docFarmacja Praktyczna Nr 1
download 
Reklamacja Transkrypt
Farmacja Praktyczna Nr 1
PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 1 (18) Styczeń 2009 Cena: 6,70 zł PRAKTYKA dobra strona bólu chroni i pomaga stawiać szybką diagnozę WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL nowoczesna apteka jest EKO przyłącz się do naszej akcji! compliance jak poradzić sobie z pacjentem lekceważącym porady lekarza osteoporoza cicha epidemia XXI wieku TEMAT MIESIĄCA Dotacje UE dla farmaceutów OKLADKA_dotacje_new.indd 1 19-12-08 10:45:51 str2-7.indd 16 19-12-08 10:47:30 STYCZEŃ 2009 31 22 10 38 SPIS TREŚCI Nr 1 36 28 PRAKTYCZ NY MAGAZYN DLA FARMACEU ACJA WWW.FARM PRAKTYCZ NA.PL nowoczesna apteka jest EKO FARMACEUTOM POLPHARMA Nr 1 (18) Styczeń 2009 zł Cena: 6,70 PRAKTYKA dobra strona bólu TÓW przyłącz sięi! do naszej akcj e complianc sobie aga chroni i pom ką stawiać szyb diagnozę adzić jak porlekceważącym z pacjentem porady lekarza a osteoporozemia cicha epid XXI wieku ĄCA TEMAT MIESI E Dotacje Uw utó dla farmace Farmacja Praktyczna www.farmacjapraktyczna.pl Redaktor merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje zespół: Dominika Bandurska, Lilianna Bartowska-Lewicka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Maciej Jarosz, Magdalena Mikulska, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska, Bożenna Płatos, Artur Schab. Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa; Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Dominika Adamczyk str2-7.indd 17 5 Aktualności 7 Ciekawostki 8 EKO, czyli apteka na miarę 22 Dotacje unijne dla farmaceutów Jak starać się o przyznanie funduszy europejskich? XXI wieku 24 ABC dobrej motywacji 10 Mało specjalistów wśród 26 Metamorfoza apteki 28 Zakażenia wirusem Państwa apteka też może przyłączyć się do naszego programu propagującego wśród pacjentów przynoszenie do apteki przeterminowanych leków. farmaceutów Zbiór praktycznych wskazówek, które pomogą Państwu skutecznie motywować personel Państwa apteki. Dlaczego polscy farmaceuci coraz rzadziej decydują się na robienie specjalizacji? opryszczki zwykłej 12 Informacja o zmianach w lekach Polpharmy i Medany 31 Cicha epidemia XXI wieku 15 Dobrodziejstwo bólu Ból bywa często jedyną wskazówką przy stawianiu szybkiej diagnozy, czasami jednak jest mylący przy różnicowaniu choroby. 18 Halo! Pogotowie? Zgłaszam wypadek! Nawet dla farmaceutów udzielenie pomocy poszkodowanym w sytuacji zagrożenia i stresu może okazać się trudnym zadaniem. 20 Compliance, czyli pacjent lekceważący Jak wpłynąć na pacjenta, by stosował się do zaleceń lekarza i systematycznie przyjmował zaordynowane leki? Wczesne włączenie leczenia przeciwwirusowego hamuje rozwój HSV. Osteoporoza to jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie i zarazem jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny. 34 Metamorfozy 36 Czerwona herbata – eliksir godny cesarza 37 Smak Albionu 38 Narty biegowe tylko na Mazurach! 40 Recenzje książek, filmów i płyt 42 Krzyżówka Styczeń 2009 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 3 19-12-08 10:47:37 W itam serdecznie Czytelników „Farmacji Praktycznej”. Jako Honorowa Redaktor Naczelna mam zaszczyt skierować do Państwa, w imieniu własnym oraz całego zespołu redakcyjnego, najserdeczniejsze życzenia szczęścia i pomyślności oraz wytrwałości w pełnieniu zawodowych obowiązków w rozpoczynającym się 2009 roku. Warto zastanowić się, jaki ów nowy rok będzie dla farmaceutów. W dzisiejszych czasach wzrasta świadomość ekologiczna naszego społeczeństwa. Coraz bardziej popularna staje się idea „bycia EKO” i trendy te dotyczą także apteki. Farmaceutom w codziennej pracy przyświecają dwa główne cele – pomoc pacjentowi oraz osiągnięcie sukcesu w biznesie. Warto wyjść naprzeciw potrzebom naszych pacjentów, w końcu nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, że przeterminowane leki to odpady niebezpieczne, które nie powinny trafić na zwykłe wysypisko, bo stanowią zagrożenie dla środowiska naturalnego. Dlatego w tym numerze „Farmacji Praktycznej” postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej temu problemowi w raporcie na temat ekologii w aptece. Niestety, od dłuższego czasu daje się zauważyć stopniowa degradacja prestiżu naszego zawodu. Działalność farmaceuty w aptece coraz częściej sprowadza się do kontroli recepty, dyspensowania leków i czynności administracyjnych. Nasze umiejętności i wiedza zdobywana podczas długoletnich i specjalistycznych studiów nie są racjonalnie wykorzystywane w systemie ochrony zdrowia współczesnych społeczeństw. W naszej kolejnej sondzie próbujemy dociec przyczyny tego stanu rzeczy, zadając farmaceutom pytanie, dlaczego nie robią specjalizacji? W wydaniu styczniowym naszego magazynu rozpoczynamy również nowy cykl artykułów dotyczących pozyskiwania funduszy europejskich. Celem dotacji unijnych jest wzmacnianie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, w tym także aptek. Aby w pełni wykorzystać te szanse, warto najpierw zapoznać się z głównymi założeniami poszczególnych programów, rodzajami projektów szkoleniowych, możliwościami kredytowania inwestycji oraz harmonogramem składania wniosków. Nasze publikacje będą dla Państwa cenną wskazówką na drodze do uzyskania unijnych funduszy. Czekamy na Państwa również na naszej stronie www.farmacjapraktyczna.pl, gdzie oprócz artykułów z drukowanej wersji magazynu, znajdą Państwo również szereg ciekawych publikacji na temat zdrowia, wypoczynku i kultury. Serdecznie zapraszamy do lektury mgr Anna Lewandowska Honorowa Redaktor Naczelna „Farmacji Praktycznej” 4 str2-7.indd 18 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL Styczeń 2009 19-12-08 10:47:38 fot. istockphoto, 123RF EDYTORIAL Szanowni Państwo! ■ Blisko 700 tys. polskich pacjentów zakażonych wirusem HCV, który stopniowo niszczy wątrobę, nie jest świadomych swojej infekcji – alarmują lekarze. Od wczesnego wykrycia HCV, który wywołuje wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C), zależy skuteczność leczenia tej choroby. Niestety, w Polsce w niektórych miastach chorzy muszą czekać na podjęcie terapii nawet kilkanaście lat. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), na świecie żyje 170 mln ludzi zakażonych wirusem HCV. – W Polsce liczba tych osób może wynosić nawet 730 tys., ale dotychczas zdiagnozowano 49,5 tys. przypadków, co oznacza, że 90 proc. pacjentów nie wie o infekcji – uważa prof. Waldemar Halota, prezes Polskiej Grupy Ekspertów HCV. Wirus HCV jest przenoszony wraz z krwią. W 80 proc. przypadków do zakażeń HCV dochodzi w placówkach służby zdrowia – nie tylko w czasie operacji, ale również w trakcie tak drobnych zabiegów, jak zastrzyki czy pobieranie krwi. Do zarażenia może też dojść w czasie wizyty u manikiurzystki, kosmetyczki, w salonach tatuażu i piercingu. źródło: TVP Info fot. istockphoto, 123RF MINISTERSTWO CHCE ZAKAZU REKLAMOWANIA APTEK ■ Resort zdrowia przygotował przepisy, które miałyby wprowadzić całkowity zakaz reklamowania aptek. Znajdują się one w projekcie nowelizacji prawa farmaceutycznego. Jak powiedział rzecznik resortu zdrowia, Jakub Gołąb, nowela przeszła już konsultacje społeczne. – Obecnie trwają jeszcze uzgodnienia resortowe. Chcemy wprowadzić zakaz reklamowania aptek. Mają one świadczyć opiekę farmakologiczną, a nie reklamować swoje promocje. Nie będzie reklam typu: „u nas najniższe ceny”. W Polsce 10 proc. hospitalizacji wynika z nadmiernego przyjmowania leków. Jesteśmy pod tym względem w czołówce europejskiej. Chcemy to ograniczyć – podkreślił rzecznik. Jak wyjaśnił, zgodnie z nowymi przepisami apteki nie będą mogły się reklamować m.in. na billboardach, plakatach i ulotkach. Informacje o promocjach będą mogły być dostępne wyłącznie na terenie aptek. AKTUALNOŚCI 700 TYS. POLAKÓW NIEŚWIADOMYCH ZAKAŻENIA źródło: Wirtualnemedia.pl ROŚNIE LICZBA WYKONYWANYCH PRZESZCZEPÓW ■ W porównaniu z 2007 rokiem w Polsce zwiększyła się liczba przeszczepów – poinformowała minister zdrowia, Ewa Kopacz. Szefowa resortu zapowiedziała, że w tym roku Ministerstwo Zdrowia będzie finansowało wszystkie przeszczepy wykonywane w szpitalach klinicznych. W 2007 r. wykonano 920 przeszczepów, czyli tyle samo, ile zrobiono już do października 2008 roku. Minister Kopacz dodała, że procedury wysokospecjalistyczne od 1 stycznia 2009 r. finansowane będą z dwóch źródeł – NFZ i Ministerstwa Zdrowia. Zapowiedziała też, że zwiększy się finansowanie ratownictwa oraz kardiochirurgii i onkologii dziecięcej. Jak zapewniła, finansowanie procedur wysokospecjalistycznych zwiększy się co najmniej o 100 mln zł. źródło: Onet.pl Styczeń 2009 str2-7.indd 19 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 5 19-12-08 10:47:38 źródło: Gazeta Prawna IX MISTRZOSTWA POLSKI FARMACEUTÓW W NARCIARSTWIE ALPEJSKIM ■ Dolnośląska Izba Aptekarska zaprasza farmaceutów z całej Polski do wzięcia udziału w mistrzostwach narciarskich. Celem 9. już edycji imprezy jest integracja środowiska aptekarskiego z różnych regionów Polski, ale także wspaniała zabawa, podczas której można podszkolić umiejętności narciarskie, uczestniczyć w profesjonalnie przygotowanych zawodach, a także pobawić się w gronie przyjaciół i miłośników narciarstwa. Zawody zaplanowane zostały na 10 stycznia 2009 r., rozpoczęcie o godz. 10 (od godz. 9 rejestracja i wydawanie numerów startowych). Impreza odbędzie się na stoku ,,Karpatka-Panorama” przy ul. Myśliwskiej w Karpaczu. Spotkanie integracyjne przed zawodami odbędzie się w piątek 9 stycznia 2009 r., w ,,Chacie Karkonoskiej” w Karpaczu (ul. Wolna 4), o godz. 19. Szczegółowych informacji udziela Dolnośląska Izba Aptekarska we Wrocławiu. źródło: www.nia.org.pl ZŁODZIEJE HORMONU WPADLI W CENTRUM WARSZAWY ■ Ośmiu mężczyzn podejrzewanych o kradzież ampułek hormonu wzrostu wartego 5 mln zł zatrzymali stołeczni policjanci. Leki zrabowano wiosną ub. r. z firmy farmaceutycznej na Mokotowie. W kwietniu 2008 r. policjanci zostali zawiadomieni o kradzieży z hurtowni farmaceutycznej 6 tys. opakowań leku. Szybko ustalili, że grupą, która dokonała kradzieży, kierował Marcin O. Na początku grudnia ub. r. kryminalni otrzymali informację, że w centrum miasta, u zbiegu ulic Świętokrzyskiej i Marszałkowskiej, ma dojść do przekazania partii skradzionego leku. Z informacji wynikało też, że ma się po niego zgłosić Dariusz H., a osobą, która ma go dostarczyć, jest poszukiwany od kilku miesięcy Marcin O. Policjanci przygotowali zasadzkę, w wyniku której mężczyźni zostali zatrzymani. Podczas przeszukania garażu na posesji w Tłuszczu, gdzie ukrywał się dostawca, odkryto duże ilości skradzionego leku. Policjanci zatrzymali właściciela posesji, 35-letniego Piotra P. oraz przebywających tam pięciu innych mężczyzn w wieku od 23 do 39 lat. Grozi im do 10 lat więzienia. Marcin O. odpowie dodatkowo za napady z bronią na kierowców tirów. źródło: Polska 6 str2-7.indd 20 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL Styczeń 2009 19-12-08 10:47:39 fot. istockphoto, dreamstime, stockxpert ■ Lekarze, pielęgniarki, a także położne będą miały obowiązek informowania prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych o niepożądanym działaniu leków. Każda osoba, która może podawać pacjentom lek, będzie musiała natychmiast zgłosić przypadek niepożądanego działania medykamentu jego producentowi lub bezpośrednio prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Taką zmianę zakłada projekt nowelizacji ustawy z 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz.U. z 2008 r. nr 45, poz. 271), który przygotowało Ministerstwo Zdrowia. Zmiana ustawy wynika z konieczności zapewnienia pacjentom większego bezpieczeństwa. Obecnie Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych dostaje zbyt mało zgłoszeń o takich przypadkach. Rocznie otrzymuje ich około 49 tys. Problem polega na tym, że z Polski tych zgłoszeń jest zaledwie około 1,2 tys., a pozostałe są przekazywane z innych państw Unii Europejskiej. fot. 123RF, dreamstime AKTUALNOŚCI O SZKODLIWOŚCI LEKÓW DOWIEMY SIĘ SZYBCIEJ ■ Osoby stosujące niskokaloryczną dietę mogą mieć trudności w zwalczaniu wirusa grypy – wykazały badania amerykańskich naukowów z Michigan State University. Uczeni doszli do takich wniosków po przeprowadzeniu badań na myszach, które zakażano wirusem grypy. Okazało się, że zainfekowane zwierzęta jadły mniej. Jednak myszy będące na niskokalorycznej diecie dłużej wracały do zdrowia, bardziej chudły i częściej ginęły w pierwszych dniach choroby niż gryzonie będące na zwykłej diecie. Jak wyjaśnia prowadząca badania, dr Elisabeth Gardner, w walce z nowym szczepem wirusa grypy, na który nasz organizm nie ma przeciwciał, ważną rolę odgrywają komórki odporności określane jako naturalni zabójcy (NK). Gdy napotkają komórki zakażone wirusem, niszczą je. W ten sposób kontrolują wczesne fazy zakażenia. Zdaniem dr Gardner, myszy na niskokalorycznej diecie nie były przygotowane do wyprodukowania wystarczającej liczby komórek odporności, zwanych naturalnymi zabójcami (NK). To oznacza, że w czasie sezonu na grypę nie powinniśmy zmniejszać kaloryczności naszych pokarmów. CIEKAWOSTKI LEKKA DIETA SŁUŻY GRYPIE ZŁY CHOLESTEROL HAMUJE SPALANIE TŁUSZCZU ■ Szwedzcy naukowcy zaobserwowali, że tzw. „zły cholesterol” (LDL), znany ze swej roli w rozwoju miażdżycy, hamuje spalanie tkanki tłuszczowej w organizmie. Podczas testów na gryzoniach okazało się, że LDL spowalniał tempo rozkładu tłuszczów w komórkach tkanki tłuszczowej (adipocytach). Efekt ten zależał nie tylko od stężenia LDL, ale również od ilości receptorów dla tego związku, obecnych na powierzchni komórek tłuszczowych. Zdaniem uczonych z Instytutu Karolinska, odkrycie to świadczy o tym, że leki obniżające poziom „złego cholesterolu”, jak np. statyny, mogą wpływać na metabolizm obwodowej tkanki tłuszczowej. źródło: Onet.pl/PLoS ONE PREPARATY Z CZOSNKU ZASTĄPIĄ INSULINĘ? fot. istockphoto, dreamstime, stockxpert fot. 123RF, dreamstime źródło: Journal of Nutrition ■ Związek obecny w czosnku może stać się składnikiem doustnych tabletek na cukrzycę typu I oraz typu II. Japońscy uczeni są przekonani, że powstałe w oparciu o niego preparaty mogłyby nawet zastąpić codzienne zastrzyki z insuliną. Naukowcy z Uniwersytetu Nauk Medycznych w Suzuka wykazali we wcześniejszych badaniach na myszach, że wstrzykiwanie kompleksów wanadu z aliksyną obecną w czosnku obniża stężenie glukozy we krwi zarówno w cukrzycy typu I, jak i w cukrzycy typu II. Późniejsze badania dowiodły, że również doustne podawanie kompleksu skutecznie obniża poziom glukozy u myszy z cukrzycą typu II. Najnowsze doświadczenia wykazały, że podobny efekt można uzyskać podając lek doustnie gryzoniom chorym na cukrzycę typu I. źródło: Metallomics PALACZE POWINNI JEŚĆ BROKUŁY ■ Brokuły oraz inne spokrewnione z nimi warzywa obniżają ryzyko raka płuc u osób uzależnionych od nikotyny, a także u byłych palaczy. Uczeni z nowojorskiego Roswell Park Cancer Institute w Buffalo przeprowadzili badania wśród pacjentów chorych na raka płuca oraz wśród zdrowych osób, dobranych ze względu na nałóg palenia. W obu grupach zebrano dane na temat spożycia brokułów oraz innych spokrewnionych z nimi warzyw kapustnych (np. kalafior, kapusta). Brano też pod uwagę formę, w jakiej warzywa były spożywane – na surowo lub po ugotowaniu. Okazało się, że u palaczy jedzenie kapustnych obniżało ryzyko raka płuca o 20-55 proc. Badania wykazały, że u osób palących ryzyko raka płuc obniżało spożywanie wyłącznie surowych warzyw. Nie zaobserwowano natomiast, by podobny efekt ochronny miało ogólnie jedzenie większych ilości warzyw i owoców. Szczegółowa analiza ujawniła, że dieta bogata w brokuły i inne warzywa kapustne najlepiej chroniła przed dwoma typami raka płuc – rakiem drobnokomórkowym oraz płaskonabłonkowym. źródło: EurekAlert.org Styczeń 2009 str2-7.indd 21 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 7 19-12-08 10:47:39 Ekologia to obecnie jedno z najczęściej powtarzanych haseł we współczesnym świecie. Coraz więcej firm i instytucji stawia na promocję działalności prowadzonej w zgodzie ze środowiskiem naturalnym. Tym tropem podąża też wiele polskich aptek. Najczęstszą formą proekologicznej aktywności farmaceutów jest uczestnictwo w ogólnopolskiej akcji zbierania przeterminowanych leków. MAKSYMILIAN WYSOMIRSKI dziennikarz śledczy E kologiczne może być dziś praktycznie wszystko – poczynając od żywności, przez samochody, na modelu prowadzenia działalności gospodarczej kończąc. Socjolodzy są zgodni, że taki trend świadczy o coraz większej świadomości społecznej. – Powoli rodzi się w społeczeństwie przeświadczenie, że to, co nie jest ekologiczne, jest złe, zacofane, a nawet nieetyczne – mówi Jacek Walerzak, socjolog społeczny. – Te zjawisko już od kilku lat daje się zauważyć w Europie Zachodniej. Jeżeli ktoś nie segreguje śmieci, zużywa za dużo wody do podlewania ogródka lub kupuje produkty, które szkodzą środowisku, jest narażony na ostracyzm społeczny. Cieszę się, że promocja proekologicznych zachować stopniowo dociera też do naszego kraju – dodaje. 8 RAPORT_SONDA.indd 2 Zaczęło się od... remanentu Akcja zbierania przeterminowanych leków spotkała się z dużym odzewem wśród farmaceutów. W samej tylko stolicy bierze w niej udział blisko 500 aptek. W Krakowie tylko w 2007 r. farmaceuci zebrali od swoich pacjentów ponad 6,5 t przeterminowanych medykamentów. Apteka pani Marleny Ciepli na WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL warszawskiej Ochocie w akcji zbierania leków uczestniczy od dwóch lat. Farmaceutka wspomina, że na początku była do niej nastawiona raczej niechętnie. – Gdy pojawili się u mnie urzędnicy z Biura Ochrony Środowiska i zaproponowali postawienie w mojej aptece pojemnika na przeterminowane leki, zgodziłam się tylko dlatego, że wstydziłam się odmówić – przyznaje farmaceutka. – Zdaję sobie sprawę z tego, że leki nie powinny lądować na zwykłym wysy- pisku. W większości przypadków są to przecież złożone substancje chemiczne. Jednak bałam się, że ludzie nie będą tam wrzucać leków, tylko potraktują pojemnik jak dodatkowy kosz na śmieci – dodaje. Obawy pani Marleny niestety na początku się sprawdziły. Mimo, że farmaceutka nieraz namawiała swoich stałych pacjentów, by przynosili do apteki przeterminowane leki, przez pierwsze dwa miesiące pojemnik stał pusty. Jak mówi, chciała już dzwonić do Biura, by pojemnik zabrano z jej placówki. Sytuacja zmieniła się jednak diametralnie, gdy zrobiła remanent, podczas którego odkryła, że ma kilka leków, których okres przydatności się skończył. – Wrzucałam je do pojemnika i już po kilku dniach pierwsi pacjenci zaczęli przynosić stare leki. Od tamtej pory uzbieraliśmy już kilka pojemników – wspomina Marlena Cieplik. Jak przystąpić do akcji? Uczestnictwo w akcji zbierania przeterminowanych leków nic apteki nie kosztuje. Mało tego, farmaceuci przyznają, że idea niesie za sobą wiele korzyści. Okazuje się, że pacjenci częściej przychodzą do aptek, które zajmują się zbieraniem starych medykamentów. – Kilka razy słyszałem już, jak pacjenci przyznawali, że wcześniej, kiedy nie byli pewni czy lek nadaje się jeszcze do użycia, po prostu wyrzucali go do kubła na śmieci – tłumaczy Tadeusz Konrad, farmaceuta z Krakowa. – Od kiedy widzą, że zbieramy przeterminowane leki, przychodzą do nas i pytają o różne rzeczy. Bardzo mnie to cieszy, w końcu kończyłem studia nie po to, by być zwykłym sprzedawcą, ale żeby służyć pacjentowi radą. Jeśli mogę komuś pomóc i nic mnie to nie kosztuje, to dlaczego miałbym tego nie robić – dodaje. fot. 123RF, istock RAPORT EKO, czyli apteka na miarę XXI wieku Styczeń 2009 19-12-08 10:50:43 fot. 123RF, istock W zgodzie z etosem zawodu Są jednak farmaceuci, którzy z rezerwą traktują pomysły wdrażania ekologicznych rozwiązań w swoich placówkach. – Może w większych miastach świadomość ekologiczna jest większa. U nas raczej się nie sprawdza – mówi, jedna z naszych rozmówczyń dodając, że rozważa rezygnację z programu. Eksperci od marketingu przestrzegają jednak przed pochopnym podejmowaniem decyzji w tej sprawie. Są zdania, że akcje ekologiczne, oprócz ochrony środowiska, mogą przełożyć się także na realny zysk dla placówek, które w nich uczestniczą. – Najlepszym tego przykładem jest zniknięcie toreb jednorazowych z supermarketów – mówi Adam Tucholski, ekspert od marketingu. – Duże sklepy wydawały setki tysięcy złotych na foliowe torebki. Pod płaszczykiem ekologii wycofały się z tego, oferując płatne torby ekologiczne. Nie dość, że nie wydają ani grosza, to jeszcze zarabiają – dodaje, proponując, by pacjentom, którzy przyniosą przeterminowane leki, ofiarować karty uprawniające do zniżek. Apteka zyskuje wówczas kolejnego stałego klienta. Jak mówi, taka karta ma o wiele większą wartość dla pacjenta niż rabat, który dostaje W społeczeństwie rodzi się przeświadczenie, że to, co nie jest ekologiczne, jest złe, zacofane, a nawet nieetyczne się podczas zwyczajowego zakupu leków. Wielu farmaceutów akcje ekologiczne traktuje już nie tylko jako formę promocji, ale jako działanie zgodne z etosem zawodu. – Z zawodem farmaceuty wiąże się obowiązek dbania o innych ludzi – mówi Piotr Jóźwiakowski, rzecznik Naczelnej Izby Aptekarskiej. – Akcje ekologiczne doskonale się w ten obowiązek wpisują. Ja również umieściłem w swojej aptece pojemnik na przeterminowane medykamenty. Do tego od niedawna wprowadziłem darmowe ekologiczne torby, w które pakuje się zakupione u mnie leki. To mój drobny wkład w działania proekologiczne. Jeśli każdy doda coś od siebie, wszystkim będzie żyło się lepiej. W PRZYJAŹNI Z NATURĄ Polpharma zainicjowała program „W przyjaźni z Naturą”, do którego zaprosiła pracowników firmy, władze i mieszkańców Starogardu Gdańskiego. Celem akcji jest budowanie świadomości ekologicznej i promowanie w codziennym życiu zachowań bezpiecznych dla środowiska. W ramach Dnia Otwartego inicjującego akcję zaprezentowano stosowane w Polpharmie rozwiązania – oczyszczalnię ścieków, system pomiaru zanieczyszczeń i prezentację segregacji śmieci. Odbyła się również akcja „Uporządkuj swoją okolicę”, połączona z zarybieniem miejskiego zalewiska oraz konkurs fotograficzny. Wśród pracowników Polpharmy propagowane są ponadto idee oszczędzania energii elektrycznej, ograniczenia zużycia papieru i toreb foliowych. Ochronie środowiska służą też pojemniki na zużyte baterie i płyty CD/DVD rozstawione przy wejściu do firmy. Państwa apteka też może przyłączyć się do programu Polpharmy, propagując wśród pacjentów przynoszenie do apteki przeterminowanych leków. Do bieżącego numeru dołączamy naklejkę naszej akcji. Styczeń 2009 RAPORT_SONDA.indd 3 RAPORT Organizowaniem zbiórki przeterminowanych leków zajmują się miejskie bądź gminne Biura Ochrony Środowiska. Aby wziąć udział w akcji, nie trzeba żadnych większych formalności. – Wystarczy zgłosić chęć przystąpienia do BOŚ-u – mówi Agnieszka Kłąb z biura prasowego Urzędu Miasta w Warszawie. – Pracownicy biura sami przywiozą pojemnik i zainstalują go w miejscu, które wskaże właściciel apteki. Nie trzeba martwić się też o wywóz leków. Wszystko zrobią wyspecjalizowane służby. Właściciel z tego tytułu nie poniesie żadnych kosztów – zapewnia. Akcja zbierania przeterminowanych leków w stolicy przebiega tak dobrze, że ratusz wspólnie z farmaceutami postanowił ją rozszerzyć. Od przeszło roku w 200 aptekach obok pojemników na farmaceutyki ustawiono jeszcze kontenery na stare termometry rtęciowe, których wycofanie z użycia zaleciła Unia Europejska. WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 9 19-12-08 10:50:44 Mało specjalistów wśród farmaceutów Wysokie ceny kursów, trudna sytuacja na rynku, brak dostatecznej motywacji i problem ze znalezieniem wolnego czasu – to tylko niektóre z powodów, dla których farmaceuci w Polsce coraz rzadziej decydują się na robienie specjalizacji. LILIANNA BARTOWSKA-LEWICKA redaktor „Farmacji Praktycznej” mgr INGA WALECKA Apteka św. Faustyny w Toruniu 10 RAPORT_SONDA.indd 4 Jestem farmaceutką z 8-letnim stażem pracy i przyznaję, że zaraz po uzyskaniu dyplomu miałam wielką ochotę, by uzyskać tytuł specjalisty. Jednak liczba miejsc była ograniczona. Wówczas trzeba było WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL z minimum półrocznym wyprzedzeniem złożyć aplikację. Uważam, że w każdej dziedzinie należy podnosić swoje kwalifikacje, poszerzać horyzonty i rozwijać nowe umiejętności, a szczególnie w medycynie i farmacji. Jeszcze w 2000 r. wg prawa farmaceutycznego kierownikiem apteki mógł zostać farmaceuta ze specjalizacją I stopnia i minimum 5-letnim stażem pracy. Jednak przepisy prawne uległy zmianie, obecnie wystarczy już jedynie staż pracy. Obowiązkowe jest szkolenie ciągłe, ale jeśli nie uzyska się 100 punktów edukacyjnych można stracić prawo wykonywania zawodu. W związku z tym dążenie do specjalizacji nie jest już tak popularne, jak kiedyś. Poza tym, co jest niezwykle ważne, koszty szkoleń specjalizacyjnych są niemałe (ok. 6-7 tys. zł). Tym bardziej, że tytuł specjalisty w szkoleniach ciągłych odgrywa nieznaczną rolę (stosunkowo mała liczba punktów edukacyjnych). Kolejnym argumentem przeciw jest po prostu brak czasu. Uczestnictwo w kursach, sympozjach czy posiedzeniach naukowych zajmuje wiele godzin. Myślę, Styczeń 2009 19-12-08 10:50:44 dr hab. BRONISŁAW GRZEGORZEWSKI Dziekan Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy Studia farmaceutyczne wymagają sporego wysiłku intelektualnego. Utrzymujące się od lat duże zainteresowanie tymi studiami sprawia, że sito rekrutacyjne wyłania najlepszych kandydatów spośród ubiegających się o indeks. Dodatkową, charakterystyczną cechą naszych studentów jest bardzo silna motywacja do ukończenia tych prestiżowych studiów. Jest wiele powodów, dla których ukończenie studiów farmaceutycznych jest bardzo pożądane. Farmaceuci, szczególnie w mniejszych miejscowościach, wciąż darzeni są dużym autorytetem. Dochody farmaceutów, które co prawda uległy poważnemu zmniejszeniu w stosunku do lat 90., zapewniają jednak pewną stabilizację. Dla części absolwentów ukończenie studiów umożliwia kontynuację tradycji rodzinnych i daje gwarancję utrzymania i rozwijania dorobku poprzednich pokoleń. Co zatem powoduje, że część absolwentów po podjęciu pracy przeżywa pewne rozczarowanie sytuacją, w której się znaleźli? Żeby dostać się na studia ciężko pracowali w szkole średniej. Musieli sprostać bardzo wysokim wymaganiom rekrutacyjnym. Studia nie należały do łatwych. Obok wykładów, seminariów i ćwiczeń laboratoryjnych, na praktykach uczyli się stosować nabytą wiedzę teoretyczną, a przede wszystkim zdobywali pierwsze doświadczenia w kontaktach z pacjentem. Po tych wysiłkach absolwenci oczekują zatem, i słusznie, pewnej rekompensaty, tymczasem rzeczywistość często ich przytłacza. Zmiany na rynku farmaceutycznym spowodowały, że model apteki jako przedsiębiorstwa rodzinnego, działającego dla określonej i rozpoznawalnej społeczności zastąpiony został przez obecną, w moim przekonaniu, przejściową formułę, która dla młodych farmaceutów często jest trudna do zaakceptowania. Apteka jest miejscem, gdzie farmaceuta wypełnia swoją misję wobec pacjentów, ale jednocześnie apteka jest przedsiębiorstwem, które musi sprostać wymaganiom rynku. Prawa rynku są twarde. Małe apteki z trudnością konkurują z dużymi sieciami aptek zorganizowanymi na wzór marketów. Sprzedaż kosmetyków daje dodatkowy dochód, stąd ich szeroka obecność w witrynach aptek. Zatraca się więc główny charakter apteki. Farmaceucie trudno pogodzić się z tym, że wiedza zdobyta na studiach jest marnowana przy sprzedaży owych kosmetyków. Dawniej kierownikiem apteki mógł zostać farmaceuta ze specjalizacją I stopnia i 5-letnim stażem pracy. Dziś przepisy prawa farmaceutycznego uległy zmianie i wystarczy tylko staż pracy, dlatego dążenie do specjalizacji nie jest już tak popularne Takie problemy nie dotyczą tylko aptek w Polsce. Farmaceuci od Stanów Zjednoczonych po Europę, widząc wiele negatywnych zjawisk, usiłują znaleźć nowy model działania apteki. Ten model powoli zaczyna funkcjonować pod hasłem opieki farmaceutycznej. Głównym celem tych działań jest przywrócenie podmiotowej roli pacjenta, współpraca farmaceuty z lekarzem, odejście od anonimowości pacjenta. Zagadnienia opieki farmaceutycznej podejmowane są na wielu konferencjach naukowych, dających okazję wymiany doświadczeń uzyskanych w różnych krajach. W programie kształcenia naszych studentów realizowane są zagadnienia opieki farmaceutycznej. Tematyka ta jest także realizowana w ramach kształcenia podyplomowego. Zanim jednak przywrócimy aptekom ich właściwą rolę, tak, aby wiedza zdobyta przez farmaceutów jak najlepiej służyła pacjentom, czeka nas niełatwy okres przejściowy. Z całą pewnością potrzebna jest szeroka dyskusja nad nowym modelem funkcjonowania apteki. Zapewne należy rozważyć także specjalne zmiany legislacyjne dotyczące działania placówek. Uzasadnione są zatem rozterki młodych, rozpoczynających pracę farmaceutów. Trzeba być jednak optymistą. mgr MAŁGORZATA EJNIK-MANISTA Apteka w Sierpcu Myślę, że pogłębianie wiedzy dla każdego jest ważnym elementem pracy. Uważam jednak, że nasz system nauczania można by zreformować. Poświęcając swój czas, niekiedy duże pieniądze, chciałabym wynieść z takiego szkolenia ważne i interesujące informacje. Jest spora grupa wykładowców, którzy starannie przygotowują się do wykładów i potrafią zainteresować kursantów. Uważam, że po takich zajęciach każdy wyniesie ogromny zasób wiedzy i takie seminaria czy warsztaty są nam potrzebne w naszym nieustannym dokształcaniu się. Poza tym specjalizacje są nam niezbędne także dlatego, że pacjenci oczekują od nas, farmaceutów, coraz więcej. Powinniśmy zatem wiedzieć o wszelkich nowinkach i ciekawostkach. Dlatego wykłady specjalizacyjne powinny być bardzo starannie przygotowane, a informacje przekazane w ciekawej formie. Istnieje też pewna grupa wykładowców, którzy może nie mają daru przekazywania swojej wiedzy, którym być może zabrakło czasu na przygotowanie się do kolejnego wykładu. Oni, krótko mówiąc, tracą nasz czas. Uważam, że Okręgowe Izby Aptekarskie powinny weryfikować takich wykładowców. Każdy z nas może przecież samodzielnie dotrzeć do wiedzy zawartej w książkach, czasopismach czy internecie. I to bez zbędnych kosztów! Styczeń 2009 RAPORT_SONDA.indd 5 SONDA że obecnie, jeśli farmaceuci decydują się na specjalizację, to jedynie dla zaspokojenia własnych ambicji. W przyszłości, jeżeli będę miała odpowiednią ilość czasu i niezbędnych funduszy, na pewno zdecyduję się na uzyskanie tytułu specjalisty. WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 11 19-12-08 10:50:44 PRAWO Szanowni Państwo! W grudniowym wydaniu „Farmacji Praktycznej” zamieściliśmy komunikat Polskiego Związku Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego dotyczący leków znajdujących się w obrocie po 1 stycznia 2009 r. Zawierał on informację o możliwych różnicach pomiędzy lekami wytworzonymi do 31 grudnia 2008 r. i po tej dacie. Wynikają one z procesu harmonizacji dokumentacji rejestracyjnej zgodnej z wymogami Unii Europejskiej. Rozumiejąc, że nowe opakowanie, zmieniona nazwa leku lub inny wygląd tabletki mogą wzbudzać niepokój u chorych, postanowiliśmy zawiadomić Państwa o zmianach w lekach Polpharmy i Medany. Prosimy o przekazanie tych informacji swoim pacjentom. Istotne jest, aby pacjenci wiedzieli, że zawartość substancji czynnej, a więc działanie farmakologiczne leku, pozostaje bez zmian. Zdajemy sobie sprawę, że za chwilę w aptekach rozpocznie się bardzo gorący okres. Związany będzie nie tylko ze wzmożonym w sezonie zimowym ruchem, ale również z koniecznością udzielania dodatkowych wyjaśnień dotyczących widocznych zmian produktu leczniczego. Liczymy, że informacja o naszych lekach będzie pełnić rolę przydatnej „ściągi” w rozmowie z pacjentami. Uwaga! W obrocie, zgodnie z prawem, znajdować się mogą stare i nowe opakowania leku. 12 str 12-25.indd 2 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL Styczeń 2009 19-12-08 16:23:49 str 12-25.indd 3 19-12-08 16:23:51 x 10 tabl. x 30 tabl. x 30 tabl. x 60 tabl. x 30 tabl. x 60 tabl. x 30 tabl. x 60 tabl. x 30 tabl. x 60 tabl. x 30 tabl. x 30 tabl. x 30 tabl. x 28 tabl. x 30 tabl. x 20 tabl. x 6 tabl. x 10 tabl. x 14 kaps. x 14 kaps. x 28 kaps. Cipronex 500 mg tabletki powlekane Diuramid 250 mg tabletki Enarenal 5 mg tabletki Enarenal 5 mg tabletki Enarenal 10 mg tabletki Enarenal 10 mg tabletki Enarenal 20 mg tabletki Enarenal 20 mg tabletki Famogast 20 mg tabletki powlekane Famogast 20 mg tabletki powlekane Glibetic 2 mg tabletki Glibetic 4 mg tabletki Hydrochlorothiazidum Polpharma 25 mg tabletki Lovasterol 20 mg tabletki Lovasterol 40 mg tabletki Majamil prolongatum 100 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu Etopiryna Kontrol (poprzednio Pluspiryna) 330 mg + 50 mg tabletki Polopiryna C 500 mg + 200 mg tabletki musujące Polprazol 10 mg kapsułki twarde Polprazol 20 mg kapsułki twarde Polprazol 20 mg kapsułki twarde x 30 tabl. x 50 tabl. Baclofen Polpharma 10 mg tabletki Poltram retard 100 100 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu x 50 tabl. Amizepin 200 mg tabletki x 10 tabl. x 2 tabl. Alka-Prim 330 mg tabletki musujące Poltram retard 100 100 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu x 10 tabl. Opakowanie Alka-Prim 330 mg tabletki musujące Nazwa preparatu tramadol hydrochloride tramadol hydrochloride omeprazole omeprazole omeprazole acetylsalicylic acid + ascorbic acid acetylsalicylic acid + caffeine diclofenac sodium lovastatin lovastatin hydrochlorothiazide glimepiride glimepiride famotidine famotidine enalapril maleate enalapril maleate enalapril maleate enalapril maleate enalapril maleate enalapril maleate acetazolamide ciprofloxacin hydrochloride baclofen carbamazepine acetylsalicylic acid acetylsalicylic acid Substancja czynna Tabletki barwy białej. Tabletki barwy białej. - Kapsułka biała lub kremowa, granulki barwy białej do jasnobeżowej. Kapsułka kremowa, granulki barwy białej do jasnobeżowej. Tabletki obustronnie płaskie. Tabletki z jednej strony posiadają grawurę: P/GRYPIE. Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. Tabletki posiadają kreskę dzielącą. Tabletki posiadają kreskę dzielącą. Tabletki okrągłe, obustronnie wypukłe, posiadają grawurę – „H”. Tabletki niebieskie. Tabletki zielone. Tabletki powlekane barwy białej. Tabletki powlekane barwy białej. Tabletki barwy jasnopomarańczowej. Tabletki barwy jasnopomarańczowej. Tabletki barwy brzoskwiniowej. Tabletki barwy brzoskwiniowej. Tabletki okrągłe, płaskie, barwy białej. Tabletki okrągłe, płaskie, barwy białej. Tabletki okrągłe obustronnie płaskie. Tabletki powlekane o kształcie fasolek o zaokrąglonych końcach, barwy białej lub prawie białej, o lekko chropowatej powierzchni. Kreska dzieląca była płytsza. Tabletki barwy białej. Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. opis wyglądu przed update’m Tabletki barwy prawie białej. Tabletki barwy prawie białej. - Wieczko kapsułki w kolorze niebieskim, korpus kapsułki w kolorze pomarańczowym, granulki barwy prawie białej do jasnobeżowej. Wieczko kapsułki w kolorze czerwonym, korpus kapsułki w kolorze pomarańczowym, granulki barwy prawie białej do jasnobeżowej. Tabletki okrągłe i obustronnie płaskie. Tabletki bez grawury, dodano zapis: tabletki bez zapachu lub o słabym charakterystycznym zapachu. Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. Tabletki bez kreski dzielącej. Tabletki bez kreski dzielącej. Tabletki okrągłe, płaskie, z kreską dzielącą. Tabletki marmurkowe niebieskie. Tabletki marmurkowe zielone. Tabletki powlekane barwy różowej. Tabletki powlekane barwy różowej. Tabletki barwy białej. Tabletki barwy białej. Tabletki barwy białej. Tabletki barwy białej. Tabletki podłużne, obustronnie wypukłe, z kreskami dzielącymi, barwy białej. Tabletki podłużne, obustronnie wypukłe, z kreskami dzielącymi, barwy białej. Tabletki okrągłe obustronnie wypukłe. Tabletki powlekane białe, podłużne, obustronnie wypukłe, z kreską dzielącą. Zwiększony wymiar tabletek. Kreska dzieląca jest głębsza. Tabletki barwy białej do jasnokremowej, zwiększona masa tabletki. Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. opis wyglądu po update Różnice w opisie wyglądu produktu w specyfikacji „przedupdateowej” i „poupdateowej”, które potencjalnie mogą być widoczne dla klienta (jak: kolor, kształt, grawura, kreska dzieląca, wymiary tabletki/kapsułki) 44 x 25 x 104 mm (kartonik). 44 x 20 x 104 mm (kartonik). Wymiary blistra: 113 x 71, wymiar kartonika: 75 x 35 x 118. Wymiary blistra: 113 x 71, wymiar kartonika: 75 x 25 x 118. Wymiary blistra: 113 x 71, wymiar kartonika: 75 x 25 x 118. bz bz 99 x 40 bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz przed po Inny rozmiar kartonika. Inny rozmiar kartonika. Mniejszy rozmiar blistra, inny rozmiar kartonika. Mniejszy rozmiar blistra, inny rozmiar kartonika. Mniejszy rozmiar blistra, inny rozmiar kartonika. bz bz Większy rozmiar blistra. bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz Zmiana wymiaru blistra bz bz Blistry z folii Al./Al. lub słoik ze szkła oranżowego zamknięty zakrętką ze środkiem osuszającym. Blistry z folii Al./Al. lub słoik ze szkła oranżowego zamknięty zakrętką ze środkiem osuszającym. Blistry z folii Al./Al. lub słoik ze szkła oranżowego zamknięty zakrętką ze środkiem osuszającym. Folia aluminiowa. bz AL/PVC/PVDC bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz Folia aluminiowa. Folia aluminiowa. przed bz bz Blistry z folii Al./Al. lub fiolki z HDPE zawierające środek osuszający w nakrętce. Blistry z folii Al./Al. lub fiolki z HDPE zawierające środek osuszający w nakrętce. Blistry z folii Al./Al. lub fiolki z HDPE zawierające środek osuszający w nakrętce. Folia aluminiowa laminowana papierem i polietylenem „SURLYN” bz AL/AL bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz Folia aluminiowa laminowana papierem i polietylenem „SURLYN”. Folia aluminiowa laminowana papierem i polietylenem „SURLYN”. po Zmiana rodzaju materiału opakowaniowego (bezpośredniego) bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz przed bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz po Zmiana ilości blistrów w opakowaniu jednostkowym Opakowanie Substancja czynna Różnice w opisie wyglądu produktu w specyfikacji „przedupdateowej” i „poupdateowej”, które potencjalnie mogą być widoczne dla klienta (jak: kolor, kształt, grawura, kreska dzieląca, wymiary tabletki/kapsułki) fot. 123RF Nazwa preparatu Zmiana wymiaru blistra Zmiana rodzaju materiału opakowaniowego (bezpośredniego) bz bz bz Tabletki o kształcie kapsułki barwy prawie białej. 70 x 35 x 104 mm (kartonik). 70 x 18 x 104 mm (kartonik). Inny rozmiar kartonika. Inny rozmiar kartonika. bz bz bz bz bz bz bz bz x 30 tabl. Tabletki o kształcie kapsułki barwy prawie białej. Poltram retard 150 150 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu Tabletki mają kształt pałeczek o zaokrąglonych końcach, barwy prawie białej, posiadają kreskę dzielącą z jednej strony. Ranigast 150 mg tabletki powlekane Ranigast 150 mg tabletki powlekane x 30 tabl. x 60 tabl. x 10 tabl. Tabletki powlekane okrągłe, obustronnie wypukłe, barwy różowej. Wymiary: śr. 10 mm. Tabletki powlekane okrągłe, obustronnie wypukłe, koloru jasnoróżowego. Tabletki powlekane podłużne, obustronnie wypukłe barwy białej. Tabletki powlekane podłużne, obustronnie wypukłe barwy jasnoróżowej z kreską dzielącą. Wymiary: długość x szerokość: (12,5 mm x 6,0 mm) +/- 0,2 mm. Tabletki powlekane, różowe, owalne, obustronnie wypukłe. Tabletki powlekane, pomarańczowe, owalne, obustronnie wypukłe. bz bz Wymiar blistra bz, kartonik 40 x 20 x 104 oraz 44 x 35 x 104. Wymiar blistra bz, kartonik 40 x 20 x 104. Wymiar blistra bz, kartonik 40 x 20 x 104. bz bz bz Inny rozmiar kartonika. Inny rozmiar kartonika. Inny rozmiar kartonika. bz bz bz Blister Al/PVC lub pojemnik z tworzywa sztucznego w tekturowym pudełku. Blister Al/PVC lub pojemnik z tworzywa sztucznego w tekturowym pudełku. Blister Al/PVC lub pojemnik z tworzywa sztucznego w tekturowym pudełku. bz bz bz Blister Al/PVC/PVDC lub pojemnik z tworzywa sztucznego w tekturowym pudełku. Blister Al/PVC/PVDC lub pojemnik z tworzywa sztucznego w tekturowym pudełku. Blister Al/PVC/PVDC lub pojemnik z tworzywa sztucznego w tekturowym pudełku. bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz bz Tabletki powlekane okrągłe, obustronnie wypukłe, koloru kakaowo-różowego. Tabletki powlekane okrągłe, obustronnie wypukłe, barwy pomarańczowej. po Zmiana ilości blistrów w opakowaniu jednostkowym bz bz przed bz bz bz po bz bz bz przed Inny rozmiar kartonika. bz bz po 44 x 44 x 104 mm (kartonik). Inny rozmiar kartonika. bz bz przed Tabletki barwy prawie białej. 70 x 18 x 104 mm (kartonik). Inny rozmiar kartonika. bz opis wyglądu po update Tabletki o kształcie kapsułki barwy prawie białej. 70 x 35 x 104 mm (kartonik). Inny rozmiar kartonika. opis wyglądu przed update’m Tabletki mają kształt pałeczek o zaokrąglonych końcach, barwy prawie białej, posiadają kreskę dzielącą z obu stron. Tabletki o kształcie kapsułki barwy prawie białej. 70 x 45 x 104 mm (kartonik). tramadol hydrochloride Tabletki barwy białej. tramadol hydrochloride Tabletki mają kształt pałeczek o zaokrąglonych końcach, barwy prawie białej, posiadają kreskę dzielącą z obu stron. Tabletki o kształcie kapsułki barwy prawie białej. tramadol hydrochloride tramadol hydrochloride Tabletki mają kształt pałeczek o zaokrąglonych końcach, barwy prawie białej, posiadają kreskę dzielącą z obu stron. x 50 tabl. tramadol hydrochloride Poltram retard 100 100 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu x 50 tabl. tramadol hydrochloride x 10 tabl. Poltram retard 150 150 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu x 10 tabl. Poltram retard 150 150 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu Poltram retard 200 200 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu Tabletki mają kształt pałeczek o zaokrąglonych końcach, barwy prawie białej, posiadają kreskę dzielącą z jednej strony. x 30 tabl. bz Poltram retard 200 200 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu bz bz bz bz bz bz Folia PVC – mlecznobiała folia aluminiowa lakierowana twarda. bz bz Inny rozmiar kartonika. tramadol hydrochloride bz bz bz 70 x 45 x 104 mm (kartonik). x 50 tabl. bz bz bz bz Tabletki o kształcie kapsułki barwy prawie białej. Poltram retard 200 200 mg tabletki o przedłużonym uwalnianiu Tabletki mają kształt pałeczek o zaokrąglonych końcach, barwy prawie białej, posiadają kreskę dzielącą z jednej strony. Dodanie miejsca wytwarzania Medana i zmiana wielkości blistra i kartonika. bz bz bz bz bz bz bz bz Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. bz 141 mm x 47 mm – blister i 51,5 mm x 14,5 mm x 144,5 mm – kartonik (miejsce wytwarzania Polpharma). bz Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. Mniejsza średnica tabletki. bz Inny rozmiar kartonika. Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. Mniejsza średnica tabletki. bz kartonik: 48 x 35 x 118 mm. metamizole sodium Średnica: 10 mm +/- 0,2 mm, masa tabletki 308 mg. Mniejsza średnica tabletki. Ranigast Max 150 mg tabletki powlekane x 6 tabl. ranitidine hydrochloride Średnica: 10 mm +/- 0,2 mm, masa tabletki 308 mg. Mniejsza średnica tabletki. Pyralgina 500 mg tabletki ranitidine hydrochloride Średnica: 10 mm +/- 0,2 mm, masa tabletki 308 mg. Folia PVC – niebieska folia aluminiowa lakierowana twarda. ranitidine hydrochloride Średnica: 8 mm +/- 0,2 mm, masa tabletki 175 mg. simvastatin simvastatin sumatriptan succinate sumatriptan succinate Opis wyglądu w specyfikacji nie uległ zmianie. ranitidine hydrochloride Tabletki powlekane okrągłe, obustronnie wypukłe, koloru beżowo-różowego. x 28 tabl. x 28 tabl. x 2 tabl. x 2 tabl. pyrantel embonate x 10 tabl. simvastatin x 3 tabl. Ranigast Pro 75 mg tabletki powlekane x 28 tabl. Pyrantelum Polpharma 250 mg tabletki Simvasterol 10 mg tabletki powlekane Tabletki powlekane, różowo-beżowe, owalne, obustronnie wypukłe, z kreską dzielącą po jednej stronie. Simvasterol 20 mg tabletki powlekane Simvasterol 40 mg tabletki powlekane Sumamigren 50 mg tabletki powlekane Sumamigren 100 mg tabletki powlekane 19-12-08 16:23:51 str 12-25.indd 4 Współczesna medycyna oferuje szereg leków mogących szybko i względnie łatwo uśmierzyć ból. Należy jednak pamiętać, że ból może spełniać rolę ochronną. Za przykład mogą służyć pacjenci genetycznie dziedziczący mutację braku odczuwania bólu, żyjący w nieustannym zagrożeniu samookaleczenia. Ból ostrzega nas przed zniszczeniem tkanek, a podczas ostrego stanu zapalnego zmusza organizm do reakcji obronnej, stanowiąc cenną wskazówkę do sprecyzowania właściwej diagnozy. dr n. med. PIOTR JAKUBÓW kierownik Poradni Leczenia Bólu „Vitamed” w Białymstoku fot. 123RF P owszechnie znanymi przykładami ostrego bólu są ból w klatce piersiowej, promieniujący do żuchwy i lewego barku, towarzyszący zawałowi serca oraz intensywny ból głowy z zaburzeniem świadomości podczas udaru mózgu. Brak przyczynowego, prawidłowego leczenia choroby, pomimo wyleczenia bólu, byłby w tych przypadkach śmiertelnie niebezpieczny. Z drugiej strony źle leczony ból ostry może nasilić proces chorobowy. Silne bóle krzyża doprowadzają do obrzęku i stanu zapalnego rdzeniowych włókien nerwowych. Szybkie i prawidłowe leczenie nie tylko zmniejsza wówczas ból, ale również zapobiega długotrwałemu cierpieniu. Ciekawostką jest, że organizm rodzącej kobiety wykorzystuje zwiększony poziom żeńskich hormonów, w tym oksytocyny, do zmniejszenia bólu. Jednakże brak skutecznej analgezji sprzyja późnym powikłaniom w postaci przetrwałego bólu po porodzie. Naturalne systemy ograniczające Ból, który trwa powyżej 3 miesięcy, uważa się za przewlekły. W warunkach naturalnych zdrowy organizm ma wiele możliwości jego ograniczenia. Szereg naturalnych systemów antynocyceptywnych, zależnych od płci, wieku, emocji oraz stanu procesu chorobowego, reguluje nasilenie bólu. System adrenergiczny, zwany układem walki, reaguje przeciwbólowo w sytuacji silnie stresowej. Podczas pierwszego kontaktu z cierpiącym pacjentem należy spokojnie, z taktem i wyczuciem wypytać o siłę, możliwą przyczynę i czas trwania bólu Styczeń 2009 str 12-25.indd 5 OPIEKA FARMACEUTYCZNA Dobrodziejstwo bólu WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 15 19-12-08 16:23:52 OPIEKA FARMACEUTUCZNA System gabaergiczny odpowiada za napięcie mięsni, hamuje nadmierne pobudzenie neuronów. W padaczce i w bólach neuropatycznych występuje zaburzenie tego układu. System aminokwasów pobudzających reguluje uczenie się oraz pamięć i towarzyszące tym zaburzeniom przewlekłe bóle. System endogennych opiodów, odpowiada za zahamowanie bólu, a jego niewydolność jest przyczyną okrutnego bólu totalnego w chorobie nowotworowej. Ból, obok gorączki, duszności, zaburzeń fizjologicznych oraz sfery psychicznej, jest podstawowym objawem toczącego się procesu zapalnego w organizmie. Za reakcje te odpowiada kaskada kwasu arachidonowego hamowana lekami typu NLPZ. Skrajnymi przykładami trudnego do leczenia bólu przewlekłego są bóle neuropatyczne oraz kauzalgiczne. Występują one w przypadku uszkodzenia nerwu oraz tkanek, a w wielu przypadkach mogą być efektem niewłaściwego i błędnego leczenia. Leczenie tak powstałego bólu może trwać wiele lat. Wybór sposobu leczenia bólu zależy od jego rodzaju, i wynika z mechanizmu prowadzącego do wystąpienia dolegliwości bólowych. Ból jest objawem wielu jednostek chorobowych, bywa często jedyną wskazówką przy stawianiu szybkiej diagnozy, czasami jednak bywa mylący przy różnicowaniu choroby Dla przykładu, leczenie bólów nowotworowych powinno być stosowane wg schematu trójstopniowej drabiny analgetycznej. Zgodnie z nim rodzaj leku przeciwbólowego (proste analgetyki, słabe lub silne opioidy) powinien być dostosowany do stopnia nasilenia dolegliwości bólowych. Wskazówka szybkiej diagnozy Przy wstępnym szacunkowym diagnozowaniu, podczas pierwszego JAK ROZMAWIAĆ Z PACJENTEM CIERPIĄCYM Z BÓLU? Barbara Ochman trener–konsultant oraz menedżer projektów szkoleniowych współpracujący m.in. z INFOR Training Sp. z o.o. Farmaceuta, który ma przed sobą pacjenta z bólem ma dwa cele: 1. Zaspokoić doraźną potrzebę pacjenta. 2. W ramach świadczenia opieki farmaceutycznej zadbać o to, aby pacjent dowiedział się, że środek przeciwbólowy nie wystarczy, aby problem zdrowotny, będący przyczyną bólu, minął. Z rozmów, jakie przeprowadziłam z doświadczonymi farmaceutami na temat obsługiwania pacjentów z bólem, usłyszałam następujące rady i sugestie: Przede wszystkim na prośbę pacjenta o podanie preparatu przeciwbólowego należy odpowiadać twierdząco („Dobrze”, „Tak, rozumiem, lek przeciwbólowy”). Jeśli pacjent nie potrafi dokładnie zlokalizować miejsca, które boli, warto zadać kilka dodatko- 16 str 12-25.indd 6 kontaktu z pacjentem, pomimo cierpienia chorego, należy spokojnie, z taktem i wyczuciem wypytać o siłę, możliwą przyczynę i czas trwania bólu. Oceniając intensywność od najsłabszego do najsilniejszego w skali od 1 do 10, leczymy ból powyżej 3 pkt. Leczymy ostry ból, gdy trwa on do 3 miesięcy, a intensywnie diagnozujemy, gdy jest bólem przewlekłym. Jego umiejscowienie i towarzyszące mu objawy – promieniowanie, zaburzenia świadomości, gorączka – mogą świadczyć o przyczynie bólu. Należy pamiętać, że ból jest objawem przewijającym się w wielu jednostkach chorobowych. Często jest jedyną wskazówką do szybkiej diagnozy, czasami jest jednak mylącym objawem przy różnicowaniu choroby. Bóle pleców mogą być bólami wielu chorób kręgosłupa, ale także nerek, trzustki, pęcherzyka żółciowego i szeregu innych odległych na pozór, a groźnych dolegliwości. Dlatego dobrą praktyką świadczącą o rozwadze i trosce o pacjenta, a nie o braku wiedzy, jest skierowanie w przypadkach wątpliwych pacjenta z bólem do lekarza specjalisty. WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL wych pytań, dopiero potem dokonać pierwszej selekcji dostępnych preparatów, pod kątem formy podania. Nie wolno zapomnieć o pytaniach o uczulenia pacjenta na składniki leków przeciwbólowych (przede wszystkim salicylany), występowanie objawów bądź stwierdzenie choroby wrzodowej przewodu pokarmowego, a także o przyjmowane obecnie leki: przeciwbólowe lub związane z przewlekłą chorobą pod kątem ryzyka wystąpienia interakcji. Po wybraniu odpowiedniego preparatu warto zaproponować pacjentowi najmniejsze z dostępnych w aptece opakowań i spokojnym stanowczym głosem zalecić, by po uśmierzeniu bólu koniecznie i niezwłocznie zwrócił się do lekarza specjalisty. Z punktu widzenia komunikacyjnego przekazu najważniejsze jest, by farmaceuta: h dał pacjentowi poczucie bezpieczeństwa, czyli nie odmawiał lub nie stawiał warunków, na których wyda lek przeciwbólowy np. „Jeśli mi Pan obieca, że się Pan zgłosi do lekarza…” h językiem niewerbalnym, czyli stanowczą, spokojną intonacją podkreślił wagę zalecenia odbycia wizyty u lekarza. Styczeń 2009 19-12-08 16:23:58 17 str 12-25.indd 7 19-12-08 16:24:00 18 str 12-25.indd 8 Nawet dla farmaceutów wezwanie pogotowia oraz udzielenie pomocy poszkodowanym w sytuacji zagrożenia i stresu może okazać się trudnym zadaniem. JANUSZ KIEŚ redaktor „Farmacji Praktycznej” – Jedziemy w stronę włoskiego Trentino. Za oknem bajkowo ośnieżone alpejskie szczyty. Raj dla narciarzy, uczta dla oczu! Nagle rozległ się zgrzyt blachy, a potem bum, które wstrząsnęło naszym samochodem. Nie wiem, co się potem działo. Chociaż nawet włos z głowy mi nie spadł, to pamiętam dopiero moment, kiedy siedziałam na jakimś drewnianym słupku, nieznajomy człowiek podawał mi herbatę, a mój mąż niósł apteczkę w kierunku volkswagena garbusa stojącego na samym czole karambolu – wspomina Maria Powierża. – W mojej głowie panicznie trzepotały myśli: trzeba pomóc rannym, trzeba wzywać pogotowie... Ale pod jaki numer dzwonić, pod jaki numer? Nie pamiętam! – kontynuuje pani Maria. – Z perspektywy czasu potrafię zrozumieć, że znalazłam się w szoku, bo każdemu może się to przytrafić. Ale że to mój mąż, elektryk, udzielał pierwszej pomocy, tego przeboleć nie mogę. Przecież od trzydziestu lat pracuję w szpitalu. Jestem pielęgniarką! Poradzić sobie z paniką Lekarz ratownictwa medycznego, Michał Kundziołka kwituje przypadek pani Marii krótko: – To zupełnie normalne. Człowiek w silnym szoku – i lekarz, i pielęgniarka, i farmaceuta – albo zdrętwiały siedzi na miejscu i nie może się ruszyć, albo robi głupie rzeczy. W skrajnych przypadkach szoku nie da się uniknąć. Można natomiast minimalizować jego skutki, by, czło- WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL wiek choć roztrzęsiony, mógł prawidłowo wezwać pogotowie i udzielić pierwszej pomocy. – Trzeba ćwiczyć zachowanie w takich przypadkach. Dla naszego własnego bezpieczeństwa! I to niezależnie od tego czy ktoś pracuje na co dzień w aptece, czy w biurze – mówi dr Kundziołka i jako przykład podaje Amerykanów, dla których tego typu ćwiczenia wykonywane całą rodziną przed wyruszeniem w podróż nie są niczym dziwnym. – To społeczeństwo obywatelskie, kierujące się prostą zasadą: zadbaj sam o siebie, dopiero potem licz na innych. Dlatego wielu Amerykanów zgłasza się na szkolenia w zakresie pierwszej pomocy, by, po pierwsze, umieć pomóc sobie i swoim najbliższym, a po drugie, jako wolontariusze wyjeżdżać na wezwania o pomoc. Czyli działać podobnie jak nasi ratownicy górscy. Sam przeprowadzałem takie szkolenia z żoną i moimi chłopakami. Było sporo zabawy, kiedy ćwiczyliśmy masaż serca i tzw. pozycję bezpieczną (ułożenie np. na prawym boku z podwiniętą lewą nogą i lewą ręką podłożoną z prawej strony pod szyję). Ratownicy medyczni zachęcają do brania udziału w festynach i innych imprezach, na których bardzo często załogi karetek pogotowia uczą na fantomach podstaw udzielania pierwszej pomocy. Ćwiczą też z chętnymi prawidłowy sposób wzywania pomocy. Kiedy trzeba pomóc Wzywanie pogotowia i udzielenie pomocy poszkodowanym w sytuacji stresu to trudne zadanie. – Po pierwsze, trzeba zachować się tak, by nie narazić się na niepotrzebne niebezpieczeństwo. Bo martwy ratownik to żaden ratownik – dodaje Michał Kundziołka. – Kolejną rzeczą, jaką powinniśmy zrobić na ruchliwej ulicy, to osłonić poszkodowanego własnym samochodem (pamiętajmy o zaciągnięciu hamulca ręcznego i skręceniu kierownicy w kierunku pobocza). Potem włączamy światła awaryjne, reflektorami samochodowymi oświetlamy miejsce zdarzenia i ustawiamy trójkąt ostrzegawczy. Dopiero potem, zakładając gumowe rękawiczki, biegniemy do poszkodowanego. Oceniamy, czy nie zagraża mu jeszcze jakieś dodatkowe niebezpieczeństwo, np. pożar samochodu. Jeśli ranny siedzi w samochodzie, wyłączmy silnik i nie wyciągajmy go stamtąd niepotrzebnie. Jeśli leży na ulicy, układamy go w bezpiecznej pozycji. fot. 123RF OPIEKA FARMACEUTYCZNA ch Halo! Pogotowie? Zgłaszam wypadek! Dzwonimy pod 112 lub 999 Ratownicy powtarzają, że najlepiej pomożemy potrzebującym, jeśli zachowamy spokój. Będzie on nam potrzebny, by prawidłowo wezwać na miejsce karetkę pogotowia. – Jednak aby dodzwonić się pod numer alarmowy, trzeba go pamiętać – mówi psycholog Adam Kurkowski. – W sytuacji stresu może nam kompletnie wywietrzeć z głowy. Ta Styczeń 2009 19-12-08 16:24:01 CO WŁOŻYĆ DO APTECZKI SAMOCHODOWEJ? Ratownicy apelują, by w apteczce samochodowej znalazły się naprawdę najpotrzebniejsze rzeczy. Specjalistyczny portal www.pierwszapomoc.com fot. 123RF wymienia następujące wyposażenie: ■ Opaska dziana podtrzymująca (bandaż) 15 cm x 4 m – 1 szt. ■ Opaska dziana podtrzymująca (bandaż) 10 cm x 4 m – 2 szt. ■ Opaska elastyczna (bandaż elastyczny) z zapinką 10 cm x 4 m – 2 szt. ■ Kompresy gazowe wyjałowione 5 x 5 cm (3 szt. w opakowaniu) – 2 opk. ■ Kompresy gazowe wyjałowione 9 x 9 cm (3 szt. w opakowaniu) – 2 opk. ■ Maseczka do sztucznego oddychania usta-usta - 1 szt. ■ Rękawiczki lateksowe niejałowe – 4 pary ■ Nożyczki ratownicze (do cięcia grubych materiałów) – 1 szt. ■ Agrafka – 2 szt. ■ Chusta trójkątna bawełniana – 1 szt. ■ Koc termoizolacyjny (folia NRC) – 1 szt. ■ Kamizelka ostrzegawcza (odblaskowa) – 1 szt. ■ Plaster z opatrunkiem (różne rozmiary) – 1 kpl. ■ Plaster bez opatrunku na rolce 2,5 cm x 5 m – 1 szt. ■ Gazik nasączony spirytusem (tzw. „Leko”) – 3 szt. ■ Latarka, najlepiej diodowa latarka czołowa – 1 szt. Żadnych wat i lignin (są nieprzydatne w przypadku krwawiących ran), jodyn, gencjan, rivanoli i innych płynów dezynfekujących (to zadanie pozostawmy ratownikom). Nieprzydatne będą też tabletki i środki przeciwbólowe (działają dopiero po pół godzinie, a do tego czasu pogotowie powinno przyjechać), krople nasercowe, żołądkowe itp. (mogą spowodować zakrztuszenie). Wyrzućmy też z apteczki wszystkie ostre rzeczy, np. nożyczki krawieckie. pustka w głowie może się przydarzyć każdemu. Dlatego najlepiej przed wyruszeniem w podróż zapisać go grubym flamastrem w widocznym miejscu. Fakt, że sprawnie odnajdziemy numer telefonu, czyli z powodzeniem wykonamy pierwsze zadanie, pomoże nam odblokować się i sprawniej realizować następne – wyjaśnia Kurowski. Sytuacje, w których wzywamy pogotowie: Utrata przytomności, zaburzenia świadomości, drgawki, ostry ból w klatce piersiowej lub brzucha, duszności, zaburzenia rytmu serca, zatrucia lekami, środkami chemicznymi czy gazami, oparzenia, wyziębienie organizmu, rozległe rany, urazy uniemożliwiające poruszanie się, krwotoki z przewodu pokarmowego lub dróg rodnych – to objawy, które mogą oznaczać zagrożenie życia! Kiedy już dyspozytor pogotowia podniesie słuchawkę należy: ■ wyjaśnić, do jakiego wydarzenia doszło, ■ przedstawić się i podać swój numer telefonu, ■ jak najdokładniej określić miejsce wypadku, ■ opisać, w jakim stanie jest ranny – czy jest przytomny, czy oddycha, czy ma wyczuwalny puls; jeśli to możliwe podać jego personalia, wiek, płeć; spróbować określić, czy zagraża mu jeszcze inne niebezpieczeństwo (np. stoczenie się z samochodem po stromym poboczu), ■ dokładnie odpowiadać na pytania dyspozytora, ■ czekać na kończące wezwanie potwierdzenie dyspozytora – „wezwanie przyjęte”, ■ nie wolno kończyć rozmowy z dyspozytorem jako pierwszy! Kiedy nam zdarzy się „bum” – Bądźmy pewni, że ratujący nas ludzie będą w panice – mówi dr Kundziołka. – Dlatego we własnym dobrze pojętym interesie leży, by w naszej apteczce samochodowej znalazły się tylko najpotrzebniejsze rzeczy. Żadnych nożyczek z ostrymi końcami, tabletek itp. By ludzie idący z pomocą nie wyrządzili nam krzywdy. Znany jest przypadek, że będący w szoku „ratownicy” nafaszerowali rannego kierowcę znalezionymi w jego apteczce tabletkami przeciwbólowymi (wpychali mu je w gardło palcem), po czym dla popitki wlali mu w gardło butelkę jodyny, czym skutecznie wysłali go na tamten świat. Dlatego zadbajmy o siebie i nie pozwólmy innym zrobić sobie krzywdy! Styczeń 2009 str 12-25.indd 9 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 19 19-12-08 16:24:02 SZTUKA KOMUNIKACJI 20 str 12-25.indd 10 Compliance, czyli pacjent lekceważący Większość pacjentów – z różnych przyczyn – ma problemy ze stosowaniem się do zaleceń lekarskich, w tym także z systematycznym przyjmowaniem zaordynowanych preparatów. Zjawisko to stwarza szereg niebezpieczeństw, szczególnie w procesie leczenia chorób przewlekłych, ale także w przypadku prowadzenia każdej antybiotykoterapii. Od lat podejmuje się próby naukowego opisu tego zjawiska, zwanego z angielska „compliance”. BARBARA OCHMAN trener-konsultant oraz menedżer projektów szkoleniowych współpracujący m.in. z INFOR Training Sp. z o.o. S prawując na co dzień opiekę farmaceutyczną mają Państwo wielką moc wpływania na emocje pacjentów, którzy doświadczają Państwa troski o ich zdrowie, opartej na Waszej wiedzy i doświadczeniu. Świadczenie opieki farmaceutycznej jest bowiem etyczną powinnością, to znacznie więcej, niż tylko sprawne przeprowadzenie klienta apteki przez proces zakupu preparatów, odbywający się za pierwszym stołem. Wśród zadań pełnionych w ramach opieki farmaceutycznej niezwykle istotne miejsce zajmuje udzielanie pacjentom porad dotyczących regularnego stosowania leków i przestrzegania zaleceń lekarza. Nieoceniona rola farmaceuty Zdecydowana większość pacjentów ma problemy z wypełnianiem zaleceń lekarskich. Z codziennej praktyki zapewne wiedzą Państwo, że pacjenci niezwykle często biorą za małą dawkę leku, bądź też opuszczają jedną lub dwie dawki w cyklu prowadzonej farmakoterapii. Zdarza się też, że skracają czas leczenia, kiedy poczują się lepiej. Najbardziej niepokojące zaniedbania w tej mierze związane są z nieregularnym przyjmowaniem zaordynowanych leków. Specjaliści badający zachowanie pacjentów stworzyli na potrzeby opisywanego zjawiska termin „compliance” – co w języku angielskim oznacza m.in. WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL „przestrzeganie” czy „zgodność”. Od kilkunastu lat naukowcy podejmują próby naukowego opisu tego zjawiska, próbując znaleźć skuteczne sposoby jego poprawy w leczeniu chorób przewlekłych. Każda z chorób przewlekłych, na które cierpią Państwa pacjenci, wymaga systematycznego i często wieloletniego leczenia. Systematyczne stosowanie leków ma znaczenie nie tylko w leczeniu chorób przewlekłych, ale także dla powodzenia każdej antybiotykoterapii W celu poprawy ciągłości terapii tych chorób coraz częściej podnoszony jest problem wypracowania modelu współpracy pomiędzy lekarzem a pacjentem. Aby model ten był pełen, niezbędne jest włączenie do niego także farmaceutów. Jak wpłynąć na pacjenta? Podczas krótkiej wizyty pacjenta w aptece farmaceuta ma zwykle niewielką możliwość wywarcia na nim takiego samego wpływu, jak lekarz podczas jednej lub cyklu wizyt w trakcie leczenia choroby. W przypadku farmaceuty chodzi więc raczej o wzmocnienie przekazu, który kieruje do pacjenta lekarz. Systematyczne stosowanie wykupionych w aptece preparatów ma znaczenie nie tylko w leczeniu chorób przewlekłych, ale także dla powodzenia każdej antybiotykoterapii. Jak zatem wpłynąć na pacjenta, by ten stosował się do zaordynowanej dawki preparatu i nie przerwał prowadzonej terapii, jeśli poczuje się lepiej? Po zapoznaniu się z receptą, z którą pacjent stawił się w aptece: ● warto zapytać pacjenta o ewentualne wątpliwości związane ze stosowaniem danego preparatu, ● poinformować go o źródłach, z których może czerpać wiedzę na temat swojego schorzenia, ● można wreszcie zaproponować pacjentowi nabycie specjalnych pojemniczków ułatwiających porcjowanie tabletek oraz przypominających o porze ich przyjmowania (to bardzo proste, a zarazem praktyczne i wygodne urządzenia, sprawdzające się nie tylko w przypadku terapii osób starszych, ale i tych aktywnych zawodowo, żyjących w ciągłym pośpiechu). Zalecenia a osobowość pacjenta Przestrzeganie zasad długoterminowej terapii zależy od wielu czynników, w tym od cech indywidualnych pacjenta, np. jego osobowości. Najłatwiej przekonać do przestrzegania zaleceń lekarskich pacjentów o temperamencie melancholijnym, a zdecydowanie najtrudniej tych o temperamencie sangwinicznym. A zatem głownie na tych ostatnich powinna być skupiona uwaga farmaceutów udzielających porady o konieczności systematycznego przyjmowania leków. Na pacjenta o usposobieniu choleryka wzmocnienie zalecenia lekarskiego podziała dopiero wtedy, gdy farmaceucie uda się wywrzeć na pacjencie na tyle silny wpływ, że stanie się on dla niego kimś w rodzaju autorytetu. Z kolei pacjenci o temperamencie flegmatycznym zastosują się do porady, jeśli farmaceuta odwoła się do nadrzędnego dla tych pacjentów poczucia bezpieczeństwa. Styczeń 2009 19-12-08 16:24:05 210x297_Q Uwaga! Q-pril nowy chinapril w atrakcyjnej cenie dla Pacjenta! 14,22 PLN* 15,85 PLN* 16,55 PLN* Q-pril (chinapryl, quinapril), tabletki powlekane 5 mg, 10 mg ib20 mg. Wskazania do stosowania: monoterapia pierwotnego nadciĂnienia tÚtniczego wszystkich stopni, takĝe wbskojarzeniu zblekami moczopÚdnymi, zastoinowa niewydolnoĂÊ serca wbpoïÈczeniu zblekami moczopÚdnymi i(lub) glikozydami naparstnicy. Dawkowanie ibsposób podawania: wbmonoterapii nadciĂnienia tÚtniczego poczÈtkowo 10 mg raz na dobÚ, podwajajÈc dawkÚ do dawki podtrzymujÈcej, wynoszÈcej od 20 mg do 40 mg na dobÚ (wbdawce pojedynczej lub dwóch dawkach podzielonych). Ubniektórych pacjentów stosowano dawki do 80 mg na dobÚ. Wbskojarzeniu zblekami moczopÚdnymi ibubosób wbpodeszïym wieku poczÈtkowo 2,5 mg, stopniowo zwiÚkszajÈc do dawki optymalnej; zastoinowa niewydolnoĂÊ serca: poczÈtkowo 2,5 mg, stopniowo zwiÚkszaÊ do dawki 40 mg, podawanej zblekiem moczopÚdnym i(lub) glikozydem naparstnicy. Dawka podtrzymujÈca wynosi zwykle od 10 mg do 20 mg na dobÚ wbskojarzeniu zbinnymi lekami; wbniewydolnoĂci nerek zalecana maksymalna dawka poczÈtkowa zaleĝy od klirensu kreatyniny ibwynosi odpowiednio 10 mg – przy klirensie >60 ml/min, 5 mg – przy klirensie 30-60 ml/min, 2,5 mg wbprzypadku klirensu <10 ml/min. Lek naleĝy przyjmowaÊ obzbliĝonej porze dnia aby utrzymaÊ odpowiednie stÚĝenie leku. Przeciwwskazania: nadwraĝliwoĂÊ na chinapryl, inny skïadnik produktu, lub inny inhibitor ACE (ACEI), obrzÚk naczynioruchowy spowodowany poprzednim leczeniem ACEI, dziedziczny lub idiopatyczny obrzÚk naczynioruchowy, ciÈĝa, laktacja. Specjalne ostrzeĝenia ibĂrodki ostroĝnoĂci dotyczÈce stosowania: Moĝe wystÈpiÊ objawowe niedociĂnienie tÚtnicze, dlatego naleĝy zachowaÊ szczególnÈ ostroĝnoĂÊ ubpacjentów: ubktórych moĝe wystÈpiÊ odwodnienie (wbtym stosowanie leków moczopÚdnych), ubpacjentów zbniewydolnoĂciÈ serca (zblub bez towarzyszÈcej niewydolnoĂci nerek), zbchorobÈ niedokrwiennÈ serca lub schorzeniami naczyñ mózgowych. Ostroĝnie stosowaÊ ubpacjentów zbkardiomiopatiÈ przerostowÈ oraz zaburzeniami odpïywu krwi zblewej komory, ubpacjentów zbniewydolnoĂciÈ nerek (klirens kreatyniny mniejszy niĝ 60 ml/min), ubpacjentów zbobustronnym zwÚĝeniem tÚtnic nerkowych lub zwÚĝeniem tÚtnicy wbjedynej nerce. Nie zaleca siÚ stosowania preparatu ubpacjentów, ubktórych klirens kreatyniny wynosi poniĝej 10 ml/min ibubpacjentów dializowanych (zwïaszcza wbprzypadku stosowania bïon obduĝej przepuszczalnoĂci). UbczÚĂci pacjentów zbnadciĂnieniem tÚtniczym bez ujawnionej, istniejÈcej wczeĂniej choroby nerek moĝe wystÈpiÊ przemijajÈce ibzazwyczaj niewielkie zwiÚkszenie stÚĝenia kreatyniny wbsurowicy ibmocznika we krwi, zwïaszcza gdy chinapryl zostaï podany wraz zblekami moczopÚdnymi. Wymaga to zmniejszenia dawki ib(lub) zaprzestania stosowania leku moczopÚdnego ib(lub) chinaprylu. Reakcje rzekomoanalaktyczne obserwowano ubpacjentów przyjmujÈcych ACEI podczas aferezy LDL ibpodczas leczenia odczulajÈcego. SzczególnÈ ostroĝnoĂÊ naleĝy zachowaÊ wbprzypadku pacjentów zbpotwierdzonÈ nadwraĝliwoĂciÈ na ACEI, abzwïaszcza ubpacjentów zbPOChP. Ubpacjentów zbobrzÚkiem naczynioruchowym wbwywiadzie, który wystÈpiï zbpowodów niezwiÈzanych zbpodaniem ACEI istnieje zwiÚkszone ryzyko wystÈpienia obrzÚku po podaniu ACEI. Stosowanie ACEI ubpacjentów zbcukrzycÈ moĝe zwiÚkszaÊ wraĝliwoĂÊ na insulinÚ. Chinapryl naleĝy stosowaÊ bardzo ostroĝnie ubpacjentów zbkolagenozÈ naczyñ, stosujÈcych leki immunosupresyjne. Wbprzypadku wystÈpienia ĝóïtaczki lub znaczÈcego zwiÚkszenia aktywnoĂci enzymów wÈtrobowych naleĝy zaprzestaÊ stosowania ACEI. Nie zaleca siÚ stosowania inhibitorów konwertazy ubpacjentów zbpierwotnym hiperaldosteronizmem. Dziaïania niepoĝÈdane: czÚste: bóle ibzawroty gïowy, niedociĂnienie tÚtnicze, kaszel, nudnoĂci, wymioty, biegunka, uczucie zmÚczenia; niezbyt czÚste: bezsennoĂÊ, nerwowoĂÊ, parestezje, sennoĂÊ, koïatanie serca, asystolia, ból wbklatce piersiowej, dïawica piersiowa, niedociĂnienie ortostatyczne, neutropenia, zapalenie zatok, gardïa, zakaĝenia górnych dróg oddechowych, niestrawnoĂÊ, bóle brzucha, suchoĂÊ wbustach, wzdÚcia, wysypka, ĂwiÈd, zïuszczajÈce zapalenie skóry, nasilone pocenie, osutka, pokrzywka, obrzÚk naczynioruchowy twarzy, koñczyn, ust, bïon Ăluzowych, jÚzyka, gïoĂni i(lub) krtani, pokrzywka, biaïkomocz, osïabienie; rzadko: depresja, splÈtanie, zaburzenia równowagi, neuropatia, niewyraěne widzenie, niedowidzenie, szumy uszne, tachykardia, omdlenie, zawaï serca, przemijajÈcy napad niedokrwienny, krwotok mózgowy, agranulocytoza, skurcz oskrzeli, dusznoĂÊ, zapalenie oskrzeli, nieĝyt nosa, zaostrzenie astmy, eozynolowe zapalenie pïuc lub zakaĝenia wirusowe, zaburzenia smaku, zaparcia, zapalenie trzustki, jÚzyka, niedroĝnoĂÊ jelit, zaburzenia czynnoĂci wÈtroby, rumieñ wielopostaciowy, zespóï Stevens-Johnsona, martwica naskórka, wysypka ïuszczycopodobna, wypadanie wïosów, pÚcherzyca, nadwraĝliwoĂÊ na Ăwiatïo, bóle stawów, miÚĂni, pleców, zaburzenia czynnoĂci nerek, hiperkaliemia; bardzo rzadko: alergiczne zapalenie pÚcherzyków pïucnych, ĝóïtaczka cholestatyczna, zapalenie wÈtroby, reakcje rzekomoanalaktyczne, niewydolnoĂÊ nerek; rzadkie przypadki agranulocytozy oraz zespóï objawów: gorÈczka, zapalenie bïon surowiczych, naczyñ, bóle miÚĂni, bóle/zapalenie stawów, zwiÚkszenie miana przeciwciaï przeciwjÈdrowych wbsurowicy, przyspieszone OB., eozynolia ibleukocytoza; podczas stosowania innych ACEI obserwowano ginekomastiÚ ibzapalenie naczyñ; odnotowano zwiÚkszanie stÚĝenia kreatyniny wbsurowicy ibazotu mocznikowego ubpacjentów leczonych chinaprylem, bardziej prawdopodobne wbprzypadku jednoczesnego stosowania leku moczopÚdnego, czÚsto normalizujÈce siÚ po zakoñczeniu leczenia; obserwowano obniĝenie hematokrytu, pïytek krwi, leukocytów, zwiÚkszonÈ aktywnoĂÊ enzymów wÈtrobowych ibstÚĝenia bilirubiny, pojedyncze przypadki anemii hemolitycznej. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma SA. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: Q-pril 5 mg, 10 mg lub 20 mg odpowiednio: 14722, 14723 ib14724. Dodatkowych informacji obleku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. zbo.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 01 00; fax. +48 22 364 01 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. Q-PRIL/007-11-2008 Zapyttaj Zapytaj taj Przedstawiciela o ofertę na Q-pril po 10 stycznia... * sugerowana cena detaliczna str 12-25.indd 11 210x297_Qpril_Prasowa_e.indd 1 19-12-08 16:24:05 2008-12-15 11:43:03 O unijną refundację kosztów inwestycji, szkoleń, projektów badawczych i wielu innych działań farmaceuci w całej Polsce mogą ubiegać się w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych. Warto sięgać do unijnej kasy, w której na autorów innowacyjnych rozwiązań czekają sowite dotacje. Podpowiadamy Państwu, jak po nie aplikować. MARTYNA SAWICKA Konsultant Funduszy Europejskich, J&J Grupa Szkoleniowo Doradcza F undusze strukturalne Unii Europejskiej cieszą się wśród Polaków coraz większym zainteresowaniem. W nowo rozpoczętym okresie programowania na lata 2007-2013 przedsiębiorcy coraz chętniej pozyskują środki unijne, zarówno w ramach projektów inwestycyjnych i badawczo-rozwojowych, jak również szkoleniowych i doradczych. Z uwagi na dużą różnorodność przedsiębiorców i jednostek gospodarczych, a także szeroką dostępność dotacji, każdego roku pula przeznaczonych środków jest w coraz większym stopniu wykorzystywana. Do 2013 r. farmaceuci mogą ubiegać się o dotacje w ramach wyodrębnionych w poszczególnych programach działań, tak na poziomie regionalnym, jak i krajowym. I choć nie ma ściśle wyodrębnionego programu dla aptek i przemysłu farmaceutycznego to najłatwiejszymi do pozyskania dla tego rodzaju działalności są środki finansowe przewidziane w: ● Regionalnych Programach Operacyjnych, ● Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, ● Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka. 22 str 12-25.indd 12 Nasz cykl artykułów, dotyczący funduszy unijnych, o przyznanie których mogą starać się farmaceuci, rozpoczniemy od przybliżenia Państwu Regionalnych Programów Operacyjnych. WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL Dla kogo Regionalne Programy Operacyjne? W ramach szesnastu Regionalnych Programów Operacyjnych, przyjętych osobno dla każdego województwa, farmaceuci mają możliwość ubiegania się o dotacje, które zakładają tworzenie, rozwój, rozbudowę i działania innowacyjne. Procedura związana z merytoryczną oceną złożonego w aplikacji projektu zajmuje zwykle około 3 miesięcy Na przykład, w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego, w tzw. I osi priorytetowej „Rozwój i Innowacje w Małych i Średnich Przedsiębiorstwach” farmaceuci mogą ubiegać się o dotacje w wysokości do 200 tys. zł dla mikroprzedsiębiorstw, do 800 tys. zł dla małych i średnich przedsiębiorstw i do 2 mln zł w ramach rozwiązań innowacyjnych w przedsiębiorstwach. Dla porównania, w województwie wielkopolskim wysokość podobnych dotacji waha się między 9 tys. a 3,2 mln zł, w zależności od typu projektu. Warto pamiętać, że dotacje unijne, po które można ubiegać się w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, przeznaczone są przede wszystkim dla przedsiębiorców, czyli osób (podmiotów), które już założyły działalność gospodarczą. Środki unijne przyznawane są na drodze refundacji. Oznacza to, iż najpierw należy zrealizować projekt z własnych funduszy (lub w oparciu o kredyt bankowy), a następnie po jego zakończeniu są one zwracane do wysokości przyznanej dotacji. Biorąc pod uwagę fakt, iż z nowym rokiem ruszają kolejne nabory, warto już wcześniej zastanowić się, w jakim kierunku ma podążać i rozwijać się nasza działalność gospodarcza. Po ogłoszeniu konkursu z reguły pozostaje mało czasu, aby móc w profesjonalny sposób przygotować aplikację o dotację. Ponadto farmaceuci chcący skorzystać z unijnych programów refundacyjnych powinni nie tylko skupiać się na działaniach inwestycyjnych, ale również aplikować o środki na projekty doradcze i szkoleniowe. Wybierając zatem kierunek rozwoju, warto myśleć długodystansowo, aby możliwości, które rysuje przed nami Unia Europejska, zostały w pełni wykorzystane. Ubieganie się o przyznanie dotacji „krok po kroku” Procedura ubiegania się o przyznanie refundacji unijnej na konkretny projekt w dużym uproszczeniu wygląda następująco: 1. W momencie, w którym ogłaszany jest konkurs w danym województwie, w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, konieczne jest złożenie w urzędzie marszałkowskim wniosku wraz z niezbędnymi załącznikami o dofinansowanie projektu. 2. Następnie dokumentacja dotycząca konkretnego projektu przechodzi ocenę formalną oraz merytoryczną (strategiczno-wykonawczą). Etap oceny z reguły trwa około 3 miesięcy. Styczeń 2009 19-12-08 16:24:05 fot. istockphoto PROWADZENIE APTEKI Dotacje unijne dla farmaceutów fot. istockphoto Szczegółowe informacje na temat poszczególnych działań w ramach każdego Regionalnego Programu Operacyjnego można znaleźć na stronie internetowej funduszy strukturalnych: www.funduszestrukturalne.gov.pl oraz na stronach internetowych urzędów marszałkowskich danego województwa: URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Wybrzeże Słowackiego 12-14 50-411 Wrocław tel. (071) 776-90-00 www.umwd.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA KUJAWSKOPOMORSKIEGO Plac Teatralny 2 Toruń 87-100 tel. (056) 621-82-00 www.kujawsko-pomorskie.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO ul. Spokojna 4 20-074 Lublin tel. (081) 44-16-600 www.lubelskie.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO ul. Podgórna 7 65-057 Zielona Góra tel. (068) 45-65-200 www.lubuskie.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO al. Piłsudskiego 8 Środki unijne, o które mogą starać się farmaceuci, przyznawane są na zasadach refundacji, co oznacza, że UE zwraca koszty zrealizowanego projektu, poniesione przez wnioskodawcę 90-051 Łódź tel. (042) 66-33-341 www.lodzkie.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO ul. Basztowa 22 31-156 Kraków tel. (012) 630-31-07, 616-01-24 www.malopolskie.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO ul. Bertolta Brechta 3 03-472 Warszawa tel. (022) 59-79-100 www.mazovia.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO ul. Piastowska 14 45-082 Opole tel. (077) 54-16-510, 54-16-511 www.umwo.opole.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO ul. Grunwaldzka 15 35-959 Rzeszów tel. (017) 850-17-00 www.podkarpackie.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1 15-888 Białystok tel. (085) 748-51-00 www.wrotapodlasia.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ul. Okopowa 21/27 80-810 Gdańsk tel. (058) 326-15-55 www.woj-pomorskie.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ul. Ligonia 46 40-037 Katowice tel. (032) 20-78-888 www.silesia-region.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSTKIEGO Al. IX Wieków Kielc 3 25-516 Kielce tel. (041) 342-18-78 www.sejmik.kielce.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKOMAZURSKIEGO Al. Piłsudskiego 7/9 10-950 Olsztyn tel. (089) 527-29-20 www.warmia.mazury.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Al. Niepodległości 18 61-713 Poznań tel. (061) 854 19 08 www.wielkopolska.mw.gov.pl URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO ul. Korsarzy 34 70-540 Szczecin tel. (091) 480-72-64 www.um-zachodniopomorskie.pl Styczeń 2009 str 12-25.indd 13 PROWADZENIE APTEKI 3. W momencie, w którym nasz wniosek uzyska ostateczną punktację, przekazywany jest do organów, które decydują o przyznaniu projektom dofinansowania. Podpisawszy umowę o dofinansowanie projektu, realizujemy go, zaś po jego zakończeniu ubiegamy się o zwrot tej części środków, która została nam przyznana. Jest to więc proces wydłużony w czasie, od momentu złożenia wniosku do rozliczenia całego projektu. Pełną dokumentację konkursową oraz niezbędne załączniki można pobrać na stronach urzędów marszałkowskich poszczególnych województw w zakładkach dotyczących Regionalnych Programów Operacyjnych (patrz-ramka!). Ponadto można tam również znaleźć Uszczegółowienia Regionalnych Programów Operacyjnych, wszelkie instrukcje wypełniania wniosków, wzory biznesplanów, wykaz kosztów kwalifikowanych, najczęściej popełniane błędy oraz wiele innych dokumentów przydatnych podczas tworzenia aplikacji. Równocześnie na stronach urzędów marszałkowskich znajdą Państwo informacje na temat aktualnie ogłoszonych konkursów oraz podsumowania i wyniki już zakończonych naborów. WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 23 19-12-08 16:24:06 PROWADZENIE APTEKI ABC dobrej motywacji Wyobraźmy sobie szefa apteki, który chce wzmocnić motywację pracowników. Jego pierwszą myślą będzie zapewne: „skąd wziąć na to pieniądze?” W rozmowach z pracodawcami nieodmiennie pojawia się ciąg skojarzeń: motywacja – pieniądz – płaca – koszty. Tymczasem psycholodzy i najlepsi praktycy zarządzania przekonują, że motywowanie nie musi być kosztowne. Wymaga tylko uwzględnienia złożoności ludzkich charakterów. dr TOMASZ SKALSKI socjolog, wykładowca Uniwersytetu Śląskiego, Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej i Wyższej Szkoły Zarządzania Ochrony Pracy w Katowicach, trener zarządzania i technik menedżerskich P oniżej zbiór zasad oraz praktycznych wskazówek, które pomogą Państwu skutecznie motywować personel Państwa apteki. 1. Pracowników motywują do pracy różne rzeczy. Dobry szef nie ulega złudzeniu, że inni myślą i działają tak jak on, ale obserwuje, a przede wszystkim rozmawia z pracownikami o sprawach dla nich najważniejszych! 2. W trakcie rozmów z pracownikami łatwo odkryć, że pieniądze to tylko jeden z wielu motywatorów. Zarobki mogą sprawić, że pracownik przyjdzie do pracy, ale nie zapewnią trwałego zaangażowania i wysokiej jakości wykonanych przez niego zadań. Wniosek: chcąc skutecznie motywować pracowników nie można koncentrować się wyłącznie na świadczeniach pieniężnych. 3. Liczy się nie tyle wysokość wynagrodzenia, ile to, by było ono odbierane jako sprawiedliwe. Nie da się zmotywować pracowników bez przejrzystego i konkretnego systemu przyznawania nagród. Rozważny szef apteki pamięta, że poufne informacje o zarobkach i premiach w praktyce „tętnią własnym życiem”. 24 str 12-25.indd 14 4. Nic tak nie pobudza personelu do działania, jak poczucie zaangażowania w cel. Bez tzw. automotywacji praca postrzegana jest przez pracownika wyłącznie jako konieczność. Kto zatem chce zmotywować swoich WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL pracowników, powinien – na ile to tylko możliwe – dać im wizję i cel. A nie uda się to bez umożliwienia pracownikom partycypacji w odpowiedzialności za prowadzenie firmy, choćby to były jedynie tzw. „drobne sprawy”. Jeśli szef apteki zachowa dla siebie wszystkie ważne decyzje i informacje, jego pracownicy będą żyć w przeświadczeniu, że są jedynie niewiele znaczącymi trybikami w maszynie. Ta zasada sprawdza się zarówno na poziomie małych aptek, jak i potężnych koncernów. Dla ilustracji, króciutka opowieść, którą zamieścił w swej książce Jan Carlzon, najmłodszy w historii prezes Scandinavian Airways System. Pewnego dnia, spacerując obok kamieniołomu, zobaczył zmęczonych i znudzonych ludzi, tłukących bezmyślnie kilofami w kamienie. Jeden z nich wyraźnie odróżniał się od reszty brygady – pracował z uśmiechem i animuszem. W odpowiedzi na pytanie zaciekawionego przechodnia: „co robisz?”, pracownik odpowiedział bez wahania: „pomagam budować katedrę!” 5. Ważnym współczynnikiem motywacji jest atmosfera w pracy. Aspekt ten trudno przecenić i niemal wszystkie chwyty, które w opinii naszych pracowników mogą przyczynić się do poprawy atmosfery, powinny być dozwolone. Dobry szef apteki będzie pamiętał, że każdy zatrudniony przez niego farmaceuta to przede wszystkim człowiek, dlatego nigdy nie zignoruje ludzkiej, emocjonalnej strony swojej firmy. 6. W skutecznym motywowaniu nie można pominąć potrzeby samorealizacji i rozwoju pracowników. Nowoczesny szef stwarza personelowi wyzwania i myśli o stopniowym poszerzaniu pola ich samodzielnych działań. Stara się słuchać i zawsze bierze pod uwagę sugestie swoich pracowników (choćby miało skończyć się tylko na przedyskutowaniu problemu). Nawet genialny szef w rozwiązywaniu problemów nie dorówna w działaniu kreatywnemu zespołowi. 7. Nie ma mowy o samorealizacji bez zaspokojenia potrzeby uznania. Ujawniane w badaniach motywacyjne „listy przebojów” przedsiębiorców i ich pracowników od lat okazują się rozbieżne. Pierwsi twierdzą uparcie, że ich pracownicy zwracają uwagę przede wszystkim na zarobki i warunki pracy. A co na to sami pracownicy? Otóż ich „numer 1” to pozafinansowe uznanie i pochwała za wykonaną pracę! Aprobata i szacunek dla osiągnięć jest jednym z najsilniejszych instrumentów motywacyjnych w arsenale menedżera. 8. Pamiętajmy, by nie przeszkadzać. 99 proc. pracowników chce dobrze wykonywać swoją pracę. Ma też naturalne pragnienie, aby każde zadanie doprowadzić do końca. Warto pamiętać, że zbyt ścisła kontrola skutecznie obniża motywację i sprawia, że ludzie „czują się zbędni”. Tych kilka punktów może stać się podstawą indywidualnego „rachunku sumienia” każdego szefa. Największym bowiem grzechem przeciwko skutecznej motywacji jest schematyczne podejście do pracowników. Wiara pracodawcy, że posiadł jakiś uniwersalny motywacyjny „patent”, zawsze okazuje się zwodnicza. Spojrzenie na motywację, niezależnie od doświadczenia w prowadzeniu firmy, powinno być nieustannie weryfikowane i odświeżane. Styczeń 2009 19-12-08 16:24:13 str 12-25.indd 15 19-12-08 16:24:14 By nadać wyraźny charakter wnętrzu, które jest go zupełnie pozbawione, wcale nie trzeba wielkich kosztów, rewolucyjnych zmian w zabudowie i nadludzkiego wysiłku ekip remontowych. Nasza kolejna metamorfoza apteki jest tego najlepszym dowodem. MARTA SIECIARZ ekspert w dziedzinie stylizacji wnętrz D o naszej kolejnej metamorfozy wybraliśmy aptekę, której wnętrze pozbawione jest jakiegokolwiek klimatu. Jej wystrój zdominowała zupełnie przypadkowa estetyka: białe meble, jasne ściany, szara podłoga, nietrwałe rozwiązania i wyraźnie widoczny upływ czasu. Wnętrze jest trudne – szpecący wiatrołap, sporo widocznych rur centralnego ogrzewania, mała przestrzeń. W naszym projekcie postanowiliśmy dokonać takich zmian, po których pomieszczenie zyska swój własny styl i złudzenie przestronności. Przede wszystkim postanowiliśmy ograniczyć w aptece liczbę kwiatów doniczkowych, przypadkowo ustawionych trzech różnych witrynek i uporządkować reklamy. W naszym projekcie sugerujemy pokryć ściany tapetą z delikatnym motywem roślinnym. Powyżej tapety można zamontować ozdobną sztukaterię, która ukryje biegnące poziomo po ścianie rury. Sufit i sztukaterię pomalowalibyśmy na biało. Pionowo przebiegające w rogach pomieszczenia rury proponujemy obudować konstrukcjami z karton-gipsu i pokryć tapetą. Na frontach mebli oraz na tej samej wysokości na odkrytych fragmentach ścian, zamontowalibyśmy boazerię, malując ją na delikatny zielony kolor. Dodatkowo lamperię na ścianach można by wykończyć dekoracyjną listwą. Obecnie obserwujemy wielki powrót boazerii, choć w nieco innym wydaniu niż ta, którą pamiętamy z okresu schyłku PRL-u. Blaty mebli, z szarych, sugerujemy zmienić na drewniane, co doda im wrażenia solidności. Tylny rząd regałów proponujemy zwieńczyć ozdobną listewką. fot. Marta Sieciarz PROWADZENIE APTEKI 26 Romantyczna, przytulna i naturalna W naszym projekcie radzimy ograniczyć liczbę kwiatów doniczkowych i uporządkować reklamowy bałagan WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL METAMORFOZA APTEKI.indd 16 Styczeń 2009 19-12-08 10:55:23 fot. Marta Sieciarz Plan apteki Całość można pomalować specjalną farbą akrylową, używając tego samego koloru, co w przypadku boazerii. Zmienilibyśmy również lampy – z metalowych reflektorków halogenowych, na proste, białe. Pozostało już tylko dodanie szczegółów podkreślających nowy klimat wnętrza. Na targu staroci znaleźliśmy fragmenty starego zielnika. Kartki oprawiliśmy w drewniane ramki i zawiesiliśmy na ścianach. Apteka zyskała nowy, zdecydowany charakter. Wnętrze stało się bardzo przytulne i romantyczne. Ideałem byłoby jeszcze rozebrać szpecący wnętrze i zabierający mnóstwo powierzchni wiatrołap, ale wiązałoby się to z dodatkowymi kosztami. Trzeba byłoby również uzupełnić fragmenty podłogi w miejscach po demontażu wiatrołapu oraz zamontować w drzwiach nawiew ciepłego powietrza. Zamiast kilku małych witrynek, można by postawić w tym miejscu jedną większą, na przykład drewnianą, korespondującą z kolorem blatu. Styczeń 2009 METAMORFOZA APTEKI.indd 17 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL PROWADZENIE APTEKI Po wprowadzeniu zmian wnętrze apteki stało się bardzo przytulne i nabrało romantycznego klimatu 27 19-12-08 10:55:26 NAUKA Zakażenia wirusem opryszczki zwykłej Opryszczka zwykła jest jedną z najczęstszych chorób wirusowych skóry i błon śluzowych, często o przewlekłym i nawrotowym przebiegu. Czynnikiem etiologicznym tych zakażeń są wirusy Herpes simplex–HSV typ 1 i 2, należące do rodziny Herpesviridae, podrodziny Alphaherpesvirinae i rodzaju simplexvirus. prof. dr hab. SŁAWOMIR MAJEWSKI Klinika Dermatologii i Wenerologii, Centrum Diagnostyki i Leczenia Chorób Przenoszonych Drogą Płciową Akademii Medycznej w Warszawie D o zakażenia opryszczką zwykłą dochodzi drogą kropelkową, przez dotyk lub drogą kontaktów seksualnych. Wrotami infekcji dla HSV1 są najczęściej błony śluzowe jamy ustnej lub zmieniona chorobowo skóra twarzy (herpes labialis), a dla HSV2 – błony śluzowe oraz skóra narządów płciowych i okolicy odbytu, (herpes progenitalis). 28 Wiek i okoliczności Zmiany obyczajowości seksualnej wpływają na coraz mniejszy związek pomiędzy typem HSV, a lokalizacją zmian chorobowych. Zakażenie HSV1 występuje u większości osób światowej populacji, najczęściej dotyczy twarzy i jamy ustnej. U większości ludzi ma ono charakter utajony. Do zakażenia HSV1 dochodzi najczęściej między 6. miesiącem a 5. rokiem życia (50 proc. dzieci do 5. roku życia ma swoiste przeciwciała). Infekcja HSV1 w okolicy narządów płciowych jest związana zwykle z kontaktami oralnymi z zakażonym partnerem i podobnie jak zakażenie HSV-2 stanowi zagrożenie dla noworodka. Do zakażenia HSV2 dochodzi najczęściej pomiędzy 14. a 29. rokiem życia (ok. 16-29 proc. populacji po okresie pokwitania ma swoiste przeciwciała). Szacuje się, że średnio ponad 20 proc. kobiet w ciąży na świecie jest zakażonych HSV a u ok. 2 proc. do zakażenia dochodzi w trakcie ciąży, co jest szczególnie niebezpieczną sytuacją dla płodu i noworodka. WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL OPRYSZCZKA_OSTEAMAX.indd 2 fot. 123RF Podstawowe objawy Objawy kliniczne, związane z wniknięciem wirusów do ustroju przez błony śluzowe lub uszkodzoną skórę, występują w okresie 2 do 10 dni od zakażenia i dotyczą 10-20 proc. chorych. Częściej w sposób objawowy przebiega pierwszy kontakt organizmu z HSV2 (60-75 proc. zakażeń pierwotnych związanych jest z HSV2, podczas gdy z HSV1 ok. 25-40 proc.). Wirusy po wniknięciu do ustroju namnażają się w miejscu inokulacji i w regionalnych węzłach chłonnych, które powiększają się i są bolesne. Następnie wirusy przedostają się do krwi, co powoduje wytwarzanie przeciwciał. Przed wystąpieniem zmian w skórze chorzy odczuwają: h pieczenie, h swędzenie, h lub mają przeczulicę. Po 2-3 dniach pojawiają się drobne – średnicy ok. kilku milimetrów – wykwity pęcherzykowe, wypełnione surowiczą treścią. Pęcherzyki powstają na podłożu rumieniowo-obrzękowym i mają tendencję do grupowania się. Ze względu na nietrwałą pokrywę pęcherzyki szybko przekształcają się w powierzchowne nadżerki, pokrywające się strupami i następnie gojące się bez pozostawienia śladów. Okres utajnienia i nawroty choroby Po ustąpieniu objawów pierwotnej infekcji HSV choroba przechodzi w okres utajenia. W większości przypadków (ok. 80-90 proc.) zakażenie od początku ma charakter bezobjawowy. W tym czasie wirusy w przypadku herpes labialis są obecne w czuciowych zwojach nerwu trójdzielnego, z kolei w przypadku herpes progenitalis Styczeń 2009 19-12-08 10:56:40 29 OPRYSZCZKA_OSTEAMAX.indd 3 19-12-08 10:56:41 NAUKA Leczenie zakażenia HSV należy rozpocząć jak najszybciej, wczesne włączenie leczenia przeciwwirusowego hamuje dalszy wysiew zmian oraz zapobiega występowaniu powikłań są obecne w komórkach zwojów krzyżowych. Opisano przewlekłe, bezobjawowe zakażenie HSV z okresową sekrecją wirusów ze śliną i łzami, wydzieliną pochwową i szyjki macicy, wydzieliną z cewki moczowej i z nasieniem. Tak zwani ,,wydzielacze’’ odgrywają istotną rolę w szerzeniu się zakażeń HSV. Po różnie długo trwającym okresie bezobjawowym może dojść do reaktywacji utajonego w zwojach czuciowych zakażenia i powstania w skórze lub na błonach śluzowych zmian o charakterze nawrotowym. Czynnikami prowokującymi nawroty choroby są: h gorączka, oziębienie organizmu, h ekspozycja na promienie UV, h stresy, h urazy mechaniczne błon śluzowych i skóry, h miesiączka, h stany przebiegające z obniżeniem odporności. 30 Farmakoterapia i zalecane środki bezpieczeństwa Leczenie zakażenia HSV należy rozpocząć jak najszybciej. Wczesne włączenie leczenia przeciwwirusowego hamuje dalszy wysiew zmian oraz zapobiega występowaniu powikłań. Najczęściej stosowany jest acyklowir 5 razy dziennie 200 mg (doustnie) przez 10 dni. W ciężkich przypadkach można zastosować dożylne leczenie acyklowirem w dawce 5 mg/kg co 8 godzin, przez 7-10 dni. W leczeniu pojedynczych epizodów WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL OPRYSZCZKA_OSTEAMAX.indd 4 W przypadku inwazyjnych zabiegów kosmetycznych i dermatologicznych (np. peeling, makijaż permanentny) istnieje możliwość aktywacji zakażenia HSV, co może prowadzić do wystąpienia ciężkich objawów opryszczki stosuje się acyklowir 5 razy 200 mg dziennie. W przypadku częstych nawrotów opryszczki wargowej i genitalnej stosuje się tzw. leczenie profilaktyczne (supresyjne), które polega na podawaniu acyklowiru doustnie w dawce 2 razy po 400 mg na dobę przez wiele miesięcy. Leczenie takie hamuje wysiewy zmian klinicznych lub znacznie zmniejsza ich częstotliwość. Należy podkreślić, że stosowane w opryszczce wargowej miejscowe leki przeciw HSV (kremy, żele), chociaż łagodzą i zmniejszą objawy, nie zapobiegają nawrotom opryszczki. Dlatego też coraz częściej, także w opryszczce wargowej przebiegającej z nawrotami, a także w sytuacji, gdy w otoczeniu przebywają dzieci, zaleca się doustne leczenie tej postaci zakażenia. fot. 123RF W przypadku inwazyjnych zabiegów kosmetycznych i dermatologicznych (np. peelingi, makijaż permanentny) istnieje możliwość aktywacji zakażenia HSV, co może prowadzić do wystąpienia ciężkich objawów opryszczki. Styczeń 2009 19-12-08 10:56:42 Osteoporoza to jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie i zarazem jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny. W Polsce podjęli je naukowcy z Politechniki Gdańskiej, przy współpracy z Zakładami Farmaceutycznymi Polpharma S.A., która zaowocowała nowatorską metodą otrzymywania alendronianu sodu, substancji czynnej umożliwiającej produkcję nowoczesnego leku i skuteczną terapię chorych. MARTA DZIEŻYC Polpharma O steoporoza jest chorobą szkieletu, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej. Nieleczona prowadzi do zwiększonej podatności tkanki kostnej na złamania. Osoba nią dotknięta odczuwa ból, ma obniżoną sprawność fizyczną i jest narażona na złamania osteoporotyczne (złamania kompresyjne trzonów kręgowych kręgosłupa, szyjki kości udowej i kości nadgarstka), a w konsekwencji nawet na śmierć. O skali problemu świadczą alarmujące dane: fot. 123RF h co trzecia kobieta i co ósmy mężczyzna w wieku powyżej 50 lat dozna w życiu przynajmniej jednego złamania z powodu osteoporozy, h co 30 sekund dochodzi do złamania kości, będącego wynikiem osteoporozy, h liczba złamań w wyniku osteoporozy w ciągu najbliższych 50 lat ulegną podwojeniu. Najważniejsza w leczeniu osteoporozy jest redukcja ryzyka złamań. Obok aktywności fizycznej i zbilansowanej diety zaleca się w tym celu także metody farmakologiczne. Najnowsze terapie osteoporozy prowadzone są na całym świecie za pomocą bisfosfonianów leków hamujących resorpcję kości i zwiększających jej masę. Alendronian to pierwszy lek z grupy bisfosfonianów, który uzyskał akceptację FDA w profilaktyce i leczeniu osteoporozy. W Polsce nowatorską metodę pozyskiwania alendronianu sodu, substancji czynnej Ostemaxu 70 comfort produkowanego w Zakładach Farmaceutycznych Polpharma S.A., opracowano w laboratoriach Politechniki Gdańskiej. Innowacyjna metoda syntezy Pomysłodawcą przedsięwzięcia i zarazem kierownikiem zespołu badawczego był prof. Janusz Rachoń. Opracowana przez gdańskich uczonych metoda otrzymywania alendronianu sodu okazała się nie tylko tańsza, ale i zdecydowanie bardziej przyjazna środowisku, niż dotychczas stosowane metody. Najważniejsza w leczeniu osteoporozy jest redukcja ryzyka złamań, obok aktywności fizycznej i diety zaleca się także metody farmakologiczne Jej innowacyjność polega na wytwarzaniu właściwych półproduktów bezpośrednio w mieszaninie reakcyjnej in situ. W znanych dotąd sposobach stosuje się dwa etapy, uprzednio osobno uzyskując półprodukty. Tu dwa etapy połączono w jeden, odpowiednio dobierając warunki reakcji, reagenty oraz ich ilości. W efekcie udało się powiązać dwie kluczowe syntezy tak, że wzajemnie się uzupełniały i zapewniły powodzenie procesu jako całości. Zastosowano również inne niż używane dotychczas rozpuszczalniki. Po zagęszczeniu mieszaniny reakcyjnej otrzymano czysty produkt we właściwej formie krystalograficznej. Próbki produktu końcowego analizowane były za pomocą chromatografii cieczowej i magnetycznego rezonansu jądrowego, co umożliwiło szybką identyfikację półproduktów i produktów reakcji oraz kontrolę wydajności procesu i poziomu zanieczyszczeń, poprzez precyzyjne określenie stopnia przereagowania substratów w mieszaninie reakcyjnej. Nagroda Gospodarcza Prezydenta Uruchomienie procesu na skalę produkcyjną odbyło się w Zakładach Farmaceutycznych Polpharma S.A. To tam określono poszczególne parametry procesu i dokonano ich optymalizacji, pozwalającej na przeprowadzenie syntezy alendronianu w sposób najkorzystniejszy pod względem ekonomicznym i technologicznym. Efektem jest udane wdrożenie wynalazku, zastosowanego w produkcji leku na osteoporozę, pod nazwą Ostemax 70 comfort. W czerwcu 2005 r. współpraca Polpharmy i naukowców z zespołu prof. Janusza Rachonia, która zaowocowała opracowaniem nowej metody otrzymywania alendronianu sodu, doczekała się uznania w postaci prestiżowej Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP, w kategorii: „Wynalazek w dziedzinie produktu lub technologii”. Produkowany na bazie tej substancji lek, Ostemax 70 comfort, umożliwił wielu chorym stosowanie nowoczesnej i efektywnej terapii osteoporozy. Wygodny sposób dawkowania Produkowany przez Polpharmę Ostemax 70 comfort zawiera kwas alendronowy w dawce 70 mg. Stosuje Styczeń 2009 OPRYSZCZKA_OSTEAMAX.indd 5 NAUKA Osteoporoza – cicha epidemia XXI wieku WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 31 19-12-08 10:56:42 fot. 123RF NAUKA się go doustnie – jedną tabletkę raz w tygodniu. Ten nowoczesny sposób dawkowania pozwala pacjentom cierpiącym na osteoporozę regularnie stosować lek przez wymagany, długi czas leczenia. A jest to szczególnie ważne, ponieważ tylko regularne, stałe przyjmowanie leku według zaleceń lekarza jest warunkiem skutecznej terapii osteoporozy i przeciwdziałaniu jej groźnym powikłaniom. Wskazaniem do stosowania Ostemaxu 70 comfort jest leczenie osteoporozy u kobiet po menopauzie, w celu zmniejszenia ryzyka złamań, w tym złamań kompresyjnych kręgów i kości udowej. Leczenie osteoporozy za jego pomocą uzupełnia się poprzez przyjmowanie dodatkowej ilości wapnia i witaminy D (w diecie lub w przyjmowanych dodatkowo preparatach). Wskazane jest również zaprzestanie palenia oraz regularne ćwiczenia fizyczne. ALENDRONIAN RAZ W TYGODNIU dr n. med. Waldemar Misiorowski Klinika Endokrynologii CMKP w Warszawie, Kierownik: prof. dr hab. med. S. Zgliczyński Osteoporoza jest chorobą przewlekłą, wymaga leczenia praktycznie do końca życia. Większość dostępnych leków stabilizuje jej postęp i zmniejsza zagrożenie złamaniami, jednak nie powoduje rzeczywistego odtwarzania utraconej masy kostnej. Zaniechanie terapii prowadzi więc – wcześniej lub później – do ponownego uaktywnienia się procesu osteoporotycznego i wzrostu ryzyka złamań. Badania wykazują, że w Polsce pacjent chory na osteoporozę przyjmuje leki średnio trzy miesiące. Przyczyny takiego stanu rzeczy są złożone: obok niedostatecznej wiedzy na temat natury choroby i możliwości jej leczenia, wymienia się wysokie koszty terapii (jak dotąd refundacją objęto jedynie jedną aktywną substancję o udokumentowanym działaniu przeciwosteoporotycznym), a także działania niepożądane oraz uciążliwość reżimu codziennego przyjmowania leku. Wprowadzenie na rynek preparatu alendronianu do stosowania raz w tygodniu, w dostępnej dla większości pacjentów cenie, może znacząco zmienić tę sytuację. Wykazując identyczną skuteczność jak lek do stosowania codziennego, alendronian „onceweekly” nie wykazuje praktycznie drażniącego wpływu na przewód pokarmowy, zaś przyjazna dla chorych formuła stosowania ogranicza uciążliwość przyjmowania do jednego dnia w tygodniu. Badania preferencji pacjentek, przeprowadzone w USA i Wielkiej Brytanii wyraźnie wskazały, że ponad 90 proc. chorych wybiera tę formę leku. OSTEMAX 70 comfort (Acidum alendronicum).Skład. Jedna tabletka zawiera 70 mg alendronianu sodu. Wskazania: Leczenie osteoporozy u kobiet po menopauzie, w celu zmniejszenia ryzyka złamań, w tym złamań kompresyjnych trzonów kręgów i kości udowej. Leczenie osteoporozy u mężczyzn, w celu zapobiegania złamaniom kręgów i szyjki kości udowej. Dawkowanie i sposób podawania: Dorośli: Doustnie: 1 tabletka 70 mg raz w tygodniu. Preparat należy przyjmować przynajmniej na pół godziny przed pierwszym posiłkiem, napojem, a także przed przyjęciem innych leków, popijając szklanką przegotowanej wody. Inne napoje (również woda mineralna), żywność i leki zmniejszają wchłanianie preparatu. W celu ułatwienia przemieszczenia się tabletki do żołądka i zmniejszenia ryzyka wywołania podrażnień w przełyku oraz działań niepożądanych należy przestrzegać następujących zaleceń: preparat należy przyjmować rano, bezpośrednio po wstaniu z łóżka, popijając pełną szklanką przegotowanej wody (nie mniej niż 200 ml); nie należy tabletki żuć lub dopuścić do jej rozpuszczenia w jamie ustnej, ze względu na możliwość wystąpienia owrzodzenia jamy ustnej i gardła; po połknięciu tabletki, nie należy kłaść się przez co najmniej pół godziny, do czasu pierwszego posiłku, którego nie powinien spożyć wcześniej niż po 30 minut po połknięciu tabletki; preparatu nie należy stosować wieczorem lub przed porannym wstaniem z łóżka. Podczas leczenia należy spożywać odpowiednią ilość wapnia, a w razie niewystarczającej jego podaży w diecie, przyjmować dodatkowo preparaty wapnia i witaminy D (szczególnie ważne podczas leczenia glikokortykosteroidami). Wskazane jest również zaprzestanie palenia oraz regularne ćwiczenia fizyczne. U pacjentów w podeszłym wieku oraz u pacjentów z łagodną niewydolnością nerek (współczynnik filtracji kłębuszkowej > 35 ml/min) nie jest konieczna zmiana dawkowania. Jeśli współczynnik filtracji kłębuszkowej jest < niż 35 ml/min, nie zaleca się stosowania preparatu. W razie pominięcia dawki należy przyjąć tabletkę następnego dnia (nie należy przyjmować 2 tabletek w jednym dniu), a następnie powrócić do ustalonego schematu przyjmowania leku. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na alendronian lub inny składnik preparatu. Nieprawidłowości budowy oraz choroby przełyku powodujące opóźnienie jego opróżniania, takie jak zwężenie lub achalazja. Niemożność utrzymania pozycji stojącej lub siedzącej, przez minimum 30 minut. Hipokalcemia. Specjalne ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Alendronian może powodować podrażnienie błony śluzowej przełyku. Lek powinien być ostrożnie stosowany u pacjentów z czynnymi chorobami górnego odcinka przewodu pokarmowego, jak dysfagia, choroby przełyku, zapalenie żołądka, dwunastnicy, choroba wrzodowa, u osób, u których wystąpiły w ostatnim roku choroba wrzodowa, czynne krwawienie z przewodu pokarmowego, zabieg chirurgiczny górnego odcinka przewodu pokarmowego (nie dotyczy plastyki odźwiernika). Pacjentom leczonym alendronianem należy zwrócić uwagę na objawy, które mogą wskazywać na reakcje ze strony przełyku, takie jak zapalenie, owrzodzenie lub nadżerki. Niekiedy mogą mieć one ciężki przebieg i wymagać hospitalizacji. Pacjenci powinni przerwać leczenie i zwrócić się do lekarza w przypadku pojawienia się trudności lub bólu podczas przełykania, bólów zamostkowych oraz wystąpienia i nasilenia zgagi. Pacjenci powinni przestrzegać sposobu przyjmowania leku, który pozwala na zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań ze strony przełyku. Należy przekazać pacjentowi wszystkie zalecenia dotyczące stosowania leku, tak aby je zrozumiał oraz poinformować go, że nieprzestrzeganie zaleceń może zwiększać ryzyko występowania zaburzeń w obrębie przełyku. U pacjentów z grupy wysokiego ryzyka (np. pacjenci z rakiem, otrzymujący chemioterapię lub radioterapię, przyjmujący kortykosteroidy, nie zachowujący właściwej higieny jamy ustnej) należy rozważyć przeprowadzenie badania dentystycznego oraz prowadzenie właściwej stomatologii zapobiegawczej przed rozpoczęciem leczenia bisfosfonianami. Jeśli to możliwe tacy pacjenci podczas leczenia powinni unikać inwazyjnych zabiegów dentystycznych. U pacjentów, u których wystąpi martwica kości szczękowych po stosowaniu bisfosfonianów, dentystyczny zabieg operacyjny może pogorszyć istniejący stan. Brak jest danych wskazujących, czy zaprzestanie przyjmowania bisfosfonianów zmniejszy ryzyko wystąpienia martwicy kości szczękowych u pacjentów, którzy wymagają zabiegu dentystycznego. Należy ustalić plan leczenia dla każdego pacjenta z osobna na podstawie indywidualnej oceny stosunku korzyści do ryzyka. Przed rozpoczęciem leczenia należy całkowicie wyrównać zaburzenia gospodarki wapniowej. Należy leczyć również inne zaburzenia przemiany mineralnej (takie jak niedobór witaminy D i niedoczynność przytarczyc). Podczas leczenia pacjentów z tymi zaburzeniami, należy monitorować stężenie wapnia w surowicy oraz objawy hipokalcemii. Podczas leczenia alendronianem może wystąpić niewielkie bezobjawowe zmniejszenie stężenia wapnia i fosforanów w osoczu. Donoszono o występowaniu hipokalcemii objawowej, niekiedy o ciężkim przebiegu, najczęściej u pacjentów predysponowanych (np. z niedoczynnością przytarczyc, niedoborem witaminy D, złym wchłanianiem wapnia). Podczas leczenia alendronianem (szczególnie ważne u pacjentów przyjmujących glikokortykosteroidy) konieczne jest zapewnienie odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D (odpowiednio 1000 - 1500 mg/dobę i 400 - 800 j.m./dobę). Stosowanie u dzieci: Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania u dzieci nie zostały ustalone, dlatego nie zaleca się stosowania u dzieci. Stosowanie u osób w podeszłym wieku: Nie obserwowano różnic w bezpieczeństwie i skuteczności stosowania alendronianu u osób w podeszłym wieku w porównaniu z osobami młodszymi, nie można jednak wykluczyć większej wrażliwości tych pacjentów na lek. Działania niepożądane: Podczas badań klinicznych oraz po wprowadzeniu alendronianu do lecznictwa opisano następujące objawy niepożądane: Często: ból głowy, ból brzucha, dyspepsja, zaparcie, biegunka, oddawanie gazów, owrzodzenie przełyku, dysfagia, wzdęcia, zarzucanie treści pokarmowej do przełyku, ból mięśniowo-kostny (kości, mięsni lub stawów); Niezbyt często: nudności, wymioty, zapalenie błony śluzowej żołądka, zapalenie przełyku, nadżerki w przełyku, smoliste stolce, wysypka, świąd, rumień; Rzadko: reakcje nadwrażliwości, w tym pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy, objawowa hipokalcemia, często związana z czynnikami predysponującymi, zapalenie błony naczyniowej oka, zapalenie twardówki, zapalenie nadtwardówki, zwężenie przełyku, owrzodzenie błony śluzowej jamy ustnej i gardła, perforacje, choroba wrzodowa żołądka i/lub dwunastnicy, krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, wysypka z nadwrażliwością na światło, martwica kości szczęki - u leczonych bisfofonianami (zwykle jest związana z ekstrakcją zęba i/lub miejscową infekcją; rak, chemioterapia, radioterapia, glikokortykosteroidy, niewłaściwa higiena jamy ustnej są uważane za czynniki wysokiego ryzyka), ciężkie bóle mięśniowo-kostne, przemijające objawy jak w reakcji ostrej fazy (bóle mięśniowe, złe samopoczucie i rzadko gorączka) zazwyczaj związane z początkiem leczenia. Bardzo rzadko, łącznie z pojedynczymi przypadkami: pojedyncze przypadki ciężkich reakcji skórnych, w tym zespół Stevens-Johnsona i toksyczno-rozpływna martwica naskórka. Wyniki badań laboratoryjnych: W badaniach klinicznych obserwowano bezobjawowe, łagodne i przemijające zmniejszenie stężenia wapnia i fosforanów w surowicy. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10817 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728, Warszawa; tel.: +48 22 364 61 00; fax: +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. Cena urzędowa detaliczna leku wynosi: 31,01 zł. Maksymalna kwota dopłaty pacjenta wynosi: 17,42 zł. OPRYSZCZKA_OSTEAMAX.indd 6 19-12-08 10:56:43 205x297_D P W ce mam y ols ie roczn u. * . zïa mañ b.k.k My tam siÚ nie ïamiemy OSTEMAX 70 comfort (Acidum alendronicum) Skïad. Jedna tabletka zawiera 70 mg alendronianu sodu. Wskazania: Leczenie osteoporozy u kobiet po menopauzie, w celu zmniejszenia ryzyka zïamañ, w tym zïamañ kompresyjnych trzonów krÚgów i koĂci udowej. Leczenie osteoporozy u mÚĝczyzn, w celu zapobiegania zïamaniom krÚgów i szyjki koĂci udowej. Dawkowanie i sposób podawania: DoroĂli: Doustnie: 1 tabletka 70 mg raz w tygodniu. Preparat naleĝy przyjmowaÊ przynajmniej na póï godziny przed pierwszym posiïkiem, napojem, a takĝe przed przyjÚciem innych leków, popġajÈc szklankÈ przegotowanej wody. Inne napoje (równieĝ woda mineralna), ĝywnoĂÊ i leki zmniejszajÈ wchïanianie preparatu. W celu uïatwienia przemieszczenia siÚ tabletki do ĝoïÈdka i zmniejszenia ryzyka wywoïania podraĝnieñ w przeïyku oraz dziaïañ niepoĝÈdanych naleĝy przestrzegaÊ nastÚpujÈcych zaleceñ: preparat naleĝy przyjmowaÊ rano, bezpoĂrednio po wstaniu z ïóĝka, popġajÈc peïnÈ szklankÈ przegotowanej wody; nie naleĝy tabletki ĝuÊ lub dopuĂciÊ do jej rozpuszczenia w jamie ustnej, ze wzglÚdu na moĝliwoĂÊ wystÈpienia owrzodzenia jamy ustnej i gardïa; po poïkniÚciu tabletki, nie naleĝy kïaĂÊ siÚ przez co najmniej póï godziny, do czasu pierwszego posiïku; preparatu nie naleĝy stosowaÊ wieczorem lub przed porannym wstaniem z ïóĝka. Podczas leczenia naleĝy spoĝywaÊ odpowiedniÈ iloĂÊ wapnia, a w razie niewystarczajÈcej jego podaĝy w diecie, przyjmowaÊ dodatkowo preparaty wapnia i witaminy D (szczególnie waĝne podczas leczenia glikokortykosteroidami). Wskazane jest równieĝ zaprzestanie palenia oraz regularne Êwiczenia ğzyczne. U pacjentów w podeszïym wieku oraz u pacjentów z ïagodnÈ niewydolnoĂciÈ nerek (wspóïczynnik ğltracji kïÚbuszkowej wiÚkszy niĝ 35 ml/min) nie jest konieczna zmiana dawkowania. JeĂli wspóïczynnik ğltracji kïÚbuszkowej jest < niĝ 35 ml/min, nie zaleca siÚ stosowania preparatu. W razie pominiÚcia dawki naleĝy przyjÈÊ tabletkÚ nastÚpnego dnia. Nie naleĝy przyjmowaÊ 2 tabletek w jednym dniu. NastÚpnie powróciÊ do ustalonego schematu przyjmowania leku. Przeciwwskazania: NieprawidïowoĂci budowy oraz choroby przeïyku powodujÈce opóěnienie jego opróĝniania, takie jak zwÚĝenie lub achalazja. NiemoĝnoĂÊ utrzymania pozycji stojÈcej lub siedzÈcej, przez minimum 30 minut. NadwraĝliwoĂÊ na alendronian lub inny skïadnik preparatu. Hipokalcemia. Specjalne ostrzeĝenia i zalecane Ărodki ostroĝnoĂci: Alendronian moĝe powodowaÊ podraĝnienie bïony Ăluzowej przeïyku. Lek powinien byÊ ostroĝnie stosowany u pacjentów z czynnymi chorobami górnego odcinka przewodu pokarmowego, jak dysfagia, choroby przeïyku, zapalenie ĝoïÈdka, dwunastnicy, choroba wrzodowa, u osób, u których wystÈpiïy w ostatnim roku wrzód trawienny, czynne krwawienie z przewodu pokarmowego, zabieg chirurgiczny górnego odcinka przewodu pokarmowego (nie dotyczy plastyki oděwiernika). Pacjentom leczonym alendronianem naleĝy zwróciÊ uwagÚ na objawy, które mogÈ wskazywaÊ na reakcje ze strony przeïyku, takie jak zapalenie, owrzodzenie lub nadĝerki. Niekiedy mogÈ mieÊ one ciÚĝki przebieg i wymagaÊ hospitalizacji. Pacjenci powinni przerwaÊ leczenie i zwróciÊ siÚ do lekarza w przypadku pojawienia siÚ trudnoĂci lub bólu podczas przeïykania, bólów zamostkowych oraz wystÈpienia i nasilenia zgagi. Pacjenci powinni przestrzegaÊ sposobu przyjmowania leku, który pozwala na zmniejszenie ryzyka wystÈpienia powikïañ ze strony przeïyku. Waĝne jest przekazanie wszystkich zaleceñ dotyczÈcych przyjmowania leku i sprawdzenie czy pacjent je zrozumiaï. Naleĝy wziÈÊ pod uwagÚ równieĝ inne przyczyny osteoporozy poza niedoborem estrogenów i wiekiem. Przed rozpoczÚciem leczenia naleĝy caïkowicie wyrównaÊ zaburzenia gospodarki wapniowej. Naleĝy leczyÊ równieĝ inne zaburzenia przemiany mineralnej (takie jak niedobór witaminy D i niedoczynnoĂÊ przytarczyc). Podczas leczenia pacjentów z tymi zaburzeniami, naleĝy monitorowaÊ stÚĝenie wapnia w surowicy oraz objawy hipokalcemii. Podczas leczenia alendronianem moĝe wystÈpiÊ niewielkie bezobjawowe zmniejszenie stÚĝenia wapnia i fosforanów w osoczu. Donoszono o wystÚpowaniu hipokalcemii objawowej, niekiedy o ciÚĝkim przebiegu, najczÚĂciej u pacjentów predysponowanych (np. z niedoczynnoĂciÈ przytarczyc, niedoborem witaminy D, zïym wchïanianiem wapnia). Podczas leczenia alendronianem (szczególnie waĝne u pacjentów przyjmujÈcych glikokortykosteroidy) konieczne jest zapewnienie odpowiedniej iloĂci wapnia i witaminy D (odpowiednio 1000 - 1500 mg/dobÚ i 400 - 800 j.m./dobÚ). Stosowanie u dzieci: Bezpieczeñstwo i skutecznoĂÊ stosowania u dzieci nie zostaïy ustalone. Stosowanie u osób w podeszïym wieku: Nie obserwowano róĝnic w bezpieczeñstwie i skutecznoĂci stosowania alendronianu u osób w podeszïym wieku w porównaniu z osobami mïodszymi, nie moĝna jednak wykluczyÊ wiÚkszej wraĝliwoĂci tych pacjentów na lek. Dziaïania niepoĝÈdane: Opisane dziaïania niepoĝÈdane u kobiet po menopauzie, które przyjmowaïy alendronian miaïy zwykle charakter ïagodny i nie wymagaïy odstawienia leku. Byïy to: bóle brzucha, objawy dyspeptyczne, kwaĂne odbġania, nudnoĂci, zaparcia, biegunka, wzdÚcia, owrzodzenie przeïyku, dysfagia, oddawanie gazów, zapalenie ĝoïÈdka, bóle miÚĂniowo-szkieletowe, bóle gïowy. Po wprowadzeniu alendronianu do lecznictwa opisano nastÚpujÈce objawy niepoĝÈdane: zarzucanie treĂci ĝoïÈdkowej do przeïyku, bóle stawów; wymioty, zapalenie bïony Ăluzowej ĝoïÈdka i przeïyku, nadĝerki i owrzodzenie przeïyku, smoliste stolce; wysypka, rumieñ i ĂwiÈd. Rzadkie: reakcje nadwraĝliwoĂci, w tym pokrzywka i obrzÚk naczynioruchowy, przemġajÈce objawy zwiÈzane z rozpoczÚciem leczenia takie jak: ból miÚĂniowy, zïe samopoczucie i gorÈczka, wysypka z nadwraĝliwoĂciÈ na Ăwiatïo, objawowa hipokalcemia wystÚpujÈca najczÚĂciej u osób predysponowanych; zwÚĝenie przeïyku, owrzodzenie jamy ustnej i gardïa, perforacje, owrzodzenie i krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego; zapalenie bïony naczyniowej oka, zapalenie twardówki. W pojedynczych przypadkach: powaĝne reakcje skórne, w tym zespóï Stevensa-Johnsona i martwica toksyczno- rozpïywnÈ naskórka. W badaniach klinicznych obserwowano bezobjawowe, ïagodne i przemġajÈce zmniejszenie stÚĝenia wapnia i fosforanów w surowicy. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10817 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728, Warszawa; tel.: +48 22 364 61 00; fax: +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek dostÚpny na receptÚ. Cena urzÚdowa detaliczna leku wynosi: 31,01 zï. Maksymalna kwota dopïaty pacjenta wynosi: 17,43 zï. *Lorenc R.S., Olszyñski W.P. „Osteoporoza. Poradnik dla lekarzy” Wydanie II zaktualizowane, Warszawa 20066 Styczeń 2009 205x297_Dziadek_Ostemax_a.indd 1 7 OPRYSZCZKA_OSTEAMAX.indd WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL OST/218/08-2008 fot. 123RF 30 000 33 2008-12-08 19-12-0812:31:47 10:56:44 – Zdaje się, że moja Nadia nie pozna dziś swojej mamy... – żartowała pani Inga Walecka, farmaceutka z Torunia, przeglądając się w lustrze tuż po naszej sesji. Z tonu jej głosu i uśmiechu, który zagościł na jej twarzy, wywnioskowaliśmy, że udział w metamorfozie sprawił jej wielką przyjemność. – Jestem gotowa na metamorfozę! – przyznała dziarsko zaraz po wejściu do salonu pani Inga. Nie tracąc czasu, nasi styliści wzięli się ostro do pracy. Szanowne Panie! Po krótkiej rozmowie z naszą modelką, styliści stwierdzili, że idealnym kolorem włosów dla pani Ingi będzie ciemny blond, z delikatnymi refleksami. 34 META FARMAC.indd 2 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL Już piętnaście Czytelniczek „Farmacji Praktycznej” wzięło udział w naszych Metamorfozach. Promienny uśmiech, który pojawiał się na ich twarzach tuż po zakończonej sesji, świadczył o tym, że nasi specjaliści od urody stanęli na wysokości zadania. Również i Wy możecie powiedzieć sobie: „Czas na zmianę!”. Nasi styliści są do Waszej dyspozycji. Aby wziąć udział w kolejnej edycji naszych sesji, wystarczy wejść na stronę: www.farmacjapraktyczna.pl i za jej pośrednictwem wysłać do nas maila, koniecznie z załączonym swoim zdjęciem. Serdecznie zapraszamy! Styczeń 2009 19-12-08 10:58:22 fot. Rafał Olejnik P ani Inga jest absolwentką łódzkiej farmacji. Po studiach pracowała m.in. w Piotrkowie Trybunalskim i Pabianicach. Ale na naszą sesję przyjechała z Torunia, gdzie od dziewięciu miesięcy kieruje Apteką św. Faustyny. Jak mówi, zawsze pragnęła pomagać ludziom. – Jako dziecko chciałam być lekarzem, ale w liceum zdecydowałam, że pójdę jednak na studia farmaceutyczne – wspomina pani Inga, tłumacząc, że w szkole zawsze lubiła chemię i przedmioty ścisłe. Pradziadek pani Ingi wraz ze swą żoną prowadził apteki w Sandomierzu i Pabianicach. Na pytanie, czy będzie chciała zaszczepić rodzinne tradycję swej córce, pani Inga przyznaje, że nie będzie namawiać córki, by poszła w jej zawodowe ślady. Ale będzie szczęśliwa, jeśli Nadia zdecyduje się na studia farmaceutyczne. – Na razie najbardziej interesują ją komputery. Niedawno przez tę jej pasję musieliśmy wzywać do naszej apteki informatyka, który spędził przeszło 4 godziny na naprawianiu systemu – opowiada śmiejąc się pani Inga. Podczas gdy nam czas upływał miło na wesołych pogawędkach, nasi styliści rozpoczęli prace nad nowym wizerunkiem naszej przepięknej modelki. Efekt okazał się wprost fantastyczny, co zresztą zakomunikowała nam na koniec wyraźnie zadowolona pani Inga. Za pomoc w zorganizowaniu sesji dziękujemy pracownikom Salonu Urody PRIMA, al. Niepodległości 121/123 (Mokotów, Metro Racławicka), tel. 022-409-49-49. jest PIĘKNE ŻYCIE Zawsze chciałam pomagać ludziom Makijaż dobrano pod kątem karnacji, usposobienia i aparycji pani Ingi. stylizaJeszcze tylko modna styliza cja fryzury i do dzieła mogła przystąpić wizażystka, zaczynając makijaż od nałożenia bazy i podkładu. fot. Rafał Olejnik Za pomoc w zorganizowaniu sesji dziękujemy pracownikom Salonu Urody PRIMA, al. Niepodległości 121/123 (Mokotów, Metro Racławicka), tel. 022-409-49-49. Odżywka, którą zastosowano tuż przed nałożeniem farby, sprawiła, że włosy stały się miłe w dotyku i odzyskały blask. Nowa, modna fryzura i subtelny makijaż wyraźnie przypadły do gustu naszej uroczej modelce, wprawiając ją w doskonały nastrój. Styczeń 2009 META FARMAC.indd 3 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 35 19-12-08 10:58:30 KUCHNIA.indd 2 Herbaty czerwone zajmują pośrednie miejsce między niepoddaną procesowi fermentacji zieloną herbatą, a zupełnie sfermentowaną czarną. W Polsce występują najczęściej pod dwiema postaciami – pochodzącej z chińskiej prowincji Yunnan, starożytnej odmiany Pu-erh oraz liczącej sobie 400 lat Oolong. W swojej ojczyźnie Pu-erh znana jest już od 17 stuleci. Była niegdyś napojem należnym wyłącznie cesarzowi. Kara śmierci, grożąca każdemu, kto bez zgody władcy ośmielił się go skosztować, okryła tę herbatę aurą niezwykłości. Dynastia Tang zazdrośnie strzegła Pu-erh, znając jej doskonałe walory smakowe i właściwości lecznicze. Delikatny korzenny smak i bogaty aromat to charakterystyczny wyróżnik tej odmiany. Bez trudu odnajdziemy także mieszanki zawierające liście jaśminu czy suszone owoce. Napar zaleca się spożywać po posiłkach, z racji jego wpływu na metabolizm. Niezwykłą skuteczność Pu-erh w zwalczaniu nadwagi udowodnili Francuzi. Podczas badań przeprowadzonych w Paryskiej klinice okazało się, że 88 proc. pacjentów regularnie pijących ten napój straciło w przeciągu miesiąca od 3,2 do 10,8 kg! Czerwona herbata to również doskonały środek wspomagający pracę wątroby. Poprawia WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL jej funkcjonowanie, osłania i pomaga w regeneracji. Pozwala organizmowi szybciej pozbyć się alkoholu, mówi się też o pozytywnym wpływie „cesarskiego eliksiru” na samopoczucie oraz o jego skuteczności w walce z depresją. Receptura, według której chińscy mistrzowie przygotowywali liście tej herbaty, przez niemal dwa milenia okryta była tajemnicą. Do dziś istnieje zaledwie garstka producentów zajmujących się jej wyrobem, co sprawia, że nie jest ona dostępna tak łatwo jak inne gatunki herbat. Niestety, jej ekskluzywność sprawia, że łatwo jest dać się oszukać, nabywając produkt o zupełnie innym smaku i jakości. Prawdziwy Pu-erh pakowany jest w Chinach. W Polsce najczęściej spotykane są mieszanki zawierające liście zebrane od pięciu do ośmiu lat temu. Jeśli na opakowaniu nie znaj- duje się informacja dotycząca rocznika, warto zapytać o niego sprzedawcę. Liście powinny być aromatyczne, matowe i kruche, lecz nie pokruszone. Gotowy, ciemnoczerwony wywar musi być zawsze przejrzysty, zaś charakterystyczny aromat powinien utrzymywać się przez cały czas, bez względu na długość parzenia. Chińczycy wzbraniają się przed słodzeniem czerwonych herbat. W sukurs przychodzi im nauka, potwierdzając, że biały cukier eliminuje wiele dobroczynnych efektów, które wywołuje ich spożywanie. Zamiast słodzić, lepiej skorzystać z naturalnych cukrów zawartych w owocach. Zaleca się wypijanie filiżanki, lub dwóch po posiłku i kilku w ciągu dnia. fot. 123RF jest PIĘKNE ŻYCIE 36 Czerwona herbata S – eliksir godny cesarza A opracował: Kamil Matysik, Kraina Herbaty.pl Styczeń 2009 19-12-08 16:33:22 Smak Albionu fot. 123RF Czasy, gdy na hasło „kuchnia angielska” smakoszom cierpła skóra, odchodzą do lamusa. Pora zapomnieć o sosie miętowym, wątrobiano-cebulowych ciastkach, rybie w pulchnej panierce i frytkach z octem. Na Wyspach jada się coraz smaczniej i wykwintniej, choć jest to przede wszystkim zasługa kolonialnej przeszłości Zjednoczonego Królestwa. JAGNIĘCINA W ORZECHACH, Z CUKINIĄ I JARMUŻEM Składniki: 4 żeberka jagnięce, 1 cukinia, 100 g jarmużu (albo innej kapusty), 2 łyżeczki świeżego koperku, oliwa z oliwek, sól, pieprz, 1 łyżka miodu, sok z 1/4 cytryny, szczypta słodkiej papryki, 1 łyżka orzeszków pistacjowych. Przygotowanie: Mięso zamarynować (marynata: 1 łyżka miodu, pół szklanki wina, 3 łyżki oliwy z oliwek, pokrojony ząbek czosnku, 1 łyżka koperku, 5 łyżek sosu sojowego, 6 goździków, sól, pieprz) i zostawić w lodówce na 8 godz. Mięso piec w piekarniku (180 st. C) pod przykryciem – godzinę na każdej stronie. Pokrojoną cukinię umaczać w oliwie i smażyć na patelni. Doprawić solą i pieprzem. Sos powstały przy pieczeniu żeberek doprawić oliwą, sokiem z cytryny, miodem, papryką i koperkiem. Pokrojony jarmuż zblanszować w osolonej wodzie. Odsączyć, doprawić solą, pieprzem i oliwą. Na cukinię i jarmuż ułożyć żeberka. Całość podlać sosem i posypać orzechami. CIASTO CYTRYNOWE Składniki: 150 g masła, 200 g brązowego cukru, 3 jajka i 1 żółtko, 4 cytryny, 300 g mąki, 2 łyżeczki proszku do pieczenia, 1 łyżeczka sody oczyszczonej, szczypta soli. Polewa: 2 łyżki brązowego cukru, sok z 1/2 cytryny, 1 łyżka „lemon curd”. Przygotowanie: Utrzeć masło z cukrem. Ubić jaja, żółtko i wlać powoli do masła z cukrem. Dodać skórkę i sok z cytryny. Całość wymieszać z mąką, proszkiem do pieczenia i sodą. Ciasto przelać do formy wyłożonej papierem do pieczenia i piec pół godz. w 180 st. C. Polewa: wymieszać cukier z sokiem z cytryny, polać po cieście, posmarować „lemon curd” i posypać cukrem. Styczeń 2009 KUCHNIA.indd 3 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 37 19-12-08 16:33:24 Narciarstwo biegowe pomaga poprawić sylwetkę, wyrabia kondycję, jest dobrym sposobem na spędzenie czasu na łonie natury. Wymarzonym miejscem na uprawianie go są Mazury. PIŁAWKI dziennikarka Valkea Media jez. Fałtyjanki Mi ło B ieg lub spacer na nartach jest wspaniałym i niedrogim sportem zimowym. Przygodę z biegówkami można zacząć w każdym wieku, wystarczy trochę zapału i około 100 złotych w kieszeni. Bliżej mu do turystyki, niż sportu – można go uprawiać wszędzie tam, gdzie znajdzie się choć odrobina śniegu pod nartą. Ostróda – Piławki 8km, 14 km m ły n jez. Drwęckie jez. Pauzeńskie Mo rą g OSTRÓDA szlak pieszy niebieski 8 km szlak pieszy zielony 14 km kolej główne drogi Świetną zaprawą i przygotowaniem do uprawiania narciarstwa biegowego są zwykłe, regularne spacery, marszobiegi, czy też – dla bardziej wtajemniczonych – bardzo popularny obecnie trening Nordic Walking. Kiedy po pierwszych nartospacerach wzrośnie apetyt na biegówki, możemy przymierzyć się do ZACZYNAMY ROZGRZEWKĄ kupna własnego sprzętu. 38 NARTY.indd 2 Rozpoczynamy od rozgrzania stawów skokowych, wykonując po 20 kółeczek opartymi na palcach stopami. Później lekko obciążamy stopę i wykonujemy kilkanaście kółeczek piętą – popracują śródstopie i łydka. Wreszcie stajemy z ugiętymi kolanami, przyciskamy je lekko dłońmi do siebie i robimy po kilkanaście obrotów w jedną i drugą stronę. Następnie stajemy w rozkroku na usztywnionych nogach i robimy krążenia biodrami – najpierw duże, a potem coraz mniejsze. Później przychodzi pora na skręty tułowia wokół wyprostowanego kręgosłupa i wymachy ramion. Jest wiele innych ćwiczeń, które możemy zastosować. Ważne, by rozgrzewać kolejno stopy – biodra – barki i by ćwiczenia potrwały co najmniej 10 min. WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL Sprzęt i technika Zdaniem Krzysztofa Mielczarka, właściciela Ośrodka Narciarstwa Biegowego „Nibork”, pasjonata i popularyzatora tego sportu, początkujący biegacz nie musi zastanawiać się nad wyborem markowego sprzętu, czy klasyfikacją nart. – Wystarczy poszukać na aukcjach internetowych używanych nart biegowych. Ważne, by ich długość była dostosowana do wzrostu, a ń u Tor Olsztyn Warszawa Po prostu biegnij! Pierwsze kroki na biegówkach warto rozpocząć od wypadu na Mazury. Tutaj znajdziemy miejsca, w których można wypożyczyć sprzęt (koszt od 20 do 35 złotych za dzień) i pod fachowym okiem instruktora wyruszyć na oznakowane i przygotowane trasy. Bieganie na nartach nie jest trudne, nie wymaga też skomplikowanych technik i zawrotnej szybkości. Zaletą tego sportu jest jego znikoma urazowość, podczas biegu pracują wszystkie mięśnie, a stawy są mało obciążone. SZLAKI OKOLIC OSTRÓDY pasujące do nich buty we właściwym rozmiarze. Nie ma sensu inwestować w markowy sprzęt – twierdzi pan Krzysztof. Skompletowanie takiego zestawu podstawowego to koszt stu kilku złotych, nowe narty z wiązaniami, butami i kijkami to wydatek rzędu 600-700 złotych. – Bieganie na nartach początkowo niczym nie różni się od normalnego spaceru – mówi Krzysztof Mielczanek. – Kiedy już nabierzemy wprawy i doświadczenia, wtedy można kupić lepsze narty, wybrać odpowiednią technikę, zastanowić się nad producentem. Podawanie laikowi skomplikowanych oznaczeń, rodzajów desek, wzorów na długość, twardość i ciężar może go tylko odstraszyć. W biegówkach nie chodzi o super sprzęt i szpanerski kombinezon. To sport dostępny dla każdego, niezależnie od wieku, kondycji i funduszy. Technikę też się wypracowuje z czasem, dla jednych „łyżwa” będzie odpowiedniejsza, inni wybiorą klasyczne narty biegowe, Styczeń 2009 19-12-08 16:35:54 Fot : Archiwum Stowarzyszenia ZLOT MONIKA ADAMUS Łu kt a jest PIĘKNE ŻYCIE Narty biegowe tylko na Mazurach! Fot : Archiwum Stowarzyszenia ZLOT n Wyjątkową gratką jest udział w organizowanym nieopodal Ostródy Rekreacyjnym Narciarskim Biegu Sasinów (28 lutego 2009), którego trasa wiedzie duktami otaczającymi Dylewską Górę – największe wzniesienie Warmii i Mazur. Organizatorzy zapewniają zawodnikom biegówki wraz z butami i kijkami a jeszcze inni „śladówki”. Ale wcześniej warto wszystkiego spróbować, inwestując niewielkie pieniądze w najprostsze, popularne modele. Początkującym narciarzom poleca się sprzęt przeznaczony do stylu klasycznego. Taka technika jest najbardziej naturalna, zbliżona do zwykłego chodzenia. Polega na naprzemiennej pracy rąk i nóg prawej i lewej strony ciała z równoległym prowadzeniem nart. Podstawą biegania jest utrzymanie właściwego, równego rytmu i równowagi. Jaki sprzęt wybrać? ■ Długość „desek” do celów turystycznych i rekreacyjnych dobiera się w ten sposób, że dzioby pionowo ustawionych nart powinny sięgać do nadgarstka wyciągniętej w górę ręki. ■ Buty do biegówek dobieramy do rodzaju nart i stylu jazdy. Muszą być przede wszystkim wygodne i ciepłe, ważne żeby miały usztywnienie w kostkach. Nie mogą być zbyt małe, ani za duże, bo będziemy w nich człapać. Przy niskich temperaturach warto używać nakładek ocieplających. ■ Bieganie nie wymaga szczególnego ubioru, niepotrzebny jest kombinezon narciarski, ani specjalna bielizna. Obędziemy się bez drogich akcesoriów i gadżetów. – Ubieramy się jak na zimowy spacer do lasu, można roczne gospodarstwa agroturystyczne, biegać nawet w dżinsach – podpo- w których znajdziemy zakwaterowawiada pan Krzysztof. – Bo początku- nie odpowiadające zasobności portfela jący biegacz nie pędzi. Raczej idzie (już od 25 zł za nocleg). W niektórych lub szura nogami, czasem podbiegnie. gminach działają ośrodki, wokół któWażne, żeby kostium był wygodny rych wytyczono trasy dla narciarzy – dodaje. Ubrania powinny „oddy- biegowych, można w nich wypożyczyć chać”, pamiętajmy o czapce, rękawi- sprzęt i uzyskać pomoc instruktora. cach, szaliku; przy niskich temperaturach przyda się TRASY BIEGOWE NA MAZURACH: kurtka chroniąca przed wiatrem. Okolice Mrągowa ■ Zamiast plecaka, który ● Ośrodek Narciarstwa Biegowego Nibork (położony w pobliżu wsi Sorkwity przy „przykleja” się do pleców w trasie nr 16 łączącej Olsztyn z Mrągoczasie biegu, odpowiedniejwem): 3 trasy biegowe wytyczone w sza będzie „nerka” zapinana okolicy ośrodka o długości 4 i 7 km. w pasie, do której schowamy ● Okolice Ostródy – Wzgórza Dylewskie ● Dylewo – Jezioro Francuskie – Góra baton energetyczny i picie. Pagórki zamiast gór Choć narciarstwo biegowe można uprawiać wszędzie, Mazury wydają się być idealne dla tego typu sportu. Zima bywa tu długa i śnieżna, teren zróżnicowany, gdzieniegdzie pagórkowaty, a bajkowa sceneria zaśnieżonych łąk, pól i lasów skusi niejednego miłośnika biegówek. Z noclegiem nie będzie problemów, obok hotelów i pensjonatów działają cało- Dylewska – Wysoka Wieś, dł. 9 km ● Klonowo – Jezioro Francuskie – Dylewska Góra – Wysoka Wieś lub Pietrzwałd (dwa warianty trasy) dł. 10,5 km ● Kraplewo – Dziadyk – Kaczeniec – Jezioro Francuskie, dł. 10 km ● Klonowo – Wólka Klonowska – Wysoka Wieś – Pietrzwałd, dł. 8 km ● Wygoda – Lubstynek – Zakurzewo – Grodzisko nad Gizelą – Wygoda, dł. 11 km, Noclegi ● Zagroda Nibork: www.nibork.pl ● Stara Szkoła: www.dylewska.pl ● Kalinówka: www.wzgorza-dylewskie.pl ● Dylewska Ostoja: www.dylewskaostoja.pl ● Pałac w Klonowie: www.klonowo.pl ● Hotel SPA Dr Irena Eris: www.hotelspa.pl Styczeń 2009 NARTY.indd 3 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 39 19-12-08 16:35:54 KULTURA.indd 16 Uważana za ideał kobiecej wrażliwości i literackiej subtelności. Odeszła w młodym wieku, mając zaledwie 32 lata. Mimo choroby i nieprzychylności losu potrafiła jednak brać z życia garściami, czyniąc je ekscytującą i wysmakowaną podróżą. „Opowieść dla przyjaciela” to wspaniała i wzruszająca książka autobiograficzna. Powinni po nią sięgnąć ci, którzy Poświatowskiej dotąd nie czytali albo nie zdążyli się rozsmakować w jej poezji. Książka, która została napisana w formie wyznania do konkretnej osoby, w gruncie rzeczy wydaje się być listem do czytelników. Miłość i śmierć Halina Poświatowska przyszła na świat 9 maja 1935 r. w Częstochowie, jako Helena Myga. Okupację spędziła w swym rodzinnym mieście. To właśnie w trakcie wyzwalania miasta zachorowała na anginę, co stało się przyczyną zapalenia stawów, a w konsekwencji powstania wady serca. Z powodu ciężkiej choroby większość swojego życia spędziła w szpitalach i sanatoriach. W 1953 r., podczas pobytu w sanatorium w Kudowie, Halina poznała studenta łódzkiej Filmówki, malarza Adolfa Poświatowskiego, również nieuleczalnie chorego na serce. Rok później wyszła za niego za mąż. Po dwóch latach, 23 marca 1956 r., Adolf zmarł nagle w Hotelu Europejskim w Krakowie. W tym samym roku, zimą, poetka zadebiutowała na łamach „Gazety Częstochowskiej” wierszami „Szczęście” i „Człowiek z Annapurny”, zaś w styczniu 1957 r. opublikowała kilka wierszy w krakowskiej „Zebrze” oraz „Kierunkach”. Choroba i śmierć męża naznaczyły całą późniejszą twórczość Poświatowskiej. Głównymi motywami jej poezji są WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL „Opowieść dla przyjaciela”, Halina Poświatowska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008 r. przeplatające się miłość i śmierć. Poświatowska ubolewała nad kruchością życia, z którego starała się jednak zawsze czerpać pełnymi garściami, a także nad niedoskonałością i ułomnością ludzkiego ciała. Bezpruderyjnie wkraczała w związki z mężczyznami, angażowała się w liczne romanse, co znalazło swoje odbicie w jej wierszach. Przyznawała się w nich do tego, o czym wiele kobiet lęka się nawet marzyć, pokazywała siebie, jako osobę odrzuconą, nieustannie jednak dążącą do osiągnięcia szczęścia. Twórczość Poświatowskiej to filozoficzne studium natury ludzkiej, kobiety pragnącej miłości, uwikłanej w cierpienie, stojącej w obliczu nieuchronności i śmierci. Eksplozja uczuć „Opowieść dla przyjaciela” została napisana w formie wyznania do bezimiennej persony, ale jest też bardzo osobistym listem do czytelnika. To książka o pasji i afirmacji życia, które jest najwyższym dobrem pomimo bólu i cierpienia. Stanowi ona klucz do interpretacji wciąż na nowo odkrywanej, wstrząsającej liryki, która nieustannie fascy- nuje, momentami jednak szokuje bezwzględnością i brutalnością. Kolejom losu artystki przyglądamy się przez „zapłakane” szyby, ponieważ jak żadna inna poetka Poświatowska potrafi stworzyć melancholijny, sentymentalny nastrój. „(...) Mogę patrzeć na drzewa chwiejące się na wietrze, do moich oczu dobiega daleki błysk latarni. Słyszę szum spienionej wody i czuję, jak w mojej piersi delikatnie uderza najczulszy z wszystkich odmierzających czas instrumentów – serce”. Poświatowska mówi do czytelnika poprzez swoją chorobę. Opowiada o przyjaźni, skrajnie niesentymentalnej miłości, podróży do Stanów Zjednoczonych, przy okazji „zaczarowując” chwile. Powraca do czasów dzieciństwa, początków choroby. Wie, jakim darem jest obecność jej matki – Stanisławy Mygowej, która jak nikt inny potrafiła duchowo wesprzeć córkę w kolejnych chwilach załamań. Sporo w książce patosu, ale nie przeszkadza on w utożsamianiu się z sytuacją liryczną przedstawioną w utworze. „Opowieść dla przyjaciela” to literatura mądra i przejmująca, bo prezentująca egzystencjalny dramat pisarki, boleśnie doświadczonej przez los. Prawdziwe świadectwo życia wymykającego się swoimi kolorami, zapachem i smakiem. Słowem, lektura obowiązkowa dla tych, dla których los okazał się nieco mniej łaskawy. Amelia Makowska ! Osoby, które wejdą na stronę www.farmacjapraktyczna.pl i za jej pośrednictwem przyślą do nas maila z hasłem: POŚWIATOWSKA, mają szansę dostać książkę w prezencie. „Księżna” – reż. Saul Dibb. Występują: Keira Knightley, Ralph Fiennes, Charlotte Rampling, Hayley Atwell, Dominic Cooper, Simon McBurney, Aidan McArdle. Dystrybucja: Best Film CO Premiera: 9.01.2009 FILM KSIĄŻKA jest PIĘKNE ŻYCIE 40 Nierozważna i nieromantyczna Miłość nieje Przodkini księżnej Diany wiodła ekstrawaganckie i rozwiązłe życie, pełne politycznych i miłosnych intryg. Wpływy i znajomości w kręgach angielskiej socjety nie uchroniły jej jednak przed nieszczęściem... „Księżna”, produkcja przygotowana z wielkim rozmachem, została oparta na prawdziwych wydarzeniach. Ukazuje historię Georiany Cavendish (z domu Spencer, z którego wywodziła się także „królowa ludzkich serc” – Księżna Diana), niezwykle urodziwej arystokratki, która w wieku 17 lat została księżną Devonshire. Przyczynkiem do powstania filmu była biografia napisana przez Amandę Foreman, która w 1997 r. zdobyła nagrodę Whitebread, w kategorii Najlepsza Biografia i przez wiele miesięcy utrzymywała się na liście bestsellerów. Gorzki smak życia XVIII-wieczna Anglia. Młodziutka Georgiana (w tej roli Keira Knightley), wyróżniająca się spośród tłumu rówie- Styczeń 2009 19-12-08 11:02:22 śnic, Devon Persp człow nym społec Georg zakoc Greya kratka pacji, smak nieuda notory zdrad. arenie wanie i polit szczęś Georg się cię mienie spraw w ogro jej zam W hist motyw liwie p płacąc Bez fa Trudn cje mi zaryso NOWOŚCI ŻYCIE Dla Czytelników MUZYKA ● Jazz i pop w damskim wydaniu jest PIĘKNE Płyta „Rendezvous Jazz Woman” to smakowity kąsek zarówno dla wytrawnych miłośników jazzu, jak i wielbicieli nieco bardziej popularnych dźwięków. Na składance znalazły się utwory uznanych w świecie kobiet śpiewających jazz oraz pop-jazz, czyli Cassandry Wilson, Chiary Civello, Julie London, Eliane Elias, Caroline Henderson i Karrin Allyson. Ich zmysłowa, przepełniona intymnością muzyka z dwupłytowego albumu uwodzi już od pierwszych dźwięków. „Rendezvous Jazz Woman”, różni wykonawcy, Magnetic Records 2008. Osoby, które wejdą na stronę www.farmacjapraktyczna.pl i za jej pośrednictwem przyślą do nas maila z hasłem: JAZZ, mają szansę dostać płytę CD w prezencie. ! l Dibb. nightley, rlotte well, mon cArdle. lm CO 9 KSIĄŻKI ● Lecznicza moc natury ść niejedno ma imię śnic, zwraca uwagę księcia Devonshire (Ralph Fiennes). Perspektywa małżeństwa z człowiekiem szalenie zamożnym i możliwość awansu społecznego sprawiają, że Georgiana odrzuca uczucie zakochanego w niej Charlesa Greya. Wyzwolona arystokratka, prekursorka emancypacji, szybko poznaje gorzki smak życia – jej związek jest nieudany, książę Devonshire notorycznie dopuszcza się zdrad. Sukcesy odnoszone na arenie publicznej, zaangażowanie w działania społeczne i polityczne też nie dają jej szczęścia. Wymarzone przez Georgianę przywileje okazują się ciężkim do zniesienia brzemieniem. Osobiste porażki sprawiają, że zaczyna popadać w ogromne długi powodowane jej zamiłowaniem do hazardu. W historii księżnej pojawia się motyw kobiety, która rozpaczliwie próbuje odnaleźć siebie, płacąc za to wysoką cenę. Bez fajerwerków Trudne i niejednoznaczne relacje między bohaterami historii zarysowane są w filmie po mistrzowsku. Jest to zasługa nie tylko scenarzystów, ale samych aktorów. I Knightley, i Finnes stworzyli postaci wyraziste, nietuzinkowe, a sama historia ma wymiar ponadczasowy. Reżyserowi zależało na stonowaniu strony wizualnej obrazu i zbliżeniu się do emocjonalnego sedna opowieści. Skupił się on na „podróży” Georgiany, chcąc wywołać u widza uczucie empatii wobec głównej bohaterki. Zależało mu na przedstawieniu prawdy o jednostce w skomplikowanych relacjach. Dibb musiał też sprawić, by widzowie porzucili stereotypowe myślenie o tym, jak wyglądało życie w przeszłości. Niewątpliwymi atutami filmu są przepiękne angielskie pejzaże, wysmakowana scenografia i zachwycające stroje aktorów. „Księżna” to obraz pozbawiony fajerwerków i rutynowej emfazy. W gronie kostiumowych dramatów, jakie powstały ostatnimi laty, zasługuje na miejsce na najwyższej półce. Amelia Makowska Od wieków ludzie, szukając sposobów na zwalczenie rozmaitych dolegliwości, zwracali się ku naturze i jej darom. Tworzyli magiczne, ziołowe specyfiki. I wcale nie musiały być one niesmaczne. Dowodem na to jest zbiór przepisów zebranych przez Barbarę Jakimowicz-Klein w książeczce „Wina i nalewki lecznicze”, w której oprócz propozycji uzdrawiających trunków autorka przedstawia receptury na olejowe i octowe maceraty – pyszny dodatek do potraw. „Wina i nalewki lecznicze”, Barbara Jakimowicz-Klein, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 2006 r. Osoby, które wejdą na stronę www.farmacjapraktyczna.pl i za jej pośrednictwem przyślą do nas maila z hasłem: NALEWKI, mają szansę dostać książkę w prezencie. ! ROZWIĄZANIE KONKURSÓW Z NR 10 (16) „FARMACJI PRAKTYCZNEJ” – NAGRODY OTRZYMUJĄ: ● książkę ,,Niczego nie żałuję” (hasło EDITH): Justyna Ziemlewicz, Agnieszka Chałada, Edyta Milewska, Małgorzata Szwedo, Karolina Jamrozik. ● płytę ,,Świat się pomylił” Patrycji Markowskiej (hasło PATRYCJA): Joanna Hawełka-Kucharczyk, Anna Brygoła-Pęczek, Aleksandra Sekuła, Justyna Orłowska, Mati Stachowiak. JESZCZE WIĘCEJ KONKURSÓW ZNAJDĄ PAŃSTWO NA STRONIE: WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL Styczeń 2009 KULTURA.indd 17 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL 41 19-12-08 11:02:24 KRZYŻÓWKA Rozwiązaniem krzyżówki z numeru 10 (16) ,,Farmacji Praktycznej” jest hasło: OBIECUJĘ ŻE NIE BĘDZIE BOLAŁO. Zestawy kosmetyków z serii AA THERAPY OLIWKOWA otrzymują: Barbara Karabin, Elżbieta Radziemska, Dorota Tarasiuk, Małgorzata Kucewicz, Grażyna Mnich, Ewa Sękowska, Teresa Biela, Katarzyna Plicuta, Anna Żołnierek, Bronisław Mucha. 10 Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 27 28 11 12 13 14 15 29 30 31 32 33 16 34 17 18 19 35 36 37 20 21 22 23 24 25 26 Wśród osób, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, rozlosujemy nagrody: 10 zestawów kosmetyków z serii PHARMACERIS ufundowanych przez Firmę Laboratorium Kosmetyczne Dr Irena Eris. Rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 31 stycznia 2009 r. na adres: Valkea Media S.A. ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa, z dopiskiem: „Farmacja Praktyczna” lub na adres e-mail: [email protected] IMIĘ I nAzWISKo: ................................................................................................................ DoKŁADny ADrES: ................................................................................................................ ................................................................................................................ DAtA I PoDPIS: ................................................................................................................ Wyrażam zgodę na przetwarzanie w celach marketingowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul. Bobrowiecka 6, danych osobowych podanych na kuponie (podstawa prawna - Ustawa z 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych). 42 KRZYZOWKA.indd 16 WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL Styczeń 2009 19-12-08 11:03:21 Rozwiązaniem krzyżówki z numeru 10 (16) ,,Farmacji Praktycznej” jest hasło: OBIECUJĘ ŻE NIE BĘDZIE BOLAŁO. Zestawy kosmetyków z serii AA THERAPY OLIWKOWA otrzymują: Barbara Karabin, Elżbieta Radziemska, Dorota Tarasiuk, Małgorzata Kucewicz, Grażyna Mnich, Ewa Sękowska, Teresa Biela, Katarzyna Plicuta, Anna Żołnierek, Bronisław Mucha. 19-12-08 11:03:21 KRZYZOWKA.indd 17 KRZYZOWKA.indd 18 19-12-08 11:03:32