Zasoby_naturalne_prof_dr_hab_Anna_Marzec

Zasoby_naturalne_prof_dr_hab_Anna_Marzec

Raport Europejskiej Agencji Środowiska
Zasoby naturalne i odpady
W Polsce zużycie surowców naturalnych stanowi dokładnie tyle, ile wynosi średnia wartość dla UE
W Europie w dalszym ciągu obserwuje się wzrost zużycia zasobów
naturalnych. W konsekwencji rośnie też ilość odpadów. Oba te zjawiska
wywierają niekorzystny wpływ na środowisko. Część zasobów (ok. 20%)
Europa czerpie z importu, który zresztą wyraźnie rośnie. Jednak w ten sposób
negatywny wpływ tej tendencji przemieszcza się z Europy na środowisko poza
jej granicami. Może to stanowić źródło przyszłych problemów z krajami
eksportującymi zasoby naturalne.
Zarówno w krajach „starej” Unii Europejskiej, jak i w 12 państwach, które –
poczynając od 2004 r. – przystępowały do Wspólnoty, od wielu lat obserwuje się
tendencję wzrostu zużycia zasobów naturalnych. W 2007 r. na terenie UE zużyto 8,2
mld ton surowców, z czego większość stanowiły różnego rodzaju minerały (np.
wapień, sól kamienna), rudy metali oraz paliwa kopalne (węgiel, ropa, gaz) i
biomasa.
W UE średniorocznie na jednego mieszkańca zużywa się 16 ton materiałów (dane za
2007 r.). Po pewnym czasie część z tego staje się odpadami. Ilość tych ostatnich
wynosi średnio 6 ton na jednego mieszkańca w skali roku (w skład pozostałych 10
ton wchodzi m.in. masa paliw kopalnych, które np. w następstwie spalania ulegają
emisji do atmosfery w postaci CO2).
W okresie od 2000 do 2007 r. w większości krajów członkowskich UE nastąpił wzrost
zużycia surowców naturalnych. Jednakże w państwach, które tworzyły „starą” Unię,
jest on na ogół umiarkowany.
Zużycie surowców, przypadające na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach
UE, jest silnie zróżnicowane. Najwyższe zużycie charakteryzowało Irlandię i
Finlandię, natomiast najniższe występowało w Anglii, Holandii oraz na Słowacji i
Węgrzech. W Polsce stanowi ono dokładnie tyle, ile wynosi średnia wartość dla UE.
Kilka czynników wpływa na zużycie zasobów naturalnych w poszczególnych krajach.
Są to klimat, gęstość zaludnienia, infrastruktura, dostęp do surowców i struktura
konsumpcji oraz poziom rozwoju ekonomicznego.
Gospodarka odpadami
Od 1970 r. Europa stara się prowadzić gospodarkę odpadami polegającą na redukcji
ich ilości, na ich recyklingu, a także na spalaniu części odpadów w celu produkcji
energii. Dzięki recyklingowi można ponownie użyć materiały pochodzące z odpadów
– jako surowce w procesach produkcji. W ten sposób ogranicza się negatywny wpływ
na środowisko. Jednak, jak dotąd, zasadniczego celu w postaci redukcji ilości
odpadów w bezwzględnych wartościach nie udało się osiągnąć.
W 2006 r. kraje UE wytworzyły łącznie 3 mld ton odpadów, czyli ok. 6 ton na jednego
mieszkańca. Główne komponenty stanowią odpady generowane w czasie prac
budowlanych i wyburzeń (33%). Około 25% pochodzi z kopalnictwa surowców
mineralnych i kamieniołomów, 13% z produkcji przemysłowej, a 8% – z gospodarstw
domowych.
Między krajami członkowskimi UE obserwuje się bardzo duże różnice w ilości
wytwarzanych odpadów, w tym także – odpadów komunalnych. Średnia ich ilość w
2008 r. wynosiła 524 kg/na mieszkańca rocznie, przy czym iloraz pomiędzy krajami
„produkującymi” największe oraz najmniejsze ich ilości (przypadające na jednego
mieszkańca) sięgał współczynnika 2,6.
Do korzystnych zjawisk należy zaliczyć fakt, iż w latach 2003-2008 wzrost ilości
odpadów komunalnych następował wyraźnie wolniej niż wzrost wskaźnika rozwoju
gospodarczego PKB. Nadal jednak rosną ilości odpadów związanych z
budownictwem i wyburzeniami oraz opakowaniowych. Prawdopodobnie najszybciej
rosną ilości zużytego sprzętu elektronicznego i elektrycznego (brakuje tu jednak
dokładnych danych). Największe trudności w gospodarce odpadami przysparzają
tzw. odpady niebezpieczne, które w 2006 r. stanowiły ok. 3% całkowitej ilości
odpadów. Problem stanowią także rosnące ilości osadów ściekowych. Jeśli są
stosowane do nawożenia pól uprawnych, mogą zagrażać produkcji zdrowej
żywności. Trzeba też wymienić zaśmiecanie mórz (odnotowano bowiem
skandaliczne przypadki traktowania morza jako zbiornika odpadów).
Mimo tych utrudnień, gospodarka odpadami poprawiła się niemal we wszystkich
krajach UE, bowiem coraz więcej odpadów poddaje się recyklingowi, a coraz mniej –
składowaniu. Niemniej jednak blisko połowa (tzn. ok. 1,5 mld ton rocznie) odpadów
generowanych na terenie UE trafia na składowiska. Pozostała część podlega
recyklingowi, ponownemu użyciu lub spaleniu. Dane dla poszczególnych krajów
Wspólnoty wskazują np., że w siedmiu krajach (Szwajcaria, Niemcy, Holandia,
Szwecja, Austria, Dania i Belgia) w 2008 r. mniej niż 5% odpadów trafiło na
składowiska. W Polsce, wg raportu EAŚ (podobnie jak w Czechach, Rumunii i na
Węgrzech), było to aż ok. 70% całkowitej ilości wygenerowanych odpadów.
Racjonalna gospodarka odpadami nie tylko zmniejsza negatywny wpływ na
środowisko, ale także sprzyja rozwojowi ekonomicznemu. W sektorze recyklingu w
UE zatrudnionych jest około pół miliona ludzi.
Blisko połowa (tzn. ok. 1,5 mld ton rocznie) odpadów generowanych na terenie UE trafia na
składowiska
Zasoby wody
Dostępność wody w określonych regionach Ziemi jest zmienna w czasie i
uzależniona od klimatu. Gospodarowanie wodą przez ludzi często pozostaje w
sprzeczności z potrzebami przyrody. W licznych regionach Europy ilość wody
zużywana w ciągu roku przez rolnictwo, przemysł, gospodarstwa domowe i turystykę
jest niebezpiecznie wysoka w porównaniu z jej lokalnymi zasobami. Ponadto dalsza
zmiana klimatu przyczyni się do wzrostu napięcia pomiędzy dostępnymi zasobami
wody a zapotrzebowaniem na nią (pustynnienie areałów rolnych na południu Europy
już jest wynikiem braku wody do nawadniania pól).
Gospodarka wodna musi zatem zmierzać do uzyskania stanu równowagi pomiędzy
zasobami i konsumpcją. Jednym z ważnych instrumentów, już z powodzeniem
stosowanym i w dalszym ciągu zalecanym do jak najszerszego wykorzystania, jest
zapobieganie wyciekom wody z rurociągów publicznych oraz wprowadzenie
liczników wody i wyższych na nią cen. Głównie dzięki temu zużycie wody w krajach
Europy Wschodniej w okresie 1998-2007 spadło blisko o 40% w porównaniu z
pierwszym okresem po 1990 r. Niezbędny jest także wzrost efektywności zużycia
wody poprzez jej odzysk ze ścieków.
Dbałość o zasoby wód gruntowych i zbiorników wodnych wymaga zintegrowanego
działania politycznego i systemowego, w tym zmiany dotychczasowych praktyk
(osuszanie mokradeł, wycinanie lasów, regulacja brzegów rzek, budowa kanałów),
nierzadko prowadzących do zmniejszenia naturalnych zasobów wody.
W UE opracowano i zalecono do realizacji Ramową Dyrektywę Wodną
(2000/60/WE). Jej celem jest inicjowanie i organizowanie działań w zakresie ochrony
zasobów wodnych na terenie Unii.
Struktura konsumpcji i jej wpływ na środowisko
Jak wykazały badania, w całej konsumpcji dóbr materialnych dominuje żywność, w
drugiej kolejności – środki transportu, a następnie – utrzymanie gospodarstw
domowych (woda, energia elektryczna, gaz i inne paliwa). Wymienione trzy obszary
konsumpcji wywierają duży wpływ nie tylko na emisję gazów cieplarnianych (68%),
ale także na zużycie materiałów (64%).
Możliwości zmniejszenia presji wymienionych kategorii konsumpcji na środowisko
polegają m.in. na poprawie efektywności energetycznej budynków mieszkalnych i
racjonalizacji zużycia energii w gospodarstwach domowych oraz na substytucji
transportu indywidualnego przez transport publiczny.
W zakresie właściwej oceny wpływu poszczególnych dóbr konsumpcyjnych na
środowisko (zużycie zasobów i generowanie odpadów) jest jeszcze wiele do
zrobienia. Rzetelne informacje na ten temat może dostarczać zastosowanie analizy
pełnego cyklu życia (life cycle assessment – LCA) dla poszczególnych dóbr
konsumpcyjnych (LCA to rozległa dziedzina wiedzy – polega na ocenie ilości zużytej
energii i materiałów oraz emisji gazów cieplarnianych nie tylko w stadium produkcji
danego przedmiotu i jego użytkowania, ale także w stadiach poprzedzających, czyli
m.in. w procesach wytwarzania surowców do produkcji przedmiotu, a następnie –
jego zużycia, unieszkodliwienia i składowania).
prof. dr hab. Anna Marzec
Dane sumaryczne dla UE
·
zużyte zasoby naturalne (w 2007 r.) – 8 mld ton,
·
wygenerowane odpady (w 2006 r.) – 3 mld ton,
·
odpady zdeponowane na składowiskach (w 2006 r.) – 1,5 mld ton.
Dane dla jednego mieszkańca UE
·
zużyte zasoby naturalne – 16 ton/rok,
·
wygenerowane odpady – 6 ton/rok,
·
odpady komunalne – 524 kg/rok.
Artykuł stanowi streszczenie czwartego rozdziału raportu Europejskiej Agencji
Środowiska „The European environment – state and outlook 2010” – „Natural
resources and waste”. Nieliczne wyjaśnienia lub dodatkowe informacje, które
pochodzą od autorki, pisane są kursywą.
Artykuł pochodzi z miesięcznika „Przegląd Komunalny”, Numer 6/2011 (237)