Alergie wziewne

Alergie wziewne
Dr n. med. Marta Kołacińska-Flont
Specjalista chorób wewnętrznych
Starszy asystent w Oddziale Klinicznym Chorób Wewnętrznych, Astmy i Alergii
Uniwersytecki Szpital Kliniczny Nr 1 im. N. Barlickiego w Łodzi
Reakcje uczuleniowe na alergeny dostające się do organizmu poprzez układ
oddechowy, czyli tzw. alergie wziewne, należą do częstszych przyczyn wizyt u
lekarza alergologa, zwłaszcza w okresie wiosenno-letnim, gdy w powietrzu pojawia
się szczególnie duża liczba pyłków roślinnych. Alergia wziewna może być jednak
spowodowana czynnikiem obecnym w naszym środowisku przez cały rok i wtedy
nie obserwuje się typowych okresów zaostrzeń i remisji objawów. Szczególną
sytuacją są objawy skórne (bąbel pokrzywkowy) lub ze strony błon śluzowych (np.
spojówka oka), występujące przy narażeniu na alergeny wziewne.
Alergeny wziewne
Alergie wziewne spowodowane są reakcją układu immunologicznego na kontakt z
alergenami powietrznopochodnymi (czyli takimi, które są obecne we wdychanym
powietrzu). Do tej grupy zalicza się pyłki drzew, traw, chwastów, zarodniki pleśni, sierść
psa/kota, roztocza kurzu domowego. Ze względu na czas utrzymywania się
w środowisku, alergeny wziewne dzielimy na sezonowe (np. pyłki) i całoroczne (np.
roztocza, alergeny zwierząt). Na podstawie pory roku oraz okoliczności, w jakich
występują objawy, lekarz alergolog wstępnie typuje rodzaj uczulającego alergenu, przy
czym coraz częściej zdarza się, że tradycyjne przedziały czasowe okresów pylenia
poszczególnych roślin ulegają zatarciu. Zjawisko to jest spowodowane kilkoma różnymi
czynnikami, a jednym z bardziej istotnych jest globalne ocieplenie klimatu i związane z tym
fluktuacje temperatury i czasu nasłonecznienia, które powodują, że np. sezon pylenia
olszy na terenie Polski może zacząć się już w grudniu. Jednocześnie popularyzacja
transportu lotniczego umożliwiającego szybkie przemieszczanie się pomiędzy różnymi
strefami klimatycznymi rodzi ryzyko narażenia na czynniki, które w danej porze roku
w naszym kraju nie występują. Do alergenów całorocznych, poza roztoczami kurzu
domowego i alergenami zwierząt, zalicza się również czynniki pojawiające się
w środowisku pracy (np. roztocza spiżarniane w mące i sypkich produktach
spożywczych, zarodniki pleśni wśród pracowników bibliotek/archiwów).
Objawy alergii wziewnej
Typowo w alergii wziewnej obserwuje się reakcję ze strony różnych pięter układu
oddechowego, począwszy od jamy nosowej, poprzez krtań, a na drobnych oskrzelikach
kończąc. Najbardziej charakterystyczną formą alergii wziewnej jest alergiczny nieżyt nosa
(inaczej katar sienny), który objawia się świądem nosa, napadowym kichaniem, obfitą
wodnistą wydzieliną lub blokadą nosa. Dolegliwościom ze strony nosa często towarzyszą
objawy oczne w postaci świądu i obrzęku powiek, zaczerwienienia spojówek, uczucia
piasku pod powiekami. W ciężkiej postaci alergia wziewna może prowadzić do typowego
napadu astmatycznego ze skurczem oskrzeli i świstami wydechowymi włącznie. Zdarza
się również, że jedynym symptomem uczulenia jest suchy, męczący, napadowy kaszel.
Czasami alergii wziewnej towarzyszy tzw. zespół alergii jamy ustnej (ang. oral allergy
syndrome, OAS) – dzieje się tak zwłaszcza w przypadku uczulenia na pyłek brzozy,
którego struktura molekularna jest analogiczna do struktury alergenów surowego jabłka i
selera, co prowadzi do tzw. alergii krzyżowej i występowania świądu, pieczenia i
zaczerwienienia błony śluzowej jamy ustnej po spożyciu surowego jabłka lub selera przez
osobę uczuloną na pyłek brzozy. W alergiach wziewnych objawy skórne mają zazwyczaj
charakter wtórny do procesu przebiegającego w drogach oddechowych i oczach, i
przyjmują postać suchych, łuszczących zmian w okolicy powiek i nosa spowodowanych
stałym drażnieniem wydzieliną śluzową/łzami powstającymi w toku reakcji alergicznej. U
osób silnie uczulonych w wyniku bezpośredniego kontaktu skóry z alergenem wziewnym
w dużych ilościach mogą wystąpić typowe bąble pokrzywkowe (np. bezpośredni kontakt
skóry ze skoszoną trawą przy okazji koszenia trawnika w sezonie pylenia traw).
Diagnostyka alergii wziewnej
Podstawą diagnostyki alergologicznej jest wywiad lekarski. Na podstawie charakteru
zgłaszanych dolegliwości, czasu ich występowania, związku z narażeniem na określony
alergen oraz wieku pacjenta i chorób współistniejących dobiera się zestaw badań
dodatkowych. Najlepszym badaniem diagnostycznym w przypadku alergii
natychmiastowej są punktowe testy skórne (PTS), które pozwalają wykryć obecność
swoistych przeciwciał IgE skierowanych przeciwko konkretnym alergenom w organizmie
chorego. Krople roztworów alergenów wziewnych nanosi się na skórę przedramienia, po
czym wykonuje się nakłucie naskórka jałowym lancetem poprzez kroplę roztworu w celu
wprowadzenia alergenu w zewnętrzne warstwy skóry. Miejsce nakłucia ocenia się po
upływie 15 minut - reakcja jest dodatnia, jeśli pojawi się bąbel i rumień. Badanie jest
niebolesne i bezpieczne dla pacjenta, jego wynik ocenia się zawsze w odniesieniu do
wywiadu chorobowego, gdyż dodatnie testy skórne bez objawów klinicznych uczulenia
na dany alergen nie uprawniają do rozpoznania alergii. Inną metodą udokumentowania
IgE-zależnego tła objawów uczuleniowych jest oznaczenie swoistych IgE we krwi.
Badanie to jest jednak dużo mniej swoiste (daje wiele wyników fałszywie dodatnich), w
związku z czym wykorzystuje się je tylko wówczas, gdy z różnych względów nie można
wykonać PTS. W sytuacjach niejasnych, zwłaszcza przy kwalifikacji do immunoterapii
swoistej, badaniem rozstrzygającym jest prowokacja donosowa lub dospojówkowa
alergenem.
Leczenie alergii wziewnych
Objawowe leczenie alergii opiera się na lekach przeciwzapalnych z grupy
glikokortykosteroidów oraz lekach przeciwhistaminowych. Postać leku dobiera się
w zależności od rodzaju zajętego narządu oraz stopnia nasilenia objawów. Zaczyna się
zazwyczaj od leków działających miejscowo: sprayów donosowych, kropli
dospojówkowych, leków wziewnych dawkowanych za pomocą inhalatorów. U pacjentów
chorujących na astmę, oprócz leczenia przeciwzapalnego, stosuje się również wziewne
leki rozszerzające oskrzela (pobudzające receptory β2-adrenergiczne), doraźnie lub
przewlekle. Przy niedostatecznej skuteczności terapii miejscowej można dołączyć leki
przeciwhistaminowe, działające ogólnoustrojowo (w tabletkach lub w roztworach
doustnych dla małych dzieci). Jedyną formą leczenia przyczynowego alergii pozwalającą
osiągnąć długotrwałą remisję, a nawet – w niektórych przypadkach – całkowicie
zlikwidować objawy alergii, jest immunoterapia swoista, która polega na regularnym
podawaniu wzrastających dawek alergenu w postaci zastrzyków podskórnych lub
tabletek/roztworów podjęzykowych w celu wytworzenia tolerancji organizmu na ten
alergen. Suche, łuszczące zmiany skórne pojawiające się wokół oczu i nosa u chorych z
alergicznym nieżytem nosa lub zapaleniem spojówek wymagają – poza leczeniem
przyczynowym alergii - przede wszystkim właściwej pielęgnacji delikatnymi środkami
myjącymi bez dodatku mydła oraz stałego nawilżania i natłuszczania.