szótár 1 - Lengyelország magyarul
Transkrypt
szótár 1 - Lengyelország magyarul
Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 P 5369 pp. – panowie, państwo – urak, uraim PPGA (ang. Plastic Pin Grid Array) [wersja obudowy mikroprocesorów przeznaczona do montażu w podstawce Socket 370, stosowana w procesorach Celeron opartych na rdzeniu Mendocino - 66 MHz FSB: 300, 333, 366, 400, 433, 466, 500, 533 MHz. Z obudowy tej korzystały także procesory VIA Cyrix III oparte na Samuel2 taktowane zegarami od 600 do 700Mhz.] – PPGA (Plastic Pin Grid Array) [1. A régebbi Socket 7-foglalatba illeszkedő Pentium MMX, valamint a Socket 370-es foglalatba illeszkedő Pentium Celeron és Pentium III-as processzorok tokozása. 2. Processzor foglalat típusa (lásd CPU foglalat).] ppik (podpułkownik) – alez. (alezredes) PPP (ang. Point to Point Protocol) - (protokół "punkt z punktem" komunikacji między dwoma stacjami) [1. jest protokołem warstwy łącza używanym przy połączeniach między dwoma węzłami sieci (m.in. we wdzwanianych połączeniach modemowych). PPP może być również skonfigurowany na interfejsie szeregowym asynchronicznym i synchronicznym. Służy również do prostego zestawiania tuneli. PPP jest stosowany w technologii WAN. Z protokołem tym wiąże się uwierzytelnianie PAP lub CHAP. Preferowany jest CHAP, ponieważ w przeciwieństwie do PAP jest uznawany za bezpieczniejszy (używa MD5). Zazwyczaj występuje w dwóch odmianach: PPPoE oraz PPPoA, w zależności od zastosowanej enkapsulacji. PPP tworzy dwie podwarstwy w warstwie łącza danych w modelu OSI: Link Control Protocol i Network Control Protocol. Do pierwszej podwarstwy można zaliczyć np. autoryzację, a druga odpowiada za komunikację z warstwą sieciową. 2. Jest najnowszym protokołem ramkowania pakietów, który umożliwia korzystanie z samo konfigurowalnych, pełnodupleksowych, dwukierunkowych połączeń równorzędnych z dużą liczbą hostów.] – PPP, Point To Point Protocol 'POP3' –protokoll (ponttól pontig protokoll) [1. Angol kifejezés, jelentése: ponttólpontig/kétpontú protokoll. A kapcsolt vonali Internet elérést megvalósító protokollok egyike. Ha a PPP segítségével egy nagysebességű modemmel felszerelt számítógép a telefonvonalon keresztül egy Internetre kapcsolt gazdagépre csatlakozik, akkor az Internetrõl úgy látszik, mintha a modemes gép is a gazdagéphelyi hálózatára lenne csatlakozva. Így létrejön egy ideiglenes, de közvetlen Internet kapcsolat. Ekkor a kapcsolt vonali szolgáltatást igénybe vevõ számítógép is IP-címet kap, és nem csak egyszerû terminálként üzemelhet, hanem a kapcsolat idejére gazdagéppé válik. Ennek eredményeképpen ez a számítógép is futtathat kliens alkalmazásokat (például levelezõprogramokat). A Serial Line Interface Protocol-lal ellentétben a PPP adattömörítést és hibajavítást is biztosít, aminek eredményeképpen a kapcsolat megbízhatósága és gyorsasága jelentõsen megnő. 2. (Point-to-Point Protocol = kétpontú protokoll) a SLIP-nél korszerűbb protokoll ideiglenes, de "teljes jogú" Internet kapcsolat létesítésére telefonhálózatról dialup módon csatlakozó számítógépről; a PPP segítségével állandó IP címmel nem rendelkező PC-ken is futtathatók (grafikus) Internet kliensek; ma már szinte minden ISP nyújt ilyen lehetőséget az előfizetőinek. A kapcsolt vonali Internet elérést megvalósító protokollok egyike. Ha a PPP segítségével egy nagysebességű modemmel felszerelt számítógép a telefonvonalon keresztül egy Internetre kapcsolt gazdagépre csatlakozik, akkor az Internetről úgy látszik, mintha a modemes gép is a gazdagéphelyi hálózatára lenne csatlakozva. Így létrejön egy ideiglenes, de közvetlen Internet kapcsolat. Ekkor a kapcsolt vonali szolgáltatást igénybe vevő számítógép is IP-címet kap, és nem csak egyszerű terminálként üzemelhet, hanem a kapcsolat idejére gazdagéppé válik. Ennek eredményeképpen ez a számítógép is futtathat kliens alkalmazásokat (például levelezőprogramokat). A Serial Line Interface Protocol-lal ellentétben a PPP adattömörítést és hibajavítást is biztosít, aminek eredményeképpen a kapcsolat megbízhatósága és gyorsasága jelentősen megnő. 3. egy viszonylag új protokoll a client-alapú Internet szolgáltatások (pl. a Gopher) telefonhálózatról való közvetlen használatára, nyilvános dial-up szolgáltatás igénybevétele nélkül; 4. egyike azoknak a kommunikációs protokolloknak, amelynek segítségével személyi számítógépünket hagyományos telefonvonalon keresztül, modem segítségével az Internetre csatlakoztathatjuk és amelynek segítségével TCP/IP kapcsolatot hozhatunk létre; levelező programok protokollja; régebbi protokollok Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5370 ugyanerre a feladatra: POP, SLIP, CSLIP, stb.; [a Web-alapú postafiókszolgáltatások a fentiektől eltérően a HTTP Web-protokoll szerint működnek (Web-based e-mail)]] ppr (podporucznik) – alhdgy (alhadnagy) PPS (jeden z sygnałów precyzyjne lokalizacji transmitowanych z systemu GPS) – (kat.: technika) PPS Precise Positioning Service (pontos,-katonai célú- helymeghatározó szolgáltatás) PPTP (Point-to-Point Tunneling Protocol) (protokół tunelowania punktowego) [Pozwala na utworzenie wirtualnego łącza klient-serwer, tunelowanego w sieci IP. Tunelowanie umożliwia klientom korzystanie z sieci WAN jak z sieci prywatnej.] – PPTP (Point-to-Point Tunneling Protocol) [A PPTP egy VPN bújtatóprotokoll. A PPTP a Point-to-Point protokoll (PPP) kibővítése, és a PPP hitelesítési, tömörítési és titkosítási mechanizmusainak előnyeit ötvözi. A PPTP telepítése a TCP/IP protokollal történik. Alapértelmezés szerint az Útválasztás és távelérés szolgáltatás öt PPTP-porthoz van konfigurálva. A PPTP-portok számának növeléséről további információt a PPTPvagy L2TP-portok hozzáadása című részben olvashat. A PPTP-portokon az Útválasztás és távelérési kiszolgáló – telepítővarázsló segítségével engedélyezhetők a bejövő távelérési és igény szerint tárcsázó útválasztásos kapcsolatok. Ha a varázsló futtatása után a PPTP-portokon engedélyezni szeretné az útválasztást, tekintse át az Útválasztás engedélyezése a portokon című témakört.] PR rating (znany także jako wskaźnik PR i wskaźnik PR-rating) [system opracowany przez firmę AMD w połowie lat dziewięćdziesiątych jako metoda służąca do porównywania ich własnych procesorów, zgodnych z modelem programowym IA-32, z procesorami x86 Intela. Litery PR oznaczają "Performance Rating" – "wskaźnik wydajności", choć wiele osób omyłkowo uważało, że znaczyły one "Pentium Rating" ("wskaźnik Pentium"), jako że "PR rating" był najczęściej używany do porównań z procesorami Pentium produkowanymi przez Intel.] – P-rating Performance Rating (teljesitményminősités) praatom [teoretyczny zaczątek wszechświata mający skupiać w sobie całą materię i przestrzeń przed momentem Wielkiego Wybuchu (Big Bang)] – ősatom [A kozmológiában az ősrobbanás (vagy „Nagy - Wersja 01 01 2017 Bumm”, angolul „Big Bang”) egy olyan tudományos elmélet, mely szerint a világegyetem egy rendkívül sűrű, meleg (vagy hideg és nagy energiasűrűségű) állapotból fejlődött ki nagyjából 13,7 milliárd évvel ezelőtt. Az elméletet Georges Henri Joseph Édouard Lemaître (1894-1966) belga pap, a Louvain-i Római Katolikus Egyetem fizika és csillagászat tanára dolgozta ki először 1931-ben „ősatom” név alatt.] prababcia [matka babki albo dziadka, ascendentka (antenatka, krewna po linii wstępnej) trzeciego stopnia, a często także: protoplastka; prababka] – dédnagymama, dédanya; (biz.) dédi prababka [1. matka babki lub dziadka; 2. kobieta żyjąca w poprzedniej epoce] – dédanya, ükanya, ősanya; (biz.) dédi prabyt [byt niemający początku, poprzedzający byt realny, rzeczywisty] – (bölcs) ősállapot praca [1. celowa działalność człowieka zmierzająca do wytworzenia określonych dóbr materialnych lub kulturalnych; 2. wytwór takiej działalności, zwłaszcza w dziedzinie nauki lub kultury; 3. zajęcie, zatrudnienie jako źródło zarobku; też: instytucja, w której się pracuje zarobkowo; 4. funkcjonowanie organizmu, narządu lub urządzenia; 5. wielkość fizyczna określająca ilość energii potrzebnej do przemieszczenia ciała materialnego w przestrzeni, równa iloczynowi wartości siły działającej na to ciało przez wartość przebytej przez nie drogi] – munka, munkálat; dolog; munka, dolgozat; foglalkozás; (fiz.) munka [Fizikai értelemben akkor történik munkavégzés, ha az erők hatására valamilyen test elmozdul, az eredő irányába. Annál nagyobb a munka, minél nagyobb az elmozdulás, és minél nagyobb az elmozdító eredő. A munka az eredő és az eredő irányába eső elmozdulás szorzata. Jele: W. Mértékegysége: J (Joule – olvasd „zsúl”). Típusa: skalár. W=Fxs. (vektorok skalárszorzata). 1J=1N*1m=1kg*m2/s2.] praca [chrześcijaństwo nie jest dla leniów. Praca fizyczna jest bardzo ceniona. Ci, co pracują przy głoszeniu Ewangelii, godni są podwójnej czci. Kto nie chce pracować, ten także me nie jeść. Paweł głosił Ewangelię i pracował rękoma. Bóg Ojciec pracuje i pracuje także Chrystus.] – munka [A Biblia megbecsüli a munkát (Zsolt 128,2; Péld 21,25; 1Thessz 4,11); a munkásokat törvény védelmezte (5Móz 24,14); Isten teremtő művét a Biblia Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5371 munkának nevezi (1Móz 2,2); a fáradságos munka a bűneset utáni átok következménye (1Móz 3,17-19).] praca absorbuje kogo – a munka teljesen igénybe vesz vkit praca abstrakcyjna – absztrakt munka; (közgazdaság) az áru értékét alkotó munka elvonatkoztatva annak konkrét megnyilvánulási formájától praca administracyjna – igazgatási munka, közigazgatási munka; adminisztrációs munka praca agitatorska – propaganda munka praca akordowa – akkordmunka praca badawcza – kutatómunka praca biurowa – hivatali munka praca chałupnicza – háziipari munka praca ciągła – folyamatos munka praca ciężka – nehéz munka praca dla społeczeństwa – társadalmi munka praca dniówkowa – napszám-munka, napszámosmunka [a bérmunka egy fajtája, amelynél a munkában töltött napot (félnapot) veszik alapegységnek és ezt fizetik] praca dobrze idzie – jól megy a munka praca dobrze płatna – jól fizetett munka praca dobrze wykonana – jól végzett munka praca dodatkowa – többletmunka, túlmunka praca dołowa – földalatti munka praca domowa [materiał zadany uczniom do nauczenia się]; prace domowe – házi v. otthoni munka; házimunka; házi feladat, lecke praca dorażna – sürgős munka praca dorywcza – alkalmi munka praca doświadczalna – kísérleti munka praca drukowana – nyomtatott mű praca dwuzmianowa – kétműszakos munka praca dyplomowa – szakdolgozat, diplomamunka praca eksploracyjna – kutatómunka praca fachowa – szakmunka praca fizyczna – fizikai munka, testi munka praca główna – főmunka praca gospodarcza – gazdasági munka praca habilitacyjna – habilitációs munka praca herkulesowa – emberfeletti, herkulesi munka praca ideologiczna – ideológiai munka praca idzie – megy a munka praca idzie dobrze – a munka jól megy praca jednozmianowa – egyműszakos munka praca kadrowa – kádermunka praca kameralna – irodai v. belső munka praca kierownicza – irányító munka - Wersja 01 01 2017 praca klasowa [zob. klasówka] – dolgozat, dolgozatban elvégzendő munka praca klauzurowa [daw. egzamin pisemny odbywający się pod ścisłą kontrolą i w zamkniętej sali] – klauzúrás, klauzuramunka praca kobieca – női munka, nőmunka praca konkretna – konkrét munka praca konkursowa – pályamű, pályamunka praca kwalifikowana – kvalifikált munka praca literacka, prace literackie – irodalmi tevékenység praca ludzka – emberi munka praca ładunkowa – rakodási munka praca magisterska – magiszteri munka v. dolgozat v. értekezés; szakdolgozat praca maszynowa – gépi munka praca mechaniczna [praca wykonywana za pomocą maszyn i urządzeń mechanicznych] – gépies munka praca na akord – szakmánymunka praca na cele społeczne – javító-nevelő munka praca na czarno – feketemunka praca na pół etatu – félmunkaidő praca na roli – mezei munka praca na trzy zmiany – háromműszakos munka praca nadgodzinowa – túlórázás, túlmunka praca nadliczbowa – túlórai munka, túlmunka praca najemna – bérmunka; napszámosmunka [Karol Marks. Praca najemna i kapitał. Napisane: grudzień 1847] praca nakładcza [wytwarzanie czegoś na zlecenie i rachunek nakładcy, z surowców zleceniodawcy, we własnym pomieszczeniu i za pomocą własnych narzędzi] – kiadói munka praca naukowa – tudományos munka praca naukowo-badawcza – tudományos kutatómunka praca nie hańbi – (közm.) a munka nem szégyen praca niebezpieczna – veszélyes munka praca nieprodukcyjna [praca nietworząca bezpośrednio dochodu narodowego, obejmująca działalność oświatową, kulturalną, ochronę zdrowia itp.] – nem produktív v. improduktív v. haszontalan muna praca niewolnicza – rabszolgamunka praca niezbędna – szükséges munka praca nocna – éjszakai munka praca odpowiednia – vkinek való, testre szabott munka praca odrobkowa – ledolgozott munka Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5372 praca organiczna, praca u podstaw [hasła pozytywistów polskich po powstaniu styczniowym, wzywające do obrony bytu narodowego nie przez walkę zbrojną, lecz przez rozwój gospodarki i oświaty] – szerves munka praca organizacyjna – szervezőmunka praca oświatowa – nevelőmunka praca pańszczyźniana – jobbágymunka praca a. robota partyjna – pártmunka praca pisemna pod nadzorem – (na uczelni) zárthelyi, zárthelyi dolgozat (zh) praca planowa – tervmunka; tervszerű munka praca polityczna – politikai munka praca politycznowychowawcza – politikai nevelőmunka praca pozadomowa – házonkívüli munka praca pozagodzinowa – túlórai munka praca pożyteczna – hasznos munka praca produkcyjna [praca, której celem jest wykorzystanie zasobów przyrody oraz wytworzenie dóbr materialnych] – produktív v. termelőmunka; termékeny v. hasznos munka praca prosta – egyszerű munka praca przygotowawcza – előkészítő munka; (bány) elővájás praca przymusowa – kényszermunka praca reżyserska – rendezői munka praca ręczna – kézimunka; kétkezi munka; kézmű praca rzemieślnicza – kisipari munka praca sezonowa – szezonális munka praca seminaryjna – szemináriumi dolgozat praca socjalna [działalność mająca na celu pomoc osobom i grupom społecznym w zaspokajaniu ich potrzeb] – szociális munka praca społeczna [praca dla dobra ogółu, wykonywana bezpłatnie poza zajęciami zawodowymi] – társadalmi munka praca społecznie niezbędna – társadalmilag szükséges munka praca społecznie użyteczna – társadalmilag hasznos munka praca sysyfowa – sziszifuszi munka praca szkodliwa dla zdrowia – egészségre ártalmas munka praca szturmowa – rohammunka praca szwankuje – a munka sántikál praca ściśle naukowa – szigorúan tudományos mű praca ta obejmuje szeroki wachlarz zagadnień – ez a munka a kérdések széles területét öleli fel praca terminowa – határidős munka - Wersja 01 01 2017 praca trenerski – edzői munka praca twórcza – alkotómunka praca umysłu, praca umysłowa [aktywność mózgu człowieka] – szellemi munka praca uwieńczona pomyślnym wynikiem – a munkát kedvező eredmény koszorúzta praca w godzinach nadliczbowych – különmunka praca w niepełnym wymiarze godzin – részmunkaidő praca w zaplaczu – a hátországban végzett munka praca wre – lázas munka folyik praca wstępna – előmunkálat praca wydajna – termékeny munka praca wymagająca kwalifikacji – szakképzettséget igénylő munka praca wyobraźni – szellemi munka praca z konieczności – szükségmunka praca zabijająca – emberölő munka praca zakipiała – (átv.) forrt a munka, lázas munka folyt praca zarobkowa – keresőmunka praca zbiorowa – kollektív munka praca zespołowa – együttes, testületi, kollektív munka; brigádmunka, csoportmunka praca zlecona [praca powierzona komuś do wykonania w domu, poza godzinami służbowymi, wynagradzana oddzielnie] – megbízott v. megbízásos munka; megrendelt v. megbízásból vállalt munka praca źle płatna – rosszul fizetett munka praca źle wykonana – selejt, selejtek; rossz munka, rosszul végzett munka praca źródłowa [praca oparta na źródłach naukowych] – forrásmunka, forrásmű praca żywa – élőmunka prace [ogół czynności wykonywanych przez grupę ludzi realizujących wspólnie jakieś zadanie] – munkák, munkálatok prace bilansowe – mérlegmunkák prace instalacyjne – szerelési munkálatok prace inwestycyjne – beruházási munkák prace językowe – nyelvészeti munkák v. tanulmányok prace ludoznawcze – etnográfiai, néprajzi munkák prace naprawcze – javító-szerelő, javítási munkák prace restauratorskie – helyreállítási munkák prace ręczne [przedmiot w szkole obejmujący zajęcia praktyczne z zakresu szycia, prac stolarskich itp.] – kézimunka prace sezonowe – idénymunka [prace sezonowe niemcy a. prace sezonowe w Niemczech: német idénymunkák, idénymunka Németországban; prace sezonowe za granicą: külföldi idénymunka] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5373 prace torowe – pályamunkák prace wykończeniowe – befejezési munkálatok; belső munkálatok prace wykopaliskowe – ásatások, ásatási munkálatok prace wykopaliskowe na terenie Starego Rynku – ásatások az Ó-piactér területén prace zdobnicze [sposób wycinania materiału włókienniczego w taki sposób, aby jego krawędzie tworzyły ząbki które służą do zakończenia powstawania frędzli. P.z. są wykonywane za pomocą nożyczek, lub – jako część procesu przemysłowego – na specjalnej maszynie lub przyrządzie.] – cakkos szél [A kelme szélének - megfelelő vágószerszám segítségével olyan kialakítása, amely fűrészfogazathoz hasonló cakkozást készít és ezzel csökkenti a kelme szélének fejtődési hajlamát. Szegetlen széleknél alkalmazzák (pl. szalagok végén vagy mintavágatokon).] prace ziemne [zob. roboty ziemne] – földmunka v. földmunkák prace zlecone – rábízott munka pracobiorca [osoba zatrudniona przez pracodawcę na określonych umową warunkach] – munkavállaló pracobiorca zagraniczny – külföldi munkavállaló pracochłonność [ilość czasu zużytego na wykonanie jednostki wyrobu, operacji, zespołu czynności. Odwrotność indywidualnej wydajności pracy.] – munkaigényesség, fáradságosság pracochłonność produkcji – a termelés munkaigényessége pracochłonny, -a, -e [wymagający dużego nakładu pracy] – munkaigényes, munkaigényű pracochłonne roboty – munkaigényes folyamatok pracoholik [człowiek odczuwający nieustanną potrzebę wytężonej pracy], pracoholiczka – munkamániás (ffi/nő) pracoholizm [uzależnienie od pracy polegające na poświęcaniu jej nadmiernie dużo czasu kosztem wypoczynku, życia osobistego itp.] – munkamánia pracodawca [osoba lub instytucja zatrudniająca kogoś na określonych umową warunkach], pracodawczyni – alkalmazó, munkaadó, munkáltató (ffi/nő) pracogodzina [godzina pracy jednej osoby] – munkaóra pracomiejsce (miejsce pracy) – munkahely pracować (pracuję, pracujesz, , -je, -ją) [1. wykonywać czynności mające na celu realizację jakichś zadań lub zamierzeń; - Wersja 01 01 2017 2. zajmować się czymś zawodowo; 3. o częściach ciała, urządzeniu itp.: być w ruchu, spełniać określone funkcje; 4. o konstrukcji, elementach budowlanych itp.: ulegać odkształceniu pod wpływem działających na nie sił] – dolgozni (dolgozom, dolgozol, dolgozik /-nak); megdolgozni; munkálkodni, munkát végezni; (biz) melózni pracować aż do rana – reggelig dolgozni pracować bezinteresownie – önzetlenül, édek v. haszon nélkül, ingyen dolgozni pracować chałupniczo – bedolgozni pracować ciężko – nehezen, keményen dolgozni pracować czas pracy – ledolgozza a munkaidejét pracować po godzinach pracy – túlórázni pracować dzielnie – derekasan dolgozni pracować ekonomicznie – gazdaságosan dolgozni pracować fachowo – szakszerűen dolgozni pracować fizycznie – fizikai v. testi munkát végezni pracować głową – fejjel v. ésszel dolgozni pracować jak koń – (úgy) dolgozni, mint egy ló pracować jak wół – dolgozik, mint egy állat v. ló v. gép pracować jako – dolgozik, mint…; dolgozni vkiként pracować jako redaktor – szerkesztőként dolgozni pracować językiem – jár a szája pracować kolektywnie – kollektíven dolgozni pracować na akord – akkordban dolgozni (darabbérben dolgozik), akkordmunkát végezni; szakmányban dolgozni pracować na cały etat – főállásban dolgozni pracować na chleb – a megélhetésért dolgozni; kenyeret keresni pracować na czarno – feketén dolgozni pracować na dwie zmiany – két műszakban dolgozni pracować na kawałek chleba – a mindennapi kenyérért dolgozni pracować na kolei – a vasútnál dolgozni pracować na komputerze – számítógéppel dolgozni; számítógépezni pracować na łyżkę strawy – egy kanál levesért dolgozni pracować na niwie literatury – az irodalom területén működni pracować na polu czego – vminek a területén dolgozni; vmilyen területen dolgozni pracować na polu naukowym – tudományos területen dolgozni pracować na pół etatu – félállásban dolgozni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5374 pracować na prowizję – jutalékra dolgozni pracować na roli – földet művelni pracować na różne zmiany – váltott műszakban dolgozni pracować na trzy zmiany – három műszakban dolgozni pracować na własny rachunek – saját számlájára dolgozik pracować na wyprzódki – versenymunkát végezni; versenyt dolgozni pracować na życie – megkeresni a megélhetéshez valót pracować nad czymś – dolgozni vmin pracować nad dokończeniem dzieła – a mű befejezésén dolgozni pracować nad sobą – tanulni; műveli magát pracować nidbale – felületesen dolgozni pracować nielegalne – illegálisan dolgozni pracować od świtu do nocy – reggeltől estig dolgozni pracować pilnie – igyekvően v. szorgalmasan dolgozni pracować pod czyimś kierownictwem – vki irányítása mellett dolgozni pracować stale – állandóan dolgozni pracować strannie – igyekvően dolgozni pracować sumiennie – lelkiismeretesen dolgozni pracować umysłowo – szellemi munkát végezni pracować w ambasadzie – a nagykövetségen dolgozni pracować w biurze – hivatalban v. irodában dolgozni pracować w domu – otthon dolgozni pracować w dyplomacji – diplomáciai szolgálatot teljesíteni; külügyi szolgálatban lenni pracować w fabryce, biurze – gyárban, irodában dolgozni pracować w filmie – fizmezni pracować w godzinach nadliczbowych – túlórázni pracować w jakim resorcie – vmilyen ügykörben dolgozni pracować w ogrodzie – kertészkedni pracować w oparciu o metodę – vmilyen módszerrel dolgozni pracować w pocie czoła – verejtékezve dolgozni; arca verejtékével dolgozik; homloka verejtékével dolgozik pracować w radio – rádiónál dolgozni pracować w służbie dyplomatycznej – diplomáciai szolgálatban dolgozni pracować wytrwale – kitartóan dolgozni pracować z dobrym wynikiem – jó eredménnyel dolgozni - Wersja 01 01 2017 pracować z zamiłowaniem – kedvvel dolgozni pracować z zapałem – szenvedélyesen v. szenvedéllyel dolgozni pracować za (kogo) – dolgozni (vki) helyett; dolgozni vkiért pracować za darmo – ingyen dolgozni pracować za darmochę – (dawno) robotolni; potyára, ingyen v. potyán dolgozni; „leimolni”, ingyenmunkát végezni pracować za trzech – három helyett dolgozni pracował owocnie – gyümölcsözően dolgozott pracował po osiem godzin dzienne – napi nyolc órát v. nyolc óra hosszat dolgozott pracował ponad normę – normán felül dolgozott pracowałem w nie zakłóconym przez nie spokoju – semmitől meg nem zavart nyugalomban dolgoztam pracuje dosyć dobrze – elég jól dolgozik pracuje jak automat – dolgozik, mint az automata; dolgozik mint a gép pracuje jak mu dogodnie – kénye-kedve v. tetszése szerint dolgozni pracuje jak wół – dolgozik, mint a marha; úgy dolgozik, mint egy ökör v. ló pracuje tam od stycznia – január óta ott dolgozik pracuje w biurze – hivatalban dolgozik pracuje w dziedzinie literatury – az irodalom terén működni pracuję – dolgozom pracuję na niwie kultury – a kultúra területén dolgozom pracuję w fabryce (biurze) – gyárban (hivatalban) dolgozom pracuję w biurze (w fabryce, w zakładzie) – irodában (gyárban, üzemben) dolgozom pracuję ile mogę – annyit dolgozom, amennyit csak tudok v. bírok pracuję w dyrekcji generalnej MÁV-u – a MÁV Vezérigazgatóságán dolgozom pracowicie – serényen, dolgosan pracowitość – szorgalom, serénység pracowity, -a, -e [1. pracujący chętnie i dużo; 2. wypełniony pracą; 3. wykonany z wielkim nakładem pracy] – serény, szorgalmas, szorgos; dolgos, munkaszerető, igyekvő, munkás; gondos, körültekintő, alapos pracowity człowiek – szorgalmas ember pracownia [1. pomieszczenie, w którym pracuje malarz, rzeźbiarz, pisarz itp.; 2. odpowiednio urządzone pomieszczenie do prowadzenia badań i doświadczeń; 3. sala szkolna wyposażona w urządzenia potrzebne do nauki jakiegoś przedmiotu; 4. zakład rzemieślniczy usługowy lub Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5375 produkcyjny] – (warsztat) műhely, munkahely; (pokój) dolgozószoba; (artysty) műterem pracownia artystyczna – műterem pracownia bielizny – fehérneműkészítő (üzem) pracownia biologiczna – biológiaszertár pracownia botanyczna – növénytani intézet pracownia chemiczna – kémiaszertár pracownica domowa – háztartási alkalmazott pracownia emailerska – zománcozó műhely pracownia fizyczna – fizikaszertár pracownia garbarska – tímárműhely; cserzőműhely pracownia krawiecka – szabóműhely pracownia malarska – festőműhely v. műterem pracownia mody – divatműhely pracownia naukowa – laboratórium pracownica [kobieta zatrudniona w jakimś zakładzie pracy, pracująca za określoną pensję ustaloną w umowie o pracy]; pracowniczka – dolgozó nő pracownica biurowa – ügyintézőnő pracownica fizyczna – fizikai dolgozó v. fizikai munkát végző nő pracownica rachuby płac – bérelszámoló (nő) pracownicy łąkowi – mezei munkások pracownicy nie uprzedzeni o masówce – a dolgozókat nem értesítették előre a tömeggyűlésről pracowniczka [kobieta zatrudniona w jakimś zakładzie pracy, pracująca za określoną pensję ustaloną w umowie o pracy; pracownica] – dolgozó nő, női dolgozó; munkásnő, női alkalmazott pracowniczka umysłowa – (női) szellemi dolgozó pracowniczy, -a, -e [przeznaczony dla pracownika lub pracownicy, pracowniczki (np. płace pracownicze, urlop pracowniczy) albo w jakiś inny sposób związany z nimi lub ich obowiązkami] – munka-; dolgozóipracownik (prac.) [1. osoba zatrudniona w jakimś zakładzie pracy; 2. termin prawniczy, który w prawie polskim został zdefiniowany w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (art. 2). Oznacza osobę fizyczną zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Tym samym ustawodawca zdefiniował pojęcie pracownika poprzez wskazanie aktów kreujących stosunek pracy, a także zespół cech, które warunkują istnienie stosunku pracy (art. - Wersja 01 01 2017 22 kp)] – dolgozó (dolg.), munkás, alkalmazott pracownik administracyjny – adminisztratív dolgozó pracownik biblioteczny – könyvtári dolgozó pracownik biurowy – adminisztrátor, ügyintéző pracownik browarniany – sörgyári munkás pracownik dający sobie radę z pracą – munkabíó dolgozó pracownik dążący do celu – célorientált dolgozó pracownik dokowy – dokkmunkás pracownik fizyczny – fizikai dolgozó; fizikai v. testi munkás pracownik kontraktowy – szerződéses alkalmazott v. dolgozó pracownik gospodarczy – gazdasági dolgozó pracownik handlu – kereskedelmi dolgozó pracownik hotelu – szállodai alkalmazott pracownik kontraktowy w brytyjskiej firmie budowlanej – szerződéses munkás a brit építőcégben pracownik księgarski – könyvkereskedelmi dolgozó pracownik księgowości – könyvelési dolgozó pracownik lubiący wyzwania – kihívásokat kedvelő dolgozó pracownik łatwo nawiązujący kontakty – jó kapcsolatokat teremtő dolgozó pracownik majątkowo odpowiedzialny – vagyonilag felelős dolgozó pracownik materialnie odpowiedzialny – anyagilag felelős dolgozó pracownik na polu kultury – kultúrmunkás pracownik najemny – bérmunkás pracownik naukowy – tudományos dolgozó pracownik niewykwalifikowany – nem kvalifikált dolgozó; segédmunkás pracownik nie oswojony z językiem węgierskim – a dolgozó nem jártas a magyar nyelvben pracownik nieetatowy – külső munkatárs pracownik niekwalifikowany – segédmunkás pracownik o zdolnościach przywódczych – vezetőnek alkalmas dolgozó pracownik oddany pracy – munkaszerető dolgozó pracownik obsługujący maszynę – gépkezelő pracownik państwowy – közalkalmazott; állami dolgozó pracownik pełnozatrudniony – teljes munkaidős dolgozó pracownik produkcyjny – termelési dolgozó pracownik poczty, pracowniczka poczty – postai alkalmazott (ffi/nő) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5376 pracownik podejmujący odpowiedzialność – felelősséget vállaló dolgozó pracownik portowy – kikötőmunkás pracownik prywatny – magánalkalmazott pracownik rachuby płac – bérelszámoló pracownik rztelny, godny zaufania – megbízható dolgozó pracownik samodzielny – önálló dolgozó pracownik serwisu sprzętu komputerowego – számítógép karbantartó pracownik sezonowy – idénymunkás pracownik służby odśnieżania – hólapátoló, hómunkás pracownik stacji benzynowej – benzinkútkezelő, benzinkutas pracownik stały – állandó dolgozó pracownik strający się – törekvő dolgozó pracownik transportowy – szállítómunkás pracownik umysłowy – szellemi v. értelmiségi dolgozó v. munkás pracownik wykształcony fachowo – szakszerűen képzett munkás pracownik wykwalifikowany – kvalifikált dolgozó; szakmunkás pracownik zakładu a. zakładowy – üzemi munkás Practical Extraction and Report Language {rzecz.}; praktyczny język wydobywania i raportów {m.} [komp.] [zł.] – Perl (Practical Extraction and Report Language) [1. fejlett parancsnyelv (leginkább Unix gépeken) scriptek írásához; gyakran alkalmazzák Web szolgáltatások kiegészítéseként, a HTTP szerverek CGI felületét kihasználva (pl. interaktív feladatokhoz); a Perl scriptek a szerveren futnak, szemben a kliens oldalon végrehajtásra kerülő JavaScript utasításokkal. 2. A Perl egy programozási nyelv; első verzióját 1991-ben készítette el Larry Wall, a NASA támogatásával. A nyelvet elsősorban szöveg feldolgozásra fejlesztették ki. A Perl nagyon rugalmas szintaktikával rendelkezik, praktikus és gyakorlatias megoldásokkal szolgál, mint ahogyan a neve is mutatja: "Practical Extraction and Report Language". A Perlnek szinte az összes operációs rendszer (Linux, Unix, OS/2, Windows) alatt létezik átirata, ami azt jelenti, hogy készíthetőek benne platformfüggetlen programok. A Perl legújabb verziói már támogatják az objektumorientált és moduláris programozási technikákat. Bővebb leírás magyarul itt található: http://www.brodyajka.sulinet.hu/_no/sl/fr/per/perl.htm. 3. fejlett parancsnyelv (leginkább Unix - Wersja 01 01 2017 gépeken) scriptek írásához; gyakran alkalmazzák Web szolgáltatások kiegészítéseként, a HTTP szerverek CGI felületét kihasználva (pl. interaktív feladatokhoz).] pracujący1, -a, -e – dolgozó pracująca inteligencja – dolgozó értelmiség pracujące chłopstwo – (dawno) dolgozó parasztság pracujący2 – dolgozó pracuś [pot. człowiek bardzo pilny w pracy] – dolgos, szorgos, szorgoska, szorgalmas pracy się nie lękam – a munkától nem félek v. nem ijedek meg praczka [kobieta trudniąca się praniem bielizny] – mosónő praczłowieczy [praludzki, odnoszący się do praczłowieka (np. praczłowiecza forma ewolucji), związany w jakiś sposób z praczłowiekiem] – ősemberi praczłowiek [człowiek pierwotny, żyjący w dawnych epokach geologicznych] – ősember praludzie [forma liczby mnogiej rzeczownika praczłowiek] – ősemberek prać (piorę, pierze) [1. usuwać brud z tkanin za pomocą wody z dodatkiem środków rozpuszczających brud; 2. pot. bić kogoś mocno; 3. pot. strzelać seriami]– mosni (ruhát); elverni, elnáspángolni prać [uderzać (np. o deszczu, pociskach)] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – ütni, megütni; csapni prać bieliznę – fehérneműt mosni prać brudy – (átv.) kiteregetni a szennyest prać ubranie – ruhát mosni prać ubranie ręcznie – ruhát mosni kézzel prać ubranie w pralce – ruhát mosni mosógéppel prać się [1. być pranym; 2. pot. bić jeden drugiego; 3. pot. ostrzeliwać się wzajemnie] – mosakodni, mosatja magát; mosódni; (átv.) megütik egymást, szétlövik egymást; verekedni Prada [to nazwa włoskiego domu mody założonego w 1913 roku w Mediolanie przez Mario Prada. Na początku swej działalności dom Prada zajmował się jedynie wyrobem luksusowych skórzanych toreb.] – Prada (olasz divatház) pradawny, -a, -e [bardzo dawny] – ősi, ős, ősrégi pradawne czasy – ősidők pradolina [1. szeroka dolina powstała w wyniku erozyjnej działalności wód lodowcowych; 2. pierwotna, dawna dolina rzeki] – ősmeder Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5377 pradziad, pradziadek [1. ojciec dziadka albo babci; 2. dawny przodek] – dédnagypapa, dédapa; előd, ős, ősapa, ükapa pradziadowski, -a, -ie – ősapai pradziadkowie – dédnagyszülők pradzieje [bardzo dawne czasy; też: początek dziejów czegoś] – őstörténet pradziejowy, -a, -e – őstörténeti Praedia debent esse vicina [grunty powinny znajdować się blisko (przy służebnościach gruntowych)] – (lat.) Praedia debent esse vicina; az uralgó és szolgáló teleknek bizonyos helyi érintkezésben kell állaniok egymással; ezt fejezi ki a római szabály: praedia debent esse vicina, habár szomszédság e szónak szoros értelmbéen nem szükséges. A telki szolgalmak oszthatatlanok és az uralgó teleknek kiegészítő minőségét teszik. [Praedium dominan, uralgó telek; telki szolgalmaknál az a telek, melynek javára a szolgalom szolgál, ellentéte a Praedium serviens, a szolgalommal terhelt telek.] praejudicata [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywano wyroki sądowe, które w sprawach podobnych za wzór później służyły. Kazimierz Jagiellończyk postanowił, aby sądy wyroki swe wpisywały w jedną księgę (zwaną później dekretarzem), które potem przy sądzeniu spraw tejże natury służyć miały za prejudykata do nowych wyroków. To samo wyrzekł Zygmunt I w urządzeniu dla Prus, oświadczając, że gdy dwa wyroki w jednakowych sprawach są różne, wówczas jedna z nich niesprawiedliwie jest osądzoną. Z mocy tych ustaw o prejudykatach, sądy trzymały się zawsze swoich starszych a nie obcych wyroków, czyli prejudykatów w swoim dekretarzu zapisanych.] – (daw) precedens esetek; ún. bírósági ítéletek, amelyek hasonló esetben később mintául szolgáltak praejudicium [:Janusz Stankiewicz. Genealogia, przodkowie, forum dyskusyjne:] – (lat.) prejudícium; előítélet, elfogultság; (jog) előzményül szolgáló irányadó korábbi döntés [előzetes itélet, amelyre egy későbbi esetben hivatkozás történik; ily értelemben különösen a fő biróságok, hazánkban a m. kir. Kuriának itéletei, mint a törvénykezési gyakorlat felismerési forrásai, birnak jelentőséggel; b) hátrány, különösen jogi hátrány.] praepoka – őskor; őskorszak praepositus maior (łac.) – nagyprépost [lat. praepositus maior v. praepositus major - Wersja 01 01 2017 (praepositus: elöljáró, major: nagyobb) a káptalan vezetője, fő méltósága a magyar egyház hagyományában; másutt dékán, prépost vagy archipresbiter a neve (dignitas, oszlopos kanonok).] praepositus sacri cubiculi (łac.); marszałka dworu cesarskiego; "naczelnika świętej sypialni" – (lat. praepositus sacri cubiculi) a császári szent hálószoba őre [A császári kamarás, aki a legközelebb állt a császár személyéhez.] praesens [wym. presens] [łac., gram. czas teraźniejszy] – (lat.) praesens; (nyelvt.) az igeragozásban a jelen idő praesepium (jasełka, jasła) – (lat.) praesepium; jászol; Jézus jászolban való születésének jelenete Praesumitur ignorantia, ubi scientia non probatur. – (lat.) ˝Praesumitur ignorantia, ubi scientia non probatur.˝ (Reg. iuris. 47.) Valaminek a nem tudását tételezzük fel, ha annak jó tudása bizonyítva nincsen. praeteritum [czas przeszły] – (lat.) praeteritum; (nyelvt) az igeragozásban a múlt idő Praga (czes. Praha) [stolica i największe miasto Czech. Nazwa została wyprowadzona od słowa czeskiego "práh" które oznacza próg domu (związane jest to z legendą o Libuszy) ale także próg na rzece.] – 1. Prága [(csehül: Praha) a Cseh Köztársaság fővárosa, egyben legnagyobb települése]; 2. (Praga w Warszawie) Praga (Varsóban a Visztula jobb partján fekvő városrész) Pragmatica sanctio (Sankcja pragmatyczna) [dekret monarchy, mający moc równą mocy ustanowionego prawa. W historii miały miejsce dwie istotne sankcje pragmatyczne] – Pragmatica sanctio [(latin): ezen néven vmely nagy fontosságú államügynek végleges, a messzejövőre kiható elintézését értették, mely azután mintegy megváltoztathatatlannak tekintetett.] pragmalingwistyka [połączenie wiedzy o języku i cywilizacji, w której jest on używany] – pragmatika pragmatyczny, -a, -e [oparty na faktach, na log. związku rzeczy; rzeczowy, praktyczny; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5378 badający przyczyny i skutki wydarzeń hist., dotyczący pragmatyzmu; (sankcja pa) dawn. nienaruszalne prawa zasadnicze, regulujące ważne sprawy państwowe.] – (gör.) pragmatikus; ügyrendi, ügymeneti; rendszeres, azaz mindaz, ami a dolog rendes lefolyásának megfelel; oknyomozó (történetírás) pragmatyk [1. człowiek odznaczający się praktycznym sposobem myślenia i działania; 2. historyk przedstawiający fakty, wydarzenia historyczne w ich logicznej i przyczynowo-skutkowej zależności; 3. prawnik, specjalista w dziedzinie pragmatyki] – (gör.) pragmatikus; pragmatikus v. oknyomozó történész; pragmatikus jogász pragmatyka [1. językozn. dział semiotyki, zajmujący się problemami stosunków między znakami słownymi a osobami, które się przy ich pomocy z sobą porozumiewają; (p. służbowa) przepisy normujące prawa i obowiązki pracowników jakiejś dziedziny służby (państwowej); porządek czynności urzędowych. 2. dział językoznawstwa, którego przedmiotem są społeczne i sytuacyjne warunki funkcjonowania języka oraz cele, jakie mówiący chce osiągnąć przez użycie określonych wyrazów i wyrażeń; 2. przepisy określające prawa i obowiązki pracowników związane z wykonywaniem czynności służbowych] – (gör.) pragmatika; ügyrend, szabályzat, rendtartás; [a jelekkel és jelrendszerekkel foglalkozó koncentrált (több hagyományos ismeretterületet átfogó, iletve azok határain elhelyezkedő) tudomány, a szemiotika egyik ága, mely a jel és jelfelhasználó viszonyát, a jelek kommunikációs folyamatban való használatának kérdéseit vizsgálja.]; szolgálati szabályzat pragmatyka służbowa – szolgálati szabályzat pragmatyzm [filoz. jeden z relatywistycznych kierunków teorii poznania (USA, koniec XIX w.), odmiana utylitaryzmu, głosząca, że prawdziwość nie może być rozumiana jako zgodność z rzeczywistością, i że prawdziwe są tylko te myśli, które się sprawdzają przez swe skutki praktyczne.] – (gör.) pragmatizmus; (fil.) (W. James filozófiai rendszere) idealista filozófiai irányzat, amely az emberi cselekvések jogosultságát azok hasznosságával méri; (tud) oknyomozó történetírás pragnący, -a, -e – szomjazó; vágyó, kívánó, óhajtó; sóvár, sóvárgó - Wersja 01 01 2017 pragnący odnieść sukces – sikerorientált pragnącego napoić – megitatni a szomjazót pragnąć (pragnie) [1. bardzo czegoś chcieć; 2. pożądać kogoś; 3. chcieć powiedzieć, wyjaśnić coś istotnego] – szomjazni; szomjas; (czego) kívánni, óhajtani, áhítani, (vmit); szomjazni (vmire); vágyni, vágyakozni; áhítozni (vkire/vmire) pragną odwlec dzień klęski – el akarják odázni a vereség napját pragnąć czego – óhajtani pragnąć kogo/czego – kívánni, óhajtani vkit; vágyni vkire pragnąć kogo/czego – sóvárogni, vágyakozni (vmire) pragnąć nawiązać stosunki – a kapcsolatokat felvenni óhajtván pragnąć, wzywać śmierci – kívánni a halált pragnę, abyś… – áhítanám, ha te… pragnienie [1. uczucie suchości w jamie ustnej i przełyku doznawane wówczas, gdy się chce pić; 2. gorąca chęć, życzenie sobie czegoś] – (picia) szomjúság, szomj; (życzenie) óhaj, vágy, óhajtás, sóvárgás, vágyakozás, vágyódás; kívánság pragnienie wiedzy – tudásvágy pragnienie zemsty – bosszúvágy prahistoria (zob. prehistoria) – őstörténet; őskor praistota – őslény prajęzyk [pierwotny język jakiejś społeczności, dający początek grupie innych języków] – ősnyelv; alapnyelv prakolebka [miejsce najdawniejszego bytowania jakiegoś ludu] – régi őshaza, bölcső, bölcsője (vminek/vkinek) prakomórka [komórka w organizmie, z której tworzą się inne komórki; komórka macierzysta] – őssejt, anyasejt Prakseda [imię żeńskie pochodzenia greckiego, powstało od wyrazu praksis "działanie"] – (gör.) Prákszeda [női név] prakseologia [dziedzina badań naukowych dotyczących metod wszelkiego celowego działania ludzkiego] – praxeológia (választáselmélet) praktycyzm [ocena zjawisk i działań wg ich użyteczności; niedocenianie znaczenia teorii w praktycznej działalności] – (lat.) prakticizmus; az elméletet elhanyagoló és csak a napi gazdasági-szervező feladatokat szem előtt tartó magatartás, felfogás praktycznie – (lat.) praktice, gyakorlatilag, gyakorlatiasan, a gyakorlatban; praktikusan, célszerűen, ügyesen, hasznosan, célszerűen Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5379 praktyczność – (lat.) praktikum; gyakorlatiasság, célszerűség; vminek praktikus jellege praktyczny, -a, -e (prakt.) [1. oparty na praktyce; też: przeznaczony do zastosowania w praktyce; 2. przydatny do czegoś; 3. dbający o swoje sprawy życiowe] – (lat.) praktikus; gyakorlati (gyak.), célszerű, rendeltetésének megfelelő, megvalósítható; (o człowieku) gyakorlatias, életrevaló, ügyes, praktikus praktyczne urządzenie – célravezető berendezés praktyczny człowiek – gyakorlatias ember praktyk [1. ktoś, kto nabył wiedzę i umiejętności w jakiejś dziedzinie przez doświadczenie; 2. ktoś, kto uprawia czynnie swój zawód] – gyakorlott, tapasztalt, praktikus, gyakorlatias ember praktyka (prakt.) [1. świadome, celowe działanie wykonywane regularnie; 2. doświadczenie, umiejętności zdobyte dzięki takiemu działaniu; 3. prowadzenie samodzielnej działalności w zawodzie lekarza lub prawnika; 4. przyjęty w codziennym życiu sposób robienia czegoś; 5. okres nabywania wprawy w jakimś zawodzie; też: okres odbywania stażu w jakiejś instytucji] – (lat.) praktika; gyakorlat (gyak.), foglalkozás; fogás, fortély; csel, csíny; mesterkedés, fondorkodás; (időszak) gyakorlat; gyakorlóév; (np. w fabryce) termelési gyakorlat; (med.) praxis praktyka gospodarcza – gazdasági gyakorlat praktyka handlowa – kereskedelmi gyakorlat praktyka hodowlano-rolnicza – termelésiföldművelési gyakorlat praktyka jest bardzo ważna – a gyakorlat nagyon fontospralka – mosógép praktyka lekarska a. praktyka medyczna – orvosi gyakorlat v. prakszis praktyka planowania – tervezési gyakorlat praktyka podatkowa – adógyakorlat praktyka prywatna – magánprakszis praktyka znachorska – kuruzslási fortély v. fogás v. gyakorlat praktyka zawodowa – szakmai gyakorlat praktykabel, praktykabl [1. część dekoracji teatralnej umożliwiająca zróżnicowanie poziomów podłogi; 2. w sali teatralnej lub widowiskowej: składane zapasowe siedzenie bez oparcia, przymocowane do rzędu stałych foteli; 3. jest to niewidoczny dla widza drewniany element konstrukcyjny, który służy do wspomagania dekoracji teatralnej, służy także za podest dla aktorów. Jest to konstrukcja łatwa do składania i - Wersja 01 01 2017 przenoszenia; 4. część dekoracji stawiana przed horyzontem scenicznym; praktykabl; ferm; 5. składane zapasowe siedzenie bez oparcia, przymocowane do rzędu stałych foteli w teatrze; praktykabl; straponten; dostawka] – díszlet része; lehajtható ülés v. pótülés, pótszék; praktykancki, -a, -ie – gyakornoki, gyakornokpraktykant [osoba odbywająca praktykę zawodową], praktykantka – gyakornok (fiú, lány), praktikáns praktykant lekarski – gyakorló v. praktizáló orvos praktyki [1. czynności o charakterze obrzędowym; 2. działania oceniane jako nieuczciwe lub niezgodne z prawem] – gyakorlatok, praktikák praktyki kogoś – vkinek a praktikái v. fondorlatai praktyki nabożne – lelkigyakorlat, lelkigyakorlatok; ájtatosságok praktyki religijne – vallásos szertartások; vallásgyakorlat praktykować [1. zwykle o lekarzu, adwokacie: wykonywać swój zawód; 2. stosować coś w życiu, w praktyce; 3. wykonywać praktyki religijne; 4. odbywać praktyki zawodowe lub pracować w celu nauczenia się zawodu] – (lat.) praktizálni; gyakorlatot folytatni; tanonckodni; gyakorolni, alkalmazni praktykować u szewca – cipésznél tanulni praktykować się – gyakorolja magát (vmiben) praktykować się za granicą – külföldön praktizál v. gyakorolja magát praktykowany, -a, -e – alkalmazott, gyakorlott, mindennapi praktykujący, -a, -e – gyakorló praktyzować (praktyzuje) – (lat.) praktizálni; gyakorlatot folytatni, működni (főleg orvos v. ügyvéd) praktyzuje na codzień języka polskiego – hétköznapokon gyakorolja lengyel nyelvet pralegenda – őslegenda pralekcja – (lat.) prelekció; előadás, feolvasás pralekcja Tadeusza Kukiza (jest autorem wielu książek o madonnach wschodnich) – Tadeusz Kukiz előadása pralina, pralinka [fr. praline 'wyrób cukierniczy: 1. czekoladka nadziewana masą pomadkową; 2. migdał smażony w cukrze' od nazwiska Plessis-Praslina, którego kucharz wynalazł pralinkę; czekoladka nadziewana masą pomadkową] – (fr.) praliné; apró, töltött csokoládészem; csokoládéval bevont cukorka Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia pralinowy, -a, -e – pralinés (tort pralinowy: pralinés torta) pralka, pralnica [urządzenie elekryczne do prania tkanin] – mosógép 5380 pralka automatyczna – automata mosógép pralka elektryczna – mosógép pralka wirnikowa – keverőtárcsás pralnia [1. zakład usługowy, w którym się czyści, pierze odzież, bieliznę itp.; 2. pomieszczenie znajdujące się w bloku mieszkalnym, w którym pierze się odzież, bieliznę itp.] – (zakład) mosoda; tisztító; (izba) mosókonyha pralnia chemiczna – vegytisztító (üzem) pralnica szerokośsiowa – széles mosógép pralniczy, -a, -e – mosópralnik – (ruhamosó) sulyok, ütőfa; ruhaszárító praludzie [forma liczby mnogiej rzeczownika praczłowiek] – ősemberek praludzki, -a, -ie – ősemberi praludzkość – ősemberiség prałacki, -a, -ie [odnoszący się do prałata, należący do prałata] – prelátusi prałat (łac. praelatus - przełożony) [1. w kościele rzymskokatolickim duchowny mający zwyczajną jurysdykcję kościelną (w tym biskup, opat). Znacznie częściej używa się jednak tego określenia w stosunku do prałatów honorowych. 2. Kośc. rz.kat. duchowny mający zwyczajną jurysdykcję kośc. (biskup, wyższy przełożony zakonu, wikariusz generalny); tytuł honorowy wielu innych wyższych duchownych; 3. w Kościele katolickim: wyższy dostojnik sprawujący władzę kościelną lub dostojnik mający taki tytuł; 4. (u Zygmunta Glogera) Prałat, po łac. praelatus – przełożony. Godność udzielana w średnich wiekach niekiedy urzędnikom świeckim, z czasem wyłącznie przyznawana duchownym, sprawującym wyższe urzędy kościelne. Prałatami nazywają się opaci niektórych zakonów, opatrzeni przywilejem używania insygniów biskupich, także dygnitarze kościelni wyjęci z pod zwykłej jurysdykcyi - Wersja 01 01 2017 biskupiej. Prałatkami nazywały się niekiedy przełożone opactw żeńskich, ksienie.] – (lat.) praelatus, prelátus; (vall.) főpapi rang a katolikus egyházban; olyan világi v. szerzetes pap, ki bizonyos joghatóságot gyakorolhat az alárendelt helyeken [1. Főpapok a pápa és a püspöki kollégium tagjai. 2. Területi prelatura: Isten népének egy körülhatárolt része, melynek gondozása prelátusra van bízva, aki azt megyéspüspök joghatósággal lelkipásztorként gondozza. 3. Személyi prelatura: Az Apostoli Szentszék sajátos helyzetekben állít fel ilyet, melyek világi papokból és diakónusokból állnak. Élén a prelátus áll. 4. Prelátusi rangot viselnek a római kúria magasabb beosztású tisztségviselői. 5. Címként adományozott rang joghatóság nélkül. A prelátusok a liturgiában rangjuknak megfelelő ruhát, azon kívül a püspökök és bizonyos ordináriusok főpapi jelvényeket viselnek.] prałatura [ta składa się z kapłanów i diakonów, a na jej czele stoi prałat, który może ale nie musi być biskupem. Zadania i funkcjonowanie prałatury są określone przez statuty, które nadaje Stolica Apostolska.] – prelátusság; főpapi méltóság [A prelatura (vagy prelatúra) a katolikus egyház belső joga (kánonjog) szerinti jogi személy, mely élén a prelátus áll. A prelatúrára vonatkozó egyetemes (a teljes Római Katolikus Egyházon belül érvényes) szabályokat az Egyházi Törvénykönyv (CIC. – Codex Iuris Canonici) tartalmazza. A CIC. a prelatúra két fajtáját a területi és a személyi prelatúrát alkotja meg.] prałatura personalna [instytucja w Kościele katolickim tworzona dla właściwego rozmieszczenia duchowieństwa albo prowadzenia specjalnych dzieł duszpasterskich lub misyjnych, albo dla różnych grup społecznych, przy czym realizacja tych celów dotyczy różnych regionów i przez to wykracza poza możliwości pojedynczych diecezji.] – személyi prelatura [A személyi prelatúra a területivel szemben a papok megfelelő elosztásának elősegítésére vagy különös lelkipásztori, illetve missziós feladatok ellátására bizonyos területeken vagy bizonyos társadalmi csoportok körében az Apostoli Szentszék az érdekelt püspöki konferenciák meghallgatásával alapított, saját, az Apostoli Szenszéktől kapott (értsd: a pápa által jóváhagyott) szabályzattal rendelkező szervezet. Mivel élén klerikus áll (prelátus), jogi személy.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5381 PRAM (PCRAM – Phase Change RAM) [typ pamięci nieulotnej opartej na nośniku krystalicznym. Wykorzystano zjawisko zmiany fazy punktów nośnika z krystalicznej na amorficzną (i odwrotnie) za pomocą podgrzewania impulsami elektrycznymi. Odczyt dokonywany jest przez pomiar rezystancji nośnika (różna dla różnych faz). Nośnikiem jest stop tellurku antymonu i tellurku galu, podobny do stosowanego w płytach CDRW.] – PRAM (PCRAM – Phase Change RAM) [PRAM, azaz phase-change RAM chipekben az anyag állapotváltozásán alapul az adttárolás. Az eljárás arra a fizikai jelenségre épül, az anyagok másmilyen kristályszerkezetbe rendeződnek, ha az olvadáspontjuk feletti vagy az alatti állapotból hűlnek ki. A PRAM írásakor megváltozik az adatot tároló cella hordozóanyagának kristályszerkezete, ami befolyásolja annak elektronikus vezetési tulajdonságait. A nagy ellenállást eredményező állapot jelentheti az 1-est, az alacsony pedig a 0-t. Mivel egyik állapot fenntartásához sem kell energia, ezért a flash memóriához hasonlóan a PRAM is megőrzi tartalmát kikapcsolt állapotban.] pramatka [1. kobieta, której potomstwem jest ludzkość, jakiś naród lub ród; 2. ktoś, kto dał początek czemuś; też: coś, co jest miejscem powstania czegoś] – ősanya (pl. Éva, Emese) prana [w hinduizmie: życiodajna energia przenikająca organizm ludzki; też: oddech rozprowadzający w ciele człowieka tę energię] – prána a hinduizmus tanítása szerint az univerzumban mindent betöltő életenergia (a csí hindu változata) prana skóra [prana skóra, która po uszyciu jest jeszcze ręcznie obrabiana woskiem] – mosott bőr [Vintage hatású bőr, amit mosással, merítéssel vagy gyűréssel idéznek elő.] prana wełna [Wełna z ostrzyżonej owcy zawierająca tłuszcz, pot, kurz, piasek itp. Te zanieczyszczenia są usuwane z wełny w różnorodny sposób. Najbardziej popularny to pranie w kąpieli wodnej (zwanej emulsyjnej) i w nafcie lub benzynie. Ilość pranej (czystej) wełny uwolnionej od zanieczyszczeń określa się hasłem rendement, np. wydajność wełny po praniu. Wartość zawiera się w przedziale 35 – 80 % w zależności od rasy owcy i zawartości zanieczyszczeń. Cienka wełna (merino) ma niższą wydajność niż przędza surowa. Kolor wełny jest za zwyczaj biały, żółtawy, żółty, zielono- - Wersja 01 01 2017 żółty, brązowawy, czerwonawy, zielonkawy, niebieskawy itp. Kolor wełny zależy od potu, tłuszczu, zanieczyszczeń jakie są w wełnie surowej. Nawet po procesie prania utrzymuje się kolor. Australijska wełna „merino“ jest najczęściej biała.] – mosott gyapjú [A lenyírt gyapjút gyapjúzsír, verejték, ürülék, por, homok stb. szennyezi. Ezeket a szennyeződéseket különbözőképpen távolítják el. A legközönségesebb eljárás a vizes közegben történő mosás (emulgeálás), emellett a gyapjú tisztítható szerves oldószerekkel (pl. benzinben, per-klóretilénben) is. A mosott gyapjúnak a zsíros gyapjúhoz viszonyított tömegarányát a „hozam” (francia eredetű szakkifejezéssel: rendement, ejtsd: randman) fejezi ki, amelynek értéke a juh fajtájától és tartásmódjától függően 35-80%. A finom (merinó) gyapjú hozama kisebb, mint a durva gyapjúé. A mosatlan gyapjú színe lehet fehér, sárgás, sárga, sárgászöld, barnás, vöröses, szürkés, kékes stb., attól függően, hogy mennyi és milyen verejtéket, zsírt és egyéb szennyezőanyagot tartalmaz. Az egészséges gyapjú még mosás után is megtartja eredeti színét. Az ausztrál merinó például rendszerint fehér, a keresztezett (cross bred) gyapjú sárga vagy sárgás, stb.] prandypura [jakiś ubiór męski w XVII w. niewątpliwie z Brandeburgii naśladowany] – (daw) brandenburgi fazonú férfiruha a XVII. században pranie [1. ogół czynności związanych z usuwaniem brudu z tkanin, z odzieży; 2. porcja bielizny, odzieży, którą się pierze lub uprało; 3. Proces oczyszczania tekstyliów w wodnej kąpieli. Pranie zawiera wszystkie lub niektóre z poniższych etapów (w różnej kolejności): mydlenie, pranie wstępne i pranie zasadnicze – połączone zazwyczaj z podgrzewaniem i dodatkiem środków piorących – i płukanie; - wymiana wody, np.: podczas płukania lub odwirowywania podczas powyższych operacji. Operacje te mogą być przeprowadzane także podczas prania ręcznego. Symbol liczby w wannie wskazuje maksymalną temperaturę w °C prania, która nie może być przekroczona. Pozioma kreska pod wanną informuje o łagodnym procesie wirowania dla artykułów delikatnych. Podwójne paski wskazują na zastosowanie bardzo łagodnego procesu prania szczególnie dla artykułów wełnianych.] – mosás (ruha) [Textíliák vizes fürdőben való tisztítására szolgáló folyamat. A mosás az alábbi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5382 műveletek összességéből, vagy azok megfelelő kombinációjából áll: - Áztatás, előmosás és főmosás – melyet általában melegítéssel, mechanikai behatással és mosószer vagy más termék jelenlétében végeznek –, valamint öblítés; - Vízkivonás, azaz a fent említett műveletek közben és/vagy végén végzett centrifugálás vagy facsarás. Ezek a műveletek géppel vagy kézzel végezhetők. A mosóteknőben feltüntetett számok azt a maximális hőmérsékletet mutatják °C-ban, amit nem szabad túllépni. A mosóteknő alatti vonal kíméletes eljárást jelöl csökkentett mechanikai behatással, különösen a könnyen kezelhető termékek esetére. A kettős vonal nagyon kíméletes kezelést jelent, különösen gyapjú termékek esetére.] pranie brudnych pieniędzy [proceder obejmujący wszelkiego rodzaju operacje mające zazwyczaj na celu wprowadzenie do legalnego obrotu wartości majątkowych, które pochodzą z nielegalnych źródeł. W większości przypadków dotyczy to przestępczości narkotykowej i innej ciężkiej przestępczości.] – pénzmosás [a pénzügyi bűncselekmények egyike] pranie chemiczne – vegytisztítás pranie chemiczne na mokro – nedves vegytisztítás pranie chemiczne na sucho – száraz vegytisztítás pranie wstępne – előmosás prany, -a, -e – kimosott praocean – ősóceán (Paleotethys) praojciec [mężczyzna, którego potomstwem jest ludzkość, jakiś naród lub ród] – ősapa praojcowie [przodkowie, pradziadowie] – elődök, ősök praojcowski, -a, -ie – ősapai, ősrégi praojczyzna [pierwotna ojczyzna, najdawniejsza siedziba jakiegoś ludu] – őshaza praprababka [matka prababki lub pradziadka] – ükanya prapradziad, prapradziadek [1. ojciec pradziada albo prababki; 2. bardzo dawny przodek] – ükapa prapradziadkowie – üknagyszülők praprawnuk, praprawnuczka [syn prawnuka albo prawnuczki] – ükunoka (fiú, lány) praprawnuki [dzieci prawnuka lub prawnuczki] – ükunokák prapra-pradziadek – szépapa prapra-prababka – szépanya prapremiera [pierwsze na świecie lub w jakimś kraju publiczne wystawienie opery, sztuki - Wersja 01 01 2017 teatralnej lub wyświetlenie filmu] – (színm) ősbemutató prapremiera filmu dokumentalnego – dokumentumfilm ősbemutatja prapremiera galowe – díszbemutató prapremiera słuchowiska radiowego – rádió hangjáték ősbemutatója praprzodek [1. bardzo dawny przodek; 2. w odniesieniu do zwierząt: bardzo odległy przodek w rozwoju ewolucyjnym] – előd, ős praprzyczyna [pierwsza, podstawowa przyczyna czegoś] – ősok, alapok, elsődleges ok praprzyczyna wszystkich obraz – összes kép alapoka prarodzic – ősszülő prarodzic człowieka – az ember ősszülője praroślina [(Urpflanze), o której mówił Goethe] – ősnövény prasa (łac. presso tłoczyć) [1. maszyna robocza, której działanie polega na wywieraniu nacisku na przedmiot; 2. narzędzie służące do prasowania i wytłaczania ciał stałych; 3. Prasa - rodzaj mebla; 4. środek masowego przekazu, w którym informacje zamieszczane są w postaci tekstu i obrazu; ogół gazet i czasopism; 5. ogół dzienników i czasopism; 6. zespół ludzi piszących w czasopismach; 7. maszyna, urządzenie do wywierania nacisku na jakiś materiał lub przedmiot, używane m.in. przy wytłaczaniu oleju z nasion; 8. określenie dzienników, czasopism i "środków masowego przekazywania powstałych w wyniku postępu technicznego" o charakterze informacyjnym, wydawanych periodycznie, nie rzadziej niż raz do roku, wyróżniających się stałym tytułem i kolejnym numerem. Określenie "prasa" pochodzi od nazwy maszyny drukarskiej i sposobu powstawania "prasy", który polega na odciskaniu znaków na papierze; 9. maszyna rolnicza do zbierania siana, słomy lub zielonki z wałów oraz prasowania podebranego materiału i wiązania go w bele lub wiązki. Prasy mogą być przyczepiane lub zawieszane, np. na kombajnie] – (műsz) sajtó, prés, présgép, sajtoló (gép); satu; (druk) sajtó; bálázógép Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5383 prasa brykietowa – brikettsajtó prasa codzienna – napi sajtó prasa do kopiowanie – másolóprés prasa do przeciskania ziemniaków – krumplinyomó, burgonyanyomó prasa do słomy – bálázógép, szalmaprés prasa do winogron – szőlőprés prasa drukarska [maszyna do odbijania na papierze tekstów i ilustracji z form drukarskich wypukłych, przez tłoczenie] – sajtó, nyomógép, nyomdagép prasa filtracyjna – szűrőprés, nyomószűrő prasa formiarska – formázóprés, formázósajtó prasa gadzinowa [prasa będąca na usługach okupanta lub władzy totalitarnej] - (átv.) megvesztegetett, megvásárolt sajtó prasa giełdowa – tőzsdesajtó prasa hydrauliczna [prasa, w której nacisk jest wywierany za pomocą suwaka połączonego z tłokiem przesuwającym się w cylindrze pod wpływem ciśnienia cieczy] – hidraulikus prés; hidraulikus, víznyomásos sajtó prasa kolanowa [1. prasa mechaniczna o suwaku napędzanym za pośrednictwem kolanowego układu dźwigni; 2. rodzaj prasy, której ruch posuwisto-zwrotny stempla generowany jest przez mechanizm kolanowy.] – karos sajtó prasa korektorska [maszyna drukarska, na której wykonuje się próbne odbitki składu drukarskiego w celu poprawienia błędów w tekście] – korrektúra v. próba sajtó prasa partyjna – pártsajtó prasa popołudniowa – délutáni sajtó v. újság prasa postępowa – haladó sajtó prasa ręczna – kézisajtó prasa winna (tłocznia) – szőlőprés prasie nałożono kaganiec – (átv.) szájkosarat tettek a sajtóra; elnémították a sajtót prask! – puff! bumm! ["trzask prask w pysk": piff puff pofon] - Wersja 01 01 2017 praska – kis prés, sajtó praska do ziemniaków – krumplinyomó praski, -a, -ie [przymiotnik od: Praga, Praszka] – prágai [Praski Hotel w Warszawie: Prága Hotel Varsóban] praski prasłowiański, -a, -ie [dotyczący Prasłowian] – ősszláv prasnąć (praśnie) — praskać [1. rzucić coś z siłą; 2. uderzyć w coś mocno, z trzaskiem; też: upaść z hukiem; 3. wydać trzask; 4. trzasnąć; 5. rzucić czymś o ziemię] – (táj) ledobni, eldobni, odavágni, odacsapni prasnąć książką o ziemię – földhöz vágni a könyvet prasolstwo [kramarstwo solne] – (daw) sókereskedés prasoł [1. przekupień soli; prasołka – przekupka soli; 2. w dawnej Polsce kupiec zajmujący się sprzedażą soli, mięsa. Często prasołowie organizowali się w gildie, niekiedy o dużym znaczeniu gospodarczym. Jeden z najstarszy cechów prasalskich powstał w Opocznie, a 13 września 1456 roku został on zatwierdzony przez króla. W Krakowie już w XIV wieku istniał osobny targ soli (forum salis). W języku potocznym: żyć z prasołki, znaczyło tyle co żyć z handlu solą. Jedyną do dziś działająca organizacją prasołów w Polsce jest Bractwo Prasalskie w Bolesławcu koło Wielunia.] – (daw) sóárús, sókereskedő; sóárús asszony prasowacz [pracownik zajmujący się zawodowo prasowaniem odzieży] – vasaló ffi prasowaczka – vasalónő prasować (prasuje) [1. wyrównywać tkaninę za pomocą gorącego żelazka, prasownicy itp.; 2. tłoczyć, wyciskać itp. coś w prasie, pod prasą] – (tłoczyć) préselni, sajtolni; (żelazem) vasalni prasować coś – vasalni vmit Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5384 prasowalnia [pomieszczenie, w którym prasuje się tkaniny, odzież] – vasalóműhely, vasalóüzem prasowanie [Proces przeprowadzany na tekstyliach w celu przywrócenia kształtu i wyglądy, poprzez odpowiednio zastosowanie temperatury, pary wodnej i nacisku. Liczba kropek wskazuje jaką temperaturę powinno się zastosować.] – préselés, sajtolás; (żelazem) vasalás; (text) vasalás és préselés [A textiltermékeken végzett eljárás célja a termék alakjának és külső képének helyreállítása hőt, nyomást és esetleg gőzt alkalmazó megfelelő készülék segítségével. A pontok száma azt jelzi, hogy mennyire lehet magas a kézi vasaló hőmérséklete.] prasowany, -a, -e – préselt, sajtolt; vasalt, kivasalt prasownia [oddział zakładu metalurgicznego, gdzie odbywa się obróbka materiału za pomocą pras] – présház prasownik – préselő, présmunkás; vasaló prasowy, -a, -e – sajtóprasoznawczy, -a, -e – sajtóismereti prasoznawstwo [1. nauka zajmująca się prasą, jej redagowaniem, odbiorem itp.; 2. nauka o czasopismach i wydawnictwach periodycznych, obejmująca coraz częściej także inne źródła informacji pochodzenia dziennikarskiego (radio, telewizja, Internet – zobacz massmedia); 2. to nauka o szeroko pojętej prasie, środkach masowego przekazu. Nauka o tworzeniu, zawartości, przekazywaniu i odbiorze prasy (drukowanej, radia i telewizji); w szerszym znaczeniu jest to wiedza o periodycznym komunikowaniu masowym.] – sajtóismeret (sajtótörténet, sajtóvariánsok) prasówka [1. pot. spotkanie poświęcone omówieniu aktualnych wiadomości z prasy; 2. wyrób metalowy w postaci pręta wyciskanego na gorąco z wlewka] – sajtótájékoztató, sajtófélóra prastary, -a, -e [wywodzący się z bardzo dawnych czasów] – ősi, ősrégi prastary gród – ősi vár praszczur [1. daleki przodek; 2. w odniesieniu do zwierząt: daleki przodek w rozwoju ewolucyjnym] – ükapa; (áll.) evolúcuiós fejlődésben távoli ős praświat – ősvilág praustrój – ősrendszer prawa [1. prawa strona; 2. w komendzie marszowej: prawa noga] – jog, törvény; (wojsk) jobb láb prawa autorskie – szerzői jog - Wersja 01 01 2017 prawa człowieka [to koncepcja, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, których źródłem obowiązywania jest przyrodzona godność ludzka] – emberi jogok [azok a jogok és szabadságjogok, amelyek minden embert születésüktől fogva egyenlően megilletnek. Olyan alapvető polgári és politikai jogokat foglalnak magukba, mint az élethez vagy a szabadsághoz való jog, a vélemény és kifejezés szabadsága, a törvény előtti egyenlőség, valamint gazdasági, szociális és kulturális jogokat, mint a kulturális életben való szabad részvétel joga, élelemhez, neveléshez és munkához való jog. Az ENSZ Közgyűlése 1950-ben jelölte ki december 10-ét az emberi jogok napjának annak emlékére, hogy 1948. december 10-én fogadták el az Emberi Jogok Egyetemes Nyilatkozatát.] Prawa te mają charakter: powszechny - obowiązują na całym świecie i przysługują każdemu człowiekowi przyrodzony - przysługują każdemu od chwili urodzenia niezbywalny - nie można się ich zrzec nienaruszalny - istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią dowolnie regulowane naturalny - obowiązują niezależnie od ich potwierdzenia przez władzę państwową niepodzielny - wszystkie stanowią integralną i współzależną całość prawa dzidziczności – az átöröklés törvényei prawa ekonomii politycznej – gazdaságpolitkai törvény prawa fiskalna – kincstári jogok, pénzügyi jog prawa kardynalne [w Polsce XVII–XVIII w.: przepisy prawa ustalające podstawowe zasady ustrojowe państwa] – alapvető jogok prawa mężowskie – a férj jogai Prawa Murphy'ego [zbiór popularnych, często humorystycznych powiedzeń, sprowadzających się do założenia, że rzeczy pójdą tak źle, jak to tylko możliwe.] – Murphy törvényei [Murphy törvénye szerint „ami elromolhat, az el is romlik”. A szállóigeként régóta létező megfigyelést először 1952-ben említi ezen a néven Anne Roe, egy meg nem nevezett fizikus ismerősét idézve. Nick T. Spark szerint az elnevezés Edward Murphy amerikai mérnökre utal, aki egy 1948–49 között a Wright-Patterson légitámaszponton végzett, a gyorsulás emberi szervezetre kifejtett hatását vizsgáló kísérletsorozat során mondta ezt, amikor egy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5385 rosszul felszerelt mérőműszer miatt egy kísérletet elölről kellett kezdeni.] prawa nadane – hozott törvények prawa nadbrzeżne o rozbitkach i korsarzach [Powszechne w Europie było prawo, iż rzeczy rozbitków morskich, które woda na ląd wyrzucała, stawały się prawną własnością tych, którzy je znaleźli i zabrali. Tylko naród polski może się tem pochlubić, że ze wstrętem podobną zasadę odrzucał. Kazimierz Jagiellończyk, przyszedłszy do posiadania Pomorza, zniósł niesprawiedliwe to prawo, a tak jus naufragii nie miało u nas miejsca. Statut Litewski pod karą wynagrodzenia w dwójnasób (sowito), wzbrania zabierać rzeczy rozbitkom (Rozdz. IX, art. 31). Naród nie chciał, aby z nieszczęścia bliźnich bogacono się przez grabież ich mienia. Ludzkie to i pełne miłości chrześcijańskiej zdanie objawili i obstawali przy niem: Zygmunt Stary i Stefan Batory. Jak zacne i rozumne rzeczy wychodziły z kancelaryi królewskich, niech posłuży za dowód list Batorego do miasta Lubeki w sprawie powyższej. (Dan w obozie pod Gdańskiem d. 28 lipca 1577 r. Stefan Batory.)] – (daw., praw) parti törvények a hajótöröttekről és kalózokról prawa noga – jobbláb prawa obywatelskie [konstytucyjnie zagwarantowane prawa obywatela danego państwa, których celem jest ochrona jego interesów], prawa obywatelstwa – állampolgári jogok prawa podstawowe – alapvető jogok prawa polityczne – politikai bajok prawa produkcji społecznej i podziału dóbr materialnych – javak társadalmi termelésének és elosztásának törvényei prawa ręka – jobbkéz; jobb kéz prawa rozwoju społecznego – társadalmi fejlődés törvényei prawa rynkowe – piaci törvények prawa strona – jobb oldal prawa strona [Strona materiału, która został zaprojektowana podczas wywarzania w taki sposób ażeby być na wierzchu; poprzez spot, wykończenie, bardziej widoczny wzór. Są też materiały dwustronne.] – színoldal [Esztétikai szempontból a kelmének az az oldala, ahol mintázata, kikészítése a legjobban érvényesül. Van olyan szövet, amelynek mindkét oldala tekinthető színoldalnak (lásd kétoldalas szövet). Kötött kelmének azt az oldalát nevezik színoldalnak, ahol a - Wersja 01 01 2017 szemszárak látszanak (lásd szem (kötésben)), az egyszínoldalas kötött kelménekcsak az egyik oldalán, a kétszínoldalas kötött kelmének pedig mindkét oldalán a szemszárak látszódnak.] prawa strona materiału – szövet színoldala prawa wszystkie zastrzeżone [Prawa autorskie © Gerions RPG Portal Wszystkie prawa zastrzeżone] – minden jog fenntartva Prawa zwyczajowe – szokásjogok (u Zygmunta Glogera) Prawa zwyczajowe Gdy r. 1249 legat papieski Jakób wysłany był z Rzymu nad Baltyk do rozsądzenia sporów między Krzyżakami z jednej a nowonawróconemi czyli podbitemi przez nich plemionami pruskiemi: Pomeranów, Warmów i Natangów z drugiej strony – obie strony sporne, t. j. Krzyżacy i Prusowie szczepu lettońskiego, po wspólnej naradzie wybrali prawo i sądownictwo polskie za obowiązujące. Widzimy z tego, w jaki sposób wpływ kultury i praw polskich sięgał już w XIII w. z nad Warty do ujść Niemna. Ale były to prawa nie pisane, ani siłą z obczyzny narzucone, ale uświęcone wiekami, rdzennie lechickie i słowiańskie zwyczaje narodu polskiego. Uczony prawoznawca polski Walenty Dutkiewicz powiada: „Prawa jak wszędzie tak i u nas, zanim były zredagowane czyli napisane, tworzyły się z potrzeb społecznych i formy rządu, z usposobienia narodu, z jego ducha, z jego wyobrażeń o sprawiedliwości”. Zwyczaje ustalone nietylko w całym narodzie, ale nawet w jednej z jego ziem były uważane za prawo miejscowe obowiązujące (Vol. leg. V, f. 500). Statut Wiślicki jest pierwszem prawem pisanem, jest zbiorem praw zwyczajowych Wielko- i Małopolskich a zostanie on po wszystkie wieki pięknym pomnikiem, jako podstawa następnych prac prawodawczych, które przez półpięta wieku poprawiały go, uzupełniały, zmieniały w miarę nowych potrzeb i odwoływały się do niego. Król Aleksander Jagiellończyk polecił, aby każda ziemia spisała i przedstawiła mu wszystkie swoje prawa zwyczajowe. Uczyniła to tylko za krótkiego jego panowania ziemia Krakowska i w statucie Łaskiego mamy jedynie zwyczaje prawne ziemi Krakowskiej. Dochowały się jeszcze spisane w części zwyczaje prawne ziemi Łęczyckiej. Innych zgoła brak a dowiedzieć się o nich możemy tylko z dokumentów prawnych prywatnych. Nie będziemy też mieli póty historyi prawa polskiego, dopóki nie będą ogłoszone i zbadane wszystkie dokumenta średniowieczne w kraju naszym. W. Dutkiewicz pisał rozprawę: „O mniemanem prawie zwyczajowem”. Warszawa, 1876. Komisja prawnicza w Akademii um. ogłosiła w V tomie swoich wydawnictw odezwę w przedmiocie zebrania prawa Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia zwyczajowego, przysłów i wyrażeń prawnych w Polsce. Prof. Aloizy Winiarz napisał rozprawę „O zwodzie zwyczajów prawnych mazowieckich układu Wawrzyńca z Prażmowa” (w tomie 32 ogólnego zbioru rozpraw Akademii um. a w t. VII seryi II, str. 91 – 170, Kraków, 1895 r.). 5386 prawda [I. 1. zgodna z rzeczywistością treść słów, interpretacja faktów, przedstawienie czegoś zgodne z realiami; 2. to, co rzeczywiście jest, istnieje lub było; 3. zasada dowiedziona naukowo lub wynikająca z doświadczenia, uważana powszechnie za niepodważalną; – II. 1. wykrzyknik sygnalizujący, że mówiący zgadza się z tym, co ktoś powiedział; 2. wykrzyknik na końcu zdania lub otwierający pytanie, sygnalizujący, że mówiący oczekuje od swojego rozmówcy aprobaty tego, co powiedział lub powie; – III. partykuła używana jako wtrącenie, sygnalizująca, że mówiący zastanawia się nad dalszym ciągiem swojej wypowiedzi, np. Trzeba wreszcie znaleźć, prawda, rozwiązanie, prawda, tej kwestii. – IV. składnik spójnika złożonego co prawda..., ale (jednak, lecz)..., łączącego dwa zdania lub inne wyrażenia, komunikującego, że treść jednego z nich jest niezgodna z tym, co można wywnioskować z treści drugiego; V. plecionka pod misy i półmiski na stole podkładana] – kézenfekvő igazság, alaptétel, axióma; valóság; való; igazság, igaz — igazán, csakugyan, ugye, nemde, valóban, igazán prawda [jest przeciwieństwem do kłamstwa i błędu. Jest od Boga. Gdy to, co mówimy i poznajemy,, jest zgodne z opinią Boga, to mówimy i poznajemy prawdę. Prawda jest zgodnością z opinią Boga, dlatego też słowo to nie występuje w Biblii w liczbie mnogiej. Chrystus nazywany jest także Prawdą, bo jest rzeczywistością, a nie istotą istniejącą w fantazji (wyobraźni).] – igazság [A megismert tények megegyezése Isten teljes létezésével: mindez általánosságban és Isten különös kijelentése útján ismerhető fel; de mindig csak annyi belőle, amennyit Isten ki akar jelenteni; Isten mindazt kijelentette, ami a megismeréshez és az üdvösséghez szükséges; az igazság legnagyobb mértékben Jézus Krisztusban jelent meg (Jn 1,14-17; 14,6), akik elfordulnak Tőle, azok önmaguk döntenek egy tévelygő és Istentől örökre távol maradó élet mellett.] prawda (?) – (gyors közbeszédben) ... ugye (?). nem?, igaz?; hát, szóval - Wersja 01 01 2017 prawda absolutna [prawda ostateczna lub prawda całościowa] – abszolút igazság Prawda-Bóg [1. Bóg jest Prawdą w tym znaczeniu, że Jego poznanie jest prawdziwe, nieskończenie doskonałe. 2. Jezus Chrystus, prawdziwy Bóg, którego poznanie jest absolutnie prawdziwe, poucza nas jak dobry nauczyciel] – IgazIsten prawda bije w oczy – szembetűnik v. szembeötlik az igazság prawda gorzka potrawa – az igazság fáj prawda indukcyjna – indukcióval kikövetkeztetett igazság prawda kolką w boku – [az igazság az oldalát szúrja] prawda w oczy kole – az igazság szemet szúr prawda zawsze wyjdzie na wierzch; prawda zawsze na wierzch wyjdzie – az igaság mindig kiderül prawdę mówiąc – az igazat megvallva, őszintén szólva, az igazat szólva prawdę powiedziawszy – őszintén szólva, az igazat megvallva prawdomówca – igazmondó, igazat mondó ember prawdomówca mówi źle – igazmondó rosszul beszél prawdomówność – igazmondás, igazságszeretet; őszinteség prawdomówność Boga – zob. Prawda-Bóg – Isten őszintesége; Isten igazmondása prawdomówny, -a, -e [1. taki, który zawsze mówi prawdę; 2. wyrażający w danej chwili prawdę] – igazmondó, igazságszerető prawdopodobieństwo [możliwość, szansa wydarzenia się czegoś] – valószínűség, valószerűség prawdopodobnie – valószínűleg, remélhetőleg, bizonyára, alighanem; minden valószínűség szerint; előreláthatólag; nyilván; várhatóan; föltehetően prawdopodobnie, ale nic pewnego o tym temat nie wiadomo; prawdopodobnie, ale nic pewnego na ten temat nie wiadomo – valószínű, de semmi biztosat nem lehet tudni róla prawdopodobny, -a, -e [1. taki, co do którego można przypuszczać, że jest prawdziwy; 2. taki, który przypuszczalnie nastąpi] – valószínű prawdy naukowe – tudományos igazságok prawdy zasadnicze – alapvető igazságok prawdziwek, prawdziwki [grzyb o brązowym kapeluszu i pękatej, białej nóżce] – vargánya; Ízletes vargánya (Boletus edulis) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia úrigomba; közönséges vargánya (Boletus regius); közönséges tinórú 5387 Prawdziwek – vargánya prawdziwie – igazán, valóban prawdziwość – igazság, valódiság, valóság, lényeg prawdziwy, -a, -e [1. zgodny z rzeczywistością, z prawdą; 2. autentyczny, niesfałszowany; 3. taki jak zwykle bywa, typowy; też: mający cechy osoby, stanu, przedmiotu, do których jest porównywany] – igazi; igaz, való; élethű, valódi, valóságos, vérbeli; autentikus, nem hamis, hiteles, hamisítatlan; helytálló Prawdziwe Życie w Bogu – zob. Orędzie "Prawdziwe Życie w Bogu" - „Igaz Élet Istenben” prawdziwy Bóg – igaz Isten prawdziwa cnota krytyk się nie boi – az igazi erény nem fél a kritikától prawdziwa historia – igaz történet prawdziwa perła – igazgyöngy prawdziwa przyjaźń – igaz barátság prawdziwego przyjaciela można poznać w biedzie [prawdziwego przyjaciela można poznać właśnie po tym, że woli prawde od kłamstwa; prawdziwego przyjaciela można poznać po tym,że kiedy ty zachowujesz się głupio, on nie będzie uważał, że leży to w twojej naturze] – (közm.) szükségben mutatkozik meg az igazi barát prawdziwy bal dla kogo – igazi ünnep v. kész öröm vki számára prawica [1. partia polityczna lub organizacja o zachowawczym programie, opierająca się na takich wartościach jak wspólnota narodowa, rodzina i własność prywatna; 2. prawa ręka; 3. to prawa ręka. Pan nasz usiadł na prawicy Boga po dokonaniu - Wersja 01 01 2017 dzieła zbawienia.] – jobb, jobbkéz; (prawa strona) jobboldal; (pol) jobboldal (politikai), jobbszárny; átv. jobbkéz (vkinek a segítője) prawica [zwyczajowe określenie sił politycznych, które charakteryzuje szacunek dla tradycji, autorytetów, religii, istniejącej hierarchii społecznej oraz wstrzemięźliwość przy dokonywaniu zmian w systemie społecznogospodarczym i politycznym. Poglądy prawicowe są przeciwstawiane lewicowym.] – pol. jobboldal [azon politikai eszmék, ideológiák csoportja melyek fő jellemzője a társadalom hierarchikus felépítésének elfogadása, az emberek közötti társadalmi és anyagi egyenlőtlenség adottságként kezelése és helyeslése. — A jobboldal elnevezés eredetileg a nagy francia forradalomra vezethető vissza, ahol a Nemzeti Konventben az elnöktől jobbra foglaltak helyet a monarchiát és a nemesi előjogokat (a status quo-t) támogató és a radikális változásokat elutasító képviselők, vagyis az ancien régime hívei. — A 20. században jobboldali jelzővel illették a szabadpiac és a laissez-faire kapitalizmus híveit is.] prawicowiec [potocznie o zwolenniku prawicy] – jobboldali ember v. politikus prawicowo – jobboldali módon, jobboldaliasan prawicowość – jobboldaliság prawicowość i lewicowość – (pol.) jobb- és baloldaliság prawicowy, -a, -e [dotyczący prawicy politycznej, związany z jej poglądami, reprezentujący jej poglądy (np. prawicowy polityk, przekonania prawicowe)] – pol jobboldali prawiczka [1. pot. młoda dziewczyna, która nie miała jeszcze stosunku płciowego] – szűz lány, hajadon Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5388 prawiczek [1. pot. młody mężczyzna, który nie miał jeszcze stosunku płciowego; 2. pot. mężczyzna naiwny, nieobyty] – (átv.) szűz ffi; naív, neveletlen ember prawić [mówić o czymś, zwykle długo, z namaszczeniem] – beszélni, mesélni, mondani vmiről vmit prawić dowcipy – elmésségeket mondani, szellemeskedni prawić głupstwa – butaságot beszélni prawić kazanie – prédikálni; egyházi szónoklatot tart, szentbeszédet mond prawić komplementy – bókolni, bókokat mondani prawić komu grzeczności – udvariaskodni v. nyájaskodni vkivel prawić komu komplement – bókolni (vkinek) prawić komu komplementy – szépeket mondani (vkinek); csapja a szelet (vkinek) prawić komu morały – erkölcsi prédikációt tartani vkinek; megleckéztetni vkit, prawić komu perory – fejére olvasni v. fejéhez vágni vkinek az igazságot; megmosni a fejét vkinek; (közb.) beolvasni vkinek prawić marały – megdorgálni, megkorholni, erkölcsi prédikációt tartani prawić morały – erkölcsi prédikációt tart prawić wam perory – beolvasni nektek prawić niestworzone dziwy – képtelen-, valótlan dolgokat mondani prawić pannie dusery – bókolni, bókolgatni, tenni a szépet a kislánynak prawidlarz – kaptafakészítő prawidła – kaptafa prawidła dzielenia i mnożenia – (matematika) az osztás és szorzás szabályai prawidła gramatyczne – nyelvtani szabályok prawidło [1. przyrząd do prostowania, formowania czegoś, zwłaszcza forma w kształcie stopy, wkładana do butów dla utrzymania ich fasonu; 2. istniejący przepis, norma] – kaptafa; (linia) szintezőléc; (műsz) egyengetőléc, idomléc, lehúzóléc; (szewskie) sámfa, kaptafa; (átv.) szabály, előírás; zsinórmérték prawidło nie uzasadnione – meg nem okolt v. indokolt szabály prawidło szewskie – kaptafa prawidło ułożyć – szabályt készíteni prawidłowo – szabályszerűen, szabályosan, rendesen prawidłowość – szabályszerűség; szabályosság, törvényszerűség prawidłowy, -a, -e [odpowiadający określonym przepisom, normom] – szabályos, szabályszerű, rendes - Wersja 01 01 2017 prawidłowy rozwiązający krzyżówki – a rejtvény helyes megfejtője prawie [partykuła komunikująca, iż to, o czym mowa, nie zostało osiągnięte i że niewiele brakuje, aby się urzeczywistniło, np. Była prawie mężatką] – majdnem, szinte, csakugyan, úgyszólván, csaknem; mintegy prawie cały dzień – csaknem (szinte) egész nap prawie dwa miliony – majdnem kétmillió prawie można by powiedzieć – úgyszólván prawie nic – majdnem semmi prawie nie [przysłówek komunikujący, iż to, o czym jest mowa, ma miejsce w tak małym stopniu, że niewiele brakuje, żeby nie nastąpiło] – (határozószó) majdnem, csaknem prawie wszystko – majdnem minden prawie że spalił się ze wstydu – átv. majd a föld alá süllyedt szégyenében prawie że utonął – csaknem elsüllyedt, majd hogy el nem süllyedt prawieczny, -a, -e; prawiekowy, -a, -e – őskori prawiek [dawny wiek, odwieczne czasy] – őskor, régi kor prawnictwo – jogtudomáyny, jogászat prawniczka – jogásznő prawniczy, -a, -e [dotyczący prawa lub prawnika; prawny (np. nauki prawnicze, terminologia prawnicza)] – jogi; jogászi prawnie – jog szerint, jogszerűen, jogosan; jogilag prawnie domagać się czegoś – vmit joggal igényel, igényt támaszt vmire prawnik [1. osoba działająca zawodowo w obszarze prawa; 2. potocznie o studencie prawa] – jogász, jogtudós (jestem prawnikiem); (student) joghallgató, jogász prawnopaństwowy, -a, -e – közrendi, államrendi prawnopanstwowy stosunek Prus do Korony (r. 1454) – Poroszország államrendi viszonya a Lengyel Koronához prawnoprywatny, -a, -e – magánjogi prawnuczę [prawnuk albo prawnuczka] – dédunoka prawnuczęta [synowie i córki wnuka lub wnuczki] – dédunokák prawnuczka [córka wnuka lub wnuczki] – dédunoka (lány) prawnuk [syn wnuka albo wnuczki] – dédunoka (fiú) prawnuki, prawnukowie [synowie i córki wnuka lub wnuczki] – dédunokák prawnie – törvényesen prawność – jogszerűség, törvényesség, jogosság Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5389 prawny, -a, -e – jog-, törvényes, jogi; jogos; jogügyi prawny właściciel a. prawna właściciel – jogos tulajdonos; jog szerinti tulajdonos prawo (gr. [nomos], łac. ius, lex; od: iustare – dorównywać, legere – czytać, eligere – wybierać, ligare – wiązać) [1. ogół przepisów i norm prawnych regulujących stosunki między ludźmi danej społeczności; 2. norma prawna; 3. nauka o prawie, studia nad prawodawstwem; 4. uprawnienia przysługujące komuś zgodnie z obowiązującymi przepisami; 5. zasada rządząca procesami przyrodniczymi i społecznymi, stanowiąca cel badań naukowych; 6. kierunek studiów związanych z nauką o prawie, z prawoznawstwem; 6. międzyosobowa relacja nacechowana powinnością działania dla dobra osoby; nakaz ustanowiony przez prawodawcę, będący regułą opartą na międzyosobowych relacjach.] – (ogół przepisów) (jogszabályok összessége) jog, törvény (ustawa); törvényszerűség; (pozwolenie) engedély Prawo (hebr.: Tora) [Wszystkie pouczenia, jakie Bóg przekazał Izraelowi. Ponieważ zawarte są one przede wszystkim w Księgach Mojżeszowych, terminu "Prawo" używano często jako synonimu "Pięcioksięgu". Późny judaizm przypisywał samemu Prawu moc zbawczą. Poglądowi temu przeciwstawia się św. Paweł, zwłaszcza w Rz i Ga.] – (bibl.) Törvény (Tóra) prawo administracyjne – igazgatási v. közigazgatási jog prawo akcyzowe – adójog prawo apelacji – fellebbezési jog prawo autorskie (ang. copyright, symbol: © ) [1. przepisy prawne określające uprawnienia przysługujące autorowi dzieła artystycznego, literackiego lub naukowego; 2. pojęcie prawnicze oznaczające (1) ogół praw przysługujących autorowi utworu albo (2) przepisy upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.)] – szerzői jog [a szellemi alkotások jogának fő részterülete az iparjogvédelem mellett. A szerzői jog az irodalmi, tudományos és művészeti művek (a továbbiakban együtt: szerzői alkotások) oltalmára hivatott. Emellett bizonyos szomszédos jogok oltalmát is biztosítja. - Wersja 01 01 2017 Magyarországon hatályos – módosított – 1999. évi LXXVI. törvény] prawo azylu – menedékjog [udzielić prawo azylu: menedéket nyújt] prawo bankowe – bankjog prawo biogenetyczne [pogląd, według którego osobniki danego gatunku przechodzą w rozwoju zarodkowym takie same stadia, przez jakie przebiegała droga ewolucyjna prowadząca do tego gatunku] – biogenetikai törvény Prawo Boże – isteni törvény (lat. lex divina) [1. tág értelemben minden igaz és helyes törvény, mely tiszteli a természettörvényt és az emberi személyt, s annak szempontjait becsületesen képviseli. Az ilyen törvény közvetve v. közvetlenül Istentől származik. Már Platón az örök isteni törvény vetületeinek tartotta az emberi törvényeket. 2. szoros értelemben a kinyilatkoztatásból, tehát közvetlenül Istentől eredő erkölcsi törvények összessége. Ilyen az örök törvény (lex aeterna), a természetes erkölcsi törvény, az ÓSz törvénye (Tízparancsolat) és az evangéliumi erkölcs parancsolatai (új parancs). - Az isteni törvény nem köti meg az Isten képmására teremtett ember szabadságát, hanem annak helyes használatát és teljes kibontakozását biztosítja a szeretet rendjében. emberi cselekedet, engedelmesség] prawo budowlane – építkezési jog prawo budżetowe – költségvetési törvény prawo bytu - létjogosultság [Czy poeta ma jeszcze prawo bytu w dzisiejszym świecie?: Vajon a költőnek van még létjogosultsága a mai világban?] prawo celne – vámjog prawo ciążenia Newtona [zasada dotycząca przyciągania się cząstek materii we Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5390 wszechświecie] – nehézkedési törvény; Newton gravitációs törvénye prawo cywilne [przepisy prawne normujące stosunki osobiste między obywatelami i stosunki majątkowe między równorzędnymi podmiotami prawa] – polgárjog; polgári jog; magánjog prawo czekowe – csekktörvény prawo dewizowe – devizatörvény prawo do czegoś – vmihez való jog; jog vmire prawo do dożywotniej własności – örökjog prawo do dysponowania – rendelkezési jog prawo do nauki – jog az iskolai képzettséghez; a tanuláshoz való jog prawo do odpoczynku – jog a pihenésre prawo do odszkodowania – kártérítési jog prawo do państwowego samookreślenia – nemzeti önrendelkezési jog prawo do pracy – munkához való jog prawo do stowarzyszania się i do zgromadzeń – egyesülési és gyülekezési jog prawo do strajku – sztrájkjog prawo do urlopu – szabadsághoz való jog prawo do własnego życia– jog ahhoz, hogy saját módja szerint éljen [każdy ma prawo do własnego życia!!: mindenkinek joga van a saját életmódja szerint élni] prawo do wypoczynku – pihenéshez való jog; jog a pihenésre prawo dostępu (ang. access privilege) [ustalenia dotyczące użytkownika sieci w zakresie możliwości dostępu do danych lub wykonywania określonych operacji, np. edytowania.] — (ang. access privilege) hozzáférési jog prawo dotyczące wydawnictwa – kiadói ügyekre vonatkozó törvény v. jog prawo dziedziczenia – örökösödési v. öröklési jog prawo emerytalne – I. nyugdíjhoz való jog; II. nyugdíjtörvény prawo feudalne – hűbérjog prawo finansowe, prawo skarbowe [normy prawne regulujące publiczną gospodarkę finansami] – pénzügyi jog prawo fiskalne – fiskális jog prawo głosowania a. głosu – szavazati jog prawo głosi, że… – a törvény kimondja, hogy… prawo głosu – szavazati jog; felszólalási jog prawo głosu doradczego – tanácskozási jog prawo gospodarcze – gazdasági törvény prawo gościnności – vendégjog prawo gościnne [(u Zygmunta Glogera) Tak zwano w Polsce sąd dla kupców, przybywających do miast składowych lub - Wersja 01 01 2017 z towarami na jarmarki, ustanowiony w r. 1565 przez Zygmunta Augusta (Vol. leg. II, str. 686). Był to sąd natychmiastowy, ale sądził obcych (gości) podług prawa krajowego, stosując się w rzeczach kupieckich do zwyczajów handlowych.] – (daw., praw) vendégjog; városba érkező kereskedők vendégjoga (kereskedelmi jog) prawo górnicze – bányatörvény prawo handlowe [przepisy normujące stosunki prawne kupca oraz stosunki prawne wynikające z czynności handlowych] – kereskedelmi jog v. törvény prawo handlu międzynarodowego – nemzetközi kereskedelmi jog prawo hipoteczne – jelzálogjog prawo jazdy [dokument uprawniający do prowadzenia pojazdów mechanicznych] – közlekedési v. hajtási engedély, vezetői engedély, jogosítvány; gépkocsivezetői v. hajtási igazolvány prawo jedności i walki przeciwieństw – az ellentétek egységének és harcának törvénye prawo kadukowe – az államkincstár öröklési joga prawo kanoniczne, prawo kościelne [prawo obowiązujące w Kościele rzymskokatolickim] – egyházjog, kánonjog (jus canonicum), az egyház által alkotott jogszabályok összessége (Codex juris canonici, 1917); (nauk) az egyházi törvénnyel foglalkozó; protestáns egyházakban egyben egyháztörténeti tudományág prawo karne – büntetőjog prawo konstytucjonalne – alkotmányos jog prawo konstytucyjne – alkotmányjog prawo koronne – koronajog prawo kosmiczne [normy prawne dotyczące działalności badawczo-eksploatacyjnej w przestrzeni kosmicznej] – űrjog; kozmikus jog prawo kościelne – egyházjog prawo kryminalne – büntetőjog prawo lenne – hűbéri jog Prawo lokacyjne [średniowieczne zbiory przywilejów i statutów jakimi podmiot lokujący obdarzał założone miasto lub wieś. Zwykle poszczególne lokacje dokonywały się w oparciu o pewien wzorcowy wypracowany w jakimś innym miejscu model, np. prawo magdeburskie. Przepisy lokacyjne doczekały się w Rzeszy uregulowania w dokumencie znanym jako Zwierciadło saskie.] – helyi (falu- v. város-) jogok Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5391 - Prawo chełmińskie niem. Kulmer Recht, łac. Jus Culmense vetus – odmiana prawa magdeburskiego powstała około 1233 w Chełmnie i Toruniu, używana głównie na Pomorzu, Prusach, Mazowszu, Warmii i Podlasiu. Na skutek zarządzenia Kazimierza Jagiellończyka od 1476 obowiązywało wszystkich mieszkańców Prus Królewskich (także szlachtę). Najstarsze dokumenty to Kulmer Handfeste Hermanna von Salza z 1232 i Alte Kulm z XIV wieku. Nigdy nie uzgodniono oficjalnej kodyfikacji. W praktyce stosowano głównie wydane drukiem projekty kodyfikacji z lat 1566, 1580 oraz 1594. - prawo lubeckie - pochodzące z Rzeszy prawo, w oparciu o które powstało najpierw portowe miasto Lubeka - prawo magdeburskie - najpowszechniejsze, zwane także prawem niemieckim, oparte było o wzorcowy model lokacyjny, za jaki uważano statuty nadane miastu Magdeburg - prawo polskie - prawo Polski od X wieku do 1320 r. - prawo pruskie - stosowane w dominium warmińskim oraz państwie krzyżackim. - prawo średzkie - stworzone w oparciu o lokację Środy Śląskiej powstałą na bazie praw miasta Halle (Henryk I Brodaty ze względu na konflikt z arcybiskupstwem Magdeburga nie chciał korzystać z tamtejszego prawa) - Prawo wołoskie – prawo osadnicze; zbiór norm regulujący stosunki pomiędzy właścicielem a osadnikami (najczęściej byli to Wołosi, Rusnacy, Bojkowie, Huculi). Prawo lubeckie (niem. Lübische Recht) [niemieckie prawo lokacyjne, obok prawa magdeburskiego najbardziej rozpowszechnione. Wzorowane na prawie Lubeki, nadanym miastu w 1226 r. przez cesarza Fryderyka II Hohenstaufa. Od XIII wieku stanowiło wzór prawnoorganizacyjny dla ponad 140 miast, od Hamburga po Rygę, położonych wzdłuż południowego wybrzeża Bałtyku i na przyległych terenach. Przyjmowały je głównie miasta związane ze Związkiem Hanzeatyckim.] – Lübecki jog; a legrégibb és legfontosabb középkori városjogoknak egyike. A hanza-városokban volt érvényes prawo łaski [uprawnienie do złagodzenia lub darowania kary prawomocnie orzeczonej przez sąd, przysługujące zazwyczaj głowie państwa] – kegyelmi jog; kegyelmezési v. megkegyelmezési jog prawo łowieckie [przepisy regulujące planowe polowania na łowiskach i gospodarowanie zwierzyną łowną] – vadászati jog prawo magdeburskie [(prawo niemieckie; łac. Jus municipale magdeburgense, niem. Magdeburger Recht) – prawo miesjkie - Wersja 01 01 2017 wzorowane na prawie miasta Magdeburga. - Prawo magdeburskie składało się dla ujęcia całości życia prawnego z dwu spisów prawa tj. obszerniejszego i bardziej wszechstronnego Zwierciadła Saskiego (łac. Speculum Saxonum) oraz prawa posiłkowego Weichbild dla miast. W kolejnych stuleciach prawo magdeburskie, lub tzw. magdeburgia, stały się synonimem prawa miejskiego.] – magdeburgi jog prawo majątkowe – vagyonjog prawo małżeńskie – házassági jog prawo materialne [prawo ustalające treść uprawnień i obowiązków] – materiális v. anyagi jog prawo matriarchalne – anyajog prawo miecza [w średniowieczu: prawo sądzenia spraw zagrożonych karą śmierci i prawo jej wykonania, przyznawane miastom i panom feudalnym przez władcę] – pallosjog prawo międzynarodowe – nemzetközi jog prawo międzynarodowe publiczne [normy prawne regulujące stosunki między państwami oraz innymi podmiotami] – nemzetközi jog (más néven: nemzetközi közjog) azon magatartási szabályok összessége, amelyek a nemzetközi jog alanyai, elsősorban az államok közötti kapcsolatok rendezését szolgálják, és az államok megegyezésével jönnek létre prawo morskie – tengerjog, tengeri jog prawo naczyń połączonych – a közlekedő edények törvénye prawo narodów do samookreślenia – a népek önrendelkezési joga prawo natury (łac. lex naturalis) (prawo naturalne; łac. ius naturale) [1. doktryna prawna mająca za przedmiot prawo, które wg jej zwolenników wypływa z niezmiennej natury człowieka, prawo będące nakazem "prawego rozumu", mówiącego, że pewne działania są dobre lub złe same przez się; 2. postulowany, odmienny od prawa pozytywnego porządek prawny. Różne doktryny prawnonaturalne (rzadziej jusnaturalne) prowadziły spory co do źródeł prawa natury, jego istoty, treści i stosunku do prawa stanowionego. Spór prawnonaturalizmu z pozytywizmem prawniczym (nieuznającym istnienia prawa naturalnego) był jednym z ważniejszych tematów filozofii prawa. Pojęć prawo natury i prawo naturalne używa się w języku polskim najczęściej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5392 zamiennie, przy czym prawo natury jest germanizmem (z niem. Naturrecht), a prawo naturalne latynizmem (z łac. ius naturale).] – 1. a természet törvénye; 2. természetjog, természettörvény, természeti törvény prawo nietykalności – mentelmi jog prawo niezbywalne – elidegeníthetetlen jog prawo o spółkach – társasági törvény prawo o wolności – szabadságjogok prawo obrony przysługuje komuś – védelem joga megillet vkit prawo obywatelstwa [przywilej przynależności do danego państwa lub miasta]; prawo obywatelskie – polgárjog prawo ochrony zabytków [Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 nr 162 poz. 1568, tekst ujednolicony)] – műemlékvédelmi törvény, műemlékvédelem törvénye prawo odkupu – visszavásárlási jog prawo odwetu – a megtorlás joga prawo odwołanie się – fellebbezési jog Prawo oporu (łac. ius resistendi) [prawo wypowiedzenia posłuszeństwa władcy przez szlachtę. Funkcjonowało w okresie średniowiecza, stopniowo rozwijane, nie tylko w Polsce, lecz i Europie. Często wykorzystywane w celu wywarcia nacisku na monarchę. Stosowane do usuwania niewygodnych władców (Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały). Miało ono skutek zbrojnego "zegnania" z tronu panującego. W przypadku niepowodzenia i wygranej króla uznawane za bunt. Często ustawodawca wydając normy/przywileje etc., obligując się do ich przestrzegania, nadawał prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa w razie ich nierespektowania. W późniejszym czasie prawo do oporu przekształciło się w konfederację zawiązywaną przeciwko królowi. Po 3 ostrzeżeniach nie wywołujących odpowiedniego "pohamowania" działań władcy, szlachta starała się pozbyć krnąbrnego króla.] – (lat.) ius resistendi; ellenállási jog [magyar: Aranybulla] prawo osadnicze – telepítési törvény prawo państwowe [dział prawa regulujący ustrój polityczny państwa, wskazujący podmiot władzy (sposób jej zorganizowania, zasady systemu wyborczego), ustalający stosunki społeczno-gospodarcze w państwie (przede wszystkim własnościowe); w Polsce do - Wersja 01 01 2017 zakresu p.p. wchodzą normy prawne regulujące podstawowe prawa i obowiązki obywatela, powoływanie, strukturę i działalność sejmu, senatu, prezydenta i innych organów władzy państwowej; ponieważ znaczna większość tych uregulowań znajduje się w konstytucji, stąd p.p. nazywane bywa często prawem konstytucyjnym.] – közjog [A közjog a jogrendszer azon jogterülete, amely a közérdekű életviszonyokat szabályozza, azaz a közjog az állami-önkormányzati, közhatalmi funkciók ellátására hivatott.] prawo patentowe – szabadalmi jog prawo pierwokupu – elővételi v. elővásárlási jog; elsőbbség joga (vásárlásnál) prawo pierwszej nocy (łac. ius primae noctis) [prawo pana feudalnego do spędzenia pierwszej nocy ze świeżo poślubioną żoną każdego ze swych poddanych i zdeflorowania jej. – Zwyczaj wzbudzający wiele kontrowersji, opisany m.in. przez Herodota jako obyczaj ludów Afryki. W Europie dość powszechny do XVI w., a gdzieniegdzie nawet dłużej. Praktykowano go również w Polsce.] – (lat.) ius primae noctis (ném. „Recht der ersten Nacht“; fr. droit de seigneur); a földesurak joga alattvalóik menyasszonyának szüzességére [a történelemkönyvekben rendszeresen a nemesi jogok között szerepeltetett ius primae noctis nem volt Európa-szerte írásba foglalt jog. A szűziesség a keresztény, azon belül is a katolikus értékrendben kiemelt fontosságú volt. Az, hogy egy házasulandó szűznek ne leendő férje vegye el ártatlanságát, ellenkezett az egyházi tanokkal. A történészek mindössze egy kis svájci községben találták meg e „jogot” írásba foglalva, de a források szerint ott sem valószínű, hogy éltek volna ezzel. A Német jogtörténet kézikönyve szerint a földesuraknak soha nem volt kiváltságuk alattvalóik nászéjszakájára. Az eljárás írásba foglalt jogként szerepeltetése ugyan egyes források szerint a 13. századig visszavezethető, a történészek szerint azonban csupán a felvilágosodás francia gondolkodói tették azt általános ismeretté, propagandisztikus célzattal.] prawo pierwszeństwa – elsőbbségi jog prawo pięści – ököljog prawo pisane – írott jog prawo podatkowe – adótörvény prawo podpisu – aláírási jog Prawo Polski protofeudalnej [tradycyjne, lokalne prawo słowiańskie wywodzące się jeszcze ze wspólnotowego okresu Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5393 plemiennego i działające przy niewielkim zróżnicowaniu społecznym. W okresie tworzenia się państwowości polskiej prawo zwyczajowe zostało wzbogacone o tzw. prawo stanowione wprowadzane przez księcia i egzekwowane przez drużynę i urzędników przy udziale starszyzny.] – a protofeudális Lengyelország jogszabályainak összessége prawo podstawowe (osobiste) – alapvető jog prawo postępowania karnego – büntető eljárásjog prawo powszechnego ciążenia – tömegvonzás törvénye, gravitációs törvény prawo pozytywne (łac. - ius positivum) [pojęcie z zakresu teorii prawa, oznaczające prawo narzucone z góry, przez aparat państwowy.] – (lat.) ius positivum; tételes jog (amit a törvényhozó vagy annak szerve alkot) prawo pracy – munkajog prawo prasowe – sajtótörvény prawo proekologiczne – környezetvédelmi jog prawo prywatne (łac. ius privatum) [jedna z dwóch podstawowych gałęzi prawa (obok prawa publicznego), skupiająca normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu jednostek i regulacja stosunków pomiędzy nimi] – magánjog prawo przedruku – az utánnyomás joga, közlési jog prawo przemysłowe – iparjog prawo przyrodzone – veleszületett jog prawo publiczne – közjog prawo regresu – visszkereseti jog prawo rodzinne – családjog prawo równowagi – egyensúlytörvény prawo rybacki – halászati jog prawo rzeczowe [przepisy prawne dotyczące własności, użytkowania itp. przez obywateli przedmiotów ruchomych i nieruchomych] – dologi jog prawo rzymskie [1. przepisy prawne obowiązujące w starożytnym Rzymie; 2. W prawie rzymskim prawo zwyczajowe nosiło ogólną nazwę consuetudo, bądź mos maiorum (zwyczaje przodków). Były to normy powstające na skutek niezmiennego, długotrwałego uznanego za właściwy przez społeczeństwo sposobu zachowania się w danej sytuacji. Z prawa zwyczajowego wywodziło się wiele istotnych instytucji jak np. ius vitae ac necis tj. prawo życia i śmierci nad dziećmi przysługujące osobie mającej nad nimi patria potestas, zakaz darowizn między małżonkami itp.] – római jog - Wersja 01 01 2017 prawo samostanowienia – önrendelkezési jog prawo samostanowienia narodów – a népek önrendelkezési joga prawo składu – tárolási v. raktározási jog prawo spadkowe – örökösödési jog prawo spółdzielcze – szövetkezeti jog prawo średzkie [łac. Jus Novi Fori, ius sredenses, niem. Neumarkt-Magdeburger Recht to odmiana prawa niemieckiego powstała w Środzie Śląskiej na wzór praw obowiązujących w Halle na początku XIII wieku. Na podstawie tego prawa dokonywano lokacji miast i wsi, głównie w Wielkopolsce i północnej Małopolsce. Prawo średzkie wykorzystywało ponad 100 miast w Polsce, a łącznie z wioskami ponad 1000 miejscowości.] – magdeburgi városjog; régi német városjog (1235) prawo tożsamości – az azonosság elve prawo ubezpieczeniowe – biztosítási jog prawo upadłościowe – csődjog prawo użytkowania, prawo używania – használati jog; haszonélvezet prawo użytkowania czego – vminek haszonélvezeti joga prawo walutowe – valutatörvény prawo wartości – értéktörvény prawo Webera-Fichnera – Weber-Fechnertörvény [Az M ingererősség érzet az S fizikai ingererősség logaritmikus függvénye. Példa: S fehérzaj intenzitás, a kísérleti személyre jellemző konstans. Az y tengelyen a relatív hangerősség-fokozatok szerepelnek. Közelítőleg egyenesen fekszenek a pontok (10(lgS-S0), M) ─ A logaritmikus skála alkalmazása a biológiában E. H. Weber nevéhez fűződik, aki a XIX. sz. első felében tanulmányozta az ember reakcióját fizikai ingerekre. Weber törvénye csupán közelítő jellegű, túl alacsony vagy túl magas intenzitásoknál nem működik. A fentiekből világos, hogy a lineáris skála nem megfelelő az érzékelés mérésére. Ezért 1860-ban Fechner olyan skálát javasolt, amely összhangban van Weber törvényével. Legyen a Weber törvény szerinti konstans arány, és s egy rögzített értéke.] prawo wekslowe – váltótörvény, váltójog prawo weta – vétójog prawo własności – tulajdonjog prawo wojenne [część międzynarodowego prawa publicznego i obowiązki państw uczestniczących w konflikcie zbrojnym] – hadijog prawo wybieranie, prawo wyborcze [ogół norm prawnych regulujących proces wyborów i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5394 ustalania ich wyników. Najczęściej termin "prawo wyborcze" (właściwie: prawa wyborcze) stosowany jest jako uprawnienie do głosowania. Wyróżnia się wówczas czynne i bierne prawo wyborcze.] – praw választójog [az állam polgárainak azon jogát, melynek során részt vesznek a közösség képviselőtestületének, vezetőjének a megválasztásában illetve a népszavazáson] prawo wyborcze – választójog; szavazati jog prawo wyborcze pasywne – passzív választójog; a képviselővé való megválaszthatóság joga prawo wyjątkowe – kivételes prawo wynalazcze – feltalálói jog prawo wypowiedzenia – felmondási jog prawo zachowania energii – az energia megmaradsának törvénye prawo zachowania materii – az anyag megmaradásának törvénye; anyagmegmaradásának törvénye prawo zachowania masy [1. łączna masa produktów reakcji chemicznej jest równa łącznej masie substratów tej reakcji w układzie zamkniętym. Pewna, zaniedbywalna w praktycznych obliczeniach, nieścisłość tego prawa wynika ze zamiany części masy na energię (lub odwrotnie) podczas reakcji chemicznej. Prawo sformułowane zostało niezależnie przez A.L. Lavoisiera i M. Łomonosowa. 2. prawo przyrody opisujące zachowanie (pozostawanie stałą) wielkości fizycznej - masy w układzie zamkniętym i układzie izolowanym podczas przemian i oddziaływań fizycznych oraz reakcji chemicznych.] tömeg/anyagmegmaradás törvénye (a Lomonoszov-Lavoisier-törvény) [kimondja, hogy egy anyagi rendszer tömege állandó marad, függetlenül a rendszeren belül lejátszódó folyamatoktól. Ekvivalens állítás, hogy az anyag megváltoztathatja a megjelenési formáját, de nem teremthető és nem tüntethető el. Ebből következik, hogy egy kémiai folyamatban a reagensek tömegösszege egyenlő a termékek tömegösszegével. A tömegmegmaradás nem mindig teljesül, és ez függ az anyag és a tömeg definíciójától. A modern fizikában a tömeg és az anyag ekvivalensek az energiával és így az energiamegmaradás – ami mindig teljesül – magában foglalja az anyagot és energiát.] prawo zakonne [zespół norm regulujących życie zakonne, zawartych w regułach, konstytucjach, statutach. Może być wydane przez władzę kościelną - Wersja 01 01 2017 zewnętrzną w stosunku do zakonu (prawo zakonne zewnętrzne) lub poprzez władzę wewnątrz instytutu zakonnego (p.z. wewnętrzne).] – szerzetesi jog [a regulákban, konstitúciókban, statútumokban a szerzetesi életre vonatkozó normák összessége. Kiadhat ilyet a szerzetesrenden kívül álló egyházi hatóság is (külső rendi jog) vagy azon belül működő hatóság is (belső rendi jog).] prawo zastawu – zálogjog prawo ziemskie – nemesi birtokjog prawo zwyczajowe [to normy prawne trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem niepisanym przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie. Z czasem normy były utrwalane w formie pisemnej (np. dokumenty stwierdzające dojście do skutku czynności prawnej, przywileje, wyroki sądowe). Normy prawa zwyczajowego odegrały szczególną rolę w rozwoju prawa międzynarodowego. Prawo zwyczajowe z reguły przechodzi proces kodyfikacji (lub inkorporacji).] – szokásjog [az a jog, mely nem irott törvényen, hanem a népnek állandó alkalmazással nyilvánított jogi meggyőződésében gyökerezik] prawo zwierzchności – felségjog prawobrzeżny, -a, -e [położony, znajdujący się na prawym brzegu rzeki] – jobbparti prawobrzeżny dopływ – jobboldali mellékfolyó prawodawca – törvényhozó ffi prawodawczy, -a, -e – törvényhozó; törvényhozási; (hist) alkotmányozó prawodawstwo [1. ogół praw obowiązujących w określonym czasie w danym kraju lub w jakiejś dziedzinie życia społecznego; 2. ustanawianie praw] – törvényhozás; törvényhozó hatalom; jogalkotás prawodawstwa obowiązujące w dawnej Polsce [Najdawniejsze prawa polskie są spisane na sejmie w Wiślicy za Kazimierza Wielkiego, 1347 r. Nie kształciły się one na prawie rzymskiem a pomimo to byli autorowie, którzy prawo narodowe polskie prawem rzymskiem objaśniać a nawet uzupełniać chcieli.] – törvényhozások a régi Lengyelországban prawodawstwo finansowe – pénzügyi szabályozás prawodawstwo pracy – munkaügyi jogszabályozás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5395 prawodawstwo walutowe – valuta-jogszabályozás prawodawstwo wekslowe – váltó-jogszabályozás prawodawstwo zakonne [reguła zakonna, konstytucje] – rendi törvényhozás [szerzetesi regula, konstitúció] prawomocnie – törvény alapján, jogosan, törvényesen, jogerősen prawomocność [stan prawny odnoszący się bądź to do rozstrzygnięć organów administracyjnych (takich jak: decyzja administracyjna czy postanowienie) bądź do orzeczeń sądowych (wyrok, postanowienie), mający miejsce wówczas gdy orzeczenie sądowe bądź rozstrzygnięcie organu adminstracji nie może być zmienione bądź uchylone poprzez wniesienie środka odwoławczego lub zaskarżenia (np. nie można wnieść odwołania od decyzji administracyjnej bo upłynął już 14-dniowy termin do jego wniesienia czy też nie można wnieść apelacji od wyroku bo strona nie sporządziła wniosku w terminie tygodniowym o sporzadzenie u zasadnienia od wyroku zapadłego w I instancji).] – törvényerő; jogérvény, jogerő; érvényesség, hatály prawomocny, -a, -e [mający moc prawną] – törvényerejű; jogerős, jogérvényes, törvényerejű prawomocny wyrok rozwodowy – jogerős válási ítélet prawomyślnie – hűségesen, lojálisan prawomyślność – hűség, lojalitás prawomyślny, -a, -e [postępujący zgodnie z obowiązującymi prawami; też: świadczący o takiej postawie] – hűséges, lojális praworęczna, praworęka – jobbkezes ffi/nő praworęczność – jobbkezesség praworęczny1, -a, -e; praworęki, -a, -ie [posługujący się przede wszystkim prawą ręką] – jobbkezes praworęczny2, -a, -e; praworęki, -a, -ie [osoba praworęczna] – jobbkezes személy praworządnie – törvényesen, jogszerűen kormányzó praworządność [1. zasada przestrzegania prawa przez organy państwa; 2. rządy prawa, w znaczeniu formalnym – zasada ustrojowa zobowiązująca organy państwa do ścisłego przestrzegania prawa i działania zgodnie z normą prawną, w znaczeniu materialnym – spełnienie warunków praworządności formalnej wraz z uwzględnieniem postulatu „dobrego prawa” –równego dla wszystkich i respektującego podstawowe - Wersja 01 01 2017 wolności oraz prawa człowieka i obywatela] – törvényesség; jogrend praworządny, -a, -e [postępujący lub rządzony zgodnie z prawem; też: świadczący o zgodności z zasadami prawa] – törvényes, legális prawoskętny, -a, -e – jobbmenetű (csavar), jobbsodrású (fonalak, kötelek); [kierunek ruchu] jobbirányú prawoskrzydłowy1 [w niektórych grach zespołowych: zawodnik grający na prawym skrzydle] – jobbszélső prawoskrzydłowy, -a, -e [1. odnoszący się do prawego skrzydła, prawej części czegoś; 2. znajdujący się, odbywający się na prawym skrzydle zespołu, drużyny] – jobbszélső, a jobb szárnyon lévő, a jobbszárnyhoz tartozó prawosławie [1. wyznanie chrześcijańskie obrządku wschodniego; 2. doktryna ortodoksyjnego (gr. orthodoxos – prawdziwie, prawidłowo wierzący) Kościoła chrześcijańskiego – jednej z dwóch grup Kościołów powstałych w wyniku rozłamu w Kościele chrześcijańskim z 1054 roku (tzw. schizmy wschodniej, lub, co uznaje się za historycznie bardziej uzasadnione – schizmy wielkiej).] – pravoszláv, ortodox; ortodox v. görögkeleti vallás; ortodoxia prawosławny, -a, -e [odnoszący się do prawosławia, należący do prawosławia] – pravoszláv (igazhitű); görögkeleti vallású, szláv ortodox prawosławny [wyznawca prawosławia], prawosławna – görögkeleti (ffi/nő) prawostronny, -a, -e [znajdujący się, odbywający się po prawej stronie] – jobb oldali prawość – becsületesség, őszinteség, feddhetetlenség Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis L.) [gatunek rośliny zielnej należący do rodziny ślazowatych (Malvaceae). Kenofit, pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego. W Polsce jako gatunek dziko rosnący występuje na niżu, jest także uprawiany.] – fehér mályva (Althaea officinalis); orvosi ziliz, fehérmályva Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5396 Prawoślaz ogrodowy, odmiana czarna, malwa czarna (Althaea rosea, variatas vigra) [1. roślina dwuletnia, lub bylina z rodziny ślazowatych pochodząca z południowowschodniej Europy i Azji Mniejszej; 2. to ma tez inne nazwy: ślaz ogrodowy, ślaz różowy, babia róża, malwa lub topolówka różowa] – mályvarózsa (Althaea rosea, variatas vigra) prawoślaz wysoki (Althaea rosea) – mályvarózsa (növ., Althaea rosea L., bécsi rózsa) [kerti teljesvirágu mályvafaj, 2-4 m. magas, levele 5-7 szegletü, kerekded szivforma, molyhos virágzata hosszu füzért alkot. Kétnyári diszkóró, nyáron pirosan, ritkábban fehéren virit. Keletről származik, kedvelt virág, a szine nagyon változik. Sötétpiros, csaknem fekete szinü fajtája a fekete mályva (A. rosea nigra); festenek vele, különösen a bort most inkább ezzel pirosítják, mint a fenyvesbogyóval, azért a borkereskedő szivesen megveszi, s a fekete mályva termesztése terjed.] prawować – perelni, pert indítani prawować się [1. prowadzić z kimś o coś proces sądowy; 2. prowadzić o coś proces sądowy; 3. potocznie: spierać się, kłócić się] – pereskedni prawowicie – törvényesen, jogosan prawowierność – igazhitűség prawowierny, -a, -e [zob. ortodoksyjny] – igazhitű, ortodox prawowitość – törvényszerűség prawowity, -a, -e [zgodny z prawem, mający prawo do czegoś] – törvényerejű, legitim; legális; törvényes prawowita małżonka – hites feleség prawoznawca – törvénytudó prawoznawstwo [nauka o prawie] – jogtudomány, jogismeret prawy1, -a, -e [1. znajdujący się po przeciwnej stronie ciała ludzkiego lub zwierzęcego w stosunku do tej, gdzie normalnie jest serce; też o otoczeniu człowieka: znajdujący się po stronie ręki, która jest dalej od serca; 2. o stronie tkaniny, ubrania itp.: zewnętrzny, wierzchni; 3. konserwatywny, prawicowy] – jobb (jobb oldalon levő); színe (szövetnél); (pol) konzervatív, jobboldali prawe skrzydło – jobbszárny prawem kaduka – a háramlás jogán prawy2, -a, -e [1. szlachetny, uczciwy; 2. legalny, prawowity] – (rzetelny) nemes, jellemes, becsületes, őszinte, feddheletlen; (prawo) legális, jogszerű, törvényes, jogos - Wersja 01 01 2017 prawy charakter – egyenes jellem prawy dopływ Dunaju – a Duna jobboldali mellékfolyója prawy prosty, prawy sierpowy, prawy sierp [w boksie: cios prosty, cios sierpowy zadany przeciwnikowi prawą ręką] – balegyenes, balhorog prawy sierpowy – (sp) jobbhorog (ökölvívásban) prawy skrzydłowy – jobbszélső prawy łącznik – jobbösszekötő prawy obrońca – jobbhátvéd prawy pomocnik – jobbfedezet prawy ręka – jobb kéz prawy ręka za głowę – jobb kép a fej fölött prawyborca – közvetett választó; elektorválasztó prawybory [wstępne wybory odbywające się na niewielkim obszarze kraju, organizowane w ramach kampanii wyborczej jako forma sondażu] – közvetett választás, elektorválasztás prawykonanie [na świecie lub w danym kraju publiczne wykonanie utworu muzycznego] – őselőadás, ősbemutató praxis [filoz. rzeczywiste działania i faktyczny stan rzeczy w przeciwieństwie do teorii i postulatów] – (gör.) praxis, gyakorlat; rendszeresen gyakorolt hivatásbeli működés, tevékenység; jártasság, tapasztalat; az állandó ügyfelek v. betegek köre prawzór [pierwotny, podstawowy wzór] – ősminta prototípus praźródło [pierwsze źródło, pierwsza przyczyna] – ősforrás; ősok praźródło wszelkiej wiedzy – minden tudás ősforrása prażanin [mieszkaniec Pragi] – Varsó Prága városrészének lakója Prażanin, Prażanka – prágai ffi/nő prażący, -a, -e – perzselő prażelnia – érckohó prażelnik – ércköpő medence; ércpörkölő munkás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5397 prażenie – perzselés, sütés, pirítás (zsírban, olajban) prażenie kalcynujące [zob. kalcynacja] – calcináció; pörkölés, elmeszesítés prażmo [1. odwieczna potrawa rolniczych Polan, którą były niedojrzałe kłosy żyta lub pszenicy uprażone i wykruszone; 2. ziarna prażone, czyli suszone, albo lekko przypalane na blasze, albo rozpalonych kamieniach.] – (daw) ősrégi paraszti étel éretlen (pörkölt és kipergetett) rozs- v. búzakalászokból Prażmo (cz. Pražmo, niem. Pražma) [wieś gminna w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Frýdek-Místek w Republice Czeskiej.] – Pražmo (cseh falu) prażona kukurydza – pattogatott kukorica prażucha, lemieszka [1. potrawa wywodząca się z kuchni wiejskiej. Przyrządza się ją z mąki pszennej i gryczanej, wyprażanej i zalewanej wrzącą wodą, a następnie zapiekanej w piekarniku. Przed spożyciem dodaje się skwarki; 2. potrawa starodawna z mąki pszennej a najczęściej z hreczanej, która praży się sucho na patelni lub w rądlu a potem sypie na okraszony wrzątek, miesza i podaje na gęsto lub na sypko z dodaniem skwarek. 3. potrawa (kluski) wywodząca się z kuchni wiejskiej Lubelszczyzny. Nazwa pochodzi od wyprażania mąki. Ciasto wyrabia się z mąki pszennej i gryczanej. Przed spożyciem dodaje się skwarki.] – sült lisztgombóc prażyć [1. oddziaływać na kogoś gorącem, wydzielać intensywne, dokuczliwe ciepło; 2. strzelać intensywnie, seriami; 3. bić, smagać; 4. poddawać produkty żywnościowe działaniu wysokiej temperatury bez użycia tłuszczu; 5. ogrzewać jakąś substancję, zwykle poniżej temperatury topnienia, w celu wywołania określonych przemian] – perzselni, égetni, pörkölni; (roston) sütni (słońce) praży – a nap perzsel prażyć pociskami – lövedékekkel elárasztani - Wersja 01 01 2017 prażyć się [1. wystawiać się na działanie silnego gorąca; 2. o produktach żywnościowych: być poddawanym działaniu wysokiej temperatury] – perzselődni, sülni, égni, pörkölődni prażyć się na słońcu – a napon sütkérezni prącie, członek, penis, fallus [1. męski narząd płciowy; 2. członek męski; 3. narząd kopulacyjny u samców ssaków. Penisa posiadają także inne kręgowce, np. Wiele gadów oraz niektóre ptaki (kazuar, struś).] – (ném.) pénisz, hímvessző, hímtag [pénisz három részből áll, tőből, testből és a makkból. Végén helyezkedik el a rendkívül érzékeny, vékony, idegvégződésekkel teli makk, latinul glans.] prąd [1. uporządkowany przepływ ładunków elektrycznych w środowisku lub wzdłuż obwodu elektrycznego; 2. dopływ energii elektrycznej; 3. bieg, ruch wody; 4. strumień płynącego powietrza; 5. w literaturze, sztuce itp.: kierunek, tendencja; 6. duża liczba ludzi lub pojazdów wypełniających drogę i przemieszczających się w jednym kierunku] – áram, áramlat, (pęd wody) ár, folyás, áramlás, vízmozgás, sodrás, sodor; vízáram (folyóban); légáramlat; irányzat, áramlat; (vill.) áram prąd [1. uporządkowany przepływ ładunków elektrycznych w środowisku lub wzdłuż obwodu elektrycznego; 2. dopływ energii elektrycznej; 3. bieg, ruch wody; 4. strumień płynącego powietrza; 5. w literaturze, sztuce itp.: kierunek, tendencja; 6. duża liczba ludzi lub pojazdów wypełniających drogę i przemieszczających się w jednym kierunku] – áram, áramlat, (pęd wody) ár, folyás, áramlás, vízmozgás, sodrás (folyóban); légáramlat; irányzat, áramlat; (vill.) áram, elektromos áram; hullám prąd 220-woltowy – 220 voltos áram prąd (elektryczny) dwufazowy – kétfázisú áram prąd czasu – korszellem prąd czynnościowy [zob. bioprąd: prąd elektryczny powstający w pobudzonych tkankach organizmów żywych] – (biológia) működési áram, bioáram, élő szervezetek szöveteiben keltett áram prąd czynny – hasznos áram prąd elektryczny – villamos áram, villanyáram; elektromos áram; az elektromosság mozgása zárt vezetőkben; elektromos részecskék, egyenirányú, rendezett mozgása prąd faradyczny [prąd zmienny o niskim napięciu i natężeniu oraz małej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5398 częstotliwości, stosowany w medycynie] – Faraday-i áram prąd galwaniczny [prąd stały o niskim napięciu i małym natężeniu, niewywołujący skurczu mięśni] – galvánáram; (fizika) a galvánelemből nyert elektromos áram (L. Galvani olasz természettudós nevéről) prąd morski – tengeráramlás Prąd Zatokowy (także Golfsztrom, Golfstrom) [powierzchniowy prąd morski północnego Atlantyku] – Golf-áramlat [északi folytatásával, az Észak-atlanti áramlattal együtt erős, meleg és gyors atlanti-óceáni áramlat, amely a Mexikói-öbölben indul, elhalad a Floridai-szorosnál, majd az Amerikai Egyesült Államok és Újfundland keleti partjai mellett, majd áthalad az óceánon.] prąd indukcyjny, indukowany [prąd elektryczny powstający w obwodzie przy zmianie obejmowanego przez ten obwód strumienia magnetycznego] – indukált v. gerjesztett áram; indukciós áram; indukció útján keletkezett áram prąd jednofazowy [prąd zmienny przesyłany do odbiorników jedną parą przewodów] – egyfázisú áram prąd jednokierunkowy [prąd elektryczny zachowujący stale ten sam kierunek i zwrot] – egyenáram, egyenirányú áram prąd kontrreformacyjny – ellenreformációs áramlat prąd literacki – irodalmi áramlat prąd morski – tengeri áramlat prąd odrodzeniowy – reneszánsz irány v. áramlat prąd pilotowy – vezérlőhullám, vezérlő hullám, pilothullám prąd powietrza a. prąd powietrzny – légáramlat; légáramlás prąd przemienny [prąd elektryczny okresowo zmienny, przybierający na przemian wartości dodatnie i ujemne tak, że ich wartość średnia jest równa zeru] – váltóáram prąd przemisłowy – ipari áram prąd przewodowy – vezeték árama prąd przydźwięku – búgóáram, lüktetőegyenáram prąd rzeki – folyó árja prąd rzeki uniósł łódź – a folyó árja magával ragadta a csónakot prąd stały [prąd elektryczny jednokierunkowy o stałym natężeniu] – állandó áram (állandó áramerősségű); egyenáram prąd szumowy – zajáram prąd trójfazowy [układ trzech prądów przemiennych o tym samym napięciu i - Wersja 01 01 2017 częstotliwości, przesuniętych względem siebie w fazie o 120o] – háromfázisú áram prąd umysłowy – szellemi áramlat prąd wielofazowy [prąd elektryczny będący wypadkową szeregu zmiennych prądów jednofazowych, które przesunięte są względem siebie w czasie o pewną część okresu] – többfázisú áram prąd wody – a víz sodra; vízfolyás; vízáram, vízáramlat prąd wysokiego napięcia – magasfeszültségű áram prąd zmienny [prąd elektryczny, którego wartość zmienia się w czasie w dowolny sposób] – 1. váltóáram [a távvezetékek váltóáramot továbbítanak és a transzformátorok ezt alakítják át a megfelelő feszültségre]; 2. váltakozó áram [olyan elektromos áram, amely állandó (f) frekvenciával változtatja az irányát. Ha az áramerősséget az idő függvényében ábrázolva szinusz-görbét kapunk, akkor azt szinuszos váltakozó áramnak nevezik.] prąd zniósł łódkę – az ár elsodorta a csónakot prądnica [maszyna elektryczna przetwarzająca energię mechaniczną ruchu obrotowego na energię elektryczną prądu stałego lub zmiennego] – áramfejlesztő gép; dinamó, dinamógép prądnica wzbudzająca – gerjesztődinamó prądnica oświetleniowa, prądniczka oświetleniowa – világítási dinamó (gépkocsin) prądniczka [zdrobnienie od: prądnica] – dinamó prądniczka tachometryczna obrotomierza – tachometrikus fordulatszámmérő; tachiméteres (fordulatszámmérő) dinamó prądochłonny, -a, -e [o urządzeniach: zużywający dużą ilość prądu elektrycznego] – áramfelvevő v. befogadó prądomierz [przyrząd do mierzenia prędkości i kierunku prądów morskich] – árammérő prądownica1 – kotrógép prądownica2 (pożarnictwo) [jest to zakończenie linii gaśniczej. Służy do formowania prądu wodnego.] – tűzoltófecskendő prądożerca [pot. urządzenie, zakład przemysłowy itp. zużywające wielkie ilości prądu elektrycznego] – (közb.) sok áramot fogyasztó, az áramot „zabáló” (berendezés, gép) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5399 prądówka [zob. prądownica] – áramfejlesztőgép prądy błądzące [1. prąd trakcyjny zamykający się przez ziemię, którego drogę trudno przewidzieć; 2. prądy elektryczne płynące w ziemi, wiążące się z pracą urządzeń elektrycznych prądu stałego mających uziemiony jeden biegun; 3. chaotyczne prądy elektryczne płynące w ziemi przy pracy urządzeń na prąd stały, posiadających uziemiony jeden biegun.] – kóboráram prądy konwekcykjne – konvekciós áramok prądy powietrzne – légáramlások, légáramlatok prądy wisokiej częstotliwości – nagy frekvenciájú v. magasfrekvenciás áramok prątek [1. bakteria w kształcie cienkiego pręcika, zwykle o właściwościach chorobotwórczych; 2. pęd wydający owoce, pośredni między pędem skróconym a długim] – bacilus prątki Kocha [Odkryte w XIX w. przez Roberta Kocha prątki gruźlicy nie stanowią zagrożenia wobec współczesnych osiągnięć medycyny. Powstały jednak lekooporne odmiany prątka gruźlicy XDR TB (eXtreme Drug-Resistant Tuberculosis), które nie reagują na żadne znane leki, a nowych jeszcze nie wynaleziono.] – Kochbacilusok [tuberkulózis: bejelentésköteles, rendszerint krónikus lefolyású fertőzéses betegség. Kórokozói baktériumok, az ún. "saválló pálcák" (Koch-bacilusok). Legtöbbször a tüdőt támadják meg, azonban majdnem az összes szerv megbetegedhet.] prątek tyfusowy – tífuszbacillus prątkować [o chorym na gruźlicę: wydzielać prątki i tym samym zarażać gruźlicą] – fertőzni prątkowy, -a, -e – bacilus- [materiał prątkowy: bacilusanyag] prążek, prążka [długi, wąski pasek prosty lub wygięty] – csík prążek od przydźwięku (telewizja) – brummcsíkok (televízió) prążki [tłoczenie powierzchni wyrobu papierowego w postaci drobnych równoległych linii] – csíkok, vonalak (papíron) prążki dyfrakcyjne – elhajlási (diffrakciós) gyűrűk prążki interferencyjne [na przemian ciemne i jasne prążki powstające w miejscach, gdzie spotykają się wiązki światła jednobarwnego] – interferencia csíkok prążki moiré (prążki mory) [to pewien rodzaj układu prążków powstałego na skutek interferencji (nakładania się) dwóch siatek linii obróconych o pewien kąt lub - Wersja 01 01 2017 poddanych deformacji (zniekształconych względem siebie). Ilustracja po prawej przedstawia przykład prążków moiré. Linie na ekranie komputera mogą być tutaj zastąpione przez nici w jedwabiu moiré czy linie na papierze.] – moiré csíkok prążkować [pokrywać coś prążkami] – csíkozni prążkowanie [układ prążków] – csíkozás prążkowany, -a, -e [mający powierzchnię pokrytą prążkami] – csíkos, csíkozott prążkowany papier pakowy [papier pakowy z widocznymi prążkami wytworzonymi podobnie jak znak wodny] – csíkozott csomagolópapír pre- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z czymś bardzo odległym w czasie lub z początkową fazą bądź wcześniejszym występowaniem czegoś] – (lat.) pre-; előprebenda [śrdw.łac. praebenda 'jw.' z późn.łac. 'zaopatrzenie ze strony państwa' z łac. r.ż. od praebendus, gerundivum od prae(hi)bēre 'ofiarować; dostarczać';1. daw. część dochodów kościelnych przypadająca duchownym jako wynagrodzenie za pełnione obowiązki; 2. Kośc. rz.kat. część dochodów kośc. przypadająca określonym osobom duchownym. 3. uposażenie duchownych nie połączone zasadniczo ze sprawowaniem obowiązków duszpasterskich] – (egyh.) prebenda; 1. egyházi birtok; egyházi javadalom, jövedelem; 2. egyházi, papi kézen levő földbirtok prebendarz (prebendariusz) [w średniowieczu kapłan zarządzający majątkiem duchownym i czerpiący z niego dochody.] – (dawno) prebendárius; egyházi birtokot kezelő lelkész precedencja [proces ustalania pierwszeństwa pomiędzy szefami misji dyplomatycznych, ustalony zasadami protokołu dyplomatycznego. W przypadku dyplomatów tej samej rangi, zazwyczaj decyduje data złożenia listów uwierzytelniających w państwie przyjmującym.] – (lat.) praecedencia; előzmény precedencja (łac. praecedere - iść przed kimś przodem) [pierwszeństwo zajmowania miejsc podczas uroczystości kościelnych (np. procesja) przez duchownych i zakonników] – precedencia (lat. praecedere valaki előtt járni) [tiszteletbeli sorrend, a templomi ünnepségek alkalmával a papok és a szerzetesek között a helyek elfoglalásának elsőbbsége (pl. körmenetnél)] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5400 precedens [1. łac. praecedens p.pr. od praecedere 'iść na przedzie; poprzedzać'; przypadek poprzedzający inny podobny; moc wiążąca, którą posiada decyzja organu państwa (np. orzeczenie sądu) dla stosowania prawa w podobnych przypadkach; por. jurysprudencja. 2. wydarzenie stanowiące punkt odniesienia i usprawiedliwienia dla podobnych późniejszych wydarzeń; 3. orzeczenie sądu, które ma moc wiążącą w odniesieniu do późniejszych orzeczeń w podobnych sprawach] – (lat.) precedens; előbbi, korábbi, hasonló, irányadó eset; előzmény, példa, minta; (jog) olyan előzetes eset, eljárás, amely későbbi hasonló esetekben jogalap v. példa; irányadó példa hasonló esetre; követendő példaként szolgáló eset precel [1. obwarzanek w kształcie ósemki; 2. nm. Brezel 'obarzanek; jw.' ze śrdw.łac. brachitum 'pieczywo w kształcie złożonych (na piersi) rąk' od łac. brachium 'ramię' słony, dobrze wypieczony obarzanek w kształcie ósemki] – perec preceptor [łac. praeceptor 'jw.' od praecipere 'uprzedzać; uczyć; radzić'; preceptor dawn. nauczyciel, wychowawca] – (lat.) praceptor; tanító, nevelő; házitanító precl (obwarzanek) [wytrawne pieczywo o średnicy kilkunastu centymetrów (12-17 cm), posypane makiem, solą, sezamem lub innymi posypkami.] – (ném. pretzel) perec precl precepta (praeceptum; przykazanie) [„Każde prawo jest przykazaniem (praeceptum) powszechnie wszystkich obowiązującym”.] – (lat.) praeceptum, preceptum; (dawno) tan, szabály, szabályelv, hivatali utasítás, elv, előírás preceptor (łac. praeceptor, od praecipere 'uprzedzać; uczyć; radzić') [dawniej: nauczyciel, wychowawca. W średniowiecznej łacinie praeceptor oznaczał dowódcę, od praecipere w znaczeniu 'rozkazywać; przykazywać] – (lat.) praeceptor; (dawno) tanító, nevelő, oktató, tanítómester precesja [1. fiz. jednostajny ruch osi wirującego ciała sztywnego pod wpływem momentu sił zewnętrznych o kierunku innym niż - Wersja 01 01 2017 kierunek osi obrotu; 2. łac. praecessio 'poprzedzanie'; ruch osi ziemskiej powodujący przesuwanie się wzdłuż ekliptyki punktu równonocy, obiegającego całą ekliptykę w ciągu 25 800 lat (tzw. rok platoński).] – (lat.) praecessio, pracesszió; (csill.) tavaszpont közelebb kerülése az ekliptikán; (fiz.) elfordulás; forgó test pályájának eltolódása erők hatására [Egy tengelynek külső forgatónyomaték hatására bekövetkező elmozdulását általánosságban precessziónak nevezzük. A csillagászatban a precesszió kifejezés alatt a földtengely – a Nap és a Hold forgatónyomatékának hatására bekövetkező – elmozdulását értjük. Ezt a jelenséget már az ókori görögök is megfigyelték.] precesyjny, -a, -e – pracessziós precesyjny ruch, powolne (względem prędkości obrotowej) [zmiany kierunku chwilowej osi obrotu (precesja)] – pracessziós mozgás precjoza [kosztowności, klejnoty] – drágaságok, ékszer, ékszerek, ékszerkészlet preciarz – perecsütő, pereces precypitacja [łac. praecipitatio 'zrzucanie, strącanie' od praecipitare 'zrzucać; spadać na łeb' z praeceps 'na łeb, na szyję; stromo'; chem. strącanie osadu] – (lat.) precipitáció; (vegyt.) lecsapódás, kicsapódás; (met.) csapadék precypitacja antygenu [jeden z podstawowych procesów łączenia się antygenu ze swoistym względem niego przeciwciałem w warunkach in vitro. W odpowiednich warunkach tak powstałe kompleksy antygen-przeciwciało wypadają z roztworu w postaci osadu (zmętnienia).] – antigén precipitáció [Az elnevezés onnan származik, hogy ha megfelelő mennyiségű antigén és antitest találkozik egymással, akkor a reakció látható csapadékképződésben nyilvánul meg.] precyzja [1. dokładność i staranność w wykonywaniu czegoś; 2. jasny i ścisły sposób formułowania wypowiedzi] – precízió; szabatosság, pontosság precyzować [dokładnie, jasno coś określać lub formułować] – precizírozni; pontosan csinálni v. megcsinálni v. elkészíteni v. felsorolni v. megszabni; pontosan meghatározni precyzować się [stawać się dokładnie określonym, jasnym] – precizírozódni; pontosan elkészülni v. felsorolásra kerülni precyzowanie – precizírozás precyzowanie tematów – témák pontos felsorolása precyzyjnie – precízen; szabatosan, pontosan Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5401 precyzyjny, -a, -e [1. odznaczający się dokładnością, dbałością o szczegóły w wykonaniu; 2. działający z dużą dokładnością; 3. jasno, dokładnie określony; 4. taki, którego sposób myślenia, działania lub wypowiedzi odznaczają się precyzją; 5. zajmujący się wyrobem precyzyjnych narzędzi, aparatów itp.] – (fr-ném) precíz; szabatos, pontos; precíziós, finom, különlegesen pontos (műszer); pontossági; (átv.) pontos, rövid, világos precyzyjna kulka stalowa – precíziós acélgolyó precyzyjność [dokładność, staranność, sumienność, precyzyjność, szczegółowość, skrupulatność] – (lat.) precizitás; szabatosság, pontosság precz – el! félre! menj! mars! takarodj!; eredj! precz mi z oczu! – takarodj v. menj a szemem elől! precz stąd! – takarodj!; el innen! precz stąd szatany! – távozz tőlem sátán! precz z nim! – le vele! predella [część ołtarza między mensą a nastawą ołtarzową, stanowiąca podstawę retabulum] – (lat.) predella; az oltár és a retábulum közös része; az a zsámoly vagy polc, amelyen az oltárkép áll predestynacja [1. nieodwracalny los; 2. przekonanie, że pośmiertne losy człowieka są ustalone z góry przez wolę Boga] – (lat.) predesztináció; (vall) eleve elrendelés; protestáns tanítás, amely szerint isten egyeseket eleve kiválaszt az üdvösségre, másokat pedig a kárhozatra; végzetszerűség, hivatottság, sors predestynować [czynić kogoś lub coś szczególnie przydatnym do czegoś] – (lat.) predesztinálni; eleve elrendelni v. kijelölni, (feladatra alkalmassá tenni); előre meghatározni, kijelölni, rendelni vmit; hivatottá tenni vmire predestynowany, -a, -e – (lat.) predesztinált; vmire hivatott, termett przedłużyć — przedłużać [1. powiększyć długość czegoś; 2. sprawić, że coś trwa dłużej, niż przewidywano; 3. spowodować, że coś jest ważne, przydatne dłużej – hosszabbítani, meghosszabbítani; elnyújtani, megnyújtani; megtoldani; prolongálni; halasztani przedłużyć a. przedłużać wypożyczenie – meghosszabbítja a kölcsönzést przedłużyć paszport – az útlevelet meghosszabbítani przedłużać a. przedłużyć dowód – személyi igazolványt meghosszabbítani - Wersja 01 01 2017 przedłużyć prawo jazdy – meghosszabbítani a jogosítványt przedłużyć suknię – ruhát leereszt przedłużyć umowę – szerződést meghosszabbítani przedłużyć się — przedłużać się [1. stać się dłuższym; 2. trwać dłużej, niż przewidywano, lub za długo] – meghosszabbodni; megnyúlni predominować – (lat.) predominálni; uralkodni, túlsúlyban lenni; uralni, kiemelkedni predykacja (kazanie) [1. jęz. w semantyce: orzekanie o przedmiocie; 2. jęz. w składni: związek między podmiotem a orzeczeniem; 3. log. formułowanie sądu orzekającego; 4. jest to stosunek składniowy, który zachodzi we wszystkich zdaniach (lub ich ekwiwalentach) w związku składniowym między podmiotem a orzeczeniem. Istotą predykacji czyli orzekania jest przypisanie pewnemu fragmentowi rzeczywistości określonych pewnych własności wraz z wyrażaniem postawy modalnej nadawcy] – (lat.) prédikáció; (vall) egyházi beszéd, vallási szónoklat; szentbeszéd; igehirdetés, kérügma [a hírnök híradása; az evangélium lényege], prédikáció, homília, hitszónoklat [tág értelemben a tanúságtétel egyik formája, szoros, bibliai-teológiai értelemben Isten üzenetének közvetítése a kinyilatkoztató Isten megbízásából. Tárgya az Isten által Jézus Krisztusban megvalósított v. megvalósítandó üdvösség]; igehirdetés, szentbeszéd; (biz.) kioktatás predykat [1. jęz. w semantyce: wyrażenie opisujące cechę wyróżnionego przedmiotu albo relację między wyróżnionymi przedmiotami; też: treść tego wyrażenia; 2. jęz. w składni: orzeczenie; 3. w logice tradycyjnej: część zdania, w której się coś orzeka o podmiocie; w logice współczesnej: wyrażenie opisujące jakąś właściwość lub relację] – (gram) állítmány [(a nyelvtanban) a mondatnak az a főrésze, mellyel valakiről v. valamiről állitunk (v. tagadunk) valamit] predykator – (lat.) prédikátor; (vall) hitszónok; a pr. lelkészek korábbi elnevezése, egyes szabadegyházakban igehirdetői tisztség; (dawno) református lelkipásztor; (átv.) bőbeszédű, kenetteljes szónok predykator aktywności życiowej – élő aktivitás prédikátora v. szónoka predykatyw [jęz. wyraz, który pełni funkcję czasownika, ale nie ma końcówek fleksyjnych, np. trzeba, wiadomo»] – állítmánykiegészítő [a nyelvtanban minden mondatrész, mely az állítmány értelmét Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5402 kibővíti, kiegészíti. Az állítmányt kiegészítő mondatrész háromféle lehet: a) állítmánykiegészítő alanyeset, pl. Mátyás «igazságos volt», Mátyás «király lett», Mátyás «király maradt»; b) tárgy, melyet az alany cselekvése áthat, pl. munkásaink «szénát kaszálnak», «hullatja levelét» az idő vén fája (Arany); c) határozó, mely a legkülönbözőbb körülmények meghatározására szolgálhat, pl. «mennybe vittek» angyalok (hely); «tétlenségben él», «henyéléssel tölti» a napot (állapot); «kérlek szépen» (mód); szellő «támad hűs hajnalra» (idő).] predykować [prawić kazanie] – (lat.) prédikálni; (vall) egyházi szónoklatot tartani; szentbeszédet mondani; (biz.) szónokolni predylekcja [1. śrdw.łac. praedilectus p.p. od praediligere 'woleć; przekładać (co nad co)'; zob. pre-; łac. diligere 'czcić; kochać'; szczególne upodobanie, skłonność, słabość (do kogoś, czegoś); zamiłowanie; 2. skłonność do kogoś albo czegoś; 3. zamiłowanie] – hajlam, (különös) szeretet, kedvelés, vonzalom vki/vmi iránt predysponować [określać przeznaczenie, przydatność do czegoś ze względu na szczególne cechy; potocznie: zlecić do czegoś, np. jakiejś pracy] – meghatározni, megállapítani, elrendelni; előkészíteni, hajlamossá tenni vmire predysponowany, -a, -e – (lat.) prediszponált; hajlamos, fogékony predyspozycja [1. wrodzona skłonność lub zdolność do czegoś; 2. (wrodzona) zdolność do czego; inklinacja, tendencja, dążność; skłonność (np. do chorób), podatność.] – (lat.) prediszpozíció, diszpozíció; hajlam, fogékonyság, hajlamosság, beállítottság predyspozycyjny, -a, -e – diszpozíciós; hajlamos, fogékony, beállítottságú preegzystencja [istnienie kogoś lub czegoś przed obecnym istnieniem] – előző lét preegzystencjalny, -a, -e – előző léti preegzystować – előző egzisztenciát folytatni preembrion [wczesny zarodek ludzki] praeembrió [1. a megtermékenyülést követőtöbbsejtes állapot, amely a megtermékenyülést követő, legfeljebb 14. napig tart. 2. a megtermékenyüléstől számított első két hétben praeembrió; ezt követő 8 hét alatt embrió (ébrény); majd 28 héten át fetus (magzat); 3. A megtermékenyített petesejtet nevezik préembriónak a megtermékenyüléstől a "primitív csík" megjelenéséig, kb. 14 napig.] - Wersja 01 01 2017 preemfaza [w technice cyfrowej zabieg polegający na zwiększeniu składowych dużych częstotliwości fonicznego sygnału analogowego kodowanego, celem zmniejszenia składowych szumu kwantyzacji o częstotliwościach leżących w zakresie fonicznego sygnału analogowego. Preemfazę stosuje się przed koderem PCM zwykle wraz z deemfazą za dekoderem. Preemfazę stosuje się także (a właściwie głównie) w technice analogowej przy transmisji radiowej FM jako układ zwiększający wartość sygnału wraz ze wzrostem częstotliwości dla uzyskania większego odstępu sygnału użytecznego od poziomu szumów. Najprostszy taki układ składa się z rezystora i kondensatora. W technice cyfrowej była stosowana rzadko, a obecnie bywa stosowana przez pomyłkę.] – pre-emphasis; előkiemelés prefabrykacja [wytwarzanie prefabrykatów] – előregyártás prefabrykat [gotowy fabryczny element budowlany łączony w całość z innymi elementami na miejscu budowy] – előregyártott áru v. elem; panel; előgyártmány prefabrykatornia – előregyártott árut készítő üzem prefabrykować – előregyártani prefabrykowany, -a, -e – előregyártott prefacja [1. w Kościele katolickim: część mszy o charakterze dziękczynnym i pochwalnym; 2. łac. praefatio 'przedmowa' od praefari 'przemawiać; mówić pierwej; przepowiadać'; Kośc. rz.kat. hymn pochwalny odmawiany (a. śpiewany) w każdej mszy po ofiarowaniu, jako wstęp do kanonu mszalnego.] – (lat.) praefatio v. prefáció; a kánont bevezető, hálaadó, ill. énekelt rész a misében [a praefatio a misében a pap ünnepélyes éneke, régen majdnem minden ünnepnek megvolt a maga praefatiója] prefekt [1. w niektórych krajach - (hist. w Księstwie Warszawskim) adm. naczelnik departamentu, prowincji, okręgu, policji miejskiej; katecheta; duchowny rz.kat. sprawujący nadzór nad klerykami w seminariach duchownych; tytuł kardynała stojącego na czele jednej z kongregacji rz.; 2. we Francji i niektórych innych państwach: wyższy urzędnik administracji lub naczelnik policji miejskiej; 3. ksiądz katecheta; 4. kapłan sprawujący nadzór nad klerykami w seminarium; 5. tytuł kardynała stojącego na czele jednej z kongregacji rzymskich; 6. zwierzchnik kościelny niektórych obszarów misyjnych; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5403 7. w starożytnym Rzymie: wysoki urzędnik cywilny lub wojskowy] – (lat. prefectus) prefektus, előljáró; Franciaországban és más államokban: a megye v. az ennek megfelelő magasabb közigazgatási egység első tisztviselője, kb. megyefőnök; Franciaországban és más államokban: rendfőnök; (vall.) katolikus papnevelő intézet tanulmányi felügyelője; (vall.) a római kongregációk vezető főpapja; (hist.) a testőrség v. a város előljárója az ókori Rómában prefektowski, -a, -ie – prefektusi prefektura [1. łac. praefectura 'prefektura' od praefectus 'urzędnik rz. mianowany na swoje stanowisko (dowódca jazdy; zastępca dowódcy legionu; dowódca pretorianów, kohort miejskich itp.)' z p.p. od praeficere 'stawiać na czele czego'; urząd, godność, rejon działalności, kancelaria prefekta. 2. obszar administracyjny podlegający władzy prefekta; 3. kancelaria prefekta; 4. godność lub urząd prefekta; 5. jednostka administracyjna w niektórych krajach] – (lat.) prefektúra; a prefektus méltósága, tisztsége; a prefektus hivatali épülete; a prefektus igazgatta terület; előljáróság preferans [1. rodzaj gry w 32 karty, odmiana winta grywana w 3 (rzadziej 2 a. 4) osoby; 2. dawna gra w 32 karty, przypominająca brydża] – (ká) preferansz; (dawno) elsőség, előny preferek – (ká) preferansz, (tréf.) prefi preferencja [ fr. préférence 'pierwszeństwo' z łac. praeferens p.pr. od praeferre 'nosić na przedzie; przekładać (co nad co); woleć'; 1. pierwszeństwo (udzielone komuś); uprzywilejowanie; przekładanie czegoś nad coś; 2. warunki stworzone jakiejś osobie, organizacji itp., korzystniejsze niż warunki stworzone innym; 3. przedkładanie czegoś nad coś innego, stawianie kogoś wyżej niż kogoś innego] – (lat.) preferencia; (fr.) préference; előny, elsőbbség, kiváltság, kedvezmény; kivétel, előnyben részesítés; különleges és kizárólagos kedvezmények juttatása; kedv, előszeretet preferencja celna [zastosowanie wobec partnera handlowego ulgowej taryfy celnej] – vámkedvezmény preferencje – előny, kedvezmény preferencje polityczne mieszkańców – a lakosok politikai kedvezménye preferencje celne – vámkedvezmény preferencje czasowe – időkedvezmény - Wersja 01 01 2017 preferencje handlowe – kereskedelmi kedvezmény preferencje jednostronne – egyoldalú kedvezmény preferencje kompensacyjne – kompenzációs kedvezmény preferencje konsumentów – fogyasztói kedvezmény preferencje płacowe – fizetési kedvezmény preferencje wzajemne – kölcsönös kedvezmény preferencyjny, -a, -e – (lat.) preferenciális, előnyös, kedvezményes, kivételes, előnyt nyújtó, előnyben részesítő preferencyjny kredyt studencki – előnyös diák kredit preferendum ekologiczne [strefa w obrębie jakiegoś środowiska o optymalnych dla danego organizmu warunkach życia] – ökológiai preferendum (az egyedek legkedveltebb tartózkodási helye) preferować [dawać komu lub czemu pierwszeństwo] – preferálni; előnyben, megkülönböztetett figyelembe részesíteni prefiks, prefixum [1. jęz. cząstka wyrazu znajdująca się przed jego rdzeniem; 2. kod cyfrowy lub literowy poprzedzający jakąś sekwencję cyfr lub liter; 3. łac. praefixus p.p. od prefigere 'przytwierdzić z przodu'; gram. przedrostek (por. afiks); numer kierunkowy, pierwsza część numeru telefonu (włączonego do automatycznej sieci międzymiastowej), po której nakręceniu uzyskuje się połączenie z miejscowością rozmówcy. przed rdzeniem wyrazowym. 4. Jedynym węgierskim prefiksem jest wykładnik stopniowania leg. Igekötö nie jest prefiksem, a przynajmniej nie czystym! 5. cząstka wyrazu występująca przed rdzeniem] – (lat.) prefixum; (nyelvt.) (przedrostek) előtag, előrag; igekötő prefiksalny, -a, -e [utworzony za pomocą prefiksu, zawierający prefiks; będący prefiksem, należący do prefiksu; przedrostkowy] – előtag-, előrag-; igekötőprefix {rzecz.}; prefiks {m.} – prefix [egyes adatbázisokban az adatmezők nevének jelölésére és a keresés pontosítására használt előtag (pl. a szerző esetén "au=")] preformizm, preformacja [1. przestarzały pogląd (przeciwny teorii epigenezy), wg którego w jaju (a. plemniku) zawarty jest gotowy miniaturowy organizm ze wszystkimi właściwościami (XVII-XVIII w. 2. jedna z hipotez biologii rozwoju, mająca swe korzenie w XVII wieku. Zakłada ona, że miniaturowy, ale całkowicie ukształtowany organizm ludzki Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5404 (homunculus) znajduje się w plemniku (animakuliści) lub w jaju (owiści). Komórki generatywne homunculusa miały również zawierać w pełni ukształtowaną istotę ludzką, tyle że jeszcze bardziej zminiaturyzowaną itd. Sama embriogeneza miała więc polegać tylko na powiększaniu się rozmiarów ciała, bowiem wszystkie organy były już ukształtowane. Teoria ta odnosiła się także do innych organizmów.). – (lat.) preformizmus, preformáció; (él) élettani irányzat, amely szerint a csírában a kifejlett szervezet eleve bennefoglaltatik, a fejlődés csupán a már létező részek kibontakozásából áll prehistoria [1. okres dziejów ludzkości od pojawienia się człowieka do powstania pierwszych źródeł pisanych; 2. nauka zajmująca się badaniem tego okresu; 3. czasy odbierane jako bardzo odległe; 4. okres historii ludzkości poprzedzający pojawienie się dokumentów pisanych; nauka zajmująca się badaniem tego okresu] – (lat.) prehisztoria; a történelem előtti korral foglalkozó tudomány; őstörténet Prehistoria Biblijna [jako utwór literacki, nie jest dziełem obszernym i ma najmniej skomplikowany rodzaj fabuły: fabułę epizodyczną. Jest stylizowana na wzór kroniki dziejów od stworzenia świata i ludzkości aż do narodzin Abrama (Abrahama). Niewielka liczba motywów jest banalnie łatwa do uchwycenia myślą, uporządkowania i zorganizowania w harmonijną całość. Uwidacznia się to zwłaszcza w dziełach popularyzatorskich czy katechetycznych, obejmujących Prehistorię Biblijną. W przypadku oryginału Prehistorii Biblijnej tak się jednak nie stało. Dokładniejsza analiza tekstu wykazuje zadziwiająco liczne, rażące błędy kompozycyjne utworu.] – bibliai őstörténet [a Genezis (1 Móz) első tizenegy fejezete, amely jelen formájában összefüggően tartalmazza a Biblia tanítását a világ teremtésétől (teremtéstörténet), az ember teremtéséről, a a bűnbeesésről, a vízözönről és a bábeli nyelvzavarról. Az őstörténet Ábrahám születésééig tart. Vallási tanításokat tartalmaz.] prehistoryczny, -a, -e – (lat.) prehisztorikus; őskori, történelem előtti, őstörténeti prehistoryczne wędrówki ludzkości [wędrówki wczesnych form człowieka rozumnego (Homo sapiens) od początku jego pojawienia się na Ziemi do czasów uznawanych za początki cywilizacji.] – prehisztorikus (történelem előtti) népvándorlás - Wersja 01 01 2017 prehistoryczny park – őstörténeti park prehistoryk – őstörténész; az őstörténet tudósa prejudycjum (prejudicium, praejudicium) – (lat.) praejudicium; előzetes döntés, különösen a főbíróságok, kúria ítéletei, melyekre egy későbbi ítéletben hivatkozás történik; elsietett ítélkezés; (átv.) előítélet prejudykacja – prejudikáció; előítélet, előítélkezés prejudykat [1. orzeczenie sądu wydane w konkretnej sprawie, stanowiące wytyczną do orzekania w podobnych przypadkach; 2. orzeczenie sądu wydane w konkretnej sprawie, stanowiące wytyczną do orzekania w podobnych przypadkach] – előbb hozott ítélet prejudykować – prejudikálni; előre ítélni, elébe vágni preklasyczny, -a, -e – (lat.) preklasszikus; a klasszicizmust közvetlenül megelőző, azt előkészítő prekluzja [1. termin wyznaczony do dokonania jakiejś czynności prawnej, po którego upływie dokonana czynność jest pozbawiona skutków prawnych; 2. (również termin zawity) - etymologicznie wyraz pochodzenia łacińskiego. W terminologii prawniczej jest określeniem wyznaczonego czasu przeznaczonego na dokonanie odpowiednich czynności prawnych - terminu, po którego upływie dokonana czynność jest pozbawiona skutków prawnych.] – preklúzió, kizárás; (jog) végső határidő prekluzyjny, -a, -e [łac. praeclusio 'zamknięcie' od praecludere 'zamykać'; ostateczny; wyłączający; (termin p.) zawity, po którego upływie nie można dochodzić roszczeń, dokonywać określonych czynności (sąd., adm., arbitrażowych), stanowiący zakończenie prekluzji, wyznaczonego czasokresu czynności prawnej.] – prekluzív (jogvesztő) prekursor [1. człowiek wyprzedzający swoje czasy, zapoczątkowujący jakąś ideę, jakiś kierunek itp.; 2. osoba która zapoczątkowała coś, stworzyła coś nowego co zrewolucjonizowało jakąś dziedzinę; 3. chem. substancja, która występuje albo Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5405 tworzy się w pierwszym stadium reakcji lub procesu, a następnie przetwarza się w inną substancję] – (poprzednik) előfutár; hírnök, előharcos; előjel; (vegyt.) prekurzor; olyan vegyület, amelyből biokémiai folyamatok során jelentős szerepű végtermék alakul. prelegent [1. łac. praelectio 'odczytanie' i praelegens dpn. praelegentis (p.pr.) od praelegere 'poprzedzać odczytanie komentarzem'; osoba wygłaszająca prelekcję, odczyt publ., wykład; 2. osoba wygłaszająca prelekcję], prelegentka – előadó, előadónő prelegować – (lat.) prelegálni; előadást tartani, felolvasni prelekcja [publiczny wykład na jakiś temat, zwykle o charakterze popularnonaukowym] – előadás, felolvasás preliminacja – előzetes v. ideiglenes megállapodás preliminacja kosztów – költségek előzetes megállapodása preliminaria [1. wstępne rozmowy dotyczące rozejmu lub tymczasowe układy; 2. wstęp, początek czegoś] – preliminárék; előzmények, előkészítő v. előzetes tárgyalások, határozmányok preliminaria pokojowe, preliminacje [1. wstępny traktat zawarty przez państwa prowadzące ze sobą wojnę; 2. termin służący do określenia tymczasowych, wstępnych układów między państwami wojującymi, stanowiących podstawę długotrwałego zawieszenia broni oraz przygotowania szczegółowych zasad opracowywanego traktatu pokojowego.] – béketárgyalások preliminaryjny, -a, -e; preliminarny, -a, -e – (lat.) prelimináris; előzetes, bevezető, ideiglenes preliminarz [1. zestawienie planowanych dochodów i wydatków jakiejś instytucji, organizacji lub państwa; 2. śrdw.łac. praeliminaria z l.mn. r.nij. od praeliminaris 'przygotowawczy'; zestawienie planowanych dochodów i (a.) wydatków jednostki budżetowej; projekt (budżetu państwowego)] – előirányzat, költségvetés preliminarz budżetowy – költségvetési előirányzat, költségvetés, költségelőirányzat preliminarz budżetowy wykazuje deficyt – a költségvetés hiányt mutat, a költségvetés deficitet tüntet fel preliminarz dochodów – jövedelem-előirányzat preliminarz finansowy – pénzügyi előirányzat preliminarz kosztów – költségelőirányzat - Wersja 01 01 2017 preliminarz wydatków – kiadási előirányzat preliminarz zasobów projektu – a javaslat v. projekt tartalékainak előirányzata preliminarzowy, -a, -e – előirányzatpreliminować [1. obliczać i zestawiać przewidywane wydatki i dochody; 2. przeznaczać w preliminarzu pewne sumy na określone cele] – előirányozni, előre megszabni, megállapítani, meghatározni, tervezni preliminować dochody i wydatki – a bevételeket és kiadásokat előirányozni preliminowany, -a, -e – előirányzott preliminowane dochody – előirányzott bevételek preludiować – (zene) preludiomot játszani preludiuje kujawiakowy motyw – (zene) kujawiai motívumok bevezetését játszani preludium [1. wstęp instrumentalny do jakiegoś większego utworu; 2. samodzielny, krótki utwór instrumentalny; 3. fakt będący zapowiedzią czegoś; 4. śrdw.łac. praeludium 'przygrywka; prolog' z łac. praeludere 'wykonywać przygrywkę; poprzedzać (czym)'; muz. wstęp instrumentalny do niektórych form (np. do fugi, suity); samodzielna forma instrumentalna, oparta często na jednolitym materiale motywowym (Chopin, Skriabin, Debussy, Szymanowski); zwł. iron. zapowiedź, wstęp.] – (lat.) praeludium, preludium; (fr.) prélude, prelüd; (zene) előjáték, bevezetés; szabad formájú, főleg zongorára írott zenemű; (lat.) prelúdium, (zene) előjáték, bevezetés; (átv.) preludium, előjáték premedytacja [1. ułożenie planu jakiegoś działania, zwykle wbrew czyimś oczekiwaniom lub na czyjąś szkodę; 2. dokładne zaplanowanie i przygotowanie przestępstwa] – (lat.) premeditáció; (jog) előre megfontolás; szándékosság premedytowany, -a, -e – premeditált; előre megfontolt premedytowany zamiar – előre megfontolt premia, premium [1. dodatek do pensji przyznawany pracownikowi zależnie od osiągniętych wyników pracy; 2. nagroda za coś, często mająca zachęcić do czegoś osobę nagradzaną; 3. bezpłatny dodatek dla prenumeratorów jakiegoś pisma, wydawnictwa itp.; 4. w zawodach kolarskich: miejsce na trasie wyścigu, gdzie pierwsi przejeżdżający kolarze mogą zdobyć dodatkowe punkty; też: tak zdobyte punkty] – (lat.) prémium; díj, jutalék, külön díj, jutalom premia asekuracyjna – biztosítási díj Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5406 premia dodatkowa – pótdíj premia eksportowa – exportprémium premia gotówkowa – készpénzjutalom premia importowa – importprémium premia pieniężna – pénzjutalom premia przywozowa – behozatali prémium premia ubezpieczeniowa – biztosítási díj premia wywozowa – kiviteli prémium premia za jakość – minőségi prémium premia za ryzyko – kockázati díj premidytacja – (lat.) premiditáció; (jog) előre megfontolt szándék premier [1. fr. première 'pierwsza; prezes rady ministrów, szef rządu; 2. osoba stojąca na czele rządu] – (fr.) premier, prömier; miniszterelnök, kormányfő premiera [1. pierwszy publiczny pokaz sztuki teatralnej, opery, filmu itp.; 2. premiera' r.ż. od premier 'pierwszy; premier; pierwsze przedstawienie sztuki (w danej inscenizacji a. w danym teatrze); film. pierwszy seans w danym mieście a. kraju] – (fr.) premier; bemutató; bemutató előadás, első előadás; színdarab első előadása premiera filmu – filmbemutató premiera prasowa [premiera zorganizowana dla przedstawicieli prasy, radia i telewizji] – tévé, rádió és sajtó bemutató premiera teatralna – bemutató, premier premierowy, -a, -e – premier-; bemutató premilinaria [śrdw.łac. praeliminaria z l.mn. r.nij. od praeliminaris 'przygotowawczy'; kroki wstępne, sprawy, czynności (rozmowy, układu) przygotowawcze, wprowadzające] – preliminária; előzmény premilinarz [zestawienie planowanych dochodów i (a.) wydatków jednostki budżetowej; projekt (budżetu państwowego)] – előirányzat premilinarz budżet – költségvetési előirányzat premilinarz wydatków – kiadások előirányzata preminencja [preeminencja zob. pierwszeństwo, przywilej] – (dawno) elsőbbség, elsőség; privilégium; kiváltság, előjog premiować (premiuje) [wyróżniać i nagradzać kogoś] – premizálni; prémiumban részesíteni; díjazni, jutalmazni premiowanie – premizálás; jutalmazás premiowy, -a, -e – prémium-; nyeremény-, jutalompremiowa książeczka oszczędnościowa [rodzaj dokumentu rejestrującego i potwierdzającego zgromadzone na rachunku bankowym środki pieniężne] – nyereménybetétkönyv - Wersja 01 01 2017 premiowy system – nyereményrendszer premiowy system punktów – prémium pontrendszer premiówka – jutalom premisa [zob. przesłanka] [w każdym rozumowaniu odnaleźć można następujące elementy: racja i następstwo, przesłanka i konkluzja (wniosek)] – premissza; előzmény, előfeltevés premonstratens a. norbertanin, premonstrant [członek zgromadzenia zakonnego kanoników regularnych, założonego w 1121 roku we francuskiej miejscowości Prémontré] – premontrei [francia eredetű, főleg tanítással foglalkozó, rk. szerzetesrend tagja (Prémontré francia helység nevéről, ahol főkolostoruk volt)] Premonstratensi (Norbertanie) – premontrei rend prenotacja – (dawno) jegyzet, megjegyzés; (dawno) bélyegilleték alóli mentesítés; (jog) a kivetett pénzbüntetés behajtása prenotacja obowiązku – tartozás v. állás v. tisztség jegyzete prenumerata [1. przedpłata (dokonana przez prenumeratora) na pismo periodyczne a. serię książek (za określony czas dostawy) lub na dzieło wydawane w zeszytach a. tomach; 2. zapłacenie z góry za pewną liczbę kolejnych numerów czasopisma lub za kolejne tomy książki w zamian za gwarancję ciągłości ich otrzymywania; też: kwota, jaką płaci się w zamian za taką usługę] – előfizetés prenumerata na drugi zeszyt słownika – előfizetés a szótár második füzetére prenumerata przez akwizycję – előfizetésgyűjtés kord prenumerator [1. zob. abonent; przedpłatnik; 2. osoba prenumerująca czasopisma lub książki ukazujące się w tomach], prenumeratorka – előfizető (ffi/nő) prenumerować [opłacać z góry otrzymywanie ustalonej liczby kolejnych numerów czasopisma lub kolejnych tomów książki z gwarancją ciągłości ich otrzymywania; subskrybować] – (lat.) prenumerálni; előfizetni, előjegyezni; (folyóiratot) megrendelni; előfizetni prenumerować gazetę – lapot előfizetni v. járatni; újságot járat; újságot előfizetni "preokupacja" [w jezyku polskim nie istnieje] – (lat.) preokkupáció; (dawno) elfogultság preokupacja na detalach – elfogultság (egyes) részletekre v. körülményekre vonatkozóan; elfogultság a részletekkel v. körülményekkel szemben Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5407 preopinant [daw. pierwszy lub poprzedni wnioskodawca bądź mówca] – (dawno) az előbbi felszólaló preparacja [łac. praeparatio 'przygotowanie' od praeparatus p.p. od praeparare 'przygotowywać'; 1. opracowanie jakiegoś tekstu, zwykle tendencyjne; 2. przygotowanie czegoś do użytku przez poddanie odpowiednim zabiegom technologicznym; 3. przygotowanie instrumentu muzycznego do nietradycyjnego wydobywania dźwięków; 4. wydobywanie dźwięków z instrumentów muzycznych sposobami nietradycyjnymi] – (lat.) preparáció, preparálás; szószedet; (przygotowanie) előkészület, előkészítés; házifeladat (írásbeli); kikészítés preparacje [1. część podręcznika jęz. obcego, zawierająca objaśnienia tekstu; 2. daw. objaśnienia do tekstów zawartych w podręczniku] – (dawno) magyarázatok preparacyjny, -a, -e [związany z preparacją] – preparációs preparacyjna lupa – preparációs mikroszkóp preparat preparat [1. substancja, np. lek lub kosmetyk, o konkretnym zastosowaniu; 2. zakonserwowany organizm lub jego część, przygotowane do badania, demonstrowania itp.; 3. zakonserwowany organizm, część jego a. skrawek, przygotowane do demonstracji, badania anat., mikroskopowego itp.; syntetyczny związek chem. a. mieszanina związków chem] – (lat.) preparátum, készítmény; (él, orv., vegyt.) vizsgálatra előkészített anyag; vegyészeti v. gyógyszerészeti készítmény; (isk.) (oktatási, szemléltetési célra) kitömött állat, kiszárított növény; bonctani, szövettani készítmény preparat anatomiczny – anatómiai preparátum preparat grzybobójcsy – gombaölő szer - Wersja 01 01 2017 preparat kontaktowy [substancja chemiczna do spryskiwania roślin w celu ich ochrony przed szkodnikami] – kontakt készítmény preparat mikroskopowy [preparat biologiczny umieszczony w odpowiednim środowisku między szklanymi płytkami] – mikroszkópos preparátum preparat owadobójczy – rovarirtószer; rovarpor preparat promieniotwórczy [preparat zawierający substancję promieniotwórczą, stosowany jako źródło promieniowania] – radioaktív preparátum preparator [pracownik laboratorium zajmujący się sporządzaniem preparatów] – (lat.) preperátor; laboratóriumok, kísérleti állomások preparátumok készítésével foglalkozó munkatársa; kikészítő, műtömő preparaty diagnostyczne [preparaty stosowane w diagnostyce lekarskiej] – diagnosztikai készítmények preparatyka [1. otrzymywanie, wyodrębnianie i oczyszczanie pierwiastków i związków chemicznych w laboratoriach; 2. otrzymywanie w skali laboratoryjnej pierwiastków a. związków chem.] – előkészítés preparować [przygotowywać preparaty anat., zool., bot., chem. itd.] – (lat.) preparálni; előkészíteni, elkészíteni; preparátumot előállítani; kikészíteni, kitömni (állatot); megdolgozni vkit preponderancja [zob. daw. przewaga, wyższość] – fölény, túlsúly; túlerő prepotencja [daw. wielka moc, potęga, władza] – (lat.) prepotencia; hatalmaskodás, erőszak; hatalmi túlsúly; önteltség, önhittség prepozycja (przedrostek) [1. jęz. przyimek; 2. jęz. umieszczanie rodzajników, przyimków i innych wyrazów pomocniczych przed wyrazami, do których się odnoszą; 3. umieszczanie rodzajników, przyimków i innych wyrazów pomocniczych przed wyrazami, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5408 do których się odnoszą] – (lat.) prepozíció; (nyelvt.) elöljáró, előljárószó; viszonyszó prepozyt [Kośc. rz.kat. przewodniczący kapituły katedralnej; tytuł proboszcza kolegiaty; tytuł zastępcy przełożonego (np. opata, przeora) w niektórych zakonach.] prépost; plébános prepozyt, primiceriusz (łac. praepositus – przełożony) [w Kościele rzymskokatolickim przewodniczący kapituły kanoników, czyli kapituły katedralnej lub kolegiackiej, oraz w Zgromadzeniu Księży Kanoników Regularnych Laterańskich – często w randze prałata lub infułata. Najczęściej prepozytem jest proboszcz parafii kolegiackiej (przykładem kolegiata w Wałbrzychu). ― Tytuł prepozyta używany jest także w kościołach anglikańskich i ewangelickoaugsburskich.] ― prépost (a megnevezés latin eredetű, a praepositus vagyis elöljáró szóból ered) [a katolikus egyház prelátusa, szentelése szerint áldozópap, rangja szerint a megyés püspök alárendeltje. A nagyprépost az egyházi közigazgatás adminisztratív központjának, a káptalannak a vezetője; helyettese a kisprépost. Ezen kívül prépostnak nevezik egyes szerzetesrendek, például a premontrei rend vezetőjét is (más rendeknél, például a bencéseknél ez az apát.) ― Különleges magyar egyházjogi intézmény a címzetes prépost / címzetes prépostság, amely szerint a török időkben tönkretett szerzetesi prépostságok címeit (titulusait) egy arra érdemes világi papnak adományozták. XI. Piusz pápa 1934-ben a kinevezéseket a megyés püspök hatáskörébe adta.] prepozytura, -a, -e [śrdw.łac. praepositura 'prepozytura' (z późn.łac. 'zwierzchnictwo' od łac. praepositus 'przełożony') i łac. praepositio 'przedstawienie' (tł. z gr. próthesis) od praeponere 'przedstawić'; godność, urząd prepozyta; probostwo] – (lat.) prepozitúra; méltóság, tisztség; plébánosi cím v. rang v. állás; prépost; plébános; (lelkész lakása és hivatala) plébánia, parókia Prerafaelici (The Pre-Raphaelite Brotherhood) [stowarzyszenie artystyczne założone w Londynie w 1848 roku przez trzech studentów The Royal Academy of Art : Johna Everetta Millais, Dantego Gabriela Rossetti i Williama Holmana Hunta, do których dołączyli później malarze James Collinson i Frederick George Stephens, rzeźbiarz Thomas Woolner i brat Dantego - William Michael Rossetti. Z grupą - Wersja 01 01 2017 związany był także malarz Ford Madox Brown. Nazwa ugrupowania odnosi się do malarzy włoskich XIV i XV wieku, takich jak Giotto czy Fra Angelico, na których chcieli wzorować się członkowie bractwa.] – (műv.) preraffaeliták angol író- és művészcsoport, mely 1848-ban William Holman Hunt (1827-1910), John Everett Millais (1829-1896) és Dante Gabriel Rosetti (1828-1882) vezetésével alakult azzal a szándékkal, hogy koruk festészetét kivezesse a felületes akadémizmusból. preria [fr. prairie, step; rozległy obszar równinny, płaski a. falisty, w dolinie Mississipi (USA), o głębokiej, urodzajnej glebie, pokryty wysoką trawą w miejscach nie uprawianych (por. llanos; pampa; sawanna). Céljuk a mélyebb élmények őszinte, eszményítő kifejezése volt. Mintaképüknek a Raffaello előtti 15. századi toszkánai festők művészetét tekintették. prerafaelita, prerafaelici (ang. The Pre-Raphaelite Brotherhood) [stowarzyszenie artystyczne założone w Londynie w 1848 roku przez studentów The Royal Academy of Art: Johna Everetta Millaisa, Williama Hunta, Dantego Gabriela Rossettiego i jego brata Williama Michaela, do których dołączyli później malarze James Collinson, literat Frederick George Stephens, rzeźbiarz Thomas Woolner, a nieco później Walter Howell Deverell i Charles Allston Collins. Z grupą związany był także malarz Ford Madox Brown.] – (műv.) preraffaelita [preraffaeliták angol író- és művészcsoport, mely 1848-ban William Holman Hunt (18271910), John Everett Millais (1829-1896) és Dante Gabriel Rosetti (1828-1882) vezetésével alakult azzal a szándékkal, hogy koruk festészetét kivezesse a felületes akadémizmusból.] prerafaelityzm [kierunek w sztuce powstały w Anglii w połowie XIX w., nawiązujący do sztuki wczesnego włoskiego odrodzenia] – (műv.) preraffaelitizmus preria, prerie [step; rozległy obszar równinny, płaski a. falisty, w dolinie Mississipi (USA), o głębokiej, urodzajnej glebie, pokryty wysoką trawą w miejscach nie uprawianych] – (fr.) prairie, (ang.) préri; (földr.) nagy kiterjedésű füves puszta ÉszakAmerikában; (füves) pusztaság preriowy, -a, -e – préri-; a prérire vonatkozó prerogatywa [1. szczególne uprawnienie związane z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją; 2. łac. praerogativa 'pierwszeństwo; przywilej; centuria rzymska, wybrana przez losowanie, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5409 mająca pierwszeństwo w głosowaniu' od praerogativus 'głosujący, opiniujący przed innymi' z praerogare 'pytać przed innymi'; przywilej, pierwszeństwo związane ze stanowiskiem, urzędem, rangą; przywilej dziedziczny, królewski itp.] – (lat.) prerogatíva; előjog, kiváltság preromantyczny, -a, -e [(sztuka) dotyczący preromantyzmu, preromantyków] – (lat.) preromantikus, a romantikát megelőző preromantyk [przedstawiciel , zwolennik preromatyzmu] – preromantizmus híve, követője preromantyka – (lat.) preromantika; (műv.) a romantikát közvetlenül megelőző, azt előkészítő kor [A preromantika irodalmi megfelelője annak a társadalmi átalakulásnak, amely valamivel később, a francia forradalommal következett be. Az általános európai preromantika eszmevilágát a rousseau-i „Vissza a természethez” jelszavába lehetne tömöríteni a következő képpen:-a városi és udvari világtól vissza a faluhoz, a tájhoz - vissza a természet, szépségeihez - a szigorúan ésszerű világból vissza az érzelmekhez, az ösztönökhöz vissza a társadalomnak ahhoz a rétegéhez, amely még közel áll a természethez: a néphez.] preromantyzm [1. zespół różnorodnych tendencji w literaturze i sztuce europejskiej poprzedzających okres romantyzmu; 2. Preromantyzm, nazwa zespołu tendencji w europejskiej literaturze i kulturze drugiej połowy XVIII w. oraz początku XIX w. poprzedzających w pełni ukształtowany romantyzm. Odrzucono główne założenia klasycyzmu na rzecz większej swobody twórczej, oryginalności, wyobraźni i natchnienia poszukiwanego m.in. w twórczości ludowej oraz tradycji narodowej. Język poetycki przeciwstawiano językowi pojęciowemu. ― Twórczość preromantyczna wyrażała pesymizm i melancholię w scenerii przeszłości (osjanizm, gotycyzm, powieść grozy), kreśliła pejzaże grobów i ruin, hołdowała sentymentalizmowi oraz emocjonalnemu patriotyzmowi (np. utwory J.U. Niemcewicza, A.J. Czartoryskiego, K. Brodzińskiego, J.P. Woronicza). ― Do najwybitniejszych twórców i teoretyków preromantyzmu należeli: w Anglii – E. Young, E. Burke, T. Warton, A. Shaftsbury, T. Percy, w Szwajcarii – J.J. Breitinger, J.J. Bodmer, w Niemczech – J.W. Goethe (wczesny okres twórczości, tzw. werteryzm), F.G. - Wersja 01 01 2017 Klopstock, J.G. Herder, we Francji – J. Bernardin de Saint-Pierre, A. de Staël, F.R. de Chateaubriand.] – preromantizmus, a romantizmust megelőző kor presapiens (człowiek paleolityczny) – presapiens [a swanscombe-i, steinheimi és fontéchevade-i jellegű, a jellegzetes Neandervölgyieknél korábbi ősemberek összefoglaló neve. Egyes anatómusok szerint a mai embernek a Neander-völgyiektől független, közvetlen elődei, ők a Neander-völgyi embert oldalirányú ágnak tartják.Legújabban azonban hajlanak arra, hogy mindezeket egyetlen csoportba foglalják Homo sapiens néven, és közöttük csak alfaji megkülönböztetéseket tegyenek.] presensybilizowana płyta offsetowa [płyta offsetowa z fabrycznie naniesioną światłoczułą warstwą kopiową] – ofszet lemez (gyárilag rávitt fényérzékeny másolóréteggel) Presentation Layer - (warstwa prezentacji) [Jest szóstą warstwą modelu referencyjnego OSI.] – Presentation Layer; megjelenítési réteg [az egyetlen, amelyik megváltoztathatja az üzenet tartalmát. Tömörítést, rejtjelezést, kódcserét (ASCII - EBCDIC) végezhet el.] preser [pracownik zecerni sporządzający na odpowiedniej prasie próbne odbitki składu zecerskiego do korekty] – (nyomd) lehúzó, levonó munkás presernia – lehúzó, levonó műhely Presidio [park w San Francisco, w którym do 1994 roku mieściła się baza wojskowa, a obecnie znajduje się tam między innymi Internet Archive.] – (ang.) The Presidio of San Francisco (eredetileg, El Presidio Real de San Francisco or Royal Presidio of San Francisco) [Presidio Nemzeti Park San Francisco; itt található többek között az Internet Archivum] presja [oddziaływanie na kogoś mające go skłonić lub zmusić do czegoś] – (lat) presszió; nyomás, kényszer; erkölcsi nyomás, kényszerítés, szorongatás, erőltetés; (med.) kényszer [compulsion] [Visszatérő cselekedet, amelynek az egyén nem képes ellenállni, úgy érzi, hogy végeznie kell; rituális viselkedés.] presja deflacyjna – deflációs nyomás presja ekonomiczna – gazdasági kényszer presja inflacyjna – inflációs nyomás presjonować [def. presja + napastować] – (lat.) presszionálni; kényszeríteni, nyomást gyakorolni (vkire) [nie chcę nikogo presjonować: senkit sem akarok Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5410 presszionálni; senkire sem akarok nyomást gyakorolni] preskrybować [zob. przepisywać] – előírni, elrendelni preskrypcja [1. daw. przepis prawny lub nakaz urzędowy; 2. daw. przepis na coś, recepta; 3. daw. przedawnienie; 4. późn.łac. praescriptio 'przedawnienie' z łac. 'przedmowa; nakaz' od praescribere 'poprzedzać wstępem; nakazywać'; przest. przepis prawny, recepta lekarska] – (lat.) praescriptio; előírás, utasítás; (átv.) jogi előírás, orvosi recept; (jog) elévülés preskrypt – (dawno) előírás, elrendelés preskrypt laboratoryjny – laboratóriumi előírás prestidigitator [artysta cyrkowy pokazujący sztuki polegające na zręczności i robiące wrażenie magicznych] – bűvész prestidigitatorski, -a, -ie [magiczny, kuglarski] – bűvész-, bűvészi; mágikus prestidigitatorstwo [1. sztuka prestidigitatora; 2. czyjaś wyjątkowa sprawność w robieniu rzeczy trudnych, zwłaszcza wymagających udawania czegoś] – bűvészkedés, mutatványosság prestissimo [bardzo szybko] – (zene) prestissimo; nagyon gyorsan prestiż [poważanie i szacunek, jakim ktoś lub coś cieszy się w swoim otoczeniu] – (fr.) presztizs; hírnév, tekintély, befolyás, erkölcsi súly prestiżowy, -a, -e – presztizspresupozycja [1. sąd, opinia, przypuszczenie, powzięte z góry; założenie; postulat, wymaganie czegoś jako warunku. 2. w logice presupozycja zdania A to sąd, który musi być prawdziwy, żeby zdaniu A można było przypisać wartość logiczną (prawdę albo fałsz). Innymi słowy, presupozycja to wniosek wynikający zarówno ze zdania A, jak i z jego negacji. Np. presupozycją zarówno zdania "Obecny król Francji jest łysy" jak i zdania "Obecny król Francji nie jest łysy" jest: "Francja ma obecnie króla".] – preszuppozíció; előfeltevés Preszów (słow. Prešov, ukr. Пряшів, węg. Eperjes, niem. Preschau, łac. Fragopolis lub Eperiessinum, cyg. Perieszys) [miasto we wschodniej Słowacji, ośrodek administracyjny kraju preszowskiego i powiatu Preszów. Drugie co do wielkości miasto wschodniej Słowacji i trzecie całego kraju. Leży w historycznym regionie Szarysz, tylko 38 km na północ od Koszyc.] – Eperjes (szlovákul Prešov, németül Preschau, latinul Fragopolis vagy - Wersja 01 01 2017 Eperiessinum) [város Kelet-Szlovákiában. Az Eperjesi kerület (Prešovský kraj) és az Eperjesi járás székhelye.] presto [1. tempo szybkie, szybsze niż allegro; 2. utwór muzyczny w tym tempie; 3. szybko; śpiesznie; ilość jednostek metrycznych na minutę (BPM): 168 – 200; 4. jest to określenie tempa, oznacza szybko; prestissimo - bardzo szybko; prestissimo possibile możliwie najszybciej] – (ol) presto; (zene) sebesen, nagyon gyorsan (adandó elő) presto vivacissimo = bardzo żywo – presto vivacissimo, nagyon élénken, nagyon gyorsan prestissimo = bardzo szybko [ilość jednostek metrycznych na minutę (BPM): 200 – 208] – (ol.) prestissimo; igen gyorsan, nagyon gyorsan (zene) presumpcja (domniemanie) [praw. uznanie istnienia niestwierdzonego faktu na podstawie innych faktów, których istnienie jest stwierdzone] – vélelem prêt-á-porter, pret-a-porter (z francuskiego – gotowy do noszenia o ubraniach) [1. przeciwieństwo haute couture czyli luksusowa konfekcja; 2. kolekcja odzieży zaprojektowanych przez domy mody paryskie, przeznaczona najczęściej do produkcji w krótkich seriach. 3. We francuskim – „gotowe do noszenia”. Niekonwencjonalne gotowe ubrania wytwarzane przez kreatorów haute couture i niezależnych projektantów. Na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku pret-a-porter stała się samodzielną przestrzenią mody, funkcjonującą między haute couture i przemysłem mody wytwarzającym konfekcję. Wzajemne oddziaływanie tak różnych stylistycznie obszarów inspiruje i mobilizuje wszystkich uczestników rynkowej gry, jednak najskuteczniej pret a porter. Począwszy od lat 60. no¬we trendy w coraz większym stopniu wychodzą od pret-a-porter. Pret-a-porter wywodzi się z butików paryskich krawców, którzy już w latach 30. organizowali w salonach mini targi. 4. czyli kolekcje ubrań dostępnych w sklepach, z produkcji seryjnej, a nie szyte na zamówienie u krawca. Tak powstała i rozpropagowała ten styl firma Cacharel. Projektantami kolekcji tego typu są m.in. Donna Karan czy Marc Jacobs. Jego przeciwieństwem jest haute couture.] – (fr.) prêt-à-porter (franciául: „kész viselet”) [a megnevezést az olyan, egy divatház tervezői által a tömegek számára Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5411 készített, elérhető árú, hétköznapi divatot képviselő kollekciókra és darabokra alkalmazzuk, melyeket változatos méretekkel és igényekkel rendelkező nők és férfiak is viselhetnek. Ez a kifutós modellekre tervezett, kézzel készített, költséges haute couture szöges ellentéte. A prêt-à-porter ruhákat tömeggyártással állítják elő, különböző konfekció méretekben. Főbb szempontjaik - az aktuális divat és a márka egyedi jegyeinek bemutatása mellett - a hordhatóság, a kényelmes fazonok és a felhasznált anyagok egyszerű kezelhetősége. Ezek a széles vevőkört megcélzó ruhadarabok valódi bevételt hoznak a divatházaknak, ellentétben az egyetlen bemutatóra varrt haute couture összeállításokkal, amelyeket szinte sosem sikerül eladni. A nagyobb divatházak évente kétszer, a főszezonok alatti divathéten mutatják be prêt-à-porter kollekcióikat. A kész viselet divathete az haute couture bemutatóktól külön, valamivel korábban kerül megrendezésre a leghíresebb divateseményeknek helyet adó városokban, mint Párizs, New York, London, Milánó, Los Angeles és Tokió. Már év elején bemutatják az aktuális őszi/téli darabokat, majd a második szezonban a következő esztendő tavaszi/nyári kollekcióját ismertetik.] pretekst [zmyślony powód podany w celu ukrycia właściwej przyczyny] – ürügy, kifogás pretencja (pretensja) – igény, követelés, kívánalom, kifogás [największa pretencja do tekstu: legmagasabb igény a szöveg iránt] pretendencki, -a, -ie [odnoszący się do pretendenta, właściwy pretendentowi] – igénylői pretendent [kandydat, osoba pretendująca, roszcząca sobie prawo (do stanowiska, urzędu, tronu), ubiegająca się (o coś), domagająca się (czegoś); konkurent], - Wersja 01 01 2017 pretendentka – (lat.) pretendens; vmire igényt tartó; igénylő, követelő (ffi/nő); trónkövetelő pretendent do tronu – trónkövetelő pretendować [ubiegać się o jakieś stanowisko, tytuł itp.] – (lat.) pretendálni; igényt, számot, jogot tartani (vmire); jogot formálni (vmihez) pretendować do tego tytułu – igényt tartani erre a címre v. ezen cím iránt pretensja [1. prawn. roszczenie; uroszczenie; żądanie; uraza, żal do kogo. 2. żal, uraza i niechęć do kogoś z jakiegoś powodu; też: słowa wyrażające to uczucie; 3. prawo, które sobie ktoś rości do czegoś; 4. przesadnie wysokie mniemanie o sobie] – (nagyralátó) igény, igénylés, követelés, követelődzés, kívánalom, követelmény; sérelem, panasz; önhittség, elbizakodottság, nagyralátás, nagyravágyás, beképzeltség; (żal) kifogás (ellenvetés) (mieć pretensję: kifogása van vmi ellen) pretensje nieściągalne – behajthatatlan követelések pretensję komu przyznać – elismerni vkinek az igényét pretensjonalnie – igényesen, követelőzőn, erőltetetten, ízléstelenül pretensjonalność [brak naturalności, sztuczność; krygowanie się, mizdrzenie się] – igényesség, követelőzés, nagyravágyás, erőltetettség, ízléstelenség pretensjonalny, -a, -e [nienaturalny, sztuczny, przesadny, napuszony, emfatyczny; pełen pretensji ― 1. zachowujący się sztucznie, krygujący się; 2. zbyt wyszukany, świadczący o złym guście] – túlzottan igényes, követelőző, elbizakodott (ember); (wymuszony) mesterkélt, keresett, mesterséges, modoros, természetellenes, nem természetes, erőltetett, ízléstelen; (przesadny) túlzott, túlzó, rendkívüli, szokatlan; mű, szintetikus; (styl) fellengzős, dagályos; sallangos; érzelmileg színezett; nyomatékos, kifejező pretensjonalny styl – keresett, erőltetett stílus pretensjonalny ubiór – ízléstelen öltözet pretensyjka [zdrobnienie od: pretensja] – kisebb igény, követelés, panaszocska pretor [w staroż. Rzymie - wyższy urzędnik, sprawujący władzę w sądownictwie cywilnym i karnym] – (gör.) praetor, prétor; az igazságszolgáltatás első tisztviselője az ókori Rómában pretorianin [członek straży przybocznej wodzów, późn. cesarzy rz.] – (hist) pretoriánus, praetoriánusok, pretoriánusok; a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5412 római császárok testőre v. testőrei; a cohors praetoria katonái, eredetileg a vezérnek testőrségét képezték és a szövetségesek válogatott legénységéből alakították meg őket pretoriański, -a, -ie [przymiotnik od: pretorianin] – pretoriánus pretorium [1. namiot wodza w wojsku rzymskim; 2. dom albo trybunał pretora; 3. siedziba pretora (rzymskiego gubernatora, który był także najwyższym urzędnikiem sądowym) tam zamieszkiwał Piłat, który sądził Pana. Ratusz Heroda Wielkiego. 4. dosł.: kwatera pretora jako dowódcy wojsk. Miejsce przebywania wielkorządców rzymskich na prowincji. Jako rzeczownik zbiorowy "pretorium" oznacza gwardię cesarskich pretorianów] – (lat.) praetorium, a praetor hivatali helyisége a régi Rómában; törvényház (helytartóság helytartói palota) [a római helytartó palotája és szállása jeruzsálemi tartózkodása idején (Mt 27,27; Mk 15,16; Jn 18,28.33). Az ApCsel 23,35ben. Heródes palotája.] pretressa, tunika, westalka [suknia niewieścia w XVIII w.] – tunika, XVII. sz-i női ruha Pretty Good Privacy (PGP, ang. całkiem niezła prywatność) [jedno z najpopularniejszych narzędzi do szyfrowania poczty elektroniczne] – PGP (Pretty Good Privacy) - 'PGP' borítékoló eljárás ('elég jó biztonság') („egészen jó titkosság”, ill. titkositás, amely egyébként az egyik aszimmetrikus, nyilvános kulcsú titkositó eljárás neve) [1. egyfajta titkosítási algoritmus; 2. nyilvános kulcsú (RSA) titkosítást és digitális aláírást lehetővé tevő public domain szoftver; gyakran használják elektronikus levelek rejtjelezésére vagy hitelesítésére; 3. A PGP elektronikus üzenetek titkosítását teszi lehetővé. Két kulccsal működik: az egyik nyilvános, ezzel lehet az üzeneteket kódolni. Aki titkosított - Wersja 01 01 2017 üzenetet szeretne kapni, közzéteszi nyilvános kulcsát, és mindenki, aki neki írni akar, ezzel kódolhatja bizalmas üzenetét. A kódolt üzenet visszafejtése csak a második, titkos kulccsal lehetséges – ezt csak az üzenetek címzettje ismeri. A titkos kulcs nélkül az üzenet dekódolása még profi kódtörők számára is reménytelen feladat. Számos ország – nemzetbiztonsági okokra hivatkozva – korlátozni igyekszik a PGP és a hasonló eljárások elterjedését. 4. Nyilvános kulcsú titkosítási eljárás. 5. adatbiztonságot szolgáló, titkosító kulcsrendszer, mely az internetkommunikációnak egy alapvető feltételét hivatott szavatolni; 128-bites kulcsszavakat használó PGP 6.0 változata; 6. egy számítógépes program, ami titkosításra és hitelesítésre egyaránt használható. A program első verzióját Philip R. Zimmermann készítette el 1991-ben. Ma a PGP a világon a legelterjedtebb és valószínűleg a legbiztonságosabb mód arra, hogy adatainkat megvédjük a kíváncsi szemek elől. A PGP és a hasonló programok követik az OpenPGP előírásokat a kódoláshoz és a dekódoláshoz. Ilyenek például a Patrick Townsend & Associates, Authora Inc., EasyByte Cryptocx, Veridis, és a GNU Privacy Guard.] prewalentny, -a, -e – (lat.) prevalens; túlsúlyban levő prewencja [zapobieganie] – (lat.) prevenció; megelőzés prewencja ubezpeczeniowa – biztosítási prevenció prewencyjny, -a, -e [zapobiegawczy, nie dopuszczający do powstania zjawiska uważanego za niepożądane] – (lat.) preventív; előzetes, megelőző, óvó, elhárító, elővigyázatossági prewentorium [med. sanatorium zapobiegawcze dla osób (np. dzieci) zagrożonych chorobą (np. gruźlicą)] – preventórium; megelőző szanatórium; rendelőintézet prewet [daw. ubikacja] – (dawno) árnyékszék, illemhely prezbiter [1. w Kościele katolickim: kapłan mający pełne święcenia uprawniające go do odprawiania mszy; 2. w prezbiterianizmie: kapłan rządzący gminą kościelną; 3. w pierwotym chrześcijaństwie: starszy w gminie] – (gör.) presbiter; 1. öreg, vén; 2. a rk. egyházban: pappá szentelt személy [a rk. és ort. egyházakban az egyházmegyén belüli kisebb egység vezetője]; 3. (egyh) protestáns egyházközségi tanács világi tagja; a presbitérium tagja; a pr. egyházakban az egyházmegye lelkészi elnöke Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5413 prezbiteriański, -a, -ie [dotyczący prezbiterianizmu, prezbiterianów] – (gör, vall) presbiteriánus; 1. az angliai és északamerikai kálvinista egyház híve; 2. az ilyen egyházzal kapcsolatos; 3. a presbitériumi egyházszervezet alapján álló; a református egyházak angolszász nyelvterületen szokásos elnevezése prezbiterianin, prezbiterianka – (gör, vall) presbiteriánus ffi/nő; az angliai és északamerikai kálvinista egyház híve prezbiterianizm [odłam wyznania protestanckiego nieuznający episkopalnej organizacji Kościoła anglikańskiego] – (gör, vall) presbiterianizmus prezbiterium [część kościoła, w której znajduje się główny ołtarz] – (gör.) (vall.) presbitérium; szentély; protestáns egyházközségi tanács, ill. egyháztanács prezencik [zdrobnienie od: prezent] – ajándékocska prezencja [1. wygląd i sposób zachowania się jakiejś osoby, zwykle atrakcyjny i elegancki; 2. powierzchowność, postawa (zwł. mężczyzny i zwł. z oceną korzystną)] – (lat.) prezencia; jelenlét; tiszteletet parancsoló magatartás, bemutatás prezent [to, co się komuś darowuje, zwykle z jakiejś okazji] – ajándék prezent banalny – banális v. semmitmondó ajándék prezent gwiazdkowy – karácsonyi ajándék prezent pomysłowy – ötletes ajándék prezent przydatny – hasznos ajándék prezent ślubny – nászajándék prezent trafny – találó, megfelelő ajándék prezent urodzinowy – születésnapi ajándék prezent wartościowy – értékes ajándék prezenta [(u Zygmunta Glogera) Tak się nazywa przedstawienie biskupowi do zatwierdzenia osoby duchownej na wakujące beneficjum. Prezenta była dawana albo przez samego kollatora, albo przez jego pełnomocnika, albo nawet przez opiekuna lub kuratora w majątku małoletnich lub w kurateli będących. Pisano ją według przyjętej formy i składano na ręce biskupa.] – beiktatás; megüresedett egyházi javadalomra a pap személyének megerősítése prezentacja [późn.łac. praesentatio 'pokazanie' (z łac. praesentare 'pokazać; przedstawiać'); 1. przedstawienie kogoś komuś w sposób oficjalny; 2. pokaz towarów, urządzeń, filmów itp.; 3. przedstawienie swojego programu lub stanowiska w jakiejś - Wersja 01 01 2017 sprawie; 4. prezentacja przedstawienie (kogo komu); zapoznanie (kogo z kim)] – (lat.) prezentáció, prezentálás; bemutatás, felmutatás; bemutatkozás, tisztelgés, ismertetés, megismertetés; váltó bemutatása prezentacja budżetu – költségvetés benyújtása prezentacja programu PowerPoint – PowerPoint program prezentációja v. bemutatása prezentacja towarów – árubemutatás prezentant [1. książk. osoba działająca w imieniu jakiejś grupy, reprezentująca kogoś lub coś; 2. książk. osoba mająca cechy typowe, reprezentatywne dla jakiejś grupy; .3. sport. zawodnik wchodzący w skład reprezentacji kraju], prezentantka – (ker) felhatalmazott, meghatalmazott; a váltó bemutatója (ffi/nő) prezenter [1. w radiu, telewizji itp.: osoba zapowiadająca lub prowadząca program; 2. mężczyzna demonstrujący stroje na pokazach mody; 3. osoba prezentująca wyroby na targach, wystawach itp.], prezenterka – műsorvezető, műsorközlő, konferanszié; maneken prezenter telewizyjny – tévébemondó, televíziós műsorvezető prezenterka telewizyjna – tévébemondónő, televíziós műsorvezetőnő prezentka (Siostra) – Szt. Tamás-rendi apáca prezentować [1. przedstawiać kogoś komuś; 2. wyrażać lub uosabiać coś; 3. w radiu, telewizji itp.: zapowiadać programy, odczytywać wiadomości itp.; 4. przedstawiać publicznie jakieś towary, filmy itp.; 5. grać rolę kogoś] – (lat.) prezentálni; mutatni, bemutatni, megmutatni; benyújtani, beterjeszteni; feltüntetni; ajándékba adni, ajándékozni; kiállítani, kicsomagolni; ajánlani; (wojsk) tisztelegni prezentować broń – puskával tisztelegni prezentować weksel – váltót fizetésre bemutatni prezentuj broń! – puskával tisztelegj! Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5414 prezentuję Pani mojego syna – bemutatom fiamat prezentować się [1. sprawiać określone wrażenie, zwykle korzystne; 2. występować w jakiejś roli na scenie, estradzie itp.] – mutatkozni, látszani, tűnni, festeni; bemutatkozni prezentyzm [historiogr. interpretacja historii zgodnie ze współczesnymi poglądami, doświadczeniami, ze współczesnej perspektywy, wg dzisiejszych ocen i przekonań narodowych, ideowych, osobistych] – történelmi értelmezés prezerwacja – (lat.) prezerváció; megóvás, megelőzés, vmi baj ellen való védekezés prezerwacja kultury zydowskiej w Krakowie i w Polsce – a zsidó kultúra megóvása Krakkóban és Lengyelországban prezerwatywa [1. środek antykoncepcyjny dla mężczyzn w postaci osłonki z cienkiej gumy nakładanej na prącie; 2. fr. préservatif 'jw.' od późn.łac. praeservare 'zachowywać'; używany przez mężczyzn) środek ochronny, zwł. przeciw zarażeniu chorobami wenerycznymi a. AIDS lub antykoncepcyjny; kondom.] – (lat.) prezervatívum, prezervatív, prezervatium; (orv.) óvszer; védőszer, gumióvszer, kondom prezes [osoba stojąca na czele jakiejś instytucji, organizacji lub stowarzyszenia] – elnök (eln.), pártelnök prezes (ministrów) [Prezes Rady Ministrów] – miniszterelnök prezes banku – bankigazgató prezes rady – tanácselnök prezes Rady Ministrów [jest szefem rządu w ustroju politycznym Polski. Zwyczajowo Prezes Rady Ministrów nazywany jest premierem. W Polsce występuje w podwójnej roli, jako przewodniczący Rady Ministrów oraz jako odrębny organ administracji.] – (dawno) Minisztertanács elnöke prezes sądu – a bíróság elnöke Prezes Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych, właśc. Główny Sędzia Stanów Zjednoczonych (en. The Chief Justice of the United States) [1. jest przewodniczącym Sądu Najwyższego i szefem władzy sądowniczej; 2. - Wersja 01 01 2017 przewodniczący federalnej władzy sądowniczej. Oprócz zwykłych uprawnień sędziego Sądu Najwyższego przysługują mu kompetencje np. w zakresie procedury usuwania z urzędu Prezydenta USA (impeachment). Obecnie funkcję tę sprawuje William Renhquist, mianowany w 1986 roku przez Ronalda Reagana.] – chief justice [az Egyesült Államok legfelsőbb bíróságának elnöke] prezes Węgierskiego Związku Piłki Nożnej – Magyar Labdarúgó Szövetség (MLSZ) elnöke prezes zarządu – igazgatótanács elnöke prezeska – elnöknő prezesostwo [1. urząd lub godność prezesa; 2. prezes z żoną] – elnöki hivatal v. tisztség, elnökség; elnöks és felesége; az elnökék prezesowa – az elnök felesége [Prezes i Prezesowa: elnök és neje] prezesować [pot. pełnić funkcję prezesa] – elnökölni; betölteni az elnöki funkciót prezesowicz [syn prezesa] – az elnök fia prezesowski, -a, -ie – elnöki prezesura [1. stanowisko lub godność prezesa; 2. okres pełnienia funkcji prezesa] – elnökség, elnöki tisztség prezumpcja – (lat.) prezumpció; védelem prezumpcja niewiny – ártatlanság védelme prezydencja – (lat.) prezidencia; elnökség, elnöklés Prezydencja [to okres, w którym dane państwo członkowskie przewodniczy posiedzeniom Rady Unii Europejskiej oraz Rady Europejskiej. Reprezentuje także Radę na arenie międzynarodowej.] – Az Európai Unió Tanácsának Elnöksége; Az EU Tanácsa soros elnökségének intézménye (az Unió működtetése szempontjából igen jelentős) prezydencki, -a, -ie – elnöki prezydent (od łac. praesidens, zasiadający na czele) [1. to najwyższy urząd w państwie będącym republiką, np. w Polsce lub USA. 2. osoba stojąca na czele państwa będącego republiką; 3. najwyższy przedstawiciel władzy samorządowej w dużym mieście; 4. osoba kierująca jakąś instytucją, organizacją itp.] – (lat.) prezidens; elnök, államfő, kormányfő; vezető (jestem prezydentem) prezydent miasta [odpowiednik burmistrza (wójta) - organ wykonawczy gminy. W miastach na prawach powiatu pełni ponadto funkcję starosty] – (több mint 30 000 lakosú városban) polgármester, főpolgármester Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia prezydent państwa – államelnök prezydent republiki – köztársasági elnök; államelnök prezydentostwo – az elnök és felesége; elnökék prezydentowa – elnöknő [Pani prezydentowa Maria Kaczyńska – Maria Kaczyńska elnökasszony] Maria Kaczyńska, z domu Mackiewicz (ur. 1943 w Machowie) – żona prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, pierwsza dama Polski od 2005 roku. Z wykształcenia jest ekonomistą. 5415 prezydentura [1. urząd lub godność prezydenta; 2. okres pełnienia funkcji prezydenta] – elnökség prezydialny, -a, -e; prezydyalny, -a, -e – (lat.) prezidiális; elnöki, elnökségi prezydialny wybór – elnökválasztás prezydium [1. grupa ludzi stanowiąca (honorowe) przewodnictwo zjazdu, (uroczystego) zebrania itp.; organ kierowniczy (wykonawczy, zarządzający) organizacji, instytucji, Rady Narodowej itp.; dawn. warownia; garnizon 2. wieloosobowy wybieralny organ kierowniczy liczniejszego organu kolegialnego; 3. grupa osób wyłoniona spośród uczestników jakiegoś zgromadzenia, kierująca jego pracami] – (lat.) prezidium; elnökség; választmány; (rady narodowej) végrehajtó bizottság Prezydium Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich Prezydium Sejmu naczelny organ kierowniczy Sejmu. W skład Prezydium Sejmu wchodzi Marszałek Sejmu wraz z Wicemarszałkami. Prezydium Senatu, organ Senatu. Do jego obowiązków należy dokonywanie interpretacji regulaminu Senatu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich, zlecanie komisjom senackim rozpatrzenie spraw w danym zakresie, ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Senatu i jego organów, powołuje doradców oraz korzystania z ich opinii i ekspertyz, czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków wynikających z regulaminu, opiniuje sprawy wniesione przez marszałka senatu, podejmuje inne czynności wynikające z regulaminu Senatu. Prezydium – (rady narodowej) Végrahajtó Bizottság prezydium honorowe – díszelnökség Prezydium Komitetu Centralnego Partii – (dawno) a Párt Központi Bizottságának elnöksége Prezydium Rządu – (hist.) Kormánytanács - Wersja 01 01 2017 prezydium zarządu – elnöki tanács Prezydium Zarządu Głównego – Főigazgatóság elnöksége prezydować [przewodniczyć, być prezesem] – elnökölni, elnöki tisztet betölteni prezydyalny salon w ratuszu – a városháza elnöki szalonja pręcik [1. cienki, niewielki pręt; 2. komórka nerwowa siatkówki oka wrażliwa na słabe bodźce świetlne; 3. część kwiatu produkująca pyłek] – botocska, vessző; (u kwiatu) bibe, porzószál pręcik grafitowy [grafit używany do ołówków] – grafit betét pręcikowaty, -a, -e – vessző v. pálca alakú pręcikowy, -a, -e – porzós prędki, -a, -ie [1. odbywający się w szybkim tempie; 2. mający zaraz nastąpić; 3. o człowieku i jego usposobieniu: bezzwłocznie reagujący, niepanujący nad odruchami] – gyors, sebes prędki chód – gyors járás prędko – gyorsan; (wkrótce) hamar; sebtében, sietve prędkonogi, -a, -ie – gyorslábú prędkościomierz [zob. tachometr; szybkościomierz] – sebességmérő prędkość [1. wektorowa wielkość fizyczna wyrażająca zmianę wektora położenia w jednostce czasu. – 2. skalarna wielkość oznaczająca przebytą drogę w jednostce czasu lub tylko wartość prędkości zwana przez niektórych szybkością. – Jednostka prędkości w układzie SI to metr na sekundę.] – gyorsaság; (fiz.) sebesség (v); sietség prędkość (szybkość, stromość charakerystyki) zanikania – lecsengési arány (sebesség) prędkość akustyczna – részecskesebesség prędkość dozwolona – megengedett sebesség prędkość drgań [Wielkość wektorowa – pierwsza pochodna przemieszczenia drgań względem czasu] – rezgéssebesség predkość dźwięku (akustyczna) – hangsebesség, részecskesebesség [a hang nem egyforma sebességgel terjed a különböző anyagokban. Sebessége levegőben (normál körülmények között) körülbelül 340 m/s. Vízben négyszer, acélban tizenötször nagyobb sebességgel terjed.] prędkość fazowa [fali jest to prędkość, z jaką rozchodzą się miejsca fali o tej samej fazie.] – fázissebesség prędkość grupowa – csoportsebesség prędkość igły – tűsebesség (gramofon, lemezjátszó) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5416 prędkość kątowa [prędkość ciała sztywnego w ruchu obrotowym] – szögsebesség (A szögelfordulásnak és az ehhez szükséges idõnek a hányadosa. Jele: ω. Mértékegysége: 1/s) prędkość kosmiczna [1. prędkość, jaką musi osiągnąć obiekt kosmiczny, aby mógł spełnić określone zadanie w przestrzeni kosmicznej; 2. Prędkość kosmiczna – prędkość początkowa, jaką trzeba nadać dowolnemu ciału (np. rakiecie), by jego energia kinetyczna pokonała grawitację wybranego ciała niebieskiego. Obliczenia zrobione zostały przy założeniu, że nie ma innych ciał niebieskich i pominięte zostały siły oporu.] – űrsebesség; kozmikus sebesség; szökési sebesség - - - - első kozmikus sebesség az a sebesség, amellyel elindított lövedék elhanyagolva az atmoszféra ellenállását és az égitest forgását, elegendő, hogy az égitest sugarával egyező körpályára jusson. Más szóval az első kozmikus sebesség az a sebesség, mellyel el kell hajítani egy követ vízszintes irányban ahhoz, hogy többé ne essen le a földre. Ez a sebesség csak elméleti, a valóságos űrhajóknak hajtóműre volna szükségük, hogy körpályán haladjanak, ellenkező esetben visszatérnének a Földre. második kozmikus sebesség: A csillagászatban szökési sebességnek nevezzük azt a minimális sebességet, mellyel egy adott égitestről (minden további rakétahajtás nélkül) meg lehet szökni, el lehet hagyni az égitestet. (A szökési sebességnél a légkör hatását nem veszik figyelembe, mivel az többek között alakfüggő.) Ahhoz, hogy egy gravitációs teret elhagyjunk, akkora mozgási energiával kell rendelkeznie a testnek, mely egyenlő vagy nagyobb, mint a gravitációs helyzeti energia. harmadik kozmikus sebesség az a sebesség, mellyel egy űrhajót vagy más testet adott pontról indítva az éppen elhagyja a Naprendszert. A Földről indított űrhajó esetében ez a sebesség 16,6 km/s. negyedik kozmikus sebesség az a minimális sebesség, amellyel indítani kell egy űrhajót (általában: egy testet) a Földről, hogy a Tejútrendszer nehézségi erőteréből kiszabadulhasson prędkość lotu – repülési magasság prędkość maksymalna – maximális sebesség prędkość minimalna – minimális sebesség; kötelező legkisebb sebesség prędkość objętościowa – térfogati sebesség prędkość obrotowa [prędkość kątowa ciała określana liczbą jego obrotów na jednostkę czasu] – forgási sebesség prędkość odczytu z portu (bps, bit/s, Kbit/s, Kbps, Mbit/s, Mbps); prędkość przesyłu danych [ma się zwyczaj podawać w bps, czyli bitów na sekunde, a nie bajtów na - Wersja 01 01 2017 sekunde., czyli 1Mbps, a nie 1MBps (to drugie jest 8 razy większe od pierwszego)] – 1. adatátviteli sebesség (átviteli sebesség, bps, bit/s, Kbit/s, Kbps, Mbit/s, Mbps) [Az időegység alatt átvitt bitek vagy bájtok száma. Az adatátviteli csatornán létrejövő adatátvitel jellemző mennyisége, mértékegysége bit/sec. CD vonatkozásában a CD olvasófeje és a lemeztányér fordulatszáma által meghatározott adatolvasási sebesség. Az eredeti adatátviteli sebesség 150 kbyte/sec volt, mely a hang CD olvasási sebessége. A többszörös sebességű meghajtók a tányér fordulatszámának növelésével érnek el nagyobb átviteli sebességet. A tényleges CD olvasási sebesség a meghajtó puffer és a számítógép memória közötti átviteli sebességtől is függ. 2. Az információáramlás sebességének mértéke, amely az adatátviteli berendezések által másodpercenként átvitt bitek számát adja meg. Mértékegysége a bps (bit per second). Az adatátvitel sebességét általában a Kbps (ezer bit per second), Mbps (millió bit per second) és Gbps (milliárd bit per second) rövidítésekkel jelzik. A modemek például 14,4; 28,8; 33,6 és 56 Kbps sebességgel továbbítják az adatokat a telefonvonalakon keresztül. Ez nagyjából azt jelenti, hogy egy 14,4 Kbps sebességű modem egy 50 oldalas, esszé jellegű írást, körülbelül 5 perc alatt, míg egy 2 Gbps adatátviteli sebességgel működő hálózat, az Encyclopedia Britannica teljes szövegét alig egy másodperc alatt továbbítaná.] 2. adatsebesség [Az információáramlás sebességének mértéke, amely az adatátviteli berendezések által másodpercenként átvitt bitek számát adja meg. Mértékegysége a bps (bit per second). Az információáramlás sebességének mértéke, amely az adatátviteli berendezések által másodpercenként átvitt bitek számát adja meg. Mértékegysége a bps (bit per second). — Az adatátvitel sebességét általában a Kbps (ezer bit per second), Mbps (millió bit per second) és Gbps (milliárd bit per second) rövidítésekkel jelzik. A leggyakrabban használt modemek például 14,400 és 28,8 Kbps sebességgel továbbítják az adatokat a telefonvonalakon keresztül. Ez nagyjából azt jelenti, hogy egy 14,4 Kbps sebességű modem egy 50 oldalas, esszé jellegű írást körülbelül 5 perc alatt, míg egy 2 Gbps adatátviteli sebességgel működő hálózat a Encyclopedia Britannica teljes szövegét alig egy másodperc alatt továbbítaná. ] prędkość pociągu – a vonat sebessége prędkość początkowa – kezdősebesség (v0) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5417 prędkość poddźwiękowa – (rep) hangsebesség alatti sebesség prędkość propagacji (rozchodzenia się) – terjedési sebesség prędkość propagacji (rozchodzenia się) fali – hullámterjedési sebesség prędkość przelotowa – átrepülési sebesség prędkość przyśpieszona – gyorsuló sebesség prędkość średnia – átlagsebesség prędkość światła [1. prędkość fali elektromagnetycznej w próżni i wynikającą z tego stałą fizyczną (c = 299 792 458 m/s); 2. prędkość światła w ośrodkach materialnych] – fénysebesség; vákuumbeli fénysebesség [az egyik alapvető fizikai állandó. Értéke pontosan 299 792 458 m/s minden vonatkoztatási rendszerben Jele: c (a latin celeritas, „sebesség” szóból).] prędkość taśmy (m/min) – szalagsebesség (m/s, cm/s, inch/s, m/min) [szabványos (többféle) sebesség, amellyel a szalagot a magnófej előtt mozgatják. Az orsós készülékek többféle szalagsebességgel működhetnek (38-19-9,5-4,76cm/s), a kazettás magnók szabványos szalagsebessége 4,76cm/s. (Ugyanezek a sebességek coll/s-ban: 15-7,53,75-1,875). Ha a felvétel nem pontosan a szabványos sebességgel készült, akkor más készülékeken lejátszva megváltozhat a hangmagasság és a játékidő is. Erre való tekintettel némely magnón kismértékben változtatni lehet a szalagsebességet.] prędkość transmisji; (ang.) transmission speed – (ang.) transmission speed; adatátviteli sebesség [Az átvitt adatbitek száma időegység alatt.] prędkość transmisji danych (w bitach na sekundę); prędkość transmisji bitów (kat.: informatyka) – (ang.) bitrate [egy adatátviteli csatorna sebessége; mértékegysége a bps (vagy ennek valamelyik hatványa)] prędkość wyjściowa – végsebesség prędkość względna [prędkość rozpatrywana w poruszającym się układzie współrzędnych] – relatív v. viszonylagos sebesség prędzej [raczej] – gyorsabban; (wcześniej) hamarabb, előbb; (raczej) inkább prędzej! – siess! prędzej bym się śmierci spodziewał – (szó szerint: előbb gondoltam volna a halálomra) vmi/vki nagy meglepést okozott prędzej czy później – korábban, vagy későbben; előbb vagy utóbb, előbb-utóbb; mihamarabb prędzej lub póżniej – előbb vagy utóbb - Wersja 01 01 2017 prędziuchno, prędziuteńko, prędziutko – nagyon gyorsan [pisz predziuchno!: gyorsan írj!] prędziuchny, -a, -e; prędziuteńki, -a, -ie; prędziutki, -a, -ie – nagyon gyors pręga [1. znak na czymś mający kształt długiego, wąskiego pasa; 2. mięso wołowe przedniej ćwierci, od łopatki do kolana] – csík, sáv; (mięso) lábszár pręgierz [1. słup stojący zwykle przed ratuszem dawnych miast; 2. w średniowiecznych miastach: słup, przy którym wystawiano na widok publiczny skazańców i wymierzano im karę; też: kara publicznej chłosty pod tym słupem; 3. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) dawniej pręgnierz, zwany także piłatem, słup stojący zwykle przed ratuszem dawnych miast polskich, pod którym kat ścinał głowy skazanych na śmierć i smagano przestęców. Do słupa tego przywiązywano oszustów dla pokazania ich ludowi i winowajców, skazanych na hańbę publiczną, t. j. piętnowanie czyli „pręgę” lub „wyświecenie” czyli wygnanie z miasta (tak nazwane od tego, że pachołkowie miejscy wyprowadzali ich za bramy miasta ze światłem). Pręgierz był najczęściej używany w stolicy królewskiej, gdzie znaczna ludność, stek awanturników i oszustów, a surowość artykułów marszałkowskich były powodem, iż w sądach marszałkowskich zapadały często wyroki na chłostę publiczną. Chłostał zbir zwany: niedobry, budel (Büttel), szargarz czyli hycel.] – pellengér (szégyenfa, szégyenoszlop, szégyenkő, bitófa, cégér, pelengér, pilinger, pillinger, perrengér, pölöngér) a középkorban (Magyarországon a 13. századtól) elterjedt megszégyenítő büntetési eszköz. Általában kőből készült dobogóból és a rajta elhelyezett oszlopból áll, amelyhez hozzákötözték az elítéltet. Magyarországon II. József tiltotta be az alkalmazását. Pręgierz na Starym Rynku w Poznaniu pręgować – csíkozni, becsíkozni, sávozni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5418 pręgowany, -a, -e; pręgowaty, -a, -e [mający skórę, sierść lub upierzenie pokryte pręgami] – csíkos, sávos pręgowany kot – cirmos cica pręt (pręcik) [1. cienka laska, tyczka, cienki drążek; też: prosta gałązka; 2. element konstrukcji między jej wiązaniami mający znaczną długość w porównaniu z innymi wymiarami; 3. metalowy wyrób hutniczy o znacznej długości w stosunku do pozostałych wymiarów; 4. (u Zygmunta Glogera) pierwotny znaczył tylko laskę i tyczkę. Potem został nazwą tyczki używanej do mierzenia powierzchni ziemi, długiej na stóp polskich 15 a dzielonej w miernictwie na 10 pręcików i 100 ławek. Pręt „kopany” czyli kwadrowy (t. j. przestrzeń ziemi długa i szeroka na 7 1/2 łokcia) zwał się „pólko”.] – vessző (ág), fémrúd, farúd; (dawno) vessző (hosszmérték; 7,5 könyök) pręt się zgiął – a rúd meggörbült pręt świdra – fúrórúd Prêt-à-porter, odzież konfekcyjna [1. fr. gotowe do noszenia o ubraniach), czyli kolekcje ubrań dostępnych w sklepach, z produkcji seryjnej, a nie szyte na zamówienie u krawca. Tak powstała i rozpropagowała ten styl firma Cacharel. Projektantami kolekcji tego typu są m.in. Donna Karan czy Marc Jacobs. Jego przeciwieństwem jest haute couture. 2. małe serie, gotowych do noszenia modnych strojów, projektowanych przez grupę paryskich projektantów pracujących z haute couture salonami. Są modne, jednakże mniej ekstrawaganckie niż haute couture, posiadają szersze grono odbiorców. Modele są prezentowane do obejrzenia i zakupienia na targach mody p.a.p., które odbywają się w Paryżu dwa razy w roku. Nazwa pochodzi od francuskiego - pret a porter = gotowy do noszenia.] – Prêt-àporter, konfekció ruházat (franciául: „kész viselet”) [megnevezést az olyan, egy divatház tervezői által a tömegek számára készített, elérhető árú, hétköznapi divatot képviselő kollekciókra és darabokra alkalmazzuk, melyeket változatos méretekkel és igényekkel rendelkező nők és férfiak is viselhetnek. Ez a kifutós modellekre tervezett, kézzel készített, költséges haute couture szöges ellentéte. – A prêt-à-porter ruhákat tömeggyártással állítják elő, különböző konfekció méretekben. Főbb szempontjaik - az aktuális divat és a márka egyedi jegyeinek bemutatása mellett - a hordhatóság, a kényelmes fazonok és a - Wersja 01 01 2017 felhasznált anyagok egyszerű kezelhetősége. Ezek a széles vevőkört megcélzó ruhadarabok valódi bevételt hoznak a divatházaknak, ellentétben az egyetlen bemutatóra varrt haute couture összeállításokkal, amelyeket szinte sosem sikerül eladni. - A nagyobb divatházak évente kétszer, a főszezonok alatti divathéten mutatják be prêt-à-porter kollekcióikat. A kész viselet divathete az haute couture bemutatóktól külön, valamivel korábban kerül megrendezésre a leghíresebb divateseményeknek helyet adó városokban, mint Párizs, New York, London, Milánó, Los Angeles és Tokió. Már év elején bemutatják az aktuális őszi/téli darabokat, majd a második szezonban a következő esztendő tavaszi/nyári kollekcióját ismertetik.] Prętnik karłowaty (Colisa lalia) [słodkowodna ryba akwariowa z rzędu okoniokształtnych i rodziny guramiowatych] – törpe gurámi (Colisa lalia) prętowy, -a, -e – vesszőprężnie – rugalmasan, feszülten prężność [1. sprężystość ciała, materiału; 2. zdolność do intensywnego, sprawnego działania; 3. stan napięcia wewnętrznego w cieczach i gazach] – rugalmasság, hajlékonyság; feszültség prężny, -a, -e [1. odznaczający się lekkością i dynamicznością; 2. energicznie rozwijający swoją działalność; też: o działaniu: rozwijający się energicznie] – rugalmas, feszült Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5419 prężyć [napinać, naciągać coś] – kifeszíteni, megfeszíteni prężyć się [1. natężać mięśnie ciała; 2. być naprężonym, sztywnym] – kifeszülni, megfeszülni prima [pot. doskonały, świetny] – príma; első osztályú, remek prima aprilis [łac., pierwszy kwietnia, tradycyjny dzień wzajemnego oszukiwania się dla żartu, wyprowadzania w pole, nabierania.] – április elseje; április bolondja prima facie [wym. prima facje] [na pierwszy rzut oka] – első szempillantásra Prima Aprilis [1. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Tak się nazywa powszechny zwyczaj zwodzenia innych w dniu pierwszym kwietnia. Początek tego zwyczaju niektórzy wywodzą od uroczystości dawnych Rzymian na cześć bożka śmiechu i wesołości, wiadomo bowiem, iż poganie rzymscy nowy rok rozpoczynali w dniu 1 kwietnia, wśród najweselszych zabaw. Inni utrzymują, że Żydzi, nie wierząc w Zmartwychwstanie Pańskie (Chrystus Pan, dnia 30 marca przybity na krzyżu, w dniu 1 kwietnia powstał z grobu), żołnierzy i wszystkich uczyli kłamać. W Polsce od czasów dawnych w dniu tym rozsyłano listy ze zmyślonemi wiadomościami, lub zawierające tylko kartkę z napisem: Prima Aprilis, a także zwodzono ustnie, by naśmiać się z łatwowiernych. Stąd przysłowie: „Na prima Aprilis nie wierz, bo się omylisz”, lub „nie czytaj, bo się omylisz”. Lud zowie zwyczaj ten po swojemu „prymaprylis”. 2. łac. 1 kwietnia, , wł. Prima dies Aprilis, dzień żartów – obyczaj związany z pierwszym dniem kwietnia, zapoczątkowany mniej więcej w połowie XIII wieku, obchodzony w wielu krajach świata. Polega on na robieniu żartów, celowym wprowadzaniu w błąd, konkurowaniu w próbach sprawienia, by inni uwierzyli w coś nieprawdziwego. Tego dnia w wielu mediach pojawiają się różne żartobliwe informacje. W Wielkiej Brytanii nazywany jest Dniem Głupca (April Fool's Day lub All Fool's Day), we Francji Dniem Ryby (Poisson d'avri) a w Rosji Dniem śmiechu (День смеха [Dien smiecha]). Zwyczaj ten pochodzi ze starożytnego Rzymu. Wzajemne oszukiwanie powinno się jednak robić tylko d]o południa.] – Április elseje [Április bolondja a népszokás szerint az, akit április elsején rászednek, a - Wersja 01 01 2017 bolondját járatják vele. A rászedett személy az április bolondja. Több országban elterjedt szokás. Eredete nem tisztázott. Talán a bolondos áprilisi időjárásból ered. Egyik magyarázata szerint kelta népszokás volt, hogy április kezdetén vidám, bohókás tavaszi ünnepeket ültek. Más magyarázat szerint IX. Károly francia király egyik rendeletéből ered. 1564-ben az új esztendőt április 1-jéről január 1-jére tétette. Az akkor szokásban lévő újévi ajándékozás megmaradt, de a rendelet után április elsején már csak bolondos ajándékot adtak egymásnak az emberek.] prima vista [1. a prima vista, a vista wł., (wykonanie utworu z nut) bez przygotowania; (a) prima vista; 2. a vista granie utworu z nut, bez przygotowania] – (ol) prima vista; vmely zenedarabot a kottából első olvasásra lejátszani prima volta [zob. volta: muz. oznaczenie pierwszego (prima v.) a. drugiego (seconda v.) zakończenia w powtarzanych odcinkach utworu (por. repetycja; wolta)] – (ol) prima volta; (zene) először primaaprilisowy, -a, -e – április elsejei primabalerina, prymabaleryna [tancerka zespołu baletowego wykonująca główne partie w balecie] – primabalerina; első szólótáncosnő primadonna (prymadonna) – primadonna Primary Rate Interface (PRI) [to jest jednym z rodzajów dostępu do ISDN] – PRI Primary Rate Interface (felsőszintű csatoló) primasowski, -a, -ie (prymasowski) – prímási primera – (fr.) primer; elsődleges Primicerius (zniekształcone łac. primus in cera, l. mn. primicerii; gr. primikērios πριμικήριος, l. mn. primikērioi) [w późnoantycznym Rzymie zwierzchnik wydzielonego biura (urzędu) administracji cesarskiej, administrator wyższej rangi.] ― Primikeriosz (latin primicerius, hell. primikērios, gör.: πριμικήριος) [katonai és civil értelemben egyaránt hivatali elöljáró; a bizánci rendszerben szorosan kapcsolódik a domesztikoszhoz, mint officiumának elöljárója] primiceriusz [zob. prepozyt] ― prépost [a megnevezés latin eredetű, a praepositus vagyis elöljáró szóból ered] primo [łac., (po) pierwsze] – (lat.) primo; először primo loco [wym. primo loko] [na pierwszym miejscu] – első helyen primo uomo [wym. Primo χomo] [śpiewak wykonujący główną partię w operze lub operetce] – első énekes, szólista Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia primo 5420 voto [(nazwisko) z pierwszego małżeństwa] – (név) első házasságból primogenitura [późn.łac., pierworództwo; wyłączne prawo dziedziczenia (przypadające hist. i w niektórych krajach pierworodnym)] – (lat.) primogenitura; elsőszülöttsaég, elsőszülöttségi jog primordialny, -a, -e – (lat.) primordiális; ami legelőbb megvolt primordialny element kosmosu – a kozmosz kezdeti eleme prince de Galles [1. wzór kraty, której nazwa pochodzi od tytułu księcia Walii, Edwarda VIII noszącego ubrania o tym wzorze. Francuzi zamienili słowo „Wales” - Walia na Galles. Jest to krata utworzona przez przecięcie się delikatnych różnokolorowych nici osnowy i wątku, posiada duży raport. 2. Tkanina wełniana czesankowa o splocie skośnym i wzorze dwubarwnej kraty – efekt różnych kolorów przędz osnowy i wątku. Z tkaniny w dyskretną kratkę szyje się kostiumy, garnitury, żakiety i marynarki. W końcówce XX wieku tradycyjne spojrzenie Prince de Galles przełamała Jil Sander, szyjąc z dyskretnej kratki eleganckie suknie i długie spódnice.] – walesi herceg (kockás gyapjúszövet) Prince of Wales ang., [wym. prinsow uejlz] [siążę Walii, tytuł bryt. następcy tronu] – (ang.) Prince of Wales; az angol trónörökös, a walesi herceg címe Princeps legibus solutus. [panujący nie podlega prawom] – (lat.) Princeps legibus solutus est – A császár fel van oldozva a törvények alól. princypium [łac. principium; początek, pochodzenie; podstawa, zasada; np. a) princypium mo ralitatis = zasada tożsamości = azonosság elve; b) ab Iove principium] – (lat.) princípium; elv, alapelv, alapgondolat; vezérelv, (fil.) alap-ok, ős-ok, vég-ok [(lat.) kezdet, alapok, a princeps, principis (első, élen álló) melléknév nyomán, eredetéről lásd principális] Print Job [zadanie do druku. Zestaw danych wysłanych przez aplikację wraz z ewentualną informacją dostarczaną przez konfigurację serwera wydruku, dające razem kompletny wydruk.] – Print Job; nyomtatási feladat Print Queue - kolejka wydruku [Rodzaj bufora, zazwyczaj umieszczonego na dysku serwera, gromadzącego i porządkującego zadania do druku. Każde żądanie druku wydawane przez aplikację umieszczane jest w kolejce, po czym jest obsługiwane - Wersja 01 01 2017 przez odpowiedni serwer i kierowane do związanej z kolejką drukarki.] – (ang.) Print Queue; nyomtatási sor Print Server - serwer wydruku [Komputer lub program zajmujący się obsługą zadań zgromadzonych w kolejkach, kierowaniem ich do drukarek sieciowych i ewentualnie sygnalizacją zakończenia obsługi każdej pracy. W sieciach peer-topeer jako serwer wydruku zazwyczaj jest wykorzystywany serwer plikowy.] – Print server; nyomtatószerver v. nyomtató szerver printer {rzecz.}; drukarka {f.} [komp.] – (ang.) printer – nyomtató [a képernyő mellett a második legfontosabb kijelző eszköz (kimenet), mely papírra nyomtat minden grafikus információt; a régebbi írógépszerű rendszereket először thermikus, majd tintasugaras, később lezeroptika segítségével író/rajzoló gépek követték; a gép felbontásától és a papírtól függően, egyes rendszerek nyomtatványai ma megközelítik a fényképminőséget; míg irodákban ma többnyire a gyors, fekete lenyomatokat készítő lézer nyomtatók használatosak, a Web és a hobby szférában a szines tintasugaras gépek a népszerüek] Printer sharing [dosł. dzielenie drukarki. Wspólne korzystanie z drukarki przez wielu użytkowników sieci.] – nyomtató megosztása (Printer Sharing) Prior tempore, potior iure [prior tempore patior jure] [1. pierwszy w czasie, lepszy prawem. Zasada pierwszeństwa przy nabywaniu prawa, ale także przy wykonywaniu: prawo powstałe później nie może być wykonywana z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej. 2. kto pierwszy w czasie ten pierwszy co do prawa] – (lat.) Prior tempore, potior iure; azé az elsőbbség, aki előbb jött (időbeli elsőbbség elv) priora [sprawy lub zdarzenia wcześniejsze] – korábbi dolgok v. esetek; előzmények priorytet [1. pierwszeństwo przysługujące lub przyznane czemuś; 2. sprawa szczególnie ważna, która musi być załatwiona w pierwszej kolejności; 3. nm. Priorität 'jw.' z śrdw.łac. prioritas dpn. prioritatis 'jw.' od łac. prior '(po)przedni; wcześniejszy; pierwszy; starszy' ― pierwszeństwo; przywilej] – (lat.) prioritás; elsőbbség; az elsőbbség joga; elsőbbségi részvények priorytet gospodarczy – gazdasági prioritás priorytet inwestycyjny – beruházási prioritás priorytetowo – elsőbbségileg priorytetowy, -a, -e – elsőbbségi Prisztina (serb. Приштина, Priština i alb. Prishtina, Prishtinë) [największe miasto Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5421 Kosowa, terytorium, które 17 lutego 2008 roku jednostronnie proklamowało niepodległość] – Pristina v. Prishtina (albánul Prishtinë / Prishtina; szerbül: Приштина / Priština) [Koszovó fővárosa, egyben legnépesebb települése. Az ENSZ ellenőrzése alatt áll.] Prius quam exaudias, ne iudices. [nie sądź, zanim wysłuchasz] – (lat.) Prius quam exaudias, ne iudices; meghallgatás nélkül ne ítélj! Privacy Enhanced Mail {rzecz.} (też: PEM); poczta z zachowaniem poufności {f.} [komp.] [zł.] [starszy standard bezpiecznej poczty elektronicznej w Internecie, obsługujący szyfrowanie, podpis cyfrowy i certyfikaty cyfrowe, jak również metody klucza prywatnego i klucza publicznego. PEM rozwinął się potem do standardu S/MIME.] – PEM (Privacy Enhanced Mail) [az elektronikus levelek titkosítását és hitelesítését biztosító eljárás] Privatorum conventio iuri publico non derogat. [umowa prywatna nie uchyla prawa publicznego] – (lat.) Privatorum conventio iuri publico non derogat; (Ulpianus) (Jogi axióma) = Magánszerződés nem hatálytalanítja a közjogot. priwilegium, prywilegium [łac. privilegium; zob. przywilej; np. priwilegium Casimirianum = "Przywilej Kazimierzowy"] – (lat.) privilégium; (jog) kizárólagos jog, előjog, kiváltság; (hist) kiváltság, szabadalom; Privilegium personale personam sequitur et extinguitur cum persona. – (lat.) Privilegium personale personam sequitur et extinguitur cum persona. (Reg. Iur. 7.) = A személyi kiváltsg a személyhez fűződik és vele együtt elenyészik. priwilegium wolności – szabadság kiváltsága v. joga prix (cena) – (fr.) prix; ár, díj prix fixe fr., [wym. prifiks] [cena stała] - (fr.) prix fixe; szabott ár PRL = Polska Rzeczpospolita Ludowa [Zwana też propagandowo Polską Ludową] – (dawno) Lengyel Népköztársaság PRN – Powiatowa Rada Narodowa – (dawno) Járási Nemzeti Tanács pro anno [rocznie] – (lat.) pro anno; évente, évenként, minden évben pro domo (sua) [łac., dla (własnego) domu, we własnej sprawie; dla własnej korzyści, dla siebie] – (lat.) pro domo; saját házáért, pl. „haza”-beszél; I. saját érdekét képviselő (felszólalás, írásmű); belső, házi használatra készült (feljegyzés, fogalmazvány); II. saját ügyében, a maga érdekében (szólal fel, jár el) - Wersja 01 01 2017 pro et contra [wym. pro et kontra] – pro i kontra [za i przeciw] – (lat.) pro et contra; mellette és ellene (érvek) pro forma [łac., dla formy, dla pozoru, przyzwoitości; (rachunek p.f.) prowizoryczny, tymczasowy] – (lat.) pro forma; csak látszatra, a forma kedvéért pro foro interno – (lat.) pro foro interno; belső használatra pro futuro [łac., na przyszłość] – (lat.) pro futoro; a jövőre vonatkozóan, a jövőre nézve pro libertate – (lat.) pro libertate (a szabadságért); II. Rákóczi Ferenc zászlajának és pénzének felirata, a fejedelem jelmondata pro memoria [łac., dla pamięci; na pamiątkę; protokół rozmowy dypl.] – (lat.) pro memoria; emlékeztető feljegyzés; emlékeztetőül pro patria [łac., za ojczyznę, dla ojczyzny] – (lat.) pro patria; a hazáért Pro possesore habetur, qui dolo desiit possidere. – (lat.) Pro possesore habetur, qui dolo desiit possidere. (Reg. Iur.36.) = Birtokosnak tekintendő az, aki habár vétkes, birtokát elhagyja, (hogy ti. a vele kapcsolatos terhektől megszabaduljon.) pro primo [na początku] – (lat.) pro primo; először pro publico bono [dla dobra wspólnego] – (lat.) pro publico bono; közös javaknak pro rata [pro rata łac., (podzielić, wydzielić, wyznaczyć) proporcjonalnie (do), stosownie (do), odpowiednio (do udziału, stopnia odpowiedzialności, czasu itp.).] – (lat.) pro rata; aránylag (azt jelenti, hogy a követelés, ill. kötelem annyi részre oszlik, ahány a jogosult, ill.adós) pro rata temporis [stosownie do upływu czasu] – (lat.) pro-rata temporis; időarányosság elve pro tempore [stosownie do okoliczności, czasowo] – (lat.) pro tempore; ideiglenesen; átmenetileg; átmeneti; ideiglenes; egy időre pro timore mortis [z obawy przed śmiercią] – (lat.) pro timore mortis; halálfélelemből proamerykański, -a, -ie [sprzyjający Stanom Zjednoczonym] – amerikabarát probabilistyczny, -a, -e [1. rel., filoz. związany z probabilizmem; 2. mat. związany z probabilistyką] – valószínűségszámítási probabilistyka [dział matematyki zajmujący się badaniem prawidłowości występujących w zdarzeniach losowych] – valószínűségelmélet, valószínűségszámítás probabilizm [1. doktryna filozoficzna, według której poznanie ludzkie nie może osiągnąć absolutnej pewności; 2. doktryna moralna Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5422 głoszona w XVII w., według której człowiek jest wolny od zobowiązania moralnego, jeśli tylko jego nieistnienie jest dosyć prawdopodobne; 3. doktryna filozoficzna sformułowana przez sceptyków, wg której poznanie ludzkie nie może osiągnąć absolutnej pewności ze względu na brak rzetelnych kryteriów prawdy i sposobów odróżniania dobra od zła. Stąd też człowiek w swojej działalności praktycznej powinien kierować się "zasadami prawdopodobnymi" i rozsądkiem.] – (lat.) probabilizmus (a lat. probabilis, 'bizonyítható' szóból); (bölcs) valószínűségtan, eszerint a megismerésben csak valószínű tételekre tehetünk szert [ha egy cselekedet mellett valóban bizonyító érvek szólnak, megtehető még akkor is, ha a törvény érvei erősebbek. Alapelve: „Kétes törvény nem kötelez”. A bizonyithatóságnak azonban oly komolynak kell lennie, hogy érett ember elfogadja az ellekező lehetőségének fenntartásával is. Elsőként 1577: Bartolomeus Medina OP fogalmazta meg, s ez a legegyszerűbb és legvilágosabb az probabilizmus között. A moralisták zöme vallotta.] probabilizm etyczny [Dr hab. Ryszard Wiśniewski, prof. UMK] – etikai probabalizmus probacja [nowicjat lub okres próbny poprzedzający nowicjat] – (lat.) probatio; megvizsgálás, kipróbálás probatum est – (lat.) probatum est; be van bizonyítva probierca, probier [1. osoba zajmująca się oznaczaniem zawartości metali szlachetnych w stopach; 2. osoba zajmująca się ustalaniem jakości wyrobu] – próbáló, kísérletező ffi probierczy, -a, -e; probierny, -a, -e; probierski, a, -ie – próba-; kísérleti probiernia [1. dział zakładu przemysłowego, w którym sprawdza się jakość wyrobów; 2. lokal przeznaczony na degustację, zwłaszcza win] – hitelesítő iroda; mintabolt, kóstoló; (műsz) próbaterem probiernia ryb – halkóstoló probiernia win – borkóstoló probierstwo – nemesfém-próbázás probierz [1. miernik służący za podstawę oceny czegoś; 2. przyrząd do sprawdzania składu ciał stałych i płynnych; 3. zob. probierca] – próbakő; ismérv, ismertetőjel, kritérium; aerométer; alkoholmérő - Wersja 01 01 2017 problem (problemat) [1. trudna sytuacja, z której należy znaleźć jakieś wyjście; 2. poważna sprawa, która wymaga przemyślenia i rozstrzygnięcia] – (gör.) probléma; nehéz helyzet Problem-based learning (PBL) (uczenie poprzez rozwiązywanie problemów) [to metoda nauczania, która skupia się na uczniu, gdzie problem stanowi punkt wyjścia dla procesu nauczania. Wykazuje liczne i znaczące różnice z tradycyjną formą kształcenia. Metoda rozpowszechniła się szeroko począwszy od lat '70, a liczne badania potwierdziły wypływające z niej korzyści.] - PBL Problem Based Learning (problémaorientált tanulás) problem dokuczliwości akustycznej transportu kolejowego – a vasúti szállításból eredő zajterhelés problémája problem dotykający wielu osób – több személyt v. sokakat érintő probléma problem drinker [ang., nadużywający alkoholu; osobnik, któremu często picie stwarza już swoiste problemy, nie będący jednak (jeszcze) alkoholikiem] – ivó v. alkoholfogyasztó problémája problem nierozstrzygalny [w teorii obliczeń problem decyzyjny, dla którego nie istnieje algorytm, który po skończonej liczbie kroków jednoznacznie odpowie tak lub nie dla dowolnych danych wejściowych.] – megoldhatatlan probléma Problem roku 2000, Y2K (z ang. year 2 kilo bug), pluskwa milenijna (z ang. millenium bug) [1. potencjalnie katastroficzne skutki, jakie miał z nastaniem roku 2000 wywołać przyjęty kilkadziesiąt lat wcześniej sposób zapisu daty w programach komputerowych. 2. Y2K (Y2k problem) – Year 2 Kilo (2000), rzadziej Year 2000 Krisis, Year 2000 Kompatibility] – Y2K (Y2k problem, Year 2000 Kompatibility) "2000. év problémája" v. "Millenniumi bomba" [a problémát lényegében az okozta, hogy különböző okokból nagyon sokáig az évszámnak csak az utolsó két számjegyét tárolták az informatikai rendszerekben. Ez az évszázad váltásakor többféle zavart okozhat ott volna az adatok tárolásánál, visszakeresésénél, felhasználásánál logikai vezérlések és számolások esetén, valamint az eredmények közlésénél. A 2000.01.01. dátum egybeesett az ezredváltással kapcsolatos különbözõ szintű várakozásokkal, lehetõséget biztosított a különböző szintű zavarkeltésekre, mindezek mellett 2000. még szökőév is volt. Bár a probléma oka egyszerű és parciális, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5423 megoldása mégis csak rendszerszemléletben volt lehetséges.] problemat [gr. próblēma dpn. problēmatos 'występ (np. skały); wał ochronny; wymówka; kwestia sporna'; 1. zagadnienie, zadanie, sprawa do rozwiązania; socjol. zagadnienie stwarzające trudności, kłopot. 2. Sytuacja trudna ma miejsce, gdy dochodzi do nierównowagi między potrzebami i zadaniami a sposobami i warunkami ich realizacji.] – (gör.) probléma; 1. megoldásra váró elméleti vagy gyakorlati kérdés; tudományos kérdés, kutatási feladat; 2. rejtvény, talány, titok; 3. felvetett dolog vagy terv problematycznie – problematikusan ; feltételezetten, kérdésesen problematyczny, -a, -e [wątpliwy, niepewny] – (gör.) problematikus; kérdéses, kétséges, vitatható; talányos, rejtelmes, titokzatos problematyka [ogół zagadnień określonej dziedziny społ., nauk., techn., art. itd.] – (gör.) problematika; problémakör, bizonyos vonatkozásban felmerülő problémák, kérdések, feladatok összessége problemistyka [sztuka układania, komponowania i rozwiązywania zadań, problemów szachowych] – feladványszerkesztés művészete problemowość [1. kłopotliwość , uciążliwość; 2. trudność , niełatwość] – problémásság, vminek problémás volta problemowy, -a, -e – probléma-, problémás, problémát hordozó problemy wyżywieniowe – táplálkozási, élelmezési problémák probostwo [1. parafia podlegająca proboszczowi; 2. stanowisko, urząd proboszcza; 3. siedziba probostwa] – plébánosi cím v. rang v. állás; prépost; plébános; (lelkész lakása és hivatala) plébánia, parókia proboszcz (prob.) [ksiądz zarządzający parafią] – plébános (plb.) proboszczować – plébánoskodni; plébánosként tevékenykedni proboszczowanie – plébánosi működés; plébánoskodás proboszczowski, -a, -ie [Kościół proboszczowski i parafialny św. Marii Przyjaciółki Pokoju] – plébánosi proboszczowy, -a, -e – plébánosi probówka (próbówka) [1. szklane naczynie laboratoryjne o wąskim, cylindrycznym kształcie; 2. rodzaj drobnego sprzętu - Wersja 01 01 2017 laboratoryjnego w kształcie walcowatego naczynia] – kémcső, próbacső; lombik proc. = procent [łac. pro centum 'według stu'; odsetki; od sta; setna część] – százalék (%); percent proca [1. drewniane widełki z przymocowanymi do nich gumkami, używane dla zabawy do strzelania kamykami; 2. dawna myśliwska i bojowa broń miotająca w postaci złożonego we dwoje rzemienia lub sznura; 3. narzędzie do ciskania kamieni. Były proce małe czyli ręczne i proce wielkie czyli machiny szturmowe.] – parittya [két végén erős zsinegre kötött hosszúkás, romboid alakú erős, vastag bőrdarab, amely közepén be van mélyítve, vagy esetenként ki van vágva, hogy a beleteendő kődarab annál biztosabban álljon (1Sám 17,40.49; 2Kir 3,25)]; csúzli procarz – parittyázó, csúzlizó [„Procarz” (król Dawid)] procedencja [daw. ród, rodowód] – (dawno) származás, eredet; családfa proceder [działanie, często stanowiące czyjeś źródło utrzymania, uznawane za niezgodne z zasadami moralnymi lub prawem] – életmód, foglalkozás procedować [postępować zgodnie z określoną procedurą] – eljárni, lefolytatni procedura [1. określone reguły postępowania w jakiejś sprawie, zwykle o charakterze urzędowym lub prawnym; 2. w językach programowania: wydzielony fragment algorytmu] – (lat.) procedúra; lefolyás, menet; (sąd) eljárás, eljárásmód; ügykezelés; (jog) perrendtartás, peres eljárás; (chem) eljárás procedura celna – vámeljárás procedura cywilna – polgári eljárás procedura karna – büntetőeljárás procedura podatkowa – adóeljárás procedura sądowa – bírósági eljárás proceduralny, -a, -e – procedúrás; eljárásos (módszer, technológiák), eljárási procencik [zdrobnienie od: procent] – kamatocska Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5424 procent [1. (%) setna część danej wielkości; 2. bliżej nieokreślona część jakiejś wielkości; 3. odsetki od pożyczki lub lokaty] – kamat; százalék; (zysk) jutalék procent bankowy – bankkamat procent lichwiarski – uzsorakamat procent należny – esedékes kamat procent od kapitału – tőke utáni százalék; tőkekamat procent od kredytu – hitelkamat procent od procentu – kamatos kamat procent odpadków – selejtszázalék procent przynosić – kamatot hozni procent składany – kamatos kamat procentować [1. przynosić dochód w postaci odsetek; 2. przynosić korzyść] – kamatozni; százalékolni procentowo – százalékosan; százalékban kifejezve procentowość [ilość czegoś wyrażona w procentach] – százalékarány procentowy, -a, -e – százalékos, százalék-; kamatprocentujący, -a, -e – kamatozó procentujący kapitał – kamatozó tőke procenty – százalékok proces [to uporządkowany w czasie ciąg zmian i stanów zachodzących po sobie] – (lat.) processzus; (prawo) per, bírósági eljárás; folyamat, lefolyás; eljárás, eljárásmód Procesy ciągłe to takie gdzie na dowolnym skończonym odcinku czasu możemy wyróżnić nieskończoną liczbę zmian a różnice między nimi są dowolnie małe. Takie procesy opisują wiele podstawowych zjawisk fizycznych. Procesy dyskretne to takie w których możemy wyróżnić skończoną liczbę zdarzeń/stanów. Wyróżniamy też procesy naturalne i sztuczne. Procesami naturalnymi zajmują się nauki przyrodnicze (fizyka, chemia, biologia, itd.) Procesami sztucznymi zajmuje się inżynieria i nauki społeczne. proces aerobowy [zob. aerobioza w zn. 2.] – aerobiózis proces akumulacyjny – felhalmozási folyamat proces chemiczny – vegyi folyamat proces chorobowy – kóros folyamat proces cywilny [postępowanie sądowe w sprawach cywilnych] – polgári per proces duchowy – lelki folyamat proces erozyjny – eróziós folyamat proces ewolucyjny – fejlődési folyamat proces fototypiczny – fénynyomásos eljárás v. folyamat proces gnilny – rothadási folyamat proces gospodarczy – gazdasági folyamat proces inflacyjny – inflációs folyamat - Wersja 01 01 2017 proces integracyjny – integrációs folyamat proces intensywny – intenzív folyamat proces inwestycyjny – beruházási folyamat proces istotny – lényeges, releváns folyamat proces izobaryczny [proces termodynamiczny, podczas którego ciśnienie nie ulega zmianie] – izobarikus állapotváltozás proces kanonizacyjny – szenttéavatási per v. eljárás proces karny [postępowanie organów państwowych i innych podmiotów prawa zmierzające do zastosowania represji karnej] – büntetőper proces kontrowersyjny – vitás ügy proces monetarny – pénzügyi folyamat proces możliwy – lehetséges folyamat proces nieistotny – lényegtelen, irreveláns folyamat proces nieodwracalny [proces przebiegający tylko w jednym kierunku] – megfordíthatatlan, visszafordíthatatlan v. egyirányú folyamat; irreverzibilis folyamat proces o odszkodowanie – kártérítési per proces o ojcostwo – apasági kereset proces oddychania – légzés, a légzés folyamata proces odwracalny [1. (fotografika) to jedna z odmian wywoływania srebrowych materiałów fotograficznych; 2. (termodynamika) proces termodynamiczny, którego kierunek można odwrócić poprzez nieskończenie małą zmianę wartości jednej lub więcej zmiennych stanu termodynamicznego. Procesy odwracalne zachodzą przy niezmienionej sumie entropii układu i otoczenia.] – megfordítható, visszafordítható v. reverzibilis folyamat proces owulacyjny – (biol.) ovulációs folyamat proces planowania – tervezési folyamat proces poszlakowy – indiciumok (jelek) alapján lefolytatott büntetőper proces pracy – munkafolyamat proces prasowy – (jog) sajtóper proces produkcji – gyártási folyamat proces produkcji, społeczny – társadalmi termelési folyamat proces produkcyjny – termelési folyamat; gyártásmenet proces przewozowy – szállítási folyamat proces rehabilitacyjny – újrafelvételi v. rehabilitációs per proces rejestracyjny (ang. login process) [inicjowanie sesji konwersacyjnych polegające na sprawdzeniu nazwy i hasła Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5425 użytkownika.] — (ang. login process) regisztrációs folyamat proces reprodukcji – reprodukciós folyamat proces rozkładowy – bomlás, szétbomlás, a bomlás a folyamata proces rozwodowy – (jog) válóper proces rozwoju zarodkowego – magzati fejlődés folyamata proces rynkowy – piaci folyamat proces sądowy – bírósági eljárás; per [A per olyan bírósági eljárás, amelyben a bíró, mint az államhatalom közege, a felek kérelmére és közreműködésével lefolytatott bizonyítási eljárás során kiderített tényállás alapján ítéletében megállapítja a vitás jog fennállását vagy fenn nem állását, és rendelkezik az ehhez fűződő jogkövetkezmények felől.] proces sumaryczny – (jog) sommás eljárás proces szpiegów – kémper [proces amerykańskiego szpiega w Moskwie: amerikai kém pere Moszkvában] proces technologiczny – technológiai folyamat; gyártási folyamat proces tektoniczny – tektonikai folyamat proces termodynamiczny [zwany też przemianą termodynamiczną to każda, dowolna zmiana stanu termodynamicznego układu fizycznego. Ze względu na to, że wszystkie układy nie pozostające w równowadze termodynamicznej stale ulegają jakimś zmianom, ustalenie początku i końca procesów termodynamicznych jest zwykle czysto umowne i zależy od sytuacji.] – termodinamikai folyamat v. állapotváltozás [Állapotváltozás a termodinamikában olyan folyamat, melynek során egy közeg állapotát leíró jellemzőkben, az úgynevezett állapotjelzőkben változás következik be. Ilyen állapotjelző például a nyomás, hőmérséklet, fajlagos térfogat, entalpia, entrópia, belső energia. Az ideális gázok állapotváltozásai megfordíthatóak, a valóságos gázok állapotváltozásai azonban irreverzibilisek.] proces trawienia – emésztés, az emésztés folyamata proces warzenia w warzelni – sörlékészítés proces werbalny – szóbeli v. berbális folyamat [(fr.) proces-verbal, jegyzőkönyv] proces wytwórczy – termelő folyamat proces życiowy – élettani folyamat procesja [1. uroczysty pochód religijny ze śpiewem i niesieniem przedmiotów kultu; też: ludzie biorący udział w takim pochodzie; 2. tłum udających się dokądś ludzi lub duża grupa jadących wolno - Wersja 01 01 2017 samochodów] – (lat.) processzió; (vall.) római katolikus egyházi körmenet, búcsújáró menet; (átv.) felvonulás, (gúny) búcsújárás, vendégjárás procesjonalnie – körmenettel, körmenetben procesjonalny, -a, -e – körmeneti [krzyż procesjonalny: körmeneti kereszt] procesor (ang. processor), także CPU (ang. Central Processing Unit) [1. 1. najważniejszy element komputera, w którym odbywa się przetwarzanie informacji; 2. urządzenie cyfrowe sekwencyjne, które pobiera dane z pamięci, interpretuje je i wykonuje jako rozkazy. Wykonuje on ciąg prostych operacji (rozkazów) wybranych ze zbioru operacji podstawowych określonych zazwyczaj przez producenta procesora jako lista rozkazów procesora. 3. jednostka centralna, termin używany jako synonim procesora lub mikroprocesora. CPU to układ, w którym wykonywane są wszystkie obliczenia i rozkazy generowane przez program uruchomiony na komputerze.] – CPU (angol: Central Processing Unit – központi feldolgozóegység); processzor [1. a számítógép azon egysége, amely az utasítások értelmezését és végrehajtását vezérlő áramköröket tartalmazza; 2. a számítógép „agya”, azon egysége, amely az utasítások értelmezését és végrehajtását vezérli, félvezetős kivitelezésű, összetett elektronikus áramkör. Egy szilícium kristályra integrált, sok tízmillió tranzisztort tartalmazó digitális egység. A bemeneti eszközök segítségével kódolt információkat feldolgozza, majd az eredményt a kimeneti eszközök felé továbbítja, melyek ezeket az adatokat információvá alakítják vissza. A PC-be helyezett processzort az Intel fejlesztette ki. A processzor alatt általában mikroprocesszort értünk, régebben a processzor sok különálló áramkör volt, ám a mikroprocesszorral sikerült a legfontosabb Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5426 komponenseket egyetlen szilíciumlapkára integrálni. 3. CPU (Central Processing Unit, központi feldolgozóegység) A számítógép központi vezérlőegysége. PC-knél a legelterjedtebb típus az Intel által gyártott Pentium processzor és az AMD által gyártott K6-III és Athlon processzor. 4. Központi (vezérlő egység) processzor. A számítógép azon egysége, amely az utasítások interpretálását és végrehajtását vezérlő áramköröket tartalmazza. 5. Olyan funkcionális egység, amely utasításokat értelmez és hajt végre.] procesor IMP (stara nazwa dla przełączników pakietu sieci ARPANET) (kat.: informatyka) IMP (Interface Message Processor, interfész üzenet feldolgozó) [Az IMP-ek vagy a hoszt részei (pl. hálózati kártya és a programja) de sokszor valójában speciális számítógépek, amelyek a vonalak kapcsolását végzik, az a bemenetükre jutó adatot valamelyik meghatározott kimenetre kapcsolják (pl. routerek, hálózati átjárók)] procesor PCM – PCM-processzor [olyan jelfeldolgozó berendezés, amely lehetővé teszi, hogy videómagnón analóg jelet rögzíthessünk digitális formában. A felíró csatorna A/D átalakítót, hibajavító kódolót és videó jelgenerátort tartalmaz. A digitális jelek a videó jel világosság-jelének helyére kerülnek. A lejátszó csatornában a digitális jeleket leválasztják a videó jelről, dekódolják, szükség esetén kijavítják a hibáit, és a D/A átalakítóval analóg jellé alakítják vissza.] procesor sygnałów cyfrowych (urządzenie, które z ciągu cyfrowych sygnałów uzyskuje i przetwarza poszczególne elementy) synonimy: DSP – (kat.: informatyka) DSP Digital Signal Processor (digitális jelfeldolgozó processor) procesor tekstu [zaawansowany edytor tekstowy umożliwiający oprócz edycji czystej zawartości tekstowej, także formatowanie tekstu, czyli nadanie mu odpowiedniej szaty typograficznej (np. stosowanie krojów pisma, ustalanie łamów, regulacja świateł itd.), stosowanie różnych kolorów, łączenie tekstu z grafiką, a jednocześnie określenie formatu papieru, na którym dany dokument ma być wydrukowany. Aby to wszystko było możliwe do wykonania w praktyce, edycja odbywa się w trybie WYSIWYG (czyli na ekranie monitora prezentowane są efekty wprowadzanych zmian wyglądu, i jednocześnie jest to wygląd dokumentu taki sam, jak po wydrukowaniu).] – dokumentumszerkesztő v. szövegfeldolgozó - Wersja 01 01 2017 (gyakran értelemzavaróan szövegszerkesztő) (angolul word processor) [egy olyan számítógépes alkalmazás, amely valamilyen nyomtatható anyag létrehozására, szerkesztésére, formázására és esetlegesen nyomtatására használható. A dokumentumszerkesztők a korai szövegformázó eszközök leszármazottjai. A dokumentumszerkesztés az egyik legkorábbi irodai számítógép-alkalmazási terület volt. Bár a korai dokumentumszerkesztők valamilyen szöveges leíró nyelvet használtak (a LaTeX például a mai napig ilyen), legtöbbjük ma már kihasználja a grafikus felhasználói felületek lehetőségeit, és WYSIWYG módban szerkeszt. A legszélesebb körben a Microsoft Word alkalmazást használják erre a célra, a Microsoft szerint 500 000 000 ember használja az Office programcsomagot. Sok más kereskedelmi dokumentumszerkesztő alkalmazás is létezik, például a Word Perfect vagy a StarOffice. A nyílt forrású (és emellett ingyenes) alkalmazások, mint a LibreOffice (OpenOffice.org) Writer vagy a KWord népszerűsége gyorsan nő.] procesorowy, -a, -e – processzorprocesować – perelni procesować się z kimś [prowadzić z kimś o coś proces sądowy] – pereskedni v. perben állni vkivel procesowicz – (tréf) pereskedő, patvarkodó ffi procesowy, -a, -e – perbeli, peres, perprocessor status word; słowo stanu procesora – PSW Processor Status Word (processzorállapot szó) procesy bezwiedne; procesy mimowolne – tudattalan folyamatok [unconscious processes] [Olyan emlékek, impulzusok, vágyak, amelyek nem hozzáférhet6ek a tudat számára. Sigmund Freud pszichoanalitikus elmélete szerint a fájdalmas emlékek és vágyak sokszor elfojtódnak, azaz a tudattalanba szorulnak, ahol továbbra is befolyásolják cselekedeteinket, bár ennek nem vagyunk tudatában.] procesy jądrowe – atomjelenségek procesy nieświadome – tudattalan folyamatok procesy petrochemiczne – petrokémiai eljárások procesy rozpadowe – szétesési folyamatok procesy świadome – tudatos folyamatok [corucious processes] [Az észleletek, utóképek, belső gondolatok és álmok közül azok, amelyeknek az egyén tudatában van. Mások számára a szóbeli beszámoló vagy a viselkedésből való következtetés teheti hozzáférhetővé.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5427 procesy życiowe [przemiany zachodzące w organizmie żywym; do procesów życiowych zaliczamy: odżywianie, oddychanie, wydalanie, rozmnażanie, wzrost i rozwój, ruch, pobudliwość, sen, przemiana materii, świadomość, fotosynteza] – élettani folyamatok proch [1. materiał wybuchowy miotający, spalający się powierzchniowo bez detonacji; 2. o człowieku jako istocie nic nieznaczącej wobec Boga i wszechświata; 3. reg. pył, okruszyny, drobne szczątki czegoś; 4. pot. proszek, zwykle uspokajający lub nasenny; 5. człowiek (ciało) jest z prochu i w proch się obróci. Wyrażenie ''Będą lizać proch'' oznacza ''poniosą klęskę''.] – por; lőpor, puskapor; hamvai, porai vkinek proch bezdymny [proch strzelniczy niewytwarzający dymu podczas spalania] – füstnélküli lőpor proch czarny [mieszanina azotanu potasowego, siarki i węgla drzewnego, o najniższej pośród materiałów wybuchowych sile wybuchu] – fekete lőpor proch strzelniczy [1. materiał wybuchowy, służący głównie jako ładunek miotający w broni palnej; 2. nie był wynaleziony w Polsce, historja więc tego wynalazku, bardzo zresztą niepewna, nie może nas tu zajmować. To tylko możemy tu powiedzieć, iż upowszechnionem było w dawnej Polsce (obalone przez dzisiejszą naukę podanie), że pierwszym wynalazcą prochu był w roku 1330 niemiecki mnich Bartold Schwarz.] – puskapor, lőpor [nagy gázkibocsátással égő robbanóanyag. Meggyújtva égése olyan heves, hogy hirtelen igen nagy mennyiségű gáz (égéstermék) keletkezik. Mivel a gáznak sokkal nagyobb a térfogata, mint a szilárd halmazállapotú anyagé, a nagyobb térfogat elfoglalására irányult kiterjeszkedése következtében igen nagy nyomást gyakorol a kiterjeszkedésének ellenálló tárgyakra, mint például a puska vagy ágyú csövére, vagy pl. a csövet elzáró lövedékre. Ez az erőhatás veti ki a csőből a lövedéket.] Alapvetően szerves és szervetlen lőport különböztetünk meg. - A szerves lőpor (más néven: füst nélküli lőpor) nitro-cellulóz (NC) alapú, a szervetlen lőpor (más néven feketelőpor (egybe írandó!), régies nevén puskapor vagy füstös lőpor) pedig szilárd anyagok keveréke. A feketelőpor alkotórészei: faszén, salétrom és kén. A kén okozza a szén gyors elégését, melyhez a szükséges oxigént a salétrom szolgáltatja. A szén elégése által keletkezett szén-dioxid mintegy ezerszer - Wersja 01 01 2017 nagyobb térfogatú, mint amilyent a lőpor elfoglalt, és e térfogattá való kiterjeszkedésével löki ki nagy erővel a lövedéket a csőből. A feketelőpor névleges égési sebessége 400 m/s, míg a szerves lőporoké 800 m/s. - A feketelőpor elméletileg kiszámított optimális összetétele 73,9% kálium-nitrát (salétrom), 14,6% szén és 11,5% kén, de a rendeltetésétől függően a keverési arányok ettől eltérhetnek. A pirotechnikában használatos feketelőpor standard összetétele: 75% kálium-nitrát, 15% szén (elsősorban puha fából nyert), 10% kén. A feketelőport alkotó anyagokat a keverés előtt igen kis szemű porrá törik, hogy a különböző anyagok lehetőleg jól elkeveredjenek. A porrá törésre ezelőtt zúzómalmokat, vagy zúzókalapácsműveket használtak. A puskák számára apróbb szemű, tehát gyorsabban elégő, az ágyuk számára pedig nagyobb szemű (szemcsés), azaz lassabban elégő lőport gyártanak. A feketelőpor különböző keverési arányainak megfelelően, 270-320 °C-nál gyullad meg, és nevével ellentétben füstje világosfehér. proch węglowy – szénpor prochowiec1; prochownik – lőporgyártó munkás prochowiec2 [1. płaszcz z cienkiej tkaniny; 2. rodzaj płaszcza letniego (zarówno męskiego jak i damskiego) wykonanego z elanobawełny, najczęściej w jasnych kolorach. Najbardziej popularne w latach 60. XX w.; 3. pierwotnie był to rodzaj płaszcza uszytego z cienkiej tkaniny chroniącego przed kurzem (prochem – stąd nazwa); obecnie to płaszcz letni, wykonany z impregnowanej tkaniny, najczęściej typu popeliny lub elanobawełny, zwykle w jasnych kolorach. W klasycznej formie jest płaszczem jednorzędowym, o prostej linii, zapinanym pod szyją, w pasie przewiązany paskiem. Bardzo popularny w latach 60 dwudziestego wieku.] – ballonkabát; porköpeny prochowisko – sírdomb, dombtemető prochownia [1. daw. wytwórnia prochu, pocisków i ładunków wybuchowych; 2. daw. budynek do przechowywania Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5428 prochu, pocisków i ładunków wybuchowych; 3. młyn ze stępami do robienia prochu (tzw. młyn prochowy) lub magazyn prochu (skład). 4. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) młyn ze stępami do robienia prochu lub skład prochu. Pod nazwą prochowni znany był powszechnie w Warszawie budynek zmurowany za Stefana Batorego u wylotu ulicy Mostowej nad Wisłą w kształcie wieży czworobocznej z przeznaczeniem na bramę mostową, przerobiony w latach 1648 i 1649 za jeneralstwa Arciszewskiego na prochownię. Prochownię tę zbudowano na dwa piętra, które się komunikowały schodami kręconymi. Na piętrach urządzono rusztowania do składania beczek z prochem, do których podnoszenia służyła winda z blokami i liną. Wejście zamykało się drzwiami żelaznemi, okna takiemiż kratami i okiennicami. Prochownia ta za czasów Augusta III Sasa przeistoczona została na więzienie, na którem Stanisław August kazał położyć napis: „Nie miejsce, ale zbrodnia ludzi hańbi”. Stąd nazwa „prochowni” stała się dla ludu warszawskiego synonimem więzienia i jeszcze niedawno słyszeliśmy starych ludzi w Warszawie każde więzienie „prochownią” mianujących. Ale nietylko lud tak mówił. W sztukach teatralnych z końca XVIII w. czytamy: „Dłużnika nie mogącego wekslu płacić, do prochowni zapakują”. Składy prochu z prochowni powyżej wmiankowanej Brühl kazał przenieść za miasto, w okolice Woli.] – (fabryka) lőporgyár; (magazyn) lőporraktár Stara Prochownia w Warszawie prochownica [pojemnik wykonany z drewna, metalu, rogu lub kości, używany przez piechotę w XVI - XIX wieku do noszenia prochu.] – lőportartó; lőporszaru pochowy, -a, -e – por-, puskaporprochu nie wymyśli – (átv.) nem találja fel a puskaport prochy kogoś – vkinek a hamvai, porai prochy przodków – az ősök hamvai - Wersja 01 01 2017 prodiż [1. (fr. prodige cudo) - metalowe naczynie z pokrywą wyposażoną w wizjer, zasilane i ogrzewane prądem lub rzadziej gazem, służące do pieczenia ciast i mięsa; 2. metalowe naczynie do pieczenia, ze szczelną pokrywą, ogrzewane prądem elektrycznym] – gyorsfőző edény producent [1. ten, kto wytwarza jakiś towar; 2. ten, kto ponosi wszystkie koszty związane z realizacją filmu, sztuki teatralnej itp.; 3. organizm samożywny wytwarzający ze związków nieorganicznych substancje organiczne własnego ciała; 4. to osoba lub firma produkująca towary w celu sprzedaży ich na rynku. Celem producenta jest zwykle maksymalizacja udziału jego produktów w rynku, a co za tym idzie maksymalizacja zysków.] – (ang.) producer; termelő, gyártó; előállító; (biologia) termelő szervezet producent drobnotowarowy – kisárutermelő producent filmowy [przedsiębiorca filmowy] filmproducer [a filmkészítés pénzügyi feltételeit megteremtő szakember, aki az alkotómunka zavartalan lebonyolításáért is felelős] producent prywatny – magántermelő producent towarowy – árutermelő producent warzyw – zöldségtermelő producent winogron – vincellér [1. égebben a szőlők kezelésével és megőrzésével, illetve nagyobb szőlőknél az azokban előforduló munkák felügyelésével megbízott személy volt, aki az állandó cselédek sorába tartozott, és szabad lakáson kívül rendes éves fizetést kapott, amely vagy kizárólag készpénzből, vagy készpénzből és terménybeli járandóságokból szokott állni. 2. napjainkban a feladata a szőlőtermesztés és alapvető pinceműveletek technológiai folyamatainak önálló ellátása] produkcja [1. pierwsza i najważniejsza faza procesu gospodarowania. Świadoma, celowa i zorganizowana działalność ludzi, polegająca na wytwarzaniu dóbr materialnych i świadczeniu usług dla zaspokojenia potrzeb ludzkich, w której biorą udział czynniki wytwórcze (ziemia, praca, kapitał, przedsiębiorczość). 2. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5429 - wszelka działalność ludzka, której celem jest wytwarzanie określonych dóbr materialnych, przynoszących zyski producentowi i zaspokajająca potrzeby społeczne. Natomiast produkcja wyrobów jest to działalność polegająca na wydobywaniu surowców mineralnych bądź przetwarzaniu surowców i materiałów na wyroby gotowe.] – (lat.) produkció; termelés, gyártás; előállítás, új anyagi v. szellemi javak előállítása; kivitelezés; munkateljesítmény; (műsz) gyártmány, termés, termék; (műv.) (pokaz cyrkowy) előadás, mutatvány Leśnictwo [ma wiele cech wspólnych z produkcją rolną. Do produktów leśnictwa należą: drewno uzyskane w lasach, karpina, żywica, owoce runa leśnego, zwierzyna łowna.] – erdészet, erdőgazdaság Produkcja budowlana [polega głównie na wznoszeniu budynków i budowli oraz ich rozbudowie i przebudowie. Efektem tej produkcji są na przykład budynki mieszkalne, hale fabryczne, szpitale, szkoły, lub drogi, kominy fabryczne i rurociągi zaliczane do budowli. Dzięki mechanizacji robót produkcja budowlana zbliżona jest do produkcji przemysłowej.] – építés, építkezés; építőipari termelés produkcja drobnotowarowa – kisipari termelés produkcja globalna – össztermelés produkcja ilościowa – mennyiségi termelés produkcja jakościowa – minőségi termelés produkcja kontrakacyjna – szerződéses termelés Produkcja przemysłowa [polega na pozyskaniu bogactw naturalnych, takich jak węgiel, siarka czy rudy żelaza, oraz ich przetwarzaniu na produkty potrzebne człowiekowi. W przemyśle wytwarza się bardzo różne produkty, gdyż od produkcji przemysłowej - oprócz wspomnianych już surowców - można zaliczyć maszyny i urządzenia, środki transportu (samochody, wagony), odbiorniki radiowe i telewizyjne, lodówki, odzież, środki ochrony roślin, papier, książki itp.] – ipari termelés Produkcja rolna [do produkcji tej zalicza się wytwarzanie produktów roślinnych i zwierzęcych, takich jak zboże, buraki cukrowe, tytoń, bydło, trzoda chlewna. Charakterystyczną cechą w prowadzeniu tej produkcji jest wykorzystanie procesów biologicznych.] – mezőgazdasági termelés ZE WZGLĘDU NA CELE produkcja podstawowa: realizuje zadania, dla których przedsiębiorstwo zostało powołane produkcja pomocnicza: wspomaga realizację produkcji podstawowej STATYSTYCZNO-EKONOMICZNE produkcja towarowa - przeznaczone na sprzedaż produkty przedsiębiorstwie wytworzone w Wersja 01 01 2017 produkcja globalna (w analizowanym okresie) - produkcja towarowa plus różnica stanu produkcji niezakończonej (na koniec okresu, w stosunku do stanu z poczatku okresu) – össztermelés produkcja czysta, produkcja własna - część produkcji globalnej pozostającą po odjęciu kosztów materialnych tej produkcji produkcja niezakończona - zasoby, które (na podstawie dokumentacji) zostały wydane do produkcji z magazynów zaopatrzeniowych ale nie zostały przekazane do magazynów produktów gotowych lub półfabrykatów o produkcja w toku - produkty pracy znajdujące się w toku procesu technologicznego (zobacz: tok produkcji) o i półfabrykaty ZŁOŻONOŚĆ produkcja prosta - wytworzenie produktów gotowych odbywa się w toku jednego nieprzerwanego procesu technologicznego (np. wytwarzanie energii elektrycznej) produkcja złożona – proces wytwórczy ze względów technicznych podzielony jest na następujące po sobie fazy (zwykle odpowiadające rodzajom obróbki); powstałe w ten sposób elementy łączone są ze sobą w fazie montażu LICZEBNOŚĆ produkcja jednostkowa liczba wykonywanych jednorazowo wyrobów nie przekracza kilku sztuk, zwykle na zamówienie (nie "na skład"); obejmuje duży asortyment o niewielkiej powtarzalności produkcja seryjna - wytwarzanie określonej liczby (serii) jednakowych wyrobów według takiej samej technologii; zależnie od liczby wyrobów w serii (przy czym "seryjność" jest pojęciem umownym; kilka gwoździków to nie seria, lecz produkcja jednostkowa, kilka statków pełnomorskich to wielka seria) wyróżniane są: o produkcja małoseryjna o produkcja średnioseryjna o produkcja wielkoseryjna produkcja masowa - wyrób (zwykle w kilku wariantach konstrukcyjnych) wytwarzany w ciągu długiego okresu – tömeggyártás SKALA produkcja przemysłowa (zobacz: Przemysł) drobna wytwórczość o produkcja rzemieślnicza (zobacz: rzemiosło) produkcja chałupnicza chałupnictwo) ORGANIZACJA PRACY o (zobacz: produkcja "gniazdowa" – wytwarzanie odbywa się w "gniazdach" – komórkach organizacyjnych wyspecjalizowanych Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia o o - technologicznie, czyli wykonujących pewien rodzaj obróbki, lub przedmiotowo, czyli wykonujących pewną grupę wyrobów lub ich elementów (detali). produkcja 5430 potokowa, produkcja przepływowa ("potok produkcyjny") – stanowiska robocze rozmieszczone są zgodnie z przebiegiem procesu technologicznego; przetwarzany materiał przemieszcza się w sposób ciągły od stanowiska do stanowiska. o linia produkcyjna – stanowiska połączone są systemem transporterów i podajników. CIĄGŁOŚĆ WYTWARZANIA produkcja wsadowa, produkcja w partiach produkcja "przerywana" - wytwarzanie produktów w partiach, nieciągły tok produkcji produkcja ciągła - produkcja o przepływie ciągłym - przepływ materiału w procesie produkcyjnym jest ciągły (szczególnymi przykładami produkcji ciągłej są procesy chemiczne, metalurgiczne, itp.). RODZAJ PRODUKTÓW produkcja dyskretna, wytwarzanie dyskretne - produkcja wyróżniających się jednostek wyrobów (np. samochody, artykuły gospodarstwa domowego) produkcja procesowa – produkcja w której mają zastosowanie ciągłych ASORTYMENT technologie procesów produkcja sprzężona - przez zastosowanie dodatkowych komponentów wytwarzanie równocześnie z produktem głównym innego produktu w celu zwiększenia opłacalności procesu produkcja uboczna – wytwarzanie dodatkowych, nietypowych dla przedsiębiorstwa produktów (zobacz produkt uboczny), w celu pełniejszego wykorzystania posiadanych mocy i środków produkcja wielowariantowa - wytwarzanie szeregu różnych produktów w ilościach zgodnie z popytem (możliwościami sprzedaży) produkcja agrarna – agrártermelés produkcja antyimportowa – import-helyettesítő termelés produkcja autobusów i pojazdów specjalnych – autóbuszok és speciális gépjárművek gyártása produkcja brakowa – selejtgyártás produkcja bruttó – bruttó termék produkcja chałupnicza – háziipari termelés produkcja ciagła – folyamatos termelés; folyamatos gyártás [Olyan gyártási model, ahol nem lehet darabokra bontani a terméket. Léteznek egyedi darabokra (pl autó), nagyobb adagokra (szemcsepp), és Wersja 01 01 2017 folyamatos termelésre (olaj) optimalizált folyamatok.] produkcja cykliczna – ciklikus termelés produkcja czysta – nettó termék produkcja dodana – hozzáadott érték produkcja doświadczalna – kísérleti gyártás produkcja dóbr materialnych – anyagi javak gyártása produkcja drobna – kisárutermelés produkcja drobnej wytwórczości – kisárutermelés produkcja dyskretna [Istnieje błędne przekonanie w przemyśle, że duże organizacje są znacznie bardziej skomplikowane niż mniejsze firmy. Podczas gdy duże przedsiębiorstwa mogą mieć więcej środków, rzeczywistość w dzisiejszym dynamicznym... Producenci duzi i mali mają podobne wyzwania, które zmuszają ich do zmniejszenia kosztów, poprawy zadowolenia klienta, funkcjonowania globalnie (zarówno zakupy lub sprzedaż), i mają potrzebę rozwijać swoje modele działalności gospodarczej i spełniające nowe regulacje przemysłowe.] – diszkrét gyártás [Egyenkénti gyártás. Léteznek egyedi darabokra (pl autó), nagyobb adagokra (cukorka), és folyamatos termelésre (olaj) optimalizált folyamatok.] produkcja eksportowa – exporttermelés produkcja energii elektrycznej – villamosenergia termelése produkcja filmów – filmgyártás produkcja finalna – végtermék produkcja globalna [dobra i usługi materialne wytworzone w danym okresie przez jednostkę gospodarczą, dział gospodarczy itp.] – teljes termelés; össztermelés produkcja gotowa – késztermék produkcja ilościowa – mennyiségi termelés produkcja intensywna – belterjes v. intenzív termelés produkcja jakościowa – minőségi termelés produkcja kapitalistyczna – tőkés-, kapitalista termelés produkcja krajowa – belföldi termelés produkcja leków – gyógyszergyártás produkcja małoseryjna – kis szériagyártás produkcja masowa – tömegtermelés, tömeggyártás produkcja maszyn; produkcja maszynowa – gépgyártás produkcja materiału siewnego – vetőmagtermesztés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5431 produkcja materiałochłonna – anyagigényes termelés produkcja mleka – tejtermelés produkcja na cele rynkowe – piaci termelés produkcja na potrzeby własne – termelés saját szükségletre produkcja na skład – raktárra termelés produkcja na specjalne zamówienie – egyedi gyártás produkcja na wielką skalę – nagy szériagyártás produkcja na zamówienie – termelés megrendelésre produkcja na zbyt – termelés értékesítésre produkcja nettó – nettotermék produkcja nie zakończona – befejezetlen termelés produkcja planowa – tervszerű termelés produkcja podstawowych artykułów – alapanyagok gyártása, elsődleges szükségleti cikkek gyártása v. termelése produkcja ponadplanowa – terven felüli termelés produkcja poeksportowa – exporttermelés produkcja pokojowa – béketermelés produkcja próbna – próbagyártás produkcja przemysłowa – ipari termelés produkcja roczna – évi termelés produkcja rolna – mezőgazdasági termelés produkcja rzemieślnicza – kisipari termelés produkcja samochodów – autógyártás; gépkocsigyártás produkcja samolotów – repülőgépgyártás produkcja seryjna – sorozatgyártás, szériagyártás produkcja spółdzielcza – szövetkezeti termelés produkcja surowcowa – nyersanyagtermelés produkcja szeregu artykułów – egész sereg, számos cikk v. árucikk termelése v. gyártása produkcja środków konsumpcji – fogyasztási cikkek gyártása produkcja środków produkcji – termelőeszközök gyártása produkcja środków spożycia – fogyasztási cikkek gyártása produkcja środków wytwarzania – termelőeszközök gyártása produkcja taśmowa [produkcja, w której każdy robotnik pracujący przy taśmie wykonuje kolejną czynność składającą się na montaż i obróbkę wyrobu; też: wyroby pochodzące z tej produkcji] – futószalagon történő gyártás produkcja towarowa – árutermelés produkcja uboczna [wytwarzanie artykułów nietypowych dla danego zakładu w celu wykorzystania odpadów i zdolności produkcyjnej] – melléktevékenység - Wersja 01 01 2017 produkcja uzupełniająca – kiegészítő tevékenység produkcja węgla – széntermelés produkcja węgla kamiennego – kőszéntermelés produkcja wielkoseryjna [produkcja polegająca na wytwarzaniu dużej liczby jednego typu wyrobów] – sorozatgyártás, nagyszériás termelés produkcja wina – bortermelés produkcja wspomagana komputerowo (CAM – Computer. Aided Manufacturing) [wykorzystanie komputerów do planowania, sterowania procesami (jest opłacalne przy wysokiej produkcji – jest drogi)] – számítógéppel támogatott gyártás (CAM – Computer. Aided Manufacturing) produkcja zbrojeniowa – haditermelés; hadiipar produkcja zbożowa – gabonatermelés produkcja żelaza – vasgyártás produkcja żywnościowa – élelmiszer-termelés produkcje akrobatyczne – akrobatamutatványok produkcyjniak [pot. powieść, film o małej wartości artystycznej, w których gloryfikuje się produkcję, przemysł itp., charakterystyczne dla socrealizmu] – (közb.) termelési regény v. film v. színdarab; a termelést sematikusan ábrázoló művészeti alkotás Gatunek powieści lub filmu utrzymany w konwencji socrealistycznej, tendencyjny i schematyczny. Najczęściej wyglądający w sposób następujący lub podobnie: 1. Praca robotników (np.: wykonujących Plan Sześcioletni) 2. Napotkanie problemów, 3. Rozwiązanie problemów przez młodego ideowca, 4. Pojawienie się kolejnych problemów znacznie poważniejszych od poprzednich, 5. Wykrycie i usunięcie "szkodnika imperialistycznego" pochodzącego z państw kapitalistycznych przez funkcjonariuszy UB, 6. Złożenie samokrytyki przez robotników i powrót do pracy, 7. Zrealizowanie więcej niż 100% normy dzięki oddanej pracy całego zespołu. produkcyjnie – termlékenyen, teljesítőképesen produkcyjność [wydajność w produkcji] – termelékenység, termelőképesség produkcyjność pracy – munkatermelékenység; a munka termelékenysége produkcyjny, -a, -e – termelési, termelő, termelői; gyártási, gyártó; teljesítőképes, termelékeny, termékeny, üzemi; termékeny, hasznos, gyümölcsöző produkować [1. wytwarzać jakiś towar; 2. o organizmie żywym: wydzielać, formować; 3. lekcew. tworzyć coś, zwykle w dużych ilościach i bez wysiłku] – produkálni; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5432 gyártani, termelni, előállítani, alkotni; készíteni; kitermelni produkować coś – termelni v. gyártani v. előállítani vmit produkować na rynek – piacra termelni produkować się [pot. występować w przedstawieniu, na scenie, na estradzie itp., popisywać się jakąś umiejętnością] – előadja, mutogatja v. kelleti magát produkować się z czym – produkálja magát vmivel produkt [1. to, co zostało wyprodukowane i jest przeznaczone na sprzedaż; 2. to, co jest przeznaczone do spożycia lub przygotowania potraw; 3. wytwór czyjejś działalności artystycznej, społecznej, czyjegoś umysłu itp.; 4. lekcew. o kimś lub o czymś ukształtowanym przez jakieś środowisko, ideologię, ustrój itp.; 5. substancja powstająca w wyniku reakcji chemicznych lub biologicznych zachodzących w organizmie; 6. w marketingu, to każdy obiekt rynkowej wymiany oraz wszystko co może być oferowane na rynku. Produktem może być dobro materialne, usługa, miejsce, organizacja bądź idea.] – (lat.) produktum; termék, áru, gyártmány, készítmény; termény; vmilyen tevékenység eredménye; mű produkt w ekonomii o Produkt w marketingu o PKB - produkt krajowy brutto: bruttó nemzeti termék (BNT) produkt kartezjański zbiorów w matematyce produkt reakcji - związek chemiczny, wynik reakcji chemicznej Produkt - magazyn komiksowy Produkt - płyta Olafa Deriglasoffa produkt antyimportowy – importhelyettesítő termék produkt brutto – bruttó termék produkt chemiczny – vegyi termék produkt czysty ekologicznie – környezetbarát termék; ökológiailag tiszta termék produkt czysty ekologicznie, przyjazny dla człowieka i środowiska – környezet- és emberbarát, ökológiailag tiszta termék produkt ekologiczny – természetbarát termék produkt eksportowy – exporttermék produkt finalny, produkt końcowy [ekon. produkt gotowy] – végtermék; késztermék produkt globalny [wszystkie dobra i usługi wytworzone przez społeczeństwo w ciągu określonego czasu] – globális termék; amelyet lényegében azonos változatban értékesítenek a világ legtöbb országában, s - Wersja 01 01 2017 csak ritkán és minimális mértékig módosítják a helyi piacok sajátosságaihoz produkt gotowy – késztermék produkt krajowy brutto; Produkt Krajowy Brutto (PKB, ang. GDP – Gross Domestic Product) [1. suma wartości dóbr i usług finalnych wytworzonych na terytorium danego kraju, w danym okresie; 2. pojęcie ekonomiczne, oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).] – bruttó országos v. hazai termék, bruttó nemzeti termék (BNT, GDP) [bruttó hazai termék (gross domestic product, GDP) a közgazdaságtanban egy bizonyos terület – többnyire egy ország – adott idő alatti gazdasági termelésének a mérőszáma. Méri a nemzeti jövedelmet és teljesítményt. Gyakran használják az országban élők átlagos életszínvonalának mutatójaként az egy főre jutó GDP-t, ami azonban túlzott leegyszerűsítésnek tekinthető.] produkt mrozoodporny – fagyálló termék produkt narodowy – nemzeti termék produkt netto – nettó termék produkt podstawowy – főtermék produkt pośredni – közbenső termék produkt przemysłowy – ipari termék produkt pracy – munkatermék produkt przyjazny dla środowiska – környezetbarát termék produkt rolny – mezőgazdasági termék produkt ropopochodny – kőolajtermék produkt społeczny – társadalmi termék produkt towarowy – árutermék produkt trujący – mérgező termék produkt uboczny [produkt powstający w wyniku przyjętej koncepcji technologicznej, niestanowiący jednak zasadniczego celu procesu wytwórczego] – melléktermék produkt wadliwy – hibás termék produkt węgierski – magyar termék produkt wodoodporny – vízálló termék produkt zwierzęcy – állati termék produkt żaroodporny – hőálló termék produkt żywnościowy – élelmiszer produktować – (lat.) produkálni; termelni, előállítani, gyártani; létrehozni, alkotni; felmutatni, bemutatni, előadni produktować meble – bútorokat gyártani Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5433 produkty – termékek produkty chemiczne – vegyipari termékek produkty hodowli; produkty hodowlane – mezőgazdasági termékek produkty konsumpcyjne – fogyasztási termékek produkty luksusowe – luxuscikkek produkty masowe – tömegtermék produkty mięsne – hús, húsáru produkty mleczne – tejipari készítmények, tejtermékek produkty na eksportu – export termékek produkty przemysłu – ipari termékek produkty rolne – mezőgazdasági termékek produkty spożywcze – élelmiszerek produkty surowcowe – nyersanyagok produkty trujące – mérgező termékek produkty uboczne – melléktermékek produktywnie – termékenyen produktywność [produkcyjność, produktywność majątku trwałego, relacja efektów do sumy nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej. Miary produktywności są bardzo różne, mogą dotyczyć poszczególnych czynników wytwórczych lub też łącznie wszystkich zastosowanych czynników produkcyjnych.] – (lat.) produktivitás; termelékenység; termékenység, termelőképesség; nagyhozamú tenyésztés produktywność pracy – munkatermelékenység produktywny, -a, -e [1. dający dobre efekty lub wytwarzający duże ilości czegoś; 2. biol. płodny; 3. jęz. o formantach: stosowany w danym czasie do tworzenia nowych wyrazów] – (lat.) produktív; alkotó, termelő, új értéket létrehozó; termelékeny, termékeny, szapora, gyümölcsöző, jövedelmező; eredményes, sikeres; hasznot hajtó prodziekan [zastępca dziekana wydziału na wyższej uczelni; Prodziekan wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej] – (lat.) prodekan; az egyetemen az előző tanévben működött, a volt dékán; dékánhelyettes proekologiczny, -a, -e [sprzyjający zachowaniu równowagi w przyrodzie] – ökológiaiproekologiczny obyczaj – ökológiai szokás prof. = profesor – (tytuł) prof., professzor, (zawód) tanár (jestem profesorem) profan [1. nie wtajemniczony, nie będący znawcą, laik; dyletant; ignorant; nieuk; 2. człowiek niemający wystarczającej wiedzy w jakiejś dziedzinie; 3. człowiek, który się dopuścił profanacji; 4. w starożytnym Rzymie: człowiek - Wersja 01 01 2017 niedopuszczony do tajemnic religijnych], profanka – (lat.) profán; avatatlan, be nem avatott, világi (nem egyházi); hozzá nem értő, laikus ffi/nő profanacja [1. zbezczeszczenie przedmiotów i miejsc przeznaczonych do celów kultowych; też: znieważenie powszechnie uznawanych wartości; 2. późn.łac. profanatio 'profanacja miejsca poświęconego' z łac. profanare 'bezcześcić' od profanus 'nie dopuszczony do tajemnic relig.; nie wyświęcony; złowróżbny'; pro 'przed', zbezczeszczenie miejsca a. przedmiotu kultu relig.; zhańbienie, skalanie czegoś, co jest otoczone czcią] – (lat.) profanáció – profanizáció – profanizálás; szentségtörés; megszentségtelenítés, kegyeletsértés; vmilyen szent ügy megcsúfolása, meggyalázása, kigúnyolása; meggyalázás profanator [osoba dopuszczająca się profanacji, zbeszczeszczenia] – profanizáló; megszentségtelenítő profaniczny, -a, -e – (lat.) profán; világi, közönséges, nem szent profaniczny charakter – profán jellem profanować [1. bezcześcić przedmioty lub miejsca przeznaczone do celów kultowych; 2. znieważać powszechnie uznawane wartości] – profanizálni; megszentségteleníteni; meggyalázni profanum vulgus [zob. odi profanum...] – (lat.) profanum vulgus; az avatatlanok tömege, a műveletlenek, a hozzá nem értők odi profanum vulgus et arceo [łac., nienawidzę nieoświeconego tłumu i unikam go. z Horacego (Pieśni, 3, 1, 1).] profaszysta – (ol) profasiszta; fasisztabarát, a fasizmussal rokonszenvező profecja – (gör.) prófécia; jóslat, jövendölés [Profecja, natura i polityka, - Instytut Filozofii i Socjologii PAN] profes (łac. profiteri - jawnie wyznawać, publ. ogłaszać) [1. zakonnik, który złożył śluby zakonne; 2. zakonnik, który złożył profesję czasową - profes sympliczny, lub profesję wieczystą - profes solemny] – fogadalmat tett szerzetes; fogadalmas szerzetes (lat. profiteri - nyíltan bevallani, nyíltan kihirdetni) [időszakos, egyszerű, örök vagy ünnepélyes fogadalmat tett szerzetes] profesat (klasztor) – szerzeteskolostor Professional Graphics Adapter (adapter grafiki profesjonalnej) – PGA Professional Graphics Adapter (professzionális grafikus vezérlőkártya) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5434 Professional Graphics Controller (w skrócie PGC) [z ang. profesjonalny kontroler graficzny. Karta graficzna produkowana przez firmę IBM przeznaczona do zastosowań profesjonalnych. W momencie premiery (1984 rok) była to najbardziej zaawansowana karta tego typu do komputerów IBM XT. PGC była podłączana do dwóch gniazd ISA i składała się z 3 elementów (jeden był pomiędzy dwiema kartami w gniazdach). Ponieważ na PBC był osobny procesor był to teoretycznie osobny komputer odpowiedzialny za wyświetlanie grafiki. Nowością w karcie była wysoka rozdzielczość ekranowa 640x480 z wykorzystaniem 256 kolorów. PGC była akceleratorem 2D oraz 3D. Oprócz swojego trybu pracy karta oferowała emulację karty CGA.] – Professional Graphics Controller (PGC) profesja [zawód, zajęcie zawodowe, fach, specjalność, rzemiosło; Kośc. rz.kat. publiczne złożenie ślubów zakonnych] – (lat.) professzió; foglalkozás, szakma, mesterség, hivatás; (vall.) hitvallás, vallomás, fogadalom; (dawno) bevallás, megvallás profesja zakonna [sposób życia, poprzez złożenie trzech ślubów: ubóstwa, posłuszeństwa i czystości] – szerzetesi fogadalom [a három szerzetesi fogadalom letétele után a kötelező életmód: szegénység, engedelmesség, tisztaság lett] profesjonalista [1. osoba zajmująca się zawodowo jakąś dziedziną; 2. ktoś, kto ma duże umiejętności w jakiejś dziedzinie i doskonale wykonuje swoją pracę] – professzionális v. profi sportoló profesjonalistka – professzionális v. profi sportoló nő profesjonalizacja [1. proces wyodrębniania się nowych zawodów lub specjalności w danej dziedzinie; 2. przekształcanie się jakichś zainteresowań, czynności w zawód; 3. nabywanie umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu] – specializálódás, szakosodás profesjonalizm [1. czyjeś duże umiejętności i wysoki poziom wykonywanej pracy; 2. zawodowe uprawianie jakiejś specjalności; 3. wyraz lub związek wyrazowy charakterystyczny dla języka określonego środowiska zawodowego] – (lat.) professzionalizmus; professzionizmus; foglalkozásként, anyagi előnyökért, fizetésért - Wersja 01 01 2017 űzött sportolás; hivatássszerűen végzett foglalkozás profesjonalizować się – specializálódni, szakosodni profesjonalny, -a, -e [1. będący specjalistą w jakiejś dziedzinie; 2. uprawiany jako zawód; 3. będący na wysokim poziomie w danej dziedzinie; 4. spełniający wymagania profesjonalistów] – (lat.) professzionista; hivatásos, foglalkozásszerű; foglalkozási, mesterségi profesjonalna konserwacja wyrobów tekstylnych [Profesjonalne suche czyszczenie i mokre czyszczenie odbywa się w pralniach przemysłowych. Suche czyszczenie – proces czyszczenia tekstyliów poprzez obróbkę w różnych rozpuszczalnikach chemicznych (wyłączając wodę). Proces ten składa się z czyszczenie, płukania i suszenia. Mokre czyszczenie – proces czyszczenia odzieży, który odbywa się w wodzie z zastosowaniem odpowiednich detergentów i technologii (czyszczenie, płukanie I suszenie). Symbol litery w kółku wskazuje na typ procesu pranie, jaki może być stosowany. Pozioma kreska pod kołem informuje o łagodny proces prania. Podwójna kreska – bardzo łagodny proces.] – textíliák professzionális kezelése [Textíliák professzionális kezelése a professzionális száraztisztítást és professzionális nedves tisztítást jelenti, kivéve az ipari mosást. Professzionális vegytisztítás – Textiltermékek tisztításának folyamata (víz nélkül) bármilyen olyan oldószerben történő kezeléssel, amit a szakemberek vegytisztításhoz szokásosan alkalmaznak. Ez a folyamat tisztításból, öblítésből és centrifugálásból áll. Mindezt megfelelő szárítási és helyreállító utókezelési eljárások követik. Professzionális nedves tisztítás – Textiltermékek szakemberek által, vízben történő tisztításának folyamata, amelyhez speciális technológiát (tisztítás, öblítés és centrifugálás), mosószereket, és a káros hatásokat minimálisra csökkentő adalékokat használnak. Mindezt megfelelő szárítási és helyreállító utókezelési eljárások követik. A körben lévő betűk az oldószert és az alkalmazható folyamatokat határozzák meg. A kör alatti vonal enyhe professzionális száraztisztítási eljárást jelöl, a kettős vonal pedig rendkívül enyhe kezelést. Ezek a mechanikai hatásra és/vagy a szárítási hőmérsékletre és/vagy az oldószerhez adott vízre utalhatnak.] profesjonał [1. zob. profesjonalista; 2. zawodnik uprawiający sport zawodowo] – Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szakember, specialista; (zawodnik) versenyző profesjonista [zob. zawodowiec], profesjonistka – (lat.) profi, professzionista; hivatásos sportoló, akinek a sport a kereseti forrása; vmely szakma, foglalkozási ág hivatásos művelője; szakember, mesterember profeska [rel. zakonnica, która złożyła śluby zakonne] – fogadalmat tett apáca 5435 profesor [1. tytuł naukowy nadawany samodzielnemu pracownikowi wyższej uczelni lub instytutu naukowego; też: osoba mająca ten tytuł; 2. zwyczajowo: o nauczycielu szkoły średniej] – (lat.) professzor; egyetemi tanár; (dawno) tanár; (átv.) szakértő, elismert szaktekintély profesor habilitał dwóch docentów – a professzor két docenst habilitált profesor historii – történelemtanár profesor honorowy – címzetes tanár profesor nadzwyczajny (prof.) [stanowisko samodzielnego pracownika naukowego, niższe od stanowiska profesora zwyczajnego] – rendkívüli (egyetemi) tanár profesor tytularny – címzetes egyetemi tanár profesor uniwersytetu – professzor; egyetemi tanár profesor zwyczajny (prof.) [najwyższe stanowisko samodzielnego pracownika naukowego na wyższej uczelni lub w instytucie] – egyetemi nyilvános, rendes tanár profesorka [pot. nauczycielka szkoły średniej] – középiskolai tanárnő profesorostwo [profesor z żoną] – professzorék; tanár és felesége profesorowa [żona profesora] – a tanár felesége, tanárné profesorowie i lektory opowiadają nam o Polsce i Polakach – a professzorok és a nyelvtanárok mesélnek nekünk Lengyelországról és lengyelekről - Wersja 01 01 2017 profesorski, -a, -ie – professzori, tanári profesorstwo [1. zob. profesorostwo; 2. zob. profesura] – professzorék; professzúra profesura [1. stanowisko lub tytuł profesora; 2. sprawowanie funkcji profesora; 3. grono profesorów] – (lat.) professzúra; (egyetemi) tanári állás, cím v. foglalkozás profeta [prorok, wieszcz; człowiek obdarzony zdolnością przewidywania przyszłości] – (gör.-lat.) próféta; (vall.) az isteni akarat, szándék közvetítője; isten kiválasztott embere, a nép tanítója (az ószövetségben, az iszlámban); (átv.) jós, látnok profetyzować [prorokować, wróżyć] – (gör.) profetizálni; jósolni, jövendölni profetyzm [1. przepowiadanie przyszłości; też: zdolność prorokowania; 2. zjawisko występowania proroków] – prófétizmus [A prófétizmus Izraelben a Kr. e. XI. sz.-ban a prófétaközösségek megjelenésével kapja az első nagy lendületet (Szentélyekkel és egyegy kiemelkedő vallási személlyel való kapcsolat, eksztatikus állapot.). Jelentőségük: a bírák korában (törzsek elszigeteltsége, filiszteus veszély) a nabik közössége jelentette a nemzeti egységesítő erőt. A Jahve-hit védelmezői, a Baál-kultusz ellenfelei.] profil [1. twarz widziana z boku; też: jej wizerunek; 2. linia obwodząca kontur, kształt czegoś; 3. charakter, zakres, kierunek czegoś; 4. przekrój pionowy ukazujący budowę geologiczną danego odcinka skorupy ziemskiej; 5. ozdobna listwa wystająca nad powierzchnię muru, mebla itp.; 6. obrys przekroju poprzecznego jakiegoś przedmiotu; 7. zob. kształtownik] – (fr.) profil; arcél; arculat; oldalnézet; keresztmetszet, keresztszelvény; (műsz) idom, szelvény; (ép.) az építészeti tagozatok keresztmetszete profil Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia profil nasypu – a töltés keresztmetszete v. priűofilja profil rzeki [wykres przedstawiający spadek rzeki w różnych jej odcinkach] – folyó keresztszelvénye profil terenu [rysunek linii obrazującej rzeźbę terenu wzdłuż osi trasy lub kierunków do niej poprzecznych] – terület keresztszelvény v. keresztmetszet 5436 profilaksja [organizmu na obcogatunkowe białko wprowadzone przez iniekcję] – (gör.) profilaxia, profilaxis; (orv.) megelőzés, betegségmegelőzés, megelőző védekezés; betegek megelőző jellegű egészségügyi ellátása profilaksja kryminalna – kriminálprofilaxis; bűnmegelőzés profilaktyczny, -a, -e – (gör.) profilaktikus; óvó, megőrző, elhárító, kórmegelőző, védő; megelőző profilaktyczne badanie – megelőző vizsgálat profilaktyczne badanie onkologiczne – rákszűrő vizsgálat profilaktyczne prześwietlenie płuc – tüdőszűrés Profilaktyczny Dom Zdrowia Wielkopolanka – Wielkopolanka Egészségmegőrző Ház profilaktyka (gr. prophylaktikos) [działania mające na celu zapobieganie niekorzystnym zjawiskom, zwłaszcza chorobom] – megelőzés, elhárítás, védekezés; betegségmegelőzés, kórmegelőzés, rákszűrés profilaktyka antywirusowa (ang. antivirus hygiene) [całokształt działań i środków zapobiegawczych mających uchronić komputerowe stanowisko pracy przed wirusami, bakteriami, końmi trojańskimi itp.] — (ang. antivirus hygiene) vírusvédelem, víruskeresés, vírusirtás profilaktyka przeciwko rakowi – rákszűrés [profilaktyka przeciwko rakowi piersi: mellrák szűrés] profilaktyka zdrowotna – betegségmegelőzés - Wersja 01 01 2017 profile [ang. profil {m.}; charakterystyka {f.}] – (ang.) profile [inf. ismételten használt paraméterek automatikus beállításához szükséges információkat tartalmazó file] profilować [1. nadawać czemuś określony charakter, zakres, kierunek; 2. wykonywać profile architektoniczne; też: ozdabiać coś profilami; 3. wykonywać i badać pionowy przekrój warstwy skorupy ziemskiej; 4. nadawać jakiemuś przedmiotowi określony kształt za pomocą odpowiednich narzędzi lub maszyn] – (fr.) profilozni, (fr-ném.) profilírozni; vmely üzem v. intézmény sajátos (termelési) arculatát kialakítani; a gyártásra került árukat ennek megfelelően kijelölni; (műsz) méretre szabni; tervezni, megtervezni profilowanie [motyw dekoracyjny w postaci ciągłych, równoległych linii, wgłębień, listew itp.] – (fr.) profilozás, (fr-ném.) profilírozás profilowany, -a, -e – méretre szabott profit [korzyść, pożytek, zysk; zysk lub korzyść z czegoś] – (fr.) profit; haszon, nyereség; tőkehaszon profitka [okrągła osłonka dla ochrony lichtarza przed spływającą ze świecy stearyną] – (dawno) gyertyavégtartó profitować [1. wykorzystywać coś; 2. przynosić zysk lub korzyść] – (fr.) profitálni; anyagi hasznot húzni, előnyt szerezni (vmiből); nyerni proforma [dawn. klasa wstępna; szkoła początkowa] – (dawno) kezdő osztály profos [nm. 'dawn. dozorca więzienny, żandarm' ze st.fr. provost 'przełożony' od łac. propositus p.p. od proponere, przest. hycel, oprawca; dawn. podoficer strzegący aresztantów wojsk.] – (ném.) prófosz; (dawno) katonai börtönőr, börtönfelügyelő, porkoláb profuzja [ łac. profusio 'wylewanie; rozrzutność'; obfitość, mnogość, nadmiar] – szertelen bőség progenitura [łac. 'mająca się urodzić' od progignere 'płodzić'; przest. potomstwo; dzieci] – (lat.) progenitúra; az utódok, a leszármazottak; ivadék, maradék; utódlási jog progeria [znaczne przyśpieszenie procesu starzenia się] – idő előtti öregedés progi karczemne – csárda v. kocsmaküszöb progimnazjum [dawny typ szkoły z programem obejmującym zakres nauczania niższych klas gimnazjum.] – négyosztályos gimnázium; algimnázium prognat – prognát, előreálló arcú ember Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5437 prognatyzm [1. (łac. prognathia) - nadmierne wysunięcie ku przodowi kości trzewioczaszki (żuchwy lub szczęk). 2. anat. silne wysunięcie ku przodowi obu szczęk przed płaszczyznę górnej części twarzy (jak u kopalnych form człowiekowatych) a. tylko górnej szczęki, z cofnięciem żuchwy (wada rozwojowa człowieka)] – (bonc) prognathia, prognatizmus [Az állkapocscsont homlokvonalon túli kiemelkedése. az emberi koponyán, a negrid rassz ismertetőjele.] prognosta, prognozer [osoba stawiająca, sporządzająca prognozę, przewidująca coś; prognostyk] – prognózist, előrejelzést készítő ember prognostycznie – jóslóan prognostyczny, -a, -e – prognosztikai prognostyk [1. przepowiednia formułowana na podstawie jakichś danych; 2. fakt, na podstawie którego można przewidzieć rozwój wydarzeń; 3. zapowiedź, znak, przepowiednia, wróżba, omen] – (gör.) prognosztikon; jel, előjel, jóslat, ómen prognostyka [gr. prognōstikón 'zapowiedź' z r.nij. od prognōstikós 'zapowiadający' i prógnōsis 'przeczucie, z góry powzięta uchwała' od progignōskein 'wiedzieć z góry; przepowiadać' – 1. dziedzina wiedzy zajmująca się przewidywaniem przyszłości na podstawie rozpoznawania obecnego stanu rzeczy i przy zastosowaniu w miarę możliwości procedur naukowych; współcześnie p. ma duże osiągnięcia w zakresie przewidywania niektórych wycinków rzeczywistości (np. pewnych procesów demograficznych, techn., ekologicznych); p. jest elementem przygotowawczym w planowaniu ludzkiej działalności na szerszą lub węższą skalę i stanowi przedmiot działalności licznych placówek nauk. i agend rządowych (w Polsce np. Komitet Prognoz "Polska w XXI wieku", PAN, Centralny Urząd Planowania). 2. gałąź futurologii, zajmująca się ukazywaniem prawdopodobnych kierunków rozwoju społ.-ekon. w przyszłości, jego struktury i tempa, oraz zasięgu przemian; 3. sztuka przewidywania przyszłości] – (gör.) prognosztika; jóslás tudománya; gazdasági prognosztika prognoza [1. przewidywanie przyszłych zjawisk lub zdarzeń; 2. przewidywanie przyszłości na podstawie horoskopu; 3. przewidywanie przebiegu choroby; 4. przewidywanie (procesów społ., przyszłych faktów, zjawisk); - Wersja 01 01 2017 zapowiadanie (przebiegu wydarzeń, choroby, stanu pogody) oparte na racjonalnych przesłankach i formułowane przez specjalistów; med. rokowanie; 5. przewidywanie czegoś oparte na określonych danych, obliczeniach] – (gör.) prognózis; előrelátás, jóslás, jövendölés; meghatározott adatokon alapuló előzetes számítás; előzetes vélemény a folyamat valószínű lefolyásáról; (orv.) kórjóslat; az orvosnak vmely betegség valószínű lefolyásáról a tényezők ismerete alapján tett nyilatkozata; (met.) az időjárás előrejelzése prognoza długofalowa – hosszú távú prognózis prognoza ekonomiczna – gazdasági prognózis prognoza ilościowa – mennyiségi prognózis prognoza jakościowa – minőségi prognózis prognoza krótkoterminowa – rövid távú prognózis prognoza meteorologiczna – időjárás előrejelzés prognoza perspektywiczna – távlati prognózis prognoza pogody – időjárásjelentés, időjóslat; időjárás-előrejelzés prognoza pogody na dzień następny – a másnapra várható időjárás prognózisa prognoza rynku – piaci prognózis prognoza średniookresowa – középtávú prognózis prognoza średnioterminowa – középtávú prognózis prognozować – prognosztizálni, előrejelezni; előrejelzést, prognózist készíteni prognozowanie – prognosztizálás prognozowanie demograficzne – demográfiai prognosztizálás prognozowanie długoterminowe – hosszú távú prognosztizálás prognozowanie ekonomiczne – gazdasági prognosztizálás prognozowanie i analiza rynku – a piac analizálása és prognosztizálása prognozowanie krótkoterminowe – rövid távú prognosztizálás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5438 prognozowanie perspektywiczne – perspektivikus prognosztizálás prognozowy, -a, -e [(literatura) dotyczący prognozy lub związany z prognozą] – (gör.) prognózis-; előrelátás-, jóslási, jövendölési progowy, -a, -e – küszöbös progowy percepcji – felismerhetőségi küszöb progowy przyrost <bodźca> – észlelhetőségi (észrevehetőségi) határ; különbségi (észrevehetőségi) küszöb progowy przyrost głośności – hangosság észrevehetőségi határa progowy przyrost wysokości dźwięku – hangmagasság észrevehetőségi határa program [gr. prógramma 'obwieszczenie; porządek dzienny'; plan, rozkład, kalendarz, projekt (działań, prac, zadań, celów itp.); zarys treści i metod określonej dziedziny nauki; wyszczególnienie utworów i wykonawców spektaklu, widowiska, koncertu, punktów zabawy, spis audycji radiowych a. TV. ― 1. plan zamierzonych czynności, przedsięwzięć itp.; 2. założenia, postulaty i cele jakiejś działalności; 3. repertuar teatru, opery itp.; też: opis tego repertuaru wydrukowany w formie broszury, ulotki lub w gazecie; 4. broszura zawierająca informacje o danym przedstawieniu, koncercie itp.; 5. szereg elementów spektaklu, występu itp. następujących po sobie w określonej kolejności; 6. audycja radiowa albo telewizyjna; też: spis takich audycji nadawanych w danym dniu lub tygodniu; 7. zestaw audycji radiowych lub telewizyjnych nadawanych przez daną rozgłośnię na stałej częstotliwości; 8. zakres wiedzy objętej nauczaniem szkolnym lub akademickim; też: wykaz przedmiotów objętych takim nauczaniem; 9. ciąg instrukcji napisanych w języku zrozumiałym dla komputera] – (gör.) program; terv, munkaterv; célkitűzés, szándék; tárgysorozat, napirend, munkaterv; (pol.) politikai párt, kormányzat, társadalmi szervezet alapvető feladatainak és céljainak foglalata; (műv.) műsor; tévécsatorna, program; (w szkole) tanterv; programfüzet; (informatika) program (computer-) (számítógép-) program, szoftver [egy számítógép működtetéséhez, feladatainak elvégzéséhez szükséges parancsok, utasítások összessége] program antywirusowy (antywirus) [1. program komputerowy, którego celem jest wykrywanie, zwalczanie i usuwanie wirusów komputerowych. Współcześnie - Wersja 01 01 2017 najczęściej jest to pakiet programów chroniących komputer przed różnego typu zagrożeniami. 2. to program komputerowy, którego celem jest wykrywanie, zwalczanie, usuwanie i zabezpieczanie przed wirusami komputerowymi (a także naprawia uszkodzenia wywołane infekcją wirusową)] – vírusirtó v. antivírus program [a számítástechnikában egy szoftveres vagy hardveres architektúra, amelynek célja annak biztosítása, hogy a hálózatba vagy egy adott számítógépbe ne juthasson be olyan állomány, mely károkozást, illetéktelen adatgyűjtést vagy bármely, a felhasználó által nem engedélyezett műveletet hajt végre. Ilyenek például a vírusok, trójai programok és egyéb kártékony programok.] program archiwizujący (ang. backup software) [oprogramowanie do tworzenia archiwów danych, często dostępny jako wyposażenie systemu operacyjnego. Oprogramowanie tego rodzaju zawiera narzędzia pozwalające gromadzić informacje o składowanych danych źródłowych i miejscu ich docelowego składowania, harmonogram składowania, procedury automatycznego składowania, narzędzia do zarządzania archiwami.] – archiváló program [több (általában kisebb) számítógépes állományt egy file-ba csomagoló program, megkönnyítve így a file-ok átvitelét a hálózaton] program artystyczny – kultúrműsor, művészeti műsor program celowy, państwowy – állami célprogram program dla dzieci – gyerekműsor program długofalowy inwestycyjny – hosszú távú beruházási program program do kompresji plików [program do kodowania danych w taki sposób, aby zajmowały jak najmniej danych na dysku. Współcześnie istnieje kilkadziesiąt formatów skompresowanych archiwów, z których najpopularniejszym jest ZIP, obsługiwany przez wszystkie dostępne aplikacje. Programy dostępne na rynku (freeware i shareware) obsługują różne zestawy formatów kompresji.] – tömörítő program program dodatkowy – kísérőműsor program dokumentalny – dokumentumműsor program dozwolony od 16 lat – 16 éven felülieknek ajánlott műsor program drugi – kettes program v. csatorna program dyskusyjny – vitaműsor Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5439 program edukacyjny (ang. educational program) [program wspomagający proces nauczania i sprawdzanie wiedzy. Można wyróżnić: a) elektroniczne podręczniki — przekazują pewien zasób wiedzy; b) programy wspomagające powtarzanie i zapamiętywanie — tzw. nauczanie programowane (ang. drill and practice), pomocne np. przy nauce języków obcych; c) programy testujące.] – iskolatévé; iskolatelevízió; (inf.) oktatóprogram program estradowy – esztrádműsor, vegyes szórakoztató műsor program filmowy – moziműsor program finansowy – pénzügyi program program generujący [zob. generator w zn.] – generáló program program gospodarczy – gazdasági program program Indeo (typ programu kompresującego dla obrazu opracowanego przez Intel) – (kat.: informatyka) Indeo [Az Indeo eljárás ingyenesen terjesztett digitális videoállomány tömörítő és kibontó eljárás, ami a videoállományokkal átadható. Az Indeo eljárás képkockán belüli és képkockák közötti tömörítéssel dolgozik. A tömörített állományban kulcsképkockák és delta képkockák találhatók. Az eljárás csak képkockán belüli tömörítéssel tömöríti a kulcs-képkockákat, ezért ezek önállóan kibonthatók. A delta képkockák a képnek csak megváltozott részeit tartalmazzák, ezért csak a korábbi kulcsképkocka ismeretében bonthatók ki. Alapértelmezés szerint minden 15. képkocka kulcsképkocka. A kulcsképkockák egymástól való távolsá-ga alapvetően befolyásolja a képminőséget és az adatátviteli sebességet. Ha a kulcsképkockák közötti távolság kicsi, akkor jó a képminőség, de nagyobb bitsebesség szükséges az állomány továbbításához. Az Indeo állományban a képés hanginformációk váltakozva helyezkednek el. Megadható, hogy a képkockákhoz tartozó hanginformáció hogyan helyezkedjen el a file-ban. Alapértelmezés szerint minden képkockához tartozik hanginformáció, de megadható, hogy a hanginformáció ritkábban helyezkedjen el a file-ban. Tömörítéskor az ablak méretet, a képváltási frekvenciát, az átlagos adatátviteli sebességet, a kép- és hangállomány váltakozásának arányát és a kulcs-képkockák közötti távolságot kell megadni. Ha az alkalmazó szerint a képminőség fontosabb az adatátviteli sebességnél, akkor lehetősége van ennek beállítására is. Az eljárás a beállított képminőséget a legkisebb bitsebességnél - Wersja 01 01 2017 biztosítja. A tömörítéskor beállítható paraméterek: Ablak méret: 320 × 240, 240 × 180 vagy 160 × 120 képpont Képváltási frekvencia: 5–10, 15, 24, 25, 30 Hz Kulcsképkockák távolsága: 15.] program informacyjny – tájékoztató műsor program inwestycji – beruházási program program jest przyjazny w użytkowaniu – (inf.) felhasználóbarát program program kompleksowy – komplex program program koncertu – a hangverseny műsora; hangverseny műsor program łatwy w użytkowaniu – (inf.) könnyen kezelhető program program magazynowy – készletnyilvántartási program program muzyczny – zenei műsor program muzyki lekkiej – könnyűzenei műsor program na żywo – élőadás program nauczania – tanterv program nauczania (curriculum) [Program nauczania jest to w polskim systemie oświaty opis sposobu realizacji celów i zadań ustalonych w podstawie programowej lub innych zadań wspomagających realizację tych celów. Przepisy dotyczące dopuszczania programów i podręczników do użytku szkolnego rozróżniają program nauczania ogólnego, który obejmuje co najmniej jeden etap edukacyjny i dotyczy kształcenia zintegrowanego, przedmiotu, ścieżki edukacyjnej, bloku przedmiotowego lub ich części ; oraz program nauczania dla zawodu i program nauczania dla profilu kształcenia ogólnozawodowego, który stanowi zbiór usystematyzowanych, celowych układów umiejętności i treści nauczania, ujętych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie albo w podstawie programowej kształcenia w profilu kształcenia ogólnozawodowego, określonych w odrębnych przepisach, wraz ze wskazówkami dotyczącymi realizacji procesu kształcenia i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia. Źródło: Rozporządzenie MENIS z dnia 5 lutego 2004 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia.](curriculum) folyamatterv, tevékenységterv, program; tanmenet program naukowy – tudományos műsor; isk. tanmenet; tanterv Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5440 program niedozwolony dla dzieci – nem gyerekeknek való műsor program oświatowy – iskolatévé program państwowego budownictwa mieszkaniowego – állami lakásépítési program program pierwszy [zob. Pierwyj kanał (pl: Program Pierwszy)] – egyes program v. csatorna program pocztowy – levelezőprogram program poczty elektronicznej [program komputerowy służący do wysyłania, odbierania i przetwarzania poczty elektronicznej.] – elektronikus levelezőprogram program pomocniczy [ang. helper program] – segédprogram, utility program produkcyjny – termelési program program radiowy – rádióműsor program radiowy zapisany na taśmie magnetofonowej – szalagra rögzített hangfelvétel program rezydentny (TSR, Terminate and Stay Resident, resident program) [1. to program załadowany do pamięci operacyjnej komputera w dowolnej chwili jako "back stage" - "proces w tle" i pozostający w stałej gotowości do wykonania. Program rezydentny obsługuje w czasie rzeczywistym właściwe sobie wywołania lub przerwania. Podstawowym programem rezydentnym w DOS-ie jest interpreter komend - command.com, inne to np. sterowniki urządzeń lub np. monitorujące klawiaturę lub drukarkę. Każdy program rezydentny może być immanentnym składnikiem systemu operacyjnego, ładowanym w trakcie jego startu lub doładowanym przez użytkownika wg jego potrzeb w dowolnej chwili. 2. (program, który cały czas pozostaje w pamięci operacyjnej komputera i realizuje określone procesy, np. monitorowanie antywirusowe. Praca w tle przez cały czas działania systemu operacyjnego jest w przypadku takiego programu podstawowym lub jedynym trybem działania.] – memóriarezidens program [A TSR (kibontva: Terminate and Stay Resident) egy DOS program, amely lefutása után a memóriában marad, így kódja kívülről hívható, illetve futási állapotát megőrzi. A TSR kilépés előtt ráfűzi magát egy megszakításvektorra, aminek aktiválása, aktiválja a TSR-t magát. Pl.: az időzítő megszakítás hatására a TSR rendszeres időközönként lefut. A TSR technika hasznosnak bizonyult a DOS, mint - Wersja 01 01 2017 egyfeladatos operációs rendszer számos hiányosságának enyhítésére. Segítségével különféle periféria hardverillesztőprogramok, kisebb segédprogramok, mint súgók, illetve vírusok készültek.] program rozruchowy (ang. boot loader) [to działający na zasadzie bootstrapu program uruchamiany jako pierwszy po wykonaniu BIOS-u (lub EFI), służący do załadowania systemu operacyjnego do pamięci operacyjnej komputera.] – boot loader (indítóprogram) [megjeleníti az útválasztón futó indítóprogram verzióját] program rozrywkowy – szórakoztató műsor program rozwojowy – fejlesztési program program sportowy – sportműsor, sportközvetítés program sympozjum – szimpózium műsor; szűkebb körű tanácskozás egy meghatározott témáról program systemowy (ang. system program) [program tworzący środowisko do opracowywania i wykonywania aplikacji. Niektóre z nich są tylko interfejsami do funkcji systemowych, inne są bardziej złożone.] – rendszerprogram [a rendszermag által nyújtott eszközöket használják az operációs rendszertől elvárt szolgáltatások megvalósítására] program szkolny – tanterv program świetlicowy – kultúrműsor, klub programja program tv dla wszystkich – korhatár nélküli tévéműsor program tv dozwolony od 7 lat. – 7 éven felülieknek ajánlott tévéműsor program tv dozwolony od 12 lat – 12 éven felülieknek ajánlott tévéműsor program tv dozwolony od 16 lat – 16 éven felülieknek ajánlott tévéműsor program układowy – rendszerprogram program usługowy (ang. utility program) [specjalizowany program komputerowy, służący do wykonywania określonego zadania, np. badania powierzchni dysku twardego] – segédprogram program użytkowy (ang. user program, application program, application) [każdy samodzielny program lub element pakietu oprogramowania, który nie jest zaliczany do oprogramowania systemowego. Przykładami takich programów są edytory tekstów, arkusze kalkulacyjne, programy baz danych, programy graficzne, dziedzinowe (np. gospodarka materiałowa, gospodarka finansowoksięgowa, zarządzanie zasobami Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia ludzkimi).] – felhasználói alkalmazói program 5441 - program; A felhasználói programok a számítógépes feldolgozás eszközei, segítségükkel tudunk valamilyen konkrét feadatot elvégezni a gépen. A feladatok jellegétól függően ezek a programok lehetnek: programnyelvek (pl. Pascal, C, Basic), segédprogramok (pl. fájlkezelők, tömörítők, víruskeresők), irodai programcsomagok (pl. szövegszerkesztők, táblázatkezelők, adatbáziskezelők), és még sok minden más... Program Voyager [program dwóch bezzałogowych misji kosmicznych mających na celu badanie Jowisza (w 1979 roku) i Saturna (w latach 1980 i 1981). Voyager 2 przeleciał także obok Urana (w 1986 roku) i Neptuna (w 1989 roku). Sondy Voyager 1 i Voyager 2 wystrzelono w 1977 roku wykorzystując korzystny układ planet. Początkowo miały być kontynuacją programu Mariner (loty 11 i 12, określane też jako program Mariner Jupiter-Saturn). W marcu 1977 roku nazwę zmieniono na program Voyager. Po wystrzeleniu Voyager 1 naukowcy poznali zagrożenia, jakie mogły pojawić się w trakcie lotu Voyagera 2. Obie misje dostarczyły bardzo wielu informacji o gazowych olbrzymach Układu Słonecznego, ich księżycach i pierścieniach. W roku 1998 Voyager 1 pod względem oddalenia od Słońca wyprzedził sondę Pioneer 10 (zmierzającą w przeciwnym kierunku) i stał się najdalszym sztucznym obiektem w kosmosie. Voyager 1 przekroczył szok końcowy w grudniu 2004 r., a Voyager 2 uczynił to w sierpniu 2007 r. Obydwie sondy znajdują się obecnie w obrębie płaszcza Układu Słonecznego i zmierzają w stronę heliopauzy. Sondy zostały zbudowane w należącym do NASA Jet Propulsion Laboratory w Pasadenie. Do każdej z nich jest dołączony Voyager Golden Record.] – Voyager-program [melynek keretében a NASA 1977-ben két űrszondát indított a külső bolygók megfigyelésére, a Voyager 1-et és a Voyager 2-t.] Voyager–1 (1977. szeptember 5., Jupiter, Szaturnusz); Aktuális helyzet: 2011. áprilisában több mint 17,459 milliárd kilométerre (116 csillagászati egységre) volt a Naptól. Voyager–2 (1977. augusztus 20. Jupiter, Szaturnusz, Uránusz, Neptunusz); Wersja 01 01 2017 Aktuális helyzet: 2011. április több mint 14,216 milliárd kilométerre (95 csillagászati egységre) volt a Naptól. program widowisk – a látványosságok műsora program wyborczy [polityczny program partii lub organizacji, która zobowiązuje się realizować ten program w wypadku zwycięstwa w wyborach] – választási program program wzbogacony – gazdagított program program (zebrania) – tárgysorozat program źródłowy (angielskie source program) [tekst programu wyrażonego w języku programowania, nadający się do czytania przez człowieka i przeznaczony do tłumaczenia przez translator] – forrásprogram [Egy magasszintű programnyelven megírt szöveg. A Turbo Pascal rendszerben kiterjesztése .pas. A forrásprogram fordítása után kapjuk a tárgykódot. A tárgykódú modulakat a szerkesztő (linker) állítja össze futtatható programmá. A Turbo Pascal renszerben a szerkesztés automatikus.] programatyczny, -a, -e – (gör.) programatikus; programszerű; programot adó programista [1. osoba opracowująca programy komputerowe; 2. pracownik opracowujący program jakiegoś działania; 3. pracownik zatrudniony w dziale programowym radia, telewizji, filmu itp.], programistka – műsorkészítő, műsorszerkesztő, programtervező (ffi/nő); (műsz) programozó(nő) programista komputerowy [on zajmuje się opracowywanie i wdrażanie do użytku programów komputerowych] – számítógép-programozó programistyczny, -a, -e – műsorkészítői, műsorszerkesztői, programtervezői programmable read-only memory {rzecz.} (też: PROM); programowalna pamięć tylko do odczytu {f.} [komp.] [zł.] - PROM Programmable Read-Only Memory (programozható, csak olvasható tár) programować [1. pisać programy komputerowe; 2. ustawiać, najczęściej automatycznie, parametry pracy jakiegoś urządzenia; 3. układać program jakiegoś działania, jakiejś imprezy itp.] – (gör.) programozni; tervezni, tervet készíteni; (műsz.) műveleti utasítással ellátni, programozni programować coś – beprogramozni vmit programowanie [to proces projektowania, tworzenia i poprawiania kodu źródłowego programów komputerowych lub urządzeń Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5442 mikroprocesorowych (mikrokontrolery).] – programozás; tervezés, tervkészítés Programowanie ekstremalne (ang. eXtreme Programming, XP) [to paradygmat i metodyka programowania mające na celu wydajne tworzenie małych i średnich "projektów wysokiego ryzyka", czyli takich, w których nie wiadomo do końca, co się tak naprawdę robi i jak to prawidłowo zrobić. Przyświeca temu koncepcja prowadzenia projektu informatycznego, wywodząca się z obserwacji innych projektów, które odniosły sukces. Podstawą ekstremalnego programowania jest synergia wynikająca ze stosowania rozmaitych praktyk, które same w sobie mają wiele zalet, lecz mogą być trudne w zastosowaniu. Łączne użycie tych praktyk ma zapewniać wyeliminowanie niedogodności każdej z nich. Podstawowe założenia zostały sformułowane przez Kenta Becka. Stroną, która służyła do wymiany poglądów na temat programowania ekstremalnego było pierwsze na świecie Wiki Portland Pattern Repository założone przez Becka i Cunninghama.] – [XP] (ang. eXtreme Programming, XP) Extrém programozás Programowanie neurolingwistyczne (ang. neurolinguistic programming, NLP) [wiedza na temat subiektywnego doświadczania, modelu skutecznej komunikacji oraz instrumentu zmiany osobistej. Zbiór technik komunikacji nastawionych na tworzenie i modyfikowanie wzorców postrzegania i myślenia u ludzi. Nazwa została wymyślona przez Johna Grindera i Richarda Bandlera, aby podkreślić postulowane powiązanie między procesami neurologicznymi ('neuro'), językiem ('lingwistyczne') i wzorcami zachowań, którymi ludzie się kierują ('programowanie'). NLP było pierwotnie promowane przez Bandlera i Grindera w latach 70 jako niezwykle efektywna i szybka forma psychoterapii oraz 'sztuka doskonalenia'. W środowiskach naukowych NLP nie uzyskało do dzisiaj poparcia i jest przedmiotem ostrej krytyki (zob. poniżej: Argumenty przeciwników NLP). Najczęściej NLP pojawia się w szkoleniach z metod służących rozwojowi samomotywacji, zdolności negocjacyjnych, umiejętności uwodzenia, czy prowadzenia kampanii wyborczych.] – Neuro-lingvisztikus programozást (NLP) [meg kell különböztetni a neurolingvisztika nevű, több tudományágat felölelő tudományos irányzattal, amelynek semmi - Wersja 01 01 2017 köze az NLP-hez és az NLP semmilyen módon nem használja eredményeit. A neuro-lingvisztikus programozás (NLP) egyrészt tapasztalatokra épülő konkrét pszichológiai, pszichoterápiás és kommunikációs technikák rendszere, amely képviselőinek állítása szerint a nyelvhasználatot és viselkedést tanulmányozva a kiválóság struktúráját igyekszik megfejteni, ezzel megismételhetővé és elsajátíthatóvá tenni az egyes ember számára. Az így elsajátított tudás az NLP szerint azután alkalmazható az élet bármely területén, ahol a hatékony kommunikáció mint releváns szempont megjelenik (nevelés, vállalatvezetés, üzleti élet, politika stb.).] Programowanie obiektowe (ang. object-oriented programming) [paradygmat programowania, w którym programy definiuje się za pomocą obiektów — elementów łączących stan (czyli dane, nazywane najczęściej polami) i zachowanie (czyli procedury, tu: metody). Obiektowy program komputerowy wyrażony jest jako zbiór takich obiektów, komunikujących się pomiędzy sobą w celu wykonywania zadań. Podejście to różni się od tradycyjnego programowania proceduralnego, gdzie dane i procedury nie są ze sobą bezpośrednio związane. Programowanie obiektowe ma ułatwić pisanie, konserwację i wielokrotne użycie programów lub ich fragmentów.] – objektumorientált programozás (angolul object-oriented programming, röviden OOP), Objektum orientált programnyelv. [egy programozási módszer] programowanie proceduralne [to paradygmat programowania zalecający dzielenie kodu na procedury, czyli fragmenty wykonujące ściśle określone operacje] – procedurális programozás programowanie strukturalne [to paradygmat programowania zalecający hierarchiczne dzielenie kodu na bloki, z jednym punktem wejścia i jednym lub wieloma punktami wyjścia. Chodzi przede wszystkim o nieużywanie (lub ograniczenie) instrukcji skoku (goto). Dobrymi strukturami są np. instrukcja warunkowe (if, if...else), pętle (while, repeat), wyboru (case, ale nie switch z C i potomnych). Strukturalność zakłócają instrukcje typu: break, continue, switch (w C itp.), które jednak w niektórych przypadkach znacząco podnoszą czytelność kodu.] – struktúrális programozás; a programfejlesztési eljárás a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5443 specifikáció lépésről lépésre történő finomítása programowy, -a, -e – program-, műsor-, programszerű programowa muzyka [muzyka, która za pośrednictwem odpowiednich czynników (melodyka, harmonia, kolorystyka instrumentalna itp.) sugerować ma pewne wyobrażenia na temat określonych tytule treści literackich, obrazowychczy ideologicznych, w przeciwieństwie do muzyki absolutnej. Typową formą rogramową jest poemat symfoniczny] – programzene programy do prezentacji [programy służące do tworzenia prezentacji multimedialnych. Każda prezentacja jest złożona ze slajdów składających się z tekstów, grafiki, animacji oraz dźwięków. Najbardziej znane programy do tworzenia prezentacji to wchodzący w skład pakietu Microsoft Office PowerPoint oraz wchodzący w skład pakietu OpenOffice.org Impress.] – prezentációs programok programy są bardzo podobne – a műsorok nagyon hasonlóak progres [przest. postęp] – (dawno) haladás, siker, előmenetel progresista, progresistka – haladó szellemű ffi/nő progresizm [1. zob. progresywność; 2. tendencja w katolicyzmie sprzyjająca uznawanym za postępowe postulatom pod adresem Kościoła] – progresszivitás; (lat. progressus) előrehaladás (filozófiai irányzat) progresja [łac. progressio 'postęp(owanie naprzód)' od progressus 'postęp' z p.p. od progredi 'iść naprzód'; 1. osiągnięcie kolejnego stadium rozwoju; 2. ekon. stopniowe wzrastanie; 3. muz. powtarzanie motywu, zwrotu melodycznego na stopniowo zmieniającej się wysokości; 4. stopniowe wzrastanie, postęp; stopniowe podwyższanie (odsetka stawek podatków od wyższych dochodów; stawki wynagrodzenia akordowego po przekroczeniu określonej produkcji w określonym czasie itp.)] – (lat.) progresszió; fejlődés, haladás, előremenetel, emelkedés, előrehaladás; (menny.) haladvány progresja geometryczna – mértani haladvány progresja malejąca – csökkenő haladvány v. sorozat progresja podatkowa [wzrost stopy podatkowej wraz ze wzrostem sumy opodatkowywanej] – adóprogresszió (vagyis hogy a magasabb sávba tartozó jövedelmek magasabb adókulccsal adóznak) - Wersja 01 01 2017 progresja rosnąca – növekvő v. növő haladvány v. sorozat progresyjnie, progresywnie – progresszíven progresyjny, -a, -e; progresywny, -a, -e – (lat.) progresszív, progrediens; (fokozatosan) haladó v. emelkedő; fokozatos progresywność [1. wyznawanie postępowych ideałów i wprowadzanie ich w życie; 2. zob. progresja: ekon. stopniowe wzrastanie] – (lat.) progresszivitás; fokozatosan emelkedő fizetési v. adózási kulcs; haladó, élenjáró álláspont; vminek progresszív volta, jellege; vminek a haladó volta progresywny, -a, -e – (lat.) progresszív; haladó (előre mutató), élenjáró; fokozatosan emelkedő (pl. a vagyon arányában növekvő adó) progresywny system podziału dochodów – progresszív jövedelemelosztási rendszer prohibicja [zakaz urzędowy a. prawny (zwł. sprzedaży a. niekiedy i produkcji napojów alkoholowych)] – (lat.) prohibíció; tilalom, tiltás, akadály, gátlás; megakadályozás; általános jellegű alkoholtilalom, szesztilalom prohibicja alkoholowa – alkoholtilalom prohibicja handlu – kereskedelmi tilalom prohibicjonista [1. zwolennik prohibicjonizmu; 2. zwolennik prohibicji] – (lat.) prohibicjonista; az alkoholtilalom híve (pl. korábban az USA-ban) prohibicjonizm [ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną za pomocą wysokich ceł a. ograniczeń lub zakazów przywozu pewnych towarów] – prohibícionizmus prohibicyjny, -a, -e [związany z prohibicją] – prohibíciós, prohibilitív; tilalmi Prohibenda est ira in puniendo [1. przy wymierzaniu kary nie wolno kierować się gniewem; 2. w karaniu należy pohamować gniew] – (lat.) Prohibenda est ira in puniendo; íz ítélethozatal nem történhet haraggal; higgadtan kell ítélkezni prohibitny, -a, -e – (dawno) behozatali tilalom alá eső áruk prohibować (prohibuje) – (dawno) megtiltani prohusycki, -a, -e – huszitabarát projekcik – tervecske projekcja (łac. proicere 'wyrzucać', 'rzucać') [1. rodzaj graficznej prezentacji przestrzennej cząsteczki na płaszczyźnie. Swoisty rzut na płaszczyznę z zachowaniem pewnych zasad charakterystycznych dla danej projekcji.; 2. rzutowanie na ekran powiększonego Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5444 obrazu klatek taśmy filmowej, przezroczy itp.; też: emisja filmu w telewizji; 3. odwzorowanie na płaszczyźnie powierzchni kuli ziemskiej lub jej części wraz z siatką równoleżników i południków; 4. mat. rzut punktu, figury lub bryły; 5. jeden z mechanizmów obronnych osobowości polegający na przypisywaniu innym własnych, nieakceptowanych uczuć, pragnień lub impulsów] – (lat.) projekció; vetítés, (mt.) vetület; (med.) projekció [projection] [Elhárító mechanizmus, amellyel az emberek úgy védik meg magukat saját nemkívánatos tulajdonságaik tudatosulásától, hogy másoknak túlzottan tulajdonítják azokat.] W chemii wyróżnia się projekcje: projekcja Newmana – dla konformerów projekcja Fischera – dla cukrów (łańcuchy i pierścienie) projekcja Hawortha – jw. (bardziej przypomina prawidłowy kształt cz.) projekcja Natta – gł. dla polimerów projekcja stereochemiczna – jest uniwersalna Projekcja (psychologia) (od łac. proicere, wyrzucać przed siebie) — w psychologii jeden z narcystycznych mechanizmów obronnych; przypisywanie innym własnych poglądów, zachowań lub cech, najczęściej negatywnych. Przyczyną jest większa dostępność tych poglądów, zachowań i cech u osoby, która je posiada, a tym samym łatwiejsze podciąganie pod daną kategorię. Projekcja (matematyka) projekcja filmu; projekcja filmowa – vetítés, filmvetítés projekcyjna układanka – vetítési összerakó játék projekcyjny, -a, -e – vetítő-; vetítő, vetítési projekt (zarządzanie) [1. plan działania; 2. wstępna wersja czegoś; 3. dokument zawierający obliczenia, rysunki itp. dotyczące wykonania jakiegoś obiektu lub urządzenia] – (lat.) projektum, (ang.) projekt [ang. project, a latin projectum, projicere szóból származik, melynek jelentése „vminek az előre vetítése”; időszaki vállalkozás, melynek célja, hogy egyedi terméket, szolgáltatást v. végeredményt hozzon létre]; terv, tervezet; ajánlat, (wniosek) javaslat, indítvány projekt architektoniczny – építési terv projekt budowlany – tervrajz; építési terv projekt budżetu państwa – állami költségvetési terv projekt dojrzewa – a terv érik Projekt Gutenberg [inicjatywa polegająca na umieszczeniu w Internecie elektronicznych wersji książek - Wersja 01 01 2017 istniejących w wersji papierowej. Według danych z roku 2010 projekt udostępnił ponad 33 000 wolnych książek elektronicznych] – Gutenberg Project [1. amerikai eredetű mozgalom, melynek célja, hogy néhány éven belül több ezer könyv legyen (egyszerű) elektronikus formában, nyilvánosan elérhető archívumokban, 2. Project Gutenberg (magyarul Gutenberg terv, rövidítése PG) egy közösségi közreműködéssel szerveződő gyűjtemény, melynek célja a kulturális művek digitális megőrzése, „az elektronikus könyvek létrehozásának és terjesztésének támogatása”. 1971-ben alapította Michael S. Hart, így ez a legrégebbi digitális könyvtár a világon. A kollekció nagy része közkincs könyvek teljes szövegét tartalmazza. A könyvtár célja a lehető legszabadabb, lehetőleg rendszerfüggetlen (a technológia fejlődése mellett is használható formátumú), nyílt formájú szövegek publikálása, amik szinte minden számítógép alapú eszközön használhatóak. 2010-ben több, mint 30 000 szbaadon elérhető szöveg szerepel a weblapján, és több, mint 100 000 olyan további hivatkozás, ami olyan partnereknél elérhető szövegekre mutat, akik ugyanazon elveket követik, mint a PG, és lehetőséget kaptak a Project Gutenberg védjegy használatára. Ahol csak lehetséges a művek sima szöveges formátumban („plain text”) vannak, bár számos egyéb formában is elérhetőek (pl. HTML, PDF, EPUB, MOBI, és Plucker). Bár a legtöbb könyv angol nyelvű, számos nemzeti nyelven írt szöveget is találhatunk a gyűjteményben. A PG szintén szoros kapcsolatban áll a Digital Proofreaders-szel, ami egy a digitalizált szövegek internetes közösségi lektorálását végző szervezet. 3. amerikai mozgalom, melynek célja, hogy néhány éven belül több ezer könyv legyen nyilvánosan elérhető elektronikus formában] projekt jako dobry przyjęto – a javaslatot, mint jót, elfogadták projekt jako taki jest dobry, ale trzeba poprawić szczegóły – a terv mint ilyen v. nagyjából jó, de részleteiben javítani kell rajta projekt konstytucji, projekt konstrukcyjny – alkotmánytervezet projekt narodowego planu gospodarczego – tervgazdasági tervjavaslat projekt oblekł się w ciało – a terv testet öltött, a terv megvalósult projekt planu – tervjavaslat projekt podręcznika – tankönyvtervezet projekt poprawki – módosító javaslat Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5445 projekt pracy – munkaterv projekt racjonalizatorski – újítási javaslat projekt techniczny – műszaki terv projekt typowy – típusterv projekt uchwały – határozati javaslat projekt upadł – a tervezet v. indítvány megbukott projekt usprawnienia – tökéletesítést, javítást célzó tervezet projekt ustawy – törvénytervezet; törvényjavaslat projekt wykonawczy – kivitelezési terv projekt wynalazku – találmányi javaslat projekt zyskał sankcję – a tervezetet elfogadták v. szentesítették projektancki, -a, -ie [odnoszący się do projektanta lub projektowania, właściwy projektantom] – tervező-; tervezői projektant [specjalista opracowujący projekty w zakresie architektury, budownictwa, mody itp.], projektantka – tervező(nő), tervkészítő (ffi/nő); tervezőmérnök (jestem projektantem); konstruktőr; indítványozó, javaslattevő [projektant wnętrz Halina Brzozowska: Halina Brzozowska belsőépítész] projektant (1) [artysta, który projektuje wzory odzieżowe na tkaninach i dzianinach] textiltervező [Művész, aki megtervezi a ruhaanyagok (szövetek, kötött kelmék stb.) szerkezeti és színmintázatát.] projektant (2) [artysta, który pracuje nad nowym modelem odzieży] - divattervező, modelltervező [Divat- és ruhatervezéssel foglalkozó művész; tervei, mint modell minták valósulnak meg.] projektant kostiumów – jelmezes, jelmeztervező projektant mody, projektantka mody – divattervező (ffi/nő) projektant odzieży – ruhatervező projektant wzornictwa przemysłowego – ipari formatervező projektantka kostiumów – jelmezes, jelmeztervezőnő projektodawca [1. osoba występująca z jakimś projektem; 2. tech. inicjator; 3. autor pomysłu; 4. te, kto wystąpił z projektem; 5. te, kto opracowuje, przedstawia plany czegoś; 6. pomysłodawca, wnioskodawca, animator; 7. promotor, inspirator, kreator; 8. inicjator, autor, twórca; 9. ojciec, sprawca, duch; 10. innowator, nowator, reformator; 11. racjonalizator, modernizator, pionier; 12. prekursor, założyciel; 13. motor , spiritus movens] – tervkészítő, tervező; indítványozó; javaslattevő (ffi) projektodawczy, -a, -e – tervkészítői, tervezői - Wersja 01 01 2017 projektodawczyni [1. techn. inicjatorka; 2. wnioskodawczyni, animatorka, inspiratorka; 3. kreatorka, promotorka, inicjatorka; 4. autorka, twórczyni, nowatorka; 5. reformatorka, racjonalizatorka, pionierka; 6. prekursorka, sprawczyni] – tervkészítő, tervezőnő; indítványozó (nő) projektor1 [rzutnik, diaskop] – (ang.) projektor; vetítő, vetítőgép, vetítőkészülék; fényszóró projektor2 [urządzenie służące do wyświetlania ruchomego obrazu na ścianie lub na innej powierzchni, która służy za ekran projekcyjny. Projektory te głównie stosowane do wyświetlenia filmów odtwarzanych przez komputer lub komputerowych prezentacji. Projektory komputerowe oparte są na dwóch technologiach LCD i DLP.] – projektor, videoprojektor v. digitális vetítő [a számítástechnikában egy kimeneti eszköz. A számítógéptől egy kábelen videojelet kap, és az ennek megfelelő képet a lencséjén keresztül kivetíti egy külső felületre, például falra, vászonra stb. A videoprojektort elsősorban konferenciákon és előadásokon használják prezentációk bemutatására. Bár drága eszköz, használata terjed az iskolai oktatásban (kiváltva az írásvetítőket), sőt a „házimozikban” is.] projektor filmowy – filmvetítő, filmvetítőgép projektor pomiarowy [przyrząd optyczny do pomiaru i sprawdzania przedmiotów, których obraz lub zarys oglądany jest na ekranie przyrządu] – mérőprojektor projektować [1. opracowywać projekt; 2. układać plany, zamyślać coś] – tervezni, tervezgetni, indítványozni; tervet elkészíteni, megtervezni; eltervelni; mat. vetíteni projektować coś – tervezni vmit; indítványozni vmit projektować dom – házat tervezni projektować (modną odzież) – (divatos ruhát) tervezni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia projektować sobie – eltervezni, kitervelni projektować teatr – színház v. színházépület tervét elkészíteni 5446 projektowanie – tervezés, megtervezés projektowanie centralne – központi tervezés projektowanie inwestycyjny – beruházási tervezés projektowanie odzieży – ruhatervezés projektowanie produktu; projektowanie wyboru – terméktervezés projektowanie wspomagane komputerowo, CAD – (kat.: informatyka) CAD, Computer Aided Design, számítógéppel támogatott tervezés projektowanie wzornictwa przemysłowego – ipari formatervezés projektowy, -a, -e – terv-; tervező prokator (adwokat) – (lat.) prokátor; ügyvéd, védőügyvéd (ma már csak rosszalló értelemben) proklamacja [1. publiczne oświadczenie w sprawie wielkiej wagi; też: odezwa skierowana do społeczeństwa; 2. drukowane wezwanie do społeczeństwa, o charakterze agitacyjnym] – (lat.) proklamáció; kiáltvány; proklamálás, ünnepélyes kihírdetés, közzététel, kikiáltás, felhívás proklamator – a kiáltvány szerzője proklamator polskiego futuryzmu – a lengyel futurizmus hírdetője proklamować [1. podać coś, zwykle fakt wielkiej wagi, do publicznej wiadomości; 2. wybrać kogoś na jakieś stanowisko] – (lat.) proklamálni; kikiáltani; ünnepélyesen közhírré tenni, kihírdetni; ünnepélyesen kijelenteni, kinyilvánítani proklamować niepodległość – kihirdeti a függetlenséget proklamować się [mianować lub ogłosić się kimś publicznie] – nevezni v. hirdeti magát, közzétenni proklityczny, -a, -e – propklitikus proklityczność – proklitikusság proklityka, proklityki [1. wyraz nieakcentowany łączący się w całość akcentową z wyrazem następującym po nim; 2. wyraz nie akcentowany, lecz tworzący z następnym wyrazem (akcentownym) całość - Wersja 01 01 2017 akcentowaną (np "do izby"); wyraz nieakcentowany łączący się w całość akcentową z wyrazem następującym po nim; 3. wyrazy nie akcentowane, najczęściej jednosylabowe, np. na ziemi, do kina] – (nyelvt.) (gör.) proklitikon proklityka zaimkowa – névmási proklitikon prokliza (proklityka wg enkliza – gr. énklisis) [1. podporządkowanie akcentu jakiegoś wyrazu wyrazowi następującemu po nim; 2. podporządkowanie akcentuacyjne wyrazu następującemu po nim wyrazowi; 3. językozn. połączenie się proklityki z następującym po niej wyrazem w akcentowaną całość; 4. to wyraz nieposiadający własnego akcentu, lecz tworzący całość akcentową z następującym po nim wyrazem akcentowanym] – (nyelvt.) proklitika [„enklitika" nem csak maga a szó, hanem a visszahajló nyomatékvesztés ténye, jelensége. A „proklitika" előrehajló nyomatékvesztés, például a metszetelőző névelők esetében.] prokomunistyczny, -a, -e [popierający komunizm] – kommunistabarát prokonsul [1. łac. proconsul 'jw.'; staroż. Rzymie - były konsul, sprawujący, jako dowódca wojsk. a. namiestnik, władzę konsularną jakiejś prowincji; 2. w starożytnym Rzymie: konsul, którego władzę przedłużono po zakończeniu rocznej kadencji; 3. afrykańska małpa kopalna uważana za przodka małp człekokształtnych] – (lat.) proconsul, prokonzul (a konzul helyettese); (hist.) római tartomány helytartója; volt konzul; (bibl.) prokonzul (magyarul: tiszttartó, helytartó) ]Magasrangú római tisztviselő, aki mint valamely ún. szenátusi tartományba kiküldött konzul, legkevesebb egy évig vezette ott a közigazgatást. Ilyen prokonzulok voltak Sergius Paulus Cipruson, és Gallio Akhájában (ApCsel 13,7; 18,12).] prokonsularny, -a, -e – prokonzuli prokonsulat [urząd, władza prokonsula] – prokonsulság Święty Prokop, cs. Wielikomuczenik Prokopij (ur. w III wieku w Jerozolimie, zm. 8 czerwca 303) [męczennik chrześcijański, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Z rozkazu Dioklecjana wszyscy zostali ścięci w 303 roku.] – Cezáreai Szent Prokop vértanú; Szent Prokóp nagyvértanú [Prokóp Jeruzsálemben született. Fiatal korában jó képzést kapott. Korán elvesztette keresztény atyját. Dioklécián császár alatt belépett a hadseregbe, a császár pedig Egyiptomba Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5447 küldte, hogy üldözze a keresztényeket. Útközben égi hangot hallott, amely szemére hányta, hogy Jézus Krisztus ellen támad. Így ő is, amint Pál apostol nem az emberektõl, hanem a mennybõl nyerve meghívást, Krisztus őt rabul ejtette. Ezután az égen megjelent kereszt jele arra indította, hogy ne támadjon a keresztényekre, hanem őt is szenvedésekre hívta. Alexandriában nem üldözte a keresztényeket, hanem elhagyva a bálványimádást, összetörte a bálványokat. Pogány anyja jelentette ezt a császárnak, ő elfogatta és a börtönbe záratta, megkeresztelkedvén a börtönben, ellenségeitõl sok sebet kapott. De erősségével és a kínzások elviselésével Krisztushoz térített két szakasz katonát vezéreikkel, hét nőt és saját anyját is. Mindnyájukat lefejezték hitükért 303-ban a pelesztinai Cezareában.] prokrastynacja lub zwlekanie (z łac. procrastinatio – odroczenie, zwłoka) [w psychologii patologiczna tendencja do nieustannego przekładania pewnych czynności na później, ujawniająca się w różnych dziedzinach życia. Prokrastynacja najczęściej pozostaje nierozpoznana, dopiero niedawno uznano, że jest ona zaburzeniem psychicznym. Osoby nią dotknięte – prokrastynatorzy – odczuwają trudności z zabraniem się do pracy i w związku z tym odkładają jej wykonanie, zwłaszcza wtedy, gdy nie spodziewają się natychmiastowych efektów. Osoby patologicznie zwlekające z rozpoczęciem pewnych czynności uważa się zazwyczaj za leni i przypisuje im brak silnej woli i ambicji.] – (lat.) procrastinatio; prokrasztináció; halogatás, elodázás, késlekedés, húzás-halasztás, huzavona prokrastynować [odwlekać, odkładać do jutra] – prokrasztinálni; halogatni, elnapolni prokreacja [1. płodzenie i rodzenie potomstwa; 2. daw. generacja, pokolenie] – (dawno) nemzés; világra hozatal; generáció Prokrust, Prokrustes [(mit. gr.) zbój attycki, syn Posejdona (?); zabawiał się polowaniem na podróżnych, których ciała rozciągał na długość łoża, naciągając lub obcinając wystające części; zabity przez Tezeusza; prokrustowe łoże - dopasowywanie czegoś do sztywnego schematu, trudna sytuacja przysparzająca cierpień.] – (gör.) Prokrusztész [a görög mitológia hírhedt alakja - úgy rabolta ki a háza előtt elhaladó utasokat, hogy behívta és ágyába fektette őket.Ha az utas termete hosszabb volt az ágyánál, a felesleget levágta belőle, ha rövidebb, az ágy méretére nyújtotta. - Wersja 01 01 2017 Prokrusztészt Theszeusz ölte meg saját módszerével.] prokura [zastępstwo; pełnomocnictwo handl. a. bankowe o szerokim zakresie] – procura, prokúra; meghatalmazás, megbízatás, helyettesítés, cégjegyzési jogosítás [a) tiszteletdíj kereskedelmi ügyekben; b) meghatalmazás – különösen cégvezetésre adott meghatalmazás; feljogosítása vkinek arra, hogy a főnök cégét per Procura jegyezhesse. Innen prokurista a. m. cégvezető.] prokuracja – (lat.) procuratio, prokurácia; meghatalmazás, megbizatás; helyettesítés; jelesül fejedelmi személyek között házasságkötés meghatalmazott közbenjöttével [a per procurationem kötött házasságnál, amelynél a távol levő felet egy e célra kinevezett meghatalmazott képviseli, utólag is, mindkét házasfél közbenjöttével szokás megáldani] Prokuracja Stara i Prokuracja Nowa [dwa budynki usytuowane wzdłuż placu św. Marka w Wenecji] – Prokuráciák [A velencei Szent Márk teret körbeveszik a templom prokurátorainak, a legmagasabb állami méltóságoknak épült prokuráciák, melynek részei a Régi Prokuráciák (Procuratie Vecchie) és az Új Prokuráciák (Procuratie Nuove).] prokurator [1. prawn. oskarżyciel publ.; 2. funkcjonariusz publiczny prokuratury uprawniony do samodzielnego wykonywania czynności prokuratorskich; funkcjonariusz prokuratury, którego zadaniem jest ściganie przestępstw i oskarżanie winnych w sądzie; też: stopień służbowy w systemie organów prokuratury; 3. (u Zygmunta Glogera) Tak nazywano pierwotnie w prawie polskiem pełnomocników i patronów stron stających w sądach. Statut Kazimierza W. postanowił, iż prokuratora swego każdy mieć może i mieć ma. Prawo z r. 1496 orzekło, że prokurator ma być u Sądu dany z urzędu potrzebującym go i nieumiejętnym prawa. W r. 1538 postanowiono, że prokuratorem u Sądu świeckiego być nie może osoba duchowna, wyjąwszy w sprawach własnych albo duchownych. W r. 1543 zaś uchwalono, że Procuratores mają być przysięgli, ale że kto chce sam swą rzecz prokurować w Sądzie, ten może.] – (lat.) procurator, ügyész, államügyész; I. az ókori Rómában: 1. Ügyvéd, teljes hatalmu megbizott, aki valamely távollévő jogi személyt forma szerinti meghatalmazás (mandatum) alapján v. összes ügyeikben, v. csak egy bizonyos Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5448 esetben képviselt. 2. A császárok alatt olyan tisztviselők, akik a quaestorok jogkörével ellátva azért mentek a császári provinciákba, hogy a császár jövedelmét beszedjék. 3. Római állások a pénzügy terén, milyenek voltak: a procurator aerarii maioris (pénzügyminiszter), procurator rei privatae (császári jogügyek igazgatója), kiknek alárendelve működtek az egyes fontosabb jövedelmi források igazgatói és felügyelői: a procurator metallorum, aquarum. II. Procuratornak nevezik a kolostorokban azt a szerzetest, aki a kolostor gazdasági ügyeit viszi. III. San Marco P.-a volt a címe a velencei köztársaság legfőbb állami hivatalnokának. Prokurator Generalny [1. organ państwowy stojący na czele prokuratury; też: zwierzchnik prokuratury; 2. naczelny organ prokuratury i zwierzchnik prokuratorów] – főállamügyész; legfőbb ügyész prokurator (ludowy) – népügyész prokurator naczelny [w II Rzeczypospolitej najwyższy organ prokuratury w pionie cywilnym, przełożony prokuratorów cywilnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Urząd utworzony w 1928, funkcję Naczelnego Prokuratora sprawował z urzędu Minister Sprawiedliwości. Organem pomocniczym Naczelnego Prokuratora był Nadzór Prokuratorski.] – koronaügyész prokurator wojskowy – katonai ügyész prokuratoria [urząd powołany do obrony prawnej i zastępstwa prawnego w sprawach dotyczących interesów majątkowych państwa i niektórych instytucji publicznych] – ügyészség prokuratoria generalna – főügyészség prokuratorski, -a, -ie – ügyészi prokuratorstwo – ügyészi megbizatás v. cím v. hivatal prokuratura [1. organ państwowy powołany do strzeżenia praworządności i ścigania przestępstw; 2. urząd prokuratora; 3. ogół prokuratorów] – ügyészség, államügyészség Prokuratura apelacyjna [powszechna jednostka organizacyjna prokuratury (jednostka organizacyjna prokuratury w pionie cywilnym).] – Fellebbviteli Fõügyészség Prokuratura Generana (PG) [w latach 19501967 najwyższa w hierarchii cywilnego pionu prokuratury jednostka organizacyjna. Od 1967 najwyższa jednostka organizacyjna całej - Wersja 01 01 2017 prokuratury. Zlikwidowana 31 marca 1990, kiedy to weszła w życie ustawa nowelizująca ustawę z dnia 20 czerwca 1985 r. o Prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. 1985 nr 31 poz. 138).] – Legfőbb Ügyészség (Legf.Ü., LÜ) Prokuratura okręgowa [powszechna jednostka organizacyjna prokuratury (jednostka organizacyjna prokuratury w pionie cywilnym).] – kerületi ügyéség prokuratura rejonowa [powszechna jednostka organizacyjna prokuratury (jednostka organizacyjna prokuratury w pionie cywilnym).] – területi ügyéség prokurent [pełnomocnik handl. a. bankowy] – (lat.) prokurista; cégvezető, cégjegyző; képviselő; kereskedelmi alkalmazott, aki a vállalatot írásban v. személyében képviselheti; ügynök prokurować [1. sporządzać coś, zwykle jakieś dokumenty, w sposób nieuczciwy, dostosowując je do określonych potrzeb; 2. daw. «przygotowywać coś] – (lat.) prokurálni; helyettesíteni, képviselni, szerezni (vmit vmi módon) prolegomena [gr. 'przedmowa' z l.mn. r.nij. p.pr. biernik od prolegein 'mówić przedtem'; 1. wstępne rozważania wprowadzające do jakiegoś zagadnienia; 2. przedmowa zawierająca uwagi ułatwiające czytelnikowi zrozumienie treści danego dzieła; 3. uwagi wstępne, wprowadzające; esej, rozprawa krytyczna będąca wstępem, wprowadzeniem, komentarzem do większego dzieła] – (gör.) prolegomena; előszó, előzetes tudnivalók, bevezetés proletariaci – proletárok; (dawno) a régi Rómában a nép legalsbb osztálya, amelynek tagjait az állam csak ivadékaik (protes), tehát a népszaporodás, katonai anyag szempontjából értékelte.; teljesen vagyontalan, napi munkájából élő személyek proletariaci wszystkich krajow łączcie się! – világ proletárjai egyesüljetek! proletariacki internacjonalizm – proletár internacionalizmus; proletár nemzetköziség; proletariacki, -a, -ie – (lat.) proletár; a proletáriátushoz tartozó, a proletariátusra jellemző proletarianie (z łac. preles: potomstwo, winna latorośl) [w starożytnym Rzymie warstwa najuboższych nie mających ziemi obywateli wolna w zasadzie od podatków i służby wojskowej, u schyłku republiki w znacznym stopniu utrzymywana przez państwo. Szczególnie dużą rolę Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5449 proletariusze odgrywali podczas walk wyborczych. Od państwa otrzymywali jedzenie i prawo do bezpłatnych igrzysk (panem et circenses - chleba i igrzysk).] – (hist.) bérmunkások; bérmunkásság proletariat [w społeczeństwie kapitalistycznym klasa proletariuszy, robotników najemnych pozbawionych własnych środków produkcji; klasa robotnicza] – (lat.) proletariátus (latin proles „utód” szóból) [a kapitalizmus egyik alapvető társadalmi osztálya. Tagjai a proletárok, vagy rövid, gyakran dehonesztáló megnevezéssel „prolik”. Eredeti meghatározás szerint a proletárok azok az emberek, akik nem rendelkeznek termelési eszközzel, így munkaerejük eladásából, bérmunkából élnek. Kezdetben lekicsinylő felhanggal társult, amíg Karl Marx a munkásosztály szociológiai meghatározására nem alkalmazta.]; munkásosztály; kizsákmányolt bérmunkás proletariat jest hegemonem rewolucji – (tört.) a proletariátus a forradalom vezetője v. élcsapata proletariat socjalistyczny – szocialista proletár proletariat światowy – világproletariátus proletariatczyk [hist. członek Proletariatu, pierwszej polskiej partii robotniczej] – első lengyel munkáspárt tagja; proletárivadék proletariusz [1. hist. pierwotnie członek grupy społecznej w Republice Rzymskiej, utożsamiany z ostatnią na zgromadzeniu ludowym, najbiedniejszą klasą majątkową obywateli; 2. polit. członek proletariatu, klasy społecznej składającej się z robotników najemnych, zwłaszcza tych zatrudnionych w przemyśle; najuboższej warstwy społeczeństwa; 3. przedstawiciel proletariatu] – (lat.) proletár, bérmunkás [1. Proletár (proletarii), a legalsó szabad társadalmi osztály az ókori Rómában, amely nevét a proles (gyermek) szótól vette, mivel a proletárok csakis gyermekeik számával és szavazatukkal lehettek az állam hasznára. 2. A Karl Marx és Friedrich Engels által írt, és 1848-ban megjelent Kommunista kiáltvány szerint a kapitalista társadalom burzsoáziából és a proletariátusból áll – e kettő küzdelme az úgynevezett osztályharc. A proletárok vagyonnal nem rendelkeznek és munkaerejüket eladva, az annak ellenértékeként kapott jövedelemből élnek. 3. Napjainkban a proletár szót néha alacsony társadalmi státuszú vagy a „munkásosztályhoz” tartozó személyekre alkalmazzák.] - Wersja 01 01 2017 proletariusz agrarny – agrárploretár; mezőgazdasági bérmunkás proletariusze – proletárok; bérmunkások proletariusze wszystkich krajów łączcie się! [fragment z Manifestu Komunistycznego Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, który stał się hasłem i zawołaniem komunistów w XX wieku. Wezwanie to było również hasłem wszystkich republik ZSRR i widniało - w tłumaczeniu na odpowiednie języki narodowe - pod lub nad winietami wszystkich tych gazet, które stanowiły oficjalne organy partii komunistycznych (nazywanych czasem "robotniczymi" lub podobnie) w różnych krajach.] – világ proletárjai egyesüljetek! (Kommunista Kiáltvány) proletariuszka – proletár nő proletaryzacja [1. przekształcenie się jakiejś warstwy ludności w proletariuszy; 2. 2. proces ubożenia jakiejś grupy społecznej i przechodzenia jej w szeregi proletariatu; 3. obniżanie roli, pozycji kogoś lub czegoś] – (lat.) proletarizáció, proletárosodás; elproletarizálás, elproletarizálódás; a kisárutermelő proletárrá válása proletaryzować [czynić kogoś proletariuszem] – (lat.) proletarizálni; proletárrá tenni; elproletarizálni; proletársorba juttatni proletaryzować się – (lat.) proletároskodni; proletársorba jutni; elproletarizálódni; proletárrá válni prolog (komentarz, przedsłowie; introdukcja) [1. gr. prólogos 'prolog sztuki teatr.; osoba wygłaszająca go'; wydzielona część wstępna utworu dram. a. powieści, zawierająca wprowadzenie do akcji, 2. 2. wstępna część utworu literackiego lub scenicznego; 3. jazda na czas poprzedzająca etapowy wyścig kolarski lub będąca pierwszym etapem takiego wyścigu] – (gör.) prológus, prológ; előszó, bevezetés, bevezető beszéd előadásokon; előhang; előjáték Prolog, PROLOG (od francuskiego Programmation en Logique) [1. język programowania nawiązujący do logiki matematycznej; 2. to język programowania logicznego - program w Prologu to opis reguły wnioskowania oraz celu do którego zmierzamy, a rola komputera polega na odpowiednim zastosowaniu reguł aby znaleźć rozwiązanie. Prolog został stworzony w 1971 roku przez Alaina Colmeraurera i Phillipe'a Roussela. Używany w wielu programach z zakresu sztucznej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5450 inteligencji. Prolog opiera się o rachunek predykatowy pierwszego rzędu, jednak ogranicza się tylko do klauzul Horna.] – PROLOG (számítógépes programnyelv) [egy programozási nyelv, melyet Alain Colmerauer fejlesztett ki 1972-ben, a Prolog név a francia eredetű programmation en logique (logikai programozás) kifejezés rövidítése. Az első logikai programozási nyelvnek tekinthető. A Prolog egy megadott logikai formuláról (célformula) képes eldönteni, hogy logikai következménye-e formulák egy adott halmazának. Utóbbi formulák és a célformula a program bemenete, a kimenet pedig a válasz, hogy következik-e a célformula a többi formulából. Röviddel Colmauer után Szeredi Péter is kifejlesztett egy Prolog interpretert Magyarországon.] prolog do filmu – a film bevezetője prolog do seksu – előjáték prolongacja, prolongata [późn.łac. prolongatio 'przedłużenie' z prolongatus 'przedłużony'; odroczenie terminu (umowy, weksla itp., wykonania czegoś)] – (lat.) prolongálás; meghosszabbítás; megnyújtás prolongacja umowy – a szerződés meghosszabbítása prolongować [przedłużać (przedłużyć), przesuwać (przesunąć) termin ważności, płatności, wykonania czegoś] – (lat.) prolongálni; halasztani, meghosszabbítani; továbbra is a műsoron tartani prolongować akredytywe – meghitelezést v. akkreditívet meghosszabbítani prolongować paszport – útlevelet meghosszabbítani PROM – Programmable Read-Only Memory (programowalna pamięć tylko do odczytu) – PROM (programozható ROM) [Olyan memória, amely egyszer írható, de a tartalom nem módosítható.] prom [statek do przewozu ludzi, pojazdów i ładunków przez rzeki, kanały itp., poruszany napędem własnym lub za pośrednictwem liny rozwieszonej między brzegami; też: rodzaj morskiego statku pasażerskiego] – komp, komphajó; rév - Wersja 01 01 2017 prom kosmiczny [zob. wahadłowiec w zn. 2.] – (űrh.) űrrepülőgép, űrkomp prom przewożący składy pociągów – vasútszállító komp promenada [fr. promenade 'jw.' od promener 'oprowadzać' z łac. prominare 'poganiać'; pro- 'naprzód'; minare 'poganiać' — przest. przechadzka; miejsce przeznaczone do spaceru, deptak; 1. szeroka ulica przeznaczona do spacerów; 2. figura w tańcu polegająca na przejściu kilku kroków po linii prostej; 3. daw. spacer; 4. na statku, półpokład przeznaczony do spacerów; 5. droga spacerowa albo bulwar z pięknymi widokami; Centrum Handlowo-Rozrywkowe Promenada jedno z największych centrów handlowych na Pradze Południe w Warszawie.] – (fr.) promenád; sétány, sétatér, sétahely, sétálóutca; korzó; (dawno) séta, sétálás promenować [daw. spacerować] – sétálni, korzózni promesa [1. obietnica dokonania określonej czynności lub spełnienia określonego świadczenia; 2. zobowiązanie się organu państwowego do wydania określonej decyzji po dopełnieniu przez zainteresowanego odpowiednich formalności; 3. dokument zawierający takie zobowiązanie] – (fr.) promesse; igérvény; ígéret; (átv.) sorsjegy prometeizm [1. postawa moralna, której wyrazem jest poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu; 2. bezinteresowna miłość do człowieka i wystąpienie w obronie tej miłości przeciwko wyższym siłom, Bogowi czy prawom rządzącym tym światu. Prometeusz w mitologii wystąpił przeciwko bogom by pomóc ludziom. Ukradł bogom ogień oraz zabił woła i podzielił go na dwie części, w pierwszej umieścił mięso owinięte w skórę a w drugiej kości pokryte tłuszczem, a następnie poprosił, by Dzeus wybrał część, która miała być składana w ofierze bogom. Dzeus wybrał tą z tłuszczem myśląc, że pod nią znajduje się mięso. Gdy zauważył, że padł ofiarą oszustwa kazał przykuć Prometeusza do skał Kaukazu, gdzie codziennie przylatywał orzeł i wygryzał mu wątrobę, która codziennie odrastała.] – prometeizmus; Prométeuszi irányzat; az emberekhez való önzetlen szeretet; határtalan hősiesség 1. prometeizm (etyka) [pogląd filozoficznoetyczny nawiązujący do mitu postaci Prometeusza. Głosił moralny ideał postępowania, którego celem powinno być dobro grupy społecznej, narodu czy też Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5451 ludzkości, gotowość do walki o prawa ogółu, wolność itp., choćby przyszło taką postawę okupić największym cierpieniem.] - kierunek etyczny, filozoficzny i koncepcja literacka 2. prometeizm (polityka) – ruch polityczny i intelektualny w Europie okresu 1921 - 1945 zmierzający do niepodległości państwowej narodów siłą wcielonych w skład ZSRR 3. [prometeizm] – postawa człowieka polegająca na buncie wobec istoty wyższej oraz altruistycznym [(bezinteresownym)] poświęceniu dla dobra ludzkości bądź wybranej społeczności. Poświęcenie jest bezinteresowne i czyni bohatera samotnym, bo przerasta on innych, kierują nim szlachetne pobudki niepojęte dla otoczenia. Postawa prometejska jest też źródłem ogromnego cierpienia bohatera. prometejski, -a, -ie [buntujący się przeciwko bogom, losowi, siłom zła]; prometeiczny, a, -e – prométeuszi; hatalmas, határtalan, óriási, titáni Prometeusz (gr. Προμηθεύς Prometheus) [w mitologii greckiej tytan, syn tytana Japetona, brat Atlasa i Epimeteusza, ojciec Deukaliona.] – Prométheusz (ógörögül Προμηθεύς, „előrelátó”) a görög mitológia egyik alakja, egy titán, aki ellopta a tüzet az istenektől az embereknek. (Neve görögül előrelátást jelent.) promienica [1. zakaźna choroba bakteryjna ludzi i zwierząt wywoływana przez promieniowce; 2. planktonowy pierwotniak morski o promienistej budowie krzemionkowego szkieleciku] – sugárgomba betegség; sugárállatkák promienie aktyniczne – rádioaktív sugarak promienie alfa, promieniowanie alfa [cząstki alfa wysyłane przez jądra atomowe pierwiastków promieniotwórczych ulegających rozpadowi] – alfasugarak; radioaktív atommagok bomlásakor kilövelt láthatatlan alfa-részecskék; pozitív elektromos töltésű anyagi részecskékből, héliumatommagokból állnak, sebességük a fénysebességnek 15-20 %-a. Erős ionizáló hatásúak, áthatolóképességük csekély (8-9 cm vastag levegőréteg) promienie beta – béta sugár; béta-részecskékből álló korpuszkuláris sugárzás promienie delta – (fizika) deltasugarak; az atom elektronburkából kilökődött elektronokból álló másodlagos sugárzás promienie działania – hatósugár promienie elektronowe – elektronsugár, elektonfény, katódsugár; egy irányban nagy sebességgel haladó elektronok összessége promienie gamma [zob. promieniowanie gamma] – gamma-sugarak, gamma-sugárzás; (fizika) - Wersja 01 01 2017 az atommag radioaktív átalakulási energiaváltozásának megfelelő frekvenciájú elektromágneses sugárzás promienie katodowe [strumień elektronów biegnący od katody do anody w rurze do wyładowań elektrycznych wypełnionej rozrzedzonym gazem] – katódsugarak; nagy sebességű elektronokból álló sugár ritkított terű v. légüres csőben promienie kosmiczne – kozmikus sugarak promienie nadfiołkowe – ibolyántúli sugarak promienie odbiła się od głdkiej powierczhni – a sugarak visszaverődtek a sima felületen promienie podczerwone – infravörös sugarak v. sugárzás promienie pozafiokowe, promienie ultrafioletowe (UV) – ibolyántúli sugarak v. sugárzás [Ultraviola, ultraibolya (néha ibolyántúli) fény, röviden: UV, a látható fénynél rövidebb, de a röntgensugárzásnál hosszabb hullámhosszú elektromágneses sugárzás. Hullámhossztartománya (200–400 nm), ami a látható és a röntgensugárzás (0,01–100 nm) közé esik.] promienie radioaktywne – radioaktív sugarak promienie Rentgena, promienie rentgenowskie, promienie X [promieniowanie elektromagnetyczne powstające w lampie rentgenowskiej, odznaczające się zdolnością przenikania przez ciała nieprzezroczyste] – Röntgen-sugarak, röntgensugarak; X-sugarak; nagy áthatoló képességű, rendkívül kis hullámhosszú elektromágneses sugárzás, amelyet széles körben alkalmaznak a gyógyászatban és a műszaki életben promienie rozchodzą się – a sugarak szétszóródtak promienie słońca – napsugár promienie słońca igrają na wodzie – a nap fénye táncol v. játszadozik a vizen promienie ultraczerwony – infravörös sugarak promienieć (prominuje, prominujesz, prominuje) [1. uzewnętrzniać postawą, wyglądem jakieś pozytywne emocje; 2. błyszcząc się, iskrząc się, odcinać się na tle czegoś] – sugározni (sugárzik), ragyogni promienieć radością – sugárzik az örömtől promieniejąco – sugárzóan, ragyogóan promieniejący, -a, -e – sugárzó, ragyogó promieniochronny, -a, -e [stosowany zapobiegawczo w celu zmniejszenia szkodliwych skutków promieniowania] – sugárvédő-; sugárzásvédő promieniolecznictwo [leczenie chorób, zwłaszcza nowotworów, za pomocą naświetlań Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5452 odpowiednimi promieniami] – (orv.) besugárzó gyógykezelés; radioterápia Promienionóżki (Actinopoda) [podtyp pierwotniaków wodnych, obejmujący trzy gromady: kolconóżki (Acantharia), słonecznice (Heliozoa) i promienice (Radiolaria). U wszystkich promienionóżek występują aksonemy (szkielet wewnętrzny zbudowany z krzemionki, węglanu wapnia lub siarczanu strontu), promienice mają ponadto chitynowe torebki okołojądrowe. Od centralnej części komórki odchodzą promieniście cienkie nibynóżki, które często są wzmacniane krzemionkowymi igiełkami. Promienionóżki występują w wodach słodkich i słonych jako organizmy wolno żyjące.] – Mászólábúak (Actinopoda) [A tengeri ugorkák e második rendjébe tartozó fajoknak jól fejlett sugaras vízedényrendszerük van, amelyből nemcsak szájtapogatók indulnak ki, hanem rendesen ambulakrális tapogatók és ambulakrális lábak is. Azonban nincsen nekik teljes körkörös izomzatuk. Az Actinopodákhoz tartozik a legismertebb tengeri ugorkákon kívül hosszú sora a legkülönösebb alakoknak is, melyeknek ismeretét az utolsó évtizedek mélytengeri expedícióinak köszönhetjük.] promieniotwórczość [samorzutna przemiana jąder atomowych niektórych pierwiastków, której towarzyszy emisja promieniowania jądrowego] – rádioaktivitás promieniotwórczy, -a, -e [związany z promieniotwórczością] – radioaktív promieniować [1. emitować energię promienistą, cieplną, świetlną albo elektromagnetyczną; też o energii: wydzielać się z czegoś; 2. wywierać wpływ na jakąś grupę osób, na jakieś środowisko; 3. uzewnętrzniać pozytywne cechy, emocje; 4. o bólu: rozchodzić się z chorego miejsca na sąsiadujące części ciała] – sugározni, kisugározni promieniować się a. promienić się – sugárzik promieniowanie [1. strumień cząstek lub fal wysyłanych przez ciało; 2. emisja energii w postaci strumieni cząstek lub fal elektromagnetycznych; też: strumień cząstek lub fal elektromagnetycznych emitowanych przez ciała] – sugárzás; kisugárzás Rodzaje promieniowania promieniowanie fal elektromagnetycznych (według rosnącej energii) o promieniowanie radiowe, - Wersja 01 01 2017 o promieniowanie mikrofalowe – mikrofale, o promieniowanie tła (promieniowanie reliktowe), o promieniowanie cieplne (termiczne) – promieniowanie elektromagnetyczne wysyłane przez każde ciało o temperaturze większej od zera bezwzględnego, o promieniowanie podczerwone podczerwień, o promieniowanie świetlne – światło, o promieniowanie słoneczne, o promieniowanie laserowe o promieniowanie ultrafioletowe (nadfioletowe, nadfiolet) ultrafiolet, o promieniowanie rentgenowskie (promienie Roentgena, promienie X), o promieniowanie synchrotronowe wytwarzane przez naładowane cząstki poruszające się po okręgach w polu magnetycznym w synchrotronach lub w polu gwiazd neutronowych o promieniowanie gamma – promieniowanie elektromagnetyczne wysyłane np. przez jądra atomów, promieniowanie korpuskularne (strumień cząstek) o promieniowanie beta - strumień elektronów lub pozytonów powstających z rozpadów beta. o promieniowanie alfa – strumień jąder atomów helu. mieszane (definicja nie ogranicza tylko jednego falowego czy korpuskularnego typu) o promieniowanie naturalne promieniowanie radionuklidów zawartych w środowisku naturalnym, o promieniowanie kosmiczne, o promieniowanie jonizujące o promieniowanie niejonizujące o promieniowanie jąder – promieniowanie wysyłane przez wzbudzone jądra atomowe, o promieniowanie jądrowe – strumień cząstek lub promieniowanie elektromagnetyczne wytwarzane podczas przemian jąder atomowych, o promieniowanie plazmy – promieniowanie wytwarzane przez plazmę, o promieniowanie hamowania – promieniowanie elektromagnetyczne powstające podczas hamowania ciała (cząstki) obdarzonej ładunkiem elektrycznym, promieniowanie – emisszió, sugárzás, kisugárzás promieniowanie akustyczne (dźwięku) – hangsugárzás promieniowanie alfa [1. cząstki alfa wysyłane przez jądra atomowe pierwiastków promieniotwórczych ulegających Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5453 rozpadowi; 2. to rodzaj promieniowania jonizującego cechującego się małą przenikalnością. Promieniowanie alfa jest to strumień jąder helu.] – alfa-sugárzás promieniowanie beta [wysyłane przez jądra atomowe w wyniku rozpadu promieniotwórczego] – béta-sugárzás promieniowanie cieplne, termiczne, temperaturowe [promieniowanie elektromagnetyczne emitowane przez atomy i cząsteczki wzbudzone kosztem dostarczonego ciepła lub energii wewnętrznej ciała] – hősugárzás promieniowanie elektromagnetyczne [promieniowanie emitowane m.in. przez wzbudzone atomy i cząsteczki, a także wskutek zmian zachodzących wewnątrz jądra atomowego] – elektromágneses sugárzás promieniowanie fali – (hullám) sugárzás promieniowanie gamma [1. krótkofalowe promieniowanie elektromagnetyczne emitowane m.in. przy wybuchu bomby atomowej; 2. wysokoenergetyczna forma promieniowania elektromagnetycznego. Za promieniowanie gamma uznaje się promieniowanie o energii kwantu większej od 10 keV, co odpowiada częstotliwości większej od 2,42 EHz, a długości fali mniejszej od 124 pm. Zakres ten częściowo pokrywa się z zakresem promieniowania rentgenowskiego. W wielu publikacjach rozróżnienie promieniowania gamma oraz promieniowania X opiera się na ich źródłach, a nie na długości fali. Promieniowanie gamma wytwarzane jest w wyniku przemian jądrowych albo zderzeń jąder lub cząstek subatomowych, a promieniowanie rentgenowskie, w wyniku zderzeń elektronów z atomami. Promieniowanie gamma jest promieniowaniem jonizującym i przenikliwym. Nazwa promieniowania gamma pochodzi od greckiej litery γ.] – gamma-sugárzás [nagyfrekvenciájú elektromágneses hullámokból (1019 Hz illetve 10 keV felett) álló sugárzás, mely a gerjesztett atommagok alacsonyabban fekvő állapotba történő átmenetekor, az úgynevezett gamma-bomláskor keletkezik. Ez a bomlás sok esetben kíséri az alfa- és béta-bomlást, valamint a magreakciókat.] promieniowanie geopatyczne [szkodliwe promieniowanie, które mają wysyłać żyły wodne, uskoki tektoniczne i złoża minerałów] – geopatikus sugárzás - Wersja 01 01 2017 promieniowanie jądrowe [promieniowanie powstające w wyniku reakcji jądrowej lub rozpadu promieniotwórczego] – nukleáris sugárzás promieniowanie jonizujące [promieniowanie wywołujące jonizację atomów i cząsteczek ośrodka, przez który przenika] – ionizáló sugárzás promieniowanie kołowe – körsugárzás promieniowanie korpuskularne [promieniowanie składające się z cząstek materialnych] – korpuszkuláris sugárzás; (fizika) rendkívül parányi anyagi részecskék igen gyors mozgásával terjedő sugárzás promieniowanie kosmiczne [promieniowanie zarówno korpuskularne, jak i elektromagnetyczne, docierające do Ziemi z przestrzeni kosmicznej i z wyższych warstw atmosfery ziemskiej] – kozmikus sugárzás; a világűrből érkező igen nagy energiájú radioaktív sugárzás promieniowanie nadfioletowe, ultrafioletowe [niewidzialne dla oka promieniowanie elektromagnetyczne wywołujące m.in. fluorescencję i powodujące opalanie się skóry ludzkiej] – ibolyántúli sugárzás, UVsugárzás promieniowanie nadfioletowe, ultrafioletowe [niewidzialne dla oka promieniowanie elektromagnetyczne wywołujące m.in. fluorescencję i powodujące opalanie się skóry ludzkiej] – ultraibolya sugárzás promieniowanie neutronowe [promieniowanie korpuskularne składające się z neutronów, emitowanych np. w procesie rozszczepienia ciężkich jąder atomowych] – neutronsugárzás promieniowanie podczerwone, infraczerwone [niewidzialne dla oka promieniowanie elektromagnetyczne emitowane przez wszystkie ciała] – infravörös sugárzás promieniowanie radioaktywne – radioaktív sugárzás promieniowanie rentgenowskie [(w wielu krajach nazywane promieniowaniem X lub promieniami X) – rodzaj promieniowani elektromagnetycznego, którego długość fali mieści się w zakresie od 10 pm do 10 nm. Zakres promieniowania rentgenowskiego znajduje się pomiędzy ultrafioletem i promieniowaniem gamma. Znanym skrótem nazwy jest promieniowanie rtg.] – röntgensugárzás [az elektromágneses sugárzás egyik formája, amelynek hullámhossza 10 nanométer és 100 pikométer közé esik, ennek megfelelően frekvenciája 30 PHz és 3 EHz (30·1015 Hz és Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5454 3·1018 Hz) közötti. Legfontosabb felhasználási területei az orvostudomány és a kristálytan. Mivel a röntgensugárzás ionizáló sugárzás, ezért élettanilag veszélyes.] promieniowanie rozproszone – szórt sugárzás promieniowanie telewizora monitora – tévé képernyő sugárzása promieniowanie słoneczne – napsugárzás promieniowanie tła (tłowe) – háttérsugárzás promieniowanie ultrafioletowe (UV) [Promieniowanie ultrafioletowe (nadfiołkowe, nadfioletowe) to promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali od 40 do 400 nm (co odpowiada zakresowi energii 30 eV - 3 eV), co umiejscawia je pomiędzy światłem widzialnym a promieniowaniem rentgenowskim. Zakres promieniowania ultrafioletowego dzieli się na UV próżni (długość fali 40-190 nm), dalekie promieniowanie ultrafioletowe (190-220 nm), UVC (220-290 nm), UVB (290-320 nm), oraz UVA (320-400 nm). ] – ultraviola v. ultraviolafény (UV) promieniowanie widzialne [promieniowanie elektromagnetyczne mogące wywołać bezpośrednio wrażenia wzrokowe] – elektromágneses sugárzás (látható fény, északi fény) promieniowy, -a, -e – sugárzó, ragyogó promienisto, promieniście – sugárzóan, ragyogóan promienistość – sugárzóképesség promienisty, -a, -e; promienny, -a, -e [1. rozchodzący się we wszystkich kierunkach jak promienie; 2. pełen światła, blasku; 3. dotyczący promieni elektromagnetycznych] – sugár-; sugárzó; sugaras; sugár alakú, radiális promienisty okrąg słońca – a nap sugárköre promieniujący, -a, -e – sugárzó; kisugárzó promiennik [1. sztuczne źródło promieniowania podczerwonego lub nadfioletowego; 2. grzejnik gazowy lub elektryczny promieniujący ciepło w określonym kierunku; 3. element promieniujący anteny] – sugárzó promiennik ciepła – hősugárzó, radiátor promiennik promieni nadczerwonych – infravörös sugárzó promienny, -a, -e – sugárzó, ragyogó prominuje z Ciebie energia – sugárzik belőled az energia promień [1. (oznaczany literą od łacińskiego słowa radius) - to w geometrii odcinek łączący środek koła, okręgu, kuli lub sfery - Wersja 01 01 2017 z dowolnym punktem położonym na jej brzegu, a także długość tego odcinka. 2. smuga świetlna wydobywająca się ze źródła światła; 3. przen. odrobina, zwiastun czegoś lepszego; 4. strumień cząstek lub fal elektromagnetycznych emitowanych przez ciała; 5. odcinek łączący środek okręgu, koła lub kuli z dowolnym punktem znajdującym się na okręgu, na obwodzie koła lub na powierzchni kuli albo łączący ognisko elipsy, hiperboli, paraboli z dowolnym punktem tej krzywej; też: długość tego odcinka; 6. jeden z wyrostków, na których rozpięte są błony płetw u ryb;7. jedno z pojedynczych piórek osadzonych po obu stronach stosiny pióra ptasiego] – sugár; (mt.) sugár, rádiusz (r) promień akustyczny – hangsugár promień ciepła – hősugár promień działania – hatósugár promień graniczny – határsugár promień koła – a kör sugara promień krytyczny (pomiszczenia) – Hall-sugár, Hall-rádiusz promień krytyczny <pomieszczenia> zengősugár, Hall-rádiusz [ami az a forrástávolság, ahol a direkt hullám energiája egyenlő az összes visszavert hullám energiájának összegével] promień nadziei – (átv.) reménysugár promień odchylony (ugięty) – eltérített sugár promień powrotny – visszafutó sugár promień rentgenowski – röntgensugár promień rozproszony – szórt sugár promień skośny – ferdesugár promień słońca, promień słoneczny – napsugár promień świetlny; promień światła – fénysugár promień świetlny odbity – visszavert fénysugár promień świetlny padający – beeső fénysugár promienie świetlne we wszystkich kierunkach – fénysugár minden irányban promień ugięty – elhajlott (diffrakciós) sugár promień wychodzący – kilépősugár promil [1. (o/oo) jedna tysięczna część jakiejś wielkości; 2. jednostka zawartości alkoholu we krwi osoby nietrzeźwej] – ezrelék; véralkoholszint ezrelékben promille [wym. promile] [zob. promil: (o/oo) jedna tysięczna część jakiejś wielkości] – (lat.) promille; ezrelék prominent [osoba przodująca pod względem prestiżu w danym środowisku, należąca w jakiejś dziedzinie do elity] – (lat.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5455 prominens v. kimagasló személy v. személyiség, kiválóság prominentny, -a, -e [wybitny, przodujący, wyróżniający się] – (lat.) prominens; kiváló, kitűnő, kimagasló promiscuitas – (lat.) promiscuitas; [1. hetaerismus (hetérizmus), a teljesen rendszertelen közös nemi élet. Némely etnográfus szerint az ember primitív állapotában, mikor még a társadalini élet nem alakult ki, semmi rendszer sem uralkodott a nemi élet terén. A tapasztalat azonban azt bizonyítja, hogy még a legfejletlenebb törzseknél is vannak szokások, melyek a nemi élet nyilvánulásait szabályozzák. A P. tehát csak elmélet, melynek tapasztalati alapja nincs. 2. hetérizmus, őskeveredés, néprajzi elmélet a kezdetleges emberek nőközösségéről.] promocja [1. ocena kwalifikująca ucznia do przejścia do następnej klasy; akt nadania tytułu nauk. (zwł. doktorskiego) a. wojsk.; szeroko zakrojone działanie popierania handlu zagranicznego, łącznie z informacją, reklamą i wystawiennictwem; w muz. rozrywkowej - wprowadzanie na rynek (promowanie) nowego zespołu a. solisty lub nowej płyty; przemiana pionka na figurę w szachach (a. na damę w warcabach) na linii 1 a. 8; — 2. działania zmierzające do zwiększenia popularności jakiegoś produktu lub przedsięwzięcia; też: każde z tych działań; 3. prawo ucznia do przejścia do następnej klasy; 4. przyznanie komuś tytułu naukowego lub stopnia oficerskiego; też: ceremonia takiej nominacji; 5. zamiana pionka na figurę w szachach lub na damę w warcabach] – (lat.) promóció; előlépés, átmenet; előléptetés, előmenetel; kinevezés; doktorrá avatás; felvétel (magasabb osztályba); (w sklepu) kedvezményes vásár; (átv.) reklám promocja doktorska – doktorrá avatás promocja eksportu – exporttámogatás, exportösztönzés promocja oficierska – tiszti előléptetés promocja sprzedaży – értékesítés-ösztönzés promocyjny, -a, -e – (lat.) promóciós; előléptetési, avatási promontorium [wzgórek-promontorium] – (lat.) promontorium; (bonc) a keresztcsontnak a medencébe szögellő része (1) - Wersja 01 01 2017 promotor [1. wyższy pracownik naukowy opiekujący się pracą doktoranta albo magistranta; 2. inicjator i opiekun jakiegoś przedsięwzięcia; 3. zob. aktywator; 4. śrdw.łac. promotor 'ten, który posuwa' i późn.łac. promotio 'poparcie; krzewienie' od promovēre 'posuwać naprzód; profesor kierujący pracą doktoranta; inicjator, projektodawca; protektor; chem. substancja potęgująca działanie katalizatora.] – (lat.) promotor (egyetemen); avató, avató tanár; témavezető (tanár) promotorka [kobieta będąca pracownikiem naukowym na wyższej uczelni, pod której kierunkiem doktorant pisze pracę doktorską lub magistrant magisterską] – témavezető (tanárnő) promować – promoveálni; kinevezni, avatni; előléptetni promować kogoś na doktora – doktottá avatni v. fogadni vkit promować się – előlépni promowanie zdrowia – az egészséges életmód népszerűsítése promowany, -a, -e – promoveált; felavatott, előléptetett 1 promt [to pokazuje nam m.in. takie statystyki, jak: punkty życia, punkty] – (lat.) promt; pontos, gyors, azonnali prompt2 – (ang.) prompt - készenléti jel: 'tessék', 'kérem' felszólítás [1. a számítógépen a (kommunikációs) parancs kiadhatóságát mutató hely, illetve speciális jelzés (pl. ? vagy -> ); 2. a képernyőn megjelenő szövegszerű jelzés, mellyel a gép jelzi a felhasználónak, hogy kész további adatok vagy parancsok fogadására; (nem-grafikus megjelnítésű programok esetében)] - prompt {rzecz.} [komp.] - zgłoszenie {n.} [komp.] - prompt {rzecz.} [komp.] (też: command prompt, prompt character) - znak zgłoszenia {m.} [komp.] - prompt {rzecz.} [komp.] (też: command prompt, prompt character) - znak zachęty {m.} [komp.] promulgacja [ogłoszenie aktu normatywnego, konieczne do uzyskania przez ten akt mocy obowiązującej] – (lat.) pomulgatio, promulgáció; (jog) kihírdetés, közzététel; különösen törvénykihírdetés promulgacja ustawy – törvény kihírdetése promulgacyjny, -a, -e – (lat.) promulgációs [pl. promulgációs szakasz: a törvény megszavazásától a kihirdetésig terjedő időszak] promontorium Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5456 promulgować [praw. ogłaszać akt prawny w dzienniku urzędowym, dokonywać promulgacji; obwieszczać] – (lat.) promulgálni; kihírdetni, közzétenni; törvényt kihírdetni promyczek [zdrobnienie od: promyk] – sugaracska promyk [1. mały promień światła; 2. pojedynczy włosek tworzący chorągiewkę piór u ptaków] – kis sugár pronuncjacja [daw. sposób wymawiania] – (dawno) (wymowa) kiejtés propagacja (rozchodzenie się) dźwięku – hangterjedés propagacja (rozchodzenie się) fal – hullámterjedés propaganda [1. to rozpowszechnianie (czasem przedstawianych jednostronnie lub nawet całkowicie fałszywych) informacji o sprawach publicznych, celem przekonania do czegoś dużych zbiorowości ludzkich. 2. szerzenie jakichś poglądów, haseł politycznych itp. mające na celu pozyskanie zwolenników; 3. technika sterowania poglądami i zachowaniami ludzi polegająca na celowym, natarczywym, połączonym z manipulacją oddziaływaniu na zbiorowość; 4. specjalna komórka, zespół ludzi realizujący takie cele; też: tekst, wystąpienie, film itp. realizujące takie cele] – (lat.) propaganda [a propagare latin szóból ered, melynek jelentése: „terjeszteni”. A propaganda célja az emberek véleményének befolyásolása, meggyőzése.]; eszméknek, tanoknak, nézeteknek, politikai elméleteknek, különféle eszméknek (élőszó, nyomtatás, művészet, technika stb.) útján történő terjesztése, népszerűsítése; hírverés, népszerűsítés [Leggyakrabban a politika használja, de egy termék, sport, vagy szemlélet (felfogás) népszerűsítésére is használják.] propaganda ekonomiczna, propaganda gospodarcza – gazdasági propaganda propaganda partyjna – pártpropaganda propaganda zbędna – hiábavaló propaganda v. hírverés propagandowowo – propaganda útján propagandowy, -a, -e [dotyczący propagandy] – propagandapropagandysta; propagandzista [osoba zajmująca się zawodowo propagandą] – (lat.) propagandista; propagandát űző személy; vmilyen felfogás, álláspont igazsága mellett érvelő, erről másokatis meggyőzni akaró személy; vmilyen szervezett - Wersja 01 01 2017 pártoktatási forma vezetője; szemináriumvezető, konferenciavezető propagandystka, propagandzistka – propagandista nő propagandystyczny, -a, -e – (lat.) propagandisztikus; propaganda céljait szolgáló, propagandaszerű propagator [osoba upowszechniająca jakieś poglądy, idee lub wiedzę], propagatorka – (lat.) propagátor; vmilyen tan, elv hírdetője, terjesztője (ffi/nő) propagator literatury francuskojęzycznej – a francianyelvű irodalom népszerűsítője propagować [rozpowszechniać jakieś idee, myśli, przekonania] – (lat.) propagálni; terjeszteni, széles körben hírdetni, híresztelni; népszerűsíteni propan [bezbarwny, bezwonny, palny gaz występujący w ropie naftowej i w gazie ziemnym] – (gör.) propán (C3H8); (vegyt.) szénhidrogén, a kőolaj gáz halmazállapotú alkotórésze; propángáz propan-butan – propán-bután (PB) propedeutyczny, -a, -e – propedeutikus; előkészítőpropedeutyk – előkészítő, bevezető a tudományba propedeutyk programowej – programelőkészítő propedeutyka [gr. propaideúein 'uczyć początków jakiejś wiedzy'; wprowadzenie, wstęp do jakiejś dziedziny wiedzy] – (gör.) propedeutika; (tud.) előkészítés, bevezetés a tudományba propeller [dawn. śmigło] – (lat. propellere→ang.) propeller (továbbhajtani), (rep) légcsavar, (haj) hajócsavar; (statek) csavargőzös folyami átkeléshez propinacja (z grec. pinein pić) [1. w dawnej Polsce: wyłączne prawo szlachcica do produkcji trunków; też: obowiązek kupowania przez chłopów określonych ilości tych trunków; 2. daw. szynk, karczma; 3. w średniowiecznej łacinie propinatio, znaczyła wystawienie wina na sprzedaż.] – italmérési jog; (dawno) söntés, italmérés, kocsma propinator [w dawnej Polsce: posiadacz propinacji lub dzierżawca monopolowego wyszynku napojów alkoholowych] – kocsmáros, csapláros Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5457 propolis [lepka, aromatyczna substancja wyrabiana przez pszczoły z roślinnych substancji balsamicznych] – propolisz v. méhszurok [olyan gyantás, ragacsos anyag, amelyet a dolgozó méhek a kaptár védelmére, a betolakodó baktériumok és egyéb kórokozók ellen gyűjtenek. Ragadós, sárgásbarna, kellemes illatú anyag, melyet a fák rügyeiről, fiatal ágairól, levélnyeleiről gyűjtenek be a méhek, átalakítják, azután a kaptárak tömítésére és fertőtlenítésére használják.] propolisowy, -a, -e – propoliszpropolski, -a, -ie [sprzyjający Polsce] – Lengyelországnak kedvező proponent (łac. proponere) – proponens; indítványozó, javasoló, javaslattevő proponować [łac. propositio 'przedłożenie' od proponere 'przedkładać; oferować'; występować z propozycją, wnioskiem, projektem, ofertą] – (lat.) proponálni; ajánlani; javasolni, javallani, javaslatot tenni; indítványozni, előterjeszteni proponować kogoś na kandydata – jelöltnek javasolni vkit proponować towar – árut kínálni proponuję, żeby… - javaslom, hogy… proporcja [równość dwóch stosunków postaci a : b = x : y. W zapisie tym a i y nazywamy wyrazami skrajnymi, b i x – środkowymi.] – (lat.) proporció; (mt.) arány, arányosság; (műv.) művészi arányosság [A proporció (latinul pro portione) szót Cicero alkotta a görög analógia fogalmának megjelölésére] proporcja harmoniczna [proporcja postaci a : b = b:(a-b). Rozkład danej liczby a na dwa składniki: b oraz a - b spełniające proporcje harmonicznaną nazywa się złotym podziałem lub podziałem harmonicznym.] – harmónikus arány proporcja odwrotna – fordítottt arányosság proporcja prosta – egyenes arányosság proporcje – arányok proporcje gałęziowe – ágazati arányok proporcje gospodarcze – gazdasági arányok proporcje ilościowe – mennyiségi arányok proporcje planowe – tervezett arányok proporcjonalnie – arányosan, arányban proporcjonalno-całkująco-różniczkujący (ang. proportional-integral-derivative) – (ang.) PID Proportional Integral Derivative [Egy I/O egység, amely egy analóg bemenet próbál meg egy bizonyos értékre állítani (setpoint), és az az érték közelében tartani. Tipikus felhasználási terület pl. a hőmérséklet-szabályozás.] - Wersja 01 01 2017 proporcjonalność – arányosság proporcjonalność prosta [to taka zależność między dwiema zmiennymi wielkościami, w której iloraz tych wielkości jest stały. Prowadzi to do wzoru y = ax pozwalającego wyliczyć jedną z nich w zależności od drugiej. Mówimy, że obie wielkości są wprost proporcjonalne.] – egyenes arányosság [Két mennyiség kapcsolatát egyenes arányosságnak mondjuk, ha az egyik mennyiséget akárhányszorosára változtatva a másik mennyiség is ugyanannyiszorosára változik.] proporcjonalność odwrotna [to taka zależność między dwiema zmiennymi wielkościami, w której iloczyn tych wielkości jest stały. Daje to wzór: y = k/x pozwalający wyliczać jedną z nich w zależności od drugiej. Mówimy też wtedy, że obie wielkości są odwrotnie proporcjonalne.] – fordított arányosság [Ha két változó mennyiség összetartozó értékeinek szorzata állandó, akkor azt mondjuk, hogy az a két mennyiség fordítottan arányos.] proporcjonalny, -a, -e – (lat.) proporcionális; arányos, viszonylagos proporcjonalny system wyborczy [system wyborczy, w którym uczestniczące w wyborach partie otrzymują w parlamencie liczbę mandatów ściśle powiązanych z liczbą głosów złożonych na nie w okręgach wyborczych] – arányos választási rendszer [fő célja a reprezentáció, azaz minél több választópolgár kapjon képviseletet] proporczyk [1. mały proporzec, zwykle w kształcie trójkąta; 2. trójkątna lub czworokątna flaga wciągana na maszt, wskazująca na przynależność statku do przedsiębiorstwa żeglugowego, klubu sportowego itp.] – zászlócska, kis zászló v. lobogó proporczyki klubowe – klubzászlók proporzec [1. niewielka chorągiew, mały sztandar służące do celów reprezentacyjnych, dawniej: chorągiewka przytwierdzona do drzewca lancy lub włóczni; 2. chorągiew marynarki wojennej; 3. (u Zygmunta Glogera) Tak zwano dawniej sztandar wojskowy, chorągiew i wreszcie kopję z chorągiewką. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Kronikarze niemieccy zaświadczają, że u pogan słowiańskich na Pomorzu widzieli chorągwie wojenne malowane na płótnie.] – zászló, lobogó, hadilobogó 5458 proporzec przechodni – vándorzászló proporszczyk [właściwie praporszczyk (z ros. prapor), chorągiew] – (daw., wojsk) lobogó, zászló; (dawno) zászlóalj, csapat proposić o ocenę ze strony rzeczoznaców – kikérni a szakértők értékelését v. becslését propozycja [zob. proponować] – (lat.) propozíció; ajánlat, javaslat, indítvány, előterjesztés propozycja dla firm – ajánlat cégeknek propozycja handlowa – kereskedelmi ajánlat propozycja małżeństwa – házassági ajánlat propozycja nie do pogardzenia – nem megvetendő javaslat propozycja uzyskała ogólny aplauz – a javaslatot általános tetszés fogadta propozycja wiążąca – kötelező ajánlat propozycje rozbrojeniowe – leszerelési javaslatok propria manu [łac., własnoręcznie] – (lat.) propria manu; saját kezűleg Proprietatis dominus plenam in re potestatem habet [właściciel ma pełnię władzy nad rzeczą] – (lat.) Proprietatis dominus plenam in re potestatem habet; a tulajdonos rendelkezik hatalommal a dolog felett [1. A tulajdonszerzés általában azt jelenti, hogy tulajdonos a dolog felett valami módon hatalmat nyer, vagyis a dolgot birtokába veszi. 2. a tulajdonos a dologgal rendelkezik (pl. eladja, elcseréli, bérbe, vagy zálogba adja stb.)] proprio motu [łac., pod wpływem popędu, natchnienia, z własnej ochoty, nieprzymuszonej woli] – (lat.) motu proprio; saját indításából, azaz önként, jó szántából propyleje, propileje [w architekturze starożytnej Grecji: monumentalna brama z wewnętrzną kolumnadą, prowadząca zwykle do wielkich sanktuariów] – (gör.) propitea; oszlopcsarnok (görögöknél) prorektor [zastępca rektora] – (lat.) prorektor; az egyetemen a rektor helyettese; az előző évi rektor proroctwo [1. czyjeś słowa lub jakieś zdarzenia, które są interpretowane jako zapowiedź czegoś; 2. przepowiednia wygłoszona - Wersja 01 01 2017 przez proroka, uznawana za głos boży] – jóslat Proroctwo (grec. profeteia), Prorok (grec. profetes), Prorokini (grec. profetis) - proroctwo i prorokowanie nie ograniczają się tylko do przepowiadania przyszłości. Wszelkie przekazywanie woli Boga, które jest zgodne z wolą Boga, jest prorokowaniem. To miało miejsce już w ST. Bóg powiedział do Abimelecha, że Abraham jest prorokiem i będzie sią za niego (Abimelecha) modlił. Aaron nazywany jest prorokiem Mojżesza. Prorokowali i tacy, co nie byli prorokami, co widać u Saula. Proroctwo przyszło do Izraela po zawiedzeniu kapłaństwa w słuchaniu Urim i Tummim. Pierwszymi prorokami byli Samuel, Elizeusz, Natan, Jan Chrzciciel. Naczelnym prorokiem Nowego Testamentu jest sam Pan Jezus Chrystus, o którym prorokował (między innymi) Mojżesz. Prorokował Agabus, prorokowały także córki Filipa. Proroctwa, jako przepowiednie przyszłości, spotykamy w Ewangeliach, w Listach Apostolskich; Księga Objawienia jest prawie wyłącznie tylko przepowiadaniem przyszłości. Pismo Święte mówi wyraźnie o darze proroctwa, który nie służy przepowiadaniu przyszłości, ale przepowiadaniu woli Boga ludziom, co jest mówieniem ku zdobywaniu, ku napominaniu i pocieszaniu. Proroctwo tego rodzaju jest nauczaniem i wprowadzaniem w znajomość Słowa Bożego, pocieszaniem, dawaniem ochoty do nauczania i do zbudowania zboru. Wszystko należy czynić wg woli Boga. Nawet głoszenie Słowa Bożego musi odbywać sią zgodnie z wolą Boga. Mogą być tacy, co głoszą Chrystusa z zazdrości. Szatan używał Słowa Bożego niezgodnie z Wolą Boga, gdy kusił Pana na pustyni. Są i fałszywi prorocy (grec. pseudoprofetes). Naczelnym fałszywym prorokiem będzie druga bestia z Obj. 13;11-18, która będzie trzecią osobą trójcy szatańskiej. proroczy, -a, -e [1. zawierający proroctwo; 2. dotyczący proroka; 3. mający w sobie proroctwo, przepowiednię; wieszczy, wróżebny, profetyczny] – próféta, prófétai, látnoki proroczny, -a, -e – prófétai [sen proroczny: prófétai álom] prorogacja [łac. prorogatio 'prolongata; odroczenie' od prorogare 'przedłużać; odraczać'; odroczenie (zwł. sesji parlamentu); przedłużenie terminu; prawn. (p. sądu) klauzula umowy, oddająca spory, jakie mogą z niej wyniknąć, do rozstrzygnięcia innemu sądowi niż ten, który byłby miejscowo właściwy.] – (lat.) prorogatio; kiterjesztés (vmely bíró illetékességének önkéntes elfogadása v. vmely hivatalos aktusnak (pl. bírósági tárgyalásnak) elhalasztása prorok (zob. profeta) [1. W religiach abrahamowych prorokiem jest osoba Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5459 będąca w kontakcie z Bogiem, będąca jego "ustami" na ziemi, nierzadko założyciel jakiejś religii. W każdej jednak jego rola i znaczenie są nieco inne, np. u mormonów prorokiem nazywany jest każdy kolejny prezydent Kościoła, począwszy od Josepha Smitha; 2. osoba przepowiadająca przyszłość, zwłaszcza nadejście kataklizmów, kary bożej; 3. charyzmatyczny przywódca lub reformator religijny, któremu przypisuje się szczególne posłannictwo boże i zdolności wizjonerskie] – próféta, jós; jövendőmondó Prorocy - tak nazywa większą część autorów ksiąg Starego Testamentu. Nie wszyscy podali proroctwa swe na piśmie. Ludzie ci działali z woli Boga. Na polecenie Boga przepowiadali i ostrzegali Izraelitów i pogan. W następującej liście podane są imiona proroków z przypuszczalnymi datami czasów ich działania (przed Chrystusem). Przedwygnaniowi: Jonasz (862): głosił pogańskiej Niniwie. Amos (787) Ozeasz (785-725) Abdiasz (887) Joel (800) Izajasz (760-698) Micheasz (750-710) Nahum (713) Habakuk (626) Sofoniasz (630) Jeremiasz (629-588) Wygnaniowi: Ezechlel (595-574) Daniel (607-534) Powygnaniowi: Aggeusz (520) Zachariasz (520-518) Malachiasz (397). PRÓFÉTÁK - Isten szószólói; az ÓSZ-i próféták nem magyarázták Isten akaratát, hanem továbbadták a szavakat, amelyeket Isten reájuk bízott; a prófétáknak két fontos feladatuk volt: az igehirdetés és a jövendölés; voltak prófétai iskolák is, ezekről azonban keveset tudunk (1Sám 19,19-20; 2Kir 2,3.5; 4,38; 6,1); az Írás különbséget tesz igazi és hamis próféták közt (Jer 28,1kk.). Az ÓSZ-ben kétféle próféta fordul elő: a korai próféták - akiket az 1Sám 9,9"nézők"-nek nevez -, ezek megadták annak a nagy történelmi háttérnek a magyarázatát, amelyben az "íráspróféták" éltek és munkálkodtak; az íráspróféták közé tartoznak Ézsaiás (1), Jeremiás (1), Ezékiel, Dániel (3) és a 12 ún. "kis" próféta. Prorok Jeremiasz ( ְ מהְָמ ְ רִיYirməyāhū, "niech Jahwe podniesie [z upadku]" lub "Jahwe wywyższa") [prorok, twórca biblijnej księgi Jeremiasza, jest mu przypisywane również autorstwo biblijnych Lamentacji. Zapowiadał spustoszenie Judy i - Wersja 01 01 2017 Jerozolimy. Działał 40 lat. Spisywanie swej księgi, w której zawarł napomnienia i groźby dla Izraelitów, zapowiedzi upadku państwa i niewoli oraz proroctwa głoszące oswobodzenie z niewoli i ostateczne zbawienie, zakończył w 585 p.n.e. Był jednym z czterech proroków większych.] – JEREMIÁS próféta (nevének (ְ מהְָמ ְ רִי Jirmejahu, Yirməyāhū) jelentése "Jah(weh) felmagasztal/felemel"; Isten felmagasztal, Isten magasztos; Jahve megalapoz; 'Jahve emeljen föl a nyomorúságból') prorok we własnym kraju – próféta a saját hazájában Prorokini (grec. profetis) [1. prorokiniami w ST były: Miriam - siostra Mojżesza i Aarona. Debora, która była także sędzią Izraela, Hulda. W NT Anna, córka Fanuela, z pokolenia Asser, cztery córki Filipa. Fałszywą prorokinią była Izabel. 2. Prophet: Sara, Miriam, Debora, Estera; Anna] – prófétanő [Prófétai adottságú nő, mind a régi Izráelben, mind az ÚSZ-i ősgyülekezetben (2Móz 15,20; Bír 4,4; 2Kir 22,14; Ézs 8,3; ApCsel 21,8-9).] prorokować [1. przewidywać na jakiejś podstawie przyszłe wypadki; 2. wygłaszać proroctwo] – jövendölni, megjövendölni; jósolni prosak [twardy guzek o żółtawej lub białej barwie, występujący pod silnie napiętym naskórkiem] – (orv.) milium [az újszülöttek bőrén, főleg az orr környékén látható apró fehér kiemelkedő göböcskék. Nem kóros elváltozás.]; gombostűfejnyi jóindulatú daganat proscenium [1. łac. z gr. proskēnion 'scena'; przedscenie, awanscena, część sceny wysunięta przed kurtynę; 1. odsłonięta część sceny przed kurtyną, wysunięta nieco w stronę widowni; 2. w starożytnym teatrze greckim i rzymskim: podium przylegające do budynku scenicznego, na którym występowali aktorzy; 3. w starożytnym teatrze rzymskim: miejsca siedzące, tuż przed sceną, przeznaczone dla uprzywilejowanych widzów; 2. „Dykcjonarzyk teatralny” (wydany w Poznaniu r. 1808)] – (lat.) proszcénium; proscenium; (szính) előszín; a színpadnak v. a zenekarnak a függöny és a nézőtér közötti része (az antik művészetben a színészek itt játszottak) prosceniowy, -a, -e; proscenijny, -a, -e – (lat.) proszcéniumi prosektor [1. lekarz wykonujący sekcje zwłok; 2. osoba sporządzająca preparaty anatomiczne; 3. późn.łac. prosector Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5460 'anatom' z łac. prosecare 'odcinać'; pro'przed'; secare] – proszektor; boncolóorvos, kórboncnok prosektorium [pomieszczenie (w szpitalach itp.), gdzie dokonywane są sekcje zwłok, sala sekcyjna] – proszektura; boncterem, az egészségügyi intézmény, boncolásra szakosodott osztálya, területe proseminarium [zajęcia akademickie przygotowujące studentów do samodzielnej pracy na seminarium] – (lat.) proszeminárium; egyetemi v. főiskolai gyakorlat a tudományos kutatás munkamódszereinek és munkaeszközeinek megismertetésére proseminaryjny, -a, -e – (lat.) proszemináriumi prosiak [zob. prosię] – malac, süldő prosiątko, prosiczek – kismalac, malacka prosić [proszę, prosisz, prosi, prosimy, prosicie, proszą] [1. w uprzejmej formie zwracać się do kogoś, by coś uzyskać, otrzymać; 2. wyrażać słownie lub gestem jakąś propozycję; 3. proponować komuś sprawowanie jakiejś funkcji; 4. zwracać się do kogoś, zwykle w uprzejmej formie, by go nakłonić do przybycia w odwiedziny; 5. zwracać się do kogoś, zwykle uprzejmie, z propozycją wejścia do jakiegoś pomieszczenia lub udania się gdzieś; 6. zwracać się do kogoś z uprzejmą prośbą o przywołanie jakiejś osoby do telefonu lub o połączenie z jakąś osobą, instytucją; 7. o zwierzętach, zwykle o psie: przyjmować wyuczoną pozycję ciała, oczekując na nagrodę] – kérni, kérlelni; unszolni; könyörögni; kéregetni; (kogo o co) kérni (vkitől vmit); hívni, meghívni; kérvényezni (vmit) prosić do siebie – magához kér v. kéret; magához hív prosić do tańca – felkérni a táncra; táncra felkérni v. hívni prosić kogo na kawę – vkit egy feketére meghívni prosić kogo na korowaj – lakodalomra hívni vkit prosić kogo o co, prosić kogoś o coś – kérni vkitől vmit; megkérni vkit vmire prosić kogo o co na klęczkach – térdenállva könyörögni vmiért prosić kogo o pomoc – segítséget kérni vkitől prosić (kogo) o przysługę – szívességet kérni (vkitől) - Wersja 01 01 2017 prosić kogo o rękę – megkérni vkinek a kezét prosić kogo w kumy – felkérni vkit komának v. a komaságra prosić (kogo) o wsparcie – segítséget kérni (vkitől) prosić kogoś do tańca – táncra kérni vkit prosić na obiad – ebédre hívni v. meghívni prosić na wszystko – kérve kérni; könyörögni; az egekre v. az ég szerelmére kérni prosić o bezzwłoczną odpowiedź – azonnali választ kérek prosić o ciszę – csendet kér prosić o czas – időt kérni prosić o głos – szót kérni; szólásra jelentkezni prosić o jałmużnę v. jałmużny– alamizsnát kérni, kéregetni prosić o klucz – kulcsot kérni prosić o łaskę – kegyelmet kérni prosić o ofertę – ajánlatot kérni prosić o paszport – útlevelet igényelni prosić o podwyżkę – béremelést v. fizetésemelést kérni prosić o pomoc – segítséget kér prosić o pozostanie – marasztalni prosić o pozwolenie – engedélyt kérni prosić o przebaczenie – bocsánatot kérni prosić o rabat – árengedményt kérni prosić o rachunek – kérni a számlát prosić o rękę – megkéri a kezét prosić o ułaskawienie – kegyelmet kérni prosić o wizę – vízumot kérni prosić o wskazanie drogi – útbaigazítást kérni prosić o wsparcie – segítséget kérni prosić śpiewać na bis – (éneket) újráztatni prosić z powrotem – visszakérni prosimy do odprawy paszportowej i celnej – kérjük, fáradjanak az útlevélés vámvizsgálathoz prosimy do stołu – üljünk asztalhoz! prosimy nie palić! – kérjük a dohányzást mellőzni! prosimy zachować ciszę! – csendet kérünk! prosimy zachować paragon – szíveskedjék a blokkot megőrizni prosimy zamykać drzwi! – kérjük az ajtót becsukni! prosił, abyśmy go odwiedzili – arra kért, hogy látogassuk meg prosił mnie o wypożyczenie książki – arra kért engem, hogy kölcsönözzek neki egy könyvet prosił po dobremu, a potem zaczał wymyślać – szépszerével kért, aztán korholni kezdett prosiłem go, blagałem ale na próżno – kértem, könyörögtem neki, de hiába v. hasztalan Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5461 prosiłbym (prosiłabym) o szybką naprawę – kérem, gyorsan javítsa meg! proszę (coś) – kérek (vmit) proszę – szívesen; kérem proszę! – kérem!, (forma grzecznościowa) tessék! proszę? – tessék? proszę (bardzo) (++) – kérek proszę (bardzo) – tessék; kérem, tessék proszę, abyśmy – kérem, ha mi proszę bardzo – kérem szépen; szépen kérem… proszę bardzo1 – nagyon szívesen proszę bardzo2 – (tessék!); tessék parancsolni!; tessék, parancsoljon! proszę bardzo, czy coś jeszcze? – tessék parancsolni, még valamit? proszę bardzo, masz jakiś problem? – tessék, valamilyen problémád van? proszę bardzo, może jeszcze (trochę) ciasta (kawy, mięsa, sałaty, zupy) – tessék, lehet még (egy kis) tésztát (kávét, húst, salátát, levest) proszę bardzo, może trochę piwa (wina, zupy, kawy, wódki)? – tessék parancsolni, lehet egy kis sört (bort, levest, kávét, kávét)? proszę bardzo, nie ma za co – kérem szépen, nincs mit proszę bardzo! Pan pierwszy! – csak ön után! (przy wejściu) proszę bilet normalny do X – kérek egy jegyet X.be proszę bilet w jedną stronę do… - kérek egy egyirányú jegyet …. felé proszę bilet w obie strony do… - kérek egy retúr jegyet … felé proszę bilety! – kérem a jegyeket v. jegyeiket! proszę bilety do kontroli – kérem a jegyeket ellenőrzésre! proszę bliżej – tessék közelebb jönni proszę butelkę piwa – tessék, egy üveg sört proszę butelkę wody mineralnej – tessék (parancsolj), egy üveg ásványvízet proszę chłeb, mleko i kilo cukru – kenyeret, vajat és egy kiló cukrot kérek proszę coś do picia – valami innivalót kérnék! proszę czuć się jak (u siebie) w domu! – érezze magát otthon! proszę darować mi sposób wyrażania się – bocsánat a kifejezésért proszę do kasy numer pięć – fáradjon az ötös pénztárhoz proszę do kawy dwa rogalinki, miód, dżem, marmoladę – kérek a kávéhoz két kiflit, mézet, dzsemet, lekvárt proszę do pełna – tele kérem - Wersja 01 01 2017 proszę do stołu – kérem, asztalhoz ülni; kérem, üljön le v. üljenek le az asztalhoz; tessék az asztalhoz fáradni; fáradjon (fáradjanak) asztalhoz! proszę dokończyć – tessék befejezni proszę dostarczyć moją walizkę do pokoju – kérem, küldje föl a bőröndömet a szobámba! proszę dwa jajka na miękko – hozzon két lágytojást proszę dwa bilety do Łodzi w przedziale dla niepalących – kérek két jegyet Łódźba, nemdohányzó fülkébe proszę dwa bilety na sobotę – kérek két jegyet szombatra proszę dwa jajka na twardo – hozzon két keménytojást proszę dwie kawy! – két kávét kérek! proszę dwie porcje lodów mieszanych – kérek két adag vegyes fagylaltot proszę dwie porcje twarogu ze szczypiorkiem – kérek két adag túrót, snidlinggel proszę dwie szklanki mleka i dwie bułki z masłem – kérek két nagy pohár tejet és két vajas zsemlét proszę dziesięć litrów super! – tíz liter szupert kérek! proszę dzwonić a. zadzwonić do mnie pod następujący numer! – kérem, hívjon fel a következő telefonszámon ! proszę dzwonić przez zero – a nullát (…számot) kell tárcsázni proszę ekspres do kawy – kérek egy kávéfőzőt proszę filiżankę herbaty, dwie bułki i masło – egy csésze teát, két zsemlét és vajat kérek proszę „Gazetę Krakowską” – „Krakkói Újság”ot kérek proszę głęboko oddychać – tessék mélyet lélegezni; lélegezzen mélyen! proszę go zabrać i przynieść mi gorący – kérem, vigye vissza és hozzon egy meleget! proszę go naprawić – kérem, javítsa meg! proszę iść do tego dużego bloku, i następnie skręcić na/w lewo – menjen addig a nagy háztömbig, azután forduljon balra! proszę iść prosto – tessék egyenesen menni proszę iść tą ścieżką – menjenek ezen az ösvényen (úton)! proszę iść w tym kierunku – menjen ebben az irényban! proszę jechać do końca – a végállomásig kell mennie; utazzon a végállomásig proszę jechać prosto! – menjen egyenesen! proszę jechać raczej autostradą – inkább válassza az autópályát (autóutat) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5462 proszę jeden znaczek za 100 forintów i 5 znaczków po 60 forintów – kérek egy 100 forintos és 5 darab 60 forintos bélyeget proszę jeszcze… – kérek még… proszę jeszcze cztery rogaliki i pięć bułek – kérek még négy kiflit és öt zsemlét proszę jeść! – kérem, egyen! proszę jeść często, ale w małych porcjach – egyen gyakran és keveset proszę jeść dużo węglowodanów – fogyasszon sok szénhidrátot proszę, jeśli jesteś tak miły – kérlek, ha olyan kedves vagy proszę kanapki – szendvicset kérek proszę kanapki z szynką – sonkás szendvicset kérek proszę kaszleć – köhögjön! (orvosnál) proszę kazać zanieść mój bagaż do pokoju – vitesse fel a csomagomat a szobámba. proszę kieliszek wina czerwonego i butelkę wody mineralnej – kérek egy kupica vörösbort, és egy üveg ásványvizet proszę klucz do (pokoju) 308! – a 308-as kulcsot kérem! proszę kończyć rozmowę – kérem, fejezze be a beszélgetést! proszę książkę wydać doręczycielowi listu – kérem a könyvet a levél átadójának kiadni proszę księdza! – tisztelendő úr kérem! proszę litr oleju silniokowego – kérek egy liter motorolajat proszę łaskawie – szíveskedjék proszę łaskawie zawiadomić – szíveskedjék értesíteni proszę mi dać coś na kaszel – kérek valamit köhögés ellen proszę mi dać jakiś środek nasenny (uśmierzający ból) – kérek valami altatót (fájdalomcsillapítót) proszę mi dać piętnaście litrów benzyny – kérek tizenöt liter benzint proszę mi dać zastrzyk – tessék adni egy injekciót proszę mi dorobić dwa klucze – kérem készítesen két kulcsot! proszę mi je zapakować – kérem becsomagolni proszę mi nakręcić włosy lokówką – egy kicsit süsse be! proszę mi napisać swój adress – kérem, írja fel a címét proszę mi naprawić mi te buty – legyen szíves megjavítani ezt a cipőt proszę mi nie odmawiać – kérlek, ne utasíts vissza engem - Wersja 01 01 2017 proszę mi opowiedzieć treść sztuki – kérem, mondja el a darab tartalmát proszę mi ostrzyc włosy na jeża – kefefrizurát kérek proszę mi podać! – legyen szíves ideadni a…!, adja ide…! proszę mi podać jadłospis (kartę) – kérem az étlapot proszę mi podać numer kierunkowy – kérem, adja meg a körzetszámot! proszę mi podać sól! – kérném szépen a sót proszę mi podać swój adress – kérem, adja meg a címét proszę mi podciąć włosy – nyírja fel egy kicsit proszę mi pokazać…! – legyen szíves, mutassa meg…! proszę mi pokazać kilka kapeluszy! – legyen szíves mutatni méhány kalapot! proszę mi pokazać książki techniczne (historyczne, sztuce, filologiczne, pedagogiczne, medyczne, rodzicze) – műszaki (történelmi, művészeti, nyelvtudományi, pedagógiai, orvosi, mezőgazdasági) könyveket mutasson proszę mi pokazać spis książek (katalog) – kérem, mutassa meg a katalógust proszę mi pokazać te sandaly – kérem, mutassa meg ezt a szandált proszę mi pokazać ten gumowy materac w kolorze granatowym – kérem, mutassa meg azt a kék gumimatracot proszę mi pokazać ten materiał – legyen szíves megmutatni azt az anyagot proszę mi pokazać tę torbę a. torebkę – kérem, mutassa meg nekem ezt a táskát proszę mi polakierować paznokcie – körömlakkozást kérek! proszę mi polakierować włosy – lakozza be (a hajam) kérem proszę mi pomóc w tej sprawie – kérem, segítsen nekem ebben az ügyben proszę mi pomóc! – segítséget kérek; kérem, segítsen proszę mi poradzić! – kérem, adjon tanácsot! proszę mi powiedzieć…! – tessék mondani…!; szíveskedjék megmondani…! proszę mi powiedzieć, czy…? – kérem, mondja meg, hogy… proszę mi powiedzieć, czy ten stół jest wolny? – kérem, mondja meg, vajon szabad ez az asztal? proszę mi powiedzieć, gdzie jest najbliższy zakład fryzjerski? – tessék megmondani, hol van a legközelebbi fodrászüzlet? Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5463 proszę mi powiedzieć, gdzie powinnam wysiąść – legyen szíves megmondani, hol kell leszállnom proszę mi powiedzieć, kiedy mam wysiąść – legyen szíves szóljon, mikor kell leszállnom proszę mi powiedzieć, która droga prowadzi do miejscowości X? – kérem, tessék megmondani, melyik út vezet X helységbe? proszę mi powiedzieć, którędy mam iść na dworzec? – tessék megmondani, merre kell mennem a pályaudvarra? proszę mi powiedzieć, którędy mam iść na stację (na pocztę)? – tessék megmondani, merre kell mennem az állomásra (póstára)? proszę mi pozakać – legyen szíves, mutassa meg proszę mi powiedzieć…! – szíveskedjék megmondani, hogy..! proszę mi powiedzieć, jak daleko jest stąd do kempingu! – legyen szíves megmondani, milyen messze van a kemping? proszę mi pozwolić, że się przedstawię… engedje meg, hogy bemutatkozzam proszę mi pozwolić – engedje meg proszę mi pozwolić, że wyrażę panu (pani) moje współczucie. – engedje meg, hogy kifejezzem részvétemet. proszę mi przebaczyć! – bocsásson meg! proszę mi przynieść jeszcze kawę z mlekiem – kérem, hozzon még egy kávét tejjel proszę mi przynieść śniadanie (obiad, kolację) do pokoju – a reggelit (ebédet, vacsorát) a szobámba kérem; kérem, hozassa fel a reggelimet (ebédemet, vacsorámat) a szobámba! proszę mi przystrzyc brodę (wąsy) – igazítsa meg a szakállamat proszę mi rozjaśnić pasemko włosów z przodu – elöl egy tincset szőkítsen ki! proszę mi rozjaśnić włosy – szőkítést kérek proszę mi to napisać – kérem, írja le nekem proszę mi to pokazać – kérem nekem ezt megmutatni; kérem, mutassa meg nekem proszę mi to zmierzyć a. zważyć! – kérem, mérje meg ezt nekem! proszę mi trochę bardziej ostrzyc włosy – egy kicsit jobban vágja le! proszę mi ufarbować włosy – hajfestést kérek proszę mi ułożyć włosy – szárítsa be (hajat) proszę mi umówić na spotkanie z panem Kowalskim! – kérem, beszéljen meg számomra találkozót Kowalski úrral! proszę mi umyć głowę i nakręcić loki – egy mosást és berakást kérek proszę mi umyć włosy – kérem, mossa meg a hajam - Wersja 01 01 2017 proszę mi wskazać drogę! – kérem, mutassa meg az utat! proszę mi wskazać drogę do hotelu…! – legyen szíves megmutatni az utat a … szállodába/hotelba! proszę mi wstawić szkło – kérem, pótolja az üveget proszę mi wybaczyć – bocsánatot kérek proszę mi wybaczyć! – bocsásson meg! bocsánat! bocsánatot v. elnézést kérek! ne haragudjon! proszę mi wybrać kilka pięknych czerwonych (białych) róż – kérem, válasszon ki nekem néhány szép piros (fehér) rózsát! proszę mi wydać mój bagaż – kérem, adja ki a csomagomat proszę mi wymienić kilka wydawnictw – soroljon fel néhány könyvkiadót proszę mi wymienić kilku współczesnych pisarzy polskich – kérem, sorolja fel néhány mai lengyel író nevét proszę mi wyregulować zegarek – kérem, állítsa be az órámat proszę mi zapakować tę książkę – kérem, csomagolja be nekem ezt a könyvet proszę mi zrobić jakąś modną fryzurę – csináljon nekem valami divatos hajviseletet proszę mi zrobić ładny bukiet – kérem, csináljon nekem egy szép csokrot! proszę mi zrobić manicure – manikűrt kérek! proszę mi zrobić przedziałek z prawej (lewej) strony – a választékot a jobb (bal) oldalra kérem proszę mi zrobić trwałą ondulację – dauert kérnék proszę młynek do mielenia kawy – kérek egy kávédarálót proszę mną dysponować – kérem, rendelkezzék velem proszę mną rozporządzać! – rendelkezzék velem! proszę mnie obudzić o godzinie szóstej! – kérem, ébresszenek hatkor! proszę mnie odprowadzić! – legyen szíves, kísérjen el! proszę mnie odwidzić! – kérlek, tátogass meg! proszę mnie odwieźć do Hotelu Europejskiego! – kérem, vigyen el az Európa Szállóhoz! proszę mnie ostrzyc i ogolić – hajvágást és borotválást kérek proszę mnie poinformować, czy…? – kérem, tájékoztasson, hogy… proszę mnie połączyć z Ambasadą Węgierską w Warszawie! – kérem, kapcsolja a magyar nagykövetséget Varsóban! proszę mnie połączyć z policją – kérem, kapcsolja a rendőrséget! Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5464 proszę mnie zawieźć na dworzecu! – kérem, vigyen a pályaudvarra! proszę mnie zawieźć na ulicę… do hotelu…! – kérem, vigyen el a(z) …utcába, a …szállóhoz proszę mnie zdjąć – kérem vegyen le engem, készítsen fotót rólam proszę mnie źle nie zrozumieć – ne vegye rossz néven proszę mówić! – mondja csak! proszę mówić w swoim imieniu! – csak a saját nevében beszéljen! proszę mówić wolno/wolniej – kérem, beszéljen lassabban proszę mu/jej nie przeszkadzać! – ne zavarják! proszę nagrać zdjęcia na płytę CD – kérem a képeket CD-re átmásolni proszę napisać coś o sobie – kérem, írjon magáról valamit proszę napisać mi swój adres – kérem, adja meg a címét proszę nas kiedyś odwiedzić – kérem, látogasson meg minket valamikor proszę nas odwiedzić, jeśli panu (pani) pozwoli na to czas – kérem, látogasson meg minket, ha van egy kis ideje! proszę natychmiast skierować tę osobę do mojego pokoju! – kérem, azonnal küldje föl a szobámba! proszę nie brać tego poważnie! – ne vedd/vegye ezt komolyan proszę nie dotykać samochodu! – senki ne nyúljon az autóhoz! proszę nie odkładać słuchawki – kérem, ne tegye le a kagylót!; kérem, tartsa a vonalat! proszę nie przerywać! – kérem, ne szakítson félbe! proszę nie przeszkadzać! – kérem, ne zavarjon! proszę nie robić tego więcej! – ne tegye ezt többet! proszę nie robić z tego problemu! – kérem, ne csináljon gondot belőle! proszę nie rób tego więcej! – ne tedd ezt többet! proszę nie wchodzić – ne tessék bejönni! proszę nie zachowywać się tak, jakby pan nie wiedział! – ne tegyen úgy, mintha nem tudná! proszę nie zapomnieć, … - kérem, ne felejste el, hogy… proszę nie zapomnieć o mojej sprawie! – kérem, ne feledkezzék meg az ügyemről! proszę, niech mi pan/pani mi pokaże jakieś dobre narty! – kérem, mutasson valamilyen jó sílécet - Wersja 01 01 2017 proszę, niech mi pan/pani pomoże – kérem, segítsen proszę, niech pan to zrobi! – legyen szíves, tegye meg ezt!, kérem, tegye meg (ezt)! proszę, niech pan usiądzie! – üljön le! foglaljon helyet! proszę o bardzo mocną czarną kawę – kérek egy jó erős feketekávét proszę o bilet do wagonu sypialnego w przedziale męskim (damskim), na dole (na górze) – kérek egy hálókocsijegyet férfi (női) fülkébe, alulra (felülre) proszę o bilet na pociąg pospieszny do Katowic (na pociąg InterCity, EuroCity) – kérek egy jegyet Katowicébe gyorsvonatra (InterCity, EuroCity vonatra) proszę o bilet pierwszej klasy na pociąg osobowy do Poznania – kérek egy első osztályú jegyet Poznańba, személyvonatra; kérek egy első osztályú személyvonati jegyet Poznańba proszę o bilet sypialny do Budapesztu, na dzień drugiego czerwca – kérek egy hálókocsijegyet Budapestre, június másodikára proszę o bilety! – kérem a jegyeket! proszę o chleb z masłem – vajaskenyeret kérek proszę o cierpliwość – türelmet kérek proszę o coś odpowiedniego dla dziesięcioletniej dziewczynki – kérek valami megfelelőt egy tízéves kislánynak proszę o dane osobiste w celu zameldowania? – kérem a személyi adatait a bejelentés végett? proszę o dane paszport w celu zameldowania? – kérem útlevelét a bejelentés végett? proszę o depilację nóg – lábgyantázást kérek proszę o dwie pary skarpetek na r. stopy trzydzieści siedem – kérek két pár zoknit harminchetes lábra proszę o jakaś dobrą powieść współczesną – kérek egy jó modern regényt proszę o jakiś słaby środek nasenny – kérek egy gyenge altatót proszę o jedną (dwie, trzy) porcje – kérek egy (két, három) adagot proszę o jednoosobowy (dwuosobowy) pokój – kérek egy egyágyas (kétágyas) szobát proszę o jeszcze jedną szklankę! – kérek még egy poharat! (még egy pohárral!) proszę o kartę dań! – kérem az étlapot! proszę o kawałek tortu czekoladowego – kérek egy szelet csokoládétortát proszę o koszulę popelinową z długim rękawem – hosszú ujjú puplininget kérek proszę o krawat do brązowego (popielatego, ciemnego, jasnego) garnituru – kérek egy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5465 nyakkendőt barna (szürke, sötét, világos) öltönyhöz proszę o książkę telefoniczną – kérek egy telefonkönyvet proszę o kufel piwa! – kérek egy korsó sört! proszę o lemoniadę! – kérek egy limonádét! proszę o lornetkę – kérek egy látcsövet proszę o łańcuszek bursztynowy – kérek egy borostyán láncot proszę o łaskawe powiadomienie mnie – szíves értesítésüket várom proszę o miejsce w kajucie pierwszej (drugi) klasy – kérek egy helyet az elsőosztályú (másodosztályú) kajütben proszę o makijaż wieczorowe – esti kikészítést kérek proszę o małą kawę – kérek egy szimpla kávét proszę o miejsca w pierwszym (drugim, dziesiątym) rzędzie – az első (második, tizedik) sorba kérem (a helyet, jegyet) proszę o natychmiastowe doręczenie! – kérem, azonnal kézbesítsék! proszę o numer większe – egy számmal nagyobbat kérek proszę o okulary przeciwsłoneczne – kérek egy napszemüveget proszę o oranżadę! – kérek egy narancslevet! proszę o paczkę Carmenów – kérek egy doboz Karment (cigaretta) proszę o pańskie dokumenty! – kérem az igazolványait! proszę o papier listowy i kopertę – kérek levélpapírt és borítékot proszę o paszport – kérem az útlevelét proszę o paszport lub dowód osobisty – kérem az útlevelét vagy személyazonossági igazolványát proszę o oczyszczenie twarzy, masaż, maseczkę – arctisztítást, masszázst, pakolást kérek proszę o pełny zabieg – egy teljes arckezelést kérek proszę o podkoszulek damski (męski) – kérek egy női (férfi) trikót proszę o pokwitowanie – kérem a nyugtát proszę o powiększenie tego zdjęcia – nagyítást kérek erről a képről proszę o pół numeru mniejsze – egy fél számmal kisebbet kérek proszę o program – kérek egy műsort proszę o przedłużenie terminu – kérem, hosszabbítsa meg a határidőt proszę o pudełko zapałek – egy doboz gyufát kérek - Wersja 01 01 2017 proszę o rachunek! – kérem a számlát!, fizetni szeretnék! proszę o regulację (depilację) brwi – szedje ki a szemöldökömet! proszę o rosół – kérek egy húslevest proszę o skrócenie włosów – vágjon le a hajamból proszę o szklankę wina – kérek egy pohár bort proszę o szklankę wody/wody sodowej – kérek egy pohár vizet/szódavizet proszę o tabletki od bólu głowy – kérek valamilyen fejfájás elleni tablettát proszę o tłumacza! – kérek egy tolmácsot! proszę o trochę cierpliwości! – egy kis türelmet kérek! proszę o uwagę! – figyelmet kérek! proszę o wiadomości odwrotną pocztą – kérek értesítést postafordultával proszę o wybaczenie – bocsátanot kérek proszę o zajęcie tego tutaj miejsca – tessék itt helyet foglalni; kérem, üljön le ide; tessék ezt a helyet itt elfoglalni proszę o zaszczycenie mnie – legyen szerencsém proszę o znieczulenie – érzéstelenítést kérek! proszę obciąć krótko z tyłu i po bokach, a z przodu mniej – hátul és oldalt vágja rövidebbre, de elöl ne vágjon sokat proszę obciąć tylko końce włosów – csak a hajam végét vágja le proszę obudzić mnie rano o godzinie szóstej (siódmej, ósmej) – legyen szíves felébreszteni 6 (7, )8-kor proszę oddychać głęboko – sóhajtson!; lélegezzen mélyeket proszę odrobinę – kérek még proszę ostrzyc krótko (średnio) – rövidre (közepesre) vágja (frizurát) proszę, oto jadłospis – tessék, íme az étlap; tessék, itt (íme) az étlap proszę, oto mój paszport (nasze paszporty) – tessék, itt az útlevelem (itt vannak az útleveleink) proszę, oto pańska karta hotelowa – parancsoljon, itt van a szállodai kártyája proszę otworzyć usta – nyissa ki a száját! (orvosnál) proszę otworzyć walizkę (te walizki) – nyissa ki a bőröndöt (ezeket a bőröndöket) proszę paczkę papierosów – kérek egy doboz cigarettát proszę pana! – uram! proszę pana profesora – tanár úr (kérem)! proszę pana! proszę pani! – (na ulicy) kérem uram/hölgyem! kérem szépen! proszę pana (pani, państwa)! – kérem! Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5466 proszę pana! – Tanár úr (kérem)! (középiskolában) proszę pana (pani), chciałbym (chciałabym) porozmawiać z panem (z panią) – szeretnék beszélni önnel proszę pana (pani), czy są jeszcze wolne pokoje? – jó napot uram (asszonyom), van még szabad szobájuk? proszę Pana/Panią o pewną przysługę – tegyen nekem egy szívességet proszę pani – kérem szépen; kérem v. tessék hölgyem v. asszonyom proszę pani! – Tanárnő (kérem)! (középiskolában) proszę pani nauczyczelki – kérem v. tessék tanárnő proszę pani, chciałbym pani przedstawić + AC. (=T.) [nn.]; proszę pana, chciałbym panu przedstawić + AC. (=T.) [hn.] – bocsánat, szeretném Önnek bemutatni proszę pani, poproszę widokówkę i znaczek – tessék asszonyom, kérek egy képeslapot és a bélyeget proszę Panie profesorze! – Tanár úr (kérem)! proszę państwa – kérem önöket proszę państwa! – kérem, hölgyeim és uraim! proszę państwa, nazywam się Andrzej Busko – kérem önöket, Buskó Andrásnak hívnak proszę państwa, wznoszę toast za szczęśliwy pobyt w Polsce! – kérem önöket, pohárköszöntőt mondok a szerencsés Lengyelországban tartózkodásra proszę państwo, to jest pani Marianna Szatai kérem önöket (tessék), ő Szatai Marianna asszony proszę paragon – tessék a blokk proszę pasek do zegarka – kérek egy óraszíjat proszę paszport, proszę o paszport; proszę o paszporty – kérem az útlevelét (útleveleket) proszę pić! – kérem, igyon! proszę pieniądze – kérem a pénzt proszę pięć róż z przybraniem – kérek öt szál rózsát és egy kis zöldet hozzá proszę płacić przy kasie – szíveskedjék a pénztárnál fizetni proszę poczekać – tessék megvárni; tessék egy kicsit várni v. várakozni; várjon csak! proszę poczekać! – kérem, várjon! várjon csak! proszę poczekać chwilkę, jeszcze nie przywieziono wszystkich bagaży – kérem, várjon egy kicsit még, nem hoztak ki minden csomagot proszę poczekać, zaraz zobaczę w magazynie – tessék várni, mindjárt megnézem a raktárban proszę poczęstować się ciastem! – vegyen egy kis süteményt! - Wersja 01 01 2017 proszę podejść bliżej! – tessék közelebb jönni! proszę podpisać! – írja alá!, kérem, írja alá! proszę podzelować buty – egy talpalást kérek proszę pofatygować się do ogrodu – fáradjon ki a kertbe proszę pofatygować się osobiście – kérem, fáradjon el személyesen proszę pokazać dokumenty! – kérem, mutassa az iratait! proszę pokazać język – kérem, mutassa a nyelvét (orvosnál) proszę pokazać tańszą? – kérem mutasson olcsóbbat proszę policzyć razem! – kérem, számolja egybe! proszę połączyć numer wewnętrzny 25 – kérem, kapcsolja a 25 melléket! proszę położyć walizkę (torbę, torebkę) na taśmie – tegye bőröndjét (táskáját, retiküljét) a szalagra proszę posłać kwiaty pod ten adres… - kérem küldje a virágot erre a címre…! proszę posprzątać mój pokój i łazienkę! – kérem, takarítsa ki a szobámat és a fürdőszobámat! proszę powiedzieć aaa! – mondja: ááá! (orvosnál) proszę powtórzyć – kérem (tessék) megismételni; kérem, ismételje meg proszę powtórzyć jeszcze raz! – kérem mondja még egyszer! proszę pozdrowić ode mnie pana Nowaka – kérem, adja át üdvözletemet Novák úrnak! proszę pozdrowić ode mnie żonę – adja át (az) üdvözletemet a kedves feleségének! proszę pozdrowić pana Kovácsa (panią Kovács) – üdvözlöm Kovács urat (Kovácsné asszonyt) proszę pozdrowić wszystkich ode mnie – mindenkit szeretettel üdvözlök proszę pozwolić, że przedstawię… - engedje meg, hogy bemutassam proszę pozwolić, że przedstawię panu (pani)/pana Nowaka (panią Nowak) – engedje meg, hogy bemutassam önnek Novák urat (Novákné asszonyt) proszę pójść do biura turystycznego i poprosić o jakiś tańszy hotel – fáradjon el az idegenforgalmi irodába és kérjen egy olcsóbb szállást proszę pójść ze mną na komisariat policji – kérem, jöjjön velem a rendőrkapitányságra proszę pół czarnej – kérek egy szimpla feketét proszę pół kilo – fél kilót kérek; kérek egy fél kilót proszę pół kilo suchej kiełbasy, dwadzieścia deka pasztetowej, piętnaście deka salcesonu i dziesięć deka szynki – kérek egy fél kiló Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5467 szárazkolbászt, húsz deka kenőmájast, tizenöt deka disznósajtot és tíz deka sonkát proszę przebić obcasy – egy sarkalást kérek proszę przedstawić mnie temu panu (tej pani) – kérem, mutasson be ennek az úrnak (hölgynek) proszę przedstawić się po polsku – tessék bemutatkozni lengyelül proszę przekazać moje serdeczne ukłony dla Pana żony a. małżonki! – kérem, adja át szívélyes üdvözletemet kedves feleségének proszę przekazać następującą wiadomość! – kérem, adja át a következő üzenetet! proszę przekazać serdeczne pozdrowienia panu… – kérem, adja át szívélyes üdvözletemet proszę przekazać serdeczne pozdrowienia panu Kovácsowi (pani Kovács) – kérem, adja át szívélyes üdvözletemet Kovács úrnak (Kovácsné asszonynak) proszę przeliczyć pieniądze! – kérem, számolja át a pénzt! proszę przetłumaczyć na angielski – kérem lefordítani angolra proszę przyciemnić rzęsy – tartós szempillafestést kérek proszę przyjąć wyrazy najwyższego szacunku – kérem fogadja legnagyobb tiszteletemet! proszę przyjąć wyrazy szczerego współczucia fogadja őszinte részvétemet proszę przyjąć wyrazy wdzięczności a. proszę przyjąć serdeczne wyrazy wdzięczności – fogadja hálás köszönetemet proszę przyjąć wyrazy współczucia – kérem, fogadja részvétemet proszę przyjść przed piąta – jöjjön öt óra előtt!, öt előtt jöjjön! proszę przyjść trochę później – jöjjön kicsit később!, egy kicsit később jöjjön! proszę przyjść za godzinę/za dwa dni – jöjjön egy óra/két nap múlva proszę przyjść za pół godziny, za godzinę, za dwie godziny – jöjjön fél óra, egy óra, két óra múlva! proszę przymierzyć tę parę – tessék ezt a párat felpróbálni (cipő) proszę przykleić – kérem, ragassza meg! proszę przynieść jakiś polski przysmak – kérem, hozzon valami lengyel ételkülönlegességet proszę przynieść rachunek! – kérem, hozza a számlát! proszę resztę – tessék a visszajáró proszę sałatkę z pomidorów lub surówkę z marchewki – paradicsomsalátát vagy sárgarépa salátát kérek - Wersja 01 01 2017 proszę siadać! – üljön le; foglaljon helyet; kérem, üljön le; tessék v. parancsoljon helyet foglalni; tessék leülni proszę się jeszcze tym poczęstować – vegyen még ebből! proszę się nie fatygować! – kérem, ne fáradjon! proszę się nie krępować! – ne zavartassa magát! proszę się nie wtrącać! – ne avatkozz v. avatkozzon bele! proszę się nie śmiać, moja wymowa jest bardzo słaba – kérem, ne nevessen ki, nagyon rossz a kiejtésem proszę się przesunąć, przejść w kierunku wyjścia – kérem, menjenek a kijárat felé! proszę się rozebrać do pasa! – kérem derékig (övig) levetkőzni!, vetkőzzön le derékig! proszę się rozłączyć – hagyják abba, szakítsák meg a beszélgetést (telefonálásnál); tegye le a hallgatót proszę się nie krępować! – ne zavartassa magát! proszę się nie rozłączać – kérem, ne hagyják abba; ne tegye le a hallgatót proszę się odwrócić – forduljon meg! proszę się tu pofatygować – szíveskedjék ide fáradni proszę się tu zatrzymać – itt legyen szíves megállni! proszę się tym nie martwić! – ne is törődj vele! proszę się tym nie przejmować! – ne csináljon gondot belőle! proszę się wylegitymować! – igazolja magát! proszę się z tym nie spieszyć! – ne siesse el ezt! ráér ezzel! proszę skręcić w lewo (w prawo)! – kanyarodjon be balra (jobbra)! proszę sobie wybrać – tessék választani proszę sobie wyobrazyć! – képzelje csak el! proszę sprawdzić koła – megnézné a kereket? proszę sprawdzić silnik, akumulator, światła, gaźnik – kérem ellenőrizze a motort, az akkumulátort, a karburátort proszę sprowadzić lekarza! – kérem, hozzon orvost! proszę teraz wykręcić numer. – tessék most tárcsázni (kitekerni) a számot. proszę tędy! – erre kérem!, erre parancsoljon!, erre tessék! proszę to postawić a. położyć na wagę – kérem, tegye a mérlegre! proszę to powtórzyć – kérem , ismételje meg proszę to rozmienić (na drobne) – kérem ezt felváltani (aprópénzre) proszę to tylko mnie zostawić – bízza csak rám! Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5468 proszę to zrobić – légy szíves tedd meg ezt!, kérlek, tedd meg (ezt)! proszę trochę poczekać – várjon egy kicsit proszę trochę sałaty zielonej – tessék egy kevés salátát proszę trzy znaczki po złotówce – kérek három egyzlotys bélyeget proszę tutaj – tessék idejönni proszę tutaj! – ide tessék!, itt tessék! proszę tylko wyrównać – csak egyenesre vágja! (hajat) proszę uprzejmie – kérem szépen; tessék parancsolni proszę uprzejmie! – tessék, parancsoljon!, tessék parancsolni! proszę usiąść – kérem, üljön le; tessék helyet foglalni!, tessék leülni; foglaljon helyet! proszę usiąść do stolu – kérem, leülni az asztalhoz proszę uważać! – figyeljen ide!, figyeljen! proszę w kok – kontyba fésülve kérem proszę was o przesłanie mi (nam)… – legyen szíves, küldjön nekem (nekünk)... proszę wejść! – fáradjon be! kérem, fáradjon be!; tessék belépni v. befáradni v. bejönni! kerüljön beljebb! erre tessék! proszę wejść dalej! – kerüljön beljebb! proszę wejść, ja jestem – kérem fáradjon be (tessék befáradni), én vagyok proszę wezwać lekarza! – hívjon orvost! proszę wezwać mechanika, aby naprawił samochód – kérem, hívjon szerelőt, hogy megjavítsa a kocsit! proszę więcej tego nie robić – kérem, ne tegye ezt még egyszer; ne tedd v. tegye ezt többet! proszę wjechać zaraz po tym samochodzie – hajtson be ez után a kocsi után proszę włączyć (wyłączyć) ogrzewanie – kérem, kapcsolja be (kapcsolja ki) a fűtést proszę włączyć mi wentylację – kérem, kapcsolja be nekem a szellőzést proszę wsiadać! – tessék beszállni!, tessék beülni! proszę wsiadać, zamykamy drzwi! – tessék beszállni, zárjuk az ajtókat! proszę włożyć kapcie, a płaszcze, teczki i torby zostawić w szatni – (w muzeum) kérem, vegyenek papucsot, a kabátokat, táskákat pedig adják be a ruhatárba proszę wprowadzić PIN kod – kérem, üsse be a PIN-kódját proszę wsiąść do tramwaju numer dziesięć – tessék felszállni a tízes villamosra proszę wstrzymać oddech! – kérem, tartsa vissza a lélegzetét! - Wersja 01 01 2017 proszę wybawić tę plamę – legyen szíves, vegye ki ezt a foltot! proszę wybrać – tessék választani proszę wydać książkę cy listu – kérem, a könyvet a levél átadójának kiadni proszę wymienić baterię – elemcserét kérek; kérem, cserélje ki az elemet proszę wymienić koło – legyen szíves kereket cserélni proszę wymienić olej – olajcserét kérek proszę wypełnić kartę meldunkową – kérem, töltse ki a bejelentőlapot proszę wypełnić ten formularz – ezt a lapot töltse ki proszę wysiąść, gdy tylko pociąg się zatrzyma – szálljon le, mihelyt a vonat megáll! proszę wysiąść na drugim przystanku – tessék leszállni a második megállónál! proszę wysiąść tu! – itt tessék kiszállni! proszę wystawić mi rachunek – kérem, állítsa ki a számlát proszę wytłumaczyć po angielsku – kérem elmagyarázni angolul proszę wziąć! – vegyetek!; tessék venni!; kérem vegyenek! proszę wziąć miarę – kérem, vegyen rólam mértéket proszę wziąć wszystko do kąpeli – hozzák magukkal az összes fürdőholmit! proszę wziąć taksówkę, stąd jest dość daleko – nenjen taxival, innen elég messze van proszę zadzwonić do mnie do domu po dziwiątej wieczorem! – hívjon fel otthon este kilenc után! proszę zachować ciszę! – csendet kérek! proszę zadzwonić po taksówkę! – kérem, hívjon taxit! proszę zająć miejsce! proszę usiąść! – foglaljon helyet!, tessék leülni proszę zająć miejsce – tessék helyet foglalni, foglaljon helyet! proszę zająć dla mnie to miejsce – kérem, foglalja nekem ezt a helyet proszę zająć miejsca! – kére, foglalják el a helyüket! proszę zamiadomić karetkę pogotowia! – értesítse a mentőket! proszę zamknąć drzwi! – kérem, csukja be az ajtót proszę zamówić dla mnie taksówkę! – kérem, rendeljen nekem taxit! proszę zamówić taksówkę na godzinę pół do siódmej – kérem, rendeljen egy taxit fél hétre proszę zamykać drzwi! – kérem az ajtót becsukni! Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5469 proszę zanieść moje walizki do poczekalni (do przechowalni bagażu, do taksówki, do wagonu – vigye a bőröndjeimet a váróterembe (a csomagmegőrzőbe, a taxihoz, a kupéba) proszę zaopiekować się rannym! – kérem, gondoskodjék a sérültről! proszę zapalić światło! – gyújtsa fel a villanyt proszę zapalić – tessék rágyújtani proszę zapiąć pasy bezpieczeństwa i zgasić papierosy! – kérem, kapcsolják be a biztonsági öveket és oltsák el a cigarettát! proszę zapłacić w kasie – szíveskedjék a pénztárnál fizetni; a pénztárnál tessék fizetni proszę zaproponować trasę zwiedzania – ajánlanak egy útvonalat? proszę zapytać! – tessék megkérdezni! proszę zapytać kogoś! – kérdezzen meg valakit! proszę zapytać policjanta/strażnika miejskiego – kérdezze meg a rendőrt! proszę zarezerwować dla mnie (dla nas) jedno miejsce (dwa miejsca) – tartson fenn számomra (számunkra) egy helyet (két helyet) proszę zarezerwować dla mnie dwa bilety na godzinę ósmą – kérem, tegyen félre számomra két jegyet a nyolcórai előadásra proszę zawiadomić Ambasadę Węgierską w Warszawie! – kérem, értesítse a varsói magyar nagykövetséget proszę zawieźć pana (panią) na dworzec, a potem jechać na ulicę Długa – legyen szíves, vigye el az urat (hölgyet) a pályaudvarra, azután menjen a Długa utcába proszę zawołać lekarza (pogotowie)! – tessék orvost (mentőket) hívni! proszę zażywać dwa razy (trzy razy) dziennie – tessék kétszer (háromszor) bevenni naponta proszę zażywać przed każdym jedzeniem jeden proszek (jedną pigułkę) w wodzie – vegyen be minden étkezés előtt egy port (pirulát) vízben proszę zgasiś światło! – oltsa el a villanyt proszę zmienić mi sto złotych – tessék felváltani nekem száz złotyt proszę zmienić pościel! – kérem, cserélje ki az ágyneműmet! proszę zmierzyć temperaturę – mérje meg a lázát! proszę znieczulić – kérek érzéstelenítést proszę znieść moje rzeczy! – kérem, vigyék le a holmimat! proszę zobaczyć – tessék megnézni v. megtekinteni proszę zobaczyć, czy pan Kovács (pani Kovács) jest u siebie w pokoju – kérem, nézze meg, - Wersja 01 01 2017 hogy Kovács úr (Kovácsné asszony) a szobájában van-e! proszę zobaczyć na metce – tessék megnézni a címkén proszę zobaczyć w innym sklepie – tessék más üzletben megnézni proszę zostać na kolację – kérem, maradjon vacsorára; tessék vacsorára maradni proszę zostawić paszport – kérem, hagyja itt az útlevelét! proszę zrobić badania i przyjść z powrotem – csináltassa meg a laboratóriumi vizsgálatokat, és utána jöjjön vissza! proszę zrobić po jednej kopii z każdego udanego zdjęcia – kérem, csináljon minden sikerült felvételről másolatot proszę zwrócić się do policjanta (milicjanta) – tessék megkérdezni a rendőrt proszę zszyć – kérem, varrja meg! proszę, żeby zadzwonił do mnie później – visszahívást kérek prosić się [pot. usilnie, uporczywie prosić o coś] – kérni; kérlelni; könyörögni prosić się2 [o samicy świni, dzika: wydawać potomstwo] – elleni (disznóról), malacozni, fialni, fiadzani, megfialni prosienniczek szorstki (Hypochoeris radicata) – kacúros véreslapu (Hypochoeris radicata) prosię [1. młoda świnia; 2. pot. o człowieku niechlujnym lub zachowującym się niestosownie] – malac prosię ziemne [zob. mrównik: afrykańskie zwierzę o wydłużonym pysku i długim, lepkim języku żywiące się termitami i mrówkami] – földimalac (Orycteropus afer) prosięcina – malachús prosięcina w galerecie a. galarecie – malachús zselében prosięcy, -a, -e – malac- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5470 Prosionek szorstki, prosionek piwniczny (Porcellio scaber) [nazywany również stonogiem (szorstkim, piwnicznym) lądowy skorupiak należący do gromady pancerzowców. Prosionek należy do detrytofagamiem, czyli grupy organizmów, które odżywiają się szczątkami innych organizmów zwierzęcych i roślinnych oraz odchodami. Myślę, że większych szkód w domu nie zrobi - gorzej jak się rozpleni w ogrodach lub szklarniach (wtedy są w stanie wyrządzić większe szkody w uprawach).] – pinceászka (Porcellio scaber Latr.), az ászkafélék rendjének Oniscidae-családjába tartozó rákfaj prosit! [wym. proz-it] [na zdrowie!] (mówione przed wypiciem trunku) – (lat.) prosit! egészségére! váljék egészségére! (koccintáskor) proskomidia (gr. przynoszenie) [wstępna część Liturgii, w czasie której dokonuje się przygotowania świętych darów (chleba i wina) do Eucharystii. W tym celu używa się pięciu prosfor: z pierwszej kapłan wyjmuje część czworokątną - Baranka która stanie się Ciałem Chrystusa, a z pozostałych cząstki ku czci Bogurodzicy, Jana Chrzciciela, dziewięciu chórów świętych, a także ku wspomnieniu żywych i zmarłych. Wszystkie te cząstki wraz z Barankiem są kładzione na naczyniu liturgicznym zwanym diskos, na którym ustawia się asteriskos (ros. zwiezdica) dwa metalowe pałąki tworzące krzyż oraz przykrywa trzema welonami. Czerwone wino zmieszane z wodą wlewa się do kielicha. Wszystkim tym czynnościom towarzyszą określone modlitwy i ceremonie.] – (proskomedia < προσκομίζω 'elébe helyëz/tësz, odavisz') [1. az egyházi szertartás azon része, mialatt a pap előkészíti a kenyeret és a bort az oltáriszentséghez. Nincsen magyar megfelelője, az ortodox liturgiának erre a bevezető részére a görög eredetű proszkomidia (i-vel) szót használják. 2. A Bakos-féle Idegen szavak és kifejezések szótárában (2002) a proszkomédia (é-vel) szó jelentése: ‘görögkeleti templom - Wersja 01 01 2017 főapszisához helyiség’.] (északról) csatlakozó proskrybent – (lat.) proskribált; halálraítéltek listájára kiírt; számkivetett proskrybować – (lat.) proskribálni; nyilvánosan megbélyegezni és törvényen kívülhelyezni, számkivetni; eredetileg közhírré tétel kiírás útján; büntetés, száműzetés céljából összeírni proskrypcja, proskrypcje [ łac. proscriptio l.poj. 'jw.' od proscribere 'obwieścić co pismem; licytować; konfiskować; proskrybować'; ― 1. ogłoszenie o wyjęciu spod prawa, ukaraniu śmiercią lub objęciu różnego rodzaju represjami przeciwników politycznych; 2. w starożytnym Rzymie: ogłoszenie listy osób wyjętych spod prawa z przyczyn politycznych; 3. represje stosowane w staroż. Rzymie wobec przeciwników polit., polegające na ogłoszeniu listy (proskrypcyjnej) nazwisk obywateli wyjętych spod prawa (proskrybowanych), których majątek ulegał konfiskacie, za których zabójstwo wyznaczano nagrodę.] – (lat.) proskripció, proskribálás; (hist.) nyilvános megbélyegzés, s ennek következményeként törvényen kívül helyezés, számkivetés; száműzetés proskrypcyjny, -a, -e [związany z proskrypcją] – proskripciós Prosna [rzeka w centralnej Polsce, lewy dopływ Warty] – Prosna (lengyel folyó) proso [roślina zbożowa o kwiatostanie w kształcie wiechy; też: ziarno tej rośliny] – köles Proso (Panicum L.) [rodzaj roślin jednorocznych lub bylin należący do rodziny wiechlinowatych. Jedna z najstarszych roślin zbożowych] – köles [a pázsitfűfélék (Poaceae) családjába és a kölesfélék (Panicoideae) alcsaládjába tartozó Panicum és Pennisetum növénynemzetségek egyes fajainak összefoglaló elnevezése. A szót gyakran a legismertebb kölesfaj, a termesztett köles rövidebb neveként is használják. Mezopotámiában már 6000 évvel ezelőtt is termesztették. Onnan jutott el Ázsiába, Afrikába, Európába az ókorban és a középkorban, majd a 16. században a spanyolok, portugálok által Amerikába.] Gatunki flory Polski proso rózgowate (Panicum virgatum F. Muell. – gatunek uprawiany – Vesszős köles (Panicum virgatum) proso włosowate (Panicum capillare L.) – gatunek uprawiany - hajszálágú köles (Panicum capillare) proso zwyczajne, p. właściwe (Panicum miliaceum L.) – gatunek uprawiany - Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia termesztett köles (jófizető köles avagy kásaköles, Panicum miliaceum L.) Panicum dichotomiflorum Michx. – efemerofit Panicum lanuginosum Elliott – efemerofit Inne gatunki (wybór) proso olbrzymie (Panicum maximum) gyomköles (Panicum ruderale) hajszálágú köles (Panicum capillare) indiai köles (Pennisetum glaucum vagy Pennisetum typhoides) 5471 proso wymłócone – hántolt köles Proso zwyczajne, proso właściwe (Panicum miliaceum L.) [gatunek roślin jednorocznych należący do rodziny wiechlinowatych. Pochodzi z Azji. Zaliczane do najstarszych roślin uprawnych. Uprawiane dawniej w całej Europie na kaszę jaglaną, dziś rzadko już tu spotykane. Obecnie na szerszą skalę uprawiane jest jeszcze w południowej części Rosji, w zachodniej i środkowej Azji, w północnych Indiach, Chinach i Japonii. Kasza zawiera dużo białka (14%), słoma ma znaczenie jako pasza.] – Köles (Panicum maliaceum, dôchan) [Belőle szintén sütöttek kenyeret (Ez 4,9), de tápértékben elmarad a búzakenyértől. Régen nálunk is készült köleskenyér.] Proso zwyczajne – Köles prosowy, -a, -e – kölesből készült prosówka [ostra postać gruźlicy] – (orv.) lázkiütés prosówkowy, -a, -e [dotyczący prosówki lub związany z prosówką] – lázkiütéses prospekt [1. broszura lub ulotka zawierająca tekst informacyjno-reklamowy; 2. element dekoracji, malowidło przedstawiające pejzaż, budowle itp., umieszczone w głębi sceny; 3. zob. weduta; 4. daw. widok, perspektywa] – (lat.) prospektus; ismertető füzet; (ker.) tájékoztató, reklámszerű ismertetés, nyomtatott röplap v. brosúra alakú reklám; részletes kereskedelmi árjegyzék; (német) távlat, kilátás, látvány; sugárút, út prospekt emisyjny [dokument zawierający szczegółowe dane o stanie spółki akcyjnej, - Wersja 01 01 2017 która przystępuje do emisji akcji] – emissziós v kibocsátó tájékoztató prospekt handlowy – kereskedelmi prospektus prospekt organowy [frontowa elewacja zewnętrznej obudowy organów, którą stanowi przednia wyeksponowana część szafy organowej.] – (muz) orgonaszekrény prospekty – prospektusok prospekty reklamowe – reklámprospektusok properity (mienie) – (ang.) properity; prosperitás; (közg.) gazdasági fellendülés; siker, foganat; jólét, vagyonosodás, gazdagság; tulajdonjog properity bez mojej zgody – prosperitás egyetértésem nélkül prosperować [1. pomyślnie i szybko się rozwijać, przynosząc zysk; 2. działać z powodzeniem] – (lat.) prosperálni; virágozni; jól, sikeresen haladni; boldogulni, érvényesülni prospołeczny [mający na celu dobro społeczne] – a társadalmi jólétet szolgáló prosta [1. linia wyznaczona przez dwa punkty; 2. prosty odcinek drogi; 3. jedno z podstawowych pojęć geometrii, szczególny przypadek nieograniczonej z obydwu stron krzywej o nieskończonym promieniu krzywizny w każdym punkcie]] – (geom) egyenes (linia) prosta przed metą – célegyenes prosta praca – egyszerű munka prosta prostopadła do czegoś – egyenes merőleges vmire prosta przecinająca – metsző egyenes prosta równoległa – párhuzamos egyenes prosta skośna – kitérő egyenes prosta spódnica – egyenes vonalú szoknya [Olyan szoknya, amely teljes hosszában csaknem teljesen egyforma szélességű, azaz az alja bősége megegyezik a derékbőséggel. Hogy kényelmesebb legyen viselni, alul hasítékkal látják el.] prosta styczna [s do krzywej K w punkcie P jest to prosta, która jest granicznym położeniem siecznych sk przechodzących przez punkty P i Pk gdy punkt Pk dąży (zbliża się) do punktu P po krzywej K (zob. rysunek).] – (matematikai) érintő [Egy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kör érintője olyan egyenes a síkon, amelynek egy adott körrel egy, és csak egy közös pontja van, a kör egy tetszőleges sugarára merőleges egyenes.] 5472 prosta styka się z okręgiem – az egyenes érint egy kört prostacki, -a, -ie [odnoszący się do prostaka, należący do prostaka, właściwy prostakowi; nieokrzesany, ordynarny]; prostaczy, -a, -e [dotyczący prostaka, właściwy prostakowi, niewykształcony; prostacki] – faragatlan, egyszerű, nyers, durva; útszéli; nemtelen prostactwo [1. ogół cech właściwych prostakowi lub czemuś prostackiemu; 2. prostackie zachowanie; 3. lekcew. ogół prostaków] – durvaság, közönségesség prostaczeć – eldurvulni, közönségessé válni prostaczek [z pobłażaniem o człowieku niewykształconym, zwykle naiwnym] – szerény, egyszerű, faragatlan ember prostaczka – szerény, egyszerű nő prostaczyć – eldurvítani prostaglandyna [1. hormon tkankowy, pochodna kwasu arachidonowego, regulator wielu procesów fizjologicznych; 2. jest jedną z metod stosowanych w indukcji porodu] – prosztaglandin [1. az emberi testben képződő különleges anyagcsere-szabályozó hormonféleség; 2. A telítetlen zsírsavak egyik csoportja, amelyet bizonyos ingerek hatására a test minden szövete termel. Nagyrészt a sejthártyában lévő arachidonsavból származnak, valószínűleg a keletkezés helyén hatnak. Élettani szerepük teljesen nem tisztázott, de szerepük van a sárgatest visszafejlődésében, a vérlemezkék működésében, a fekélyek elleni természetes védekezésben és a gyulladások kiváltásában.] prostak [pogard. o człowieku niewykształconym i niekulturalnym] – neveletlen, durva fráter; goromba, nyers, durva, faragatlan ember, bunkó; egyszerű (ember); ripők - Wersja 01 01 2017 prostak (grec. agrammtos) [1. człowiek prymitywny, zachowujący się w sposób niekulturalny, chamski; 2. człowiek nie uczony, ale przy zdrowym umyśle, będący w stanie rozumieć sprawy duchowe, mogący reagować na głos Ducha Świętego. 3. syn. chamidło, burak, cham, buc, gbur] – primitív, tanulatlan v. műveletlen ember prostakowaty, -a, -e – nyers, durva, faragatlan prostata [gruczoł krokowy (stercz). Jest to nieparzysty narząd mięśniowogruczołowy. Jest częścią składową męskiego układu płciowego.] – (gör.) prosztata; (él.) dülmirigy; a húgycsövet körülfogó mirigy, amelynek váladéka az ondóval keveredik prostatitis [zob. zapalenie gruczołu krokowego; Zapalenie gruczołu krokowego (prostaty, stercza) – prosztatagyulladás (prostatitis) proste – (włosy) sima prosto [1. wzdłuż linii prostej; 2. w pozycji pionowej, wyprostowanej; 3. w sposób nieskomplikowany, przystępny; 4. w sposób zwyczajny, niewyszukany; 5. bez zwłoki, nie zatrzymując się nigdzie; 6. bez żadnych etapów, ogniw pośrednich] – (o kierunku) egynesen, egyenest; (w sposób prosty) egyszerűen; (wprost) egyenesen, nyíltan; (skromnie) egyszerűen, szerényen prosto, jak pod sznur – egyenes, mint a vonal; nyílegyenes prosto jak strzelił – nyílegynesen! prosto w oczy – egyenesen a szemébe prosto stać – egyenesen állni prosto z igły – (nowiusieńki) vadonatúj prosto z mostu [wprost, dosłownie, bezpośrednio] – (átv.) egynesen; kertelés nélkül, kerek-perec, ajtóstul fejest ugrani (vmibe); egyszerre, hirtelen, teketória nélkül; prosto- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych określający to, co wyraża drugi człon złożenia jako odbywające się, przebiegające po linii prostej; 2. pierwszy człon przymiotników złożonych o charakterze dzierżawczym określający to, co nazywa drugi człon złożenia jako proste; 3. pierwszy człon wyrazów złożonych nazywających przedmiot wyróżniający się czymś prostym] – egyenes, nyíltprostodusznie – nyíltszívűen, egyeneslelkűen prostoduszność – egyszerűség, őszinteség, nyíltság; nyíltszívűség, egyeneslelkűség prostoduszny, -a, -e [odznaczający się prostotą, szczerością i łatwowiernością; też: świadczący o takich cechach] – őszinte, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5473 becsületes, egyenes, egyszerű, nyílt, nyíltszívű, egyeneslelkű prostodzioby, -a, -e – egyenescsövű; egyenescsőrű prostokącik [zdrobnienie od: prostokąt] – derékszögecske prostokąt [1. czworokąt o wszystkich kątach prostych i o dwóch parach boków równych i równoległych; 2. płaski przedmiot przypominający kształtem tę figurę; 3. w planimetrii, czworokąt, który ma wszystkie kąty proste (stąd również jego nazwa); 4. w planimetrii, czworokąt, który ma wszystkie kąty proste (stąd również jego nazwa). Prostokąt jest szczególnym przypadkiem trapezu prostokątnego oraz równoległoboku. Szczególnym przypadkiem prostokąta (o wszystkich bokach tej samej długości) jest kwadrat.] – derékszög; négyszög, téglalap prostokątnie – derékszögűen prostokątność – vminek derékszögű volta prostokątny, -a, -e [1. przecinający się pod kątem prostym; 2. w odniesieniu do figur geometrycznych: mający jeden kąt prosty albo wszystkie kąty proste] – derékszögű; téglalap prostokątny układ współrzędnych [zob. kartezjański układ współrzędnych] – derékszögű koordinátarendszer prostolinijnie – egyenesvonalúan, egyenesen prostolinijność – egyenesség, egyenes vonalúság prostolinijny, -a, -e [postępujący w sposób uczciwy, szczery i otwarty; też: świadczący o takich cechach] – egyenesvonalú, egyenes prostoliniowość – egyenesvonalúság prostopadle – merőlegesen, függőlegesen prostopadła [mat. prosta prostopadła] – merőleges; merőleges egyenes prostopadła w środku odcinka – szakaszfelező merőleges prostopadłościan [1. równoległościan, którego wszystkie ściany są prostokątami; 2. przedmiot przypominający tę bryłę] – derékszögű paralellepipedon; téglatest prostopadłość [cecha geometryczna dwóch prostych lub płaszczyzn (albo prostej i płaszczyzny), które tworzą przystające kąty przyległe. Zgodnie z rys. 1 prosta AB jest prostopadła do CD w punkcie B. Jeżeli - Wersja 01 01 2017 prosta jest prostopadła do innej, jak pokazano na rys. 1, wszystkie kąty stworzone przez ich przecięcie nazywa się kątami prostymi (mają one miarę ½π radianów lub 90°). Odwrotnie, dowolne proste przecinające się pod kątem prostym są prostopadłe.] – merőlegesség prostopadły, -a, -e [tworzący z daną prostą albo płaszczyzną kąt prosty] – merőlegesprostota [1. ogół cech charakterystycznych dla kogoś skromnego, szczerego; 2. właściwość czegoś skromnego, zwykłego; 3. właściwość czegoś nieskomplikowanego, łatwego do zrozumienia, wykonania; 4. Prostota jest właściwością, stanem lub jakością bycia prostym. Często oznacza piękno. Proste rzeczy są zwykle łatwiejsze do wytłumaczenia i zrozumienia niż skomplikowane] – (lat.) sziplicitás; (naturalność) egyszerűség; természetesség; egyenesség; (tępota) korlátoltság, együgyűség; keresetlenség; egyszerű emberek, tömeg prostować [1. czynić prostym coś zakrzywionego, zgiętego; 2. czynić gładkim coś pofałdowanego, pomiętego; 3. nadawać czemuś prosty kierunek; 4. dokonywać korekty czegoś, doprowadzać do właściwego stanu] – egyenesíteni, kiegyenesíteni, egyengetni; (átv.) igazítani, kiigazítani, helyreigazítani, kijavítani, helyesbíteni prostować kośki – kiegyenesedni, felegyenesedni, kihúzza magát prostować omyłki – hibákat kijavítani prostować prąd elektryczny [przekształcać prąd zmienny na jednokierunkowy] – egyenirányítani prostować się [1. wracać do pozycji prostej; 2. ulegać prostowaniu; 3. stawać się gładkim] – kiegyenesedni, kisímulni prostowanie – kiegyenesítés; (átv.) kiigazítás prostowłosy, -a, -e [posiadający proste włosy] – (népi) sima hajú prostownica, prostowarka [maszyna do prostowania wyrobów walcowanych] – hajvasaló prostowniczy, -a, -e – hajvasaló- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5474 prostownik [1. jest to element lub zestaw elementów elektronicznych służący do zamiany napięcia przemiennego na napięcie jednego znaku, które po dalszym odfiltrowaniu może być zmienione na napięcie stałe. 2. urządzenie do prostowania prądu elektrycznego; 3. mięsień umożliwiający wyprostowanie zgiętej w stawie kończyny lub zgiętego palca] – egyenirányító [segítségével váltakozó áramot alakíthatunk egyenárammá] prostownik niskiej częstotliwości – (rád) kisfrekvencia-egyenirányító prostownik rtęciowy – higanygőz-egyenirányító prostracja [1. skrajne wyczerpanie nerwowopsychiczne; 2. leżenie na brzuchu z rozłożonymi rękami, będące w chrześcijaństwie wyrazem pokory wobec Boga i głębokiej modlitwy] – kimerülés, összeomlás prostracja duchowa – (átv.) lelki kimerülés prosty, -a, -e [1. nieodchylający się w żadną stronę; 2. o człowieku: niewykształcony i nieobyty; 3. o człowieku: niewyróżniający się spośród innych; też: stojący nisko w jakiejś hierarchii; 4. o przedmiotach: niewyróżniający się niczym, pozbawiony ozdób; 5. łatwy do wykonania lub zrozumienia; 6. naturalny, oczywisty] – (równy) egyenes, (prymitywny) egyszerű (po prostu: egyszerűen, egyenesen, kertelés nélkül); sima; (átv.) egyszerű, világos; igazi, valódi, átlagos, közönséges, egyszerű, megszokott; szimpla; (átv.) szerény Proste Chodzenie [w wędrówce swej chrześcijanin może znużyć się i z drogi prostej odbiec, z prostej drogi tzn. iść za 'innymi doktrynami, słuchać głosu ciała, polegać raczej na ludziach, niż na Piśmie Świętym itp. Dlatego też nawoływania do czynienia ścieżek prostymi. Do prostowania ścieżek nawoływał Jan Chrzciciel.] – egyenes járás [Az őszinteség mércéje: egyenes járás „egyenesség”.] proste kręgowce – egyszerű gerinctelenek proste słowa – egyszerű szavak proste zadanie – egyszerű feladat proste źródło dźwięku – egy v. egyedi hangforrás, egyszerű hangforrás [olyan rezgő felület, amelynek mérete a keltett hang hullámhosszához képest kicsi és amelynek a kimozdulása a felület mentén mindenütt azonos fázisú] prosty, jak świeca – egyenes, mint a jegenye prosty lewy – balegyenes prosty pokarm – egyszerű táplálék - Wersja 01 01 2017 prosty prawy – jobbegyenes prosty przypadek – tiszta véletlen prosty ruch harmoniczny – egyszerű harmónikus rezgés prostytucja [1. uprawianie seksu za pieniądze; 2. późn.łac. prostitutio 'nierząd' z łac. prostitutus p.p. od prostituere 'oddać (się) nierządowi'; 1. uprawianie seksu za pieniądze; 2. sprzedaż usług seksualnych (głównie: odbywanie stosunków płciowych) za pieniądze lub inny rodzaj zapłaty. Osoba oferująca usługi seksualne nazywana jest prostytutką (termin ten odnosi się również do mężczyzn); 3. oddawanie się nierządowi] – (lat.) prostitutio; prostitúció; a kéjelgés iparszerű keresettel egybekötött űzése; fizetség ellenében nyújtott szexuális szolgáltatás [a prostituált szó a latin „prostere” igéből származik, jelentése: kiáll, árul, árulja magát] prostytutka [kobieta uprawiająca prostytucję; przestarzale: nierządnica, jawnogrzesznica] – (lat.) prostituált (nő); kéjelgést keresteszerűen űző nő; utcai nő, kéjnő; szajha; parázna nő; utcalány, utcanő, (vulg.) kurva prostytuować [bezcześcić, hańbić] – gyalázni, meggyalázni, megbecsteleníteni, megszégyeníteni prostytuować się [1. uprawiać prostytucję; 2. wysługiwać się komuś dla pieniędzy lub innych korzyści; 3. uprawiać nierząd] – prostituálódni prostitutus [nieprzyzwoity] – (lat.) prostitutus; illetlen, ledér, erkölcstelen, szemérmetlen proszalny, -a, -e [daw. związany z proszeniem lub żebraniem] – kolduló prosząco – kérve, kérőn proszący, -a, -e [wyrażający prośbę] – kérő proszek [1. drobno roztarta, zmielona substancja, drobne cząsteczki jakiegoś minerału, metalu itp.; 2. mieszanina substancji sproszkowanych stanowiąca surowiec, półprodukt lub gotowy produkt; 3. lekarstwo sproszkowane, przygotowane w opłatku, kapsułce itp. lub sprasowane w postaci tabletki] – por; porszem proszek do czyszenia żelaza – vaspor Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia proszek do mycia naczyń – mosogatópor proszek do pieczenia [sypka mieszanina zawierająca związek chemiczny rozkładający się w podwyższonej temperaturze z wydzieleniem produktów gazowych. Jego podstawowym zadaniem jest spulchnianie produktów piekarniczych (ciasta itp.).] – sütőpor [A 5475 sütőpor a sült tészták térfogatnövelésére szolgáló anyag. A nátrium-hidrogénkarbonát elterjedése előtt az ammóniumbikarbonátot sütőporként is alkalmazták. Magyarországon elsőként Váncza József magánvállalkozó kezdte gyártani, keverékét 1925. március 13-án vettette lajstromba "Váncza sütőkrémpor" néven.] proszek do prania – mosópor proszek do zębów – fogpor proszek korundowy – korund-por, csiszolópor proszek kredowy – krétapor proszek lukrecjowy – édesgyökérpor proszek od bólu – fájdalomcsillapító proszek przeciw owadom – rovarpor proszek węglowy – szénszemcse (mikrofon) proszek węglowy do mikrofonu – mikrofonszén proszenie – kérés; kérlelés; unszolás proszki od bólu głowy – fejfájást csillapító tabletta proszki w opłatku – (gysz) por ostyában proszkować [doprowadzać do postaci proszku metodami mechanicznymi lub fizykochemicznymi] – porrá törni, elporlasztani proszkowanie – porrá törés, elporlasztás proszkowaty, -a, -e – porrá tört; porszerű proszony, -a, -e – kért, meghívott, megkért prośba [1. uprzejme zwrócenie się do kogoś w celu uzyskania, wyjednania czegoś; 2. życzenie wyrażone na piśmie, skierowane do jakiejś instytucji lub osoby urzędowej] – kérés, kérelem, kérvény, folyamodvány prośba – zob. Modlitwa prośby – fohász prośba o informację – információkérés prośba o łaskę – kegyelmet kérni prośba o pomoc – segítségkérés, segélykérés prośba o ułaskawienie – kegyelmi kérvény prośbą do kogo się zwrócić – kérelemmel fordulni vkihez - Wersja 01 01 2017 prośna [o samicy świni domowej lub dzika: ciężarna] – vemhes, hasas (állat, disznó, vaddisznó) prośność – vemhesség prościeć – kiegyenesedni; elközönségeskedni, eldurvulni prościuchno, prościutko, prościuśko, prościuteńko, prościusieńko – egészen egyszerűen; egyenes darab, egyeneske prościuchny, -a, -e; prościuteńki, -a, -ie, prościutki, -a, -ie – egészen egyszerű prośna [o samicy świni domowej lub dzika: ciężarna] – hasas prośna świnia – hasas disznó prośnianka [gąska zielona] – kölesszalma, kölespálinka; tojásgomba, császárgomba prośnianka koźlarz brązowy – barna likacsos gomba Prot, cs. Muczenik Prot i (cs.) Muczenik Iakinf, Hiacynt, wł. Proto e Giacinto (zm. ok. 262 w Rzymie) [bracia męczennicy, święci Kościoła katolickiego i prawosławnego. O ich kulcie wiadomo z dokumentów liturgicznych Depositio martyrum, salzburskiego Itinerarium, Epitome de locis sanctorum oraz sakramentarzy i marmurowego kalendarza z Neapolu. Święty Damazy (papież 366-384) obu męczenników nazwał braćmi, jednak nie wiadomo czy dotyczyło to więzów krwi. Późniejsze Passio Eugenii Rzymskiej, wspomina ich jako eunuchów i służących św. Eugenii, którzy ponieśli śmierć męczeńską za czasów panowania cesarza Galiena (260-268). Święci zostali wysłani przez Eugenię do pouczenia i ochrzczenia pewnej młodej rzymianki imieniem Bazyla. Zostali pojmani przez pogan i zawleczeni do ich świątyni, gdzie mieli złożyć ofiarę rzymskim bożkom. Zostali straceni przez ścięcie lub spalenie. Grób św. Hiacynta, z zachowanym napisem, odkryła wyprawa archeologiczna (1845) do katakumb Bazyli przy Via Salaria.] – Protus és Jácint [Szent Eugénia szolgái, keresztény vértanúk] protagonista, protagonistka [1. człowiek przodujący w czymś lub walczący o coś; 2. odtwórca głównej roli w sztuce lub filmie; też: główny bohater książki; 3. w starożytnym teatrze greckim: pierwszy aktor prowadzący dialog z chórem] – (gör.) protagonista; előharcos; (szính.) főszereplő; (átv.) vezető, főember Protaktyn (Pa, łac. protactinium) [pierwiastek chemiczny z grupy aktynowców. Nazwa pochodzi od złożenia dwóch słów Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5476 łacińskich prot i actinium, które to wspólnie oznaczają poprzednika aktynu. Pierwiastek odkryli Kazimierz Fajans i O. H. Göhring w 1913 r. jako krótkotrwały produkt przejściowy między 234Th a 234U. Nadali mu wtedy nazwę brevium. Kilka lat później inni badacze odkryli dłużej żyjący izotop 231Pa i nadali pierwiastkowi jego obecną nazwę.] – protaktínium [a periódusos rendszer egyik kémiai eleme. Vegyjele Pa, rendszáma 91. Leghosszabb ideig megmaradó és a természetben legnagyobb arányban előforduló izotópja a Pa-231, mely az urán-235 bomlási terméke, felezési ideje 32,76 év. Sokkal kisebb arányban található meg a rövid életű, metastabil Pa-234m izotóp, mely az urán238 bomlási terméke. A Pa-233 a tórium 233-as izotópjának bármilyen bomlásából előállhat.] protargol [połączenie srebra z białkiem, preparat działający bakteriobójczo] – proteinezüst, protargol protegować [popierać] kogo – (fr.) protegálni, protezsálni; pártfogolni, támogatni vkit; protekciót nyújtani; beajánlani protegowany, -a [osoba korzystająca z czyjejś protekcji] – protekciós; pártfogolt, támogatott, protezsált protegowanie – protezsálás; pártfogás, támogatás, beajánlás proteid [daw. białko złożone, zawierające oprócz aminokwasów również i inne składniki] – (gör.) proteid; (vegyt.) összetett fehérje; fehérjének más csoportokkal alkotott vegyülete proteina [1. zob. białko: związek organiczny występujący we wszystkich żywych organizmach; 2. daw. białko proste, zbudowane wyłącznie z aminokwasów] – (gör.) protein [gör. (melynek jelentése: „elsődleges fontosságú”)]; (vegyt.) (egyszerű) fehérje proteinowy, -a, -e – proteinproteiny [biol. chem. białka proste składające się z aminokwasów] – proteinek; fehérjefélék (albuminok, globulinok, növényi globulinok, protaminok, prolaminok, hisztonok) protekcja [1. późn.łac. protectio 'obrona'; poparcie, pomoc, opieka osoby wpływowej; 2. ochrona i pomoc udzielana komuś przez wpływową osobę] – (lat.) protekció; pártfogás; befolyásos személy nyújtotta, inkább a személyt, mint az ügyet néző támogatás, segítség, közbenjárás protekcja fartuszkowa – női támogatás v. pártfogás - Wersja 01 01 2017 protekcjonalnie – támogatóan, pártfogóan protekcjonalność – pártfogás protekcjonalny, -a, -e [traktujący innych z wyższością i pobłażliwą przychylnością; też: świadczący o takim traktowaniu] – támogató, pártfogó protekcjonistyczny, -a, -e – protekcionista protekcjonizm [1. polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną, głównie za pomocą ceł nakładanych na przywożone towary oraz koncesji i zakazów; - 2. polityka mająca na celu ochronę rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu oraz pobudzanie i ułatwianie eksportu] – (lat.) protekcionizmus; olyan rendszer, amelyben csak protekcióval lehet boldogulni; (közg.) a hazai iparnak és kifejlődésének támogatása védvámokkal protekcjonizm celny – vámprotekcionizmus protekcjonizm gospodarczy [polityka ochrony przemysłu krajowego przed konkurencją zagraniczną przez wysokie (protekcyjne) cła przywozowe i premie eksportowe] – gazdasági protekcionizmus protekcjonizm podatkowy – adóprotekcionizmus protekcyjka [zdrobnienie od: protekcja] – kisebb pártfogás protekcyjność – támogatás, pártfogás protekcyjność tej grupy – ennek a csoportnak a pártfogása protekcyjny, -a, -e [1. chroniący krajowy przemysł i handel przed konkurencją zagraniczną; 2. załatwiany lub uzyskany dzięki protekcji] – támogató, védő protektor [protector 'obrońca' od łac. protegere 'osłaniać; chronić'; opiekun, obrońca], protektorka – (lat.) protektor; oltalmazó, pártfogó, támogató, védő, védnök, közbenjáró (ffi/nő) Protector Poloniae [Jeżeli król upoważnił którego z kardynałów przy stolicy apostolskiej do załatwiania spraw polskich, ten nazywany był Protector Poloniae. Obowiązek ten ustawał ze śmiercią lub wywyższeniem protektora na papieża.] – (rel., lat.) Protector Poloniae; Lengyelország oltalmazója (kardinális v. pápa) protektor sztuki – műpártoló protektorat [1. opieka osoby wpływowej nad kimś lub nad czymś; też: patronat jakiejś osoby lub instytucji nad jakimś przedsięwzięciem; 2. forma zależności politycznej państwa słabszego od Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5477 silniejszego oparta na nierównoprawnej umowie międzynarodowej; też: władza sprawowana przez jakieś państwo nad innym; 3. kraj znajdujący się w takiej zależności; 4. opieka, zwł. honorowa, nad jakimś przedsięwzięciem; (p. kolonialny) forma zależności narzucona przez państwo imperialistyczne krajowi zależnemu; kraj a. terytorium w ten sposób zależne.] – (lat.) protektorátus, védnökség; erősebb állam rendszerint erőszakos védnöksége egy másik, gyengébb állam fölött, amely az utóbbi önállóságának, függetlenségének kisebb-nagyobb mértékű feladásával ját; a védnökség alatt álló terület protektoratowy, -a, -e – protektorátusi, védnökségi protektorski, -a, -ie – pártfogói, támogatói proteolityczny-, -a, -e – proteolitikus; fehérjebontó proterozoiczny, -a, -e [(geogr.) dotyczący proterozoiku lub związany z proterozoikiem] – proterozoikus proterozoik (1. zob. era proterozoiczna; 2. algonk, eozoik) – proterozoikum v. földtörténeti előidő [földtörténeti eon, a komplex élet virágzása előtti nagy periódus. Mintegy 2500 millió évvel ezelőtt (mya) kezdődött és 542 ± 1 mya zárult.] protest [1. ostre wystąpienie przeciw działaniu uważanemu za niesłuszne; 2. urzędowe stwierdzenie odmowy zapłaty przez dłużnika sumy wymienionej na wekslu, czeku itp.; 3. (ostry) sprzeciw; notarialne stwierdzenie niewykonania zobowiązania wynikającego z weksla, czeku itd.] – tiltakozás, óvás; (ker.) óvatolás [cselekvés, midőn valaki óvatol vagyis óvást vesz fel] protest song (pieśń protestu) [1. piosenka wyrażająca protest wobec aktualnych negatywnych zjawisk społecznopolitycznych; 2. rodzaj piosenki z nurtu muzyki zaangażowanej, której wymowa jest manifestem skierowanym przeciw jakiemuś zjawisku społecznemu lub politycznemu, np. przeciw wojnie lub biedzie. Protest song jest często rodzajem muzyki tworzonej spontanicznie przez ludzi, ale w ostatnich czasach wywodzi się ze wszystkich gatunków muzycznych, łącznie z punkiem i rapem. Piosenki takie stają popularne szczególnie w czasach społecznych rozdźwięków i wśród zaniedbanych grup społecznych. Protestują one przeciwko niesprawiedliwości, dyskryminacji rasowej, wojnie, globalizacji, inflacji, nierównościom społecznym itp.] – (ang.) protest song; tiltakozási dal [arra hivatott, hogy tiltakozzék olyan társadalmi problémák - Wersja 01 01 2017 ellen, mint igazságtalanság, faji megkülönböztetés, háború, a globalizáció negatív hatásai, infláció, vagy társadalmi egyenlőtlenség. Az ellenállási dalok eredeti műfaja a folk zene, de manapság már mindenféle műfajban megtalálhatók. Az ilyen dalok főleg bizonyos társadalmi csoportokon belül népszerűek, illetve társadalmi megmozdulások idején.] Pieśni protestu o charakterze ludowym pojawiają się w całej historii. Powstawały już w czasach amerykańskiej wojny domowej. W czasach późniejszych takie wydarzenia, jak rewolucja amerykańska, ruch abolicjonistyczny, ruch związkowy w XX wieku, czy Wielki Kryzys były źródłem tematów dla autorów protest songów i powodowały wzrost ich popularności. Swój rozkwit protest songi przeżywały podczas ery hipisowskiej (przełom lat 60. i 70. XX wieku). Większość miała charakter rockowy, a głównymi tematami były wojna wietnamska oraz destrukcyjny wpływ człowieka na środowisko i siebie samego. Forma protest songu, z akompaniamentem gitary akustycznej i harmonijki ustnej, została spopularyzowana na początku XX wieku przez Woody'ego Guthrie i Pete'a Seegera. Tradycja ta była kontynuowana przez Phila Ochsa, Boba Dylana, Billy'ego Bragga czy Davida Rovicsa. Protest songiem jest jeden z popularniejszych utworów grupy Pink Floyd, "Another Brick in the Wall" . Feministyczne protest songi tworzyły m.in.: Joan Baez, Alanis Morissette (You Oughta Know), PJ Harvey, Babes In Toyland i Patti Smith, która protestowała też przeciw izraelskiej agresji na Liban piosenkami Qana i Without Chains. Pierwszą polską piosenką uznaną za protest song jest "Dziwny jest ten świat" Czesława Niemena. Népi ellenállási dalok mindig is voltak a történelemben, melyek közül a legkorábbi a „The Cutty Wren”, mely az 1381-es paraszt felkelés alatt született, a feudális elnyomás ellen. Az amerikai függetlenségi háború alatt is sok tiltakozó dal született. Az amerikai polgárháború alatt született meg a „We Shall Overcome” című, híres dal. A 20. században, az egyesítési mozgalom, a gazdasági világválság, a polgári jogok mozgalma, a vietnami háború, és újabban, az iraki háború ihletett ellenállási dalokat, olyanokat, mint Bob Dylan „The Times They Are A-Changin’” (1964), Woody Guthrie „This Land Is Your Land” (1940), vagy legutóbb, a System of a Down „Toxicity” (2001) című száma. A kezdeti időkben ezt a műfajt, gyakran csak egy gitárral és szájharmónikával, Woody Guthrie és Pete Seeger munkái indították el a 20. század elején, amit aztán olyan előadók folytattak, mint Phil Ochs, Joan Baez vagy Bob Dylan. A 21. században Neil Youngtól hallhatók Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia ellenállási dalok, mint az iraki háborút és George W. Bush elnököt kritizáló "Let's Impeach The President" című szám. 5478 protest czeku – csekkóvatolás protest weksła, protest weksłowy – váltóóvatolás protestacja [daw. wystąpienie przeciw czemuś] – protestálás; tiltakozás protestacyjny, -a, -e [będący wyrazem protestu] – tiltakozó protestancki, -a, -ie [odnoszący się do protestanta lub protestantyzmu, właściwy protestantom; wyznający protestantyzm; złożony z protestantów] – (lat.) protestáns (prot.); (vall.) a protestantizmus alapjain álló, rá vonatkozó; a nem katolikus és nem ortodox egyházak, egyházi közösségek gyűjtőneve protestant [łac. protestans dpn. protestantis p.pr. od protestari 'oświadczać'; ewangelik], protestantka – (lat.) protestáns (prot.) (ffi/nő); (vall.) a protestantizmus vmelyik felekezetének híve protestantyzm [1. ogół wyznań i ugrupowań chrześcijańskich, które oddzieliły się od Kościoła katolickiego w wyniku reformacji; 2. nazwa różnych kierunków relig. wyrosłych z reformacji XVI w. oraz tych, które się do niej przyłączyły] – (lat.) protestantizmus, (vall.) a katolikus egyháztól az újkorban elszakadt keresztény hitfelekezetek közös elnevezése; az e hitfelekezetekre jellemző vallási, világnézeti stb. eszmék rendszere protestować [wyrażać sprzeciw, pokazywać, że się z czymś nie zgadza] – (lat.) protestálni, erélyesen tiltakozni; óvást emelni vmi ellen; felszólalni; óvatolni protestować przeciw czemuś – tiltakozni vmi ellen protestować wszelkimi sposobami – kézzel-lábbal tiltakozik protestuje tysiąckrotnie – ezerszer tiltakozik Protestuję! – tiltakozom! protestować wekseł – (ker.) váltót óvatolni protestowanie – protestálás; tiltakozás; óvatolás [cselekvés, midőn valaki óvatol vagyis óvást vesz fel] protestowanie weksła – váltóóvatolás protestowanie jest bezcelowe – az ellenvetés céltalan; a tiltakozás cél nélküli protestowy, -a, -e – tiltakozóprotestujący, -a, -e – tiltakozó protetyczy, -a, -e – protézis-; a protézisre vonatkozó; (nyelv.) protetikus protetyka [dział stomatologii i ortopedii zajmujący się zagadnieniami związanymi z wykonywaniem i stosowaniem protez; - Wersja 01 01 2017 też: wykonywanie protez] – (orv.) protetika (ortopéd cipő, gyógy papucs, kerekesszék, művégtag, rokkant kocsi, gyógyászati segédeszköz, tolókocsi készítés; egyedi méretvétel, diabétesz stb.) proteza [1. sztuczne uzupełnienie brakującej części ciała lub narządu; 2. coś, co chwilowo uzupełnia brak czegoś innego; 3. element protetyczny w artykulacji wyrazu] – (gör.) protézis; (orv.) műtestrész, vmilyen elvesztett szerv orvosi pótlása; műfogsor v. művégtag; (drewniana noga) faláb, műláb proteza (dentystyczna) – műfogsor, protézis; kivehető teljes fogmű proteza zębowa – protézis; műfogsor protis [dwu- strukturalny, miękki, szeleszczący, średniej wagi materiał włókienniczy składający się od strony wierzchniej z materiału szenilowego oraz od spodu z włókna wełnianego, gdzie materiał szenilowy oraz włókno wełniane są połączone razem w splocie trykotowym oraz splotem łańcuszkowym na specjalnej maszynie. Materiał szenilowy w formie cienkiej, kratkowanej tkaniny z przędzy zgrzeblonej jest tkany na krośnie, umożliwiając nałożenie wzoru oraz z 100% wiskozowego włókna. Ten materiał włókienniczy,przeznaczany na tania odzież dziecięcą był popularny w latach 60-tych.] – protis technika [Eljárás közepesen nehéz, puha, rusztikus kétrétegű textília előállítására, amely egy alapszövetből és egy arra helyezett laza szálhalmazból áll; ezt a két réteget egy e célra szolgáló gépen a varrvahurkolás technikájával trikó- vagy zsinórfektetésű fonalakkal erősítik össze. Az alapszövet egy ritka, rácsszerű szövet - bár lehet valamilyen mintás szövet is -, a szálhalmaz pedig egy gyapjúszálakból készült kártolt bunda. Ily módon egy olcsó kelmét állíthatnak elő, amit az 1960-as években gyermekruhák (főleg kabátok) készítésére használtak. Később ezen az elven "Art Protis" néven egy művészeti ág is kialakult, amelynek keretében ezzel a technikával különböző színű gyapjú- vagy más szálakat, nemez, csipke stb. kelmedarabokat helyeznek el művészi módon és erősítenek fel az alapszövetre, és így alkotnak faliszőnyegeket, képeket, térplasztikákat.] Az "Art Protis" technika Csehországból ered, amelyet neves szakemberek a Brnoi Gyapjúkutató Intézetben kísérleteztek ki és vezettek be, majd ezen a néven nyilvánítottak védetté. Az "Art Protis" műhely jelenlegi tulajdonosa és vezetője Zoia-Schmitter Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5479 Kasparova cseh művésznő. Csehországi és németországi tevékenységével az "Art Protis" technika megőrzését és oktatását szolgálja. Az Art protis technika lényege: a faliszőnyegek alapját a nyers vagy színezett gyapjúvatta különböző színű rétegeinek laza halmaza (nem szövött vagy nemezelt) képezi, tépéssel, feszítéssel fátyolszerű hatást, finom színátmeneteket, vágással, sodrással és fonással éles vagy keményebb kontúrokat lehet elérni. A művész a gyapjúfonallal fest, illetve rajzol. Ezen túl a rétegezés lehetővé teszi más textilfelületek-nemez, csipke, szőttesek, fóliák képbe való, kollázsszerű beledolgozását is. A technika alkalmas térformák, plasztikák (még monumentális méretben is) előállítására. Protisty (Protista) [jedno z pięciu królestw wyróżnianych w ostatnich, hierarchicznych systemach klasyfikacji organizmów (np. w podziałach Whittakera i Margulis oraz CavalieraSmitha).] – (gör.) protista; egysejtű protoarchimandryta [archimandryta niektórych zespołów monasterów w chrześcijańskich Kościołach wschodnich] – protoarchimandrita (görögkeleti szerzetesrend főnöke) [Nagy Szent Bazil Rend vezetője a superior generalis, protoarchimandrita] protodiakon (gr. proto - pierwszy, diakon - sługa) [w katolicyzmie najstarszy nominacją duchowny wśród kardynałów diakonów, którzy nie ukończyli 80 roku życia i mają prawo wybierania papieża. Kardynał protodiakon jako pierwszy z balkonu Bazyliki św. Piotra ogłasza imię nowowybranego papieża. On także przedstawia papieżowi arcybiskupów metropolitów podczas ceremonii wręczania paliuszy.] – (egyh.) protodiakónus (a görögkeleti egyházban) progeneza [najprostsza forma neotenii, jest to proces polegający na przyspieszeniu gametogenezy, która może zachodzić już u zarodków, lub na przyspieszeniu rozwoju układu rozrodczego, znacznie wyprzedzającego morfologiczną i fizjologiczną zdolność młodocianego organizmu do rozrodu.] – progenesis, protogenezis; termékenyítés protogeniczny, -a, -e – protogenikus; elsődleges protokolant [osoba spisująca przebieg z rozprawy, posiedzenia, sesji; protokólant], protokolantka, protokólantka – (protololista) jegyzőkönyvvezető (ffi/nő) protokólarnie, protokolarnie – jegyzőkönyvileg, protokollárisan protokólarny, -a, -e; protokolarny, -a, -e – protokoll, protokálláris; diplomáciai és - Wersja 01 01 2017 sajtófogadásokkal, bemutatókkal kapcsolatos, ott szokásos; jegyzőkönyvi protokolista [przestarzałe: osoba zapisująca przebieg rozprawy, posiedzenia itp.; protokolant] – jegyzőkönyvvezető protokół [1. oficjalne pisemne sprawozdanie z przebiegu rozprawy, posiedzenia, zebrania itp.; 2. dokument będący sprawozdaniem z przebiegu czynności urzędowych; 3. ogół zasad postępowania przyjętych w określonych okolicznościach; 4. zasady wymiany informacji i współpracy programów i urządzeń komputerowych; 5. w dokumentach średniowiecznych: część wstępna informująca o tym, kto i dla kogo wystawia dokument; 6. Zestaw reguł i procedur zarządzających komunikacją między dwoma lub więcej urządzeniami. 5. Specyfikacja, która zawiera opis reguł i procedur, z którymi powinny być zgodne produkty, by mogły wykonywać działania w sieci, takie jak wysyłanie danych. Protokoły pozwalają produktom pochodzącym od różnych producentów komunikować się ze sobą w obrębie tej samej sieci.] – (gör.) protokoll; (gör.-lat.) protokollum; (dipl.) jegyzőkönyv (jkv.); nemzetközi tárgyalások alkalmával a tárgyalások eredményét rögzítő, mindegyik fél által aláírt okmány, amely az utólagos kormánymegerősítés után nemzetközi szerződés erejével bír; a kormányzati, főleg a nemzetközi udvariasság, diplomáciai érintkezés, tárgyalás stb. formaságainak szamályzata; (informatika) protocol v. protokoll, eljárásszabályzat [1. kommunikációs szabályok leírását tartalmazó eljárásgyűjtemény illetve adatformátum előírás, mely meghatározza, hogy a különböző hálózati alkalmazásoknál a két gépnek mit és milyen sorrendben kell egymással közölni; az Interneten használatos protokollokat az RFC dokumentumok tartalmazzák. 2. A hálózati kommunikációt leíró szabályok rendszere. Protokollokat használnak a hálózatokban egymással kommunikáló számítógépek és programok is. A protokollokat különböző testületek szabványosítják. Az Internet esetében ez a testület az Internet Acivities Board. Az Internet a TCP/IP protokoll-családot használja. 3. A kommunikációnál használt szabályok és megállapodások összességét protokollnak (protocol) nevezzük. 4. Az adatkommunikáció során használt szabályok és konvenciók összessége. 5. a kommunikációs szabályok szoftverszintű leírását tartalmazó eljárásgyűjtemény, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5480 (kvázi) szabvány; 6. az együttműködés módjának elvi leírása 'forgatókönyve'; az Internet esetében az adatátvitel módját leíró utasítások, parancsok, válaszok, stb. összessége a TCP/IP protokoll; ezen a családon belül vannak az Internet alkalmazásai] protokół domowy – házi jegyzőkönyv Protokół drzewa rozpinającego (ang. SpanningTree Protocol – STP) [sporządzony przez IEEE (ang. Institute of Electrical and Electronics Engineers) opisany w dokumencie (IEEE 802.1d). Jest to protokół wykorzystywany przez sieci komputerowe (np. LAN) w drugiej warstwie modelu sieciowego ISO/OSI. STP obsługiwany jest przez przełączniki (ang. network switch) i mostki sieciowe (ang. network bridge).] – STP, Spanning Tree Protocol; feszítőfa protokoll [Az STP fizikailag létező redundáns útvonalakkal rendelkező hálózaton teszi lehetővé, hogy miden cél csakis egy útvonalon legyen elérhető.] protokół dworski [zbiór zasad zachowania się obowiązujący na dworach królewskich lub książęcych] – udvari protokoll protokół dyplomatyczny [ogół zasad postępowania przyjętych w stosunkach międzynarodowych] – diplomáciai protokoll protokół FTP; protokół transferu plików (FTP) – fájlátviteli protokol; File Transfer Protocol, v. rövid nevén FTP TCP/IP hálózatokon – mint amilyen az internet is – történő állományátvitelre szolgáló szabvány. protokół handlowy [umowa międzynarodowa ustalająca rodzaje i ilości towarów podlegających wymianie między zainteresowanymi państwami w określonym czasie] – kereskedelmi jegyzőkönyv v. szerződés protokół inwentaryzacyjny – leltározási jegyzőkönyv protokół jednostronny [protokół spisany tylko przez jedną ze stron zainteresowanych jakąś sprawą] – egyoldalú jegyzőkönyv protokół kontroli sieciowej (NCP — Network Control Protocol) [Był to protokół przystosowany do obsługiwania jednej sieci, jaką w owym czasie był ARPAnet. Nie był on odpowiedni do współpracy wielu sieci. R.E. Kahn zaproponował opracowanie nowych protokołów TCP/IP, które zostały napisane w 1977 r., i ten rok można traktować jako początek eksperymentalnego Internetu. 1 I 1983 r. wymieniono protokół NCP w działającej - Wersja 01 01 2017 sieci ARPAnet na TCP/IP. Była to wielka operacja wymagająca równoczesnej zmiany oprogramowania wszystkich komputerów podłączonych do sieci. Zmiana ta była przygotowywana przez kilka lat i przebiegła nadspodziewanie gładko.] – NCP (Network Control Protocol - hálózatvezérlési protokoll) protokół kwalifikacyjny – minősítési v. képesítési jegyzőkönyv Protokół L2TP (ang. Layer Two Tunneling Protocol) (dekapsułkowanie danych tunelowanych za pomocą IPsec) [umożliwia tunelowanie ruchu IP, IPX oraz NetBEUI i przekazywanie go poprzez dowolne medium transmisyjne, obsługujące dostarczanie datagramów w połączeniu punkt-punkt, np. IP, X.25, Frame Relay czy ATM.] – (informatika) L2TP (ang. Layer Two Tunneling Protocol); L2TP protokoll [Az L2TP egy számítástechnikai szabványon alapuló internetes protokollbújtatás, amely csomagorientált közegben történő továbbításkor a PPPkeretek beágyazását biztosítja. A PPTP bújtatóprotokollhoz hasonlóan az L2TP is ötvözi a PPP hitelesítési és tömörítési mechanizmusait. A PPTP protokolltól eltérően azonban az L2TP a PPP-keretek titkosítására nem a Microsoft pont-pont típusú titkosítási (MPPE) eljárását használja. Az L2TP titkosítási szolgáltatásai az IPSec protokollon alapulnak.] protokół przekazu informacji NTTP (News Network Transfer Protocol) - NNTP - News Network Transfer Protocol, a news hálózati szabványa protokół Zmodem (popularny protokół transferu plików) (kat.: informatyka) Zmodem [1. A Zmodem egy állományátviteli protokoll, amit modemek használnak kapcsolt vonalon keresztül történő megbízható adatcserére. Gyakran használják a BBS rendszerekkel való kommunikációk során. Rengeteg kényelmes jellemzője van. Többek között például az, hogy egy megszakadt adatcserét később a szakadás helyétől folytathatunk. Vesd össze: Kermit, Xmodem, Ymodem; 2 sokféle fejlett szolgáltatást nyújtó (pl. változó méretű adatblokkok, automatikus tömörítés, a megszakadt letöltés folytatása) file-transzfer protokoll modemes kapcsolatokhoz, állományok telefonvonalon való le- és feltöltéséhez] protokół NBP (w komputerach Macintosh: protokół warstwy transportu kojarzący nazwy urządzeń z adresami sieciowymi) – Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5481 (kat.: informatyka) NBP Name Binding Protocol (névösszekapcsolási protokoll) protokół obrad parlamentu – parlamenti napló; parlamenti jegyzőkönyv; a parlamenti tárgyalás jegyzőkönyve protokół odbiorczy – átvételi jegyzőkönyv protokół przesłuchania – kihallgatási jegyzőkönyv protokół przyjęcia – átvételi jegyzőkönyv protokół punkt-punkt z tunelowaniem; PPTP (kat.: informatyka) – PPTP Point-to Point Tunneling Protocol (pontok közötti alagútprotokoll) protokół RARP [(w zestawie protokołów TCP/IP, jest to protokół mapujący adres sprzętowy do adresu internetowego) (kat.: informatyka) synonimy: RARP, reverse address resolution protocol] – RARP protokol; RARP (Reverse Address Resolution Protocol) [Az ARP protokoll fordítottja,amely olyan táblázattal dolgozik, amelyben az van felsorolva, hogy milyen IP cím milyen Ethernet (fizikai) címnek felel meg. A RARP protokollal az RFC903 foglalkozik.] protokół rewizyjny – ellenőrzési jegyzőkönyv protokół rozmów – tárgyalási jegyzőkönyv protokół różnic – eltérési jegyzőkönyv Protokół SAP (Service Advertising Protocol) [jest protokołem używanym przez routery do rozpowszechniania nazw i adresów usług, które są udostępniane przez węzły IPX.] – SAP Service Advertising Protokol (szolgáltatáshirdető protokoll) protokół sieci komutacji pakietów danych Packet Switching Data Network (PSDN) – PSDN Packet Switching Data Network (csomagkapcsolt adathálózat) protokół SPX (protokół warstwy transportu używany w sieciach Novell NetWare) – (kat.: informatyka) SPX Sequenced Packet Exchange (soros adatcsomag csere) protokół szkód – kárfelvételi jegyzőkönyv protokół transmisji hipertekstu; protokół HTTP (protokół internetowy oparty o TCP/IP stosowany do pobierania hipertekstu ze zdalnego komputera) – (kat.: informatyka) http, Hypertext Transfer Protocol; egy információátviteli protokoll elosztott, kollaboratív, hipermédiás, információs rendszerekhez. protokół uszkozenia – kárfelvételi jegyzőkönyv protokół w trzech egzemplarzach – jegyzőkönyv három példányban protokół z obrad – tanácskozási jegyzőkönyv - Wersja 01 01 2017 protokół zdawczo-odbiorczy [protokół sporządzany przy zdawaniu i odbieraniu czegoś] – adás-vételi jegyzőkönyv protokół zdawczy – átadási jegyzőkönyv protokół Zmodem (popularny protokół transferu plików) (kat.: informatyka) Zmodem [1. A Zmodem egy állományátviteli protokoll, amit modemek használnak kapcsolt vonalon keresztül történő megbízható adatcserére. Gyakran használják a BBS rendszerekkel való kommunikációk során. Rengeteg kényelmes jellemzője van. Többek között például az, hogy egy megszakadt adatcserét később a szakadás helyétől folytathatunk. Vesd össze: Kermit, Xmodem, Ymodem; 2 sokféle fejlett szolgáltatást nyújtó (pl. változó méretű adatblokkok, automatikus tömörítés, a megszakadt letöltés folytatása) file-transzfer protokoll modemes kapcsolatokhoz, állományok telefonvonalon való le- és feltöltéséhez] protokółować, protokołować [pisać protokół z przebiegu posiedzenia, zebrania, rozprawy itp.; też: umieszczać coś w protokóle] – jegyzőkönyvezni, jegyzőkönyvet írni v. felvenni v. vezetni proton [1. trwała cząstka elementarna o dodatnim ładunku elektrycznym, składnik jądra atomowego; 2. cząstka elementarna o dodatnim ładunku elektrycznym, będąca obok neutronu składnikiem jąder atomowych] – (gör.) proton; (fiz.) a hidrogén atommagja; egységnyi pozitív töltésű elemi részecske, amely a neutronnal minden elem atommagjának egyik építő elemét alkotja; az atommodell pozitív töltésű atommagja, amely körül az elektronok különféle pályákon keringenek protonotariusz [późn.łac. protonotarius 'pisarz zbierający i spisujący akta męczenników'; 1. prałat w kurii rzymskiej należący do osobnego kolegium, sporządzający bulle papieskie, akta kanonizacyjne i beatyfikacyjne; 2. godność honorowa niektórych dostojników kościelnych; 3. Kośc. rz. kat. jeden z 7 członków osobnego kolegium kurii rz., notariuszy kanonizacyjnych i konsystorskich, podpisujących także bulle papieskie.] – (gör.-lat.) protonotarius; főjegyző; a Vatikánban magas egyházi rang, melynek betöltőiből alkotott testület a kabinetirodának felel meg; a pápai kollégium magas rangú tisztviselője protoplasta [1. założyciel rodu; 2. coś, od czego wywodzi się jakaś rzecz; 3. u roślin i zwierząt: gatunek pierwotny, od którego Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5482 wywodzą się inne gatunki], protoplastka [1. antenatka, seniorka; 2. podn. pramatka; 3. założycielka rodu] – I. előd, ős; II. (biol) protoplaszt; eltávolított sejtfalú baktérium-vagy növényi sejt protoplazma [materia żywa tworząca komórki, z której zbudowane są jądra komórkowe i cytoplazma] – (gör.) protoplazma; (él) a sejt átlátszó, kocsonyás élő állománya (cytoplazma, sejtmag, cytocentrum, chromatophorák, mitokondrium stb.) protoplazmatyczny, -a, -e – protoplazmaPrototrofy [organizmy heterotroficzne, wymagające do wzrostu oprócz substancji mineralnych tylko jedno organiczne źródło węgla] – (biol.) prototrófok [prototróf baktérium = "vad típusú" baktérium, minimál táptalajon nő, C, N forrás, sók, víz. A minimális tápigény fajonként eltérő lehet (nitrogénkötés, fotoszintézis, aerob, anaerob ...)] prototyp [to urządzenie, obwód lub program zaprojektowany i zbudowany w celu zademonstrowania zdolności do budowy urządzenia docelowego. Podczas budowy prototypu inżynierowie wprowadzają pierwszy raz w życie swoje nowe pomysły.] – (gör.) protípus; ősalak, őspéldány, mintakép; minta; (műsz) mintagép; vmely új gép, szerszám stb. első példánya; mintapéldány prototyp samochodu – a személygépkocsi prototípusa protozoa [jednokomórkowe organizmy zwierzęce] – (gör.) protozoa; (áll.) protozoák, véglények; a legegyszerűbb, egysejtű állati szervezetek protozoiczny, -a, -e – protozoikus protuberancja [1. obłok gazów w koronie Słońca wyrzucany ponad chromosferę i spływający następnie ku jej powierzchni; 2. zw. w l.mn.: wielkie łuki i pętle płonącej materii podnoszące się z powierzchni Słońca i opadające na nie z powrotem, pojawiające się zazwyczaj w pobliżu plam słonecznych i związane z aktywnością pola magnetycznego Słońca; wyskoki słoneczne] – (lat.) protuberancia; (csill.) napkitörés; napfáklya; a nap felületén megfigyelhetővörösen izzó kitörések; gáznemű anyagok tömege; (orv.) dudorodás proudhonizm [wym. prudonizm] [teoria P.J. Proudhona głosząca program stopniowych reform, sprzeciwiająca się zorganizowanej walce klasy robotniczej] – proudhonizmus; P. J. Proudhon francia kispolgári anarchista tanítás, amely az önálló kisárutermelők társadalmát tartja személyi állapotnak - Wersja 01 01 2017 provider {rzecz.}; żywiciel {m.} a. provider {rzecz.} (też: supplier, source); dostarczyciel {m.} – (ang.) provider – ellátó, szolgáltató, gondoskodó; (inf.) szolgáltató prowadnica [element maszyny, urządzenia służący do nadawania określonego kierunku ruchu lub do zapewniania określonego położenia innemu elementowi] – (műsz.) vezető, vezeték, terelőprowadnica rakietowa [element niektórych wyrzutni rakietowych nadający początkowy kierunek lotu pociskowi] – (wojsk) vezetősín, vezetőcső prowadnica śrubowa wycinacza (mechaniczny zapis dźwięku) – vezérorsó prowadnik nici [część maszyny do szycia doprowadzająca nić do miejsca tworzenia ściegu] – cérnavezető prowadzać [1. prowadzić do jakiegoś miejsca wielokrotnie; 2. daw. oprowadzać] – vezetni, körülvezetni, elvezetni, kalauzolni; (murem) körülvenni prowadzać się [utrzymywać bliskie stosunki, sympatyzować ze sobą; też: chodzić ze sobą] – viselkedni prowadzanie – vezetés, útmutatás, irányítás prowadzanie się – viselkedés prowadzący [1. gospodarz programu, prezenter; 2. osoba prowadząca jakieś zajęcia, wykłady itp.; 3. dowódca załogi samolotu znajdującego się na czele grupy myśliwców lub samolotów szturmowych] – vezető, levezető, bemutató; (autó) sofőr; wojsk. vezér v. vezérpilóta (légi egységnél); (ajtó) nyíló [drzwi prowadzące do czego] prowadzący program – műsorvezető prowadzący wojnę – hadviselő prowadzenie – vezetés, irányítás; (átv.) folytatás prowadzenie człowieka przez Boga – ember vezetése Isten által prowadzenie interesu – üzletvezetés prowadzenie kont – számlavezetés prowadzenie pędzla – ecsetkezelés prowadzenie taśmy – szalagvezetés prowadzenie wojny – hadviselés, háború prowadzenie się, prowadzenie [sposób życia, postępowanie] – viselkedés, életmód; előrehaladás, haladás prowadzić (prowadzę) ― prowadzać [1. zmierzać wraz z kimś, wskazując mu drogę; 2. kierować jakimś środkiem lokomocji; 3. stanowić dojście lub przejście do czegoś; 4. doprowadzać, przewodzić; 5. przodować w jakiejś klasyfikacji; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5483 6. kierować partnerem w tańcu; 7. o jakiejś czynności, jakimś zachowaniu: być przyczyną czegoś; 8. być odpowiedzialnym za funkcjonowanie i przebieg czegoś, zajmować się czymś; 9. wykonywać, kontynuować jakąś czynność, działalność; 10. mat. wykreślać jakąś linię; 11. wytyczać, budować coś w jakimś miejscu; 12. uwypuklać linię melodyczną w kompozycji muzycznej albo w jej wykonaniu; 13. nadawać roślinie określoną formę i wielkość, stosując odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne; 14. o niektórych elementach maszyn, urządzeń: nadawać odpowiedni kierunek ruchu współpracującym zespołom] – kísérni, (kocsit) vezetni, elvezetni; irányítani; levezetni; vinni; (átv.) folytatni, űzni; lefolytatni prowadzi mnie po rozmaitych wertepach – mindenféle rossz utakon vezet engem prowadzić aukcję – árverést tartani prowadzić auto – autót vezetni prowadzić badania filologiczne – filológiai kutatásokat folytatni prowadzić badania naukowe – tudományos kutatásokat végezni v. folytatni prowadzić brudny proceder – aljas v. piszkos foglalkozást űzni prowadzić buchalterię – könyvelni prowadzić czyjeś interesy – menedzselni vkit prowadzić czynny tryb życia – tevékeny életmódot folytatni prowadzić ćwiczenie – gyakorlatot vezetni prowadzić do czego – vezetni (vmihez); irányulni (vmire) prowadzić do celu – célhoz vezetni prowadzić do sprzeczności – ellentmondáshoz vezetni prowadzić do wniosku – következtetésre késztetni prowadzić dochodzenie – nyomozni; nyomozást folytatni prowadzić dom (gospodarstwo) a. prowadzać gospodarstwo domowe – háztartást vezetni prowadzić dom otwarty – nyílt házat tartani v. vinni prowadzić dyskusję – vitatkozni; diszkúziót v. diszkussziót folytatni prowadzić dystrybucję czegoś – forgalmazni vmit prowadzić działalność – tevékenységet végezni; tevékenykedni prowadzić działalność charytatywną – közjó érdekében tevékenykedni; karitatív tevékenységet folytatni - Wersja 01 01 2017 prowadzić działalność handlową – kereskedelmi tevékenységet folytatni prowadzić działalność na własne ryzyko – tevékenységet folytat saját kockázatára prowadzić działalność pod własnym nazwiskiem – tevékenységet folytat saját nevén prowadzić działania wojenne – hadműveletetket folytatni prowadzić dziennik – naplót vezetni prowadzić dziecko za rękę – kézenfogva vezetni a gyermeket prowadzić ewidencję – nyilvántartást vezetni prowadzić ewidencję ludności – a lakosságról nyilvántartást vezetni prowadzić gospodarstwo – gazdaságot vezetni, háztartást vezetni prowadzić gospodarstwo domowe – háztartást vezetni prowadzić handel – kereskedelmet űzni v. folytatni; kereskedni prowadzić impuls – ingerületet vezetni prowadzić innowację – újítást bevezetni prowadzić interes – üzleti válalkozást folytatni v. űzni; kereskedelmet folytatni prowadzić intrygi – intrikálni prowadzić kampanię wyborczą – választási kampányt v. hadjáratot folytatni prowadzić kasę – pénztárt vezetni prowadzić kogo na pasku – (átv.) pórázon vezetni v. kurtán tartani vkit prowadzić kogo na śmierć – vesztőhelyre vinni vkit prowadzić konferansjerkę – bemondani, konferálni, bekonferálni prowadzić korespondencję – levelezni, levelezést folytatni, levelezni prowadzić korespondencję z kimś – levelezni vkivel; levelezést folytatni vkivel prowadzić książki – könyvelést vezetni; könyvelni prowadzić księgi – könyvet vezetni prowadzić księgowość – könyvelést vezetni; könyvelni; könyvet vezet prowadzić lekcję – órát tartani prowadzić licytację – árverést tartani prowadzić maszynę – gépet vezetni prowadzić mecz – vezeti a meccset prowadzić na pasku a. prowadzić na smyczy – pórázon vezetni (kutyát) prowadzić na spacer – sétáltatni prowadzić na szafot – kínpadra vonni prowadzić naukę – tanítani, tanulmányokat vezetni prowadzić naukę języków obcych – idegen nyelvi tanulmányokat vezetni; idegen nyelveket tanítani Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5484 prowadzić negocjacje – tárgyalást folytatni prowadzić niespokojne życie – nyugtalan életet élni prowadzić dzienny tryb życia – nappali életmódot folytatni prowadzić nocny tryb życia – éjszakai életmódot folytatni prowadzić pasożytniczny tryb życia – élősködni; élősködő életmódot folytatni prowadzić pertraktacje – tárgyalásokat folytatni prowadzić piłkę – vezetni a labdát prowadzić pod rękę – kézenfogva v. karonfogva vezetni vkit prowadzić podwójną grę – kettős játékot folytatni prowadzić pokojową politykę – békepolitikát folytatni prowadzić polemikę – vitát folytatni v. vezetni, vitázni prowadzić politykę asymilacyjną – asszimilációs politikát folytatni prowadzić postępowanie – eljárást folytatni prowadzić poszukiwania – kutatásokat végezni prowadzić pracę badawczą – kutatómunkát végezni prowadzić proces (przeciw komu) – perelni vkit prowadzić protokół – jegyzőkönyvet vezetni prowadzić punktuację – sp pontozni; pontozást vezetni prowadzić rachunki – számlát vezetni prowadzić reformatorską politykę – reformpolitikát folytatni prowadzić rejestr – törzskönyvet vezetni prowadzić restaurację – vendéglőt vezetni prowadzić rokowanie – tárgyalni prowadzić rokowania – tárgyalásokat folytatni prowadzić roboty – munkálatokat vezetni v. folytatni prowadzić rozmowę – beszélgetést folytatni v. fenntartani; beszélgetni prowadzić rozmowy handlowe – üzleti tárgyalásokat folytatni prowadzić rozmowy z kimś o czymś – tárgyalni vkivel vmiről prowadzić rozpustne życie – züllött életet élni prowadzić rzecz dalej – tovább beszélni; folytatja a beszédet prowadzić samochód – autót vezetni prowadzić samochód po wypiciu alkoholu – ittasan autót vezetni prowadzić samochód po spożyciu alkoholu – alkohol fogyasztás után autót vezetni prowadzić seminarium – szemináriumot tart v. vezet - Wersja 01 01 2017 prowadzić siedzący tryb życia – ülő életmódot folytat prowadzić sklep – boltot v. üzletet tartani fenn; üzletet vezetni prowadzić spotkanie wyborcze – választói gyűlést tartani prowadzić śledztwo – nyomozni; nyomozást folytatni v. vezetni prowadzić układy – tárgyalásokat folytatni; tárgyalni prowadzić walkę – harcot folytatni; harcolni prowadzić wesoły tryb życia – vígan élni, víg v. vidám életet élni prowadzić wojnę – háborút v. hadat viselni prowadzić wojnę przeciw komuś; prowadzić wojnę z kimś – háborút v. hadat viselni vki ellen; háborúskodni, háborúzni vkivel prowadzić wykaz czego – kimutatást vezetni vmiről prowadzić wykład z czegoś – előadást tartani vmiből; előadni vmit prowadzić wykłady – előadásokat tartani prowadzić a. prowadzać z powrotem – visszavezetni prowadzić zdrowy tryb życia – egészséges életmódot folytat prowadzić życie domatorskie – otthonülő életet élni prowadzić życie spokojne – nyugodt életet folytatni, nyugodtan élni prowadzić się [1. iść, trzymając jeden drugiego za ręce lub pod ręce; 2. być prowadzonym; 3. żyć w pewien sposób, sprawować się] – vezetteti magát; kézenfogva vezetik egymást; kézenfogva mennek; viselkedni prowadzić się z kim pod rękę – belekarolva menni prowadzony [pilot samolotu wykonujący rozkazy prowadzącego grupę bojową] – vezető pilóta Prowansalczyk, Prowansalka – provanszi (ffi/nő) prowansalski, -a, -ie [przymiotnik od: Prowansja (kraina historyczna we Francji)] – provanszál Prowansja (fr. Provence, prow. Provença lub Prouvènço) [kraina historyczna w południowo-wschodniej Francji, nad Morzem Śródziemnym, na wschód od dolnego biegu Rodanu. Nazwa wzięta od prowincji rzymskiej Galia Zaalpejska, którą Rzymianie nazywali także Provincia Nostra - „Nasza Prowincja".] – (földr.) Provance (Franciaország) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5485 proweniencja [pochodzenie jakichś zjawisk lub osób] – (lat.) proveniencia; (pochodzenie) eredet, származás proweniencyjny, -a, -e – (lat.) provenienciális; eredeti, származási prowent [w dawnej Polsce: dochód z folwarku, wsi pańszczyźnianej lub zakładu przemysłowego] – (dawno) földbirtokjövedelem; hozam, termés prowentowy, -a, -e – birtokjövedelmi prowerbialny, -a, -e – (lat.) proverbális; közmondásos; (átv.) közismert prowerbialny poziom IQ – közismert IQ szint prowiant [zapas jedzenia zgromadzony w określonym celu] – (lat→ném) proviant; élelem, élelmiszer, élelmiszerkészlet; eleség; útravaló (étel) Prowjant-majster [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywano u nas w XVII wieku dostawcę żywności dla wojska. Z prowjantmajstrem generalnym znosił się podskarbi koronny.] – (daw) étekmester prowiantować [zaopatrywać w prowiant] – élelmezni, élelemmel ellátni prowiantowanie – élelmezés prowiantowy, -a, -e – élelmiszer-, élelemprowidencja (opatrzność) – (lat.) providencia; (vall.) gondviselés; előrelátás, gondoskodás prowikariusz – (egyh.) provikárius prowikariusz apostolski misji afrykańskiej – afrikai apostiűoli misszió provikáriusa prowincja [1. część kraju oddalona od stolicy i większych ośrodków kulturalnych; 2. lekcew. obszary opóźnione w rozwoju cywilizacyjnym i kulturalnym; też: mieszkańcy takich obszarów; 3. jednostka administracyjna w niektórych państwach lub część składowa federacji; 4. obszar kilku diecezji podległych metropolicie lub kilka klasztorów podległych prowincjałowi; 5. w starożytnym Rzymie: terytorium podbite przez Rzymian, rządzone przez prokonsula lub propretora; 6. łac. provincialis 'dotyczący prowincji' od provincia 'posiadłość rz. poza granicami Italii'. – 1. jednostka podziału adm. w niektórych państwach; Kośc. rz.kat. obszar kilku diecezji podległych metropolicie a. kilku klasztorów podległych prowincjałowi; pop. część kraju oddalona od stolicy; 2. jednostka podziału administracyjnego niektórych państw świata] – (lat.) provincia; tartomány (tart.); (hist.) a római birodalomnak meghódított, helytartó kormányozta tartománya; (földr.) vidék; az - Wersja 01 01 2017 országnak a fővárostól távol eső része (nem főváros) Prowincja Wenecja (wł. Provincia di Venezia) [jest jedną ze 110 prowincji we Włoszech] – Velence (megye) (Provinzia di Venezia) [Olaszország Veneto régiójának kisebb adminisztratív közigazgatási egysége, székhelye egyben a régió központja is: Velence.] prowincja zakonna [połączenie wielu domów zakonnych pod kierownictwem jednego przełożonego - prowincjała. Pierwsze prowincje pojawiły się w organizacji życia zakonnego u franciszkanów, później zostały przejęte przez inne zakony i zgromadzenia zakonne.] – szerzetesrendi provincia [több rendi ház összekapcsolása egy elöljáró irányítása alatt - provinciális. A szervezett provinciák a ferencesek rendi szervezetében jelentek meg először, később ezeket más szerzetesrendek és gyülekezetek is átvették.] prowincjalny, -a, -e – (lat.) provinciális, vidékies prowincjalna kuria (łac. curia - zarząd, władza duchowna) [zarząd prowincji: prowincjał, wikariusz prow., sekretarz, ekonom] – provinciális kúria (lat. curia - igazgatóság, lelki vezetés) [provinciális igazgatóság: provinciális, vikárius provinciális, titkár, ökonomus] prowincjalna kustodia [okręg prowincji zakonnej, zarządzany przez własnego przełożonego, zwanego kustoszem, podlegającego prowincjałowi] – provinciális kusztódia [szerzetesi igazgatási egység, melyet maga az elöljáró, vagyis a kusztosz irányít, aki a provinciálisnak tartozik elszámolással] prowincjał [1. zob. minister prowincjalny wyższy przełożony zarządzający prowincją zakonną; 2. zwierzchnik klasztorów jednej prowincji zakonnej] – (lat.) provinciális; (egyh.) rendfőnök, tartományfőnök; a szerzetesrend tartományi főnöke [lásd minister provinciális - a szerzetesi provincia irányítója felett álló elöljáró] prowincjał zakonu – rendfőnök prowincjałat [siedziba kurii prowincjalnej] provincialát [a provinciális kúria székhelye, központja] prowincjonalizm [wyraz a. zwrot właściwy tylko niektórym okolicom kraju; zaściankowość, parafiańszczyzna] - (lat.) provincionalizmus, vidékiesség; a helyi szűkkörű problémák, érdekek, eredmények egyoldalú túlbecsülése, amely rendszerint az országos, nemzeti arányú kérdések szem elől tévesztésével v. elhanyagolásával jár; szűklátókörűség, a szélesebb szemmeli Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5486 látókör hiánya; (nyelvt.) tájnyelvi sajátság, tájszó, tájszólás prowincjonalnie – (lat.) provinciálisan, vidékiesen prowincjonalność – vkinek/vminek vidéki, tartományi, provinciális volta prowincjonalny, -a, -e [1. związany z prowincją, dotyczący prowincji; 2. położony na prowincji, z dala od metropolii; 3. rel. adm. związany z prowincją kościelną, dotyczący prowincji kościelnej, pochodzący z prowincji kościelnej] – provinciális; vidéki, helyi, vidékies, vidékiesen elmaradott; tartományi prowincjusz [lekcew. człowiek mieszkający na prowincji, niemający miejskiej ogłady ani obycia towarzyskiego], prowincjonał – provinciális, vidéki v. vidékies ember; vidéki prowitamina [związek chemiczny przekształcający się w organizmie - pod wpływem energii słonecznej lub enzymów - w witaminę] – (lat.) provitamin, provitaminok; (él.) még nem teljesen kialakult vitamin v. vitaminok prowizja [1. handl. procentowe wynagrodzenie od obrotu za pośrednictwo, komis, kupno, sprzedaż itp.; dawn. zapasy żywności, opału itp. – 2. to wynagrodzenie za pośrednictwo w zawieraniu umów na rzecz dającego polecenie lub zawieranie ich w jego imieniu; ustalane w procentach od wartości transakcji] – (lat.) provízió; (ker.) jutalék, közvetítői díj; (dawno) élelem, eleség, élelmiszerkészlet; (egyh.) a katolikus egyházban: a betegeknek szentségekkel való ellátása prowizja agenta – ügynöki jutalék prowizja bankowa – bankjutalék prowizja del credere – hitelszavatosság; del credere Tytuł XXIII. Umowa agencyjna Art. 761[1] [Prowizja po rozwiązaniu umowy] § 1. Agent może żądać prowizji od umowy zawartej po rozwiązaniu umowy agencyjnej, jeżeli - przy spełnieniu przesłanek z art. 761 propozycję zawarcia umowy dający zlecenie lub agent otrzymał od klienta przed rozwiązaniem umowy agencyjnej. § 2. Agent może żądać prowizji od umowy zawartej po rozwiązaniu umowy agencyjnej także wtedy, gdy do jej zawarcia doszło w przeważającej mierze w wyniku jego działalności w okresie trwania umowy agencyjnej, a zarazem w rozsądnym czasie od jej rozwiązania. prowizja komisowa – bizományosi jutalék prowizja maklerska – ügynöki jutalék prowizja manipulacyjna – kezelési jutalék prowizja od obrotu – forgalmi jutalék - Wersja 01 01 2017 prowizja od sprzedaży – eladási v. értékesítési jutalék prowizja pośrednika – közvetítői jutalék prowizja sprzedażowa – eladási jutalék prowizja ubezpieczeniowa – biztosítási jutalék prowizja zabezpeczenia – biztosítási jutalék prowizja zbytu – értékesítési jutalék prowizor [dawn. farmaceuta, absolwent kursów aptekarskich], prowizorka – (lat.) provizor; intéző, felügyelő, felvigyázó (dawn.) gyógyszerész, patikus, gyógyszertárvezető prowizorka [tymczasowość] – provizórium; ideiglenes, átmeneti jellegű építmény, épület prowizoryczny, -a, -e [mający trwać tylko pewien czas, niemający charakteru stałego] – (lat.) provizórikus; ideiglenes, átmeneti; időleges prowizoryczny opatrunek usztywniający złamaną kończynę – törött végtag rögzítése prowizorium [stan tymczasowy, przejściowy] – (lat.) provizórium; ideiglenes v. átmeneti állapot, ideiglenes helyzet v. rendszabályok v. kormányzat prowizorium budżetowe [to budżet uchwalony tymczasowo, na pewien czas przed budżetem rocznym, a także budżet roczny w formie ogólnych jego założeń] – előzetes költségvetés prowizorycznie – provizórikusan; ideiglenesen, időlegesen, átmenetileg prowizoryczność – ideiglenesség, átmeneti állapot prowizoryczny, -a, -e [mający trwać tylko pewien czas, niemający charakteru stałego] – provizórikus; ideiglenes, átmeneti prowizoryczne mieszkanie – szükséglakás prowizoryczne nosze – szükséghordágy prowizoryczne obliczenie – kalkuláció; hozzávetőleges számítás v. számítások prowizyjka – kicsi eleség; jutalékocska prowizyjny, -a, -e – províziós; jutaléki prowodyr [przewodnik; kierownik; kierowca; wódz] [1. pogard. osoba przewodząca w nakłanianiu grupy ludzi do czegoś złego; 2. daw. wodzirej] – (dawno) pártvezér; főkortes; (wodzirej) vezető, főkolompos, hangadó Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5487 prowokacja [1. wyzwanie, umyślna zaczepka; podstępne judzenie, podpuszczanie kogoś do szkodliwych dla niego (lub dla osób trzecich) działań a. decyzji; 2. podstępne działanie mające na celu nakłonienie kogoś do określonego postępowania, zwykle szkodliwego dla niego i osób z nim związanych; 3. podstępna działalność tajnych agentów udających członków jakiejś organizacji, działających na jej szkodę; 4. działanie lub jego efekt mające na celu zaszokowanie kogoś, wywołanie w kimś jakichś emocji lub niekontrolowanych zachowań; 5. nakłanianie jakiejś osoby do popełnienia przestępstwa w celu doprowadzenia do wszczęcia przeciwko niej postępowania karnego] – (lat.) provokáció, provokálás; kihívás; kihívó magatartás, cselekmény; bújtogatás, ingerlés, izgatás; a rendőrség titkos ügynökeinek beugrató tevékenysége prowokacja kontrrewolucyjna – ellenforradalmi provokáció prowokacyjnie – provokatívan; kihívóan prowokacyjny, -a, -e [zaczepny, mający charakter prowokacji] – provokációs, provokáló; kihívó prowokator [podżegacz; agent policji, który dostaje się do organizacji polit., aby działać na jej szkodę], prowokatorka – (lat.) provokátor; kihívó, felbujtó, bujtogató; beugrató titkos rendőrügynök, politikai ügynök (ffi/nő) prowokatorski, -a, -ie – provokátori; ügynöki prowokatywny, -a, -e – (lat.) provokatív; kihívó, sértő prowokatywny styl – (lat.) provokatív; kihívó stílus prowokować [1. wywoływać; 2. podburzać do czegoś] – (lat.) provokálni; kihívni, kihívóan viselkedni; bujtogatni, ingerelni, izgatni; beugratni (titkos politikai, rendőrségi ügynök); (dawno) párbajra hívni prowokujący, -a, -e [zwracający na siebie uwagę, wywołujący w kimś silne emocje] – kihívó, provokáló proxy {rzecz.} [komp.] [zob. Serwer pośredniczący] – (informatika) proxy; proxy (-server) - 'proxy' (-szerver), 'közeli' szerver [több feladatot ellátó segéd-szerver egy Internet szolgáltatónál, a központi szerver és a felhasználó között üzemeletetve; feladatai között lehet pl. egy tűzfal müködtetése, nagy tárolókapacitású gyorsítótár fenntartása és más erőforrást kímélő feladat] - Wersja 01 01 2017 proxy server {rzecz.}; serwer proxy {m.} [komp.] [zł.] – proxy server [kisegítő feladatokat ellátó szerver, többnyire (földrajzilag) valahol a felhasználó közelében; működhet tűzfalként (firewall) vagy nagykapacitású átmeneti tárolóként (cache), ahol az Internetről leggyakrabban letöltött file-ok másolatai megőrződnek, hogy ne kelljen minden alkalommal az eredeti, többnyire túlterhelt és ezért lassú szerverről letölteni őket] proza [późn.łac. prosaicus 'prozaiczny' od łac. prosa 'proza' r.ż. od prosus 'prosty, bezpośredni; – 1. mowa niewiązana, pozbawiona stałych jednostek rytmicznych i podziału na wersy; też: utwory pisane mową niewiązaną; 2. rzeczy i sprawy codzienne, zwykłe, mało interesujące; 3. lit. mowa niewiązana (w przeciwieństwie do poezji); utwory lit. pisane mową niewiązaną (np. powieści, nowele, współczesne sztuki teatr.); przen. powszedniość, szara rzeczywistość] – (lat.) próza; (irod.) kötetlen előadásmód, nem vers; egyszerű, köznapi nyelvhasználat, folyóbeszéd, folyamatos beszéd, kötetlen beszéd; mindennapiság, hétköznapiság proza poetycka [proza posługująca się środkami ekspresji typowymi dla poezji] – költői próza proza życia – az élet mindennapi volta v. prózaisága prozaiczny, -a, -e [pisany prozą; przen. szary, przyziemny, pospolity, powszedni] – prózai; mindennapi, közönséges, lapos prozaiczny człowiek – prózai ember prozaik [autor piszący prozą] – prózaíró prozaizm [lit. wyrażenie odróżniające się rażąco prozaicznym charakterem od poetyckiego kontekstu] – prózaizmus prozatorski, -a, -ie – prózaírói, prózaProzelici [poganie, którzy pod wpływem propagandy żydowskiej przyjmowali judaizm i poddawali się obrzezaniu. Późniejsza literatura rabinistyczna rozróżniała prozelitów Sprawiedliwości i prozelitów Bramy; ci ostatni pozostawali nadal poganami, ale byli w łączności ze społecznością Izraela.] – (gör.) prozeliták (közeledők, jövevények) [Az ÓSZ-ben az az idegen, aki Izráel területén lakott (2Móz 20,10; 5Móz 5,14); jövevénynek is nevezték. Az ÚSZ-ben az a pogány származású ember, aki felvette a zsidó hitet, akár Palesztinában, akár másutt lakott (Mt 23,15; ApCsel 2,10; 6,5; 13,43); nyilvánvalóan különbséget tettek körül nem metélt prozeliták közt, azaz olyanok közt, akik nem azonosultak teljesen Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia a zsidó hittel, és körülmetélt prozeliták közt, akik teljesen alávetették magukat a zsidók törvényeinek.] 5488 prozelita [1. nowo nawrócony, neofita, nowy (zwł. gorliwy) wyznawca jakiejś wiary, idei; 2. człowiek z pogan, który przyjął Chrystusa. Zwany także nowowiernikiem, nowo nawróconym, Żydem.] – (gör.) prozelita (közeledő, jövevény); (vall.) vmely hitre újonnan áttért személy; (átv.) vminek újsütetű, buzgó híve; (bibl.) prozelita (járulékos, hozzájött; zsidótárs) prozelityzm [dążenie do nawracania innych na swoją wiarę, do pozyskania zwolenników jakiejś idei] – prozelitizmus; új hitre térés, térítői tevékenység; ortodoxok katolikus egyházba csábítása prozodia [1. ogół brzmieniowych właściwości języka charakteryzujących sylaby lub ich ciągi w toku wypowiedzi; 2. dział językoznawstwa zajmujący się brzmieniowymi właściwościami języka; 3. nauka o budowie wiersza zajmująca się zagadnieniami akcentu, iloczasu i intonacji; 4. dział zajmujący się opisem i organizowaniem w mowie wiązanej – akcentu, intonacji i iloczasu] – (gör.) prozódia; (irod) verstan; a költészettannak a verselés szabályaival foglalkozó része; (zene) a dallam ütemének és hangsúlyainak helyes tagolása a szöveg ritmusához és hangsúlyához prozodyczny, -a, -e [dotyczący prozodii, właściwy prozodii] – prozódiai; verstani prozopopeja, fictio personae [gr. prosōpopoiía 'dramatyzacja; jw.'; prósōpon 'osoba: twarz; maska; rola'; -poiia od poieín, ― 1. zwrot stylistyczny, przedstawiający osobę nieobecną jako przemawiającą a. osobę nieżyjącą jako żywą i obecną; retor. personifikacja; 2. figura retoryczna polegająca na wprowadzeniu przedmiotów nieożywionych lub pojęć abstrakcyjnych jako postaci przemawiających; 3. odautorskie wprowadzenie w obręb wypowiedzi stanowiących pozorny cytat słów tych, którzy nie mogą rzeczywiście wypowiedzieć się w danej sprawie zmarłych, nieobecnych, a nawet (poprzez personifikację) przedmiotów, zwierząt, zjawisk i pojęć. Prozopopeja znana jest z klasycznych ujęć retoryki - jej funkcją w przemowie jest kreacja fikcyjnych oponentów i sprzymierzeńców mówcy, co ma ułatwić mu prowadzenie argumentacji.] – 1. (gör. prosopopoiia, lat. personificatio, perszonifikáció) - Wersja 01 01 2017 megszemélyesítés; a naiv szemléletnek és a költői képzeletnek az az eljárása, hogy élő személyekül tekint élettelen tárgyakat, természeti erőket, elvont fogalmakat; 2. olyan metaforából származó szókép, amely tárgyaknak, jelenségeknek, elvont dolgoknak emberi sajátosságot, érzést, cselekvést tulajdonít prożek [zdrobnienie od: próg] – kis küszöb, küszöböcske próba [1. badanie mające na celu sprawdzenie czegoś; 2. wysiłek podjęty w celu dokonania czegoś; 3. niewielka ilość jakiejś substancji, jakiegoś wyrobu itp. pobrana do przeprowadzenia określonych badań; 4. spotkanie osób przygotowujących sztukę, koncert itp., w czasie którego ćwiczą oni poszczególne sceny; 5. trudna sytuacja, w której ujawnia się prawdziwa wartość kogoś lub czegoś; 6. wynik czyichś starań, doświadczeń, dający o nich jakieś wyobrażenie; 7. potwierdzenie, dowód czegoś; 8. zawartość metalu szlachetnego w stopie z innymi metalami; też: znak stempla urzędu probierczego określający zawartość metalu szlachetnego w danym wyrobie; 9. w analizie chemicznej: ustalony sposób postępowania mający na celu stwierdzenie obecności lub nieobecności danej substancji w badanym materiale; 10. wyłoniona z jakiejś zbiorowości grupa jednostek, podlegająca bezpośredniemu badaniu, na podstawie którego wnioskuje się o własnościach całej zbiorowości] – (wypróbowanie) próba, kipróbálás, próbálkozás, próbatétel; (usiłowanie) kísérlet; ellenőrzés; vizsgálat, kivizsgálás; (nyomd) próbanyomat; fémjelzés próba ciążowa [badanie mające na celu wczesne stwierdzenie ciąży] – terhességi próba próba czytana [pierwsza próba przedstawienia, podczas której aktorzy czytają swoje role] – olvasó próba próba dorywcza – szúrópróba próba eksploatacyjna – üzemeltetési próba próba fabryczna – gyári ellenőrzés próba generalna [ostateczna próba poprzedzająca właściwy występ, przedstawienie teatralne itp.] – (szính) főpróba próba generalna [ostateczna próba poprzedzająca właściwy występ, przedstawienie teatralne itp.] – főpróba próba gwarancyjna – garanciális ellenőrzés próba jakości – minőség-ellenőrzés próba kontrolna – ellenőrzési próba Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5489 próba laboratoryjna – laboratóriumi ellenőrzés próba losowa, próbka losowa [reprezentacja pewnego zbioru elementów służąca do wnioskowania o własnościach tego zbioru] – sorspróba; véletlen minta v. mintavétel próba mechanizmu – a mechanizmus kipróbálása próba metali – fémpróba próba monetarna – érmepróba próba ognia, próba ogniowa – (hist) tűzpróba próba pojednania – békéltetési kísérlet próba przekupstwa – vesztegetési kísérlet próba reprezentatywna – reprezentatív minta próba rezonansu (brzmienia) – rezonanciavizsgálat, hangpróba próba (badanie) słuchu – hallásvizsgálat próba sił – erőpróba próba smakowa [zob. degustacja] – ízlelés; ízpróba; degusztáció; ízelítő próba SPO – (dawno) MHK-próba próba śpiewu – énekpróba próba teatralna – színházi próba próba tuberkulinowa [wprowadzenie do organizmu tuberkuliny w celu stwierdzenia zetknięcia się pacjenta z gruźlicą] – tuberculin próba; tuberculin v. tuberkulin v. gümőkor teszt próba zastraszenia – megfélemlítési kísérlet próba złota – aranypróba próbka [1. niewielka ilość jakiejś substancji, jakiegoś wyrobu itp. pobrana do przeprowadzenia określonych badań lub służąca do pokazywania zamiast całości; 2. niewielka ilość jakiegoś towaru, zwykle kosmetyku, dawana nieodpłatnie klientowi do przetestowania; 3. wynik czyichś starań, doświadczeń, dający o nich jakieś wyobrażenie; 4. potwierdzenie, dowód czegoś] – minta, áruminta; szabásminta; kötéspróba; próbaradab; mutatvány próbka arbitrażowa – döntőbírósági minta próbka bez wartości – minta érték nélkül próbka materiału (tkaniny) [[oryginalny wzór tkaniny tworzony na podstawie projektu projektanta. Ta metoda ekskluzywnego projektowania jest dobrze znana w przemyśle wełnianym, ułatwiająca (za pomocą kilku kolorowych pasków w nici osnowy oraz przez kolorowe wątki) tworzenie szerokiej gamy kolorów w pojedynczym wzorze, czasami z modyfikacjami w splocie. Jedynie wzory uznane za udane zostają wprowadzone do produkcji.] – mintavágat [Kelmedarab egy adott mintával, ami a tevező ill. gyártó - Wersja 01 01 2017 elképzelését mutatja be. Látni lehet rajta a minta formai és színbeli megoldásait. A tervező elképzelései alapján készült kelmemintavágatok összehasonlításával lehet kiválasztani a gyártásra legalkalmasabb változatot.] próbka do badania – vizsgálati minta próbka odbiorcza – átvételi minta próbka ściegów – öltésminta próbka toroidalna [znormalizowane jarzmo próbka z materiału magnetycznego do pomiaru własności magnetycznych materiałów magnetycznie miękkich] – (vill.) gyűrűmagos minta; toroid minta próbka towaru a. towarów – áruminta próbka wzorcowa [wzór lub model stosowany do określenia jakości materiału włókienniczego, wykorzystuje symbole techniczne i jest w zgodności z połączonymi normami. Musi przedstawiać wszystkie specyfikacje w zgodności z umową między producentem a klientem.] – referencia minta [Egy minta vagy modell, amely a kelme ill. a ruhadarab anyagát, formáját, kivitelét és minőségét rögzíti a gyártó és vevő közötti szállítási szerződés ill. a műszaki leírás mellékleteként.] próbkowanie (dyskretyzacja, kwantowanie w czasie) [proces tworzenia sygnału dyskretnego, reprezentującego sygnał ciągły za pomocą ciągu wartości nazywanych próbkami. Zwykle jest jednym z etapów przetwarzania sygnału analogowego na cyfrowy] – mintavétel; digitalizálás; mintavételezés (sampling) [inf. Az analóg-digitális átalakítás egyik lépése. Az analóg jelből meghatározott gyakorisággal mintát vesznek, és a mért adatot kvantálják (számszerű értéket adnak neki). Az átalakítás minőségére mind a mintavételi frekvencia, mind a kvantálás felbontása hatással van. A CD-DAlemezeknél pl. 44,1 kHz sebességgel vesznek mintát 16 bites felbontással.] próbkujący poziom dźwięku – megítélési hangnyomásszint próbnie – próbálva próbnik [przyrząd do pobierania próbek kopaliny płynnej, skały itp.] – mintavevő (eszköz), szonda próbnik izolacji [przyrząd do badania stanu izolacji urządzeń i instalacji elektrycznych] – elszigeltelés mintavevő próbnik kosmiczny [zob. sonda kosmiczna] űrszonda próbnik napięcia [wskaźnik występowania napięcia elektrycznego] – feszültségmérő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5490 próbny, -a, -e [wykonany na próbę, aby przekonać się, jaki będzie efekt] – próba-; minta-; kísérleti próbne obciążenie – próbaterhelés próbne składanie – nyomd. próbaszedés próbne zamówienie – próbarendelés próbne złożenie – nyomd. próbaszedés próbny alarm – próbariadó próbny lot – próbarepülés; szárnypróbálgatás próbobranie – mintavétel próbować (probuję, -esz) [1. jeść lub pić coś w niewielkiej ilości, aby sprawdzić, jak to smakuje; 2. starać się coś robić; 3. wypróbowywać działanie czegoś albo przydatność czegoś lub kogoś; 4. robić coś na próbę, aby to poznać; 5. odbywać próbę sztuki, koncertu itp.] +B. v. T. – próbálni, próbálkozni, próbálgatni; (usiłować) kísérletet tenni, megkísérelni; (kosztować pokarmu) ízlelni, megízlelni, kóstolni próbować czegoś – kóstolni, ízlelni vmit próbować sosu – megízlelni a mártást próbować szczęścia – szerencsét próbálni próbować się [1. sprawdzać swoje siły, walcząc z kimś, z czymś; 2. daw. być początkującym w jakiejś dziedzinie] – kipróbálja magát v. az erejét; összeméri erejét vkivel; kezdő vmiben próbowanie – megpróbálás, megízlelés próchnica [1. choroba zęba polegająca na powstaniu ubytków; 2. część składowa niektórych gleb powstała z rozkładu obumarłych substancji organicznych] – televényföld, lombföld, humusz, ganajföld; termőföld; (orv.) szú, szuvasodás próchnica zębów – fogszuvasodás, fogszú próchnicowaty, -a, -e – televényes próchnicowy, -a, -e; próchniczy, -a, -e – televényes, televény-; humuszos, szú-, szuvas próchniczy gleba – televénytalaj próchnieć (próchnieje) [1. ulegać rozkładowi w próchno; 2. o zębach, kościach: ulegać próchnicy; 3. pot. starzeć się, niedołężnieć] – széthullani, szétmorzsolódni, porrá lenni, porladni, elporladni; porlani; (gnić) korhadni, elkorhadni; rothadni, elrothadni; mállani (mállik) próchnienie – korhadás, szuvasodás; odvasodás próchnienie zębów – fogszuvasodás próchno [1. wynik rozkładu drewna przez drobnoustroje; 2. pot. o starym, niedołężnym człowieku lub o starym, - Wersja 01 01 2017 zniszczonym przedmiocie] – féregrágás, szuvasság, szúliszt; korhadt része vminek próchno się z kogoś sypie – (közb.) potyog már belőle a fűrészpor (olyan öreg) prócz [zob. oprócz] – (kogo/czego) kívül (vkin/vmin) prócz tego – ezen kívül; ezenkívül, ezenfelül, továbbá prócz tego nie mam nic do dodania – ehhez nincs mit hozzátennem próg [1. pozioma listwa łącząca pionowe belki futryny w drzwiach wejściowych, wystająca nieco ponad podłogę; 2. miejsce, w którym znajduje się wejście do domu lub jakiegoś pomieszczenia; 3. początek czegoś; 4. graniczna wielkość czegoś; 5. przeszkoda utrudniająca osiągnięcie jakiegoś celu; 6. stopień skalny powodujący załamanie spadku w korycie rzeki lub w dolinie lodowcowej; 7. poprzeczna listewka na gryfie niektórych instrumentów strunowych; 8. w lekkoatletyce i narciarstwie: belka, z której zawodnik odbija się do skoku; 9. w samochodzie: dolne obrzeże nadwozia poniżej drzwi] – küszöb próg, belka do odbicia – ugródeszka próg bodźca – ingerküszöb [ingerlékeny sejtek esetében az a membránpotenciál érték, ahol kiváltódik akciós potenciál vagy receptorpotenciál] próg bólu [1. najmniejsza siła bodźca, przy której powstaje wrażenie bólu określonego organu; 2. wartość ciśnienia akustycznego, przy której ucho odczuwa wrażenie bólu. Jest ona prawie niezależna od częstotliwości i wynosi 140 dB dla dźwięków sinusoidalnych oraz 120 dB dla szumów.] – (zaj) fájdalomküszöb próg kolejowy – talpfa próg modulacji – modulációküszöb próg odczuwania normalny – tényleges tapintási (érzékelési) küszöb próg percepcji (zrozumiałości mowy) – beszédészlelhetőségi határ (szint) próg percepcji akustycznej – hangészlelési küszöb próg percepcji mowy – beszédérzékelési küszöb próg pobudliwości, podniety [1. najmniejsza (progowa) wartość bodźca, wywołująca widoczną reakcję drażnionej komórki, tkanki lub narządu albo niezbędna do pobudzenia analizatora i wywołania efektu subiektywnego; 2. najmniejsze natężenie bodźca konieczne do wyzwolenia impulsu w tkance nerwowej i mięśniowej] – (él) ingerküszöb [igy nevezik Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5491 valamely inger azon legkisebb fokát, mely mellett az érzést, az izmokban összehuzódást, a mirigyekben elválasztást képes támasztani. Azon alól az inger hatástalan, azon tul növelt inger pedig fokozódott működést vált ki. A szem látóidegének ingere p. a fény; e fény azon legkisebb foka, mely mellett az, ha szemünkbe esik, már fényérzést okoz az I.; ennél gyengébb fényt nem tudunk még megérezni; erősebb fény behatása pedig az I.-nél nagyobbfoku fényérzést okoz.] próg pobudzenia [w neurologii to punkt graniczny, w którym poziom energii przychodzącego bodźca jest wystarczający do pobudzenia określonego neuronu czuciowego] – (él) ingerküszöb próg podatkowy [maksymalny dochód przyjęty za podstawę przy naliczaniu podatków] – adóküszöb, adóhatár próg reakcji (zadziałania) – reakcióküszöb próg rentowności [cena, przy której przedsiębiorstwo pokrywa w pełni koszty ekonomiczne i osiąga zysk] – rentábilitás v. jövedelmezőség küszöbe próg różnicy (bodźca), progowy przyrost (bodźca) – küszöbérték próg różnicy <bodźca> – észlelhetőségi (észrevehetőségi) határ próg różnicy <bodźca> – különbségi (észrevehetőségi) küszöb próg różnicy głośności – hangosság észrevehetőségi határa próg różnicy wysokości dźwięku – hangmagasság észrevehetőségi határa próg rozpoznawania mowy – beszédfelismerési küszöb próg słyszalności [1. najniższy poziom dźwięku możliwy do usłyszenia przez ucho ludzkie; 2. najmniejsze natężenie dźwięku wywołujące wrażenia słuchowe] – hallhatósági küszöb; hallásküszöb próg słyszalności normalny – tényleges hallásküszöb próg słyszenia [próg słyszenia jest na poziomie natężenia zwykłej mowy potocznej, odbieranej z ok. 1-1,5 m.] – hallásküszöb [1. valamely meghatározott frekvenciájú tisztahang ama legkisebb hangnyomásértéke, amely süketszobában a vizsgált személy hallószervében még hangérzetet kelt; 2. a hallás frekvenciaintenzitás-vizsgálatánál az a legkisebb és frekvenciától függő szintérték, amelyet a vizsgálati alany éppen észlel. A fülészetileg normális hallású egyéneknél a legalacsonyabb hallásküszöb érték a hangnyomásszint vonatkoztatási értékének - Wersja 01 01 2017 (20 μPa) felel meg. Ez az érték 2-4 kHz frekvenciatartományban van; a fül tehát itt a legérzékenyebb. A hallásküszöb határolta görbe 500 Hz alatt a kis frekvenciák felé erősen emelkedik, míg a nagyobb frekvenciák irányában (8 kHz-ig) az emelkedés kisebb mértékű] próg słyszenia bolesnego – fájdalomküszöb próg słyszenia bolesnego normalny – tényleges fájdalomküszöb próg słyszenia drażniącego – zavarási küszöb próg słyszenia niepokojącego – érzékelési küszöb próg świadomości [najmniejsza i największa wartość bodźców wywołujących u kogoś świadomość czegoś] – hallhatóság küszöbe próg wrażliwości [najmniejsza i największa wartość bodźca wywołującego reakcję] – érzékenységküszöb; érzékenység küszöbe próg wyborczy [ustalona liczba głosów wyborców wystarczająca do tego, żeby partia weszła do parlamentu] – választási küszöb próg zrozumiałości mowy – beszédérthetőségküszöb prószyć [1. o drobnym śniegu: padać; 2. sypać czymś drobnym; 3. rozpylać farbę, lakier na jakieś tło] – porozni prożen – (prożny) üres próżnia [1. gaz pod ciśnieniem znacznie mniejszym niż ciśnienie atmosferyczne otrzymywany w warunkach laboratoryjnych; - 2. pojęcie równoważne pustej przestrzeni, które w fizyce i technice posiada szereg niuansów znaczeniowych] – űr, légüres tér, vákuum, üresség; (kosmos) világűr próżnia absolutna, doskonała [obszar pozbawiony całkowicie cząstek materialnych] – abszolút légüres tér próżniacki, -a, -e [charakterystyczny dla próżniaka, oddający się próżnowaniu]; próżniaczy, -a, -e – lusta, lomha, henye, rest, tunya próżniactwo – lustálkodás, lustaság, tétlenség, henyélés, restség; naplopás próżniactwo jest zarodkiem nędzy – restség a nyomor forrása próżniactwo społeczne [w psychologii społecznej mówi się o nim wtedy, gdy wysiłek wkładany przez jednostki w wykonanie zadania jest mniejszy, gdy działają one wraz z innymi niż, gdy działają indywidualnie. Próżniactwo społeczne można redukować poprzez kontrolę wyników uzyskanych przez jednostkę, lub tylko sugerowanie, że taka kontrola ma Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5492 miejsce.] – társas lógás [social loafing]; az a jelenség, hogy az egyének kisebb erõfeszítést fejtenek ki, ha együtt dolgoznak, mint ha külön próżniaczka [(prawo i polityka) utracjuszka; birbantka] – lusta, pazarló nő próżniaczo – lustán, henyélve próżniaczyć – ellustulni, ellustítani, lustává tenni próżniaczyć się [spędzać czas bezczynnie] – ellustulni, henyélni, lustálkodni próżniaczyna [1. biełoruczka; 2. człowiek o wydelikaconych dłoniach unikający ciężkiej pracy] – lusta dög; finom kezű ember; munkakerülő ember próżniaczysko – naplopó, világ lustája próżniak [osoba prowadząca bezczynne życie] – rest, lusta, henyélő, lustálkodó (ember), here, léhűtő, naplopó, semmittevő, munkakerülő; dologkerülő próżnica – hiába, hasztalan próżnienie – semmittevés próżniomierz (wakuometr) [1. przyrząd do mierzenia ciśnień poniżej ciśnienia atmosferycznego; 2. przyrząd do pomiaru ciśnienia gazu niższego od ciśnienia atmosferycznego] – vákummérő próżniowy, -a, -e – vákuumpróżniuteńki, -a, -ie – teljesen üres próżniuteńko – egészen üresen próżno [zob. na próżno] – (prusto) üresen; (daremnie) hiába próżno słomę młócić – hiába csépeled a szalmát próżno zdzierał zelówki – hiába koptatta cipőjét; (átv.) hiába járt vmi után próżność [cecha osoby, która jest próżna; charakteryzuje ją chęć imponowania innym lub małostkowe ambicje] – üresség; hiúság, könnyelműség, szeleburdiság, hiábavalóság; tétlenség próżność rozpiera kogo – nem fér bele a hiúság próżnować (próżnuje) [nic nie robić, marnować czas] – henyélni, lustálkodni, tétlenkedni, lopni a napot; tespedni próżnowanie – lustálkodás, henyélés, restség próżnowanie jest nasieniem wszystkiego złego – (közm) a restség minden gonosztságnak a kútfeje; lustaság az ördög párnája próżny, -a, -e [1. mający o sobie bardzo dobre zdanie i lubiący, żeby go podziwiać i pochlebiać mu; 2. nadmiernie przywiązujący wagę do rzeczy zewnętrznych; też: świadczący o takiej postawie; 3. niedający pożądanych efektów; 4. niczym niewypełniony] – - Wersja 01 01 2017 haszontalan, hasztalan, üres; (daremny) hiábavaló; (zarozumiały) hiú; (átv.) légüres próżne słowa – hiábavaló üres v. hiú szavak próżne usyłowania – hiábavaló fáradozás v. erőltetés próżne żale – hiábavaló bánat próżny trud – hiábavaló vesződség pruchnieć (pruchnieje) – szuvasodni prucie – felbontás, szétszedés, felfejtés pruć (pruje) [1. rozsnuwać dzianinę, aby otrzymać włóczkę; 2. rozdzielać na części, wyciągając nici ze szwów; 3. rozdzierać, rozcinać spoistość czegoś, szybko się przemieszczając; 4. rozrywać, niszczyć, zwykle wiercąc w czymś otwór lub posługując się ciężkim, ostrym narzędziem; 5. pot. iść, biec lub jechać bardzo szybko; 6. pot. strzelać całą serią]– fejteni, felfejteni, szétszedni; széttépni, elszakítani; szétfejteni pruć powietrze – a levegőt hasítani pruć wodę – hasítani pruć się [1. o dzianinie: ulegać zniszczeniu z powodu wysnuwania się nitek; 2. rozdzielać się na szwach; 3. pot. ulegać zakłóceniom, zaburzeniom] – fesleni, felfesleni, szétfesleni prudencja – (lat.) prudencia; (dawno) belátás, meggondoltság, megfontoltság, értelem Prudencja (imię żeńskie) – Prudencia [latin eredetű női név, jelentése: bölcsesség, körültekintés] pruderia [fr. pruderie 'jw.' od prude '(osoba) udanej skromności' — 1. przesadna, udana, fałszywa wstydliwość, skromność; 2. przesadna i udawana wstydliwość, zwłaszcza gorszenie się sprawami seksu] – (fr-lat) prüdéria; álszemérem, szemérmeskedés; szemforgatás pruderyjnie – prüden; álszemérmesen, szemérmeskedve; szemforgatóan pruderyjność – prüdség; álszemérmesség, szemérmeskedés pruderyjny, -a, -e [udający zgorszenie, wstydliwość, najczęściej sprawami seksu] – (fr.) prűd; erkölcscsősz; álszemérmes, túlzotan szemérmes, szemérmeskedő, szemforgató prunela (fr. prunelle) [1. cienka, mocna tkanina jedwabna o splocie atłasowym; 2. cienka jedwabna tkanina do wyrobu obuwia tekstylnego (prunelowe buciki) i jako tkanina obiciowa] – (dawno) prunelle, atlaszkötésű fésűs gyapotszövet prunelka [1. damski pantofel z pruneli (cienka tkanina, używana m.in. do wyrobu obuwia Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5493 tekstylnego, na obicia mebli itp.); 2. gatunek likieru śliwkowego] – női papucs v. házicipő; szárított szilva, szilvalikőr prunelka, prunelki [damski pantofel z pruneli] – női posztópapucs prunelowy, -a, -e – prunelle-ből készült Prunus laurocerasus 'Mano' (zob. laurowiśnia wschodnia 'Mano') – Babérmeggy Prus, Pruska – porosz (ffi/nő) Prus [Bolesław Prus (właśc. Aleksander Głowacki) (1847-1912), pisarz i publicysta] – (eredeti nevén Aleksander Głowacki, Hrubieszów, 1847. augusztus 20. – Varsó, 1912. május 19.) [a pozitivizmus korszakában alkotó lengyel író és publicista] prusacki, -a, -ie [dotyczący Prusaków, właściwy Prusakom]; pruski, -a, -ie [1. przymiotnik od: Prusy; 2. dotyczący Prusów (lud bałtycki), właściwy Prusom] – poroszprusactwo [1. pogard. Prusacy; 2. pogard. o charakterze prusaków – butnych Niemców] – poroszosság, porosz szellem v. modor; a poroszok prusaczka [mieszka w Prusach] – porosz prusak [pogard. butny Niemiec] – gőgös, kevély, dölyfös, goromba, felfuvalkodott német Prusak, Prusaczka [1. pogard. butny Niemiec] – porosz (ffi/nő) Prusak (Blatella Germanica) [duży, brunatny owad żyjący w kuchniach, magazynach itp] – német csótány, svábbogár, csótány (Blatella Germanica) - Wersja 01 01 2017 Prusy (łac. Borussia, Prutenia, Prussia, niem. Preußen) [kraina historyczna między dolnym Niemnem a dolną Wisłą, w średniowieczu zamieszkana przez Prusów i pokrewnych im Jaćwingów]– (hist.) Poroszország pruski, -a, -e [1. przymiotnik od: Prusy; 2. dotyczący Prusów (lud bałtycki), właściwy Prusom] – porosz, poroszországi pruski mur (dom szachulcowy) [rodzaj ściany szkieletowej wypełnionej murem z cegły. Jego konstrukcja drewniana jest widoczna, często impregnowana i może być traktowana jako element dekoracyjny. Mur pruski znany jest od średniowiecza] – falécekből álló választófal (német építészeti stílus) pruski mur Prusy – wspólna nazwa państw istniejących kolejno na historycznych terenach Prus i innych: o Prusy Zakonne – państwo zakonu krzyżackiego ze stolicą w Królewcu, nazwane tak w 1466 w odróżnieniu do Prus Królewskich przyłączonych do Polski; o Prusy Książęce – inaczej Księstwo Pruskie, czyli państwo powstałe w 1525 z Prus Zakonnych, po likwidacji zakonu krzyżackiego; o Brandenburgia-Prusy – państwo istniejące w latach 1618-1701, będące unią Księstwa Pruskiego i Brandenburgii; o Królestwo Prus – państwo istniejące w latach 1701-1918, a od 1871 wchodzące w skład Cesarstwa Niemieckiego o Prusy – kraj związkowy istniejący w latach 1919-1947. Prusy to także nazwa różnych ziem i prowincji polskich i niemieckich: o Prusy Królewskie o Prusy Górne o Prusy Wschodnie o Prusy Nowowschodnie o Prusy Zachodnie o Prusy Południowe o Prusy Poroszország (történeti) (1226-1526) – A mai Lengyelország északi felén elhelyezkedő terület, amelyet a kihalt balti poroszok laktak és a Német Lovagrend uralt. Királyi Poroszország (1466-1773) – A Lengyelországhoz került Kelet-Pomeránia és a történeti Poroszország nyugati és középső fele egy részének megnevezése, amely a lengyel korona része volt Lengyelország első felosztásáig. Porosz Hercegség – (1526-1701) – A Német Lovagrend államából létrejött világi állam. A történeti Poroszország keleti fele. 1701-ig állt fenn. Porosz Királyság (1701-1934) – A Brandenburgi Választójedelemség és a Porosz Hercegség (Kelet-Poroszország) területét magába foglaló új állam. o Nyugat-Poroszország (1773-1945) – A Porosz Királyság tartománya a korábbi Királyi Poroszország területéből. 1945-ig Németország része volt. o Kelet-Poroszország (1773-1945) – A Porosz Királyság tartománya a korábbi Porosz Hercegség területéből. 1945-ig Németország része volt Königsberg közigazgatási székhellyel, amelyet a szovjet megszállás után Kalinyingrádra Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 kereszteltek át, és különleges szovjet katonai körzetet alakítottak ki körülötte. Ma Oroszországhoz tartozik. Porosz Szabad Állam - Poroszország megnevezése 1918 és 1947, azaz az első világháborús vereség, és a porosz állam felszámolása között Prusy [11 miejscowości w Polsce] – Prusy (lengyel települkések) o Prusy – wieś w woj. dolnośląskim, w pow. strzelińskim, w gminie Kondratowice o Prusy – wieś w woj. łódzkim, w pow. skierniewickim, w gminie Głuchów 5494 o Prusy – wieś w woj. małopolskim, w pow. o o o o o o o o krakowskim, w gminie KocmyrzówLuborzyca Prusy – wieś w woj. mazowieckim, w pow. grójeckim, w gminie Warka Prusy – wieś w woj. mazowieckim, w pow. łosickim, w gminie Łosice Prusy – wieś w woj. mazowieckim, w pow. mińskim, w gminie Mińsk Mazowiecki Prusy – wieś w woj. mazowieckim, w pow. warszawski zachodnim, w gminie Kampinos Prusy – wieś w woj. świętokrzyskim, w pow. buskim, w gminie Stopnica Prusy – wieś w woj. świętokrzyskim, w pow. Opatowskim, w gminie Ożarów Prusy – wieś w woj. warmińsko-mazurskim, w pow. działdowskim, w gminie Rybno Prusy – wieś w woj. wielkopolskim, w pow. jarocińskim, w gminie Jarocin Prusy [miejscowości we Francji: Prusy (Aube) – miejscowość i gmina w regionie Szampania-Ardeny] – Prusy (francia helység és járás a Champagne-Ardenne régióban) Prusy Królewskie (niem. KöniglichPreußen) [nazwa prowincji przyłączonej do Polski po wojnie trzynastoletniej postanowieniami pokoju toruńskiego (1466). Prusy Królewskie obejmowały: Pomorze Gdańskie, Ziemię Chełmińską, rejony Malborka i Elbląga oraz Warmię, która choć zaliczała się do Prus Królewskich, tworzyła jednak wydzielone władztwo terytorialne podlegające miejscowym biskupom tzw. dominium warmińskie. Dzieliła się na trzy województwa: pomorskie, chełmińskie i malborskie oraz Księstwo Warmińskie.] – Királyi Poroszország (1466-1773) [A Lengyelországhoz került Kelet-Pomeránia és a történeti Poroszország nyugati és középső fele egy részének megnevezése, amely a lengyel korona része volt Lengyelország első felosztásáig.] Prut [rzeka w południowo-wschodniej Europie, lewy dopływ Dunaju, jest rzeką graniczną pomiędzy Rumunią a Mołdawią. Długość 967 km (drugi co do długości dopływ Dunaju), powierzchnia zlewni - 22.100 km² (7.990 km² w Mołdawii, 10.989 km² w Rumunii, 8.840 km² na Ukrainie), średni roczny przepływ u ujścia - 92 m³/s.] – Prut [(ukránul: Прут) egy 953 km hosszú folyó, amely Ukrajnában (Ivano-Frankivszk megyében, az Északkeleti-Kárpátokban, a Hoverla közelében) ered, Románián és Moldávián folyik át, majd a Dunába ömlik.] prychnąć — prychać [1. gwałtownie wydmuchać powietrze nozdrzami lub wargami, wydając charakterystyczny dźwięk; 2. o urządzeniu mechanicznym, silniku itp.: wydać charakterystyczny dźwięk przypominający odgłos, który towarzyszy wydmuchiwaniu powietrza; 3. powiedzieć coś opryskliwie, ze złością] – kitörni; fújni, prüszkölni, prüsszenteni prychnąć śmiechem – nevetésben tör ki, kipukkad prycza [jest to "łóżko" zbudowane najczęściej z żerdzi lub desek] – (ném. Pritsche) priccs; támlátlan deszkaágy; börtönben, katonai őrszobában deszkából készült kemény fekhely; tábori ágy, faágy pryk [pogard. o starym, zniedołężniałym mężczyźnie] – elaggott, öreg férfi prykol [łóżko] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – ágy prym [pierwszeństwo, pierwsze miejsce, przodowanie w jakiejś dziedzinie] – (lat.) prím; (zene) a hangsor első hangja v. alaphangja; (zene) alaphang; első szólam, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia első hangszer; elsőhegedű, általában az első szólam; (sp, dawno) a mellett és hasat védő állás, első állás a vívásban; elsőbbség pryma [1. zob. prima; najlepszy (gatunek towaru); muz. pryma, odległość (interwał) między dwoma dźwiękami, notowanymi na tej samej wysokości; 2. jest to interwał między I i I stopniem. Prymę czysta tworzą dwa dźwięki o tej samej nazwie i wysokości; pryma zwiększona składa się z jednego półtonu] – (lat.) prima; kiváló, elsőrendű, első (osztály, hang, alapállás stb.) 5495 Askelov prymabalerina, prymabaleryna (primabalerina) [wł. prima ballerina 'pierwsza baletnica'; zob. primabalerina; najlepsza tancerka w zespole baletowym, solistka] – (ol) primabalerina; első táncművésznő; a balettben a főszerepet alakító táncosnő [Aranyváry Emília (1830 körül - 1868 után) az első magyar prímabalerina] prymadonna [wł. prima donna 'pierwsza dama'; zob. primadonna; śpiewaczka grająca główne role w operze a. operetce; żart. osoba nie umiejąca pracować pod czyimś kierownictwem a. w zespole] – (ol.) (Prima Donna) primadonna; (szính) az operában v. operettben főszerepet alakító énekesnő; a színház legjelentősebb színésznője prymaprilis [zob. prima aprilis; łac., pierwszy kwietnia, tradycyjny dzień wzajemnego oszukiwania się dla żartu, wyprowadzania w pole, nabierania.] – (prima aprilis) április elseje prymaria [pierwsza msza poranna] – (egyh) hajnali első mise; első hajnali mise prymariusz [przest. ordynator szpitala] – (lat.) primárius; (vall.) főpap; (dawno) kórházi osztályvezető- v. főorvos prymas [1. z łac. primarius; tytuł i godność związane z pewnymi stolicami biskupimi, w Polsce z Gnieznem; pierwszy skrzypek w kapeli, zwł. Cygańskiej; 2. Podług prawa kanonicznego prymasem zowie się pierwszy biskup w kraju. Tak w Hiszpanii prymasem bywał arcybiskup toledański, w Węgrzech strygoński, w Polsce - Wersja 01 01 2017 gnieźnieński. Pierwszym arcybiskupem gnieźnieńskim, który wyrobił sobie tytuł prymasa, był Mikołaj Trąba. Mikołaj Trąba herbu Trąby (ur. ok. 1358 w Sandomierzu, zm. 2 grudnia 1422 w Lubicy na Spiszu), polski duchowny katolicki, notariusz królewski od 1390 roku, podkanclerzy koronny 1403–1412, arcybiskup halicki 1410-1412, arcybiskup gnieźnieński od 1412, pierwszy prymas Polski od 1417.] – I. (lat.) primás; (egyh) érsek; vmely ország legmagasabb rangú katolikus főpapja [az ország első főpapja, aki érseki méltóságú, joghatósága alá tartozik az ország egész klérusa. Magyarország prímása a mindenkori esztergomi érsek.]; II. (zene) a népi (cigány) zenekar vezetője, elsőhegedűse prymasostwo [godność lub urząd prymasa] – (lat.) primácia; (egyh) prímásság; prímási rang, cím, méltóság, hivatal prymasowski, -a, -ie – prímási (Pałac Prymasowski: Prímási palota) Prymasowski Instytut Życia Wewnętrznego w Warszawie (dawniej Prymasowskie Studium Życia Wewnętrznego) – Varsói Belső Élet Prímási Intézet (régen: Belső Élet Prímási Tanulmányok) prymat [pierwszeństwo] – (lat.) primátus; elsőség, elsőbbség, fölény, hegemónia; felsőbb hatóság; főhatóság prymicja [pierwsza msza odprawiana przez nowo wyświęconego kapłana] – (lat.) primitia, primicia; felszent pap első miséje, első mise prymicje [pierwociny jakiejś kultury, jakiegoś gatunku literackiego lub jakiegoś autora] – bemutatkozás, első fellépés prymityw – kezdetleges dolog prymityw [1. prymitywne warunki życia; 2. pogard. człowiek ograniczony i niekulturalny] – primitív életviszony; (człowiek) primitív, korlátolt, határolt, szűk látókörű ember prymityw [1. dzieło wykonane w sposób naiwnie uproszczony, charakterystyczne dla sztuki ludów pierwotnych lub sztuki ludowej; 2. twórca takich dzieł] – primitív, naív alkotás, mű v. művész v. alkotó prymitywista – primitív ember prymitywizacja [1. przedstawianie czegoś w sposób zbyt uproszczony; 2. czynienie czegoś lub stawanie się prymitywnym] – leegyszerűsítés, vulgarizálás prymitywizm (zobacz: prymitywizm) [I. (sztuka) 1. Cecha sztuki ludów pierwotnych, także sztuki ludowej i sztuki dziecięcej. 2. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5496 Kierunek w sztuce współczesnej; spontaniczna, instynktowna twórczość artystów (najczęściej samouków), którzy nie są związani z żadnymi kierunkami sztuki współczesnej ani tradycjami sztuki ludowej lub dziecięcej. Polega na upraszczaniu oraz często deformacji i stylizowaniu, skłonności do skrajnego realizmu. Omówienie malarstwa prymitywnego, inaczej naiwnego, znajduje się pod hasłem: Prymitywizm (malarstwo).; II. (malarstwo) Prymitywizm, sztuka naiwna - obrazy, rzeźby i przedmioty rzemiosła artystycznego tworzone przez artystów nieprofesjonalnych, również przez chorych psychicznie lub osoby niepełnosprawne umysłowo; także dzieła stylizowane na takie. Zainteresowanie sztuką naiwną pojawiło się we Francji pod koniec XIX wieku.; III. (muzyka) kierunek w muzyce współczesnej. Do prymitywizmu czasem zalicza się ambient i podobne mu nurty, gdzie linia melodyczna jest słabo rozbudowana, lub nie ma jej wcale.] – primitívizmus, primitívség; (műv.) szándékosan egyszerűsített formákhoz folyamodó és az ősnépek fejletlen művészetének primitív módszereit alkalmazó művészeti irány; bonyolult kérdések leegyszerűsített kezelése prymitywnie – (lat.) primitíven; ősi, őseredeti, eredeti módon; elmaradottan, kezdetlegesen, fejletlenül; (átv.) együgyüen, ostobán, műveletlenül, tökéletlenül prymitywność [1. np. zachowania prymitywizm, prostactwo, trywialność; 2. przaśność, głupota, ciasnota; 3. tępota, niedouczenie, nieokrzesanie; 4. siermiężność, zacofanie, ciemniactwo; 5. ciemnota, średniowiecze, ignorancja; 6. 6. kołtuństwo, kołtuneria, ograniczoność; 7. posp. chamstwo, gminność; 8. brak kultury, brak wychowania; 9. kalectwo ducha, ubóstwo ducha; 10. np. plemienia pierwotność, dzikość; 11. nienowoczesność, anachroniczność, przestarzałość; 12. archaiczność, prostota, ascetyczność; 13. skromność, surowość; 14. zgrzebność, siermiężność] – (lat.) primitívség; ősiség, őseredetiség, eredetiség; elmaradottság, kezdetlegesség, fejletlenség; ősállapotúság, ősállapotban lévőség; (átv.) együgyüség, ostobaság, műveletlenség prymitywny1, -a, -e [1. będący na niskim, poczatkowym stopniu rozwoju; 2. świadczący o zacofaniu cywilizacyjnym; 3. niemający wykształcenia ani ogłady i zachowujący się poniżej ogólnie przyjętej - Wersja 01 01 2017 normy; też: świadczący o braku wykształcenia i ogłady] – (lat.) primitív; ősi, őseredeti, eredeti; elmaradott, kezdetleges, fejletlen; ősállapotú, ősállapotban lévő; tökéletlen; (átv.) együgyü, ostoba, műveletlen prymitywny2, -a, -e [związany z prymitywizmem w sztuce] – művészetben a primitívizmussal kapcsolatos prymka [popularny dawniej tytoń do żucia w postaci laseczek do krojenia] – bagó prymula, prymulka (zob. Pierwiosnek) [bot. śrdw.łac. primula (veris) 'pierwiosnek' z łac. r.ż. od primulus 'pierwszy' z primus] – (lat.) primula; kankalin (Primula) [A kankalin tudományos Primula nemzetségneve a korai virágzásra utal. A terminus a latin primus kicsinyített alakja: elsőke (tavasszal korán nyíló virág). A Primula nemzettségbe mintegy 425 faj tartozik. Ebből 300 faj a Himalája lejtőin és Nyugat-Kínában őshonos.] Primula vulgaris prymus [pierwszy, najlepszy uczeń], prymuska – eminens; kitűnő, kiváló tanuló; az osztály legjobb tanulója (fiú/lány); kitűnő, kiváló; fő, legfontosabb prymus [ (handl.) nazwa przenośnej kuchenki naftowej] – szeszfőzőgép prymus inter pares – (lat.) prymus inter pares; első az egyenlők között pryncesa, princesa, princeska [1. suknia nieodcinana w talii, lekko wcięta i rozszerzona u dołu; 2. prosta, klasyczna sukienka, nie odcinana w talii z zaszewkami pionowymi przechodzącymi najczęściej przez środek piersi i łopatki, może być rozszerzana u dołu. Weszła do mody kobiecej w latach 70 ubiegłego stulecia. Może być bez rękawów. 3. Fason sukni wprowadzony w 1863 roku przez Charlesa Fredencka Wortha, założyciela haute couture. Wówczas rewolucyjny, bo odrzucający krynolinę. Princeska wydobywa i podkreśla atuty kobiecej sylwetki. Jest nieodcinana w talii, ale oddaje naturalne przewężenia i krągłości, dzięki pionowym cięciom na całej długości. Początkowo krytykowana, jako Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5497 wyraz „ukrytej nagości”, szybko stała się podstawą garderoby – ubieranych przez Wortha – królowych i księżniczek, stąd nazwa sukni. Princeska, zaproponowana dla sylwetki wymodelowanej gorsetem, jest uznawana za punkt wyjścia do rozważań o sukni reformowanej, przywracającej ciału naturalne proporcje, podjętych w pierwszej dekadzie XX wieku.] – princessz; ujjnélküli ruha [Derékvarrat nélküli ruha, végigfutó szabásvonalakkal, ami jelentős derékformázást tesz lehetővé viszonylag gloknis szoknyarésszel. 1863-ban hozta divatba Charles Frédéric worth (1826-95) divattervező. Alexandra walesi hercegnőre utal, aki állítólag először viselte. Az ilyen szabású angol tearuha a reformruha elődjének számít. 1900 után egyrészt kedvelt szabásmódja a sans-ventre vonalnak, másrészt reformruha-szabásként is elfogadott forma. Az 1930-as és 1950-es években újra divatba jött, kabátoknál is.] pryncesa – princessz pryncypalny, -a, -e [główny, naczelny] – (lat.) principális; fő, legfőbb; (waźny) fontos, lényeges; nagy fontosságú, elsőrendű; vezető pryncypał [przest. szef, zwierzchnik], pryncypałka - (lat.) principális; (hivatali) főnök, feljebbvaló, elöljáró (ffi/nő); (zene) principál (az orgonák alapvető hangszíne) pryncypat [1. forma ustrojowa cesarstwa w Rzymie od Augusta do Dioklecjana (27 p.n.e.- 284 n.e.), gdy władca występował jako pierwszy wśród senatorów (princeps senatus) i pierwszy obywatel; 2. «w Polsce w okresie rozbicia dzielnicowego, też na Rusi i w Czechach: zwierzchnia władza najstarszego spośród książąt rodziny panującej; 3. forma ustrojowa państwa rzymskiego, w której cesarz skupiał w swych rękach pełnię władzy mimo istnienia republikańskich urzędów i - Wersja 01 01 2017 instytucji] – (lat.) principátus; elsőség, vezető szerep, vezérség; fejedelemség pryncypialny, -a, -e [zasadniczy, trzymający się zasad] – (lat.) principiális; elvi pryncypium, principium [wym. princ-ipium] <łac. principium początek> [1. najważniejsza dla kogoś lub dla czegoś zasada albo wartość; 2. zasada, prawidło, dewiza; podstawa; 3. zasada, prawidło; podwalina czegoś np. pryncypium teorii] – (lat.) principium; elv, alapelv; (fil.) alapok, ősok, végok Pryscylla * Akwila – Priscilla (idős, öreg, tiszteletre méltó; öreges; szigorú) [Prisca (Priszka) kicsinyített alakja, Akvila nevű zsidókeresztyén férfi felesége, nevét mindig együtt találjuk férjéével; férje sátorkészítő volt, házuknál gyülekezet jött össze; tanították Apollóst és segítették Pált (ApCsel 18,2.26; Róm 16,3; 1Kor 16,19; 2Tim 4,19).] przysiad [w gimnastyce, w tańcu: pozycja polegająca na przykucnięciu z wyprostowanym tułowiem] – ugrás przysiad podparty [przysiad z oparciem rąk o ziemię] – ugrás támaszkodó kézzel przysiad rozkroczny [przysiad z rozstawionymi nogami] – ugrás terpeszállással przysiady (w wielu ukraińskich i rosyjskich tańcach ludowych); prysiudy [1. ukr., przysiady w tańcach lud. ukr. i ros. 2. przysiady w ukraińskich i rosyjskich tańcach ludowych; 2. gwarowo: przysiad w tańcach ludowych] – (kozáktáncban) ugrás behajlított lábbal Święta Pryska lub Pryska, męczennica rzymska, łac. Sancta Prisca (ur. w Rzymie, zm. w 2. połowie III wieku tamże) [Rzymianka, dziewica, męczennica i święta Kościoła katolickiego. W tradycji katolickiej uważana jest za świętą, pomimo trudności z jednoznacznym ustaleniem jej tożsamości. Informacji dostarcza Passiones Tatianae et Priscae (jej i św. Tatiany), z którego wyodrębnione zostało życie św. Martyny. Według Martyrologium Rzymskiego św. Pryska została poddana torturom i ścięta w połowie III wieku podczas prześladowań chrześcijan przez cesarza Klaudiusza II. Jej wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 18 stycznia.] – Piroska, azaz Prisca, [ókeresztény vértanú. Temploma az Aventinus hegyén áll. Legendáját a Debreceni-kódexben olvassuk. Eszerint egy római nemesember megkeresztelt lánya volt. Claudius császár pogány áldozatra akarta kényszeríteni. Ő csakugyan imádkozni kezdett a bálvány előtt, a templom azonban összeomlott. A Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5498 császár többféleképpen is kínoztatta, de Piroska hű maradt hitéhez. Börtönében éjszakának évadján a mennyei szentek és angyalok dicsérik az Urat. A császár oroszlánok elé vetteti, de ezek lábához heverednek, nem szaggatják szét. Ezután hatalmas máglyát gyújtat, de az Úristen esővel és széllel eloltja. Végül a császár úgy véteti fejét Piroskának. A kivégzés helyén, az Aventinus-hegy tövében templomot emeltek a tiszteletére. A hagyomány szerint abból a lakóházból alakították át, amely Szent Péter római szállása volt. Piroska nevét patrociniumaink között, alakját, viselt dolgait pedig ikonográfiánkban hiába keressük. Napját és miséjét középkori misekönyveink azonban számontartják, az esztergomi Agendarius (1583) az imádságos ünnepek között említi. A névnek és napnak nyilvánvalóan Piroska, Szent László leánya, a bizánci kereszténységnek Iréne néven tisztelt szentje adott hazai tekintélyt.] pryskać – fröcskölni, fröccsenni, loccsanni pryskany, -a, -e [o owocach i warzywach: zawierający środki chemiczne] – (gyümölcs és zöldség) vegyszert tartalmazó; permetezett prysnąć (prysnę, pryśnie) — pryskać [1. spowodować przemieszczanie się w powietrzu kropel albo drobnych cząstek czegoś; 2. przemieścić się w powietrzu w postaci kropel, drobnych cząstek, kawałków itp.; 3. ulec zniszczeniu, rozpaść się na kawałki; 4. o nastrojach, uczuciach: szybko przeminąć; 5. pot. uciec w pośpiechu; 6. pryskać zraszać rośliny środkami chemicznymi, by uchronić je przed chorobami i szkodnikami] – csobbanni, loccsanni, freccsenni; elugrani, meglépni, megszökni, meglógni, kereket oldani prysnąć błotem – sárral fröcskölni prysnąć się — pryskać się [1. rozprysnąć coś na samego siebie; 2. rozprysnąć coś na siebie nawzajem] – befrölcsköli v. lefröcsköli magát; lefröcskölik egymást prystąpić do oblężenia twierdzy – megkezdeni a vár v. erőd ostromát, hozzálátni v. hozzákezdeni a vár ostromához prystojny, -na – csínos, jóképű pryszcz [1. zob. krosta; 2. pot. o czymś bardzo łatwym lub mało ważnym] – pattanás, pörsenés pryszczarek heski, mucha heska (Mayetiola destructor) [drobny, czarny owad z rzędu muchówek; dł. ok. 3 mm; szkodnik zbóż; larwy wysysają soki, powodując - Wersja 01 01 2017 zasychanie roślin] – Hesszeni gubacsszúnyog (Mayetiola destructor) pryszczaty, -a, -e [pokryty pryszczami] – pattanásos, kiütéses pryszczata cera – pattanásos arcbőr pryszczowaty, -a, -e – pattanásos, kiütéses pryszczyca (afoza, łac. Aphtae epizooticae) [1. ostra, zaraźliwa choroba wirusowa bydła i trzody chlewnej, objawiająca się bolesnymi pęcherzami- ostra, bardzo zaraźliwa wirusowa choroba zwierząt racicowych hodowlanych i dzikich. Zwana także zarazą pyska i racic.Choroba ta występuje na całym świecie. Na zakażenie tą chorobą wrażliwe są bydło, trzoda chlewna, owce, kozy, bawoły, renifery, wielbłądy, dziki oraz przeżuwacze dziko żyjące. W obrębie tego samego gatunku wrażliwość na zakażenie jest różna.] – kiütés, sömör; száj- és körömfájás [lat. aphtae epizooticae; egy erősen ragályos, olykor halálos, a párosujjú patás állatokat fenyegető vírus (Aphthovirus) okozta betegség. A kórokozó fő áldozatai a szarvasmarha, a disznó, a birka vagy a kecske, valamint bivaly és szarvas, de elefánt és sün is megkaphatja; a lovat, ami nem párosujjú patás, a vírus nem támadja meg.] pryszczycowy, -a, -e [(medycyna) wywołany , spowodowany pryszczycą] – kiütéses, sömörös pryszczyk [zdrobnienie od: pryszcz] – kis pattanás pryszczykowaty, -a, -e – kiütéses, pattanásos prysznic [aparat do kąpieli natryskowej, w którym woda przechodząca przez rury spada gęstym deszczem kropli. Nazwa pochodzi od nazwiska Vincenta Priessnitza, twórcy wodolecznictwa.] – zuhany, tus; zuhanyzó prysznicowy, -a, -e – zuhany- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5499 pryśnięcie – öntözés, locsolás, fröcskölés prytan [w starożytnych Atenach: członek dziesiątej części Rady Pięciuset] – (hist.) a nagytanács tagja (a régi Görögországban) prywaciarski, -a, -ie [przymiotnik od: prywaciarz] – maszek prywaciarz [pot. prywatny przedsiębiorca, rzemieślnik lub kupiec] – magánkereskedő, maszek prywacja [daw. odmawianie sobie czegoś lub obywanie się bez czegoś] – (dawno) hiány, kellemetlenség, lemondás vmiről prywata [interes własny, korzyść osobista w sprawach publicznych] – magánérdek, magánügy prywatka [pot. młodzieżowa zabawa urządzana w prywatnym domu] – parti, házibuli prywatnie – (lat.) privátim; magánúton, nem hivatalosan, bizalmasan prywatnoprawny, -a, -e – magánjogi prywatny, -a, -e [1. stanowiący czyjąś osobistą własność; 2. niepodlegający państwu ani żadnym instytucjom publicznym; 3. dotyczący czyichś spraw osobistych i rodzinnych] – (lat.) privát-; magán- (ember, ügy); maszek; házi, személyes, saját (használat), egyéni (nézet); nem nyilvánosság elé való, bizalmas; nem hivatalos (ügy, levél, irat) prywatna audencja – magánkihallgatás prywatna inicjatywa [przedsiębiorstwa będące w czasach PRL własnością prywatną; też: właściciele takich przedsiębiorstw] – magánvállalkozás, magánszektor; maszek prywatna karetka przewozowa – privát betegszállító autó prywatna lekcja – magánóra prywatna szkola – magániskola prywatna szkola języków obcych – idegen nyelvi magániskola prywatne przedsiębiorstwo – magánvállalat prywatne przedsięwzięcie – magánvállalkozás prywatny człowiek – magánember prywatny detektyw – magánnyomozó prywatny prywaciarz – magánvállalkozó prywatyzacja [1. przekazanie majątku państwowego w ręce prywatnych właścicieli; 2. odsprzedaż przez państwo osobom prywatnym mienia uprzednio upaństwowionego a. wziętego przez państwo w zarząd] – privatizáció prywatyzacyjny, -a, -e [związany z prywatyzacją] – privatizációs prywatyzować – (lat.) privatizálni; magánosítani prywatyzować coś – (lat.) privatizálni vmit - Wersja 01 01 2017 prywatyzować się [stawać się własnością prywatną] – (lat.) privatizálni; magánéletet folytatni, magánzóként élni prywatność1 [życie osobiste; poczucie bezpieczeństwa we własnym domu, samotność z wyboru; prawo do życia intymnego, strzeżonego przed niechcianą poufnością (M. Ossowska)] – egyéni v. személyes élet prywatność2 [to termin, który - w najszerszym znaczeniu - określa możliwość jednostki lub grupy osób do utrzymania swych danych oraz osobistych zwyczajów i zachowań nieujawnionych publicznie.] – egyéni v. személyes élet pryzma [1. Szczególny rodzaj graniastosłupa, w którym podstawy są równoległymi wielokątami foremnymi, a ściany boczne stanowią kwadraty o długości boku równej długości boku podstawy; 2. usypisko albo stos mający kształt ściętego ostrosłupa o podstawie prostokątnej; 3. wielościan, którego podstawami są prostokąty leżące na dwóch równoległych płaszczyznach, a przeciwległe ściany boczne są jednakowo nachylone do podstawy; 4. część kłody drewna otrzymana po odcięciu desek bocznych] – (gör.) prizma; (menny.) (rendszerint háromszög alapú v. hatszögalapú) hasáb; (fiz.) a fénysugarakat felbontó és irányultól eltérítő átlátszó test; optikailag az a háromélű hasáb, mellyel a fényt színeire bontják; macskaszem; rakás, kupac, halom pryzmat [1. bryła z przezroczystego materiału ograniczona przynajmniej dwiema nierównoległymi płaszczyznami, służąca do załamywania lub odbijania wiązki światła albo do jej rozszczepiania na barwy składowe; 2. graniastosłup o podstawie trójkątnej] – hasáb, prizma [olyan átlátszó anyagból készült test, melynek optikai sűrűsége eltér a levegőétől. (Az optikai sűrűség nem egyezik meg a térfogategység tömegével.) Emiatt a fény terjedési sebessége a prizmába lépve megváltozik, és a fénynyaláb megtörik. A fénysugár a prizmában tovább halad, majd az újabb határfelülethez érve ismét megtörik. Az egyszerű prizmára eső fénysugár tehát kétszer törik meg: a prizmához érve és a kilépéskor.]; prizma Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5500 pryzmatyczny, -a, -e [1. przymiotnik od: pryzmat (w fizyce), np. lornetka pryzmatyczna; 2. przymiotnik od: pryzmat (w matematyce), np. pryzmatyczny kształt] – hasáb-, prizmás pryzmatyczne barwy – szivárványszínek przaśnik [1. zob. maca; 2. niekwaszony chleb, podpłomyk, maca. Symbolizuje czyste serce.] – kovásztalan kenyér [Kovász nélkül sütött kenyér, amelynek jelentős szerepe volt a zsidók páska ünnepén (2Móz 12,8).]; macesz, pászka Przaśników święto czyli święto niekwaszonych chlebów [wiąże się ściśle ze Świętem Paschy, po którym przez siedem dni nie wolno było jeść ani przechowywać chleba kwaszonego. Spożywano tylko przaśniki cienkie placki z pszennej mąki zaczynionej wodą. Takie placki zwane po hebrajsku massor (w żargonie żydowskim: "maca") spożywali Izraelici podczas pospiesznego wyjścia z Egiptu.] – A kovásztalan kenyerek ünnepe (hág hámácot) [az elnevezés szintén a szabadságra, szabadulásra emlékezteti a zsidóságot. A kovásztalan kenyér, vagyis a pászka (mácá, macesz, laska) volt a szegények és a rabszolgák kenyere. Nevezik nyomorúság kenyerének (lehem óni) is, hiszen a rabszolgasorban tengődő zsidóság ezt fogyasztotta napi eledelül. Az egyiptomi fogságból menekülő zsidóknak sem volt ideje és módja megkeleszteni a tésztát. „Az első hónapban, a hónapnak tizennegyedikén, estennen az Úrnak páskhája. E hónapnak tizenötödik napján pedig az Úr kovásztalan kenyerének ünnepe. Hét napig egyetek kovásztalan kenyeret. Az első napon szent gyülekezéstek legyen, semmi robota munkát ne végezzetek. Hét napon át pedig tűzáldozatot áldozzatok az Úrnak, és a hetedik napon szent gyülekezéstek is legyen: semmi robota munkát ne végezzetek.” Mózes III. könyve 23. fejezet 5-8. (Károli Gáspár fordítása)] prząśny, -a, -e – kovásztalan prządka [1. kobieta zajmująca się przędzeniem; 2. motyl nocny, którego gąsienice wytwarzają oprzędy i żerują na liściach drzew; 3. tropikalny pająk wytwarzający wielkie i bardzo mocne sieci] – fonónő, fonómunkásnő; (áll.) szövőpille; a fonó (a faluban) prządka pierścienica [motyl nocny składający jaja na młodych gałązkach drzew tak, że tworzą pierścień] – Gyűrűslepke – éjszakai - Wersja 01 01 2017 lepke (Malacosoma 1758).). neustria (Linnaeus, prządka pierścienica Prządkowate, jedwabnikowate, prządki (Bombycidae) [rodzina motyli obejmująca około 300 gatunków występujących w strefach tropikalnych i subtropikalnych Azji i Afryki.] – selyemlepkefélék (Bombycidae); fonólepkék v. szövőlepkék prząść (przędzie) [1. przerabiać włókno na nici; 2. o pająku: wytwarzać pajęczynę] – fonni prząść na kądzieli – guzsalyon fonni prząść kądziel – (len- v. gyapjú)szálakat fonni prząść na kołowrotku – rokkán fonni prząśnica – orsó; fonógépcsalád prząśniczka – fonóasszony Prząśniczka [utwór muzyczny napisany przez Stanisława Moniuszkę, pierwotnie na głos i fortepian; obecnie często wykonywany na instrumentach dętych. Słowa do melodii ułożył Jan Czeczot.] – Fonóasszony Stanisław Moniuszko (Ubiel, 1819. május 5. – Varsó, 1872. június 4.) lengyel romantikus zeneszerző, zongorista és orgonsita zeneműve prze- [1. przedrostek nadający czasownikom następujące odcienie znaczeniowe: przebycie jakiejś drogi, jakiegoś fragmentu przestrzeni, np. przebiec, przefrunąć; przemieszczenie kogoś, czegoś w inne miejsce, np. przenieść, przelać; nadanie kierunku od siebie, oddalenie czegoś, np. przegnać, przegonić; przeniknięcie czegoś przez coś, np. przesiąknąć, przedziurawić; podział przedmiotu na części, np. przeciąć, przełamać; odchylenie w pionie lub w poziomie, np. przechylić, przewrócić; pomieszanie czegoś z czymś, połączenie w całość, np. przepleść, przemieszać; ułożenie w naprzemianległy sposób, np. przełożyć, przesypać; ogarnięcie czynnością wiele różnych osób lub rzeczy, np. przebadać, przepytać; przewyższanie kogoś, czegoś pod jakimś względem, np. przerosnąć, przeważyć; złe wykonanie czegoś, np. przejęzyczyć się, przeoczyć; doprowadzenie czynności do jakiegoś etapu lub do końca, np. przeczytać, przebudzić; ustanie jakiegoś Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5501 działania lub stanu, np. przeminąć, przekwitnąć; wykonanie czegoś od nowa, przekształcenie czegoś w coś innego, zmienienie właściwości czegoś, np. przebudować, przepakować; ulegnięcie jakiejś czynności, np. przemarznąć, przerdzewieć; czynność zbyt długą lub zbyt intensywną, np. przekarmić, przesolić; spędzenie czasu na czymś lub wytrwanie w jakimś stanie, np. przeleżeć, przepracować; utratę lub zmarnowanie czegoś, np. przegrać, przepić; wybieganie naprzód myślą lub działaniem, np. przeczuć, przepowiedzieć; 2. przedrostek intensyfikujący znaczenie przymiotników, np. przecudny, przemiły, przenajświętszy] – (szóképző előtag) przeanalizować [dokonać analizy czegoś] – elemezni, analizálni przeanalizować koszty – költségeket elemezni przeanalizować utwór literacki – irodalmi művet elemezni przebaczalny, -a, -e – megbocsátható, bocsánatos przebaczenie – bocsánat, megbocsátás przebaczenie grzechów – zob. Odpuszczenie grzechów – bűnösök megbocsátása; bűnösök bocsánata (bűnök eltörlése); feloldozás (lat. absolutio): a bűnök megbocsátása a bűnbánat szentségében. - Ha a gyóntató a gyónó felkészültségében (bánat, erős fogadás, stb.) nem kételkedik, a feloldozást nem szabad megtagadnia v. elhalasztania (980.k.; vö. 843.k. 1.§). przebaczyć — przebaczać [darować komuś jakąś winę] – megbocsátani przebaczam mu za twoją instancję – megbocsátok neki a te kedvedért przebaczać 77 razy [przebaczać bez końca, zawsze (Mt 18,21-22)] – folyton v. állandóan megbocsátani Ekkor Péter lépett hozzá s megkérdezte: “Hányszor vétkezhet ellenem testvérem úgy, hogy meg kell bocsátanom neki? Hétszer is?” Jézus ezt felelte neki: “Nem azt mondom neked, hogy hétszer, hanem akár hetvenhétszer. (Mt 18,21-22) przebaczyć komu co – megbocsátani vkinek vmit przebaczyć krzywdę – vétket megbocsátani przebadać ― przebadywać [1. zbadać kolejno wiele osób, rzeczy, zjawisk; 2. zbadać kogoś, coś dokładnie, pod wieloma względami] – átkutatni, kikutatni, kinyomozni przebadanie ― przebadywanie – megvizsgálás przebalotować – (dawno) szavazattöbbséggel elvetni (jelöltet v. javaslatot); leszavazni - Wersja 01 01 2017 przebalować [1. pot. spędzić jakiś czas, bawiąc się na balu; 2. pot. spędzić dużo czasu na zabawach, przyjęciach, spotkaniach towarzyskich] – átbálozni przebalować zimę – átbálozni a telet przebaluje cała noc – az egész éjszakát átbálozza przebankietować (przebankietuje) – (dawno) lakomákon, vacsorákon résztvenni; bankettezni przebąkiwać – suttogni, mormolni, susogni, sugdosni; rebesgetni przebąkiwanie [pot. niepełna, nieoficjalna lub nieśmiała wypowiedź na jakiś temat] suttogás, mormolás, susogás, sugdosás przebąknąć — przebąkiwać [pot. powiedzieć o czymś niewiele, nieśmiało lub nieoficjalnie] – értelmetlenül mondani (vmit); rebesgetni przebicie [1. otwór wydrążony lub wykuty na wylot w czymś lub pod czymś; 2. przepływ prądu poza obwód wskutek uszkodzenia izolacji elektrycznej; 3. pot. dodatkowy zysk na jakiejś transakcji; 4. zob. perforacja] – törés, áttörés; fúrás, átfúrás, átlyukasztás; átszúrás, átdöfés; átvágás, átütés; (orv.) pungálás przebicie opłucnej – mellhártya csapolása przebicie pokładu – (bány) aknamélyítés a lelőhelyen przebicie tunelu – alagútfúrás przebicie się – átjutás, átfurakodás; (wojsk) kitörés, áttörés; öngyilkosság az hogy agyonszúrja v. szíven döfi magát przebicie się do przodu – előretörés przebić (przebije) — przebijać [1. zrobić w czymś otwór jakimś ostrym przedmiotem, przeszyć coś lub kogoś na wylot; 2. kopiąc, drążąc, kując, zrobić w czymś przejście; 3. przeniknąć, przedostać się przez gęstą, grubą warstwę czegoś; 4. przebijać: być widocznym przez jakąś zasłonę, przeszkodę, wyłaniać się spod czegoś; 5. przebijać: o dźwiękach, rzadziej o zapachach, smakach: dawać się słyszeć, czuć; 6. przebijać: o uczuciach, stanach emocjonalnych: dawać się odczuć, być wyczuwalnym, widocznym; 7. pot. okazać się pod jakimś względem lepszym od kogoś lub czegoś; 8. pot. zaproponować wyższą cenę, korzystniejsze warunki od oferowanych wcześniej; 9. pobić już bitą kartę kartą jeszcze starszą; 10. przekuć, przetopić coś na nowo] – törni, áttörni; fúrni, átfúrni, átlyukasztani; átszúrni, átdöfni; átvágni, átütni; (ká) felülütni przebić dziurę na wylot – teljesen átlyukasztani, lyukat ver ki Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5502 przebić atutem - (ká) aduval ütni az ászt przebić tunel – alagutat törni v. fúrni át przebić się — przebijać się [1. przebić, przekłuć samego siebie; 2. wykuć lub wykopać otwór, aby się gdzieś dostać; 3. przedostać się przez coś z trudem; 4. zob. przeniknąć, przedostać się przez gęstą, grubą warstwę czegoś; 5. przebijać się: zob. być widocznym przez jakąś zasłonę, przeszkodę, wyłaniać się spod czegoś; 6. przebijać: o dźwiękach, rzadziej o zapachach, smakach: dawać się słyszeć, czuć; 7. przebijać: o uczuciach, stanach emocjonalnych: dawać się odczuć, być wyczuwalnym, widocznym; 8. pot. osiągnąć sukces, pokonując liczne trudności; 9. pot. ulec przebiciu, przedziurawieniu] – átszúródni, átfúródni, átvágódni, átütődni; átfurakodni; áttörni, kitörni, kivágja v. keresztülvágja magát; előtörni przebić się przez pierścień wojsk nieprzyjacielkich – áttörte magát az ellenség gyűrűjén przebiec (przebiegnę, przebiegnie), przebiegnąć — przebiegać [1. przebyć jakąś drogę biegiem; 2. rozwinąć się w czasie, odbyć się w jakiś sposób; 3. o czymś będącym w ruchu: pojawić się na chwilę i szybko przesunąć się, przetoczyć się, przejechać; 4. dać się zauważyć lub odczuć; 5. przebiegać: być widocznym, rysować się na jakimś tle; 6. przebiegać: o linii, drodze: być przeprowadzonym przez coś, ciągnąć się gdzieś, prowadzić dokądś, którędyś; 7. prześledzić coś w myśli, w pamięci; 8. o dźwiękach: rozlec się, dać się usłyszeć] – átfutni, végigfutni, átszaladni, végigszaladni, futkosni; elfutni, átv. lefolyni przebiec mimo kogo/czego – elfutni vki/vmi mellett przebiec na drugą stronę – átfutni a másik oldalra przebiec oczami – (átv.) szemeivel átfut, átolvas przebiec się, przebiegnąć się [pot. przebyć jakąś przestrzeń, biegnąc, zwykle dla przyjemności] – végifutni v. megtenni vmilyen területet przebiedować [pot. przeżyć pewien czas w biedzie] – szenvedni, átszenvedni, elnyomorogni, elvergődni, elkínlódni przebiedowanie – elvergődés, elkínlódás przebieg [1. rozwijanie się czegoś w czasie i sposób, w jaki coś przebiega; 2. miejsce i kierunek biegu czegoś; 3. liczba kilometrów przejechanych przez dany pojazd; 4. praca wykonana przez jakieś urządzenie, liczona w odpowiadających rodzajowi danej pracy lub rodzajowi - Wersja 01 01 2017 urządzenia jednostkach, pozwalająca określić jego wydolność lub stopień zużycia; 5. zbiór następujących po sobie kolejno wartości tej samej wielkości fizycznej, np. temperatury, ciśnienia] – menet, megtett út; (átv.) lefolyás, folyamat przebieg boju – harcmenet; a harc lefolyása przebieg choroby – a betegség lefolyása przebieg kariery – pályafutás; karrier przebieg organizacyjny – szervezési folyamat przebieg porodu – a szülés lefolyása przebieg produkcji – termelési folyamat; gyártásmenet przebieg reprodukcji – reprodukciós folyamat przebieg rozwoju – a fejlődés menete przebieg sprawy – ügymenet; az ügy lefolyása; tényállás przebieg wyborów – a választások lefolyása przebieg wydarzeń – az események lefolyása przebieg zanikania – kirezgési folyamat przebieg życia – életfolyás, pályafutás przebiegać – végbemenni, lejátszódni, lefolyni przebiegi eliminacyjne – selejtező przebiegle – ravaszul, furfangosan, fortélyosan przebiegłość – ravaszság, furfang, csel, fortély; álnokság przebiegłość i knowanie [Biblia Warszawska: Działając podstępnie dzięki mądrości, będzie miał powodzenie; będzie pyszny w sercu i wielu zniszczy niespodzianie. Lecz gdy powstanie przeciwko księciu książąt, zostanie zmiażdżony bez udziału ludzkiej ręki; Biblia Tysiąclecia: Przy jego przebiegłości i knowanie będzie skuteczne w jego ręku. Stanie się on wyniosłym w sercu i niespodziane zgotuje zagładę wielu. Powstanie przeciw Najwyższemu Księciu, lecz bez udziału ręki ludzkiej zostanie skruszony; Biblia Gdańska: A przemysłem jego poszczęści mu się zdrada w ręku jego, a uwielbi sam siebie w sercu swojem, i czasu pokoju wiele ich pogubi; nadto i przeciw książęciu książąt powstanie, a wszakże bez ręki pokruszony będzie. (Dan. 8:25)] – álnokság [Csalárd alattomos magatartás valaki rászedésére és megrontására (Dán 8,25; Mt 26,4; ApCsel 13,10) Dán. 8,25. És a maga eszén jár, és szerencsés lesz az álnokság az ő kezében, és szívében felfuvalkodik és hirtelen elveszt sokakat; sőt a fejedelmek fejedelme ellen is feltámad, de kéz nélkül rontatik meg.] przebiegły [umiejący wykorzystać sytuację dla swojej korzyści, niedający się oszukać ani wykorzystać; też: świadczący o takiej umiejętności] – ravasz, furfangos, fortélyos, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5503 agyafúrt; furfangos, hamiskás; kitanult; leleményes; rafinált; számító przebieracz – böngésző, guberáló, válogató ember przebieracz ziemniaków – buginyaválogató munkás przebierać1 [zob. przebrać] – (w czym) válogatni (vmiben); (wybierać coś lepszego) válogatni, megválogatni; selejtezni; kiválogatni; szétválogatni; mustrálni; váltogatja lábát, kezét v. ujját przebierać (wybierać) jak w ulęgałkach – válogatós, finyáskodó przebierać miarę v. miarkę – nem ismer mértéket vmiben; túlfeszíti a húrt przebierać nogami w tańcu – a lábát váltogatja a tánc közben przebierać pałcami po strunach – húrokat pengetni przebierać w jedzeniu – válogatós az evésben przebierać (w towarach) – válogatni przebierać2 [zob. przebrać] – (przeodziewać) (zmieniać ubiór) átöltöztetni; álruhába öltöztetni przebierać3 [pot. poruszać czymś, np. palcami, na przemian, wykonywać nimi szybkie ruchy] – megmozdítani, megmozgatni, megérinteni vmit; pengetni przebierać się [zob. przebrać się] – átöltözni; álruhába öltözni przebierający, -a, -e – válogató, válogatós, finnyás przebieralnia [pomieszczenie, w którym można przebrać się w odpowiedni strój, np. roboczy lub kąpielowy] – öltözőkabin; öltöző (gyárban, sportklubban) przebieranie – válogatás; selejtezés; megtisztítás; átöltöztetés przebieranie się – átöltözködés przebieraniec [1. pot. osoba przebrana za kogoś; 2. pot. o człowieku śmiesznie lub dziwacznie ubranym] – vkinek öltözött, vki maszkjába, ruhájába bújt ffi; furcsán, nevetségesen öltözött madárijesztő przebierki – lom, hulladék przebijać [zob. przebić] – áttörni, átfúrni, átlyukasztani przebijak [narzędzie kowalskie, blacharskie i murarskie do ręcznego przebijania otworów] – (műsz.) lyukasztó, átütőszeg przebijak kowalski v. trzonowy – lyukasztó kalapács przebijak ręczny – lyukasztóvas przebijanie – átlyukasztás; (ká) felülütés przebijarka [maszynka do przebijania otworów w metalu] – lyukasztógép - Wersja 01 01 2017 przebinda [przepaska, przewiązka. Klonowicz mówi o kupowanych w Gdańsku] – (daw) öv, szalag, kötés przebiśnieg [roślina o białych kwiatach i wąskich liściach, kwitnąca wczesną wiosną] – hóvirág (Galanthus) [az amarilliszfélék talán legismertebb növénynemzetsége. 16 fajuk él, melyek a Balkántól a Kaszpi-tóig találhatók meg.] przebiśnieg pospolity, śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis) – kikeleti hóvirág (Galanthus nivalis) przebitka [1. cienki papier używany przy pisaniu przez kalkę do sporządzania kopii; 2. kopia jakiegoś dokumentu; 3. pobicie karty już pobitej; 4. sposób księgowania, przy którym zapis odbija się jednocześnie na kilku kartach kontowych; 5. górn. poprzeczny chodnik łączący dwa biegnące równolegle wyrobiska; 6. w klasycznym modelu narracji filmowej: krótkie ujęcie wmontowane do podstawowego ujęcia danej sceny po to, aby w bliższym planie ukazać wycinek tego, co zostało skadrowane w ujęciu podstawowym; 7. pot. dodatkowy zysk ze sprzedaży jakiegoś towaru] – átütés; géppapír, átütőpapír; másolat; (ká) felülütés przebitkowy, -a, -e – átütéses, átütőprzebity, -a, -e – átütött, kilyukadt przebita opona – kilyukadt gumiabroncs przebłagać — przebłagiwać [błaganiem wyjednać przebaczenie] – engesztelni, kiengesztelni; kérlelni, esdekelni, könyörögni Przebłagania, Ubłagania (hebr. kapporet) [wieko Arki Przymierza Pańskiego (Skrzyni, Biblia Gdańska) zrobione z jednej bryły czystego złota, przedstawiające dwa cheruby na płycie z twarzami do siebie. Było to miejsce dla Pośrednika dla otrzymania wiadomości od Boga. Opryskiwano je krwią (pojednania), dlatego jest typem Chrystusa.] – (héb.) kapporet = fedél [frigyláda fedőlapját jelentő héber „kapporet” szó: (Ex. 26:34); a frigyláda fedelén, a két kérub között levő hely (kafor, kapporet)] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5504 Przebłagania Dzień * Dzień oczyszczenia – Jom Kippur – Engesztelés Napja przebłysk [1. krótkotrwałe, słabe błyśnięcie; 2. nagły, krótkotrwały przejaw czegoś] – csillogás, csillanás, villanás przebłysk świadomości – az öntudat felvillanása przebłysnąć (przebłyśnie) — przebłyskiwać [1. błysnąć spod czegoś; 2. uzewnętrznić się nagle, na chwilę; 3. zaistnieć i zniknąć] – átvillanni, átcsillámlani przebłyśnięcie – átvillanás przebodzenie – átdöfés, átszúrás, átütés przebogato – dúsgazdagon przebogaty, -a, -e [1. niezwykle bogaty; 2. składający się z bardzo wielu elementów] – dúsgazdag, nagyon gazdag przeboje – slágerek przeboje [1. pot. problemy związane z czymś lub z kimś; 2. pot. niezwykłe, często śmieszne zdarzenie] – problémák vkivel/vmivel kapcsolatban; nevetséges, gyakori esetek przebojem [pokonując wszelkie trudności siłą] – erővel legyőzve mindenféle nehézséget przebojowo – harcosan, bártan; divatosan przebojowość – harcosság; divatosság przebojowy, -a, -e [1. będący przebojem muzycznym; 2. cieszący się ogromną popularnością; 3. idący przebojem, odważny; 4. przełomowy, łamiący utarte kanony] – újító, modern, úttörő; harcos, bátor, támadó, küzdő; divatos, sikeres, slágerprzeboleć [przestać rozpaczać] – átszenvedni, elviselni, elszenvedni; lemondani vmiről przebóg [wykrzyknik wyrażający zachwyt, zdumienie] – az istenért! szent v. nagy isten! przebój [1. piosenka lub melodia taneczna bardzo modna w jakimś okresie; 2. rzecz ciesząca się w jakimś czasie ogromną popularnością; 3. w grach zespołowych: szybki, niespodziewany atak na bramkę przeciwnika przeprowadzony przez jednego zawodnika, kończący się strzałem] – törés, áttörés, átütés; sláger, divatszám, filmsiker, dalsiker, átütő siker - Wersja 01 01 2017 przebój telewizyjny [zob. telehit: program lub film telewizyjny mający bardzo wysoką oglądalność] – tévésiker przebóstwienie (gr. theosis, theopoiesis) [pojęcie występujące zwłaszcza w prawosławnej teologii apofatycznej; określa dobrowolne dopuszczenie człowieka przez Boga do współudziału w Jego życiu i boskiej naturze drogą pewnego uczestnictwa przez podobieństwo. Uczestnikiem przebóstwienia jest mistyk, należy jednak podkreślić, że wedle tradycji prawosławnej mistykiem powinien być każdy chrześcijanin, a nie tylko wybitne jednostki, zaś przebóstwienie stanowi dzięki Chrystusowi przeznaczenie i cel ludzkiej egzystencj.] – (gör.) theozis [A theozis görög fogalma az ember végső célját, a Teremtőként elfogadott személyes intelligenciával vagy abszolútummal való egyesülést jelenti. Népszerűen ez az üdvösség állapota.] przebóść (przebodę, przebodzie) [1. o zwierzętach: przebić rogami; 2. przekłuć czymś ostrym] – átdöfni (szarvval); felöklelni przebrać (przebiorę, przebierze) — przebierać1 [1. ubrać kogoś w coś innego; 2. ubrać kogoś w strój charakterystyczny dla kogoś innego lub przedstawiający coś; 3. zmienić komuś lub sobie jakąś część ubioru] – felöltöztetni, átöltöztetni, beöltöztetni przebrać kogo za kobiete – nőnek öltöztetni át vkit przebrać — przebierać2 [1. oczyścić coś, wybierając to, co właściwe, a odrzucając to, co uszkodzone, zepsute; 2. przebierać: nie móc się zdecydować na coś, rzadziej na kogoś; 3. przebierać: kolejno coś przesuwać, przekładać, zwykle palcami; 4. daw. wybrać do dna lub wziąć za wiele] – válogatni, megválogatni; szétválogatni; selejtezni, szemezgetni; megrostálni; túl sokat venni przebrać groch – borsót tisztítani przebrać kartofle do sodzenia – vetnivaló burgonyát válogatni przebrać miarę – túlfeszíteni a húrt; nem ismer hatást przebrać miarkę – túllépni a mértéket przebrać się — przebierać się1 [1. ubrać się w coś innego; 2. ubrać się w strój charakterystyczny dla kogoś innego lub przedstawiający coś] – átöltözni, ruhát váltani; álruhába öltözni przebrać sie [przeprowadzić] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – átkísérni, átvezetni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5505 przebrać się do teatru – átöltözni a színházba przebrać się w coś – átöltözni vmibe przebrać się za kobiete – nőnek öltözni át przebrać się za kogoś – vminek öltözni przebrać się — przebierać się [daw. wyczerpać się] – megtelni, túlfolyni; kimerülni przebrała się już miarka – betelt a mérték przebrałeś miarkę – betelt a pohár przebrana po męsku – férfiruhába öltözött nő przebranie [1. strój do przebrania się za kogoś lub za coś; 2. coś, co służy do zamaskowania czegoś] – kiválogatás; átöltözés; álruha przebranie się – átöltözködés przebrany1, -a, -e – (wyborowy) válogatott, finom przebrany2, -a, -e – (ubrany inaczej) átöltözött, álruhás przebrany po kominiarsku – kéményseprőnek öltözött przebrnąć [1. przejść albo przejechać przez jakiś trudny teren; 2. zdołać coś zrobić, pokonawszy trudności] – átgázolni, leküzdeni (akadályt) przebrnięcie – átgázolás przebronować – átboronálni przebronowanie – átboronálás przebrukować – újrakövezni, újraburkolni przebrukować kamieniem – újrakövezni przebrukowanie – újrakövezés, újraburkolás przebrukowanie placu Wolności kostką granitową – Szabadság tér újrakövezése gránit kockakővel przebrzmiały, -a, -e [taki, który stracił aktualność] – elhangzott; (dawno) elfelejtett, elavult, divatjamúlt, kiöregedett, aktualitást vesztett; letűnt przebrzmieć — przebrzmiewać [1. brzmiąc, przestać być słyszalnym; 2. stracić aktualność; 3. przebrzmiewać daw. dawać się posłyszeć, zauważyć] – alhangzani; (átv.) elavulni, elveszti aktualitását przebrzydle – nagyon csúnyán, rondán, pocsékul, undorítóan przebrzydły, -a, -e [1. budzący odrazę; 2. «taki, który się znudził, obrzydł] – nagyon csúnya, ronda, pocsék, undorító przebudowa, przebudówka [1. dokonywanie zmian w budowie czegoś; 2. zmiana istniejącego stanu czegoś na inny] – átalakítás, átépítés, újjáépítés przebudować — przebudowywać [1. dokonać gruntownej zmiany w jakiejś budowli; 2. zmienić istniejący stan czegoś na inny] – átalakítani, újjáalakítani; átépíteni, újjáépíteni; átszervezni - Wersja 01 01 2017 przebudować coś – átépíteni vmit przebudować się — przebudowywać się [1. zwykle o budowli, konstrukcji itp.: zostać przebudowanym; 2. przebudować swój dom, swoje mieszkanie; 3. przybrać nowe formy organizacji] – átalakulni, átépülni przebudowanie – újjáépítés przebudzenie – felébresztés, felkeltés przebudzenie się – felébredés, felriadás przebudzić (przebudzę) — przebudzać [1. przerwać komuś sen; 2. wyrwać kogoś z odrętwienia, z zamyślenia] – felébreszteni, felriasztani przebudzić się — przebudzać się [1. przestać spać; 2. otrząsnąć się z odrętwienia, z zamyślenia; 3. o zjawiskach, stanach uczuciowych itp.: przejawić się] – felébredni, felriadni przebycie – átkelés, átjárás, áttörés; kiállás, átélés, elszenvedés przebyć (przebędę, przebędzie) — przebywać [1. spędzić gdzieś pewien czas; 2. przeżyć coś, zwykle coś złego, trudnego lub nieprzyjemnego; 3. przejść, przejechać jakiś dystans; 4. daw. znajdować się w czymś] – időzni, tartózkodni; (przejść) megtenni (utat), átkelni, átmenni, átvonulni; (átv.) átélni, átvészelni, kiállni, elszenvedni, elviselni vmit; átesni, átmenni vmin; (dawno) van, található vmiben; (utat) megjárni przebyć chorobę – átesni a betegségen, betegséget szenvedni el v. állni ki przebyć długą drogę – hosszú utat tenni meg przebyć drogę z prędkością 90 km/h – utat megtesz 90 km/h sebességgel przebyć drogę w czasie – utat megtesz t idő alatt przebyć przesilenie – válságon esni át przebyć rzekę – átkelni a folyón przebyć w stolicy – a fővárosaban lakni przebyć wpław – átúszni przebył parę miesięcy na Węgrzech – néhány hónapot Magyarországon töltött przebył tę drogę w czasie 51 minut – ezt az utat 51 perc alatt tette meg przebyta przestrzeń – pálya, útvonal, megtett út przebyty, -a, -e – keresztezett przebywający, -a, -e – tartózkodó przebywający w bezruchu – veszteglő przebywać [przebyć] – (być gdzieś) időzni, tartózkodni (vhol); vesztegelni; (drogę) megtenni (az utat) przebywa na emigracji – emigrációban élni przebywać chorobę – átesni a betegségen przebywać próby – kísérlet alatt áll Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5506 przebywać za granicą – kölföldön tartózkodni przebywanie – időzés, tartózkodás; veszteglés; átkelés, átjárás, áttörés; kiállás, átélés, elszenvedés przecedzenie – megszűrés przecedzić (przecedzę) — przecedzać [1. przepuścić płyn przez filtr, sito itp. w celu oczyszczenia go lub oddzielenia części stałych; 2. oddzielić prawdę od fałszu, porównując fakty] – átszűrni, megszűrni; összeszűrni; leszűrni; átv. kiszűrni az igazságot przecedzać Komara [Pan zarzuca faryzeuszom, że przywiązują wielką wagę do rzeczy małych, a rozmyślnie pomijają rzeczy ważne. (por. Mt 23,24)] – szúnyogot kiszűrni (nagy feneket keríteni a kis dolgoknak) [Mt 23,24: „Ti vak vezetők! A szúnyogot kiszűritek, a tevét meg lenyelitek” ] przecedzić przez sito – szitán átszűrni v. megszűrni, átszitálni v. megszitálni przecedzić się — przecedzać się [zostać przecedzonym] – átszűrődni, megszűrődni przecena [wyznaczenie niższej ceny niż poprzednia] – átárazás; árleszállítás przecenianie – przecenienie – túlbecsülés, túlértékelés przecenić — przeceniać [1. ocenić kogoś lub coś zbyt wysoko; 2. zmienić cenę jakiegoś towaru na niższą] – túlbecsülni, túlértékelni; árat leszállítani przecenić a. przeceniać coś – leárazni vmit przeceniać swoje zdolności – túlbecsüli tehetségét przecenić swe siły – túlbecsüli erejét przecenić się — przeceniać się [przecenić samego siebie] – túlértékelődni; túlértékeli magát przeceniony, -a, -e – leszállított áru; leértékelt przeceniony towar – áru leszállított áron; leértékelt áru przechadzać się [zob. spacerować] – sétálni, járnikelni egyet przechadzka [spacer] – séta, sétálás przechadzka w Ogrodzie Saskim – séta a Szászkertben przecharakteryzować się [zmienić sobie charakteryzację] – más színben tünteti fel magát; túljátssza szerepét przechera [1. daw. osoba przebiegła, przewrotna; 2. daw. o osobie przekornej, kłótliwej] – ravasz; álnok, alattomos, gonosz férfi v. nő przechlać [posp.; zob. przepić] – (közb.) elinni przechlać pieniądze – elissza a pénzét - Wersja 01 01 2017 przechlastać – mulatni, tékozolni, pazarolni, kirúgni a hámból przechłodzenie — przechładzanie – túlhűtés przechłodnąć – kissé lehűlni przechłodzić — przechładzać [1. za bardzo coś ochłodzić; 2. nadmiernie ochłodzić ciało] – kihűteni przechłodzić się — przechładzać się [1. stać się chłodniejszym lub chłodnym; 2. stać się zbyt zimnym; 3. przeziębić się] – kihűlni, túlságosan kihűlni przechodni, -ia, -ie [1. taki, przez który się przechodzi dalej; 2. o nagrodzie, wyróżnieniu, odznaczeniu: przechodzący w ręce kolejnego zwycięzcy] – átjáró, átmenő; (nyelvt.) átható przechodni sprawdzian – dugós határidomszer przechodzący, -a, -e – járó, áthaladó, elhaladó przechodzenie (przejście) – (czynność) átjárás, átmenet; (miejsce) átjáró przechodzenie próby – próbatétel przechodzić [zob. przejść] – átmenni, átjönni; (często) átjárni; keresztülmenni; végigvonulni; rátérni; (przewyższać) meghaladni, felülmúlni; elmúlni przechodzić chorobę – betegségen átesni przechodzić a. przejść (co) – túlhaladni (vmin) przechodzić a. przejść do sedna rzeczy a. sprawy – rátér a dolog lényegére przechodzić dziedzicznie – öröklődni (betegség) przechodzić dziwne koleje – különös dolgokon keresztülmenni; sok különöset látni przechodzić Gehennę [być uczestnikiem straszliwych wydarzeń, cierpieć niesamowite męki] – megjárni a Gyehennát; szörnyű borzalmakat kiállni przechodzić a. przejść granicę – túlmegy a határon przechodzić mękę – kínt v. gyötrelmet átélni, elszenvedni przechodzić a. przejść mutację –(hang) mutálni przechodzić a. przejść na (czyją) stronę – vki mellé áll; (vkinek az) oldalára állni przechodzić na drugą stronę ulicy – átmenni (átmegy) az utca másik oldalára przechodzić a. przejść na emeryturę a. w stan spoczynkowy – nyugalomba vonul; nyugdíjba menni; visszavonulni przechodzić a. przejść (na jakiś temat) – kitérni (vmire) przechodzić a. przejść na inny temat – más tárgyra tér przechodzić a. przejść (obok kogo/czego) – elmegy (vmi/vmi) mellett przechodzić (przejść) operację – műtéten esik át Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5507 przechodzić próby – kísérlet alatt áll przechodzić a. przejść (przez co) – túlmenni (túlmegy) przechodzić rożne fazy – különböző fázisokon menni át przechodzić wszelkie granice – (átv.) túlmenni minden határon przechodzić z rąk do rąk – kézről kézre jár przechodził tędy jakiś włóczęga – valami csavargó járt erre przechodzień [osoba idąca ulicą, chodnikiem] – járókelő, gyalogos, gyalogjáró przechodzony, -a, -e [1. mocno zniszczony na skutek długiego noszenia, używania; 2. taki, którego uroda, młodość, świetność minęły; 3. mający za sobą wiele doświadczeń, zwłaszcza seksualnych] – használt, elviselt, elnyűtt przechodzone ubranie – elnyűtt ruha przecholowany, -a, -e – elfajult, túlzott przechorować — przechorowywać [1. przebyć jakiś okres, chorując; 2. przypłacić coś chorobą] – betegeskedni, betegségen keresztülmenni przechorować się — przechorowywać się [przebyć chorobę] – betegségen átesni przechorował całe życie – egész életében mindíg betegeskedett przechować — przechowywać [1. uchronić coś przed zepsuciem, zniszczeniem, zaginięciem itp. przez umieszczenie w odpowiednich warunkach; 2. przetrzymać kogoś, coś w ukryciu przez pewien czas; 3. uchronić coś przed zapomnieniem] – őrizni, megőrizni; eltenni, elrejteni; megtartani; tárolni; tartogatni przechować co w pamięci – emlékezetében megőrizni vmit przechować a. przechowywać coś – megőrizni vmit; tárolni, raktározni vmit przechować a. przechowywać dane – adatot tárolni przechować a. przechowywać informację – információt tárolni przechować rzeczy skadzione – lopott holmit elrejteni przechowywać dokumenty – iratot tárolni przechować się — przechowywać się [1. zostać przechowanym, uchronionym przed zepsuciem, zniszczeniem, zaginięciem itp.; 2. przetrwać w ukryciu i ocaleć dzięki temu; 3. zostać uchronionym przed zapomnieniem] – őrződni, megőrződni; elrejtőzni, elbújni przechowali korespondencję w archiwum – a leveleket a levéltárban megőrizték - Wersja 01 01 2017 przechowalnia [1. pomieszczenie, w którym przechowuje się przez jakiś czas bagaż; 2. budynek lub pomieszczenie przeznaczone do przechowywania owoców, warzyw, płodów rolnych itp.; 3. miejsce, w którym ktoś może bezpiecznie przebywać przez jakiś czas] – megőrző, értékőrző, értékmegőrző, ruhatár przechowalnia bagażu – csomagmegőrző (vasúti pályaudvaron), poggyászmegőrző, poggyászraktár; ruhatár, vasúti ruhatár; csomagmegőrzés przechowanie, przechowywanie – megőrzés, megóvás; tartás, eltartás przechowanie mebli – bútorraktár przechowywanie akt księgowych – könyvelési akták megőrzése przechowywanie bezterminowe – határidő nélküli megőrzés przechowywanie danych – adatmegőrzés przechowywanie długookresowe – hosszú távú megőrzés przechowanie żywności – ennivaló v. élelmiszer tárolása przechód – (dawno) átjárás; átvonulás przechodzący (między komputerów domowych i biurowych) – átjáró [Hálózatok összekötését a legtöbbször nem elegendő egyszerűen kábelekkel megoldani: a különböző protokollokat használó hálózatok egymással való kommunikációjához más eszközök is szükségesek, amelyek a protokollokat értelmezni tudják. Ezek egyike az átjáró: olyan hálózati eszköz, amely két különböző felépítésű számítógép-hálózatot köt össze. Mivel a különböző hálózattípusokban az állomások eltérő módon számozottak, ezért a köztük lévő adatforgalom biztosításához az egyes hálózatoknak is rendelkezniük kell címmel, hogy az üzenetek a megfelelő hálózatra jussanak. Az átjáró lehet akár egy erre a célra felállított külön számítógép, de lehet csak egy program is, amely olyan számítógépen fut, melyet a két kommunikálni kívánó hálózatba kötnek. — A korai időkben az angol nyelvű irodalomban a gateway (átjáró) kifejezést használták a router (útvonal-választó) elnevezés helyett is: tehát olyan állomásokat értettek ez alatt, amelyek az Internet hálózaton belül irányították az adatokat.] Przechód [1. wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie nyskim, w gminie Korfantów; 2. Przechód – dawniej: Przechod (1306), Prechod (1333), Prschichod (1534), Przychod (1728), Psychod (1883), Waldfurt (1936) - Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5508 wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie nyskim, w gminie Korfantów.] – Przechód (lengyel falu) przechrapać – áthorkolni (egy bizonyos időt) „przechrapać” całego przedpołudnia – egész délelőttöt áthorkolni przechrzcić (przechrzczę) [1. ochrzcić kogoś według innego obrządku niż ten, według którego był chrzczony przedtem; 2. nadać czemuś inną nazwę, zmienić komuś imię lub nazwisko] – átkeresztelni; elkeresztelni przechrzcić się [1. zmienić wyznanie; 2. zmienić swoje imię lub nazwisko, swoją nazwę; 3. zmienić radykalnie swoje poglądy] – átkeresztelődni, elkeresztelődni; más nevet kapni v. felvenni; kikeresztelődni, kikeresztelkedni (kikeresztelkedik), megkeresztelődni przechrzcić się [1. zmienić wyznanie; 2. zmienić swoje imię lub nazwisko, swoją nazwę; 3. zmienić radykalnie swoje poglądy] – kikeresztelkedni; nevet változtatni; hitvallást változtatni przechrzczenie – átkeresztelés, átkeresztelkedés przechrzczony, -a, -e – átkeresztelkedett, kikeresztelkedett przechrzta [daw. osoba, która zmieniła swoje wyznanie na chrześcijańskie] – kikeresztelkedett, áttért przechwalać się — przechwalić się [przesadnie chwalić się] – túlságosan dicsekedni, hencegni, hetvenkedni, kérkedni, büszkélkedni; nagyzolni przechwalanie — przechwalenie – agyondicsérés przechwalenie się – túlzott dícsekvés, túlzásba vitt kérkedés przechwalić — przechwalać [przesadzić w chwaleniu kogoś, czegoś] – agyondicsérni, túlságosan magasztalni przechwalić się czym; przechwalić się z czego – dicsekedni, kérkedni vmivel przechwalka – dicsekvés, kérkedés, hencegés, nagyzolás przechwalka z mojej strony – dicsekvés v. hencegés az oldammal przechwycenie – megfogás, megragadás przechwycić (przechwycę) — przechwytywać [1. przejąć coś, co jest przeznaczone dla kogoś innego; też: zatrzymać kogoś, coś w drodze przed celem; 2. wziąć coś komuś na swój użytek; 3. posługując się metodami radiolokacji, wykryć nieprzyjacielski samolot, pocisk rakietowy itp., aby go zaatakować i zniszczyć] – elfogni, megfogni przechwycić meldunek – jelentést elfogni - Wersja 01 01 2017 przechyba – hegynyereg Przehyba (Prehyba, Przechyba; 1175 m n.p.m.) [niewybitny szczyt górski w zachodniej części Pasma Radziejowej w Beskidzie Sądeckim. Nazwa Prehyba (początkowo Perehyba) jest to zruszczona przez Rusinów dawniej zamieszkujących pobliską Ruś Szlachtowską nazwa słowacka i oznacza przełęcz. Najpierw dotyczyła tylko hali, dopiero później przeniesiona została na szczyt.] – (földr.) Przehyba przechybnąć – hirtelen meghajlítani; megbillenteni przechybnąć się – hirtelen meghajlani, megbillenni przechylić — przechylać [nadać czemuś, komuś pozycję pochyłą] – áthajlítani, átbillenteni przechylić szalę zwycięstwa na czyją stronę – eldönteni a győzelmet vkinek az oldalára przechylić się — przechylać się [1. przybrać pozycję pochyłą; 2. wychylić się na zewnątrz czegoś] – áthajolni, áthajlani, átbillenni; felbillenni; megbillenni przechylić się do czyjego życzenia – hajlik vkinek a kívánságára przechylić się ku czyjemu zdaniu – hajlani vkinek a véleményére przechylić się na czyją stronę – átpártolni vkihez; átmenni vkinek a pártjára przechył [1. przechylenie się budowli, jakiegoś jej elementu, urządzenia technicznego; też: stopień pochylenia; 2. odchylenie statku wodnego, samolotu itp. od naturalnego położenia; 3. przesadne skłanianie się ku czemuś] – hajlás, elhajlás, lejtés; (haj) dőlés przechytrzyć — przechytrzać [1. oszukać kogoś; 2. stracić coś, przebrawszy miarę w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5509 chytrości] – ravaszul becsapni; ravaszságban felülmúlni; túljárni az eszén przechytrzyć się — przechytrzać się [1. oszukać siebie wzajemnie; 2. stracić coś, przebrawszy miarę w chytrości] – megcsalják, becsapják, rászedik, felültetik egymást przeciąć (przetę, przetnie) — przecinać [1. cięciem podzielić jednolitą całość na części; 2. tnąc, przerwać ciągłość jakiejś powłoki, zwykle skóry; 3. nagłym wystąpieniem, pojawieniem się przerwać lub zakończyć coś; 4. o linii, drodze, ulicy itp.: biegnąc w odmiennym kierunku, zetknąć się w jakimś punkcie z inną linią, drogą, ulicą itp.; 5. przebiec w poprzek lub wzdłuż jakiejś płaszczyzny, dzieląc ją na części; 6. z impetem przemieścić się w jakiejś przestrzeni; też: pojawić się nagle i szybko zniknąć] – elvágni, átvágni, kettévágni, átmetszeni, elmetszeni; keresztülfűrészelni; keresztezni, szelni, átszelni; félbeszakítani, megszakítani, meghiúsítani; orv. felvágni przeciąć (bilet) – (jegyet) kezelni przeciąć co na dwoje – kettévágni vmit przeciąć komu odwrót, drogę – elvágni vkinek a visszavonulás útját przeciąć ręce zakładające się – elvágja a fogadást (tanúja a fogadásnak) przeciąć a. przecinać na wpół – felezni przeciąć wstęgę – vmit szalagátvágással megnyitni v. átadni przeciąć się — przecinać się [zwykle o liniach, drogach, ulicach itp.: biegnąc w różnych kierunkach, zetknąć się w jakimś punkcie] – kereszteződni; megszakadni, félbeszakadni przeciąć nić życia – (átv.) elvégni az élet fonalát przeciąg [1. silny prąd powietrza przepływający przez jakieś pomieszczenie otwarte na przestrzał; 2. daw. jakiś odcinek czasu] – (przemarsz) átvonulás, átmenetel; (powietrza) huzat, léghuzat, légvonat v. léghuzam [az a káros befolyás, amely hűvösebb levegőáramlatnak testünkre behatásából származik, főleg, ha az egy határozott irányban s nagyobb hőmérsékleti különbözettel történik]; (czas) tartam przeciąg czasu – időtartam, időköz przeciąg wojska – (dawno) a hadsereg árvonulása przeciąg życia – élettartam przeciągać a. przeciągnąć strunę – túlfeszíteni a húrt przeciąganie – áthúzás; kihúzás, kifeszítés, kinyújtás; átvonulás, átmentés; húzás, - Wersja 01 01 2017 elhúzás, nyújtás, elnyújtás; csuklóbirkózás, szkanderezés, karlenyomósdi przeciąganie liny [konkurencja sportowa, polegającą na tym, że dwie drużyny ciągną jedną linę w dwa przeciwne kierunki. Popularna w Europie i USA na przełomie XIX i XX wieku. W latach 1900-1920 konkurencja olimpijska.] – kötélhúzás przeciąganie oczka – szemlefogás przeciągnąć — przeciągać [1. ciągnąc za coś, spowodować przedostanie się tego na drugą stronę jakiegoś otworu; 2. umocować sznur, drut, kabel itp. w poprzek czegoś, między dwoma punktami zaczepienia; 3. przesunąć coś, rzadziej kogoś, z jednego miejsca w drugie; 4. płynnie przesunąć czymś po powierzchni czegoś; 5. wydłużyć czas trwania czegoś; 6. przedłużyć w wymowie sylaby, wyrazy lub wymówić je ze szczególną intonacją; 7. idąc, jadąc, lecąc, płynąc itp., przemieścić się; 8. poddać metale i stopy obróbce plastycznej polegającej na stopniowym zmniejszaniu przekroju poprzecznego i wydłużaniu obrabianego materiału; 9. poddać metal lub metalowy przedmiot obróbce polegającej na skrawaniu warstwy materiału z obrabianego przedmiotu za pomocą przeciągacza; 10. daw. ciągnąc coś, nadmiernie wydłużyć] – áthúzni, átvonni, végighúzni; (przedłużać) elnyújtani, elhúzni, kinyújtani, kifeszíteni; túlfeszíteni; elhúzni, elnyújtani; átkenni, átmázolni; húzni, elnyújtani (beszédben); átvonni, áthúzni; átvonulni, átmenni przeciągnąć druty telefoniczne – telefonvezetéket kihúzni przeciągnąć kogo na swoją stronę – átállítani vkit a maga pártjára przeciągnąć strunę – (átv.) kifeszíteni a húrt przeciągnąć sylabę – húzza a szótagot przeciągnąć strunę – (átv.) túlfeszíti a húrt, eltúlozni, kiélezni, túllőni a célon, túlmegy a határon przeciągnąć sznur – zsinórt áthúzni przeciągnąć zebranie – elnyújtani a gyűlést przeciągnij i upuść (ang. drag and drop) [to jedno z udogodnień oferowanych przez menedżery okien graficznych interfejsów użytkownika. Polega ono na umożliwieniu użytkownikowi wykonywania określonych operacji na dwóch różnych obiektach za pomocą pojedynczego ruchu myszą komputerową.] - „fogd és vidd”, „húzd és ejtsd” (angol nyelven: drag and drop v. Drag Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5510 & Drop v. drag-and-drop) [1. a számítógép grafikus felhasználói felületén használatos funkció, melynek segítségével a képernyőn lévő valamely absztrakt objektumra egérrel kattintva, majd azt egy másik helyre vagy objektum fölé húzva valamilyen feladatot tudunk végrehajtani. A fogd és vidd támogatása nem minden szoftver része, pedig sok esetben gyors és a felhasználók számára könnyen elsajátítható technika. Ugyanakkor a fogd és vidd implementációiban legtöbbször hiányzik az arra való utalás, hogy mikor végezhető fogd és vidd-művelet, ezért a felhasználók számára sem mindig nyilvánvaló, hogy egy adott objektumot meg lehet ragadni az egérrel. 2. Grafikus programoknál alkalmazott felhasználóbarát adatmozgató művelet. Lehetővé teszi, hogy egy adatállományt a képernyőn kijelöljünk, ikonjánál fogva egy tárból 'kiemeljünk', majd egy másikba 'ejtsünk'.] przeciągnąć się — przeciągać się [1. potrwać dłużej lub za długo; 2. rozprostować ciało, wyciągając ręce i nogi] – elhúzódni, eltartani; nyújtózkodni, kinyújtózkodni, kinyúlni, elnyúlni; végighúzódni przeciągarka [1. maszyna do wytwarzania prętów, drutów lub rur przez przeciąganie – sposób obróbki plastycznej; 2. obrabiarka do przeciągania, stosowana przy obróbce skrawaniem] – dróthúzó gép v. pad przeciągarka do drutu – dróthúzó gép przeciągarka linowa ręczna – kézi egyenes dróthúzó gép przeciągle – elhúzottan, kinyújtottan przeciągły, -a, -e [przedłużający się, przewlekły] – hosszú, hosszantartó; hosszadalmas; vontatott przeciążanie ― przeciążenie [1. pozorny wzrost ciężaru ciała znajdującego się w momencie startu w pojeździe poruszającym się od ziemi w górę; 2. pozorny wzrost ciężaru samolotu, statku kosmicznego powstający wskutek zmian przyśpieszenia ruchu samolotu w locie krzywoliniowym; 3. nadwyżka obciążenia ponad obciążenie znamionowe] – túlterhelés przeciążenie pracą – munkával való túlterhelés przeciążenie rynku towarem – a piacnak áruval való túlterhelése przeciążony uczeń – túlterhelt tanuló przeciążyć — przeciążać [1. zbytnio coś obładować; 2. nałożyć na kogoś zbyt wiele obowiązków; 3. spowodować, że coś, np. żołądek, kręgosłup, jest nadmiernie - Wersja 01 01 2017 obciążone; 4. uczynić coś zbyt przeładowanym ozdobami, informacjami itp.; 5. poddać maszynę, przyrząd obciążeniu większemu od obciążenia znamionowego; 6. przeprowadzić przez obwód o zbyt cienkich przewodach prąd o dużym napięciu powodujący zbytnie nagrzanie się przewodów] – túlterhelni, megterhelni, túlterhelni, megrakni przeciążyć się — przeciążać się [1. zbytnio się czymś obładować; 2. wziąć na siebie zbyt wiele obowiązków; 3. ulec nadmiernemu obciążeniu] – túlterhelődni przecie [daw.; zob. przecież] – hisz, hiszen przeciec (przeciekę v. przecieknę; przecieknie), przecieknąć — przeciekać [1. przepuścić jakąś ciecz z powodu nieszczelności, przedziurawienia, porowatości; 2. o cieczach: cieknąc, przeniknąć przez coś; 3. o towarach, informacjach: nielegalnie wydostać się skądś mimo zakazu, utrudnień] – szivárogni, átszivárogni, átcsurogni, átfolyni; kiszivárogni przeciek [1. przedostawanie się cieczy, rzadziej gazu, pary, w miejscach nieszczelnych, uszkodzonych, źle zabezpieczonych; 2. miejsce, w którym przedostaje się woda lub inna ciecz; 3. wydostawanie się towarów lub informacji w sposób nielegalny] – lék, rés, lyuk; szivárgás, ömlés; (átv.) kiszivárgás, beszivárgás przeciek gazu – gázszivárgás przeciek informacji – információk kiszivárgása przeciekanie – szivárgás przeciekanie czasu przez palce – (átv.) az idő kifolyása az ujjak között przeciekanie wody – vízszivárgás przeciekły, -a, -e – átnedvesedett, átázott przecieplający, -a, -e – (diatermiczny) dietermiás przecieplanie – (diatermiczność) dietermia; (fiz.) hősugár-áterresztő képesség przecier [półpłynna masa uzyskana z przetartych owoców lub warzyw] – püré przecier owocowy – gyümölcspüré przecier pomidorowy – paradicsomsűrítmény; paradicsompüré przecieraczka, przecieracz [narzędzie albo maszyna do przecierania owoców lub jarzyn] – dörzsölő v. törlő készülék przecieracz szyb w samochodzie – ablaktörlő a gépkocsin przecierać [zob. przetrzeć] – passzírozni; átdörzsölni, szitán áttörni, átnyomni; (rękaw) kikoptatni przecierać a. przetrzeć coś spirytusem – szesszel fertőtleníteni vmit Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5511 przecierać oczy – dörzsöli a szemét przecieranie [zob. przetarcie] – horzsolás, kidörzsölés, elkopás przecierpieć [1. doznać wielu cierpień, zmartwień; 2. znieść coś, cierpiąc] – elszenvedni, kiállni, túlélni przecież [partykuła wprowadzająca sąd polemiczny w stosunku do wypowiedzianego wcześniej, podkreślająca, że jego prawdziwość jest dla mówiącego oczywista, np. Pana przecież obowiązuje jakaś etyka zawodowa.] – hisz, hiszen, mégis, azért, pedig przecież kolacja czeka – hiszen vár a vacsora przecież masz czas, prawda? – hiszen van időd, igaz? przecież państwo wiedzą, że… – hiszen tudják, hogy… przecież to jest zwykły ołówek – hiszen ez egy közönséges cerua przecież znasz go – hiszen ismered őt przecież znasz język polski! – hiszen ismered a lengyel nyelvet! przecięcie [1. miejsce przecięte; 2. miejsce, w którym coś się z czymś krzyżuje] – átvágás, metszés, átmetszés; metszet, metszőpont; kereszteződés; átszelés; (mt) metszés, találkozás przecięcie pionowe – (ép) keresztmetszet przecięcie poziome – felülnézeti metszet przecięcie tęczówki – szivárványhártya átmetszése, (gör.), iridotomia [a szivárványhártya behasítása, olyan esetekre való operálás, hogyha hályogoperálás után a szivárványhártya nyilása elzáródott, úgy hogy új nyilást kell vágni. A sebet lándszával szúrják, a szivárványhártya behasítására az ugynevezett csipő-olló való.] przecięcie wstęgi – szalag átvágása (avatáskor v. megnyitáskor) przecięcie węzła gordyjskiego – gordiuszi csomó átvágása przecięcie się [zob. przecięcie] – metszéspont, metsződés, kereszteződés przeciętna [wynik podzielenia sumy danych składników przez ich liczbę] – átlag, középérték przeciętna plonu – termésátlag przeciętniak [pot. osoba mało interesująca] – (közb.) középszerű, hétköznapi, szürke ffi przeciętnie – átlagosan; közepesen przeciętność – átlagosság [a valóság jelenségeinek olyan csoportja, ill. a művészi megformálásnak az a módja, amelyben az ellentmondások nivellálják, semlegesítik - Wersja 01 01 2017 egymást, s amelyben ilyenformán a középszerűség tükröződik], középszerűség przeciętny, -a, -e [1. będący wynikiem podzielenia sumy pewnych składników przez ich liczbę; 2. zwykły, typowy; 3. słaby, pospolity] – egyszerű (közönséges), átlagos, átlag- (átl.), közepes; tipikus; közönséges, rendes, megszokott, szokásos, általános; gyenge; középszerű; keresetlen przeciętna stopa zysku – átlagos profitráta v. haszonrész przeciętna stopa zysku – átlagprofit, átlaghaszon przeciętna wartość – középérték, átlagérték przeciętne zużycie paliwa – üzemanyagfelhasználás átlaga; átlagfogyasztás przeciętny dochód – átlagbevétel przeciętny kurs – középárfolyam przeciętny typ – átlagtípus, átlagember przeciętny uczeń – átlagos tanuló przeciętny wskaźnik – átlagos mutatószám przeciętny zarobek – átlagkereset, átlagos kereset v. jövedelem przeciętny zysk – átlaghaszon, átlagprofit przecinać [zob. przeciąć] – elvágni, átvágni, átmetszeni; átszelni, keresztezni przecinak [1. topór ze stali używany do przecinania, odcinania lub nacinania przedmiotu metalowego na gorąco przy kuciu ręcznym; 2. narzędzie ślusarskie w postaci dłuta z utwardzonym ostrzem tnącym używane do ręcznego przecinania na zimno cienkich prętów; 3. nóż tokarski do przecinania prętów; 4. narzędzie murarskie do wykuwania otworów i rowków w murze] – (műsz) véső, törőkalapács przecinak pneumatyczna – sűrített levegős véső przecinanie – elvágás, átvágás; (jegy) kezelés przecinanie się kierunków ruchu – forgalmi irányok kereszteződése; útkereszteződés przecinarka [1. tokarka do przecinania prętów i rur; 2. urządzenie do cięcia tlenem; 3. zob. piła] – (műsz) vésőpad; gyorsdaraboló Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5512 przecinek [1. znak interpunkcyjny (,) rozdzielający zdania współrzędne, zdanie podrzędne od nadrzędnego lub wyrażenia wtrącone; 2. znak graficzny stosowany w ułamkach dziesiętnych, oddzielający całości od części dziesiętnych] – (nyelvt.) vessző (,) (írásjel); vonás przecinka [1. wycięcie i usunięcie niektórych wschodzących młodych roślin, drzew w celu zapewnienia prawidłowego rozwoju pozostałym; 2. ścieżka powstała na skutek wycięcia drzew i krzewów w gęstych drzewostanach; 3. krótki chodnik poprzeczny łączący w kopalni dwa sąsiednie wyrobiska] – (bány.) rövid vágat; két vájatot összekötő járat; járás, csapás przecinka leśna – erdőnyiladék Przecinka (wieś, województwo lubelskie) – Przecinka (lengyel falu a lublini vajdaságban) przecinkować – vesszőt tenni, kitenni a veszőt v. írásjeleket przecinkowanie – vessző használata; vessző kitétele; interpunkció przecinkowanie nadaje rytm – a vessző használata ritmust ad przeciosać ('rozciąć') – egy csapással széttörni, szétvágni, kettétörni przecisnąć — przeciskać [cisnąc, pchając z dużym wysiłkiem, przesunąć coś, kogoś przez coś] – átnyomni, keresztülnyomni, átcsusztatni przecisnąć się — przeciskać się [1. cisnąc się, pchając się, przedostać się przez coś z trudem; 2. z trudem dać się przepchnąć przez coś; 3. przedostać się dokądś mimo przeszkód] – átnyomódni; átnyomakodni, átfurakodni, átjutni, átvergődni przecisnąć się przez tłum – átjutni, átvergődni a tömegen przeciw + R. [1. przyimek przyłączający nazwę stanu rzeczy, na które się dana osoba nie zgadza, np. Mieszkańcy gminy protestowali przeciw budowie oczyszczalni ścieków.; 2. przyimek przyłączający nazwę osoby, której ktoś zamierza zrobić coś złego, np. Generał poprowadził dywizjon przeciw nieprzyjacielskim czołgom.; 3. przyimek przyłączający nazwę stanu rzeczy, któremu określone działania mają zapobiec lub który mają usunąć, np. Łykał tabletki przeciw grypie.; 4. przyimek przyłączający nazwę stanu rzeczy, której istnienie jest zagrożone, np. Wykroczenia przeciw porządkowi i spokojowi publicznemu podlegają karze.; 5. przyimek przyłączający nazwę osoby lub grupy - Wersja 01 01 2017 osób, z którą inna osoba lub grupa osób współzawodniczy, np. Dwie drużyny dziennikarzy mają walczyć przeciw sobie o puchar prezydenta miasta.; 6. daw. przyimek wraz z przyłączanym rzeczownikiem komunikujący o kierunku ruchu odwrotnym do kierunku zjawiska nazywanego przez ten rzeczownik, np. Łódź z trudem płynęła przeciw prądowi rzeki.] – ellen, szemben; (komu/czemu) ellen, (vkivel/vmivel) szemben; (czego) vmivel szemben; (czemu) vmivel szemközt; vmi ellenében; (wbrew) vki/vmi ellenére przeciw mej woli – akaratom ellenére przeciw naturze – természet ellen, természetellenes przeciw parlamentarny, -a, -e – nem parlamentáris przeciw wiatrom a. wiatrowi – szél ellenében, széllel szemben, szél ellen przeciw zamku – a várral szemben przeciw- [pierwszy człon wyrazów złożonych oznaczający działanie przeciwne] – ellen(szóképző előtag) przeciwatomowy, -a, -e [zabezpieczający przed działaniem broni atomowej] – atombiztos, atomvédelmi przeciwbakteryjnie – antibakteriálisan przeciwbakteryjny, -a, -e [chroniący przed bakteriami, zwalczający bakterie] – antibakteriális, baktérium elleni, baktériumölő przeciwbodziec [1. (medycyna) antybodziec; 2. hamulec, przeszkoda; 3. zawada, ogranicznik] – ellentétes irányban ható ösztönzés v. indíték przeciwbólowy, -a, -e [zwalczający, uśmierzający ból] – fájdalomcsillapító przeciwcholeryczny, -a, -e – kolera elleni przeciwciała monoklonalne [przeciwciała unieszkodliwiające tylko jeden określony antygen] – monoklonális antitestek przeciwciała, immunoglobuliny [białka wydzielane przez komórki plazmatyczne (czyli pobudzone limfocyty B) w przebiegu odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego, które mają zdolność do swoistego rozpoznawania antygenów. Jako część układu odpornościowego u człowieka i innych kręgowców przeciwciała odgrywają zasadniczą rolę w obronie organizmu przed bakteriami i pasożytami zewnątrzkomórkowymi oraz w znacznie mniejszym stopniu, pasożytami i bakteriami wewnątrzkomórkowymi.] – ellenanyagok, immunglobulinok [olyan fehérjemolekulák, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5513 amelyeket az immunrendszer termel annak érdekében, hogy felismerje és semlegesítse a szervezetbe került idegen anyagokat, mint például a baktériumokat vagy vírusokat. Minden egyes ellenanyag egy idegen molekula egyedi részét (antigén) ismeri fel és kötődik hozzá. Az ellenanyagok az immunrendszer humorális immunválasza során keletkeznek. — Az immunglobulinok olyan glikoproteinek az immunglobulin szupercsaládban, amelyek ellenanyagként funkcionálnak. Az ellenanyag és immunglobulin elnevezéseket gyakran egymás helyettesítésére használják. Előfordulnak a vérben és a szöveti folyadékban, csakúgy mint számos váladékban. Szerkezetüket tekintve globulinok (a fehérje elektroforézis γrégiójában találhatók). Az ellenanyagokat az immunrendszer B-sejtjeiből származó plazmasejtek termelik és választják ki. A folyamat során a B sejtek a nekik megfelelő antigént megkötik, aktiválódnak és plazmasejtté, vagy memóriasejtté differenciálódnak. Az aktiválódáshoz rendszerint a T-sejtek támogatása is szükséges.] przeciwciało [białko surowicy krwi] – antitest [(biol) Fehérjemolekula, amelyet a szervezet az antigén bejutása után termel, és szerepe az antigén hatástalanítása.] przeciwciażowy, -a, -e – terhességmegelőző; fogamzásgátló przeciwczołgowy, -a, -e [przeznaczony do niszczenia czołgów] – tankelhárító przeciwdeszczowy, -a, -e [służący do ochrony przed deszczem] – eső elleni, esővédő, esőprzeciwdyfterytowy, -a, -e – diftéria elleni przeciwdziałać [przeciwstawiać jakiemuś działaniu inne działanie] – ellenezni, ellenállni, ellenszegülni, ellenkezni, szembehelyezkedni przeciwdziałać komu/czemu – szembehelyezkedni, ellenkezni vkivel/vmivel; ellenszegülni vminek; vmi ellen hatni przeciwdziałający, -a, -e – ellenálló, ellenható przeciwdziałanie [zob. reakcja] – reakció; ellenállás, ellenszegülés, ellenhatás przeciwdżumowy, -a, -e – pestis elleni [strój przeciwdżumowy lekarza; miedzioryt z XVII wieku: az orvos pestis elleni öltözete (XVII. sz-i rézkarc)] przeciwek, przeciwka – szembenlakó (ffi/nő) przeciwfaza [jeżeli różnica faz dwóch fal wynosi 180 stopni to takie fale są w przeciwfazie. Gdy dwie fale danym w punkcie są w przeciwfazie, to wygaszają się. Zjawisko to - Wersja 01 01 2017 jest nazywane interferencją destruktywną] – ellenfázis przeciwfebryczny, -a, -e – láz elleni przeciwgazowy, -a, -e [zabezpieczający przed gazami trującymi] – gázelhárító przeciwgnilnie – antiszeptikusan, fertőtlenítő módon przeciwgnilny, -a, -e [zapobiegający gniciu] – fertőtlenítő, gennyesedést meggátoló, antiszeptikus przeciwgorączkowy, -a, -e [stosowany przeciw gorączce] – láz elleni przeciwgruźliczy, -a, -e [zapobiegający gruźlicy, stosowany w leczeniu gruźlicy] – tüdővész v. gümőkór elleni; tüdővészelleni przeciwgrypowy, -a, -e [stosowany w leczeniu grypy, zapobiegający grypie] – hűlés elleni przeciwić się a. przeciwiać się – ellenezni vmit, szembeszállni vmivel przeciwieństwa klasowe – (pol) osztályellentétek przeciwieństwo [1. sprzeczność zachodząca między rzeczami, zjawiskami itp.; 2. rzecz, osoba, zjawisko różniące się całkowicie od innej rzeczy, osoby, od innego zjawiska; 3. niepowodzenie, niepomyślne zdarzenie; 4. filoz. sąd przeciwny danej tezie; 5. filoz. «podstawowa kategoria dialektyki oznaczająca współwystępujące i ścierające się przeciwstawne tendencje, siły w przedmiotach i zjawiskach rzeczywistości] – ellentét, ellentmondás; ellentétesség przeciwjad [zob. antytoksyna] – (gör.) antitoxin, ellenméreg przeciwkandydat – ellenjelölt przeciwkiłowy, -a, -e [stosowany w leczeniu kiły] – vérbaj elleni, antiluetikus przeciwko [zob. przeciw] – (komu/czemu) szemben, ellenben; szemközt; ellen przeciwkonstytucyjny, -a, -e (antykonstytucyjny) – alkotmányellenes przeciwkorozyjny, -a, -e [zob. antykorozyjny] – korrózió elleni, korrodálásgátló przeciwlegle – átellenesen, ellentétesen, átellenben, szemközt przeciwległość – átelleneség, ellentétesség, szembenállás, átellenes helyzet przeciwległy, -a, -e [leżący po przeciwnej stronie czegoś] – átellenes, szemközti, szembenfekvő, ellentétes, szemközt levő przeciwlotniczy, -a, -e [mający za zadanie niszczenie samolotów nieprzyjacielskich lub obronę przed nimi] – légoltalmi, légvédelmi (lé., légv.), légelhárító przeciwlotniczy pocisk rakietowy – légvédelmi rakéta Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5514 przeciwmolowy, -a, -e [zwalczający lub odstraszający mole] – molyírtó przeciwnatarcie [zob. kontrofensywa] – ellentámadás przeciwnie1 [1. w przeciwnym kierunku; 2. w zupełnie inny sposób] – ellenkezőleg, ellentétesen, fordítva przeciwnie2 [partykuła wprowadzająca sąd polemiczny lub zaprzeczający w stosunku do wypowiedzianego wcześniej, np. Oni nie wyjeżdżają, przeciwnie, dopiero niedawno wrócili.] – egyáltalán nem przeciwnik (ang. enemy) [1. osoba, grupa osób (zorganizowana lub niezorganizowana), wojska lub siły paramilitarne, elementy narodowe lub sojusznicze, które prowadzą w sposób zamierzony wrogie działania wymierzone przeciwko stronie własnej i z którymi należy walczyć z użyciem, w razie konieczności, siły; 2. należy dążyć do utrzymania dobrych stosunków z każdym człowiekiem, błogosławić wrogom, ale zdecydowanie przeciwdziałać szatanowi, który jest głównym przeciwnikiem sprawy Bożej.], przeciwniczka – ellenfél (ffi/nő); ellenség [Személyes, nemzeti vagy szellemi ellenfél (2Móz 23,22; Mt 5,25)]; ellenlábas, ellenző przeciwności hartują człowieka – a viszontagságok edzik az embert przeciwności losu – a sors szeszélye v. változandósága v. viszontagságai przeciwność [1. niepomyślne zdarzenie; 2. zob. przeciwieństwo] – ellentét, ellenkezés, ellenszegülés, akadályozás; fennakadás, zavar, viszontagság; meggondolatlanság przeciwny, -a, -e [1. leżący naprzeciw czegoś; 2. skierowany w odwrotną stronę; 3. całkowicie odmienny; 4. sprzeciwiający się czemuś; 5. rywalizujący z kimś w walce sportowej] – ellenkező, ellentétes, szembenálló; (przeciwległy) szemközti, szembenlevő, túlsó, ellentétes, ellenes przeciwna strona – szemközti oldal; túloldal, túlsó oldal przeciwny kierunek – ellenkező irány przeciwokopy, -a, -e – (dawno, wojsk) ellenakna przeciwpancerny, -a, -e [stosowany przeciw broni pancernej] – pácéltörő, páncélelhárító; páncélprzeciwpancerny pocisk – páncéltörő lövedék Przeciwpancerny pocisk kierowany (ppk) [to pocisk rakietowy służący do niszczenia czołgów i innych wozów bojowych przeciwnika. Istnieje duże zróżnicowanie ppk; od ręcznych po duże, montowane na pojazdach lub śmigłowcach, zdolne - Wersja 01 01 2017 niszczyć najlepsze pancerze czołgów] – páncéltörő rakéta [harckocsik és páncélozott járművek, valamint más, páncélzattal rendelkező, kis méretű célok (erődítmények, bunkerek) elleni rakétafegyver. Az egyszerű felépítés és a kis méret miatt hajtóműve szilárd hajtóanyagú, általában két fokozattal, az első, gyorsítófokozat pár tizedmásodperc alatt (általában a vetőcsövön belül) kiég, és menetsebességre gyorsítja a rakétát, azután a menethajtómű az elért sebességet hosszabb ideig képes fenntartani. Általában kumulatív robbanótöltettel rendelkezik.] przeciwpaństwowy, -a, -e – államellenes [charakter przeciwpaństwowy: államellenes karakter] przeciwpapieski, -a, -ie – pápaellenes przeciwpowodziowy, -a, -e [zapobiegający powodzi i jej skutkom] – árvízvédelmi, áradás v. árvíz elleni przeciwpożarny, -a, -e; przeciwpożarowy, -a, -e [służący do gaszenia pożaru, zabezpieczający przed pożarem] – tűzoltó przeciwpożarowy, -a, -e [zabezpieczający przed pożarem, służący do gaszenia pożarów] – tűzoltóprzeciwprąd [ruch w przeciwnym kierunku dwóch czynników oddzielonych ścianką lub niemieszających się, między którymi zachodzi wymiana ciepła] – (műsz) ellenáram przeciwprostokątna [bok w trójkącie prostokątnym leżący naprzeciw kąta prostego] – átfogó (matematikai) przeciwprostokątny, -a, -e – (bok) derékszöggel szemben fekvő przeciwrepublikański, -a, -ie – köztársaságellenes przeciwreumatyczny, -a, -e [zapobiegający powstawaniu reumatyzmu, stosowany przy leczeniu reumatyzmu] – reuma elleni przeciwrokoszony, -a, -e – felkelésellenes, lázadásellenes przeciwskurczowy, -a, -e [działający hamująco na skurcze mięśni, naczyń itp.] – görcs elleni, görcsoldó przeciwsłoneczny, -a, -e [chroniący przed nadmiernym lub szkodliwym działaniem promieni słonecznych] – nap elleni, napprzeciwsobny mikrofon węglowy – ellenütemű szénmikrofon Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5515 przeciwstawiający się – ellenálló; szembeállító, szembehelyezkedő; ellenző; ellenkező przeciwstawianie ― przeciwstawienie [osoba, rzecz, cecha, zjawisko krańcowo różniące się od innej osoby, rzeczy, cechy, od innego zjawiska] – ellenállás, ellenkezés; elentét; szembeállítás przeciwstawianie się ― przeciwstawienie się – szembenállás, szembeszállás; ellenkezés przeciwstawić — przeciwstawiać [1. zestawić ze sobą na zasadzie przeciwieństwa postacie, rzeczy, pojęcia całkowicie od siebie odmienne; 2. postawić kogoś lub coś przeciw komuś, czemuś w celu przeciwdziałania komuś, czemuś lub zrównoważenia czegoś] – szembeállítani, szembehelyezni; ellenezni; ellenkezni przeciwstawić kogo/co komu/czemu – szembehelyezni vkit/vmit vkivel/vmivel przeciwstawić się — przeciwstawiać się [sprzeciwić się komuś, czemuś] – ellenkezni, ellenállni, szembeszegülni; ellenszegülni; szembehelyezkedni przeciwstawiając się – ellenkezve, ellenállva, szembeszegülve; ellenszegülve; szembehelyezkedvei przeciwstawiający, -a, -e się – ellenkező, ellenáll, szembeszegülő; ellenszegülő; szembehelyezkedő przeciwstawiać się czemuś – szembe szállni vmivel przeciwstawność – ellentét przeciwstawnie – ellentétesen, szembenállóan, szembehelyezkedően przeciwstawny, -a, -e [1. całkowicie odmienny; 2. przeciwstawiający się komuś, czemuś] – ellentétes, szembenlevő, szembenálló, szembehelyezkedő przeciwszkorbutowy, -a, -e [działający przeciw szkorbutowi, używany przy leczeniu szkorbutu, zapobiegający szkorbutowi] – (lek) skorbut elleni przeciwszumowy, -a, -e – zajcsillapító przeciwśrodek [środek zaradczy, sposób na coś] – ellenszer przeciwuderzenie [1. natarcie dokonane w obronie przez wojska odwodów i wojska ściągnięte z odcinków nieatakowanych; 2. atak zawodnika lub drużyny broniącej się, mający na celu powstrzymanie lub odparcie nacierającego przeciwnika] – ellenlökés, visszaütés, visszavágás, ellentámadás przeciwwaga [1. obciążnik przymocowany do ruchomych części urządzenia technicznego, służący do zrównoważenia - Wersja 01 01 2017 sił działających na to urządzenie; 2. rzecz przeciwdziałająca czemuś] – ellensúly przeciwwaga przy rękojmi – kard ellensúlya a markolatnál przeciwważyć [stanowić przeciwwagę dla czegoś lub kogoś] – ellensúlyozni przeciwwskazanie [1. okoliczność stanowiąca przeszkodę w leczeniu chorego danym lekiem lub daną metodą; 2. okoliczność stanowiąca przeszkodę w zrobieniu czegoś] – ellenjavaslat, kontraindikáció; (med) ellenjavallat przeciwwskazany, -a, -e [1. niewskazany ze względu na stan czyjegoś zdrowia; 2. stanowiący przeszkodę w zrobieniu czegoś] – (orv) ellenjavallt, kontraindikált przeciwwstrząsowy, -a, -e [1. chroniący przed wstrząsami – gwałtownymi drgnięciami; 2. zabezpieczony przed negatywnymi skutkami wstrząsów; 3. stosowany w celu wyprowadzenia organizmu pacjenta ze stanu wstrząsu – szoku] – ütés, rázás ellen védő, ütésbiztos, ütésálló; rezgésérzéketlen przeciwwybuchowy, -a, -e [chroniący przed wybuchem czegoś] – robbanás elleni przeciwzakaźny, -a, -e (antiinfectiosus) – (lat.) antiinfectiosus, fertőzéselleni przeciwzapalny, -a, -e [zapobiegający powstawaniu stanów zapalnych w organizmie, stosowany przeciwko stanom zapalnym] – (orv.) gyulladáselleni przeciwzarazkowy, -a, -e – antiinfectiosus przecucić (przecucę) – felébreszteni, felkelteni przecucić się – felébredni, felkelni przecucić się na tlena – oxigénre felébredni przecudnie – csodásan, csodálatosan, remekül przecudny, -a, -e; przecudowny, -a, -e [niezwykle piękny] – csodás, csodálatos, csodaszép, nagyszerű, elbűvölő, tüneményes; kitűnő, remek przecudna muzyka w filmie – csodaszép filmzene przecudownie – kitűnően, gyönyörűen, csodálatosan przecukrzony, -a, -e – túlcukrozott, túlédesített przecukrzyć [pot. dodać zbyt dużo cukru] – túlcukrozni, túlédesíteni przecukrzenie krwi [zob. hiperglikemia] – hiperglikemia; túl magas vércukorszint (lehet fertőzés vagy egyéb, lázzal járó betegség eredménye is); a vércukorszint növekedése przecukrzyć [pot. dodać zbyt dużo cukru] – túlcukrozni, túlédesíteni przecyganić – áron felül adni el przecząco – tagadólag, ellentmondóan Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5516 przeczący, -a, -e [wyrażający przeczenie] – (nyelvt.) tagadó; ellentmondó przeczekać — przeczekiwać [1. czekać przez pewien czas; 2. poczekać, aż coś przeminie, skończy się, spełni się itp.; 3. poczekać na coś z większą wytrwałością niż inni lub czekając, zostać gdzieś dłużej niż inni] – kivárni, végigvárni, megvárni, bevárni przeczekać burzę – megvárni a vihar végét przeczekać noc – végigvirrasztani v. átvirrasztani az éjszakát przeczekanie ― przeczekiwanie – kivárás, bevárás przeczekiwanie kilku dni opadów – néhány esős nap kivárása przeczenie [1. wyraz, wyrażenie lub zdanie przeczące; 2. partykuła przecząca] – ellentmondás, tagadás przeczep – átültetés, transzplantáció; transzplantálás; átültetett rész, transzplantátum przeczep wątroby – májátültetés przeczepić — przeczepiać [zaczepiając, umieścić coś w innym miejscu] – hozzáilleszteni, hozzáfűzni, odacsatolni przeczesać (przeczesze) — przeczesywać [1. przeciągnąć grzebieniem, szczotką lub ręką po włosach; 2. zmienić uczesanie; 3. przeszukać jakiś teren bardzo dokładnie, zwykle w poszukiwaniu kogoś lub czegoś] – átfésülni, újrafésülni przeczesać się — przeczesywać się [1. poprawić sobie fryzurę; 2. zmienić sobie uczesanie] – átfésüli a haját, újra megfésülködni przeczesanie ― przeczesywanie – átfésülés przeczesywanie budynków – az épületek átfésülése przeczesywanie terenu – terület átfésülése przeczesanie się – átfésülködés przeczka – keresztbarázda przecznica [1. ulica prostopadła do głównej arterii lub innej ulicy; 2. poziome wyrobisko korytarzowe drążone w kamieniu w poprzek warstw, łączące szyb z nachylonymi pokładami lub jeden pokład z drugim; 3. ulica biegnąca w poprzek ulicy głównej (przecinająca ją)] – keresztút, (ulica) keresztutca; (górn) keresztvágat (druga przecznica na lewo: a második keresztutca balra); (kolej) keresztvágány; (mt) harántvonal, átló przecznik – (ép) kereszgerenda przeczołgać się — przeczołgiwać się [przebyć jakąś przestrzeń, czołgając się] – átmészni, keresztülmászni, átkúszni - Wersja 01 01 2017 przeczucie ― przeczuwanie [intuicyjne przeświadczenie, że coś się stanie, zwykle coś złego] – sejtelem, sejtés, megsejtés, megérzés; előérzet; átv. szimat przeczucie telepatyczne – telepátikus előérzet v. megérzés przeczuć (przeczuje) — przeczuwać (przeczuwa) [intuicyjnie przewidzieć przyszłe wypadki, zwykle złe] – megérezni, megsejteni; előre megérezni; előrelátni; gyanítani; átv. kiszimatolni przeczuć co, przeczuwać co – megsejteni vmit przeczuć a. przeczuwać coś – megérezni vmit, ráérezni vmire przeczuć (przeczuje), przeczuwać coś złego – rosszat sejteni przeczuć pismo nosem – (átv.) kitalálni, rájönni vmire przeczulenie [nadmierna wrażliwość na coś] – érzékenység, túlérzékenység, túlzott ingerlékenység przeczulić – érzékennyé, túlérzékennyé tenni przeczulić się – elérzékenyülni; érzékennyé válni przeczulony, -a, -e [nadmiernie wrażliwy] – érzékeny, túlérzékeny, ingerlékeny przeczyć [1. odmawiać słuszności komuś, czemuś; 2. być w sprzeczności z czymś] – (czemu) tagadni (vmit); ellentmondani przeczyć czemuś – ellentmondani vminek; ellentmondásban van vmivel; rácáfolni vmire przeczyć komu/czemu – ellentmondani vkinek; tagani vmit przeczyć zdroweniu rozsądkowi – ellentmond a józan észnek przeczysty, -a, -e [1. nadzwyczaj czysty; 2. niezwykle szlachetny, prawy] – rendkívül tiszta, nagyon tiszta przeczyszczający, -a, -e – hashajtó przeczyszczenie – áttisztítás, megtisztítás; meghajtás, átöblítés przeczyścić (przeczyszczę) — przeczyszczać [1. czyszcząc, usunąć pobieżnie brud; 2. czyszcząc, dokładnie usunąć brud, osady z czegoś częściowo lub całkowicie zatkanego; 3. pot. spowodować wypróżnienie, rozwolnienie, zwykle przy niestrawności, zaparciach] – áttisztítani, kitisztítani, megtisztítani; (hashajtó) hajtani; meghajtani przeczyścić komin – kéményt seperni v. tisztítani przeczyścić się – kitisztulni przeczytać (przeczytam, -asz, -ają) (co) [1. czytając, zapoznać się z treścią czegoś; 2. zdołać coś odczytać, rozszyfrować] – elolvasni, átolvasni; végigolvasni; (na głos) felolvasni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5517 przeczytać do końca – végigolvasni, elolvasni przeczytać książkę od deski – (átv.) elolvasni a könyvet elejétől a végégig, elolvasni a könyvet az utolsó betűig przeczytać od deski do deski [pot. czytać całość i bardzo dokładnie] – elejétől végig elolvasni przeczytaj! – olvasd el! przeczytaj mi swoje streszczenie – olvad fel a kivonatot (amit készítettél); olvad fel az összefoglalódat przeczytajmy program! – olvassuk el a programot!, nézzük meg a moziműsort! stb. przeczytanie – átolvasás przeć1 (prę, prze) [1. posuwać się gwałtownie naprzód; też: z wysiłkiem przemieszczać się w górę; 2. napierać na coś, na kogoś; 3. usilnie dążyć do czegoś; 4. o doznaniach, uczuciach: pobudzać do czegoś; 5. wstrzymując oddech, napinać grupy mięśni, aby wywołać ucisk na odpowiednie narządy jamy brzusznej] – lökni, nyomni, szorítani, tolni; (átv.) erőltetni, kiharcolni; 2 przeć – (melegtől) izzadni, hervadni, gyengülni przećwiczać ― przećwiczyć [1. ćwicząc, wprawić się w wykonywaniu czegoś; 2. ćwicząc z kimś, przysposobić go do czegoś; 3. nadwerężyć zbyt długimi lub zbyt intensywnymi ćwiczeniami; 4. lekko wychłostać] – gyakorolni, begyakorolni przećwiczenie – ismételt gyakorlás, árgyakorlás przećwiczenie rekrutów – újoncképzés; gyakorlatozás przećwiczenie wyjścia z samolotu – a repülőgépből kimenet v. a repülőgép elhagyásának begyakorlása przećwiczyć się [nadwerężyć swój organizm zbyt długimi lub zbyt forsownymi ćwiczeniami] – begyakorolja magát przed = przede [1. przyimek komunikujący, że osoba lub rzecz znajduje się lub została umieszczona po tej samej stronie danego obiektu co obserwator albo bliżej przodu tego obiektu niż tyłu, np. Samochód zatrzymał się przed gmachem.; 2. przyimek komunikujący, że osoba lub rzecz znajduje się lub została umieszczona bliżej początku czegoś albo wyżej w jakiejś hierarchii niż obiekt, o którym mowa, np. Piotr stał w kolejce przed Adamem.; 3. przyimek wraz z użytym po nim rzeczownikiem nazywający zdarzenie, względem którego stan rzeczy, o którym mowa w zdaniu, nastąpił wcześniej, np. Wszystkie ptaki gromadziły się tu przed odlotem.; 4. przyimek wprowadzający określenie czasu, jaki upłynął od momentu - Wersja 01 01 2017 zajścia danego zdarzenia, np. Statek odpłynął przed godziną.; 5. przyimek wprowadzający nazwę osoby, rzeczy lub zjawiska, z którymi ktoś chce uniknąć kontaktu, np. Zasłoniła twarz przed wiatrem.; 6. przyimek wprowadzający określenie adresata lub świadka czyjejś wypowiedzi, np. Wyżaliła się przed babcią.; 7. przyimek komunikujący, że dane zdarzenie ma miejsce w obecności ważnej osoby lub grupy osób, np. Rozprawa odbyła się przed kolegium do spraw wykroczeń.] – (kogo/co) (vki/vmi) elé; (kim/czym) (vki/vmi) előtt; elől przed Chrystusem – (w czasie) Krisztus előtt (Kr. e.) [latin a. Ch. n] przed chwilą – (w czasie) az előbb, az imént, pillanatokkal ezelőtt przed czasem – (w czasie) idő előtt przed domem – ház előtt przed dworzec – pályaudvar elé przed front wojska – a hadsereg frontja elé przed jedzeniem czy po jedzeniu? – étkezés előtt vagy étkezés után? przed koncertem i po nim – hangverseny előtt és utána przed laty – (w czasie) évekkel ezelőtt przed narodzeniem Chrystusa – Krisztus előtt (Kr. e.) przed naszą erą (p. n. e.) [przed narodzeniem Chrystusa] – (w czasie) időszámításunk előtt (i.e.) przed nosem – az orra előtt przed obiadem – ebéd előtt; délelőtt przed obliczem prawa – törvény színe előtt przed oczami – a szeme előtt przed odejściem – távozás előtt przed oknem – az ablak előtt przed paru dniami – (w czasie) pár napja przed podróżą – utazás előtt przed południem – délelőtt (9:00 – 12:00) przed południem [przyimek; rzeczownik, (narzędnik)] – (w czasie) délelőtt [elöljárószó + főnév (eszköz eset)] przed rokiem – egy évvel ezelőtt przed rozejściem się – mielőtt elválnánk; elválás előtt przed sądem – a bíróság előtt przed słońcem – a nap elől przed stu laty – száz évvel ezelőtt; száz éve przed ślubem aniołek, po ślubie lucyperek – (közm.) az esküvőig angyal, esküvő után ördög przed ślubem, przed ślubiem – házasság előtt Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5518 przed świtem – hajnal előtt, hajnalban, jókor reggel, napkeletnél przed terminem – határidő előtt przed tygodniem – (w czasie) egy hete, egy hét előtt, egy héttel ezelőtt przed wieczorem – estefelé przed wojną – (w czasie) háború előtt przed unio – egyesülés előtt przed wyjazdem chciałbym (chciałabym) kupić kilka pamiątek z Polski – elutazás előtt szeretnék néhány lengyelországi emléktárgyat venni przed wypowiedzeniem tych słów zaciął się – a szavak elmondása előtt megakadt (a beszédben) przed- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych, których podstawą jest połączenie przyimka przed z rzeczownikiem, np. przedrozbiorowy, przedmieście; 2. przedrostek tworzący od innych czasowników czasowniki pochodne, zwykle z odcieniem znaczeniowym czynienia czegoś wobec kogoś, np. przedłożyć, przedstawić; 3. przedrostek tworzący rzeczowniki, przymiotniki i przysłówki pochodne, zwykle z odcieniem znaczeniowym wyprzedzania w przestrzeni, w czasie, w kolejności, np. przedmówca, przedostatni, przedwczoraj](szóképző előtag) przedać ― przedawać (sprzedać, sprzedawać) – (dawno) eladni, árulni, árusítani przedajność – megvesztegethetőség przedajny, -a, -e – (dawno) megvásárolható, megvesztegethető przedalpejski, -a, -ie – az Alpokon inneni (Bawaria – przedalpejski region Niemiec: Bajorország – Németország Alpokon inneni régiója) przedarcie [miejsce, w którym coś jest przedarte, pęknięte itp.] – széttörés, elpattanás, szétszakadás przedarcie się – áttörés przedarcie się przez szeregi wroga – az ellenség seregein v. csapatain való áttörés przedarty, -a, -e – szétszakadt, elszakadt, széttört przedatować – átkeltezni, keltezést megváltoztatni przedatować bilet lotniczy – repülőjegyet átkeltezni przedatować dokument – a keltezést megváltoztatni az okmányon przedawkować [1. zastosować coś, zwłaszcza lek, zbyt często lub zażyć zbyt dużą dawkę leków; 2. użyć czegoś zbyt często] – (orv.) (gyógyszert) túladagolni - Wersja 01 01 2017 przedawnić — przedawniać [spowodować, że coś z upływem czasu straci moc prawną] – elavulni; határidőt elmulasztani przedawnić się — przedawniać się [1. stracić moc prawną; 2. stracić ważność na skutek upływu czasu] – elévülni, határideje lejár przedawnienie [1. zob. preskrypcja; 2. zasada prawna, według której nie można ścigać przestępstwa ani dochodzić swoich praw w sądzie po upływie określonego czasu] – (stracenie praw) elévülés; elavulás przedawnienie (prawo cywilne) przedawnienie roszczeń przedawnienie - przedawnienie - (prawo karne) przedawnienie odpowiedzialności karnej (prawo podatkowe) przedawnienie zobowiązań podatkowych przedawnienie reklamacyjne – reklamáció elévülés przedawnienie skargi – keresetelévülés [Elévülésen a római jog a kereseti jog időmúlás következtében való elenyészését értette, tehát csak az actio szűnt meg, nem pedig az a jog, amelynek érvényesítésére az actio szolgált (kivéve a szolgalmat).] przedawnienie utratne – jogvesztés elévülés útján przedawniony, -a, -e [1. taki, który stracił moc prawną; 2. taki, który stracił ważność] – elévült; (starożytny) elavult; kiöregedett, erejét vesztett przedawny, -a, -e [bardzo dawny, prastary] – nagyon régi przedaż (sprzedaż) – eladás, árusítás przedażny, -a, -e (sprzedażny) – (dawno) eladható, eladó, megvásárolható przedąć (przedmę, przedmie) – (instrument) (egyszer) átfújni przedbałkański, -a, -ie – a Balkántól északra elterülő przedbarcze (przedramię) – alkar przedbieg [bieg eliminacyjny decydujący o tym, którzy z zawodników mają brać udział w dalszych eliminacjach lub w finale] – előfutam przedborze – liget előtti rész przedbramie [to jest to umocnienie bramy warownej w średniowiecznych murach obronnych (miejskich lub zamkowych) w postaci warownej przybudówki. Z przedbramia rozwinęła się z czasem forma barbakanu. Przykład zachowanego do dziś przedbramia stanowi przedbramie Bramy Krakowskiej w Lublinie.] – a kapu előtti erődítmény; előkapu przedbrzask – hajnal, derengés, pirkadás, virradat przedbrzask jesieni – őszi derengés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przedbrzask lekko mglisty – a hajnal könnyen ködös przedburza – a vihar előtti idő 5519 przedchrystusowy, -a, -e – a Krisztus előtti przedchrystusowy powrót – a Krisztus előtti megtérés przedchrześcijański, -a, -ie [poprzedzający chrześcijaństwo] – kereszténység előtti przedcywilizacyjny, -a, -e – civilizáció előtti przedczasowy, -a, -e – nagyon régi przedczasowy powrót do domu – nagyon régi hazatérés v. hazaérkezés przeddnieprzański, -a, -ie – Dnyeperen inneni [Tereny przeddnieprzańskie: Dnyeperen inneni területek] przeddnieprzański i zadnieprzański – Dnyeperen inneni és Dnyeperen túli Przeddnieprze – a Dnyeper jobbpartján elterülő vidék [Dnyeper jobb partján elterülő, valaha az Osztrák-Magyar Monarchiához tartozó, inkább mezőgazdasággal foglalkozó, ukránul beszélő országrész] Przeddnieprze i Zadnieprze – a Dnyeper jobb és bal partján elterülő vidékek przeddziejowy, -a, -e – történelem előtti przeddzień [dzień poprzedni] – előest, előző est, az előző nap przeddźwięk – előhang, bevezető hang przede [przed] (tylko w wyrażeniach: przede mną, przede mnie: előttem, elém) przede dniem – hajnal előtt przede mną – előttem przede mnie – elém przede wszystkim – mindenekelőtt, mindenek előtt; elsősorban, főleg, különösen przede[przedrostek odpowiadający znaczeniowo przedrostkowi przed-, używany przed zbiegiem niektórych spółgłosek, np. w przededniu] – (szóképző előtag) przedech – szellőztető ablak; huzatnyílás, szellőztető przedech piecowy – a kályha huzatnyílása v. szellőztetője przedech piwnicy – a pince szellőztető ablaka, pincelyuk - Wersja 01 01 2017 przededniowy, -a, -e; przeddzienny, -a, -e – előző napi przedefilować (przedefiluje) [1. przejść, przejechać, defilując; 2. przejść dumnie wobec większej liczby osób, chcąc zwrócić na siebie uwagę] – elvonulni, felvonulni przedegzaminacyjny, -a, -e [poprzedzający egzamin] – vizsga előtti przedeklamować – elszavalni, elmondani, felmondani przedelekcyjny, -a, -e (konwokacyjny) – (dawno) (sejm, zjazd) választást megelőző przedeliberować – alaposan megfontolni przedelikacić – túlfinomítani, túlságosan elfinomítani przedelikatny, -a, -e – (głos, obraz itd.) túlfinomított, túlságosan elfinomított przedelikatny aksamitny głos – túlfinomított, bársonyos hang przedeń [daw. przed niego] – (dawno) előtte przedeptać (przedepce v. przedepcze) — przedeptywać [1. chodząc gdzieś często, utorować drogę; 2. chodząc często po jakimś terenie, poznać go dokładnie] – széttaposni, széttépni przedeptany, -a, -e – elnyomott, eltaposott przedestylować [dokonać destylacji czegoś] – lepárolni, áttisztítani, átdesztilálni przedęty, -a, -e – átfújt przedferyjny, -a, -e – (dawno) ünnepelőtti, szünidő előtti [dzień pierwszy przedferyjny....: ünnep előtti első nap] przedferyjny numer gazetki – az újság ünnep előtti száma przedfeudalny, -a, -e [poprzedzający feudalizm] – feudalizmus előtti, a feudalizmust megelőző przedfrontowy, -a, -e [1. znajdujący się przed frontem – miejscem działań wojennych; 2. o chmurach, mgle, opadach itp.: znajdujący się przed frontem atmosferycznym] – frontelőtti przedgangesowy, -a, -e – a Ganges jobbpartján elterülő przedgórze [obszar ciągnący się wzdłuż łańcucha górskiego po tej stronie, ku której skierowany był napór sił górotwórczych] – hegyalja przedgranicze – határsáv przedgraniczny, -a, -e – határmenti, határszéli przedgrobowy, -a, -e – halál előtti przedgrodzie – külváros, előváros; külső vár przedgwiazdkowy, -a, -e [odbywający się przed świętami Bożego Narodzenia] – karácsony v. karácsonyest előtti Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5520 przedhistoryczny, -a, -e [poprzedzający okres historyczny] – történelem előtti, történelemelőtti przedimek (łac. articulus) [1. wyraz, który określa kategorię określoności lub nieokreśloności następującego po nim rzeczownika; 2. część mowy występująca przed rzeczownikiem (także przed konstrukcją rzeczownikową, a niekiedy również przed przymiotnikiem lub liczebnikiem użytym rzeczownikowo), wskazująca na jego kategorię określoności lub nieokreśloności. Odmianą przedimka jest rodzajnik, który oprócz kategorii określoności lub nieokreśloności rozróżnia jeszcze kategorię rodzaju gramatycznego] – névelő [A névelő olyan nyelvtani (grammatikai) jelentésű szófaj, amely általában főnévvel együtt használatos, és szerepe főleg annak jelzése, hogy milyen mértékben ismert a főnév által megnevezett tárgy a beszélők számára, azaz milyen fokú a tárgy egyénítettsége. Emellett, nyelvtől függően, más szerepeket is betölthet, mint például a szám, a nem és az eset jelzése. A névelő használata szófajváltást is előidézhet, például melléknév főnevesítését, melléknév névmásként való használatát stb.] A névelők fajtáinak a száma nyelvtől függően különbözik. Sok nyelvben (a magyarban, az újlatin nyelvekben, a germán nyelvekben stb.) van: határozatlan névelő, amely a tárgy alacsony fokú egyénítettségét jelzi, azaz ismeretlenként mutatja be; határozott névelő, amely a tárgy magas fokú egyénítettségére utal, azaz ismertként mutatja be, vagy ismertnek tekinti. Egyes nyelvekben ennél több fajta névelőt tartanak számon. Például a francia nyelv nyelvtana az anyagnévelőt (article partitif) is ismeri, amely azt jelzi, hogy egy anyag meg nem határozott mennyiségéről van szó. A román nyelv nyelvtana a határozatlan és a határozott névelőn kívül még kettőt tart számon, amelyek betöltik a határozott névelő funkcióját is, de emellett más szerepük is van. A birtokos névelő (articol posesiv vagy genitival) a birtokos esetben álló névszókkal a birtokolt tárgyat képviseli, a melléknévi (vagy mutató) névelő (articol adjectival vagy demonstrativ) pedig a melléknevet és a számnevet főnevesíti. Más nyelvekben nincs határozott névelő: ilyen volt a klasszikus latin nyelv (majd a kései latinban egyre inkább bizonyos mutató névmásokat – ILLE, ILLA, ILLUD vagy IPSE, IPSA, IPSUM – kezdtek el ilyen funkcióban használni) és ilyen a szláv nyelvek többsége (kivétel a bolgár nyelv és a macedón nyelv). Ezekben a nyelvekben a tárgy magas fokú egyénítettségét a névelő hiánya fejezi ki. - Wersja 01 01 2017 Helyére vonatkozóan nem minden nyelv tekintetében és/vagy nem minden névelőre illik ez az elnevezés, ugyanis egyes nyelvekben a főnév végére illesztik, például a határozott névelőt a románban és a bolgárban. Nyelvtől függően a névelő lehet változatlan alakú (a magyarban) vagy változó. Például az újlatin nyelvekben számban és nemben egyezik a főnévvel, a román nyelvben pedig esetben is, azaz ragozzák. przedimek nieokreślony – határozatlan névelő (egy) przedimek określony – határozott névelő (a, az) przedjagielloński, -a, -ie [dziejący się, odbywany, praktykowany lub powstały przed okresem panowania Jagiellonów] – a Jagellók trónralépése v. uralkodása előtti przedjarmarczny, -a, -e – vásár előtti przedjarmarczny harmider – vásár előtti lárma v. zsivaj v. ricsaj przedjazie – zátony v. zuhatag előtti gát, előgát przedjesienny, -a, -e [poprzedzający jesień] – őszelőtti, nyárvégi, nyárutói przedkapitalistyczny, -a, -e [poprzedzający kapitalizm] – kapitalizmus előtti przedkarpacki, -a, -ie – a Kárpátok előterében levő; a Kárpátoktól északra elterülő [Region przedkarpacki: előterében levő régió] przedkazimierzowski, -a, -ie – Nagy Kázmér lengyel király uralkodása előtti przedkazimierzowski kościół – Nagy Kázmér lengyel király uralkodása előtt épült templom przedklasyczny, -a, -e [odnoszący się do okresu poprzedzającego klasycyzm; też: tworzący w tym okresie] – preklasszikus; klasszicizmus előtti; a klasszicizmust megelőző przedkładać [zob. przedłożyć] – előterjeszteni, javasolni, benyújani, elétenni, felterjeszteni przedkładać projekt ustawy – törvényjavaslatot előterjeszteni v. beterjeszteni przedkładać rodzinę ponad wszystko – csak a családjának él przedkonstytucyjny, -a, -e – alkotmány előtti [Okres przedkonstytucyjny 1860–1866] przedkop – (wojsk) védőárok, fedárok przedkoronacyjny, -a, -e – koronázás előtti [Sejmik przedkoronacyjny województwa krakowskiego: a Krakkói Vajdaság koronázást megelőző gyűlése] przedkoronacyjny tytuł – koronázás előti cím przedlecie – nyárelő, tavaszutó przedlecie na zachodzie i południu Polski – nyárelő Lengyelország nyugati és déli részén przedletni, -ia, -ie – nyár előtti, nyárelői przedletni wieczór – nyárelői este Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5521 przedlęźwiowy, -a, -e – (bonc) praelumbaris (izomzat) przedłożenie – előterjesztés, beterjesztés przedłożyć — przedkładać [1. wyjaśnić coś komuś; 2. przedkładać: uważać coś za ważniejsze od czegoś innego; 3. dać komuś coś do wglądu, rozpatrzenia lub oceny] – előterjeszteni, javasolni, benyújani, elétenni, felterjeszteni przedłożyć do zapłaty – fizetésre benyújtani przedłożyć dowód – bizonyítékot benyújtani przedłożyć komu prośbę – kéréssel fordulni vkihez przedłożyć projekt ustawy – törvényjavaslatot előterjeszteni v. beterjeszteni przedłubać – átfúrni, kilyukasztani, átlyukasztani przedłużacz [1. przewód elektryczny zakończony z jednej strony wtyczką, z drugiej gniazdkiem, służący do przedłużania innego przewodu elektrycznego; 2. to, co przedłuża jakiś przedmiot, jakieś urządzenie] – halogató, késlekedő; ceruzahosszabbító; meghosszabbító; (vill.) hosszabbító, elosztó; hosszabbítózsinór przedłużenie [to, co stanowi dalszą część czegoś] – meghosszabbítás; hosszabbítás; megnyújtás; prolongálás; (jegy) érvényesítés przedłużenie pobytu w hotelu – a szállodai tartózkodás meghosszabbítása przedłużka wekslowa (czekowa) – (kat.: ekonomika, prawo) váltótoldat (csekktoldat) przedłużony, -a, -e – meghosszabbodott, megnyúlt przedłużyć — przedłużać [1. powiększyć długość czegoś; 2. sprawić, że coś trwa dłużej, niż przewidywano; 3. spowodować, że coś jest ważne, przydatne dłużej] – elnyújtani, meghosszabbítani; (ruhát) leengedni przedłużyć kontrakt – szerződést meghosszabbítani przedłużyć pobyt o jeden dzień – egy nappal meghosszabbítani a szobafoglalást przedłużyć termin – meghosszabbítani a határidőt przedłużyć się — przedłużać się [1. stać się dłuższym; 2. trwać dłużej, niż przewidywano, lub za długo] – meghosszabbodni przedmajowy, -a, -e – május előtti [weekend przedmajowy: május előtti hétvége] przedmecz [mecz odbywający się bezpośrednio przed meczem głównym] – előmérkőzés - Wersja 01 01 2017 przedmiejski, -a, -ie – külvárosi, elővárosi przedmieście [1. historycznie jednostka osadnicza związana funkcjonalnie z miastem, jednak leżąca poza obszarem jego jurysdykcji; 2. peryferyjna dzielnica miasta; 3. obszar zabudowany przylegający bezpośrednio do dużego miasta] – előváros, külváros; kültelek [np. Krakowskie Przedmieście: Krakkó Előváros Varsóban]; peremváros, külterület, peremkerület (miasteczko blisko miasta) przedmiot [1. rzecz, materialny element świata; 2. jedna z nauk objęta programem nauczania w szkole lub na studiach wyższych; 3. temat, treść, wątek czegoś; 4. to, co lub ten, kto skupia na sobie czyjąś uwagę, podlega czyjemuś działaniu; 5. filoz. obiekt poznania i działalności człowieka] – tárgy, dolog; (nauk) tantárgy; (obrabiany) munkadarab; (zawodowy) szaktárgy; (nyelvt.) tárgy [a nyelvtanban az a mondatrész, mely azt a személyt vagy dolgot nevezi meg, akire v. amire közvetetlenül ráhat az ige jelölte cselekvés. A tárgy általában kétféle lehet: vagy már meg van készen s a cselekvés csak ráirányul, vagy még csak a cselekvés által jön létre, annak eredménye, célja]; (temat) téma przedmiot (badania) – kísérleti (vizsgálati) személy przedmiot badań – a kutatások tárgya przedmiot czci – tisztelet tárgya przedmiot do wyboru – szabadon választható tantárgy przedmiot do wygrania na lotem – nyereménytárgy przedmiot egzaminacyjny – vizsgatárgy przedmiot fakultatywny – fakultatív tantárgy przedmiot kalkulacji – kalkuláció tárgya przedmiot maturalny – érettségi tárgy przedmiot nauczania – tantárgy przedmiot obowiązkowy – kötelező tantárgy przedmiot obowiązkowy (do wyboru spośród kiulku) – kötelezően választható tantárgy przedmiot obrad – tárgyalási téma; a tárgyalás tárgya przedmiot opodatkowania; przedmiot podatku – adótárgy przedmiot prawa, zobowiązania, własności itp. [rzecz, postępowanie, umowa itp., na które rozciągają się pewne normy prawne] – birtoktárgy, jog tárgya, kötelezettség tárgya stb. przedmiot pracy – munkatárgy przedmiot rozmowy – a beszélgetés v. beszéd tárgya; beszédtárgy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5522 przedmiot spożycia – fogyasztás tárgya przedmiot szkolny – tantárgy przedmiot sztuki – műtárgy; művészeti tárgy; a művészet tárgya przedmiot ubezpeczienia – biztosítási tárgy; a biztosítás tárgya przedmiot ulubiony – kedvenc tantárgy przedmiot wartościowy – vagyontárgy przedmiot wykładowy – tantárgy przedmiot zawodowy – szaktárgy przedmiotowo – tárgyilagosan, objektíven przedmiotowość – objektivitás, tárgyilagosság, tárgyi hűség przedmiotowość w malarstwie – tárgyszerűség a festészetben przedmiotowa odmiana czasownika – (gram) tárgyas igeragozás przedmiotowy, -a, -e [1. dotyczący przedmiotu lub przedmiotów – materialnych elementów rzeczywistości; 2. odznaczający się instrumentalnym podejściem do kogoś, do czegoś; 3. filoz. odznaczający się obiektywizmem, rzeczowością; 4. dotyczący jednej z nauk objętych programem szkolnym; 5. będący przedmiotem prawa] – objektív, tárgyi, tárgyas, tárgyilagos, tárgyszerű; szóbanforgó przedmiotowe zdanie podrzędne – tárgyi mellékmondat przedmiotowy sposób malowanie – naturalista festő mód; tárgyi festészet przedmioty codziennego użytku – mindennapos használati tárgyak, használati cikkek v. eszközök przedmioty humanistyczne [przedmioty zajmujące się człowiekiem jako istotą społeczną i jego wytworami, np. językiem, literaturą, sztuką, historią] – humanista v. humán tárgyak (pl. nyelv, irodalom, művészet, történelem) przedmioty spożycia – fogyasztási cikkek przedmioty stałe i fakultatywne w nauczaniu szkolnym – kötelező és fakultatív tantárgyak (iskolában) przedmioty święte – zob. Święte przedmioty – kegytárgyak, szent tárgyak (szentképek, kegyszobrok, amulettek stb.) przedmioty w użytkowaniu – használati tárgyak - Wersja 01 01 2017 przedmiotowy, -a, -e [1. dotyczący przedmiotu lub przedmiotów – materialnych elementów rzeczywistości; 2. odznaczający się instrumentalnym podejściem do kogoś, do czegoś; 3. filoz. odznaczający się obiektywizmem, rzeczowością; 4. dotyczący jednej z nauk objętych programem szkolnym; 5. będący przedmiotem prawa] – tárgyi, tárgyas; szóbanforgó przedmostowy, -a, -e – (a) híd előtti; (a) híd előtt levő; hídfőprzedmoście – hídfő Przedmoście – lengyel földrajzi nevek 2 miejscowości w Polsce: Przedmoście - wieś w woj. dolnośląskim, w pow. głogowskim, w gminie Głogów Przedmoście - wieś w woj. dolnośląskim, w pow. średzkim, w gminie Środa Śląska Zobacz też: Przedmoście (fortyfikacja) pozycja obronna przed mostem, przyczółek Przedmoście rumuńskie - polska koncepcja militarna Przedmoście Warszawskie - linia fortyfikacji i umocnień przedmowa [omówienie charakteru, historii powstania, intencji dzieła, zamieszczone na początku książki] – előszó, bevezetés (bev.) przedmowca, przedmówca; przedmówczyni [osoba przemawiająca bezpośrednio przed kimś] – előző szónok, megnyitó szónok, az előtte szóló przedmuchać — przedmuchiwać [1. dmuchaniem przepchnąć coś przez jakiś otwór; 2. o wietrze: przeniknąć na wskroś] – átfújni, kifújni przedmurze [1. zob. przedgórze; 2. pierwszy od strony zewnętrznej niższy mur otaczający właściwy mur obronny miasta lub zamku; 3. miejsce szczególnie narażone na ataki ze względu na swe położenie] – előfal, védőfal; várfal; (bonc) claustrum przedni, -ia, -ie [1. znajdujący się na przodzie; 2. będący w bardzo dobrym gatunku; 3. przodujący w czymś; 4. idący lub stojący na przodzie] – (znajdujący się na przedzie) elülső, mellső, első; (przodowy) elő-, él-; (wyborny) elsőrendű, kiváló, prima, remek, kitűnő przednia część – vminek az eleje; előrész, mellsőrész, eleje przednia gatunek – kitűnő v. első v. legjobb v. legfinomabb minőség przednia łapa – mellső láb; mancs przednia noga – (u zwirząt) elülső v. mellső láb Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5523 przednia placówka – előretolt állás przednia ręka – mellső kéz przednia straż – előőrs przednia strona – első oldal, előlap; előlnézet przednia szynka [przednia część półtuszy wieprzowej] – első v. mellső sonka przednie wino – kitűnő bor przednica – első, elülső v. mellső rész; előrész, eleje vminek przednica średnia (górna) – közép eleje (felső eleje) przednica wozu – a kocsi eleje przedniejszy, -a, -e [stopień wyższy od przymiotnika: przedni (będący w bardzo dobrym gatunku)] – legelső, legkiválóbb, legkitűnőbb przednio – remekül, kiválóan, kitűnően przedniojęzykowy, -a, -e – (nyelvt.) elülső nyelvállású przedniość – vminek a kitűnő, pompás, finom volta przedniość pomysłu - a gondolat v. ötlet v. terv v. elgondolás v. javaslat kitűnősége przednówek [daw. okres przed nowymi zbiorami do pierwszych żniw] – betakarítás v. aratás előtti időszak przednówkowy, -a, -e – aratás előtti [Obiad przednówkowy: aratás előtti ebéd] przedobiedni, -ia, -ie; przedobiadowy, -a, -e [przypadający przed obiadem] – ebédelőtti, délelőtti przedobozowy, -a, -e – (raport, apel, zwiad) a tábor előtt levő [zwiad przedobozowy: tábor előtti felderítés] przedobry, -a, -e – nagyon jó, rendkívül jó przedobry człowiek – nagyon jó ember przedobrzyć — przedobrzać [mając dobre intencje, przesadzić w ulepszaniu czegoś] – (közb.) túlbuzgóan cselekedni, túllőni a célon przedodrzański, -a, -ie – az Oderán inneni, az Odera jobb partján fekvő przedojrzały, -a, -e – (wiek) túlérett, nagyon érett przedojrzały owoc lub warzywo – túlérett gyümölcs vagy zöldség przedokienny, -a, -e – ablak előtti przedokienny park a. ogródek – ablak előtti park v. kertecske przedokienny rolety – ablak előtti sötétítő függöny v. redőny przedokopowy, -a, -e – az árok előtt levő; árok előtti [od ulicy Nowowiejskiej okopy (a i ulica Przedokopowa): régi Przedokopowa utcától; po dawnej ulicy Przedokopowej: a (Varsóban) régi Przedokopowa utcán] - Wersja 01 01 2017 przedonegdaj – harmadnapja, a minap [przedonegdaj wycieczkę zrobiłem na Kalwaryą: a minap a Kálváriára kirándultam] przedonegdajszy, -a, -e – három nappal ezelőtti przedoperacyjny, -a, -e [poprzedzający operację] – műtét előtti przedoskonały, -a, -e – nagyszerű, a legnagyszerűbb, remek, pompás przedoskonały kadr – nagyszerű v. remek filmkocka przedostać się (przedostanie się) — przedostawać się (przedostaje się) [1. dotrzeć dokądś, pokonując trudności; 2. zwykle o substancjach, zapachach, dźwiękach: wniknąć do wnętrza czegoś; 3. o informacjach, wiadomościach: dotrzeć dokądś] – befurakodni v. betolakodni; eljutni, átjutni, átmenni, átérni, odaérni przedostać się do szeregów partii – befurakszik v. betolakszik a pártba przedostać się do wiadomości – (hír) kiszivárog przedostateczny, -a, -e – (stan, tekst, sąd) a végsőt megelőző, utolsó előtti; még nem végleges, végprzedostatni, -ia, -ie [drugi od końca] – utolsó előtti przedostojni, -a, -ie – nagyon nyájas v. barátságos Kármelhegyi Boldogasszony július 16 A Kármelhegyi Boldogasszony tisztelete a 14. században jelent meg, az ünnep középpontjában Szűz Mária kegyelmessége áll. PROPRIO IN LATINO DELLA S. MESSA tratto dal Missale Romanum a.D. 1962 promulgatum e traduzione italiana delle letture secondo la traduzione proposta dalle CEI 16 Luglio BEATA MARIA VERGINE DEL MONTE CARMELO …Regina Mundi dignissima, Maria Virgo perpetua, intercede pro nostra pace et salute, que genuisti Christum Dominum, Salvatorem omnium, alleluia. …Most noble Queen of the world, Mary, ever Virgin, intercede for peace and salvation, who Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia didst bring forth Christ our Lord, the Savior of mankind. * …Królowo świata przedostojna, Maryjo Panno wieczna, któraś porodziła Chrystusa Pana, zbawcę wszystkich, proś dla nas o pokój i zbawienie, alleluja. 5524 przedowcipny, -a, -e – nagyon szellemes v. tréfás przedowcipny kolega – nagyon szellemes munkatárs przedozować [1. zastosować zbyt dużą dozę czegoś, zwłaszcza leku; 2. przesadzić w stopniowaniu nasilenia czegoś, np. napięcia w filmie] – túladagolni przedpałacowy, -a, -e – (dziedziniec, park, okres) palota előtt levő przedpapieski, -a, -ie – (czas, okres) a pápaság előtti przedpiastowski, -a, -ie [dziejący się, odbywany, praktykowany lub powstały przed okresem panowania Piastów] – (gród, okres) a Piastok előtti; a Piastokat megelőző przedpiekielny, -a, -e – a pokol tornácán levő przedpiekle [1. przedsionek piekła; 2. miejsce położone na dalekich krańcach zamieszkanego terenu; 3. wydarzenie lub miejsce przysparzające cierpienia, będące zapowiedzią czegoś jeszcze bardziej nieprzyjemnego] – (egyh) a pokol tornáca [Dante Pokla: a bűnös lelkek, bűneik súlyosságától függően különböző fajtájú és mértékű büntetésben részesülnek: a pokol tornácán a meg nem keresztelt emberek (újszülöttek és a kereszténység előtt élők)]; (átv.) istenhátamögötti hely, zug, sarok przedpiersie [nasyp ziemny stanowiący osłonę przed ogniem nieprzyjacielskim] – mellvéd przedplon [1. każdy zasiew poprzedzający na danym polu następującą po nim uprawę roślin; też: roślina poprzedzająca roślinę uprawianą po niej na tym samym polu; 2. uprawa o przejściowym charakterze, przygotowująca odpowiednie warunki środowiska dla odnowienia lasu przez sadzenie właściwych gatunków drzew; też: drzewa i krzewy przeznaczone na tę uprawę] – korai zöldség, primőr; elővetemény [minden termesztett növény, amelyet más termesztett növény követ ugyanazon a területen] przedpłata [określona suma pieniędzy, stanowiąca część ceny towaru, wpłacana z góry w celu uzyskania gwarancji jego zakupu w określonym terminie] – előfizetés, előfizetési díj; előleg przedpłata długu – tartozási előleg przedpłata na kwartał – előfizetési díj negyedévre - Wersja 01 01 2017 przedpłata na rok – előfizetési díj egy évre; éves előfizetési díj przedpłata na samochód – előfizetés gépkocsira; gépkocsi előfizetés przedpłatnik – előfizető przedpłatny, -a, -e – (System) előre fizetendő przedpoborowy, -a, -e [1. poprzedzający pobór do wojska; 2. będący w wieku przedpoborowym] – sorozás előtti przedpoborowy [mężczyzna w wieku przedpoborowym] – sorozás előtt álló ffi przedpodziałowy, -a, -e – (hist) (stan) Lengyelország felosztása előtti przedpogrezbowy, -a, -e – temetés előtti przedpokład – előfedélzet przedpokoik – kis előszoba, előszobácska przedpokojowy1 – (dawno) inas, ajtónálló przedpokojowy2, -a, -e – előszobai, előszobás przedpokojowy3, -a, -e [poprzedzający zawarcie pokoju] – a béke megkötése előtti przedpokój [pomieszczenie znajdujące się bezpośrednio za drzwiami wejściowymi mieszkania, biura itp., z którego wchodzi się do innych pomieszczeń, pokoi] – előszoba, belépő przedpokój z artesolą – lépcsőfülkés konyha, előszoba kufferpadlással przedpole [1. teren znajdujący się w bezpośredniej bliskości czegoś; 2. sfera, w której można wyodrębnić elementy charakterystyczne dla jakiegoś zjawiska, np. literatury, sztuki; 3. teren znajdujący się przed stanowiskiem myśliwego; 4. w piłce nożnej: część boiska znajdująca się przed bramką; 5. teren leżący przed zajętymi przez wojska stanowiskami; 6. teren znajdujący się przed pozycjami (z przodu, od strony nieprzyjaciela) zajmowanymi przez wojska lub stanowiska ogniowe] – előtér; (wojk) előterep przedpołudnie [pora między rankiem a południem] – délelőtt (de.) przedpołudniowy, -a, -e – délelőtti przedporanny, -a, -e – hajnali, kora reggeli przedporanny serwis informacyjny – hajnali információs szerviz przedporcie, przedport [obszerny basen przy wejściu do portu wodnego] – a kikötő bejárata przedporodowy, -a, -e [poprzedzający poród] – szülés előtti przedpoście [Przedpoście czyli czas Siedemdziesiątnicy (Tempus Septuagesimæ), wprowadził do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5525 kalendarza w VII papież św. Grzegorz I Wielki. Jest to swoiste przygotowanie do Wielkiego Postu obejmującego trzy kolejne niedziele przed Środą Popielcową: Niedziela Siedemdziesiątnicy (zwana Niedzielą Starozapustną), Niedziela Sześćdziesiątnicy (Mięsopustna) i Niedziela Pięćdziesiątnicy (Zapustna).] – (egyh) a nagyböjt előtti három hét przedpotopowy, -a, -e [1. pochodzący z bardzo odległej epoki; 2. pot. stary i niemodny] – özönvíz előtti przedpotopowe suknie – ósdi v. vízözönelőtti ruhák przedpowstaniowy; przedpowstańczy, -a, -e [poprzedzający powstanie] – felkelés előtti przedproże [1. stopień lub stopnie przed wejściem do budynku; 2. zob. przedpole] – küszöb előtti hely przedramienny, -a, -e – alkari [(medycyna) gips przedramienny biały: fehér alkari gipsz] przedramię [część ręki od łokcia do nadgarstka] – (bonc) alsókar, alkar; antibrachium przedranny, -a, -e [poprzedzający ranek] – hajnali, kora reggeli przedrapać ― przedrapywać – átkaparni, kaparással lyukat csinálni przedrapać się – áttöri magát vhová przedrapać się tam gdzie ciepło – áttöri magát oda, ahol meleg van przedrążyć [drążąc, przedostać się na drugą stronę, przebić się przez coś] – átvájni, átvésni, szétvájni przedrenesansowy, -a, -e [poprzedzający renesans, tworzący w tym okresie] – reneszánsz előtti, a reneszánsz megelőző przedrenować – (műsz) alagcsövezés przedreptać (przedrepcze v. przedrepce) [przejść gdzieś małymi kroczkami] – áttipegni vmin przedrewolucyjny, -a, -e [poprzedzający rewolucję] – forradalom előtti przedręcze – (bonc) kéztő przedgrać – megrezzenni, megreszketni przedrogatkowy, -a, -e – (szaniec) városszéli, külvárosi przedrogi, -a, -ie – nagyon drága przedrogi pierścionek – értékes gyűrű przedrogi produkt – nagyon drága termék przedromantyczny, -a, -e [poprzedzający romantyzm, tworzący w tym okresie] – preromantikus, romantika előtti przedrostek, prefiks [w językoznawstwie jest to fragment wyrazu (tzw. morfem) dodawany po lewej stronie do słowa podstawowego lub jego rdzenia (czyli do - Wersja 01 01 2017 podstawy słowotwórczej), służący tworzeniu wyrazów pochodnych. Wyraz może nie posiadać żadnego prefiksu, może posiadać jeden lub więcej prefiksów.] – (lat.) praefixum; (nyelvt) igekötő (ik.), előrag, előtag, előképző przedrostek czasownikowy; przedrostek czasownika – igekötő przedrostki dwójkowe [stosowane w informatyce przedrostki jednostek miary o identycznych nazwach i oznaczeniach jak przedrostki SI, ale o mnożniku 103 zastąpionym przez 210 (103 = 1000 ≈ 1024 = 210). Dodatkowo przedrostek kilo jest często oznaczany literą K, a nie k jak w układzie SI. Zastosowanie przedrostków dwójkowych jest bardzo praktyczne, jeśli operujemy wielkościami dla których naturalnym jest dwójkowy system liczbowy, np. rozmiarami pamięci komputerowej. Ponieważ takie użycie przedrostków SI nie jest zgodne z ich oryginalnym przeznaczeniem, w 1999 r. IEC zaproponowało metodę wyeliminowania rozbieżności. Polegała ona na dodaniu po znaku mnożnika (pisanym zawsze wielką literą) litery i, i zastąpienie drugiej sylaby nazwy mnożnika przez bi (od binarny). Przykładowo KiB, czyli kibibajt ma oznaczać 1024 bajty, w odróżnieniu od kB, czyli kilobajta oznaczającego 1000 bajtów. Propozycja ta przyjmuje się jednak bardzo powoli, mimo że używane są coraz wyższe mnożniki powodujące coraz większe rozbieżności.] – bináris prefixumok [a bináris prefixumokat (más néven bináris előtagokat vagy előtétszókat) a számítástechnikában használják az alapmértékegység kerek többszöröseinek rövidítésére. Összevethető a decimális prefixummal. A jelenleg (2009) hivatalosan hatályos előírás által követett szabvány a KiB, MiB, GiB, TiB alakú, új informatikai mértékegységeket eredményezte.] przedrozbiorowy, -a, -e [poprzedzający rozbiory Polski] – Lengyelország felosztása előtti przedruk [1. ponowne wydrukowanie, bez zmian w tekście, dzieła literackiego, pracy naukowej, artykułu itp. lub ich fragmentów; 2. dzieło literackie, praca naukowa, artykuł itp. wydrukowane ponownie, bez zmian] – utánynyomás, utánnyomat, lenyomat, másolat przedruk homograficzny – fakszimile przedrukować — przedrukowywać [opublikować w prasie, w książce itp. tekst Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5526 już poprzednio gdzieś drukowany] – utánnyomást készíteni, újra nyomni przedrwić – kinevetni przedrwiwać – megtréfálni vkit; csúfot űzni vkiből przedrwiwanie – megtréfálás, kifigurázás, kicsúfolás przedrzeć (przedrę) — przedzierać [1. drąc, rozdzielić coś na części; 2. o świetle, błysku, głośnym dźwięku itp.: nagłym pojawieniem się przerwać całkowitą ciemność, ciszę itp.] – szétszakítani, eltépni przedrzeć się — przedzierać się [1. zostać przedartym; 2. przedostać się przez coś z trudem; 3. osiągnąć cel, pokonawszy problemy, trudności; 4. o świetle, dźwiękach itp.: przedostać się przez coś, co zamyka lub utrudnia dostęp do czegoś] – elszakadni, kilyukadni; átjutni, keresztül vergődni, törtetni; (fény) szűrődni przedrzeć się przez gesty las – átvergődni a sűrű erdőn przedrzemać [drzemać przez pewien czas] – lustálkodni, tétlenkedni przedrzemać się [przespać się trochę] – elszundítani, szunyókálni przedrzeźniać [1. naśladować w ośmieszający sposób czyjeś gesty, mimikę, ruchy, sposób mówienia itp.; 2. naśladować w złośliwy sposób] – kifigurázni (vkit) przedrzeźniacz [pot. ten, kto przedrzeźnia kogoś] – utánzó, csúfoló, kicsúfoló, csúfolkodó ember Przedrzeźniacz północny (Mimus polyglottos) [to jest ptakiem z rodziny przedrzeźniaczy z rodzaju mimus. Jest to jedyny przedstawiciel przedrzeźniaczy w Ameryce Północnej; 2. ptak mający zdolność naśladowania zasłyszanych głosów, żyjący w Ameryce Północnej] énekes gezerigó más néven amerikai gezerigó (Mimus polyglottos) [a madarak osztályának a verébalakúak (Passeriformes) rendjéhez és a gezerigófélék (Mimidae) családjához tartozó faj.] przedrzeźniacki, -a, -ie [przymiotnik od: przedrzeźniacz] – utánzó, csúfoló, kicsúfoló, csúfolkodó przedrzeźnić, przedrzeźniać [naśladować w ośmieszający sposób czyjeś gesty, mimikę, ruchy, sposób mówienia itp.] – csúfolni, - Wersja 01 01 2017 kicsúfolni; kifigurázni; kigúnyolni; utánozni, majmolni przedrzeźniać się [1. przedrzeźniać siebie nawzajem; 2. daw. przekomarzać się z kimś] – csúfolja, kicsúfolja magát przedrzeźnianie – majmolás, utánzás, kicsúfolás przedscena – a színpad eleje, proszcánum, a színpadnak az előfüggöny és a zenekari árok közötti része przedsejmowy, -a, -e – a Szejm összeülése előtti przedsezonowy, -a, -e [poprzedzający jakiś sezon] – évad v. szezon előtti przedsień (dziedziniec) – előszoba, bejárat, pitvar przedsiębiorca [właściciel przedsiębiorstwa] – vállalkozó (ffi); (dawno) maszek przedsiębiorca budowlany – építkezési v. építési vállalkozó przedsiębiorca indywidualny – egyéni vállalkozó przedsiębiorca prywatny – magánvállalkozó przedsiębiorca przewozowy – fuvaros, fuvarozási v. szállítási vállalkozó przedsiębiorczość [cecha charakteru lub zespół cech i zachowań właściwych przede wszystkim dla przedsiębiorców. Twórcą tego pojęcia jest mgr inż. Michał Młodawski] – vállakozó szellem, vállalkozás, vállalkozási kedv przedsiębiorczość państwowa – állami vállalkozás przedsiębiorczość prywatna – magánvállakozás przedsiębiorczość wolna – szabadvállalkozás przedsiębiorczy, -a, -e [chętny do podejmowania różnych spraw i umiejący je pomyślnie załatwić] – vállalati; (pomysłowy) vállalkozó kedvű v. szellemű przedsiębiorstwa samorządowe – önkormányzati vállalatok przedsiębiorstwo [1. wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka prowadząca działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku. W jej skład wchodzą mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami; 2. art 55 z indeksem pierwszym KC - jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej] – vállalat (v., váll.), cég, vállalkozás przedsiębiorstwo agencyjne – ügynöki vállalat, ügynökség przedsiębiorstwo akcyjne – részvényvállalat przedsiębiorstwo bankowe – bankvállalat przedsiębiorstwo budowlane – építkezési v. építési vállalat Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5527 przedsiębiorstwo budowlano-montażowe – épületszerelő vállalat przedsiębiorstwo budżetowe – központi vállalat; költségvetési vállalat przedsiębiorstwo centralne – központi vállalat przedsiębiorstwo deficytowe – deficites v. veszteséges vállalat przedsiębiorstwo detaliczne handlowe – kiskereskedelmi vállalkozás v. vállalat Przedsiębiorstwo dla Handlu Wyrobami Włókienniczymi – (dawno) Textilkereskedelmi Vállalat Przedsiębiorstwo dla Handlu Zagranicznego Drewnem, Papierem oraz Materiałem Opałowym – (dawno) Fa-, Papír- és Tüzelőanyag Külkereskedelmi Vállalat przedsiębiorstwo dostawca – eladó, értékesítő vállalat przedsiębiorstwo ekspedycyjne – szállítási vállalat przedsiębiorstwo eksportowe [Przedsiębiorstwo Exportowo-Importowe TOM-MARG Sp. z o.o. - Kraków] – exportvállalat Przedsiębiorstwo Eksportu Wyrobów Tekstylnych – (dawno) Textilkiviteli Vállalat (HUNGAROTEX) przedsiębiorstwo gastronomiczne – gasztronómiai vállalat przedsiębiorstwo geologiczne – geológiai vállalat przedsiębiorstwo gospodarki komunalnej – közületi vállalat przedsiębiorstwo górnictwa węglowego – szénbánya vállalat [Warszawskie Przedsiębiorstwo Geologiczne Górnictwa Węglowego: Varsói Geológiai Szénbánya Vállalat] przedsiębiorstwo górnicze – bányavállalat przedsiębiorstwo handlowe – kereskedelmi vállalat przedsiębiorstwo handlu detalicznego – kiskereskedelmi vállalat Przedsiębiorstwo Handlu Detalicznego Sprzętem Rowerowym, Radiowym i Elektrycznym – Kerékpár, Rádió és Villamossági Kiskereskedelmi Vállalat; Keravill Nagy- és Kiskereskedelmi Rt. (KERAVILL) [1950ben alakult Kerékpár, Rádió és Villamossági Kiskereskedelmi Vállalat néven. A kereskedelmi korlátok eltörlését követően 1973-tól KERAVILL Kereskedelmi Vállalat. Elsőként vezette be Magyarországon 1961ben a minta utáni árusítást. 1966-tól általánosította az önkiszolgáló rendszert. Az 1980-as években áruház jellegű bolthálózatát fejlesztette és bevezette a telefonos értékesítést. 1989-ben részvénytársasággá - Wersja 01 01 2017 alakult. A 1990-es évek végén hazánkban megjelentek az elektronikai termékeket árusító multinacionális cégek, melyek lassan kiszorították a piacról. A Keravill 2004 decemberében megszünt.] przedsiębiorstwo handlu hurtowego – nagykereskedelmi vállalat Przedsiębiorstwo Handlu Pasmanterią i Tkaninami Dekoracyjnymi – Rövidáru és Lakástextil Kiskereskedelmi Vállalat (RÖLTEX) [Röltex Ker. Kft. (Röltex Áruház)] Przedsiębiorstwo Handlu Samochodami i Częściami Zamiennymi – Autó- és Alkatrészkereskedelmi Válallat (AUTÓKER) przedsiębiorstwo handlu wewnętrznego – belkereskedelmi vállalat przedsiębiorstwo handlu zagranicznego – külkereskedelmi vállalat Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego [Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego EUROTAXPOL Sp.J., Gdańsk – Firma od początku działalności zajmuje się eksportem i promocją polskich produktów zarówno spożywczych jak i przemysłowych ze szczególnym ukierunkowaniem na kraje Europy Wschodniej, Południowej i Azji Środkowej.· Zapraszamy do współpracy zarówno polskich producentów jak i zagraniczne firmy handlowe] – Külkereskedelmi Vállalat Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego dla Książek i Czasopism – (dawno) Könyv és Hírlap Külkereskedelmi Vállalat Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego dla Wyrób Telekomunikacyjny i Mechaniki Precyzyjnej – (dawno) Elektromossági és Finommechanikai Külkereskedelmi Vállalat (ELETROIMPEX) Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego Kompletnymi Urządzeniami – (dawno) Nagyberendezések Export Import Vállalat (KOMPLEX) Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego Wyrobami Galanterii Skórzanej i Futrami – (dawno) Bőr- és Szőrmekülkereskedelmi Válallat (TANNIMPEX) Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego Pojazdów Motorowych – (dawno) Gépjármű Külkereskedelmi Vállalat (MOGÜRT) Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego Produktami Farmaceutycznymi – (dawno) Gyógyszer Külkereskedelmi Vállalat (MEDIMPEX) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5528 Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego Stalą i Metalami – (dawno) Acél és Fém Külkereskedelmi Válallat (METALIMPEX) Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego Wyrobami Monopoli Państwowych – (dawno) Állami Egyedáruságok Külkereskedelmi Vállalat (MONIMPEX) Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego Wyrobami Przemysłu Ciężkiego – (dawno) Nehézipari Külkereskedelmi Vállalat (NIKEX) przedsiębiorstwo hurtowe – nagykereskedelmi vállalat przedsiębiorstwo importowe – importvállalat Przedsiębiorstwo Importowe Wyrobów Włókienniczych – (dawno) Textilbehozatali Vállalat (IMPORTTEX) przedsiębiorstwo inwestor – beruházási vállalat przedsiębiorstwo jajczarskie – tojásértékesítő vállalat [Przedsiębiorstwo Jajczarskie w Bochni: Bochniai Tojásértékesítő Vállalat] przedsiębiorstwo kapitalistyczne – kapitalista v. tőkés vállalat przedsiębiorstwo kolportażu – (vállalat) terjesztő przedsiębiorstwo kolportażu książek – könyvterjesztő vállalat przedsiębiorstwo komisowe – bizmányi vállalat przedsiębiorstwo komunalne – községi v. közületi v. kommunális vállalat przedsiębiorstwo komunikacyjne [Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne SA w Krakowie] – közlekedési vállalat przedsiębiorstwo koncernowe – konszernvállalat przedsiębiorstwo konkurencyjne – konkurens vállalat przedsiębiorstwo macierzyste – anyavállalat przedsiębiorstwo mieszane – vegyesvállalat przedsiębiorstwo momopolistyczne – monopolvállalat przedsiębiorstwo montażu – szerelő vállalat przedsiębiorstwo nierentowne – veszteséges vállalat Przedsiębiorstwo Obrotu Książkami – (dawno) Könyvértékesítő Vállalat (KÖNYVÉRT) Przedsiębiorstwo Obrotu Produktami Naftowymi – ásványolajforgalmi vállalat (ÁFOR) przedsiębiorstwo obrotu towarowego [Przedsiębiorstwo Obrotu Towarowego BUT-S S.A., Łódź] – áruforgalmi vállalat przedsiębiorstwo odbiorca – átvevő vállalat przedsiębiorstwo oczyszczania miasta – köztisztasági hivatal v. vállalat przedsiębiorstwo państwowe [przedsiębiorstwo, którego wyłącznym właścicielem jest - Wersja 01 01 2017 państwo, a ściślej rzecz biorąc Skarb Państwa.] – állami vállalat przedsiębiorstwo pogrzebowe [przedsiębiorstwo zajmujące się organizowaniem pogrzebów] – temetkezési vállalat przedsiębiorstwo pomocnicze – melléküzem przedsiębiorstwo produkcyjne – termelő vállalat przedsiębiorstwo projektowania – tervező vállalat przedsiębiorstwo prywatne – magánvállalat; maszek przedsiębiorstwo przemysłowe – ipari vállalat; iparvállalat przedsiębiorstwo przestaje istnić – a vállalat megszűnik przedsiębiorstwo przetwórcze – feldolgozó vállalat przedsiębiorstwo przewozowe – szállítási v. szállítmányozási vállalat przedsiębiorstwo przynoszące straty – veszteséges vállalat przedsiębiorstwo reklamowe [Przedsiębiorstwo Reklamowe "INTERSCAND" S.C., Kraków] – reklámvállalat przedsiębiorstwo remontowe – javítóvállalat przedsiębiorstwo rentowne – rentábilis v. nyereséges vállalat przedsiębiorstwo rolne – agrárvállalat przedsiębiorstwo rzemieślnicze – kisipari vállalat Przedsiębiorstwo Rozpowszechniania Filmów – (dawno) Mozgókép-forgalmazási Vállalat (MOKÉP) [1952-ben alakult meg a Mozgókép-forgalmazási Vállalat a hazai, illetve külföldi filmek magyarországi, valamint a magyar filmek külföldi forgalmazására. A Külkereskedelmi Főosztály 1956-ban történő kiválásával és önálló céggé alakulásával a MOKÉP már csak a belföldi forgalmazást végezte.] Przedsiębiorstwo Rozpowszechniania Książek – (dawno) Állami Könyvterjesztő Vállalat przedsiębiorstwo samochodowe [Przedsiębiorstwo Samochodowe Asaj] – gépkocsi vállalat przedsiębiorstwo samorządowe – önigazgatási vállalat przedsiębiorstwo skupu – felvásárló vállalat przedsiębiorstwo spedycji międzynarodowej – nemzetközi szállítmányozási vállalat przedsiębiorstwo spedycyjne – szállítmányozási vállalat przedsiębiorstwo spółdzielcze – szövetkezeti vállalat przedsiębiorstwo techniczno-handlowe – műszaki-kereskedelmi vállalat Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przedsiębiorstwo techniczno-usługowe – műszaki-szolgáltató vállalat przedsiębiorstwo transportowe – szállító v. szállítási vállalat przedsiębiorstwo turystyczne [Przedsiębiorstwo Turystyczne Czarny Potok] – turisztikai vállalat 5529 przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe – biztosító vállalat przedsiębiorstwo usług kommunalnych – kommunális-szolgáltató vállalat przedsiębiorstwo usługowe – szolgáltató vállalat przedsiębiorstwo uzdrowiskowe – üdülő vállalat przedsiębiorstwo w budowie – építés alatt levő vállalat przedsiębiorstwo w likwidacji – felszámolás alatt levő vállalat przedsiębiorstwo wiertnicze – fúrási v. mélyfúrási vállalat; mélyfúró vállalat przedsiębiorstwo wydawnicze [Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita SA] – kiadóvállalat przedsiębiorstwo wyspecjalizowane [Przedsiębiorstwo Produkcji Betonów Wyspecjalizowanych BETRAS Sp.]– szakosított vállalat przedsiębiorstwo wytwórcze – termelővállalat Przedsiębiorstwo Zarządzania Nieruchomościami; Przedsiębiorstwo Zarządzania Nieruchomościami PZN Sp. z o.o. – Ingatlankezelő Vállalat przedsiębiorstwo zbytu – értékesítő vállalat przedsiębiorstwo zyskowne – nyereséges vállalat przedsiębiorstwo żeglugi morskiej – tengerhajózási vállalat przedsiębiorstwo żeglugi śródlądowej – folyamhajózási vállalat przedsiębiorstwo żeglugowe – hajózási vállalat przedsięwziąć (przedsięwezmę, przedsięweźmie) — przedsiębrać (przedsiębiorę, przedsiębierze) [zdecydować się na wykonanie czegoś] – vállani, elvállalni; vállalkozni vmire; belekezdeni vmibe, hozzáfogni vmihez; elkezdeni vmit; hozzálátni vmihez przedsięwziąć dużą pracę – nagy munkára vállakozni przedsięwziąć działania – intézkedni, intézkedéseket tenni przedsięwziąć (pewne) kroki – lépéseket foganatosítani; tenni vmit przedsięwziąć kroki prawne – törvényes lépéseket tenni - Wersja 01 01 2017 przedsięwzięcie [projekt, działanie podjęte w jakimś celu] – vállalkozás (cselekvés); (dawno) (tréf) (női mell) kirakat, előnyök przedsięwzięcie budownicze – építési vállalkozás przedsięwzięcie intratne – nyereséges vállalkozás przedsięwzięcie inwestycyjne – beruházási vállalkozás przedsięwzięcie nieudane – sikertelen vállalkozás przedsięwzięcie o szerokim zakroju – nagyszabású vállalkozás przedsięwzięcie reklamowe – reklámvállalkozás przedsięwzięcie rodzinne – családi vállalkozás przedsięwzięcie ryzykowne – kockázatos vállalkozás przedsięwzięcie udane – sikeres válllakozás przedsięwzięcie upadło – a vállalkozás megbukott przedsięwzięcie zyskowne – nyereséges vállalkozás przedsionek [1. niewielkie pomieszczenie oddzielające wnętrze budynku od wejścia; też: kryta przybudówka przed głównymi drzwiami budynku; 2. to, co pozwala częściowo doświadczyć czegoś, zwykle czegoś niemiłego; 3. u człowieka i innych kręgowców: część serca oddzielona zastawką od komory; 4. część błędnika ucha wewnętrznego] – pitvar, előcsarnok, tornác; előtér przedsionek (atrium cordis) – atrium cordis; szívpitvar [lewy przedsionek serca (łac. atrium cordis sinistrum): bal szívpitvar] przedsionek łażni – vetkőző, vetkőzőhelyiség (fürdőben) przedsionek piekła – a pokol tornáca przedsionek pochwy [1. Kształtem przypomina elipsę; ukazuje się po rozchyleniu warg sromowych. Znajduje się tam zewnętrzne ujście cewki moczowej, około 2 cm poniżej łechtaczki, mające wygląd szczeliny. Poniżej znajduje się ujście pochwy, u dziewicy zamknięte błoną dziewiczą. 2. Przedsionek pochwy to zagłębienie między wargami sromowymi mniejszymi kształtu eliptycznego. Do przedsionka uchodzą, idąc od góry: cewka moczowa, czyli brodawka moczowa i pochwa (ujście pochwy, lub odwrotnie - wejście do pochwy). Na bocznych częściach przedsionka leżą gruczoły cewkowopęcherzykowe (po jednym z każdej strony) Bartholiniego, które wydzielają śluz, zwłaszcza przy pobudzeniu seksualnym. luz łagodzi tarcie podczas kopulacji i utrzymuje właściwą wilgotność dróg płciowych. Pełni funkcje ochronne. Obok dużych (około 1 cm) gruczołów Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5530 Bartholiniego w przedsionku mieszczą się mniejsze gruczoły śluzowe rozproszone pod nabłonkiem przedsionka. Nabłonek jest wielowarstwowy płaski. Nad brodawką moczową, około 2 cm od niej leży łechtaczka. W Tylnej części przedsionek pochwy jest zamknięty wędzidełkiem warg sromowych mniejszych.] – (anatomia) hüvelybemenet przedsionek serca – pitvar (szív); szívpitvar przedsłoneczny, -a, -e – napfelkelte előtti przedsłowie [daw.; zob. przedmowa] – előszó, bevezetés; prológus przedsłowny, -a, -e – (nyelvt.) igekötő-; előszói, bevezető przedsmak [próbka tego, co ma nastąpić] – kóstoló, ízelítő; előérzet przedsprzedaż [sprzedaż biletów przed wyznaczonym terminem rozpoczęcia się czegoś] – elővétel przedsprzedaż biletów – jegyelővétel przedsprzedaż na aukcjach – elővétel az árverésekre przedsprzedaż zbiorowa – csoportos jegyelővétel przedstanisławowski, -a, -ie – (hist) (okres) Poniatowski Szaniszló uralkodása előtti przedstawiciel [1. osoba reprezentująca kogoś lub coś; 2. osoba upoważniona na podstawie pełnomocnictwa albo ustawy do podejmowania czynności prawnych w imieniu innej osoby fizycznej lub prawnej] – képviselő przedstawiciel akwizycyjny – akvizíciós képviselő przedstawiciel handlowy – kereskedelmi képviselő przedstawiciel społeczny [w prawie polskim: uczestnik procesu karnego reprezentujący organizację społeczną w zakresie obrony interesu społecznego] – társadalmi képviselő przedstawiciel stały – állandó képviselő przedstawiciel wielkiej burżuazji – nagypolgár przedstawiciel wyłączny – kizárólagos képviselő przedstawiciel związków zawodowych – szakszervezeti képviselő przedstawiciele państw obcych – idegen országok képviselői przedstawiciele prasy – a sajtó képviselői przedstawicielka [kobieta występująca w czyimś imieniu, wyrażająca czyjeś poglądy, reprezentantka jakiejś zbiorowości] – képviselőnő przedstawicielski, -a, -ie – képviseleti przedstawicielstwo [polega na tym, że czynność prawna dokonywana zostaje przez osobę - Wersja 01 01 2017 zwaną przedstawicielem, w imieniu osoby zwanej dalej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego] – képviselet, kirendeltség (kir.); érdekeltség; képviselőség przedstawicielstwo (czyich) interesów – érdekképviselet przedstawicielstwo dyplomatyczne – diplomáciai képviselet przedstawicielstwo handlowe – gazdaságikereskedelmi képviselet; kereskedelmi képviselet v. kirendeltség v. képviselés przedstawicielstwo konsularne – konzuli képviselet przedstawicielstwo ludowe – népképviselet przedstawicielstwo prawne – jogi képviselet przedstawicielstwo zagraniczne – külképviselet przedstawić (przedstawię, -isz) — przedstawiać [1. poznać kogoś z kimś, wymieniając jego nazwisko, imię i (lub) krótko informując o tym, kim ten ktoś jest, czym się zajmuje itp.; 2. zaprezentować komuś kogoś, podając o nim bliższe informacje lub pokazać coś komuś, aby mógł się z tym zapoznać; 3. dać coś komuś do obejrzenia, do akceptacji itp., podać do wiadomości; 4. ukazać coś lub kogoś w książce, w filmie itp.; 5. przedstawiać: o jakimś utworze, dziele sztuki: pokazywać coś lub kogoś; 6. wyobrazić sobie coś lub kogoś; 7. przedstawiać: uchodzić za kogoś, za coś lub za jakieś; 8. zaproponować coś komuś; 9. zagrać na scenie] – bemutatni, (dawać do oglądania); benyújtani, bemutatni, megmutatni, előterjeszteni; felterjeszteni; ecsetelni (leírni); bemutatni, játszani, előadni (vmit), alakítani; (mieć za treść) ábrázolni; lefesteni, leírni, ecsetelni, vázolni; (sobie coś) elképzelni; (reprezentować) képviselni; (pomyśleć) elképzelni; (átv.) állítani, beterjeszteni, előterjeszteni, javasolni, kijelölni przedstawiać coś – ábrázolni vmit przedstawiać coś komu – tárni (vmit vki elé) przedstawiać coś obrazowo – képletesen mutatni be vmit przedstawiać coś w czarnych barwach – sötét színekben látni vmit; sötéten ítélni przedstawiać do nagrody – jutalomra felterjeszteni przedstawić a. przedstawiać do dyskusji – vitára bocsátani przedstawiać mocne, przekonywujące dowody – meggyőző bizonyítékkal szolgálni przedstawić a. przedstawiać projekt – tervezetet bemutatni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5531 przedstawiać, przedstawić kogoś komuś – bemutatni vkit vkinek przedstawiać, przedstawić sobie – elképzelni przedstawić a. przedstawiać w innym świetle átv. más megvilágításba helyez przedstawiający, -a, -e – bemutató; megmutató; ecsetelő; képviselő przedstawić co do podpisu – aláírásra javasolni vmit przedstawić co fragmentarycznie – valamit szemelvényesen bemutatni przedstawić co na swoją obronę – védelmére felhoz vmit; védekezni vmivel przedstawić co w korzystnym świetle – jó színben tüntetni fel vmit przedstawić co w prawdziwym świetle – (átv.) (a) helyes megvilágításban tüntetni fel vmit przedstawić a. przedstawiać coś – ábrázolni v. bemutatni vmit przedstawić coś graficznie – grafikusan v. rajzban ábrázolni vmit przedstawić a. przedstawiać do dyskusji – vitára bocsátani przedstawić do orderu – kitüntetésre terjeszteni elő przedstawić do zapłaty – fizetésre bemutatni v. előterjeszteni przedstawić dowody – bemutatni a bizonyítékokat przedstawić kandydata – jelöltet állítani v. ajánlani v. javasolni przedstawić kogo do awansu – előléptetésre javasolni vkit przedstawić kogo do nagrody – vkit jutalmazásra felterjeszteni; jutalmazásra, díjazásra javasolni vkit; díjra v. kitüntetésre javasolni v. felterjeszteni v. előterjeszteni vkit przedstawić kogoś komuś – bemutatni vkit vkinek przedstawić komu opłakane skutki pijaństwa – lefesteni vkinek a részegeskedés szomorú következményeit przedstawić a. przedstawiać mieszczańską moralność – polgári erkölcsöket ábrázolni przedstawić a. przedstawiać okres historyczny – történelmi korszakot ábrázolni przedstawić projekt do zbadania – tervet felülvizsgálatra bemutatni, benyújtani przedstawić rachunek – számlát bemutatni v. benyújtani przedstawić sobie co – elképzel magának vmit przedstawić a. przedstawiać stosunki społeczne – társadalmi viszonyokat ábrázolni przedstawić sztukę – színdarabot bemutatni, előadni v. színre vinni przedstawić a. przedstawiać ustawę – törvényt kifejteni - Wersja 01 01 2017 przedstawić się — przedstawiać się [1. poznać się z kimś, wymieniając swoje nazwisko, imię, czasem też krótko informując o tym, kim się jest; 2. zaprezentować się komuś, podając o sobie bliższe informacje; 3. dać się zauważyć; 4. przedstawiać się: wydawać się jakimś; 5. powstać w umyśle jako czyjeś wyobrażenie o czymś] – bemutatkozni; ajánlja magát; mutatkozni, tűnni, látszani, festeni przedstawić się a. przedstawiać się komuś – bemutatkozni vkinek [przedstawiamy się: bemutatkozunk] przedstawił się/przedstawiła się w złym świetle átv. alaposan levizsgázott przedstawienia na wolnym powietrzu – szabadtéri játékok przedstawienie [1. widowisko teatralne, operowe, baletowe itp.; 2. demonstracyjne, niewłaściwe zachowanie w miejscu publicznym; 3. gra obliczona na celowe wprowadzenie kogoś w błąd przez udawanie, zmyślanie czegoś; 4. obraz ogólny czegoś, co było przedmiotem postrzeżenia; 5. wizerunek czegoś w sztuce] – bemutatás; (czynność) ábrázolás, lefestés, ecsetelés; elképzelés; (teatr) előadás, színházi előadás; színielőadás; előterjesztés, állítás przedstawienie abonamentowe – bérleti előadás przedstawienie benefisowe – jótékonysági előadás; jutalomjáték przedstawienie dla prasy – sajtóbemutató przedstawienie dosyć się udało – az előadás elég jól sikerült przedstawienie galowe – díszelőadás przedstawienie kukiełkowe – bábjáték przedstawienie kukiełkowe dla uczniów młodszych – bábjáték fiatal tanulóknak przedstawienie na wolnym powietrzu – szabadtéri előadás przedstawienie nie doszło do skutku – az előadás elmaradt, az előadásból semmi sem lett przedstawienie operetkowe – operettelőadás przedstawienie operowe – operaelőadás przedstawienie premierowe – bemutató előadás przedstawienie teatralne – színielőadás; színházi előadás; bemutató przedstawienie weksla do zapłaty – váltóbemutatás fizetés céljából przedstawienie się – bemutatkozás przedstuletni, -ia, -ie – száz év előtti przedstuletnie władze kosciola – az egyház száz évvel ezelőtti befolyása v. tekintélye Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5532 przedszkolak, przedszkolaczek [dziecko chodzące do przedszkola] – óvodás fiú przedszkolak z młodszej grupy – kiscsoportos óvodás przedszkolak z starszej grupy – nagycsoportos óvodás przedszkolak z średniej grupy – középcsoportos óvodás przedszkolanka [wychowawczyni w przedszkolu] – óvónő, óvó néni przedszkole [placówka wychowawcza i opiekuńcza dla dzieci w wieku od trzech do sześciu lat] – óvoda; napközi otthon przedszkolny, -a, -e [1. poprzedzający okres szkolny; 2. dotyczący przedszkola] – óvodai, iskola előtti; óvodás przedślubny, -a, -e [poprzedzający ślub] – házasság előtti przedślubny poradnik – házasság előtti útmutató przedśmiertelny, -a, -e [1. poprzedzający śmierć, zapowiadający śmierć; 2. przedzgonny] – halál előtti przedśmiertny, -a, -e [poprzedzający śmierć] – halál előtti, halált megelőző przedśmiertne charczenie – halálhörgés przedśniadaniowy, -a, -e – reggeli előtti przedśpiew – (zene) előének przedświąteczny, -a, -e [poprzedzający święta] – ünnep előtti, ünnepek előtti przedświt [1. chwila poprzedzająca świt; 2. chwila coś zapowiadająca] – hajnalhasadás, reggeli szürkület, virradat, pirkadás, pirkadat, pitymallat przedświt nowej epoki – új korszak hajnala v. hajnalhasadása przedświtowy, -a, -e [przymiotnik od: przedświt] – hajnali, kora reggeli, virradati przedświtowy mrok – hajnali szürkület przedtakt [1. zob. anakruza; 2. pojedyncza nuta lub grupa nut na początku utworu albo jego części umieszczona przed pierwszą kreską taktową] – (zene, irod) ütemelőző; 1. Az ütemet megelőzheti egy szervetlen egység, többnyire hangsúlytalan szó vagy szócsoport: a felütés vagy ütemelőző (ném.: Auftakt). 2. Felütés, Auftakt, anakruszisz: a zeneművészetben valamely zenei frázisnak egy ütemnél kisebb időtartamú és a következő ütemig terjedő része; az ilyen frázis tehát viszonylag súlytalan ütemrészen indul, ellentétben a legsúlyosabb ütemrészen, vagyis a taktus elején kezdődő thetikus frázissal. przedtatrzański, -a, -ie – a Tátrától északra fekvő - Wersja 01 01 2017 przedtem [w czasie poprzedzającym coś] – ezelőtt, azelőtt; előzőleg, régen, régebben, egykor; az előbb przedtem mieszkałem u rodziców (u krewnych, u znajomych, w hotelu, w domu akademickim) – azelőtt szüleimnél (rokonoknál, ismerősöknél, szállodában, diákotthonban) laktam przedterminowo – a határidőt megelőzően; idő előtt przedterminowy, -a, -e [poprzedzający ustalony termin] – határidő előtti; idő előtti przedterminowe wykonanie – határidő előtti teljesítés przedterminowe wykonanie planu – idő előtti tervteljesítés przedterminowe zwolnienie – feltételes szabadlábra bocsátás przedtytuł (zob. szmuctytuł: tytuł książki umieszczony na pierwszej po okładce stronie książki) – (nyomd.) előzéklap przedudzie [→ podudzie] – (bonctan) lábszár, szárcsont, sípcsont, alsó lábszár przedugoda (ang. arrangement, preliminaries) – (ol) preliminare, prelimináré; előzetes tárgyalás, bevezetés, megállapodás przedugodowy, -a, -e – (ol) preliminare, prelimináre, prelimináris; előzetes, előkészítő, kezdeti przeduniowy, -a, -e (przed unio) – egyesülés előtti przedurlopowy, -a, -e [poprzedzający urlop] – szabadság előtti przeduwłaszczeniowy, -a, -e – a jobbágyság felszabadítása előtti [gmina przeduwłaszczeniowa: jobbágyság felszabadítása előtti nagyközség] przedwakacyjny, -a, -e [poprzedzający wakacje] – (nyári) szünet előtti przedwcześnie – időt megelőzően przedwcześnie zestarzać się – idő előtt megöregedni przedwcześnie zestarzały a. postarzały – koravén przedwczesność – vminek a korai, idő előtti v. elhamarkodott volta; időelőttiség przedwczesny, -a, -e [zbyt wczesny] – idő előtti v. időelőtti; korai, elhamarkodott przedwczesny poród – koraszülés przedwcześnie – korán, idő előtt, elhamarkodottan przedwcześni, -ia, -ie – kora-, idő előtti [niestety radość wszystkich była przedwcześnia: sajnos koraöröm volt] przedwcześnie dojrzały – koraérett przedwcześnie dojrzały wiek od 22 – koraérett életkor 22-től Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5533 przedwczoraj [I. w dniu poprzedzającym dzień wczorajszy; II. dzień poprzedzający dzień wczorajszy] – tegnapelőtt przedwczoraj była niedziela – tegnapelőtt vasárnap volt przedwczorajszy, -a, -e – tegnapelőtti przedweselny, -a, -e – lakodalom előtti przedweselny zawrót głowy – lakodalom előtti szédülés przedwieczerze [daw. pora przed nadejściem wieczoru] – alkony, szürkület, esthajnal przedwiecznie – örökké; nagyon régen przedwieczność – örökkévalóság, öröklét przedwieczność Chrystusa (dyteizm) – Krisztus örökkévalósága przedwieczny, -a, -e [1. istniejący od wieków; 2. o Bogu: istniejący wiecznie] – örök, örökkévaló Przedwieczny [podn. Bóg] – Örökkévaló; Isten przedwieczorny, -a, -e – alkonyati, est előtti przedwieczór [czas przed nadejściem wieczoru] – alkonyat przedwieć [1. daw. brat babki stary wuj, dziadek wujeczny; 2. daw. brat prababki starszy wuj] – nagy-nagybácsi; a nagymama fivére; dédnagybácsi, dédnagymama fivére przedwiekowy, -a, -e – nagyon régi, ősrégi, ősi przedwielkanocny, -a, -e – húsvét előtti; a húsvétot megelőző Przedwielkanocny Festiwal Muzyczny – Húsvét előtti Zenei Fesztivál przedwigilijny, -a, -e – karácsonyest előtti przedwigilijny opłatek – karácsonyest előtti ostya przedwiośnie [pora roku przejściowa między zimą a wiosną] – a tél és a tavasz közötti átmeneti időszak; tavaszelő przedwiślany, -a, -e – a Visztulán inneni przedwiślane kraje – a Visztulán inneni országok przedwiosenny, -a, -e – télvégi, tavasz előtti, a tavaszt megelőző przedwojenny, -a, -e – háború előtti przedwojenny film o Warszawie – háború előtti film Varsóról przedwojenny Gdańsk – háború előtti (békebeli) Gdańsk przedwojnie [czas poprzedzający wojnę] – háború előtt; a háborút megelőző időszak przedwrześniowy, -a, -e [poprzedzający wybuch wojny we wrześniu 1939 r.] – szeptember előtti (1939 szeptembere előtt) przedwschodni, -ia, -ie – napfelkelte előtti przedwschodni spacer – napfelkelte előtti séta przedwschód – napfelkelte előtti időszak; hajnal, virradat - Wersja 01 01 2017 przedwstęp – bevezetés, előkészítése [Przedwstęp do Festiwalu w Jarocinie: Jarocini Fesztivál előkészítése] przedwstępny, -a, -e [poprzedzający właściwy wstęp do czegoś] – bevezető, előkészítő przedwyborczy, -a, -e [związany z mającymi się odbyć wyborami] – választás előtti przedwzmacniacz [(ang: preamplifier, w slangu audio: preamp) jest to wzmacniacz elektryczny, którego zadaniem jest wstępne wzmocnienie słabego sygnału, zanim zostanie on skierowany do dalszej obróbki i/lub wzmocnienia np. przez wzmacniacz mocy. Przedwzmacniacz może, ale nie musi być oddzielnym urządzeniem - często znajduje się we wspólnej obudowie z innym urządzeniem takim jak mikrofon, instrument muzyczny, mikser, wzmacniacz mocy itp.] – előerősítő [fogadja a különféle műsorforrások (lemezjátszó, CD-játszó, tuner, magnó stb.) jelét, felerősíti a feszültségüket, szükség esetén korrigálja a frekvenciaátvitelt (hangszínszabályzás), és a jelet végül továbbadja a teljesítményerősítőre. A nívósabb előerősítőket gyakran külön építik meg, nem vonják össze a teljesítményerősítővel. Fonoelőerősítő: az az előerősítő-fokozat, amelyre csak a lemezjátszó használatakor van szükség (RIAA-korrektor). A legtöbb erősítőbe és előerősítőbe már eleve beépítik, de gyakran önálló készülék gyanánt készítik el. Elő-előerősítő (MC-erősítő, headamp): olyan erősítő-fokozat, amelyre csak a mozgótekercses hangszedőknek van szükségűk. Ez is gyakran külön egységet képez.] przedwzmacniacz stereofoniczny – sztereó előerősítő przedymać [zob. przedąć] – átfújni przedyskutować — przedyskutowywać, przedysputować [1. dyskutując, omówić coś dokładnie; 2. dyskutować przez pewien czas] – megvitatni, megbeszélni, átbeszélni, megtárgyalni przedyskutować coś – megvitatni vmit przedyskutować temat – témát megvitatmi przedyskutowanienie [syn. naplotkowanie, obgadanie, obmówienie, oczernienie, omówienie, oplotkowanie, oszkalowanie, poustalanie, spotwarzenie, ustalenie, zdecydowanie] – megvitatás przedzamcze – (hist.) váralja; külsővár; alsóvár przedzawałowy, -a, -e [poprzedzający zawał serca] – szívroham előtti Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5534 przedzgonny, -a, -e (przedśmiertelny) – halál előtti przedzgonny wiatyk – halál előtti áldozás przedział [1. niewielkie pomieszczenie wyodrębnione wskutek podzielenia na części; 2. to, co dzieli lub jest wynikiem podziału, np. różnica w poglądach, sytuacji społecznej, materialnej między kimś a kimś; 3. część skali jakiejś wielkości wyodrębniona w określonym celu przez wyznaczenie wartości granicznych; też: zbiór wszystkich wartości lub wszystkich elementów zawartych między dwiema wyznaczonymi w tej części skali wartościami granicznymi; 4. zbiór wszystkich liczb rzeczywistych spełniających określoną nierówność, zawartych między dwiema wartościami granicznymi; 5. daw. to, co odgradza coś od czegoś; też: odstęp między czymś a czymś] – választóvonal, kerítés; távolság, köz; (w wagonie) fülke, szakasz; (we włosach) választék; (átv.) szakadék, különbség; (bonc) interstitium (köz, időköz); (mt) szakasz, intervallum przedział damski – női szakasz przedział dla niepalących – nemdohányzó szakasz przedział dla palących – dohányzó szakasz przedział mieszkania – lakáskiutalás przedział między wierszami – sorköz, sortávolság przedziałek [1. linia dzieląca włosy na głowie rozczesane w dwie przeciwne strony; 2. linia dzieląca włosy na głowie rozczesane na dwie strony] – választék; elválasztás [asymetryczny przedziałek: nem szimmetrikus elválasztás] przedziałek jest na środku – középen van elválasztva przedziałek jest z prawej strony – jobb oldalt van elválasztva przedziałek na boku – választék oldalt przedziałek na środku; przedziałek pośrodku – választék középen przedziałka – rekesz; választóvonal przedziałka taktowa – ütemszakasz, taktusvonal - Wersja 01 01 2017 przedziałowy, -a, -e – osztó; választó, elválasztó; (bonc) interstitialis (przedziaw) dla palących – dohányzó, dohányzószakasz przedzielenie – beosztás, elválasztás, elosztás przedzielić — przedzielać [1. oddzielić coś, kogoś od czegoś, od kogoś czymś; 2. stać się przegrodą między czymś a czymś, kimś a kimś; 3. dzieląc, odłączyć coś od czegoś] – elválasztani, szétválasztani, kettéválasztani; elosztani, beosztani przedzielić a. przedzielać mieszkanie – leválasztani a lakást przedzielić się — przedzielać się [1. odgrodzić się od kogoś, od czegoś; 2. ulec rozłączeniu] – elválasztódni, szétoszlani przedzielony, -a, -e – elválasztott; szétválasztott przedziemski, -a, -ie – a földi lét előtti przedziemski Jezus – a földi lét előtti Jézus przedziemski byt – a földi lét előtti létezés przedzierać się [zob. przedrzeć się] – törtetni przedzieranie się – törtetés przedzierzganie ― przedzierzgnięcie – átalakítás, átváltoztatás przedzierzgnąć — przedzierzgać [przemienić kogoś, coś w kogoś lub w coś innego] – átfűzni, befűzni; átalakítani, megváltoztatni przedzierzgnąć kogo w co – átalakítani vkit vmivé przedzierzgnąć nitkę przez co – cérnát átfűzni vmin v. befűzni vmibe; befűzi a tűt przedzierzgnąć się — przedzierzgać się [zmienić swoją postać, nabrać innych cech] – átfűződni, befűződni; átalakulni, megváltozni przedzierzgnięcie się – átlalakulás, átváltozás przedzierzgnięcie się w nowego człowieka – új emberré válás przedsiesiątkować – megtizedelni przedzimek [Piędzik przedzimek (Operophtera brumata)] – araszoló pille przedzimie [pora roku przejściowa między jesienią a zimą] – az ősz és a tél közötti átmeneti időszak; télelő przedzimowy, -a, -e – a tél beállta előtti przedzierzgnąć — przedzierzgać [przemienić kogoś, coś w kogoś lub w coś innego] – átfűzni, befűzni przedzierzgnąć się — przedzierzgać się [zmienić swoją postać, nabrać innych cech] – átfűződni, befűződni przedzierzgnięty, -a, -e – átfűzött, befűzött przedziobać – (csőrrel) kilyukasztani, átlyukasztani przedziurawić — przedziurawiać [zrobić w czymś dziurę] – lyukasztani; átlyukasztani, kilyuksztani, átfúrni, átvágni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5535 przedziurawić blachę na wylot – teljesen átlyukasztani a bádoglemezt przedziurawić się — przedziurawiać się [zostać przedziurawionym] – átlyukadni, kilyukadni; (np. statek) léket kapni przedziurawienie (perforacja) – kilyukasztás, átlyukasztás przedziurkować [zrobić w czymś dziurkę lub dziurki] – átlyuggatni, kilikacsolni; perforálni przedziurkować coś – kilyukasztani vmit przedziwnie – nagyon szépen, csodálatosan, remekül, pompásan, csodaszépen przedziwny, -a, -e [1. bardzo dziwny; 2. mogący wywołać podziw, zachwyt] – nagyon szép, csodálatos, remek, pompás, csodaszép przedziwna rzeźba – csodálatos v. csodaszép szobor przedzwonić — przedzwaniać [1. pot. zatelefonować do kogoś lub w jakieś miejsce; 2. pot. przekazać komuś jakąś wiadomość telefonicznie] – elharangozni, elütni; megtelefonálni przedzygmuntowski, -a, -ie – (I., II. v. III.) Zsigmond lengyel király uralkodása előtti; Zsigmond lengyel király uralkodását megelőző przedźgać – átszúrni, átdöfni, átbökni przedźgać tą różką – azzal a kis rózsával átszúrni przedźwięczeć – megszólalni, felhangzani przedźwigać ― przedźwignąć [przenieść z trudem coś ciężkiego z jednego miejsca na drugie] – elmozdítani, megmozdítani; emelni, megemelni przedźwigać się [sforsować się, podnosząc lub przenosząc duży ciężar] – megemeli magát, beleszakad az emelésbe przedżniwny, -a, -e [poprzedzający żniwa] – aratás előtti przeegzaminować [1. egzaminując, sprawdzić zasób wiadomości i umiejętności jednej osoby lub kilku osób po kolei; 2. pot. wypytać kogoś o coś szczegółowo] – levizsgáztatni, kihallgatni, kikérdezni, sorra kikérdezni; áttanulmányozni, megvizsgálni przeekspediować – reexpediálni; újrafeladni przefaksować coś – elfaxolni vmit przefabrykować – átdolgozni przefabrykować temat – témát v. tárgyat átdolgozni przefarbkować – túlságosan sok kékítőt használni (mosásnál) przefarbować [ufarbować coś ponownie, na inny kolor] – átfesteni; túlfesteni - Wersja 01 01 2017 przefarbować się [1. ulec ufarbowaniu na inny kolor; 2. zmienić kolor włosów; 3. pot. zmienić swoje poglądy polityczne] – átfestődni, megváltoztatja a haja színét; más politikai álláspontra helyezkedni przefarbować na kolor zielony – zöldre átfesteni przefarbowany, -a, -e – átfestett; túlfestett przefarbowywać – átfestegetni; átfesteni; túlfesteni przefasonować [pot. nadać czemuś inny kształt] – átfazonírozni; átformálni, átalakítani (ruhát) przefasonowanie – átalakítás przefasować [przetrzeć przez sito lub cedzak gotowane jarzyny, owoce itp.] – átszitálni, átnyomni, átereszteni przefasować przez sito – szitán átnyomni; átszitálni przefermentować — przefermentowywać [1. poddać coś fermentacji w celu uzyskania jakiegoś produktu spożywczego; 2. ulec fermentacji] – kierjeszteni, megerjeszteni przefilozofować [1. podchodząc do czegoś zbyt poważnie, zrobić coś źle, niezrozumiale; 2. filozofować przez pewien czas] – túlkombinálni, túlhajtani, okoskodni; elfilozofálgatni przefiltrować — przefiltrowywać [1. przepuścić ciecz przez filtry w celu jej oczyszczenia; 2. stosując odpowiednie zabiegi, usunąć z czegoś, zwykle z mowy, elementy niepożądane] – átszűrni, megszűrni przefiltrować a. przefiltrowywać pokarm – kiszűrni a táplálékot przeflancować— przeflancowywać [1. przesadzić flance na inne miejsce; 2. pot. przenieść kogoś, coś w inne miejsce] – átültetni (növényt); áthelyezni przeflancować się — przeflancowywać się [pot. przenieść się w inne miejsce] – átültetődni, áthelyeződni przeformować — przeformowywać [uformować coś na nowo] – átalakítani, átformálni przeformować się — przeformowywać się [uformować się na nowo] – átalakulni, átformálódni, új formát ölteni przeformułować — przeformułowywać [sformułować coś na nowo] – átalakítani, átformálni, újjáformálni przeformułować się — przeformułowywać się [zostać przeformułowanym] – átalakulni, átformálódni, újjáformálódni przeformułowanie [to, co zostało przeformułowane] – átalakítás, átformálás, újjáformálás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5536 przeforsować — przeforsowywać [1. zrealizować coś wbrew wszelkim trudnościom, sprzeciwom; 2. przemęczyć coś lub kogoś jakimś działaniem, nadmiernym wysiłkiem] – kierőszakolni, áterőszakolni, keresztülvinni, keresztülhajtani; kikényszeríteni, átkényszeríteni przeforsować kandydata – kikényszeríteni a jelölt megválasztását przeforsować swoje plany – keersztülviszi az akaratát przeforsować swój projekt – keresztülhajtja v. keresztülerőszakolja tervét przeforsować się — przeforsowywać się [przemęczyć się jakimś działaniem, nadmiernym wysiłkiem] – túlfárasztja magát przefrunąć — przefruwać [1. o ptakach: poruszając skrzydłami, przenieść się z miejsca na miejsce; 2. przemieścić się z miejsca na miejsce, unosząc się w powietrzu; 3. pot. o człowieku: przemieścić się dokądś szybko; 4. przefruwać: zmarnotrawić czas, odwiedzając wiele miejsc dla rozrywki] – átröpülni, átszaladni, átlebbenni, átröppenni przefrunąć przez życie – egy életet leélni przefrymarczyć [1. daw. roztrwonić majątek; 2. daw. uczynić przedmiotem handlu rzeczy, które nie powinny być źródłem materialnego zysku] – (dawno) elfeketézni, elcserélni, elkótyavetyélni przefryzować – átfésülni, újrafésülni przegadać — przegadywać [1. pot. być bardziej wygadanym niż ktoś inny; 2. pot. gadać przez jakiś czas; 3. pot. tworząc jakieś dzieło literackie, filmowe itp., użyć zbyt wielu słów, nagromadzić zbyt wiele wątków zacierających główną myśl utworu] – sokat beszélni przegadać kogo – túlbeszélni v. agyonbeszélni vkit; meggyőzni vkit; átbeszélni, elbeszélgetni przegadałem z nim kilka godzin – több órán át beszélgettem vele przegadanie – átbeszélés, megbeszélés, beszélgetés, elbeszélgetés, csevegés; meggyőzés przegadany, -a, -e [pot. o utworze literackim, filmie itp.: taki, w którym użyto zbyt wielu słów, nagromadzono zbyt wiele wątków zacierających główną myśl utworu] – átbeszélt, tárgyalt przegalopować [1. o wielu zwierzętach: galopując, pokonać jakąś przestrzeń; 2. przejechać galopem na koniu; 3. pot. przebiec bardzo szybko] – vágtába átcsapni - Wersja 01 01 2017 przeganiać [zob. przegonić] przeganiać się [pot. biegnąc, jadąc, szybko idąc itp., wyprzedzać jeden drugiego] – versenyt futni; kiárusítani przeganienie – átkergetés, átzavarás, üldözés przegapić — przegapiać [pot. nie zauważyć czegoś, kogoś przez gapiostwo] – nem vesz észre (mert másfelé bámul); elbámészkodni przegapić sposobność: elszalasztja az alkalmat przegarbować – (skórę) cserezni, megcserezni przegarnąć — przegarniać [1. garnąc, przesunąć z miejsca na miejsce; 2. gładząc, przeczesać sierść, włosy] – összekaparni, összeszedni przegarnąć popiół w piecu – összekaparja a hamut a kályhában przegawędzenie – eltereferélés, elcsevegés, egy bizonyos idő átfecsegése przegawędzić (przegawędzie) [pogawędzić przez jakiś czas] – fecsegni, átfecsegni, elfecsegni; áttrécselni przegawędzić godzinę – egy óra hosszát fecsegni v. elfecsegni przegaworzyć – elgagyogni, elgügyögni (egy bizonyos időn keresztül) przegaworzyć pół dnia – fél napot elgagyogni przegazdować – (táj) gazdálkodni, elgazdálkodni (egy időn át) przegdakać (przegdaczę, przegdacze) – túlbeszélni, túlkiabálni przegiąć (przegnę, przegnie) — przeginać [1. pochylić ku dołowi lub na bok; 2. gnąc, zmienić kształt czegoś; 3. pot. przesadzić w czymś] – behajlítani, meghajlítani, elgörbíteni, meggörbíteni przegiąć się — przeginać się [1. wygiąć się na bok, w przód lub do tyłu; 2. zmienić kształt pod wpływem siły gnącej; 3. wygiąć się, przechylić się, pochylić się, przychylić się, nachylić się, schylić się, skłonić się, zniżyć się, przekrzywić się; 4. zgiąć się (we dwoje/w pół), wygiąć się, powyginać się, odkształcić się, zniekształcić się, zdeformować się, wykrzywić się, pokrzywić się, powykrzywiać się] – meghajolni, elgörbülni, meggörbülni przegiąć się nad ladą – meghajolni a láda fölött; a ládára hajolni przegib – hajlás, hajlat, zug [Krywańskiej Małej Fatry: Przegib (Priehyb, 1462,1 m)] przegięcie [1. miejsce, w którym coś zostało przegięte; 2. pot. przesada, brak umiaru w czymś] – meggörbítés, elgörbítés, meghajlítás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5537 przeginać pałę – (átv.) túlfeszíti a húrt przeginanie – meghajlítás, behajlítás, meggörbítés przegląd [1. przeglądanie czegoś w celu dokonania oceny, kontroli itp.; 2. zestawienie i przedstawienie najważniejszych wiadomości, faktów, wydarzeń itp. z jakiejś dziedziny; 3. impreza poświęcona publicznej prezentacji jakichś dokonań] – áttekintés, megtekintés; szemle, vizsgálat, megszemlélés; átnézés; kivonulás przegląd filmowy – filmszemle przegląd filmów – filmhét Przegląd Gospodarki Światowej (tygodnik) – Heti Világgazdaság przegląd norm – normavizsgálat przegląd oddziałów – wojsk. seregszemle [przegląd oddziałów partyzanckich działających w czasie II wojny światowej: a II. világháború idején működő partizánosztagok seregszemléje] przegląd okresowy – időszaki szemle przegląd pożarniczy – tűzszemle [a tűzrendészeti hatóság által időnként a tűzveszélyes állapotok megszüntetése végett megejtett helyszíni szemle, melyet a tűzrendészeti szabályrendelet alapján ejt meg]; tűzvizsgálat przegląd prasy – sajtószemle; lapszemle przegląd światowej prasy gospodarczej – a gazdasági világsajtó szemléje v. áttekintése przegląd techniczny [sprawdzenie stanu technicznego maszyny lub urządzenia] – műszaki szemle v. vizsga v. átvizsgálás przegląd terenu – terepszemle przegląd tygodniowy – heti szemle przegląd wojska – katonai díszszemle przegląd zerowy samochodu [przegląd samochodu dokonywany w salonie przed wydaniem samochodu kupującemu] – (autószalonban) autó megszemlélése przeglądać [zob. przejrzeć] – átnézni, áttekinteni; (inf.) lapozni; megszemlélni; végignézni przeglądać (kogo/co) – nézegetni (vkit/vmit) przeglądać pocztę a. korespondencję – átnézi a postáját przeglądać się w lustrze – tükörbe nézni, nézni v. megnézni magát a tükörben przeglądanie – áttekintés, átvizsgálás, átnézés przeglądarka (ang. browser) [1. urządzenie optyczne służące do oglądania przezroczy fotograficznych; 2. urządzenie projekcyjne do przeglądania taśmy filmowej; 3. program komputerowy służący do wyszukiwania i przeglądania - Wersja 01 01 2017 danych określonego typu] – dianéző; számítógép program; keresőprogram, böngészőprogram, böngésző [1. elsősorban a Web oldalak nézegetésére kifejlesztett kliens szoftver; a legújabb böngésző programokba (pl. Netscape Navigator, Internet Explorer) már FTP, gopher, e-mail, news, chat és egyéb klienseket is beépítenek; 2. A böngészõ tulajdonképpen olyan szoftver, amellyel a World Wide Web hálózaton kalandozhatunk, az információk tömkelegében böngészhetünk, különbözõ erõforrásokat térképezhetünk fel. Ezt az oldalt valószínûleg Ön is valamelyik böngészõprogram segítségével olvassa. A böngészõ kliensként mûködve a kiszolgálókkal felveszi a kapcsolatot és azoktól különbözõ információkat szerez be. Egyszerû eszközöket nyújtanak az állományok feltérképezésére és letöltésére, amit egyébként a kissé nehézkesebb Archie és FTP segítségével kellene végrehajtani. A legelterjedtebb grafikus böngészõk között található a Netscape Navigator, a Microsoft Internet Explorer és az NCSA Mosaic nevû terméke. A szövegesek legelterjedtebbike a Lynx, amellyel leginkább unix operációs rendszereken találkozhatunk.] przeglądarka internetowa [program komputerowy, służący do pobierania i wyświetlania zawartości dokumentów z serwerów internetowych, a także odtwarzania plików multimedialnych (czasem za pomocą różnych wtyczek).] – webböngésző v. böngésző (angolul browser) [azon programok, amelyekkel az interneten található tartalmakat – legtöbbször weblapokat – lehet megtekinteni, illetve az interneten keresztül elérhető szolgáltatásokat használni.] przeglądarka offline [aplikacja służąca do kopiowania stron internetowych, co możliwia późniejsze ich przeglądanie bez połączenia z internetem. Pliki HTML są w tym celu pobierane rekurencyjnie – aplikacja wykrywa w stronie HTML hiperłącza i podążając za nimi pobiera dalsze strony. Oprócz samej strony pobiera również wszystkie znajdujące się na niej elementy, np. obrazki, skrypty, arkusze stylów. W ten sposób uzyskuje się lokalną kopię witryny. W celu uniknięcia zapętleń programy te zwykle pozwalają określić maksymalny stopień zagłębienia, lub ścieżkę, spoza której pliki nie są pobierane. W wypadku stron generowanych przez skrypty działające po stronie serwera (np. PHP), co wynika ze specyfiki działania protokołu HTTP, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5538 program zapisuje plik HTML będący wynikiem działania skryptu, a nie kod samego skryptu.] – offline reader [olyan program, mely e-mail szerverekről letöltött levelek utólagos elolvasását, megválaszolását és a válaszok visszatöltését biztosítja] przegładzać się [zob. przegłodzić się] przegładzać1 [zob. przegłodzić] przegładzać2 [zob. przegładzić] przegładzanie1 – éheztetés przegładzanie2 – kisimítás przegładzanie się – éhezés, koplalás przegładzić — przegładzać [ponownie coś wygładzić] – ársimítani, kisimítani przegłęboki, -a, -ie – nagyon mély, feneketlen przegłodniały, -a, -e – kiéhezett, éhes przegłodnieć – elkoplalni, éhezni egy kissé przegłodnieć czego – éhezni egy kissé vmire przegłodnienie – koplalás, éhezés, nem evés przegłodzenie – éheztetés, kiéheztetés, koplaltatás przegłodzić (przegłodzę) — przegładzać [nie dać komuś jeść przez jakiś czas] – éheztetni, koplaltatni przegłodzić się — przegładzać się [głodzić się przez pewien czas] – éhezni, koplalni, éhezteti magát (egy ideig), átkoplalni przegłos [1. jęz. zmiana barwy samogłoski pod wpływem otoczenia fonetycznego zachodząca w językach indoeuropejskich; 2. w języku polskim: proces fonetyczny polegający na wymianie samogłoski e w o lub w a w pozycji przed spółgłoskami przedniojęzykowymi twardymi, po spółgłosce miękkiej, np. pleść: plotę, lecieć: latać] – (nyelvt.) hangváltozás przegłosować — przegłosowywać [1. zdecydować o czymś większością głosów; 2. wygrać z kimś w głosowaniu] – leszavazni, megszavazni przegłosować coś – vmit megszavazni przegłosować dużą, większością głosów – nagy szótöbbséggel megszavazni przegłosować kogo – leszavazni vkit przegłosować wniosek – szavazni a javaslat fölött v. javaslatról przegnać [zob. przegonić] – üldözni, hajtani, kergetni; megelőzni (futásban) przegnać kogo – megelőzni vkit przegnać muchy – elhesegeti a legyeket przegnajać [zob. przegnoić] – jól megtrágyázni przegnajanie [zob. przegnojenie] – megtrágyázás - Wersja 01 01 2017 przegnany, -a, -e – hajszolt, meghajszolt; átkergetett; üldözött, hajtott; (táj) (vmennyi időt) élt, megélt; tapasztalt przegniatać [zob. przegnieść] – átgyúrni, megdagasztani przegniatanie – przegniecenie (kompresja) przegnicie – megrothadás, elkorhadás przegnić [zgnić zupełnie] – megrothadni, elkorhadni przegnieść (przegniotę, przegniecie) – átgyúrni, megdagasztani przegniły, -a, -e [taki, który zgnił zupełnie] – rothadt, megrothadt, elkorhadt, elkorhadt przegnoić – jól megtrágyázni przegnojenie – megtrágyázás przegon [1. przepędzanie bydła przez dany grunt; 2. droga przeznaczona do przepędzania bydła] – áthajtás, átkergetés, átterelés; átzavarás; (jog) marhacsapás szolgalma, marhacsapás; marhahajtás (útja); (vegyt) párlat przegonić, przegnać — przeganiać [1. prowadząc, pędząc coś lub kogoś przed sobą i ponaglając wołaniem, batem itp., doprowadzić w jakieś miejsce; 2. pot. przepędzić kogoś, coś skądś; 3. pot. biegnąc, jadąc, idąc szybko w jakimś kierunku, wyprzedzić kogoś, coś; 4. pot. zmusić do biegu, do pośpiechu; 5. pot. mieć nad kimś, nad czymś przewagę w jakiejś dziedzinie; 6. spowodować przemieszczenie się kogoś, czegoś w inne, odległe miejsce; 7. przeganiać: pot. biegać przez pewien czas; 8. przeganiać: pot. uganiać się za czymś przez pewien czas] – üldözni, hajtani, kergetni; megelőzni (futásban) przegonić się – versenyt futni, kergetőzni, hajkurászni przegonowy, -a, -e – hajtási, áthajtási, marhacsapási; (vegyt.) desztillációs, párlat przegorący, -a, -e – forró, égető, tüzes, nagyon meleg przegorący dzień – forró v. meleg nap przegorący uśmiech – meleg mosoly przegorzały, -a, -e – égett, átégett, keresztülégett Przegorzan (Echinops L.) [rodzaj roślin wieloletnich lub roślin dwuletnich z rodziny astrowatych, obejmuje około 70 gatunków, występujących w Euroazji i północnej Afryce.] – (növ.) szamárkenyér Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5539 Przegorzan (Echinops L.) Przegorzan kulisty (Echinopas sphaerocephalus) [łodyga gruba prosto wzniesiona dorastająca do dwóch metrów. Liście słabo kolczaste. Kwiaty rurkowe zebrane w kulistą główkę o średnicy czterech do siedmiu centymetrów. Korona niebieskawobiała. Roślina dwuletnia.] Fehér szamárkenyér (Echinops sphaerocephalus L.) Przegorzan pospolity (Echinops ritro) – Sötétkék szamárkenyér przegorzeć – átégni, keresztülégni, megégni przegorzki, -a, -ie – nagyon keserű przegorzknąć ― przegorzknieć – (nagyon) megkeseredni v. keserűvé válni przegorzkniały, -a, -e – (nagyon) keserű v. megkeseredett przegorzknięty, -a, -e – nagyon keserű przegospodarować ― przegospodarzyć – elgazdálkodni (egy bizonyos ideig); rosszul gazdálkodni przegospodarowanie – rossz gazdálkodás przegospodarowanie obiektu – a létesítmény rossz gazdálkodása przegościć (przegoszczę) – vendégeskedni przegotować — przegotowywać [1. gotując, doprowadzić płyn do stanu wrzenia; 2. zbyt długo gotując, obniżyć wartość, smak potrawy; 3. zagotować powtórnie] – felforralni; szétfőzni, elfőzni, kelleténél többet főzni, túlfőzni przegotować kartofle – krumplit szétfőzni przegotować mleko – felforralni a tejet; tejet forralni przegotować się — przegotowywać się [1. o płynie: zostać przegotowanym; 2. gotując się zbyt długo, stracić na wartości, smaku itp.] – felforrni; szétfőni, elfőni przegotowanie – forralás; szétfőzés, elfőzés przegrabiać ― przegrabić – átgereblyézni; elgereblyézni, összegereblyézni przegrabiać miejsce w ktorej są grzyby – átfésülni a gombászó helyet przegracować – átkaparni, átvakarni przegrać — przegrywać [1. zostać pokonanym w jakiejś grze, w walce, w rywalizacji - Wersja 01 01 2017 sportowej itp.; 2. doznać w czymś niepowodzenia; 3. stracić coś w grze towarzyskiej lub hazardowej; 4. odtworzyć z nut lub wykonać dla próby albo dla nabrania wprawy utwór muzyczny lub wiele utworów po kolei na jakimś instrumencie; 5. grać na jakimś instrumencie lub w jakąś grę przez pewien czas; 6. zostać uznanym za gorsze, mniej atrakcyjne od czegoś innego; 7. doznać niepowodzeń życiowych; 8. nagrać na nowo zarejestrowany już utwór muzyczny, tekst, film itp. na inny materiał rejestrujący; 9. środ. grając w teatrze, w filmie itp., z przesadą odegrać jakąś rolę, scenę] – játszani, eljátszani (egy ideig); eljátszogatni; eljátszani vmit; veszteni (alulmaradni), elveszteni, eljátszani; elveszíteni (csatát, pert) ; (játékban) kikapni przegrać cały majątek – eljátssza az egész vagyonát przegrać co w co – elveszíteni vmit vmiben v. vmin przegrać (przegrywać) coś na coś – átmásolni vmit vmire przegrać bitwę – elveszíteni a csatát przegrać godzinę w tenisa – egy óra hosszat teniszezni przegrać etiudę na fortepianie – elzongorázni egy etűdöt przegrać majątek w karty – kártyán elveszíteni v. elkártyázni a vagyont przegrać mecz – elveszteni a meccset przegrać na loterii – sorsjátékon veszíteni przegrać partię – elveszteni a játszmát przegrać płytę – lemezt lejátszani przegrać proces – pert elveszíteni przegrać przy losowaniu – szól a rövidebbet húzza przegrać a. przegrywać sprawę w sądzie – elveszti a perét a bíróságon przegrać ten mecz – ezt a játszmát v. meccset elveszíteni przegrać w apelcji – a pert másodfokon elveszíteni przegrać w wyborach a. wybory – veszíteni a választásokon przegrać zakład – elveszteni a fogadást przegrał/przegrała – (átv.) a rövidebbet húzta przegrać się – túlsokat veszíteni (játszva) przegradzać [zob. przegrodzić] – elkeríteni, elválasztani przegradzanie – elválasztás, elkerítés przegramolić się (przegramolę się) – (nehezen) átmászni, átkúszni, átjutni; átvergődni, átevickélni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5540 przegramolić się ekspresowo z jednego kąta pokoju do drugiego – sebtében átjutni a szoba egyik sarkából a másikba przegramolić się przez drobną bramę cmentarza – a temető apró kapuján átvergődni przegrana [1. poniesiona porażka w grze, walce, rywalizacji sportowej itp.; 2. kwota pieniężna, przedmiot, które ktoś przegrał; 3. niepowodzenie w jakiejś dziedzinie życia, w dążeniu do osiągnięcia jakiegoś celu] – veszteség; vesztett játék, csata stb.; vereség, legyőzetés przegrane! – fuccs! przegranie – vminek az eljátszása (hangszeren); vminek az elvesztése (játéké, csatáé) przegrany [człowiek, który uległ przeciwnikowi w jakiejś grze, walce, rywalizacji itp.], przegrana – vesztes (ffi/nő) przegrany, -a, -e [1. taki, który uległ przeciwnikowi w grze, w walce, w rywalizacji sportowej itp.; 2. taki, który doznał niepowodzenia w jakiejś dziedzinie życia, w dążeniu do osiągnięcia jakiegoś celu; 3. o człowieku: taki, który doznał licznych niepowodzeń życiowych; też: właściwy takiemu człowiekowi] – vesztes, vesztett, elvesztett, vesztő przegrana walka a. bitwa – vesztett harc v. csata przegrany zakład – elvesztett fogadás przegręplować – (növ) átfésülni, átkarolni przegręplowanie – (növ) átfésülés, átkarolás przegroda (przegrodzie) [1. to, co przegradza; 2. miejsce odgrodzone] – közfal; válaszfal; rekesz, szakasz; (wojsk) torlasz, akadály, zár; (bonc) sövény; (műsz.) válaszfal; közfal, (régi, régies )válasz; rabicfal Przegroda, Mur [aluzja do Zakonu, który odgraniczył Żydów od pogan (w osiąganiu zbawienia). Przegrodę tę Chrystus usunął przelaniem krwi Swojej za wszystkich, którzy wzywają Imienia Jego.] – válaszfal [Jézus korában a jeruzsálemi templomban a pogányok udvarát a zsidók udvarától elválasztó fal különítette el (Ef 2,14)] przegroda minowa – aknazár przegroda nosowa [chrząstka dzieląca wnętrze nosa na dwie jamy nosowe] – orrsövény przegroda pierwotna [przegroda w cytoplazmie komórki oddzielająca od siebie dwie nowo powstałe komórki potomne] – citoplazma membrán przegroda półprzepuszczalna [zob. błona półprzepuszczalna] – félig áteresztő hártya przegroda serca, przegroda międzykomorowa [podłużna gruba ścianka dzieląca serce na lewą i prawą komorę] – szívsövény - Wersja 01 01 2017 przegrodzenie – elválasztás, elkerítés przegrodzić — przegradzać [1. przedzielić jakąś przegrodą coś od czegoś, kogoś od kogoś lub części jakiejś całości; 2. być przegrodą między czymś a czymś, kimś a kimś] – elkeríteni, elválasztani przegrodzić dostęp – a bemenetet, a bájárást v. odajutást elkeríteni przegrodzić murem – fallal elválasztani przegródka [1. to, co przegradza; 2. miejsce odgrodzone] – rekesz; fiók przegródki mózgowe – agysövény przegrupować — przegrupowywać [1. przenieść z jednej grupy do innej; 2. przemieścić wojska z jednego rejonu do drugiego w celu dokonania niezbędnej koncentracji sił] – átcsoportosítani przegrupować się — przegrupowywać się [1. znajdując się w większej grupie, zmienić dotychczasowe miejsce w układzie; 2. o wojsku: przemieścić się z jednego rejonu do drugiego] – átcsoportosulni przegrupowanie [1. zmiana dotychczasowego układu czegoś lub kogoś; 2. reakcja chemiczna polegająca na zmianie układu atomów w cząsteczce] – átcsoportosítás przegrymasić (przegrymaszę) – fintorokat vágni przegrymaszenie – fintorgatás przegrywać [zob. przegrać] – (grać trochę) eljátszogatni, eljátszani; (w grze) eljátszani; (odnosić klęskę) veszteni, elveszteni (alulmaradni) przegrywać bitwę – csatát veszteni przegrywać sprawę w sądzie – elveszti a perét a bíróságon przegrywający, -a, -e – vesztes, vesztő przegrywka – (zene) előjáték, prelűd; (ir) refrén przegryzanie – átrágás, megrágás, átharapás przegryzka – kóstoló, előétel, egy harapás, falat przegryźć (przegryzę, przegryzie) — przegryzać [1. rozerwać zębami; 2. zjeść coś naprędce, niewiele, zaspokajając pierwszy głód; 3. przerywając picie, jedzenie czegoś, co jakiś czas zjeść coś innego w niewielkiej ilości; 4. o niektórych substancjach: spowodować korozję] – átrágni, átharapni, átmarni; gyorsan enni, bekapni egy falatot; kirágni przegryźć nitkę zębami – a fonalat foggal elharapni przegryźć się — przegryzać się [1. pot. o produktach spożywczych, zwłaszcza o płynach: przemieszać się, nabierając jednolitego smaku, zapachu itp.; 2. o gryzoniach: gryząc coś zębami, przedostać Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5541 się przez coś lub dokądś; 3. pot. przedostać się z trudem przez coś, zwykle pokonując jakąś twardą przeszkodę; 4. pot. opanować jakąś trudną treść] – áttörni v. átjutni vmin przegryźć się przez świat v. życie – valahogy v. valahogyan boldogulni (az életben) przegrzać — przegrzewać [1. zbyt silnie ogrzać; 2. sprawić, że komuś jest zbyt ciepło; 3. fiz. ogrzać ciecz powyżej jej temperatury wrzenia bez wywoływania wrzenia] – áthevíteni, túlhevíteni, túlfűteni, túlfőzni; (motort) bemelegíteni przegrzać się — przegrzewać się [1. zbytnio nagrzać się; 2. odczuć zbyt wielkie gorąco] – átforrósodik; áthevül, túlhevül przegrzanie [zob. hipertermia] — przegrzewanie – túlfűtés, túlhevítés; hipertermia (hőkezelés, lázkezelés); (hyperthermia): a szervezet hőmérsékletének nagyfokú felemelkedése a fizikai hőszabályozás csődje miatt przegrzany, -a, -e – túlhevített, melegített, túlmelegített przegrzebać ― przegrzebywać – átfésülni przegrzebać gazety – újságokat átfésülni v. áttanulmányozni przegrzewacz [to część kotła parowego, przeważnie w postaci wiązki rur, służy do ogrzania pary nasyconej powyżej temperatury nasycenia i otrzymania pary przegrzanej. Wprowadzenie przegrzewaczy podniosło sprawność maszyn parowych tłokowych i umożliwiło zastosowanie turbin parowych.] – (műsz) túlhevítő przegrzmieć ― przegrzmiewać – elhangzani; messziről villámlani przegub [w mechanice to połączenie dwóch elementów umożliwiające ich wzajemny ruch obrotowy dookoła osi lub punktu] – (w łokciu) csukló; (bonc) izület; ránc, göngyöleg, csomó przegub krzyżakowy, przegub Cardana [przegub łączący wał napędzany z wałem napędzającym za pomocą krzyża o prostopadłych ramionach] – kardáncsukló [két rúd (tengely) közötti olyan kapcsolat, mely lehetővé teszi azt, hogy egymáshoz képest hajlítónyomaték ébredése nélküli minden irányban elhajoljanak, de meggátolja - Wersja 01 01 2017 a két rúd egymáshoz képesti elcsavarodását és így lehetőség nyílik forgatónyomaték átvitelére egyik tengelyről a másikra. Más definíció szerint a kardáncsukló négytagú csuklós gömbi mechanizmus.] przegub ręki – kézcsukló przegubowiec [pot. autobus, tramwaj, trolejbus itp. złożony z dwóch części połączonych ze sobą za pomocą przegubu i mający kryte przejście między obiema częściami] – csuklós; [autobus przegubowy] csuklós autóbusz przegubowy, -a, -e – csukló-, izületi; csuklós przegwarzyć – elbeszélgetni, fecsegni, csevegni przegwarzyć z tobą noc – egy éjszakát elbeszélgetni veled przegwizdać (przegwizdam v. przegwiżdżę, przegwizda v. przegwiżdże) — przegwizdywać [1. pot. przelecieć z gwizdem; 2. pot. o wietrze: przeniknąć kogoś na wskroś; 3. pot. wydać lekkomyślnie pieniądze; 4. pot. gwizdać przez jakiś czas; 5. pot. próżnować przez jakiś czas] – elfütyürészni; fúj, átfúj (a szél); süvíteni, átsüvíteni przehaflować – hímezni, újrahímezni; kivarrni przehajdamaczenie – (hist) (a lengyel-ellenes hajdamák mozgalomban való részvétel a XVII-XVIII. században, Ukrajnában) przehajdamaczyć – (hist.) hajdamákoskodni przehałasować – lármázni, túlkiabálni, túllármázni przehandlować — przehandlowywać [1. pot. sprzedać coś lub zamienić na coś; 2. pot. handlować przez jakiś czas] – kereskedni; kupeckedni; eladni, elsózni, elkótyavetyélni, túladni vmin przehandlowanie – kupeckedés; eladás, elsózás; ráfizetés przeharcować – (lovon) száguldozni, lovasmutatványokat végezni przeharować [pot. przeżyć jakiś czas, ciężko pracując] – küzdeni, elküszködni, elkínlódni, elbajlódni przeharowanie – küszködés, elküszködés, kínlódás, elkínlódás, bajlódás, elbajlódás, halás, elhalás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5542 przehasać [1. beztrosko bawić się przez jakiś czas; 2. tańczyć żywo przez jakiś czas] – táncolni, mulatni, ugrálni (egy ideig) przeheblować – átgyalulni, átsimítani przehodować – tenyészteni, nevelni, etetni przeholować — przeholowywać [1. holując, przeprowadzić statek, łódź, samochód, szybowiec itp. w inne miejsce; 2. pot. przesadzić w czymś lub z czymś] – (haj) vontatni, elvontatni; eltúlozni, elnagyítani, túlságba vinni (vmit); nagyzolni przeholowany, -a, -e – túlméretezett przehulać [1. hulając, bawiąc się, zmarnować pieniądze, majątek itp.; 2. przeżyć jakiś czas, hulając, bawiąc się] – átdorbézolni, átmulatni; eltékozolni, elpazarolni, elpocsékolni przehulanie – átdorbézolás, átmulatás; eltékozlás, elpazarlás, elpocsékolás przehulanie czego zawartości – vmi tartalmának elpocsékolása przeidealizować [wyobrazić sobie kogoś albo coś w sposób zbyt idealny] – átidealizálni; túlságosan eszményíteni przeinaczanie – megmásítás, megváltoztatás przeinaczenie [to, co zostało przekręcone, zafałszowane] – átalakítás, megváltoztatás, megmásítás przeinaczenie się – átalakulás, megváltozás przeinaczyć — przeinaczać [nadać czemuś inny sens niż pierwotnie zamierzony] – megmásítani, elferdíteni przeinaczyć się — przeinaczać się [zostać przeinaczonym] – átváltozni, megváltozni, más alakot ölteni, átalakulni przeinwestować [zainwestować w coś zbyt wiele] – túlinvesztálni przeinwestowanie – túlinvesztálás przeistaczanie — przeistoczenie [1. przemiana, która dokonała się w kimś lub w czymś; 2. w dogmatyce chrześcijańskiej: przemiana istoty chleba i wina w ciało i krew Jezusa Chrystusa zachodząca podczas mszy świętej w sakramencie Eucharystii] – átalakulás, átváltozás; (egyh) átlényegülés, átváltoztatás przeistoczyć — przeistaczać [zmienić kogoś, coś gruntownie] – átalakítani, megváltoztatni przeistoczyć się — przeistaczać się [zmienić całkowicie swój wygląd, charakter, swoją istotę] – átalakulni, megváltozni; (egyh) átlényegülni przejadać [zob. przejeść] – egy harapást enni; felemészteni przejadać się [zob. przejeść się] – felemésztődni - Wersja 01 01 2017 przejadanie [zob. przejedzenie] – szétrágás, felfalás, felevés przejaskrawianie — przejaskrawienie [1. to, co zostało namalowane zbyt jaskrawymi kolorami; 2. to, co zostało przedstawione w sposób przesadny] – eltúlzás, túlzás; rikító v. túlságosan éles v. túlzott színekben való ábrázolás przejaskrawić — przejaskrawiać [1. użyć zbyt jaskrawych kolorów; 2. przedstawić coś z pewną przesadą] – rikító v. túlságosan éles v. túlzott színekben festeni, lefesteni; eltúlozni; nagyzolni przejaskrawiony, -a, -e – túlzott; túlságos przejasno – világosan przejasny, -a, -e – nagyon világos przejaśnić — przejaśniać [1. uczynić coś jaśniejszym lub mniej zwartym, mniej jednolitym; 2. spowodować, że coś staje się jaśniejsze, bardziej zrozumiałe; 3. wyciąć zbyt gęsto rosnące drzewa lub zbyt gęste gałęzie drzew] – világossá tenni, kideríteni; (vegyt.) deríteni, felderíteni przejaśnić się — przejaśniać się [1. o niebie: stać się jaśniejszym, pogodniejszym; 2. stać się bardziej zrozumiałym] – kiderülni, kivilágosodni przejaśnienie [stan mniejszego zachmurzenia nieba] – kiderítés, (vegyt.) felderítés; az ég kevésbé felhős állapota przejaśnienie się – kivilágosodás, kiderülés przejaśnienie się ciemności – a sötétség kivilágosodása przejaśniony, -a, -e – világossá vált, derült, kiderült (idő); átlátszó, tiszta, tisztított (folyadék) przejaw, przejawienie [zewnętrzny znak czegoś] – megnyilvánulás, jelenség, tünet, előjel przejaw korupcji – a korrupció tünete przejaw życia – életjelenség przejawiać inwencję – találékonyságról, leleményességről tanúbizonyságot tenni przejawić — przejawiać [okazać na zewnątrz] – megmutatni, nyilvánítani przejawić się — przejawiać się [wyjść na jaw] – megnyilvánulni, megnyilatkozni przejazd (przejeżdzie) [1. przebywanie jakiejś drogi pojazdem; 2. miejsce, w którym można przejechać w poprzek jakąś drogę; 3. w narciarstwie, w jeździe konnej: przejechanie przez zawodnika wyznaczonej trasy, zwykle podczas jakichś zawodów, wyścigów itp.] – átkelés, átutazás, átvonulás; forduló; (np. przez most) áthajtás; (sp) menet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5543 przejazd kolejowy – vasúti átjáró, útátjáró; vasúti átkelő przejazd wzbroniony!, nie ma przejazdu – áthajtani tilos! przejazd zabroniony v. zbroniony – tilos az átkelés v. áthajtás!, tilos az átjárás! przejazdem [przejeżdżając, na krótko] – átutazóban, átkelőben, átvonulóban przejazdowy1 – átjáró przejazdowy2 – sorompó-őr przejazdowy3, -a, -e – átutazási, átutazó; átjáró przejażdżka [przejechanie się gdzieś niedaleko, dla przyjemności] – kirándulás, utazás, utacska, séta (járművel) przejażdżka konno – sétalovaglás przejażdżka okrętem – hajókirándulás, hajókázás przejażdżka po mieście – kocsikázás, utazgatás a városban przejąć (przejmuje) — przejmować [1. wziąć to, co wcześniej należało do kogoś innego; 2. zatrzymać w sposób nielegalny kogoś albo coś będącego w drodze; 3. wzorując się na kimś lub na czymś, przyswoić sobie jego sposób postępowania; 4. o uczuciach, stanach fizycznych: ogarnąć, przeniknąć; 5. wzbudzić gwałtowne uczucia] – átvenni, átvállalni; meghatni; meghatni, érinteni, megfogni, megrázni, elfogni; átvenni, megáévá tenni, eltulajdonítani przejąć czyje długi – magára vállalja vkinek az adósságát przejmować a. przejąć lub obejmować a. objąć dowództwo – átveszi a parancsnokságot przejąć listy – leveleket átvenni przejąć obyczaję – magáévá tenni v. átvenni a szokásokat przejąć władzę od kogoś – hatalmat átvenni vkitől przejąć się — przejmować się (czymś) [1. zaniepokoić się, zmartwić się czymś; 2. potraktować coś bardzo poważnie, poświęcić się czemuś całkowicie] – meghajtja vmi; megszívlelni vmit; szívére vesz vmit; megilletődni przejechać (przejadę, przejedzie) — przejeżdżać [1. korzystając ze środków lokomocji, przebyć jakąś drogę; 2. o środkach lokomocji: jadąc, przebyć jakąś drogę; 3. jadąc, przedostać się przez coś; 4. minąć coś lub kogoś, jadąc obok; 5. najechawszy na jakąś żywą istotę, zabić lub zranić ją; 6. pot. przesunąć czymś po czymś, wzdłuż czegoś itp.; 7. pot. o jakiejś rzeczy, jakimś zjawisku itp.: przesunąć się po czymś, wzdłuż czegoś itp.] – (o podróży) átutazni, elutazni, keresztülutazni; elhajtani; (np. przez - Wersja 01 01 2017 most) áthajtani, keresztülhajtani; (jadąć stratować) elütni, elgázolni (jármű) przejdźmy do innego stolika! – menjünk át egy másik asztalhoz! przejdźmy do innej materii – térjünk át más tárgyra v. beszédtémára przejdźmy do palarni – menjünk a dohányzóba przejdźmy na „ty” – tegeződjünk przejdźmy teraz na drugą stronę ulicy – menjünk most át az utca másik oldalára! przejechać kogo – elgázolni vkit; átgázolni v. keresztülhajtani vkin przejechać kogoś – elgázolni vkit przejechać na czerwonym – piroson áthajtani przejechać przez coś – valamin átutazni, átmenni przejechać się — przejeżdżać się [1. pojechać dokądś dla przyjemności; 2. pot. zawieść się na kimś, na czymś; 3. pot. ostro skrytykować albo wyśmiać kogoś lub coś; 4. pot. umrzeć] – utazni, utazgatni; lovagolni; (átv.) meghalni przejechać się na koniach – lovagolni przejechać się na tamten świat – (közb.) átköltözni a másvilágra przejechać się po kim – (közb.) vkinek a rovására tréfálkozni; vkiből tréfát v. gúnyt űzni przejechanie – utazás, elutazás, átutazás; hajtás, elhajtás; gázolás, elgázolás przejechanie (kogoś) i nieudzielenie pomocy – cserbenhagyásos gázolás przejechanie samochodem studenta – diák elütése v. elgázolása autóval przejechanie się – (egy ideig v. egy bizonyos pontig való) utazgatás; lovaglás przejechanie się autobusem – egy ideig autóbuszon való utazgatás, autóbuszút przejechanie się rowerem – kerékpározgatás przejednać — przejednywać [uzyskać czyjeś przebaczenie, czyjąś sympatię lub czyjąś zgodę na coś] – kiengesztelni przejednać się – kibékülni przejednanie – kiengesztelés, kibékülés, kiengesztelődés przejednany, -a, -e – megbékült, kibékült; kiengesztelt, kiengesztelődött [Bóg przejednany: kiengesztelt Isten] przejednawczy, -a, -e – kibékítő, kiengesztelő przejedzenie, przejedzenie się [przeładowanie żołądka wskutek zjedzenia nadmiernej ilości pokarmu] – szétrágás; felfalás, felevés przejedzony, -a, -e [taki, który za dużo zjadł] – jóllakott; tele ette magát przejeść (przejem, przeje) — przejadać [1. wydać pieniądze na jedzenie, na utrzymanie; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5544 2. zjeść wszystko; 3. jeść przez pewien czas] – egy harapást enni; felemészteni przejeść majątek – felmészti a vagyonát przejeść się — przejadać się [1. zjeść za dużo; 2. o potrawach: przestać smakować z powodu częstego ich podawania; 3. o czymś, co występuje zbyt często, w nadmiarze: znudzić się] – túl sokat enni; megundorodni przejezdność – (út) járhatóság przejezdność dróg – utak járhatósága przejezdny1, -a, -e [1. nadający się do przejazdu; 2. będący gdzieś przejazdem] – átutazó, áthajtó, átkelő, átmenő przejezdny1, -a, -e [człowiek będący gdzieś przejazdem] – átutazó, átkelő przejeździć (przejeźdzę, przejeździ) [1. pojeździć przez jakiś określony czas; 2. pot. zmarnować pieniądze na jazdy, podróże, przejażdżki] – utazgatni, beutazni; utazásra elkölteni przejeżdżać [zob. przejechać v. przejeździć] – (o podróży) átutazni, elutazni, keresztülutazni; elhajtani; (np. przez most) áthajtani, keresztülhajtani; (jadąć stratować) elütni, elgázolni (jármű) przejęcie [wzruszenie towarzyszące jakiejś szczególnej sytuacji] – átvétel, elfogadás, átvállalás; meghatódás, izgalom, elfogódottság, együttérzés; meghatottság, meghatódottság przejęcie przedsiębiorstwa – vállalatátvétel; vállalatvásárlás przejęcie się – elfogódottság przejęty, -a, -e [bardzo czymś zainteresowany, zaabsorbowany; też: świadczący o takich cechach] – elfogódott, meghatott; meghatódott; együttérző, átérző; vmivel telített, átivódott przejęty zimnem – átjárja a hideg przejęzyczenie, przejęzyczenie się [błąd językowy popełniany przez nieuwagę] – elszólás, nyelvbotlás przejęzyczyć się — przejęzyczać się [popełnić błąd językowy polegający na przekręcaniu wyrazu lub na niewłaściwym jego użyciu przez nieuwagę] – (közb.) elszólja magát, megbotlik a nyelve przejmować [zob. przejąć] – áthatni, áthatolni; (brać na siebie) átvenni, vállalni przejmować wstręt – undorral fogadni przejmować się (czym) [zob. przejąć się] – átitatódni vmivel; (átv.) át van hatva (vmitől), szívére vesz vmit, átérezni vmit; érzékenykedni; foglalkoztatja vmi; felizgulni vmin - Wersja 01 01 2017 przejmowanie – elfogadás, átvevés przejmujący, -a, -e [1. przenikający do głębi, bardzo silny lub bardzo nieprzyjemny; 2. wywołujący bardzo silne, zwykle przykre, uczucia, wrażenia] – megragadó, átható; elviselhetetlen, szörnyű; velőtrázó przejmujący dreszczem – hátborzongató przejmujący krzyk – ijesztő kiáltás; velőtrázó sikoly przejmujący mróz – átható fagy, csikorgó hideg przejmujący wiatr – metsző szél przejrzałość – érettség, vminek a túlérett volta przejrzały, -a, -e [1. o roślinach i ich owocach: zbyt dojrzały; 2. iron. o człowieku: taki, który przekroczył wiek dojrzały] – érett, megérett, túlérett przejrzany, -a, -e – átnézett, megtekintett, megszemlélt przejrzeć1, przeglądnąć — przeglądać [1. zaznajomić się z czymś dość pobieżnie; 2. obejrzeć coś dokładnie, jedno po drugim, sprawdzając jakość i stan tego; 3. obejrzeć jakieś miejsce dokładnie, szukając czegoś; 4. stać się częściowo widocznym; 5. przeniknąć coś wzrokiem; 6. odzyskać wzrok; 7. dostrzec swą dotychczasową niewiedzę, pomyłkę, swój błąd itp.; 8. rozpoznać czyjeś prawdziwe zamiary] – átnézni, áttekinteni; szemlélni, megszemlélni; végignézni; végigtekinteni; (zrozumieć wszystko) átlátni, keresztüllátni (vmin); visszanyeri látását; átvizsgálni, átnézni przejrzeć co do dna – vminek a fenekére látni; átlátni vmin, átlátni a szitán przejrzeć (czego) plany a. zamiary – átv. átlát a szitán przejrzeć a. przeglądnąć gazetę – újságot átnézni v. átfutni przejrzeć korektę – korrektúrát átnézni przejrzeć rachunek – számlát átvizsgálni przejrzałem nareszcie na oczy – végre megláttam a valóságot, leesett a hályog a szememről przejrzeć2 — przejrzewać [o roślinach i ich owocach: stać się zbyt dojrzałym] – túlérni przejrzeć się, przeglądnąć się — przeglądać się [1. obejrzeć swoje odbicie w lustrze, w wodzie; 2. odbić się w czymś, zwykle w wodzie; 3. znaleźć odzwierciedlenie w czymś] – megnézi magát (a tükörben) przejrzenie1 – áttekintés, megszemlélés przejrzenie się – önmagának nézése v. nézegetése przejrzenie się w lustrze – tükörben nézés, tükörnézés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5545 przejrzenie się w lustrze przejrzenie2 – túlérés przejrzenie owoców – a gyümölcs túlérése przejrzysto – átlátszón, áttekinthetően, világosan przejrzystość – átlátszóság, áttetszőség; áttekinthetőség, világosság, érthetőség przejrzystość polityki pieniężnej EBC – EBC (The European Central Bank) pénzügyi politikájának áttekinthetősége przejrzysty, -a, -e [1. przezroczysty, prześwitujący; 2. łatwy do odgadnięcia, zrozumienia] – átlátszó, áttetsző; üvegszerű; (zrozumiały) áttekinthető, világos, érthető przejrzysty materiał – áttekinthető anyag przejrzyście – átlátszóan, áttetszően; áttekinthetően, világosan, érthetően przejrzyścieć – átlátszóvá válni przejścia nie ma! – átjárni tilos!, tilos az átjárás! przejście [1. miejsce, w którym można przejść; 2. zdarzenie, doświadczenie, zwykle przykre; też: przeżycie wywołane przez to zdarzenie; 3. stadium przejściowe; też: wstawka między dwiema częściami utworu, dwoma zjawiskami, okresami itp.] – (czynność) átjárás, átmenet, átkelés; kitérés; kapu; átkelőhely; (miejsce) átjáró, átkelőhely, átjáróhely, átjárás; gyalogút, köz; kellemetlenség, baj, viszontagság, megpróbáltatás; kellemetlen eset v. benyomás v. élmény przejście dla obywateli Unii Europejskiej – átkelő az európai uniós állampolgárok számára przejście dla pieszych – ájáró gyalogosok részére; kijelölt gyalogátkelőhely, zebra przejście do ofensywy – (wojsk) átcsapás támadásba przejście dozwolone – szabad az átjárás przejście frontu – (meteorológia) frontátvonulás przejście graniczne [miejsce, w którym można przekroczyć granicę państwa] – határátkelőhely przejście graniczne dla ruchu kołowego – közúti határátkelőhely przejście ilości w jakość – a mennyiség átcsapása a minőségbe; a mennyiség minőséggé változása - Wersja 01 01 2017 przejście nadziemne – felüljáró przejście nie dozwolone – tilos az átjárás Przejście Pańskie, Święto * Pascha – (héb.) Pészah (héberül: פסח, görögül: πάσχα; zsidó húsvét, pászkaünnep) a kovásztalan kenyér – az Egyiptomból való kivonulás – és az első tavaszi termés ünnepe przejście podziemne – aluljáró (gyalogosoknak); földalatti folyosó przejście przez góry – átkelés a hegyeken przejście przez jezdnię – átkelés az úttesten przejście przez tory wzbronione! – a vágányokon átjárni tilos! przejście zabronione; przejście wzbronione! – tilos az átjárás! przejściowo – átmenetileg; ideiglenesen przejściowy, -a, -e [1. taki, przez który się przechodzi, idąc dokądś; 2. mający charakter tymczasowy; 3. stanowiący stadium pośrednie między czymś a czymś] – átmenti, ideiglenes; időleges przejściowe mieszkanie – szükséglakás przejściowe mieszkanie bez sąsiadów – szomszédok nélküli szükséglakás przejść (przejdę, przejdziesz, przejdzie) — przechodzić (co) [1. idąc, przebyć jakąś drogę; 2. idąc, przedostać się na drugą stronę czegoś; 3. pójść dokądś, zwykle do innego pomieszczenia; 4. idąc, minąć kogoś lub coś; 5. o słońcu, chmurach, zjawiskach atmosferycznych i przedmiotach będących w ruchu: przesunąć się z miejsca na miejsce; 6. zostać przekazanym, oddanym; 7. przedostać się, przesunąć się, przeniknąć przez coś; 8. o liniach, szlakach, drogach itp.: zostać wytyczonym, przeprowadzonym przez coś; 9. zakwalifikować się do następnego etapu jakiegoś konkursu, następnej tury wyborów itp.; 10. zostać przyjętym, uchwalonym w wyborach lub w głosowaniu; 11. o zjawiskach, zdarzeniach: minąć; 12. przeżyć coś; 13. zostać poddanym czemuś; 14. zacząć coś robić; 15. zacząć robić coś innego albo inaczej; 16. przekształcić się w coś; 17. prześcignąć kogoś, coś, okazując się Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5546 lepszym, doskonalszym, większym itp.; 18. o środkach lokomocji: przejechać, przelecieć itp. z miejsca na miejsce; 19. zostać przesiąkniętym czymś; 20. daw. ucząc się, przyswoić sobie jakąś wiedzę]– (w inne miejsce) átmenni, átlépni, áttérni, átjönni; rátérni; keresztülmenni; végigmenni (végigmegy); végigvonulni; (przeżyć np. chorobę itd.) (co) átesni (vmin); (być przejętym) áthatódni; (átv.) túlmenni vmin, meghaladni vmit, felülmúlni, kimagaslani; elmúlni, elszállni, eltelni; átélni, átmenni, átesni vmin, végezni v. elvégezni vmit; áttérni, átmenni, cserélni, változgatni; átitatni, átjárni (szagról, illatról); (utat) megjárni przejść chorobę – betegesen átesni; betegségből kilábalni przejść do atku – támadásba megy át przejść do historii – bekerülni a történelembe przejść do innego tematu – más témára térni át przejść do innej partii – átpártolni egy másik párthoz przejść do kładce, przejść do kładką – átmenni a pallón przejść do meritum – a tárgyra, lényegre térni przejść do ofensywy – támadást indítani, támadásba menni át przejść do porządku dziennego – napirendre térni przejść do potomności – emlékét megőrzi az utókor przejść do przeciwnego obozu – az ellenfél táborához pártolni przejść do świętego Piotra, pójść poskarżyć się świętemu Piotrowi – (szó szerint: átment a Szent Péterhez, Szent Péterhez ment panaszkodni) Szent Péterrel parolázik; meghalt przejść do tematu – a tárgyra térni przejść granicę – átmenni a határon, átlépni a határt przejść kurs kroju – szabászati tanfolyamot végezni przejść na czyją strone – (átv.) átmenni vkinek a pártjára; átpártolni vkihez; vki mellé állni przejść na drugą stronę drogi – átmegy az út másik oldalára przejść na inne stanowisko – más állásba menni przejść na rentę – nyugdíjba menni przejść na „ty” – áttérni a tegezésre przejść nad czym do porządku; przejść nad czym do porządku dziennego – napirendre térni vmi fölött przejść praktykę – gyakorlatot folytatni, gyakorlati időt tölteni (el) - Wersja 01 01 2017 przejść przez co – túlesni (vmin) przejść przez drogę – átmegy az úton przejść przez granicę – határon átlépni przejść przez kontrolę celną – vámvizsgálaton átesni przejść przez krytyczny okres – válságos időn megy keresztül przejść przez przejazd kolejowy – átmenni a vasúti átkelőn v. útátjárón przejść przez ulicę – átmegy az utcán (a másik oldalra) przejść suchą nogą – száraz lábbal átkelni; (átv.) megúszni a bajt przejść szkołę – kijárja az iskolát przejść w bród – átgázolni przejść z klasy do klasy – (átv.) egyik osztályból a másikba lépni przejść się [pochodzić trochę, zwykle dla przyjemności] – sétálni; sétál egy keveset; jár v. sétál egyet, egyet fordulni; elsétálgatni; járni egyet przekabacenie – megnyerés, meghódítás (a maga számára) przekabacić (przekabacę) — przekabacać [pot. wpłynąć na zmianę czyjegoś myślenia, postępowania] – megnyerni, meghódítani, a maga pártjára húzni vkit przekabacić się — przekabacać się [pot. zmienić pod czyimś wpływem poglądy, sposób myślenia, postępowania] – meghódolni; vki pártjára állni przekadzić (przekadzę) – tömjénnel átfüstölni przekadzony, -a, -e – tömjénezett, tömjénnel átfüstölt przekalkować — przekalkowywać [napisać lub narysować coś przez kalkę] – átmásolni (indigóval) átpauzolni przekalkulować — przekalkulowywać [1. zrobić kalkulację; też: skalkulować coś na nowo, dostosowując do nowych potrzeb; 2. rozważyć coś] – átszámolni, átszámítani, újra kiszámítani v. kalkulálni przekalkulować się – elszámolja magát przekalkulowac się na kalkulatorze – számológépen elszámolja magát przekalkulowanie (przeliczenie na nowo) – átszámítás, újra kiszámítás przekalkulowanie się – elszámítás, kalkulációs hiba, tévedés a számolásban przekapać ― przekapywać – szemezni (esőtől), csöppenként esni, szemerkélni przekarbować – újra bevágni, bemetszeni przekarczmarzyć – kocsmároskodni (egy ideig) przekarczować – erdőt írtani Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5547 przekarmić — przekarmiać [1. dać komuś, czemuś zbyt dużo pożywienia; 2. dostarczyć komuś czegoś w nadmiarze] – feltáplálni; meghízlalni; túltáplálni przekarmić się – sokat enni, túltáplálja magát przekarnawałować (przekarnawałuje) – elbálozni, átmulatni, átfarsangolni przekartkować — przekartkowywać [przewrócić szybko kartki książki, zeszytu itp., nie czytając ich dokładnie] – átlapozni (könyvet, jegyzetfüzetet) przekartkować gazetę – újságot átlapozni przekartować – megkeverni a kártyát przekartować te złe – (ká) rosszul keverni przekaszać [zob. przekosić] – egy darab rétet lekaszálni przekaz [1. pieniądze przekazane komuś za pośrednictwem poczty lub banku; też: przekazanie komuś pieniędzy w taki sposób; 2. blankiet pocztowy lub bankowy przeznaczony do wypisania zlecenia przesyłki; 3. tekst pisany, dzieło sztuki itp., będące źródłem wiedzy o przeszłości; też: taka informacja zawarta w czymś lub przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie; 4. przekazanie czegoś] – utalvány, utalás; átutalás, kiutalás; csekk przekaz bankowy – banki átutalás, bankutalvány, bankátutalás przekaz międzybankowy – bankközi átutalás przekaz na okaziciela – bemutatóra szóló csekk przekaz pieniężny – pénzesutalvány; pénzátutalás przekaz pocztowy – postautalvány przekaz telegraficzny; przelew telegraficzny – (kat.: ekonomika) TT Telegraphic Transfer (távirat továbbitás) przekaz ustny – szájhagyomány útján terjed przekaz walutowy – valuta-átutalás przekazać (przekażę, -esz, przekaże), przekazywać (przekazuję, -esz) [1. powierzyć komuś coś; 2. powtórzyć komuś jakąś informację, czyjeś polecenie, słowa itp.; 3. wysłać jakiś bodziec, sygnał, impuls do jakiegoś - Wersja 01 01 2017 urządzenia, narządu itp.; 4. wpłacić pieniądze do banku lub na pocztę, zlecając wypłacenie ich temu, na czyje nazwisko lub konto zostały wpłacone] – továbbítani; (co komu) (pozdrowienie) átadni, átnyújtani; átruházni; (pocztą) átutalni, küldeni, kiutalni; ráhagyni, hagyományozni przekazać ciepło – hőt átadni przekazać co komu w spuściźnie – örökül hagyni; hagyományozni przekazać, przekazywać (komu co) (wiadomość) – üzenni (üzen) (vkinek) przekazać majątek (urząd) – birtokot ráhagyni, ráhagyományozni vkire przekazać a. przekazywać co komu – ráruházni przekazać impuls – ingerületet továbbítani przekazać a. przekazywać na konto – számlára utalni v. átutalni przekazać pieniądze – pénzt átutalni v. utalványozni przekazać piłkę – (sp) labdát továbbítani, passzolni przekazać a. przekazywać pałeczkę – átadni a stafétabotot przekazać pieniądze przez pocztę – utalványon v. csekken pénzt befizetni przekazać potomności – az utókorra hagyni przekazać a. przekazywać pozdrowienia (komu a. dla kogo) – üdvözletet átadni; üdvözöltetni (vkit) przekazać prawo – jogot átruházni przekazać a. przekazywać ukłony – üdvözletet tolmácsolni przekazać a. przekazywać w formie darowizny – adományképpen adni przekazać a. przekazywać wiadomość komuś – üzenetet átadni vkinek przekazać a. przekazywać wiadomość w recepcji – üzenetet átadni a recepciónál przekazać wiadamości telegraficznie, telefonicznie – üzenetet táviratilag, telefonon továbbítani przekazać wniosek – tapasztalatot, eredményt átadni przekazem – átutalás útján przekazywać – átvinni (jelet, hírt) przekazywać informację – információt közölni v. átadni przekazywać wiedzę komuś – tudást átadni vkinek przekazanie, przekazywanie – átadás; átutalás, utalványozás; átvitel (jelé, híré) przekazanie metody pracy – munkamódszerátadás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5548 przekazanie a. przekazywanie pieniędzy – pénzátutalás przekazanie rozkazów – parancsközlés, parancsátadás przekazanie a. przekazywanie siły – erőátvitel przekazanie wiadomości – hírek átadása przekazanie własnych metod pracy – munkamódszer-átadás przekazowy, -a, -e [(informatyka) dotyczący przekazu lub związany z przekazem] – átutalási, utalványi przekazywanie słowa bożego – zob. ewangelizacja – igehirdetés; evangelizáció; evangélium hirdetése przekazywanie wywołań – hívásátirányítás [beérkező hívások átirányítása másik mobilszámra, vezetékes számra v. hangpostára] przekaźnik [1. urządzenie odbierające jakieś impulsy, przetwarzające je i przekazujące dalej; 2. zob. neuroprzekaźnik] – (műsz) relé; adó (gép); impulzátor közlő távjelző műszer przekażnik mikrofonowy – mikrofonrelé przekażnikowa stacja radiowa – átjátszó állomás, relé przekąs [daw. ironia, szyderstwo] – irónia; kötekedés, csipkelődés przekąsić (przekąszę, przekąsi) — przekąszać [1. zjeść trochę dla zaspokojenia pierwszego głodu lub zjeść coś między regularnymi posiłkami; 2. zjeść coś po wypiciu wódki] – átharapni, szétharapni, elharapni; falatozni przekąsić coś – harapni, bekapni vmit przekąska [1. jedzenie spożywane między regularnymi posiłkami; 2. zob. zakąska] – előétel, harapnivaló, falat, hideg falat; imbisz przekątna [1. odcinek łączący dwa wierzchołki wielokąta nieleżące na tym samym boku lub dwa wierzchołki wielościanu nieleżące na tej samej ścianie; 2. linia przecinająca pod kątem, na ukos płaszczyznę mającą kształt wieloboku] – átló, rézsút; testátló przekiblować – (köz) leülni (börtönben); eltölteni przekiblować całe życie – egész életet leülni - Wersja 01 01 2017 przekiblowac nocke na miejscu (toalety, internet, knajpki...) – egész éjjelt egy helyben eltölteni przekipieć – elforrni, elpezsegni; megnyugodni, elcsendesedni, elcsendesülni przekisać ― przekisnąć (przekisnę, przekiśnie) – túlságosan megsavanyodni przeklasyfikować [klasyfikując coś ponownie, przenieść do innej kategorii] – átosztályozni, más osztályba sorolni przekląć — przeklinać [1. wypowiedzieć przekleństwa, wulgarne słowa; 2. życzyć komuś czegoś złego; 3. potępić coś, złorzecząc] – átkozni, elátkozni; megátkozni; szidni, szidalmazni, szitkozódni; (użyć przekleństw) káromkodni przeklekotać (przeklekocze v. przeklekoce) – vijjogni, túlvijjogni; rikoltozni; kelepelni; fecsegni, kerepelni, túlharsogni, agyonbeszélni przekleństwo [1. imprecatio, figura retoryczna polegająca na użyciu wykrzyknienia będącego wyrazem oburzenia i życzeniem niepowodzenia, klęski, złego losu dla obiektu przeklętego. Zobacz też: klątwa. Przekleństwo w znaczeniu potocznym to obelga, wulgarne wyrazy używane dla wyrażenia gniewu lub złości; 2. wulgarne lub obelżywe słowo używane w celu wyrażenia złego stosunku do kogoś lub czegoś; 3. wyrażone przez kogoś życzenie, aby kogoś innego spotkało coś złego; 4. przyczyna czyjegoś nieszczęścia] – átok [félelmetes és káros, szerencsétlenséget hozó természetfölötti erőknek szavak úján történő felszabadítása és valami v. valaki ellen fordítása]; káromkodás, átkozódás; szidalom, szitok; átok Przekleństwo (grec. ara, życzenie komuś złego) - jest przeciwieństwem do błogosławieństwa. Szatan został przeklęty, przeklęta została ziemia za oddanie się człowieka szatanowi. Przeklęty został Kain za lekceważenie Boga nieodpowiednią ofiarą. Pocieszyciela, który miał uwolnić spod siły przekleństwa, widzimy w Noem, który tym samym wskazuje na Chrystusa. Przeklęty jest także człowiek, który robi sobie obraz ryty, kto lekceważy rodziców swoich, przeklęty jest człowiek, który ufa człowiekowi. Chrystus wyjmuje nas spod siły przekleństwa w chwili przyjęcia Go jako swego Zbawiciela, bo On stał się przekleństwem za grzeszników, którzy szukają schronienia pod zbawienną siłą Jego krwi. Z jednych i tych samych ust nie powinny wychodzić błogosławieństwo i przekleństwo. ÁTOK. - Valakinek bajt, rosszat kívánni; Isten felől nézve, valakire Isten ítéletét helyezni (1Móz 3,14.17). Aki szüleit átkozta, halállal bűnhődött (3Móz 20,9). A keresztyéneket inti a Biblia, hogy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia áldjanak, és ne átkozzanak (Mt 5,44; Lk 6,28; Róm 12,14). 5549 przeklęcie1 – átkozódás, káromkodás przeklęcie2 – átkozottul, átkosan, veszettül przeklęczeć – térdepelgetni, eltérdepelni, térdelni przeklętnik, przeklętnica – átkozott, elátkozott, gonosz lélek, ördög; káromkodó, átkozódó (ffi/nő) przeklęty, -a, -e [pot. trudny do zniesienia, okropny] – átkozott, átkos; méltatlan, borzalmas, ördögi przeklinać na czym świat stoi – szidja a világot; átkozza a világmindenséget przeklinać kogo/co – szidni vkit/vmit przeklinanie [syn. lżenie, obrażanie, obszczekiwanie, ochrzanianie, opieprzanie, opluwanie, ubliżanie, wymyślanie] – káromkodás, szitkozódás; sértés; szidás przeklinanie się – szitkozódás przeklęty, -a, -e – átkozott, átkos przekład [1. tłumaczenie tekstu, utworu z jednego języka na drugi; 2. tekst, utwór przełożone z jednego języka na drugi; 3. wyrażenie czegoś za pomocą środków właściwych innej dziedzinie niż pierwotna] – (tłumaczenie) fordítás (ford.), műfordítás; fordítómunka, lefordított mű; fordította… przekład addenda – szöveghű, adekvát fordítás przekład artystyczny – műfordítás przekład autoryzowany – a szerző beleegyezésével készített v. jóváhagyott fordítás przekład bez prawa autoryzacji – jogosulatlan fordítás przekład dzieła literackiego – műfordítás przekład filologiczny – nyersfordítás przekład już jest gotowy – a fordítás már kész przekład literacki – műfordítás przekład niewolniczy – szolgai fordítás, szószerinti fordítás przekład swobodny; przekład wolny – szabad fordítás przekład tekstów specjalistyczny – szakfordítás przekład z polskiego – fordítás lengyelből przekład z węgierskiego – fordítás magyarból przekładacz (tłumacz) – (dawno) fordító przekładać [zob. przełożyć] – (na inne miejsce) áthelyezni, áttenni, átültetni, átrakni; rakosgatni; (tłumaczyć) fordítani, lefordítani, átültetni; (dawać pierwszeństwo) előtérbe helyezni; többre becsülni przekładać coś z jednego języka na inny – fordítani vmit egy nyelvből egy másikra - Wersja 01 01 2017 przekładać dzieło z węgierskiego na (język) polski – művet magyarból v. magyarról lengyelre fordítani v. lefordítani przekładać Petőfiego – Petőfit fordítani przekładalność – fordíthatóság, lefordíthatóság przekładalność perspektyw [w interakcjonizmie symbolicznym to założenie, że w trakcie interakcji aktor społeczny stawia się w sytuacji drugiej jednostki, z którą wchodzi w interakcje i jest w stanie zrozumieć sens jej działania. W szerszym rozumieniu przekładalność perspektyw oznacza umiejętność rozpoznawania i przyjmowania roli osoby, z która dany aktor społeczny wchodzi w interakcje. Dzięki temu możliwy jest konsens społeczny oraz w ujęciu makrospołecznym ład społeczny.] – perspektíva v. távlat lefordíthatósága przekładalny, -a, -e [1. dający się przełożyć na inny język; 2. dający się wyrazić za pomocą środków właściwych innej dziedzinie] – fordítható, lefordítható przekładanie – áttevés, fölébe helyezés przekładaniec [1. ciasto przekładane masą cukierniczą o różnych smakach; 2. o czymś złożonym z wielu różnych, następujących po sobie części] – rétes; rakott tészta v. palacsinta przekładanka – körözés, bógni; korcsolyázásban leírt félkör; ív, boltív przekładany, -a, -e – réteges przekładnia [1. jęz. inwersja polegająca na rozdzieleniu innymi słowami wyrazów tworzących ze sobą związki składniowe; 2. urządzenie przenoszące ruch obrotowy z jednego wału na drugi] – (műsz) áttétel, átvitel; (kolej) váltó przekładnia bloczkowa a direct drive direkthajtás (Direct Drive) [A motor közvetlenül, erőátvitel nélkül hajtja meg a lemezjátszó tányérját (illetve magnókon a hangtengelyt vagy a csévélőorsókat).] przekładnia mechaniczna [cięgnowa w której cięgnem jest elastyczny pas opasujący oba koła pasowe – czynne i bierne] – (ang. Belt (mechanical)) Belt Drive; szíjhajtás (lemezjátszóknál, magnóknál) przekładnia samochodowa – tengelykapcsoló przekładnia ślimakowa [przekładnia zębata złożona z dwóch kół: czynnego, czyli ślimaka – śruby, i biernego, czyli ślimacznicy] – (műsz) csigás váltó przekładnia zębata – fogaskerékmeghajtás przekładnia w samochodzie – tengelykapcsoló przekłamać — przekłamywać [1. podać informację częściowo zmienioną, tylko Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5550 pozornie prawdziwą; 2. o urządzeniach pomiarowych, liczących: błędnie przekazać jakieś dane, wyniki pomiarów itp.] – kitalálni, kiagyalni, koholni, hazudni przekłamanie [1. informacja częściowo zmieniona, nie w pełni prawdziwa; 2. niezamierzona zmiana wskazań urządzeń pomiarowych lub zmiana wartości danych, powstała w procesie ich przetwarzania] – koholmány; színezés, meseszövés; becsapás, rászedés, felültetés przekłamany, -a, -e [o jakichś danych, informacjach: zawierający ukryty błąd] – kitalált, koholt, kiagyalt przekłębić się – átgomolyogni, átszállni przekłosić (przekłoszę, przekłosi) się – megkalászosodni, kalászba szökkenni przekłosować – durván v. nagyjából kicsépelni przekłucie – (języka itd.) átszúrás, átdöfés, áttörés, átlyukasztás przekłucie języka – nyelv átszúrása (pirsing) przekłucie pępka – aköldök átszúrása (pirsing) przekłuć (przekłuje) — przekłuwać [przebić czymś ostrym] – átszúrni, átdöfni, átlyukasztani przekłusować [1. o koniu: przebiec jakąś przestrzeń kłusem; 2. przejechać konno kłusem; 3. pot. przebiec bardzo szybko]– ügetni, elügetni, átügetni przekłusować [zajmować się przez jakiś czas kłusownictwem] – ügetővel foglalkozni przekłusowanie – ügetés, átügetés, elügetés przekłuwacz [narzędzie posiadające wyodrębniony wąski lecz zawsze zaokrąglony wierzchołek uformowany przez zastosowanie przeważnie stromego retuszu dwu krawędzi bocznych] – (műsz) lyukasztó, perforáló, perforálógép przeknajpować – kocsmázni (egy ideig) przekoczować [koczować przez pewien czas] – kóborolni, átkóborolni; elutazgatni, átutazgatni; elvándorolni; átvészelni, eltölteni; táborozni przekodować – rejtjelezni, kódolni; átkódolni [przekodować na Divx6] przekolorować – átszínezni, átfesteni - Wersja 01 01 2017 przekolorować wszystkie części tego przedmiotu – ennek a dolognak v. tárgynak minden részét átszínezni przekołatać (przekołatacze) – zúgva v. düböröve v. dörömbölve áttörni przekołatać się – nehezen bejutni, betörni przekołować – gurítani, elgurítani; átgurítani (kerekeken) przekołować piłkę miedzy jego nogami – a labdát lábai között elgurítani; „kötényt adni” przekomarzać się [żartując, drażnić się z kimś] – kötekedni, ingerkedni, incselkedni przekomarzanie się – kötekedés, ingerkedés, incselkedés przekomicznie – nagyon komikusan v. mulatságosan przekomiczność – komikusság, mulatságosság przekomiczny, -a, -e [niezmiernie komiczny] – nagyon komikus v. mulatságos przekomponować — przekomponowywać [1. komponując, przerobić jakieś dzieło, zwłaszcza utwór muzyczny; 2. powtórnie ułożyć z elementów jakąś całość] – átkölteni, átszerkeszteni, átkomponálni przekonać — przekonywać (przekonywam v. przekonuję) [1. dowodząc słuszności, prawdziwości czegoś, zmienić czyjś stosunek do czegoś lub do kogoś; 2. sprawić, że ktoś przezwyciężył w sobie niechęć do kogoś lub do czegoś] – meggyőzni, rábeszélni; jobb belátásra bírni przekonać kogo o czym; przekonać kogoś o czymś – meggyőzni vkit vmiről przekonać kogoś do czegoś – meggyőzni vkit vmiről przekonać o fałszerstwie – meggyőzni a hamisításról v. vminek hamis voltáról przekonać się — przekonywać się [1. nabrać przeświadczenia o słuszności, prawdziwości czegoś; 2. przezwyciężyć w sobie niechęć do kogoś lub do czegoś] – meggyőződni; megbizonyosodni przekonać się do kogo – megkedvelni vkit; legyűri az ellenszenvét vkivel szemben przekonać się o czym – meggyőződni miről; kitapasztalni (vmit) przekonać się o czym na podstawie doświadczenia – tapasztalatból meggyőződni vmiről przekonanie [sąd, zdanie oparte na przeświadczeniu o prawdziwości, słuszności czegoś] – meggyőződés, felfogás, érzület; bizalom; hiedelem przekonania religijne – lelkiismereti meggyőződés przekonanie się – meggyőződés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5551 przekonany, -a, -e [przeświadczony o prawdziwości, słuszności czegoś] – meggyőzödött; meggyőzött, rábeszélt przekonferować – tárgyalni, megtárgyalni; átbeszélni, megbeszélni przekonspirować – elkonspirálni przekonspirować się – elkonspirálódni przekonstruować — przekonstruowywać [wprowadzić do jakiejś konstrukcji pewne zmiany] – átszerkeszteni, újraszerkeszteni, újrakonstruálni przekonsultować [omówić coś z kimś] – megvitatni, megkonzultálni vmit vkivel przekonująco, przekonywająco – meggyőzően przekonujący, przekonywający, -a, -e [1. trafiający do przekonania; 2. trafiający do przekonania, mający moc przekonania o czymś; przekonujący, przekonywujący (słowo często oceniane jako niepoprawne)] – meggyőző; nyomós (érv) przekonująca reklama – meggyőző reklám przekonywający argument – nyomós érv przekonywacz – meggyőző ffi przekonywanie – meggyőzés przekop [1. odkryty rów ziemny łączący coś z czymś; też: przejście podziemne; 2. górn. wyrobisko korytarzowe drążone poziomo] – árok, átvágás, csatorna; (bány) hajtás, kihajtás przekopać — przekopywać [1. kopiąc, powtórnie wydobyć ziemię na wierzch; 2. skopać ziemię, wydobywając ziemiopłody na powierzchnię; 3. kopiąc, przebić, wydrążyć tunel, kanał itp.; 4. kopiąc, spulchnić grunty; 5. pot. przerzucić zawartość szafy, szuflady, zwykle pośpiesznie czegoś szukając] – átfúrni, átvágni, keresztülásni przekopać się — przekopywać się [1. kopiąc, utorować sobie przejście przez coś; 2. z trudem przedostać się gdzieś, zwykle w śniegu; 3. zob. przekopać w zn. 5.] – átvágja v. keresztülássa magát przekopać się przez śnieg – átássa magát a havon przekopanie – átvágás, átásás, átfúrás przekopiować — przekopiowywać [1. sporządzić kopię rysunku, dokumentu, mapy itp.; 2. wykonać kopię filmu w celu uzyskania wielu egzemplarzy taśmy filmowej; 3. wykonać odbitki fotograficzne; 4. odtworzyć tekst, ilustrację itp. na warstwie światłoczułej naniesionej na odpowiednie podłoże] – lemásolni, átmásolni, lekopírozni - Wersja 01 01 2017 przekopiować się — przekopiowywać się [zostać przekopiowanym] – lemásolódni, átmásolódni przekopiowanie – lemásolás, átmásolás, átkopírozás przekopyrtnął się na tamten świat – (szó szerint: átfordult a másvilágra) meghalt przekora [1. skłonność do umyślnego sprzeciwiania się komuś; też: przekomarzanie się; 2. osoba przekorna] (zob. przekorność) – ellenszegülés, ellenkezés, ellentét, ellenállás, dac; makacsság, konokság, önfejűség, engedetlenség przekornie – akaratosan, makacsul, nyakasan, önfejűen, dacosan, makrancosan, konokul, engedetlenül przekorność – akaratosság, makacsság, nyakasság, önfejűség, dacosság, makrancosság, konokság; ellenkezés przekorny, -a, -e [skłonny do umyślnego sprzeciwiania się; też: właściwy takiej postawie] – akaratos, makacs, nyakas, önfejű, dacos, makrancos, konok, ellenkező, ellenálló, engedetlen przekos – lekaszált fű przekosić (przekoszę) – egy darab rétet lekaszálni przekoszenie – darab rétnek a lekaszálása przekować – kigúnyolni, kicsúfolni, gúnyt űzni belőle przekoziołkować [1. przekręcić się parę razy w powietrzu; 2. przewrócić coś do góry dnem] – bukfencezni, átbukfencezni; buktatni, felbuktatni; felborítani przekoziołkować się [zob. przekoziołkować w zn. 1.] – bukfencezni, átbukfencezni przekraczający, -a, -e – átlépő, áthaladó, áthágó przekraczający oczekiwania; poniżej oczekiwań – várakozásokat meghaladó v. felülmúló przekraczalny, -a, -e [taki, który można przekroczyć] – túlléphető przekraczanie – átlépés, túllépés, áthágás, megszegés, túlteljesítés przekraczanie granic między kulturami w wielokulturowej Australii – többkúltúrájú Ausztráliában a kultúrák közötti határ átlépése przekraczanie granicy – határátkelés przekraczanie planu – tervtúlteljesítés przekradać się [zob. przekraść się] – átlopakodni, átszökni przekrajać (przekraje) [zob. przekroić] – átvágni (késsel, ollóval), átszelni przekrajanie – átvágás, átmetszés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5552 przekrakać (przekrakacze) – károgni, huhogni (egy ideig) przekramarzyć – utcai árusításból élni (egy ideig) przekrapiać [zob. przekropić] – cseperegni, permetezni (eső) przekraplać [zob. przekroplić] – cseppfolyósítani przekraplanie – lepárlás przekrasić (przekraszę, przekrasi) – túlfűszerezni przekrasić się – túlfűszereződni przekraść się (przekradnę się, przekradnie się) — przekradać się [1. przejść, przedostać się gdzieś ukradkiem; 2. o czymś, np. o promieniach słońca: przedostać się gdzieś w sposób dyskretny] – átlopakodni, átszökni (titokban) przekraść się przez granice – átszökni a határon przekrawać [zob. przekrajać, przekroić] – átvágni, átmetszeni przekrawanie [krojenie wykonane na całej grubości materiału (krojenie w przeciwieństwie do cięcia nie powoduje braku materiału w obszarze wykonanego podziału, części przekrojone po zetknięciu pasują do siebie).] – átvágás, átmetszés przekreskować – (hist) leszavazni (rovátkával) przekreślić — przekreślać [1. skasować, unieważnić za pomocą kreski coś napisanego; 2. uznać coś za niebyłe, nieważne lub kogoś za osobę bez znaczenia; 3. uniemożliwić realizację czegoś] – áthúzni, keresztülhúzni; (átv.) meghiúsítani, megsemmisíteni przekreślenie [to, co zostało przekreślone, unieważnione] – áthúzás, keresztülhúzás, kihúzás; (átv.) meghiúsítás, megsemmisítés przekręcanie v. przekręcenie – elfordítás, elcsavarás; (átv.) kiforgatás; elferdítés; (perwersja) perverzió, perverzitás przekręcenie się – elcsavarodás, elfordulás przekręcić — przekręcać [1. obrócić coś wokół osi; 2. przechylić na bok, ustawić ukośnie; 3. przedstawić coś niezgodnie z prawdą, zmieniając sens tego; 4. powtórzyć jakieś słowa niedokładnie, trochę zmieniając ich postać, brzmienie lub kolejność; 5. zmienić położenie kogoś lub czegoś, dokonując obrotu; 6. zepsuć coś, kręcąc tym zbyt mocno; 7. pot. zatelefonować do kogoś] – elfordítani, elcsavarni, elforgatni; (átv.) kiforgatni, elferdíteni przekręcać a. przekręcić (czyje) słowa – megmásítja (vkinek) a szavait; kiforgatja (vkinek) a szavait przekręcić do kogoś – telefonálni; odacsörögni vkinek przekręcić fakty – meghamisítani a tényeket - Wersja 01 01 2017 przekręcić a. przekręcać film – továbbítani a filmet przekręcić a. przekręcać klucz – ráfordítja a kulcsot przekręcić kluczyk – az indítókulcsot elfordítani przekręcić kontakt – kapcsolót kikapcsolni v. bekapcsolni przekręcić przez maszynkę – ledarálni (húsdarálón) przekręcić się — przekręcać się [1. zostać obróconym wokół własnej osi; 2. zostać ustawionym ukośnie; 3. zmienić swoje położenie, dokonując obrotu; 4. ulec przekręceniu wskutek nieprawidłowego użytkowania; 5. posp. umrzeć] – elfordulni; (átv.) meghalni (meghalt, elhalálozott, elhunyt) przekręcać się, przekręcić się – áfordulni przekrętny, -a, -e – csavaró, elcsavaró, kicsavaró; hamis przekroczenie [czyn naruszający, zwykle w niewielkim stopniu, jakieś przepisy, reguły] – átlépés, áthágás, túlteljesítés, túlszárnyalás; (átv.) áthágás, megszegés, megsértés; (występek) kihágás, szabálysértés, vétség, bűn przekroczenie dyscyplinarne – fegyelmi vétség przekroczenie granicy – határátlépés, a határ átlépése przekroczenie kompetencji – hatáskörtúllépés przekroczenie kwoty wolnej – szabad kvóta átlépése przekroczenie norm v. normy – normatúlteljesítés przekroczenie planu – tervtúlteljesítés, a terv túlteljesítése przekroczenie prawa – jogsértés przekroczenie prędkości o 140 km/h – a 140 km/h sebesség túllépése v. meghaladása przekroczenie terminu – határidő elmulaszása v. túllépése przekroczenie zatwierdzonych limitów finansowych – normán fölüli ráfordítások przekroczyć — przekraczać [1. idąc, jadąc itp., dotrzeć dalej, niż coś sięga; też: zrobić krok przez coś; 2. osiągnąć poziom przewyższający coś; też: wystąpić poza granicę, zakres czegoś] – (przewyższać v. przewyższyć) túllépni, meghaladni, túlszárnyalni; (np. granicę) átlépni; áthágni; (átv.) túllépni, átlépni, áthágni, megszegni; kihágást elkövetni; többet tesz a kelleténél, túlteljesíteni przekraczać granicę – átlépni a határt przekraczać normę – megdönteni a normát, túlteljesíteni a normát Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5553 przekraczać sumę – túllépni az összeget przekroczyć coś – valamin átutazni, átmenni przekroczyć czas – időt túllépni, kifutni az időből przekroczyć dozwoloną prędkość – túllépni a megengedett sebességet przekroczyć granice obrony konicznej – a jogos önvédelmet túllépni przekroczyć a. przekraczać granicę – átlépi a határt; a határ megsértése; a határon átkelni przekroczyć kompetencję – túllépi a hatáskörét przekroczyć normę v. normy – túlteljesíteni a normát przekroczyć pełnomocnictwo – visszaélni a felhatalmazással przekroczyć a. przekraczać pewien obrót towarowy – bizonyos áruforgalmat meghaladni przekroczyć pięćdziesiątkę – túllépni az ötvenet; túl van az ötvenen przekroczyć a. przekraczać plan – túlteljesíteni a tervet przekroczyć poziom przedwojenny – a túlszárnyalni a háború előtti szintet v. színvonalat przekroczyć prawo – megszegni a törvényt przekroczyć próg – átlépi a kisküszöböt przekroczyć stan konta – számlát túllépni przekroczyć a. przekraczać swoje kompetencje – hatáskörét túllépi przekroczyć uprawnienia – túllépi hatáskörét przekroczyć wieczny próg – (szó szerint: átlépi az örök küszöböt) meghal przekroić (przekroje), przekrajać — przekrawać [krojąc, podzielić] – átvágni, átszelni, kettészelni przekroić się, przekrajać się — przekrawać się [ulec przekrojeniu] – átvágódni, átszelődni przekrojenie – átvágás, átmetszés, szelés przekrojenie placka na dwie części – lepény v. lángos kettévágása przekrojowy, -a, -e – profil-, szelvény-, metszet-, keresztmetszeti, metszeti przekropić – csöpörészni, cseperegni, permetezni (az eső) przekroplić – cseppfolyósítani przekroplić przez bibułę – leszűrni v. cseppfolyóssá tenni vmit selyempapíron keresztül przekrój [1. obraz otrzymany w miejscu przeciętym; też: rysunek przedstawiający ten obraz; 2. obraz wszystkich elementów składających się na coś, rozpatrywanych ze względu na jakąś cechę; 3. figura płaska powstająca w miejscu przecięcia przedmiotu, bryły geometrycznej - Wersja 01 01 2017 płaszczyzną; też: rysunek przedstawiający przedmiot przecięty] – vágás, átvágás; átmetszés, metszet, keresztmetszet, profil, szelvény; áttekintés; (geom) síkmetszet Przekrój [tygodnik społeczno-kulturalny wydawany obecnie przez Edipresse Polska. Ukazuje się od roku 1945, do 2002 r. wydawany w Krakowie, a obecnie w Warszawie. Redaktorem naczelnym jest Jacek Kowalczyk. Zastępcą redaktora naczelnego jest Bartek Chaciński.] – Przekrój (társadalmi-kultúrális hetilap) Przekrój znany polski tygodnik – Przekrój ismert lengyel hetilap przekrój geologiczny [obraz rozmieszczenia utworów geologicznych w rzucie na płaszczyznę pionową, utworzony na podstawie robót poszukiwawczych lub górniczych] – geológiai metszet przekrój glebowy [przekrój pionowy gleby do pewnej głębokości, przedstawiający naturalny jej układ] – talajszelvény przekrój podłużny – hosszmetszet przekrój poprzeczny – keresztmetszet przekrój poziomy – vízszintes metszet przekrój rozproszenia powirzchni – szóráskeresztmetszet przekrój rozproszenia zwrotnego – hátraszórási (visszaszórási, visszaszóródási) keresztmetszet przekrój skrzydła – (rep) szárnymetszet przekrój stożka – (mt) kúpszelet przekrój strumienia (wiązki) – sugárnyalábkeresztmetszet przekrój terenu [obraz warstw ziemi i urządzeń znajdujących się pod jej powierzchnią na Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia danym terenie] – a terület v. terep metszete; a földréteg képe przekrój wąski – szűk keresztmetszet przekrój wydarzeń – az események áttekintése przekrój wzdłużny – hosszmetszet 5554 przekrólować – (királyként) uralkodni, eluralkodni przekrwienie [nadmierne rozszerzenie i wypełnienie krwią naczyń krwionośnych jakiejś części ciała, narządu lub tkanki] – vérbőség, véraláfutás, hiperémia przekrwić się [o częściach ciała, narządach, tkankach: nadmiernie wypełnić się krwią na skutek rozszerzenia się naczyń krwionośnych i silnie się zaczerwienić] – vérrel megtelni przekrwiony, -a, -e – vérrel megtelt, hiperémiás przekryczeć — przekrykiwać – túlkiabálni, túlharsogni przekryczeć głośną muzykę – túlkiabálni v. túlharsogni a hangos zenét przekryczeć kogoś – túlkiabálni vkit przekrykiwać się – egymásnak átkiabálni przekrywiać — przekrywić – meghajlítani, elhajlítani; elgörbíteni, meggörbíteni przekrywić się – meghajolni, elgörbülni, meggörbülni przekrywienie – görbítés, meggörbítés; meghajlítás przeksięgować — przeksięgowywać [księgując, przenieść z jednego konta na drugie] – átkönyvelni przeksięgowanie [operacja polegająca na przeniesieniu jakiejś kwoty, jakiejś pozycji z jednego konta na drugie] – átkönyvelés przeksięgowanie towaru – áruátkönyvelés przekształcenie [1. zmiana charakteru, statusu prawnego, struktury, formy czegoś; 2. mat. wzajemna zależność dwóch lub więcej zmiennych wielkości] – átalakítás, átformálás, megváltoztatás; transzformáció przekształcenie centralne symetryczne – középpontosan szimmetrikus transzformáció przekształcenie danych – adatok átalakítása przekształcenie homeomorficzne [zob. homeomorfizm] – (gör.) homeomorfizmus; toologikus terek között értelmezett ekvivalenciareláció - Wersja 01 01 2017 przekształcenie homograficzne [zob. homografia] – (gör.) homográfia; (gram) írásmód azonossága przekształcenie izogonalne – szögtartó transzformáció przekształcenie izometryczne [zob. izometria] – (gör.) izometria; egyenlőszerűség; egybevágósági (távolságtartó) transzformáció przekształcenie konforemne [1. wzajemnie jednoznaczne przekształcenie geometryczne zachowujące kąty ― 2. geom. przekształcenie konforemne przekształcenie ciągłe i różnowartościowe jednej figury w drugą, przy którym kąty nie ulegają zmianie, np. przekształcenie przez podobieństwo] – egybevágó átalakítás przekształcenie osiowo symetryczne – tengelyesen szimmetrikus transzformáció przekształcenie strukturalne – struktúra-átalakítás przekształcenie się – átlakulás, változás, megváltozás, átváltozás przekształcić — przekształcać, przekształtować [1. zmienić kogoś lub coś w kogoś lub w coś innego; 2. zastąpić dane wyrażenie matematyczne innym – równoważnym wyrażeniem lub daną figurę geometryczną inną – odpowiadającą jej figurą] – átalakítani, újjáalakítani, átformálni, megváltoztatni, elváltoztatni; átképezni, formálni przekształcić a. przekształcać dane – adatot átalakítani przekształcić kogo/co na kogo/co v. w kogo/co – átalakítani, megváltoztatni vkit/vmit vkivé/vmivé przekształcić się — przekształcać się [1. zmienić się w kogoś lub w coś innego; 2. o wyrażeniu matematycznym lub o figurze geometrycznej: ulec przekształceniu – zastąpieniu innym – równoważnym wyrażeniem lub inną figurą] – átalakulni, újjáalakulni, átformálódni, megváltozni; elváltozni przekształcić się a. przekształcać się w coś – átalakulni vmivé przekształtnik [urządzenie przekształcające prąd stały na zmienny lub odwrotnie albo zmieniające jedną częstotliwość prądu na inną] – átalakító przekształtnik A/D – A/D átalakító (analógdigitális átalakító) [Ennek az eszköznek a segítségével alakulnak át az analóg bemeneti jelek számjegyekké (diszkrét értékekké) a digitalizálás során. A digitalizálás másodpercenkénti száma a mintavételezési frekvenciától függ. Az A/D átalakító Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5555 felbontása határozza meg, hogy hány fokozaton megy át a digitalizált jel e folyamat során. Az audiojelek esetében szokásos érték 8 vagy 16 bit.] przekształtnik D/A – D/A átalakító (digitálisanalóg átalakító) [Ez egy olyan eszköz vagy építőelem, amely a digitális jeleket átalakítja analóg jelekké. Egy D/A átalakítóra pl. akkor van szükség, ha digitális hangadatokat akarunk átalakítani kimenő audiójelekké, amit aztán egy hangszóró felerősít és lejátszik. A D/A átalakítók beépíthetőek VGA-kártyákba is, ahol ezek a digitális kép információit átalakítják a monitor vezérléséhez szükséges analóg RGB-jelekké] przekształtnik modulacji – modulációs átalakító przekucie – kovácsolás, újrakovácsolás przekuć — przekuwać [1. kując, przebić coś na wylot; 2. nadać kawałkowi metalu lub przedmiotowi z metalu odpowiedni kształt; 3. podkuć na nowo] – vmi v. más alakúra kovácsolni; átkovácsolni, újrakovácsolni; újrapatkolni; átlyukasztani, kilyukasztani (ütögetéssel) przekuć konia – újrapatkolni a lovat przekuć ścianę – átlyukasztani a falat przekuć się — przekuwać się [kując, przebić się przez coś na wylot] – átlyukasztódni przekukać [o kukułce: kukać przez pewien czas] – kakukkolni (egy ideig) przekulbaczyć – (swe konie) átnyergelni przekupa [(ekonomia) 1. przekupka, straganiarka, kramarka; 2. handlarka, handlara; (literatura) 3. w przenośni: kłótnica, awanturnica; 4. w przenośni: krzykaczka, krzykała; 5. w przenośni: jędza, piekielnica; 6. w przenośni: jwiedźma, czarownica; 7. w przenośni: baba (jaga), babsko; 8. w przenośni: babsztyl, babus; 9. w przenośni: babon, babiszon] – kofa, árus; (átv.) házsártos nő, boszorkány; vénasszony, vén satrafa przekupka [1. kobieta trudniąca się drobnym handlem; 2. pot. o kłótliwej kobiecie lub o takiej, która dużo i głośno mówi] – kofa, házalónő przekupczyć – kupeckeni (egy ideig) przekupczyć z gnomami – aranymondásokkal v. emlékversekkel kupeckeni przekupić (przekupi) — przekupywać (przekupuje) [zjednać sobie kogoś, dając mu pieniądze, podarunki, łapówkę] – megvásárolni; felbérelni; lekenyerezni; vesztegetni (korrumpálni); megvesztegetni; pénzelni, lepénzelni przekupić kogoś – megvesztegetni vkit - Wersja 01 01 2017 przekupić świadka – tanút megvesztegetni przekupienie – megvásárlás, megvesztegetés, lepénzelés przekupień [człowiek trudniący się drobnym handlem, zwykle obnośnym; kramarz; straganiarz] – árus, kofa, házaló przekupień starych rzeczy – ószeres przekupka [1. kobieta trudniąca się drobnym handlem; 2. pot. o kłótliwej kobiecie lub o takiej, która dużo i głośno mówi] – kofa; házalónő przekupny, -a, -e [dający się przekupić] – megvesztegethető, megvásárolható, lepénzelhető przekupstwo [łapownictwo, korupcja] – vesztegetés, megvesztegetés przekwalifikować — przekwalifikowywać [1. zmienić czyjeś kwalifikacje; 2. zmienić przynależność kogoś, czegoś do jakiejś klasy, kategorii] – átképezni, átkvalifikálni; átminősíteni przekwalifikować kogoś na coś – átképezni vkit vminek przekwalifikować się — przekwalifikowywać się [zmienić swoje kwalifikacje zawodowe na inne] – átképződni; átképzésen résztvenni; átképezi v. átképzi magát przekwalifikowanie [nabycie dodatkowych bądź nowych kwalifikacji w ramach tej samej grupy zawodowej] – átképzés przekwasić — przekwaszać [1. poddać zbyt silnej fermentacji zakwaszającej; 2. podczas obróbki czegoś użyć w nadmiarze substancji o odczynie kwaśnym] – elsavanyítani, túlsavanyítani przekwasić się — przekwaszać się [1. ulec zbyt mocnemu zakwaszeniu; 2. wchłonąć zbyt wiele kwasu lub innej substancji o odczynie kwaśnym] – elsavanyodni, túlsavanyodni przekwaszenie – elsavanyítás, túlsavanyítás przekwaszenie organizmu – szervezet elsavanyítása przekwaterować — przekwaterowywać [przenieść kogoś do innego mieszkania, na inną kwaterę] – átszállásolni, más szállásra költöztetni przekwaterować się — przekwaterowywać się [przenieść się w inne miejsce, do innego mieszkania] – átköltözködni, más szállásra menni lakni; szállást változtatni przekwaterowanie – átszállásolás, szállásváltoztatás przekwaterowanie do innego mieszkania – költözködés; más lakásba költözés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przekwękać – nyafogni, nyöszörögni, sopánkodni (egy ideig) przekwiał – (növ.) Rafflesia; óriás bűzvirág [A rejtély 1818 óta megoldatlan, ekkor fedezte fel a rafléziát a szingapúri brit gyarmat alapítója és egy botanikus kísérője.] 5556 przekwiczeć – sivalkodni, vonítani, szűkölni (egy ideig) przekwiecić – kivirágozni, elborítják a virágok przekwit – (dawno) elvirágzás, virághullás przekwit kwiatostanu – a virágzat elvirágzása przekwitanie [1. (menopauza, klimakterium; gr. meno (miesiąc) i pausis (przerwa, zatrzymanie) etap w życiu kobiety (oraz samic niektórych innych gatunków), pomiędzy wiekiem prokreacyjnym a początkiem starzenia się; 2. zob. klimakterium] – elvirágzás, elvirulás; (orv.) a változás kora, változókor; klimaktérium, klimax przekwitły, -a, -e [1. niemający już kwiatów; 2. taki, który nie wygląda młodo, świeżo; 3. taki, który przeminął] – elvirult, elvirágzott; (átv.) liöregedett, elavult przekwitnąć — przekwitać [1. o roślinach: stracić kwiaty, przestać kwitnąć; 2. stracić młodzieńczy wygląd; 3. o sławie, urodzie: przeminąć; 4. przejść klimakterium] – virágozni, elvirágozni, elvirulni przekwitnięcie – elvirágzás, elvirulás przekwitnięty, -a, -e [zob. przekwitły w zn. 1.] – elvirult, elvirágzott przelabować – (közb.) tétlenkedni, henyélni, lustálkodni (egy ideig) przelać — przelewać [1. lejąc, przemieścić płyn z jednego naczynia do drugiego; 2. wlać płyn do naczynia w ilości większej niż jego pojemność; 3. zrzec się prawa do czegoś na korzyść kogoś innego; 4. przekazać komuś swoją wiedzę, swoje doświadczenia, wpoić komuś wyznawane przez siebie wartości, zasady; 5. obdarzyć kogoś uczuciem, którym wcześniej darzyło się inną osobę; 6. w bankowych obrotach bezgotówkowych: przenieść jakąś kwotę z jednego konta na inne; 7. polać coś, zwykle jedzenie umieszczone na sicie, jakimś płynem w celu spłukania, ochłodzenia lub ogrzania tego] – átönteni, áttölteni; teleönteni, túl sokat önteni; átömleszteni; ontani, kiontani; átadni, átruházni; (ker.) átutalni - Wersja 01 01 2017 przelać coś na papier – papírra vetni, írásos formába önteni vmit przelać krew – vért ontani przelać kufel – teleönteni a korsót przelać myśli na papier – papírra veti a gondolatait przelać a. przelewać na konto – számlára utalni v. átutalni przelać swoje prawa – átruházza jogait przelać wiersz – (nyomd) sort újratördelni przelać z rachunku na rachunek – átvezetni v. átutalni egyik számláról a másik számlára przelał wodę z dzbanka do karafki – átöntötte vizet a korsóból a vizesüvegbe przelać się — przelewać się [1. o cieczy: przemieścić się z jednego miejsca w drugie; 2. ulec przelaniu do innego naczynia; 3. wylać się poza brzegi naczynia; 4. zostać nadmiernie wypełnionym płynem] – átömleni, túlömleni; túlfolyni, átfolyni; kiönteni przelać się w co – vmivé alakulni v. átalakulni przelakierować – átlakkozni, újralakkozni, meglakkozni przelakierować lakierem bezbarwnym – színtelen lakkal átlakkozni przelakierować stół – asztalt átlakkozni przelamać pierwsze lody – (átv.) megtöri a jeget przelamentować – siránkozni, jajongani, panaszkodni (egy ideig); (közb.) lamentálni przelanie – átöntés; átruházás przelanie jakiej sumy – vmilyen összeg átruházása przelanie prawa – jog átruházása przelatać [1. o ptakach: latać przez pewien czas; 2. podróżować statkiem powietrznym lub kierować nim przez określony czas; 3. pot. przez jakiś czas chodzić dużo i pośpiesznie z miejsca na miejsce lub wielokrotnie powracać w to samo miejsce] – átszállni, átrepülni przelatanie – átrepülés przelatywać – átszállongani, átszálldosni przeląc się [zob. przelęknąć się] – megijedni, megrémülni; megszeppenni przelecieć (przelecę) — przelatywać [1. przebyć jakąś przestrzeń drogą powietrzną, unosząc się za pomocą skrzydeł lub specjalnego mechanizmu, albo kierując lub podróżując statkiem powietrznym; 2. zostać przeniesionym w powietrzu z jednego miejsca w drugie, będąc popychanym przez wiatr, wyrzuconym w powietrze, wystrzelonym itp.; 3. szybko przebiec, przejechać przez coś, szybko minąć kogoś lub coś; 4. o czasie i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5557 zjawiskach zachodzących w czasie: szybko minąć; 5. o deszczu: krótko popadać; 6. o płynnej lub sypkiej substancji: przedostać się przez coś; 7. szybko, pobieżnie zapoznać się z czymś; 8. o dźwiękach: pojawić się na chwilę i zniknąć; 9. posp. o mężczyźnie: odbyć stosunek seksualny] – átrepülni, átszállni (vmi felett); (przebiegać) átszaladni, átrohanni; végigsietni; hirtelen feltűnni; tovatűnni; (átv.) átfutni; (férfi) szeuális viszonyt folytatni; közösülni przelecieć pismo (oczami) – átfutni az írást (szemmel) przelecieć się [1. udać się gdzieś szybko, w określonym celu; 2. przejść się, idąc szybkim krokiem; 3. odbyć podróż jakimś samolotem, balonem itp.; też: polatać trochę dla przyjemności lub treningu] – átfutni (a városon); gyorsan egy kis sétát tenni; szaladni egyet przelepiać — przelepić – átragasztani, egyik helyről a másikra ragasztani át vmit przelew [1. przelanie (się) czegoś; 2. w bankowym obrocie bezgotówkowym: operacja polegająca na przeniesieniu pewnej sumy pieniężnej z jednego konta na drugie; 3. złożenie na nowo wiersza składu drukarskiego w celu uzyskania bezbłędnego tekstu; 4. zob. cesja; 5. urządzenie w zaporze, śluzie, jazie itp. służące do regulowania przepływu wody; 6. otwór umieszczony na pewnej wysokości w wannie, umywalce itp., zabezpieczający przed przelewaniem się wody] – átöntés, átömlesztés, ontás, öntés; vérátömlesztés; (bankowy) átutalás, átadás, átruházás; (műsz) túlfolyó przelew bankowy – átutalás (egy folyószámláról a másikra); bankutalvány, bankátutalás, banki átutalás przelew bezgotówkowy – készpénz nélküli átutalás przelew gotówkowy – készpénz-átutalás przelew kapitału – tőkeátadás przelew krwi [zob. transfuzja krwi] – vérátömlesztés przelew na konto bieżące – folyószámlára történő átutalás przelew pieniędzy – pénzátutalás przelew walutowy – valuta-átutalás przelew z rachunku na rachunek – számlárólszámlára történő átutalás przelewać [zob. przelać] – átönteni, áttölteni, átömleszteni; ontani przelewać krwi – vért ontani; vérengzeni (vérengzik) przelewać łzy – könnyeket ontani - Wersja 01 01 2017 przelewać z pustego w próżne [1. podejmować działania bezsensowne, niemające żadnego znaczenia, zajmować się jednym i tym samym’; ‘mówić dużo i bez sensu’; zwrot; 2. To, co się dzieje, wygląda jak przelewanie z pustego w próżne] – üres szalmát csépelni; hetet-havat v. tücskötbogarat összehordani; szószátyárkodni, ismételni a már elmondottakat; fecsegni, locsogni przelewać się przez brzegi – kiönteni, kiáradni przelewanie – átöntés, átömlesztés; (jog) átruházás przelewanie z pustego w próżne – üres szalmacséplés przelewanie się – bővelkedés; átömlés, túlfolyás, kiöntés przelewki [daw. rzecz błaha, łatwa do wykonania lub opanowania] – tréfa, kis ügy, könnyű ügy przelewowy, -a, -e – vízlefolyóra, kiöntőre vonatkozó; átutalási, utalványozási przeleźć — przełazić [1. przejść przez coś, nad czymś, pod czymś, przez jakiś otwór; 2. przejść skądś dokądś, zwykle wolno, z trudem] – átmászni, átkúszni przeleźć przez płot – átmászni a kerítésen przeleżały, -a, -e – sokáig feküdt, állott; nem friss; romlott przeleżały towar – romlott áru przeleżeć [1. o ludziach, zwierzętach: leżeć przez jakiś czas; 2. przeczekać coś, leżąc; 3. o przedmiotach: przetrwać do jakiegoś momentu w ukryciu, w zapomnieniu, bezużytecznie] – fekve eltölteni, elheverni, átheverni, feküdni (egy ideig) przeleżeć się – túl hosszú ideig feküdni; elfeküdni, heverni, heverészni, elheverészni przelękły, -a, -e [przerażony, przestraszony; też: świadczący o takich uczuciach] – megijedt, megrémült przelęknąć się [doznać uczucia lęku] – megijedni, megrémülni; elrémülni przelęknięcie — przelęknienie – ijedtség, rémület przelęknięty, -a, -e; przelękniony, -a, -e [daw.; zob. przelękły] – megijedt, megrémült przelękniony, -a, -e [taki, który się przeląkł; przelękły, przelęknięty] – megijedt, megrémült przelicytować — przelicytowywać [1. zaoferować na licytacji wyższą cenę niż ktoś inny; 2. przewyższyć kogoś w czymś; 3. w niektórych grach w karty: zgłosić wyższy kolor niż przeciwnik] – túllicitálni; lefőzni, letromfolni vkit przelicytować się — przelicytowywać się [1. przelicytować jeden drugiego, oferując Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5558 wyższą cenę; 2. przewyższyć jeden drugiego w czymś; 3. w niektórych grach w karty: przelicytować jeden drugiego, zgłaszając wyższy kolor] – felül licitálják, túllicitálják v. letromfolják egymást przeliczać [zob. przeliczyć] – átszámítani, átszámolni; (pieniądze) megolvasni przeliczenie – átszámítás, átszámolás przeliczenie punktów – pontok átszámolása przeliczenie walutowe – valuta-átszámítás przeliczenie się – tévedés, rosszul számítás przeliczeniowy, -a, -e [służący do przeliczania; też: stanowiący jednostkę w przeliczaniu czegoś na coś] – átszámítási; átszámolási przelicznik [1. wskaźnik liczbowy określający relację zachodzącą między jednostkami różnych systemów; 2. urządzenie do wykonywania pewnej wąskiej klasy obliczeń] – átszámítási együttható; (közb.) pénzváltásnál alapnak vett pénznem; (műsz) impulzusmérő przelicznik miar – mértékek átszámítási együtthatója przelicznik walut – valuták átszámítási együtthatója przeliczyć — przeliczać [1. policzyć coś, kogoś uważnie; 2. obliczyć coś w innych jednostkach] – átszámítani, átszámolni; (pieniądze) megolvasni; végigszámolni przeliczyć a. przeliczać pieniądze – pénzt átszámolni przeliczyć się — przeliczać się [1. pomylić się w rachunkach, w obliczeniach; 2. zawieść się w swoich planach, nadziejach] – tévedni, hibázni (számában, elszámolásban); elszámolja magát; rosszul számol przeliterować — przeliterowywać [podać pisownię jakiegoś wyrazu, wymieniając głośno, po kolei litery tego wyrazu, często dodając słowa zaczynające się na te litery] – betűzni, lebetűzni (helynevet, vezetéknevet) przelitografować – átlitografálni; sokszorosítani przelot [1. przebycie jakiejś przestrzeni drogą powietrzną; 2. roślina o żółtych kwiatach i owłosionych liściach; 3. otwór rury, kanału itp., przez który coś przepływa lub coś się przesuwa; też: wielkość tego otworu; 4. odległość między dwoma zabudowaniami] – átrepülés, átszállás; (ptaków) húzás, költözködés; vonalszakasz Przelot alpejski (Anthyllis alpestris) [gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny bobowatych. Występuje na Półwyspie Bałkańskim, w Alpach i Karpatach. W Polsce wyłącznie w Tatrach (roślina tatrzańska). Jest tu rośliną dość pospolitą] - Wersja 01 01 2017 – havasi nyúlszapuka (Anthyllis alpestris); havasi nyúlhere (Anthyllis vulneraria subsp. alpestris) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a hüvelyesek (Fabales) rendjéhez, ezen belül a pillangósvirágúak (Fabaceae vagy Leguminosae) családjához tartozó alfaj.] przelot pospolity (Anthyllis vulneraria) – Réti nyúlhere v. Réti nyúlszapuka (Anthyllis vulneraria ssp. vulneraria) przelot ptaków – madarak költözése v. vonulása przelotem [mimochodem, przy sposobności] – röptében, futtában przelotnie – futólag, röptében przelotność [1. krótkotrwały charakter czegoś; 2. zob. przelotowość] – röpkeség, futólagosság; (műsz) áteresztő képesség, átmenő forgalom, befogadóképesség; átbocsátó képesség, csövesség przelotność poczekalni ambulatoryjnej – a rendelőintézeti váróterem befogadóképessége przelotność szpitala – a kórház befogadóképessége przelotny, -a, -e [1. prędko przemijający; 2. pojawiający się gdzieś na krótko; 3. o ptakach wędrownych: gromadnie odlatujący na zimę do cieplejszych krajów] – vándor-; (krótkotrwały) múló, röpke, tűnő, mulandó; futó, futólagos Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5559 przelotne opady – szórványos csapadék przelotne spojrzenie – röpke pillantás przelotny deszcz – futó zápor przelotowość [zdolność przepustowa arterii komunikacyjnej; też: największa liczba pojazdów o określonym ciężarze, która może być przepuszczona na danej linii w ustalonym czasie] – áteresztő v. átbocsátó képesség przelotowość stacji kolejowej – a vasútállomás átbocsátó képessége przelotowy, -a, -e [1. dotyczący przelotu ptaków, samolotów itp.; 2. taki, przez który coś przelatuje, przepływa, przesuwa się; 3. taki, przez który coś przejeżdż] – átrepülési przeludnić — przeludniać – túlnépesíteni przeludnić się – túlnépesedni przeludnienie [nadmiar ludności na danym terytorium] – túlnépesedés przeludniony, -a, -e [nadmiernie zaludniony] – túlnépesült przelulać – ringatni, elringatni (egy ideig) przelulać się – elringatja magát przeładować — przeładowywać [1. przenieść jakiś ładunek, towar, bagaż na inny środek transportu; 2. przeciążyć ładunkiem; 3. nadmiernie obciążyć coś czymś; 4. umieścić gdzieś zbyt wiele szczegółów, ozdób; 5. wykonać za pomocą specjalnych mechanizmów wbudowanych w broń kolejne czynności związane z oddaniem strzału] – átrakni, átrakodni; (przeciążyć) túlterhelni; zsúfolni przeładować baterię – elemet, akkumulátort túlterhelni przeładować na inny wóz – átrakodni másik kocsira przeładować się – megterheli, túlterheli magát; (átv.) sokat eszik przeładowanie – túlterhelés; átrakás, átrakodás przeładownia – átrakodóhely przeładownia statków – hajók átrakodóhelye przeładunek – átrakás, átrakodás - Wersja 01 01 2017 przeładunek ładunku – rakomány v. szállítmány átrakása v. átrakodása przeładunkowy, -a, -e – átrakodási [Terminal przeładunkowy: átrakó terminál] Przełaj [wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Sędziszów] – Przełaj (lengyel falu) przełajdaczyć [1. np. majątek: przeszastać, przetracić, stracić; 2. np. majątek: przepuścić, puścić, rozpuścić; 3. np. majątek: roztrwonić, przetrwonić, strwonić; 4. np. majątek: zmarnować, zmarnotrawić, przefiukać; 5. np. majątek: przeputać, przegwizdać, przebalować; 6. np. majątek: przehulać, przepić; 7. np. majątek: przejeść, przefrymarczyć; 8. posp. przeżreć, przechlać, rozpieprzyć; 9. wulg. Przesrać; 10. np. noc: przebalować, przehulać, przebomblować; 11. np. noc: przebałaganić, przefruwać; 12. posp. przebarłożyć] – elmulatni, eldorbézolni; elherdálni, eltékozolni, elpocsékolni, elpazarolni, elherdálni, elkönnyelműsködni przełajowiec [potocznie: zawodnik uprawiający biegi przełajowe] – tájfutó (sportoló) przełajowy [1. odbywający się w naturalnie trudnym terenie; 2. biorący udział w biegach, wyścigach na przełaj] – tájfutó przełamać (przełamie) — przełamywać [1. naciskając, uderzając, zginając, rozdzielić coś na dwa kawałki; też: łamiąc, rozdzielić przez środek; 2. przezwyciężyć coś, co stanowiło przeszkodę w czymś; 3. uformować kolumny książki lub czasopisma ze szpalt, tabel, ilustracji itp.; też: zmienić łamanie tekstu; 4. uzyskać jakiś odcień danej barwy, zwykle zgaszony, przez dodanie do niej niewielkiej ilości farby innego koloru] – áttörni, eltörni; megtörni (vkit/vmit); törni, kettétörni; (átv.) megszegni, megsérteni, áthágni; (átv.) áttörni, megtörni przełamać ciszę – megtöri a csendet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5560 przełamać, przełamywać na dwoje – kettétörni przełamać opór – megtörni az ellenállást przełamać pierwsze lody – (átv.) megtöri a jeget przełamać się — przełamywać się [1. ulec przełamaniu – rozdzieleniu na dwa kawałki; 2. pokonać własną niechęć, obawę, własny lęk, wstręt itp.; 3. podzielić się czymś z drugą osobą, łamiąc to na dwie części; 4. o tekście, książce, czasopiśmie itp.: ulec przełamaniu – uformowaniu w kolumny; 5. o jakiejś barwie: zyskać zgaszony, stonowany odcień] – eltörni, kettétörni; (átv.) megtörni; legyőzi önmagát przełamać z kim chleb – megosztja kenyerét vkivel przełamanie [(ang. breakthrough) - jest formą natarcia, w której wojska dążą do przedarcia się poprzez obronę przeciwnika. Przez przełamanie dąży się do uchwycenia jego obiektów w głębi, w ten sposób naruszona zostaje spoistość obrony przeciwnika. Ma ono miejsce na wąskim odcinku obrony, wymaga ześrodkowania odpowiednich sił i środków.] – áttörés, megtörés, kettétürés; (átv.) áthágás; áttörés przełamanie frontu – frontáttörés przełamanie się – eltörés; saját maga legyőzése; megtörés przełamany, -a, -e – eltört, megtört, kettétört przełaskawy, -a, -e – nagyon kegyes przełaskawy Bóg – kegyes Isten przełaz [miejsce umożliwiające pokonanie jakiejś przeszkody w trudnym terenie] – búvó v. átbóvó lyuk; átjáró przełaz pod trasą – út alatti átjáró przełazić1 [zob. przeleźć] – átmászni, átkúszni przełazić2 [1. pot. włóczyć się przez jakiś czas lub chodzić bez wyraźnego celu z miejsca na miejsce; 2. pot. przez jakiś czas chodzić po czymś, wspinając się, wdrapując się na coś; 3. pot. przechodzić jakiś czas w tym samym ubraniu] – tekeregni, mászkálni przełączenie – átkapcsolás, átváltás przełączka [forma ukształtowania terenu, niewybitne, poprzeczne obniżenie w przebiegu grzbietu górskiego lub grani między sąsiednimi szczytami lub turniami, mała (często w sensie "płytka", czasem również w sensie "mniejsza od sąsiedniej") przełęcz. Pojęcie używane głównie w literaturze przewodnikowej i w gwarze taternickiej.] – (geogr.) csorba (hegymélyedés) [np. Gąsienicowa Przełączka (słow. Gąsienicova štrbina, niem. Gąsienicascharte, węg. Gąsienicacsorba)] - Wersja 01 01 2017 przełącznik [1. przyrząd do zmiany kierunku prądu elektrycznego oraz do włączania lub wyłączania pewnych części obwodu elektrycznego; 2. (switch) Aktywny element sieci teleinformatycznej stanowiący podstawowy składnik tworzenia sieci i połączeń wirtualnych, zarówno w sieciach LAN, jak i WAN.] – (műsz.) átkapcsoló, kapcsoló; váltó, átváltó; (informatika) (switch) adatátviteli kapcsoló v. switch (ejtsd: szvics) [egy aktív számítógépes hálózati eszköz, amely a rá csatlakoztatott eszközök között adatáramlást valósít meg. Többnyire az OSI-model adatkapcsolati rétegében (2. réteg, esetleg magasabb rétegekben) dolgozik. Magyar jelentése: vált, kapcsol, választ.] przełącznik barwy dźwięku – hangszabályozó przełącznik elektryczny – villamos kapcsoló, villanykapcsoló przełącznik funkcji – üzemmódváltó przełącznik nadawanie-odbiór sterowany głosem, wodas – begerjedésgátló przełącznik napięcia – feszültségkapcsoló, feszültségváltó przełącznik pasma (zakresu) – (méréstartomány-) átkapcsoló, csatornaváltó, hullámváltó przełącznik prądu – áramváltó przełącznik radiowy – rádiókapcsoló przełącznik sensorowy [przełącznik elektryczny działający pod wpływem jakiegoś impulsu] – szenzoros kapcsoló przełącznik świateł i kierunkowskazów – irányjelző- és fényszórókapcsoló przełącznik w położeniu zapis (magnetofon) – felvételi üzemmód przełącznik wejściowy, wybierak wstępny – bemenetválasztó przełącznik wyjściowy organiczający – kimeneti határoló-választó-kapcsoló przełącznik zakresów – hullámsávkapcsoló, hullámsávváltó, hullámsávváltógomb przełączny, -a, -e – átkapcsoló, átváltó; átkapcsolható, átkapcsolási przełączyć — przełączać [1. rozłączając połączenie jakichś przewodów, połączyć jeden z nich z innym przewodem; 2. włączyć inny program działania jakiegoś urządzenia; 3. rozmawiając z kimś, umożliwić mu rozmowę telefoniczną z kimś innym] – átváltani, átkapcsolni przełączać kanały – nyomkodja a gombokat przełączany obwód wirtualny (w telekomunikacji, połączenie ustanawiane na czas trwania sesji) – (kat.: informatyka) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5561 SVC Switched Virtual Circuit (kapcsolt virtuális áramkör) przełączyć (przełączać) na drugi program / kanał – átkapcsolni a kettes csatornára przełączyć (przełączać) program – csatornát váltani przełączyć się — przełączać się [1. nastawić jakieś urządzenie na inny tryb pracy, inny program itp.; 2. o jakimś urządzeniu: ulec przełączeniu lub samoistnie przestawić się na inny tryb pracy, inny program itp.] – átváltódni, átkapcsolódni przełęcz [obniżenie w łańcuchu górskim między dwiema sąsiadującymi górami] – hágó, hegyszoros przełęcz górska – hegyszoros przełkać – zokogni (egy ideig) przełknąć — przełykać [1. przesunąć ślinę lub pokarm z jamy ustnej do żołądka za pomocą ruchu mięśni krtani i przełyku; 2. szybko coś zjeść lub w pośpiechu wypić trochę czegoś; 3. przeboleć w milczeniu jakąś przykrość, czyjąś krytykę itp.] – elnyelni, nyelni, lenyelni przełknąć pigułkę – lenyelni a pirulát przełknąć zniewagę – sértést v. sérelmet lenyelni przełobuzować – csintalankodni, pajkoskodni, csibészkedni (egy ideig) przełom [1. nagła, zasadnicza zmiana w przebiegu czegoś; 2. granica między dwoma okresami; 3. odcinek doliny o wąskim dnie i stromych zboczach, w którym rzeka przedziera się przez pasmo górskie lub inną wyniosłość terenu; 4. gwałtowna zmiana w przebiegu ostrej choroby] – lyuk, nyílás; áttört hely, törés, áttörés; (átv.) fordulat, fordulópont, átmenet, változás, krízis; sorsfordulat; (pol) fordulat, válság przełom dziejowy – történelmi fordulat przełom o światowym znaczeniu – történelmi jelentőségű nagy fordulat przełom społeczno-gospodarczy – társadalmigazdasági fordulat przełom wieku a. wieków – századforduló przełomowy, -a, -e – döntő, válságos, térési, áttörési, fordulati przełożenie [1. w przekładni: stosunek prędkości obrotowej wału napędzającego do prędkości obrotowej wału napędzanego; 2. związek między czymś a czymś] – áthelyezés; (műsz) áttétel; fordítás; megjegyzés; előterjesztés; kifogás; amit felhoz przełożeństwo – (dawno) hatóság, felsőbbség, vezetőség, elsőbbség - Wersja 01 01 2017 przełożeństwo jest służbą – a felsőbbség v. vezetőség szolgálat Mk 10,35-45 Przełożeństwo jest służbą Jakub i Jan, synowie Zebedeusza, zbliżyli się do Jezusa i rzekli: Nauczycielu, chcemy, żebyś nam uczynił to, o co Cię poprosimy. On ich zapytał: Co chcecie, abym wam uczynił? Rzekli Mu: Użycz nam, żebyśmy w Twojej chwale siedzieli jeden po prawej, a drugi po lewej Twej stronie. Jezus im odparł: Nie wiecie, o co prosicie. Czy możecie pić kielich, który Ja mam pić, albo przyjąć chrzest, którym Ja mam być ochrzczony? Odpowiedzieli Mu: Możemy. Lecz Jezus rzekł do nich: Kielich, który Ja mam pić, pić będziecie; i chrzest, który Ja mam przyjąć, wy również przyjmiecie. Nie do Mnie jednak należy dać miejsce po mojej stronie prawej lub lewej, ale dostanie się ono tym, dla których zostało przygotowane. Gdy dziesięciu to usłyszało, poczęli oburzać się na Jakuba i Jana. A Jezus przywołał ich do siebie i rzekł do nich: Wiecie, że ci, którzy uchodzą za władców narodów, uciskają je, a ich wielcy dają im odczuć swą władzę. Nie tak będzie między wami. Lecz kto by między wami chciał się stać wielki, niech będzie sługą waszym. A kto by chciał być pierwszym między wami, niech będzie niewolnikiem wszystkich. Bo i Syn Człowieczy nie przyszedł, aby Mu służono, lecz żeby służyć i dać swoje życie na okup za wielu. Mk 10,35-45 Ekkor eléje járultak Zebedeus fiai, Jakab és János, és így szóltak: ,,Mester! Azt akarjuk, hogy amit kérünk, tedd meg nekünk.'' Ő megkérdezte tőlük: ,,Mit akartok, hogy megtegyek nektek?'' Azt felelték: ,,Tedd meg nekünk, hogy egyikünk a jobbodon, másikunk pedig a bal oldaladon ülhessen a te dicsőségedben.'' Jézus erre azt mondta nekik: ,,Nem tudjátok, mit kértek. Tudtok-e inni a pohárból, amelyből én iszom? Vagy meg tudtok-e keresztelkedni a keresztséggel, amellyel én megkeresztelkedem?'' Ők azt felelték neki: ,,Meg tudunk.'' Ekkor Jézus azt mondta nekik: ,,A pohárból, amelyből én iszom, inni fogtok ugyan, és a keresztséggel, amellyel én megkeresztelkedem, ti is meg fogtok keresztelkedni. De azt megadni, hogy a jobbomon vagy a balomon ki üljön, az nem az én dolgom. Az azoké lesz, akiknek készítették.'' Amikor a tíz meghallotta ezt, haragudni kezdtek Jakabra és Jánosra. Jézus azonban magához hívta őket, és azt mondta nekik: ,,Tudjátok, hogy akiket a nemzetek fejedelmeknek tekintenek, azok uralkodnak rajtuk, és a nagyok hatalmaskodnak felettük. Köztetek azonban ez nem így van, hanem aki nagy akar lenni, az legyen a ti szolgátok; aki pedig első akar lenni köztetek, az a szolgája lesz mindenkinek. Hiszen az Emberfia sem azért jött, hogy neki szolgáljanak, hanem hogy ő szolgáljon, és életét adja váltságul sokakért.'' Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5562 przełożona – vezetőnő, főnöknő ['matka przełożona: apácafőnöknő; apácafejedelemasszony] przełożona zakonu – rendfőnöknő przełożony1, -a, -e [zwierzchni, nadrzędny] - – áthelyezett, áttett; felületi, külső; élenjáró, feljebbvaló, felsőséggel rendelkező, fölényben lévő; felettes przełożony2 [osoba mająca władzę zwierzchnią nad innymi] – felettes; főnök; előljáró przełożona pielęgniarek – főnővér przełożony zakonny (łac. superior) [osoba zakonna, której powierzono kierowanie całym instytutem życia konsekrowanego (generał), prowincją zakonną (prowincjał), klasztoru (gwardian)] elöljáró (lat. superior) [a megszentelt élet minden intézményének irányításával megbízott szerzetes (generális); a szerzetesi provincia vezetésével megbízott szerzetes (prowincjal), és a kolostor irányításával megbízott szerzetes (gvárdián)]; rendfőnök przełożyć — przekładać [1. położyć coś na inne miejsce; 2. przesuwając, przenosząc górą, umieścić coś po drugiej stronie czegoś; 3. włożyć coś między warstwy czegoś innego; 4. przesunąć termin czegoś na później; 5. przetłumaczyć z jednego języka na drugi; 6. przedstawić jakieś treści, obrazy, zjawiska za pomocą środków właściwych danej dziedzinie; 7. daw. dać pierwszeństwo komuś, czemuś] – (przetłumaczyć) lefordítani; (na inne miejsce) áthelyezni, áttenni, átrakni; előtérbe helyezni; rakni, rétegezni; (átv.) előadni, felhozni, előterjeszteni przełożyć ciasto jabłkami – tésztára almát rétegezni; almásan v. almával rakott tésztát készíteni przełożyć co na inny język – más nyelvre fordítani vmit przełożyć coś z drugiej ręki – [másodkézből fordítani] nyersfordítás alapján fordítani; előtérbe kerülni przełożyć egzamin – vizsgát halasztani v. elhalasztani przełożyć kataplazm – meleg borogatást tenni v. rakni vmire; borogatni przełożyć kogo/co nad kogo/co – előnyben részesíteni vkit/vmit vki/vmi felett; vkit/vmit vki/vmi fölé v. vkinek/vminek elébe helyezni przełożyć kompres – borogatni, borogatást tenni przełożył książkę z polskiego na węgierski – lefordított egy könyvet lengyelből magyarra przełożył, przełożyła – fordította (ford.) - Wersja 01 01 2017 przełożyć się — przekładać się [zostać wyrażonym w innej formie, za pomocą innych środków] – (przetłumaczyć) lefordítódni (lefordításra kerül, lefordítják); (na inne miejsce) áthelyeződni, áttevődni, átrakódni przełupać — przełupywać [łupiąc, przedzielić coś] – széttörni vmit, széttépni przełupać się — przełupywać się [ulec przełupaniu] – széttörni, széttépődni przełyk (łac. esophagus, oesophagus, nosiciel pokarmów) [1. odcinek przewodu pokarmowego kręgowców łączący gardło z żołądkiem; też: przedni odcinek przewodu pokarmowego bezkręgowców; 2. przewód mięśniowo-błoniasty o podłużnym przebiegu; łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia] – (bonc) nyelőcső (oesophagus) [a mellkasban elhelyezkedő, izmos falú, nyálkahártyával bélelt, nagyjából egyenes lefutású, kb. 2 cm átmérőjű csőszerű szerv, mely a garatot köti össze a gyomorral.] przełyknąć — przełykać [1. przesunąć ślinę lub pokarm z jamy ustnej do żołądka za pomocą ruchu mięśni krtani i przełyku; 2. szybko coś zjeść lub w pośpiechu wypić trochę czegoś; 3. przeboleć w milczeniu jakąś przykrość, czyjąś krytykę itp.] – nyelni, elnyelni, lenyelni; nyeldesni przełyskiwać (przełyskuje) – átviláglani, átfényleni, átragyogni przemachać ― przemachnąć – átszaladni, átfutni, gyorsan megcsinálni przemachać cały cmentarz – az egész temetőt gyorsan átfutni przemaczać [zob. przemoczyć] – beáztatni przemagać [zob. przemóc] – felülkerekedni, felülmúlni przemaglować [1. przepuścić bieliznę przez magiel; 2. pot. wypytując natarczywie, usiłować wydobyć z kogoś jakieś informacje; 3. pot. dogłębnie coś przeanalizować, rozważając wielokrotnie to samo] – kimángorolni, átmángorolni, újramángorolni przemakać [zob. przemoknąć] – beázni, átázni, átnedvesedni, megázni przemakalność [(technika) cecha rzeczy przepuszczajacych wodę] – vminek a vízáteresztő volta przemakalny, -a, -e [przepuszczający wodę, deszcz, wilgoć] – vizet áteresztő, átázó, átnedvesedő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5563 przemakanie – beázás przemakanie obuwia – a cipő átázása przemalować — przemalowywać [1. pomalować coś po raz drugi, na inny kolor lub namalować coś powtórnie, w inny sposób; 2. malować przez pewien czas] – átfesteni, újrafesteni; átfestegetni; elfesteni, elfestegetni przemalować na inny kolor – más színre átfesteni vmit przemalować pokój na niebiesko – kékre átfesteni a szobát przemalować się — przemalowywać się [pot. ufarbować sobie włosy na inny kolor] – átfesti a haját przemalowanie [przemalowany fragment obrazu] – átfestés (a kép egy részletének); festés, festegetés przemamić – (dawno) átcsalni, a maga oldalára csalni v. téríteni v. csábítani przemanewrować – (wojsk) manőverezni; halogató harcot folytatni przemarnotrawić, przemarnować — przemarnowywać – eltékozolni, elpocsékolni przemarnować jak skąpiec – fukarkodni przemarnowanie – elmulasztás, eldorbézolás przemarsz [1. szybkie przejście większej liczby ludzi, zwłaszcza wojska; 2. przejście krokiem marszowym] – (wojsk) átvonulás, átmenetelés, felvonulás przemarsz dzienny – napi menet v. menetteljesítmény przemarudzić (przemarudzę) [1. pot. stracić dużo czasu, robiąc coś bardzo powoli; 2. pot. narzekać lub grymasić przez pewien czas] – késlekedni, habozni przemarznąć — przemarzać [1. ulec uszkodzeniu lub zniszczeniu na skutek działania mrozu; 2. bardzo zmarznąć] – átfázni, átfagyni przemarzanie1 ― przemorzenie – éheztetés, éheztetéssel való gyötrés przemarzanie2 ― przemarznięcie – átfázás, átfagyás przemarzanie gruntów [zamarzanie wody gruntowej powodujące zmniejszenie spoistości gruntów] – talajok átfagyása; talajfelfagyás przemarzanie ścian [zamarzanie wody, wilgoci, która wniknęła w pory albo w spoiny w ścianach] – falak átfagyása przemarzlina – fagy, repedés przemarznięty, przemarzły, -a, -e [1. uszkodzony lub zniszczony na skutek działania mrozu; - Wersja 01 01 2017 2. bardzo zmarznięty, zziębnięty] – átfagyott, megfagyott przemarznąć — przemarzać [1. ulec uszkodzeniu lub zniszczeniu na skutek działania mrozu; 2. bardzo zmarznąć] – átfázni, átfagyni przemarzyć – álmodozni, átálmodni przemarzyć całą drogę – egész utat átálmodni przemarzyć cały dzień – egész napot átálmodni przemaszerować — przemaszerowywać [1. przebyć jakąś drogę krokiem marszowym; 2. pójść dokądś pośpiesznie; 3. przejść przed kimś lub dokądś w celu zwrócenia na siebie uwagi] – (wojsk) átvonulni; felvonulni przemawiać [zob. przemówić] – beszélni; beszédet tartani, szónokolni; megszólalni przemawia władczym tonem – a felsőbbség hangján szól v. beszél przemawiać komu do rozumu – rábeszélni, lelkére beszélni, rávenni przemawiał z żarem – hévvel, tűzzel, lelkesen beszélt przemawiający do serca – szívhez szóló przemazać (przemaże) ― przemazywać – átmázolni, elmázolni; áthúzni, kihúzni, törölni, kitörölni przemazać jego kolor – átmázolni v. elmázolni a színét przemazanie – átmázolás; áthúzás, kihúzás, törlés, kitörlés przemazanie ekranu i napis – vetítővászon és felirat törlése przemądry, -a, -e – túlokos; nagyon okos; bölcs przemądrzale – okoskodóan, tudálékosan, tudálékoskodóan; nagy bölcsen przemądrzalec [1. jego mądrości budzą wątpliwości; 2. mędrek 3. pozjadał wszystkie rozumy; 4. mądrala, mądraliński, filozof; 5. rezoner, snob, besserwisser; 6. chłopek-roztropek, mądra głowa; 7. przestarz. zadufek] – okoskodó, tudálékos, tudálékoskodó ember; bölcsek bölcse, filozófus; gőgös, kevély, dölyfös, hivalkodó, rátarti, önhitt ffi przemądrzałość – okoskodás, tudálékosság, tudálékoskodás; tudákosság przemądrzały, -a, -e [mający przesadnie wysokie mniemanie o swojej wiedzy; też: świadczący o takim mniemaniu o sobie] – okoskodó, tudálékos, tudálékoskodó; tudákos przemądrze – nagy v. nagyon okosan v. bölcsen przemeblować — przemeblowywać [1. zmienić umeblowanie czegoś lub ustawić meble inaczej niż poprzednio; 2. pot. zmienić porządek jakichś elementów, zwłaszcza Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5564 wprowadzić gdzieś zmiany organizacyjne, personalne itp.] – (lakást v. bútorokat) átrendezni, újrabútorozni przemeblować coś – átrendezni vmit przemeblować się — przemeblowywać się [1. zmienić umeblowanie swojego mieszkania lub ustawić w nim meble inaczej niż poprzednio; 2. pot. ulec zmianie układu, porządku, organizacji] – bútorcserét végezni lakásban przemeblowanie [1. zmiana ustawienia mebli; 2. pot. zmiany w składzie, porządku czegoś, zwłaszcza zmiany organizacyjne, personalne itp.] – bútor átrendezése, újrabútorozás przemedytować – elmélkedni egy ideig przemeldować — przemeldowywać [zmienić komuś miejsce zameldowania] – átjelenteni, újra bejelenteni przemeldować się — przemeldowywać się [zmienić miejsce swojego zameldowania] – új lakhelye szerint bejelentkezik; átjelentkezni Przemek – a Przemysław beceneve przemęczenie [stan osłabienia występujący po nadmiernym wysiłku] – kifárasztás, túlfárasztás; túlterhelés; kimerültség przemęczenie się – kifáradás, erős fáradtság, kimerülés przemęczony, -a, -e [odczuwający przemęczenie; też: świadczący o przemęczeniu] – kimerült przemęczyć — przemęczać [1. przeciążyć kogoś, coś pracą; 2. męcząc się czymś, przetrwać trudny okres] – kifárasztani, túlfárasztani, kimeríteni przemęczyć się — przemęczać się [1. wyczerpać siły, pracując zbyt intensywnie; 2. zob. przemęczyć] – kimerülni, kifáradni przemędrkować [pot. wymądrzać się przez pewien czas] – okoskodni, túlokoskodni przemglony, -a, -e – elködösített, köddel elborított przemiał [1. rozcieranie czegoś na drobne cząsteczki za pomocą odpowiednich urządzeń; 2. produkt otrzymany w wyniku przemielenia czegoś] – (zmielenie) őrlés, átőrlés, megőrlés; (ziarno) őrlemény, őrlet; (papier) zúzás przemiana [stanie się innym niż poprzednio] – átalakulás; változás, átváltozás, megváltozás; módosulás, átalakulás przemiana adiabatyczna (Proces adiabatyczny) (brak wymiany ciepła z otoczeniem ΔQ = 0) – adiabatikus folyamat; olyan folyamat, amelynek során a változó anyagi rendszer környezetéből nem vesz fel hőt, sem annak hőt át nem ad - Wersja 01 01 2017 przemiana alotropowa [przemiana jednej odmiany alotropowej w inną pod wpływem zmiany ciśnienia i temperatury] – allotrop átalakulás [a kémiai reakciók egy speciális fajtája, amikor az elem egyik allotrop módosulata átalakul a másikká, pl. amikor az oxigéngázból (O2) elektromos kisülés hatására ózon (O3) keletkezik vagy amikor a grafit igen nagy nyomáson gyémánttá alakul.] przemiana egzotermiczna [reakcja chemiczna lub proces fizyczny, którym towarzyszy zmniejszenie energii wewnętrznej układu związane z wydzielaniem się ciepła] – egzoterm reakció przemiana endotermiczna [reakcja chemiczna lub proces fizyczny, którym towarzyszy zwiększenie energii wewnętrznej układu związane z pochłanianiem ciepła] – endoterm változás (hőfelvétellel járó változás) v. átalakulás przemiana fazowa [stopniowe lub nagłe przejście jakiejś substancji z jednej fazy w drugą, np. przejście ze stanu stałego w ciekły] – fázis v. állapot változás przemiana ilościowa – mennyiségi változás przemiana izentalpowa (stała entalpia H = const.) [1. izentalpowy proces; 2. to proces termodynamiczny podczas którego entalpia układu pozostaje stała (H = const), np. dostatecznie powolny przepływ gazu pod wpływem stałej różnicy ciśnień. Przykładem procesu izentalpowego jest efekt Joule'a-Thomsona] – izentalp folyamat [folyamat közben e levegő állapotváltozása állandó entalpia mentén történik (izentalp folyamat), amely vonal mentén a folyamat addig folytatódik, amíg a páratartalom el nem ér egy bizonyos értéket, ami semmiképpen nem lehet a telítettségi állapot] przemiana izentropowa adiabatyczna odwracalna (brak wymiany ciepła z otoczeniem ΔQ = 0, stała entropia S = const.)] – reverzibilis, adiabatikus folyamat izentróp, azaz amikor ΔQ = 0, ΔS szintén nulla przemiana izobaryczna [zob. proces izobaryczny (stałe ciśnienie p = const.)] – izobárikus állapotváltozás przemiana izochoryczna (stała objętość V = const.) – izochorikus állapotváltozás przemiana izotermiczna [zob. proces izotermiczny (stała temperatura T = const.)] – izotermikus változás przemiana jakościowa – minőségi változás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5565 przemiana materii [ogół procesów biochemicznych i energetycznych zachodzących w komórkach żywych organizmów] – anyagcsere (orvosi) przemiana nieodwracalna [przemiana przebiegająca tylko w jednym kierunku] elkerülhetetlen, elháríthatatlan v. visszafordíthatatlan változás przemiana odwracalna [przemiana, która może przebiegać w obu kierunkach, tak aby układ i otoczenie powróciły do stanu wyjściowego] – elkerülhetető, elhárítható változás przemiana pokoleń [następowanie po sobie w cyklu rozwojowym jakiegoś gatunku dwóch lub kilku pokoleń różniących się wyglądem, budową anatomiczną, sposobem rozmnażania] – nemzedékváltás; nemzedékváltakozás przemiana politropowa (pV n = const., gdzie n wykładnik politropy) – polipróp változás przemiana strukturalne – szerkezeti változás przemiana termodynamiczna [zob. proces termodynamiczny] – termodinamikus átalakulás v. változás przemianować — przemianowywać [zmienić nazwę czegoś na inną] – átkeresztelni, új nevet adni; átértékelni przemianować się — przemianowywać się [zmienić swoją nazwę na inną] – átkeresztelődni, új nevet kapni v. ad magának; átértékelődni przemianowanie – átkeresztelés; újraértékelés, átértékelés przemiany fizyczne [zmiany zachodzące w ciałach, w których cząsteczki nie zmieniają swojej budowy, ulegają natomiast zmianie cechy fizyczne, np. stan skupienia, twardość] – fizikai változások v. átalakulások przemiany socjalne – társadalmi változások przemiany społeczne – társadalmi átalakulás v. átalakulások przemiany ustrojowe – a rendszerrel v. társadalmi berendezkedéssel kapcsolatos változások przemielać [zob. przemleć] – megőrölni przemielać się [zob. przemleć się] – megőrölődni przemielenie – átőrlés przemieniać – keverni, transzportálni przemienić — przemieniać [przekształcić kogoś lub coś w kogoś lub w coś innego niż poprzednio] – átalakítani, átváltoztatni, megváltoztatni, kicserélni; váltogatni - Wersja 01 01 2017 przemienić się — przemieniać się [stać się innym niż poprzednio] – megváltozni, átváltozni, átalakulni; megkeveredni przemienić się w coś – változni, átalakulni vmivé przemienie – átalakítás, megváltoztatás, kicserélés przemienie Jezusa – (egyh.) Jézus színeváltozása [A színeváltozás története (Mk 9,2-8; Mt 17,1-9; Lk 9,28-36) a szinoptikus evangéliumokban központi helyet foglal el.] przemienie Pańskie – (egyh.) Urunk színeváltozása (latin Transfiguratio) przemienie się – átalakulás, megváltozás, kicserélődés Przemienienie [jedno z dwunastu wielkich świąt chrześcijań skich, wypadające 6 sierpnia i ustanowione na pamiątkę jednego z ważniejszych momentów ziemskiego życia Chrystusa: podczas modlitwy na górze Tabor, wobec apostołów Piotra, Jakuba i Jana, Chrystus zajaśniał Bożą światłością, co przeraziło apostołów (Mt 17,1-9; Mk 9,2-9; Łk 9,28-36). Towarzyszył temu głos Boga Ojca: „To jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie", poświadczający drugi raz (po chrzcie), że Chrystus jest prawdziwym Synem Bożym. Wspólnotę Bożej energii - niestworzonej światłości - z ludzkim ciałem Chrystusa tradycja chrześcijańska uważała za gwarancję przyszłego przemienienia człowieka, co stało się podstawą nauki o przebóstwieniu i zjednoczeniu z Bogiem. Przemienienie jest świętowane od IV w., kanony święta ułożyli w VIII w. Kosma z Maiumy i Jan z Damaszku. Ikona „Przemienienie" znajduje się w rzędzie ikon świąt w ikonostasie.] – Színeváltozás (görögül: metamorphószisz; latinul: transfiguratio) Przemienienie Pańskie (Transfiguracja) [opisane zostało w Biblii przez trzech ewangelistów: Mateusza, Marka i Łukasza w księgach Mt 17, 1-8; Mk 9, 2-8; Łk 9, 28-36 jako objawienie skierowane do trzech z uczniów Jezusa: Piotra, Jakuba i Jana. Według ewangelii Jezus zabrał tych trzech na górę, gdzie zobaczyli go w nieziemskiej chwale, rozmawiającego z Mojżeszem i Eliaszem. Mimo że ewangelie nie podają nazwy góry, przyjmuje się, że była to góra Tabor.] – Az Úr Színeváltozása [Színeváltozásnak (görögül: metamorphószisz; latinul: transfiguratio) nevezi a keresztény teológia Jézus isteni dicsősége megmutatkozásának az Újszövetség által feljegyzett eseményét. Ennek helyszíne egy hegy volt, a hagyomány szerint Tábor hegye. Protestáns szóhasználat Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5566 szerint gyakran megdicsőülésként jelölik meg, a kenózisz párja. Ugyanígy Urunk színeváltozásának vagy Krisztus megdicsőülésének nevezik az erre az eseményre emlékező egyházi ünnepet.] przemiennik – (műsz) kommutátor, transzformátor przemiennik amatorski (ang. Repeater) [jest urządzeniem nadawczo-odbiorczym, pracującym w zakresie fal UKF, którego praca polega na odbiorze słabych sygnałów i ich retransmisji z wyższą mocą lub wyższym poziomem, co w rezultacie umożliwia znaczne zwiększenie zasięgu radiostacji zainstalowanych w samochodach i radiostacji przenośnych (radiotelefonów).] – (ang. Repeater) ismétlő, jelismétlő [Az ismétlő a jelek újragenerálására használt hálózati készülék. Az ismétlő újragenerálja az átvitel közbeni csillapítás miatt eltorzult analóg v. digitális jeleket. Az ismétlő nem végez intelligens forgalomirányítást. A „repeater” kifejezést először a távíró jelek átvitele kapcsán használták, ahol egy olyan elektromechanikus eszközre utalt, amely távíró jelek újragenerálását végzi. A kifejezés később a távbeszélő és a digitális adatátvitel területén is elterjedt. Ma leginkább számítógépes hálózat kiépítésénél használják, ha az áthidalni kívánt távolság miatt az adott kábeltípuson futó jelek erősen torzulnának.] przemiennik częstotliwości [zob. konwerter w zn. 4.] – (műsz) kommutátor, frekvencia átalakító (frekvenciaváltó) przemienność [jedna z własności działań dwuargumentowych] – változékonyság, átalakíthatóság, átváltoztathatóság, przemienność cen – árváltozékonyság przemienny, -a, -e [1. występujący na zmianę; 2. zob. komutatywny] – átváltoztatható, változékony, átalakítható, változó, átalakuló przemienne odwracanie znaczników [(kodowanie używane dla linii E1 czy T1) (kat.: technika) synonimy: AMI] – AMI (Alternate Mark Inversion) [váltakozó 1 invertálás A módszer nagyon hasonló az RZ módszerhez, de nullára szimmetrikus tápfeszültséget használ, így az egyenfeszültségű összetevője nulla. Minden 1-es-hez rendelt polaritás az előző 1-eshez rendelt ellentettje, a nulla szint jelöli a 0-át. Természetesen hosszú 0-s sorozatok esetén a szinkronizáció itt is problémás, de a bitbeszúrási módszer itt is használható.] przemienować, przemienić — przemieniać [przekształcić kogoś lub coś w kogoś lub w coś innego niż poprzednio] – (kogo/co) - Wersja 01 01 2017 átkeresztelni (vkit), (kogo/co) megváltoztatni, átváltoztatni (vkit/vmit) przemierny, -a, -e – megmérhető, lemérhető przemierzenie – megmérés, lemérés przemierzwić – megtrágyázni, megganajozni przemierzyć — przemierzać [1. zmierzyć coś powtórnie, dokładnie; 2. przebyć dużą przestrzeń, idąc lub jadąc czymś; też: przejść wielokrotnie po jakiejś przestrzeni] – kimérni, megmérni; lemérni; végigmérni; utánmérni; bejárni, bebarangolni przemierzył kraj jak długi i szeroki – bebarangolta az országot széltébenhosszában przemiesić (przemieszę) – átdagasztani, átgyúrni przemieszać [1. mieszając, starannie połączyć dwie różne substancje; 2. mieszając coś krótko lub potrząsając naczyniem, w którym coś się znajduje, poruszyć, wzburzyć to; 3. połączyć coś z czymś, kogoś z kimś] – összekeverni, elkeverni przemieszać się [1. o dwóch lub kilku różnych substancjach: ulec przemieszaniu, połączeniu; 2. o jakiejś substancji: ulec poruszeniu, wzburzeniu wskutek krótkotrwałego mieszania lub potrząsania naczyniem, w którym się znajduje; 3. połączyć się z czymś lub z kimś] – összekeveredni, elkeveredni przemieszany [taki, który się z kimś lub z czymś przemieszał] – összekevert, elkevert; összekeveredett, elkeveredett przemieszkać — przemieszkiwać [1. mieszkając, przebyć gdzieś pewien czas; 2. o zwierzętach: przebyć w swoim siedlisku pewien czas] – (egy ideig) lakni vhol; ellakni; szépen ellakni vhol przemieścić (przemieszczę) — przemieszczać [przenieść kogoś, coś lub przesunąć coś na inne miejsce] – áthelyezni, (egyik helyről a másikra) áttenni przemieścić się — przemieszczać się [przenieść się lub przesunąć na inne miejsce] – átkerülni, egyik helyről a másikra kerülni przemiędlić – (szöv.) megtilolni, megtörni przemiękki, -a, -ie – nagyon puha przemiękki materac na którym śpię – nagyon puha matrac amelyen alszom przemiękły, -a, -e [taki, który przemiękł (przemókł)] – átázott, ellágyult, megpuhult przemięknąć — przemiękać [przesiąknąć wodą] – megpuhulni, meglágyulni przemięknięcie – átázás, megpuhulás, ellágyulás przemięknięty, -a, -e – megpuhult, meglágyult przemijać [zob. przeminąć] – elhagyni; (upływć) múlni, elmúlni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5567 przemijająco – pillanatnyilag, futólag przemijający, -a, -e – elkerülő, elhagyó; pillanatnyi, futólagos, röpke, ideiglenes, múlékony; múlandó Przemijający atak niedokrwienny (ang. TIA, Transient Ischemic Attack) [krótkotrwałe (do 24 godzin) i przemijające wystąpienie objawów uszkodzenia mózgu na skutek zaburzeń krążenia mózgowego.] – Átmeneti isémiás roham - Transient ischemic attack, TIA [Az átmeneti isémiás rohamot másnéven kissebb szélütésnek is nevezik. Általában rövid ideig tart és nincs maradékony hatása. Ennek ellenére nagyon fontos, hogy odafigyeljünk erre a jelenségre. Azok az emberek, akiknél ez előfordul, a 30%-a szélütést fog kapni. Ennek 50%-a az első kis szélütés utáni első évben fog megtörténni.] przemijalny, -a, -e [mający swój kres] – futó, múló, tiszavirágéletű przemijanie – elhagyás, elkerülés przemijany, -a, -e – elhagyó, elmúló przemilczeć — przemilczać [1. świadomie coś zataić; 2. nic nie odpowiedzieć na coś; 3. milczeć przez jakiś czas; 4. nie kontaktować się z kimś przez jakiś czas] – elhallgatni, egy ideig hallgatni; elhallgatni, eltitkolni przemilczeć coś – elhallgatni vmit przemilczenie – elhallgatás, eltitkolás, takargatás przemilczenie błędów – a hibák takargatása v. elhallgatása przemiły, -a, -e [1. bardzo miły, serdeczny; 2. sprawiający dużą przyjemność] – aranyos, nagyon kedves, bűbájos; végtelenül kedves przeminąć — przemijać [skończyć się] – elhagyni; (upływć) múlni, elmúlni przeminęło z wiatrem – (átv.) elfújta a szél Elfújta a szél - Wersja 01 01 2017 Przeminęło z wiatrem (ang. Gone With the Wind), [klasyka amerykańskiego filmu melodramatycznego z 1939 w reż. Victora Fleminga] – Az Elfújta a szél (Gone with the Wind) színes amerikai film, amely Margaret Mitchell Pulitzer-díjas regényéből készült. 1939-ben jelent meg. Az amerikai polgárháború idején és az azt követő években játszódik Atlantában. przeminięcie [(matematyka) wygaśnięcie, ustanie] – elmúlás, végetérés; kialvás, megszűnés, elenyészés przeminiony, -a, -e – elmúlt, lejárt [świat bez fotografii to przeminiony świat: fénykép nélküli világ lejárt világ] przemitrężyć – késlekedni, tétovázni, habozni przemknąć — przemykać [1. o pojazdach: mknąc, przebyć pewien odcinek drogi; 2. przemieścić się gdzieś, obok czegoś, kogoś szybko, cicho i niepostrzeżenie; 3. pojawić się na krótko i szybko zniknąć; 4. o życiu, czasie: szybko upłynąć] – elsuhanni; átszaladni, átcsúszni; elszáguldani przemknąć się — przemykać się [przemieścić się gdzieś bardzo szybko, zręcznie, niepostrzeżenie, omijając przeszkody] – kicsúszni, átcsúszni; oldalogni przemknąć się komu między palcami – kisiklik v. kicsúszik vkinek az ujjai közül przemknął koło mnie samochód – elsurrant mellettem egy gépkocsi przemleć (przemiele) — przemielać [1. mieląc, rozdrobnić coś na proszek lub na miazgę; 2. rozdrobnić coś w ustach, żując to powoli] – megőrölni przemleć się — przemielać się [zostać przemielonym] – megőrölődni przemłócić (przemłócę) – kicsépelni przemnożenie – újraszorzás, beszorzás przemnożyć — przemnażać [wykonać mnożenie] – újra megszorozni; beszorozni przemoc [wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia. Wyróżnia się przemoc fizyczną i przemoc psychiczną.] – erőszak, erőszakoskodás; (przewaga) túlerő przemocą – erőszakkal, erőszakosan; karhatalommal przemocnie – erőszakkal; lenyűgöző erővel przemocny, -a, -e – túl v. nagyon erős, lenyűgöző przemocować – erővel, erőszakkal legyőzni, rábírni, kényszeríteni przemocy wobec funkcjonariusza – hivatalos személy elleni erőszak przemoczenie się – beázás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5568 przemoczyć — przemaczać [zmoczyć coś całkiem] – átáztatni, beáztatni, egészen benedvesíteni przemoczyć ubranie do ostatniej v. do suchej nitki – (átv.) bőrig ázni przemoczyć się — przemaczać się [ulec przemoczeniu] – beázni; beáztatja magát przemoczony, -a, -e [1. nasiąknięty wodą, wilgocią; 2. mający przemoczone ubranie, ociekający wodą] – beázott, elázott przemodulowanie – túlmoduláció, túlvezérlés; túl magas jelszint, amelyet valamely készülék már nem képes torzítatlanul feldolgozni [akkor keletkezik, ha egy áramkört olyan amplitúdójú jellel vezérelnek, amely meghaladja azt a szintet, amit az áramkör előírt torzítás mellett képes átvinni; az a torzítás, mely akkor következik be, mikor a jel amplítúdója meghaladja az áramkör dinamikatartományát] przemodulowanie rowka (mechaniczny zapis dźwięku) – átmetszés, átvágás (hanglemez) przemokły, -a, -e ― przemoknięty, -a, -e – átázott, teljesen átnedvesedett, bőrig ázott przemoknąć (przemoknie) — przemakać [1. nasiąknąć wodą, wilgocią; 2. bardzo zmoknąć] – beázni, átázni, átnedvesedni, megázni przemoknąć do nitki – bőrig ázni przemoknąć do suchej nitki – bőrig ázni przemoknąć na wskroś – teljesen átázni, bőrig ázni przemókł do suchej nitki – bőrig ázott przemoknięcie [(medyna) zmoknięcie] – beázás przemordować [1. pot. zrobić coś z wielkim wysiłkiem; 2. pot. przeżyć jakiś określony czas, ciężko pracując, męcząc się] – kifárasztani, kimeríteni, agyongyötörni przemordować się [pot. przeżyć jakiś czas, męcząc się] – kifáradni, kimerülni; gyötrődni przemorzyć – éheztetni, éheztetéssel gyötörni przemorzyć się – éhezni przemościć (przemoszczę) – hidat, utat újraépíteni przemowa [okolicznościowa wypowiedź skierowana do jakiegoś zgromadzenia; też: każda dłuższa wypowiedź] – beszéd, szónoklat, felszólalás przemozolić – vesződni, elvesződni; elfáradozni przemożenie – legyőzés, letiprás przemożnie – erősen, határozottan, hatalmasan przemożność – felsőbbség, hatalom, túlerő przemożny, -a, -e [decydujący, wielki] – erős, hatalmas, fölés, felsőbbséges; határozott, döntő - Wersja 01 01 2017 przemóc (przemogę, przemoże) — przemagać [1. zwalczyć coś, zwykle jakiś stan fizyczny lub psychiczny; 2. o stanach fizycznych lub psychicznych: odnieść zwycięstwo nad kimś lub nad czymś; 3. pokonać kogoś w walce] – felülkerekedni, felülmúlni, győzni, legyőzni, dönteni, eldönteni przemóc się — przemagać się [przełamać jakieś opory psychiczne, przezwyciężyć jakiś stan fizyczny] – uralkodik magán, úrrá lesz maga felett przemówić — przemawiać [1. wygłosić przemówienie; 2. odzyskać mowę; 3. zacząć mówić po dłuższym okresie milczenia; 4. powiedzieć coś do kogoś; 5. przemawiać: przejawiać się w czymś; 6. przemawiać: świadczyć na czyjąś korzyść lub niekorzyść; 7. daw. wstawić się za kimś] – beszélni; szólni, megszólalni, szónokolni, felszónokolni; megszólalni przemówić do rozsądku – lelkére beszélni, észretéríteni przemówić do serca – szívére beszél vkinek; szívhez szól; szívhez szólóan beszél; szívre hatni, szívére hatni vkinek przemówić do zgromadzenia – beszél v. szól a gyülekezethez przemówić komu do rozumu – eszére hatni vkinek; lelkére beszélni vkinek przemówić za czyim projektem – vkinek a terve mellett foglal állást; támogatni vkinek a tervét przemówić za kim – szót emel vki mellett v. vkinek az érdekében v. védelmében przemówić się — przemawiać się [daw. posprzeczać się] – (dawno) összezördülni, hajba kapni, összeszólalkozni przemówienie [oficjalna wypowiedź okolicznościowa skierowana do jakiegoś zgromadzenia] – beszéd, szónoklat, felszólalás przemówienie inauguracyjne – székfoglaló v. megnyitó beszéd przemówienie końcowe – záróbeszéd przemówienie nowego członka Akademii – akadémiai székfoglaló beszéd przemówienie pełne jest domyślników – elhallgatott, dondolatokkal teli beszéd przemówienie powitalne – üdvözlőbeszéd; üdvözlő beszéd przemówienie programowe – programbeszéd przemówienie sądowe – perbeszéd przemówienie się – összeszólalkozás, vita; elszólás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5569 przemówił ogniście do zebranych – hevesen, lelkesen, szenvedélyesen szólt v. beszélt az egybegyűltekhez przemrozić (przemrożę) — przemrażać [1. wystawić coś, np. rośliny, owoce, na działanie mrozu; też: o mrozie: spowodować silne zamarznięcie czegoś; 2. spowodować silne zmarznięcie jakichś części ciała na skutek narażenia ich na działanie mrozu] – átfagyasztani przemrozić się — przemrażać się [1. o owocach, warzywach itp.: zmrozić się wskutek działania mrozu; 2. o częściach ciała: silnie zmarznąć na skutek wystawienia na działanie mrozu] – elfagyni, átfagyni przemruczeć – morog, mormog (egy ideig v. magában) przemruczeć razem całą noc – egész éjjel együtt morgogni przemurować ― przemurowywać – átépíteni, elfalazni; új v. újra falat húzni, újrafalazni przemurować cegłą ceramiczną – kerámi téglával újrafalazni przemurowanie – átépítés, elfalazás; védőfal; újrafalazás przemurowanie kominów – kémények falazása przemycanie – kicsempészés, csempészet przemycany, -a, -e – csempészett przemycić (przemycę) — przemycać [1. przenieść, przewieźć przez granicę państwa coś, nie zapłaciwszy cła, lub coś, czego przewożenie jest prawnie zabronione; 2. dostarczyć coś gdzieś lub komuś nielegalnie, po kryjomu; 3. przekazać komuś jakąś nielegalną informację nie wprost, lecz w sposób ukryty] – csempészni, átcsempészni, kicsempészni przemycić a. przemycać coś – csempészni vmit przemycić się — przemycać się [przedostać się gdzieś ukradkiem, nielegalnie] – átszökni (titokban) przemycić się przez granicę – átszökni a határon przemycie – átmosás, megmosás przemyć — przemywać [1. zwilżając środkiem dezynfekującym, lekarstwem itp., umyć coś z wierzchu; 2. oczyścić coś, np. piasek, żwir, złoto, z niepotrzebnych cząstek, działając na to odpowiednim płynem] – átmosni przemyć sobię oczy – megöblíti v. megmossa a szemét przemykać się chyłkiem pod murami – a falak mellett ellopózni v. osonni; a falak tövében ólálkodni przemyski, -a, -ie – przemyśli, Przemyślből való - Wersja 01 01 2017 przemysł [1. produkcja materialna polegająca na wydobywaniu z ziemi bogactw naturalnych i wytwarzaniu produktów w sposób masowy przy użyciu urządzeń mechanicznych; 2. daw. pomysłowość, spryt] – ipar (ip.), gyáripar; (dawno) szorgalom, iparkodás przemysł artystyczny – iparművészet przemysł atomowy – atomipar przemysł automobilowy – autóipar przemysł bawełniany – pamutipar przemysł bieliżniarski – fehérnemű-ipar przemysł browarniany – söripar przemysł budowlany – építőipar przemysł budowy maszyn – gépgyártóipar przemysł budowy maszyn cyfrowych – számítógépipar przemysł celulozowo-papierniczy – cellulóz- és papíripar przemysł celulozowy – cellulózipar przemysł cementowy – cementipar przemysł ceramiczny – kerámiaipar przemysł chałupniczy – kéziipar, háziipar, kézművesség przemysł chemiczny – vegyipar, vegyészeti ipar, vegyi ipar przemysł chłodniczy [przemysł wytwarzający sztuczny lód oraz aparaty i urządzenia chłodzące] – hűtőipar przemysł chmielarski – komlófeldolgozó ipar przemysł ciężki [przemysł obejmujący górnictwo, hutnictwo, przemysł maszynowy] – nehézipar; gépipar przemysł cukierniczy – édesipar przemysł cukrowniczy – cukoripar, cukorgyártás przemysł domowy – háziipar przemysł drobny – kisipar przemysł drukarski – nyomdaipar przemysł drzewno-papierniczy – fa- és papíripar przemysł drzewny – faipar, fafeldolgozó ipar przemysł dziewiarski – kötőipar, kötszövőipar, kötés-szövés przemysł elektroenergetyczny – elektroenergetikai ipar przemysł elektroniczny – elektronikai ipar przemysł elektrotechniczny – elektrotechnika, elektrotechnikai ipar, villamosipar przemysł fabriczny – gyáripar przemysł farb i lakierów – festék és lakkipar przemysł farbiarski – festőipar przemysł farmaceutyczny – gyógyszeripar przemysł filmowy – filmipar; filmgyártás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5570 przemysł futrzany v. futrzarski – szőrmeipar, szűcsipar przemysł garbarski – bőripar, cserzőipar przemysł gastronomiczny – vendéglátóipar przemysł gazowniczy [zob. gazownictwo] – gázfeldolgozó ipar, gázművek przemysł gorzelniany – pálinkafőző ipar przemysł gorzelniczy – szeszipar przemysł górniczy – bányaipar, bányászati ipar przemysł gumowy – gumiipar przemysł hafciarski – hímzőipar przemysł hutniczy – kohászati ipar, kohóipar przemysł jajczarsko-drobiarski – tojás-baromfi ipar przemysł jedwabniczy – selyemipar przemysł kaflarski – csempeipar przemysł kluczowy (niem. Schlüsselindustrie) [przemysł, od którego uzależniona jest produkcja innych gałęzi przemysłu, w tym m.in. wydobycie surowców (węgiel, ruda żelaza, rudy innych metali) i ich przetwórstwo (np. hutnictwo). Pojęcie "przemysłu kluczowego" używane bywało w opracowaniach niemieckojęzycznych już w latach 30. XX wieku. Później termin ten (w odróżnieniu od tzw. przemysłu terenowego) używany był powszechnie w krajach zależnych od ZSRR, w tym także i w Polsce w czasach PRL. Wszystkie przedsiębiorstwa przemysłu kluczowego musiały pozostawać w rękach państwa, które dzięki systemowi rozdzielnictwa wytwarzanych przez ten przemysł produktów mogło dokładnie kontrolować funkcjonowanie innych przedsiębiorstw zależnych od tych produktów. Do przemysłu kluczowego włączano również niektóre inne przedsiębiorstwa o zasadniczym znaczeniu dla państwa, np. fabryki przemysłu zbrojeniowego.] – (ném. Schlüsselindustrie) kulcsipar przemysł komputerowy – számítógépipar; számítástechnikai ipar przemysł konfekcyjny – konfekciós ipar, ruhagyártás przemysł koronczarski – csipkeverő ipar v. Mesterség, csipkekészítés przemysł krajowy – hazai ipar przemysł kwitnie – az ipar virágzik przemysł lampiarski – lámpakészítő ipar przemysł lekki [przemysł obejmujący m.in. przemysł spożywczy, włókienniczy, odzieżowy, skórzany] – könnyűipar przemysł lniany – lenipar - Wersja 01 01 2017 przemysł lotniczy [gałąź przemysłu produkująca części do samolotów, szybowców, śmigłowców i osprzęt lotniczy] – légiipar és repülési iparág przemysł ludowy – népművészet przemysł maszynowy – gépipar przemysł materiałów budowlanych – építőanyagipar przemysł meblarski – bútoripar przemysł metalowy – fémipar przemysł metalurgiczny – kohászati ipar, fémipar przemysł miejscowy – helyi ipar przemysł mięsny – húsipar przemysł mleczarski – tejipar przemysł młynarski – malomipar przemysł naftowy – olajipar, ásványolajipar, kőolajipar; petróleumipar przemysł narodowy – nemzeti ipar przemysł nawozów sztucznych – műtrágyaipar przemysł niciarski – fonálkészítő ipar przemysł obrabiarkowy – szerszámgépipar przemysł obronny – hadiipar przemysł obuwniczy – cipészipar, cipőipar przemysł odzieżowy [ogólne określenie dla sektora produkcyjnego, który dotyczy manualnej lub przemysłowej produkcję odzieży. Wyróżniamy krawiectwo, usługi dostawcze oraz produkcję pościeli i bielizny] – ruházati ipar; ruhaipar, konfekcióipar [A textilanyagokból készült ruházati cikkeket, ruhadarabokat előállító ipar elnevezései. A hivatalos statisztikában szereplő elnevezés: ruházati ipar, és ebbe nem értendő bele a bőr- és szőrmekonfekció, azok a bőr-, szőrme- és cipőiparhoz tartoznak.] przemysł okrętowy – hajóipar przemysł owocarski – gyümölcsfeldolgozó ipar przemysł paliw – fűtőanyagipar przemysł państwowy – (dawno) állami ipar przemysł papierniczy – papíripar przemysł paszowy – takarmány ipar przemysł petrochemiczny [przemysł przerobu ropy naftowej w rafineriach i zgromadzonych wokół nich instalacjach chemicznych. Produkuje przede wszystkim benzynę i inne paliwa ropopochodne, surowce dla ciężkiej syntezy organicznej (m.in. etylen, tlenek etylenu, propylen, toluen, fenol, aceton) oraz tworzywa sztuczne: polietylen, polipropylen i inne. Gazy techniczne odgrywają kluczowa rolę w wielu procesach produkcyjnych w przemyśle petrochemicznym i rafineryjnym.] – petrokémiai ipar Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5571 przemysł piekarski – sütőipar przemysł poligraficzny – nyomdaipar przemysł porcelanowy – porcelánipar przemysł precyzyjny – műszeripar przemysł prywatny – magánipar przemysł przetwórczy [zob. przetwórstwo] – feldolgozóipar, feldolgozó ipar przemysł przędzalniczy – fonóipar przemysł rafineryjny – kőolajfeldolgozó ipar przemysł rękodzielniczy – kézműipar przemysł rękawiczniczy – kesztyűkészítő ipar przemysł rybny – halipar; halászati ipar przemysł samochodowy – járműipar przemysł serowarski – sajtkészítő ipar przemysł skórzany [gałąź przemysłu obejmująca garbowanie, wyprawianie, farbowanie skór i wyrabianie różnych przedmiotów ze skóry] – bőrfeldolgozó ipar, bőripar przemysł socjalistyczny – szocialista ipar przemysł solny – sóipar przemysł spirytusowy – szeszipar przemysł spożywczy [dział przemysłu zajmujący się przetwarzaniem naturalnych produktów roślinnych i zwierzęcych na artykuły żywnościowe] – élelmiszeripar przemysł spółdzielczy – szövetkezeti ipar przemysł surowcowy – nyersanyagipar przemysł szklarski – üvegipar przemysł tartaczny – fűrészüzem, fűrésztelep przemysł tekstylny – szövőipar, textílipar przemysł tkacki – szövőipar przemysł tłuszczowy [gałąź przemysłu spożywczego zajmująca się uzyskiwaniem i uszlachetnianiem olejów roślinnych i zwierzęcych oraz tłuszczów zwierzęcych] – zsír- és olajipar przemysł transportochłonny – szállításigényes ipar przemysł turystyczny – turistaipar, idegenforgalom przemysł tworzyw – műanyagipar przemysł tytoniowy [dział przemysłu spożywczego obejmujący produkcję surowca tytoniowego, jego magazynowanie, produkcję wyrobów tytoniowych oraz obrót nimi] – dohányipar przemysł się odrodził – az ipar felelndült przemysł wapienniczy – cement- és mészipar przemysł wełniarski – gyapjúipar przemysł wełniany – gyapjúipar przemysł węgłowy – szénipar przemysł wielki – nagyipar przemysł winiarski – boripar - Wersja 01 01 2017 przemysł włókienniczy – textilipar przemysł wojenny – hadiipar przemysł wydobywczy – kitermelő ipar przemysł zabawkarski – játékipar, játékszergyártó ipar przemysł zanieczyszczający środowisko – környezetszennyező ipar przemysł zapałczany – gyufaipar, gyufagyártó ipar przemysł zbrojeniowy [dział gospodarki związany m.in. z produkcją broni i amunicji, zalicza się tu także gałęzie specjalistyczne, takie jak wojskowe zakłady lotnicze, samochodowe, stocznie oraz produkujące na potrzeby wojska podzespoły i sprzęt elektroniczny.] – fegyveripar, hadiipar; fegyverkezési ipar przemysł złotniczy – ötvösipar, aranyműveség przemysł żywnościowy – élelmiszeripar Przemysław [I. imię męskie, które powstało poprzez "poprawienie" staropolskiego imienia Przemysł, kiedy świadomość jego pochodzenia zatarła się i błędnie zostało ono uznane za imię kończące się członem sław (zamiast -mysł). Ma swój odpowiednik żeński – Przemysława. II. 3 miejscowości w Polsce: Przemysław - wieś w woj. lubuskim, w pow. sulęcińskim, w gminie Krzeszyce; Przemysław - wieś w woj. pomorskim, w pow. nowodworskim, w gminie Stegna; Przemysław - wieś w woj. zachodniopomorskim, w pow. łobeskim, w gminie Resko] – Psemiszláv (gondolatairól híres) przemysłowiec [właściciel zakładu przemysłowego] – iparos, gyáros; nagyiparos przemysłowo-rolniczy [dotyczący przemysłu i rolnictwa] – ipari-agrár przemysłowy, -a, -e – ipari, ipar-; iparos (ip.) przemyszkować – kiszimatolni, előre megszimatolni, előre megérezni Przemyśl (ukr. Перемишль, niem. Premslau, czes. Přemyšl, łac. Praemislia) [miasto w województwie podkarpackim nad Sanem, liczące 68 tys. mieszkańców (2005).] – Przemyśl [(latinul Praemislia, ukrán nyelven Перемишль, németül Premslau) – 68 ezer lakosú (2005). város a kárpátaljai vajdaságban a San folyó partján.] przemyślać [zob. przemyśleć] – átondolni (vmit) przemyśleć (przemyśli) — przemyśliwać [1. rozważyć coś w myśli; 2. myśleć intensywnie przez pewien czas] – meggondolni, átgondolni, megfontolni; végiggondolni; töprengeni; átv. megrágni przemyśleć coś – megfontolni v. megrágni vmit Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5572 przemyślenie [wyrażenie czegoś w myśli; też: wnioski wynikające z myślenia nad czymś] – meggondolás; gondolkodás przemyśliwać o czym, przemyśliwać nad czym – meggondolni v. átgondolni vmit; gondolkodni, töprengeni vmit przemyśliwanie – meggondolás; átgondolás; töprengés; tépelődés przemyślnie – elmésen, agyafúrtan, éles eszűen, szellemesen; ravaszul, (jól) átgondoltan v. meggondoltan, találékonyan przemyślność – elmésség, éleseszűség, ravaszság, találékonyság przemyślny, -a, -e [1. mający wiele pomysłów, sprytu; 2. będący wyrazem czyjejś przemyślności] – elmés, agyafúrt, éleseszű, találékony, ravasz, szellemes, meggondolt, megfontolt przemyślony, -a, -e – előre megfontolt; átgondolt przemyt [1. przemieszczenie towarów pomiędzy państwami z pominięciem opłat celnych, akcyzy, podatku VAT i innych należności wobec państwa, na którego terytorium wwieziono towar, lub też wwiezienie towaru, którym obrót jest w danym kraju zakazany przez prawo. 2. nielegalne przenoszenie, przewożenie przez granicę państwa towarów, dewiz bez poddania ich kontroli i ocleniu lub przenoszenie, przewożenie przez granicę przedmiotów zakazanych; 3. «towary, dewizy, przedmioty nielegalnie przewożone przez granicę] – csempészés, csempészet przemytnictwo – csempészés, csempészkedés, csempészet przemytniczka [forma żeńska od → przemytnik] – csempésznő przemytnik [osoba nielegalnie przenosząca przez granicę kraju towary bez kontroli i oclenia, albo przenosząca przedmioty niedozwolone] – csempész przemytniczy, -a, -e – csempészési, csempészprzemywacz – (műsz) mosógép, öblítőgép; öblítőszer przemywalnia – (bány) ércmosó przemywalny, -a, -e – átmosható, kimosható przemywalny filtr powietrza wykonany z polipropylenu – átmosható légszűrő propilénből przemywanie – kimosás, átmosás przemywanie z zastosowaniem pompy – kimosás v. átmosás szivattyúval v. szivattyú használatával przemżyć – szemerkélni, cseperegni; szitálni (egy ideig) (az eső) - Wersja 01 01 2017 przenabożnie – nagyon ájtatatosan v. kegyesen v. jámboran przenabożny, -a, -e – nagyon ájtatatos v. kegyes v. jámbor [przenabożna ekscelencjo] przenadobnie – gyönyörűen, csodaszépen przenadobny, -a, -e – gyönyörű, csodaszép przenajchwalebniejszy, -a, -e – dicséretreméltó, nagyon kiváló przenajchwalebniejszy, -a, -e [wzmocniona forma stopnia najwyższego od: chwalebny] – kiváló; legdíséretesebb przenajchwalebniejszy mąż – kiváló férfi przenajczystszy, -a, -e – patyolattiszta, végtelenül v. nagyon tiszta "przenajczystszy anioł Boga” – patyolattiszta Isten angyala przenajdoskonalszy, -a, -e – fölöttébb v. nagyon kiváló, legkiválóbb przenajdoskonalszy wokalista w historii muzyki popularnej – a popzene történetének legkiválóbb énekese; legkiválóbb énekes a popzene történetében przenajdostojniejszy, -a, -e – legtiszteletreméltóbb, legméltóságteljesebb Przenajdostojniejsza Matka Boska – legtiszteletreméltóbb Istenanya (lat. Mater Dei) przenajdroższy, -a, -e – legeslegdrágább przenajdroższy Panie – legeslegdrágább Uram przenajjaśniejszy, -a, -e – igen tiszteletreméltó; legvilágosabb, nagyon világos przenajmilszy, -a, -e – legeslegkedvesebb, igen kedves przenajmilszy nastrój – legeslegkedvesebb hangulat przenajróżniejszy, -a, -e – a lehető legkülönbözőbb przenajsłodszy, -a, -e – legédesebb, legdrágább, legkedvesebb [Jezus przenajsłodszy: legdrágább Jézus] przenajświętszy, -a, -e – legszentebb [sakrament, przenajświętszy: legszentebb szentség] przenajświętszy obowiązek – legszentebb kötelesség przenajwielbniejszy, -a, -e – (dawno) nagyon tiszteletreméltó przenajwielebniejszy ojciec – nagyon tiszteletreméltó atya przenajzacniejszy, -a, -e – igen tisztelt, nagyon tiszteletreméltó przenajzacniejszy przyjacielu – igen tisztelt barátom przenicować — przenicowywać [1. spruć i odwrócić jakąś garderobę na lewą stronę i uszyć ją na nowo; 2. rozpatrzyć coś zbyt Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5573 drobiazgowo i tendencyjnie lub złośliwie przekręcić czyjeś intencje, myśli] – kifordítani; (átv.) kicsúfolni, kigúnyolni, kinevetni przenicować ubranie – kifordítani (visszájáról varrni) a ruhát przenicować się – (átv.) megváltozni przenicowany, -a, -e - kifordított; kicsúfolt, kigúnyolt, kinevetett przenicowany na lewą stronę – fordított v. kifordított ruha Przenicowany Świat (ros. Обитаемый остров) [powieść science fiction wydana w 1969 roku, napisana przez braci Arkadija i Borysa Strugackich. Powieść ukazująca działanie totalitarnej antyutopii, widzianej oczami ziemskiego pilota, który rozbił się na obcej planecie. W 2008 roku znany rosyjski aktor i reżyser Fiodor Bondarczuk nakręcił dwuczęściowy film, pod analogicznym tytułem (Обитаемый остров). Film zyskał nieoficjalną aprobatę Borysa Strugackiego. Na ekrany rosyjskich kin obie części wejdą w pierwszej połowie 2009 roku. W filmie w dużym zakresie stosowane są efekty specjalne, co nie pozostało bez wpływu na koszty produkcji (obie części) 36,3 mln dolarów. W scenach masowych wystąpiło do 7 tys. statystów, wykorzystano 300 modeli pojazdów i obiektów, oraz 3 tys. specjalnych kostiumów. Dla potrzeb filmu przebudowano 13 pojazdów opancerzonych, a także stworzono 300 szt. broni. Powieść ukazała się najpierw w 1969 roku w odcinkach w miesięczniku "Newa". Pierwsza wersja książkowa ukazała się w 1971. W ZSRR powieść w wersji książkowej opublikowano jeszcze w 1983 i 1989 r. W Rosji (od 1992 roku) ponad dwadzieścia razy. Polski tytuł nie nawiązuje do tytułu oryginalnego ("Zamieszkała/zaludniona wyspa").] – Lakott sziget (oroszul: Обитаемый остров) [Arkagyij és Borisz Sztrugackij tudományosfantasztikus regénye. A regényt 1969-ben fejezték be a Sztrugackij testvérek, azonban a Szovjetunióban csak cenzúrázva jelenhetett meg: először a Neva magazinban folytatásokban, majd 1971-ben könyv formájában. A rendszerváltás után Borisz Sztrugackij eltávolította a regényből a cenzúra által megkövetelt változtatásokat. A regény magyar nyelven csak 2009-ben jelent meg Weisz Györgyi fordításában. A magyar kiadás alapjául szolgáló orosz kiadás már a mű cenzúrázatlan változata. A történetet - Wersja 01 01 2017 2008-ban megfilmesítették Oroszországban Fjodor Bondarcsuk rendezésében.] Obitaemiy ostrov (Lakott sziget) Published March 4th, 2009 in Film and SF. 8 Comments Arkagyij és Borisz Sztrugackij azonos című regénye alapján 2008-ban készült orosz science fiction mozi, mely a regény első felét dolgozza fel. 2157-et írunk. A Föld és az emberiség békében és boldogságban él, az emberek erősek és egészségesek, a fiatalok kalandos utak során térképezik fel a világűr ismeretlen régióit. Hősünk, a 20 éves Makszim Kammerer már ugyan túl idős ahhoz, hogy ilyesmivel foglalkozzon, de ő még mindig az űrt járja egyszemélyes siklóján. Azonban ezen az útján hajója megsérül és lezuhan egy eddig ismeretlen planétán. A becsapódás után a gép felrobban, így Makszimnak esélye sincs a hazajutásra. A bolyongásai során elfogják és egy katonai bázisra kerül, ahonnan egy városba szállítják. Kiderül, hogy a bolygót egy humanoid civilizáció uralja, mely több nemzetből áll, és ezek a nemzetek XX. századi Föld fejlettségi szintjén állnak. A korábban virágzó kultúra ma már csak árnyéka önmagának, ugyanis egy szörnyű atomháború romba döntötte a civilizáció nagy részét, a vadont mutánsok és elfajzottnak nevezett emberek népesítik be. A totalitárius rendszerű országot az Ismeretlen Atyák nevű csoport irányítja, akik vasmarokkal kormányoznak a vakul hűséges Harci Gárda segítségével. Makszim a kezdeti naivitását fokozatosan levetkőzi, ahogy egyre mélyebbre süllyed az ármányok, a hazugságok és a félelem gödrében, megérti a diktatúra működését és ráébred annak tarthatatlanságára. Végül kénytelen ráébredni azonban arra is, hogy a rendszer ellen kűzdők is ugyanolyanok, mint akiket le akarnak győzni. A Kammerer-trilógia első darabját, a magyarul még meg nem jelent Lakott szigetet nem olvastam, de állítólag a film hűen követi a könyvet. (Ha minden igaz, a GFK tervezi ezt is kiadni, ahogy még a ’80- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia as években megjelent a trilógia másik két darabja, a Bogár a hanygabolyban és a Válaszd az életet.) A film látványvilága nagyon jó, az űrhajó a film elején nagyon ötletes a maga tintahal alakjával, és a lepusztult világ is nagyon frappáns díszletekkel lett kialakítva. Az akciójelenetek pörgősek voltak, a szinészi játékra sem lehet panasz. Ugyan a történet nem fejeződött be az első résszel, de így is élvezetes és lebilincselő. A folytatás ha minden igaz áprilisban kerül bemutatásra. ◙ 5574 Lakott sziget – Az összecsapás (Obitaemiy ostrov: Skhvatka) Published June 12th, 2009 in Film and SF. 7 Comments A 2008-as Lakott sziget (Obitaemyy ostrov) c. orosz film folytatása. Makszim Kammerer, miután lezuhant az atomháború utáni Szaraks bolygón, és ráébred, hogy a lakosságot tudatmódosítással kormányozzák, úgy dönt, megdönti a rendszert. Azonban ez sokkal nehezebb, saját magán kívül szinte senkire sem számíthat. Ellop egy tankot, erővel magával viszi barátját, Gaj-t, és nekivág a déli pusztaságnak. Ott találkozik az atomháború után maradt megcsonkult, sebesült és torz emberekkel, akik bár veszélyeztetve vannak az északiak katonáitól, nem segítenek Makszimnak. Azonban ott a fiatal férfi találkozik egy különös mutánssal, aki elsőként mond kritikát Makszim tevékenységéről: mi a fontosabb, a szabadság, vagy a biztonság? A két barát folytatja útját, és egyre több dolgot tudnak meg a bolygóról. Mindeközben Agyas és Vándor, az Ismeretlen Atyák két rivális tagja, akik mindketten Makszimot akarják megszerezni, hogy felhasználhassák saját céljaikra, most a férfi szerelmét próbálják megszerezni, hogy általa zsarolhassák Makszimot. Végül Makszim visszatér, és mindent megváltoztat… - Wersja 01 01 2017 A második rész ugyanolyan jó, mint az első. Akciódús, látványos, a szereplők semmivel sem játszanak rosszabbul, mint nyugati kollégáik. Sőt, a két ellenfél, Agyas és Vándor kimondottan egyediek és jól megformáltak. Makszim itt már korántsem olyan naiv, mint az előző részben. Már sokkal inkább kiábrándult figura, aki még ragaszkodik az elveihez, de már nem bízik abban, hogy talál segítőket. Az alkotók büszkék lehetnek magukra: a filmjük megfelel a XXI. század sci-fi filmek színvonalának. És még gondolatiságot sem felejtettek el belecsempészni. Több fórumon olvasható, hogy a rajongók közül sokan úgy gondolják, a film nem méltó az eredetijéhez. Szerintem ez nincs így, bár a könyvet nem olvastam. De ismerve a Sztrugackij testvérek munkásságát, a film méltó hozzájuk. przeniesienie – átvitel (jelé, híré); átvitel (könyvelésben), áthozatal; (handl) áthozat; áthelyezés, áttevés, átvivés; áthelyezés (más állásba); (sor végén) elválasztás 1. Sygnał przesyłany między jednostkami odpowiadającymi za kolejne cyfry jedne liczby. Na przykład dziesiętna dekada jednostek otrzymując 10 impuls zeruje się i wysyła przeniesienie do dekady dziesiątek dodając do niej 1. Występuje w licznikach i sumatorach. 2. Przeniesienie w psychologii: (niem. die Übertragung), znane też jako "projekcja" (łac. proiectio) - mechanizm stosowany terapii psychologicznej, wywodzący się z psychoanalizy, a oparty o mechanizm obronny przemieszczenia. 3. Przerzutnia w poezji: (przeskocznia, zazębienie, zwarcie międzywersowe, enjambement) - przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu (lub strofy) w celu zaakcentowania wypowiedzi bądź zwiększenia dynamiki. Jej celem jest pobudzenie wyobraźni czytającego. przeniesienie kapitału – tőkeátruházás przeniesienie salda – szaldóátvitel przeniesienie w stan poczynku – nyugállományba helyezés; nyugdíjazás przeniesienie się – átköltözés, költözködés przenieść (przenosę) — przenosić [1. zabrać coś lub kogoś i niosąc, umieścić gdzie indziej; 2. stać się przyczyną pojawienia się czegoś w innym miejscu niż poprzednio; 3. umieścić coś lub kogoś w innym miejscu, w innym czasie, w innych warunkach niż poprzednio; 4. przerysować, przepisać itp. coś z jednego egzemplarza na inny; 5. o pocisku, kuli itp.: przelecieć poza zamierzony cel; 6. o kimś strzelającym, rzucającym coś: strzelić, rzucić w taki sposób, że pocisk, strzała itp. przeleci poza Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5575 zamierzony cel] – átvinni, áthozni; (zatrudnić na innym miejscu) áttenni, átvinni, áthelyezni; átvezetni, átvinni, transzferálni przenieść a. przenosić coś – vmit áthelyezni przenieść kogo do innego pułku – más ezredbe helyezni át vkit przenosić (kogo nad kogo) – fölébe helyez (vkit vkinek) przenieść kogo w stan spoczynku – nyugállományba helyezni vkit przenieść kogoś na emeryturę – nyugdíjazni, nyugdíjba helyezni v. küldeni vkit przenosić a. przenieść na emeryturę – nyugalmazni przenieść kogoś na inne stanowisko – más állásba helyezni, áthelyezni vkit przenieść a. przenosić komuś korzyść – hasznára válik vkinek przenieść sumę – összeget átvinni przenieść urzędnika – hivatalnokot áthelyezni przenieść w stan spoczynku – nyugalmazni; nyugdíjazni, nyugdíjba küldeni; nyugalomba helyezni przenieść się — przenosić się [1. zmienić miejsce chwilowego lub stałego pobytu; 2. zmienić miejsce, czas, warunki, w których się pracuje, uczy itp.; 3. ulec rozprzestrzenieniu się; 4. zostać umieszczonym w innym miejscu, w innym czasie, w innych warunkach niż poprzednio; 5. zostać przerysowanym, przepisanym z jednego egzemplarza na inny] – átmenni, átköltözni, átköltözködni, áthurcolkodni; áthelyezteti magát przenieść się do obcego kraju – idegenbe v. külföldre költözni przenieść się do parku sztywnych/na kartoflisko/na osiedle domków jednorodzinnych – (szó szerint: elment/elköltözött a merevek parkjába/krumpliföldre/családi házak lakótelepére) meghalt; Szent Mihály lován ül; feltették Szent Mihály lovára; a stiglinc a kertbe ment przenieść się do wieczności – a mennyben jól érzi magát; az örökkévalóságba költözni (meghalt); meghalni przenieść się na emeryturę – nyugdíjba vonulni przenieść się na łono Abrahama [żart. umrzeć; Etym. - z Biblii (Ew. wg Łuk., 16, 22) o Łazarzu; hebr. Abraham 'imię (etymologii niepewnej)'] – megtérni Ábrahám kebelébe; Ábrahám kebelére hajtja fejét (átv. meghal) [„Történt azután, hogy a szegény meghalt, és az angyalok elvitték Ábrahám keblére. - Wersja 01 01 2017 Meghalt a gazdag is, és eltemették.” (Luk. 16,22)] przenieść się na tamtem świat – átköltözni a másvilágra; jobblétre szenderülni przeniewierca [daw. ten, kto zdradził kogoś, zawiódł czyjeś zaufanie], przeniewierczyni – hűtlen, hitszegő, áruló (ffi/nő) przeniewierczo – hitszegőn, árulón, hűtlenül przeniewierczość – hűtlenség, hitszegés, árulás przeniewierczy, -a, -e – hűtlen, hitszegő, áruló przeniewierstwo [usunąć grupę synonimów 'niewiara, niewierność] – hűtlenség, hihetetlenség, hitetlenkedés; hűtlenség, hitszegés, árulás przeniewierzać się ― przeniewierzyć się – hűtlen vkihez przeniewierzać się samej sobie – hűtlen saját magához v. önmagához przeniewierzenie się – (dawno) hűtlenség, megcsalás przeniewierzyć się – hűtlen vkihez/vmihez; elárulni vkit/vmit przenigdy [stanowczo, absolutnie nigdy] – egyáltalán (nem), soha, sohasem przenigdzie – egyáltalán sehol; seholsem przenigdzie nie było o tym mowy – sehol sem volt erről szó przenikająco – áthatóan, metszőn przenikający, -a, -e – keresztülható, áthatoló, átható, metsző przenikalność akustyczna – hangáteresztés; hangáteresztő képesség przenikalny, -a, -e – áthatoló, átható, metsző; áthatolható przenikanie – áthatolás, behatolás, penetráció, benyomulás przenikanie kultur – kultúrák benyomulása przenikanie przez drzwi – behatolás ajtón keresztül przenikanie wody przez korzeń – a víz behatolása a gyökéren keresztül przenikliwie – áthatóan, élesen, metszőn przenikliwość – éleslátás, éleseszűség przenikliwość wzroku – a látás élessége przenikliwy, -a, -e [1. drażniący swoją intensywnością; 2. o dźwiękach: drażniący słuch; 3. zwykle o wzroku, spojrzeniu: dokuczliwie uważny; 4. umiejący coś odgadnąć, dostrzec, przewidzieć; też: będący przejawem takich umiejętności; 5. zob. przenikalny w zn. 1] – átható, áthatoló, mélyreható; átv. szúrós; (átv.) átható, (ostry) csípős, éles; metsző; fülsértő; áteresztő, átengedő, permeablis przenikliwy ból – hasogató fájdalom Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5576 przenikliwy chłód – metsző hideg; csontig ható hideg przenikliwy wiatr – metsző, csontig hatoló szél przenikliwy wzrok – szúrós tekintet przeniknąć — przenikać [1. o zapachach, dźwiękach, wilgoci itp.: przedostać się przez coś dokądś, do środka czegoś, na drugą stronę czegoś; też: rozprzestrzenić się w czymś, wypełnić, przesycić coś sobą; 2. zostać czymś wypełnionym, przesyconym; 3. o zjawiskach, informacjach, wiadomościach: rozprzestrzenić się z jednego miejsca w inne; 4. o osobach: dostać się gdzieś w sposób zakonspirowany, nieoficjalny; 5. stać się ważnym, dominującym składnikiem czegoś; 6. dogłębnie poznać kogoś; też: domyślić się czegoś; 7. o cieczach lub gazach: ulec dyfuzji lub osmozie; 8. o energii, promieniowaniu: przedostać się przez jakąś barierę] – áthatni, átjárni; áthatolni, keresztülhatolni, behatolni; hatolni, benyomulni; átjárni, áthatni; kitalálni przeniknąć czyje myśli – eltalálni v. kitalálni vkinek a gondolatait przeniknąć się — przenikać się [1. o zjawiskach: przemieszać się, wzajemnie wpływając na siebie; 2. poznać dogłębnie jeden drugiego] – felismerik egymást; (átv.) behódolni vminek; átvenni vmit; átitatódni vmivel; megáévá tenni vmit; egyesülni, összeházasodni przeniknienie ― przeniknięcie – áthatolás, behatolás; (átv.) megismerés; (átv.) meggyőződés przeniknięcie przez ścianę – áthatolás a falon przeniknięty, -a, -e – eltelt vmivel, áthatott vmitől przeniuchać – (táj) megsejteni, előre megérezni, kitalálni przenocować [1. zatrzymać się gdzieś na nocleg; 2. udzielić komuś noclegu] – megszállni, hálni, éjjelezni, átvirrasztani; meghálni przenocować kogo – éjjeli v. egy éjszakára szállást adni vkinek przenocować u kogo – meghálni vkinél przenocowanie – meghálás, átvirrasztás, éjjelezés przenoczenie – mulasztás przenosić (przenoszę) [zob. przenieść] – áthordani, átvinni, áthozni; átvinni (jelet, hírt); (zatrudnić na innym miejscu) áthelyezni; (przesuwać) áttenni; kelleténél tovább vinni, repülni, túlrepülni, túlhordani; (dawno) meghaladni, túllépni, felülmúlni; előbbre v. jobbnak v. többre tartani; előnyben részesíteni, jobban kedvelni v. szeretni - Wersja 01 01 2017 przenosić kogo/co nad kogo/co – előnyben részesíteni vkit/vmit vkivel/vmivel szemben; jobban kedvelni vkit/vmit vkinél/vminél; vkit/vmit a másik fölé helyezni przenosić na emeryturę – nyugdíjazni przenosić się [zob. przenieść się] – átmenni, átköltözködni, áthurcolkodni przenosić się na emeryturę – nyugdíjba vonulni przenosić się z miejsca – helyről helyre menni v. költözni przenosiny [1. pot. przeniesienie się z jednego miejsca pobytu, z jednego mieszkania do innego; 2. pot. przeniesienie czegoś na inne miejsce; 3. biesiada poweselna w domu pana młodego] – átvivés, áthordás, átszállítás, átvitel; költözködés, hurcolkodás, átköltözés; (dawno) az ifjú pár új lakásba való beköltözése; lakásszentelés, lakásavatás przenoszenie [ang. transference] – átszállítás, áthordás, átvivés, átvitel; (műsz.) átvitel; (med.) indulatátvitel [transference] [A pszichoanalízisben az a jelenség, hogy a páciens tudat alatt a terapeutát érzelmi válaszainak tárgyává teszi, és ezáltal a saját életében fontos személyeknek szóló válaszokat a terapeutára mintegy átviszi.] przenoszenie dźwięku – hangátvitel przenoszenie przez sprzężenie pasożytnicze – mellékutas hangátvezetés przenoszenie się – átköltözés, lakhelyváltoztatás przenoszenie wyrazów – szórendi csere przenośnia [figura stylistyczna występująca zwykle w poezji, oparta na skojarzeniu dwóch zjawisk i przeniesieniu nazwy jednego zjawiska na drugie, np. stalowe nerwy] – hasonlat, képes kifejezés, metafóra przenośnie – átvitt értelemben, képes értelemben, képletesen przenośnik [1. coś, co powoduje przedostanie się czegoś z jednego miejsca na inne; też: ten, kto coś przenosi; 2. urządzenie transportowe do przenoszenia ładunków, materiałów na niewielką odległość w sposób ciągły; 3. zob. kustoda w zn. 1] – (műsz) futószalag, szállítószalag, szállítómű; (nyelvt., nyomd) kötőjel, divíz; választójel; (orv.) baciliusgazda; (vill.) relé przenośnik, podajnik [nić wytworzona z niższej jakości naturalnego jedwabiu, tworzona przez luźne skręcanie surowego jedwabiu. Służy jako wątek w produkcji tkanin jedwabnych.] – tráma [A hernyóselyem feldolgozásának egyik terméke: gregefonalak laza összesodrásával előállított cérna, amit selyemszövetek készítésénél vetülékként használnak.] przenośnik drgawkowy – rezgő szállítószalag Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5577 przenośnik szybkobieżny – gyorsjáratú szállítómű przenośnik ślimakowy – szállítócsiga przenośnik taśmowy – szállítószalag, hevederes szállítómű przenośny, -a, -e [1. nieumocowany, niezainstalowany na stałe, dający się przenosić; 2. wyrażony za pomocą przenośni] – hordozható, szállítható, átszállítható; átvitt, képletes, képes przenośna grafika sieciowa; grafika PNG; synonimy: PNG - (kat.: informatyka) PNG Portable Network Graphics (hordozható hálózati grafika) przenośna radiostacja – hordozható rádióállomás przenudny, -a, -e – nagyon unalmas przenudzić – untatni, eluntatni przenudzić się – unatkozni, elúnja magát przenudzić się przez cały film – az egész film alatt unatkozni przenurkować – víz alatt úszni v. átúszni przenygusować – lustálkodni, tétlenkedni, henyélni (egy ideig) przeobficie – túl bőségesen przeobfity, -a, -e – bőséges przeoblec (przeoblekę, przeoblecze) ― przeoblekać, przeobłóczyć – átöltöztetni przeoblec się – ruhát váltani, átöltözködni; (átv.) színt változtatni przeobleczenie, przeoblekanie – átöltöztetés przeobradować – ülésezni, gyűlésezni, értekezleten lenni, tanácskozni przeobrażalny, -a, -e – átalakítható, megváltoztatható przeobrażenie [1. zmiana postaci, wyglądu zewnętrznego, formy, charakteru czegoś lub kogoś; 2. przemiana larwy w dorosłą postać zwierzęcia] – átalakítás, átalakulás, változás, átváltozás przeobrażenia gospodarcze – gazdasági átalakítás przeobrażenia społeczne – társadalmi átalakulások v. változások przeobrażenie niezupełne [przemiana larwy owada w postać dojrzałą bez stadium poczwarki] – (él.) részleges v. nem teljes átalakulás; tökéletlen átalakulás przeobrażenie przyrody – természetátalakítás przeobrażenie zupełne [przemiana larwy owada w postać dojrzałą poprzez pośrednie stadium poczwarki] – (él.) teljes átalakulás przeobrażenie się – átalakulás, megváltozás przeobrazić (przeobraże) — przeobrażać [wprowadzić, spowodować duże zmiany, udoskonalenia w wyglądzie, charakterze czegoś lub kogoś] – átalakítani, átváltoztatni, megváltoztatni, átformálni - Wersja 01 01 2017 przeobrazić kogo/co w kogo/co – vkit/vmit átalakítani vkivé/vmivé przeobrazić się — przeobrażać się [1. zmienić swoją postać, swój charakter, stać się innym niż poprzednio; 2. przekształcić się z jednej formy rozwojowej w inną, przejść z jednego stadium rozwojowego do następnego] – átalakulni, átváltozni, megváltozni; alakot változtatni; przeobrazić się a. przeobrażać się w poczwarkę – (rovar) bebábozódni, bábbá alakulni przeobrażony, -a, -e [taki, który się przeobraził, uległ zmianie, zmienił swoją postać, swój wygląd, charakter] – átalakult, átváltozott; átalakított przeobuć ― przeobuwać – más cipőt adni vkinek przeobuć się – más cipőt vesz fel; cipőt váltani przeoczenie [to, co zostało przeoczone, luka wynikająca z braku uwagi, z niedopatrzenia] – szem elől tévesztés; elnézés, elmulasztás, figyelmetlenség przeoczyć — przeoczać [nie zauważyć czegoś lub kogoś, nie uwzględnić, nie wykorzystać czegoś] – szem elől téveszteni; elnézni, elmulasztani przeoczył dużo błędów w korekcie – sok hibát nem vett észre a korrektúrában przeodziać — przeodziewać – átöltöztetni przeodziać się – átöltözni przeodziać się w pidżamkie – pizsamába átöltözni przeogromnie – hatalmasan, óriásian przeogromny, -a, -e [1. mający wyjątkowo wielkie rozmiary; 2. wyjątkowo ogromny pod względem ilości, wartości; 3. o uczuciach, pojęciach, zjawiskach itp.: występujący w wyjątkowo wielkim natężeniu] – nagyon nagy, roppant nagy, óriási, hatalmas przeohydny, -a, -e – rút, nagyon ocsmány, förtelmes, útálatos, undok, rusnya przeohydny łosoś w komentarzach – rusnya lazaz a kommentárokban przeokropnie – rettenetesen, nagyon rémesen, szörnyen, borzalmasan przeokropny, -a, -e [1. wyjątkowo okropny, budzący grozę, strach; 2. pot. wyjątkowo okropny, olbrzymi, bardzo intensywny; 3. pot. pozbawiony cech dodatnich] – rettenetes, nagyon rémes, szörnyű, borzalmas przeolbrzymi, -a, -ie – hatalmas, óriás, óriási przeolbrzymi śnieżny stóg – hatalmas havas boglya przeor (prior) [1. zastępca opata; 2. w niektórych zakonach męskich: przełożony klasztoru; 3. przełożony domu wybierany w zgromadzeniach zakonnych. W Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5578 zakonach żeńskich - przeorysza.] – (lat.) prior; perjel, házfőnök; kolostorokban az apát után következő első pap przeor kartuzów – a karthauziak perjele przeorać (przeorzę) — przeorywać (przeorysam v. przeoruję) [1. orząc pługiem, przygotować do dalszej uprawy; 2. rozciąć coś głęboko, pozostawiając bruzdy; 3. zmienić coś całkowicie; 4. zwykle o bruzdach, zmarszczkach, o jakimś grymasie: pojawić się gdzieś, pokryć coś; 5. dokładnie coś przejrzeć, przeszukać w celu znalezienia czegoś] – átszántani, újraszántani; pontosan átvizsgálni przeorać się — przeorywać się [zob. przeorać w zn. 5.: dokładnie coś przejrzeć, przeszukać w celu znalezienia czegoś] – pontosan átvizsgálni przeoranie – újraszántás, átszántás przeorany, -a, -e – újrafelszántott, átszántott przeorski, -a, -ie – priori, perjeli przeorat, przeorstwo – (egyh) perjelség, priorság przeorysza [w niektórych zakonach żeńskich: przełożona klasztoru] – (lat.) priorissza; apátnő, fejedelemasszony przeostry, -a, -e – nagyon éles przepacać [zob. przepocić] – kiizzasztani przepadać [bardzo lubić, uwielbiać coś lub kogoś] – megbukni (javaslat); (ginąć) elveszni, kárbaveszni; (za czym) rajongani, bolondulni, odavan (vmiért) przepadać za kim/czym – bukni vmire/vkire; rajongani; odavan vkiért/vmiért przepadać za kimś/czymś – rajongani vkiért/vmiért; odavan vkiért/vmiért przepadać za muzyką – rajong a zenéért; bolondja a zenének przepadek [konfiskata na rzecz skarbu państwa własności osoby prywatnej skazanej wyrokiem sądu; też: konfiskata przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa lub pochodzących z przestępstwa] – ami elveszett przepadlina – hasadék, szakadék przepadlisko [1. "Przepadlisko" - kiedyś miejsce, w którym łowiono ryby i kąpano się, obecnie na terenie prywatnym; 2. "Przepadlisko" (ciąg dalszy) - tu kiedyś była woda, obecnie jest sucho (nie jest to już teren gminy Rybno, ale tuż przy granicy gminy)] – ingovány, láp, mocsár przepadł jak kamień w wodzie v. w wodę – nyomtalanul eltünt; nyomaveszett, mintha a föld nyelte volna el przepadło – kárbaveszetten, elpusztultan - Wersja 01 01 2017 przepadły, -a, -e [1. taki, który się zgubił; 2. o sprawach, przedsięwzięciach itp.: taki, który nie doszedł do skutku; 3. zwykle o dobrach materialnych: bezpowrotnie utracony] – elveszett, kárbaveszett, eltűnt, elpusztult, visszavonhatatlanul elveszett przepadnienie, przepadnięcie – elveszés, eltűnés przepadnięcie samolotu – repülőgép eltűnése przepajać [zob. przepoić] – átitani, áthatni przepakować — przepakowywać [1. zmienić układ przedmiotów w walizce, skrzyni itp.; 2. przełożyć jakieś rzeczy z jednego pojemnika do drugiego] – sokat csomagolni; újracsomagolni, átcsomagolni przepakować się — przepakowywać się [przepakować swoje rzeczy z jednego pojemnika do drugiego] – átpakolja dolgait egyik tartályból v. konténerből a másikba przepakowanie, przepakowywanie – átcsomagolás przepakowywanie produktów – termékek átcsomagolása przepakowywanie towarów – áruk átcsomagolása przepalanie – kiégetés, átégetés; túlégetés, túlfűtés; főzés, pálinkafőzés, szezfőzés przepalanie się tranzystorów – tranzisztorok kiégése przepalanka [pot. wódka produkowana domowym sposobem ze spirytusu z dodatkiem karmelu] – kisüsti, házipálinka przepalany, -a, -e – égetett, átégetett przepalić — przepalać [1. zniszczyć coś wskutek poddania tego działaniu ognia, wysokiej temperatury, substancji żrącej itp.; 2. o ogniu, wysokiej temperaturze, substancji żrącej itp.: zniszczyć coś; 3. zwykle o słońcu lub o wysokiej temperaturze: mocno nagrzać; 4. pot. trochę napalić w piecu lub napalić w piecu od czasu do czasu] – kiégetni, megégetni; kicsit tüzelni, kis tüzet rakni, tüzet gyújtani; átégetni, tűzzel kiégetni; pároloni, főzni, égetni przepalić obrus papierosem – kiégeti az asztalterítőt v. abroszt a cigarettával przepalić wódkę – pálinkát égetni v. főzni przepal trochę w piecu! – gyújts be egy kicsit a kályhába; rakj egy kis tüzet przepalić się — przepalać się [ulec zniszczeniu wskutek przegrzania się, działania zbyt wysokiej temperatury, ognia, jakiejś żrącej substancji itp. lub wskutek długiej eksploatacji] – kiégni, megégni, elégni, elaludni (tűz); átégni, áttüzsedni; (biztosíték) kicsapódik przepalił się bezpiecznik – kiégett a biztosíték przepalony, -a, -e – kiégett, átizott, túlégett Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5579 przepalony silnik na maksymalnych obrotach – kiégett motor a maximális fordulaton przepał [spalanie przez silnik większej ilości paliwa, niż przewiduje norma] – (a kohóban normán felül használt üzemanyag mennyisége); túlságosan kiégetett tégla przepaplać [pot. paplać przez jakiś czas] – túlbeszélni vkit; fecsegni, száját jártatja (egy ideig) przeparadować [pot. przejść, przejechać przed kimś, popisując się swoim wyglądem, towarzystwem itp.] – parádézni, elvonulni, felvonulni przepasać — przepasywać [1. owinąć czymś w pasie lub owinąć pasem; 2. być owiniętym, opasanym dookoła czegoś; 3. przegrodzić, przedzielić coś czymś; też: otoczyć coś] – felövezni, felcsatolni; elkeríteni, elválasztani przepasać się — przepasywać się [1. owinąć czymś samego siebie w pasie; 2. zostać opasanym czymś] – felövezi magát; magára csatol v. köt v. övez przepasanie – túltáplálás, megetetés; felövezés, öv przepasany, -a, -e – övezett, felövezett przepasany czerwonym pasem – vörös övvel övezett przepasany szerokim pasem – széles övvel övezett przepasiony, -a, -e – túletetett, megetetett, túltáplált przepasiony hippopotamus – túltáplált víziló przepaska – öv, kötőszalag przepaskudzić – elmulatni, szétszórni, tönkretenni, elveszíteni przepaskudzony, -a, -e – elmulatott, szétszórt, tönkretett, elveszített przepastny, -a, -e [bardzo głęboki, obszerny lub rozległy] – nagyon mély, feneketlen; (átv.) nagyon erős, szívből jövő, őszinte przepaścistość – meredekség przepaścisty, -a, -e [1. bardzo stromy, urwisty, pełen przepaści, rozpadlin; 2. zob. przepastny] – meredek, feneketlen, mély przepaść1 (przepadnę, przepadnie) — przepadać [1. zgubić się; 2. o dobrach materialnych: zmarnować się; 3. o sprawach, przedsięwzięciach itp.: nie udać się; 4. pot. doznać niepowodzenia; 5. pot. nie poradzić sobie w jakiejś sytuacji; 6. przestać być widocznym] – elveszni, elpusztulni; nem sikerülni; kudarcot v. sikertelenséget érezni; kárba veszni przepaść bez wieści – nyomtalanul eltűnni, nyoma vész przepaść propozycja – megbukni (javaslat) przepaść z kretesem – végig eltűnni; elnyeli a föld - Wersja 01 01 2017 przepaść2 [1. miejsce między stromymi ścianami górskimi; 2. to, co dzieli, różni coś lub kogoś; też: niemożność porozumienia się] – szakadék, mélység; hasadék przepaść3 — przepasać [przekarmić] – feltáplálni, meghízlalni; legeltetni, ellegeltetni; túletetni, túllegeltetni przepatrolować – (wojsk) cirkálni, őrjáratot végezni, őrjáratban lenni (egy ideig) przepatrywanie – átnézés, áttekintés, vizsgálat przepatrzyć — przepatrywać [obejrzeć coś kolejno, jedno po drugim, poszukując czegoś] – átnézni, áttekinteni przepchać, przepchnąć — przepychać [1. pchając, przesunąć coś ciężkiego w inne miejsce; 2. pchając, spowodować przedostanie się czegoś przez mały otwór; 3. pchając, zrobić otwór w czymś niedrożnym; 4. pot. pokonując jakieś trudności lub czyjś opór, załatwić jakąś sprawę; 5. pot. pomóc komuś ukończyć szkołę, zdać egzaminy itp., mimo że jego umiejętności nie były wystarczające] – átlökni, keresztüllökni, keresztültolni, áttolni, átnyomni, áthajtani áttolt agresszió [displaced aggression]: A frusztrációt okozó forrástól eltérő személy vagy tárgy elleni agresszió. przepchać się, przepchnąć się — przepychać się [1. pot. pchając się, przedostać się przez coś, siłą utorować sobie drogę przez jakąś przeszkodę; 2. pot. przedostać się z trudem przez mały otwór; 3. pot. osiągnąć coś, posługując się nieuczciwymi sposobami działania lub bezwzględnie z kimś rywalizując] – áthatolni, átnyomulni; keresztülfurakodni, keresztülnyomakodni; utat törni magának; átfurakodni przepychać się, przepchnąć się naprzód – előretolakodni (előretolakodik) przepchanie – átlökés, áttolás; (med.) áttolás [displacment] [Elhárító mechanizmus, melynek segítségével egy motívum, amely közvetlenül nem fejeződhet ki (mint például a szexuális és az agresszív késztetések), egy elfogadhatóbb formában jelenik meg.] przepchanie się – áthatolás, áttolódás, őtlökődés; átfurakodás przepełnić — przepełniać [1. umieścić gdzieś, w czymś zbyt wiele osób; 2. znaleźć się w jakimś pomieszczeniu, naczyniu w nadmiarze; 3. o uczuciach: wystąpić w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5580 bardzo dużym nasileniu] – túltölteni; túlzsúfolni; eltölteni; teletölteni przepełnić się — przepełniać się [1. zostać całkowicie zapełnionym; 2. zostać przepełnionym uczuciami występującymi w dużym nasileniu] – megtelni, telítődni; túlzsúfolódni przepełnienie [zbyt duża liczba osób] – zsúfoltság, túltömöttség; túlzsúfoltság przepełniony, -a, -e [1. taki, w którym jest zbyt tłoczno; 2. taki, w którym jest zbyt dużo czegoś] – zsúfolt, túlzsúfolt; teli, megtelt, túltöltött; (czym) túláradó; zsúfolva przepełniona sala – túlzsúfolt terem przepełniony po brzegi – zsúfolásig megtelt [Club na plaży przepełniony po brzegi: a parti klub zsúfolásig megtelt] przepełniony teatr – szính. táblás ház; megtelt színház; telt nézőtér; teltház, az előadásra „minden jegy elkelt” [Nevét a pénztár és bejárat előtt kifüggesztett, ilyen szövegű tábláról kapta.] przepełzać, przepełznąć [pełzając, przebyć jakąś przestrzeń] – átkúszni, átmászni przepędzenie – eltöltés przepędzić (przepędzę) — przepędzać [1. pędząc, skierować kogoś, coś na inne miejsce; 2. zmusić kogoś, coś do oddalenia się; 3. zmusić kogoś do biegu, do pośpiechu; 4. spowodować przemieszczenie się czegoś w inne, odległe miejsce] – elűzni, elkergetni, elüldözni; elhajtani; átszűrni, átpárolni; eltölteni (időt) przepędzać noc bezsennie – fennmaradni; az éjszakát álmatlanul tölteni przepędzić czas na czym – eltölteni v. elűzni az időt vmivel przepędzić kogo, gdzie pieprz rośnie – [elkergetni vkit oda, ahol a bors terem] (közm.) elküldeni vkit hetedhét országon túlra przepędzić kogo/co na cztery wiatry – világgá (a négy tájra) kergetni vkit/vmit przepędzić konia – agyonhajtani a lovat przepędzić precz – elkergetni, elzavarni, elűzni Przepękla ogórkowata, balsamka ogórkowata (Momordica charantia L.) - Wersja 01 01 2017 Przepękla ogórkowata, balsamka ogórkowata (Momordica charantia L.) [gatunek rośliny z rodziny dyniowatych. Występuje w krajach tropikalnych i subtropikalnych.] – Balzsam uborka, Balzsam körte, Balzsamalma (Momordica charantia L.) przepętać – megbéklyózni, megbilincselni; (népi) elpocsékolni przepętać niepotrzebnie czas – agyonütni az időt; agyonüti az idejét; feleslegesen elpocsékolni az időt przepętać się – elpocsékolódni, kárbaveszni przepiąć ― przepinać – feltűzni, megtűzni przepiecie [pot. stan wywołany nadmiernym spożyciem alkoholu] – iddogálás, iszogatás; ivás vkinek a tiszteletére; (vminek) az elivása przepić — przepijać [1. pot. wydać pieniądze na pijaństwo; 2. pot. pijąc alkohol, zwrócić się bezpośrednio do kogoś, zwykle ze słowami: na zdrowie; 3. pot. spędzić pewien czas na piciu alkoholu] – elinni; iddogálni, eliddogálni; átissza ideje egy részét; inni vkinek a tiszteletére; leinni, túlinni, többet inni przepić do kogo – inni vkinek az egészségére przepić kogo – asztal alá inni vkit; többet inni vkinél; ivásban túltenni vkin przepić noc – átinni v. ivással tölteni el az éjszakát przepić pieniądze – elissza a pénzét przepił cały zarobek – egész keresetét elitta przepić się — przepijać się [pot. wypić za dużo alkoholu] – leissza magát przepiec (przepiekę, przepiecze) — przepiekać [zanadto wypiec] – túlsütni przepiec się — przepiekać się [wysuszyć się wskutek zbyt intensywnego pieczenia] – túlsülni przepieczenie – átsütés, megsütés, túlsütés przepieczętować – átpecsépelni, újrapecsételni; pecsételgetni (egy ideig) przepielać [zob. przepleć] – gyomlálni przepielenie – gyomlálás; kigyomlálás przepielęgnować – elgondozni, ápolgatni (egy ideig) przepieprzyć — przepieprzać [pot. dodać do jakiejś potrawy za dużo pieprzu] – túlborsozni przepieprzyć życie – (átv.) túlfűszerezni az életet, túlborsozni az életet przepierać1 [zob. przeprać] – átmosni przepierać2 [zob. przeprzeć] – ellenállni, legyűrni przepierać się – bírkózni, erejét próbálja; (átv.) veszekedni, vitatkozni przepieranie – legyőzés, fölébekerekedés; átmosás, átöblítés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przepierka – (közb.) kisebb, gyors mosás, kismosás przepierzenie [prowizoryczna, cienka ścianka dzieląca jakieś pomieszczenie] – válaszfal, közfal, rekesz, deszkafal, választófal; (bány) fabélelés, faburkolat 5581 przepierzyć — przepierzać [podzielić jakieś pomieszczenie przepierzeniem] – elválasztani, elkeríteni przepięcie [termin używany w elektrotechnice i elektronice, mający jednak nieco odmienne znaczenia] – varrott dísz; (ang. Overvoltage) overvoltage, túlfeszültség przepięcie prądu – áram túlfeszültség przepięknie – csodaszépen, gyönyörűen, szépségesen przepiękny, -a, -e [wyjątkowo piękny] – gyönyörű, csodaszép, álomszép, szépséges; nagyszerű przepiękna przepikować — przepikowywać [1. przeszyć w różnych kierunkach co najmniej dwie warstwy materiału; 2. rozsadzić rzadziej - Wersja 01 01 2017 młode rośliny] – tűzni, letűzni; steppelni, lesteppelni; átültetni, szétültetni (növényt, palántát) przepiłować — przepiłowywać [przeciąć coś piłą, pilnikiem] – átfűrészelni, átreszelni; (fát) elfűrészelni przepiłować a. przepiłowywać coś – elfűrészelni v. kettéfűrészelni przepiórczy, -a, -e [charakterystyczny dla przepiórki; dotyczący, odnoszący się do przepiórki] – fürjprzepióreczka [1. zdrobnienie od: przepiórka; 2. dawna zabawa dziecięca] – kis fürj, fürjecske; (dawno) kislányok tánca przepiórka [1. ptak łowny o brązowoszarym upierzeniu w białe i czarne kreski; 2. (u Zygmunta Glogera) Tak zowie lud ostatnią garść zboża niezżętego w końcu pola. Kępkę taką kłosów podczas wicia wieńca dożynkowego związują żniwiarki u góry, dołem zaś oczyszczają ziemię z chwastu i na płaskim kamyku kładą pośrodku kawałek chleba. Wszystko to robią, jak każe odwieczny symboliczny zwyczaj, aby zboże było tak czyste w roku przyszłym i chleb z tegorocznego wystarczył do żniw następnych a przepiórka miała kłosy dla siebie.] – fürj (tojója); (dawno) (tánc) Przepiórka (przepiórka polna) (Coturnix coturnix) średni ptak wędrowny z rodziny kurowatych, zamieszkujący niemal całą Europę, Azję Środkową i Afrykę Północną. Przeloty w V i VIII – IX (wyjątkowo do XI). Zimuje w basenie Morza Śródziemnego, Afryce i Azji Mniejszej. – fürj (Coturnix coturnix) [a madarak osztályának tyúkalakúak (Galliformes) rendjébe és a fácánfélék (Phasianidae) családjába tartozó faj] przepis [1. wskazówka określająca sposób wykonywania czegoś, zwłaszcza sposób przyrządzania jakiejś potrawy; 2. zarządzenie na piśmie lub jego pojedynczy punkt, paragraf] – előírás, utasítás, rendelkezés, rendelet, rendszabály, szabály, szabályzat; med. recept, előírás przepis celny – vámszabály przepis czysto formalistyczny – kimondottan formalisztikus előírás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5582 przepis lekarski – orvosi előírás, repect, orvosi rendelvény v. vény przepis na przechowanie owoców – recept gyümölcseltevésre przepis policyjny – rendőrségi szabályrendelet przepis prawny [część aktu prawnego wyodrębniona przez prawodawcę] – jogi előírás, jogszabály przepisać (przepiszę) — przepisywać [1. napisać to samo jeszcze raz; 2. zwykle w odniesieniu do lekarzy: zalecić, zaordynować coś; 3. przekazać na własność w sposób ustalony prawnie; 4. pot. zwykle w odniesieniu do uczniów: nie zrobić pracy domowej samodzielnie, lecz skopiować ją od kogoś innego] – (odpisać) átírni, leírni, lemásolni; (lekarstwo) felírni, (nakazać) előírni, rendelni przepisać choremu lekarstwo – a betegnek orvosságot rendelni przepisać co dwóch egzemplarzach – vmit két példányban lemásolni v. átírni v. átütni przepisać a. przepisywać coś na kogoś – átiratni vkire vmit przepisać lekarstwo na receptę – felírni a gyógyszert receptre przepisać na czysto – letisztázni, tisztázni, tisztán leírni; tisztára átírni przepisać na maszynie – legépelni przepisać plik – fájlt fölülírni przepisać receptę – receptet írni przepisać rozwiązanie zadania od kogoś – lemásolja a feladat megoldását vkiről przepisz mi odtąd-dotąd – írd le nekem inneneddig przepisanie – átírás, leírás; (prepis) előírás, utasítás, rendelkezés, rendelet, rendszabály, szabály, szabályzat; recept, előírás przepisanie nieruchomości na dzieci – az ingatlan átírása a gyerekre przepisanie podatku – adóátírás przepisany, -a, -e – előírt, előírásos przepisowo – előírásosan, szabályszerűen przepisowy, -a, -e [zgodny z przepisem lub przepisami] – szabályos, szabályszerű; előírásos, előírt, elrendelt przepisy [zbiór zarządzeń, rozporządzeń, paragrafów] – előírás, szabály, rendelet; előírások, szabályok przepisy bezpieczeństwa – biztonsági előírások v. szabályok przepisy bezpieczeństwa pracy – munkavédelmi előírások przepisy budowlane – építési előírások - Wersja 01 01 2017 przepisy celne – vámszabályok, vámrendelkezések przepisy dewizowe – devizaszabályok przepisy drogowe – közlekedési szabályok przepisy gry – játékszabályok przepisy końcowe – záró rendelkezések przepisy paszportowe – útlevélelőírások, az útlevélre vonatkozó formaságok przepisy pocztowe – postaszabályzat przepisy podatkowe – adórendelet przepisy prawne – jogi előírások; jogszabályok Przepisy regulacji ruchu – Közlekedésrendészeti Szabályok (KRESZ) przepisy ruchu – forgalmi előírások v. szabályok przepisy techniczne – műszaki előírások przepisy transportowe – szállítási szabályok przepisy walutowe – valutaszabályok przepisy wykonawcze – végrehajtási rendelet przepisywacz [1. pot. osoba przepisująca coś; 2. zob. kopista w zn. 2.], przepisywaczka – másoló, ,leíró, átíró (ffi/nő) przepisywać (zapis dźwięku) – átjátszani, átvágni (magnetofonfelvétel) przepisywanie – átírás; leírás, lemásolás przepisywanie (zapis dźwięku) – átjátszás, átírás przepisywanie dźwięku – átvágás przepisywanie na maszynie – géppel való leírás v. átírás, átgépelés przepitka [pot. napój używany do przepijania wódki] – iszogatás vki egészségére przepity, -a, -e [1. pot. taki, który wypił zbyt dużo alkoholu; 2. pot. zniszczony wskutek nadmiernego używania alkoholu] – részeg, ittas, berúgott przepity głos – a sok ivástól eldurvult v. borízű hang przeplantować – átültetni przeplatać – przeplatywać – átszőni, átfonni przeplatanie, przeplatanka [pot. rzecz, sytuacja, figura w tańcu, w grze powstałe wskutek wykonywania, układania czegoś na przemian; też: naprzemienne ułożenie lub wykonanie czegoś] – összefonás, egybefonás, átfonás przeplatanie się – összefonódás, egybefonódás przeplatany, -a, -e – összefont, sujtásos Przeplatka cinksia (Melitaea cinxia) [motyl dzienny z rodziny rusałkowatych] – réti tarkalepke (Melitaea cinxia) [a rovarok (Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera) rendjébe, ezen belül a tarkalepkefélék (Nymphalidae) családjába tartozó faj] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5583 Przeplatka cinksia (Melitaea cinxia) przepląsać – táncolni (egy ideig) przepleciony, -a, -e – átszőtt przepleć (przepiele) [pot. pieląc, przeczyścić] – gyomlálni przepleść (przeplotę, przeplecie) — przeplatać [1. spleść różne elementy, ułożywszy je na przemian, przetykając czymś, wpleść jeden element w inne, różne od niego; 2. przedzielić w pewnych odstępach czasu lub przestrzeni ciąg jakichś elementów innymi elementami; 3. ponownie upleść coś już raz splecionego] – átszőni przepleść mowę cytatami – beszédbe idézeteket szőni przepleść się — przeplatać się [zostać przeplecionym] – átfonódni przepłacanie — przepłacenie – túlfizetés, megvesztegetés przepłacanie w sklepie – túlfizetés a boltban v. üzletben przepłacić (przepłacę) — przepłacać [1. zapłacić zbyt drogo; 2. daw. przekupić kogoś] – túlfizetni, ráfizetni; lepénzelni przepłacił dozorcę i wykradł klucz – lepénzelte a házmestert és kilopta a kulcsot przepłakać (przepłakacze) — przepłakiwać [1. dać ujście w płaczu uczuciom żalu, smutku; 2. płakać przez jakiś czas] – átsírni, végigsírni przepłakał całą noc – végigsrta az egész éjszakát; egész éjszaka sírt przepłatać – elszeletelni, felszeletelni; szétszeletelni, szétvágni przepłatanie – szétszeletelés, szétvágás przepłatanie się – szétszeletelődés, szétdarabolódás przepław – átkelés, átjárás (folyón), rév przepławić ― przepławiać – átúsztatni, átvinni, áthajózni; (koh) kiolvasztani, megolvasztani przepławić się – átúszni, átúsztatni; áthajózni, átkelni; megolvadni przepławienie – átúszás, átúsztatás; átkelés, áthajózás; megolvasztás, kiolvasztás przepłazować – megkardlapozni - Wersja 01 01 2017 przepłoszyć — przepłaszać [strasząc, odpędzić kogoś lub coś] – elkergetni, elijeszteni, elrémíteni przepłoszyć się — przepłaszać się [zostać przepłoszonym] – elszaladni, elijedni, elrémülni przepłukać (przepłucze) — przepłukiwać [płucząc, lekko oczyścić coś] – öblögetni, átöblíteni, átmosni, kiöblíteni przepłukać sobie gardło – öblögetni, kiöblíti a torkát; gargalizálni; (átv.) inni, iszákoskodni przepłukanie – kiöblítés, öblögetés przepłynąć — przepływać [1. płynąc statkiem, łodzią itp. lub wpław, pokonać pewną przestrzeń; 2. o cieczy, gazie, elektryczności: przemieścić się jakąś drogą, przez jakieś miejsce; 3. o ludziach, rzeczach: przesunąć się; 4. o myślach, uczuciach, doznaniach: pojawić się i przeminąć] – átúszni, áthajózni; átkelni a vízen; (o płynie) átfolyni, keresztülfolyni, átömleni; áthúzni (vmi felett; pl. repülőgép) przepłynięcie ― przepływanie – átúszás; (vízen való) átkelés przepłynięcie oceanu – óceán átszelée; átkelés az óceánon przepływ [1. przemieszczanie się cieczy, gazu itp. z jednego obszaru do drugiego; 2. przemieszczanie się kogoś, czegoś, przekazywanie, obieg czegoś; 3. ilość wody przepływającej w jednostce czasu przez określony przekrój poprzeczny rzeki, kanału, rowu; 4. liczba metrów sześciennych cieczy lub gazu przepływających przez przekrój poprzeczny jakiegoś naczynia, rury itp. w ciągu jednej sekundy] – átúszás; átáramlás, átfolyás; (műsz) hozam przepływ akustyczny – akusztikai áramlás przepływ informacji – információ áramlás przepływ kapitału – tőkefolyósítás przepływ młodzieży ze wsi do miast – (átv.) a fiatalok faluról a városba való áramlása przepływ wirowy (turbulentny) – örvényáram przepływać – áramlani przepływność (ang. bit rate lub bitrate) [w telekomunikacji i informatyce: prędkość z jaką sygnał cyfrowy przepływa przez kanał łączności. Przepływność mierzy się w bitach na sekundę (b/s) lub bajtach na sekundę (B/s = 8 b/s) i ich krotnościach (kb/s, Mb/s, Gb/s, kB/s, MB/s itd.). Używane są zarówno prefiksy dziesiętne (k = 1000, M = 1 000 000) jak i binarne (k = 1024, M = 1 048 576). Przepływność potocznie bywa mylnie utożsamiana z przepustowością – przepływność jest Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5584 miarą natężenia strumienia danych, podczas gdy przepustowość jest stałym parametrem charakteryzującym kanał łączności.] - bitráta, vagy bitarány, esetleg bitsebesség, az elterjedtebb angol terminológiával bit rate (néhány esetben Rbit) [egy frekvencia, ami megadja, hogy hány bit halad át egy adott (fizikai vagy elméleti) „ponton” keresztül. Mértékegysége a hertz, ami a frekvencia SI egysége, vagy a bit per szekundum (bit/s). Bár gyakran mint „sebességre” hivatkoznak rá, mégsem egy távolság/idő jellegű mennyiség, hanem mennyiség/idő jellegű, ezért meg kell különböztetni a „terjedési sebesség”-től (ami többnyire az átviteli közegtől függ, és fizikai jelentése van).] przepływomierz akustyczny (ultradźwiękowy) – ultrahang-áramlásmérő przepływowy, -a, -e – átáramló, átfolyó przepływowy podgrzewacz wody – átfolyós vízmelegítő przepocenie – megizzadás, izzadtság, verejték przepocić (przepocę) — przepacać [pocąc się, spowodować przesiąknięcie czegoś potem] – kiizzasztani przepocić się — przepacać się [o ubraniu: przejść całkowicie potem] – átizzadni, megizzadni przepocieszny, -a, -e – nagyon mulatságos, mulattató przepocieszny widok – nagyon mulatságos látvány przepocony, -a, -e [taki, który przesiąknął potem] – átszivárgott; verejtékezett, izzadt przepoczwarzyć się — przepoczwarzać się [1. o larwach owadów: przeobrazić się w poczwarkę; 2. zmienić swój charakter, stać się kimś innym] – (rovar) lárvából bábbá alakulni; bebábozódni, bábbá alakulni przepodróżować – átutazni, utazgatni; átutazásra pazarolni v. elpazarolni v. költeni v. elkölteni; elutazni przepodróżować od tąd do tąd – innen odautazni; ettől addig utazni przepoić — przepajać [1. spowodować obfite przeniknięcie jakiegoś płynu, zapachu, gazu do czegoś, gdzieś; też: o jakimś płynie, zapachu, gazie: przeniknąć na wskroś; 2. o uczuciach: wystąpić w dużym nasileniu] – átitatni, áthatni przepoić się — przepajać się [1. stać się przesyconym jakimś płynem, zapachem, gazem; 2. stać się pełnym czegoś, zostać przepełnionym czymś] – átitatódni; túlissza magát; átívódni przepolerować – felfényesíteni, átfényesíteni, felcsiszolni - Wersja 01 01 2017 przepolerować wysokoobrotową polerką – nagyfordulatú v. magasfordulatú csiszológéppel felcsiszolni przepoliturować – fénymázzal bevonni; átpolitúrozni przepolitykować – politizálással tölteni az időt; átpolitizálni, elpolitizálni; átpolitizálgatni, elpolitizálgatni przepolitykuje Euro 2012 – elpolitizálni az Euro 2012-t przepolować – vadászgatni, vadászni (egy ideig) „przepolować” z nim jeden sezon – vadászgatni velünk egy idényt przepołowić — przepoławiać [podzielić na połowy] – felezni, megfelezni, kettévágni przepołowić się — przepoławiać się [podzielić się na połowy] – megfeleződni przepołowienie – megfelezés, kettéosztás przepołowiony, -a, -e – megfelezett, kettéosztott przepominać ― przepomnieć – (népi) elfelejteni przepomnieć się – (népi) elfelejtődni przepomnienie – (népi) elfelejtés, elfeledés przepomnienie hasła – jelszó elfelejtése przepompować — przepompowywać [pompując przelać ciecz, gaz z jednego miejsca w drugie] – átszívni, átszivatni; átszivattyúzni; átpumpálni przepona [1. szeroki, płaski mięsień oddzielający jamę piersiową od brzusznej; 2. elastyczna, cienka przegroda między dwoma ośrodkami ciekłymi lub gazowymi] – rekeszizom; (átv.) hártya; diafragma [az optikában átlátszatlan, fekete lemezt jelent, mely nagyítókban, messzelátókban és egyéb lencsékkel ellátott optikai eszközökben a lencsékre eső szélső sugarak visszatartására szolgál] przepona brzuszna – hashártya przepona oddechowa – légzési rekeszizom przeponowy, -a, -e – rekeszizomprzeponowy krucz – rekeszizomgörcs przepościć (przeposzcze) – átböjtölni przepościć się – böjtölni, éhezni przepotężnie – rendkívül v. túlerősen v. hatalmasan przepotężny, -a, -e [bardzo potężny] – hatalmas, rendkívül v. nagyon erős przepotnieć – átizzadni, megizzadni przepowiadacz, przepowiadacz przyszłości – jövendőmondó, látóember; előrelátó przepowiadacz śmierci – halál jósló ember przepowiadaczka, przepowiadaczka przyszłości – jósnő, jövendőmondónő, látóasszony przepowiadać (przepowiedzieć) komuś coś – jósolni v. megjósolni vkinek vmit Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5585 przepowiadać jakąś pogodę – valamilyen időt jósol przepowiadanie – jóslás, jövendölés, jövendőmondás, jóslat przepowiadanie cen – árjóslás; árak várható mértékének jósolása przepowiednia [wypowiedź o rzeczach mających nastąpić] – jóslat, jóslás przepowiednia się nie spełniła – a jóslat nem vált be v. nem vált valóra przepowiednie astrologiczne – csillagjóslat, horoszkóp przepowiedzenie – jövendölés, jóslás, jövendőmondás; jóslat, jövendölés; elismétlés, utánamondás, felmondás przepowiedzenie dnia śmierci – a halál napjának megjóslása przepowiedzenie katastrofy – a katasztrófa jövendölése przepowiedzenie wyboru polskiego papieża – lengyel pápa választásának jövendölése przepowiedzieć (przepowiem, przepowie, przepowiedzą) — przepowiadać [1. powiedzieć, przewidzieć, co będzie w przyszłości; 2. pot. powtórzyć sobie coś, odczytując lub mówiąc dla lepszego zapamiętania] – előre megmondani, jósolni, megjósolni, jövendölni; felmondani, elismételni przepowiedzieć sobie lekcję – elismétli a feladatot przepracować — przepracowywać [1. spędzić jakiś czas, pracując; 2. opracować coś powtórnie, przerabiając szczegóły] – dolgozat, eldolgozni (egy ideig); átdolgozni, feldolgozni; áttanulmányozni przepracować się — przepracowywać się [zmęczyć się nadmierną pracą] – agyondolgozza magát przepracowanie (się) – átdolgozás, feldolgozás; túlerőltetés, megerőltetés przepracowany, -a, -e [taki, który się przemęczył zbyt uciążliwą pracą] – átdolgozott; agyonhajszolt, túlerőltetett przeprać (przepiorę, przepierze) — przepierać [pot. uprać coś naprędce, zrobić małe pranie] – átmosni przepranie – megmosás, átmosás przepranie maty w pralce na 30 stopni – szőnyeget átmosni mosógépben 30 0C-on przeprasować — przeprasowywać [1. wygładzić coś lekko, naprędce gorącym żelazkiem; 2. spędzić jakiś czas na prasowaniu] – átvasalni, vasalgatni przeprasowanie – átvasalás, kivasalás - Wersja 01 01 2017 przepraszać + T. (przepraszam, przepraszasz) [zob. przeprosić] – (kogo) bocsánatot kérni (vkitől); megkövetni (vkit) przepraszać a. przeprosić kogoś za coś – bocsánatot kérni vkitől vmiért przepraszać za (co) – (kogo) bocsánatot kérni (vkitől) przepraszać za kłopot – bocsánatot v. elnézést kérni a kellemetlenkedésért v. zavarásért przepraszać za niedyskrecję – bocsánatot kérni az indiszkrécióért przepraszać się [zob. przeprosić się] kiengesztelődni, kibékülni przepraszam! – bocsánat! elnézést! bocsánatot kérek! (biz.) bocs!, pardon! przepraszam, ale… – bocsánatot kérek, de… przepraszam, ale muszę już iść a. odejść – elnézést, de már mennem kell przepraszam, ale nie usłyszałem – elnézést, nem hallottam przepraszam, ale nie wiem, kto tu kogo zna – bocsánat, de nem tudom, hogy ki kit ismer itt przepraszam, ale nie zrozumiałem dobrze – elnézést, nem értettem jól przepraszam bardzo (bardzo przepraszam) – bocsánatot kérek (elnézést kérek) przepraszam bardzo i jeszcze raz dziękuję – bocsánat, és még egyszer köszönöm przepraszam bardzo, jest już późno – bocsánat, már késő van przepraszam, czy Pan/Pani mógłby (mogłaby) mi powiedzieć, gdzie jest/są…. – bocsánat, meg tudná mondani nekem, hol van a … przepraszam, czy Pan/Pani stąd pochodzi? – elnézést, ön idevaló? przepraszam, czy Pan/Pani wie, że… - bocsánat, tudja hogy…? przepraszam, czy pani Marianna? - Bocsánat, Ön Marianna asszony? przepraszam, czy płacę teraz czy póżniej? – elnézést, most vagy később fizetek? przepraszam, czy ten stolik jest wolny? – bocsánat, szabad ez az asztalka? przepraszam, czy to jest pan Kowalski? – bocsánat, ő Kowalski úr? przepraszam, czy to miejsce jest wolne? bocsánat, szabad ez a hely? przepraszam, czy wy się znacie? – bocsánat, ismerik? przepraszam, czy znasz + Ac. (= T.)? – bocsánat, ismered? przepraszam, gdzie jest ulica…? – bocsánat, hol a … utca? przepraszam, gdzie jest winda? – bocsánat, hol (van) a lift? Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5586 przepraszam, jakiego języka chcesz się uczyć? – bocsánat, milyen nyelvet akarsz tanulni? przepraszam, jeszcze nie przywitałem (przywitałam) się z panem Nowakiem – bocsánat, még nem üdvözöltem Novák urat! przepraszam, kiedy odjeżdża pociąg do Krakowa? – bocsánat, mikor indul a krakkói vonat? przepraszam ma chwilę – elnézést, egy pillanatra przepraszam, muszę już iść – bocsánat, már mennem kell przepraszam na chwilkę – elnézést, egy pillanat przepraszam, nie dosłyszałem (dosłyszałam) – bocsánat, nem hallottam jól przepraszam, nie dosłyszałem (dosłyszałam) pańskiego nazwiska – bocsánat, nem hallottam a nevét przepraszam, nie mówię jeszcze dobrze po polsku i nie wiem, co znaczą słowa znać i wiedzieć – elnézést, nem beszélek még jól lengyelül, és nem tudom, hogy mit jelentenek a znać és wiedzieć szavak przepraszam, nie wiem, kim pan jest – elnézést, nem tudom, hogy az úr honnan való przepraszam Pana/Panią! – bocsánatot kérek! przepraszam Pana/Panią przeszkadzam – bocsánat a zavarásért przepraszam, Pan nie jest Polakiem? – bocsánat, az úr nem lengyel? przepraszam Panią (Pana), czy może Pani (Pan) powtórczyć swoje nazwisko (swoje imię)? bocsánat Hölgyem/Uram, megismételné a nevét (keresztnevét)? przepraszam, pomyłka – (tel.) bocsánat, téves przepraszam, to nie jest pani Smith, to pani Johnson – elnézést, a hölgy nem Smith asszony, ő Johnson asszony. przepraszam, to nie jest Zosia, to Malgosia – bocsánat, ő nem Zosia, ő Malgosia przepraszam, tylko mówię po węgiersku, ale nie mówię jeszcze dobrze po polsku, i wcale nie rozumiem po rosyjsku – elnézést, csak magyarul beszélek, de nem beszélek még jól lengyelül, és egyáltalán nem értek oroszul przepraszam, wysiadam tutaj – bocsánat, leszállok przepraszam, że ciągle pytam – bocsánat, hogy állandóan kérdezek przepraszam, że dopiero teraz odpisuję – bocsásson meg (bocsáss meg), hogy csak most válaszolok! przepraszam, że Panu (Pani) przeszkadzam – elnézést, hogy zavarok! bocsánat a zavarásért! - Wersja 01 01 2017 przepraszam, że przeszkadzam – elnézést a zavarásért; bocsánat, hogy zavarom przepraszam, że się spóżniłem (spóżniłam)! – elnézést, hogy késtem!, elnézését a késésért! przepraszam, że tak długo nie odpisywałem (odpisywałam) – bocsásson meg, hogy ilyen sokáig nem válaszoltam przepraszamy bardzo, czy państwo nie znają tego polskiego miasta? – bocsánatot kérünk, Önök vajon nem ismerik ezt a lengyel várost? przepraszamy bardzo, czy państwo znają to polskie miast? – bocsánatot kérünk, Önök vajon ismerik ezt a lengyel várost? przepraszamy, brak a. nie mamy wolnych pokoi – sajnos, nincs szabad szobánk przepraszanie – bocsánatkérés przepraszanie się – kölcsönös bocsánatkérés przeprawa [1. przeprawianie się przez trudny teren, przez naturalną przeszkodę; 2. miejsce, w którym się przebywa naturalną przeszkodę; 3. przykre zajście, nieporozumienie] – átkelés, átmenés, átjárás, áthajtás; (miejsce) átkelőhely, átjáró; gázló; (átv.) kellemetlenség, jelenet, ügy przeprawa na mułach – öszvérrel v. öszvérhátón való átkelés przeprawa przez Dunaj – dunai átkelés przeprawa przez rzekę – rév, átkelőhely a folyón; átkelés a folyón przeprawa wozem – átkelés kocsival, átszállítás kocsin; áthajtás przeprawianie — przeprawienie – átszállítás, átjuttatás; megjavítás, helyesbítés przeprawić — przeprawiać [przewieźć kogoś lub coś przez rzekę, jezioro itp., przeprowadzić przez granicę, przez trudny teren] – átszállítani; megjavítani, helyesbíteni przeprawić się — przeprawiać się [przejść, przejechać, przepłynąć przez rzekę, przez trudny teren itp.] – átkelni, átjutni przeprawić się promem na drugi brzeg – kompon átkelni a másik partra przeprawić się przez rzekę – átkelni a folyón przeprawić się przez zielona granicę – illegálisan külföldre szökni, átszökni a határon przeprawienie się – átkelés, átjutás przeprażać — przeprażyć – átizzítani, átégetni, áttüzesíteni przeprażyć się – átizzani, áttüzesedni przeprocesować – perlekedni, pereskedni, elpereskedni przeprofilować — przeprofilowywać [zmienić profil czegoś] – (közg.) átprofilozni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5587 przeprojektować — przeprojektowywać [zmienić projekt obiektu budowlanego, jakiegoś urządzenia itp., opracować projekt na nowo] – áttervezni, újratervezni przeprosić (dk.) (przeproszę) — przepraszać poprosić o przebaczenie, tłumacząc się i usprawiedliwiając] – bocsánatot kérni; megkövetni przeprosić kogo za co – bocsánatot kérni vkitől vmiért przeprosić się — przepraszać się [1. wybaczyć sobie wzajemnie winy, przeprosić nawzajem jeden drugiego; 2. pot. przestać się gniewać, dać się przeprosić] – bocsánatot kérni egymástól; megbocsátani, kiengesztelődni, megengesztelődni, kibékülni przeprosiny, przeproszenie [uroczyste, ceremonialne przeproszenie] – bocsánatkérés, megkövetés; (dawno) (a férjhezmenő lány bocsánatkérése szüleitől a lakodalmi ünnepség során) przeproszenie się – kibékülés przeprowadzanie – levezetés (gondolaté); átvezetés; megvalósítás przeprowadzenie – lebonyolítás przeprowadzenie dowodu – bizonyítás, levezetés przeprowadzenie planowanego referendum strajkowego – tervezett sztrájk referendum megvalósítása przeprowadzenie się – átköltözködés przeprowadzić (przeprowadzę) — przeprowadzać [1. przebyć jakąś przestrzeń, prowadząc kogoś lub coś, przejść z kimś z jakiegoś miejsca na drugie, wskazując mu drogę; 2. wykonać jakąś czynność, doprowadzić do rozwiązania, zakończenia czegoś; 3. umieścić, zbudować coś na znacznej długości w przestrzeni; 4. wystąpiwszy z czymś, zrealizować swój pomysł; 5. przenieść kogoś na nowe miejsce pobytu lub zamieszkania] – átkísérni, átvezetni, keresztülvezetni; (dokonać) keresztülvinni, végrehajtani, véghezvinni; (átv.) folytatni, lefolytatni, lebonyolítani; megvalósítani, létrehozni, végezni; levezetni; (vizsgálatot) megejteni; (áramot) elvezetni przeprowadzać ćwiczenia a. manewry wojskowe – gyakorlatozni przeprowadzić a. przeprowadzać dochodzenie – vizsgálatot folytatni; nyomozni przeprowadzać ekspertyzę – szakértői vizsgálatot v. szemlét tartani przeprowadzać inspekcja – vizsgálatot vezetni przeprowadzać pomiary – méréseket végezni - Wersja 01 01 2017 przeprowadzić a. przeprowadzać analizy rynku; przeprowadzić a. przeprowadzać badanie rynku – piackutatást v. piacelemzést végezni przeprowadzić a. przeprowadzać doświadczenie – kísérletet végezni v. végrehajtani; kísérletezni przeprowadzić a. przeprowadzać meliorację – talajjavítást v. meliorációt végezni; meliorálni przeprowadzać obławę – razziázni przeprowadzać reformę – reformot megvalósítani przeprowadzić rewizję domu – házkutatást tartani przeprowadzać rewizję osobistą – motozni, megmotozni przeprowadzić antenę przez pokój – átvezetni v. keresztülvezetni az antennát a szobán przeprowadzić aukcję – árverést lebonyolítani przeprowadzić czyją kandydaturę – keresztülvinni vkinek a jelöltségét przeprowadzić dochodzenie – vizsgálatot folytatni, (lefolytatni) przeprowadzić analizę – taglalni, felbontani, alkotóelemekre bontani, analizálni przeprowadzić ankietę – körkérdést intézni vmi ügyben przeprowadzić kontrolę – ellenőrizni przeprowadzić kontrolę celną – vámvizsgálatot elvégezni przeprowadzić a. przeprowadzić negocjacje – tárgyalni przeprowadzić operację finansową – pénzügyi műveletet végrehajtani przeprowadzić paralelę – párhuzamot vonni przeprowadzić piłkę – átvezetni a labdát przeprowadzić porównanie – összehasonlítani, párhuzamot vonni przeprowadzić refomę – reformot bevezetni v. hajtani végre przeprowadzić a. przeprowadzać remont – tatarozni przeprowadzić rozmowę – vizsgálatot folytatni przeprowadzić a. przeprowadzać rozmowę telefoniczną – telefonbeszélgetést folytatni vkivel przeprowadzić rozwód – házasságot felbontani przeprowadzić samokrytykę – önkritikát gyakorolni przeprowadzić sekcję – boncolni, felboncolni przeprowadzić selekcję – választani, kiválasztani, kiválogatni przeprowadzić szczegółową kontrolę czegoś – lektorálni vmit przeprowadzić szosę – országutat építeni przeprowadzić śledztwo – nyomozást vezetni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5588 przeprowadzić transakcję – ügyletet v. üzletet lebonyolítani przeprowadzić transakcję bankową – bankügyletet lebonyolítani przeprowadzić wizję lokalną – helyszíni szemlét tartani, helyszínelni, helyszínelést tartani przeprowadzić a. przeprowadzać wybory – választásokat lebonyolítani v. tartani przeprowadzić z kim wywiad – riportot készíteni vkivel; meginterjúvolni vkit przeprowadzić (zrobić) z kimś wywiad – interjút készíteni vkivel przeprowadzić się — przeprowadzać się [zmienić miejsce pobytu, mieszkanie] – költözni, átköltözni; költözködni, átköltözködni; áthurcolkodni, hurcolkodni przeprowadzić się a. przeprowadzać się z powrotem – visszaköltözni; visszaköltözködni przeprowadził staruszkę przez jezdnie – átkisérte az öreganyót az úttesten przeprowadzka [zmiana miejsca zamieszkania] – hurcolkodás, átköltözés, költözködés, költözés przeprowadzkowy, -a, -e – költözködési, átköltözködési; hurcolkodási przepróchniały, -a, -e – teljesen elkorhadt przepróchnieć – teljesen elkorhadni przepróżniaczyć ― przepróżnować [spędzić pewien czas na próżnowaniu] – ellustálkodni v. elhenyélni (az időt) przepróżniaczyć czas – ellustálkodni v. elhenyélni az időt przepróżnowanie – lustálkodás, tétlenkedés, henyélés przepruć ― przepruwać – felbontani, felfejteni przepryskać ― przeprysnąć – befröcskölni przeprząc (przeprzęgę, przeprzęże), przeprzęgnąć (przeprzęgnę, przeprzęgnie) — przeprzęgać [zaprząc na nowo, inaczej lub do innego zaprzęgu, powozu, zaprząc inne konie do tego samego zaprzęgu, powozu] – átfogni, átfogatolni, átfogni (lovat más kocsiba), lovat v. lovakat váltani przeprząść (przeprzędę, przeprzędzie) – elfonni v. elfonogatni (egy ideig) przeprzeć (przeprę, przeprze) — przepierać [przeprowadzić coś, pokonując trudności] – ellenállni; legyűrni; keresztülerőszakolni przeprzeć swoje zdanie – véleményét erőszakkal érvényre juttatja przeprzeć się — przepierać się – bírkózni, erőt próbálni; veszekedni, vitatkozni; kiöblítődni, átöblítődni; kimosódni, átmosódni przeprziony, -a, -e – elfont v. elfonogatott - Wersja 01 01 2017 przepudrować, przepudrowac pudrem – bepúderozni, átpúderozni, púderral beszórni przepudrować nosek – bepúderozni az orrot przepuklina (łac. hernia) [jest określeniem stanu, kiedy dochodzi do uwypuklenia jakiegoś narządu, tkanki, w całości lub częściowo poza swoje prawidłowe, anatomiczne położenie. Opisuje więc wszystkie sytuacje, kiedy narząd, przeważnie na skutek zmniejszenia wytrzymałości jam ciała, uwypukla się i przemieszcza.] – (orv.) sérv (hernia) [a sebészeti gyakorlatban a testüregek szerveinek azon helyzetváltozása, melynek következtében azok részben vagy egészben a rendes üregükből előtolulnak a külső bőrrel befedett állapotban]; lágyéksérv przepuklinowy, -a, -e – sérvprzepunktować – pontozott vonallal v. pontokkal szétválasztani przepust [1. kanał umożliwiający przeprowadzanie wód z jednej strony nasypu na drugą; 2. otwór, urządzenie umożliwiające regulowane przepływanie jakichś płynów; 3. budowla lub urządzenie wodne umożliwiające przeprowadzenie statków, tratew lub drewna spławianego luzem przez stopień wodny; 4. przepuszczenie czegoś przez coś, umożliwienie odpływu czegoś skądś] – áteresztés, átengedés; csatorna przepustka [1. dokument zezwalający na wejście do jakiejś instytucji, wyjście z niej lub przebywanie na jakimś terenie, lub na wwóz albo wywóz towarów; 2. ruchoma przegroda w kanale, umożliwiająca regulowanie przepływu wody] – engedély; (na wejście) belépési engedély v. igazolvány; (na wyjście) kilépési engedély; (do miasta, na wyjście) kimaradási engedély przepustne – belépési díj, beléptidíj przepustnica [1. w silniku tłokowym: urządzenie regulujące dopływ powietrza, mieszanki paliwowej, pary wodnej do cylindrów; 2. w parowozie: urządzenie do otwierania i zamykania dopływu pary wodnej z kotła do silnika parowego] – (műsz) áteresztő szelep przepustowość [1. (pojemność kanału, ang. throughput) - w telekomunikacji i informatyce maksymalna ilość informacji (mierzonej w bitach) jaka może być przesyłana przez dany kanał telekomunikacyjny lub łącze w jednostce czasu (mierzonej w sekundach). – 2. to jest najważniejszym aspektem praktycznym, mającym wpływ na replikację międzylokacyjną w sieci. Lokacje są w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5589 wygodny sposób określane przez podsieci, a wybór ten jest podyktowany przede wszystkim tym, że podsieci są zazwyczaj dobrze połączone. Oznacza to, że podsieci są zwykle, ale nie zawsze, efektywnym sposobem określania lokacji.] – áteresztő v. átbocsátó képesség; átbocsáthatóság; (inf.) átviteli sebesség; sávszélesség przepustowość łącza – (ang.) bandwidth [1. eredetileg egy kommunikációs csatornán átvihető legnagyobb és legkisebb jelfrekvencia különbsége, de a köznyelvben gyakran azt a maximális adatmennyiséget értik alatta, ami egy hálózati csatornán egységnyi idő alatt átmegy, ennek megfelelően beszélnek kis és nagy sávszélességről (low/high bandwidth); 2. sávszélesség; Eredetileg analóg rendszerek esetén használt fogalom: egy adott analóg jel maximális és minimális frekvenciájának a különbségét értjük alatta (pontosabban a frekvenciatartomány azon szakasza, ahol a kimenőjel amplitúdója a vonatkoztatási frekvencián mért értékhez képest legfeljebb 3 dB-lel tér el.). Például az emberi beszéd alsó frekvenciája 300 Hz, a felső frekvenciája 3400 Hz, így a sávszélessége: 3400-300=3100 Hz. Számítástechnikai értelemben az időegységre eső adatforgalmat (adat, hang, videó, stb.) értjük sávszélesség alatt. Számítógépes kommunikációs vonalak esetén többnyire a Mbit/sec, esetleg kbit/sec (kbps) egység használatos. Egy ISDN vonal sávszélessége 64 kbit/sec, egy ATA-100-as csatolóé pedig 100 Mbyte/sec.] przepustowość magazynu – raktár áteresztő képessége przepustowy, -a, -e – átbocsátó, átengedő przepuszczalność (ang. permeability) [w hydrodynamice - zdolność ciała stałego do przeciekania przez niego płynów (cieczy i gazów)] – áteresztőképesség przepuszczalność gruntu [własności filtracyjne gruntu lub skały - charakteryzuje zdolność gruntu do przewodzenia wody (przepuszczalność hydrauliczną gruntu). Determinuje ona filtrację, gdy pojawią się warunki powodujące przepływ wody podziemnej (spadek hydrauliczny będzie większy od zera). Przepuszczalność gruntu wyraża się współczynnikiem filtracji.] – a talaj vízáteresztő képessége [Vízáteresztő képesség (vízvezető képesség) a víz mozgási lehetőségének jellemzője. A talajszelvény Vízáteresztő képesség szempontjából sokszor igen különböző rétegek sorozatából áll. A szelvény Vízáteresztő képessége mindig a legkötöttebb vagy legszikesebb, - Wersja 01 01 2017 tehát legrosszabb rétegének Vízáteresztő képességétől függ.] przepuszczalność tkaniny – az anyag v. szövet vízáteresztő képessége przepuszczalny, -a, -e [mający zdolność przepuszczania przez siebie cieczy lub gazów] – áteresztő, átengedő; vízáteresztő przepuszczający wodę – vízáteresztő przepuszczenie – áteresztés, átengedés przepuścić (przepuszczę) — przepuszczać [1. pozwolić komuś przekroczyć jakiś strzeżony punkt; 2. puścić kogoś jako pierwszego, ustępując miejsca; 3. mieć właściwości pozwalające na przenikanie cieczy, promieni świetlnych; 4. spowodować przechodzenie, przesuwanie się czegoś przez coś w określonym celu; 5. pot. roztrwonić, zmarnotrawić coś; 6. pot. nie zauważyć czegoś, nie wykorzystać czegoś przez przeoczenie; 7. pot. darować komuś jego błędy, niedopatrzenia; 8. pot. nie wykorzystać okazji do nawiązania z kimś kontaktu seksualnego; 9. pot. poddać coś lub kogoś określonym działaniom; 10. podziałać czymś na coś w celu wywołania określonych reakcji fizycznych, chemicznych itp.] – átengedni, átbocsátani, átereszteni, keresztülereszteni; odaengedni; (dawno) (przebaczać) megbocsátani, elnézni, elengedni; átszűrni, lepárolni; elszalasztani, elereszteni v. elmulasztani; eltékozolni; tönkretenni, eldorbézolni; (marnować) elpazarolni, eltékozolni; (vagyont) elverni przepuszczać coś przez filtr rozumu – jól át- v. meggondolni vmit przepuścić co przez sitko – szitán átszűrni vmit przepuścić kogo przez bramę – átengedni vkit a kapun przepuścić majątek – elherdálni v. elmulatni a vagyont przepuścić okozję – elszalasztani az alkalmat przepuścić pieniądze – elpazarolni v. elherdálni a pénzt; nyakára hág a pénznek przepuszczać a. przepuścić powietrze – szelelni przepuścić przez pytel – (átv.) összecsapni, gyorsan megcsinákni v. elkészíteni vmit; átsiklani v. átcsúszni vmin przepuścić zarobe – elinni a keresetet przepych [1. rzucające się w oczy bogactwo; 2. wielka ilość, różnorodność czegoś] – pompa, fényűzés, lukszus, luxus przepychacz [narzędzie, przyrząd służące do przepychania czegoś] – pumpa przepychanie – áttolás, átlökés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5590 przepychanie się – áttörtetés, tolakodás útján való célbajutás v. odébbjutás przepyskować (przedyskutować) – kiabálni, ordítozni; megvitatni przepyszlin [1. drzewo lub krzew z rodziny szorstkolistnych; 2. wiecznie zielony, ozdobny krzew lub drzewo z rodziny marzanowatych; 3. Gardenia (Gardenia J. Ellis ) - rodzaj roślin obejmujący ok. 250 gatunków z rodziny marzanowatych. Pochodzą z tropikalnych rejonów Afryki, południowej Azji, Australii i Oceanii. Nazwa pochodzi od nazwiska przyrodnika Alexandra Gardena (1730-1791) i została nadana przez Karola Linneusza.] – (növ.) gardénia (Gardenia J. Ellis ) przepysznie – pompásan, káprázatosan, fényűzően; nagyon finoman; remekül, nagyszerűen przepyszny, -a, -e [1. bardzo smaczny; 2. świetnej jakości, wspaniały; 3. bardzo piękny, ozdobny] – pompás, káprázatos, fényűző; nagyon finom; nagyszerű, csodálatos, kiváló, elsőrangú, remek przepytać — przepytywać [1. zadając pytania, sprawdzić czyjeś wiadomości z jakiejś dziedziny; 2. zapytać o coś wiele osób] – kérdezni; (przepytywać) kikérdezgetni; kikérdezni przepytać kogoś – feleltetni vkit; kikérdezni vkit przepytać ucznia – kikérdezni a tanulót przepytać się — przepytywać się [1. pot. przepytać jeden drugiego; 2. pot. dopytując się, dowiedzieć się o czymś] – kikérdezni, kikérdezgetni; tudakozódni v. kérdezősködni vmi felől v. után; megtudni vmit (przepytywać się) kérdezősködni przerabiacz – átdolgozó, átalakító ffi przerabiacz mas formierskich – formázó masszát feldolgozó ffi przerabiać [zob. przerobić] – feldolgozni przerabianie – átalakítás, átdolgozás; feldolgozás przerabiarka – feldolgozó gép przerachować — przerachowywać (zob. przeliczyć) [1. porachować kolejno od początku do końca, porachować po raz drugi; 2. obliczyć coś w innych wartościach lub wielkościach] – átszámítani, átszámolni; (pieniądze) megolvasni przerachować się — przerachowywać się [pot. zawieść się w swoich przewidywaniach, nadziejach] – téved a számolásban; elvéti a számolást przerachowanie – átszámlálás, elszámolás, túlszámolás - Wersja 01 01 2017 przerachowanie zwrotu podatku – adóvisszatérítés elszámolása przerachowanie się – számolási v. számítási hiba przeradzać [zob. przerodzić] – átalakítani, újjáteremteni przeradzić (przeradzę) [przekonywać, oszukać, zdradzić] – megtanácskozni, tárgyalni (egy ideig) przeradzić się – megtanácskozzák egymással; megtárgyalják przerafinować [1. uczynić przesadnie wyszukanym; 2. poddać coś rafinacji] – áttisztítani; kifinomítani; kioktatni, kitanítani przerafinowanie [zbytnia wymyślność, zbytnie wyszukanie] – kifinomítás, áttisztítás; kitanítás przerafinowany, -a, -e [zbytnio wyszukany, zbyt wymyślny] – kifinomított, áttisztított; kitanított przerastać [zob. przerosnąć] – felülmúlni przerastać kogoś – túlnőni vkin przerastały, -a, -e – átnőtt przerastanie – túlnövés przeraza [1. chimerokształtne (Chimareiformes) rząd ryb chrzęstnoszkieletowych 2. duża ryba głębinowa żyjąca w Oceanie Atlantyckim i w Morzu Śródziemnym] – (áll.) tengeri macska [a ma élő tömörfejűek legnagyobbrésze a tengeri macskák (Chimaeridae) családjába tartozik. A legismertebb: a tengeri macska (Chimaera monstrosa L.) ] przerazić (przerażę) — przerażać [mocno przestraszyć] – megfélemlíteni, megrémíteni, megijeszteni, elborzasztani; riasztani przerazić kogoś – megrémíteni, megrémiszteni vkit przerazić się — przerażać się [bardzo się przestraszyć] – megrémülni, elborzadni, megriadni, megijedni; elszörnyedeni; hátrahőkölni; visszaborzadni vmitől; visszahökkenni, visszahőkölni; visszariadni, visszarettenni; visszatorpanni przerazić się czegoś – megrémülni vmitől przeraźliwie – élesen; szörnyen, borzalmasan, ijesztően, elképesztően Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5591 przeraźliwie głośny, ogłuszający (dźwięk) – fájdalmasan (fülhasítóan) erős przeraźliwość [1. okropność, straszność, obrzydliwość; 2. makabryczność, szatańskość, potworność; 3. tragiczność, monstrualność, drastyczność; 4. koszmar, ohyda, groza] – élesség (hanggé); szörnyűség, borzalom; tragikusság, drasztikusság przeraźliwy, -a, -e [1. taki, który przeraża, budzi strach; 2. występujący w bardzo dużym natężeniu] – éles; borzasztó, szörnyű, ijesztő, rémítő; éles, metsző, sivító, sipító, rikácsoló; sikoltó, süvítő, ordító, átható przerażająco – ijesztő, ijesztően; rémítő, rémítően; borzalmasan przerażający, -a, -e – dermesztő, ijesztő, rémítő, megdöbbentő, borzasztó, borzalmas, szörnyű przerażenie [uczucie nagłego i silnego lęku] – ijedtség, rémület, megfélemlítés, félelem, rettegés, borzongás przerażony, -a, -e [taki, który się przeraził; też: wyrażający czyjeś przerażenie] – ijedt, rémült; megijedt, megrémült, megdöbbent, megijesztett, megfélemlített przerąb – (baltával készült) lék, lyuk, vágás, hasadék przerąbać — przerąbywać [1. rąbiąc, przeciąć coś na dwie części; 2. rąbiąc, wyciąć w czymś otwór lub przejście; 3. pot. rąbiąc, przetrzebić, przerzedzić] – szétvágni, átvágni (baltával); felvágni, kivágni, meglékelni, bevágni przerąbać się — przerąbywać się [pot. rąbaniem utorować sobie drogę] – utat vág magának przerąbać się przez las – utat vág magának az erdőn keresztül v. az erdőben przerąbanie – szétvágás, átvágás; felvágás, kivágás, bevágás przerabanie samochodu – az autó szétvágása v. szétdarabolása przerdzewieć [zostać zniszczonym przez rdzę] – átrozsdásodni, berozsdásodni, megrozsdásodni przerdzewiały, -a, -e [zniszczony przez rdzę] – berozsdásodott, megrozsdásodott przeredagować — przeredagowywać [redagując, zmienić pierwotny tekst, zredagować powtórnie, na nowo] – átszerkeszteni przeredagowanie – átszerkesztés przeregulować – újból szabályozni v. megrendszabályozni przereklamować [powiedzieć o kimś, o czymś więcej dobrego, niż na to zasługuje] – agyonhírdetni, túlhírdetni, agyonreklámozni - Wersja 01 01 2017 przereklamowanie – agyonhirdetés, túlhirdetés, túlzott reklámozás przereklamowany, -a, -e – agyonreklámozott przereklamowany towar – agyonreklámozott áru przerębel, przerębla [otwór wyrąbany w lodzie na rzece, jeziorze, stawie itp.] – lék (a jégben) przerobić — przerabiać [1. dokonać pewnych zmian w gotowej rzeczy w celu jej ulepszenia; 2. przekształcić jedną rzecz na inną; 3. wykorzystać surowiec na zrobienie czegoś; 4. zapoznać się z wyznaczonym programem, działem wiedzy; też: ucząc, wpoić komuś jakiś zasób wiedzy; 5. przenieść oczka z jednego drutu na drugi, robiąc dzianinę; 6. wpleść coś w tkaninę; 7. spędzić jakiś czas, pracując] – (zmienić) átdolgozni, átalakítani; (np. lekcję, surowiec) feldolgozni, gyártani; dolgozni, eldolgozni, átdolgozni, munkával eltölteni ; elkészíteni, megcsinálni, végrehajtani, teljesíteni; átkeveri, megkeverni; átgyúrni, összegyúrni przerobić co na swoje kopyto – átformál v. átalakít vmit a saját képére przerobić a. przerabiać coś – átdolgozni vmit przerobić kogo na strój fason – (átv.) saját tetszés v. ízlés szerint folmálni át vkit przerobić kogo na własne kopyto – (átv.) saját képére formálni v. saját kaptafájára húzni (rá) vmit przerobić łopatą – megkeverni v. megforgatni lapáttal przerobić a. przerabiać mieszkanie – lakást átalakítani przerobić na scenę – színre v. színpadra alkalmazni przerobić pierścionek – gyűrűt átalakítani przerobić zadania – elvégzi v. elkészíti v. teljesíti feladatát przerobiła swoją sukienkę – átalakította ruháját przerobić się [1. pot. zmęczyć się, pracując ponad siły; 2. pot. dać się oszukać, wykorzystać] – megváltozni, átvedleni; (dawno) fáradtra dolgozza magát; megerőlteti magát a munkában przerobienie – átalakítás, átdolgozás , feldolgozás przerobiony, -a, -e – átalakított, átdolgozott; feldolgozott; összekevert, átgyúrt przerobiony materiał – feldolgozott anyag przerobowy, -a, -e – feldolgozásra szoruló, a feldolgozásra vonatkozó przerobowy surowiec – feldolgozásra váró nyersanyag przerodzenie – átalakítás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5592 przerodzenie się – átalakulás; újjászületés, terméketlenné válás przerodzić — przeradzać [zmienić kogoś lub coś całkowicie] – átlakítani, újjáteremteni przerodzić się — przeradzać się [zmienić się pod jakimś względem] – újjászületni; terméketlenné válni; przerodzić się, przeradzać się (w co) – fajul (vmivé) przerodzony, -a, -e – újjászületett, átalakult; már nem termékeny, meddő przeroić (przeroję) – ábrándozgatni, álmodozni, elálmodozni (egy ideig) przerojenie – ábrándozás, álmodozás przerosły, -a, -e; przerośnięty, -a, -e – benőtt, átnőtt, túlnött przerosnąć — przerastać, przeróść [1. przewyższyć wzrostem; 2. przewyższyć kogoś lub coś pod jakimś względem, prześcignąć kogoś w jakimś zakresie; 3. nadmiernie wyrosnąć, rozrosnąć się; też o narządach wewnętrznych: powiększyć się z powodu zmian chorobowych; 4. rosnąc, przeniknąć przez coś] – felülmúlni; túlnőni, nagyobbra nőni przerosnąć kogoś – túlnőni vkin przerosło matkę o głowę – egy fejjel magasabb az anyjánál przerośnięty [1. nadmiernie wyrośnięty; 2. przepleciony czymś rosnącym; 3. o narządach, tkankach: nadmiernie powiększony na skutek choroby] – felülmúlt; túlnőtt, nagyobbra nőtt przerost [1. zwiększenie się czegoś do nadmiernie wielkich rozmiarów; 2. powiększenie się objętości i wagi części ciała lub narządu; 3. drzewo znacznie wyższe i szybciej się rozwijające niż inne] – kinövés, túltengés; (orv.) kinövés przerost ambicji – túlzott ambíció przerost ludności – túlnépesedés przerosty biurokratyczne – a bürokrácia kinövései; bürokratikus túltengések przerozkoszny, -a, -e – örömteli, nagyon kellemes przerozmaity, -a, -e – legkülönbözőbb, legkülönfélébb przerozmaita dzika zwierzyna – legkülönbözőbb v. legkülönfélébb vadhúsok przerozumować – áttanulmányozni, átgondolni przerób, przerobienie, przeróbka [1. przerabianie surowca na produkt lub półprodukt; 2. produkt otrzymany z przerobionego surowca; 3. ilość produktów wykonanych w określonym czasie] – átalakítás, átdolgozás, feldolgozás; (zene) átírás - Wersja 01 01 2017 przerób ropy naftowej – nyersolaj-feldolgozás przeróbka [1. pot. powtórne opracowanie czegoś, przerobienie, przerabianie czegoś poprzez wprowadzenie pewnych zmian mających daną rzecz ulepszyć, dostosować do określonych potrzeb; 2. pot. przekształcenie jednej rzeczy na inną; 3. pot. rzecz przerobiona, powtórnie opracowana ze zmienioną formą; 4. przetworzenie surowca lub półproduktu na produkt] – átalakítás, átdolgozás; feldolgozás, megmunkálás; (med.) átdolgozás [working through] [A pszichoanalitikus terápiában az újratanulás folyamata, amelyben a személyt ugyanazokkal a konfliktusokkal szembesítik újra és újra mindaddig, amíg egyedül is szembe képes velük nézni, és a valódi életben is kezelni képes őket.] przeróbka ropy naftowej – kőolajfinomítás przeróbka sceniczna – színpadi átdolgozás; feldolgozás przeróżnie – legkülönfélébb módon przeróżnorodny, -a, -e – legkülönbözőbb nemű v. fajtájú przeróżnorodny asortyment – legkülönbözőbb választék, összeállítás, összeválogatás, készlet przeróżny, -a, -e – legkülönbözőbb; változatos przerwa [1. czas, w którym jakaś czynność lub jakieś zjawisko chwilowo nie zachodzi, nie odbywa się; 2. wolny czas między lekcjami; 3. puste miejsce, wolna przestrzeń, luka w czymś] – szünet, megszakítás, megszakadás; pauza; (w szkole) szünidő, szünet (tíz perces); rés, hasadék, szakadás, megszakadás, hézag; köz, távköz; (sport) félidő; (orv.) scotoma przerwa dziesięciominutowa – tízperc, tízperces szünet przerwa między zapisami dźwięku – felvételkimaradás przerwa międzylekcyjna – óraközi szünet przerwa obiadowa – ebédidő, ebédszünet przerwa podczas pracy – munkaközi szünet przerwa pracy – munkaszünet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5593 przerwa remontowa – javítási szünet przerwa technologiczna – technológiai szünet przerwa w czymś – szünetelni przerwa w nauce – tanítási szünet przerwa w nauce ustanowiona przez dyrektora – igazgatói szünet przerwa w posiedzeniu – az ülés szünete v. megszakítása przerwa w pracy – üzemszünet przerwać (przerwie) — przerywać [1. rwąc, przepołowić coś; 2. zrobić wyrwę w czymś; 3. przeszkodzić w czymś, wstrzymać działanie, tok czegoś na pewien czas, zakłócić stan czegoś; 4. przestać wykonywać jakąś czynność przed jej ukończeniem; 5. przeszkodzić komuś w mówieniu lub wykonywaniu jakiejś czynności; 6. przerzedzić rośliny zbyt gęsto rosnące] – abbahagyni, megszakítani, szétszakítani; félbeszakítani, megakasztani, félbehagyni; megszüntetni, beszüntetni; áttörni; agyonfárasztani, túlerőltetni; ritkítani, megritkítani, egyelni; szaggatni; szüneteltetni przerwać ciąże – megszakítani a terhességet; terhességmegszakítást végeztetni przerwać front – áttörni a frontot przerwać komu mowę – félbeszakítani vkit przerwać komuś w pół słowa – szavába vágni vkinek przerwać konia – lovat agyonfárasztani przerwać/zamknąć księgę żywota – (szó szerint: becsukta/lezárta életének a könyvét) meghalt przerwać lot – repülőutat v. repülést megszakítani przerwać milczenie – megtörni a csendet przerwać mówcy – szónokot félbeszítani przerwać podróż – utazást megszakítani przerwać pracę – beszünteti a munkát przerwać a. przerywać proces – folyamatot megszakítani przerwać a. przerywać program – programot leállítani, megszakítani przerwać a. przerywać program z powodu reklamy – műsort megszakítani reklám miatt przerwać rokowania – megszakítani a tárgyalásokat przerwać rozmowę – megszakítani a beszélgetést przerwać tamę a. zaporę – gátat áttörni v. átszakítani przerwali pracę a. robotę – félbehagyták a munkát przerwać się — przerywać się [1. zostać przerwanym na dwie części; 2. zostać wstrzymanym, zakłóconym; 3. pot. doznać wewnętrznego obrażenia na skutek podnoszenia wielkich ciężarów; - Wersja 01 01 2017 4. przedostać się przez coś siłą] – megszakadni, félbeszakadni, abbamaradni; áttöri magát (vmin); megerőlteti magát, megszakadni; (inf.) leállni, megszakadni, abortálni; (przerwa w czymś) szünetelni przerwać strzelaninę a. ogień – (wojsk) tüzet szüntetni v. beszüntetni przerwana komunikacja – megszakított összeköttetés przerwanie – áttörés; megszakadás; megszakítás, megszüntetés, beszüntetés przerwanie (ang. interrupt) lub żądanie przerwania (IRQ – Interrupt ReQuest) [sygnał powodujący zmianę przepływu sterowania, niezależnie od aktualnie wykonywanego programu. Pojawienie się przerwania powoduje wstrzymanie aktualnie wykonywanego programu i wykonanie przez procesor kodu procedury obsługi przerwania (ang. interrupt handler).] – megszakítás przerwanie ciąży [usunięcie zarodka lub płodu] – terhességmegszakítás przerwanie frontu – (wojsk) frontáttörés przerwanie komunikacji – a közlekedés fennakadása przerwanie niemaskowalne (ang. NMI – NonMaskable Interrupt) [specjalny rodzaj przerwania występujący w większości architektur procesorów. Tym, co odróżnia je od zwykłego przerwania, jest brak możliwości zignorowania (zamaskowania) go, stąd termin "niemaskowalne". Obecnie przerwań NMI używa się głównie do debugowania kodu programów, który może wyłączać, zwirając obwod zwykłego przerwania (np. kod systemu operacyjnego).] – NMI (Non Maskable Interrupt), Le nem tiltható megszakítás (nem maszkolható megszakitás) przerwanie ognia – tűzbeszüntetés; tűzszünet przerwanie pracy – munkabeszüntetés przerwanie rokowań – a tárgyalások beszüntetése v. megszakítása przerwany, -a, -e – szaggatott przerycie – keresztülvágás przeryć – átvágni, keresztülvágni przeryć się – átvágja, keresztülvágja magát przerykiwać – fel-felkiáltani; rikkantgatni, rikoltozni przerymować – versbe v. rímbe foglalni przerymować całą drogę na koncert – az egész koncertutat versbe szedni przerys – rajzmásolat, átrajzolt rajz Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przerys z mapy Andreasa Hindenberga (XVIXVII w.) – Andreas Hindenberg felsősziléziai térképész térképének másolata 5594 przerys z mapy Andreasa Hindenberga przerys z mapy katastralnej – kataszteri térképről készült rajzmásolat przerysować — przerysowywać [1. narysować rysunek powtórnie, dokładnie tak samo albo narysować coś według wzoru; 2. przesadnie podkreślić, zaakcentować pewne cechy czegoś] – átrajzolni, lerajzolni; (przerysowywać) átrajzolgatni, lerajzolgatni przerysowanie [1. przesadnie podkreślona, wyolbrzymiona cecha czegoś; 2. zniekształcenie obrazu fotograficznego polegające na przesadnie wielkim oddaniu jego elementów pierwszoplanowych] – másolat; átrajzolás przerysowanie kalkowe – pauszmásolatok przerywacz [1. urządzenie służące do automatycznego wyłączania i włączania obwodu prądu elektrycznego; 2. zob. spoiler] – (műsz., vill.) kikapcsoló, megszakító; áramszaggató; (rep.) légterelő przerywać – megszakítani przerywać (komu) mowę – félbeszakítani (vkivel) a beszélgetést przerywać walkę – beszüntetni a harcot przerywało się – (telefon) megszakadt przerywalność – megszakíthatóság przerywalny, -a, -e – megszakítható przerywanie – megszakítás, átszakítás przerywanie buraków – (mezőg.) a cukorrépa egyelése przerywanie2 – szaggatottan przerywany, -a, -e [mający przerwy, nieciągły] – megszakadt; félbeszakadt, nem folyamatos; megszakított, átszakított, abbahagyott, szaggatott, szakadozott, hézagos przerywka [ręczne przerzedzanie młodych, zbyt gęsto rosnących roślin] – (mezőg.) egyelés przerywnik [1. krótki utwór literacki, muzyczny, scena filmowa itp. będące wstawką w obrębie jakiejś większej całości; 2. drobna - Wersja 01 01 2017 ozdoba graficzna wprowadzana w tekst dla oddzielenia zdań lub rozdziałów] – dalbetét, versbetét, zenei betét vmely műben; (nyomd.) lénia, díszítő elem, fejdísz przerządnia – rendező (pályaudvar része) przerzedły, -a, -e; przerzedniały, -a, -e – megritkult, meggyérült; felhígult przerzednąć — przerzednieć – megritkulni, felhígulni przerzedzić (przerzedzę) — przerzedzać [1. zrobić coś rzadszym przez częściowe wycięcie, wyrwanie czegoś; 2. zmniejszyć liczebnie] – ritkítani, megritkítani przerzedzać winorośl – szőlőtőkét hónaljazni przerzedzić las – erdőt ritkítani przerzedzić szeregi wojska – megritkítani a katonák sorait przerzedzić się — przerzedzać się [1. stać się rzadszym; 2. zmaleć liczebnie] – ritkulni, megritkulni przerzedzanie – ritkítás przerzedzanie włosów – haj ritkítása przerzedzony, -a, -e – ritkított, megritkított; felhígított przerznąć – átmetszeni, átfűrészelni; elfűrészelni przerznąć się – átmetsződni, átfűrészelődni; kinőni, felszínre kerülni przerzucanie, przerzucenie – átszállítás, átvitel przerzucenie mostu – hídverés przerzucenie wojsk – csapatok átszállítása v. átcsoportosítása v. átdobása przerzucenie się – áttevődés przerzucić (przerzucę) — przerzucać [1. rzucić coś z jednego miejsca na inne, rzucić coś przez coś, nad czymś albo nad kimś; 2. zarzucić, założyć coś tak, aby zwisało z drugiej strony czegoś; 3. przełożyć wiele czegoś w pośpiechu, bezładnie; 4. zorganizować przedostanie się kogoś na inne miejsce, dostarczenie gdzieś czegoś w sposób nielegalny; 5. przejrzeć, przeczytać coś niedokładnie; 6. zmienić komuś miejsce pobytu, pracy itp.; 7. obarczyć kogoś czymś] – átdobni, átvetni, áthajítani; lapozni (könyvben), átfutni, felületesen átolvasni (könyvet); végignézni; turkálni, kutatgatni, búvárkodni; átcsoportosítani, átvetni, átdobni przerzucić bieg [zmienić prędkość pojazdu przez zmianę biegu] – a vonat sebességét változtatni; fékezni v. gyorsítani przerzucić książkę – átfutni v. átlapozni egy könyvet, lapozni egy könyvben przerzucić most – hidat verni przerzucić most przez rzekę – hidat verni a folyón Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5595 przerzucić na kogo obowiązki – áthárítani vkire a felelősséget przerzucić a. przerzucać okiem – (könyvet) végigfutni; gyorsan átolvasni przerzucić papiery – turkálni, kutatgatni a papírok közt, felforgatni a papírokat przerzucić piłkę przez siatkę – átdobni a labdát a dróthálón przerzucić przez granicę – átdobni a határon (ügynököket, kémeket) przerzucić wojsko na inny front – más frontra dobni át a hadsereget przerzucił piłkę przez siatkę – átdobta a labdát a hálón przerzucić się — przerzucać się [1. zmienić zawód, pracę itp.; 2. zostać przeniesionym, powstać w innym miejscu; 3. pot. o dwóch lub więcej osobach: mówić coś na przemian] – átveti magát; átlépni przerzucić się do innego zawodu – más fogllkozást választani; foglalkozást cserélni, átnyergelni przerzut [1. w medycynie guzy wtórne nowotworów złośliwych; – 2. jedna z technik w sztukach walki] – (orv.) áttétel; átszállítás, átvitel przerzut nowotworowy lub metastaza (łac. metastases, gr. μετάσταση = zmiana miejsca) [guz wtórny nowotworu złośliwego powstały z komórek pochodzących z guza pierwotnego] – metasztázis (gör μετάστασις metasztaszisz v. metasztázis (metastasis) ’(állapot)változás’) v. áttét [1. a rákos betegség primer helyéről más szervekre, képletekre történő elterjedését jelenti a szervezetben; 2. áttétel, az elsődleges daganatos góc elsodródott sejtjeiből máshol kialakult, új másodlagos daganat.] przerzut nowotworu – daganatáttét v. daganatáttétel przerzutka – hidacska, bürü, palló przerzutka rowerowa [część układu napędowego roweru odpowiedzialna za zmianę przełożeń, zamocowana na haku tylnego widelca ramy] – kerékpár sebességváltó rendszer; kerékpár váltó - Wersja 01 01 2017 przerzutka rowerowa [urządzenie służące do zmiany biegów w rowerach] – kerékpár (sebesség)váltó Przerzutki (Archaeognatha syn. Microcoryphia) [owady bezskrzydłe mające żuwaczki zestawione stawowato z głową jedną płaszczyzną. Na odwłoku przydatki przedpłciowe, płciowe oraz przydatki końcowe – boczne i długa nić końcowa.] – ugró ősrovarok (Archaeognatha) przerzutnia [przerzucenie do następnego wersu wyrazu lub kilku wyrazów należących treściowo do wersu poprzedniego] – (ir.) enjambement; áthajlás, átkötés: a vers szövegének olyan tagolása, hogy a sorvég szorosan egybetartozó szavakat választ el egymástól przerzynanie – átvágás, átmetszés przerzynanie się – keresztüljutás, kinövés przerzynanie się zębów – fogzás przerżnąć — przerzynać [1. rżnąc, przedzielić coś; też: przedziurawić coś na wylot; 2. przedzielić coś na połowę, przejść przez środek, w poprzek czegoś; 3. pot. przegrać w grach hazardowych] átlyukasztani, kilyuksztani, átfúrni, átvágni vmit; átvágni, keresztülmenni; félbevágni, kettévágni, szétválasztani, hazárdjátékban eljátszani przerżnąć się — przerzynać się [zwykle o rzece, strumieniu: przedostać się przez coś, pokonawszy przeszkodę] – átjutni, átmenni, átérni vmin keresztül przes rady ministrów – miniszterelnök, (dawno) minisztertanács elnöke przesada [1. wyolbrzymione ujęcie, przedstawienie czegoś; 2. nienaturalność, pretensjonalność, afektacja] – túlzás, nagyzolás, nagyítás; dagályosság, fellengzősség; szertelenség przesadnie – túlságosan, túlozva, túlzóan, túlzottan; nagyítva; fellengzősen, dagályosan Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5596 przesadność – túlzás, nagyítás przesadny, -a, -e [taki, który przesadza, charakteryzuje się przesadą] – szertelen, túlságos, túlzott, túlzó, túlhajtott; fellengzős, dagélyos przesadzać (zob. przesadzić) – (wyolbrzymiać) túlozni, eltúlozni; felnagyítani; (rośliny) átültetni, áthelyezni przesadzasz! – túlzol! przesadzać roślin – növényeket átültetni przesadzać wolny software – szabad szoftvert átvenni przesadzać do niemożliwości – a lehetetlenségig túlozni przesadzać się w grzecznościach – túlzottan udvariaskodni przesadzać się w pochwałach – túldícsérni, agyondícsérni, ömlengeni, agyba-főbe dícsérni przesadzać się w pochwałach nad kim/czym – feldícsérni, agyonmagasztalni vkit/vmit; áradozni, ömledezni vkiről/vmiről; ki nem fogy a dicséretéből; csupa dícséret v. elismerés vki/vmi iránt; dicsérettel árasztani el vkit/vmit przesadzający, -a, -e – túlzó przesadzanie – átültetés; túlzás przesadzanie drzew – fák átültetése przesadzanie roślin – növények átültetése przesadzić1 — przesadzać [wykopać roślinę z ziemi i umieścić w innym miejscu] – átültetni; átv. elveti a sulykot; tódítani przesadzić a. przesadzać coś – átültetni vmit przesadzić drzewo – fát átültetni przesadzić2 — przesadzać [1. posadzić kogoś gdzie indziej; 2. przenieść kogoś przez coś, pomóc komuś przedostać się na drugą stronę czegoś] – leültetni, elhelyezni (vkit); átjuttatni, segíteni átjutni przesadzić kogo przez płot – átsegíteni vkit a kerítésen przesadzić3 — przesadzać [przeholować, przejaskrawić, wyolbrzymić] – rikító v. túlságosan éles v. túlzott színekben festeni, lefesteni; eltúlozni, túlzásba vinni; nagyítani; nagyzolni; túlságba vinni przesadzić4 — przesadzać [przeskoczyć, przebiec skokami] – átugrálni, átugrani przesadzić mur – átmászni a falon przesadzić rów – átugrani az árkot, árkot ugrani; átugorja az árkot przesadzony, -a, -e [przejaskrawiony, wyolbrzymiony] – túlzott, túlzásba vitt; túlságos - Wersja 01 01 2017 przesączalny, -a, -e [dający się przesączyć] – átszivárgó, átszűrődő przesączyć — przesączać [przepuścić ciecz przez filtr] – átszűrni, átszivárogni przesączyć się — przesączać się [1. o cieczach: przesiąknąć przez ciało porowate; 2. o świetle, dymie itp.: przeniknąć, przedostać się przez coś z trudnością] – szűrődni; átszűrődni przesąd [1. wiara w tajemnicze, nadprzyrodzone związki między zjawiskami, w fatalną moc słów, rzeczy i znaków; też: praktyki wynikające z tej wiary; 2. mocno zakorzenione, błędne przekonanie] – tévhit; (zabobon) babona; (uprzedzenie) előítélet, elfogultság; (med.) előítélet [prejudice] [Előzetes ítéletalkotás valami jóságáról vagy rosszaságáról, általában minden alap nélkül. Szilárd attitűd, amely nem tárgya a szabad és ésszerű megvitatásnak, és ellenáll a megváltoztatásnak.] przesądnie – babonásan; elfogultan, előítéletektől telve przesądność – babonákban v. előítéletekben való hit; elfogultság przesądny, -a, -e [wierzący w przesądy; też: będący objawem przesądów] – babonás; elfogult, előítéletekkel telt przesądy burżuazyjne – polgári előítéletek przesądy rasowe – faji előítéletek przesądy starego społeczeństwa – a régi társdadalom előítéletei przesądzenie – átszűrés, átszitálás przesądzenie się – átszűrődés, megszitálódás przesądzić — przesądzać [1. z góry coś osądzić; 2. mieć decydujący wpływ na coś] – elítélni, ítéletet hozni; előre biztosítani przesądzony, -a, -e – elítélt; előre ítélt, eldöntött przeschnąć — przesychać [1. stać się suchszym; 2. stać się zbyt suchym] – kiszáradni, átszáradni, megszáradni przeschnięcie – kiszáradás przeschnięty, -a, -e przeschły, -a, -e [1. taki, który stracił część wilgoci; 2. taki, który stał się zbyt suchy] – elszáradt, nagyon száraz przesejmikować – (hist.) megyegyűlésen, képviselőválasztó gyűlésen tölteni egy időt przefulać (pieniądze) [przepuścić] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – átengedni, átbocsátani (pénzt) przesiać — przesiewać [1. przepuścić coś przez sito; 2. pot. wybrać jednostki, rzeczy najlepsze przez selekcję, eliminację; 3. pot. zweryfikować coś pod względem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5597 prawdziwości] – átszitálni, átrostálni; megrostálni przesiać a. przesiewać mąkę – lisztet szitálni przesiać się — przesiewać się [zostać przesianym] – átszitálódni, átrostálódni przesiadać, przesiąść z + B. na + T. – átszállni, átülni przesiadać a. przesiąść się na coś – átszállni vmire przesiadanie – átszállás przesiadanie się – átszállás przesiadka [przesiadanie się w czasie podróży, przejście z jednego środka lokomocji do innego] – átszállás; (miejsce) átszállóhely przesiadkowy, -a, -e – átszállási, átszállóprzesiąść się — przesiadać się [1. usiąść gdzie indziej; 2. zmienić podczas podróży środek lokomocji] – átszállni (járműre) przesiąść się na inny pociąg – átszállni másik vonatra; másik vonatra szállni przesiaduje u mnie po całych dniach – egész napokat elüldögél nálam v. nálam tölt przesiadywać (przesiaduje) [siedzieć, przebywać u kogoś lub gdzieś często, długo] – (pozostawać gdzieś) üldögélni; elüldögélni, időzni, gubbasztani; ülni vmeddig vhol przesiadywać ciągle w domu – állandóan otthon ül przesiadywanie – üldögélés, időzés przesianie – átszitálás, átrostálás przesiąkalność, przesiąkliwość – (vegyt.) áteresztő képesség, permeábilitás przesiąkalny, -a, -e [przepuszczający wilgoć, płyny]; przesiąkliwy, -a, -e – áteresztő, nedvességátbocsátó, permeabilis przesiąkanie – átszivárgás, átszűrődés, transsudatio przesiąkliwość gleby – a talaj nedvességáteresztő képessége przesiąknąć — przesiąkać [1. o wilgoci, cieczy, woni itp.: wsiąkając, przedostać się przez coś, do czegoś; 2. zostać przepojonym wilgocią, cieczą, wonią itp.; 3. przyswoić sobie coś w sposób dogłębny] – szivárogni, átszivárogni, átívódni, átszűrődni; megtelni, teleszűrődni, átitatódni; kiszivárogni przesiąknąć czym – megtelni, átitatódni vmivel przesiąknąć przez co – átszűrődni vmin (keresztül) przesiąknięty, -a, -e; przesiąkły, -a, -e – áthatott, átívódott, telítődött, átjárt przesiąść (się) (przesiądę, przesiądzie) – átszállni, átülni przesiąść się — przesiadać się [1. usiąść gdzie indziej; 2. zmienić podczas podróży środek lokomocji] – átszállni, átülni przesiąść się na wąskotorówkę – keskenyvágányú vasútra átszállni - Wersja 01 01 2017 przesiec (przesiekę, przesiecze) ― przesiekać – átvagdosni, elvagdosni, átvágni, széthasítani przesiec się – átvágja magát vmin; áttolakodni przesiedlanie, przesiedlenie – áthelyezés, átköltöztetés, áttelepítés przesiedlenie się – átköltözés, átköltözködés; áttelepülés przesiedleniec [ten, kto został przesiedlony lub przesiedlił się] – telepes, áttelepülő; kivándorló przesiedleńczy, -a, -e – áttelepülő, kivándorló przesiedlić — przesiedlać [przenieść kogoś na inne miejsce stałego pobytu] – áttelepíteni, átköltöztetni, áthelyezni przesiedlić się — przesiedlać się [zmienić miejsce stałego pobytu] – áttelepülni, áttelepedni, átköltözködni przesiedzieć [1. nie ruszyć się przez jakiś czas z miejsca; 2. pozostać gdzieś przez dłuższy czas] – elücsörögni, elüldögélni przesiedzieć cały dzień – egész nap otthon ücsörögni v. csücsülni przesieka [wycięty w lesie, niezadrzewiony pas] – erdei csapás, ösvény, vágás przesiekanie – átvágás, elvágás, szétvágás przesiewacz [1. siatka używana do przesiewania ziemi kompostowej, piasku, dawniej także ziarna zbóż; 2. maszyna do rozdzielania materiału sypkiego według wielkości ziaren] – átrostáló, átszűrő ember; (műsz.) szita, rosta, szitadob, szűrőszita, pitle, malmok; agyagrosta przesiewanie – átszitálás; megrostálás, átrostálás przesiewany, -a, -e – megszitált, átszitált; megrostált, átrostált przesiewski, -a, -ie – pelyva, korpa przesiewnik – rosta, szita przesięk [płyn surowiczy przenikający z naczyń krwionośnych do tkanek i jam ciała] – (orv.) izzadmány przesilenie [1. moment przełomowy, krytyczny w czymś; 2. przełomowy okres choroby następujący po jej najcięższym stadium; 3. moment, w którym Słońce osiąga największe odchylenie od równika; 4. Jedna z dwu chwil w roku kiedy punkt na ziemi, nad którym słońce znajduje się w zenicie jest najbardziej odległy od równika. Zwykle ma to miejsce 21 czerwca i 22 grudnia. Noc jest wtedy najkrótsza lub najdłuższa zależnie od tego bliżej którego z dwóch punktów się znajdujesz.; 5. zob. kryzys] – erőfeszítés, túlfeszítés; válság, krízis, döntő fordulat; (csill.) napforduló przesilenie choroby – a betegség krízise Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5598 przesilenie dnia z nocą – napéjegyenlőség przesilenie gabinetowe – kormányválság przesilenie letnie [przesilenie przypadające na koniec czerwca, gdy Słońce znajduje się najbliżej bieguna północnego] – nyári napforduló przesilenie rządowe – kormányválság przesilenie zimowe [przesilenie przypadające na koniec grudnia, gdy Słońce znajduje się najbliżej bieguna południowego] – téli napforduló przesilić [na skutek nadmiernego wysiłku nadwerężyć coś] – elfárasztani, elgyengíteni przesilić się — przesilać się [przejść przez punkt zwrotny, przełomowy] – túlságosan elfáradni v. kifáradni, elgyengülni przesiodłać – átnyergelni przeskakać (przeskakaczę) – sokat ugrálni; ugrabugrálni przeskakiwać z tematu na tematu – témáról témára csapongani przeskakiwanie — przeskoczenie – átugrás; (vicc) ugratás przeskładać [złożyć na nowo tekst po dokonaniu w nim zmian] – (nyomd.) átszedni przeskoczyć — przeskakiwać [1. skoczyć z jednego miejsca na inne, skoczyć przez coś; 2. przejść nagle, gwałtownie od jednej rzeczy do drugiej; 3. pokonać jakąś przeszkodę, przesunąć się z jednego miejsca na inne szybko i sprawnie; 4. pot. o współpracujących w ruchu elementach, częściach czegoś: nie zatrzymać się w odpowiednim miejscu; 5. pot. pominąć, opuścić coś; 6. pot. dać sobie radę z kimś, z czymś, znaleźć sposób na coś] – átugrálni, átugrani; sp ugratni przeskoczyć coś – átugrani vmit przeskoczyć kogo w awansie – átugrani vkit az előléptetésben przeskoczyć poprzeczkę – átugrani a lécen przeskoczyć przez plot – átugorni a kerítést przeskoczyć rów – átugorni az árkot, árkot ugrani przeskok [1. skok przez coś; 2. nagłe przejście od jednej rzeczy do drugiej; 3. szybkie przesunięcie się z jednego miejsca na inne] – ugrás, átugrás; (zmiana nagła) ugrásszerű változás, hirtelen átmenet przeskrobać [pot. popełnić drobne przewinienie] — przeskrobywać – lekaparni, levakarni; hibát követni el, vétkezni, sokad megenged magának, kirúg a hámból przeskrobanie – lekaparás, levakarás przeskrobanie czegoś – vmi lekaparása - Wersja 01 01 2017 przeskubać — przeskubywać – megkopasztani, megtépni przesłać1 (prześlę, prześle) — przesyłać [posłać, wysłać coś dokądś] – elküldeni, megküldeni, átküldeni, átutalni przesłać co pocztą – postán szétküldeni, kipostázni przesłać co pod czyim adresem – vkinek a címére küldeni vmit przesłać a. przesyłać coś pocztę – postán küldeni vmit przesłać co przez pocztę – postán küldeni vmit przesłać pieniądze – pénzt küldeni przesłać rachunek na coś – számlát küldeni przesłać ukłony – üdvözletet küldeni przesłać ustawę do zaopiniowania – törvényt v. jogszabályt véleményezésre küldeni przesłać wiadomość pocztą elektroniczną – híreket v. újságot elektronikus postával elküldeni prześlij mi dane mailem – küld át az adatokat emailen przesłać2 (prześcielę) — prześciełać, prześcielać [posłać łóżko, tapczan na nowo, w inny sposób] – megvetni, megágyazni przesłać łóżko – ágyat vetni, megvetni az ágyat przesłać ukłon – üdvözöltet vkit; üdvözletét küldi vkinek; tiszteletét fejezi ki vkinek przesłania wysokiej jakości sygnału video – nagyminőségű videojelek küldése przesładzanie – túlédesítés przesłanianie [w programowaniu, to właściwość występująca w językach programowania, polegająca na tym, iż deklarowany i definiowany w pewnym bloku (np. podprogramie, instrukcja blokowej itp.) obiekt lokalny (np. stała, zmienna, podprogram itp.), o nazwie (identyfikatorze) identycznym z pewnym obiektem zewnętrznym (globalnym), staje się w tym bloku widoczny i wszystkie odwołania występujące w kodzie źródłowym realizowane za pomocą wybranej nazwy w obrębie tego bloku, są kierowane do obiektu lokalnego (element przesłaniający), natomiast obiekt zewnętrzny staje się w danym bloku niewidoczny, tzn. nie można się do niego odwołać wprost, za pomocą jego nazwy (element przesłaniany).] – árnyékolás, zavarkiküszöbölés, szűkítés, kitartás; takarás, fedezés przesłanianie pola magnetycznego – mágneses árnyékolás; zavart keltő, külső mágneses erőtér elleni védelem przesłanie1 [1. główna myśl, idea zawarta w jakimś utworze literackim, filmie, w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5599 czyjejś wypowiedzi itp.; 2. wypowiedź, pismo mające uroczysty charakter, skierowane do ogółu przez wybitną osobistość z jakiejś szczególnej okazji; 3. zakończenie utworu poetyckiego będące dedykacją lub bezpośrednim zwrotem do określonej osoby] – elküldés, átküldés, megküldés przesłanie2 – megágyazás, újraágyazás przesłanka [1. okoliczność sprzyjająca realizacji pewnych zamiarów; 2. zdanie stanowiące punkt wyjścia wnioskowania; 3. okoliczność, fakt mające znaczenie dla postępowania sądowego] – előfeltétel; (bölcs) előfeltétel, előzmény, előfeltevés, premissza przesłany1, -a, -e – elküldött, átküldött przesłany2, -a, -e – megágyazott przesławny, -a, -e [bardzo znany] – híres, nevezetes, nagyhírű przesłodki, -a, -ie – túlédes, nagyon édes przesłodki piesek – aranyos kiskutya przesłodzenie – túlédesítés przesłodzić — przesładzać [1. zanadto osłodzić; 2. uczynić coś ckliwym] – túlcukrozni, túlédesíteni przesłona – lepel, fátyol przesłonić — przesłaniać [1. pokrywając coś, oddzielić, przegrodzić coś od czegoś; też: okryć lekką zasłoną; 2. utrudnić zauważenie czegoś, poznanie prawdy] – eltakarni, elfedni, elpalástolni przesłonić się — przesłaniać się [zostać przesłoniętym, zakrytym] – elfödi v. eltakarja v. elpalástolja magát przesłonięty, a, -e – fátyolos przesłuch [1. zakłócenie występujące przy przesyłaniu sygnałów, nie tylko fonicznych, od których pochodzi jego nazwa (np. w telefonii, radiofonii), rodzaj przeniku. 2. Przenikanie sygnału z jednego kanału do innego kanału. W przypadku przesyłania danych jego efekt jest bardzo negatywny. W systemach kablowych przesłuch pochodzi od sąsiadujących ze sobą par kabli.] – kihallgatás; áthallás [az a jelenség, amikor egy átviteli rendszer valamelyik (zavart) csatornájában a másik (zavaró) csatornából származó hangfrekvenciás feszültség is megjelenik]; a műsorjel "átszivárgása" két szomszédos csatorna között [Mivel a térhatású hangátvitel azon alapul, hogy a két csatorna műsorát egymástól elválasztva dolgozzák fel - Sztereofónia -, az áthallás rontja a térhatást. Az áthallási csillapítás azt fejezi ki, hogy mennyivel nagyobb a - Wersja 01 01 2017 műsorjel a szomszéd csatornából átszivárgott, nemkívánatos jelnél. Hanglemezek áthallási csillapítása 25, a sztereó rádióadásoké 40 decibelt érhet el. A CD-játszók, DAT-magnók áthallása 90dB.] przesłuch linearny – lineáris áthallás przesłuch pośredni – érthetetlen áthallás przesłuch (przenik) zbliżny – közelvégi áthallás przesłuch wstęgi bocznej – oldalsáváthallás przesłuchać — przesłuchiwać (przesłuchuje) [1. posłuchać czegoś, czyjegoś występu itp. w celu sprawdzenia; też: sprawdzić poprzez zadawanie odpowiednich pytań, czy osoba ubiegająca się o coś posiada odpowiednie kwalifikacje; 2. prowadząc śledztwo, wypytać kogoś o szczegóły dotyczące sprawy; 3. daw. przeegzaminować] – végighallgatni, vallatni, kivallatni, kihallgatni; (dawno) kikérdezni, levizsgáztatni przesłuchać podejrzanego – gyanúsítottat kihallgatni przesłuchać świadka – tanút kihallgatni przesłuchać ucznia – kikérdezni a tanulót przesłuchać świadników – kihallgatni a tanúkat przesłuchanie – kihallgatás, meghallgatás, akusztikai kipróbálás (beszéd, ének); vallatás przesłuchiwanie – vallatás; kihallgatás, kivallatás przesłużyć [1. spędzić pewien czas w służbie państwowej; 2. przebyć gdzieś, służąc komuś, pracując u kogoś] – szolgálni, szolgálatban eltölteni bizonyos időt przesłużyłem 10 lat – tíz évig szolgáltam, leszolgáltam tíz évet przesłyszeć się [niedokładnie coś usłyszeć] – rosszul hallani przesmarować — przesmarowywać [przetrzeć coś smarem; też: posmarować coś na nowo lub innym smarem] – kenni, megkenni, megzsírozni przesmażyć — przesmażać [1. smażąc, przerobić, przetworzyć; 2. smażąc, przetrzymać zbyt długo, zbytnio usmażyć, pogarszając jakość potrawy; 3. pot. trochę, niedługo posmażyć] – átsütni (tűzön, kemencében) przesmradzać — przesmrodzić – bebüdösíteni, megbüdösíteni przesmyk (zob. międzymorze, istm) [1. wąskie, ciasne przejście np. między skałami, budynkami; 2. wąski pas lądu między dwoma obszarami wód; też: wąski pas wody dzielący dwa lądy; 3. łow. szlak w leśnych zaroślach, którym zwykle przechodzi zwierzyna] – (gör.) isztmosz; szoros, földszoros, a tengerbe nyúló keskeny Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5600 földnyelv, tengerszoros; szurdok, hegyszoros, hasadék; (erdei) csapás, ösvény przesmyk w ścianie – falszoros przesmykowy, -a, -e – szoros-, szoros jellegű przesnuć – átszőni, átfonni; (átv.) elálmodozni vmiről przesnuć się – átszövődni, átfonódni przesolenie – elsózás, túlsózás przesolić — przesalać [1. dodać zbyt dużo soli do czegoś; 2. pot. przesadzić, przebrać miarę w czymś] – elsózni, túlsózni, agyonsózni; (átv.) elsózni, elrontani przesolić zupę – elsózni a levest przesortować [sortując, podzielić coś według jakości] – szétválogatni, osztályozni przespacerować [spędzić pewien czas na spacerze] – elsétálni, átsétálni przespacerować się [odbyć spacer] – elsétálni, sétálni egyet, elsétálgatni przespać (prześpi) — przesypiać [1. spędzić jakiś czas na spaniu; 2. śpiąc, przeczekać coś; 3. śpiąc, przepuścić właściwy moment; 4. pot. w porę nie zareagować na coś] – szundítani, átaludni przespać się — przesypiać się [zażyć trochę snu] – (egy kicsit) kialudja magát; átaludni; elszenderülni przespać się z kimś – lefeküdni vkivel przesrebrzać — przesrebrzyć – beezüstözni, ezüsttel bevonni przesrebrzać się — przesrebrzyć się – beezüstöződni, ezüsttel bevonódni przestać1 (przestanę, przestanie) — przestawać [1. przerwać jakąś czynność; 2. utracić możność odbierania jakichś wrażeń zmysłowych; 3. o jakimś stanie, procesie itp.: skończyć się] – (przerwać, zaprzestać) abbahagyni, megszüntetni, félbeszakítani, félbehagyni; megszűnni …-ni; megmaradni vmi mellett, megelégedni vmivel przestać a. przestawać (coś) robić – megszűnik (vmit) csinálni przestać cierpieć – (átv.) már nem szenved többé; megszűnt szenvedni przestać mówić – elhallgatni; már nem beszél przestać na czym – megelégedni vmivel; kitartani vmi mellett przestać na małym – a kevéssel is megelégedni przestać obowiązywać – hatályát veszti (przestać obowiązywać 30 kwietnia 2008 – 2008. április 30-án hatályát veszti) przestać żyć – megszűnik élni; meghal przestał oddychać – leállt a légzése przestało padać – elállt az eső; már nem esik - Wersja 01 01 2017 przestać2 (przestoi, przestoje) [pot. spędzić pewien czas, stojąc; też: stojąc, przeczekać coś] ― przestawać – álldogálni, ácsorogni przestać się [pot. o jedzeniu, zwłaszcza gotowanym: stojąc zbyt długo, stracić smak] – elállni; megszűnni przestałem kilka godzin po bilet – néhány órán keresztül álldogáltam a jegyért przestań! – hagyd abba! hallgass! csönd! przestań już! – hagyd már abba! przestań klekotać! – (átv.) ne kerepelj! hagyd abba a szószátyárkodást! ne fecsegj! przestały, -a, -e [pot. o roślinach, owocach: przejrzały; też o potrawach: niesmaczny na skutek zbyt długiego przetrzymywania] – állott, romlott przestanek [daw. zaprzestanie czegoś, przerwa w czymś] – szünet, megszalítás przestanie1 – vminek abbahagyása przestanie2 — przestawanie – ácsorgás, állás, álldogálás przestankować [stawiać znaki przestankowe; też: stosować przerwy w mowie] – kitenni az írásjeleket; központozni przestankowanie [zasady użycia znaków przestankowych] – jelrakás, interpunkció; pontozás przestankowy, -a, -e – interpunkciós przestarzałość – avultság, elavultság, archaizmus, elavulás, elöregedés przestarzały, -a, -e [1. taki, który wyszedł z użycia, ze zwyczaju, z mody; 2. wyznający staroświeckie zasady, poglądy itp.] – elavult, régies, idejétmúlt, divatjamúlt; ódon, ócska, lejárt; elévült; túlhaladott przestarzały punkt widzenia – túlhaladott álláspont przestarzały wyraz – elavult kifejezés, archaizmus przestawać1 (przestaje) [1. obcować, zadawać się z kimś; 2. zadowalać się tym, co się ma, ograniczać się do czegoś] – (przestać) (przerwać, zaprzestać) abbahagyni, megszüntetni; (z kim) barátkozni, összebarátkozni (vkivel) przestawać z Bogiem – megbarázkozni Istennel przestawać z fortuną – összebarázkozni a szerencsével przestawać z kim/czym – leállni v. barátkozni vkivel/vmivel przestawać z ludźmi – összebarázkozni az emberekkel przestawać z młodymi – fiatalokkal barátkozni przestawać2 – megállni przestawianie, przestawienie – átállás, áthelyezés, áthelyezgetés, áttevés, áttétel, helyváltozás, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5601 helyváltoztatás; (gram) szórendi változtatás, metatézis, inverzió przestawić (przestawię, przedstawisz) — przestawiać +Ac=T. [1. umieścić, postawić coś w innym miejscu; 2. zmienić porządek ustawienia, ułożenia czegoś; 3. zmienić położenie elementów jakiegoś urządzenia lub zmienić sposób, zakres jego pracy; 4. pot. zmienić podstawy, założenia, zasadniczy kierunek czegoś; 5. pot. zbudować coś inaczej, na nowo, w innym miejscu, budując, przerobić coś] – átrendezni, áthelyezni, átállítani; áttenni, átrakni przestawić do akceptacji – elfogadásra, jóváhagyásra benyújtani v. felterjeszteni przestawić dokument – okiratot bemutatni v. felmutatni przestawić się — przestawiać się [1. pot. ulec przestawieniu – zmianie uszeregowania, kolejności; 2. pot. o jakimś urządzeniu, mechanizmie lub jego częściach: ulec przestawieniu; 3. pot. przejść do innego rodzaju działania w danej dziedzinie, zmienić dotychczasowy sposób postępowania] – átrendeződni, áthelyeződni, átállítódni przestawienie produkcji przemysłowej – az ipari termelés átállítása przestawienie zwrotnicy – váltóállítás; a váltó átállítása przestawka [przestawienie głosek lub sylab w wyrazie] – (nyelvt.) hangváltás przestawnik – (műsz.) váltókar przestawnik automatyczny [urządzenie do automatycznego przestawiania zwrotnicy regularnie po przejeździe kilku wozów, stosowane np. w podszybiach] – automata sebességváltó v. váltókar przestawny, -a, -e [dający się przestawiać, przesuwać] – átállítható, áthelyezhető, megváltoztatható przestąpić — przestępować [przejść nad kimś, nad czymś, przez kogoś, przez coś, stawiając jeden krok] – átlépni, átmenni; (dawno) áthágni (törvényt), vétkezni, kihágást követni el, bűnözni przestąpić próg – átlépni a küszöböt przestąpienie – átlépés, átmenés, belépés, átállás przestemplować – átpecsételni, újrabélyegezni przestemplować bilety – jegyeket átpecsételni przestemplować znaczek pocztowy – postabélyeget átpecsételni przesterować – torzítani, gerjeszteni (hangot, mikrofont, erősítőt) - Wersja 01 01 2017 przesterować mikrofon wokalny – vokális mikrofont gerjeszteni przesterowanie – túllövés, jeltúlemelkedés przesterowanie (mikrofonu) – túlvezérlés (mikrofoné) przesterowanie dźwięku – hangtúlvezérlés przestębnować, przestebnować [przeszyć coś ściegiem tworzącym pojedynczą, nieprzerwaną linię] – láncöltéssel v. huroköltéssel átvarrni przestęp [1. roślina o drobnych kwiatach, długiej, pnącej się łodydze i zgrubiałym korzeniu stosowanym w lecznictwie; 2. krok niektórych zwierząt, polegający na stawianiu nóg w taki sposób, że trop nogi tylnej znajduje się nieco przed tropem nogi przedniej; też: ślad, trop tego kroku] – (növ.) gönye [Diószegiék így nevezték a kabakbogyót] Przestęp biały (Bryonia alba L.) [gatunek roślin należących do rodziny dyniowatych. Występuje w Europie (Dania, Szwecja, Austria), a także w Iranie i Północnej Afryce. W Polsce był dawniej rośliną uprawianą (po raz pierwszy pojawił się ok. XVI w.), rozprzestrzenił się w środowisku, jako uciekinier z uprawy i obecnie jest rośliną pospolitą. Występuje na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Status gatunku we florze Polski: kenofit, agriofit. Według biologów na obszarach chronionych jest rośliną niepożądaną jako gatunek obcego pochodzenia, konkurujący z gatunkami rodzimymi i wypierający je ze środowiska] – Fekete földitök (Bryonia alba) Przestęp dwupienny (Bryonia dioica Jacq.) [1. bylina z rodziny dyniowatych. Występuje w środkowej i południowej Europie oraz w Anglii i Danii. Gatunek rzadko uprawiany i dziczejący, (kenofit). Roślina rzadka. 2. jak też przestęp biały (Bryonia alba) są podobnymi do siebie wieloletnimi roślinami z rodziny dyniowatych. Na długiej (do 300 cm), pnącej łodydze z wąsami czepnymi wyrastają 5-klapowe liście. Kwiaty są zielonkawobiałe (u p. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia dwupiennego kwiaty męskie i żeńskie występują na różnych roślinach), a owoce (jagody) przestępu białego są czarne, przestępu dwupiennego czerwone. Jagody są bardzo trujące.] – Piros földitök, Kétlaki gönye (Bryonia dioica) 5602 Przestęp dwupienny (Bryonia dioica Jacq. przestępca [1. osoba, która złamała prawo; 2. każdy człowiek rodzi się niewinną osobą, ale ma w sobie wrodzone skłonności do czynienia tego, czego czynić nie powinien do złego. To dążenie do złego zaczyna się tuż po urodzeniu osobnika i czyni go świadomym przestępcą. Człowiek musi poznać, że nic dobrego w nim nie mieszka, i musi zmienić swoją naturę, ale to może uczynić tylko przy pomocy Zbawiciela, którym jest Jezus Chrystus. Człowiek czyniący to bez Chrystusa, staje się tylko człowiekiem moralnym, ale nie zbawionym. Każdy człowiek jest przestępcą Zakonu.], przestępczyni – bűnös, bűnöző, merénylő, bűncselekmény elkövetője, tettes, bűntettes, gonosztevő ffi/nő przestępca kryminalny – büntetőjogi felelősségre vonható bűnöző, gonosztevő przestępca wojenny – háborús bűnös przestępczość [popełnianie przestępstw; też: ogół przestępstw popełnionych w pewnym okresie w danym kraju lub środowisku - Wersja 01 01 2017 albo przez określoną kategorię przestępców] – bűncselekmény, bűnözés, vétkezés, kihágás przestępczość gospodarcza – gazdasági bűncselekmény przestępczość i ściganie przestępstw – bűnözés és bűnüldözés przestępczy, -a, -e – bűnös, bűnöző, merénylő, gonosztevő Przestępczy świat (1997) [The Underworld, (II) (1997)] – Alvilág (amerikai krimi (1997)) przestępny, -a, -e [1. wykraczający przeciw prawu; 2. omijający coś] – (zbrodniczy) bűnös, vétkes przestępny rok [rok mający 366 dni, powtarzający się co 4 lata] – szökőév przestępować z nogi na nogę – egyik lábáról a másikra áll przestępstwa wojenne (zob. zbrodnie wojenne) – háborús bűnök przestępstwo [1. czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako społecznie niebezpieczny; 2. intencjonalne popełnienie czynu zwykle uznawanego za społecznie szkodliwy lub społecznie niebezpieczny, konkretnie zdefiniowanego, zabronionego i zagrożonego karą na mocy prawa karnego] – (a büntetés súlyosabb, mint 2 év) bűntett; bűncselekmény, bűntény, (büntetés 2 évig) vétség przestępstwo celne – vámcsalás przestępstwo dewizowe – deviza-bűncselekmény przestępstwo gospodarstwo – gazdaságibűncselekmény przestępstwo komputerowe [pospolita nazwa przestępstw, których narzędziem lub przedmiotem sprawczym jest komputer lub inne urządzenie elektroniczne. Wykorzystanie komputerów w celu, np. kradzieży pieniędzy, towarów, programów, danych, szpiegostwa gospodarczego bądź technologicznego, może wypełniać znamiona przestępstw zbiorczo zwanych komputerowymi, właśnie ze względu na wykorzystanie urządzeń elektronicznych.] – számítógépes bűntett v. bűncselekmény przestępstwo kradzieży z artykułu 316. Kodeksu karnego – a Büntető Törvénykönyv 316. szakaszába ütköző lopás vétsége przestępstwo podlegające karze – büntetendő bűncselekmény przestępstwo podlegające karze śmierci – főbenjáró bűntett Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5603 przestępstwo polityczne – politikai vétség v. bűntett przestępstwo popełnione nieumyślnie – akaratlan, gondatlanságból elkövetet bűncselekmény przestępstwo popełnione przez zaniedbanie – hanyagságból elkövetett bűncselekmény przestojny, źle zestrojony – elhangolt, rosszul hangolt przestojowe [odszkodowanie wypłacane właścicielowi środka transportu przez użytkownika tego środka za jego przestój] – állásdíj przestojowy, -a, -e – üzemszüneti przestornować – sztornírozni, helyesbíteni (könyvelésben) przestój [1. przerwa w pracy, w produkcji itp., wynikła np. z powodu awarii maszyn lub złej organizacji pracy; 2. postój statku, samochodu ciężarowego, wagonu i innych środków transportowych ponad przewidziany czas; 3. drzewo w lesie niewycięte w czasie przewidzianym do wyrębu] – leállás, megállás, üzemszünet przestój w fabrykach – megállás v. leállás a gyárakban przestrach [nagłe uczucie strachu, przerażenia] – ijedség, ijedelem; rémület; ijedtség, ijedés, ijedezés, rettegés przestrajalność – elhangolhatóság przestraszająco – ijesztően, rémítően, félelemkeltően przestraszająco brzydki – ijesztően csúnya przestraszający, -a, -e – ijesztő, rémítő, borzasztó przestraszenie – megijesztés, megrémítés przestraszenie się – megijedés, elrémülés, megrémülés, ijedtség, rémület przestraszony, -a, -e – riadt, idedt, megijedt, rémült, megrémült; megszeppent; feldúlt przestraszyć — przestraszać [spowodować, że ktoś nagle poczuje strach] – ijeszteni megijeszteni; megrémíteni, elrémíteni; megfélemlíteni; megriasztani przestraszyć kogoś – megijeszteni v. megrémíteni, megrémiszteni vkit przestraszyć się — przestraszać się [doznać nagłego uczucia strachu] – megijedni, megrémülni, megriadni; beijedni; elszörnyedni; megrettenni; megszeppenni; visszarettenni, visszariadni; visszatorpanni przestraszyć się czegoś – megijedni vmitől przestraszyć się, przestraszać się (kogo/czego) – rémülni (vkitől/vmitől) przestraszyć się na śmierć – halálra ijedni v. rémülni - Wersja 01 01 2017 przestroga, przestrzeżenie [uwaga ostrzegająca przed kimś, przed czymś, pouczająca o czymś] – figyelmeztetés, intés, óvás przestroić (przestroję) — przestrajać [1. nastroić na inną wysokość dźwięków instrumenty muzyczne; 2. przystosować odbiornik radiowy lub telewizyjny do odbioru innych fal; 3. zmienić kogoś, coś pod jakimś względem] – áthangolni (hegedűt); más hullámsávra váltani, áthangolni; elhangolni, elhangolódni; átöltöztetni; ruházkodásra v. ruhákra költeni v. elkölteni przestroić skrzypce – áthangolja a hegedűt przestroić się – más magatartást tanúsítani; átöltözni, átöltözködni przestrojenie – átalakítás, megváltoztatás; áthangolás, elhangolás, elhangolódás; átöltöztetés przestrojenie precyzyjne – finom elhangolódás Przestrojnik trawnik (Aphantopus hyperantus) [gatunek owada z rzędu motyli] – közönséges ökörszemlepke (Aphantopus hyperantus) [a valódi lepkék alrendjébe tartozó tarkalepkefélék (Nymphalidae) családhoz tartozó faj] przestronnie – tágasan, kiterjedten przestronność – tágasság, terjedelmesség przestronny, -a, -e [obejmujący duży obszar, mający dużo wolnego miejsca] – tágas przestronne mieszkanie – tágas lakás przestronne ubranie – bő, kényelmes ruha przestrzał [pot. przebicie strzałem na wylot; też: rana, dziura powstała na skutek przestrzelenia] – átlövés, átlyukasztás, keresztüllövés przestrzec (przestrzegę, przestrzeże) — przestrzegać [1. udzielić przestrogi, upomnienia; 2. stosować się do czegoś, zachowywać się zgodnie z jakimiś normami] – (czego) betartani (vmit), szem előt tartani vmit; (uprzedzać) figyelmeztetni, inteni, óvni; (prawa) megtartani przestrzec kogo przed kim/czym v. o czym – óvni vkit vkitől/vmitől; figyelmeztetni vkit vmire Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5604 przestrzegacz – (dawno) óvó, intő, figyelmeztető ffi przestrzegać [zob. przestrzec] – (átv.) betartani, megtartani przestrzegać czego – betartani v. megtartani vmit; figyelembe venni vmit przestrzegać dekorum – megőrzi a méltóságát, becsületét v. a dekórumot przestrzegać diety – diétázni przestrzegać higienę osobistą – (czyścić się) tisztálkodni przestrzegać porządku – tartja magát a rendhez; megtartja a rendet przestrzegać przepisów ruchu drogowego – betartani a közlekedési rendszabályokat przestrzeganie – óvás, intés, figyelmeztetés; megtartás; megtartása v. szem előtt tartása vminek przestrzeganie higieny osobistej – tisztálkodás przestrzeganie tajemnicy państwowej – államtitok megtartása przestrzeganie tajemnicy lekarskiej – orvosi titok megtartása przestrzelenie – átlövés, keresztüllövés przestrzelić — przestrzeliwać [1. strzelając, przebić coś na wylot; 2. kierując piłkę w stronę bramki, oddać niecelny strzał; 3. zob. przestrzelać] – átlőni, keresztüllőni przestrzeliwać się [1. strzelać wzajemnie do siebie; 2. współzawodniczyć w strzelaniu] – át- v. keresztüllövik egymást; lövészetben versenyeznek egymással przestrzenny, -a, -e [związany z przestrzenią; też: mający trzy wymiary] – tágas, bő przestrzeń [1. nieograniczony obszar trójwymiarowy, w którym zachodzą wszystkie zjawiska fizyczne; 2. część takiego obszaru objęta jakimiś granicami; też: miejsce zajmowane przez jakiś przedmiot; 3. rozległa, pusta powierzchnia bez wyraźnie oznaczonych, widocznych granic; 4. odległość między czymś a czymś; 5. ogół zjawisk społecznych, politycznych itp.] – tér, térség, hely; köz przestrzeń bezpowietrzna – légüres tér przestrzeń euklidesowa, kartezjańska [przestrzeń, której właściwości dają się opisać aksjomatami geometrii absolutnej oraz aksjomatem równoległości] – euklediszi tér [1. Euklideszi geometria, a geometriában olyan abszolút illeszkedési tér, melyben teljesül az euklidesz-féle párhuzamossági posztulátum; 2. Euklideszi metrikus tér, az analízisben olyan metrikus tér, melyen egy n-dimenziós euklideszi metrika van értelmezve; 3. Euklideszi - Wersja 01 01 2017 normált tér, olyan vektortér (pontosabban normált tér), melyen egy úgynevezett euklideszi norma van értelmezve; 4. Euklideszi tér, olyan vektortér, melyen egy skaláris szorzás van értelmezve] przestrzeń kosmiczna [przestrzeń rozciągająca się poza granicami atmosfery ziemskiej] – kozmikus tér, világűr, kozmosz przestrzeń mieszkalna, przestrzeń mieszkaniowa – lakótér przestrzeń międzyplanetarna [przestrzeń między ciałami niebieskimi naszego Układu Słonecznego] – csillagközi tér przestrzeń trójwymiarowa [potoczna nazwa przestrzeni euklidesowej o trzech wymiarach, lub równoważnej jej przestrzeni kartezjańskiej] – 3 dimenziós tér przestrzeń zdarzeń – eseménytér przestrzeń życiowa kurczy się – élettér v. élőhely leszűkül przestrzyc (przestrzygę, przestrzyże) — przestrzygać – elnyírni, elvágni, elvágni przestryjec [brat stryjeczny ojca lub dziada, w polskim wykładzie prawa saskiego w XVI wieku nazwany „mego pradziada brat”.] – (daw) másodnagybácsi vagy unokanagybácsi (valaki unokanagybátyja vagy unokanagybácsikája) szülő fiúunokatestvére; nagyapa unokatestvére przestudiować [zapoznać się z czymś dokładnie; też: przeprowadzić badania na jakiś temat] – áttanulmányozni, átvizsgálni przestudzenie – lehűtés przestudzić — przestudzać [pot. nieco ostudzić, ochłodzić] – lehűteni, áthűteni, kihűteni przestudzić się — przestudzać się [pot. zostać przestudzonym] – lehűlni, kihűlni, áthűlni przestworze, przestwór [szeroka, rozległa przestrzeń] – tér, űr, határtalan v. óriási tér, térség, terjedelem, kiterjedés przestygać — przestygnąć (przestygnie) [stać się chłodnym, chłodniejszym] – lehűlni, áthűlni, kihűlni przestygły, -a, -e [taki, który przestygł] – lehűlt, kihűlt przestygnięcie – lehűlés, áthűlés, kihűlés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5605 przestygnięty, -a, -e – lehűztött, áthűtött, kihűtött przesubtelnić – túlfinomítani przesunąć — przesuwać [1. nie odrywając czegoś od podłoża, ciągnąc, zmienić miejsce, położenie czegoś; 2. przemieścić coś wzdłuż jakiejś powierzchni, lekko jej dotykając; 3. zmienić położenie części elementów jakiegoś urządzenia, mechanizmu lub zmienić sposób jego pracy; 4. zmienić kolejność, czas, termin czegoś; 5. przenieść kogoś na inne stanowisko, włączyć do innej grupy, kategorii] – áttolni, eltolni, félretolni, áthelyezni; elodázni przesunąć płatność o miesiąc – fizetést elhalasztani egy hónappal przesunąć posiedzenie a. sesję – ülést elnapolni przesuwać coś równolegle do czegoś – eltolni vmit vmivel párhuzamosan przesunąć się — przesuwać się [1. sunąc, przemieścić się na inne miejsce; 2. minąć kogoś, coś powoli, spokojnie; 3. o kolejności, czasie, terminie czegoś: zostać zmienionym; 4. przejść, przedostać się przez coś wąskiego, ciasnego; 5. zmienić miejsce występowania] – áttolódni; elmozdulni; eltolódni przesunąć się na lewo – balra tolódni przesunięcie [1. zmiana położenia jakiegoś obiektu bez odrywania od podłoża; 2. zmiana w obsadzie danego stanowiska pracy] – elhalasztás, elodázás, eltolás, elnapolás, elodázás; áthelyezés; kitérés, kilengés; (geom) eltolás; (időben) eltolódás przesunięcie (wychylenie) akustyczne – részecskekitérés przesunięcie (wychylenie) akustyczne – részecskekitérés (hang) przesunięcie (wychylenie) membrany – membránkitérés przesunięcie czasowe między kanałami (zapis magnetyczny) – szalagfutási hiba przesunięcie czasowe między zapisami dźwięku – sávok közötti időeltolódás (magnetofon) przesunięcie doplerowskie – Doppler-csúszás przesunięcie fazowe – fáziseltolás, fáziseltolódás przesunięcie fazowe, różnica faz – fáziskülönbség (egyazon szinuszosan rezgő test két állapotához tartozó fázisszögek különbsége, vagy két, azonos frekvenciájú szinuszisan rezgő test fázisszögeinek különbsége) przesunięcie fazy – fázisváltás, fázisváltozás; fáziseltolódás przesunięcie semantyczne – szemantikai eltolás v. eltolódás - Wersja 01 01 2017 przesunięcie skrośne – elhúzás, keresztirányú vándorlás przesunięcie widma sygnału w kierunku wyższych częstotliwości – pozitív moduláció przesunięcie wojsk – csapateltolások, átcsoportosítások przesunięcie się – eltolódás, elhúzódás przesuszenie – átszárítás, megszárítás, megaszalás przesuszenie skóry – a bőr kiszárítása przesuszyć — przesuszać [1. lekko wysuszyć coś; 2. wysuszyć coś całkowicie; 3. spowodować nadmierne wyschnięcie czegoś] – kiszárítani, megszárítani, megaszalni przesuszyć się — przesuszać się [1. nieco przeschnąć; 2. wyschnąć całkowicie; 3. nadmiernie wyschnąć] – kiszáradni, megszáradni, átszáradni; megaszalódni przesuw [przesunięcie, przesuwanie części jakiejś maszyny, aparatu, w określonym kierunku] – áttolás; áthúzás przesuwa – pedál (zongorán) przesuwacz – áttoló; áthúzó przesuwadło – (műsz) menetváltókar przesuwający się masy powietrza – légáramlat przesuwalność – áthúzhatóság, áttolhatóság przesuwalny, -a, -e; przesuwny, -a, -e – áttolható; áthúzható przesuwanie – áttolás, áthúzás; elmozdulás przesuwnica [platforma z odcinkiem toru kolejowego służąca do przenoszenia pojazdu szynowego z jednego toru na drugi] – (műsz.) járószeg (esztergán); tolatóvágány przesuwnica torów – vágányeltológép; tolópad przesuwność (czwórnika) – fáziseltolási tényező przesuwność falowa czwórnika – négypólusfázistolás; átviteli tényező imaginárius része przesuwność jednostkowa toru – fázisállandó przesuwność jednostkowa, liczba falowa – fázistényező przesuwny pulpit mikserski – hordozható keverő przesuwny statyw wysięgnika mikrofonu – mikrofonállvány przeswawolić – elbolondozni, csintalankodni, eljátszani, eljátszadozni, ugrándozni, incselkedni, pajkoskodni przesycenie – jóllakottság; (vegyt.) telítettség, túltelítettség przesycić — przesycać [1. spowodować nadmierne przeniknięcie jakiejś substancji, jakiegoś zapachu do czegoś; 2. o substancji, zapachu: przeniknąć obficie do czegoś; 3. wywołać u kogoś Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5606 uczucie przesytu; 4. uwypuklić jakieś cechy poprzez nagromadzenie określonych elementów; 5. spowodować wystąpienie, pojawienie się czegoś w nadmiernej ilości; 6. przesycać: wygrzewać stop i następnie gwałtownie go oziębiać, powodując zwiększenie jego plastyczności] – megtömni, jóllakatni; (vegyt.) telíteni, túltelíteni przesycić się — przesycać się [1. zostać przesyconym jakąś substancją, jakimś zapachem; 2. doznać uczucia przesytu] – túlságosan jóllakni; (vegyt.) telítődni, túltelítődni przesycony, -a, -e – jóllakott, jóllakatott; megtömött; (vegyt.) telített, túltelített; impregnált, átitatott przesycony życiem – életúnt, az élettől megcsömörlött przesylabizować – kisilabizálni, kibetűzni przesyłać [zob. przesłać] – küldeni, elküldeni, átküldeni przesyłać coś koleją – vonaton v. vonattal küldeni vmit przesyłać a. przesłać dalej wiadomość – üzenetet továbbítani przesyłać list faksem – faxon küldeni levelet; levelet faxolni przesyłać pocałunek – csókot inteni v. küldeni przesyłać pozdrowienia a. ukłony – üdvözletet küldeni przesyłać ukłony – üdvözölni przesyłający, -a, -e – küldő, elküldő przesyłam serdeczne pozdrowienia – szívélyes üdvözletemet küldöm przesyłam serdeczne pozdrowienia z Budapesztu – szívélyes üdvözletemet küldöm Budapestről przesyłanie – küldés, elküldés przesyłanie głosu – beszédátvitel przesyłka [1. to, co jest przesyłane lub zostało przesłane; 2. przesyłanie, przesłanie czegoś] – küldés, küldemény, szállítmány, átutalás; továbbítás przesyłka ekspres; przesyłka ekspresowa; przesyłka express – expressz küldemény przesyłka kolejowa – vasúti küldemény przesyłka listów pocztą – levelek küldése postán przesyłka listowa – levélküldemény przesyłka lotnicza (ang. Air Mail) [przesyłka przetransportowana samolotem] – légipostai küldemény przesyłka pocztowa – postai küldemény przesyłka pocztowa za zaliczką – utánvétels postaküldemény - Wersja 01 01 2017 przesyłka polecona [to przesyłka listowa rejestrowana przyjęta za potwierdzeniem nadania i doręczana adresatowi za pokwitowaniem odbioru.] – ajánlott küldemény przesyłka poste restante – postán maradó küldemény przesyłka pośpieszna – gyorsküldemény, gyorsáru przesyłka towarowa – áruküldemény przesyłka wartościowa – értékküldemény przesyłka z potwierdzeniem odbioru; przesyłka za potwierdzeniem odbioru [usługa dodatkowa oferowana przez pocztę dla priorytetowych listów poleconych lub innych przesyłek rejestrowanych, takich jak paczki pocztowe, listy wartościowe itp.] – tértivevényes küldemény przesyłka zwykła – sima, közönséges küldemény przesyłkowy, -a, -e – küldési, küldeményi; küldeményprzesyp [1. wąska, piaszczysta mierzeja oddzielająca całkowicie dawną zatokę od morza; 2. w górnictwie: przesypywanie czegoś; też: to, co jest przesypane; 3. w górnictwie: miejsce przesypywania urobku; też: urządzenie do kierowania urobku w czasie takiego przesypywania] – (vmit elválasztó) vékony földsáv przesypać — przesypywać [1. wysypując coś z czegoś, wsypać to do czegoś innego; 2. sypiąc, umieścić coś między warstwami czegoś innego] – átszórni przesyt [1. uczucie niesmaku doznawane na skutek nadmiernego jedzenia lub picia; 2. uczucie znużenia, zniechęcenia, spowodowane doznawaniem czegoś w nadmiarze] – telítettség, túltelítettség; megcsömörlés przesypać się — przesypywać się [1. o ciałach sypkich: sypiąc się, zmienić miejsce, przedostać się przez coś; 2. o ciałach sypkich: wysypać się częściowo przez wierzch przepełnionego naczynia] – átszóródni, kelleténél többet szórni przeszachrować, przeszwindlować – elkótyavetyélni, elfeketézni przeszacować — przeszacowywać [1. szacując powtórnie, ustalić inną niż poprzednio wartość czegoś; 2. ocenić coś zbyt wysoko] – túlbecsülni, túlértékelni przeszacowanie – túlbecsülés, túlértékelés przeszafować – elpazarolni, eltékozolni, elprédálni przeszaleć – tombolni, őrjöngeni, bolondoskodni, elbolondoskodni; elherdálni; abbahagyni a tombolást, kitombolja magát Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5607 przeszaleć noc w dyskotece – tombol egy éjszakát a diszkóban przeszarzały, -a, -e – elhordott, elnyűtt przeszarżować [1. przesadzić w czymś; 2. o aktorze: przesadzić w grze] – eltúlozni vmit; túllépni a határon przeszastać [pot. szastając, roztrwonić majątek, pieniądze] – elherdálni, eltékozolni, elpazarolni przeszatkować – átgyalulni, újra meggyalulni przeszatkować kapustę – káposztát gyalulni (egy ideig) przeszczekać — przeszczekiwać – elugatni (egy ideig); túlugatni przeszczep ksenogeniczny, heterogeniczny [przeszczep tkanki lub narządu pochodzących od osobnika innego gatunku] – xenogén átoltás przeszczepić — przeszczepiać [1. przenieść operacyjnie tkankę lub narząd w obrębie jednego organizmu lub z jednego organizmu do drugiego; 2. ulepszyć, uszlachetnić roślinę przez zaszczepienie na niej pędu z rośliny wartościowszej; 3. przenieść jakieś zasady, zwyczaje, w nowe warunki, do nowego środowiska] – átoltani, beoltani, beleoltani; másképpen oltani przeszczepić a. przeszczepiać (narząd) – (szervet) átültetni przeszedł chorobę – túlesett a betegségen przeszedł ciężką chorobę – súlyos betegségen ment keresztül przeszedł sam siebie; przeszedł samego siebie – felülmúlta önmagát przeszeptać (przeszepcę, przeszepcze v. przeszepce) – egy ideig suttogni, morogni, elmorogni przeszeregować — przeszeregowywać [zaliczyć kogoś do innej grupy uposażenia] – átsorolni; (magasabb) fizetési osztályba sorolni przeszeregowanie [zmiana grupy uposażenia na wyższą] – átsorolás; (magasabb) fizetési osztályba sorolás przeszkadzać (przszkadzam, -asz, -ają) (komu) w + H. [zob. przeszkodzić] – (komu) zavarni, háborgatni (vkit); akadályozni, gátolni (vkit); alkalmatlankodni (vkinek), terhére lenni (vkinek); háborgatni (vkit); (czemu) gátat vet (vminek); kellemetlenkedni (vkinek); közbejön vmi przeszkadzać komu/czemu – akadályozni (vkit/vmit) przeszkadzający, -a, -e – zavaró przeszkadzanie – zavar, zavarás - Wersja 01 01 2017 przeszkadzanie w wyborach – zavar a választásokban przeszkalanie – przeszkolanie – átképzés przeszklić [wyposażyć jakiś budynek, pojazd, mebel itp. w dużą ilość powierzchni szklanych] – (sűrűn) beüvegezni przeszkoda [1. to, co znajdując się na jakiejś drodze, utrudnia lub uniemożliwia poruszanie się po niej; 2. to, co utrudnia lub uniemożliwia zrealizowanie czegoś; 3. specjalny płot lub rów na trasie biegu sportowego] – akadály, torlasz, gát; zavar, nehézség, akadályoztatás; zökkenő przeszkoda nie do pokonania (nie do przebycia) – legyőzhetetlen akadály przeszkoda w odbiorze – (rád) vételi zavarok przeszkoda w ruchu – forgalmi akadály przeszkoda z drutu – drótakadály przeszkodzenie – zavarás, akadályozás przeszkodzić — przeszkadzać [1. znajdując się gdzieś, utrudnić lub uniemożliwić poruszanie się, zrobienie czegoś; 2. stać się przeszkodą, utrudnić lub uniemożliwić realizację lub rozwój czegoś] – (komu) zavarni, megzavarni; háborgatni (vkit); akadályozni, gátolni, megakadályozni (vkit); alkalmatlankodni (vkinek); ártani; terhére lenni (vkinek); zavarólag hatni przeszkodzić czemu – megakadályozni vmit przeszkodzić komu – zavarni v. megakadályozni vkit przeszkolenie [krótki kurs, na którym szkoli się kogoś] – átképzés, kiképzés przeszkolenie zawodowe – szakmai átképzés przeszkolić — przeszkalać [przekazać komuś określoną wiedzę lub umiejętność podczas krótkiego kursu] – átképezni, kiképezni przeszkolić się — przeszkalać się [zostać przeszkolonym] – átképzi magát przeszlamować – iszaptól megtisztítani; iszaptalanítani przeszło [partykuła komunikująca, że czegoś jest więcej, niż informuje wyraz, do którego została dodana, np. Rozmawiali przeszło godzinę.] – több, mint przeszło godzinę – több, mint egy órát przeszło rok – több mint egy évet przeszłoroczny, -a, -e [zeszłoroczny] – múlt évi, tavalyi przeszłość [1. czas, czasy, które minęły, wszystko, co przeszło, przeminęło; 2. miniony okres czyjegoś życia; 3. w liniowej koncepcji czasu, jest to część linii czasu, która już się wydarzyła. Część czasoprzestrzeni, w której zawarte są wszystkie zdarzenia, które już miały Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5608 miejsce. W tym sensie przeszłości przeciwstawiamy przyszłość (zbiór zdarzeń, które wydarzą się później) oraz teraźniejszość (zbiór zdarzeń, które właśnie się dzieją). Przeszłość połączona z teraźniejszością relacją przyczynowo skutkową stanowi proces historyczny, który jest obiektem badań historyków] – múlt; előélet przeszłość bezpowrotna – a vissza nem térő múlt przeszły, -a, -e [1. taki, który przeszedł, minął, upłynął, skończył się; 2. taki, który dopiero co upłynął, ostatni przed obecnie istniejącym] – múlt, elmúlt; régi przeszłego roku – tavaly; az elmúlt évben przeszmuglować – átcsempészni, átcsempészni vmit v. vkit przeszmuglować przez meksykańską granice 1400 funtów marihuany – átcsempészni a mexikói határon 1400 fontnyi marihuánát przesznurować [1. przewiązać, ściągnąć sznurem; też: zesznurować na nowo; 2. łow. o niektórych zwierzętach: przebiec, przewędrować w ten sposób, że linia tropu przypomina sznur] – átkötni, átkötözni; újra megkötni v. összekötni v. összezsinegelni przeszperać – áttanulmányozni; átkutatni, kikutatni przeszperać internetu – interneten keresni; internetet tanulmányozni przeszpiegi [śledzenie, szpiegowanie] – kikutatás, kikémlelés, kémedés, felderítés, tudakozódás przeszpiegować – kémkedni, kikémlelni, kinyomozni przeszpiegować adresy IP – IP címeket kinyomozni przeszprycować – (fecskendővel) átöblíteni; átmosni przeszroniały, -a, -e – dérlepte, deres, zúzmarás przeszronieć – dér lepi el; deres v. zúzmarás lesz przeszuflować – átlapátolni, átdobálni, átszórni przeszukać — przeszukiwać [szukając, przejrzeć coś dokładnie, poszukać kolejno w wielu miejscach; też: szukając, sprawdzić, co ktoś ma przy sobie] – átkeresni, átkutatni; felkutatni; átv. tűvé tenni przeszukać komu kieszenie – átkutatni vkinek a zsebeit przeszukać mieszkanie – átkeresni, átkutatni a lakást przeszukać a. przeszukiwać okolicę – átkutatni a környéket przeszukać teren – átkutatni v. átfésülni a terepet przeszukać wszystkie zakamarki – mindn rejtekhelyet átkutatni - Wersja 01 01 2017 przeszukiwać bazę danych – adatbázist lekérdezni przeszukanie [zob. rewizja: ogół czynności mających na celu znalezienie i odebranie przedmiotów mogących stanowić dowód przestępstwa lub jakiegoś wykroczenia] – átkutatás, ellenőrzés, vizsgálat, felülvizsgálat; revízió przeszukiwanie – átkutatás, keresés, turkálás przeszukiwanie domów – házkutatás przeszukiwanie logiczne [jest dobrym sposobem na zapoznanie się z budową odzyskiwanego pliku, możemy najpierw odszukać na dysku nie skasowany plik określonego formatu i przy pomocy przeszukiwania logicznego przeglądnąć jego budowę, zapoznać się z charakterystycznymi słowami kodowymi oraz wszystkimi innymi charakterystycznymi informacjami by później wykorzystując swoją wiedzę móc skutecznie odzyskiwać skasowany plik] – logikai keresés (boolean search) Przeszukiwanie w głąb (ang. Depth-first search, w skrócie DFS) [jeden z algorytmów przeszukiwania grafu. Przeszukiwanie w głąb polega na badaniu wszystkich krawędzi wychodzących z podanego wierzchołka. Po zbadaniu wszystkich krawędzi wychodzących z daego wierzchołka algorytm powraca do wierzchołka z którego dany wierzchołek został odwiedzony.] – DFS, Depth First Search; mélységi keresés przeszukiwanie według indeksu – indexorientált keresés przeszukiwanie według słowa kluczowego – keresés kulcsszóval przeszukiwanie według zagadnienia – téma szerinti keresés przeszukiwanie wszerz (ang. Breadth-first search, w skrócie BFS) [jeden z najprostszych algorytmów przeszukiwania grafu. Przechodzenie grafu rozpoczyna się od zadanego wierzchołka s i polega na odwiedzeniu wszystkich osiągalnych z niego wierzchołków. Wykorzystywany jest do odnajdywania najkrótszej drogi w grafie. Wynikiem działania algorytmu jest także drzewo przeszukiwania wszerz o korzeniu w s, zawierające wszystkie wierzchołki do których prowadzi droga z s. Algorytm działa prawidłowo zarówno dla grafów skierowanych jak i nieskierowanych.] – (inf.) Szélességben először keresés (breadth-first search) przeszukiwanie zindeksowany – indexorientált keresés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5609 przeszumieć – elzúgni; eldorbézolni, elpazarolni, elmulatni v. elherdálni vmit przeszwarcować [pot. przenieść, przewieźć kogoś lub coś nielegalnie, zwykle przez granicę] – átcsempészni, kisíbolni (feketén); becsempészni przeszwarcować się [pot. nielegalnie przedostać się gdzieś, zwykle przez granicę] – disszidálni; feketén átmenni a határon; kiszökni az országból przeszwarcowanie – síbolás, átcsempészés przeszybować – átrebbenni, átrepülni; átlibegni przeszybować na małą wyspę – átrebbenni v. átrepülni egy kis szigetre przeszycie – átvarrás, kivarrás, kihímzés przeszyć (przeszyje) — przeszywać [1. szyjąc, przeciągnąć nici przez tkaninę lub przez warstwy tkaniny; 2. przyszyć coś w inne miejsce; też: przerobić coś przez ponowne szycie; 3. przebić, przekłuć czymś na wylot; 4. szybko przelecieć; 5. przeniknąć kogoś, coś, powodując nagłe, nieprzyjemne odczucia] – átvarrni; (átv.) átdöfni, átszúrni przeszyć kogo wzrokiem – átdöf vkit a szempillantásával przeszyta tkanina diagonalna [pochodna splotu skośnego, tworzona przez liczbę prostokątnych rządków umieszczonych w repeat splotu, który może być pojedynczy lub wzmocniony. W zależności od liczby rządków powtarzających się, wyróżniamy dwu-rządkowe, trzy-rządkowe i przeszyte. Tkanina, do której stosuje się tych splotów określona jest jako tkanina diagonalna. Zwykle stosuje się w tkaninach wełnianych.] – többátlós sávoly [A sávolykötésből levezetett kötés, amit részben mintázásra, részben a nagyobb mintaelem következtében jelentkező lazább szövetszerkezet megszüntetésére használnak. A többátlós sávolykötések újabb, olyan lánckötéspontok beiktatásával szerkeszthetők, amelyek nem közvetlenül az eredeti sávoly kötéspontja fölött vagy mellett, hanem egy vagy több kötéspont kihagyásával helyezkednek el. A sávolykötésű kötéspont-vonulatok számától függően beszélünk két-, három- vagy többátlós sávolyokról. Általában gyapjúszöveteknél alkalmazzák, így készül például a diagonál szövet.] przeszywający, -a, -e – szúrós, éles przeszywanica [Miękka zbroja stosowana w Średniowieczu. Najczęściej w formie skórzanego, bądź płóciennego kaftana, zakładanego na ciało. Warstwy skóry - Wersja 01 01 2017 (bądź płótna) zszywano ze sobą tworząc lekką i wytrzymałą zbroję, nie krępującą ruchów. W literaturze występuje czasami pod mylną nazwą "przeszywalnica".] – (ném.) Gambeson (Gambison, franc. gambesson) gambezon; szteppelt katonakabát; fegyverkabát, vivókabát przeszywanica, aketon, gambeson [rodzaj miękkiego pancerza używanego w średniowieczu. Miała postać grubego, pikowanego kaftana, wykonanego z wielu warstw płótna (lnianego, lub jutowego) albo skóry zszytych ze sobą (stąd nazwa). Przeszywanicę zakładano pod kolczugę, jej zadaniem było pochłonięcie energii ciosu i ochrona ciała przed obrażeniami miażdżonymi, przed czym nie bronił giętki pancerz kolczy. Biedniejsi wojownicy (głównie piechota) często używali przeszywanicy jako jedynej ochrony tułowia. Także pod zbroje płytowe zakładano przeszywanicę, często wzmocnioną naszytą nań plecionką kolczą w miejscach nie chronionych przez zbroję.] – (ném.) Gambeson (Gambison, franc. gambesson) gambezon [védőfelszeréles alapja a test védelmében]; fegyverkabát, vivókabát przeszywany, -a, -e – kivarrt, hímzett, kihímzett przeszywany materiał włókienniczy (1) [materiał włókienniczy z jednego lub więcej runa, lub w połączeniu z innymi materiałami włókienniczymi lub materiałami, w których włókna są tkane razem poprzez pikowanie.] – tűzött kelme [A nemszőtt kelmék egy gyártási eljárása, amikor a szálbunda-réteget fel-le mozgó, szigonyszerű tűk sorozatával szúrják át, amivel azt érik el, hogy a laza szálréteget a belőle kihúzott saját szálaival erősítik össze. Több kelmeréteg összekapcsolására is alkalmas.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przeszywany materiał włókienniczy (2) [materiał tekstylny złożony z podstawowego materiału tekstylnego z wszytą nicią w układzie pionowy. Tak powstają oczka lub wzór na powierzchni.] – Tufting [Valamely kelme kiegészítése varrótűk sorával készített párhuzamos, hosszanti varratokkal, amelyek öltései a kelme felületén plüss-szerű hurkokat képeznek. Leginkább szőnyeggyártáshoz használt eljárás ("tűzött szőnyeg").] 5610 prześcielać [prześciełać zob. przesłać] – megvetni, megágyazni prześcielenie – ágyazás prześcielenie łóżka – beágyazás prześcielić – újra megágyazni, átágyazni prześcielić łóżko – ágyat újra megágyazni prześcieradło [płat tkaniny używany jako część bielizny pościelowej] – lepedő; fürdőlepedő prześcieradło [o średniej masie tkanina bawełniana z średnio szorstkiej przędzy, o płóciennym splocie który jest wyraźny na powierzchni. Zazwyczaj ma pionowe paski w kolorze niebieskim, czerwonym, różowym lub fioletowym; czasami ma małą kratkę. Ozdabiany poprzez efekty splotowe. Wykorzystywany na prześcieradła, a czasami wzorzysty na damskie bluzki, letnie sukienki i stroje plażowe.] – Ciha [1. csíkos vászonból készült alsó párnahaj, melybe a tollat helyezik el. 2. Közepes súlyú pamut típusú szövet, közepes finomságú fonalakból vászonkötésben készül, ez a szerkezete jól - Wersja 01 01 2017 látható is a felületen. Jellemzően kék, piros, rózsaszín és lila színű hosszcsíkokkal, apró kockákkal, vagy valamilyen szövésmintával mintázzák. Főleg ágyneműket készítenek belőle, de bizonyos mintás típusait női blúzok, nyári ruhák, strandruhák készítésére is használják.] prześcieradło kąpielowe – fürdőlepedő; kifogó prześcieradełko dziecinne – gyermek lepedő prześcigać się [1. wyprzedzać w biegu, w ruchu jeden drugiego; 2. starać się nawzajem przewyższyć w czymś] – megelőzik, elhagyják egymást; igyekeznek egymást felülmúlni prześcignąć (prześcignie) — prześcigać [1. ścigając się, wyprzedzić w biegu, w ruchu; 2. stać się lepszym od kogoś w jakiejś dziedzinie] – lehagyni; túlszárnyalni, felülmúlni; megelőzni, hátrahagyni, elhagyni, legyőzni; (kogo) felülkerekedik, túltenni (vkin) prześcignąć się – hátramaradni, elmaradni prześcignięcie (czegoś) – megelőzés, elhagyás, lehagyás, felülmúlás, túlszárnyalás prześcignięty, -a, -e; prześcigniony, -a, -e – felülmúlt, túlszárnyalt, lehagyott prześladować [1. robić stale przykrości, szykany, wyrządzać krzywdy; 2. nieustannie nagabywać o coś, niepokoić czymś; 3. istnieć stale w czyjejś świadomości, zmuszać kogoś do nieustannego myślenia o czymś] – üldözni, bántani, nyugtalanítani, űzni, hajszolni prześladuje kogo nieszczęście – a balszerencse üldöz vkit prześladowania [na prześladowania w dawnych wiekach (czasach) każdy prawdziwy chrześcijanin musiał być przygotowany. Jednak zważać musiał przy tym, żeby on był w porządku, a nie mieli słuszności ci, co go prześladowali. Paweł (Szaweł) był prześladowcą Zborów Pańskich przed swoim nawróceniem się do Chrystusa.] – üldöztetés [Krisztus előre megmondta a tanítványainak, hogy üldöztetésben lesz részük (Mt 10,22-23); az apostoli kor gyülekezeteit üldözték a zsidók (ApCsel 14,22; 1Pt 4,13-14); Néró volt az első római császár, aki nagyarányú keresztyénüldözéseket rendezett; 323-ig a keresztyén hit gyakorlása tilos volt a római birodalomban, csak Konstantin hozott olyan törvényt, amely ezt megengedte; mindaddig a római császárok és helytartók tetszésük és szeszélyük szerint üldözték a keresztyéneket, olykor véres kegyetlenséggel.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia prześladowanie [stałe przykrości, szykany wymierzone przeciwko osobom o innych poglądach, innej wierze itp.] – üldözés, üldöztetés, űzés, hajszolás Prześladowania za Nerona (54–68) Św. Nikodem – poniósł śmierć męczeńska z rąk Żydów (nieznana jest data śmierci) Św. Tekla – dwukrotnie skazana na śmierć i męczona, ocalała (nieznana jest data śmierci) Św. Karp z Berei – poniósł śmierć męczeńska z rąk Żydów (nieznana jest data śmierci) 5611 Św. Filip Apostoł – ukrzyżowany w roku 54 Św. Mateusz Ewangelista – został zabity halabardą w roku 60 Św. Jakub Mniejszy Apostoł – ukamienowany ok. 62 Św. Jakub Sprawiedliwy – zginął w roku 62 Św. Piotr Apostoł – ukrzyżowany głową w dół w roku ok. 64 Św. Paweł – ścięty w roku 66 lub 67 Święte Anastazja i Bazylisa – ścięte w 67 lub 68 Św. Paulin z Lukki – zginął ok. 67 Św. Marek Ewangelista – pobity na śmierć ok. roku 68 Św. Antypas z Pergamonu – spalony w kotle za czasów Nerona lub Domicjana (ok. 92) Święci Akwila i Pryska – wg tradycji ponieśli śmierć męczeńską w I wieku z rąk pogan (nieznana jest data śmierci) św. Waleria – zginęła z rąk pogan (mogła - Wersja 01 01 2017 Prześladowania za Domicjana (81–96) Święci: Inna, Pinna i Rimma – utopieni w rzece w Nowym Dunajcu w I wieku Św. Zenaida z Tarsu – ukamienowana w I wieku Św. Dionizy Areopagita – ścięty ok. 96 Św. Eugeniusz (biskup Toledo) – poniósł śmierć ok. 96 nieznany sposób śmierci Św. Sebastiana – ścięta mieczem w Heraklei Prześladowania za Trajana (98–117) Św. Ewaryst (papież) – zginął ok. 105 Św. Ignacy Antiocheński – pożarty przez dzikie zwierzęta ok. 107 Prześladowania za Hadriana (117–138) Święci Faustyn i Jowita – straceni przez ścięcie mieczem za czasów Hadriana (nieznana jest data śmierci) Św. Balbina Rzymska i Kwiryn z Neuss – ojciec z córką straceni w Rzymie ok. 117 Św. Oliwia (Oliwa) – stracona ok. 119 w Brescii Święte: Sabina i Serapia – ścięte mieczem ok. 120 lub 126 roku w Rzymie Św. Sykstus I (papież) – zginął ok. 125 Święte: Wiara, Nadzieja i Miłość – ścięte mieczem ok. 137 Św. Zofia Rzymska – ścięta mieczem ok. 137 Św. Ariadna – poniosła śmierć za czasów Hadriana (ok. 130) lub Antonina Piusa (ok. 140) Prześladowania za Antonina Piusa (138–161) zginąć za Nerona, Marka Aureliusza albo Dioklecjana) Św. Hygin (papież) – zmarł w więzieniu ok. Św. Gerwazy – zatłuczony ołowianymi Św. Felicyta z Rzymu – ścięta ok. 160 lub 165 prętami (zginął za Nerona lub Dioklecjana) 140 Św. Protazy – ścięty mieczem (zginął za Prześladowania za Marka Aureliusza (161– 180) Nerona lub Dioklecjana) Prześladowania w latach 68–80 Św. Św. Andrzej Apostoł – ukrzyżowany na krzyżu w kształcie litery X w roku 70 Św. Bartłomiej Natanael – ukrzyżowany i ścięty ok. roku 70 Święci: Filemon i Appia – ukamienowani ok. 70 Św. Archip Apostoł – zabity nożami ok. 70 Św. Tomasz Apostoł – zabity włócznią ok. roku 72 św. Apolinary z Rawenny – zginął ok. 76 lub w 2. połowie II wieku Św. Maciej Apostoł – ukamienowany i ścięty w roku 80 Św. Juda Tadeusz Apostoł – zabity pałkami lub włócznią ok. 80 Św. Szymon Apostoł – zginął prawdopodobnie ok. 80 razem ze św. Judą Anicet, papież – (najprawdopodobniej zginął męczeńską) ok. 166 śmiercią Św. Wiktor z Damaszku – ścięty mieczem pomiędzy 161–180 Św. Justyn Męczennik – ścięty mieczem pomiędzy 163–167 Św. Karp z Tiatyry – ścięty mieczem w 165 (lub 251) Prześladowania za Septymiusza Sewera (193– 211) Św. Ireneusz z Lyonu – poniósł śmierć męczeńską ok. 202 Święte: Felicyta i Perpetua – ścięta mieczem w 203 Prześladowania za Aleksandra Sewera (222– 235) Św. Kalikst I – zginął w 222 najprawdopodobniej zginął w zamieszkach, a nie śmiercią męczeńską Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Św. Tacjana (Tatiana) – ścięta mieczem ok. 225–228 w Rzymie Św. Maksymilian z Celei – zginął ok. 284 w Celje Św. Martyna – ścięta mieczem 226–230 w Rzymie Św. Cecylia – zmarła przez wykrwawienie się, przy próbie ścięcia mieczem ok. 230 Św. Walerian – ścięty mieczem ok. 230 (mąż 5612 Wersja 01 01 2017 Męczennicy z Agaunum, św. Maurycy i towarzysze – ścięci 22 września ok. 286 lub ok. 290-304 w Agaunum Święci Kryspin i Kryspinian – straceni ok. 286 św. Cecylii) Prześladowania za Maksymina Traka (235– 238) Prześladowania za Decjusza (249–251) Święci Św. Apolonia z Aleksandrii – spalona na Św. Defendente z Teb ścięty ok. 286 w oraz Św. Teofryd z Saluzzo – stracony ok. 286 w Crissolo Agaunum lub Marsylii stosie w 249 Św. Konon (ogrodnik) – stracony ok. 250 Św. Miron z Kizyku – ścięty ok. 250 Św. Tryfon z Kampsady – ścięty mieczem w 250 Św. Krzysztof – ścięty lub spalony na stosie ok. roku 250 Św. Tarsycjusz – stracony ukamienowanie ok. 250 lub 257 przez Św. Agata – zmarła na rozżarzonym węglu w 251 Św. Kalinik z Gangry – spalony na stosie. ok. 251 Św. Wiktoria z Sabiny – ścięta ze św. Anatolią pomiędzy 250 a 303 Prześladowania za Waleriana (253–260) i Galiena (253–268) Św. Wawrzyniec – zmarł przypiekany na rozżarzonym ruszcie 10 sierpnia 256 Św. Sykstus II (papież) – ścięty 6 sierpnia 258 Św. Eugenia Rzymska – ścięta mieczem ok. 262 Święci Prot i Hiacynt – ścięci mieczem lub spaleni ok. 262 Prześladowania za Klaudiusza II Gockiego (268–270) Święci: Ptolomeusz i Roman – ścięci za Klaudiusza Gockiego dokładna data śmierci Kasjusz i Florencjusz towarzysze – ścięci mieczem po 286 w Nepi nieznana Św. Pryska – ścięta w Rzymie za Klaudiusza II nieznana dokładna data śmierci Św. Walenty – stracony 14 lutego 269 w Rzymie Prześladowania za Aureliana (270–275) Św. Benigny z Dijon – poniósł śmierć w czasach Aureliana (nieznana data śmierci) Św. Beata z Sens – poniosła śmierć za wiarę w 273 lub 277 Prześladowania za Probusa (276–282) Prześladowania za Dioklecjana (284–305) i Maksymiana (286–305) Św. Antonina z Nicei – spalona w IV wieku za czasów Dioklecjana nieznana data śmierci Święty Konstancjusz i towarzysze – zabici po 286 Św. Sebastian – ukamienowany ok. 287 Św. Krystyna – najpierw topiona i palona, następnie przebita strzałami w Bolsenie ok. 287–303 Św. Sawin z Hermopolis – utopiony w Nilu w 287 Św. Wiktor z Agaunum – ścięty ok. 287 Św. Dorota z Cezarei – ścięta mieczem ok. 288–300 razem ze św. Teofilem Święte Krystyna i Kalista – siostry spalone w beczce ze smołą w Cezarei Kapadockiej ok. 288–300 śmierć możliwa również za czasów Maksymina Dai Św. Wiktor – ścięty 21 lipca ok. 287–288 lub 290 w Marsylii Św. Bonifacy z Tarsu – ścięty mieczem 14 maja 290 Św. Sergiusz – ścięty w Syrii ok. 290–303 Św. Bakchus – zamęczony na śmierć ok. 290– 303 w Barbalissus nad Eufratem Święci Tyrsus, Palmacjusz i Bonifacy – ścięci koło Trewiru ok. 291 Św. Zuzanna Rzymska – ścięta ok. 295 Święci Oktawiusz i Adwentor – ścięci ok. 297 w Turynie Św. Salwator – ścięty ok. 297 w Ivrei Św. Katarzyna Aleksandryjska – ścięta mieczem ok. 300 roku Święci Fakund i Prymityw – ścięci mieczem ok. 300–304 Święci Feliks i Regula – ścięci ok. 300 w Zurychu Święci Witalis i Agrykola – straceni ok. 300 w Bolonii Św. Filomena – ścięta katowskim toporem ok. roku 302 (uznawana za świętą męczennicę wg Vetus Ordo) Św. Antym z Nikomedii – ścięty w 302 lub 303 Św. Achacy z Kapadocji – ścięty w 303 roku Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Św. Aleksander – ścięty 26 sierpnia 303 w Bergamo Św. Antym – najpierw topiony w Tybrze, później ścięty w 303 roku Święci Nabor i Feliks – ścięci ok. 303 w Laus Pompeia (Lodi Vecchio) Św. Wiktor (Afrykańczyk) – ścięty ok. 303 w Mediolanie Św. Erazm z Formii (Elmo) – stracony ok. 303 Św. Fortunata – stracona ok. 303 Św. Antonin z Piacenzy – ścięty ok. 303 w 5613 Travo Święci: Adaukt i Feliks – zginęli ok. 303 (lub 287) Św. Małgorzata – ścięta ok. roku 303–305 Św. Chryzogon – ścięty ok. 303 w Akwilei Św. Afra – spalona ok. 304 Św. Eufemia z Chalcedonu – rzucona na pożarcie dzikim zwierzętom 16 września ok. 304 roku Św. Wincenty z Saragossy – stracony ok. 304, żywcem Św. Anastazja z Dalmacji – spalona na stosie ok. 304 Św. Florian – utopiony w rz. Enns 4 maja 304 Św. Justyna z Padwy – ścięta ok. 304 św. Gereon i towarzysze – straceni ok. 304 lub w 2. połowie IV wieku w Kolonii Św. Alban (pierwszy męczennik na Wyspach Brytyjskich) – ścięty 22 czerwca ok. 304 (możliwy również rok 209 lub 254) Św. Pankracy – ścięty mieczem ok. 304 Św. Agnieszka – ścięta mieczem w roku 304 Św. Kasjan – zamordowany rylcem przez uczniów w 304 w Imoli Św. Eupliusz – ścięty 12 sierpnia 304 Św. Łucja z Syrakuz – ścięta mieczem 13 grudnia 304 Św. Feliks z Sewilli – poniósł śmierć ok. 304 Św. Prokop – ścięty w 304 Św. Wiktoryn z Patawii – stracony w 304 Św. Ulpian z Tyru – utopiony w 304 lub 306 Św. Barbara – ścięta mieczem ok. 305 Św. Cyriak Rzymianin – ścięty ok. 305 Św. Julian z Tarsu – utopiony ok. 305 Św. Arkadiusz z Mauretanii – ukrzyżowany 12 stycznia ok. 305 Św. January – stracony 19 września 305 w Benewencie Święci mieczem ok. 302 lub 313; Bazylissa uznana za męczennicę zmarła prawdopodobnie śmiercią naturalną Święci Klaudiusz, Nikostrat, Kastor i Symforian – straceni w IV wieku w Panonii Św. Tyburcjusz – ścięty w III lub IV wieku Św. Sabin – biskup zamęczony w Spoleto w czasach Maksymiana Prześladowania za Galeriusza (305–311) i Maksymina II Dazy (305–313) Św. Edezjusz – zgładzony w 306 przez utopienie Św. Apphianos – zgładzony w 306 przez utopienie Św. Teodozja (Teodora) z Cezarei – zgładzona przez utopienie ok. 307 Św. Eutropiusz i św. Kleonik – bracia, straceni przez ukrzyżowanie 3 marca ok. 308 Św. Bazyliszek – ścięty mieczem 22 maja ok. Święci Kosma i Damian – ścięci ok. 304 najpierw ukrzyżowany, potem upieczony na żelaznym ruszcie Wersja 01 01 2017 Julian i Bazylissa, Kelsos i Marcjanilla, Anastazy i Antoni – ścięci 308 Św. Pamfil i towarzysze z Cezarei – ścięci w 310 Św. Zenobiusz z Sydonu – zamęczony ok. 310 Św. Metody z Olimpu – ścięty mieczem ok. 311 Św. Klemens, biskup Ankary – ścięty mieczem ok. 312 Św. Patrycja z Nikomedii prawdopodobnie w IV wieku – zginęła prześladowanie chrześcijan – keresztényüldözés prześladowanie religijne – vallásüldözés prześladowanie Żydów – zsidóüldözés; a zsidók üldözése prześladowany, -a, -e – átv. üldözött prześladowca, prześladowczyni – üldöző ffi/nő Prześladowca (tytuł oryg. Joy Ride) [amerykański film fabularny (dreszczowiec) z 2001 roku, wyreżyserowany przez Johna Dahla. Bohaterami filmu jest trójka młodych ludzi, którzy podczas podróży samochodowej zadzierają z psychopatycznym mordercą. Stają się obiektem jego terroru.] – Kéjutazás (Joy Ride, Roadkill) [Színes, magyarul beszélő, amerikai thriller, 96 perc, 2001] Az országút nem a szabadság terepe: három fiatal keserves lecke árán tanulja meg, hogy nincs félelmetesebb annál, mint ha az ember egy autóban ül, éjszaka, védtelenül. Pedig csak viccnek indul az egész: Lewis egy távoli egyetemen tanuló barátnőjéért indul egy régi autón, és, ha már úgyis arra jár, felveszi bátyját is, aki épp akkor szabadul a börtönből. Talán ez az első hiba, amit elkövet. A nyughatatlan Fuller ugyanis a a CB-rádión elsütött durva poénokkal próbálja elűzni a hosszú út unalmát. A legjobban sikerült tréfa az, amikor egy kamionost Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia lányhangon felcukkolnak és randevút adnak neki egy út menti motelben. De ezzel véget is ér a játék. A vicc kedvéért megnevezett szoba lakóját az éjjel brutálisan meggyilkolják, a kamion sofőrje pedig hamarosan újra jelentkezik. Az arcát sosem látják, a hangja viszont mindenütt megtalálja a tréfacsinálókat, és egyre lehetetlenebb, borzasztóbb feladatokat tűz eléjük. Hogy az életüket mentsék, minden kívánságát teljesítik, pedig sejtik, hogy hiába: a kamionos az életükre tör. 5614 prześladowczy, -a, -e – üldözési prześladujący, -a, -e – üldöző prześledzać — prześledzić [śledząc rozwój, historię czegoś, zapoznać się z czymś, zbadać coś od początku do końca] – kinyomozni, kikutatni prześlepić — prześlepiać [pot. nie zauważyć czegoś lub kogoś w odpowiedniej chwili] – elnézni, nem venni észre, nem látni meg; elszalasztani, elmulasztani prześlepienie – észre nem vétel; elszalasztás, elmulasztás; elnézés prześlęczyć – vesződni, elvesződni, kínlódni, elkínlódni, buzgólkodni prześlęczyć kilka godzin – pár órát vesződni prześlędzenie – vesződés, kínlódás, buzgólkodás prześlicznie – remekül, csodaszépen prześlicznie wykończony – gyönyörűen kidolgozott; elvégzett prześliczny, -a, -e [bardzo śliczny] – gyönyörű, csodaszép prześlizgnąć się, prześliznąć się — prześlizgiwać się [1. przedostać się ukradkiem przez coś małego, wąskiego, szczelnie otaczającego; 2. o spojrzeniu, wzroku, świetle itp.: przesunąć się szybko, pobieżnie, nie zatrzymując się na kimś, na czymś dłużej; - Wersja 01 01 2017 3. zrobić coś zbyt szybko, powierzchownie] – átcsúszni, elcsúszni; végigsiklani; elsiklani (elsiklik); átfurakodni; utat tör magának prześluzować – átzsilipelni prześluzować się przez rzekę – folyón átzsilipelődni prześmiardły, -a, -e – megbüdösödött, bűzös prześmiardnąć (prześmiardnie) – megbüdösödni prześmiechy, -a, -e; prześmieszki, -a, -ie – nevetgélés, kacarászás; tréfálkozás, tréfák, tréfa prześmiesznie – rendkívül v. igen mulatságosan; nevetségesen prześmieszny, -a, -e [bardzo śmieszny] – rendkívül v. igen mulatságos; nevetséges prześmiewać – kinevetni, kigúnyolni; megtréfálni, csúfot űzni vkiből prześmiewać się [kpić sobie z kogoś, z czegoś] – nevetgélni, kacarászni prześmiewanie – kinevetés, kicsúfolás prześmiewca [1. kpiarz, szyderca, żartowniś; 2. śmieszek, pamflecista, paszkwilant; 3. (literatura) satyryk, przedrzeźniacz, krytyk; 4. (literatura) ironista, recenzent, złośliwiec; 5. zgryźliwiec, cynik, opluwacz; 6. oszczerca, bluźnierca, kpinkarz; 7. ma cięty język; 8. ostre pióro; 9. pan kpiarz z ostrym językiem] – gúnyolódó, tréfálkozó, tréfacsináló ffi; kritikus, cinikus, ironista; éles nyelvű ffi prześmiewczyni – éles nyelvű nő prześmignąć – átlökni, átcsúsztatni, átdobni; átsurranni, átszaladni prześnić [1. doznać czegoś w marzeniu sennym; 2. przeżyć jakiś czas, śniąc, marząc o czymś] – átaludni, átálmodni; átálmodozni (az éjszakát stb.) prześnić się – kialudja magát; elszáll v. elmúlik az álom prześpiewać — prześpiewywać [1. spędzić jakiś czas na śpiewaniu; 2. zaśpiewać coś od początku do końca] – énekelgetni, egy keveset énekelni prześpiewny, -a, -e – éneklős, dalos (ajkú) prześrubować – átcsavarni, újra becsavarni; túlforgatni, túlcsavarni, túlsrófolni prześrutować – durván őrölni v. megőrölni prześrutować kukurydze – kukoricát őrölni przeświadczenie [pewność w stosunku do kogoś, czegoś, wiara w prawdziwość, słuszność czegoś] – meggyőződés przeświadczony, -a, -e [mający jakieś przeświadczenie, przekonany o czymś] – meggyőződött Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5615 prześwidrować — prześwidrowywać [1. świdrując, przedziurawić coś, przebić na wylot; 2. przeniknąć na wskroś, dać się odczuć w sposób gwałtowny, męczący – átfúrni, keresztülfúrni prześwidrować oczami – átható tekintetét rászegezi, tekintetével (valósággal) átfúrja przeświecający, -a, -e – átlátszó, átvilágító przeświecanie – átvilágítás, átlátszás przeświecić — przeświecać [1. przejąć, przebić coś światłem; 2. świecąc, przenikać przez jakąś przeszkodę, zasłonę; też: być widocznym przez coś, spod czegoś; 3. przepuszczać światło przez siebie, być półprzezroczystym] – átviláglani, átlátszani, átcsillámlani, átfényleni; egy ideig fényleni v. világítani; (fény) szűrődni prześwietlanie płuc – tüdőszűrés prześwietlenie [1. metoda badania polegająca na przepuszczeniu promieni rentgenowskich przez badaną część ciała w celu uzyskania jej obrazu na ekranie; 2. obraz rentgenowski na ekranie fluoryzującym; też: taki obraz utrwalony w postaci kliszy] – átvilágítás, röntgen, röntgenezés, megröntgenezés; röntgenfelvétel; szűrővizsgálat prześwietlenie płuc, RTG – tüdő-átvilágítás, tüdőröntgen prześwietlić — prześwietlać [1. przepuścić promienie rentgenowskie przez badaną część ciała w celu uzyskania jej obrazu na ekranie fluoryzującym; 2. świecąc, przeniknąć przez coś lub przez kogoś; 3. zbadać czyjąś przeszłość, czyjeś postępowanie, w sposób wnikliwy, dokładny, przeprowadzić szczegółowe dochodzenie, śledztwo; 4. nadmiernie naświetlić emulsję fotograficzną; 5. wyciąć w zagęszczonych drzewostanach drzewa, krzewy lub ich gałęzie] – átvilágítani, megröntgenezni; (fényk.) túlexponálni prześwietlić a. prześwietlać (aparatem Rentgena) [zob. rentgenować] – röntgenezni prześwietlić a. prześwietlać płuca – tüdőt átvilágítani v. röntgenezni prześwietlić a. prześwietlać ząb – fogat röntgenezni prześwietlić się — prześwietlać się [1. poddać się działaniu promieni rentgenowskich w celu uzyskania na ekranie fluoryzującym obrazu badanej części ciała; 2. o materiałach fotograficznych: zostać nadmiernie naświetlonym] – átvilágítják; (kogo/co) megröntgenezik prześwietnie – ragyogóan; mélyen tisztelve - Wersja 01 01 2017 prześwietny, -a, -e [1. wspaniały, znakomity, nadzwyczajny; 2. o instytucjach, urzędach: czcigodny, dostojny] – erősen fénylő, ragyogó; (dawno) mélyen tisztelt przeświętować – ünnepelni, eltölteni az ünnepet przeświętować urodziny – születésnapot ünnepelni przeświętowanie – az ünnep eltöltése prześwistać (przeświszcze) — prześwistywać – fütyürészni; elmulatni, elherdálni, megzenésíteni prześwistać się – elherdálódni prześwit [1. odstęp między dwoma przedmiotami lub między elementami czegoś, odległość między dwoma płaszczyznami ograniczającymi otwór; też: otwór, wolne miejsce przepuszczające światło, odsłaniające jakiś widok; 2. przejście lub przejazd przez budynek] – hajnalhasadás, pirkadat, pitymallat; csillogás; (műsz.) átmérő, belvilág; átmenet, átvonulás prześwit drzwiowy – ajtónyílás prześwit rury – a cső (belső) átmérője prześwitywać [1. świecić, błyszczeć przez jakąś zasłonę, przeszkodę; też: być widocznym przez coś, spoza czegoś; 2. o materiale, ubraniu: będąc cienkim, ażurowym, przepuszczać częściowo światło] átvilágítani, átfényleni; kivilágítani, kiviláglani, kilátszani przetaczanie – átöntés, átömlesztés; átgurtás, áttolás przetaczanie krwi [zob. transfuzja] – (orv.) vérátömlesztés, transzfúzió przetaczanie wagonów – vagonok áttolása, tolatás Przetacznik (Veronica L.) [rodzaj roślin z rodziny przetacznikowatych (Veronicaceae Durande). Liczy około 500 gatunków, rosnących dziko w umiarkowanych strefach półkuli północnej.] – (növ.) veronika (Veronica L.) Przetacznik bluszczykowy (Veronica hederifolia L.) [Roślina roczna o łodygach rozesłanych lub podnoszących się, od nasady rozgałęzionych, długości 5-30 cm. Liście 3-5-klapowe; kwiaty fioletowe lub niebieskie, pojedynczo w pachwinach liści. Rośnie na polach, przydrożach, w zaroślach, na glebach zasobnych w azot; u nas pospolity na niżu, w górach rzadszy. Kwitnie III-X.] – Borostyánlevelű veronika (Veronica hederifolia L.) Przetacznik błotny (Veronica scutellata L.) [Bylina wysokości 10-50 cm, z cienkim, pełzającym kłączem. Liście wąskolancetowate, całobrzegie lub drobno ząbkowane, nagie, siedzące; kwiaty po 515 w długoszypułowych gronach; korona Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5616 kwiatowa o 0 4-6 mm; torebka głęboko wycięta. Rośnie zazwyczaj na glebach kwaśnych, czasowo zalewanych oraz na bagnistych łąkach na niżu i w niższych położeniach górskich. Kwitnie VI-IX.] pajzsos veronika (Veronica scutellata) Przetacznik bobowniczek (Veronica beccabunga L.) [Bylina o łodygach rozesłanych lub podnoszących się, obłych, długości do 50 cm. Liście lśniące, tępo piłkowane, naprzeciwległe; grona luźne około 25kwiatowe, naprzeciwległe; korona rurkowata, niebieska. Pospolity, także u nas, w wodach stojących i płynących na niżu i w górach po piętro kosodrzewiny. Kwitnie V-VIII.] – deréceveronika v. ártéri veronika (Veronica beccabunga) Przetacznik długolistny (Veronica longifolia L.) [Bylina o łodygach gatęzistych, wysokości 40-130 cm. Liście jajowatolancetowate, piłkowane, długości do 12 cm, naprzeciwległe; kwiaty w gronach długości do 25 cm; korona niebieskofioletowa; torebka odwrotniesercowata. Rośnie na wilgotnych łąkach, brzegach wód, w zaroślach na glebach ciężkich, ilastych, podmokłych; u nas pospolity na niżu, w górach rzadki. Kwitnie VI-VIII.] Hosszúlevelű veronika (Veronica longifolia) Przetacznik leśny, przetacznik lekarski (Veronica officinalis L.) [1. gatunek byliny z rodziny babkowatych (Plantaginaceae), w systemach XX-wiecznych klasyfikowany zwykle do trędownikowatych (Scrophulariaceae). Dość pospolity na terenie Polski. Gatunek typowy rodzaju przetacznik. 2. Bylina o łodygach leżących lub podnoszących się, długości 10-20 cm. Liście jajowate, piłkowane, naprzeciwległe; kwiaty krótkoszypułkowe, w luźnych gronach. Bardzo pospolity, także u nas, w lasach i na pastwiskach na ubogich glebach kwaśnych. Roślina używana w medycynie ludowej. Kwitnie VI-VIII.] – orvosi veronika (Veronica officinalis) [népies nevei: vérszopóka, vérharmatfű, Isten botja, dicső-fű, v. dicsőséges fű, drága jó, erdei zsálya, patikai szigoráll, sarlófű. A kétszikűek (Magnoliopsida) osztályában az árvacsalánvirágúak (Lamiales) rendjéhez, ezen belül az útifűfélék (Plantaginaceae) családjához tartozó faj.] - Wersja 01 01 2017 Przetacznik leśny Przetacznik ożankowy (Veronica chamaedrys L.) [Bylina o łodygach podnoszących się, długości 10-40 cm, z 2 rzędami włosów. Liście naprzeciwległe, wcinano ząbkowane; grona luźne, naprzeciwległe; korona lazurowobłękitna. Bardzo pospolity, także u nas, na łąkach, w widnych lasach, zaroślach na niżu i w górach po piętro kosodrzewiny. Kwitnie V-VIII.] – Ösztörűs veronika [Veronica chamaedrys] Przetacznik zwodny, przetacznik wiechowaty (Veronica paniculata L.) [gatunek rośliny z rodziny przetacznikowatych (Veronicaceae). Występuje w Europie (Austria, Białoruś, Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Polska, Rosja, Rumunia, Słowacja, Ukraina, Węgry, dawna Jugosławia).] – bugás veronika (Veronica paniculata) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5617 przetak [duże sito z większymi otworami] – (gabona) rosta, durva szita przetaksować – átértékelni, újra becsülni przetaktowywanie (ang. overclocking, potocznie podkręcanie) [zwiększanie szybkości pracy (zwiększeniu taktowania zegara) i wydajności sprzętu komputerowego, np. procesora, karty graficznej czy pamięci RAM za pomocą odpowiedniego oprogramowania lub zmiany pewnych ustawień BIOS-u (w przypadku CPU i RAM-u).] – overclocking (fölpörgetés) [A gyártó által specifikált órajelfrekvencia szándékos túllépése, például egy CPU-nál az órajelszorzó vagy a rendszerfrekvencia módosításával. Az utóbbi módosítása más komponensek (illesztőkártyák) felpörgetéséhez is vezethet.] przetańcować — przetańczyć [1. tańczyć przez jakiś czas; 2. spędzić dłuższy okres na balach, zabawach, rozrywkach; 3. zatańczyć jakiś taniec od początku do końca] – eltáncolni; áttáncolni, elmulatni przetapiacz – öntő (munkás) przetapiacz żelazostopów – vasöntvények öntője przetapianie – átolvasztás, beolvasztás przetapianie złota – arany olvasztás przetapiany, -a, -e – megolvasztott, beolvasztott przetarcie [przetarte, przedziurawione miejsce, np. w ubraniu] – horzsolás, kidörzsölés, elkopás przetarg [1. publiczna sprzedaż ruchomości lub nieruchomości, w której nabywcą zostaje osoba oferująca najwyższą cenę; 2. konkurs ofert na wykonanie określonych robót i usług; 3. spór, targowanie się o jakieś ustępstwa] – versenytárgyalás; árverés przetarg publiczny – nyilvános árverés przetargi ofertowe – versenytárgyalás przetargować – alkudozni przetargować cały dzien – egész nap alkudozni przetargowy, -a, -e – versenytárgyalási przetarty, -a, -e – kidörzsölt, horzsolt, elkopott przetasować — przetasowywać [1. poprzekładać karty przez tasowanie; 2. zmienić kolejność, układ, ułożenie kogoś lub czegoś] – (ká) megkeverni, összekeverni przetchlina – szellőzőnyílás, szellőzőlyuk przetchlinka [1. otworek w tkance okrywowej roślin, umożliwiający roślinom wymianę gazową; 2. otworek w ścianie ciała bezkręgowców, osłonięty włoskami albo wyrostkami służącymi do zamykania go i do filtrowania powietrza] – (növ.) paraszemölcs; (áll.) stigma - Wersja 01 01 2017 przetelegrafować – átttáviratozni, áttelegrafálni; táviratozgatni, táviratozni, összetáviratozni przeterminować [1. pot. nie załatwić, nie zapłacić czegoś w wyznaczonym terminie; 2. daw. terminować u majstra przez jakiś czas] – határidőn túl tartani; tanonckodni, szakmát tanulni przeterminować się [pot. nie nadawać się do spożycia lub do użytku na skutek przekroczenia terminu ważności] – elévülni; szavatosságot veszteni przeterminowany, -a, -e [nienadający się do spożycia lub do użytku na skutek przekroczenia terminu ważności] – elévült przeterminowany dług – elévült adósság v. tartozás przetęchnąć – megromlani, megbüdösödni, megdohosodni przetęchnięcie – megromlás, megbüdösödés, megdohosodás przetęsknić – sóvárogni, vágyakozni (egy ideig) przetkać, przetknąć — przetykać [1. oczyścić otwór czegoś, przepchnąwszy coś przez ten otwór; 2. przetkać — przetykać: przepleść, przeszyć czymś tkaninę; też: tkając, wpleść coś; 3. przewlec coś, ciągnąc przez wąski otwór; 4. przetkać — przetykać: wetknąć wiele czegoś w różnych miejscach, przybrać coś czymś powtykanym w wielu miejscach; 5. spowodować pojawienie się czegoś, zwykle licznie, w różnych miejscach; 6. przetkać pot. «spędzić pewien czas, tkając] – átfűzni, átdugni; átnyomni; átszőni przetknięcie – befűzés; áthúzás, keresztülhúzás przetleć, przetlić się – elizzani, elparázslani, elégni przetlić – égetni, elégetni, elizzítani przetłoczyć — przetłaczać [1. pot. o wielu osobach: tłocząc się, przepełnić jakieś pomieszczenie; też: zgromadzić, umieścić gdzieś zbyt wiele osób; 2. przepompować pod ciśnieniem płyn lub gaz z jednego zbiornika do drugiego; 3. przerobić coś przez tłoczenie, uformować coś na nowo za pomocą pras] – áttolni, átnyomni przetłoczyć się — przetłaczać się [pot. tłocząc się, przejść, przedostać się przez coś] – áttolakodni; áttolódni, átfurakodni, átnyomódni, áthatolni przetłoczyć się przez tłum – áttolakodni v. keresztülnyomakodni a tömegen przetłumaczenie – lefordítás, fordítás przetłumaczyć [1. oddać znaczenie wyrazów wyrazami innego języka; 2. przedstawić, przekazać jakieś treści, obrazy lub Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5618 zjawiska za pomocą środków właściwych danej dziedzinie] – fordítani, lefordítani przetłumaczyć list – lefordítani a levelet przetłumaczyć na węgierski – magyarra fordítani przetłumaczyć z węgierskiego na polski – magyarról lengyelre lefordítani przetłumaczył – fordította przetłuszczające się – (włosy) zsírosodó przetłuszczenie – elhízás, elzsírosodás przetłuszczony, -a, -e [taki, który nadmiernie nasiąknął tłuszczem] – elhízott, elzsírosodott; túlságosan zsíros, nagyon kövér przetłuścić (przetłuszczę) — przetłuszczać [dodać zbyt wiele tłuszczu] – túlzsírozni przetłuścić się — przetłuszczać się [nadmiernie nasiąknąć tłuszczem] – zsírosodni przeto [spójnik przyłączający zdanie lub inne wyrażenie, które przedstawia skutek tego, o czym była wcześniej mowa lub wniosek wynikający z treści poprzedniego zdania, np. Był młody, przeto niedoświadczony], przetoż – ezért, így, ennek következtében, ezáltal; emiatt przetoczyć — przetaczać [1. przesunąć coś toczącego się; 2. przelać, przepompować jakiś płyn; 3. przemieścić wagony, lokomotywy na inne tory; 4. wprowadzić do układu krwionośnego osoby chorej krew, jej przetwory lub płyny zastępcze] – elgörgetni, átgörgetni, elgurítani, átgurítani; átfordítani; megesztergályozni, megesztergálni, átesztergálni, átesztergályozni; átönteni, átömleszteni przetoczyć wino z beczki do butelki – átönteni a hordóból a palackba przetoczyć się — przetaczać się [1. przejechać, tocząc się na kołach; 2. sunąc powoli, tocząc się, przemieścić się; 3. o działaniach wojennych, burzy itp.: dziać się, zachodzić w jakimś miejscu i przesuwać się dalej] – meglendülni; befordulni, megfordulni; elgördülni, elgurulni przetoka [1. nieprawidłowy kanał łączący narząd wewnętrzny lub tkankę z drugim narządem, skórą albo śluzówką; 2. kanał wykonany operacyjnie w celu ominięcia przeszkody uniemożliwiającej prawidłową czynność narządu; 3. połączenie jeziora przybrzeżnego lub zalewu z morzem] – (orv.) sipoly, fisztula [Közkeletű szóval sipolynak nevezett kóros összeköttetés szervek vagy testüregek között (belső sipoly), melyen keresztül élettani vagy kóros folyadék halad át. Létezik a külvilág felé kivezető sipoly is.], csatorna; (bonc) csatorna, vezeték - Wersja 01 01 2017 przetoka ropna lub ropień – gennycsatorna przetokowy, -a, -e [1. przymiotnik od: przetok; 2. przymiotnik od: przetoka] – fisztulás; sipolyos, vezetékes przetokowy [pracownik kolei zajmujący się przetaczaniem wagonów; manewrowy] – kocsirendező; forgalomirányító; diszpécser przetop [proces przetapiania] – megolvasztás v. beolvasztás v. átolvasztás eljárása przetopienie – megolvasztás, beolvasztás, átolvasztás przetopić — przetapiać [przerobić coś przez stopienie; też: stopić powtórnie] – kiolvasztani, megolvasztani przetopić a. przetapiać żelazo – vasat finomítani przetopić się — przetapiać się [zostać przetopionym] – kiolvadni, megolvadni przetorować — przetorowywać – törni przetorować drogę – utat törni przetracać — przetracić [pot. lekkomyślnie wydać pieniądze] – elveszíteni, elvesztegetni; elpusztítani przetrajkotać (przetrajkoczę v. przetrajkocę) – csörömpölni, elcsörömpölni; dörömbölni, eldörömbölni (egy ideig) przetransformować [1. przekształcić coś, zmienić formę czegoś; 2. przetworzyć energię elektryczną o określonym napięciu na energię elektryczną o innym napięciu] – (vill.) átalakítani, transzformálni przetranskrybować [zastąpić w pisowni wyrazów znaki jednej konwencji graficznej znakami innej konwencji] – (nyelvt.) transzkribálni; átírni przetranskrybować tekst rosyjski zgodnie z polską pisownią – orosz szöveget a lengyel helyesírásnak megfelelően átírni przetransportować [1. przewieźć coś na inne miejsce; 2. przewieźć kogoś pod strażą] – átszállítani, átvinni, áthozni przetratować – letiporni, végigtiporni; letaposni przetrawestować – (fr.) (irod.) travesztálni; kifigurázni, kikarikírozni, parodizálni przetrawić — przetrawiać [1. o żywym organizmie oraz o jego narządach: rozłożyć substancje pokarmowe na związki prostsze; 2. rozważając coś, przyswoić to sobie; 3. poddać coś działaniu środków chemicznych lub ognia; 4. o środkach chemicznych, o ogniu: trawiąc, zniszczyć coś] – megemészteni; átgondolni, fontolgatni; (átv.) megemészteni; (dawno) van v. időt tölt v. időzik v. tartózkodik vhol; (vegyt.) szétmarni, átmarni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5619 przetrawić się — przetrawiać się [ulec działaniu środków chemicznych lub ognia] - (vegyt.) szétmaródni, átmaródni; elemésztődni przetrawienie – megemésztés; átgondolás, fontolgatás; (átv.) megemésztés; (dawno) időtöltés, tartózkodás, lét, ottlét; (vegyt.) szétmarás przetrawienie tekstu – szöveg megemésztése v. átgondolása przetrąbić – eltrombitálni, trombitálni, elfújni; trombitálni, trombitálgatni, eltrombitálgatni; abbahagyni a trombitálást; elinni, elmulatni, megzenésíteni przetrąbić przez radio i telewizję – tévén v. rádión keresztül eltrombitálni przetrącać — przetrącić [1. pot. nadwerężyć lub uszkodzić jakąś część ciała przez uderzenie; 2. pot. przekąsić coś] – eltörni, összetörni; bekapni vmit; valamit enni, enni v. harapni egy keveset przetrącił sobie nogę – eltörte a lábát przetrenować — przetrenowywać [przemęczyć kogoś zbyt intensywnym treningiem] – edzeni, trenirozni (egy ideig) przetrenować się [przemęczyć się zbyt intensywnym treningiem] – edzi v. képezi magát (egy ideig) przetresować [brak mi słów] – idomítani (egy ideig) przetropić – átkutatni, kikutatni; átnyomozni, átvizsgálni przetropić minimum 2-krotnie – legalább kétszer átkutatni przetrwać [1. przetrzymać jakiś trudny okres, utrzymać się przy życiu, nie ulec zagładzie, zniszczeniu; 2. trwając, istniejąc, pozostać, wytrzymać dłużej niż ktoś inny, niż coś innego] – eltartani; elállni, (wytrzymać) kiállni, kibírni, túlélni; elviselni vkit; (készlet) kitart przetrwać kogo – túlélni vkit przetrwać zimowe miesiące – átvészelni a téli hónapokat przetrwalnik [1. organ rozmnażania wegetatywnego niektórych roślin i grzybów; 2. twór wytwarzany wewnątrz komórek niektórych bakterii, rozwijający się w sprzyjających warunkach w nowe bakterie] – (növ.) Sclerotium; (növ.) szklerócium przetrwanie [1. przetrzymać jakiś trudny okres, utrzymać się przy życiu, nie ulec zagładzie, zniszczeniu; 2. trwając, istniejąc, pozostać, wytrzymać dłużej niż ktoś inny, niż coś innego] – állhatatosság; túlélés; elviselés - Wersja 01 01 2017 przetrwanie gatunku – faj fennmaradása przetrwarzanie danych – adatfeldolgozás przetrwonić [wydać lekkomyślnie pieniądze] – elpusztítani, tönkretenni, elmulatni, eldorbézolni, elherdálni; könnyelműen költekezni przetrwonienie – elpusztítás, tönkreverés; eldorbézolás, elherdálás przetrząsacz [1. maszyna do przetrząsania na łące świeżo skoszonej trawy lub siana; 2. maszyna rolnicza używana w sianokosach. Służy do przetrząsania siana aby w ten sposób przyśpieszyć proces suszenia. Obecnie zazwyczaj występuje jako przetrząsaczo-zgrabiarka, która w zależności od ustawień może pracować jako przetrząsacz lub jako zgrabiarka] – szénaforgató gép przetrząsacz karuzelowy – körforgós szénaforgató gép przetrząsacz karuzelowy przetrząsacz pokosu – rendforgatógép przetrząsacz siana – szénaforgató gép przetrząsaczo-zgrabiarka [maszyna rolnicza służąca do przetrząsania (przetrząsacz) skoszonych roślin (traw) suszonych na siano w warunkach polowych oraz zgrabiania (zgrabiarka) suchego siana w zazwyczaj podłużne wały] – gereblyéző és szénaforgató gép przetrząsnąć, przetrząść — przetrząsać [1. trzęsieniem poruszyć coś; 2. szukając kogoś, czegoś, przejrzeć coś; 3. daw. rozważyć, zbadać na nowo] – átkutatni, átkeresni przetrząsnał wszystkie swoje kieszenie – átkutatta minden zsebét przetrząść (przetrzęsę, przetrzęsie) – rázni egy ideig; rázogatni, elrázogatni; (átv.) felrázni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5620 przetrząśnięcie – átrázás, átszórás; szénaforgatás; felrázás przetrzebić — przetrzebiać [1. w odniesieniu do roślin, zwłaszcza drzew: częściowo powycinać; też w odniesieniu do terenu: częściowo pozbawić drzew, roślinności; 2. w odniesieniu do ludzi i zwierząt: częściowo wytępić; 3. częściowo usunąć coś skądś; też: częściowo pozbawić czegoś] – felritkítani, megritkítani przetrzebić las – erdőt megritkítani przetrzebić się – felritkulni, megritkulni przetrzeć — przecierać [1. pocierając, oczyścić, osuszyć lub wypolerować coś; 2. przepuszczając przez sito, rozdrobnić coś; 3. częstym używaniem trochę zniszczyć coś; 4. porżnąć piłą drewno w tartaku] – átdörzsölni, kikoptatni, kitörölni; kidörzsölni; átnyomni; passzírozni; (átv.) kicsiszolni, kiművelni; áttörni przetrzeć coś przez sito – átnyomni, áttörni vmit szitán przetrzeć drogę – utat törni przetrzeć oczy – kitörölni v. megtörölni a szemet przetrzeć przez siło – átdörzsölni a szitán; átszitálni, átpaszírozni przetrzeć rękaw na łokciu – kidörzsöli a ruhaujjat a könyökénél przetrzeć szklankę – kitörölni a poharat przetrzeć się — przecierać się [1. ulec częściowemu zniszczeniu na skutek używania; 2. stać się jaśniejszym, wyraźniejszym, bardziej widocznym spoza jakiejś przesłony; 3. nabrać kultury, ogłady, doświadczenia w obcowaniu z ludźmi] – átszűrődni; (ég) kiderülni; kidörzsölődni; kicsiszolódni przetrzeć się na wielkim świecie – kicsiszolódik a nagyvilági életben przetrzepać — przetrzepywać [1. przez trzepanie oczyścić coś trochę z kurzu, pyłu itp.; 2. pot. zbić kogoś; 3. pot. zadać straty nieprzyjacielowi w walce] – kiporolni; elporolni, leverni przetrzepać komu skórę – elpáholni vkit; kiporolni vkinek a nadrágját przetrzeźwiać — przetrzeźwić (przetrzeźwieć) – kijózanítani, magához téríteni przetrzeźwić się – kijózanodni; magához tér przetrzeźwieć – kijózanodni, magához térni przetrzeźwienie – kijózanítás przetrzeźwienie się – kijózanodás przetrzymać — przetrzymywać [1. ująwszy, chwyciwszy, potrzymać coś w ręku przez jakiś czas; 2. zatrzymać kogoś lub coś w jakimś miejscu przez dłuższy czas; - Wersja 01 01 2017 3. zatrzymać kogoś lub coś dłużej, niż trzeba lub niż było przewidziane; 4. przeżyć jakiś trudny okres, przezwyciężyć coś; 5. pokonać kogoś dzięki wytrwałości, cierpliwości] – eltartani, tartogatni, tartani (egy ideig) (pl. csomagot); (znosić) kibírni, elviselni, eltűrni, elszenvedni (fájdalmat); megőrizni (pénzt) przetrzymać ból – elviselni a fájdalmat przetuczyć – túltömni, túltáplálni, túlzottan meghízlalni, felhízlalni przetułać się – kóborolni, bolyongani, vándorolni (egy ideig) przeturkotać (przeturkocze v. przeturkoce) – keresztüldöcögni, zörögve áthajtani przetwarzanie – átalakítás, megváltoztatás; feldolgozás; transzformáció przetwarzanie danych [(ang.) data processing {rzecz.}] – DP Data Processing; adatfeldolgozás przetwarzanie danych na odległość – távadatfeldolgozás przetwarzanie danych w czasie rzeczywistym – valós idejű adatfeldolgozás [a valós-idejű adatfeldolgozás azt jelenti, hogy a valóságos, tényleges időnek megfelelően dolgozza fel a bemenő adatokat] przetwarzanie na bieżąco – valós idejű adatfeldolgozás [analityczne przetwarzanie na bieżąco (ang. online analytical processing): valós idejű analitikus adatfeldolgozás; online analitikus adatfeldolgozás (OLAP)] przetwarzanie informacji – információfeldolgozás przetwarzanie obrazów – képfeldolgozás przetwarzanie odpadów (na surowce wtórne) – hulladékhasznosítás; hulladékújrafeldolgozás; hulladék visszaforgatás przetwarzanie tekstów – szövegek feldolgozása przetwarzanie się – átalakulás, megváltozása; emésztés, asszimiláció przetwierać – felnyitni, megnyitni, kissé kinyitni v. kitárni v. elfordítani przetwierać drzwi – ajtót kissé kinyitni przetwierać się – felnyílni, kissé kinyílni przetwierać się w tym temacie – ebben a témában egy kicsit kinyílni v. kitárulkozni przetwornica [urządzenie do przetwarzania energii jednego rodzaju w energię innego rodzaju]; przetwornik [1. przyrząd lub urządzenie przetwarzające jedną wielkość fizyczną na inną; 2. przyrząd fotogrametryczny do opracowywania zdjęć lotniczych] – (vill) átalakító, transzformátor Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przetwornica napięcia – feszültségátalakító przetwornik1 [przyrząd lub urządzenie przetwarzające jedną wielkość fizyczną na inną] – átalakító, hangfelvevő przetwornik2 [jest to urządzenie dokonujące przekształcenia danej wielkości na inną wielkość według określonej zależności i z pewną dokładnością] – (ang.) Transducer [olyan eszköz, amely energiákat tud más energiákká átalakítani. Pl. a gitár pickup-ja, a hangszóró membránja, stb.] 5621 przetwornik analogowo-cyfrowy A/C (ang. A/D – analog to digital; ADC – analog to digital converter), to układ służący do zamiany sygnału analogowego (ciągłego) na reprezentację cyfrową (sygnał cyfrowy). – Analóg/Digitális átalakító (A/D átalakító) [áramkör, amely a folyamatos (analóg) jelet diszkrét, egész számokkal (digitekkel) jellemezhető formába alakítja át]; tükörképe az A/D átalakítónak: visszaalakítja a digitális jelet analóggá, úgy, hogy ezt erősítőre, hangsugárzóra vezethessük. Lásd még PCM, PCM-processzor przetwornik bierny – passzív átalakító przetwornik cyfrowo-analogowy, przetwornik C/A lub DAC (z ang. Digital to Analog Converter, DAC) [przyrząd elektroniczny przetwarzający sygnał cyfrowy (zazwyczaj liczbę binarną w postaci danych cyfrowych) na sygnał analogowy w postaci prądu elektrycznego lub napięcia o wartości proporcjonalnej do tej liczby. Innymi słowy jest to układ przetwarzający dyskretny sygnał cyfrowy na równoważny mu sygnał analogowy. Taki przetwornik ma n wejść i jedno wyjście.] - DAC: Digtal Analog Converter; analóg-digitális átalakító; digitális-analóg átalakító; analógról digitálisra alakító [Minden digitális eszköz végén kell legyen egy ilyen, mert a digitális jel nem hallgatható, az emberi fül számára használhatatlan.]; ADC Analog-to-Digital Converter (analóg-digitális jelátalakitó) przetwornik czynny – aktív átalakító przetwornik dwukierunkowy – kétirányú átalakító przetwornik dzielony – irányított (több elemes) átalakító przetwornik elektroakustyczny [urządzenie przetwarzające energię elektr. w energię akustyczną (np. głośnik, słuchawka) lub odwrotnie (np. mikrofon); p.e. mogące przetwarzać energię w obu kierunkach noszą nazwę p.e. odwracalnych (dwukierunkowych), zaś przetwarzające energię tylko w jednym kierunku - p.e. - Wersja 01 01 2017 nieodwracalnych (jednokierunkowych); z punktu widzenia zjawiska fiz. wykorzystywanego do pobudzania układu mechanicznego do drgań wytwarzających w ośrodku fale akustyczne lub odwrotnie rozróżnia się: p.e. magnetyczne (indukcja magnetyczna, zmiana pola elektromagnetycznego, magnetostrykcja), p.e. elektryczne (zmiana ładunku lub napięcia) oraz p.e. piezoelektryczne (proste i odwrotne zjawisko piezoelektryczne).] – elektroakusztikai átalakító [a hangenergiát elektromos jelekké, ill. az elektromos jeleket hangenergiává átalkító készülék] przetwornik elektrostrykcyjny – elektrosztrikciós átalakító przetwornik idealny – ideális átalakító przetwornik magnetostrykcyjny nadawczoodbiorczy – magnetosztrikciós átalakító przetwornik nieodwracalny – egyirányú (nem megfordítható) átalakító przetwornik niesymetryczny – aszimmetrikus átalakító przetwornik o skorygowej charakterystyce kierunkowości – hangsugárzó módosított irányjelleggörbével przetwornik obrazowy – ultrahangképátalakító, ultrahangleképző berendezés przetwornik odwracalny – megfordítható (reverzábilis) reciprok átalakító przetwornik piezoelektríczna giętny – piezoelektromos átalakító przetwornik piezoelektryczny – piezoelektromos átalakító przetwornik prędkościowy – sebességfelvevő przetwornik przesunięciowy (wychyleniowy) – amplitúdóérzékelő (átalakító) przetwornik przyspieszeniowy – gyorsulásérzékeny átalakító przetwornik słuchowy (akustyczny) – akusztikai átalakító przetwornik symetryczny – szimmetrizáló transzformátor przetwornik ultradźwięków, przetwornik ultradźwiękowy – ultrahang-átalakító [az elektromos rezgéseket mechanikai rezgésekké átalakító eszköz] przetwornik z soli Seignette’a – Seignette-sóátalakító [Seignette’a sól: bezbarwne kryształy lub biały proszek; stosowany w lecznictwie, przem. spoż., elektrotechn. (jest piezoelektrykiem) oraz w analizie chem. do sporządzania odczynnika Fehlinga. = Seignette-só (ejtsd: szenyet-), kálium-nátriotartarát, borkősavas kálium- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5622 nátrium. KNa(C4H4O6) + 4H2O. Rendesen úgy készül, hogy nátriumkarbonát forró oldatába addig öntenek porrá tört borkövet, míg a pezsgés teljesen megszűnik; ezután a folyadékot besűrítik és kikristályosítják. A S. rombos oszlopokból álló kristályos test, mely 1,5 sr. hideg és 1/3 sr. forró vízben oldódik; íze sós és hűsítő. Hevítéskor előbb kristályvizében megolvad, magasabb hőmérsékleten megszenesedik és hosszabb ideig tartó izzítás után káliumnátriumkarbonátot KNaCO3 hagy hátra. A magyar gyógyszerkönyvben hivatalos szer; kloridokkal, szulfátokkal és nehéz fémekkel (ólom, réz stb.) ne legyen szennyezve. Alkotó részét képezi a Seidlitz-féle pezsgőpornak, amelyet enyhe hashajtó szernek használnak.] przetworniki ultradźwiękowe [Przetworniki ultradźwiękowe to urządzenia zamieniające prąd elektryczny w dźwięk. Wytwarza się je z piezoelektryków kryształów, które pod wpływem zmian napięcia elektrycznego zmieniają swój kształt (i vice versa). Impuls prądu zmiennego wyzwala drgania piezoelektryku, dzięki którym powstaje fala ultradźwiękowa, docierające do przetwornika echa wywołują natomiast drgania piezoelektryku, które generują zmiany napięcia prądu. Zjawiska te leżą u podłoża wytwarzania i odbierania fal ultradźwiękowych. Przetworniki stanowią główną składową głowicy ultradźwiękowej - przyrządu, za pomocą którego emitowana jest fala ultradźwiękowa i który rejestruje echa docierające z tkanek.] – ultrahang-átalakítók (leggyakoribban a magnetosztrikciós, piezoelektromos és elektrosztrikciós átalakítók) przetworowy, -a, -e – átalakítási, feldolgozási przetwory – gyártmány, készítmény przetwory chemiczne – vegyi anyagok v. vegyiáruk, kemikáliák przetwory mięsne – húskészítmény przetwory mleczne – tejipari készítmények, tejtermékek przetwory spożywcze – élelmiszer-készítmény przetworzenie [1. utwór literacki przerobiony z innego utworu; 2. druga część formy sonatowej, w której tematy ekspozycji ulegają częstym zmianom] – átalakítás; feldolgozás przetworzenie się – átalakulás, megváltozás przetworzyć — przetwarzać [1. przekształcić coś twórczo; 2. zmienić coś, nadając inny kształt, wygląd; 3. opracować zebrane - Wersja 01 01 2017 dane, informacje itp., wykorzystując technikę komputerową] – átalakítani, átdolgozni, átformálni; feldolgozni przetworzyć a. przetwarzać dane – adatot feldolgozni przetworzyć a. przetwarzać energię – energiát átalakítani przetwarzać energię cieplną na mechaniczną – a hőenergiát átalakítja mechanikussá; a hőenergiát mechanikussá átalakítani przetworzyć a. przetwarzać odpady (na surowce wtrórne) – hulladékot hasznosítani przetworzyć a. przetwarzać surowce – nyersanyagot feldolgozni przetworzyć się – átalakulni, megváltozni przetwór [produkt uzyskany z jakiegoś surowca (najczęściej spożywczego) przez jego przeróbkę] – gyártmány, készítmény; átalakítás, feldolgozás przetwórca [1. ten, kto coś przetwarza, przerabia; 2. ten, kto zajmuje się produkcją przetworów], przetwórczyni – átalakító, feldolgozó ffi/nő przetwórczy, -a, -e – feldolgozó przetwórnia [zakład przemysłowy zajmujący się przetwórstwem] – gyár, nyersanyagfeldolgozó üzem v. gyár; (vill.) transzformátorterem Przetwórnia Owoców i Warzyw SA – Zöldség és Gyümölcs-feldolgozó Rt. przetwórnia ryb – halfeldolgozó przetwórstwo [przerabianie na dużą skalę surowców, zwłaszcza płodów rolnych, na gotowe produkty] – feldolgozás, átalakítás; feldolgozóipar przetwórstwo mięsa – húsfeldolgozás przetwórstwo mięsne – húsfeldolgozó ipar przetwórstwo mleka – tejfeldolgozás przetwórstwo przemysłowe – ipari feldolgozás przetwórstwo spożywcze – élelmiszer feldolgozás przetyczka [1. narzędzie do przetykania zanieczyszczonych otworów; 2. krótki pręt wciskany lub wbijany w otwory łączonych ze sobą elementów] – szegecs; piszkáló przetyczki [(u Zygmunta Glogera) nazwa iglic do przetykania zapałów broni palnej. W jeździe polskiej noszono je na łańcuszkach przy pasie do ładownicy z przodu na piersiach. Nie miały jednak zazwyczaj praktycznego znaczenia, lecz służyły więcej ku ozdobie. B. Gemb.] – (daw., wojsk) szegecs; piszkáló przetyczka do fajki – pipapiszkáló, pipaszurkáló Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 5623 przetykać [przetknąć — przetykać] – átfűzni, átdugni; átnyomni; átszőni; átvarrni, keresztülvarrni; kihímezni przetykać srebem – ezüsttel átszőni v. kihímezni przetykanie – kivarrás, kihímezés przetykany, -a, -e – átszőtt, átvarrt, kihímezett przetykany złotą a. srebrną nitką – arany v. ezüst szállal kihímzett przeucieszny, -a, -e – nagyon mulatságos przeucieszny widok – nagyon mulatságos látvány przeuczony, -a, -e [pot. taki, który przemęczył się zbyt długim lub intensywnym uczeniem się] – nagyon tanult, művelt przeuczyć – eltanítgatni; újra megtanítani, átképezni, másképpen megtanítani; megtömni v. teletömni vkinek a fejét, túlságosan sokat tanítani przeuczyć się [pot. wskutek zbyt długiego lub intensywnego uczenia się wywołać zamęt w swojej głowie] – nagyon tanulni, kiművelődni; sok mindent megtanulni, össze-vissza tanulni, megtömi a fejét; teljesen megtanulni, áttanulmányozni, kitanulni przeugorować – ugarolni, ugaron feküdni (egy ideig) przeuroczy, -a, -e [niezwykle uroczy] – nagyon v. rendkívül elragadó, bájos, elbűvölő przeurocza przewa – félidő przewa techniczna – műszaki szünet przewa na obiad – ebédszünet przewa trwa piętnaście minut – a szünet tizenöt percig tart przewaga [górowanie nad kimś, nad czymś pod jakimś względem] – fölény, túlsúly, túlerő; felsőbbrendűség; hegemónia przewaga konkurencyjna – konkurrens v. verseny- v. versenyzési fölény v. túlerő przewaga kulturalna – kultúrfölény; kulturális fölény - Wersja 01 01 2017 przewaga liczebna – számbeli fölény; számszerinti többség, túlsúly przewaga materialna – anyagi fölény przewaga moralna – erkölcsi fölény przewaga sił – túlerő przewaga umysłowa – szellemi fölény przewaga w powietrzu – légi fölény przewalać z nogi na nogę – egyik lábáról a másikra áll przewalcować1 [1. ugnieść coś walcem; 2. poddać coś obróbce plastycznej poprzez walcowanie] – áthengerelni przewalcować2 [pot. spędzić jakiś czas