rola pracy socjalnej w przeciwdziałaniu zjawisku wykluczenia
Transkrypt
rola pracy socjalnej w przeciwdziałaniu zjawisku wykluczenia
Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego ROLA PRACY SOCJALNEJ W PRZECIWDZIAŁANIU ZJAWISKU WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego ROLA PRACY SOCJALNEJ W PRZECIWDZIAŁANIU ZJAWISKU WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO praca zbiorowa pod redakcją Dominiki Błasiak Iwony Piątkowskiej-Lipki Katowice 2012 Recenzent prof. dr hab. Jerzy Krzyszkowski Redakcja Dominika Błasiak Iwona Piątkowska-Lipka Projekt okładki Krzysztof Ciupek Redakcja, korekta, skład, łamanie i przygotowanie do druku Kolor Design Multimedia Group [email protected] ISBN 978-83-926737-4-3 Copyright © by Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego Publikacja wydana w ramach projektu systemowego „Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego” realizowanego przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Druk Drukarnia „WDN”, Wrocław Spis treści Wstęp���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9 Wykluczenie społeczne – zarys zjawiska ���������������������������������������������������������������������������� 11 Halina Misiewicz Część I PRACOWNIK SOCJALNY JAKO PROFESJA Kształcenie i doskonalenie zawodowe jako wyznacznik profesjonalnej pomocy wobec osób wykluczonych społecznie�������������������������������� 25 Anna Zasada-Chorab Prestiż zawodu pracownika socjalnego w polskim systemie pomocy społecznej ������������������������������������������������������������������������������ 33 Piotr Gierek Etapy doświadczania pracy socjalnej������������������������������������������������������������������������������������� 47 Beata Żukowska Część II METODY I NARZĘDZIA PRACY PRACOWNIKA SOCJALNEGO Znaczenie relacji w pracy socjalnej������������������������������������������������������������������������������������������ 53 Blanka Długi Coaching w pracy socjalnej. Jakie mogą być źródła oporu przed uczestnictwem w procesie coachingu?�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 71 Renata Gawłowska Coaching i „Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach” w pracy socjalnej ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 77 Katarzyna Rewucka Czy mediację można zastosować w pracy zespołu interdyscyplinarnego?������� 84 Ewa Krytowska Opracowanie planu pracy – wyzwanie dla klienta i pracownika socjalnego ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 90 Agnieszka Kaintoch Rola pracownika socjalnego przy zawieraniu, monitorowaniu, ewaluacji kontraktu ������������������������������������������������������������������������������������ 96 Anna Rudzka Refleksje wokół „Rozmów o rozwiązaniach” autorstwa Petera de Jonga i Insoo Kim Berga oraz sugestie dostosowania metody do reguł w relacjach interpersonalnych Polaków������������������������������������������������������������������������������������������������������� 101 Leszek Trzaska Część III PRACA SOCJALNA Z RÓŻNYMI KATEGORIAMI KLIENTÓW Praca socjalna a człowiek w podeszłym wieku��������������������������������������������������������������� 133 Zofia Szarota Codzienna praca pracownika socjalnego w Domu Pomocy Społecznej „Senior” w Rudzie Śląskiej����������������������������������������� 150 Natalia Raźniewska, Anna Heda, Grzegorz Śledziona Działalność świetlicy dla dzieci romskich w Zawierciu��������������������������������������������� 154 Kamila Grabowska Część IV PRACA Z RODZINĄ Praca z osobami i rodzinami w sytuacji kryzysowej���������������������������������������������������� 161 Jarosław Tarnowski Wdrożenie metody pracy „Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach” w projekcie „Asystent rodziny” w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 172 Wiesława Krauze Spis treści Wskazania do pracy z rodziną w paradygmacie systemowym, czyli o tym, jak nie przestraszyć się rodzinnego upiora��������������������������������������������� 182 Damian Zdrada Podejście systemowe w pracy z rodziną wieloproblemową������������������������������������ 194 Elżbieta Nowak Praca socjalno-wychowawcza i terapeutyczna z rodziną z wieloma problemami������������������������������������������������������������������������������������������� 202 Izabela Krasiejko Część V PARTNERSTWO LOKALNE NA RZECZ POMOCY OSOBOM STARSZYM, NIEPEŁNOSPRAWNYM I CHORYM W ŚRODOWISKU ICH ZAMIESZKANIA Starość jako wyzwanie dla pracy socjalnej w środowisku lokalnym������������������ 223 Ryszard Majer Praca socjalna a partnerstwo lokalne na rzecz osób potrzebujących������������������ 235 Aleksandra Piątek Codzienna praktyka i działania pomocowe w ramach partnerstwa lokalnego na rzecz osób starszych, niepełnosprawnych i chorych��������������������������������������������������������������������������������������������������� 241 Marcin Kompert Część VI PRACOWNIK SOCJALNY JAKO ANIMATOR ZMIAN W ŚRODOWISKU LOKALNYM – JEGO ROLA I ZNACZENIE W REALIZACJI PROGRAMÓW AKTYWNOŚCI LOKALNEJ Aktywizowanie kapitału społecznego w projektach organizowania społeczności lokalnej na przykładzie rewitalizacji���������������������� 249 Witold Mandrysz Doświadczenie i praktyka pracownika socjalnego w realizacji PAL������������������� 262 Katarzyna Flak, Justyna Orłowska, Michał Szydłowski, Katarzyna Trzewiczek „Człowiek – najlepsza inwestycja”– doświadczenia z organizacji wolontariatu w Szopienicach oraz realizacji programu Centrum Aktywności Lokalnej w Szopienicach����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������268 Agnieszka Rzepecka Ewaluacja w projektach systemowych ośrodków pomocy społecznej (na przykładzie projektów realizowanych w gminach województwa śląskiego)������������������������������������������������������������������������������������285 Krystyna Faliszek po kl – szansa czy zagrożenie dla pomocy społecznej? ���������������������������������������299 Monika Struska–Bancerz O autorach�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������304 Wstęp Jednym z najważniejszych wyzwań współczesnej polityki społecznej jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Zgodnie z definicją przyjętą w Narodowej Strategii Integracji Społecznej dla Polski (2003 r.) wykluczenie społeczne to „sytuacja uniemożliwiająca lub znacznie utrudniająca jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób...”. Działania mające na celu łagodzenie zjawiska wykluczenia społecznego znalazły się w zapisach różnych dokumentów strategicznych na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym. Realizowanych jest wiele inicjatyw i projektów ukierunkowanych na ograniczenie jego skali. Podejmują je zarówno jednostki publiczne, ustawowo powołane do wspierania osób w procesie przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, jak również organizacje społeczne i pozarządowe. Niezwykle ważną, gdyż oddziałującą bezpośrednio na środowisko zagrożone lub dotknięte wykluczeniem społecznym, rolę odgrywa praca socjalna. Ma ona na celu (zgodnie z ustawą o pomocy społecznej) pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Oprócz stosowanych tradycyjnych metod pracy socjalnej, w obecnej aktywnej polityce społecznej obserwuje się adaptowanie nowych podejść i rozwiązań, takich jak: coaching, podejście skoncentrowane na rozwiązaniach, partnerstwa lokalne czy programy aktywności lokalnej. Na wprowadzanie innowacji i rozszerzanie działań niebagatelny wpływ ma z pewnością szeroki dostęp do środków Unii Europejskiej, w szczególności w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 9 Wstęp Przygotowując się do wydania publikacji, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na początku 2012 roku zwrócił się z prośbą do instytucji pomocy i integracji społecznej oraz pracowników naukowych o opracowanie artykułów na temat szeroko rozumianej pracy socjalnej. W rezultacie udało się zgromadzić materiał, który zawiera zarówno teoretyczne podstawy pracy socjalnej, jak i praktyczne doświadczenia związane z codzienną pracą na rzecz osób zagrożonych lub już dotkniętych wykluczeniem społecznym. W publikacji zamieszczono 27 artykułów, których zawartość pozwoliła zrealizować cel, jaki przyświecał tej inicjatywie wydawniczej – utworzenie swoistego kompendium wiedzy na temat pracy socjalnej w jej współczesnym wymiarze. Znajdą w niej Państwo refleksje na temat zawodu pracownika socjalnego, opisy i przykłady wykorzystywanych od dawna oraz wprowadzanych w nowoczesnej pracy socjalnej metod i narzędzi pracy, doświadczenia z pracy z różnymi grupami klientów, ze szczególnym uwzględnieniem rodziny. Będą Państwo mieli również możliwość zapoznania się z efektami działań pracowników socjalnych podejmowanych w ramach programów aktywności lokalnej oraz współpracy różnych instytucji i środowisk na rzecz osób starszych, niepełnosprawnych i chorych w ramach partnerstw lokalnych. Publikację kończą artykuły podejmujące temat wykorzystywania środków Unii Europejskiej pochodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego w projektach systemowych instytucji pomocy społecznej. Wydanie publikacji jest integralną częścią realizowanego przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki projektu systemowego „Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego”, którego celem jest wzrost jakości kompetencji zawodowych pracowników realizujących zadania pomocy i integracji społecznej. Mamy nadzieję, że dzięki zaprezentowaniu zarówno rozważań teoretyków, jak i spostrzeżeń praktyków opartych na ich własnych doświadczeniach zawodowych, oddana w Państwa ręce książka stanie się cennym źródłem wiedzy na temat roli pracy socjalnej w przeciwdziałaniu zjawisku wykluczenia społecznego oraz inspiracją do podejmowania skutecznej pracy na rzecz osób nim dotkniętych. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego