PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn.akt VI ACa 201/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 września 2009 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny
w składzie:
Przewodniczący - Sędzia SA Ewa Klimowicz-Przygódzka
Sędzia SA
Aldona Wapińska
Sędzia
Jerzy Paszkowski (spr.)
Protokolant
sekr. sąd, Julia Gotówka
po rozpoznaniu w dniu 8 września 2009 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa P. K., A. W.-K., J. W., J. K. i D. K.
przeciwko […] Sp. z o.o. z siedzibą w W.
o ochronę dóbr osobistych i zapłatę
na skutek apelacji powodów P. K., A. W.-K., J. W., J. K. i D. K. od
wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
z dnia 29 października 2008 r., sygn. akt III C 328/08
I. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej żądania P. K.
zasądzenia na jego rzecz od pozwanego […] Sp. z o.o. z siedzibą w W.
kwoty 12.536,52 zł (dwanaście tysięcy pięćset trzydzieści sześć złotych
pięćdziesiąt dwa grosze) tytułem odszkodowania i w tym zakresie
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w
2
Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania apelacyjnego;
II. w pozostałym zakresie apelację oddala.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z 29 października 2008 roku w sprawie z
powództwa P. K., A. W.-K., małoletnich J. W. i J. K. oraz D. K.
przeciwko […] Sp. z o.o. z siedzibą w W. o ochronę dóbr osobistych i
zapłatę Sąd Okręgowy oddalił roszczenie P. K. o zapłatę kwoty
12 536,52 złotych tytułem odszkodowania oraz roszczenia wszystkich
powodów o zapłatę zadośćuczynienia na rzecz każdego z nich w kwocie
po 5000 złotych, zasądzenia od pozwanego na cel społeczny kwoty
25 000 złotych i zamieszczenia przez pozwaną Spółkę trzykrotnie w
dzienniku „Rzeczpospolita" w dodatku „Moje Podróże" oraz „Prawo co
dnia" na pierwszych stronach tych dodatków w formacie 105,4 mm na
188 mm przeprosin o następującej treści:
„ […] sp. z o.o. z siedzibą w W. przeprasza A. W. – K., D. K., J. W., P. K.
i J. K. za stres i negatywne odczucia, których doznali poprzez całkowite
pozbawienie ich przyjemności z podróży i urlopu, a które to
nieprzyjemności spowodowane były skierowaniem ich przez[…] sp. z
o.o. do hotelu […] na hiszpańskiej wyspie Lanzarote. Hotel ten nie
nadawał się do użytkowania, był brudny i zniszczony, a apartamenty,
które zaoferowano oraz części wspólne obiektu - zawilgocone i
zagrzybione, na skutek lejącej się do wnętrza wody, ze zniszczonym oraz
wyeksploatowanym
wyposażeniem,
odpowiadającym,
co
najwyżej
standardowi taniego schroniska młodzieżowego. Warunki w hotelu rażąco
odbiegały od umówionych. Tym samym […] Sp. z o.o. bezprawnie
3
naruszyło dobro osobiste A. W.-K., D. K., J. W., P. K. i J. K. jakim jest
prawo do niezakłóconego czerpania przyjemności z podróży, urlopu i
wypoczynku.”. Ponadto Sąd zasądził od powodów na rzecz pozwanej
Spółki
kwotę
360
złotych
tytułem
zwrotu
kosztów
zastępstwa
procesowego.
Sąd Okręgowy ustalił, że P. K. w dniu […] grudnia 2005 roku
zawarł za pośrednictwem […] S.A. – […] umowę z […] Sp. z o.o. z
siedzibą w W. o świadczenie usług turystycznych. W ramach tej
umowy powód zakupił w okresie od […] do […] grudnia 2005 roku
siedmiodniowy pobyt dla pięciu osób na wyspie Lanzarote w
miejscowości […] w apartamencie typu ABM B w hotelu […]z opcją all
inclusive. Cena tej usługi turystycznej opiewała na łączną kwotę 12
536,52 złotych.
Powyższa umowa przewidywała, iż uczestnicy imprezy na własny
koszt i we własnym zakresie dojadą na miejsce pobytu. Z powodu
spóźnienia powodowie nie zdążyli na lotnisko tranzytowe. Kontynuowali
podróż lecąc przez Londyn. Po przybyciu na miejsce […] grudnia 2005
roku powodowie otrzymali apartament, lecz warunki, w jakich zostali
zakwaterowani
odbiegły
czterogwiazdkowego.
znacząco
Stwierdzili
oni
od
standardu
zawilgocenie
pokoju
hotelu
oraz
robactwo, co zostało zgłoszone w recepcji hotelu. Następnego dnia
otrzymali dwa odrębne pokoje w innej części hotelu. Ich standard nie
odbiegał od standardu pierwotnie zaoferowanego apartamentu. W
pokojach tych, bowiem w czasie opadów deszczu przeciekała woda z
tarasu, na ścianach widoczne były zagrzybienia, a płytki w łazience
odpadały. W żadnym z pokojów nie działały telewizory, a sejfy były
niesprawne. Meble znajdujące się w pokojach były poobijane. Wobec
trwających świąt Bożego Narodzenia kontakt z rezydentem był
4
niemożliwy. P. K. zgłosił się do miejscowego rezydenta niemieckiego
oddziału […] w dniu […] grudnia 2005 roku. Złożył wówczas pisemną
reklamację dotyczącą warunków panujących w pokojach hotelowych i
jakości usług świadczonych przez obsługę hotelu. Skargi reklamacyjne
składane już w kraju nie zostały przez Biuro uwzględnione, powodom
zaoferowano bon o wartości 150 euro, ci jednak odmówili jego przyjęcia.
Ustalenia faktyczne zostały dokonane przez Sąd Okręgowy na
podstawie zeznań P. K., A. W.-K., a także załączonych do akt
dokumentów w postaci umowy o świadczenie usług turystycznych i
dokumentacji fotograficznej.
W ocenie Sądu Okręgowego powództwo podlega oddaleniu.
Koniecznym
warunkiem
udzielenia
ochrony
o
charakterze
niemajątkowym jest przesłanka bezprawności działania. Powodowie
upatrują konieczność ochrony prawnej w fakcie naruszenia przez
pozwaną Spółkę prawa do urlopu oraz przyjemności z podróży, a które to
„prawa" nie korzystają z ochrony przewidzianej w cyt. art. 23 kc. Sąd
uznał, że podstawy ich roszczeń możnaby upatrywać w naruszeniu
godności osobistej. Zaoferowane powodom warunki pobytu mogły
wywołać u nich negatywne uczucia, jednak decydujące znaczenie dla
oceny zasadności twierdzenia o naruszeniu dobra osobistego ma nie tyle
subiektywne odczucie osoby żądającej ochrony prawnej, ale to, jaką
reakcję wywołuje w społeczeństwie to naruszenie. Zdaniem Sądu godność
osobista jest tą sferą osobowości, która konkretyzuje się w poczuciu
własnej wartości, postrzeganej przez cechy psychiki i całokształt
osobowości danego człowieka. Postacie i rozmiar poczucia własnej
godności uzależnione są, bowiem od poziomu wrażliwości i poczucia
własnej wartości, a więc od subiektywnej oceny własnej osoby. Takie
subiektywne odczucie niezależnie od tego, czy dotyczy własnej osoby,
5
czy też zaistniałej sytuacji nie ma decydującego znaczenia dla oceny
zasadności twierdzenia o naruszeniu dobra osobistego. Przy ocenie,
bowiem, czy doszło do naruszenia dobra osobistego decydują kryteria
obiektywne pozwalające stwierdzić, czy w świetle powszechnie
przyjętych poglądów, w tym także odczucia szerszego grona uczestników
zaistniałe działanie odbiegało od powszechnie obowiązujących norm.
Biorąc ten obiektywny miernik pod rozwagę, nie można uznać za
naruszające dobra osobiste powodów drastycznie niskiego standardu
pokoju hotelowego czy poziomu obsługi na terenie hotelu. Warunki, w
jakich powodowie spędzali czas wolny wynikały z umowy zawartej z
pozwaną. Miałoby to jednak znaczenie dla oceny zasadności żądania
ochrony niemajątkowej konkretyzującej się punkcie drugim pozwu, tylko
w przypadku ustalenia naruszenia dóbr osobistych powodów. Zawarta
przez strony umowa miała gwarantować powodom odpowiedni standard
tak wypoczynku jak również atrakcje wynikające z lokalizacji, jak i
katalogu usług świadczonych przez hotel. Powołane w pozwie
okoliczności wskazują ewidentnie na nienależyte wywiązanie się przez
powoda z umowy, co spowodowało, iż powodowie nie otrzymali takich
świadczeń, jakich oczekiwali. Negatywne odczucia wynikające z nie
zaoferowania powodom odpowiedniego standardu pokoi hotelowych
rodzi dla strony umowy roszczenie odszkodowawcze wynikające z
niewykonania umowy, nie zaś z art. 23 kc, gdyż w przypadku powodów
nie doszło do naruszenia dóbr osobistych. O kosztach procesu Sąd
rozstrzygnął na podstawie art.98 kpc.
Apelację od tego wyroku wnieśli powodowie skarżąc go w całości i
zarzucając naruszenie prawa materialnego:
- art.11 a ustawy o usługach turystycznych poprzez jego niezastosowanie
do ustalonego przez Sąd stanu faktycznego wypełniającego hipotezę tej
6
normy i oddalenie powództwa w zakresie dotyczącym żądania zasądzenie od
pozwanego
na
rzecz
powoda
kwoty
12.536,52
złotych
tytułem
odszkodowania za nienależyte zobowiązania umownego, pomimo dania
wiary zeznaniom powoda i przyjęcia, że nastąpiło nienależyte wykonanie
zawartej umowy, to jest zaniechanie zbadania materialnej podstawy żądania
pozwu;
- art. 23 kc w zw. z art. 24 kc i 448 kc poprzez jego błędną wykładnię i
przyjęcie, że w dyspozycji normy wskazanego przepisu nie mieści się prawo
do niezakłóconego wypoczynku i w rezultacie żądanie powodów ochrony na
podstawie art.24 kc oraz 448 kc zasługuje na oddalenie;
- art. 448 kc poprzez jego błędną wykładnię i w jej rezultacie przyjęcie, że
środki przewidziane w art.448 kc dla ochrony dóbr osobistych, to jest
żądanie uiszczenia zadośćuczynienia oraz żądanie zapłaty odpowiedniej
sumy pieniężnej na określony społeczny są żądaniami alternatywnymi, co
wyklucza ich kumulację.
Przy tak określonych zarzutach powodowie wnosili o uchylenie
przedmiotowego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpatrzenia, ewentualnie o zmianę zaskarżonego
rozstrzygnięcia w całości poprzez orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu oraz
zasądzenie na rzecz powodów kosztów postępowania przed Sądem
Okręgowym w Warszawie według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Jedynie apelacja P. K., co do żądania zapłaty odszkodowania w kwocie
12 536,52 złotych zasługuje na uwzględnienie. Uzasadniony jest, bowiem w
tym zakresie zarzut apelacji o nierozpoznaniu istoty sprawy. Sąd istotnie
przeoczył, że wszyscy powodowie domagali się roszczeń z tytułu naruszenia
ich dóbr osobistych – zadośćuczynienia po 5000 złotych, wpłaty kwoty
25 000 złotych na cel społeczny i złożenia we wskazanym przez nich
7
dzienniku oświadczenia przepraszającego, a ponadto powód P. K. żądał
zwrotu zapłaconej za imprezę kwoty 12 536,52 złotych. Sąd żądania pozwu
oddalił w całości. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd odniósł się szczegółowo, co
do zasadności zgłoszonych roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych
powodów, brak w nim natomiast motywów, co do żądanego przez P. K.
odszkodowania. Przez to uzasadnienie orzeczenia narusza treść art.328 kpc,
orzeczenie w tej części nie poddaje się merytorycznej kontroli instancyjnej, co
w konsekwencji powoduje nierozpoznanie w tym zakresie istoty sprawy i
konieczność uchylenia w tym zakresie sprawy i przekazanie jej Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a mianowicie rozpoznanie
zgłoszonego przez P. K. żądania w zakresie odszkodowania.
W pozostałym zakresie apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.
Bezzasadny jest zarzut naruszenia prawa materialnego, to jest art.23, 24 i 448
kc.
Powodowie domagają się ochrony ich dóbr osobistych określonych,
jako prawo do niezakłóconego czerpania przyjemności z podróży, urlopu i
wypoczynku, które to ich zdaniem prawa ich zdaniem zostały naruszone przez
pozwanego wskutek nienależytego wykonania przez niego zobowiązania
polegającego na organizacji powodom pobytu w hotelu na jednej z Wysp
Kanaryjskich. Roszczenie to nie mogło być uwzględnione, albowiem
niewykonanie lub też nienależyte wykonanie zobowiązania nie stanowi
podstawy do domagania się obok roszczeń wynikających z kontraktu
dodatkowo naprawienia szkody niemajątkowej. Podstawę takich roszczeń
mogą stanowić przepisy obowiązującego prawa, a te nie przewidują
dochodzenia w trybie kontraktowym ochrony dóbr osobistych (vide Z.
Masłowski, w: Komentarz do k., t. II, Warszawa 1972,s.1102). Podstawą
odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych może być tylko czyn
niedozwolony (vide G. Bieniek w: Komentarz do kodeksu cywilnego, księga
8
trzecia, Zobowiązania, tom 1, LexisNexis, Wydanie 8, str.503, A. Szpunar,
Zadośćuczynienie za szkodę majątkową, Bydgoszcz 1999, s.75, wyrok Sądu
Najwyższego z 15 kwietnia 1996 roku, II PR 102/66).
Pojawiające się wnioski doktryny de lege ferenda, aby dopuścić
możliwość uwzględniania roszczeń o charakterze niemajątkowym w trybie
kontraktowym
nie
dadzą
się
pogodzić
z
utrwaloną
systematyką
odpowiedzialności kontaktowej i deliktowej.
Źródłem tych postulatów jest pojawiająca się, co jakiś czas kwestia
odpowiedzialności organizatorów wypoczynku za zmarnowany urlop (vide
M. Nestorowicz, Zadośćuczynienie pieniężne za „zmarnowany urlop”
podczas wycieczki turystycznej, Państwo i Prawo, Rok LVI, z.10, J. Luzak, K.
Osajda, Odpowiedzialność za zmarnowany urlop w prawie polskim,
Kwartalnik prawa prywatnego, Rok XIV: 2005, z.2, M. Ciemiński,
Naprawienie uszczerbku polegającego na utraconej przyjemności z podróży,
Kwartalnik prawa prywatnego, ROK XIV:2005, z.2). Ich podstawą zaś jest
wskazywana konieczność pełnej implementacji Dyrektywy Rady Wspólnot
Europejskich z dnia 13 czerwca 1990 roku w sprawie zorganizowanych
podróży, wakacji i wycieczek (90/314/EWG) – Dz. U.UE L z dnia 23 czerwca
1990 roku. Uznaje się, że wspomniana dyrektywa do polskiego systemu
prawnego została implementowana w sposób niepełny albowiem w pojęciu
art.5 tej dyrektywy pojęcie szkody powinno być interpretowane możliwie
szeroko, obejmując swym zakresem zarówno szkodę majątkową, jak też i
niemajątkową, za czym ma przemawiać zarówno wykładnia logicznojęzykowa, jak też celowościowa art.5 dyrektywy, natomiast ani przepisy
kodeksu cywilnego, ani też ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach
turystycznych takiej możliwości nie przewidują. W odpowiedzi na pytanie
wstępne zadane Europejskiemu Trybunałowi Sprawiedliwości przez austriacki
sąd w sprawie o odszkodowanie i zadośćuczynienie od organizatora podróży
9
za zatrucie jej uczestnika salmonellą uznano, że dyrektywa przewiduje
kompensację uszczerbków niemajątkowych polegających na utraconej
przyjemności z podróży (ETS C-168/00, Simone Leitner v.TUI Deutschland
GmbH and Co.KG.ECR 2002. s.I-2631 i nast.). Zdaniem postulujących brak
pełnej
implementacji
dyrektywy
może
skutkować
w
ostateczności
odpowiedzialnością Skarbu Państwa i jest to zasadniczy argument do tego,
aby sądy znalazły na bazie obowiązującego stanu prawnego możliwość
kompensacji uszczerbków o charakterze niemajątkowym związanych z
niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania.
W ocenie Sądu brak jest podstaw, aby z obowiązującego podziału
odpowiedzialności na kontraktową i deliktową wyłączać roszczenia związane
ze zmarnowanym urlopem, albowiem obowiązujące przepisy pozwalają na
zrekompensowanie uszczerbku polegającego na zmarnowanym urlopie w
ramach odpowiedzialności kontraktowej. Uszczerbek ten w ocenie Sądu
wobec komercjalizacji wypoczynku ma swoją wymierną wartość majątkową i
w przypadku niewykonania lub też nienależytego wykonania zobowiązania
odpowiedzialność biura ogranicza się do zwrotu wartości niezrealizowanych
lub też niewłaściwie zrealizowanych świadczeń, a górną granicą tej
odpowiedzialności jest cena całej imprezy. Brak podstaw do tego, aby z tytułu
niewykonania lub nienależytego wykonania imprezy turystycznej przyznawać
obok odszkodowania również zadośćuczynienie i ochronę wynikającą
związaną z ochroną dóbr osobistych. Takie stanowisko zajmowały dotychczas
Sądy (vide uchwała Sądu Najwyższego z 25 lutego 1986 roku III CZP
2/86,OSNC 1987, z 1, poz.10, wyrok Sądu Powiatowego dla m.st. Warszawy
z dnia 1 listopada 1967 roku X C 2687/67). Powoływany przez powodów
wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 czerwca 2006 roku, sygn. akt
V Ca 2387/05 nie zawiera szerszego uzasadnienia, na jakiej podstawie uznano
prawo do czerpania pełnej satysfakcji z zakupionej imprezy turystycznej za
10
podlegające ochronie dobro osobiste i podstawy przyjęcia w ramach jednego
przepisu dwóch rodzajów odpowiedzialności.
Postulowane przyjęcie dopuszczalności możliwości dochodzenia
roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych wskutek niewłaściwej realizacji
imprezy turystycznej otworzy możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu
naruszenia dóbr osobistych przy realizacji innych umów.
Przeciwko takiej konstrukcji przemawiaj szereg argumentów. Przede
wszystkim jest to przyjęta w kodeksie cywilnym systematyka, gdzie
odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych oraz wykonania i skutków
niewykonania zobowiązań została umieszczona w dwóch odrębnych tytułach
księgi trzeciej kodeksu cywilnego.
Przyjęcie dodatkowej odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych
przy realizacji umowy doprowadziłoby do zachwiania równowagi stron
kontraktu dopuszczając
możliwość dochodzenia zadośćuczynienia
w
przypadku nienależytego wykonania zobowiązania. Świadczy o tym choćby
przykład realizacji imprezy turystycznej, gdzie doszłoby do zachwiania
równowagi w zakresie wzajemnej odpowiedzialności na linii klient – biuro
podróży. W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania tylko klientowi poza roszczeniami wynikającymi z umowy
przysługiwałyby roszczenia związane z naruszeniem jego dóbr osobistych,
albowiem trudno sobie wyobrazić jakiekolwiek żądania o charakterze
niemajątkowym ze strony biura. Stanowiłoby to dodatkowe obciążenie dla
jednej ze stron umowy, które nie wynikałoby z samych postanowień
umownych, pozostawiałoby jedną ze stron kontraktu w ciągłej niepewności,
co do zakresu jej odpowiedzialności, co musiałoby znaleźć odpowiednie
zabezpieczenie jej interesów poprzez tworzenie odpowiedniej rezerwy na
zaspokojenie takich roszczeń, a to z kolei musiałoby wpłynąć na wzrost ceny
imprezy.
11
Przyjęcie, zatem w ramach jednego przepisu dwóch rodzajów
odpowiedzialności godziłoby w pewność obrotu, jednoznaczność prawa oraz
ochronę zaufania do jego treści. Gdyby ustawodawca uznał, że istniejąca
ochrona dóbr osobistych w ramach odpowiedzialności deliktowej jest
niewystarczająca dopuściłby w wyjątkowych sytuacjach przyjęcie takiej
odpowiedzialności
w
związku
z
niewykonaniem
lub
nienależytym
wykonaniem zobowiązania.
Przyjęte w ustawodawstwie polskim reżimy odpowiedzialności
cywilnej są klarowne i w przypadku ochrony dóbr osobistych jest to
odpowiedzialność deliktowa, dlatego, że przy tej odpowiedzialności jest inne
znaczenie bezprawności. Jest to bezprawność obiektywna związana z
naruszeniem dóbr osobistych innego podmiotu, gdzie zakaz ingerencji
dotyczy
wszystkich,
bezwzględnymi
albowiem
skutecznymi
erga
prawa
podmiotowe
omnes.
są
Bezprawność
prawami
zaś
przy
odpowiedzialności kontraktowej jest bezprawnością relatywną polegająca na
sprzeczności działania lub zaniechania z postanowieniami umowy.
Mając powyższe okoliczności na uwadze na podstawie art.385 kpc i
art.386 § 4 kpc orzeczono, jak w sentencji wyroku. O kosztach procesu
rozstrzygnięto na podstawie art.108 § 2 kpc i art.102 kpc.