łecznej odpowiedzialności biznesu dwukierunkowo:
krajach. Jak pokazało badanie, działania te mogą mieć
obywateli, to przełoży się to także na bardziej etyczne
na rządy państw członkowskich odpowiedzialność za
dokłada starań, aby Wytyczne ONZ były w pełni
IA UN UROPEJ
charakter miękki, np. prowadzenie
kampanii
promujących
ŁAN
SK
I
ZIA
ochronę praw człowieka przed naruszeniami ze strony
rozumiane i przestrzegane na poziomie Unii oraz
określone zachowania biznesu lub akcji informacyjnych
biznesu. Wytyczne te ustanawiają również globalne normy
promuje ich wdrażanie w swojej polityce zewnętrznej.
skierowanych do obywateli,
UElub też charakter twardy
obowiązujące władze publiczne i przedsiębiorców, jak
polegający na przyjmowaniu aktów prawnych narzucająYC
DZ IESI
cych określone rozwiązania
Z N Z C Z które muszą być
O N E N I Ui standardy,
YTYC
do skutecznych sposobów dochodzenia swoich praw.
strategii UE na lata 2011-2014 w zakresie społecznej
DW
przestrzegane przez przedsiębiorców
i innych uczestników
odpowiedzialności biznesu1, zdefiniowała ją, jako odpo-
obrotu gospodarczego.
MIĘKKIE
TWARDE
odpowiedzialności biznesu jest przekonanie, iż rządy
czeństwa. Odnotować należy zmianę wcześniejszego
odgrywają kluczową rolę w tej dziedzinie, gdyż właśnie
podejścia wyrażonego w sformułowaniu przedsiębior-
państwo jest główną instytucją odpowiedzialną za ochronę
stwa biorą, pod uwagę kwestie społeczne i dotyczące
praw człowieka – poprzez przyjmowanie odpowiedniego
ochrony środowiska naturalnego w swojej działalności
Standardy, zebrane w Wytycznych ONZ ds. Biznesu
prawodawstwa oraz zapewnienie jego pełnego wdrożenia
oraz w interakcjach z innymi podmiotami na zasadzie
i Praw Człowieka zostały w całości przyjęte przez Komisję
i przestrzegania. Z kolei zadaniem biznesu jest planowanie
dobrowolności2.
Europejską (KE), która wychodzi z założenia, że
prowadzenia działalności zgodnie z obowiązującymi nor-
GLOBAL COMPACT
N
również narzędzie zapewnienia ofiarom naruszeń dostępu
wiedzialność za skutki jego działalności wobec społe-
E
DZIAŁANIA na temat nowej
W 2011 DZIAŁANIA
r. KE, w swoim Komunikacie
Podstawą strategii KE w zakresie rozwijania społecznej
tylko biznes opierający swoją działalność na zasadach etycznych i poszanowaniu praw człowieka, zasługuje na
możliwość legalnego prowadzenia działań
na obszarze Unii Europejskiej
IE
D
OD
W
A
OW
PR
Dyrektor Przedstawicielstwa
KE
strategii na lata 2011-20143. Przegląd ten ujawnił ogromną
H
YZ ONZ
NA
CH
Ewa Synowiec
społecznej odpowiedzialności biznesu w ramach realizacji
J
i transparentne praktyki biznesowe.
SŁOWO WSTĘPNE
IAŁ
OD
W
A
OW
PR
tycznych państwom członkowskim Unii Europejskiej.
DZ
Natalia Szczucka
Dyrektor Przedstawicielstwa Regionalnego
J
Promowanie Wytycznych ONZ ds. Biznesu i Praw
10.
H
YZ ONZ
NA
CH
Promowanie
Wytycznych ONZ
028
WYTYCZNE ONZ
DO W
S
ES
ŁA
Ą NA
ÓCH P
KE
Kampanie
promujące
DZIAŁANIA
MIĘKKIE
DZIAŁANIA
TWARDE
Akty prawne
Wsparciem praktycznej realizacji Wytycznych ONZ było
mami prawnymi oraz ponoszenie odpowiedzialności za
Komunikat KE wezwał państwa członkowskie UE do
również wydanie przez KE szczegółowych rekomendacji
skutki społeczne i etyczne swoich działań, ich zgodność
„wypracowania lub aktualizacji do połowy 2012 r. pla-
w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu dla
z prawami człowieka oraz prawami konsumenta, a także
nów krajowych lub list priorytetowych działań na rzecz
trzech sektorów: informacji i komunikacji, naftowego
ich wpływ na środowisko naturalne.
promocji społecznej odpowiedzialności biznesu, jako
i gazowego oraz agencji zatrudnienia, jak również prze-
wsparcia w realizacji celów strategii Europa 2020”. Z tego
wodnika dla małych i średnich przedsiębiorstw.
powodu KE podjęła się w 2012 r. dokonania przeglądu
sytuacji w poszczególnych państwach w ramach zale-
W celu promocji różnych kwestii należących do
ceń dotyczących społecznej odpowiedzialności biznesu
obszaru społecznej odpowiedzialności biznesu oraz
GLOBAL COMPACT
029
GLOBAL COMPACT
01
02
03
upowszechniania dobrych praktyk w tym zakresie, KE
popiera wdrażanie proekologicznych rozwiązań na wszel-
dzież w działaniu” czy też poprzez finansowanie badań
podjęła już wiele ważnych inicjatyw. Należą do nich m.in.:
kich etapach wytwarzania i konsumpcji dóbr i usług. Aby
naukowych, pozwalających określić wpływ przestrzegania
– utworzenie wielostronnych platform komunikacji
umożliwić konsumentom i przedsiębiorcom wybieranie
zasad określonych Wytycznych ONZ na rozwój gospodarki
pomiędzy różnymi uczestnikami życia gospodarczego,
ekologicznych produktów i usług, Komisja opublikowała
i społeczeństwa.
poświęconych tematyce społecznej odpowiedzialności
specjalny komunikat dotyczący tworzenia wspólnego
biznesu w wybranych sektorach;
rynku „zielonych” produktów, umożliwiający pozyskanie
Działania Komisji Europejskiej na rzecz promowa-
informacji na temat wpływu danych wyrobów i ich pro-
nia społecznej odpowiedzialności biznesu w ramach
ducentów na środowisko naturalne . Dodatkowo KE
europejskiej polityki zagranicznej również przebiegają
– udzielanie wsparcia dla wdrażania przez małe
przyjęła też zalecenie skierowane zarówno do sektora
wielotorowo. W 2012 r. Komisja wydała „Komunikat na
i średnie przedsiębiorstwa zaleceń związanych ze spo-
prywatnego, jak i publicznego, dotyczące m.in. stoso-
temat handlu, wzrostu i rozwoju”11. W tym samym roku
łeczną odpowiedzialnością biznesu np. przez organizację
wania wspólnych metod pomiaru całkowitego wpływu
Rada UE przyjęła „Konkluzje dotyczące zabezpieczenia
spotkań przedstawicieli przedsiębiorstw zainteresowanych
na środowisko naturalne produktów (od ich produkcji
społecznego w ramach współpracy rozwojowej”12 oraz
tą tematyką, wydanie specjalnego poradnika dla przed-
do ich utylizacji) w celu promowania proekologicznych
Mapę Drogową, promującą rolę prywatnego biznesu
siębiorców poruszającego ważne społecznie kwestie,
postaw producentów, dostawców oraz konsumentów
we wspieraniu zrównoważonego rozwoju opartego na
jak np. wpływ zmian demograficznych na rynek pracy
dóbr i usług.
tzw. włączeniu społecznym w krajach rozwijających
– stworzenie w 2013 r. Europejskiej Nagrody w dziedzinie społecznej odpowiedzialności biznesu;
8
9
i efektywne wykorzystywanie zasobów ludzkich4;
04
– utworzenie specjalnej platformy wymiany dobrych
Instytucje UE czynią również starania na rzecz zapew-
przewodnik dla małych i średnich przedsiębiorstw mają
praktyk dla sektora komunikacji i informacji w celu lepszej
nienia spójności unijnej polityki w obszarach związanych
również zastosowanie do przedsiębiorstw działających
koordynacji działań podejmowanych w ramach wdrażania
z problematyką wpływu biznesu na prawa człowieka,
poza granicami UE. Działania UE w zakresie wdrażania
zasad związanych ze społeczną odpowiedzialnością biz-
w szczególności w obszarze prawa pracy, w zakresie:
zasad społecznej odpowiedzialności biznesu w polityce
nesu ;
przeciwdziałania pracy dzieci, pracy niewolniczej, han-
wobec krajów trzecich będą miały szczególne znaczenie
dlowi ludźmi, zwalczania różnych form dyskryminacji
w roku 2015 ogłoszonym Europejskim Rokiem na rzecz
i zagwarantowania równości płci oraz zapewnienia prawa
Współpracy Rozwojowej.
5
05
się13. Wspomniane powyżej wytyczne sektorowe oraz
– organizację konferencji poświęconych tematyce
aktywnego i zdrowego starzenia się.
Inną ważną inicjatywą związaną z promowaniem spo-
do swobodnego zrzeszania się i zawierania zbiorowych
łecznej odpowiedzialności biznesu było przygotowanie
układów pracy. W tym obszarze, w listopadzie 2014 r.
Jeśli chodzi o promowanie zasad społecznej odpowie-
przez unijną Agencję Wykonawczą ds. Zdrowia i Konsu-
opublikowano wyniki konsultacji społecznych10, które
dzialności biznesu w europejskiej polityce zagranicznej,
mentów (EAHC) naukowej analizy wpływu stanu zdrowia
zostały omówione podczas Forum Społecznej Odpo-
warto również wspomnieć o tym, iż Wytyczne ONZ
psychicznego pracowników na potencjał gospodarczy
wiedzialności Biznesu organizowanego przez KE w lutym
regularnie pojawiają się w działaniach dyplomatycznych
przedsiębiorstw i skutków chorób psychicznych na
2015 r., a następnie posłużą do przygotowania nowej
UE jako element dialogu politycznego z krajami trzecimi
gospodarkę państw7. W ramach tej analizy zwrócono
strategii na lata 2015-2020 w zakresie wdrażania w UE
oraz w negocjacjach gospodarczych, jako stały motyw
szczególną uwagę na konieczność promocji programów
zasad społecznej odpowiedzialności biznesu.
nowej generacji umów o wolnym handlu.
6
zapobiegania pojawianiu się zaburzeń psychicznych związanych z pracą. Wyniki badań pokazały, że skuteczne
W ramach wsparcia dla wdrażania tych zasad w pań-
zapobieganie chorobom psychicznym pracowników
stwach członkowskich UE Komisja zaproponowała również
pozytywnie wpływa na wydajność pracy i ogólny
wprowadzenie zmian do unijnych regulacji prawnych
poziom zatrudnienia w gospodarce.
dotyczących zamówień publicznych w celu przyjęcia
konkretnych rozwiązań promujących społeczną odpowie-
Dodatkowo KE prowadzi wielostronny dialog dotyczący
dzialność biznesu i troskę o stan środowiska naturalnego.
SŁOWO WSTĘPNE
wpływu biznesu na stan środowiska naturalnego i bada
030
zachowania konsumentów w kontekście troski o jego
W celu zapewnienia przestrzegania zasad społecznej
stan. W tym zakresie Komisja propaguje takie zacho-
odpowiedzialności biznesu na obszarze UE, Komisja
wania biznesu, które promują ograniczanie negatywnych
aktywnie promuje wdrażanie konkretnych rozwiązań
skutków, jakie prowadzenie różnego typu działalności
w obszarze edukacji, szkoleń i badań naukowych np.
gospodarczej może mieć na środowisko naturalne oraz
w ramach realizacji programu szkoleń i wolontariatu „Mło-
GLOBAL COMPACT
Poszanowanie praw człowieka musi
iść w parze z przestrzeganiem zasady
praworządności i równego traktowania
wszystkich grup społecznych (pracowników, konsumentów, pracodawców), gdzie
prawa wszystkich obywateli są chronione,
co sprzyja zrównoważonemu rozwojowi
gospodarczemu.
Ogromne wpływy i siłę prywatnego
biznesu można wykorzystać dla dobrych
celów – może on odmieniać ludzkie życie,
WYTYCZNE ONZ
jednocześnie prowadząc do korzystnych
zmian w całym społeczeństwie. Zdaniem
KE tylko biznes prowadzony z uwzględnieniem zasad odpowiedzialności społecznej
przyczynia się do odbudowy zaufania
w obrocie gospodarczym w Europie i na
całym świecie w obecnej pokryzysowej rzeczywistości.
Natalia Szczucka
Dyrektor Przedstawicielstwa Regionalnego
1. Communication from the Commission to the EP, the Council, the EESC
and CoR: A renewed EU strategy 2011-2014 for Corporate Social Responsibility, 25.10.2011, nr: COM(2011) 681 final.
2. Corporate Social Responsibility – National Public Policies in the EU
(Compendium 2014), ISBN 978-92-79-38875-0, DG EMPL - Unit C.1,
N. Williamson, A. Stampe-Knippel, T. Weber; zob.: http://ec.europa.eu/
social/publications.
3. Corporate Social Responsibility, op. cit.; zob. też: http://ec.europa.eu/
social/main.jsp?catId=331&langId=en.
4. Corporate Social Responsibility for Small and Medium-Sized Enterprises, 2013, DG ENTR - CSR Team, J. Knopf, B. Mayer-Scholl, ISBN:
978-92-79-27959-1; zob.: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/
sustainable-business/corporate-social-responsibility/sme/index_en.htm.
5. Concept Note - ICT4Society: Establishing a multi-stakeholder platform/network to advance Corporate Social Responsibility (CSR) in the ICT
sector (European Commission).
6. Agencja EAHC została zastąpiona przez Agencję Wykonawczą ds. Konsumentów, Zdrowia i Żywności (CHAFEA).
7. Economic analysis of workplace mental health promotion and mental
disorder prevention programmes and of their potential contribution to EU
health, social and economic policy objectives (May 2013); zob.: http://
ec.europa.eu/health/mental_health/docs/matrix_economic_analysis_
mh_promotion_en.pdf.
8. Communication from the Commission to the EP and the Council: Building the Single Market for Green Products Facilitating better information on the environmental performance of products and organisations,
09.04.2013 r., nr: COM(2013) 196 final.
9. Zalecenie KE z dn. 09.04.2013 r. w sprawie stosowania wspólnych
metod pomiaru efektywności środowiskowej w cyklu życia produktów
i organizacji oraz informowania o niej (Dz. U. 2013/179/UE).
10. The Corporate Social Responsibility Strategy of the European Commission - Results of the Public Consultation; – zob.: http://ec.europa.eu/
digital-agenda/en/news/results-public-consultation-eu-corporate-social-responsibility-strategy.
11. Communication from the Commission to the EP, the Council, the
EESC and the CoR: Trade, growth and development. Tailoring trade and
investment policy for those countries most in need, nr.: COM(2012) 22
final.
12. Council Conclusions on Social Protection in EU Development Cooperation 3191st Foreign Affairs-Development – Council meeting Luxembourg, 15.10.2012, – zob.: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/
cms_Data/docs/pressdata/EN/foraff/132875.pdf.
13. Communication of the Commission on “Strengthening the Role of the
Private Sector in Achieving Inclusive and Sustainable Growth in Developing Countries”; zob.: http://ec.europa.eu/smart-regulation/impact/planned_ia/docs/2014_devco_001_private_sector_communication_en.pdf.
GLOBAL COMPACT
031
GLOBAL COMPACT
Rozdział I
Wytyczne ONZ
dot. Biznesu i Praw Człowieka
– implementacja
Sekretarz Generalny ONZ wezwał wszytkie kraje człon-
W Polsce dyskusje na temat wdrożenia Wytycznych
kowskie Systemu ONZ do jak najszybszego wdrożenia
zapoczątkowaliśmy 10 grudnia 2014 roku, w rocznicę
Wytycznych ONZ dot. Biznesu i Praw Człowieka. We-
ustanowienia Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka,
zwanie to zostało poważnie potraktowane przez Komisję
zapraszając do koalicji Przedstawicielstwo Komisji Euro-
Europejską, która zaleciła wszystkim krajom członkow-
pejskiej, Rzecznika Praw Obywatelskich, administrację
skim Wspólnoty Europejskiej wdrożenie Wytycznych,
publiczną, dyplomację, biznes, związki zawodowe, świat
argumentując, że jest to szansa na dodatkowy impuls
nauki oraz organizacje pozarządowe. Niniejszy raport
dla wzrostu konkurencyjności europejskiej gospodarki.
jest kolejnym elementem prezentującym możliwe dro-
Założenie Komisji Europejskiej pokrywa się z wnioskami
gi dojścia do szybkiego wdrożenia Wytycznych przez
ONZ. Uważamy, że tylko etyczny biznes, dla którego
Polskę oraz, co ważniejsze, pokazując, jak szeroka jest
rozwoju przestrzeń budowana jest przez administrację
koalicja instytucji i osób, które wdrożenie przez Polskę
publiczną, może być fundamentem stabilnego wzrostu
Wytycznych popierają.
gospodarki europejskiej oraz przyczyni się do większego zaufania inwestorów międzynarodowych i pozwoli
Jako Krajowy Przedstawiciel Global Compact w Polsce
na poprawę konkurencyjności europejskiego biznesu.
mam głębokie przekonanie, że także rząd Polski podejmie
Poniższa mapa przedstawia dynamiczny przyrost krajów
aktywne działania, które doprowadzą do wdrożenia Wy-
członkowskich Wspólnoty Europejskiej, które wdrażanie
tycznych jeszcze w roku 2016. Wdrożenie przez Polskę
Wytycznych zakończyły, oraz tych, które ten proces
Wytycznych ONZ dot. Biznesu i Praw Człowieka będzie
rozpoczęły i planują go zakończyć w perspektywie naj-
dla UN Global Compact wyraźnym wskaźnikiem, że dla
bliższych 2 lat. Ważne, aby Polska szybko dołączyła do
administracji publicznej prawa człowieka w przestrzeni
grona tych krajów. Jeśli prace w Polsce nie zaczną się
gospodarczej są ważne i że dzięki mądremu ich wdrożeniu
w roku 2015, to mamy duże szanse, aby być jednym
polska gospodarka zyskuje jeszcze większą wiarygod-
z ostatnich krajów europejskich, które wdrożyły Wytyczne.
ność, a polskie firmy konkurencyjność międzynarodową.
Kamil Wyszkowski
Krajowy Przedstawiciel
Kamil Wyszkowski
Kraje, które posiadają Krajowe Plany
Wdrożenia Wytycznych ONZ
ROZDZIAŁ I
11.
032
WYTYCZNE ONZ
Kraje, które są w trakcie tworzenia
Krajowego Planu Wdrażania Wytycznych ONZ
Kraje, w których poczyniono kroki w celu
stworzenia Krajowego Planu Wdrażania
Wytycznych ONZ
GLOBAL COMPACT
Kraje członkowskie Wspólnoty Europejskiej, które zaangażowane
są w Krajowy Plan Wdrażania Wytycznych.
GLOBAL COMPACT
033
GLOBAL COMPACT
Prawa przedsiębiorcy
i prawa pracownika
WYTYCZNE ONZ
Jednym z podstawowych praw, które determinuje
zaufanie społeczeństwa do organów państwa jest prawo
do dobrej administracji. Niespójność i zmienność regulacji
prawnych, nadmierna biurokratyzacja oraz niezapewnienie
odpowiednich sił i środków dla właściwego działania
organów administracji publicznej stanowią wyzwania,
z którymi przedstawiciele Rzecznika mierzą się w co-
W świetle napływających skarg konieczne wydają się rozwiązania legislacyjne
zmierzające do uproszczenia prawa podatkowego.
dziennej pracy.
Rzecznik stoi na stanowisku, że sprawiedliwe
O skali wymienionych zjawisk świadczy procento-
warunki zatrudnienia to ważna część systemu spra-
wy udział skarg dotyczących prawa administracyjnego
wiedliwości społecznej. Tymczasem zdecydowanie
i gospodarczego we wnioskach składanych do Biura
odmienny jest status prawny osób związanych umową
Rzecznika Praw Obywatelskich. W 2013 r. stanowiły
o pracę w porównaniu z osobami zatrudnionymi na one 35% wniosków w nowych sprawach.
podstawie umowy cywilno‑prawnej. Podstawowe różnice
wynikające z odmiennych form zatrudnienia to trwałość
Wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka
stosunku pracy, kwestia odprowadzania składek na ubez-
opracowano z założeniem, że implementacja przed-
pieczenia społeczne, efektywność kontroli wykonywanej
stawionych w niej zasad przyczyni się do zwiększenia
pracy oraz zapewnienie bezpiecznych jej warunków.
poziomu ochrony praw jednostki przed negatywnym
wpływem biznesu. Wiedza o przysługujących obywate-
Dlatego też celem wielu działań podejmowanych przez
lowi prawach jest podstawą ich przestrzegania i ochrony.
Rzecznika Praw Obywatelskich jest dążenie do tego,
aby stanowione przepisy zapewniały równość praw
12.
Jak pokazuje praktyka, nawet znajomość obowiązujących regulacji prawnych nie zawsze jest jednak
Dr Ryszard Czerniawski
Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich
obywateli, a realizacja tych praw sprawiedliwe rozłożenie
ciężarów społecznych.
wystarczająca w przypadku, gdy są one mało przejrzyste
i często niedostosowane do aktualnej sytuacji gospodarczej. W postępowaniach prowadzonych przez Rzecznika
Dr Ryszard Czerniawski
Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich
taka tendencja uwidacznia się w sprawach dotyczących
przepisów prawa podatkowego.
Jednocześnie ilość modyfikacji ustaw podatkowych
w ostatnich latach świadczy o braku stabilności prawa
podatkowego w Polsce. Jest to odczuwalne przede
ROZDZIAŁ I
wszystkim przez osoby prowadzące małe i średnie przedsiębiorstwa.
034
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
035
GLOBAL COMPACT
Prawo do dobrego
prawa jednym
z Praw Człowieka
13.
Mariusz Haładyj
Podsekretarz Stanu
w Ministerstwie Gospodarki
WYTYCZNE ONZ
Sztuką bowiem jest, aby wymagania ustalone wobec
oceny wpływu wypełniane były nie w sposób czysto
formalistyczny, ale na podstawie rzetelnej i autentycznej
analizy. Aby konsultacje publiczne stały się rzeczywistym dialogiem z adresatami projektowanych przepisów,
trzeba przede wszystkim zmieniać długoletnie nawyki
i przyzwyczajenia oraz wyposażyć administrację w nowe
korzystnych regulacji. Ocena wpływu jest procesem wspo-
kompetencje. Konsultacje publiczne mają bowiem rze-
magającym podejmowanie decyzji poprzez dostarczenie
czywisty sens wówczas, gdy strona społeczna ma po-
możliwie pełnej informacji na temat możliwych wariantów
czucie partnerskiego udziału w procesie tworzenia prawa.
rozwiązań konkretnego problemu oraz potencjalnych
Z drugiej strony, im bardziej zgłaszane uwagi będą rze-
skutków (kosztów i korzyści) ich wprowadzenia. Rozpo-
czowe i konstruktywne, tym konsultacje będą się stawały
czyna się jeszcze przed opracowaniem założeń projektu
coraz bardziej pożądanym etapem procesu legislacyj-
aktu normatywnego, tj. od identyfikacji i analizy problemu.
nego przez samych projektodawców. By prawo było
W ramach tej oceny dokonuje się analizy potencjalnych
jasne i czytelne, konieczne jest zatem wspólne działanie,
skutków społecznych i gospodarczych proponowanych
ale i wzajemne zrozumienie.
rozwiązań (OSR ex-ante), jak również oceny funkcjonowania obowiązujących regulacji (OSR ex-post). W przy-
Prawidłowo funkcjonujący system oceny wpływu, dzięki
padku oceny dokonywanej w zakresie uregulowań już
analitycznemu przedstawieniu prognozowanych skutków
funkcjonujących, ma ona dostarczyć informacji na temat
podejmowanych działań, pozwala nie tylko na identyfikację
stopnia osiągnięcia zakładanych celów, faktycznych
najważniejszych szans i ryzyk, jakie niesie ze sobą nowa
skutków regulacji, problemów związanych z jej funkcjo-
regulacja, ale i na ocenę potrzeby wprowadzenia regulacji
nowaniem oraz rekomendacji w zakresie ewentualnych
Jednym z wyznaczników nowoczesnego demokra-
Istotnym instrumentem doskonalenia prawa jest
prawnej oraz innych ewentualnie możliwych opcji działa-
działań korygujących.
tycznego państwa prawa jest jakość otoczenia regulacyj-
ocena wpływu wraz z konsultacjami publicznymi, która ma
nia. Ocena ta rozpoczynana na odpowiednio wczesnym
nego. Dlatego jednym z priorytetów Ministra Gospodarki
zapewniać tworzenie rzeczywiście potrzebnych i korzyst-
etapie prac w oparciu o rzetelne dane (polityka oparta
Integralną częścią oceny wpływu jest współpraca
jest podejmowanie działań w zakresie jego doskonale-
nych regulacji prawnych, dostosowanych do wyzwań
na dowodach), wspomaga podejmowanie właściwych
z obywatelami umożliwiająca włączenie ich w proces
nia. Podstawowym celem regulacji przygotowywanych
i oczekiwań społecznych i gospodarczych.
decyzji, zapobiegając wprowadzaniu kosztownych lub nie-
tworzenia prawa, a także rozszerzająca zakres i jakość
w Ministerstwie Gospodarki jest urzeczywistnianie
wykorzystywanych informacji. Konsultacje publiczZadaniem administracji jest słuchanie obywateli, w tym
ne przyczyniają się do budowania społeczeństwa
noczesnym zagwarantowaniu jej wykonywania w duchu
ekspertów w poszczególnych dziedzinach naszego
obywatelskiego poprzez umożliwienie obywate-
społecznej gospodarki rynkowej oraz uwzględnieniu
życia. Jest to najbardziej efektywny sposób czerpania
lom włączenia się w życie polityczno-gospodarcze
aktualnej sytuacji społecznej i gospodarczej.
inspiracji do działania w celu zajmowania się problemami
kraju oraz stwarzając im możliwość do wyrażania opinii
przez nich wskazywanymi. Dlatego zmieniliśmy podejście
w kwestii zamierzeń i prac rządu. W konsekwencji
Prawo oddziałuje na wszystkie sfery nasze-
do procesu tworzenia prawa i większą uwagę poświę-
takiego podejścia prawo jest lepiej dostosowane
go życia, dlatego obywatele mają prawo oczeki-
camy zarówno ocenie skutków regulacji ex-post, jak
do rzeczywistych potrzeb obywateli.
wać, że przepisy będą wysokiej jakości. Wytyczne
i ex-ante oraz konsultacjom publicznym. To jest również
ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka wskazują m.in.
klucz do przełamywania barier komunikacyjnych między
na obowiązki państw w zakresie ochrony praw człowieka
państwem a obywatelami. Takie podejście wymaga nie
podczas ustanawiania ram funkcjonowania gospodarki.
tylko działań od strony formalnej, ale również zmiany
ROZDZIAŁ I
konstytucyjnej zasady wolności gospodarczej przy jed-
ukształtowanych przez lata postaw, co zawsze wymaga czasu z uwagi na konieczność przestawienia
dotychczasowej wieloletniej praktyki.
036
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
037
GLOBAL COMPACT
Zapoznanie się z opiniami różnych stron na jak
Obywatele oczekują od prawa dwóch pozornie
najwcześniejszym etapie prac pozwala zawczasu na
sprzecznych rzeczy: z jednej strony umożliwiania im jak
identyfikację ewentualnych błędów i przygotowanie roz-
najszerszego i najbardziej efektywnego zaspokajania
wiązania właściwie odpowiadającego na zidentyfikowany
swoich potrzeb, z drugiej – zapewnienia im maksymalnej
problem. Opracowywane rozwiązania mogą wówczas
ochrony. Zgodnie z Wytycznymi ONZ ds. Biznesu i Praw
WYTYCZNE ONZ
uwzględniać zróżnicowane potrzeby obywateli, przed-
W obliczu wyzwań, jakie stoją przed gospodarką,
Człowieka, zapewnienie ochrony prawom poszczególnych
Dla Polski z epoki transformacji ustrojowej ma to tym
siębiorców, czy też poszczególnych grup, środowisk
bardzo ważne staje się budowanie i wzmacnianie
jednostek jest jednym z głównych zadań poszczególnych
większe znaczenie, ponieważ działania zmierzające do
i instytucji pozarządowych. Konsultacje służą wymianie
w Polsce nie tylko kapitału ludzkiego, ale również
państw.
poprawy otoczenia prawnego zwiększają zaufanie do
poglądów oraz są kluczowym sposobem włączania
kapitału społecznego, upowszechnianie współpracy
obywateli w proces podejmowania decyzji.
oraz promowanie postaw koncyliacyjnych zamiast
Wyzwaniem dla prawodawcy staje się odpowied-
społeczeństwa obywatelskiego. Stąd tak dużą wagę
konfrontacyjnych. To pozwala budować stałe więzi
nie wyważenie tych dwóch kierunków, tak aby przy
Ministerstwo Gospodarki przykłada, oprócz doskonalenia
Obywatele uczestniczący w konsultacjach są
gospodarcze między partnerami biznesowymi oparte
akceptowalnym poziomie bezpieczeństwa prawo nie
samego procesu tworzenia prawa, także do poprawy pra-
źródłem wiedzy i rekomendacji dla administracji
na zaufaniu, co ma fundamentalne znaczenie także dla
było zbyt represyjne. Dlatego tak istotne staje się ciągłe
wa już obowiązującego, poprzez ograniczanie zbędnych
poprzez wsparcie w zakresie gromadzenia brakują-
rozwoju gospodarczego kraju i podnoszenia dobrobytu
podnoszenie jakości prawa poprzez profesjonalizację
obowiązków, czy też poprawę przejrzystości przepisów.
cych danych, poszerzania wiedzy na temat problemów
obywateli. Takie partnerskie podejście można urzeczywist-
oceny wpływu regulacji, która jest najlepszym narzędziem
Oszczędności z przeprowadzonych ostatnio działań sza-
społeczno-gospodarczych oraz przedstawienia różnych
nić poprzez rozwiązywanie sporów na drodze mediacji lub
do zapewnienia efektywnego bezpieczeństwa, tzn. tak
cuje się na setki milionów godzin oszczędzonych przez
poglądów na daną sprawę.
arbitrażu, które są alternatywą dla dłuższych postępowań
aby w jak najmniejszym stopniu ingerować w wolności
obywateli i przedsiębiorców. Ma to praktyczny i wymierny
sądowych. Przy mediacji strony muszą przestawić swoje
innych ludzi.
efekt ekonomiczny i zachęca do podejmowania dzia-
Rozpoczęta dyskusja na temat Wytycznych ONZ
myślenie z udowadniania swojej racji i wykazywania
ds. Biznesu i Praw Człowieka, również pod kątem
błędów drugiej strony, co jest charakterystyczne dla
przeniesienia ich na polski grunt stanowi świetną
postępowania przed sądem, na myślenie o konstruk-
okazję do upowszechniania rzetelnych postaw w obrocie
tywnym sposobie rozwiązania sporu, akceptowanym
gospodarczym.
przez obie strony. Dzięki temu, strony po rozwiązaniu
sporu w sposób polubowny są w stanie kontynuować
Nieuczciwa konkurencja w biznesie
szkodzi bowiem nie tylko państwu, w konsekwencji jego obywatelom obniżając
przychody budżetu państwa, ale również
samym przedsiębiorcom uczestniczącym
w tym obrocie.
swoje relacje gospodarcze. Wpływa to zatem na jakość
i efektywność obrotu gospodarczego. W przypadku
rozstrzygnięcia sporu przez sąd, współpraca między
rządów prawa, a tym samym stanowią wkład w budowę
łalności gospodarczej bez szkody dla bezpieczeństwa
Stąd wzrost znaczenia oceny wpływu
na poszczególne obszary życia – chodzi
o możliwie szerokie rozpoznanie efektów
różnych wariantów rozwiązań i wybór tego
optymalnego, który przy najmniejszych
obciążeniach i ograniczeniach w poszczególnych sferach życia wprowadza żądany
poziom bezpieczeństwa.
obrotu gospodarczego.
W świetle przedstawionych rozważań, dyskusja nad
Wytycznymi ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka
staje się również okazją do dyskusji o procesie tworzenia
prawa pod kątem realizowania postulatu zapewnienia
obywatelom bezpieczeństwa przy jak najmniejszych
ograniczeniach.
kontrahentami zazwyczaj się kończy. Przy czym nawet
najlepsze prawo będzie niewystarczające, bez zmiany
postaw uczestników obrotu gospodarczego.
Dlatego w ramach Oceny Skutków Regulacji bada się
wpływ regulacji nie tylko na finanse publiczne, ale także
Mariusz Haładyj
Podsekretarz Stanu
w Ministerstwie Gospodarki
na przedsiębiorców, w tym na mikro, małych i średnich,
rodzinę, obywateli i gospodarstwa domowe. Ponadto
sprawdza się również oddziaływanie proponowanych
rozwiązań na ewentualny wzrost obciążeń regulacyjnych
i biurokracji, rynek pracy, środowisko naturalne, rozwój
ROZDZIAŁ I
regionalny, demografię, informatyzację czy zdrowie.
038
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
039
GLOBAL COMPACT
Etyczny biznes a rynek pracy
w kontekście Wytycznych ONZ
ds. Biznesu i Praw Człowieka
WYTYCZNE ONZ
minować kandydatów do pracy ze względu na przyna-
dawcę praw człowieka-pracownika, w szczególności
leżność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie lub
jego praw osobistych, jest dobrym wstępem do
orientację seksualną, to urząd pracy nie może przyjąć
budowania właściwych relacji pomiędzy pracodawcą
tej oferty. Przepisy regulujące usługi rynku pracy dążą
a pracownikiem, mających na celu zapewnienie mu
do wyłączania ze współpracy z urzędami pracy tych
nie tylko godziwego wynagrodzenia, ale i godnej
pracodawców, którzy naruszają lub łamią prawo pracy.
pracy, której warunkiem wstępnym jest równe traktowanie i niedyskryminacja.
W obszarze działalności agencji zatrudnienia, przeja-
14.
Jacek Męcina
Prof. UW dr hab., Sekretarz Stanu
w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
certyfikowanie działalności tych agencji, podlegającej także
pracowników i poszukujących pracy, tak, aby przekładało
licznym regułom prawnym, w tym wpisowi do rejestru
się to na sukcesy przedsiębiorstw i całej gospodarki.
agencji zatrudnienia. Spośród nich, wprost odwołujące
Niewątpliwie sprzyja temu wyzwaniu rola koordynatora re-
się do etyki agencji zatrudnienia, są takie warunki, jak np.:
alizacji Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 (SRKL)
nieposiadanie zaległości z tytułu podatków, składek na
pełniona przez ministra właściwego do spraw pracy.
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz na Fundusz
Celem głównym SRKL jest rozwijanie kapitału ludzkiego
wdrażanie Wytycznych ONZ, wskazała 3 sektory, w któ-
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracow-
przez wydobywanie potencjału osób, tak aby mogły one
rych prawa człowieka zasługują na szczególną uwagę.
niczych, niekaralność za przestępstwa i wykroczenia
w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, politycznym
Jednym z nich jest obszar działalności agencji zatrudnienia
przeciwko swoim klientom, takie jak pobieranie od nich
i ekonomicznym na wszystkich etapach życia. Zakres
i pośrednictwa pracy.
nienależnych opłat, współpracowanie z organami zatrud-
działań jest szeroki i odpowiada zamierzeniom rządu na
nienia w zakresie realizacji polityki rynku pracy.
najbliższe lata. Obejmuje zagadnienia z obszaru opieki
– w tym praw pracowniczych – i godności człowieka,
Patrząc szerzej na wspomniany obszar, trzeba powie-
zawartych w Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka
dzieć, że świadczenie i korzystanie z usług rynku pracy
i fundamentalnych konwencjach Międzynarodowej Organi-
również podlega etyce w swoim funkcjonowaniu, czyli
zacji Pracy. Identyfikacja zagrożeń dla zobowiązań biznesu
wymaga przestrzegania norm rzetelnego i odpowiedzial-
w dziedzinie praw człowieka nie jest łatwa i wymaga
nego postępowania we wzajemnych relacjach klientów
całościowej analizy wpływu, jaki dana firma wywiera na
i interesariuszy. Za klientów rynku pracy uznaje się przede
swoich interesariuszy i na środowisko. Pewne sektory, jak
wszystkim poszukujących pracy i pracodawców, w tym
np: wydobycie ropy czy gazu, bądź odzieżowy, zwłaszcza
szeroko rozumiany biznes. Do interesariuszy zaliczyć
Tylko doceniony pracownik, który jasno zda sobie
rynku pracy, jak też działania skierowane do seniorów,
w odniesieniu do łańcucha dostaw – stanowią już dobrze
można szerokie spektrum podmiotów, takich jak instytucje
z tego sprawę, będzie skłonny wiązać swoją przyszłość
będące odpowiedzią na problemy związane ze starzeniem
zidentyfikowane obszary, w których zagrożenie łama-
edukacyjne, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia,
z daną firmą. Z kolei, przekonanie po stronie pracodaw-
się społeczeństwa.
niem praw człowieka jest realne. Niemniej, warto sobie
czy organizacje społeczne.
cy, iż kapitał ten nie tylko należy odpowiednio chronić
uzmysłowić, że groźba pogwałcenia tych praw istnieje
prenatalnej, opieki nad matką i dzieckiem, pomocy ro-
Największym kapitałem przedsiębiorstwa są jego pracownicy. Bez ich określonych działań i oczekiwanych zachowań
osiąganie nakreślonych celów będzie niezwykle trudne – czasem wręcz niemożliwe.
dzinom z małymi dziećmi, działania dotyczące modernizacji systemu edukacji szkolnej, w tym zawodowej.
Przewidziane są działania dla poprawy jakości studiów
magisterskich i doktoranckich, oraz dostosowania edukacji
wyższej do wymogów współczesnego i przyszłego rynku
pracy oraz działania mające służyć poprawie sytuacji na
i wzmacniać, ale też umiejętnie rozwijać, stanowi ważny
Należy dążyć do tworzenia dalszych zdrowych relacji
Na poziomie operacyjnym (praktycznego działania)
element w budowaniu świadomości – po obydwu stro-
na rynku pracy poprzez stosowanie szerokiego wachlarza
przykładem etycznego zachowania biznesu na rynku pracy
nach tego specyficznego dialogu, toczącego się nieprze-
działań o wymiarze etycznym, wynikających ze społecz-
jest poszukiwanie pracowników poprzez zgłaszanie ofert
rwanie pomiędzy jego głównymi uczestnikami. Gromadząc
nej odpowiedzialności biznesu i znaleźć odpowiednie
Opracowane przez agendę ONZ Wytyczne ds. Biznesu
do publicznych służb zatrudnienia, których fundamentalne
określone zasoby ludzkie muszą oni postępować tak, by
spoiwo pomiędzy osiąganiem właściwych wskaźników
i Praw Człowieka stanowią istotny element zasad idei
zasady to m.in.: nieodpłatne pośrednictwo pracy dla
z jednej strony móc pozyskać jak najlepszy zespół kom-
ekonomicznych a zabezpieczeniem podstawowych
Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw CSR,
bezrobotnych i poszukujących pracy oraz pracodawców,
petentnych, zasobnych w wiedzę i umiejętności ludzi,
praw pracowniczych.
a wspierane przez inne uregulowania, jak ISO 26000 czy
a także równość oznaczająca obowiązek udzielania
z drugiej zaś tworzyć warunki zachęcające do aktywnego
wytyczne OECD ukierunkowują interesariuszy i wskazują,
pomocy w znalezieniu zatrudnienia wszystkim. Jeżeli
uczestniczenia w życiu przedsiębiorstwa i identyfikowania
że tylko biznes przestrzegający wymienionych praw
pracodawca zawarł w ofercie pracy wymagania, które
się z jego działalnością. Poszanowanie przez praco-
jest biznesem etycznym i jednocześnie społecz-
naruszają zasadę równego traktowania i mogą dyskry-
niezależnie od dziedziny działalności przedsiębiorstwa
i jego wielkości.
ROZDZIAŁ I
Istotne jest promowanie i wspieranie rozwoju potencjału
nie odpowiedzialnym. Komisja Europejska, inicjując
Etyczny biznes przestrzega podstawowych praw
040
wem troski państwa o poszanowanie praw człowieka jest
GLOBAL COMPACT
Jacek Męcina
Prof. UW dr hab., Sekretarz Stanu
w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
GLOBAL COMPACT
041
GLOBAL COMPACT
Rola Wytycznych ONZ
ds. Biznesu i Praw
Człowieka w poprawie
standardów etycznego
prowadzenia biznesu
w Polsce
WYTYCZNE ONZ
wać. Protesty pracownicze uruchomiły reakcję pracodawców oraz zwiększyły ich wrażliwość. Zaczęły także
interesować konsumentów. Efektem było powstawanie
organizacji pozarządowych zajmujących się społeczną
odpowiedzialnością biznesu, promujących dobre praktyki
wśród przedsiębiorców, wskazujących rozwiązania na
Jednym z najważniejszych współczesnych wyzwań
przyszłość, poszukujących drogowskazów w między-
dla praw człowieka w kontekście biznesu jest rozwój
narodowych dokumentach. Tematem zainteresowały
nowych technologii i społeczeństwa informacyjnego.
się również wiodące związki zawodowe oraz organizacje
Informacja staje się bowiem towarem, zaś nowe
pracodawców.
technologie pozwalają na większe kontrolowanie
zarówno potrzeb konsumentów, jak i pracowników.
ROZDZIAŁ I
15.
042
Adam Bodnar
Wiceprezes Zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka,
adiunkt w Zakładzie Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji UW,
Członek Rady Dyrektorów Funduszu ONZ na rzecz Ofiar Tortur
Polska znajduje się w szczególnym momencie jeśli
odczuła jednak w praktyce, co oznacza zaniedbanie
chodzi o przestrzeganie praw człowieka w biznesie.
ochrony praw człowieka w biznesie. Masowe protesty
Minęło już 25 lat od początku transformacji ustrojowej
pracownicze, wykorzystywanie pracowników w super-
i gospodarczej. Ten czas można podzielić na okres
marketach, problemy w działalności związkowej w no-
budowania instytucji demokratycznych oraz tworzenia
woczesnych przedsiębiorstwach – wtedy uświadomiono
gwarancji dla ochrony praw i wolności jednostki w de-
sobie, że prawa człowieka mogą mieć także znaczenie
mokracji. Był to okres kształtowania gwarancji w obszarze
horyzontalne – kiedy to godność, wolność, autonomia
tzw. relacji wertykalnych, a więc między władzą publiczną
jednostki naruszana jest przez podmioty prywatne, zaś
a jednostką. Po przystąpieniu do Unii Europejskiej, Polska
władze publiczne okazują się zbyt słabe, aby zareago-
GLOBAL COMPACT
Oblicze polskiego biznesu zmieniło się w porów-
Powoduje to zagrożenie dla prawa do prywatności,
naniu z okresem lat 90., kiedy to postępował proces
dlatego jednym z najważniejszych aktów prawnych ne-
prywatyzacji i wielkich inwestycji zagranicznych. Giełda
gocjowanych w Unii Europejskiej jest obecnie nowe
Papierów Wartościowych w Warszawie jest aktywnym
Rozporządzenie o ochronie danych osobowych. Nie
regulatorem standardów dla wielu spółek, także w zakresie
bez przyczyny tak długo dyskutuje się na temat takich
zasad corporate governance oraz stworzeniu
zagadnień, jak prawo do zapomnienia (w kontekście
Respect Index. Istotną rolę odgrywają spółki, w które
działalności serwisu Google). Wątpliwości budzą metody
kapitałowo zaangażowany jest Skarb Państwa. Można od
pozyskiwania informacji oraz danych osobowych przez
nich wymagać więcej – nie tylko nastawienia na czysty
przedsiębiorstwa biznesowe. Ze szczególną ostrożnością
zysk, ale także respektowania zasad konstytucyjnych.
należy podchodzić do regulowania zasad współpracy
Polskie przedsiębiorstwa (także te z kapitałem zagra-
spółek komunikacyjnych czy teleinformatycznych ze
nicznym) coraz odważniej inwestują na innych rynkach
służbami zapewniającymi bezpieczeństwo. Działalność
lub korzystają z dostawców działających w odległych
globalnych koncernów powoduje wątpliwości odnośnie
państwach. Z punktu widzenia praw człowieka stwarza
istnienia faktycznej kontroli nad nimi ze strony niezależnego
to nowe wyzwania, ale także powinno dopingować
suwerena czy jakiegokolwiek państwa, a to prowadzi
organizacje pozarządowe do aktywniejszego działania
do niejasności odnośnie pozycji jednostki w stosunku
w zakresie monitorowania przestrzegania standardów
do korporacji. W Polsce powyższa debata również ma
praw człowieka przez takie podmioty.
miejsce, czego wyrazem była nieufność wobec umów
handlowych, takich jak ACTA czy obecnie wobec TTIP.
Polscy przedsiębiorcy są także pod
wpływem wyzwań globalnych, wynikających ze zmieniających się sposobów
prowadzenia działalności gospodarczej
oraz otoczenia biznesowego.
Drugim wyzwaniem dla relacji między prawami człowieka a biznesem jest ochrona praw pracowniczych.
Wielu przedsiębiorców powszechnie stosuje tzw. umowy
śmieciowe (umowy o dzieło, umowy zlecenia) w sytuacjach, kiedy osoby nimi objęte powinny mieć wszystkie
GLOBAL COMPACT
043
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
do naruszeń praw człowieka. Powinno to być zadanie
niania władzy autorytarnej w innych państwach? Są to
dla wszystkich rodzajów władz. Natomiast szczególny
pytania, na które coraz częściej będą próbowały sobie
obowiązek spoczywa na przedsiębiorcach – krótkotermi-
odpowiedzieć krajowe organizacje.
nowo brak przestrzegania praw człowieka w działalności
gospodarczej może się opłacać. Długoterminowo jed-
gwarancje wynikające z umowy o pracę. Stosowanie
takich alternatywnych rozwiązań nie zawsze jest dobrowolne. Pracodawcy dość swobodnie mogą wykorzystywać
sytuację bezrobocia, deficyt dostępnych miejsc pracy
w niektórych regionach czy miastach, i warunkować podjęcie działalności zarobkowej tzw. samozatrudnieniem. Inny
W Polsce nie wystarczy już promowanie
dobrych praktyk biznesowych. Konieczne
jest także aktywne monitorowanie, czy
korporacje działające poza granicami Polski nie przyczyniają się do naruszeń praw
człowieka.
problem to działalność związkowa, która jest wśród wielu
nak już nie. Trudno wyobrazić sobie zbudowanie marki
lecz jest faktycznie wdrożona do codziennej działalności.
przedsiębiorcy, zaufania i przywiązania pracowników,
Wciąż jednak wśród wielu przedsiębiorców można spo-
konsumentów oraz kontrahentów, jeśli lekceważy się
tkać się z praktykami dyskryminacyjnymi, ograniczaniem
podstawowe wartości konstytucyjne oraz demokra-
możliwości awansu dla kobiet, odmową zatrudniania
tyczne. Nie stanie się to dzięki magicznym zaklęciom,
kobiet w ciąży. Debata na temat wprowadzenia kwot
czy wybiórczej polityce promowania niektórych dobrych
ze względu na płeć w zarządach i radach nadzorczych
praktyk. Będzie to możliwe jedynie dzięki codziennym
prywatnych przedsiębiorców praktycznie niepożądana.
Temu zainteresowaniu będzie towarzyszyć stopnio-
nie prowadzi do realnych zmian, co potwierdza liczba
audytom i konsekwentnemu, całościowemu wdrażaniu
W praktyce podejmują oni działania, które utrudniają
wy wzrost świadomości konsumentów, który w przy-
kobiet zasiadających na najwyższych stanowiskach
zasad dotyczących praw człowieka. W niektórych pań-
założenie jakiegokolwiek związku zawodowego czy rozwi-
padku niektórych przedsiębiorców może przerodzić
w spółkach giełdowych. W najbliższym czasie przyjęta
stwach istnieją wręcz firmy i organizacje konsultingowe,
nięcie jego działalności. Z kolei działalność dysydencka,
się wręcz w bezkompromisowe protesty, a w konse-
zostanie prawdopodobnie dyrektywa horyzontalna UE,
które doradzają przedsiębiorcom w sprawach aktualnych
niepokorna, opierająca się dyktatowi pracodawców jest
kwencji będzie prowadzić do zmiany postaw. W Polsce
która przewiduje zakaz dyskryminacji ze względu na
i potencjalnych naruszeń praw człowieka. Źródłem
uciszana. Największe organizacje związkowe, mające
pojawiające się sporadycznie bojkoty konsumenckie
różne cechy w dostępie do dóbr i usług powszechnie
odniesienia nie może być wyłącznie polskie prawo,
przede wszystkim zaplecze w dużych przedsiębiorstwach,
przypominają przedsiębiorcom wyzwanie na miarę chwi-
oferowanych. Jej wdrożenie może okazać się trudne,
gdyż Wytyczne ONZ ujmują to, co czasami nieuchwyt-
są o wiele mniej aktywne w przedsiębiorstwach zbudowa-
lowego zarządzania kryzysem. Można się jednak spodzie-
gdyż zakaz dyskryminacji jest w niej postawiony naprzeciw
ne – być może formalnie legalne, ale niezgodne
nych już w odrodzonej Polsce. Powyższy problem dotyczy
wać, że prędzej czy później polska gospodarka dołączy
wolności działalności gospodarczej. Bez odpowiedniego
z zasadami etyki lub przyczyniające się do łamania god-
nie tylko przedsiębiorców, ale też władz publicznych, które
pod tym względem do typowych rynków zachodnich.
zakorzenienia polityki równościowej w działalności firm,
ności ludzi żyjących w innych państwach, na innych
wprowadzanie tego typu instrumentów może okazać
kontynentach. Tam mogą nie sięgać oczy zarządzających
nie sprawują należytej kontroli nad nadużywaniem umów
śmieciowych, a jednocześnie nie są w stanie uprościć
Czwarte wyzwanie to polityka równościowa prowa-
się problematyczne. Brak polityki równościowej będzie
firmą, ale któregoś dnia sięgną oczy zatroskanych kon-
zasad zatrudnienia, tak aby przedsiębiorcy byli mniej
dzona przez polskich przedsiębiorców. Przestrzeganie
także negatywnie wpływał na kształtowanie rynku pracy,
sumentów.
skłonni do korzystania z alternatyw.
zasady równości oraz zakazu niedyskryminacji jest
szczególnie w wyniku coraz większych migracji wewnątrz
częścią kultury korporacyjnej w licznych spółkach,
UE oraz napływającej fali imigrantów.
Trzecie wyzwanie to coraz większa aktywność pol-
ale głównie tych z kapitałem zagranicznym. To właśnie
skich przedsiębiorców poza granicami kraju. To budzi
w nich polityka równościowa istnieje nie tylko na papierze,
zainteresowanie z punktu widzenia etyki tzw. łańcucha
dostaw (supply chain). Powstaje pytanie, czy przenoszenie
produkcji do państw wschodnich nie rodzi konsekwencji
w postaci korzystania z pracy niewolniczej lub urągającej
podstawowym standardom bezpieczeństwa i higieny
W obliczu powyższych wyzwań polskiemu biznesowi, ale także rządowi, potrzebny jest moralny kompas. Takim kompasem
mogą być Wytyczne ONZ ds. Praw
Człowieka i Biznesu (UN Guiding Principles on Business and Human Rights).
Adam Bodnar
Wiceprezes Zarządu
Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka,
adiunkt w Zakładzie Praw Człowieka Wydziału
Prawa i Administracji UW,
Członek Rady Dyrektorów Funduszu
ONZ na rzecz Ofiar Tortur.
pracy? Czy eksploracja złóż minerałów poza granicami
kraju nie prowadzi do naruszeń praw lokalnej ludności?
Nie wystarczy ich promocja oraz uświadomienie
Czy polscy przedsiębiorcy eksportują technologie, które
przedsiębiorcom, że takie Wytyczne w ogóle istnieją.
mogą prowadzić do naruszeń praw człowieka i umac-
Konieczna jest dbałość ze strony władzy publicznej
ROZDZIAŁ I
o to, czy w działalności gospodarczej nie dochodzi
044
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
045
GLOBAL COMPACT
Krajowy plan
wdrażania Wytycznych
ONZ ds. Biznesu
i Praw Człowieka
– rekomendacje
WYTYCZNE ONZ
międzynarodowych dotyczących praw człowieka (I Filar
cy.16 Dotąd działania w tym zakresie koncentrowały się
Wytycznych ONZ, Wytyczne 1-10) ;
w Europie, lecz w ostatnim okresie także kraje rozwijające
3
• przedsiębiorstw z odpowiedzialności za przestrze-
się, np. Chile, Kolumbia czy Tanzania zobowiązały się do
gania i poszanowanie praw człowieka w ich działaniu (II Filar
ich opracowania. Również i kraje rozwinięte dotychczas
Wytycznych ONZ, Wytyczne 11-24); oraz
• zarówno państw jak i przesiębiorstw z obowiązku zapewnienia skutecznych państwowych i pozapaństwowych,
zachowujące się w sposób zachowawczy, przystąpiły
do prac – w tym m.in. USA gdzie pod wpływem nacisku
organizacji społeczeństwa obywatelskiego17 Prezydent
sądowych i pozasądowych mechanizmów rozpatrywania
Obama ogłosił we wrześniu 2014 r. rozpoczęcie prac nad
skarg na naruszenia praw człowieka przez przedsiębiorstwa
KPWW przez administrację Stanów Zjednoczonych18.
i skutecznych środków zaradczych (III Filar Wytycznych
ONZ, Wytyczne 25-31).
Wyzwania i dobre praktyki w opracowywaniu KPWW
były także przedmiotem pogłębionej, kilkudniowej dyskusji
16.
Aby ułatwić zrozumienie zebranych w dokumencie 31
na III Forum ONZ19, do której punktem wyjścia były prezen-
zasad, zakreślających kto, co i jakie działania powinien
tacje Państw, które już opracowały KPWW, sprawozdania
podejmować, by zapewnić wdrożenie Wytycznych ONZ
z konsultacji regionalnych20 ale przede wszystkim wytyczne
zgodnie z ich duchem i zapobiec błędnym interpretacjom,
odnoszące się do procesu i zawartości KPWW opracowane
Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka oraz
przez GR ONZ na podstawie ponad rocznego procesu
Grupa Robocza ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka (dalej
obejmującego m.in. analizy dotychczasowych procesów
Dokumentem, który tak diametralnie odmienił podejście
GR ONZ) opracowały swoiste przewodniki skierowane
i doświadczeń Państw, które KPWW już opracowały lub
wszystkich interesariuszy, były opracowane przez prof.
osobno do przedsiębiorstw4, jak i – m.in. w postaci raportu
nad którymi pracują; i konsultacji ze wszystkimi grupami
Ruggiego i przyjęte jednogłośnie w 2011 r. rezolucją nr
opracowanego przez w/w Grupę Roboczą i przyjętego przez
interesariuszy, w tym Państwami21.
Beata Faracik
Prezeska Zarządu Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu,
ekspertka Global Compact w Polsce ds. Praw Człowieka
A/HRC/17/4 Rady Praw Człowieka ONZ Wytyczne ONZ
ds. Biznesu i Praw Człowieka (UN Guiding Principles on
Business and Human Rights: Implementing the United
celem krajowych planów wdrażania Wytycznych ONZ, rozu-
Wytyczne ONZ), które podkreślają, że aby zapewnić posza-
państw jest to odnoszące się do potrzeby opracowania
mianych jako opracowane i przyjęte przez rząd dokumenty
nownie praw człowieka w kontekście biznesu, konieczna
i wdrożenia krajowych planów działań na rzecz implemen-
określające priorytety, działania i przyszłe zobowiązania
jest współpraca i działanie wszystkich stron, a szczególnie
tacji Wytycznych ONZ (dalej Krajowe Plany Wdrażania
administracji publicznej odnoszące się do praw człowieka
wywiązywanie się:
Wytycznych ONZ, KPWW), rozumianych jako opracowane
w kontekście biznesu, jest zapobieżenie naruszeniom praw
i przyjęte przez rząd, regularnie aktualizowane doku-
człowieka oraz wzmocnienie ich ochrony przed takowymi
menty o wymiarze strategicznym, określające priorytety,
ze strony przedsiębiorstw, m.in. dzięki przeprowadzeniu
działania i przyszłe zobowiązania administracji publicznej
inkluzywnego, angażującego wszystkie grupy interesariuszy
odnoszące się do praw człowieka w kontekście biznesu.
procesu polegającego na zidentyfikowaniu potrzeb, luk
ten był próbą uregulowania w sposób prawnie wiążący
Od czasu przyjęcia Wytycznych w 2011 r., zarówno Rada
w „literze” i praktyce stosowania obowiązującego prawa
kwestii odpowiedzialności przedsiębiorstw za naruszenia
Praw Człowieka, jak i szereg instytucji wezwało państwa
(w tym na poziomie aktów wykonawczych) wymagających
do wypracowania krajowych planów wdrażania Wytycz-
reakcji, oraz praktycznych i realnych do zrealizowania celów
nych ONZ, w tym m.in.: Komisja Europejska7, Parlament
i działań mających doprowadzić do ich realizacji. KPWW
Europejski8, Rada Unii Europejskiej9 i Rada Europy10, co
powinny też opierać się na zasadzie równego traktowania,
zaowocowało opracowaniem KPWW przez m.in. Wielką
zakazu dyskryminacji, inkluzywności i udziału, odpowiedzial-
Brytanię11, Holandię12, Danię13, Włochy14, Hiszpanię15
ności prawnej i rządów prawa, z uwzględnieniem aspektów
a wkrótce i Finlandię; oraz rozpoczęciem procesu ich
gender szczególnie w odniesieniu do grup bardziej niż inne
opracowywania przez wiele innych, w tym m.in. Niem-
narażonych na naruszenia praw człowieka, jak obrońcy
Gdy w 2005 r. profesor John Ruggie obejmował
mandat Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka, niewielu wie-
TRZY FILARY KPWW
rzyło, że uda mu się przełamać głęboko spolaryzowaną
debatę, która towarzyszyła procesowi prac nad „Draft
01
UN Norms on Business and Human Rights”. Dokument
praw człowieka1. A jednak gdy w 2012 r. ponad 1000
uczestników zebrało się w Genewie na I Forum ONZ dotyczącym Biznesu i Praw Człowieka, nie tylko dominowała
02
03
odpowiedzialność
przedsiębiorstw
za przestrzeganie
praw człowieka
ochrona praw
człowieka przed
naruszeniami ze
strony osób trzecic
konstruktywna atmosfera ale, co istotniejsze, dyskusje
ochrona prawna
państw jak i firm
za przestrzeganie
praw człowieka
A UNI EUROPE
ANI
JS
IAŁ
I A U N I E U R O P E JKI E
DZ AŁAN
SK
I
IE
Z
D
J
• państw ze spoczywającego na nich, każdym z nich
01
zapewnienia poszanowania praw człowieka w kontekście
osobna i wszystkich razem,UE
obowiązku zapewnienia ochrony
w ogóle mają je szanować.
GLOBAL COMPACT
UE
praw człowieka przed naruszeniami ze strony osób trzecich,
N
H
H ON
Y Z YOZ NN Z Z
NA ACH
CH
działalności biznesu, a nie wokół tego, czy przedsiębiorstwa
J
toczyły się wokół najbardziej efektywnych metod i praktyk
OD
OWD A
W R OA W
OP W
PR
ROZDZIAŁ I
Jak podkreślono w raporcie GR ONZ, podstawowym
Jednym z najistotniejszych zaleceń skierowanych do
Nations „Protect, Respect and Remedy” Framework2; dalej:
046
Zgromadzenie Ogólne ONZ5 – do administracji publicznej6.
YC Z
D Z I ENS I zgodnie z
w tym przedsiębiorstw,
umów
Z N postanowieniami
CC
DO N I E SE N I U D
Y T Y C NSYZ Z
Z OE S I E N O W
C
CŁZA
N E Ą NIAU DDW
O ÓWCYHT YP Ł A S Z
SĄ N
A DWÓCH P
praw człowieka.22
GLOBAL COMPACT
047
GLOBAL COMPACT
Ważne jest, aby KPWW odnosiły się do działań administracji publicznej mających na celu realizację wytycznych
angażowane w prace nad KPWW dobrze rozumiały, co
jest istotą praw człowieka w kontekście biznesu.
Konferencja poświęcona wdrożeniu Wytycznych ONZ
• zapoznać się, choćby ku inspiracji, nie tylko z takimi
dotyczących Biznesu i Praw Człowieka w Polsce zorganizo-
planami już opracowanymi przez inne kraje, ale także ich
ujętych w filarze I i po części III Wytycznych ONZ, a nie
6. Dokonanie oceny stanu kompatybilności prawa
wana przez UN Global Compact Polska w grudniu 2014 r.,
oceną dokonaną przez niezależne ośrodki badawcze26
poprzestawały na opisie zastanego stanu faktycznego (co
i polityki państwa z Wytycznymi ONZ i zidentyfikowanie
w której wzięło udział szereg przedstawicieli admi-
na zlecenie niektórych rządów i przez organizacje poza-
jest słabością włoskiego KPWW) czy sprowadzały się do
braków w dotychczasowym wdrażaniu Wytycznych przez
nistracji rządowej i innych organów państwa pol-
rządowe27, rekomendacjami interesariuszy28, narzędziami
zaleceń kierowanych pod adresem przedsiębiorstw. To nie
państwo i przedsiębiorstwa (np. może to przybrać formę
skiego, daje nadzieję na zmianę nastawienia
mającymi za zadanie wesprzeć państwa w pracach
biznes jest zobowiązany do realizacji KPWW lecz konkretne
analiz zrobionych na zlecenie administracji niezależnym
administracji publicznej do Wytycznych ONZ. Choć
nad KPWW29;
organy i insytutcje administracji publicznej, tak na poziomie
ośrodkom badawczym posiadającym zaawansowaną
bowiem Polska przyjęła zobowiązanie wypracowa-
• przyjrzeć się inicjatywom ustawodawczym na pozio-
rządowym, jak i samorządowym. Oczywiście pracom i dzia-
ekspertyzę w zakresie praw człowieka, aby zapewnić
nia KPWW aprobując Konkluzje Rady UE z 2012 r.
mie krajowym w USA, Francji, Szwajcarii czy Wielkiej
łaniom administracji publicznej powinny towarzyszyć działania
obiektywność oceny, jak to zrobiły m.in. Szwajcaria
i zadeklarowała Komisji Europejskiej podjęcie działań
Brytanii, które mają wypełnić luki prawne sprzyjające
po stronie przedsiębiorstw, które zgodnie ze wskazaniem
i Norwegia ).
w tym kierunku, dotychczas zdecydowana większość działań
naruszeniom praw człowieka30;
23
24
Wytycznych ONZ i niezależnie od aktywności państw (lub
7. Przeprowadzenie konsultacji z interesariuszami i zi-
w tym zakresie była inicjowana przez środowiska
• dokonać przeglądu zaleceń ds. praw człowieka
ich braku) mają obowiązek podjąć działania wdrażające
dentyfikowanie obszarów priorytetowych, uwzględniając
pozarządowe . A warto te działania podjąć zarówno
skierowanych pod adresem polskiego rządu przez różne
w zakresie II filaru Wytycznych ONZ, odnoszącego się
krótki, średni i długi horyzont czasowy ich realizacji.
ze względu na prawa człowieka, ale i fakt, że brak dzia-
ciała traktatowe ONZ oraz inne państwa, np. w ramach
łania ze strony polskiej administracji przekłada się na
Powszechnego Przeglądu Okresowego31;
do obowiązku zapewnienia poszanownia praw człowieka
w ich działalności.
się do wypracowywania KPWW powinien obejmować
następujące etapy:
Opracowanie wstępnego projektu KPWW
• rozważyć zaproszenie, wzorem niektórych państw,
które zamiast już teraz przy wsparciu państwa budować
GR ONZ do Polski i przeprowadzenie warsztatów
8. Opracowanie projektu KPWW.
swoje kompetencje w zakresie np. należytej staranności
poświęconych wdrażaniu Wytycznych ONZ.
9. Przeprowadzenie konsultacji projektu z zaintereso-
w zakresie praw człowieka (human rights due diligence),
wanymi interesariuszami.
wkrótce będą musiały się zmierzyć z wymaganiami ds.
Należy także zaprosić do dyskusji nad kształtem proce-
raportowania konkretnych informacji, posiadania odpo-
su wypracowywania KPWW wszystkich interesariuszy32,
wiednich procesów monitorowania pochodzenia surow-
szczególnie, że gotowość do włączenia się w takie
ców w ich produktach czy funkcjonowania sprawnych
prace sygnalizowały wielokrotnie zarówno organizacje
procedur skargowych w firmie, po to aby móc sprostać
pozarządowe, jak i związki zawodowe oraz niektóre
oczekiwaniom swoich partnerów biznesowych z innych
organizacje reprezentujace środowisko biznesu. Warto
krajów, gdzie podobne regulacje zostały już wprowa-
z tej gotowości skorzystać i wypracować w oparciu
dzone. Ponadto, wbrew powszechnemu w administracji
o szerokie konsultacje społeczne kompleksowy i spójny
12. Zapewnienie i umożliwienie monitorowania procesu
przekonaniu, że przedsiębiorcy chcą być zostawieni
Krajowy Plan Wdrażania Wytycznych ONZ cieszący się
przez ciało reprezentujące wszystkie kluczowe grupy
sami sobie, biznes oczekuje wskazówek od rządu. Brak
zrozumieniem i zaangażowaniem administracji publicz-
interesariuszy.
działania na tym etapie spowoduje, ze firmy polskie nie
nej i akceptacją społeczną, a tym samym zwiększający
będą przygotowane na wymagania i oczekiwania swoich
poziom zaufania do państwa i do biznesu. Plan, który
zagranicznych partnerów.
dzięki usystematyzowaniu i zapewnieniu komplemen-
10. Opracowanie finalnego KPWW i jego publiczna
FAZA 01
Zainicjowanie procesu
1. Podjęcie i opublikowanie przez rząd formalnego
oświadczenia o decyzji opracowania KPWW.
2. Stworzenie ram do sprawnego funkcjonowania
współpracy interministerialnej i wskazanie instytucji (jednej
lub kilku łącznie) odpowiedzialnej/ych za opracowanie KPWW.
3. Wypracowanie formuły umożliwiającej konsultacje
inauguracja.
FAZA 04
Wdrożenie KPWW
11. Wdrożenie działań przewidzianych w KPWW oraz
kontynuacja współpracy międzyresortowej.
i włączenie/zaangażowanie różnych pozarządowych
interesariuszy w proces prac nad KPWW.
4. Opracowanie i opublikowanie harmonogramu prac
oraz dedykowanie na ten cel niezbędnych środków.
FAZA 02
Ocena sytuacji i konsultacje
FAZA 05
Aktualizacja KPWW
tarności działań w różnych obszarach tematycznych
13. Dokonanie oceny wpływu wdrożenia poprzedniego
Niniejszy tekst ze względu na krótki format nie aspiruje
oraz wsparciu społeczeństwa, wykorzysta także syner-
KPWW i zidentyfikowanie obszarów, w których nadal
do ujęcia i zaprezentowania w sposób kompleksowy
gię pomiędzy działaniami podejmowanymi przez rząd,
istnieją braki i które wymagają dalszych działań.
złożoności zaleceń ds. opracowania KPWW oraz szans
biznes oraz poszczególne grupy społeczne i zawodowe.
i wyzwań, które w procesie jego opracowania mogą się
Razem osiągniemy więcej.
14. Przeprowadzenie konsultacji z interesariuszami
5. Podjęcie działań mających na celu zrozumienie
25
zmniejszenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw,
FAZA 03
Zgodnie z rekomendacjami ONZ, proces odnoszący
ROZDZIAŁ I
WYTYCZNE ONZ
i zidentyfikowanie obszarów priorytetowych.
istoty negatywnego wpływu przedsiębiorstw na prawa
15. Opracowanie zaktualizowanego KPWW, przepro-
człowieka, aby mieć pewność, że osoby/instytucje za-
wadzenie jego konsultacji, opracowanie wersji końcowej
pojawić. Niemniej warto wskazać kilka sugestii, których
uwzględnienie może usprawnić proces prowadzący do
wypracowania polskiego KPWW. Warto zatem:
Beata Faracik
Prezeska Zarządu Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu,
ekspertka Global Compact w Polsce ds. praw człowieka
i jej inauguracja.
048
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
049
GLOBAL COMPACT
1. D. Weissbrodt, M. Kruger, Norms on the Responsibilities of
10. Komitet Ministrów, Declaration of the Committee of Mini-
(http://www.uzp.gov.pl/cmsws/page/GetFile1.aspx?attid=6888),
30. Szczególnie interesujące jest ustawodawstwo dot. monitoro-
Transnational Corporations and Other Business Enterprises with
sters on the UN Guiding Principles on Business and Human Rights
czy, niestety nigdy w Polsce nie opracowane, Krajowe Plany Wdra-
wania łańcucha dostaw w przypadku wybranych sektorów pod kątem
Regard to Human Rights, The American Journal of International
z 16.4.2014), https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=2185745&Si-
żania Praw Człowieka (zob. m.in. OHCHR, Handbook on National
poszanowania praw człowieka lub firm inwestujących w określonych
Law, Vol. 97, No. 4 (2003), s. 901-922.
te=CM
Human Rights Plans of Action, ONZ, 2002, http://www.ohchr.org/
krajach (np. określone regulacje Frank Dodd Act w USA) czy tzw.
Documents/Publications/training10en.pdf).
obowiązek duty of care nad którym obecnie pracują parlamenty we
2. Special Representative on Business and Human Rights,
11. https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads
United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights:
attachment_data/file/236901/BHR_Action_Plan_-_final_on-
Implementing the United Nations “Protect, Respect and Remedy”
Framework, adopted by the United Nations Human Rights Council,
UN Doc. A/HRC/17/31 (June 2011); wersja polska: Wytyczne dotyczące biznesu i praw człowieka. Wdrażanie Dokumentu Ramowego
ONZ „Chronić, Szanować i Naprawiać, Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu, Częstochowa, 2014, http://pihrb.org/wp-content/
uploads/2014/10/Wytyczne-ONZ-UNGPs-BHR-PL_web_PIHRB.pdf
3. Warto przypomnieć, że obowiązek zapewnienia przez państwa
przestrzegania praw człowieka w kontekście biznesu, tj. przed ich
line_version_1_.pdf
12. http://www.netherlandsmission.org/appendices/actionplanbhr.html
13. http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Business/NationalPlans/Denmark_NationalPlanBHR.pdf
14. http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Business/NationalPlans/NationalPlanActionItaly.pdf
15. http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Business/NationalPlans/Spain_NationalPlanBHR.doc
23. Swiss Centre of Expertise in Human Rights (SCHR) and
31. http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/PAGES/PLSession1.aspx
Rights Implementation in Switzerland. A Baseline Study on the
32. W polskim kontekście wydaje się, że jednym z dobrych forów do
Business and Human Rights Situation in Switzerland, 2014; www.
rozpoczęcia takiej dyskusji jest Zespół ds. Społecznej Odpowiedzialności
ohchr.org/Documents/Issues/Business/NationalPlans/HRAndBusi-
Przedsiębiorstw, ciało doradcze Ministra Gospodarki. Choć należy też
nessBaselineSwitzerland.pdf;
uznać za godny pożałowania fakt, że podobny zespół funkcjonujący
24. Mark B. Taylor, Fafo, A Mapping Analysis: The State Duty to
przy Premierze – a więc o znacznie mocniejszym umocowaniu , został
Protect [Norway], http://business-humanrights.org/en/norway-map-
rozwiązany decyzją Premiera bez podania powodów i konsultacji
ping-gap-analysis-for-a-natl-action-plan-on-business-human-rights
z interesariuszami, w tym członkami Zespołu, w 2013 r.
25. Np. zorganizowanie w styczniu 2013 r. wizyty w Polsce
16. Aktualne informacje nt. działań na rzecz wdrożenia Wytycz-
jednego z członków GR ONZ, dr. M.K. Addo, obejmującej szereg kon-
m.in. z ratyfikowanych przez państwa umów międzynarodowych
nych ONZ są dostępne na stronie Biura Wysokiego Komisarza ds.
sultacji z różnymi grupami interesariuszy, seminarium i konferencję
w zakresie praw człowieka. Ciała traktatowe ONZ, które kolejno
Praw Człowieka - http://www.ohchr.org/EN/Issues/Business/Pages/
międzynarodową z udziałem przedstawicieli Komisji Europejskiej,
opracowywują General Comments ds. Biznesu i Praw Człowieka,
NationalActionPlans.aspx oraz na stronie Business and Human
Parlamentu Europejskiego i przedstawicieli MSZ kilku krajów przez
np. CRC General comment nr 16; prace nad General Comment
Rights Resource Centre - http://business-humanrights.org/en/
Sekcję Praw Człowieka i Biznesu, funkcjonującą wówczas w Insty-
w tym zakresie prowadzone przez Komitet Praw Gospodarczych,
un-guiding-principles/implementation-tools-examples/implemen-
tucie Allerhanda, we współpracy z innymi partnerami (FES, NSZZ
Społecznych i Kulturalnych, nie pozostawiają w tym względzie
tation-by-governments/by-type-of-initiative/nation l-action-plans
Solidarność, Fundacja Helsińska, UNGC, Forum Odpowiedzialnego
17. http://accountabilityroundtable.org/analysis/campaign-
4. OHCHR, The Corporate Responsibility to Respect Human Rights,
2011, www.ohchr.org/Documents/Publications/HR.PUB.12.2_En.pdf
-for-us-government-to-develop-a-national-action-plan-on-business-and-human-rights/
5. Report of the UN Working Group on the issues of human
18. http://www.whitehouse.gov/blog/2014/11/20/
rights and transnational corporations and business enterprises,
announcement-opportunity-provide-input-us-national-
A/69/263 z 5 sierpnia 2014 r. dot. Krajowych planów wdrażania
-action-plan-responsible-business19. http://www.ohchr.org/EN/Issues/Business/Forum/Page-
Wytycznych ONZ.
6. Guidance on National Action Plans on Business and Human
s/2014ForumonBusinessandHumanRights.aspx
Biznesu; www.prawaczlowiekaibiznes.allerhand.pl
26. Np. http://www.swisspeace.ch/fileadmin/user_upload/
Media/Publications/Essentials/Essential_4_2013.pdf
27. Np. http://accountabilityroundtable.org/wp-content/
uploads/2014/10/ICAR-ECCJ-Assessments-of-Existing-NAPs.pdf
28. Np. Faracik B., Szymonek J., Odpowiedzialność Prawna Przedsiębiorstw Za Naruszenia Praw Człowieka, [w]: Global Compact Yearbook
Poland 2014, UN Global Compact Polska, 2014, str. 276-279 (http://
Rights, UN Working Group on Business and Human Rights, 2014,
20. M.in. 14th ASEM Seminar on Human Rights, Hanoi, listopad
ungc.org.pl/projekty/global-compact-yearbook-2014/); Switzerland’s
http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Business/UNWG_%20
2014, http://pihrb.org/pipczib-na-14-asem-asia-europe-seminar-
Home state duty to protect against corporate abuse, ICJ, 2010; http://
NAPGuidance.pdf
-on-human-rights-w-wietnamie-18-20-listopada-2014/
www.fastenopfer.ch/data/media/dokumente/entwicklungspolitik/
7. Komunikat Komisji Europejskiej z 25.10.2011 r. „Odnowiona
21. Guidance on National Action Plans on Business and Human
strategia UE na lata 2011-14 dotycząca społecznej odpowiedzial-
Rights, UN Working Group on Business and Human Rights, 2014,
ności przedsiębiorstw”, COM(2011) 681;
http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Business/UNWG_%20
8. Parlament Europejski, Komisja Spraw Zagranicznych, Sprawozdanie w sprawie przeglądu strategii UE w zakresie praw
człowieka (2012/2062(INI)) , A7-0378/2012 z 19.11.2012.
9. http://pihrb.org/pipczib-na-14-asem-asia-europe-seminar-on-human-rights-w-wietnamie-18-20-listopada-2014/
NAPGuidance.pdf
Francji i Szwajcarii.
University of Zurich Centre for Human Rights Studies, Human
naruszeniem przez strony trzecie, w tym przedsiębiorstwa, wynika
żadnych wątpliwości.
ROZDZIAŁ I
WYTYCZNE ONZ
soziale_ unternehmensverantwortung/menschenrechte_in_tnc/
ch_state_duty.pdf
29. Obok w/w zaleceń GR ONZ warto wspomnieć m.in. rekomendacje zawarte w m.in. publikacji ICAR i Duńskiego Instytutu
22. Jako narzędzie realizacji polityki państwa w jakimś obszarze
Praw Człowieka z 2014 r. “National Action Plans on Business and
tematycznym, Krajowe Plany Wdrażania, określane także Krajowymi
Human Rights: Toolkit for the Development, Implementation, and Review
Planami Działań, nie są zatem niczym nowym – funkcjonują od
of State Commitments to Business and Human Rights Frameworks”
lat w odniesieniu do szerokiego wahlarza zagadnień, np. Krajowe
(http://accountabilityroundtable.org/analysis/napsreport/).
Plany Działania na rzecz zrównoważonych zamówień publicznych
050
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
051
GLOBAL COMPACT
Wytyczne ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka
jako narządzie wsparcia zatrudniania osób
niepełnosprawnych w sektorze prywatnym.
17.
Jarosław Duda
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej,
Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych,
Mimo tego dane te wskazują na ogromną
potrzebę istotnej poprawy w tym zakresie.
debaty Global Compact doświadczenia wskazujące , że tylko
oraz Związkami Zawodowymi (w tym szczególnie praco-
etyczny biznes ma właściwe fundamenty dla rozwoju i dla
dawców zatrudniających osoby niepełnosprawne), jak
budowania przewag konkurencyjnych na rynkach zarówno
i ze środowiskami pracodawców. Rola tych organizacji
lokalnym, jak i globalnym. Wytyczne ONZ mogą i powinny
wydaje się szczególnie ważka i będziemy do ich współ-
stać się kolejnym obok Konwencji ONZ o prawach osób
pracy sięgać szczególnie w zakresie realizacji procedur
niepełnosprawnych, narzędziem do pełnej realizacji praw
dochodzenia naruszonych praw. Ratyfikacja przez Polskę
osób niepełnosprawnych, w zakresie zatrudnienia. Wspo-
Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporzą-
mnieć tu trzeba, że zgodnie z art. 27 Konwencji państwa
dzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r., skutkuje
zobowiązują się szczególnie do popierania zatrudniania
obowiązkiem wdrażania jej postanowień. Za koordynację
osób niepełnosprawnych w sektorze prywatnym, poprzez
wykonywania Konwencji na poziomie centralnym odpo-
odpowiednią politykę i środki, które mogą obejmować pro-
wiada Minister Pracy i Polityki Społecznej, który powołał
gramy działań pozytywnych, zachęty i inne działania. Bardzo
Zespół do spraw wykonywania postanowień Konwencji.
ważnym elementem jest fakt , iż wkład wytycznych nie
Wiele zadań z zakresu polityki społecznej, które dotyczą
i sprawiedliwości. Zbyt często to zwykli ludzie walczą
Klasyczny system zatrudnienia Osób Niepełno-
polega na mnożeniu nowych zobowiązań w ramach
wprost osób niepełnosprawnych, określonych jest nie
o postęp w tej dziedzinie: odważne kobiety i mężczyźni,
sprawnych, wypracowany w ciągu wielu lat doświad-
prawa międzynarodowego, ale na objaśnieniu tego,
tylko w aktach prawnych, ale i w różnych programach
dążący do zapewnienia ochrony własnych praw i praw
czeń, opierał się na zapewnieniu tym osobom pracy
co wynika z obowiązujących standardów i praktyk
i strategiach rządowych. Tak stać się może także w za-
innych, niezłomni w swoich wysiłkach, by prawa człowieka
w warunkach chronionych. Rolę tę pełnią w Polsce głównie
dla państw i przedsiębiorstw (wdrażając tym samym
kresie wdrażania omawianych wytycznych. Ich realizacja
były naprawdę przestrzegane na co dzień.”
Zakłady Pracy Chronionej. Zakład Pracy Chronionej (ZPCH)
zawarte w Konwencji zalecenia art. 8 dotyczącego podno-
może także służyć lepszemu i pełniejszemu wykonywaniu
jest przedsiębiorstwem i działa w celu osiągania zysków,
szenie poziomu świadomości społecznej oraz uznawanie
postanowień Konwencji. Tym samym warto rozważyć
„Prawa człowieka leżą u podstaw wolności, pokoju, rozwoju
ROZDZIAŁ I
WYTYCZNE ONZ
jednak decydując się na zatrudnienie znacznej liczby osób
umiejętności, zasług i zdolności osób niepełnosprawnych
czy kwestie wdrażania wytycznych nie powinny stać się
Jako Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełno-
niepełnosprawnych, musi być szczególnie przystosowany
oraz ich wkładu w miejscu pracy i na rynku pracy) połą-
przedmiotem zainteresowania Zespołu. W pracach nad
sprawnych, do zadań którego należy m.in. inicjowanie
do ich potrzeb, zgodnie z obowiązującym prawem w ZPCH
czeniu ich w jeden logicznie spójny i wszechstronny model
wdrożeniem wytycznych w zakresie wspierania zatrud-
i realizacja działań zmierzających do ograniczenia skut-
musi zostać zapewniona doraźna i specjalistyczna opie-
oraz na zidentyfikowaniu braków obecnego systemu oraz
nienia osób niepełnosprawnych, zamierzamy też się-
ków niepełnosprawności i barier utrudniających osobom
ka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne. Tym
udoskonaleniu go. Wytyczne powinny stać się jednym
gać (w oparciu o dobre doświadczenia ze współpracy
niepełnosprawnym funkcjonowanie w społeczeństwie,
samym zapewniając osobom niepełnosprawnym wysoki
z kluczowych narzędzi dotyczących przestrzegania praw
z UNDP w przygotowaniach do ratyfikacji Konwencji ) do
jestem szczególnie zainteresowany wdrożeniem w praktyce
poziom komfortu zatrudnienia, jest to system kosztowny,
człowieka w codziennej praktyce prowadzenia działalności
współpracy z Global Compact. Program Global Com-
tytułowych Wytycznych ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka
wymagający znacznego zakresu dotowania ze środków
gospodarczej i pomagających realizować strategię określa-
pact w Polsce „Biznes a prawa człowieka – przyjęcie
– w celu wspomożenia tych wspomnianych w słowach
publicznych (w tym PFRON). Udział pracowników ZPCH
jącą społeczną odpowiedzialnoś biznesu.
Wytycznych ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka”, wy-
Sekretarza Generalnego, dzielnych ludzi w codziennych
w stosunku do ogółu pracowników niepełnosprawnych,
wysiłkach na rzecz realizacji ich praw, w tym szczególnie
zarejestrowanych w systemie dofinansowań PFRON jest
prawa do godziwej pracy. Zainteresowanie moje koncen-
nadal bardzo wysoki – w grudniu 2013 r. wynosił 66,4%.
truje się oczywiście (nie umniejszając znaczenia innych
Wskazuje to na konieczność sięgnięcia do rezerw jakie
grup szczególnie wrażliwych) na zagadnieniach związa-
w zakresie zatrudnienia osób niepełnosprawnych istnieją
nych z przezwyciężaniem barier i wspieraniem zatrudnienia
na otwartym rynku pracy, w tym szczególnie w sekto-
pt. „Chronić, Szanować, Naprawiać”. Wypracowanie
liczni przedstawiciele administracji publicznej, w tym re-
Osób Niepełnosprawnych. W Polsce populacja osób
rze prywatnym. Tymczasem jak wskazują liczne badania
krajowych planów wdrożenia Wytycznych ONZ, zgodnie z za-
prezentanci Pełnomocnika i Państwowego Funduszu Re-
niepełnosprawnych według danych pochodzących
w zatrudnieniu Osób Niepełnosprawnych na otwartym
leceniem Unii Europejskiej, stało się również zobowiązaniem
habilitacyjnego Osób Niepełnosprawnych. Wspomniana
z Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011
rynku pracy występują istotne bariery. Pracodawcy jako
wszystkich państw członkowskich UE. We wdrażaniu wytycz-
debata i publikowany raport są dobrym przykładem, jak
wynosiła ogółem 4,7 mln. Z tej grupy około połowa
część społeczeństwa obracają się w kręgu stereotypów
nych w zakresie dotyczącym zadań Pełnomocnika dobrym
instytucje systemu ONZ mogą wspomagać lokalne procesy
(2,5 mln) mogłaby, zdaniem ekspertów, podjąć się
i uprzedzeń wobec niepełnosprawnych i obawiają się
pomysłem wydaje się sięgnięcie do wypróbowanych praktyk
wdrażania międzynarodowych rozwiązań wspomagających
pracy zawodowej, jednak tylko nieco ponad jed-
o wynik ekonomiczny swego przedsiębiorstwa. Sku-
stosowanych w pracach nad ratyfikacją Konwencji dot. Osób
rozwój społeczny i gospodarczy.
na czwarta jest aktywna zawodowo (współczynnik
teczne wdrożenie powyższych wytycznych daje szanse
Niepełnosprawnych. W pracach tych agendy rządowe,
aktywności zawodowej w 2013 r. wyniósł 27,3%).
na przełamywanie tychże barier. Wdrożenie w praktyce
w tym Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej i Pełnomocnik,
Od 2007 roku odnotowuje się znaczny wzrost współ-
wytycznych jest przy tym ważne nie tylko ze względu na (na
współpracowały ściśle zarówno ze środowiskami organizacji
czynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrud-
pewno najważniejszy) aspekt realizacji praw człowieka, ale
pozarządowych reprezentujących osoby niepełnosprawne
nienia osób niepełnosprawnych, szczególnie tych
także biorąc pod uwagę prezentowane przez organizatora
daje się dobrą okazją do przedyskutowania rozwiązań
Nowy standard wskazuje, w jaki sposób
biznes i państwa powinny wdrażać ramowe
wytyczne przyjęte przez ONZ w 2008 r.
stosowanych w innych krajach oraz dobrych praktyk
biznesu i administracji, które powinny stać się inspiracją
dla jak najpełniejszego wdrażania Wytycznych w Polsce.
W inauguracji debaty na ten temat, aktywny udział wzięli
Jarosław Duda
Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych,
w wieku produkcyjnym.
052
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
053
GLOBAL COMPACT
Zatrudnienie osób niepełnosprawnych leży
w interesie przedsiębiorców
Wytyczne ONZ ds. Biznesu i Prawa Człowieka w połączeniu
z dopłatami ze strony PFRON, jako potencjalny system zachęt
dla przedsiębiorców, zmierzający do zatrudnienia osób niepełnosprawnych
18.
Teresa Hernik
Prezes Zarządu Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
otrzymać ze środków PFRON zwrot miesięcznych
przedmiotowy, innowacyjny projekt „Trener Pracy”, jako
kosztów zatrudnienia pracowników pomagających
sposób na zwiększenie zatrudnienia osób niepełnospraw-
pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy w zakresie
nych. Celem projektu jest podniesienie szans na zatrud-
czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem,
nienie osób niepełnosprawnych poprzez wypracowanie,
a także czynności niemożliwych lub trudnych do samo-
przetestowanie oraz wdrożenie ujednoliconych procedur
dzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego
naboru, szkolenia, monitorowania i zarządzania pracą Trenera
na stanowisku pracy.
Pracy, jako skutecznej formy aktywizacji zawodowej osób
niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy.
Pracodawca, który zatrudnia co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy musi
dokonywać miesięcznych wpłat na Państwowy Fundusz
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Jednak w chwili gdy
sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
pracodawca taki zatrudni osoby niepełnosprawne i wskaźnik
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. System miesięcznego
zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej
dofinansowywania wynagrodzeń zastąpił obowiązujący do
6%, zostaje zwolniony z wpłat na PFRON.
31 grudnia 2003 r. system zwrotu części lub całości zwrotu
podatku od towarów i usług dla zakładów pracy chronionej.
Analiza danych z Badania Aktywności Ekonomicznej
Pomimo, że nieobecność osób niepełnosprawnych
Ludności (BAEL) pozwala sformułować tezę, że zmiany
w miejscu pracy powoduje dla pracodawców ogromne
w systemie wsparcia zatrudniania osób niepełnosprawnych
Pracodawcy, którzy zatrudniają osoby niepełnosprawne
koszty, trudno przezwyciężyć przeszkody i bariery związane
nie stanowią głównego czynnika determinującego wpływ na
niu do praw osób niepełnosprawnych stanowią wzmocnienie,
przez okres co najmniej 36 miesięcy mogą również otrzymać
z otwarciem się na osoby niepełnosprawne. Dlatego PFRON
sytuację tych osób na rynku pracy. W znacznie większym
a zarazem dopełnienie zapisów ratyfikowanej przez Polskę
ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
realizuje wiele projektów, które mają tę sytuację zmienić.
stopniu o sytuacji tej decydują inne czynniki, związane
w 2012 r. Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnospraw-
Niepełnosprawnych zwrot kosztów w postaci:
Warto tym samym wspomnieć o realizowanym przy wsparciu
przede wszystkim z koniunkturą gospodarczą i ogólnymi
nych, której podstawowym celem jest ochrona i zapewnienie
- adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb
środków UE projekcie „Trener Pracy” – jako sposób na
zmianami na rynku pracy. Szereg rozwiązań systemowych
pełnego i równego korzystania z praw człowieka i podsta-
osób niepełnosprawnych, w szczególności poniesionych
zwiększenie zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W Pol-
w kompleksowy sposób wspiera pracodawcę, który
wowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne
w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących
sce osoby niepełnosprawne są systemowo wspierane
zatrudnia osoby niepełnosprawne i z pewnością stanowi
oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności.
stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb
w podejmowaniu zatrudnienia. Jednak przyjęte rozwią-
bardzo znaczący punkt zachęty dla pracodawców,
Jednym z najpoważniejszych wyzwań związanych z kwe-
wynikających z ich niepełnosprawności;
zania w niedostatecznym stopniu zapewniają indywi-
którzy zastanawiają się nad zatrudnieniem tych osób
stiami różnorodności w miejscu pracy jest kwestia włączenia
- adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie
dualne wsparcie osobom niepełnosprawnym, które
w swoich przedsiębiorstwach. Proces otwarcia się na
osób niepełnosprawnych do grona pracowników oraz
niepełnosprawnej wykonywanie pracy lub funkcjonowanie
ze względu na stan zdrowia i ograniczenia wynikające
osoby z niepełnosprawnościami to ciąg zmian, które czekają
zapewnienia im odpowiednich warunków pracy. W Polsce
w zakładzie pracy;
z niepełnosprawności, często nie są w stanie z takiej
pracodawcę. Zmiana świadomości dotyczy decyzji związanej
głównym narzędziem finansowego wsparcia aktywizacji
- zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pra-
pomocy efektywnie skorzystać. Kluczową rolę w pro-
z włączeniem osób niepełnosprawnych w szeregi poten-
zawodowej osób niepełnosprawnych jest dofinansowanie
cowników niepełnosprawnych oraz urządzeń technologii
cesie zatrudniania wspomaganego odgrywa Trener Pracy.
cjalnych pracowników i przygotowanie całego zespołu na tę
wynagrodzeń osób niepełnosprawnych zatrudnionych za-
wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wyni-
Jego zadaniem jest nie tylko udzielenie wsparcia osobom
sytuację. Oczywistą rzeczą jest, że potencjalny pracownik
równo na otwartym, jak i chronionym rynku pracy. Stanowi
kających z ich niepełnosprawności;
niepełnosprawnym, ale również uzyskanie i utrzymanie
musi spełniać kryteria w zakresie odpowiednich kwalifikacji na
zatrudnienia, a także aktywne poszukiwanie pracy dla takiej
stanowisku pracy, również w tym zakresie PFRON, od 2002 r.
osoby, nawiązanie kontaktu z pracodawcą i udzielenie
i przez kolejne lata uczynił wiele dobrego współfinansując
który chce zatrudnić osobę niepełnosprawną.
ROZDZIAŁ I
Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym
w III kw. 2014 r. wynosił 24,1%, w porównaniu z danymi za III kw. lat wcześniejszych,
osiągnął najwyższą wartość od 2001 r.
Wytyczne ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka w odniesie-
on niewątpliwie podstawowy punkt zachęty dla pracodawcy,
054
WYTYCZNE ONZ
- rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb,
o których mowa wyżej.
mu niezbędnej pomocy. Skuteczna praca Trenera Pracy
koszty studiów dla wielu tysięcy osób niepełnosprawnych
Przepisy dotyczące dofinansowania do wynagrodzeń
Pracodawca może również ubiegać się o zwrot kosztów
wymaga współdziałania z wieloma specjalistami, którzy na
w ramach programu Student (obecnie jeden z modułów
zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych weszły
wyposażenia stanowiska pracy osób niepełnosprawnej
różnych etapach procesu zatrudnienia wspomaganego
programu Aktywny Samorząd).
w życie od 1 stycznia 2004 r. Regulacje wprowadza-
oraz szkolenia tych osób. Aby ograniczyć bariery, ja-
mają do odegrania własną rolę. Odpowiedzią na brak
jące dofinansowania do wynagrodzeń zawarte zostały
kie mogą wystąpić w zakresie komunikowania się
rozwiązań systemowych i niewystarczającą standaryzację
w przepisach art. 26 znowelizowanej ustawy z dnia 27
z niepełnosprawnym pracownikiem, pracodawca może
usług w zakresie aktywizacji osób niepełnosprawnych jest
GLOBAL COMPACT
Teresa Hernik
Prezes Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych
GLOBAL COMPACT
055
GLOBAL COMPACT
Wytyczne ONZ
jako narzędzie
konkurencyjności
polskich firm
19.
WYTYCZNE ONZ
z optymalizacją portfela nadzorowanych aktywów, a także
badań, poszukiwanie nowych rozwiązań i koncepcji.
przygotowaniem podmiotów do procesu przekształceń
Minister Skarbu Państwa inicjuje spotkania przedstawi-
i prywatyzacji. Służy to osiągnięciu docelowego modelu
cieli świata nauki i różnych sektorów gospodarki, w celu
zaangażowania państwa w gospodarce.
poszukiwania i tworzenia innowacyjnych technologii
o wysokim potencjale wdrożeniowym, dbając o ich
Równocześnie w Ministerstwie Skarbu Państwa
transfer do biznesu.
zdefiniowano czynniki budowania wartości podmiotów z udziałem Skarbu Państwa, w tym w szcze-
Integralnym działaniem dla osiągnięcia ww. celów jest
gólności działania wpływające na wzrost wartości
przestrzeganie praw człowieka w ramach prowadzenia
spółek Skarbu Państwa, poprzez realizację polityki
działalności gospodarczej przez wszystkie spółki działające
innowacyjnej we współpracy ze środowiskiem na-
w Polsce, a szczególnie te z udziałem Skarbu Państwa.
ukowo-badawczym.
Moim zdaniem jest to podstawowy element etycznego
biznesu i wspólnej odpowiedzialności firm, państwa oraz
Rafał Baniak
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie
Skarbu Państwa
Wzrost wartości spółek Skarbu Państwa osiągany jest
podmiotów społecznych i innych interesariuszy, którzy
w szczególności poprzez konsekwentne budowanie
powinni współpracować na rzecz przeciwdziałania łamaniu
i stosowanie ładu korporacyjnego. W ramach nadzoru
praw człowieka.
właścicielskiego prowadzi się także analizę i optymalizację
Głównym celem funkcjonowania i rozwoju spółek,
w których prawa z akcji/udziałów wykonuje Minister Skarbu Państwa, jest budowa ich długoterminowej wartości,
poprzez tworzenie synergii biznesowych oraz dobrych
strategii rozwojowych będących efektem współpracy
Obecnie najlepszym rozwiązaniem dla
gospodarki jest budowanie wartości aktywów, stanowiących o wieloaspektowym
bezpieczeństwie państwa, przy jednoczesnym zmniejszaniu jego zaangażowania
w obszarach, w których nie ma konieczności sprawowania nadzoru właścicielskiego
przez organy administracji publicznej.
rad nadzorczych i zarządów oraz pracowników, tak by
Skarb Państwa mógł współrealizować politykę gospodarczą rozwoju kraju.
Minister Skarbu Państwa jest uczestnikiem rynku,
budującym wartość swoich aktywów. Działając w oparciu
o te same zasady, co podmioty prywatne, jest gwarantem
W obszarze zarządzania nadzorowanymi podmiotami
bezpieczeństwa zapewniającym najwyższe standardy nad-
cel ten można osiągnąć poprzez: budowanie wartości
zoru i zarządzania spółkami, uwzględniając wsparcie dla
aktywów Skarbu Państwa – programy inwestycyjne
realizacji polityki państwa oraz rekomendacje wynikające
(Program „Inwestycje Polskie”, współpraca inwestycyjna
z obowiązujących dokumentów rządowych.
ROZDZIAŁ I
pomiędzy spółkami Skarbu Państwa, współpraca ze
056
środowiskiem naukowo-badawczym oraz szereg inicjatyw
W związku z tym, cele szczegółowe nadzoru wła-
usprawniających nadzór i zarządzanie spółkami Skarbu
ścicielskiego służą wzrostowi efektywności dzia-
Państwa) oraz optymalizację zasobów Skarbu Państwa
łania, skuteczności zarządzania i wartości spółek
– procesy prywatyzacji i inne zmiany właścicielskie.
z udziałem Skarbu Państwa. Cel ten jest powiązany
GLOBAL COMPACT
struktur organizacyjnych spółek i grup kapitałowych oraz
Trzeba pamiętać, że łamanie praw człowieka
podejmuje decyzje umożliwiające spółkom pozyskiwanie
(przykładowo poprzez unikanie legalnego zatrud-
kapitału dla rozwoju i wzrostu konkurencyjności, poprzez
niania i ubezpieczania pracowników) nie może być
inwestycje oraz transfer wiedzy ze środowisk naukowo-ba-
zestawiane z wynikami finansowymi, czy korzyściami
dawczych. Minister Skarbu Państwa promuje i praktycznie
ekonomicznymi, a w dłuższej perspektywie musi być
stosuje zasadę optymalnego wykorzystania majątku
oceniane jako zachowanie prowadzące do nieza-
poprzez realizację wspólnych przedsięwzięć w ramach
dowolenia społecznego oraz rosnącego poczucia
grup kapitałowych i spółek z udziałem Skarbu Państwa.
wykluczenia przez całe grupy społeczne.
Zapoczątkowana w Ministerstwie Skarbu Państwa
polityka innowacyjna i współpraca ze środowiskiem
Dlatego rozumiejąc powagę poruszanych w niniejszym
naukowo-badawczym przewiduje wzrost nakładów na
Raporcie problemów, uznaję korzyści płynące z propago-
działalność badawczo-rozwojową.
wania wśród zarządów i rad nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa Wytycznych ONZ ds. Biznesu i Praw
Wzrost ten jest integralnie powiązany z realizacją
Człowieka. Czynię to w przekonaniu, że treści zawarte
priorytetów zawartych w Strategii Europa 2020 oraz
w tym dokumencie mogą stać się przesłanką wzrostu
założeniach Programu Operacyjnego Inteligentny
pozytywnego postrzegania spółek, a co za tym idzie
Rozwój 2014-2020, czyli wspiera inteligentny rozwój
wzrostu ich konkurencyjności.
i potencjał innowacyjny w postaci nowych technologii
oraz nowych rozwiązań w zakresie organizacji pracy,
zarządzania i usług.
Rafał Baniak
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa
Działania na rzecz wzrostu innowacyjności muszą
też być definiowane jako zapotrzebowanie i zdolność
przedsiębiorców do komercjalizacji wiedzy oraz wyników
badań ze świata nauki, jak również prowadzenie własnych
GLOBAL COMPACT
057
GLOBAL COMPACT
Prawa człowieka i przynależne
im kluczowe miejsce w katalogu
europejskich wartości
20.
Marek Plura
Poseł do Parlamentu Europejskiego,
ROZDZIAŁ I
XIX-wieczny model rozwoju
polegający na wyzysku
nie jest już możliwy
21.
Dr Michał Boni
b. Minister Administracji i Cyfryzacji,
były Minister w Kancelarii Premiera oraz
b. Szef Zespołu Doradców Strategicznych Premiera,
Prawa człowieka i przynależne im kluczowe miejsce
można odkryć w niepełnosprawnym pracowniku, dając
Osiągnięciem nowoczesnego świata jest upodmio-
całego swojego biznesu. Wytyczne ONZ odnoszą się
w katalogu europejskich wartości zobowiązują. Jest
mu szansę na wykorzystanie jego potencjału ukrytego
towienie jednostki. Przyznanie każdemu człowiekowi
także do Europy. Komisja Europejska zaleciła rządom
znakomitym wsparciem obecność w przestrzeni intelek-
przed światem za parawanem niepełnosprawności.
niezbywalnych praw, takich jak prawo do życia, należy
krajowym państw członkowskich ich implementację.
tualnej dokumentów i wypracowywanych przez System
Często zwykłe uwolnienie się od stereotypów pozwala
uznać za zwycięstwo moralności oraz humanizmu. Nigdy
Przedsiębiorstwa mogą stać się przykładem pokazując,
ONZ standardów, które czynią łatwiejszą walkę o pełną
na osiągnięcie sukcesu zawodowego pracownika, a za-
jeszcze nurt uznania równości ludzi nie był na naszej
że praca może być źródłem samorealizacji.
obecność praw człowieka w każdym aspekcie naszego
razem na sukces pracodawcy. Szacunek dla wartości,
życia. Możliwość wsparcia się o tak ważne dokumenty
których emanacją są prawa człowieka, w tym szczególnie
jak ONZ-owska Konwencja o Prawach Osób Niepełno-
osoby z niepełnosprawnością, jest fundamentem tego
sprawnych czy dokumenty Międzynarodowej Organizacji
wspólnego sukcesu, ponieważ tylko wiara w wartości
Pracy, że nie wspomnę o dokumentach tak doniosłych,
drugiego człowieka pozwala na to, by dzięki tej wartości
jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, pomaga
zbudować nową, lepszą jakość każdego przedsięwzię-
w codziennej pracy parlamentarnej. Pracując na co
dzień w Komisjach Zatrudnienia i Spraw Socjalnych oraz
planecie tak powszechny jak w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Wiek XX był czasem trudnych doświadczeń,
Kształt świata nie jest dany raz na zawsze, zmienia
ale także rozwoju wielu demokracji oraz nadziei całych
się wraz z ludźmi. Warto więc pamiętać o arystotelejskiej
społeczeństw. Możliwość decydowania o sobie to także
dzielności etycznej. Prawa człowieka są podstawowe,
obowiązek odnoszący się w sposób szczególny do rządu.
a więc bezdyskusyjne i należne każdemu. Ich widzenie
Zapewnienie ochrony obywatelom powinno odnosić się
zawsze jest jednak uzależnione od tego, jak patrzy się
także do ich godności czy też możliwości podejmowania
na drugiego człowieka. To spojrzenie musi być pielę-
cia. To z pozoru bardzo górnolotnie założenie przynosi
suwerennych decyzji. Swego rodzaju wyzwaniem jest
gnowane tak jak każda umiejętność, po to abyśmy nie
w obszarze zatrudnienia wymierne efekty.
poszanowanie lokalnych zwyczajów. Można i powinno się
stracili zdobyczy cywilizacji. Abyśmy mogli pokazywać,
Transportu i Turystyki Parlamentu Europejskiego, często
to robić przez kodyfikację skierowaną na ochronę praw
że wszystko jest możliwe, choć nie dane raz na zawsze.
przywołuję Wytyczne ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka.
Jestem przekonany, że polski rząd i parlament skutecz-
człowieka, ale żadne prawo nie będzie dobrze działało,
Dla wielu łatwy do przyjęcia jest punkt widzenia wska-
To świetny dokument, który ma szanse przy jego pełnym
nie wdrożą zalecenie Komisji Europejskiej, która zobowią-
jeżeli nie zmieni się mentalności ludzi, nie przekona się
zujący, że konkurencja w kapitalistycznej gospodarce,
wdrożeniu przez państwa członkowskie Wspólnoty Euro-
zała każdy kraj członkowski Wspólnoty Europejskiej do jak
ich, że prawdziwa równość istnieje i jest możliwa.
szczególnie w krajach rozwijających się jest wrogiem
pejskiej, zmienić na lepsze naszą europejską wspólnotę.
najszybszej i pełnej implementacji Wytycznych ONZ ds.
praw człowieka. Używa się więc argumentu, że Europa
Wreszcie obecność Wytycznych ONZ ds. Biznesu i Praw
Biznesu i Praw Człowieka, poprzez opracowanie Krajowe-
Prawa człowieka w biznesie w sposób naturalny każą
Człowieka w polskiej rzeczywistości prawnej i regulacyjnej
go Planu Wdrożenia Wytycznych (National Action Plan). Ze
pytać o zakres niewolnictwa lub też wykorzystywania
nie można przenosić wieku XIX do XXI. Płaca nie jest
będzie wsparciem dla tych wszystkich, którzy wymagają
swojej strony deklaruję gotowość wsparcia dla wysiłków
zależności. Posiadanie bezpośredniej lub pośredniej
jedynym elementem wynagrodzenia, istotne jest także
wsparcia i ochrony przed często zbyt wymagającą rze-
UN Global Compact w Polsce zmierzających do przyjęcia
możliwości wykorzystywania jednostek ponad miarę
wsparcie, szacunek i umożliwienie rozwoju.
czywistością wolnego rynku. W mojej pracy parlamen-
przez Polskę Wytycznych. Osobiście uważam, że Polska
tarnej najpierw w polskim Sejmie, a dziś w Parlamencie
może przygotować Krajowy Plan Działania w pierwszej
Europejskim, staram się przybliżać ideę praw człowieka
grupie krajów Wspólnoty Europejskiej w oparciu o wiele
w biznesie. Wiem, jak ważna jest otwartość pracodaw-
już przyjętych, nowatorskich rozwiązań.
cy na „inność” i na pozorne niedostosowanie osoby
niepełnosprawnej. Niejednokrotnie przekonałem się
również przez własne doświadczenia, jak wiele talentów
058
WYTYCZNE ONZ
GLOBAL COMPACT
Marek Plura
wyrosła na krzywdzie ludzkiej. Nawet jeżeli tak było, to
– np. praca dzieci, oprócz rządu zobowiązuje też właścicieli firm do zwiększonej aktywności na rzecz ochrony praw
jednostki, w tym praw pracowniczych. Nie oznacza to
oczywiście, że np. pensje na całym świecie będą równe,
ale musimy dążyć do tego, aby nie odzierały z godności.
Kraje rozwinięte mają obowiązek pokazywać możliwe
Dr Michał Boni
b. Minister Administracji i Cyfryzacji,
były Minister w Kancelarii Premiera oraz
b. Szef Zespołu Doradców Strategicznych Premiera,
rozwiązania i wspomagać ich zastosowanie, w kontekście
GLOBAL COMPACT
059
GLOBAL COMPACT
Od Okrągłego Stołu
po program wsparcia
inicjatyw obywatelskich
darki, ale także projektów zapewniających społeczeństwu
Informacja, wiedza, edukacja
ekologiczne bezpieczeństwo życia, pracy i mieszkania,
Klamrą spinającą rok powołania Narodowego Funduszu
w tym dostęp do informacji o środowisku oraz wiedzę
i rok obchodów 25‑lecia wolności w Polsce, była inicjatywa
i edukację ekologiczną.
Ministra Środowiska Macieja Grabowskiego, aby utworzyć
specjalny program dla wsparcia najmniejszych, lokalnych,
Informacja, wiedza, edukacja
Dla zrównoważonego rozwoju kraju niezbędne są inwestycje w nowoczesne, proekologiczne technologie i racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi, ale również
22.
wysoka świadomość ekologiczna społeczeństwa. Działania
Dr Małgorzata Skucha
Prezes Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej,
edukacyjne mogą w pozytywny sposób wpłynąć na rozwój
gospodarczy z poszanowaniem obowiązującej w Polsce,
konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju1. Edukacja ekologiczna społeczeństwa była i jest jednym
z najważniejszych obszarów działania Narodowego
kowanej w 1989 r. przy Okrągłym Stole, gdzie spotkali
Funduszu w sferze obywatelskiej. Pod względem liczby
się przedstawiciele ówczesnych władz komunistycznego
dofinansowanych przedsięwzięć ta dziedzina działalności
państwa i demokratycznej opozycji.
Narodowego Funduszu jest na pierwszym miejscu: prawie
4 tys. projektów w latach 1989–2014 (w sumie ponad
Trochę historii
Gdy rozpoczęto cykl wydarzeń i publikacji na temat
25‑lecia Narodowego Funduszu, padło pytanie jednego
z najmłodszych pracowników: czy Narodowy Fundusz
Skuteczność i efektywność działań edukacyjnych w ochronie środowiska wymaga
zaangażowania oraz współpracy zarówno
instytucji publicznych i organizacji pozarządowych, jak również biznesu i środowiska
naukowego.
pilotażowy program skierowany jest do wszystkich, którzy
mają pomysły na rozwiązanie problemów ochrony środowiska w skali lokalnej, lecz brak im środków finansowych,
a także często wsparcia merytorycznego i organizacyjnego.
Program ten został przedstawiony jesienią 2014 roku,
podczas debaty poświęconej miejscu i roli ruchu ekologicznego w zmieniającym się świecie. Jednym z prezentowanych zagadnień było wzmocnienie działań
społeczności lokalnych na rzecz zrównoważonego
rozwoju, wsparcie inicjatyw pozarządowych organizacji
ekologicznych reprezentujących społeczności lokalne
oraz odpowiedź na potrzeby finansowe społeczeństwa
obywatelskiego, które ma dobre pomysły proekologiczne.
W wyniku zaangażowania środków Narodowego Funduszu kilka milionów ludzi uzyskało skuteczną ochronę
przed zagrożeniem powodziowym, a kilkadziesiąt milionów
rzeczywiście powstał przy Okrągłym Stole? Dla najmłod-
Wodnej (NFOŚiGW) z radością i satysfakcją przyjął zapro-
szego pokolenia dwudziestoparolatków to już historia
szenie do udziału w najnowszym raporcie wydawanym
z podręczników. Dla Narodowego Funduszu – pamiętne
przez Global Compact pt. „Biznes a prawa człowieka”.
i zobowiązujące upodmiotowienie i nadanie osobowości
NFOŚiGW nie jest instytucją biznesową, ale jako podmiot
prawnej, co otworzyło drogę do 25‑letniej działalności
sektora finansów publicznych i główne ogniwo polskiego
i odnawialności środków na finansowanie ekologicznych
Kreowanie ekologicznych zachowań Polaków skutkuje
różnych mikroinstalacji w ramach programu Prosument)
systemu finansowania ekologii, wspiera w różnych for-
przedsięwzięć. W latach 1989–2014 Narodowy Fundusz
obniżeniem negatywnego wpływu człowieka na środowisko,
wpisuje się również w ideę budowy społeczeństwa
mach przedsięwzięcia w ochronie środowiska i gospodar-
wypłacił na ochronę środowiska w Polsce (ze środków
a co się z tym wiąże, zmniejszeniem nakładów na usuwanie
obywatelskiego, świadomego swojego wpływu na śro-
ce wodnej, w tym te realizowane przez biznes. Narodowy
własnych oraz powierzonych przez instytucje europejskie)
zagrożeń i zanieczyszczeń dla środowiska i poprawą jako-
dowisko i racjonalnie planującego działalność, tak, aby
Fundusz powstał w 1989 r. na fali historycznego powrotu
ok. 58,5 mld złotych (ok.16,2 mld USD), a wartość tych
ści życia. Aby zmieniać zachowania Polaków na bardziej
również przyszłe pokolenia mogły bez obaw żyć w czystym
Polski do najważniejszych wartości obywatelskich – wol-
inwestycji wyniosła ok. 140 mld zł.
ekologiczne, nie wystarczy tylko prawo. Bardziej skuteczne
środowisku i korzystać z jego zasobów.
środowiska oraz gospodarki wodnej, istniał już od 1980 r.,
środowiska. W tym systemie Narodowy Fundusz, nie tylko
Ubiegłoroczne wydarzenia związane z obchodami
ale dopiero w wyniku zmian ustrojowych Polski mało
jako istotne źródło dofinansowania projektów w edukacji
Jubileuszu 25‑lecia Narodowego Funduszu zostały objęte
efektywny dotąd instrument uzyskał podstawy prawne
ekologicznej, ale i organizator forów wymiany informacji
specjalnym patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej
i możliwości funkcjonowania pod społeczną kontrolą. Tak
i konsultacji różnych rozwiązań, stanowi kluczowe ogniwo.
Polskiej 25 lat Wolności, nawiązującym do odzyskania
powstał NFOŚiGW, do którego po czterech latach dołączyły
przez Polskę swobody politycznej i swobód obywatelskich,
wojewódzkie fundusze i stworzono system, który szybko
w wyniku historycznej transformacji ustrojowej, zapocząt-
stał się źródłem finansowania inwestycji ważnych dla gospo-
GLOBAL COMPACT
odbioru i unieszkodliwiania odpadów. Oferta NFOŚiGW
adresowana w ostatnich latach bezpośrednio do gospodarstw domowych (dotacje na domy energooszczędne,
podejście opiera się na edukacji, angażowaniu w działania
i informowaniu o wpływie codziennych zachowań na stan
ludzi korzysta z sieci wodno‑kanalizacyjnych i systemu
instalacje kolektorów słonecznych, a od 2014 r. wsparcie
Mechanizm dwóch tzw. funduszy celowych: ochrony
życia w czystym i zdrowym środowisku.
ROZDZIAŁ I
19 tys. umów).
społecznych inicjatyw ekologicznych. Uruchomiony w 2014 r.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
ności i poszanowania praw człowieka, w tym prawa do
060
WYTYCZNE ONZ
Dr Małgorzata Skucha
Prezes Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej,
Krzysztof Walczak
Departament Strategii i Komunikacji Narodowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
1
art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej: Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności
i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże
dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się
zasadą zrównoważonego rozwoju.
GLOBAL COMPACT
061
GLOBAL COMPACT
Duński rząd wraz
z przedsiębiorcami
wspólnie promują
prawa człowieka
WYTYCZNE ONZ
swojej działalności we wschodzących gospodarkach
i państwach rozwijających się.
się współpracy pomiędzy duńskimi firmami a lokalnymi
Świat korporacyjny często współpracuje z DANIDA
partnerami. Warsztaty te organizowane są w ambasa-
(Duński Program Pomocy Rozwojowej) w krajach „trze-
dach Danii na obszarach rynków wschodzących – od
ciego świata”. Jak też można się domyślać, firmy współ-
Meksyku na Zachodzie, aż po Indonezję na Wschodzie.
pracujące z DANIDA, zobowiązane są do przestrzegania
W trakcie warsztatów ambasady skupiają się na tym,
praw człowieka.
by firmy przykładały należytą staranność do promowania przestrzegania zasad, tak by w przyszłości lokalni
Przykładem aktywnego wykorzystywania wytycznych
pracodawcy mogli uniknąć naruszania praw człowieka
ONZ może być partnerstwo między duńskim przemysłem
w codziennej pracy.
modowym a tkackim. Utworzone zostało dzięki pomocy
rządu i kilku organizacji pozarządowych w 2013 roku,
23.
Duńskie władze oraz organizacje biznesowe stwo-
w celu poprawienia warunków pracy i zabezpieczenia
rzyły narzędzia internetowe, takie jak CSR-compass
przestrzegania praw człowieka pracowników w bangla-
oraz Global Compact Self-Assessment Tool. Narzędzia
deskim przemyśle włókienniczym.
te dają firmom możliwość dostępu do łatwych metod
Wspólna odpowiedzialność państwa i biznesu
umożliwiających zapewnienie odpowiedniej polityki CSR,
wobec przestrzegania praw człowieka w odniesieniu
zgodnie z Wytycznymi ONZ.
do wpływu, jaki ma na nie działalność gospodarcza,
sprawia, że Wytyczne ONZ stają się wyjątkowym
Steen Hommel
Ambasador Królestwa Danii w Polsce
Dania, poza tworzeniem nowych narzędzi, kam-
narzędziem niezbędnym do mobilizacji szerokiego po-
panii promocyjnych i oferowaniu pomocy firmom,
parcia ze strony ambitnych inicjatyw wielostronnych.
podjęła kroki prawne, tak by podkreślić znaczenie
odpowiedniej polityki CSR dla firm. W 2008 roku
wymogi prawne dotyczące sprawozdawczości zostały
wzmocnione.
Dania aktywnie wspierała proces kreowania Wy-
inicjatyw. Stworzenie Planu Działania skierowało uwagę
tycznych ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka, zarówno
na inicjatywy podejmowane przez rząd, w tym 30 kon-
politycznie, jak i finansowo. Ponadto Dania wciąż popiera
kretnych działań – mających na celu wsparcie duńskich
wdrażanie tych zasad na przykład poprzez wspieranie
firm w ich pracy, zgodnie z Wytycznymi ONZ.
Grupy Roboczej ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka.
Duński Krajowy Plan Działania wdrażający Wytyczne
ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka został opublikowany
w marcu 2014 roku. Plan zawiera przegląd inicjatyw
już podjętych w celu wdrożenia Wytycznych ONZ oraz
Promowanie Wytycznych ONZ ds.
Biznesu i Praw Człowieka jest dla Danii
szczególnie ważne, dlatego realizacji wyżej
obranych celów poświęcamy znaczną
ilość czasu, jak i zasobów.
ROZDZIAŁ I
nowe inicjatywy polityczne, instrumenty regulacyjne,
062
Jedną z najlepiej znanych kampanii promocyjnych
strzegania praw człowieka i przykłady wielostronnych
są powtarzające się warsztaty, dążące do wytworzenia
GLOBAL COMPACT
Steen Hommel
Ambasador Królestwa Danii w Polsce
Jedną z najnowszych inicjatyw promocyjnych jest
stworzenie nowej nagrody CSR-Abroad, która wręczana
jest na duńskim CSR Award Show. Nagrodę tę otrzymuje
firma, która wykaże się wyjątkowym staraniem w celu
zapewnienia odpowiedzialności społecznej w obszarze
sposoby utrzymania należytej staranności oraz prze-
Wszystkie przedsiębiorstwa państwowe
oraz największe duńskie korporacje są
zobligowane zdawać coroczne raporty dotyczące środków, jakie podejmują
w celu przestrzegania praw człowieka
i ochrony środowiska.
Ani państwo, ani firmy nie mogą popatrzeć na siebie nawzajem i powiedzieć: Ty
musisz działać pierwszy. Wszyscy mają
w równym stopniu obowiązek podjęcia
natychmiastowych działań.
GLOBAL COMPACT
063
GLOBAL COMPACT
Krajowy Plan Działania
w zakresie biznesu
i praw człowieka
WYTYCZNE ONZ
• Konsultacje z interesariuszami
W celu stworzenia Krajowego Planu Działania, gospodarcze i handlowe związki społeczeństwa obywatelskiego,
UNICEF na przykład, stworzył przewodnik wyjaśniający,
konsultowały się z Międzyresortowym Zespołem powo-
w jaki sposób należy wdrożyć artykuł 16 z Powszechnej
łanym do spisania owego planu. Grupa ta pracowała
Deklaracji Praw Człowieka, dotyczący obowiązku pań-
nad ustaleniem priorytetów wszystkich interesantów
stwowego odnośnie wpływu sektora biznesu na rzecz
zaangażowanych w proces. W maju 2014 zostało również
praw dziecka.
przeprowadzone badanie na podstawie kwestionariusza,
tak aby zebrać jak najwięcej pomysłów i konkretnych
Zaangażowanie interesariuszy
propozycji działań do stworzenia planu. Kwestionariusz
• Zwiększanie świadomości
ten został przesłany do paru najważniejszych interesariuszy wśród firm, związków zawodowych, organizacji
24.
Zaangażowanie interesariuszy jest niezbędnym etapem
konsumenckich, organizacji pozarządowych i innych
w procesie opracowywania Krajowego Planu Działania
organizacji, takich jak Business & Society in Belgium
oraz wszelkich procesach dotyczących biznesu i praw
lub UNICEF. Zebrane w ten sposób informacje stały
człowieka. Doświadczenie pokazuje, że aby tak się stało,
się cennym źródłem wiedzy i inspiracji. Jednak wciąż
należy zadbać o podnoszenie świadomości wśród inte-
dostrzegamy problem związany z niewielkim udziałem
resariuszy. Jest to pierwszy, kluczowy krok w kierunku
związków i stowarzyszeń konsumenckich w tego rodzaju
wdrażania Krajowego Planu Działania.
inicjatywach w Belgii.
Colette Taquet
Ambasador Krolestwa Belgii w Polsce
Krajowy Plan Działania wdrażania Wytycznych ONZ ds.
Biznesu i Praw Człowieka, zostanie sfinalizowany w Belgii
Ten proces na pierwszy rzut oka może wydawać się
Aktualnie pisany jest pierwszy projekt Krajowego
prosty, lecz tak naprawdę jest o wiele bardziej skompliko-
Planu Działania, w oparciu o wyniki badań i konsultacji
wany. Szczególnie biorąc pod uwagę zróżnicowanie wła-
z interesariuszami. Projekt ten zostanie przedstawiony
ściwych organów oraz małych i średnich przedsiębiorstw,
zainteresowanym stronom w drugiej turze konsultacji,
przystosowanie istniejących już zasad i przepisów oraz
które powinny być w niego zaangażowane. W związku
wyznaczonej na przełom czerwca i lipca, po których
innych istotnych środków obowiązujących w kraju.
z tym, w ciągu ostatnich paru lat, władze belgijskie podjęły
ostateczna wersja Planu zostanie sfinalizowana.
szereg inicjatyw podnoszących świadomość zarówno
wiosną 2015. Tworzeniem tego planu zajmuje się zespół
międzyresortowy. Plan opiera się na dwóch głównych
• Wykorzystanie dostępnych wskazówek i narzędzi
społeczną jak i w obrębie środowiska biznesowego .
Colette Taquet
Ambasador Królestwa Belgii w Polsce
celach: zapewnieniu silnych ram prawnych i sądowych
Pomocne może okazać się użycie opracowań bądź
Inicjatywy te zazwyczaj są tematyczne. Na przykład
przewodników opublikowanych przez międzynarodowe
w grudniu 2012 odbyło się pierwsze belgijskie Forum
Zapewnienie silnych ram prawnych i sądowych
organizacje. Informacje wynikające z praktyki są niezwykle
Praw Dziecka oraz Zasad Biznesu. W tę inicjatywę zaan-
• Przegląd istniejącej sytuacji
istotne, szczególnie w kontekście wdrażania narodowych
gażowała się również królowa Matylda, która podejmuje
planów działania dotyczących biznesu i praw człowieka.
działania w celu podniesienia świadomości na temat Praw
Mogą one również dostarczyć nowych inspiracji do
Dziecka i Zasad Biznesu oraz stworzenia nowej cyfrowej
działania.
platformy informacyjnej dla sektora biznesowego.
oraz objęciu nimi szerokiego grona interesariuszy.
Równolegle z licznymi rozmowami i konsultacjami na
ROZDZIAŁ I
ten temat, przeprowadzana jest wszechstronna analiza w związku z określeniem, gdzie znajduje się Belgia
odnośnie każdej z 31 Wytycznych ONZ. Celem jest
064
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
065
GLOBAL COMPACT
Krajowy Plan Działania
w zakresie biznesu i praw
człowieka
WYTYCZNE ONZ
Firmy pełniące usługi finansowe wdrożyły te 10 zasad
Razem z wytycznymi OSCE dotyczącymi międzyna-
w swoje wewnętrzne procesy oceny, wykonywane przed
rodowych przedsiębiorstw, zasady UN Global Compact
przyznaniem środków finansowych na projekty korpora-
pomagają austriackim firmom w ich działalności gospo-
cyjne. Lecz również wewnętrznie, firmy były zachęcane
darczej w Austrii i za granicą, tak by poprawić ich społecz-
do rozwijania swoich działów HR (Zasobów Ludzkich),
ną odpowiedzialność w coraz bardziej zglobalizowanej
tak by zapewniały zrównoważone struktury pracy.
gospodarce, gdzie wciąż brakuje międzynarodowych
regulacji lub ram ograniczających działania. Ich gotowość
Prezes pewnej znanej austriackiej firmy przyznał
do współpracy i chęć wprowadzania Wytycznych ONZ,
w swoim raporcie, że zasady Global Compact pomo-
dodatkowo uwzględniając brak nakładania na przedsię-
gły zbalansować niektóre cele jego firmy i zróżnicować
biorców presji ze strony Państwa, stanowią optymistyczną
je od celów zorientowanych na zysk.
prognozę na przyszłość.
Lokalna sieć Global Compact w Austrii pomogła wyznaczyć wczesne cele rozwoju. W 2014 roku głównym
Thomas Buchsbaum
Ambasador Austrii w Polsce
tematem była „ocena oddziaływania”. Wedle tych ram,
25.
firmy były wspierane, by mierzyć wpływ ich aktywności
ekonomicznej na normy społeczne i ekonomiczne. Pomiar ten był postrzegany jako pierwszy krok w procesie
Thomas Buchsbaum
Ambasador Austrii w Polsce
kreowania jasnych strategii biznesowych firm, tak by
wspierać zrównoważony rozwój (w wymiarach społecznym, środowiskowym i ekonomicznym) oraz kompleksowo
realizować je w swojej działalności gospodarczej.
Obecnie, różne podmioty pragną kompleksowej
United Nations Global Compact (UNGC) jest najwięk-
Lecz jak sieć ta funkcjonuje w praktyce? Firmy wspie-
szą międzynarodową inicjatywą promującą społeczną
rane są w procesie wdrażania 10 zasad United Nations
odpowiedzialność biznesu i zrównoważony rozwój. Przy-
Global Compact, przede wszystkim indywidualnie, ale
należy do nich ponad 10.000 członków oraz ponad 100
także poprzez dwa coroczne spotkania wszystkich człon-
sieci lokalnych. Austriacka sieć członków Global Compact
ków. Dodatkowo, centrala organizuje różne spotkania oraz
koordynowana jest przez Austriacką Radę Biznesu na
warsztaty dotyczące tematów promowanych przez Global
rzecz zrównoważonego rozwoju o nazwie respACT.
Compact, m.in. nawiązujące do praw człowieka, norm
Funkcjonuje ona jako oficjalny punkt dla wszystkich
pracy, ochrony środowiska i walki przeciwko korupcji.
ROZDZIAŁ I
inicjatyw w Austrii. Austriacka sieć składa się z ponad
50 firm, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń kor-
Główna austriacka firma energetyczna opracowa-
poracyjnych, instytucji akademickich oraz Austriackiej
ła strategię, tak by odnawialne źródła energii stały się
Agencji Rozwoju.
tematem kluczowym w planach inwestycyjnych firmy,
oceny skutków, nie tylko pod względem interesariuszy
sukcesu gospodarczego.
Klienci domagają się dowodu zrównoważonych praktyk firmy, stowarzyszenia
i organizacje pozarządowe proszą o jasne
raporty, a politycy wymagają partnerów
z mierzalnym, jasno określonym dowodem
strategii wdrażania odpowiedzialnych
i zrównoważonych działań.
co za tym idzie poprzez takie działania firma znacznie
przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego.
066
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
067
GLOBAL COMPACT
Dzielenie się
doświadczeniami
na temat biznesu
i praw człowieka
WYTYCZNE ONZ
wego Planu Działania, w celu wprowadzenia Wytycznych
4. Przejrzystość i raportowanie. Różne strony wskazały,
ONZ. Niderlandii, jako jednemu z pierwszych państw na
że przedsiębiorstwa powinny być zachęcane lub zobowią-
świecie, udało się wypełnić obietnicę wraz z przyjęciem
zane do raportowania na temat polityki firmy dotyczącej
Planu Działania w grudniu 2013 roku.
praw człowieka, oraz osiągniętych wyników: „wiedząc
i pokazując”. Najważniejszym osiągnięciem w tym za-
Obszerne konsultacje między wszystkimi interesantami
kresie jest przyjęta w zeszłym roku, nowa dyrektywa
– organizacjami pozarządowymi, związkami zawodowymi,
Unii Europejskiej, dotycząca braku sprawozdawczości
(federacjami) pracodawców i ekspertów akademickich –
finansowej. Dyrektywa ta zobowiązuje największe firmy
odbyły się w trakcie opracowywania planu. Dyskusje te
do raportowania na temat ich wpływu na społeczeństwo,
doprowadziły do powstania decyzji o wdrożeniu planu
w tym prawa człowieka.
w pięciu głównych obszarach:
5. Możliwość naprawy. Liczne dyskusje wykazały, że
1. Aktywna rola rządu. Interesanci odnieśli wrażenie,
rząd odgrywa kluczową rolę w umożliwieniu uzyskania
że rząd powinien ponosić większą odpowiedzialność za
zadośćuczynienia przez ofiary naruszeń praw człowieka.
wdrażanie Wytycznych ONZ, oraz przyjąć bardziej aktywne
Zasada ta została wprowadzona poprzez zapewnienie
stanowisko w celu wypełnienia swojego obowiązku „by
dostępu do ośrodka ACCESS4 oraz Krajowego Punktu
chronić”. Stanowisko to zostało przedstawione w kilku
Kontaktowego OECD, który jest pozasądowym me-
krokach. Na przykład, prawa człowieka są systematycznie
chanizmem skarg dostępnym dla ofiar korporacyjnych
uwzględniane w misjach handlowych rządu. Ponadto,
nadużyć praw człowieka.
rząd przeprowadził gruntowną analizę ustosunkowania
26.
Kees van Baar
Ambasador Praw Człowieka
Królestwa Niderlandów
się do praw człowieka przez niderlandzką gospodarkę.
Niderlandia aktywnie zachęca państwa, znajdujące się
Razem z sektorami znajdującymi się w największej grupie
wewnątrz jak i na zewnątrz UE, do rozwijania własnych
ryzyka, rząd patrzy na środki, które mogą zostać podjęte
krajowych polityk dotyczących biznesu i praw człowieka.
w celu zwalczania tych zagrożeń.
Jest niezbędne wśród państw międzynarodowych korporacji oraz państw goszczących inwestycje zagraniczne,
ROZDZIAŁ I
aby wziąć na poważnie swój obowiązek ochrony praw
oczywiste, że rząd czasem przekazuje sprzeczne infor-
człowieka. Dlatego też, dzielimy się własnymi doświad-
macje dotyczące biznesu i praw człowieka. Dzięki tej
czeniami zdobytymi w procesie rozwoju Krajowego Planu
Katastrofa związana z zawaleniem się fabryki włókien-
Rząd niderlandzki rozpoczął wdrażanie Krajowego
krytyce, opracowano program szkoleń dla urzędników
Działania, wraz z państwami regionu-ASEAN, aż po
niczej Rana Plaza w Bangdladeszu była pobudką dla
Planu Działania w 2012 roku, prawie rok przed katastrofą
państwowych, aby pomóc im zrozumieć sens Wytycznych
Brazylię, Irlandię czy Niemcy. Jesteśmy również gotowi
wielu ludzi, w tym dla Niderlandczyków. Niderlandzka
w Rana Plaza. Działania te pokazały, jak dużą wagę Ni-
ONZ, oraz system oceniania polityki zamówień publicz-
podjąć konstruktywną rozmowę z rządem Polski, tak aby
opinia publiczna jest mocno zaangażowana w tematykę
derlandia przywiązuje do Wytycznych ONZ ds. Biznesu
nych w kontekście zasad Johna Ruggiego.
Polska już wkrótce mogła zaprezentować swój własny
międzynarodowych praw człowieka. Tragedia w Bangla-
i Praw Człowieka². Te jakże kluczowe dla firm i państwa
deszu sprawiła, że świadomość obywateli Niderlandzkich
ramy działania, wykształcone przez Johna Ruggie oraz
3. Wyjaśnienie należytej staranności. Niderlandzkie
wzrosła jeszcze bardziej. Uświadomiła im bowiem, że
jednogłośnie zatwierdzone przez Radę Praw Człowieka
przedsiębiorstwa niepewnie podchodziły do tematu
kupowanie produktów lokalnych ma wpływ na prawa
ONZ w 2011 roku wyjaśniają, jakie akcje rząd i korporacje
wprowadzenia „należytej staranności praw człowieka”
człowieka gdzieś indziej na świecie, gdzie produkty te
powinny podjąć, aby zapobiegać łamaniu praw człowieka
– wiedząc, co dzieje się w łańcuchu dostaw i podejmo-
zostały wykonane. Wydarzenie to w sposób natych-
oraz rozwiązywać związane z tym tematem problemy.
waniu działań w celu rozwiązania problemów związanych
miastowy skupiło ich uwagę na łamanie praw człowieka
068
2. Spójność polityki. Podczas konsultacji, stało się
Krajowy Plan Działania.
z łamaniem praw człowieka. Wszelkie wątpliwości zostały
przez korporacje. Jest to jeden z powodów, za sprawą
Państwa członkowskie Unii Europejskiej zadeklarowały
wyjaśnione poprzez między innymi warsztaty dla firm
którego Krajowy Plan Działania na rzecz Biznesu i Praw
w „Strategicznych Przepisach i Planie Działania w obszarze
dotyczące należytej staranności i rozwoju interaktywnej
Człowieka¹ został przyjęty tak ciepło w niderlandzkim
Praw Człowieka i Demokracji” z czerwca 2012 roku, że
formy sprawdzania ryzyka³.
Parlamencie, mediach oraz społeczeństwie jako całości.
każde z państw podejmie się wdrożenia w życie Krajo-
GLOBAL COMPACT
Kees van Baar
Ambasador Praw Człowieka
Królestwa Niderlandów
GLOBAL COMPACT
069
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
Rozdział II
– implementacja wytycznych
poprzez Koalicję Rzeczników
Etyki w przedsiębiorstwach
i instytucjach
Wytyczne ONZ dot. Biznesu i Praw Człowieka to nie
tylko zbiór wytycznych i standardów, które powinny być
przyjęte przez administrację rządową, to także szansa na
samoregulację sektora prywatnego, która w efekcie zwiększa
dla wymiany wiedzy o najlepszych standardach zarządzania
jego konkurencyjność i pozycję rynkową. Podczas inauguracji
etyką w oparciu o rozwiązania polskie i międzynarodowe.
programu „Biznes a Prawa Człowieka” 10 grudnia 2014 roku
Standard, który chcemy wypracować, opiera się na funda-
zdecydowaliśmy o powołaniu Koalicji Rzeczników Etyki, tak
mencie kodeksu etyki, który co do zasady powinna mieć każda
aby na marginesie dyskusji o samoregulacji biznesu w opar-
firma, uważająca się za etyczną, gdzie istotą standardu jest
ciu o filar II Wytycznych opracować zestaw standardów dla
wypełnienie deklaratywnych zapisów Kodeksu Etycznego,
Rzeczników Etyki i tych komórek organizacyjnych w firmach,
konkretnymi procedurami i działaniami oraz ich kontrolą.
które odpowiadają za wdrażanie kodeksów etycznych i innych
regulacji (także wewnętrznych), wyznaczających standardy
Kamil Wyszkowski
etyczne. Celem Global Compact w Polsce jest skupienie
grupy liderów, którzy w ramach Koalicji Rzeczników Etyki
wypracują standard dla tych firm, które wchodzą na ścieżkę
zarządzania etyką w biznesie oraz zbudowanie trwałej platformy
Kamil Wyszkowski
ROZDZIAŁ II
27.
070
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
071
GLOBAL COMPACT
Lewiatan
i prawa
człowieka
WYTYCZNE ONZ
W 1999 roku, kiedy powstawała Polska Konfederacja
Pracodawców Prywatnych, biznes prywatny w Polsce
dążył do utrwalenia świeżo wprowadzonych reguł gospodarki wolnorynkowej. Jeszcze mieliśmy w pamięci
poprzedni system, który wypisywał na sztandarach dobro
Od tego momentu Lewiatan coraz aktywniej angażuje
człowieka pracy, a przez swoją nieefektywność i pozoro-
się w działania wspierające nie tylko ekonomiczne, ale
wanie demokracji pozbawiał go godności i podstawowych
i społeczne cele gospodarki. W 2008 roku w „Manifeście
praw człowieka. Toteż w Manifeście Kapitalistycznym,
klimatycznym” podkreślaliśmy, że „rozwój gospodarczy
naszym pierwszym dokumencie programowym pisaliśmy:
i ochrona klimatu naszym zdaniem nie muszą się wyklu-
„Bez zrozumienia, że źródłem rozwoju przedsiębiorstw
czać”. W 2009 r. ogłosiliśmy „Manifest równych szans
jest zysk, nie uda się spełnić najszczytniejszych nawet
kobiet i mężczyzn”. Stwierdziliśmy w nim: „Nowoczesne
celów społecznych. Kłótnie o pieniądze z budżetu nie
państwo powinno stwarzać kobietom możliwości rów-
zastąpią wzrostu gospodarczego. Opowiadamy się za
nego dostępu do wszystkich sfer życia politycznego
stworzeniem nowych miejsc pracy i nowych szans na
i społecznego, równych karier, otrzymywania równej płacy
osobiste powodzenie, a nie za dzieleniem biedy”.
za tę samą pracę. W tym celu potrzebne są rozwiązania wspierające godzenie karier zawodowych z życiem
28.
Dr Henryka Bochniarz
Prezydent Konfederacji Lewiatan,
członkini Rady Programowej Global Compact w Polsce
Minęło kolejne 6 lat. W międzyczasie PKPP przyjęła
prywatnym, trzeba również wprowadzać mechanizmy
dodatkową nazwę „Lewiatan” (by kontynuować trady-
zwiększające partycypację kobiet w polityce i gremiach
cje podobnej organizacji przedwojennej), a przystąpie-
decyzyjnych. Przyniesie to wymierne korzyści naszej
nie Polski do UE, aktywnie przez nas wspierane, dało
gospodarce, zwiększy szanse rozwoju Polski i w efekcie
przedsiębiorcom prywatnym większą pewność, że od
przyspieszy nasz awans materialny oraz cywilizacyjny”.
gospodarki wolnorynkowej nie ma w Polsce odwrotu.
To pozwoliło na ewolucję naszych poglądów.
Rok później nasz kolejny dokument programowy
poświęciliśmy kulturze. Manifest Kulturalny postuluje, aby
Konfederacja Lewiatan reprezentuje tych przedsiębiorców, którzy rozumieją społeczne cele gospodarki i w dialogu
z interesariuszami szukają najbardziej optymalnych sposobów prowadzenia firm. Proces pełnego zaangażowania społecznego polskiego biznesu może jeszcze jednak potrwać dekady, bo mamy za sobą zaledwie 25 lat uczenia się swoich ról.
Kolejny Manifest nazwaliśmy „Społecznym”. Stwierdzał
”… na kulturę przeznaczać 1 proc. wydatków budżetu
on m.in.: „Duża część Polaków skorzystała z wolności
państwa, a pieniądze na to znaleźć poprzez racjonalizację
gospodarczej i pracując dla siebie, pomnaża jednocze-
innych, nieefektywnych wydatków. Firmy powinny też
śnie dobrobyt społeczny. Przedsiębiorcy z Lewiatana
mieć prawo przekazywać 1 proc. podatku od działalno-
dostrzegają jednak niedostosowanie pewnych grup
ści gospodarczej na konkretne cele społeczne, w tym
społecznych do nowych realiów, wysokie bezrobocie
wspieranie kultury”.
oraz masową emigrację zarobkową za granicę. Uważamy,
Na potrzebę dialogu i współdziałania różnych sek-
że przedsiębiorczość i solidarność społeczna nie muszą
torów przy rozwiązywaniu najpilniejszych problemów
się wykluczać”.
Polski zwraca uwagę ogłoszony w 2013 r. Manifest
Przedsiębiorców. Piszemy w nim: „Polsce grozi stagnacja
gospodarcza, niższy wzrost produktywności, wyższe
bezrobocie, frustracja wielu grup społecznych i nasilenie
emigracji młodzieży. (…) Potrzebne jest współdziałanie
rządu, samorządów, przedsiębiorców i pracowników dla
ROZDZIAŁ II
wzmacniania konkurencyjności gospodarki tak, abyśmy
mogli wspólnie - we współpracy i dialogu - sprostać
nowym wyzwaniom”.
072
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
073
GLOBAL COMPACT
Ewolucji naszego myślenia o roli społecznej roli biznesu
Te przykładowe działania wskazują, mam nadzieję, na
towarzyszyły konkretne działania. W latach 2005-2008
praktyczne, nie tylko deklaratywne podejście Konfederacji
wraz z UNDP i organizacjami pozarządowymi stworzyliśmy
Lewiatan do rozwoju społecznej odpowiedzialności przed-
Gender Index i rozpoczęliśmy konkurs „Firma Równych
siębiorców w Polsce, w tym do respektowania i rozwoju
Szans”. Projekt ułatwiał przedsiębiorstwom mierzenie
Powstała internetowa platforma łącząca biznes i orga-
poziomu nierównowagi w traktowaniu kobiet i mężczyzn
nizacje pozarządowe. Wspólnie z Konkordią (ruchem
i wskazywał sposoby jej usuwania.
NGO’sów) wypracowaliśmy standardy efektywnej współ-
Mamy prawo przypuszczać, że m.in. dzięki tym przed-
zasługa przedsiębiorców. Jednak mimo widocznych gołym
pracy obu tych środowisk i promujemy je podczas Euro-
sięwzięciom biznes w naszym kraju zwraca na coraz więk-
okiem postępów w każdej dziedzinie, jesteśmy jednym
pejskiego Forum Nowych Idei, a także w wydawnictwach
szą uwagę na wyzwanie społecznej odpowiedzialności
z najbiedniejszych krajów UE. Nie musi tak być. Mamy
drukowanych i Internecie.
i respektowania praw człowieka. W różnych badaniach
szansę wybić się na zamożność i cywilizacyjny awans.
ok. jedna trzecia przedsiębiorców deklaruje, że podej-
Ale to zadanie na kolejne ćwierćwiecze jest – paradoksal-
W tym samym czasie podjęliśmy się zdania promocji
nie tylko w Warszawie, ale i w regionach, idei CSR.
Projekt nazywał się „Nowe przewagi konkurencyjne –
praw człowieka w ramach działalności biznesowej.
WYTYCZNE ONZ
Nasz kraj po 25 latach transformacji zmienił się nie do
poznania pod każdym względem. Jest w tym ogromna
odpowiedzialne przedsiębiorstwo na rynku europejskim”
Diversity Index (2011-2014) to kolejne nasze przedsię-
muje dobrowolne działania służące wzrostowi satysfakcji
nie – trudniejsze niż dotąd. Skończyły się proste rezerwy
i był realizowany w formie warsztatów z udziałem przed-
wzięcie adresowane do przedsiębiorców i przekonujące
pracowników, klientów i innych interesariuszy. To dużo,
wzrostu. Teraz potrzebny jest nam wszystkim znaczący
siębiorców w latach 2005-2007.
ich, że zarządzanie różnorodnością pracowników to nie
czy mało? W porównaniu z krajami o ugruntowanej go-
przyrost kapitału społecznego, wzajemnego zaufania
chwilowa moda czy fanaberia, ale wyzwanie, z którym
spodarce wolnorynkowej na pewno za mało. Jeśli jednak
obywateli i państwa, umiejętność kooperacji, innowacyj-
Z doświadczeń tego projektu wyrósł kolejny. W latach
zmaga się lub wkrótce będzie się zmagać każda firma.
uświadomimy sobie, z jakiego miejsca startowaliśmy,
ność i przedsiębiorczość na każdym stanowisku pracy.
2009-2010 wraz z NSZZ Solidarność i Deloitte podję-
W rozlicznych działaniach projektowych wskazywaliśmy,
mamy prawo cieszyć się tym wynikiem.
liśmy prace nad stworzeniem unikatowego narzędzia
że z wprowadzenia polityki zarządzania różnorodnością
ułatwiającego firmom strategiczne podejście do wdro-
wynikają konkretne korzyści, m.in. większa lojalność
Wielu przedsiębiorców w Polsce uważa, że postulat
w oparciu o wspólne wartości. Wartości te dobrze opisuje
żenia idei Społecznej Odpowiedzialności Biznesu. Nie
zatrudnionych, większa kreatywność zespołów pracowni-
dbałości o prawa człowieka powinien być adresowany
koncepcja praw człowieka w biznesie. Można je sprowa-
przekreślaliśmy wizerunkowej motywacji wielu firm do
czych, innowacyjność działania, lepsza odporność firmy
do krajów autokratycznych, dyktatorskich, wyzyskujących
dzić do wspólnego mianownika, którym jest godność. To
podejmowania działań CSR-owych, ale namawialiśmy,
na kryzys, a także wyższa rentowność.
pracowników. Jeszcze nie jest dla nich jasne, że istotne
ogromne historyczne zadanie, które czeka teraz Polskę,
są nie tylko prawa podstawowe, jak prawo do wolności,
może być podjęte wyłącznie przez społeczeństwo mające
by iść dalej – do włączenia idei społecznej odpowiedzial-
A zatem potrzebujemy organizacji społeczeństwa
ności we wszystkie obszary biznesu. Zaproponowany
W ramach projektu opracowaliśmy wskaźnik Diversity
edukacji czy opieki zdrowotnej, ale również te bardziej
wielkie poczucie godności i wspólnoty. I to jest aktualne
przez nas Model Rozwoju Społecznej Odpowiedzialności
Index, służący do kompleksowej analizy zarządzania tym
zniuansowane, jak prawo do niedyskryminacji czy do
wyzwanie dla nas wszystkich.
Przedsiębiorstwa zawierał konkretne wskazówki, jak to
obszarem w przedsiębiorstwie. Badanie obejmowało
godności w miejscu pracy.
osiągnąć. Obszar dotyczący działań firmy na rzecz pra-
strategiczne zarządzanie różnorodnością, kulturę orga-
cowników opracowaliśmy wspólnie z NSZZ Solidarność.
nizacyjną, strukturę zatrudnienia, procesy rekrutacyjne,
Pokazaliśmy tym samym, że konstruktywna współpraca
rozwój pracowników oraz wynagrodzenie.
pomiędzy organizacją pracodawców a związkiem zawodowym jest możliwa.
Uświadomienie im tego to zadanie rządu, organizacji
Dr Henryka Bochniarz
Prezydent Konfederacji Lewiatan,
członkini Rady Programowej Global Compact w Polsce
biznesowych, organizacji pozarządowych i mediów.
Efektu nie osiągniemy jednak z dnia na dzień. I nic nie
Przy Konfederacji Lewiatan powołana też została Rada
pomogą regulacyjne nakazy. Biznes musi sam dojrze-
Różnorodności. W jej skład weszli przedstawiciele i przed-
wać do stosownych działań, bo tylko wtedy będą one
Zaraz potem, chcąc utrwalić efekty tego przedsięwzię-
stawicielki biznesu, organizacji pracodawców, mediów,
autentyczne, a nie pozorowane.
cia, podjęliśmy kolejny projekt z tego obszaru „Promocja
administracji publicznej i organizacji pozarządowych.
zaangażowania przedsiębiorstw w budowę kapitału
Rada pełni funkcję ciała opiniodawczego dla inicjatyw
społecznego w Polsce poprzez wykorzystanie narzędzi
z obszaru zarządzania różnorodnością.
ROZDZIAŁ II
CSR”. W latach 2011-2014 zorganizowaliśmy dziesiątki
warsztatów mających przekonać firmy do prowadzenia
Wszystkie te projekty współfinansowane były ze środ-
partnerskiego dialogu z pracownikami i klientami, które
ków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu
zakończyły się publikacją zbierającego ich efekty po-
Społecznego.
radnika. Przeprowadziliśmy trzy konkursy na najlepsze
praktyki CSR-owe dotyczące dialogu społecznego.
074
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
075
GLOBAL COMPACT
Razem
na rzecz
odpowiedzialnego
biznesu
29.
dr Andrzej Malinowski
Prezydent Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej,
WYTYCZNE ONZ
Mogłyby to być koalicje firm. Pisaliśmy już o tym
ponad dwa lata temu, w ramach podsumowania projektu „Koalicja na rzecz odpowiedzialnego biznesu”,
gdy zawiązywanie koalicji wskazywaliśmy jako trend
i rekomendację na przyszłość.
Przez wiele ostatnich lat porównywaliśmy się do
najlepszych firm na świecie, podawaliśmy za wzór ich
dobre praktyki, implementowaliśmy sprawdzone roz-
Dobrym koordynatorem procesu powstawania tych
wiązania i narzędzia w zakresie tworzenia wartości eko-
inicjatyw są właśnie organizacje pracodawców, zrzesza-
nomiczno-społecznej i przestrzegania praw człowieka.
jące wiele firm o różnym profilu i stopniu zaangażowania
Na przykładzie rankingów i konkursów funkcjonujących
w realizację działań z zakresu odpowiedzialnego biznesu.
w krajach Zachodu stworzyliśmy w Polsce własne, które
Mogą one dzielić się ze sobą doświadczeniami i dobrymi
dla wielu firm stały się motywatorem do wprowadzania
praktykami oraz wspólnie podejmować inicjatywy na rzecz
zmian i sposobem na wyróżnienie się na tle konkurencji.
zrównoważonego rozwoju. Projekt jest kompleksowy,
Pracodawcy RP są świadomi tego, że odpowiedzią
posiada komponenty: badawczy, szkoleniowy, doradczy
na obecne wyzwania pojawiające się przed przedsię-
i promocyjny. Przedsięwzięcie jest inicjatywą Pracodaw-
biorstwami jest prowadzenie aktywnego i otwartego
ców RP, wpieraną przez firmy wiodące w swoich branżach.
dialogu – jako sposobu współpracy między biznesem
Nasza Koalicja CR – w której partnerami były: Danone,
a jego otoczeniem. Uważamy jednak, że obowiązek
GSK, PGNiG, Hochtief, PZU, Orange – okazała się na
przestrzegania praw człowieka w kontekście miejsca
tyle unikatowa, że wielokrotnie byliśmy proszeni o zapre-
pracy powinien spoczywać nie tylko na pracodawcach,
zentowanie tej inicjatywy na forach międzynarodowych.
lecz także na rządach i administracji. Odpowiedzialny
Jest to kolejny dowód na to, że dogoniliśmy światowych
pracodawca nic nie zdziała w zakresie przestrzegania
liderów odpowiedzialnego biznesu, wypracowaliśmy wła-
praw człowieka sam, jeśli rząd nie będzie wspierał tego
sne podejście, a nawet wyprzedziliśmy światowe trendy.
podejścia i dawał dobrego przykładu. Dlatego istotną odpowiedzialnością biznesu i państw jest wspólne tworzenie
By krzewić ideę praw człowieka, środowiska biznesowe
za liderów odpowiedzialnego biznesu, przy wykorzystaniu
powinny przede wszystkim wiedzieć, co jeszcze mogą
narzędzi raportowania oraz dzięki włączeniu wielu grup
zrobić, a nie: co już zrobiły. Dotychczasowe dokonania
do tego procesu, w szczególności pracowników, NGO,
należy ocenić pozytywnie, ale ich efektywność może być
administracji poukładały kwestie związane ze zrówno-
większa, między innymi dzięki wspólnemu działaniu. I to
ważonym rozwojem. Wciąż jednak brakuje podobnych
właśnie powstające koalicje na rzecz odpowiedzialnego
efektów w skali makro. Firmy często działają wyłącznie na
biznesu mogą być odpowiedzią na poprawę rozwiązań
własny rachunek, nawet jeśli robią to ponadgranicznie,
w skali makro.
to nadal jest to działanie w pojedynkę. I tu wracamy do
jednego z kluczowych wniosków płynących ze wspo-
Podczas międzynarodowej konferencji dotyczącej
mnianej konferencji. Wyjściem z tej sytuacji mogłoby być
biznesu i praw człowieka w Genewie, która odbyła się
nawiązanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami
18 listopada 2014 r., stwierdzono, że praktyki w zakresie
i połączenie sił.
ROZDZIAŁ II
przestrzegania praw człowieka uległy globalizacji. Firmy
Biznes nie jest oddzielony od społeczeństwa. Przeciw-
oraz wdrażanie skutecznych mechanizmów zaradczych
nie – biznes stanowi nieodłączną część społeczeństwa.
oraz naprawczych, jeśli doszło do naruszeń w zakresie
I dlatego właśnie obie te strony nie powinny być stawiane
przestrzegania praw człowieka.
w sytuacji konfliktowej. Dobre firmy funkcjonują po to,
żeby zarabiać pieniądze, ale jednocześnie powinny robić
to w taki sposób, by tworzyć wartość dla społeczeństwa
dr Andrzej Malinowski
Prezydent Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej,
właśnie. Firmy inwestują w przyszłość, mając świadomość
potrzeb ludzi i społeczeństw. W nowoczesnym dialogu
z interesariuszami musi dochodzić do równoważenia
dwóch celów – ekonomicznego i społecznego. A więc
rozwinięciem koncepcji CSR i szansą na sprostanie
współczesnym wyzwaniom jest koncepcja zarządzania
poprzez tworzenie wspólnej wartości społeczno-ekonomicznej (ang. creating shared value, CSV).
na całym świecie w podobny sposób zarządzają tym
zagadnieniem. Niestety, nadal istnieją obszary, w których
jest jeszcze dużo do zrobienia. Przedsiębiorstwa uważane
076
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
077
GLOBAL COMPACT
Biznes
musi być
etyczny
WYTYCZNE ONZ
Od początku swojego istnienia (od 1991 roku) BCC
propaguje idee odpowiedzialności społecznej firm – prowadzi kampanie społeczne (m.in. ogólnopolska kampania
Podziel się sukcesem), pomaga potrzebującym, nagradza
Medalem Solidarności Społecznej osoby zaangażowane
społecznie i budujące solidarność społeczną.
Od 2002 roku Business Centre Club jest zaangażo-
Większość przedsiębiorstw zrzeszonych w BCC po-
wany w prace w ramach Trójstronnej Komisji ds. Spo-
siada własne kodeksy etyczne. Niezależnie od tego, nasi
łeczno-Gospodarczych. Jako związek pracodawców,
członkowie akceptują statut organizacji zobowiązują-
uczestniczymy w najważniejszych sprawach spo-
cy ich do reprezentowania wysokich norm etycznych,
łecznych i gospodarczych kraju: bierzemy udział
przestrzegania zasad kodeksu kupieckiego i działania
w pracach nad projektem ustawy budżetowej, nego-
zgodnie z ideą społecznej odpowiedzialności biznesu.
cjujemy z przedstawicielami związków zawodowych
Przedsiębiorcy zrzeszeni w BCC kierują się troską o pra-
ponadzakładowe układy zbiorowe pracy, opiniujemy
cowników, którzy stanowią najważniejszy majątek firm.
setki aktów prawnych i projektów, podejmujemy
działania wobec administracji publicznej, samo-
Coraz więcej polskich firm pragnie także potwierdzić
rządów, Sejmu i Senatu. Celem tych licznych działań
swoją kulturę etyczną poprzez udział w różnych inicjaty-
jest godzenie sprzecznych ze sobą interesów, respek-
wach oraz wykorzystanie standardów CSR jak choćby
towanie praw różnych grup społecznych i zapewnienie
zasady Global Compact i wytyczne OECD, ISO 26000,
pokoju społecznego.
czy ogólnopolski konkurs Firma Dobrze Widziana, którego
30.
Anna Potocka-Domin
Wiceprezes Business Centre Club,
Dyrektor Instytutu Interwencji Gospodarczych,
Business Centre Club jest inicjatorem. Celem konkursu
Jako organizacja skupiająca wiele firm i przedstawicieli
Firma Dobrze Widziana jest wyróżnienie firm zarządzanych
biznesu, popieramy ideę Inicjatywy Sekretarza General-
zgodnie z zasadami społecznej odpowiedzialności biz-
nego ONZ Global Compact w Polsce powołania Koalicji
nesu (CSR) i skutecznych metod komunikowania o tych
Rzeczników Etyki w przedsiębiorstwach i instytucjach,
działaniach. Konkurs objęty jest honorowym patronatem
którego celem jest zachęcenie do tworzenia i wdrażania
Ministra Pracy i Polityki Społecznej.
kodeksów etycznych w przedsiębiorstwach i instytucjach
Etyka kojarzy się z czymś niemierzalnym. Dlatego wielu
Business Centre Club, tak jak United Nations
działających w Polsce, tam gdzie jeszcze ich nie ma. Jest
uważa, że etyka biznesu nie istnieje. Celem przedsiębiorcy
Global Compact, wychodzi z założenia, że tylko
to istotny element zmian w firmach, które chcą długo
jest przecież zysk, jego maksymalizacja.
etyczny biznes jest właściwym fundamentem rozwoju
utrzymywać się na rynku i osiągać zyski.
i budowania przewag konkurencyjnych w Polsce i na
Jednak zysk nie oznacza wyzysku,
a współczesna gospodarka, to nie
XIX-wieczny kapitalizm.
rynku globalnym. Przedsiębiorstwo, jeżeli ma w długim
okresie czasu przetrwać na rynku, musi działać etycznie.
Inaczej rynek je odrzuci, wraz z właścicielem. Dzisiaj,
coraz więcej nabywców kupując w sklepie produkt,
kieruje się nie tylko jego ceną i jakością, ale swoim o nim
rzyściach wszystkich jego uczestników. Etyczny biznes
wyobrażeniem. To związane jest ściśle z opinią, jaką ma
akceptuje zysk firmy jako cel numer jeden, ale pod wa-
na rynku firma, która ten produkt nabywcy proponuje.
runkiem, że współgra z takimi celami, jak partnerstwo
Dlatego producentom czy usługodawcom zależy, by ich
i solidarność: z załogą i lokalną społecznością.
firma była dobrze widziana, by kojarzono ją ze społecznym
ROZDZIAŁ II
Dziś rynek swój sukces opiera na wzajemnych ko-
Dbanie o etyczny wymiar biznesu to
nie tylko dostosowywanie się do nowych
standardów i wymogów współczesnego świata, ale również przyszłe szanse
i możliwości.
Anna Potocka-Domin
Wiceprezes Business Centre Club,
Dyrektor Instytutu Interwencji Gospodarczych,
zaangażowaniem i odpowiedzialnością.
078
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
079
GLOBAL COMPACT
dliwości są powodem wielu ludzkich tragedii. Często
Promujmy
dialog
społeczny
ROZDZIAŁ II
31.
080
WYTYCZNE ONZ
bowiem dochodzi do sytuacji, w której przywrócenie
do pracy zwolnionego bezprawnie członka związku za-
Warto zauważyć, że w Krajowym Rejestrze Urzę-
wodowego poprzedza kilkuletni okres sądowych batalii
dowym Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON)
i pozostawania bez środków do życia.
zarejestrowanych jest dzisiaj blisko 4 mln podmiotów,
z czego około 96 proc. stanowią firmy zatrudniające
Norbert Kusiak
ekspert Ogólnopolskiego
Porozumienia Związków Zawodowych
Wbrew powszechnej opinii, w porównaniu do
do 9 pracujących, przeważnie prywatne, w których nie
innych krajów, uzwiązkowienie w Polsce jest ni-
działają związki związkowe, ponieważ aby założyć organi-
skie, strajki i demonstracje organizowane są rzadko,
zację związkową potrzeba co najmniej 10 pracowników.
a wpływ związków zawodowych na podejmowane
W firmach tych pracuje 3,4 mln osób. Oznacza to, że są
przez rząd decyzje jest niewielki. Tezę tą potwierdza
one pozbawione prawa zrzeszania się. W pozostałych
badanie opinii Polaków o związkach zawodowych, prze-
przedsiębiorstwach klimat do działalności związkowej jest
prowadzone przez Centrum Badań Opinii Społecznej
różny. W dużych publicznych podmiotach, a także w du-
w lipcu 2014 roku. Wynika z niego, że do związków
żych firmach z udziałem kapitału zagranicznego związki
zawodowych należy zaledwie 12 proc. pracowników
zawodowe nie pozwoliły zepchnąć się do defensywy,
najemnych. Polacy są przekonani, że związki zawodowe
ale w małych firmach uzwiązkowienie jest bliskie zeru.
są zbyt mało skuteczne w swojej działalności. Uwa-
Założenie tam organizacji związkowej jest bardzo trudne,
ża tak 55 proc. badanych, jednocześnie aż 54 proc.
a często wręcz niemożliwe z powodu bezprawnych
respondentów sądzi, że związki zawodowe mają zbyt
działań, które podejmują pracodawcy. Z kolei w korpora-
mały wpływ na decyzje polskich władz. Tylko 10 proc.
cjach przeważnie nie ma związków zawodowych, a jeśli
uważa, że jest on zbyt duży, a 15 proc., że wpływ jest
powstają, to ich działalność, z podobnych przyczyn, nie
taki, jaki powinien być.
trwa długo. Prawo w takich sytuacjach nie zapewnia
należytej ochrony pracownikom, a powinno, ponieważ
Mitem jest zatem, że jedną z przyczyn presji pła-
osoby tam pracujące także mają swoją godność i pro-
cowej oraz niskiej innowacyjności i konkurencyjności
blemy oraz nie zawsze poczucie zadowolenia z tego jak
polskiej gospodarki jest wysokie uzwiązkowienie.
i ile pracują oraz ile zarabiają.
W zmieniającym się świecie odpowiedzialni praco-
niosło za sobą ogromne ryzyko. Dzisiaj pomimo po-
Prawdą jest natomiast, że występuje ono w Skandyna-
dawcy doceniają partnerstwo i widzą potrzebę prowa-
stępu cywilizacyjnego i zmiany mentalności samych
wii (ponad 70 proc.), ale w przeciwieństwie do Polski,
Niski poziom uzwiązkowienia ma jeszcze jedną, bardzo
dzenia dialogu społecznego. Naturalnym partnerem dla
pracowników i pracodawców korzystanie z tego
państwa tego regionu zajmują czołowe pozycje w ran-
istotną przyczynę, o której rzadko się mówi. Jest nią sama
pracodawców są pracownicy, jak również reprezentujące
prawa wciąż wymaga odwagi. Co prawda, obce nam
kingach konkurencyjności, standardów życia i ochrony
ustawa o związkach zawodowych, ale nie w zakresie, w ja-
ich związki zawodowe, które na co dzień bronią praw
są brutalne formy dyskryminacji działaczy związkowych
praw pracowniczych.
kim krytykują ją pracodawcy. Ustawa ta ogranicza prawa
społecznych człowieka. Prawa te dotyczą nie tylko pracy,
charakterystyczne dla krajów rozwijających się, takie jak
ale również zdrowia, ochrony socjalnej, życia rodzinnego
zabójstwa, przemoc fizyczna i aresztowania, ale w wielu
W 2012 roku w grupie państw skupionych w Organi-
się w organizacjach związkowych. Paradoksem jest, że
i edukacji. Wśród praw pracowniczych na czoło wysuwają
przedsiębiorstwach pracownicy usiłujący założyć organi-
zacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) tylko
zamiast przyczyniać się do poprawy stanu przestrzegania
się: prawo do godziwych warunków pracy i godnej płacy
zację związkową są szykanowani i uznawani za persona
pięć miało niższe uzwiązkowienia niż Polska. Powodów
praw człowieka, pogarsza sytuację prawną świadczących
oraz równego wynagrodzenia za pracę równej wartości,
non grata, często też są dyscyplinarnie zwalniani z pracy.
tego jest kilka. Otóż okazuje się, że wpływ na to mają
pracę. Z tego powodu OPZZ złożyło w 2012 roku do
zakaz pracy przymusowej i dyskryminacji w zatrudnieniu.
Jak dowodzi praktyka prawo nie zapobiega nękaniu
nie tylko odziedziczona po minionej epoce niechęć do
Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie nie-
pracowników za działalność związkową, na domiar tego
aktywności obywatelskiej, w tym do zrzeszania się, ale
zgodności przepisów ustawy o związkach zawodowych
Aby skutecznie reprezentować pracowników i zapew-
skuteczność ochrony takich osób jest niestety niska.
także struktura naszej gospodarki, w której dominują
dotyczących wolności zrzeszania się z Konstytucją RP
nić przestrzeganie ich praw, związki zawodowe musiały
Dobrze, że dochodzenie sprawiedliwości odbywa się
mikroprzedsiębiorstwa. Nie bez znaczenia jest także
i Konwencją nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy
najpierw wywalczyć sobie prawo do legalnego działania
dzisiaj w sądzie, a nie na ulicy. Źle, że przewlekłość
nieprzyjazne świadczącym pracę prawo.
(MOP) dotyczącą wolności związkowej i ochrony praw
i prawo do strajku. Na przełomie XVIII i XIX zrzeszanie się
postępowania i opieszałość organów wymiaru sprawie-
GLOBAL COMPACT
człowieka, gdyż uniemożliwia niektórym grupom zrzeszanie
związkowych, ratyfikowaną przez Polskę w 1958 roku.
GLOBAL COMPACT
081
GLOBAL COMPACT
Warto odnotować, że chociaż Konstytucja zapewnia
Z innych badań, które przeprowadził prof. Garadawski,
wolność zrzeszania się w związkach zawodowych (art.
tym razem dla Ogólnopolskiego Porozumienia Związków
59), a także gwarantuje wolność tworzenia i działania
Zawodowych (OPZZ) płyną podobne wnioski. Jego
związków zawodowych (art. 12), to w praktyce z wolno-
zdaniem w uzwiązkowionych zakładach pracy, w których
WYTYCZNE ONZ
ści koalicji, czyli prawa do zakładania i wstępowania do
Odebranie wolności związkowej pracownikom świad-
działa organizacja związkowa OPZZ mamy do czynienia
Sytuacja ta powoduje, że w przedsiębiorstwie sta-
związków zawodowych korzystać mogą przede wszystkim
czącym pracę na innych podstawach niż wskazane w art.
ze swojego rodzaju enklawą względnie stabilnych stosun-
bilizuje się cywilizowana relacja w obszarze stosunków
pracownicy tj. osoby zatrudnione na podstawie stosunku
2 ustawy o związkach zawodowych oznacza dyskrymina-
ków pracy. Zgromadzone dane pozwalają na wniosek,
pracy i wzrasta odpowiedzialność przedsiębiorstw za
pracy. Tym samym regulujący zasady członkostwa zapis
cję tych pracowników ze względu na podstawę prawną
że w Polsce obok szeregu segmentów rynku pracy,
przestrzeganie praw człowieka.
art. 2 ustawy o związkach zawodowych nie odpowiada
świadczenia pracy. Stoi to w sprzeczności z zapisami
w których sytuacja jest często bardzo zła, występuje
standardom międzynarodowym w zakresie możliwości
Konstytucji, która w art. 32 ust. 2 zakazuje dyskryminacji
segment większych, uzwiązkowionych przedsiębiorstw
Raporty Państwowej Inspekcji Pracy o przestrzeganiu
tworzenia i wstępowania do związków zawodowych oraz
w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym
o stabilnych i stosunkowo satysfakcjonujących stosunkach
praw pracowniczych pokazują, jak wiele można zrobić, aby
zapisom Konwencji nr 87, która zapewnia możliwość zrze-
z jakiejkolwiek przyczyny. Tym samym ustawodawca
pracy. Optymalną jest sytuacja, gdy w przedsiębiorstwie
poprawić standardy pracy w przedsiębiorstwach w Pol-
szania się nie tylko pracownikom w prawnym znaczeniu
w sposób nieuprawniony i niezgodny z przepisami ode-
działają dwa związki zawodowe, relacje między nimi są
sce, a tym samym zapewnić poszanowanie i ochronę
tego słowa, ale wszystkim osobom wykonującym pracę
brał prawo koalicji związkowej osobom, których praca,
poprawne, a także nie ma konfliktu związków z zarządem.
praw człowieka. Jednym z takich działań powinno być
na rzecz pracodawcy. W ocenie OPZZ ustawodawca zbyt
sytuacja i faktyczny status prawny jest podobny do pracy
wąsko wyznaczył krąg osób uprawnionych do tworzenia
i pozycji pracowników wykonujących swoją pracę w ra-
i wstępowania do związków zawodowych.
mach stosunku pracy. W Polsce jest to według danych
Głównego Urzędu Statystycznego grupa około 1,35 mln
Prawo do zrzeszania się powinno przysługiwać wszystkim osobom pracującym
zawodowo, czyli wykonującym pracę,
a zatem także osobom zatrudnionym
na podstawie umów cywilnoprawnych,
w szczególności zlecenia oraz o dzieło i tzw. samozatrudnionym oraz innym
osobom wykonującym pracę zarobkową,
a nie będącymi pracownikami.
osób świadczących pracę na podstawie umowy zlecenie
przyjęcie przez Polskę Wytycznych ONZ ds. Biznesu
Ważnym warunkiem jest, aby związki zawodowe miały w zarządzie osobę
o wysokich kompetencjach w zakresie
prawa pracy.
i Praw Człowieka oraz ich implementacja przez biznes.
Równie ważne jest prowadzenie dialogu społecznego
w przedsiębiorstwach oraz poszerzenie pola wspólnych
interesów pracodawców i związków zawodowych. Byłoby
lub umowy o dzieło oraz 1,1 mln tzw. samozatrudnionych,
dobrze, gdyby towarzyszyła im zmiana stylu zarządzania
których pozbawiono prawa koalicji.
z autokratycznego na partycypacyjny, dzięki czemu
pracownicy uzyskaliby rzeczywisty, a nie tylko formalny
Oczywiście, przyznanie tego prawa wszystkim osobom
wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa.
pracującym nie oznacza, że zniknie problem nierespektowania prawa człowieka w firmach, ale już sama obecność
związku zawodowego w środowisku pracy poprawia pozycję prawną pracowników. Jak wynika z badania Polacy
Norbert Kusiak
ekspert Ogólnopolskiego
Porozumienia Związków Zawodowych
pracujący, które przeprowadził prof. Juliusz Gardawski
Postulat ten znajduje potwierdzenie w aktach prawa
ze Szkoły Głównej Handlowej dla Konfederacji Lewiatan,
międzynarodowego m.in. z Powszechnej Deklaracji
szczególnie w prywatnych mikroprzedsiębiorstwach oraz
Praw Człowieka z 1948 roku czy Konwencji o Ochronie
małych i średnich prywatnych polskich firmach odnotowa-
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 roku.
no najwięcej przypadków naruszania praw pracowniczych.
W podobnym duchu wypowiedział się Komitet Ekspertów
Zdaniem prof. Gardawskiego w firmach tych najwięcej było
MOP, który w 2013 roku stwierdził, że państwo polskie
paternalistycznych postaw w stylu najlepszym reprezen-
nie przestrzega Konwencji nr 87, ponieważ nie zapewnia
tantem interesu pracownika jest jego pracodawca. Pod
praw związkowych osobom zatrudnionym na podstawie
względem przestrzegania prawa pracy najlepiej oceniane
umów cywilnoprawnych.
były duże firmy zagraniczne i publiczne, następnie średnie
publiczne. Można to prawdopodobnie wytłumaczyć tym,
ROZDZIAŁ II
że w firmach, w których funkcjonują związki zawodowe
rzadziej dochodzi do łamania praw człowieka.
082
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
083
GLOBAL COMPACT
Nam wszystkim
się to po prostu
opłaca!
WYTYCZNE ONZ
Zarysowany powyżej obraz może być przygnębiający,
Nie zmienia to faktu, iż międzynarodowe standardy
w końcu postęp cywilizacyjny miał uwolnić ludzkość od
stanowią obecnie niezwykle cenne ramy określające,
podobnych problemów. Wsparcie rozwoju społecz-
w jaki sposób należy skutecznie bronić praw człowieka.
no-gospodarczego było ukierunkowane na to, by jego
Bez wątpienia potrzebne są dziś instrumenty wywierające
efekty objęły wszystkie zakątki globu i wszystkie grupy
presję na uczestnikach globalnego rynku. Jednym z takich
społeczne. W podobnym duchu przebiegała transfor-
narzędzi są Wytyczne ds. Biznesu i Praw Człowieka.
macja gospodarcza w Polsce. Tak się nie stało, co nie
Tworzą one swego rodzaju fundament pod budowę
oznacza, że powinniśmy zrezygnować ze starań, by ten
bardziej sprawiedliwej gospodarki. Dodam tylko, że NSZZ
cel osiągnąć. Wierzę, że możliwe jest godzenie ochrony
„Solidarność” od początku śledziła prace nad Wytycznymi
godności pracowniczej i rentowności przedsiębiorstw.
i wspierała prace nad nimi (m.in. przygotowując wraz
z Polskim Instytutem Praw Człowieka i Biznesu oraz
32.
Organizacje międzynarodowe podejmują wysiłki na
rzecz zmian, proponując m.in. nowe rozwiązania prawne.
Mateusz Szymański
Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”
ROZDZIAŁ II
Należy jednak zejść na niższy poziom. Moim zdaniem
Zwykle prawo podąża za zmianami, jednak w tym
koncepcje walki z łamaniem praw człowieka powinny
wypadku musi wyznaczać nowe ścieżki, które obiorą
pochodzić od sektora prywatnego i państwa. Szczególną
uczestnicy rynku. Mam nadzieję, że kolejne państwa,
rolę można przypisać temu drugiemu. Administracja
w tym Polska, będą w pełni przyjmowały Wytycz-
publiczna posiada narzędzia, chociażby w postaci za-
ne, co przyczyni się do poprawy losu pracowników.
Nam wszystkim się to po prostu opłaca!
Globalizacja na dobre zagościła we współczesnych
naruszenia występują także w Polsce. Do „Solidarności”
mówień publicznych, by wyznaczać pozytywne wzorce
realiach gospodarczych. Nie oznacza to jednak, że
docierają sygnały o utrudnianiu działalności związkowej
i tym samym zachęcać przedsiębiorców, by ci traktowali
w pełni zaakceptowaliśmy zmiany, które zachodzą wraz
i o dyskryminowaniu działaczy związkowych. Mamy też do
swych pracowników podmiotowo, zgodnie z zasadami
z postępowaniem tego procesu. Jego ciemna strona nie
czynienia z sytuacjami skrajnymi, jak pobicia i zastraszanie
etycznymi. Ważną rolę odgrywa także dialog społeczny,
przestała mieć znaczenia w relacjach gospodarczych.
działaczy (więcej informacji: http://survey.ituc-csi.org)
który w ostatnim czasie w naszym kraju utracił swe
Możemy wręcz odnieść wrażenie, że kolejne dokumenty
084
Wyżej opisane kwestie to elementy szerszego zjawiska,
roli dialogu jako instrumentu współpracy wszystkich
powoli rosnąca presja konsumencka na przedsiębiorców,
które określa się mianem „wyścigu na dno”. Globalne
partnerów. Zależy nam na tym, aby możliwe było lepsze
by ci realizowali zalecenia międzynarodowe, czy też presja
przedsiębiorstwa traktują pracę jak towar, surowiec,
godzenie interesów pracowników i pracodawców.
ze strony innych przedsiębiorców, którzy stosują się do
który podlega eksploatacji. Jego cena jest wyznaczni-
przyjętych norm, nie są w stanie wielu globalnych graczy
kiem opłacalności danego przedsięwzięcia. Tego typu
Warto również podkreślić rolę konsumenta. To jego
skłonić do poszukiwania swych przewag konkurencyjnych
postępowanie prowadzi nas w sidła pułapki polegającej
wybory są w stanie determinować strategie biznesowe
na innych polach niż koszty pracy ludzi.
na konkurowaniu tylko i wyłącznie kosztami pracy ludzkiej,
poszczególnych przedsiębiorstw. Informowanie i eduko-
a przecież zgodnie z Deklaracją Filadelfijską praca nie
wanie społeczeństwa może przyczynić się do większej
Nadal mamy do czynienia ze stosowaniem przemocy
jest towarem. Nie bez powodu szef Międzynarodowej
świadomości konsumenckiej. Zgodnie z teorią ekonomii,
względem pracowników. Dane Międzynarodowej Orga-
Organizacji Pracy, Guy Ryder wskazuje na zgubny trend
popyt kreuje podaż, dlatego tak ważne jest, by kupujący
nizacji Pracy dotyczące łamania praw pracowniczych są
obniżania kosztów zatrudnienia, płac i nadmiernego
dokonywali świadomych wyborów, m.in. w oparciu o wie-
wstrząsające. Blisko 21 milionów osób pracuje przymu-
uelastyczniania rynków pracy. Co szczególnie martwi,
dzę na temat łamania praw pracowniczych. To zmusi
sowo, naruszane są normy w zakresie zdrowia i higieny
wiele państw wyraża na to zgodę. Złudne poszukiwanie
biznes do większej troski o pracowników. Dlatego liczę na
w zakładach przemysłowych, pracownikom odmawia się
źródeł wzrostu gospodarczego zamyka oczy decydentów
to, że w najbliższym czasie rozpocznie się szersza debata
prawa do strajku i działalności w związkach zawodowych.
politycznych na krzywdę ludzi.
na temat znaczenia praw człowieka w biznesie, której
Często dzieje się to w przedsiębiorstwach, których logo
efektem będzie nie tylko bardziej wrażliwy społecznie biz-
możemy zobaczyć na każdej ulicy. Niestety, wymienione
nes, ale również świadomy swych wyborów konsument.
GLOBAL COMPACT
Mateusz Szymański
Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność“
znaczenie. Trwają obecnie prace nad przywróceniem
odnoszące się do stosowania praw człowieka w biznesie,
Fundacją im. Friedricha Eberta ich tłumaczenie).
Po 25 latach przemian gospodarczych
czas wejść na wyższy poziom rozwoju
ekonomicznego, gdzie szanuje się i dobrze
wynagradza pracę ludzką. Wytyczne ONZ
ds. Biznesu i Praw Człowieka pozwolą wykonać jeden z pierwszych kroków w tym
kierunku. Liczę na to, że Polska wykona
ten krok jak najszybciej.
Piotr Duda
Przewodniczący Komisji
Krajowej NSZZ „Solidarność”
GLOBAL COMPACT
085
GLOBAL COMPACT
Liderzy w sektorze
prywatnym i publicznym.
Uczciwość
jest miarą biznesu.
WYTYCZNE ONZ
Profesor Wojciech Gasparski, wybitny specjalista
Ale etyka to nie tylko działania skierowane do wewnątrz
z dziedziny etyki biznesu, twierdzi, że z dwóch jednakowo
instytucji, to także inicjatywy z zakresu Społecznej Odpo-
efektywnych firm lepsza jest ta, która biznes uprawia
wiedzialności Biznesu (CSR). Choć działy CSR już trwale
rzetelnie i uczciwie. I trudno nie zgodzić się z tą oceną.
wpisały się w krajobraz firm zachodnich, to w Polsce
Etyczne prowadzenie biznesu postrzegane jest jako
dopiero od niedawna obserwujemy zainteresowanie na
aktywa firmy, które w dłuższym okresie dają przewagę
przykład wolontariatem pracowniczym, czy też refleksję
konkurencyjną. Trzeba pamiętać, że kluczową rolę w biz-
nad wpływem prowadzonego przez firmę biznesu na
nesie odgrywa zaufanie, które, najogólniej mówiąc, obniża
środowisko i społeczność lokalną.
koszty transakcyjne i poszerza rynki. To zaufanie buduje
się długo, a na ten proces składa się wiele czynników,
W styczniu 2015 r. w NBP został powołany Zespół
takich jak np. kompetencje techniczno-profesjonalne,
ds. Odpowiedzialności Społecznej, którego zadaniem
przewidywalność, lojalność i – co ma podstawowe zna-
jest kontynuowanie i rozwijanie działań informacyjnych,
czenie – uczciwość. Bez uczciwości pozostałe czynniki
prowadzonych do tej pory w ramach kampanii „NBP nie
mogą w ogóle nie mieć znaczenia. wyklucza”. Głównym celem kampanii jest dbanie o to,
aby przekazy informacyjne tworzone przez NBP docierały
33.
Gordon Gekko – bohater filmu Oliviera Stone’a „Wall
Street” z 1987 r. – uosabia główną cechę biznesu ubiegłych dekad: chciwość. Z dzisiejszej perspektywy możemy
powiedzieć, że to właśnie chciwość, o której Gekko tak
z zachwytem opowiada w filmie, leży u podstaw wielu
ROZDZIAŁ II
patologii w świecie finansów, a może nawet i kryzysów,
które cyklicznie nas dotykają. 086
GLOBAL COMPACT
Ale dziś, bogatsi o trudne dla sektora
finansowego doświadczenia ostatnich lat,
rozumiemy, że w świecie biznesu tylko
dbałość o zrównoważony rozwój i etyczne działanie mogą przynieść długotrwały
sukces.
Narodowy Bank Polski już dziesięć lat temu podjął dzia-
do wszystkich obywateli, w tym tych zagrożonych wyklu-
łania związane ze skodyfikowaniem zasad etyki i dlatego
czeniem finansowym ze względu na niepełnosprawność.
od dekady obowiązuje dokument zatytułowany Zasady
Dzięki upowszechnianiu wiedzy o roli i zadaniach NBP
Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego, który
w formie dostępnej dla osób z niepełnosprawnością,
w tym roku został zaktualizowany. Zmianie nie uległy
udało nam się pozyskać ambasadorów naszej misji
najważniejsze zapisy, jednak zdecydowano się unowo-
w środowiskach organizacji pozarządowych, a tym samym
cześnić charakter i ducha dokumentu – z punitywnego
otworzyć nowy kanał informacji na temat gospodarki
na deskryptywny i pokazujący dobre praktyki. Jego celem
i bankowości. W NBP wierzymy, że nasze motto
nadrzędnym jest uwrażliwienie pracowników na zachowa-
„Dbamy o wartość pieniądza” to również poważne
nia, na których, ze względu na dobro instytucji, jaką jest
zobowiązanie etyczne, które nakłada na nas obo-
NBP, szczególnie nam zależy. Ponadto, odnosząc się do
wiązek dotarcia do wszystkich, w tym zagrożonych
powagi banku centralnego w Polsce, warto zauważyć,
wykluczeniem finansowym, z informacją na temat
że im instytucja jest bardziej znacząca, im większą pełni
bankowości i ekonomii. To pozwoli ludziom świadomie
rolę w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym,
i odpowiedzialnie gospodarować własnym budżetem,
tym bardziej jest wrażliwa na zachowania pracowników.
a tym samym rozumieć mechanizmy makroekonomiczne.
Rozumiemy też, że podobnie jak w życiu codzien-
Tak właśnie NBP kładzie podwaliny pod biznes prowa-
nym, tak i w biznesie, sukces można osiągnąć poprzez
dzony w sposób uczciwy, etyczny i wolny od grzechów
pozytywne wzmacnianie pożądanych zachowań, a nie
Gordona Gekko. ganienie za łamanie zasad. Dlatego niezwykle ważną
rolę w kształtowaniu postaw etycznych mają osoby
pełniące funkcje kierownicze i to na nich spoczywa
obowiązek nie tylko motywowania pracowników
do przestrzegania zasad etyki, ale także zgodnego
z nimi postępowania.
GLOBAL COMPACT
087
GLOBAL COMPACT
Nowoczesne
technologie
a prawa
człowieka
WYTYCZNE ONZ
i dostawców, bezpieczeństwa dzieci w Internecie, a także
równouprawnienia i różnorodności. Opierając się na tych
podstawowych zobowiązaniach dostosowaliśmy działania
Microsoft w obszarze praw człowieka do Wytycznych
ONZ dot. Biznesu i Praw Człowieka z 2011 roku.
Globalna Polityka Praw Człowieka Microsoft formułuje
nasze zobowiązania w tej dziedzinie zgodnie z ramami
Wytycznych ONZ, w tym także w obszarach zarządzania,
należytej staranności i naprawiania skutków naruszeń.
ROZDZIAŁ II
34.
Dan Bross
Senior Director of Corporate Citizenship, Microsoft
Bardzo poważnie podchodzimy do ograniczania pośred-
W 2013 roku otworzyliśmy Centrum Technologii i Praw
nich zagrożeń praw człowieka, poddając wszystkie nasze
Człowieka Microsoft zajmujące się priorytetyzacją i koor-
produkty i usługi Ocenie Wpływu na Prawa Człowieka.
dynacją nadzoru nad przestrzeganiem praw człowieka,
W 2014 roku nasze zobowiązania odnośnie praw czło-
rozpoznawaniem pojawiających się zagrożeń i szans
wieka włączyliśmy w szkolenia z dziedziny Standardów
związanych z prawami człowieka oraz promowaniem
Prowadzenia Działalności, które obowiązkowo corocznie
jednolitego podejścia do nich w całej firmie Microsoft.
przechodzą wszyscy nasi pracownicy. Zagadnienia praw
Za pośrednictwem tego Centrum firma Microsoft współ-
człowieka poruszane są także w ramach specjalistycz-
pracuje z wieloma grupami obrony praw człowieka,
nych szkoleń dostosowanych do określonych stanowisk
środowiskami akademickimi i organizacjami branżowymi,
piastowanych przez pracowników firmy.
dzieląc się z nimi doświadczeniami i wnioskami.
Dan Bross
Senior Director of Corporate Citizenship, Microsoft
Zaangażowanie firmy Microsoft w prawa człowieka
Od chwili włączenia się w inicjatywę ONZ Global
jest jednym z filarów naszej misji pomagania ludziom
Compact w 2006 roku, Microsoft formalnie przyjął na
i przedsiębiorstwom w realizowaniu ich pełnego poten-
siebie zobowiązanie przestrzegania wszystkich praw
cjału. Dbamy o to, by prawa człowieka były przestrzegane
człowieka wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw
we wszystkich aspektach naszej działalności i dążymy
Człowieka, Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka
do tego, by wykorzystując możliwości technologiczne
i Deklaracji MOP. W całej naszej działalności realizujemy
promować prawa człowieka na całym świecie.
szereg działań i programów dotyczących praw człowieka,
w tym poufności i bezpieczeństwa danych, swobody
wypowiedzi, praw pracowniczych naszych pracowników
088
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
089
GLOBAL COMPACT
Koalicja Rzeczników
Etyki i co dalej?
WYTYCZNE ONZ
przyczynia się do zmian kultury organizacyjnej w kierunku
tworzenia kultury nowoczesnej korporacji, nastawionej
na wysoką jakość usług, świadczonych dla klientów.
Pomaga w rozwiązywaniu napięć w organizacji, a także
sprzyja eliminacji zjawisk patologicznych, które mogą się
grupy. Powstało tez stanowisko rzecznika etyki Grupy PKP,
pojawić w każdej, dużej organizacji. W efekcie przyczynia
podlegającego bezpośrednio pod Prezesa Grupy, a także
się do poprawy konkurencyjności firmy, a co za tym idzie,
Komisja Etyki, ciało doradczo-konsultacyjne, zrzeszające
konkurencyjności polskiej gospodarki.
wszystkich rzeczników spółek. To doświadczenia z prac
35.
Komisji Etyki Grupy PKP stały się bodźcem to zainicjo-
Na końcu wymienić można także potencjalny efekt
wania powstania Koalicji Rzeczników Etyki w Polsce.
związany z możliwością poprawy wizerunku polskich
W konsekwencji wstąpienia PKP do Inicjatywy Sekretarza
firm w oczach szerszego społeczeństwa. Oczekiwania
Generalnego ONZ Global Compact pojawił się pomysł,
szeregu osób w stosunku do nowootworzonej Koalicji
aby Koalicja Rzeczników powstała pod auspicjami ONZ.
są niewątpliwie duże. Jeśli zacznie ona działać zgodnie
Na konferencji ONZ poświęconej Dniu Praw Człowieka,
z oczekiwaniami, będziemy mieli do czynienia z innowacją
która odbyła się 10 grudnia 2014 w Warszawie odbyło
organizacyjną, która powinna poprawić niezbyt dobre
się oficjalne powołanie Koalicji Rzeczników do życia,
notowania Polski w tym obszarze.
a w marcu 2015 planowane jest pierwsze posiedzenie
robocze Koalicji.
Jacek Wojciechowicz
Rzecznik Etyki Grupa PKP S.A.
Jacek Wojciechowicz
Rzecznik Etyki Grupa PKP S.A.
Wydaje się, że stworzenie Koalicji Rzeczników Etyki jest
wydarzeniem bezprecedensowym nie tylko w Polsce, ale
także i w Regionie, bądź w Unii Europejskiej. Istnieją proW latach 30. XX wieku pojawiają się w Polsce kodeksy
fesjonalne stowarzyszenia, zrzeszające osoby zajmujące
etyki adwokatów, a także innych środowisk zawodo-
się obszarem compliance, ale działalność Rzeczników
wych. Wreszcie koniec XX wieku i XXI wiek, to okres
Etyki wykracza poza ten obszar. Koalicja może stać się
tworzenia i przyjmowania kodeksów etycznych przez
bodźcem do rozpowszechniania idei wdrażania kodeksów
służby publiczne, środowisko PR-owców, księgowych,
etyki w polskich firmach, a co za tym idzie, wzmacniania
czy firmy farmaceutyczne.
standardów etycznych, stosowanych przez te firmy.
Może ona pozwolić na dzielenie się dobrymi praktykami,
W chwili obecnej szereg dużych, zarówno rdzennie
skich firmach i organizacjach, jest już zjawiskiem trwałym.
polskich, jak i międzynarodowych firm, działających
Sama idea posiadania kodeksu etyki nie jest wyłącznie
w Polsce, posiada swoje kodeksy etyki, oraz systemy
Wreszcie fakt, że Organizacja Narodów Zjednoczo-
pomysłem zapożyczonym od międzynarodowych or-
zarządzania etyką, kierowane przez rzeczników etyki.
nych objęła tę inicjatywę swoim patronatem i opieką,
może pozwolić na inicjowanie ogólnokrajowej dyskusji
ROZDZIAŁ II
ganizacji i korporacji. Kodeksy etyki w Polsce mają już
090
zarówno krajowymi, jak i międzynarodowymi.
Instytucja Rzecznika Etyki, która pojawiła się w pol-
wieloletnią historię. Chyba pierwszym takim dokumentem
W Grupie PKP działania nad stworzeniem kodeksu
zarówno nad standardami etycznymi w biznesie, jak
była XV-wieczna Obietnica Fakultetowa, lekarski kodeks
etyki rozpoczęły się w roku 2012 i zaowocowały stwo-
i nad szerszymi zagadnieniami Społecznej Odpowie-
deontologiczny Akademii Krakowskiej. W XIX i XX wieku
rzeniem i przyjęciem w roku 2013 kodeksu etyki grupy
dzialności Biznesu. W przypadku Grupy PKP pozytywne
opublikowano kilkanaście kodeksów etyki dla lekarzy.
PKP, a także powołaniem rzeczników etyki w spółkach
efekty wdrożenia kodeksu etyki są już widoczne. Kodeks
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
091
GLOBAL COMPACT
Współczesny biznes
a prawa człowieka.
Wyrzut sumienia, zobowiązanie, czy szansa?
36.
Dominika Kulczyk
Prezes Kulczyk Foundation,
członek Rady Programowej
Fot. Tatiana Jachyra
WYTYCZNE ONZ
stu niektórych rzeczy się nie robi, niektóre zachowania
Niemniej obok teorii, istnieje dzień dzisiejszy i koniecz-
uznajemy za nieakceptowalne, niezależnie od tego, co
ność stawienia czoła codziennym wyzwaniom. N. Creig
mówi rachunek ekonomiczny. Działamy etycznie, kiedy
Smith powiedział kiedyś, że „o integrowaniu odpowiedzial-
się nam to opłaca, ale również wtedy kiedy oznacza to
ności społecznej łatwiej mówić niż wdrażać ją w praktyce,
konieczność zrezygnowania z części krótkoterminowego
podobnie, jak łatwiej mówić o podnoszeniu jakości niż ją
zysku. Warto przytoczyć tu słowa: Przedsiębiorstwa,
podnosić”. Jest to niestety prawdą dnia codziennego.
mają bowiem obowiązek zapewniać swoim pracowni-
Nie zwalnia nas to z konieczności budowania i ciągłego
kom godne warunki pracy i godziwe wynagrodzenie, ale
doskonalenia narzędzi, które pozwalają przeciwdziałać
również czuwać nad tym, by formy niewolnictwa i han-
patologiom. Trzeba mieć również świadomość, że nigdy
dlu ludźmi nie występowały w łańcuchach dystrybucji.
nie będą one doskonałe, tak jak doskonałą nie będzie
Z odpowiedzialnością społeczną przedsiębiorstwa
żadna organizacja. Niemniej nawet jeżeli walka z nie-
łączy się z kolei odpowiedzialność społeczna kon-
uczciwością, egoizmem, chciwością i pychą będzie
sumenta. Każdy człowiek powinien być bowiem świa-
czasami wydawała się nam czasem walką nierówną,
domy, że kupno jest zawsze aktem moralnym, nie tylko
warto ją podejmować.
ekonomicznym. To nie fragment podręcznika społecznie
„Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw.
Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem oraz powinni postępować w stosunku do
siebie wzajemnie w duchu braterstwa.” – tak brzmi pierwszy artykuł Powszechnej
Deklaracji Praw Człowieka.
odpowiedzialnego zarządzania, a orędzie Ojca Świętego
Franciszka na Światowy Dzień Pokoju (1 stycznia 2015
roku). Oczywiście są też inne motywacje, choćby presja
społeczna na przedsiębiorstwo czy bodźce ekonomiczne,
zachęcające ją do poszanowania praw innych ludzi lub
Z Deklaracji, której słuszności i wagi nikt nie podważa.
stwo chce” jest bowiem zbyt ogólne. Organizacja to grupa
Deklaracji, która w ciągu ostatnich dziesięcioleci była
osób, których siła oddziaływania jest bardzo różna. Wola
i chyba wciąż jest przez niektórych wykorzystywana
szeregowych pracowników, o ile nie znajdą przychylnej
w sposób przedmiotowy. Nie można jednak zapomnieć,
akceptacji przełożonych, niestety często na niewiele się
że retoryka odwołująca się do powszechnych, przyrodzo-
zda. Tak naprawdę koniecznym warunkiem tego, by
nych, niezbywalnych, nienaruszalnych, naturalnych i nie-
organizacja stawała się społecznie odpowiedzialna,
podzielnych praw człowieka była również domeną reżimów
jest odpowiednia postawa zarządzających, czy nawet
totalitarnych. Dziś zresztą również jesteśmy świadkami
więcej: wola właścicieli. Co ciekawe przyzwolenie,
wydarzeń, jawnie łamiących prawo międzynarodowe,
czy nawet aktywne działania właścicieli, nie zawsze
których sprawcy odwołują się właśnie do humanitaryzmu
wprost przełożą się na zmiany. Mamy tu do czynienia
i ochrony praw człowieka. Dlaczego wspominamy o tym
z klasycznym wręcz przykładem konfliktu, oporem kadry
przy okazji artykułu, który koncentruje się na biznesie?
zarządzającej, która może mieć swoje, odmienne od
Ponieważ w biznesie dzieje się dziś bardzo podobnie,
właścicieli, cele. Czasem zwyczajnie jest przekonana, że
tj. wszyscy przedsiębiorcy do perfekcji opanowali właściwą
po prostu wie lepiej od zatrudniających ją akcjonariuszy
retorykę. Dla niektórych jednak dbanie o ochronę praw
i w swoim przekonaniu działając w najlepiej pojętym
człowieka nie wykracza poza retorykę.
interesie właścicieli, dąży do maksymalizowania zysków
bez względu na okoliczności.
ROZDZIAŁ II
Należy zastanowić się, co sprawia, że niektóre przed-
092
siębiorstwa chcą być społecznie odpowiedzialne, w tym
Powracając jednak do pierwszego pytania, czyli do
m.in.: wykazywać dbałość o poszanowanie praw czło-
pytania o motywację przedsiębiorcy do szanowania praw
wieka w organizacji lub szerzej w całej działalności; kto
człowieka. Oczywiście chyba najważniejsze i najsilniejsze
chce i kto decyduje o tym, by przedsiębiorstwo było
są po prostu pobudki natury moralnej, czy wręcz, nie
społecznie odpowiedzialne? Stwierdzenie „przedsiębior-
wstydźmy się tego mówić otwarcie, religijnej. Po pro-
GLOBAL COMPACT
zniechęcające do łamania praw osób trzecich.
Szanowanie praw człowieka, może też,
i powinno, zwyczajnie się opłacać. Rzetelne i uczciwe postępowanie w świetle
potencjalnej presji otoczenia, mówiąc
pragmatycznie, oznacza niższe ryzyko
społeczne.
Wszystko, co nas otacza, wszystko, co robimy zaczyna
się w naszej głowie. Również to, że jesteśmy przedsiębiorczy i stajemy się przedsiębiorcami. Powszechnie
biznesmeni chcą uchodzić za ludzi mądrych i wykształconych. W takim razie nie mogą udawać, że nie znają
historii i nie wiedzą, do czego doprowadziła przez całe
stulecia kolonizacja czy dziki kapitalizm z przełomu XIX i XX
Ryzyko, które o ile się zrealizuje, może oznaczać ni
wieku. Ofiary tej krótkowzroczności słusznie zbuntowały
mniej ni więcej utratę społecznego zaufania. W skraj-
się i w wielu miejscach doprowadziły do ruiny wielkie idee
nym przypadku erozja zaufania przełożyć się może
i wielkie inwestycje przedsiębiorców.
na utratę społecznego przyzwolenia na działanie.
Niezmiernie aktualne są dziś dwa prawa sformułowane
przez Wooda, mówiące o tym, że: odpowiedzialność,
jaka ciąży na przedsiębiorcy, jest wprost proporcjonalna
Dominika Kulczyk
Prezes Kulczyk Foundation,
członek Rady Programowej
Global Compact w Polsce.
do siły oddziaływania społecznego, jaką on posiada oraz
ten, kto nie bierze odpowiedzialności za posiadaną siłę
oddziaływania, ostatecznie straci ją. Nigdy nie wolno
zapomnieć ani właścicielom, ani zatrudnianym przez
nich menedżerom, że społeczeństwo obdarza biznes
zaufaniem i władzą. W długim terminie ten, kto nie używa
tej władzy w sposób zgodny z oczekiwaniami społeczeństwa, straci ją.
GLOBAL COMPACT
093
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
Prawa człowieka
to również prawa
przedsiębiorcy
Mam wrażenie, że to zdanie oddaje sedno zrozumienia, czym są prawa jednego człowieka w stosunku do
drugiego. Stosunkowo łatwo jest zrozumieć, czym są
prawa górników, czy nauczycieli, albo prawa ucznia czy
prawa dziecka… ale kiedy zaczynamy zastanawiać się,
czym są prawa człowieka, obiektywność znika, defini-
Katarzyna Rudnicka
Prezes Vivenge Sp. z o.o.,
członek Rady Programowej Global Compact w Polsce
Historia świata pokazuje, że odkąd istnieje Ziemia,
cje przybierają miano osobistych odczuć i przekonań,
człowiek walczył o swoje prawa. Najstarsze księgi, zapiski,
a sformułowanie praw okazuje się niełatwe, bo zależy
malowidła i freski odnotowują nieustanną drogę człowieka
od osobistego punktu widzenia i głoszonych światopo-
ku wolności, ku swoim prawom.
glądów. Może dlatego niemal we wszystkich religiach
świata dyktatorem praw człowieka nie był on sam, lecz
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona przez ONZ w 1948 roku w swym wstępie podaje:
jego Stwórca? Jakże człowiek może nadać czy określić
prawa drugiego człowieka?
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem
swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem
Stare polskie powiedzenie „wolność Tomku w swoim
i sumieniem oraz powinni postępować w stosunku do
domku” jest doskonałym rozwiązaniem. Tyle, że dziś,
siebie wzajemnie w duchu braterstwa.
w wieku XXI ten domek to nie tylko własne lokum, ale…,
a nawet przede wszystkim przedsiębiorstwo, Państwo,
A Wielka Karta Swobód wydana w 1215 roku przez
Europa i Świat. W dobie globalizacji, równość praw
króla Anglii Jana bez Ziemi, głosi” „Żaden wolny człowiek
człowieka staje się niełatwym zadaniem. Walka o pra-
nie ma być pojmany ani uwięziony albo wyrzucony z po-
wa człowieka ma doprowadzić do znaku równości po-
siadłości, albo proskrybowany, ani wygnany lub innym
między obywatelem kraju, a władcą tego kraju, między
sposobem pognębiony; i ani sami na niego nie wyruszymy,
urzędnikiem a premierem rządu, między pracownikiem
ani nikogo innego przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko
a pracodawcą, między białym a czarnym, między talibem
na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na
a chrześcijaninem.
podstawie sprawiedliwego prawa (...)”.
Wydaje się jednak, że najprościej jest posłużyć się
twierdzeniem: Prawo jednego człowieka kończy się tam,
ROZDZIAŁ II
37.
094
gdzie zaczyna się prawo innego człowieka.
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
095
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
Zdecydowanie możemy mówić o Polsce dojrzałej
biznesowo. Kraju, w którym biznes rozwija się w zgodzie
i poszanowaniu praw człowieka.
Jednak kiedy mówimy o prawach człowieka w biznesie,
nie należy zapominać, że biznes to przede wszystkim
człowiek, który ten biznes stworzył. Firma, to w głównej
mierze jej właściciel, a jego prawa muszą być jednakowo
firma posiadamy Certyfikat Brandbility – Inicjatywy Glo-
przestrzegane. Tymczasem odpowiedzialność urzędników
bal Compact Poland, którego celem jest między innymi
za łamanie prawa wobec przedsiębiorców jest znikoma.
stworzenie kodeksu dobrych praktyk w dziedzinie logistyki
Co prawda, zgodnie z ustawą o odpowiedzialności mająt-
odpadów powstających podczas procesu rebrandingu
Widzimy wokół siebie zmieniającą się rzeczywistość.
kowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie
sieci sprzedażowych. Przytoczę zatem mający obecnie
Zmieniają się miasta, powstają drogi, lotniska, porty.
prawa, urzędnicy ponoszą odpowiedzialność za złamanie
miejsce przykład łamania praw człowieka w rozumieniu
fiskalnego. Te osoby to przestępcy – w świetle prawa
Polska rośnie w siłę. Po 20 latach gonienia Europy
prawa przy wydawaniu decyzji administracyjnych, jednak
łamania praw przedsiębiorców przez urzędników pań-
karnego. Procedery takie mają miejsce na całym świecie,
i nadrabiania zaległości, przedsiębiorczość w naszym
niewielu urzędników poniosło do tej pory odpowiedzial-
stwowych. Obecnie w Komisji Europejskiej rozpatrywana
gdzie rozpatrywane są z pozycji kodeksu karnego, a nie
kraju ulega stabilizacji. Firmy wypracowały kapitały,
ność za łamanie prawa wobec przedsiębiorców, a jeśli
jest sprawa dotycząca podatku VAT złożona przez Izbę
handlowego czy fiskalnego.
które dziś dają możliwości patrzenia na biznes z po-
takie kary zostały wymierzone – ich wysokość była niew-
Gospodarczą Metali Nieżelaznych i Recyklingu, która
zycji wizji, a nie tylko jak najszybszego generowania
spółmierna do wyrządzonych przedsiębiorcy szkód. Jeden
to wcześniej bez skutku apelowała do Ministerstwa
W moim odczuciu konieczne jest mówienie głośno
zysku. Biznes w Polsce przetrwał próbę światowego
z takich przypadków w niezwykle dramatyczny sposób
Finansów. Urzędnicy urzędów skarbowych kwestionują
o prawach przedsiębiorcy. Nastał czas, aby nasze pań-
kryzysu finansowego. Przedsiębiorcy zbudowali trwałe
przedstawia film w reżyserii Ryszarda Bugajskiego pt.
w całości dostawy zrealizowane w łańcuchu transakcji,
stwo chroniło tego kto, tworzy biznes i miejsca pra-
korporacje, które na równi i z powodzeniem konkurują
„Układ zamknięty” – wstrząsająca, oparta na faktach
z których przynajmniej jedna była oszustwem podat-
cy. Aby urzędnicy kierowali się postawą domniemanej
z wielopokoleniowymi zagranicznymi firmami. Obecnie
historia biznesmenów zmagających się z zarzutami sta-
kowym spowodowanym przez dostawcę danej firmy.
uczciwości – pomagali właścicielom firm w dochodzeniu
międzynarodowe standardy pracy – ich stosowanie
wianymi przez prokuraturę oraz urząd skarbowy.
Przedsiębiorcy działający na rynku obrotu odpadami
swoich praw. Nastał czas, aby urzędy skarbowe i sądy
czują się bezsilni wobec fiskusa, a przez błędne decyzje
gospodarcze stworzyły kodeksy postępowania, w któ-
i przestrzeganie – nabrały jeszcze większego znaczenia.
Właściciele firm wiedzą, że to od ich postawy zależy stan
Niewielu z nas wie, że w Unii Europejskiej stosuje się
urzędników może dojść do bankructw w branży skupu
rych przestrzeganie praw przedsiębiorcy będzie jednym
przestrzegania prawa w prowadzonych przez nich przed-
wobec prowadzących firmy zasadę ochrony przedsię-
i recyklingu metali, tak jak niegdyś miało to miejsce wśród
z najważniejszych praw.
siębiorstwach. Zrozumienie i wprowadzenie zasad etyki
biorców działających w dobrej wierze. Zasadę tą honorują
polskich producentów komputerów.
i praw człowieka do standardów działania firmy to milowy
w swoim prawie cywilnym i handlowym, w tym również
krok do nowego rozdziału historii każdego przedsiębior-
w prawie fiskalnym, wszystkie państwa Unii Europejskiej
stwa. Pokazanie, że moralność i kodeks postępowania
poza Polską.
praw przedsiębiorcy), ale orzecznictwa Europejskiego
Trybunału Stanu, nie do zaakceptowania są sytuacje,
jest ponad chęcią zysku, jest sygnałem dla pracowników,
ROZDZIAŁ II
W świetle już nie tyle praw człowieka (w rozumieniu
Katarzyna Rudnicka
Prezes Vivenge Sp. z o.o.,
członek Rady Programowej Global Compact w Polsce.
że ich prawa – prawa człowieka, są nade wszystko naj-
Vivenge stawia ochronę środowiska jako cel główny
w których ustawodawca wprowadza regulacje, które
ważniejsze. Rodzi się wtedy coś jeszcze… wzajemne
w prowadzonych działaniach. Jako pierwsza polska
uderzają w podatników działających zgodnie z prawem,
zaufanie i szacunek. Szef czy właściciel nabiera nowego
chcąc w ten sposób „ograniczyć” działania podatników
wymiaru – wymiaru człowieka z zasadami, osoby, która
„nieuczciwych”. W Polsce natomiast takie praktyki usta-
szanuje mnie, szanuje moje prawa, widzi we mnie nie tylko
wodawstwa krajowego stanowią niestety niechlubną
pracownika, ale przede wszystkim człowieka. Właściciel
praktykę. Prawdą jest, że mieliśmy i mamy wciąż do
nabiera nowego znaczenia – już nie tylko człowieka, który
czynienia z częścią nieuczciwych ‘przedsiębiorców’,
ma władzę, ale człowieka, który ma szacunek i zaufanie
którzy oszustwem zdobywali majątki. Niemniej jest to
swoich pracowników. Staje się przywódcą.
znikoma część osób, i nie należy ich nazywać przedsiębiorcami, i podług ich praktyk ‘preparować’ prawa
096
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
097
GLOBAL COMPACT
Etyka w budowie
WYTYCZNE ONZ
Chcielibyśmy, by firma w której pracujemy, była wobec
szych wzorów, zachowując spójność z obowiązującym
nas fair. Jako klienci chcemy ufać, że wybrana przez nas
Kodeksem Grupy i innymi respektowanymi przez nas
firma nas nie zawiedzie. Jako szefowie chcemy, by nasi
dokumentami, jak Wytyczne ONZ ds. Biznesu i Praw
podwładni byli godni zaufania. Inaczej mówiąc, etyczne
Człowieka rozpowszechniane przez Global Compact.
podejście do biznesu, to powszechna potrzeba w życiu
Postanowiliśmy, że Kodeks będzie krótki i jasny jak 10
każdego z nas.
przykazań, powstanie w dialogu ze wszystkimi zainteresowanymi, od związków zawodowych, przez wszystkie
38.
Z kolei firmy, odczuwając biznesowe skutki niedostatku
piony i poziomy po zarząd. Poza Kodeksem Etycznym,
etycznych postaw, podejmują działania zmierzające do
zadbaliśmy o mechanizmy promowania pożądanych
ograniczenia tego rodzaju ryzyk, głównie poprzez wdra-
standardów, powołując Komitet Etyczny kierowany
żanie nakazów i zakazów. Z modelu zrównoważonego
przez prezesa zarządu, wydający rekomendacje w zło-
rozwoju biznesu wyłania się propozycja pozytywnego
żonych przypadkach, gdzie ani prawo, ani istniejące
zarządzania etyką zgodnie z zasadą „firma etyczna=
regulacje nie dają satysfakcjonujących rozstrzygnięć.
dobra dla ludzi”.
Opracowaliśmy cykl komplementarnych szkoleń dla
menadżerów i pracowników, m.in. w formie e-learningu
Małgorzata Zdzienicka-Grabarz
Dyrektor Departamentu Społecznej Odpowiedzialności
Biznesu i Sponsoringu, Bank BGŻ S.A.
Tymczasem rytm konkurencyjności przedsiębiorstw
i warsztatów z „dylematów etycznych”, tak by rozwijać
niezmiennie wyznacza kwartalna realizacja wyników,
świadomość osobistej odpowiedzialności i wyposażać
przekładająca się na napięte plany sprzedażowe i stale
pracowników w umiejętności radzenia sobie z dylematami
rosnące wymagania efektywności wobec pracowników.
etycznymi, czy pokusami „pójścia na skróty”. Dzieląc
się tym wspaniałym doświadczeniem kompleksowego
W odpowiedzi na plan implementacji Wytycznych ONZ
Potrzeba nowych punktów odniesienia odczuwalna jest
ds. Biznesu i Praw Człowieka przez Global Compact,
także wśród praktyków etyki biznesu w polskich firmach.
z poparciem Unii Europejskiej, światowi liderzy biznesu
stawiają na model zrównoważonego rozwoju biznesu,
odważnie wytyczając nowe kierunki konkurencyjności
rynkowej.
Polska przyłącza się do tej inicjatywy w szczególnym
momencie ewaluacji 25 lat wolnej gospodarki. Nie bez
znaczenia jest fakt, że obok dumy z wielkich osiągnięć,
coraz bardziej jesteśmy świadomi niebagatelnej skali
Powoli, ale nieodwołanie wyczerpuje
się dotychczasowy sposób budowania
kultury korporacyjnej w oparciu o wytyczne „z góry”. Przewagę zyskuje podejście
partycypacyjne, uwzględniające potrzeby i wartości wszystkich interesariuszy,
nadając tym samym kierunek rozwoju
programom etycznym.
W tym kontekście sprzecznych trendów, praktycy
podejścia i zaangażowania całej firmy, trzeba pamiętać,
etyki biznesu postrzegają swoją działalność jako swego rodzaju pomost łączący
dążenie firm do efektywności ekonomicznej, z potrzebami pozostałych interesariuszy firmy.
że taka infrastruktura etyczna to wprawdzie niezbędny
ROZDZIAŁ II
098
Czym jest etyka w biznesie, uczyliśmy się jakby w bie-
jest innowacyjna ponadsektorowa współpraca. Być
gu, tak jak wszystkiego przez ostatnich 25 lat. Nic nie
może to właśnie liderzy polskiego biznesu mają w tym so-
było nam dane, a niemal wszystko było kwestią ekspe-
juszu historyczną rolę do odegrania, najtrafniej odczytując
rymentów i doświadczeń. Nic więc dziwnego, że dla
zależności pomiędzy międzynarodowymi powiązaniami
wielu „etyczny biznes”, to nie więcej niż slogan o małym
gospodarczymi, a uwarunkowaniami rozwoju naszego
zastosowaniu praktycznym. Nie dajmy się jednak zwieść
kraju. Inicjatywa Global Compact oferuje znakomitą płasz-
pozorom. W każdym z nas drzemie potrzeba bycia fair
czyznę do spójnego poszukiwania odpowiedzi biznesu
wobec siebie i innych, choć przeważnie oczekiwania
dla wyzwań globalnych i lokalnych.
wobec innych mamy nieco wyższe niż wobec siebie.
GLOBAL COMPACT
firmy – to projekt w budowie, na długie lata.
Takich i podobnych doświadczeń mamy na polskim
rynku coraz więcej. Stąd inicjatywa Koalicji Rzeczników
Etyki w polskich firmach. To naturalna potrzeba dzielenia
Stąd zainteresowanie podejściem do etyki urucha-
się doświadczeniami, a także budowania wspólnej siły
miającym oddolną aktywność pracowników na rzecz
i rozwoju kompetencji środowiska. Niewątpliwie potrze-
budowania w firmie wspólnoty wokół wartości i celów.
bujemy koalicji ponadsektorowej, łączącej perspektywę
Powstały w taki sposób Kodeks Etyczny ma szansę stać
biznesu, z perspektywą społeczną.
się narzędziem regulującym etyczne postawy w firmie.
wyzwań, by zapewnić stabilność rozwoju kraju w perspektywie kolejnych 25 lat. Także z tego powodu niezbędna
fundament, ale też zaledwie fundament, a kultura etyczna
Etyka w firmie – w trakcie budowy
Bank BGŻ od wielu lat posiadał osobną regulację pod
nazwą „Zasady etycznego postępowania”. Był to jednak
dokument dość długi, trudny dla czytelnika i niestety mało
Potrzebujemy klimatu zaufania i współpracy, bo łączy nas wspólna pasja rozwoju
biznesu etycznego, czyli dobrego dla ludzi.
Małgorzata Zdzienicka-Grabarz
Dyrektor Departamentu Społecznej Odpowiedzialności
Biznesu i Sponsoringu, Bank BGŻ S.A.
popularny. Kilkuosobowa grupa robocza reprezentująca
różne piony podjęła wyzwanie stworzenia nowego kodeksu etycznego własnymi siłami: czerpaliśmy z najlep-
GLOBAL COMPACT
099
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
Kultura etyczna
Polpharmy
39.
Magdalena Rzeszotalska
Dyrektor ds. Komunikacji Korporacyjnej
i CSR, Polpharma S.A.
Najważniejszym elementem Programu było przyjęcie
W proces konsultacji zaangażowało się prawie 2000
W ostatnich latach za sprawą fuzji i przejęć Grupa
nizacyjnej opartej na wartościach. Działanie to w konse-
Kodeksu Etyki, opartego na wspólnych dla wszystkich
pracowników z różnych spółek Grupy. Pracownicy mogli
Polpharma poszerzyła się o nowe podmioty reprezentu-
kwencji winno chronić firmę przed nieprawidłowościami
pracowników wartościach. Koncepcja ustanowienia
ocenić dotychczasową kulturę etyczną firmy i wskazać
jące różną kulturę organizacyjną. W skład Grupy wchodzi
oraz umocnić dobrą atmosferę pracy i zaufanie do firmy
Programu Etycznego wynikała z przekonania, iż sam
zagadnienia, które powinny zostać ujęte w projektowa-
obecnie 5 zakładów produkcyjnych w Polsce, Biuro
jako uczciwego partnera i pracodawcy.
Kodeks musi zostać poparty szeregiem innych działań,
nym Kodeksie Etyki i założeniach Programu Etycznego.
ukierunkowanych na wzmocnienie świadomości etycznej.
97% z nich uznało etykę za ważną w codziennej pracy.
Handlowe w Warszawie, 10 przedstawicielstw zagranicznych oraz wiodące lokalne spółki farmaceutyczne
Pod koniec 2013 r. firma podjęła prace nad komplek-
Przyjęta koncepcja zakładała powołanie osoby czuwa-
Zdecydowana większość potwierdziła, iż zbiór wspólnych
w Rosji i Kazachstanie. Polpharma posiada również roz-
sowym Programem Etycznym Grupy Polpharma, którego
jącej nad zgodnością praktyk firmy z jej deklaracjami,
wartości etycznych jest niezbędny dla właściwego roz-
budowaną sieć przedstawicieli medycznych i aptecznych
celem jest zbudowanie silnej i spójnej kultury etycznej
zapewnienie pracownikom możliwości korzystania z porad
woju firmy. Wyraziła opinię, że powinno się reagować,
na terenie całej Polski.
w całej organizacji.
związanych z niejednoznacznymi etycznie sytuacjami,
widząc nieetyczne zachowania wśród współpracowników
utworzenie kanałów zgłoszeniowych, a także zapocząt-
i potwierdziła, że firma jest miejscem, w którym powinno
kowanie edukacji etycznej dopasowanej do potrzeb firmy.
się poruszać tematy związane z etyką.
Firma postanowiła ujednolicić zasady postępowania
i wdrożyć spójne standardy obowiązujące wszystkich
pracowników, niezależnie od zajmowanego stanowiska
Trwające cały 2014 r. prace przebiegały w dialogu
i miejsca pracy w Grupie. Wypracowanie norm etycz-
z pracownikami i były wsparte działaniami edukacyjnymi
nego postępowania i edukacja w tym zakresie miały
i komunikacyjnymi. Powołano Komitet Sterujący i Zespół
wesprzeć Grupę Polpharma w zbudowaniu kultury orga-
ds. Ustanowienia Programu Etycznego, w którego skład
weszli przedstawiciele najwyższej kadry zarządzającej
ROZDZIAŁ II
i kluczowych obszarów. Na czele projektu stanęli przedstawiciele Rady Nadzorczej, co jest dowodem znaczenia
tej inicjatywy w organizacji.
100
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
101
GLOBAL COMPACT
G R U
P Y
P
O
I
E
C Z N
Y
E T
C
L
P
R M a
H A
W A R
T O
Ś
WYTYCZNE ONZ
Wartości etyczne
wspierają nas
w osiąganiu celów biznesowych
Marcin Musiał
Compliance Officer, Lider Zespołu ds. Ustanowienia
Programu Etycznego w Grupie Polpharma
Na podstawie zgłoszonych przez pracowników opinii
dawanie dobrego przykładu podległym pracownikom,
wypracowano projekt Kodeksu, który poddano ponow-
służenie im wsparciem i wyznaczanie granic między
nym konsultacjom w czasie bezpośrednich spotkań, za
zachowaniem akceptowanym a niezgodnym z przyjętymi
pośrednictwem intranetu oraz systemu pytań i odpowiedzi.
wartościami.
Po uwzględnieniu uwag Kodeks Etyki Grupy Polpharma
został przyjęty przez Zarząd. Każdy pracownik otrzymał
Kodeks Etyki określił wspólny system wartości etycz-
Istotnym elementem kultury Polpharmy jest dzielenie
Compact umożliwia nam także czerpanie z najlepszych
za pośrednictwem przełożonego egzemplarz Kodeksu.
nych Grupy Polpharma, takich jak szacunek, uczciwość,
się wiedzą.Dlatego z satysfakcją przyjęliśmy ideę powo-
międzynarodowych wzorców. Wierzymy, że ta inicjatywa
Edukację etyczną włączono do programu on-boardin-
odpowiedzialność, solidarność i współpraca. Przyjęty
łania Koalicji Rzeczników Etyki pod auspicjami Global
przyczyni się do promocji dobrych praktyk i podniesienia
gu dla nowo zatrudnionych. Podjęto również decyzję
dokument stanowi zobowiązanie firmy i każdego z pracow-
Compact. Szczególnie interesująca jest dla nas wymiana
standardów etycznych w polskim biznesie – podsumowuje
o cyklicznych szkoleniach dla wszystkich pracowników.
ników do działania w zgodzie z najwyższymi standardami
doświadczeń z innymi firmami, które podjęły wyzwanie
Marcin Musiał, Compliance Officer, Lider Zespołu ds.
w relacjach ze współpracownikami, partnerami, klientami
budowy programów etycznych na rodzimym gruncie.
Ustanowienia Programu Etycznego w Grupie Polpharma.
Najważniejszym aspektem prac nad Programem było
i szeroko pojętym otoczeniem. To także wyraz odpowie-
Patronat Inicjatywy Sekretarza Generalnego ONZ Global
włączenie pracowników do jego współtworzenia oraz
dzialności Polpharmy jako firmy farmaceutycznej, której
zbudowanie zaangażowania dla rozwoju kultury etycznej
produkty mają wpływ na zdrowie i jakość życia pacjentów.
w Polpharmie. Ujednolicenie zasad i norm postępowania
Dzięki sformułowaniu spójnych zasad postępowania
wpłynęło także na lepszą integrację między spółkami Gru-
w relacjach wewnętrznych oraz kontaktach biznesowych
py. Odbyło się prawie 20 spotkań w kraju i poza granicami,
pracownicy zyskali cenny drogowskaz, który wspomaga
a informacje na temat wagi etyki oraz podejmowanych
ich w podejmowaniu właściwych wyborów na co dzień.
Marcin Musiał
Compliance Officer, Lider Zespołu ds. Ustanowienia
Programu Etycznego w Grupie Polpharma
działań były obecne w biuletynie wewnętrznym, w specjalnej sekcji w intranecie, w newsletterach dla pracowników
nieposiadających dostępu do komputera oraz w innych
Magdalena Rzeszotalska
Dyrektor ds. Komunikacji Korporacyjnej i CSR, Polpharma S.A.
ROZDZIAŁ II
kanałach komunikacji wewnętrznej. Szczególnie wiele
wysiłku włożono we wzmocnienie świadomości kadry
kierowniczej, której rola jest kluczowa w kształtowaniu
odpowiednich postaw. To na jej członkach spoczywa
102
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
103
GLOBAL COMPACT
Etyczna kultura
organizacyjna
WYTYCZNE ONZ
kombinować, trzeba walczyć o swoje. Dlatego wszystkie
pracy, i tyle samo – przy procesie rekrutacji. Ponad
metody są dozwolone. To jest walka o byt. Oczekują od
trzy czwarte firm nie posiada mechanizmów służących
nas ponadprzeciętnych wyników, no to przecież jakoś
przeciwdziałaniu praktykom korupcyjnym (MillwardBrown
musimy je osiągać. Biznes i etyka nie mają – i nie powinny
SMG/KRC, PwC, PARP, 2012).
mieć – ze sobą nic wspólnego, gdyż celem biznesu jest
zysk, a celem etyki jest przeszkadzanie w tym.
W nauce o zarządzaniu coraz mocniej podkreśla się
konieczność budowania zaangażowania wszystkich pra-
40.
Prof. Bolesław Rok
Centrum Etyki Biznesu i Innowacji Społecznych, Akademia Leona Koźmińskiego;
Pełnomocnik ds. etyki, PGNiG SA;
Koordynator Merytoryczny Rady Programowej Global Compact w Polsce
To jasne, że o etyce w biznesie dyskutuje się trudno.
cowników poprzez integrowanie wokół wspólnych celów
Przede wszystkim dlatego, że to temat bardzo rozległy
i pożądanych wartości kluczowych, przy jednoczesnym
i trzeba odnieść się do konkretnych, czasem drażliwych,
pozostawieniu wielu decyzji na poziomie indywidualnym.
przykładów z życia danej firmy, czy wręcz z życia konkret-
Taka etyczna kultura organizacyjna jest jednocześnie
nych osób w tej firmie. Wiele trudności, jakie napotyka
nastawiona na uwzględnianie współzależności pomiędzy
się w dyskusjach o zasadach etyki, dotyczy też pewnej
firmą i jej interesariuszami w zakresie tworzenia wartości
subiektywności ocen moralnych, szczególnie w zestawie-
ekonomicznej, ekologicznej i społecznej jednocześnie.
niu z tym wszystkim, co dzieje się wokół. Etyka to proces
Szczególnie jest to istotne w dużych spółkach, gdy pra-
doskonalenia, taki sam jak każdy inny proces zarządczy.
cownicy nie mają ze sobą częstych kontaktów, a kanały
Możemy uczyć się na błędach swoich i cudzych. Do
komunikacyjne nie zawsze są dla wszystkich dostępne.
woju, a dopiero później będziemy martwić się o etykę. Tę
tego potrzebne są spotkania, szkolenia, konferencje,
mantrę powtarzamy od dwudziestu pięciu lat, podczas gdy
nagrody – normalny proces uczenia się. Dlatego chcemy
Pełne wdrożenie programu etycznego wymaga
tworzyć koalicję rzeczników etyki z różnych firm w Polsce.
konsekwentnej pracy i stałego współdziałania ze
świat, warunki prowadzenia biznesu, a także sama nauka
wszystkimi pracownikami w ramach długofalowego
o zarządzaniu i ekonomia uległy już radykalnym zmianom.
Nazwy „etyka biznesu” i „etyka w biznesie” są potocznie
Dużo bowiem zależy od wprowadzenia czytelnych
kształcenia etycznego. Efektywność tego programu
odnoszone do stopnia, w jakim normy moralne i standardy
procedur i ustalenia obowiązków rzecznika ds. etyki
będzie tym większa, im więcej uwagi w codziennym
etyczne przestrzegane są w zachowaniach biznesowych.
w danej firmie.
funkcjonowaniu będziemy poświęcać promowaniu za-
Profesjonalne zarządzanie etycznością wymaga ze strony
menadżerów wiedzy, dotyczącej zarówno samej organizaEtyka w biznesie jest w Polsce często traktowana
cji, jak i uwarunkowań zewnętrznych, a także właściwego
jako zagrożenie. Na poziomie deklaracji można usły-
doboru instrumentów i wskaźników. Złe zachowania ludzi
szeć różne zapewnienia, zarówno od menedżerów, jak
w organizacjach nie są spowodowane tym, że ludzie
i przedstawicieli niższej kadry kierowniczej, dotyczące
z natury nie są etyczni, lecz tym, że kadra kierownicza
konieczności przestrzegania zasad etyki, ale gdy przycho-
zbyt małą wagę przywiązuje do doskonalenia kultury
dzi do konkretów, to bieżące priorytety zwykle wypierają
organizacyjnej. Niestety, najczęściej mamy do czynienia
myślenie etyczne.
z tzw. dominującą logiką menadżera. Wprawdzie nie da
się jej zwykle zauważyć podczas oficjalnych spotkań, czy
Strach przed dobrowolnym wprowadzaniem za-
publicznych konferencji, ale w przerwie, na korytarzu przy
sad etyki w biznesową codzienność jest w zasadzie
kawie, można usłyszeć tę samą, do znudzenia powtarzaną
strachem przed innowacyjnością. Lubimy stabilność i za
melodię. Brzmi ona mniej więcej tak:
Pracownicy potrzebują swoistego nakierowania, czyli jasnego określenia, co
i jak powinni robić w różnych sytuacjach –
w takim czysto operacyjnym sensie. W złej
firmie nawet najbardziej etyczni ludzie
z czasem zaczynają „błądzić”. W dobrej
firmie, nawet ci najmniej wrażliwi etycznie, stają się lepsi lub przynajmniej są
pod kontrolą.
Firmy działające w Polsce nie przywiązują jak dotąd
dużej wagi do formalnych programów etycznych. W badaniu z 2012 roku na próbie 850 firm różnej wielkości,
wszelką cenę staramy się utrzymać bez zmian to, co jest.
ROZDZIAŁ II
chowań etycznych, monitorowaniu przestrzegania norm
Gdy czytamy o dobrowolnych inicjatywach z dziedziny ety-
Wszyscy wiedzą, że nikt nie stosuje się do tych pięk-
pokazano, że wprawdzie 70% firm twierdzi, że posiada
ki podejmowanych przez najlepsze przedsiębiorstwa
nych zasad zapisywanych w kodeksach etyki. W biznesie
kodeks etyczny, ale tylko 23% ma spisany kodeks, co
światowe z różnych branż, to chętnie mówimy, że my
nie da się przestrzegać zasad etyki. Etyka jest dobra tylko
poddaje w wątpliwość istotność zasad etyki dla co-
w Polsce najpierw musimy osiągnąć wysoki stopień roz-
dla naiwnych, bo w biznesie żeby nie wypaść z gry, trzeba
dziennego działania firmy. Np. tylko 14% firm ma spisane
etycznych i standardów postępowania oraz aktywnemu
angażowaniu pracowników w podejmowane inicjatywy
edukacyjne. Programy etyczne mogą być korzystne dla
firm nie dlatego, że wzmacniają pozytywny wizerunek,
ale przede wszystkim dlatego, że tworzą nową jakość
kultury organizacyjnej. Warto dzielić się doświadczeniami
w tym zakresie i uczyć się od tych, którzy już tą drogą
podążają – w identycznych lub zbliżonych warunkach.
Prof. Bolesław Rok
Centrum Etyki Biznesu i Innowacji Społecznych,
Akademia Leona Koźmińskiego;
Pełnomocnik ds. etyki, PGNiG SA;
Koordynator Merytoryczny Rady Programowej
procedury przeciwdziałające dyskryminacji w miejscu
104
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
105
GLOBAL COMPACT
Etyka zapewnia
najwyższy standard
ochrony
WYTYCZNE ONZ
Mamy dostęp do nowoczesnych metod rehabilitacji.
Biznesowo model CPOP jest przełomowy nie tylko
To najwyższy standard ochrony w Polsce dla najciężej
z powodu swojego społecznego wpływu. Nasze do-
poszkodowanych osób.
świadczenia to zupełnie nowe podejście do likwidacji
szkód osobowych, które są ogromnym wyzwaniem dla
Nie czekamy na żądania poszkodowanego, aktywnie
wszystkich ubezpieczycieli. Stanowią nawet kilkanaście
zarządzamy jego szkodą, wychodząc naprzeciw jego
procent szkód z tytułu OC komunikacyjnego, ale już
potrzebom. Może potrzebny będzie egzoszkielet? A może
ponad 25 procent ich wartości. Potencjalnie generują
najlepszy w Polsce neuroterapeuta? Prawdziwy specja-
bardzo wysokie wypłaty odszkodowań. Trendy w innych
lista, a nie przeciętny terapeuta, który wie, jak podejść
państwach Unii Europejskiej wskazują, że zarówno liczba
do skomplikowanego urazu kręgosłupa. ERGO Hestia
zgłaszanych szkód, jak i ich wartość będą rosły.
ponosi wszelkie koszty związane z rehabilitacją, w tym
transportu do placówek medycznych oraz zakwaterowania
poszkodowanego i osoby towarzyszącej.
41.
Niezbędne jest więc takie podejście, które pozwoli
poszkodowanemu skoncentrować się na powrocie do
zdrowia, a nie na walce o jak najwyższe odszkodowanie.
Piotr M. Śliwicki
Prezes Zarządu Grupy ERGO Hestia
Praca CPOP polega na zarządzaniu czasem, nadzieją
Takie, w którym ubezpieczyciel, który zakłada rezerwę na
i kosztem. Po pierwsze, im wcześniej poszkodowany
dożywotnią rentę i zadośćuczynienie dla osoby poszko-
zacznie rehabilitację, tym większe szanse na odzyskanie
dowanej, będzie w stanie przewidzieć w długim okresie,
sprawności. Po drugie, musi przejść przez naturalne po
jak na jego wyniku odbije się wypłata tych rent.
wypadku fazy zaskoczenia, gniewu, depresji i zaakceptować swoją sytuację, na czym może zbudować wiarę
Ubezpieczenia to wyjątkowy segment usług. Wyniki
finansowe nie są tu jedyną miarą sukcesu – istota dzia-
w społeczeństwie. Właśnie w działaniach ubezpieczycieli
w powodzenie rehabilitacji. I wreszcie po trzecie, z per-
na rzecz najciężej poszkodowanych, najlepiej widoczna
spektywy ubezpieczyciela liczy się mądre wykorzystanie
Opiekun, a nie płatnik faktur za leczenie. Partner otwarty
jest wartość etycznego działania.
niemałych pieniędzy, które i tak są przeznaczane na
na uwagi. Firma działająca według przejrzystych zasad.
szkody osobowe (dzięki gwarantowanym przez prawo
Taka postawa zjednuje zaufanie, które jest podstawą
warunkom polisy OC).
relacji ubezpieczyciela z klientem – ale opłaca się też
łalności ubezpieczyciela dotyczy bowiem zapewnienia
poczucia bezpieczeństwa, czyli fundamentalnej potrze-
Właśnie dlatego już w 2009 roku uruchomiliśmy Cen-
by człowieka. Dlatego też sposób działania musi być
trum Pomocy Osobom Poszkodowanym (CPOP). Ta
wyjątkowy. Jeśli jest etyczny – przynosi znacznie lepsze
ekspercka jednostka pomaga w powrocie do normalnego
rezultaty biznesowe.
życia ofiarom wypadków spowodowanych przez kierownajcięższych, związanych z urazami wielonarządowymi,
czynienia z sytuacją win-win. Poszkodowany wygrywa
ufanie. Naszym produktem jest przecież obietnica, że
ortopedycznymi i neurologicznymi. Chodzi więc o długo-
– bo po rehabilitacji poprawi się jakość jego życia. Wy-
w przypadku szkody, będziemy wspierać klienta w taki
trwałe leczenie, którego poszkodowani zwykle nie mogliby
grywa też ubezpieczyciel. Jeśli poszkodowany będzie
sposób, na jaki umówiliśmy się przy zawieraniu umowy.
sami sfinansować. Szanse na podobne świadczenia
bardziej sprawny i bardziej zadowolony, to spadną nie tylko
Pobierając składkę dajemy więc słowo, które materializuje
w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia są niewielkie.
koszty społeczne, ale też potencjalna renta – człowiek
rekompensaty.
czyciela – skrojony pod kątem ich potrzeb program
W ciągu czterech lat CPOP zaproponowało zinte-
Ubezpieczenia to nie tylko obietnice – to przede
z psychologami, doradcami zawodowymi i osobistymi
growaną rehabilitację ponad 150 osobom, z których
wszystkim historie ludzkie, pełne dramatu, gdzie nie
trenerami. Taka pomoc to znacznie więcej niż wypłata
większość przyjęła ofertę.
o zniszczony samochód, ale o życie i zdrowie toczy się gra
finansowa. Każdy szczegół jest omawiany wspólnie
– a stawką w niej jest powrót do zdrowia i funkcjonowania
z poszkodowanym, jego pełnomocnikiem i lekarzami.
GLOBAL COMPACT
Piotr M. Śliwicki
Prezes Zarządu Grupy ERGO Hestia
sprawniejszy potrzebuje przecież niższej comiesięcznej
pracy ze specjalistami: lekarzami i rehabilitantami, a także
czeń jest bowiem ważna dla biznesu. Ale to etyka działań
nadaje biznesowi walor trwałości.
Podstawą relacji ubezpieczyciela z klientem jest za-
Podopieczni CPOP otrzymują – na koszt ubezpie-
ROZDZIAŁ II
Wszyscy wygrywamy
To nie są działania charytatywne: w CPOP mamy do
się dopiero w momencie szkody.
106
biznesowo. Sprawność działania w przypadku ubezpie-
ców, których ubezpieczamy. Rzecz dotyczy przypadków
Najwyższy standard
Wiemy, że etyka się opłaca
GLOBAL COMPACT
107
GLOBAL COMPACT
Wytyczne dotyczące
biznesu i praw
człowieka
Raport Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego ONZ
ds. Praw Człowieka i Korporacji Międzynarodowych oraz innych Podmiotów
Gospodarczych, Johna Ruggie.1
Wytyczne dotyczące biznesu i praw człowieka: wdrażanie dokumentu ramowego
Organizacji Narodów Zjednoczonych „Chronić, szanować i naprawiać”.
1. Zagadnienie biznesu i praw człowieka stało się
integralną częścią polityki globalnej w latach dziewięćdziesiątych XX w., co stanowiło odzwierciedlenie ogromnej
światowej ekspansji sektora prywatnego w tamtym czasie,
powiązanej z jednoczesnym rozwojem ponadnarodowej działalności gospodarczej. Wszystkie te czynniki
spowodowały wzrost społecznej świadomości wpływu
przedsiębiorstw na prawa człowieka, przyciągnęły także
uwagę Organizacji Narodów Zjednoczonych.
2. Jedna z wcześniejszych inicjatyw ONZ pod tytułem
„Normy dotyczące korporacji międzynarodowych i innych
przedsiębiorstw” (oryg. Norms on Transnational Corporation and Other Business Enterprises) została opracowana
przez eksperckie ciało pomocnicze ówczesnej Komisji
108
GLOBAL COMPACT
Tak też Rada uczyniła, jednomyślnie „witając z zado-
w atmosferze kontrowersji, początkowo jego czas obowią-
woleniem” dokument ramowy w swej rezolucji 8/7,
zywania wyznaczono tylko na dwa lata, zaś celem miało
wskazując tym samym autorytatywny punkt odniesienia,
być przede wszystkim „zidentyfikowanie i objaśnienie”
którego brakowało.
prac. W roku 2005 wiedza z zakresu biznesu i praw
6. Dokument ramowy opiera się na trzech filarach.
człowieka wspólna grupom interesariuszy była niewielka.
Pierwszy z nich to obowiązek państwa zapewnienia
Dlatego też Specjalny Przedstawiciel rozpoczął szeroko
ochrony przed naruszaniem praw człowieka przez strony
zakrojony program systematycznych badań, który trwa
trzecie, w tym przedsiębiorstwa, poprzez prowadzenie
do dnia dzisiejszego. Na stronie internetowej Specjalnego
odpowiedniej polityki, regulacje i praktykę orzeczniczą.
Przedstawiciela (http://www.business-humanrights.org/
Drugi filar to odpowiedzialność biznesu za poszanowanie
SpecialRepPortal/Home) znaleźć można kilka tysięcy
praw człowieka, oznaczająca, że przedsiębiorstwa powin-
stron dokumentów przedstawiających trendy dotyczące
ny dokładać należytej staranności2, aby unikać naruszania
domniemanych naruszeń praw człowieka przez przedsię-
praw przysługujących innym oraz reagować na negatywny
biorstwa, ewolucję standardów prawa międzynarodowego
wpływ na realizację prawa człowieka, w którym mają
w zakresie praw człowieka oraz międzynarodowego
swój udział. Trzeci filar to potrzeba zapewnienia ofiarom
prawa karnego, rodzące się praktyki stosowane przez
szerszego dostępu do skutecznych środków zaradczych
państwa i przedsiębiorstwa, komentarze ciał traktato-
i naprawczych zarówno sądowych, jak i pozasądowych.
wych ONZ na temat obowiązków państw w zakresie
Każdy filar stanowi niezbędny element wewnętrznie
naruszeń praw człowieka mających związek z biznesem,
powiązanego i dynamicznego systemu działań
wpływ umów inwestycyjnych i prawa korporacyjnego
zapobiegawczych i naprawczych: obowiązek państwa
oraz przepisów o papierach wartościowych na politykę
zapewnienia ochrony, ponieważ stanowi ono rdzeń mię-
państw i przedsiębiorstw dotyczącą praw człowieka oraz
dzynarodowego systemu ochrony praw człowieka; odpo-
podobne zagadnienia. Wyniki tych badań są aktywnie
wiedzialność biznesu za poszanowanie praw człowieka,
rozpowszechniane, także w samej Radzie. Zapewniają
bo jest to podstawowe oczekiwanie społeczeństwa
„promowanie, zapewnienie realizacji, poszanowanie,
one szerszą i solidniejszą bazę faktyczną dla trwającej
wobec biznesu, w kwestiach społecznych oraz dostęp
zapewnienie poszanowania i ochrony praw człowieka”.
debaty na temat biznesu i praw człowieka, znalazły także
do środków zaradczych i naprawczych (oryg. access
swoje odzwierciedlenie w Wytycznych, które zostały
to remedy), bo nawet najbardziej zgodne i zdecydowa-
załączone do niniejszego sprawozdania w formie aneksu.
ne wysiłki nie mogą zapobiec wszelkim naruszeniom
3. Propozycja ta wywołała prowadzącą do głę-
praw człowieka.
bokich podziałów dyskusję pomiędzy środowiskiem
biznesu a grupami broniącymi praw człowieka, zysku-
5. W roku 2007 Rada przedłużyła mandat Spe-
jąc jednocześnie bardzo niewielkie poparcie ze strony
cjalnego Przedstawiciela o kolejny rok, prosząc go
7. Poza Radą Praw Człowieka dokument ramowy
rządów. Komisja odmówiła podjęcia działań wynikających
o przedstawienie zaleceń. Okres ten stanowił drugą
poparły lub zastosowały poszczególne rządy, przedsię-
z tej propozycji. Zamiast tego w roku 2005 ustano-
fazę prac w ramach mandatu. Specjalny Przedstawiciel
biorstwa i organizacje biznesowe, organizacje społeczne
wiła mandat Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza
odnotował wiele inicjatyw zarówno sektora publicznego,
i pracownicze, narodowe instytucje praw człowieka oraz
Generalnego ONZ w sprawie praw człowieka i korporacji
jak i prywatnego, dotykających kwestii biznesu i praw
inwestorzy. Korzystają z niego takie instytucje międzyna-
międzynarodowych oraz innych przedsiębiorstw w celu
człowieka. Jednak żadna z nich nie miała skali potrzeb-
rodowe jak Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna
rozpoczęcia nowego procesu i poprosiła Sekretarza
nej do tego, by rzeczywiście poruszyć rynki; istniały
ISO czy Organizacja Współpracy Gospodarczej i Roz-
Generalnego o mianowanie mandatariusza. Niniejszy
one jako osobne elementy, które nie tworzyły spójnego
woju, przy opracowywaniu własnych inicjatyw w zakresie
dokument stanowi sprawozdanie końcowe sporządzone
i dopełniającego się systemu. Jednym z głównych po-
biznesu i praw człowieka. Na dokument ramowy często
przez Specjalnego Przedstawiciela.
wodów takiego stanu rzeczy był i jest brak uznanego
powołują się także inne procedury specjalne ONZ.
punktu odniesienia, wokół którego skupiać by się mogły
oczekiwania i działania poszczególnych interesariuszy.
chodziło o to, by narzucić przedsiębiorstwom w sposób
same obowiązki w zakresie praw człowieka, jakie wzięły
który opracował po trzech latach badań i konsultacji.
na siebie państwa, ratyfikując traktaty międzynarodowe:
Praw Człowieka. Ogólnie rzecz ujmując, w inicjatywie tej
bezpośredni, z mocy prawa międzynarodowego, takie
4. Praca Specjalnego Przedstawiciela przebiegała w trzech fazach. Ponieważ jego mandat rodził się
istniejących norm i praktyk. Tak wyglądała pierwsza faza
Rada Praw Człowieka ONZ, A/HRC/17/31
z 21 marca 2011 r., par. 1-16
Wprowadzenie do Wytycznych
WYTYCZNE ONZ
1 Niniejsze tłumaczenie Wytycznych dot. Biznesu i Praw Człowieka (oryg. Guiding
Principles on Business and Human Rights: Implementing the United Nations
“Protect, Respect and Remedy” Framework) jest rezultatem współpracy Polskiego
Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, Fundacji im. Friedricha Eberta oraz NSZZ
„Solidarność”. Niniejsze tłumaczenie nie jest oficjalnym tłumaczeniem ONZ.
Tekst przytoczono za publikacją „Wytyczne dotyczące Biznesu i Praw Człowieka.
Wdrażanie dokumentu ramowego ONZ „Chronić, szanować i naprawiać””, Polski
Instytut Praw Człowieka i Biznesu, Częstochowa, 2014
Dlatego też w czerwcu 2008 r. Specjalny Przedstawiciel
sformułował tylko jedno zalecenie: żeby Rada wsparła
dokument ramowy „Chronić, szanować i naprawiać”,
2 Należyta staranność (ang. due diligence) - kompleksowy proaktywny proces
mający na celu zidentyfikowanie faktycznych i potencjalnych negatywnych
skutków społecznych, środowiskowych i ekonomicznych wynikających z decyzji
i działań, lub będących skutkiem zaniechań organizacji w ciągu całego cyklu
projektowego lub cyklu działania organizacji; celem procesu należytej staranności
jest unikanie i łagodzenie negatywnych skutków.
GLOBAL COMPACT
109
GLOBAL COMPACT
Wytyczne dotyczące biznesu i praw
człowieka: Wdrażanie dokumentu ramowego Organizacji Narodów Zjednoczonych
„Chronić, szanować i naprawiać”
8. Do powszechnego pozytywnego przyjęcia doku-
dyskusji z praktykami prawa korporacyjnego
tworząc wspólną globalną platformę działania, w oparciu
mentu ramowego przyczyniły się niewątpliwie, oprócz
z ponad 20 krajów, mającymi doświadczenie w ponad
o którą będzie można budować postęp sukcesywnie,
przydatności samego dokumentu, także ogromna
40 jurysdykcjach. Wytyczne dotyczące tego, jak rządy
krok po kroku, nie odrzucając przedwcześnie żadnych
liczba oraz inkluzywny charakter konsultacji przepro-
powinny pomóc firmom nie dać się wciągnąć w różne-
obiecujących długoterminowych rozwiązań.
wadzonych z zainteresowanymi stronami w ramach
go rodzaju naruszenia praw człowieka, które nagmin-
realizowania mandatu. Do stycznia 2011 przeprowa-
nie mają miejsce na terenach ogarniętych konfliktem,
14. Normatywny wkład Wytycznych nie polega
dzono 47 międzynarodowych konsultacji, na wszystkich
powstały jako efekt nieoficjalnych warsztatów prowadzo-
na tworzeniu nowych zobowiązań w ramach prawa
kontynentach, a Specjalny Przedstawiciel i jego zespół
nych w oparciu o wcześniej przygotowane scenariusze,
międzynarodowego, ale na objaśnieniu tego,
Niniejsze Wytyczne opierają się na uznaniu:
spotkali się w terenie z przedsiębiorcami i ich lokalnymi
z udziałem urzędników z różnych krajów mających prak-
co wynika z obowiązujących standardów i praktyk dla
(a) istniejących zobowiązań państw w zakresie
interesariuszami w ponad 20 krajach.
tyczne doświadczenia w radzeniu sobie z takimi wyzwa-
państw i przedsiębiorstw, połączeniu ich w jeden logicznie
poszanowania, ochrony oraz realizacji praw człowieka
niami. Krótko mówiąc, celem Wytycznych jest nie tylko
spójny i wszechstronny model oraz na zidentyfikowa-
i podstawowych wolności;
udzielanie praktycznych wskazówek, ale także wskazań
niu braków obecnego systemu i udoskonaleniu go.
(b) roli przedsiębiorstw jako wyspecjalizowanych
wynikających z autentycznych doświadczeń.
Każdej z Wytycznych towarzyszy komentarz objaśniający
organów społecznych, pełniących szczególne funkcje,
szerzej jej znaczenie i wynikające z niej konsekwencje.
od których wymaga się przestrzegania obowiązującego
9. W rezolucji 8/7, zatwierdzającej dokument ramowy „Chronić, szanować i naprawiać”, Rada przedłużyła mandat Specjalnego Przedstawiciela do czerwca
Zasady ogólne:
2011 r., zlecając mu nadanie dokumentowi ramowemu
12. Ponadto sam tekst Wytycznych podlegał
„charakteru operacyjnego” – to jest, przedstawienie
szeroko zakrojonym konsultacjom. W październiku
15. Jednocześnie Wytyczne nie mają być zestawem
(c) potrzeby zapewnienia odpowiednich i skutecznych
konkretnych, praktycznych zaleceń dotyczących jego
2010 r. opatrzony przypisami zarys dokumentu oma-
narzędzi, które można po prostu zdjąć z półki i bezpo-
środków zaradczych i naprawczych na wypadek naru-
wdrażania. Jest to trzecia faza realizacji mandatu. Podczas
wiany był podczas osobnych całodniowych sesji
średnio zastosować. Chociaż same Wytyczne nadają
szenia praw i obowiązków.
dialogu interaktywnego na sesji Rady w czerwcu 2010
z udziałem delegacji wchodzących w skład Rady Praw
się do powszechnego stosowania, środki, za pomo-
Niniejsze Wytyczne mają zastosowanie do wszyst-
r. delegaci uzgodnili, że zalecenia te powinny przybrać
Człowieka, przedsiębiorstw i ich stowarzyszeń oraz
cą których się je realizuje, będą odzwierciedlać fakt,
kich państw i wszystkich przedsiębiorstw, zarówno
formę Wytycznych. Wytyczne te stanowią załącznik do
organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Ten sam
że żyjemy w świecie 192 Państw Członków Organi-
międzynarodowych, jak i innych, niezależnie od ich
niniejszego sprawozdania.
dokument został także przedstawiony na dorocznym
zacji Narodów Zjednoczonych, 80 000 przedsię-
wielkości, branży, lokalizacji, własności i struktury.
spotkaniu Międzynarodowego Komitetu Koordynacyjnego
biorstw międzynarodowych, 10-krotnie większej liczby
Niniejsze Wytyczne należy rozumieć jako spójną całość
10. Rada poprosiła Specjalnego Przedstawiciela,
Narodowych Instytucji Praw Człowieka. Uwzględniając
ich spółek zależnych i niezliczonych milionów przedsię-
i odczytywać je zarówno pojedynczo, jak i w całości
aby w trakcie pracy nad Wytycznymi stosował taką
różnorodne wyrażone opinie, Specjalny Przedstawiciel
biorstw krajowych, z których większość stanowią małe
w kategoriach przyświecającego im celu, jakim jest
samą metodę opartą na badaniach i konsultacjach,
przygotował pełny projekt Wytycznych wraz z Komen-
i średnie przedsiębiorstwa. Nie ma jednego sposobu
podniesienie standardów i poprawa praktyk dotyczą-
która charakteryzowała jego mandat na wszystkich
tarzem, który został przesłany do wszystkich państw
wdrażania Wytycznych, który byłby właściwy dla wszystkich.
cych praw człowieka w kontekście biznesu, tak by osią-
poprzednich etapach prac. Dzięki temu Wytycz-
członkowskich dnia 22 listopada 2010 r., a także opubli-
ne stanowią rezultat szeroko zakrojonych dyskusji
kowany w Internecie w celu umożliwienia opinii publicznej
16. Specjalny Przedstawiciel ma zaszczyt przedłożyć
i przyczyniać się tym samym do rozwoju globaliza-
ze wszystkimi grupami interesariuszy, w tym z rządami,
zgłaszania uwag do dnia 31 stycznia 2011. Konsultacje
niniejsze Wytyczne Radzie Praw Człowieka. Czyniąc to,
cji w wymiarze społecznym – zgodnej z zasadami
przedsiębiorstwami i ich stowarzyszeniami, osobami
w Internecie przyciągnęły 3 576 różnych odwiedzających
pragnie wyrazić wdzięczność za nadzwyczajny wkład
zrównoważonego rozwoju. Żadna część niniejszych
i społecznościami bezpośrednio dotkniętymi działaniami
ze 120 krajów i terytoriów. Około 100 pisemnych opinii,
setek osób, grup i instytucji z całego świata, reprezentują-
Wytycznych nie powinna być odczytywana jako tworzenie
przedsiębiorstw w różnych częściach świata, przedstawi-
w tym także opinie prezentujące stanowiska rządów,
cych różne segmenty społeczeństwa i branże gospodarki,
nowych zobowiązań w świetle prawa międzynarodowego
cielami społeczeństwa obywatelskiego oraz ekspertami
zostało przesłanych bezpośrednio do Specjalnego Przed-
które hojnie poświęcały swój czas, szczerze dzieliły się
ani też jako ograniczenie lub podważanie jakichkolwiek
z wielu dziedzin prawa i polityki, których Wytyczne dotyczą.
stawiciela. Ponadto projekt Wytycznych był omawiany
swoimi doświadczeniami, żywo wymieniały poglądy
zobowiązań prawnych w zakresie praw człowieka, jakie
podczas spotkania ekspertów reprezentujących różne
i ostatecznie stworzyły swego rodzaju globalny ruch
państwo podjęło lub jakim podlega z mocy prawa mię-
11. Niektóre Wytyczne zostały także przetestowa-
grupy interesariuszy, a następnie podczas sesji Rady
na rzecz wsparcia realizacji mandatu: formułując możliwe
dzynarodowego. Niniejsze Wytyczne należy wdrażać
ne w praktyce. Na przykład te dotyczące kryteriów
z udziałem delegacji wchodzących w skład Rady, przy
do powszechnego stosowania, a jednocześnie praktyczne
w sposób niepowodujący dyskryminacji, zwracając
skuteczności pozasądowych mechanizmów rozpa-
czym obydwa spotkania odbyły się w styczniu 2011 r.
Wytyczne, dotyczące tego, jak skutecznie zapobiegać
szczególną uwagę na prawa i potrzeby, a także wyzwania,
trywania skarg, w które są zaangażowane przedsię-
Ostateczna wersja tekstu, przedstawiona obecnie Radzie,
naruszeniom praw człowieka w związku z działalnością
przed jakimi stają osoby z grup lub populacji, które mogą
biorstwa i społeczności, były testowane w ramach
jest więc efektem szeroko zakrojonego i inkluzywnego
przedsiębiorstw i jakie podejmować działania naprawcze,
być szczególnie wrażliwe lub narażone na ryzyko mar-
programu pilotażowego w pięciu różnych sektorach,
procesu.
kiedy naruszenia takie wystąpią.
ginalizacji, mając też należyty wzgląd na różne rodzaje
w różnych krajach. Wykonalność zapisów Wytycz-
110
WYTYCZNE ONZ
13. Do czego służą Wytyczne? I jak należy je czytać?
diligence) w zakresie praw człowieka przetestowało
Samo zatwierdzenie Wytycznych przez Radę nie położy
w swoich działaniach wewnętrznych dziesięć przedsię-
kresu wszystkim wyzwaniom związanym z biznesem i pra-
biorstw; kwestia ta była także tematem szczegółowych
wami człowieka. Jednak będzie stanowić początek drogi
GLOBAL COMPACT
gnąć wymierne rezultaty dla dobra osób i społeczności
ryzyka, z jakimi mogą się zetknąć kobiety i mężczyźni.
nych dotyczących należytej staranności (ang. due
prawa i poszanowania praw człowieka;
GLOBAL COMPACT
111
GLOBAL COMPACT
I. Obowiązek państwa dotyczący zapewnienia ochrony praw człowieka3
2. Państwa powinny jasno przedstawić swoje oczekiwanie,
A. Zasady podstawowe
będą szanować prawa człowieka we wszystkich swoich
że wszystkie przedsiębiorstwa mające siedzibę na ich
terytorium i/lub na obszarze objętym ich jurysdykcją
działaniach.
w zakresie niektórych dziedzin prawa i polityki, np. tych,
które regulują dostęp do gruntów, w tym prawo własności lub użytkowania gruntu, jest często konieczna,
by chronić zarówno tych, którym prawa przysługują,
3. Wypełniając obowiązek zapewnienia ochrony, państwa
jak przedsiębiorstwa. Przepisy i polityka regulujące two-
powinny:
rzenie i funkcjonowanie przedsiębiorstw, takie jak prawo
naruszaniem praw człowieka przez strony trzecie, w tym
Komentarz:
(a) egzekwować przepisy, których celem jest zobowią-
korporacyjne i prawo o obrocie papierami wartościo-
przedsiębiorstwa, na swoim terytorium i/lub na obszarze
Obecnie prawo międzynarodowe zazwyczaj nie wyma-
zanie przedsiębiorstw do poszanowania praw człowieka
wymi, bezpośrednio kształtują zachowanie biznesu.
objętym ich jurysdykcją. Wymaga to podejmowania odpo-
ga, by państwa regulowały eksterytorialną działalność
lub skutkujące podobnym wymogiem, oraz dokonywać
Jednak tego konsekwencje dla praw człowieka są
wiednich kroków w celu zapobiegania takim naruszeniom,
przedsiębiorstw mających siedzibę na ich terytorium
okresowej oceny ich adekwatności i reagować na ewentu-
słabo rozumiane. Dla przykładu, brakuje jasności prze-
ich rozpoznawania, karania oraz zadośćuczynienia za nie,
i/lub w obrębie ich jurysdykcji. Na ogół jednak także
alne luki;
pisom prawa korporacyjnego i prawa o obrocie papie-
poprzez prowadzenie skutecznej polityki, działania ustawo-
nie zakazuje się im takiego działania, pod warunkiem
(b) zagwarantować, by inne przepisy i polityka regulu-
rami wartościowymi mówiącego o tym, co wolno spół-
dawcze, regulacje i praktykę orzeczniczą.
istnienia uznanej podstawy jurysdykcji. W związku
jąca tworzenie i bieżącą działalność przedsiębiorstw, takie
kom i członkom ich kierownictwa, lub co więcej, czego
z tym niektóre ciała traktatowe zalecają, by państwa
jak prawo korporacyjne, nie ograniczały poszanowania
się od nich wymaga, jeśli chodzi o prawa człowieka.
Komentarz:
macierzyste podejmowały kroki zmierzające do zapo-
praw człowieka przez przedsiębiorstwa, lecz by je umożli-
Prawo i założenia polityki w tej dziedzinie powinny
Na mocy prawa międzynarodowego państwa są
biegania naruszeniom praw człowieka przez przedsię-
wiały;
dawać wystarczające wskazania, by umożliwić przed-
zobowiązane do szanowania, chronienia i realizowa-
biorstwa podlegające ich jurysdykcji. Istnieją mocne
(c) dostarczać przedsiębiorstwom skuteczne wytyczne
-siębiorstwom poszanowanie praw człowieka, z na-
nia praw człowieka przysługujących osobom znaj-
powody polityczne, by państwa jasno formułowały
na temat tego, jak szanować prawa człowieka we wszyst-
leżytym uwzględnieniem roli istniejących struktur
dującym się na ich terytorium i/lub w obrębie ich
oczekiwanie, by przedsiębiorstwa przestrzegały praw
kich ich działaniach;
zarządczych, takich jak zarządy spółek. Wytyczne
jurysdykcji. Obejmuje to także obowiązek ochro-
człowieka za granicą, szczególnie gdy państwo samo
(d) zachęcać, a tam, gdzie jest to właściwe, wymagać,
dla przedsiębiorstw dotyczące poszanowania praw
ny przed naruszaniem praw człowieka przez strony
jest zaangażowanie w ich działalność lub wspiera ją.
by przedsiębiorstwa informowały o tym, w jaki sposób
człowieka powinny określać oczekiwane rezultaty
trzecie, w tym przedsiębiorstwa. Spoczywający na pań-
Te powody to między innymi zapewnienie przedsię-
odnoszą się do kwestii swojego wpływu na realizację
i pomagać w dzieleniu się dobrymi praktykami.
stwie obowiązek ochrony praw człowieka odnosi się
biorstwom przewidywalności poprzez spójny i konse-
praw człowieka.
Powinny zawierać rady dotyczące odpowiednich
do standardu postępowania. Państwa nie są odpowie-
kwentny przekaz, a także zachowanie przez państwo
dzialne za naruszanie praw człowieka przez podmioty
dobrej reputacji. W tej dziedzinie państwa przyjmują
Komentarz:
nia należytej staranności w zakresie praw człowieka
prywatne. Jednakże państwa mogą łamać wynikające
cały szereg różnych sposobów postępowania. Niektóre
Państwa nie powinny zakładać, że przedsiębiorstwa
(oryg. human rights due diligence) oraz wskazywać
z prawa międzynarodowego zobowiązania dotyczące
z nich to działania krajowe, mające pewne skutki także
niezmiennie preferują bezczynność państwa lub że
jak skutecznie podejmować kwestie gender (płci kul-
praw człowieka, jeśli można im przypisać takie naru-
poza jego terytorium. Przykłady to: wymóg, by spółki-
czerpią z niej korzyści, powinny raczej rozważyć sto-
turowo-społecznej – przyp. redaktora), szczególnej
szenie lub jeśli nie podjęły odpowiednich kroków, aby
-matki składały sprawozdanie z działalności globalnej
sowanie inteligentnej kombinacji działań – na pozio-
wrażliwości i/lub marginalizacji, biorąc pod uwagę
zapobiec naruszeniom praw człowieka przez podmio-
całego przedsiębiorstwa; wielostronne instrumenty tzw.
mie krajowym i międzynarodowym, obowiązkowych
szczególne wyzwania stojące przed przedstawicielami
ty prywatne i zastosować środki zaradcze. Ponieważ
miękkiego prawa (oryg. soft law), takie jak Wytyczne
i dobrowolnych – aby rozwijać poszanowanie praw
rdzennej ludności, kobietami, członkami mniejszości
państwa generalnie mają swobodę decydowania
dla przedsiębiorstw międzynarodowych Organizacji
człowieka przez biznes. Brak egzekwowania istniejące-
narodowych lub etnicznych, mniejszości religijnych lub
o wyborze odpowiednich kroków, powinny brać pod
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju; czy standardy
go prawa, które bezpośrednio lub pośrednio reguluje
językowych, dziećmi, osobami z niepełnosprawno-
uwagę pełen wachlarz dopuszczalnych środków
prowadzenia działalności wymagane przez instytucje
kwestię poszanowania praw człowieka przez biznes,
ścią czy pracownikami migrującymi i ich rodzinami.
zapobiegawczych i zaradczych, w tym różnego ro-
wspierające inwestycje zagraniczne. Inne podejście
stanowi często istotną lukę w praktykach państwa.
Krajowe instytucje praw człowieka, działające zgodnie
dzaju politykę, ustawodawstwo, przepisy i regulacje
sprowadza się w odniesieniu do legislacji bezpośrednio
Przepisy takie mogą sięgać od prawa pracy i prawa
z Zasadami Paryskimi, odgrywają istotną rolę jeśli
oraz praktykę orzeczniczą. Państwa mają także obo-
regulującej działalność eksterytorialną i do jej egzekwo-
o zakazie dyskryminacji, po prawo ochrony środo-
chodzi o pomoc państwom w rozeznaniu, czy odpo-
wiązek chronić i promować rządy prawa, także po-
wania. Obejmują one systemy prawa karnego pozwa-
wiska, prawo dotyczące własności, prywatności czy
wiednie przepisy prawa są zgodne z ich międzynaro-
przez podejmowanie działań zapewniających równość
lające na ściganie w oparciu o obywatelstwo sprawcy,
przepisy antykorupcyjne. Dlatego też ważne jest, by
dowymi zobowiązaniami w zakresie praw człowieka
wobec prawa, sprawiedliwość w jego stosowaniu
niezależnie od tego, gdzie przestępstwo zostało popeł-
państwa rozważyły, czy przepisy takie są obecnie
i czy są one skutecznie egzekwowane, a także
oraz poprzez zapewnianie odpowiedniej rozliczalności4
nione. Różne czynniki mogą wpływać na postrzeganą
skutecznie egzekwowane, a jeśli nie są, to dlaczego
w dostarczaniu wskazówek dotyczących praw człowie-
osób fizycznych i prawnych odpowiedzialnych za naru-
i rzeczywistą racjonalność działań podejmowanych
i jakie działania mogą realnie poprawić sytuację.
ka przedsiębiorstwom i innym podmiotom niepaństwo-
szenia praw człowieka (oryg. accountability), pewności
przez państwa, na przykład to, czy porozumienia tego
Równie ważne jest to, by państwa sprawdzały, czy
wym. Informacja ze strony przedsiębiorstw na temat
prawnej oraz przejrzystości proceduralnej i prawnej.
typu są zawarte wielostronnie.
1. Państwa mają obowiązek zapewniać ochronę przed
112
B. Zasady operacyjne
Ogólne funkcje państwa w zakresie regulacji
i polityki
WYTYCZNE ONZ
metod, w tym procesu niezbędnego dla dochowa-
przepisy te zapewniają konieczną ochronę w świetle
tego, jak podejmują one kwestię swojego oddziały-
Niniejszy rozdział skupia się na środkach zapobiegaw-
zmieniających się okoliczności i czy wraz z odpowiednią
wania na poszanowanie praw człowieka, może sięgać
czych, podczas gdy rozdział III przedstawia kwestię
polityką tworzą warunki sprzyjające poszanowaniu praw
od nieformalnych kontaktów z interesariuszami do-
środków zaradczych.
człowieka przez biznes. Na przykład, większa jasność
tkniętymi takim oddziaływaniem, po formalną publiczną
3 Oryg. The corporate responsibility to respect human rights.
4 Rozliczalność (oryg. accountability) - zdolność do przyjmowania odpowiedzialności
za podejmowane decyzje oraz działania przed jednostkami zarządzającymi organizacją, organami prawnymi oraz, w szerszym zakresie, przed jej interesariuszami
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
113
GLOBAL COMPACT
sprawozdawczość. Zachęta ze strony państwa, lub,
Komentarz:
ty przez nie wspierane, stosowały należytą staran-
innymi dzięki wprowadzeniu odpowiednich warunków
tam gdzie jest to właściwe, wymóg upubliczniania ta-
Zgodnie
międzynarodowego
ność w zakresie praw człowieka. Wymóg stosowania
do zawieranych umów, z uwzględnieniem odpowied-
kich informacji, są ważne dla wspierania poszanowa-
w zakresie praw człowieka, każde państwo z osob-
należytej staranności w zakresie praw człowieka
nich zobowiązań państw wynikających z prawa krajo-
nia praw człowieka przez przedsiębiorstwa. Motywacją
na jest zobowiązane do zapewnienia przestrze-
będzie najprawdopodobniej najbardziej adekwatny
wego i międzynarodowego.
do komunikowania adekwatnych informacji mogą być
gania
zbiorowo
wszędzie tam, gdzie charakter działalności biznesowej
na przykład przepisy nadające wagę takiej sprawoz-
są powiernikami międzynarodowego systemu ochrony
lub kontekst, w jakim jest ona prowadzona, stwarzają
dawczości w przypadku postępowania sądowego czy
praw człowieka. Jeśli przedsiębiorstwo jest kontrolo-
poważne ryzyko dla poszanowania praw człowieka.
administracyjnego. Wymóg publikowania takich infor-
wane przez państwo lub gdy jego działalność można
macji może być szczególnie uzasadniony tam, gdzie
w inny sposób powiązać z państwem, naruszenie praw
5. Państwa powinny sprawować właściwy nadzór w celu
charakter działalności przedsiębiorstwa lub kontekst,
człowieka przez przedsiębiorstwo może oznaczać
wypełniania
zobowiązań
7. W związku z tym, że ryzyko poważnych naruszeń praw
w jakim działa, stwarza znaczne zagrożenie dla praw
złamanie przez państwo spoczywających na nim zo-
w zakresie ochrony praw człowieka, kiedy zawierają kon-
człowieka na obszarach dotkniętych konfliktem jest
człowieka. W tym obszarze, przyjęta polityka lub prze-
bowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.
trakty z przedsiębiorstwami świadczącymi usługi mogą-
zwiększone, państwa powinny pomagać w dopilnowaniu,
pisy prawa mogą w użyteczny sposób wyjaśniać,
Co więcej, im bliższy jest związek przedsiębiorstwa
ce oddziaływać na korzystanie z praw człowieka lub gdy
by przedsiębiorstwa działające w takim otoczeniu nie brały
o czym i w jaki sposób przedsiębiorstwa powinny infor-
z państwem lub im bardziej zależy ono od władzy
uchwalają przepisy dotyczące takich przedsiębiorstw.
udziału w takich naruszeniach, między innymi poprzez:
mować, przyczyniając się do zapewnienia dostępności
państwowej lub wsparcia podatników, tym bardziej
i precyzyjności tych informacji. Wszelkie postanowie-
w interesie państwa leży, by przedsiębiorstwo to szano-
Komentarz:
nia decydujące o tym, co stanowi odpowiednie in-
wało prawa człowieka. Jeśli państwo jest właścicielem
Kiedy
usług,
dla praw człowieka związane z ich działalnością i relacjami
formacje, powinny uwzględniać: ryzyko, jakie mogą
przedsiębiorstwa lub posiada w nim pakiet kontrolny,
które mogą mieć wpływ na wypełnianie praw czło-
biznesowymi oraz pomóc w unikaniu i łagodzeniu takiego
ona stwarzać dla bezpieczeństwa osób i obiektów,
ma wówczas do dyspozycji największe możliwości
wieka, nie pozbywają się tym samym swoich zobo-
ryzyka;
uzasadnione wymogi tajemnicy handlowej oraz różnice
zapewnienia, by wdrażana była odpowiednia polityka,
wiązań dotyczących praw człowieka, wynikających
(b) zapewnianie przedsiębiorstwom odpowiedniej
w wielkości i strukturze poszczególnych przedsię-
przepisy i regulacje dotyczące poszanowania praw
z prawa międzynarodowego. Jeśli państwo nie dopilnu-
pomocy w ocenie i radzeniu sobie z podwyższonym ryzy-
biorstw. Wymogi dotyczące sprawozdawczości finan-
człowieka. Kierownictwo takich przedsiębiorstw odpo-
je, by przedsiębiorstwa świadczące takie usługi działały
kiem naruszenia praw człowieka, zwracając szczególną
sowej powinny jasno stwierdzać, że konsekwencje
wiada zwykle przed instytucjami rządowymi, zaś wła-
w sposób zgodny z zobowiązaniami państwa w za-
uwagę na przemoc związaną z płcią i przemoc seksualną;
wpływu (przedsiębiorstwa – przyp. redaktora) na reali-
ściwe resorty mają większą możliwość sprawowania
kresie praw człowieka, może to pociągać za sobą
(c) odmawianie dostępu do publicznego wsparcia
zację praw człowieka mogą w niektórych przypadkach
kontroli i nadzoru, w tym zapewnienia, by wdrożone
konsekwencje zarówno wizerunkowe, jak i prawne
i usług przedsiębiorstwom biorącym udział w poważnych
mieć „istotny” (oryg. material) lub „znaczący” wpływ na
zostały efektywne rozwiązania z zakresu należytej sta-
właśnie dla państwa. Konieczne jest zatem zawarcie
naruszeniach praw człowieka i odmawiającym współpracy
wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa.
ranności w obszarze praw człowieka. (Przedsiębior-
w umowach o świadczenie usług lub przepisach wy-
w celu zmiany tej sytuacji;
stwa te podlegają także odpowiedzialności biznesu
konawczych do ustaw, jasnego oczekiwania ze strony
(d) dopilnowanie, by ich aktualna polityka, prawo-
za poszanowanie praw człowieka, o czym jest mowa
państwa, że przedsiębiorstwa te będą przestrzegać
dawstwo, przepisy i ich egzekwowanie były skuteczne
w rozdziale II.) Cały szereg agencji formalnie lub nie-
praw człowieka. Państwa powinny zapewnić skutecz-
w walce z ryzykiem udziału biznesu w poważnych narusze-
4. Państwa powinny podejmować dodatkowe kroki w celu
formalnie powiązanych z państwem, może udzielać
ny nadzór nad działalnością takich przedsiębiorstw,
niach praw człowieka.
zapewnienia ochrony przed naruszaniem praw człowie-
wsparcia, a także świadczyć usługi na rzecz przed-
w tym poprzez zapewnienie adekwatnego niezależnego
ka przez przedsiębiorstwa będące własnością państwa
siębiorstw. Mogą to być agencje udzielające kredytów
monitoringu i mechanizmów umożliwiających pociągnię-
Komentarz:
lub przez nie kontrolowane lub też takie, które korzystają
eksportowych, udzielające rządowych ubezpieczeń
cie do odpowiedzialności (za naruszenia praw człowieka
Najpoważniejsze naruszenia praw człowieka powiąza-
z istotnego wsparcia lub usług instytucji państwowych,
inwestycji lub gwarancji, agencje rozwoju oraz wspie-
– przyp. redaktora).
ne z biznesem mają miejsce w czasie konfliktów doty-
takich jak agencje udzielające kredytów eksportowych,
rające rozwój instytucje finansowe. Jeśli instytucje
rządowych ubezpieczeń inwestycji lub gwarancji, w tym
te w sposób wyraźny nie uwzględniają faktycznego lub
6. Państwa powinny promować poszanowanie praw czło-
lub sprawowaniem rządów. Odpowiedzialne przed-
poprzez wymaganie tam, gdzie jest to właściwe, zachowa-
potencjalnego negatywnego oddziaływania wspiera-
wieka przez przedsiębiorstwa, z którymi zawierają trans-
siębiorstwa coraz częściej zwracają się do państw
nie należytej staranności (oryg. due diligence) w zakresie
nych przedsiębiorstw na przestrzeganie praw człowie-
akcje handlowe.
o radę, jak uniknąć przyczyniania się do naruszania
przestrzegania praw człowieka.
ka, narażają się na ryzyko – w sensie wizerunkowym,
Styk państwa z biznesem
114
WYTYCZNE ONZ
GLOBAL COMPACT
z
tych
zasadami
praw.
prawa
Wszystkie
państwa
swoich
międzynarodowych
Wspieranie poszanowania praw
człowieka przez biznes na obszarach
dotkniętych konfliktem
państwa
(a) współpracę z przedsiębiorstwami na jak najwcze-
śniejszym etapie, by pomóc im zidentyfikować zagrożenia
prywatyzują
świadczenie
czących kontroli nad danym terytorium, nad zasobami
praw człowieka w takich trudnych sytuacjach. Potrzeb-
finansowym, politycznym i potencjalnie także praw-
Komentarz:
ne jest tu innowacyjne i praktycz-ne podejście. Szcze-
nym – z powodu przyczynienia się do takiej szkody,
Państwa zawierają wiele różnorodnych transakcji
gólnie ważne jest, by zwracać uwagę na zagrożenie
a także do wyzwań w zakresie praw człowieka,
handlowych z przedsiębiorstwami, także w drodze
związane z przemocą seksualną oraz związane z płcią,
z jakimi boryka się państwo przyjmujące. Biorąc
zamówień publicznych. To daje państwom – zarówno
które występuje szczególnie często w czasie konfliktu.
pod uwagę wszystkie te zagrożenia, państwa powinny
każdemu z osobna, jak i zbiorowo – unikalne możliwo-
Ważne jest, aby wszystkie państwa podejmowały te
zachęcać, a tam, gdzie jest to wskazane, wymagać,
ści promowania świadomości i poszanowania praw
kwestie jeszcze zanim sytuacja na miejscu ulegnie po-
by instytucje te, a także przedsiębiorstwa lub projek-
człowieka wśród tych właśnie przedsiębiorstw, między
gorszeniu. Na obszarach dotkniętych konfliktem pań-
GLOBAL COMPACT
115
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
stwo „gospodarz” może nie być w stanie odpowiednio
inicjatyw zbiorowych. Wszystkie te działania stanowią
9. Realizując swoje cele w zakresie polityki gospodarczej,
Komentarz:
chronić praw człowieka ze względu na brak skutecznej
jedynie działania uzupełniające w stosunku do obo-
w relacjach z innymi państwami lub przedsiębiorstwami,
Większa spójność polityki potrzebna jest także na po-
kontroli. Tam, gdzie mamy do czynienia z korporacja-
wiązków państwa wynikających z międzynarodowego
na przykład zawierając umowy inwestycyjne czy kon-
ziomie międzynarodowym, między innymi wszędzie
mi międzynarodowymi, ich państwa pochodzenia mają
prawa humanitarnego w sytuajach konfliktu zbrojnego
trakty, państwa powinny pozostawiać sobie odpowiednią
tam, gdzie państwa są członkami międzynarodowych
więc do odegrania istotną rolę w udzielaniu wsparcia
oraz międzynarodowego prawa karnego.
przestrzeń do kształtowania polityi na poziomie krajowym,
instytucji zajmujących się zagadnieniami związanymi
potrzebną do wypełniania zobowiązań w zakresie praw
z działalnością biznesową, np. międzynarodową
człowieka.
wymianą
zarówno korporacjom, jak i państwom przyjmującym, w celu zapewnienia, by przedsiębiorstwa te nie
Zapewnienie spójności polityki
uczestniczyły w naruszaniu praw człowieka. Istotnego
handlową,
czy
instytucji
finansowych.
Będąc członkami takich instytucji, państwa w dalszym
dodatkowego wsparcia mogą udzielić także państwa
8. Państwa powinny zapewnić, by ministerstwa, agencje
Komentarz:
ciągu zachowują swoje zobowiązania w zakresie praw
sąsiadujące. Aby zapewnić większą spójność prowa-
rządowe i inne instytucje państwowe kształtujące praktykę
Porozumienia gospodarcze zawierane przez państwa
człowieka, wynikające z prawa międzynarodowego.
dzonej polityki oraz właściwie wspierać przedsiębiorstwa
biznesową były świadome zobowiązań państwa w zakresie
czy to z innymi państwami, czy z przedsiębiorstwami
Budowanie zdolności instytucjonalnej oraz podnosze-
w takich sytuacjach, państwa pochodzenia powinny
praw człowieka i przestrzegały ich podczas wypełniania
– takie jak dwustronne traktaty inwestycyjne, umowy
nie świadomości poprzez takie właśnie instytucje może
promować współpracę pomiędzy agencjami wspierania
swoich zadań, między innymi poprzez zapewnienie tym
o wolnym handlu czy kontrakty na projekty inwestycyjne
odgrywać kluczową rolę w pomaganiu państwom
rozwoju, resortami handlu i spraw zagranicznych oraz
instytucjom właściwej informacji, szkoleń i wsparcia.
– otwierają przed państwami możliwości gospodarcze.
w wypełnianiu obowiązku ochrony praw człowieka,
instytucjami finansującymi eksport w swoich stolicach
Ale mogą one także wpływać na przestrzeń do dzia-
w tym dzięki umożliwieniu wymiany informacji o wy-
i w placówkach dyplomatycznych, a także współpracę
Komentarz:
łania rządów w polityce krajowej. Na przykład posta-
zwaniach i najlepszych praktykach, i promowaniu
pomiędzy tymi instytucjami i odpowiednimi podmiotami
Konflikt między obowiązkami państwa w zakresie
nowienia międzynarodowych porozumień inwestycyj-
w ten sposób bardziej spójnego i konsekwentnego
państwa przyjmującego. Powinny też określić wskaźniki
ochrony praw człowieka a ustalanymi przez nie prze-
nych mogą ograniczać możliwości pełnego wdrażania
podejścia. Działanie zbiorowe za pośrednictwem
wczesnego ostrzegania (oryg. early-warning indicators),
pisami prawa i polityką, które razem kształtują praktyki
przez państwo nowego ustawodawstwa w zakresie
instytucji wielostronnych może pomóc państwom
które byłyby dla agencji rządowych i przedsiębiorstw
biznesowe, nie jest nieunikniony. Jednak czasami pań-
praw człowieka lub, w przypadku ich wdrażania, mogą
w tworzeniu równych dla wszystkich warunków
sygnałem ostrzegającym o potencjalnych proble-
stwa zmuszone są do podejmowania trudnych decyzji
doprowadzić do wszczęcia przeciwko państwu mię-
w odniesieniudo biznesu i praw człowieka, ale powin-
mach. Powinny też wyciągać konsekwencje wobec
równoważących i godzących ze sobą różne potrzeby
dzynarodowego postępowania arbitrażowego, którego
no się to odbywać poprzez poprawę wyników tych,
przedsiębiorstw, które w takich sytuacjach odmawia-
społeczeństwa. Aby tę właściwą równowagę uzyskać,
decyzje będą wiążące. Dlatego też państwa powinny
którzy pozostają z tyłu. Współpraca pomiędzy pań-
ją współpracy, między innymi poprzez odmawianie
państwa muszą stosować kompleksowe podejście
upewnić się, że postanowienia takich porozumień po-
stwami, instytucjami wielostronnymi oraz innymi intere-
im dostępu do publicznego wsparcia i/lub usług albo
do zarządzania kwestiami dotyczącymi biznesu i praw
zwalają im zachować odpowiednią możliwość kształ-
sariuszami może także odegrać tu ważną rolę. W tym
wycofanie takiego wsparcia lub – jeśli nie jest to możliwe
człowieka, by zapewnić spójność polityki krajowej,
towania własnej polityki przepisów chroniących prawa
względzie Wytyczne stanowią wspólny punkt odnie-
– odmawianie takiego wsparcia i/lub usług w przyszłości.
zarówno w wymiarze wertykalnym, jak i horyzontalnym.
człowieka, zapewniając jednocześnie konieczną ochro-
sienia i mogą służyć jako przydatna baza do osiągnięcia
Państwa powinny ostrzegać przedsiębiorstwa o pod-
Spójność wertykalna oznacza, że państwo posiada
nę inwestorom.
pozytywnego efektu skumulowanego, uwzględniające-
wyższonym ryzyku uwikłania w poważne naruszenia
niezbędną politykę, przepisy i procesy, aby realizować
praw człowieka na obszarach dotkniętych konfliktem.
swoje zobowiązania w zakresie praw człowieka wy-
10. Działając jako członkowie wielostronnych instytucji zaj-
Powinny przeanalizować, czy prowadzona przez nie
nikające z prawa międzynarodowego. Spójność ho-
mujących się zagadnieniami związanymi z działalnością-
polityka, ustawodawstwo, przepisy i środki służące
ryzontalna z kolei polega na wspieraniu, zarówno na
biznesową, państwa powinny:
ich egzekwowaniu w sposób właściwy odpowiadają
poziomie ogólnokrajowym, jak i niższym, resortów i insty-
na owo podwyższone ryzyko, także poprzez wymo-
tucji państwowych kształtujących praktykę biznesową,
niczały możliwości państw członkowskich wypełniania
gi dotyczące należytej staranności przedsiębiorstwa
w tym także tych, które odpowiadają za regulacje
obowiązku ochrony praw człowieka ani też nie utrudniały
w zakresie praw człowieka. W przypadku stwierdzenia
w zakresie prawa korporacyjnego i papierów warto-
przedsię-biorstwom poszanowania tych praw;
11. Przedsiębiorstwa powinny szanować prawa człowieka.
braków i luk w tym zakresie państwa powinny podjąć
ściowych, inwestycje, kredyty i ubezpieczenia eks-
(b) zachęcać te instytucje, by w ramach swojego man-
Oznacza to, że powinny unikać naruszania praw człowieka
odpowiednie kroki, by je usunąć. Mogą one obejmo-
portowe, za kwestie handlu i pracy oraz wyposażanie
datu i posiadanych możliwości promowały poszanowanie
oraz przeciwdziałać negatywnym skutkom wpływu na re-
wać badanie przepisów dotyczących odpowiedzialno-
ich w narzędzia dostarczające im odpowiednią wiedzę
przez biznes praw człowieka i by – jeśli zostaną o to po-
alizację praw człowieka, do którego się przyczyniły.
ści cywilnej, administracyjnej lub karnej przedsiębiorstw
i umożliwiające im działanie zgodne z zobowiązaniami
proszone – pomagały państwom w wypełnianiu obowiązku
mających siedzibę lub prowadzących działalność
rządów w zakresie praw człowieka.
go właściwe role i zadania wszystkich interesariuszy.
(a) dążyć do zapewnienia, by instytucje te nie ogra-
Odpowiedzialność przedsiębiorstw
za poszanowanie praw człowieka5
A. Zasady podstawowe
zapewnienia ochrony przed naruszaniem praw człowieka
Komentarz:
na ich terytorium i/lub w obrębie ich jurysdykcji,
przez przedsiębiorstwa, między innymi poprzez pomoc
Odpowiedzialność za poszanowanie praw człowieka to
które popełniają poważne naruszenia praw człowieka lub
techniczną, budowanie zdolności instytucjonalnej i podno-
ogólnoświatowy standard postępowania, jakiego ocze-
się do takich naruszeń przyczyniają. Ponadto państwa
szenie świadomości;
kuje się od wszystkich przedsiębiorstw, bez względu
powinny rozważyć możliwość rozwiązań wielostron-
(c) korzystać z niniejszych Wytycznych w celu promo-
na to, gdzie działają. Istnieje on niezależnie od zdolno-
nych w celu zapobiegania takim naruszeniom i reago-
-wania wspólnego zrozumienia i rozwijania współpracy
ści i/lub chęci państwa do wypełniania jego własnych
wania na nie, jak też możliwość wspierania skutecznych
międzynarodowej w dziedzinie zarządzania wyzwaniami
obowiązków w zakresie praw człowieka i nie zmniejsza
w zakresie praw człowieka w kontekście biznesu.
5 Oryg. The corporate responsibility to respect human rights.
116
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
117
GLOBAL COMPACT
tych obowiązków. Odpowiedzialność ta istnieje ponad
Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), określo-
rozumiane jest zarówno jako jego działania, jak
(b) proces należytej staranności w zakresie praw
i niezależnie od stosowania się do przepisów prawa
nych w Deklaracji dotyczącej podstawowych zasad
i zaniechania, zaś „relacje biznesowe” oznaczają za-
człowieka, mający na celu zidentyfikowanie możliwego
krajowego i regulacji chroniących prawa człowieka.
i praw w pracy. Są to punkty odniesienia, względem
równo relacje z partnerami biznesowymi, podmiotami
negatywnego wpływu na prawa człowieka, zapobieganie
Odpowiednia reakcja na skutki negatywnego wpływu
których inni aktorzy społeczni oceniają wpływ przed-
w łańcuchu wartości przedsiębiorstwa, jak i wszelkimi
i łagodzenie go, oraz rozliczenie się z tego, w jaki sposób
na prawa człowieka wymaga podjęcia odpowiednich
siębiorstw na stopień poszanowania praw człowieka.
innymi podmiotami państwowymi i niepaństwowymi,
przedsiębiorstwo stara się rozwiązać problem swojego
działań w celu zapobiegania im, łagodzenia ich i tam,
Odpowiedzialnośćprzedsiębiorstw za poszanowanie
bezpośrednio powiązanymi z jego działalnością opera-
negatywnego wpływu na prawa człowieka;
gdzie to konieczne, stosowania środków zaradczych
praw człowieka jest czymś innym niż kwestie odpo-
cyjną, produktami czy usługami.
i naprawczych. Przedsiębiorstwa mogą podejmo-
wiedzialności i egzekucji prawnej, które w dużym stop-
wać inne zobowiązania lub działania, aby wspierać
niu pozostają domeną regulacji przepisów krajowych
14. Odpowiedzialność przedsiębiorstw za poszanowanie
człowieka, spowodowanego przez firmę lub do którego
i promować prawa człowieka, i w ten sposób przyczy-
w odpowiednich jurysdykcjach. Zależnie od okoliczno-
praw człowieka dotyczy wszystkich przedsiębiorstw, bez
powstania firma się przyczynia.
niać się do ich poszanowania. Nie stanowi to jednak
ści przedsiębiorstwa powinny rozważyć zastosowanie
względu na ich wielkość, branżę, kontekst działalności,
rekompensaty za brak poszanowania praw człowieka
dodatkowych standardów. Na przykład przedsiębior-
własność i strukturę. Niemniej jednak skala i złożoność
Komentarz:
w ich działalności biznesowej. Przedsiębiorstwa nie
stwa powinny szanować prawa człowieka przysługują-
środków stosowanych przez przedsiębiorstwa do wywią-
Przedsiębiorstwa
powinny podważać zdolności państwa do wypełniania
ce osobom należącym do konkretnych grup lub popu-
-zania się z tego obowiązku mogą być różne w zależności
i pokazać (oryg. know and show), że je szanują.
jego zobowiązań w zakresie praw człowieka, na przy-
lacji wymagających szczególnej uwagi, wszędzie tam,
od tych właśnie czynników oraz od tego, jak poważny jest
Nie jest to możliwe bez posiadania odpowiedniej polityki
kład poprzez działania, które mogłyby osłabiać rzetel-
gdzie działalność przedsiębiorstwa może negatywnie
negatywny wpływ przedsiębiorstwa na prawa człowieka.
i procedur, wytyczne od 16 do 24 dokładniej omawiają
ność postępowań sądowych.
wpływać na prawa człowieka tych grup. W związku
(c) procedury i rozwiązania umożliwiające działania
zaradcze w przypadku negatywnego wpływu na prawa
muszą
znać
prawa
człowieka
tę kwestię.
z tym Organizacja Narodów Zjednoczonych wypraco-
Komentarz:
12. Odpowiedzialność przedsiębiorstw za poszanowa-
wała instrumenty odnoszące się w sposób bardziej
Środki, za pośrednictwem których przedsiębiorstwo
nie praw człowieka odnosi się do powszechnie uznanych
szczegółowy do praw ludności rdzennej, kobiet, mniej-
wypełnia swój obowiązek poszanowania praw czło-
praw człowieka – rozumianych jako minimum, jako prawa
szości narodowych i etnicznych, religijnych i językowych,
wieka, będą proporcjonalne między innymi do jego
zawarte w Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka oraz
dzieci, osób z niepełnosprawnością oraz pracowników
wielkości. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą
zasadach dotyczących praw podstawowych określonych
migrujących i ich rodzin. Ponadto w sytuacjach zbroj-
mieć mniejszą zdolność instytucjonalną, a także bar-
w Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczą-
nego konfliktu przedsiębiorstwa powinny przestrzegać
dziej nieformalne procesy i struktury zarządzania niż
16. Podstawą do tego, by odpowiedzialność za posza-
cej podstawowych zasad i praw w pracy.
standardów międzynarodowego prawa humanitarnego.
duże spółki, więc ich polityka i stosowane procedu-
nowanie praw człowieka stała się nieodłącznym ele-
ry będą przybierać inną formę. Jednak niektóre małe
mentem działań przedsiębiorstwa, powinno być zło-
Zobowiązanie dotyczące polityki
przedsiębiorstwa
Komentarz:
13. Odpowiedzialność za poszanowanie praw człowieka
i średnie przedsiębiorstwa mogą w poważny sposób
żenie przez nie zobowiązania do poszanownia praw
Jako że przedsiębiorstwa mogą oddziaływać prak-
wymaga, by przedsiębiorstwa:
wpływać na prawa człowieka, co z kolei wymagać
człowieka w formie deklaracji dotyczącej polityki firmy.
tycznie na całe spektrum powszechnie uznanych
(a) unikały powodowania lub przyczyniania się
będzie odpowiednio poważnych działań, niezależnie
Deklaracja taka powinna:
praw człowieka, ich odpowiedzialność dotyczy po-
do negatywnego wpływu na prawa człowieka przez swoją
od rozmiaru firmy. To, jak poważny jest negatywny
szanowania wszystkich tych praw. W praktyce niektó-
działalność oraz podjęły działania naprawcze, gdy takowe
wpływ wywierany przez przedsiębiorstwo, jego stopień
siębiorstwa;
re prawa człowieka mogą być bardziej zagrożone niż
zaistnieją,
ciężkości, oceniany będzie według jego skali, zakresu
inne w pewnych branżach lub kontekstach i dlatego
i stopnia nieodwracalności. Środki, za pośrednictwem
nym wewnątrz danego przedsiębiorstwa i/lub ekspertów
będzie się im poświęcać większą uwagę. Jednakże
nie negatywnemu wpływowi na prawa człowieka powią-
których przedsiębiorstwo wypełnia swój obowiązek
zewnętrznych;
sytuacja może się zmieniać, tak więc poszanowanie
zanemu bezpośrednio z ich działalnością, produktami lub
poszanowania praw człowieka, mogą się także różnić
(c) zawierać oczekiwania przedsiębiorstwa doty-
wszystkich praw człowieka powinno być przedmio-
usługami poprzez ich relacje biznesowe lub łagodziły taki
w zależności od tego, czy i w jakim stopniu
czące praw człowieka wobec pracowników, partnerów
tem okresowej kontroli. Ciesząca się powszechnym
wpływ, nawet jeśli one same nie przyczyniły się do niego.
prowadzi ono działalność samodzielnie, czy w ramach
biznesowych i innych podmiotów bezpośrednio związanych
korporacji. Jednak odpowiedzialność za poszanowanie
z jego działalnością, produktami czy usługami;
(b) podejmowały działania mające na celu zapobiega-
uznaniem miarodajna lista podstawowych powszech-
(a) być zatwierdzona na najwyższym szczeblu przed(b) opierać się na wiedzy i doświadczeniu zgromadzo-
nie uznanych praw człowieka zawarta jest w Między-
Komentarz:
praw człowieka dotyczy w pełni i na równi wszystkich
(d) być publicznie dostępna oraz zakomunikowana
narodowej Karcie Praw Człowieka (składającej się
Przedsiębiorstwa mogą przyczyniać się do negatyw-
przedsiębiorstw.
odpowiednio wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa
z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz dwóch
nego wpływu na realizację praw człowieka w wyniku
głównych instrumentów służących jej skodyfikowa-
swojej własnej działalności lub poprzez swoje rela-
15. W celu wywiązania się z obowiązku poszanowania
nym właściwym stronom;
niu: Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich
cje biznesowe z innymi podmiotami, wytyczna nr 19
praw człowieka, przedsiębiorstwa powinny mieć politykę
i Politycznych oraz Międzynarodowego Paktu Praw Go-
w sposób szczegółowy omawia, jak przedsiębior-
oraz procedury odpowiednie do wielkości firmy i kontekstu
operacyjnych niezbędnych, by stała się ona częścią działań
spodarczych, Społecznych i Kulturalnych), połączonej
stwa powinny reagować na takie sytuacje. Dla „Global
w jakich funkcjonują, obejmujące:
całego przedsiębiorstwa.
z
Compact
zasadami
dotyczącymi
praw
podstawowych
zawartymi w ośmiu najważniejszych konwencjach
118
WYTYCZNE ONZ
GLOBAL COMPACT
Yearbook
Poland”
celów
niniejszych
Wytycznych określenie „działalność przedsiębiorstwa”
wszystkim pracownikom, partnerom biznesowym oraz in(e) znajdować odzwierciedlenie w polityce i procedurach
(a) zobowiązanie na poziomie polityki firmy do odpo-
wiedzialności za poszanowanie praw człowieka;
GLOBAL COMPACT
119
GLOBAL COMPACT
Komentarz:
Należyta staranność w zakresie
praw człowieka6
WYTYCZNE ONZ
biorstwa i zarządzanie nimi, i obejmuje także ryzyko dla
mane naruszenia praw człowieka. Jednakże przed-
tych, którym prawa człowieka przysługują. Należytą sta-
siębiorstwa, które dochowały należytej staranności
w celu określenia dowolnego sposobu zastosowanego
ranność w zakresie praw człowieka należy zainicjować
w zakresie praw człowieka, nie powinny zakładać,
przez przedsiębiorstwo do publicznego przedstawienia
17. Aby zidentyfikować negatywny wpływ na prawa
na możliwie wczesnym etapie rozwijania nowej gałęzi
że fakt ten sam z siebie, automatycznie i w peł-
swoich obowiązków, zobowiązań i oczekiwań. Poziom
Słowo „deklaracja” użyte jest tutaj w znaczeniu ogólnym,
człowieka, zapobiegać mu, łagodzić jego skutki oraz
działalności lub relacji biznesowej, biorąc pod uwagę,
ni zwolni je z odpowiedzialności za spowodowanie
fachowej wiedzy potrzebnej do tego, by zobowiązanie
rozliczyć się z działań zapobiegawczych, przedsiębior-
że zagrożenia dla praw człowieka mogą być zwięk-
lub przyczynienie się do naruszenia praw człowieka.
przedsiębiorstwa było przemyślane i opierało się
stwo powinno przeprowadzić proces należytej staran-
szone lub złagodzone już na etapie konstruowania
na odpowiednich informacjach, będzie zależał od
ności w zakresie praw człowieka. Proces ten powinien
umów czy innych porozumień i mogą być dziedziczone
18. Aby zmierzyć zagrożenia dla praw człowieka,
złożoności
działalności
przedsiębiorstwa.
Wiedzę
obejmować przeprowadzenie analizy rzeczywistego i po-
w wyniku fuzji lub przejęcia. Kiedy przedsiębiorstwo
przedsiębiorstwa powinny zidentyfikować i ocenić wszel-
tę pozyskiwać można z różnych źródeł, poczyna-
tencjalnego negatywnego wpływu na prawa człowieka,
ma w swoim łańcuchu wartości dużą liczbę podmio-
kiego rodzaju negatywny wpływ na prawa człowieka, z któ-
jąc od wiarygodnych zasobów internetowych czy
zapewnić zintegrowane uwzględnienie wyników takiej
tów, może być zbyt trudno przeprowadzić badanie
rym mogą mieć związek albo poprzez swoją własną dzia-
drukowanych publikacji, po konsultacje z uznanymi
analizy i podjęcie działań na ich podstawie, śledzenie re-
należytej staranności w zakresie negatywnego wpływu
łalność, albo w wyniku swoich relacji biznesowych. Proces
ekspertami. Deklaracja o zobowiązaniu przedsiębior-
akcji na nie oraz komunikowanie informacji na temat tego,
na poszanowanie praw człowieka we wszystkich tych
ten powinien:
stwa powinna być publicznie dostępna. Powinna być
w jaki sposób firma zapobiega lub minimalizuje jej wpływu.
podmiotach. Jeśli tak jest, przedsiębiorstwo powinno
w
sposób
czynny
przekazana
podmiotom,
(a) korzystać z doświadczeń i wiedzy w zakresie praw
Należyta staranność w zakresie praw człowieka:
określić ogólne obszary, gdzie ryzyko negatywnego
człowieka zarówno tej dostępnej wewnątrz przedsiębior-
z którymi przedsiębiorstwo nawiązało stosunki umowne;
(a) powinna obejmować negatywny wpływ na pra-
wpływu na prawa człowieka jest największe, czy to
stwa, jak i/lub niezależnej, czerpanej z zewnątrz;
innym podmiotom, które są bezpośrednio powiązane
wa człowieka, który przedsiębiorstwo może powodo-
ze względu na kontekst funkcjonowania niektórych
z jego działalnością operacyjną, a które mogą obej-
wać lub do którego może się przyczyniać poprzez swo-
dostawców, czy klientów, poszczególne operacje,
cjalnie dotkniętymi takim wpływem oraz innymi interesa-
(b) obejmować rzetelne konsultacje z grupami poten-
mować służby bezpieczeństwa państwa; inwestorom,
je własne działania, lub też który można bezpośrednio
produkty lub usługi, lub też z innych względów, i trak-
riuszami, odpowiednio do wielkości przedsiębiorstwa oraz
a w przypadku działalności o znaczącym ryzyku dla
powiązać z działaniami przedsiębiorstwa, jego pro-
tować je priorytetowo przy przeprowadzaniu należytej
charakteru i kontekstu jego działalności.
praw człowieka – interesariuszom, którzy mogą być
duktami lub usługami poprzez jego relacje biznesowe;
staranności. Kwestia współudziału może się pojawić,
potencjalnie dotknięci jej skutkami. Komunikacja
(b) będzie się różnić pod względem stopnia skompli-
kiedy przedsiębiorstwo przyczynia się lub jest postrze-
wewnętrzna w przedsiębiorstwie dotycząca deklaracji
Komentarz:
kowania w zależności od wielkości przedsiębiorstwa, skali
gane jako przyczyniające się do negatywnego wpły-
Pierwszym krokiem w przeprowadzaniu due diligen-
oraz związanej z nią polityki firmy i procedur powinna
ryzyka poważnego negatywnego wpływu na prawa
wu na poszanowanie praw człowieka. Współudział
ce w zakresie praw człowieka jest zidentyfikowanie
jasno precyzować linie raportowania i system pociąga-
człowieka oraz charakteru i kontekstu działalności przed-
ma tu znaczenie zarówno prawne, jak i pozaprawne.
i ocena charakteru istniejącego i potencjalnego nega-
nia do odpowiedzialności w przypadku ich naruszenia;
siębiorstwa;
W znaczeniu pozaprawnym przedsiębiorstwo może
tywnego wpływu na poszanowanie praw człowieka,
powinna być także poparta szkoleniami dla pracow-
(c) powinna być działaniem ciągłym, z uwagi na fakt,
być postrzegane jako „współwinne” czynom inne-
z którym przedsiębiorstwo może mieć związek. Ma to na
ników pełniących w przedsiębiorstwie funkcje istotne
iż zagrożenia dla praw człowieka mogą wraz z upływem
go podmiotu, jeśli – na przykład – uważa się, że od-
celu zrozumienie konkretnego wpływu na konkretnych
z tego punktu widzenia. Tak jak państwa powinny dbać
czasu podlegać zmianom w miarę, jak ewoluuje działalność
nosi korzyść z naruszenia popełnionego przez ten
ludzi, w określonym, konkretnym kontekście działalności.
przedsiębiorstwa i kontekst, w jakim ono funkcjonuje.
podmiot. W sensie prawnym większość jurysdykcji
Zazwyczaj obejmuje to ocenę kontekstu pod ką-
powinny dążyć do spójności pomiędzy odpowiedzial-
krajowych zabrania współudziału w popełnieniu prze-
tem praw człowieka, jeśli to możliwe – jeszcze przed
nością za poszanowanie praw człowieka a polityką
Komentarz:
stępstwa, a w wielu krajach w takiej sytuacji przedsię-
rozpoczęciem planowanej działalności, zidentyfikowa-
i procedurami, które rządzą szerzej pojętą działalno-
o spójność swojej polityki, tak też przedsiębiorstwa
Niniejsza wytyczna określa parametry należytej sta-
biorstwu grozi odpowiedzialność karna. Na ogół też
nie osób i/lub grup osób, na które przedsiębiorstwo
ścią i relacjami biznesowymi. Powinno to dotyczyć na
ranności w zakresie praw człowieka, podczas gdy
powództwa cywilne mogą być oparte na domniema-
może mieć wpływ; sporządzenie katalogu standardów
przykład polityki i procedur wyznaczających zachę-
wytyczne 18-21 szczegółowo omawiają zasadnicze
nym udziale przedsiębiorstwa w wyrządzeniu szkody,
dotyczących praw człowieka, które mają tu znaczenie
ty finansowe i inne dla pracowników motywujące ich
elementy. Zagrożenia dla praw człowieka rozumiane
chociaż nie musi to być ujęte w kategoriach praw
i dokonanie oceny, w jaki sposób planowana dzia-
do uzyskiwania lepszych wyników, procedur zakupo-
są jako potencjalny negatywny wpływ przedsiębior-
człowieka. Dominująca doktryna prawna w zakre-
łalność i związane z nią relacje biznesowe mogą
wych i działalności lobbingowej wszędzie tam, gdzie
stwa na poszanowanie praw człowieka. Na możliwość
sie międzynarodowego prawa karnego wskazuje,
wpłynąć negatywnie na poszanowanie praw człowieka
zagrożone są prawa człowieka. Za pomocą powyż-
zaistnienia potencjalnego wpływu należy reagować
że mający tu zastosowanie standard w zakresie pomoc-
na wcześniej zidentyfikowane osoby. Podczas tego
szych, a także wszelkich innych środków, zobowiązanie
poprzez zapobieganie lub łagodzenie jego ewentual-
nictwa i podżegania to świadome dostarczanie praktycz-
procesu przedsiębiorstwo powinno zwracać szczegól-
przedsiębiorstwa do poszanowania praw człowieka po-
nych skutków, podczas gdy w przypadku wpływu, który
nej pomocy lub zachęty, która ma istotny wpływ na po-
ną uwagę na wszelki wpływ na poszanowanie praw
winno zostać włączone w jego działania od samej góry,
już nastąpił, reakcję powinno stanowić podjęcie środ-
pełnienie przestępstwa. Odpowiednie przeprowadzenie
człowieka wobec osób z grup lub populacji, które
na wszystkich szczeblach i stanowiskach, gdyż inaczej
ków zaradczych (wytyczna 22). Należyta staranność
procesu należytej staranności w zakresie praw człowie-
mogą być szczególnie wrażliwe lub narażone na ryzyko
przedsiębiorstwo mogłoby działać bez należytej dbało-
w zakresie praw człowieka może stać się częścią szer-
ka powinno pomóc przedsiębiorstwom w odniesieniu
marginalizacji, mając też należyty wzgląd na odmienne
ści o prawa człowieka lub świadomości tych praw.
szego systemu zarządzania ryzykiem w przedsiębior-
się do ryzyka skierowanych przeciwko nim roszczeń
rodzaje ryzyka, z jakimi mogą się zetknąć kobiety
stwie, pod warunkiem, że idzie dalej niż tylko identyfi-
prawnych, dzięki wykazaniu, że podjęły one wszelkie
i mężczyźni. Choć procesy oceny negatywnego wpły-
kowanie materialnych zagrożeń dla samego przedsię-
stosowne kroki, aby uniknąć uwikłania w domnie-
wu na prawa człowieka można włączyć do innych
6 Oryg. Humań Rights Due Diligence.
120
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
121
GLOBAL COMPACT
(b) Odpowiednie działania będą się różnić w zależności od:
tami lub usługami poprzez relacje biznesowe przed-
20. Aby sprawdzić, czy problem negatywnego oddziaływa-
ływania na środowisko lub oddziaływania społeczne-
i. tego, czy przedsiębiorstwo powoduje taki wpływ
siębiorstwa z innym podmiotem, sytuacja jest bardziej
nia jest rozwiązywany, przedsiębiorstwa powinny monito-
go, muszą one uwzględniać jako punkt odniesienia
lub się do niego przyczynia, czy też ma w nim swój
skomplikowana. Wśród czynników, które wchodzą
rować skuteczność podjętych przez siebie działań. Monito-
wszystkie powszechnie uznane prawa człowieka,
udział wyłącznie dlatego, że wpływ ten jest bezpo-
w grę przy określeniu właściwego postępowania w takiej
rowanie to powinno:
gdyż przedsiębiorstwa mogą potencjalnie wpływać
średnio powiązany z jego działalnością, produktami
sytuacji, znajdują się: siła nacisku, jaką przedsiębiorstwo
na poszanowanie praktycznie każdego z tych praw.
lub usługami poprzez relacje biznesowe przedsię-
posiada wobec podmiotu, o którym mowa, to na ile rela-
wych i jakościowych;
Jako że sytuacja w zakresie poszanowania praw
biorstwa;
cja ta jest dla przedsiębiorstwa istotna, waga naruszenia
człowieka ma charakter dynamiczny, ocena wpływu
ii. siły nacisku, jaką przedsiębiorstwo dysponuje,
praw człowieka, a także to, czy zerwanie tej relacji, samo
wnętrznych i zewnętrznych, w tym od interesariuszy do-
firmy na poszanowanie tych praw powinna być prze-
aby spróbować rozwiązać kwestię negatywnego
w sobie, nie przyniesie negatywnych konsekwencji
tkniętych tym oddziaływaniem.
prowadzana regularnie: przed podjęciem nowej działal-
wpływu.
dla poszanowania praw człowieka. Im bardziej skom-
procesów, takich jak ocena ryzyka czy ocena oddzia-
ności lub nawiązaniem nowej relacji, przed podjęciem
(a) opierać się na odpowiednich wskaźnikach ilościo(b) korzystać z informacji zwrotnych ze źródeł we-
plikowana sytuacja i jej implikacje dla praw człowie-
Komentarz:
ważnej decyzji lub dokonaniem zmian w działalno-
Komentarz:
ka, tym bardziej jest wskazane, aby przedsiębiorstwo
Monitorowanie sytuacji jest niezbędne, aby przed-
ści operacyjnej (np. wejście na rynek, wprowadzenie
Horyzontalne uwzględnienie konkretnych wyników
zasięgnęło rady niezależnego eksperta, podejmując
siębiorstwo wiedziało, czy jego polityka w zakresie
nowego produktu, zmiana polityki przedsiębiorstwa
analizy wpływu na poszanowanie praw człowieka
decyzję o swojej reakcji na tę sytuację. Jeśli przed-
praw człowieka jest wdrażana w sposób optymalny,
lub poważniejsze zmiany w jego działalności), w reak-
w całym przedsiębiorstwie może być skuteczne
siębiorstwo może użyć swojej siły nacisku, aby zapo-
czy reaguje ono w sposób skuteczny na zidentyfikowa-
cji lub w oczekiwaniu na zmiany w otoczeniu firmy (np.
tylko wtedy, kiedy zobowiązanie przedsiębiorstwa do
biec negatywnemu wpływowi na prawa człowieka albo
ne przypadki negatywnego wpływu na prawa człowieka,
rosnące napięcia społeczne), a także okresowo przez
poszanowania tych praw stało się częścią wszyst-
je złagodzić, powinno to zrobić. Jeśli zaś nie ma
a także po to, by dążyć do stałej poprawy sytuacji
cały czas trwania danej działalności lub relacji. Aby
kich jego istotnych pionów biznesowych. Jest to
wystarczającej siły nacisku, mogą istnieć sposo-
w tej dziedzinie. Przedsiębiorstwa powinny dokładać
dokładnie ocenić swój wpływ na poszanowanie praw
konieczne dla zapewnienia, właściwego zrozumie-
by, aby ją zwiększyć. Można to zrobić na przykład
szczególnych starań, aby śledzić skuteczność swo-
człowieka, przedsiębiorstwa powinny starać się zrozu-
nia tych wyników, aby nadano im odpowiednią wagę
poprzez ofertę w zakresie budowania zdolności instytu-
ich reakcji na negatywny wpływ na konkretne osoby
mieć niepokoje interesariuszy, którzy potencjalnie mogą
i by stały się impulsem do działania. Oceniając wpływ
cjonalnej lub inne zachęty skierowane do powiązanego
wywodzące się z grup lub populacji, które mogą być
być nim dotknięci, konsultując się z nimi bezpośrednio,
na prawa człowieka, przedsiębiorstwa biorą pod
z przedsiębiorstwem podmiotu lub poprzez współpra-
szczególnie wrażliwe lub narażone na ryzyko margina-
biorąc pod uwagę barierę językową i inne możliwe ba-
uwagę zarówno istniejący, jak i potencjalny negatywny
cę z innymi podmiotami. Są sytuacje, kiedy przed-
lizacji. Monitorowanie powinno być integralną częścią
riery utrudniające skuteczny kontakt z nimi. W sytuacji,
wpływ. Potencjalnemu wpływowi należy zapobiegać lub
siębiorstwo nie dysponuje siłą nacisku potrzebną,
odpowiednich procesów wewnętrznej sprawozdaw-
gdy takie konsultacje nie są możliwe, przedsiębior-
łagodzić go poprzez uwzględnienie i podjęcie na
by zapobiec negatywnemu wpływowi na prawa czło-
czości. Przedsię biorstwa mogą tu stosować narzędzia,
stwa powinny rozważyć rozsądne alternatywy, takie jak
poziomie horyzontalnym działań na podstawie wyników
wieka lub by je złagodzić, i nie jest w stanie tej siły
których już używają do innych kwestii. Mogą to być umowy
konsultacje z wiarygodnymi, niezależnymi ekspertami,
analizy w całym przedsiębiorstwie. Jeśli zaś chodzi
zwiększyć. Wtedy przedsiębiorstwo powinno rozważyć
o wykonanie zadań i ocena efektywności wyników
w tym obrońcami praw człowieka i innymi przed-
o wpływ istniejący, który już ma miejsce, powinien
możliwość zakończenia takiej relacji, biorąc pod uwagę
(oryg. performance contracts and reviews), a także
stawicielami społeczeństwa obywatelskiego. Wynik
on
zaradczych
wiarygodną ocenę potencjalnego negatywnego wpływu
kwestionariusze i audyty, korzystające, tam gdzie to
oceny wpływu na poszanowanie praw człowieka wpływa
(wytyczna 22). Wszędzie tam, gdzie przedsiębiorstwo
na prawa człowieka wynikającego z takiej decyzji.
właściwe, z danych z podziałem na płeć. Mechani-
następnie na kolejne etapy procesu należytej staran-
wpływa lub może negatywnie wpływać na poszano-
Jeśli relacja, o której mowa, ma dla przedsiębiorstwa
zmy rozpatrywania skarg na poziomie operacyjnym
ności (oryg. due diligence) w zakresie praw człowieka.
wanie praw człowieka, powinno się podjąć niezbędne
znaczenie zasadnicze, jej zakończenie rodzi kolejne
mogą także dostarczyć ważnych informacji zwrotnych
stać
się
przedmiotem
działań
kroki, aby taki wpływ wyeliminować lub mu zapobiec.
wyzwania. Relacja może mieć zasadnicze znaczenie,
od osób bezpośrednio zainteresowanych skuteczno-
19. Aby zapobiegać i ograniczać negatywny wpływ
Wszędzie tam, gdzie przedsiębiorstwo przyczynia się
jeśli zapewnia produkt lub usługę niezbędną dla dzia-
ścią procesu należytej staranności przedsiębiorstwa
na przestrzeganie praw człowieka, przedsiębiorstwa
lub może się przyczyniać do negatywnego wpływu
łalności przedsiębiorstwa, dla których nie ma roz-
w zakresie praw człowieka (patrz wytyczna 29).
powinny uwzględniać wyniki analizy wpływu przeprowa-
na poszanowanie praw człowieka, powinno się pod-
sądnej alternatywy, tutaj także trzeba rozważyć kwe-
dzanych w stosunku do różnych wewnętrznych funkcji
jąć konieczne kroki, aby zaprzestać przyczyniania się
stię wagi negatywnego wpływu na prawa człowieka:
21. Aby zdać sobie sprawę z tego, jak podejmuje problem
i procesów oraz podejmować odpowiednie działania.
do naruszeń lub im zapobiec; powinno także użyć
im poważniejsze ich naruszenie, tym krótszy czas,
negatywnego wpływu na prawa człowieka, przedsiębior-
(a) Skuteczne zintegrowanie wyników wymaga, by:
swojej siły nacisku (oryg. Ieverage), aby w jak najwięk-
w jakim przedsiębiorstwo będzie musiało przeprowa-
stwo powinno być przygotowane do przekazania takiej
i. odpowiedzialność za reagowanie na skutki takiego
szym stopniu złagodzić pozostały wpływ. Uważa się,
dzić zmiany, zanim podejmie decyzję o tym, czy nie
informacji na zewnątrz, szczególnie, jeśli kwestia ta
wpływu przypisana została do odpowiedniego pozio-
że taka siła nacisku istnieje wszędzie tam, gdzie przed-
powinno zakończyć relacji. W każdym razie, tak długo
zostanie podniesiona przez stronę dotkniętą takim wpły-
mu i odpowiedniej funkcji w przedsiębiorstwie;
siębiorstwo ma możliwość doprowadzenia do zmia-
jak naruszenie praw człowieka ma miejsce, a przedsię-
wem lub w jej imieniu. Przedsiębiorstwa, których działal-
ii. wewnętrzny proces decyzyjny, podział budżetu
ny złych praktyk podmiotu, który powoduje szkodę.
biorstwo pozostaje w danej relacji, powinno ono być
ność lub kontekst w jakim funkcjonują, stwarzają ryzyko
i procesy nadzoru umożliwiały skuteczne reagowa-
Wszędzie tam, gdzie przedsiębiorstwo nie przyczyniło
w stanie wykazać, że podejmuje wysiłki, by złagodzić swój
poważnego negatywnego wpływu na prawa człowieka,
nie na przypadki takiego wpływu.
się do negatywnego wpływu na poszanowanie praw
negatywny wpływ i być gotowe na poniesienie konse-
powinny składać formalne sprawozdania z tego, jak reagują
człowieka, ale gdzie niemniej jednak taki wpływ jest
kwencji – wizerunkowych, finansowych lub prawnych
na te problemy. We wszystkich przypadkach przekaz:
bezpośrednio powiązany z jego działalnością, produk-
– pozostawania w tej relacji.
122
WYTYCZNE ONZ
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
123
GLOBAL COMPACT
(a) powinien mieć formę i częstotliwość odpowiadają-
Działania naprawcze
ce wadze negatywnego wpływu na prawa człowieka i być
dostępny dla tych, do których przekaz ten jest skierowany;
22. Jeżeli przedsiębiorstwo stwierdzi, że spowodowało
Zagadnienia związane z kontekstem
działalności
WYTYCZNE ONZ
że nie przyczyniają się do pogorszenia sytuacji. Poszukując najlepszego sposobu reakcji, zaleca się wykorzystanie nie tylko dostępnej wewnątrz przedsiębiorstwa
(b) powinien dostarczać informacji wystarczających do
negatywny wpływ (na prawa człowieka) lub przyczyniło się
23. Niezależnie od okoliczności przedsiębiorstwa powinny:
wiedzy i szeroko zakrojonych konsultacji z udziałem
tego, by ocenić, czy reakcja przedsiębiorstwa na konkretny
do takiego wpływu, powinno naprawić wyrządzoną szkodę
wszystkich
negatywny wpływ na prawa człowieka jest adekwatna;
poprzez przeprowadzenie cieszącego się zaufaniem zainte-
i szanować powszechnie uznane prawa człowieka, nieza-
ale także konsultacji z niezależnymi i wiarygodnymi
resowanych, rzetelnego procesu naprawczego lub poprzez
leżnie od tego, gdzie prowadzą swoją działalność;
ekspertami zewnętrznymi, w tym z kręgów rządowych,
współpracę w jego przeprowadzeniu.
(b) szukać sposobów, by w sytuacji, kiedy stają
organizacji społeczeństwa obywatelskiego, krajowych
wobec sprzecznych wymagań,przestrzegać zasad zawartych
instytucji praw człowieka, jak i odpowiednich inicjatyw
Komentarz:
w powszechnie uznawanych standardach praw człowieka;
wielopodmiotowych, tj. gromadzących różne grupy
Nawet stosując najlepszą politykę i najlepsze prak-
interesariuszy.
Komentarz:
tyki, przedsiębiorstwo może negatywnie wpłynąć na
się do poważnych naruszeń praw człowieka jako kwestię
Odpowiedzialność za poszanowanie praw człowieka
realizację praw człowieka lub przyczynić się do takie-
zgodności z prawem, niezależnie od tego, gdzie prowadzą
24. Jeśli dla właściwej reakcji konieczne jest uszere-
wymaga, by przedsiębiorstwa miały ustaloną polity-
go wpływu, którego nie przewidziało lub któremu nie
swoją działalność.
gowanie według ważności istniejących i potencjalnych
kę oraz procesy, dzięki którym będą mogły wykazać,
mogło zapobiec. Jeśli przedsiębiorstwo odkryje taką
że znają i szanują prawa człowieka w swojej prakty-
sytuację, czy to dzięki procesowi należytej staranno-
Komentarz:
ka, przedsiębiorstwa powinny starać się zapobiegać
ce (tzw. zasada know and show – uwaga redaktora).
ści w zakresie praw człowieka, czy w inny sposób,
Chociaż konkretny krajowy i lokalny kontekst działalno-
i ograniczać najpoważniejsze lub te, w przypadku których
Wykazanie, że tak się dzieje, wiąże się z komunikowa-
odpowiedzialność za poszanowanie praw człowieka
ści może mieć wpływ na zagrożenia dla praw człowieka
opóźnienie reakcji mogłoby sprawić, że stałyby się niemoż-
niem się i udostępnianiem informacji oraz zapewnie-
wymaga od niego aktywnego zaangażowania w dzia-
w związku z działalnością przedsiębiorstwa i jego
liwe do naprawienia, oraz zapobiegać im.
niem przejrzystości i odpowiedzialności przedsiębior-
łania naprawcze, indywidualnie lub we współpracy
relacjami biznesowymi, wszystkie przedsiębiorstwa
stwa względem osób lub grup osób, na które firma
z innymi podmiotami. Mechanizmy rozpatrywania skarg
są tak samo odpowiedzialne za poszanowanie praw
Komentarz:
może mieć wpływ, a także pozostałych interesariuszy,
na poziomie operacyjnym dla osób, które mogą być
człowieka, niezależnie od tego, gdzie prowadzą dzia-
Chociaż przedsiębiorstwa powinny reagować na
w tym inwestorów. Informowanie o działaniach firmy
poszkodowane z powodu działań przedsiębiorstwa,
łalność. Wszędzie tam, gdzie miejscowy kontekst
wszystkie przypadki negatywnego wpływu na prawa
może przyjmować różne formy, takie jak spotkania oso-
mogą być jednym z efektywnych środków zarad-
uniemożliwia wypełnienie tego obowiązku w pełni,
człowieka, nie zawsze jest możliwe reagowanie na nie
biste, dialog prowadzony on-line, konsultacje z poszko-
czych zapewniających uzyskanie zadośćuczynienia,
oczekuje się, że przedsiębiorstwa będą szanować
jednocześnie. W przypadku braku konkretnych wska-
dowanymi interesariuszami, a także formalne publicz-
jeśli spełniają pewne podstawowe kryteria, określone
zasady
człowieka
zań prawnych, jeśli konieczne jest ustalenie priorytetów,
ne sprawozdania. Sama sprawozdawczość formalna
w wytycznej 31. Jeśli miał miejsce negatywny wpływ
w najszerszym możliwym w danych okolicznościach
przedsiębiorstwa powinny zacząć od najpoważniej-
także ewoluuje, od tradycyjnych sprawozdań rocz-
na realizację praw człowieka, którego przedsię-
zakresie i będą w stanie wykazać, jakie wysiłki
szych przypadków, biorąc pod uwagę fakt, że opóź-
nych oraz sprawozdań z zakresu społecznej odpowie-
biorstwo nie spowodowało ani do którego się nie
podejmują w tej sprawie. Czasami otoczenie, w jakim
nienie reakcji może wpłynąć negatywnie na możliwość
dzialności/zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw,
przyczyniło, ale który jest bezpośrednio związany
prowadzona jest działalność, takie jak na przykład
zastosowania środków zaradczych i naprawczych.
po aktualizacje on-line oraz zintegrowane sprawoz-
z jego działalnością, produktami lub usługami poprzez
obszar dotknięty konfliktem, może zwiększać ryzyko
Skala oddziaływania nie jest tu pojęciem bezwzględ-
dania finansowe i pozafinansowe. Sprawozdawczość
relacje biznesowe, odpowiedzialność za poszanowanie
współudziału przedsiębiorstwa w poważnych narusze-
nym, powinna być raczej oceniana na tle innych
formalna ze strony przedsiębiorstw oczekiwana jest
praw człowieka nie wymaga, by przedsiębiorstwo samo
niach praw człowieka popełnianych przez inne podmio-
przypadków negatywnego wpływu na realizację praw
tam, gdzie istnieje ryzyko silnego negatywnego wpływu
przeprowadziło działania naprawcze, chociaż może
ty (na przykład siły bezpieczeństwa). Przedsiębiorstwa
człowieka zidentyfikowanych przez przedsiębiorstwo.
na prawa człowieka, niezależnie od tego, czy wynika ono
wziąć w nich udział. Niektóre sytuacje, szczególnie tam,
powinny traktować to ryzyko jako kwestię zgodności
z charakteru działalności, czy z kontekstu, w jakim
gdzie istnieje domniemanie popełnienia przestępstwa,
z prawem, biorąc pod uwagę rozszerzający się
ta działalność się odbywa. Sprawozdawczość po-
wymagają zwykle współpracy w ramach mechanizmów
zasięg potencjalnej odpowiedzialności prawnej przed-
winna obejmować zagadnienia i wskaźniki dotyczą-
sądowych. Dalsze wytyczne dotyczące mechanizmów
siębiorstw wynikającej z eksterytorialnych roszczeń
ce tego, jak przedsiębiorstwa identyfikują negatywne
umożliwiających dochodzenie zadośćuczynienia i prze-
cywilnych (oryg. extraterritorial civil claims), a także
oddziaływania na prawa człowieka i jak na nie re-
prowadzenie działań naprawczych, także tam, gdzie
z przyjęcia postanowień Statutu Rzymskiego Między-
25. W ramach obowiązku ochrony przed naruszenia-
agują. Niezależna weryfikacja takich raportów może
zarzuty negatywnego wpływu na prawa człowieka są
narodowego Trybunału Karnego w jurysdykcjach, które
mi praw człowieka w związku z działalnością przedsię-
wzmocnić ich zawartość i wiarygodność. Wskaź-
kwestionowane, zawarte są w rozdziale III dotyczą-
przewidują odpowiedzialność karną przedsiębiorstw.
biorstw, państwa muszą podjąć odpowiednie kroki, aby,
niki charakterystyczne dla danego sektora mogą
cym dostępu do środków zaradczych i naprawczych
Ponadto
członkowie
jeśli naruszenia takie mają miejsce na ich terytorium i/lub
dostarczyć dodatkowych przydatnych szczegółów.
(oryg. access to remedy).
kierownictwa i zwykli pracownicy mogą podlegać oso-
w obrębie ich jurysdykcji, tym, których dotknie takie naru-
biście odpowiedzialności za czyny stanowiące poważ-
szenie, zapewnić, poprzez odpowiednie środki i mechani-
ne naruszenie praw człowieka. W takich złożonych
zmy sądowe, administracyjne, legislacyjne i inne, dostęp do
kontekstach przedsiębiorstwa powinny upewnić się,
skutecznych środków zaradczych i naprawczych.
(c) nie powinien stwarzać zagrożenia dla stron dotknię-
tych tym oddziaływaniem, dla pracowników, nie powinien
też grozić naruszeniem uzasadnionych wymogów tajemnicy
handlowej.
(a) przestrzegać wszystkich obowiązujących przepisów
(c) traktować ryzyko spowodowania lub przyczynienia
pionów
funkcyjnych
przedsiębiorstwa,
przypadków negatywnego wpływu na prawa człowie-
powszechnie
dyrektorzy
uznanych
praw
przedsiębiorstw,
III. Dostęp do środków zaradczych7
A. Zasada podstawowa
7 Oryg. Access to remedy
124
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
125
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
Komentarz:
cy, krajowe instytucje praw człowieka8, Krajowe Punkty
możliwiających wnoszenie do sądu prawnie uzasadnio-
• prokuraturzy nie mają odpowiednich środków, wiedzy
Jeśli państwa nie podejmują odpowiednich kroków
Kontaktowe OECD działające w ramach wytycznych
nych roszczeń w sytuacji, gdy odwołanie się do drogi
i wsparcia potrzebnych do wypełnienia obowiązku pań-
w celu zbadania, ukarania i naprawienia naruszeń
dla przedsiębiorstw międzynarodowych Organizacji
sądowej stanowi niezbędną część procesu dostępu
stwa w zbadaniu udziału osób i przedsiębiorstw w prze-
praw człowieka związanych z działalnością biznesową,
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, biura rzeczni-
do środków zaradczych lub gdy alternatywne sposo-
stępstwach związanych z naruszaniem praw człowieka.
obowiązek państwa może okazać się słaby lub nawet
ków praw obywatelskich i biura skarg prowadzone
by uzyskania skutecznego zadośćuczynienia nie są
Wiele z tych barier powstaje lub utrwala się na sku-
nic nieznaczący. Dostęp do skutecznych środków
przez administrację rządową. Zapewnienie dostępu
dostępne. Powinny także zapewnić, by wymie-rzanie
tek mającego często miejsce braku równowagi
zaradczych ma aspekt zarówno proceduralny, jak
do środków zaradczych i naprawczych w przypadku
sprawiedliwości nie było uniemożliwione przez korup-
w dostępie do środków finansowych, informacji i wiedzy
i merytoryczny. Środki zaradcze i naprawcze, jakie
naruszeń praw człowieka związanych z działalnością
cję procesu sądowego, by sądy nie podlegały presji
fachowej pomiędzy stronami w sprawach dotyczących
oferują mechanizmy rozpatrywania skarg omówione
biznesową wymaga także, by państwa promowały
ekonomicznej lub politycznej ze strony innych organów
w niniejszej sekcji, mogą przybierać szereg form,
świadomość społeczną i zrozumienie dotyczące tych
państwowych lub podmiotów biznesowych i by upraw-
biznesową. Ponadto, czy to w wyniku czynnej dys-
których celem jest, ogólnie rzecz ujmując, przeciw-
mechanizmów, tego, jak można z nich korzystać,
nione i pokojowe działania obrońców praw człowieka
kryminacji, czy też jako niezamierzone konsekwencje
działanie lub zadośćuczynienie szkodom wynikającym
a także tego, jakie wsparcie (finansowe lub eksperc-
nie były utrudniane. Bariery prawne, które mogą unie-
konstrukcji i sposobu funkcjonowania mechanizmów
z naruszeń praw człowieka. Środki te mogą obejmo-
kie) można na ten cel uzyskać. Państwowe sądowe
możliwiać reagowanie na uzasadnione przypadki naru-
sądowych, osoby z grup lub populacji szczególnie
wać przeprosiny, restytucję, rehabilitację, rekompen-
i pozasądowe mechanizmy rozpatrywania skarg po-
szeń praw człowieka związanych z działalnością bizne-
wrażliwych bądź narażonych na marginalizację często
satę finansową lub niefinansową oraz sankcje (karne
winny stanowić podstawę szerszego systemu środ-
sową, mogą powstawać na przykład, gdy:
natrafiają na dodatkowe przeszkody kulturowe, spo-
lub administracyjne, takie jak grzywna), jak również
ków zaradczych i naprawczych. W ramach takiego
• sposób przypisania odpowiedzialności prawnej do
łeczne, fizyczne i finansowe w dostępie do tych mecha-
zapobieganie powstaniu szkody poprzez nakaz sądo-
systemu mechanizmy rozpatrywania skarg na poziomie
poszczególnych
przedsiębiorstw
nizmów i korzystaniu z nich. Należy zwrócić szczególną
wy lub gwarancje niewystąpienia dalszych przypadków
operacyjnym zapewniają możliwość odwołania się
z mocy krajowego prawa karnego i cywilnego ułatwia
uwagę na prawa i specjalne potrzeby takich grup lub
łamania
prawa.
Procedury
zapewniające
członków
grupy
środki
i rozstrzygnięcia sporu na wczesnym etapie. Mechani-
uniknięcie odpowiedzialności;
populacji na każdym etapie procesu stosowania środ-
zaradcze powinny być bezstronne, chronione przed
zmy państwowe i mechanizmy na poziomie operacyj-
• skarżący spotykają się z odmową dostępu do wymia-
ków zaradczych i naprawczych: w dostępie do nich,
korupcją i zabezpieczone przed naciskami politycznymi
nym mogą być uzupełniane lub wzbogacane o środki
ru sprawiedliwości w państwie przyjmującym, w którym
w stosowaniu procedur i na etapie orzeczenia.
i innymi na ich wynik. Dla celów niniejszych
zaradcze i naprawcze przygotowane dzięki współpracy
prowadzona jest działalność przedsiębiorstwa i nie
Wytycznych „krzywda” (oryg. grievance) rozumia-
wielu podmiotów, a także możliwości dostępne w ra-
mogą uzyskać ochrony prawnej w sądach w kraju jego
na jest jako odczuwana przez osobę lub grupę osób
mach regionalnych i międzynarodowych mechanizmów
pochodzenia, niezależnie od tego, jak uzasadnione jest
niesprawiedliwość, wywołana przez niezrealizowa-
ochrony praw człowieka. Dalsze zalecenia dotyczące
ich roszczenie;
nie należnych im uprawnień (oryg. sense of entitle-
tych mechanizmów zawarte są w wytycznych 26 do 31.
• pewne grupy, takie jak ludność rdzenna i migranci, nie
27. Państwa powinny zapewnić skuteczne i odpowiednie
mogą korzystać z takiego samego poziomu ochrony
pozasądowe mechanizmy rozpatrywania skarg, obok pro-
przysługujących im praw człowieka, jaki przysługuje
cedur sądowych, w ramach kompleksowego państwowego
reszcie populacji.
systemu zapewniającego zastosowanie środków zarad-
Bariery praktyczne i proceduralne w dostępie do są-
czych i naprawczych w przypadku naruszeń praw człowie-
dowych środków zaradczych i naprawczych mogą się
ka związanych z działalnością biznesową.
ment), wynikających bądź to z mocy prawa (legislacji),
umowy, wyrażonych wprost lub w sposób dorozumiany obietnic, zwyczajowych praktyk lub ogólnego
pojęcia sprawiedliwości poszkodowanych społeczno-
Państwowe mechanizmy sądowe
ści. Termin „mechanizm rozpatrywania skarg” (grievan-
Państwowe pozasądowe mechanizmy
rozpatrywania skarg
ce mechanism) używany jest do określenia dowol-
26. Państwa powinny podjąć odpowiednie kroki w celu
pojawić, gdy na przykład:
nego ustandardyzowanego procesu, państwowego
zapewnienia skuteczności krajowych mechanizmów sądo-
• koszty wniesienia sprawy są wyższe niż to potrzebne,
Komentarz:
lub niepaństwowego, sądowego lub pozasądowego,
wych w przypadku naruszeń praw człowieka związanych
aby zniechęcać do wnoszenia spraw nieuzasadnio-
Mechanizmy administracyjne, legislacyjne i inne me-
poprzez który można zgłaszać skargi dotyczące na-
z działalnością biznesową, w tym powinny rozważyć spo-
nych i/lub nie mogą być obniżone do rozsądnego po-
chanizmy pozasądowe odgrywają istotną rolę kom-
ruszeń praw człowieka związanych z działalnością
soby ograniczenia barier prawnych, praktycznych i innych
ziomu poprzez wsparcie rządowe, mechanizmy „rynko-
plementarną i uzupełniającą mechanizmy sądowe.
biznesową i dochodzić za nie zadośćuczynienia. Pań-
przeszkód, które prowadzą do pozbawienia dostępu do
we” (takie jak ubezpieczenie kosztów obsługi prawnej
Nawet tam, gdzie mechanizmy sądowe są skuteczne
stwowe mechanizmy rozpatrywania skarg mogą być
środków zaradczych.
czy struktura opłat za obsługę prawną) czy inne środki;
odpowiednio finansowane, nie mogą być obciążane
• skarżący napotykają na trudności w uzyskaniu repre-
rozstrzyganiem we wszelkich sprawach dotyczących
przez organ niezależny, na mocy ustawy lub kon-
Komentarz:
zentacji prawnej z powodu braku środków lub braku
domniemanych naruszeń praw człowieka; nie zawsze
stytucji. Mechanizmy te mogą stanowić część sys-
Skuteczne mechanizmy sądowe stanowią istotę
innych zachęt dla prawników, by doradzali skarżącym
konieczne są działania o charakterze sądowym; nie za-
temu sądowego lub być umiejscowione poza nim.
zapewnienia dostępu do środków zaradczych i napraw-
w tym obszarze;
wsze też jest to najkorzystniejszy sposób postępowania
W niektórych mechanizmach poszkodowani zaangażo-
czych. Ich zdolność do zapewnienia właściwej reakcji
• nie ma odpowiednich możliwości łączenia roszczeń
dla wszystkich skarżących. Luki w zapewnieniu środków
wani są bezpośrednio w dochodzenie zadośćuczynie-
na naruszenia praw człowieka związane z działalnością
lub postępowania grupowego (np. pozew zbiorowy
zaradczych i naprawczych w przypadku naruszeń praw
nia, w innych to pośrednik dochodzi zadośćuczynie-
biznesową zależy od ich bezstronności, rzetelności
czy inne procedury powództwa zbiorowego), co unie-
człowieka związanych z działalnością biznesową można
nia w ich imieniu. Przykłady obejmują sądy (zarówno
i zdolności do zapewnienia sprawiedliwego procesu.
możliwia uzyskanie skutecznego zadośćuczynienia po-
wypełnić tam, gdzie jest to właściwe, poprzez rozsze-
w postępowaniach cywilnych, jak i karnych), sądy pra-
Państwa powinny pilnować, by nie tworzyć barier unie-
szczególnym skarżącym;
rzenie mandatu istniejących mechanizmów pozasądo-
zarządzane przez instytucję lub agendę państwa lub
8 W Polsce status Krajowej I nstytucji Praw Człowieka działającej zgodnie z Zasadami
Paryskimi posiada Rzecznik Praw Obywatelskich.
126
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
127
GLOBAL COMPACT
wych oraz/lub poprzez dodanie nowych mechanizmów.
29. Aby umożliwić wczesne reagowanie na skargi
stać dotknięci negatywnym wpływem. Jeśli te niepoko-
rozliczenie osób odpowiedzialnych (oryg. accountability)
Mogą one mieć charakter mediacyjny, orzekający lub też
i natychmiastowe stosowanie środków zaradczych, przed-
jące kwestie nie zostaną zidentyfikowane i nie spotkają
i umożliwiać działania naprawcze w przypadku nega-
opierać się na właściwych dla danej kultury procesach
siębiorstwa powinny brać udział w skutecznych mecha-
się z odpowiednią reakcją, mogą z czasem eskalować
tywnego wpływu na prawa człowieka.
zgodnych z prawami człowieka – lub też stanowić kom-
nizmach i procedurach rozpatrywania skarg na poziomie
i przekształcić się w znacznie poważniejsze spory i pro-
binację tych elementów – w zależności od rodzaju spra-
operacyjnym dla osób indywidualnych i społeczności, które
wadzić do poważniejszych naruszeń praw człowieka.
wy, interesu publicznego i potencjalnych potrzeb stron.
mogą ucierpieć z powodu naruszeń praw człowieka lub
Mechanizmy rozpatrywania skarg na poziomie opera-
Aby były skuteczne, muszą spełniać kryteria określone
takie procedury tworzyć.
cyjnym powinny odpowiadać pewnym kryteriom, w celu
w wytycznej 31. Krajowe instytucje praw człowieka mają
Kryteria skuteczności pozasądowych
mechanizmów rozpatrywania skarg
zapewnienia im skuteczności funcjonowania w praktyce
31. Zarówno państwowe, jak i niepaństwowe pozasądo-
szczególnie ważną rolę do odegrania w tym względzie.
Komentarz:
(wytyczna 31). Kryteria te mogą zostać spełnione po-
we mechanizmy rozpatrywania skarg, aby były skuteczne,
Podobnie jak w przypadku mechanizmów sądowych,
Mechanizmy rozpatrywania skarg na poziomie ope-
przez różne formy mechanizmów rozpatrywania skarg,
powinny być:
państwa powinny rozważyć sposoby wyrównania szans
racyjnym dostępne są bezpośrednio osobom i spo-
w zależności od skali, zasobów, branży, kultury i innych
pomiędzy stronami przy roszczeniach dotyczących
łecznościom, które mogą być dotknięte negatywnym
parametrów. Mechanizmy rozpatrywania skarg na po-
te): cieszące się zaufaniem grup interesariuszy, dla których
wpływem ze strony przedsiębiorstw. Są one zazwyczaj
ziomie operacyjnym mogą stanowić ważne uzupełnie-
są przeznaczone oraz dające możliwość rozliczenia z tego,
biznesową oraz metod likwidowania barier w dostępie,
zarządzane samodzielnie przez przedsiębiorstwa lub
nie procesów szerszego zaangażowania interesariuszy
czy proces rozpatrywania skargi prowadzony był w sposób
na które natrafiają osoby z grup lub populacji szczegól-
we współpracy z innymi, w tym z właściwymi intere-
oraz negocjacji zbiorowych, nie mogą jednak żadnego
uczciwy;
nie wrażliwych lub narażonych na marginalizację.
sariuszami. Mogą być także zapewniane w ramach
z nich zastąpić. Nie powinny być używane do podwa-
odwołania się do wspólnie akceptowanego zewnętrz-
żania roli legalnie działających związków zawodowych
interesariuszy, dla których są przeznaczone i za pewniać
nego eksperta lub ciała. Nie wymagają, by skarżący
w kwestiach związanych ze sporami pracowniczymi ani
odpowiednie wsparcie tym, którzy mogą zetknąć się z pew-
Niepaństwowe mechanizmy rozpatrywania skarg
128
WYTYCZNE ONZ
(a) odpowiednio umocowane i rzetelne (oryg. legitima-
(b) dostępne: powinny być znane wszystkim grupom
wcześniej wyczerpał inne środki. Mogą bezpośrednio
też wykluczać dostępu do sądowych lub innych poza-
nymi barierami w dostępie do nich;
28. Państwa powinny rozważyć sposoby ułatwiania dostępu
angażować przedsiębiorstwa w ocenę rozpatrywanych
sądowych mechanizmów skarg..
do skutecznych niepaństwowych mechanizmów rozpatry-
kwestii oraz dochodzenie zadośćuczynienia za szkodę.
wania skarg w zakresie szkód wynikających z naruszenia
Mechanizmy na poziomie operacyjnym spełniają dwie
30. Inicjatywy podejmowane przez branże, interesariuszy
mi ramami czasowymi dla każdego etapu oraz jasność co
praw człowieka w związku z działalnością biznesową.
podstawowe role, jeśli chodzi o odpowiedzialność
lub też inne inicjatywy zbiorowe realizowane we współ-
do rodzaju procesów i ich możliwych rezultatów, a także
przedsiębiorstw za poszanowanie praw człowieka.
pracy wielu podmiotów, które są oparte na poszanowa-
metod monitorowania ich wdrożenia;
Komentarz:
• Po pierwsze, pomagają w identyfikacji negatywnego
niu standardów dotyczących praw człowieka, powinny
Jedna z kategorii niepaństwowych mechanizmów roz-
wpływu na poszanowanie praw człowieka w ramach
zapewniać
krzywdz-one miały odpowiedni dostęp do źródeł informacji,
patrywania skarg obejmuje mechanizmy administrowa-
nieustannego procesu należytej staranności w zakresie
rozpatrywania skarg.
ne samodzielnie przez przedsiębiorstwa lub wspólnie
praw człowieka prowadzonego przez przedsiębiorstwo.
z interesariuszami, przez stowarzyszenia branżowe lub
Dzieje się to dzięki stworzeniu kanału komunikacyjne-
Komentarz:
wiedliwych, zapewniających odpowiedni poziom informacji
grupy skupiające wielu interesariuszy. Są to mechani-
go dla osób, na które działalność przedsiębiorstwa ma
Standardy dotyczące praw człowieka coraz częściej
i szacunku warunkach;
zmy pozasądowe, mogą jednak wykorzystywać proce-
bezpośredni wpływ, poprzez który mogą one zgłaszać
znajdują odzwierciedlenie w zobowiązaniach podej-
sy oparte o skład orzekający, formułę dialogu lub inne
niepokojące kwestie, jeżeli uważają, że są lub będą
mowanych przez organy branżowe, inicjatywy wie-
wania dostęp do informacji na temat jego przebiegu oraz
właściwe dla danej kultury procesy zgodne z prawami
przedmiotem takiego negatywnego wpływu. Dzięki
lopodmiotowe i inne inicjatywy zbiorowe, w postaci
dostarczać informacji na temat działania mechanizmu
człowieka. Mogą oferować szczególne korzyści, takie
analizie tendencji i prawidłowości pojawiających się
kodeksów postępowania, standardów działalności,
niezbędnych do budowania zaufania w jego skuteczność
jak szybkość dostępu i zastosowania środków zarad-
w skargach, przedsiębiorstwa mogą także identyfiko-
globalnych porozumień ramowych pomiędzy związkami
i realizacji interesu publicznego w tym zakresie;
czych, niskie koszty i/lub zasięg ponadnarodowy. Ko-
wać problemy systemowe i odpowiednio korygować
zawodowymi i korporacjami międzynarodowymi oraz
lejna kategoria obejmuje regionalne i międzynarodowe
swoje praktyki.
innych przedsięwzięć. Takie zbiorowe inicjatywy powin-
by wyniki postępowania i przedsięwzięte środki zarad-
ciała zajmujące się prawami człowieka. Zwykle zajmu-
• Po drugie, dzięki tym mechanizmom możliwe
ny zapewniać dostępność skutecznych mechanizmów,
cze były zgodne z uznanymi międzynarodowymi normami
ją się one domniemanymi naruszeniami zobowiązań
jest zajęcie się przedmiotem skargi po jego ziden-
za pomocą których poszkodowane strony lub ich
w zakresie praw człowieka;
w zakresie poszanowania praw człowieka przez pań-
tyfikowaniu i przeprowadzenie bezpośrednio przez
uprawnieni przedstawiciele mogą zgłaszać swoje obawy
stwa. Jednak niektóre z nich zajmowały się także przy-
samo przedsiębiorstwo działań naprawczych wo-
w sytuacji, gdy ich zdaniem podjęte zobowiązanie nie
stać z odpowiednich środków, aby wyciągać wnioski służą-
padkami niewypełniania przez państwo swoich zobo-
bec negatywnego odziaływania na wczesnym eta-
jest realizowane. Odpowiednie umocowanie i rzetelność
ce poprawie tych mechanizmów i zapobieganiu powstawa-
wiązań w zakresie ochrony przed naruszeniami praw
pie, dzięki czemu można uniknąć nawarstwiania się
takich inicjatyw może zostać zakwestionowana, jeśli
niu szkód i podstaw do skarg w przyszłości.
człowieka przez przedsiębiorstwa. Państwa mogą od-
szkód i eskalacji skarg. Mechanizmy te nie wymaga-
nie zapewnią one takiego mechanizmu. Mechanizmy
grywać ważną rolę w szerzeniu wiedzy na temat takich
ją, by skarga dotyczyła już domniemanego naruszenia
te mogą być umiejscowione bądź na poziomie po-
ny być także: oparte na zaangażowaniu i dialogu: należy
mechanizmów i ułatwianiu dostępu do nich, niezależnie
praw człowieka. Ich celem jest zidentyfikowanie uza-
szczególnych członków, na szczeblu inicjatywy zbioro-
prowadzić konsultacje z grupami interesariuszy, dla których
od mechanizmów zapewnianych przez same państwa.
sadnionych obaw wszystkich tych, którzy mogliby zo-
wej lub też na obu tych poziomach. Powinny zapewniać
mechanizmy te są przeznaczone, odnośnie ich struktury
GLOBAL COMPACT
(c) przewidywalne: powinny zapewniać przejrzystą i
znaną procedurę postępowania z precyzyjnie wyznaczony-
dostępność
skutecznych
mechanizmów
(d) sprawiedliwe: powinny zapewnić, by strony po-
konsultacji oraz profesjonalnych zasobów wiedzy niezbędnych do udziału w procesie rozpatrywania skarg na spra-
(e) przejrzyste: powinny zapewniać stronom postępo-
(f) zgodne z prawami człowieka: powinny gwarantować,
(g) źródłem ciągłego doskonalenia się: powinny korzy-
(h) W wymiarze operacyjnym, mechanizmy te powin-
GLOBAL COMPACT
129
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
i funkcjonowania, skupiając się na dialogu jako sposo-
(a) Interesariusze, dla których dany mechanizm jest
kluczowe dla utrzymania zaufania do całego proce-
i funkcjonowanie może pomóc w zapewnieniu,
bie identyfikowania i rozwiązywania zgłaszanych kwestii
przeznaczony, muszą mieć do niego zaufanie, jeśli mają
su. Zapewnienie przejrzystości działania mechanizmu
że będzie on spełniał ich potrzeby, że będą go stosować
spornych.
zdecydować się na korzystanie z niego. Odpowiedzialność
względem szerszego grona interesariuszy poprzez udo-
w praktyce i że wszystkie strony będą zainteresow-
za to, by strony procesu skargowego nie mogły ingerować
stępnianie danych statystycznych, studiów przypadku
ane jego powodzeniem. Jako że przedsiębiorstwo,
Komentarz:
w jego uczciwość i rzetelność, jest zwykle jednym z waż-
czy bardziej szczegółowych informacji o tym, jak po-
jeśli mechanizm skargowy ma cechować rzetelność
Mechanizm rozpatrywania skarg może spełniać swoją
nych czynników budowania zaufania interesariuszy.
szczególne sprawy są prowadzone, może być ważne
i odpowiednie umocowanie, nie może być zarówno
rolę tylko wtedy, gdy ludzie, którym ma służyć, wiedzą
(b) Bariery w dostępie do mechanizmów mogą
dla wykazania jego rzetelności i odpowiedniego umo-
przedmiotem skargi, jak i jednostronnie decydować
o nim, mają do niego zaufanie i są w stanie z niego
obejmować brak świadomości jego istnienia, kwestie
cowania i utrzymania zaufania do niego. Jednocześnie
o sposobie i wyniku jej rozpatrzenia, mechanizmy
skorzystać. Te kryteria stanowią punkt odniesienia
językowe, analfabetyzm, koszty, fizyczną lokalizację
tam, gdzie to konieczne, należy zapewnić poufność
te powinny skupiać się na wspólnym uzgodnieniu
dla tworzenia, korygowania i oceny pozasądowego
oraz obawę przed odwetem.
rozmów pomiędzy stronami oraz tożsamości osób
rozwiązań w drodze dialogu. Tam, gdzie niezbędne
mechanizmu rozpatrywania skarg, w celu zapewnie-
w nim uczestniczących.
jest rozstrzygnięcie sporu, powinno się ono odbyć
nia jego skutecznego funkcjonowania w praktyce.
stywany, informacja na temat oferowanej przezeń pro-
Źle zaprojektowany lub wdrażany mechanizm może
cedury musi być upubliczniona. Ramy czasowe dla
spowodować zwiększenie poczucia krzywdy u poszko-
każdego etapu postępowania powinny być, w miarę
praw człowieka i początkowo mogą nie budzić obaw
dowanych w wyniku narastającego w nich wrażenia
możliwości, przestrzegane, z zastrzeżeniem, iż czasem
związanych z ich naruszeniem. Niezależnie od tego,
pozbawienia kontroli i braku szacunku. Pierwsze siedem
może być potrzebna pewna elastyczność.
jeśli rezultaty ich rozstrzygnięcia mają wpływ na prawa
kryteriów odnosi się do mechanizmów państwowych
(d) W przypadku skarg lub sporów pomiędzy przed-
człowieka, należy dołożyć starań, by były one zgodne
i niepaństwowych, orzekających lub opartych na
siębiorstwami a poszkodowanymi interesariuszami, ci
z powszechnie uznanymi standardami praw człowieka.
dialogu. Kryterium ósme dotyczy konkretnie mecha-
ostatni mają często trudniejszy dostęp do informacji
nizmów na poziomie operacyjnym, w których admini-
i zasobów eksperckich, a często też nie mają wystar-
strowaniu uczestniczą przedsiębiorstwa. Określenie
czających środków finansowych, aby za nie zapłacić.
skarg może umożliwić instytucjom zarządzającym da-
„mechanizm rozpatrywania skarg” używane jest tu
Jeśli ten brak równowagi nie zostanie zrekompenso-
nym mechanizmem zidentyfikowanie polityk, procedur
jako termin specjalistyczny. Sam ten termin może nie
wany, może to ograniczyć zarówno możliwość prze-
lub praktyk, które należy zmienić, aby zapobiec szko-
zawsze być odpowiedni lub przydatny, kiedy stosuje
prowadzenia sprawiedliwego i rzetelnego procesu,
dom w przyszłości, a także pomóc wpłynąć na ich
się go do określonego mechanizmu, jednak kryteria
jak i postrzeganie go jako takiego, a także utrudnić
kształt.
jego skuteczności pozostają te same. Komentarze do
dojście do trwałych rozwiązań w kwestiach spornych.
(h) W przypadku mechanizmu rozpatrywania
poszczególnych kryteriów są następujące:
(e) Regularne informowanie stron o postępach
skarg na poziomie operacyjnym zaangażowanie po-
w rozpatrywaniu indywidualnych skarg może być
szkodowanych grup interesariuszy w jego utworzenie
(c) Aby mechanizm budził zaufanie i był wykorzy-
w ramach procedury uznanej przez strony, przepro(f) Skargi często nie są formułowane w kategoriach
wadzonej przez niezależną stronę trzecią.
(g) Regularna analiza częstości, trendów i przyczyn
Niniejsze tłumaczenie Wytycznych ds. Biznesu i Praw
Człowieka (oryg. Guiding Principles on Business and
Human Rights: Implementing the United Nations
“Protect, Respect and Remedy” Framework) jest rezultatem współpracy Polskiego Instytutu Praw Człowieka
i Biznesu, Fundacji im. Friedricha Eberta oraz NSZZ
„Solidarność”. Niniejsze tłumaczenie nie jest oficjalnym tłumaczeniem ONZ. The Polish translation
of the Guiding Principles on Business and Human
Rights is a result of the collaborative efforts of the
Polish Institute for Human Rights and Business,
Friedrich-Ebert-Stiftung and NSZZ Solidarność.”
130
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
131
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
Grafika i zdjęcia:
Wydawca:
Rozdział I
Global Compact Poland
Wytyczne ONZ ds. Biznesu i Praw
Człowieka - implementacja
Wstęp:
Irena Lipowicz, Rzecznik Praw
Obywatelskich
Zofia Cichańska, Łukasz Kolano,
Olga Siedlanowska-Chałuda,
Katarzyna Trzpis, Kamil Wyszkowski,
Marta Bykowska
Autorzy tekstów:
Słowo wstępne
STOPKA REDAKCYJNA
Marcin Korolec, Tomasz Chruszczow,
Władysław Kosiak-Kamysz, Henryka
Mościcka-Dendys, Janusz Piechociński,
Natalia Szczucka, Henryk Wujec, Kamil
Wyszkowski, Katarzyna Zajdel-Kurowska
Projekt okładki:
Piotr Kulawczuk, Tomasz Ciecierski
Opracowanie graficzne i DTP:
PackShotFactory.pl
Rozdział II
Redakcja:
132
Kees van Baar, Rafał Baniak, Adam
Bodnar, Michał Boni, Thomas
Buchsbaum, Ryszard Czerniawski,
Jarosław Duda, Beata Faracik, Mariusz
Haładyj, Teresa Hernik, Jacek Męcina,
Steen Hommel, Marek Plura, Małgorzata
Skucha, Colette Taquet, Kamil
Wyszkowski
Materiały graficzne wykorzystane
w publikacji pochodzą z zasobów
Global Compact Poland oraz z zasobów
Partnerów.
GLOBAL COMPACT
- implementacja Wytycznych
poprzez koalicje rzeczników etyki
w przedsiębiorstwach i instytucjach
Henryka Bochniarz, Dan Bross,
Dominika Kulczyk, Norbert Kusiak,
Andrzej Malinowski, Anna
Potocka-Domin, Bolesław Rok,
Katarzyna Rudnicka, Magdalena
Rzeszotalska, Mateusz Szymański,
Piotr Śliwicki, Jacek Wojciechowicz,
Kamil Wyszkowski, Katarzyna
Zajdel-Kurowska, Małgorzata
Zdzienicka-Grabarz
Korekta:
Anna Rudzińska
Druk:
Mazowieckie Centrum Poligrafii
05-270 Marki ul. Duża 1
www.c-p.com.pl
Inicjatywa Sekretarza Generalnego ONZ
Global Compact Poland
ul. Emilii Plater 25/64
00-688 Warszawa, Polska
tel.: +48 22 646 52 58
fax: +48 22 623 83 01
e-mail: [email protected]
www.ungc.org.pl
GLOBAL COMPACT
133
GLOBAL COMPACT
Ostatnio wydane publikacje
WYTYCZNE ONZ
Partnerzy strategiczni
STOPKA REDAKCYJNA
Patronat honorowy
134
GLOBAL COMPACT
GLOBAL COMPACT
135
“
“
Ban Ki-moon,
Sekretarz Generalny ONZ
Biznes a Prawa
Człowieka
Biznes a Prawa Człowieka
Naszym głównym wyzwaniem jest upewnienie
się, że biznes nie stanowi istoty problemu - ale
jest realnym źródłem rozwiązań. Prawa człowieka muszą być przestrzegane na każdym etapie
łańcucha produkcji, od pozyskiwania surowców po podejmowanie strategicznych decyzji
w centrali firmy. Posiadamy narzędzia, które mogą
pomóc w realizacji tego celu.
Patroni medialni:
1
12345
67890
GLOBAL COMPACT
WYTYCZNE ONZ
0

Biznes i Prawa Człowieka - Global Compact Network Poland

Transkrypt

Podobne dokumenty

Kocioł kondensacyjny Cerapur Compact