Ts 302/11 - z 19 kwietnia 2013 r.

346/4/B/2013
POSTANOWIENIE
z dnia 19 kwietnia 2013 r.
Sygn. akt Ts 302/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Andrzej Wróbel,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej T.W. w sprawie
zgodności:
1) art. 170 ust. 1 i art. 172 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) z
art. 32, art. 60 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 417 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U.
Nr 16, poz. 93, ze zm.) z art. 77 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 26 października 2011 r. (data nadania) T.W. (dalej:
skarżący) zarzucił, że art. 170 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) w zakresie, w jakim
przepis ten „pomija minimalną liczbę sesji w jakiej powinien orzekać ławnik”, oraz art. 172
ust. 3 p.u.s.p. rozumianego w ten sposób, że „bezprawne odwołanie z funkcji ławnika
powodujące utratę prawa do rekompensaty za orzekanie w sądzie nie jest szkodą”, są
niezgodne z art. 32, art. 60 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji. Ponadto zakwestionował zgodność
z art. 77 ust. 1 Konstytucji art. 417 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
(Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) rozumianego w ten sposób, że „w pojęciu szkody
nie mieści się majątkowy uszczerbek obywatela, którego bezprawnie odwołano z funkcji
ławnika i który nie mogąc pełnić swej funkcji nie mógł uzyskać prawa do rekompensaty”.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą.
Uchwałą Rady m.st. Warszawy w sprawie wyboru ławników Sądu Okręgowego w Warszawie
– Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 10 grudnia 2003 r. (nr XXII/375/2003) skarżący
został wybrany do pełnienia funkcji ławnika Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie. Z uwagi na niemożność wykonywania przez
skarżącego funkcji ławnika z powodu stwierdzonych zaburzeń psychicznych Rada m.st.
Warszawy, na wniosek Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie z 14 czerwca 2004 r.,
uchwałą z 28 kwietnia 2005 r. (nr LI/1341/2005) odwołała skarżącego z funkcji ławnika Sądu
Okręgowego w Warszawie – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
Wyrokiem z 9 marca 2006 r. (sygn. akt VI SA/Wa/1192/05) Wojewódzki Sąd
Administracyjny w Warszawie oddalił skargę skarżącego i Krajowego Zarządu
Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w Warszawie. Wyrokiem z 21
listopada 2006 r. (sygn. akt II GSK 194/06) Naczelny Sąd Administracyjny uchylił powyższy
wyrok sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Wyrokiem z
17 kwietnia 2007 r. (sygn. akt VI SA/Wa/241/07) Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił
uchwałę Rady m.st. Warszawy z 28 kwietnia 2008 r. w sprawie odwołania skarżącego z
funkcji ławnika Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie.
Orzeczeniem z 27 września 2007 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę Rady m.st.
Warszawy od wyroku WSA.
W związku z zakończonym postępowaniem skarżący 4 marca 2010 r., wniósł pozew o
zasądzenie od m.st. Warszawy kwoty 1 749,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi od 28
kwietnia 2005 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazał, że powyższej kwoty dochodzi
tytułem odszkodowania za bezprawne odwołanie z funkcji ławnika sądowego w dniu 8
kwietnia 2005 r., jako rekompensatę za udział w 33 sesjach sądowych od kwietnia 2005 r. do
grudnia 2007 r.
Wyrokiem z 4 października 2010 r. (sygn. akt VI C 285/10) Sąd Rejonowy dla
Warszawy-Śródmieścia w Warszawie – Wydział VI Cywilny oddalił powództwo skarżącego.
Wyrokiem z 16 maja 2011 r. (sygn. akt V Ca 379/11) Sąd Okręgowy w Warszawie – V
Wydział Cywilny – Odwoławczy oddalił apelację. Wyrok sądu okręgowego, wskazany jako
ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, został doręczony skarżącemu
wraz z uzasadnieniem 18 sierpnia 2011 r.
Skarżący twierdzi, że wydane na podstawie zakwestionowanych w skardze przepisów
orzeczenie pozbawia go prawa do odszkodowania za utratę możliwości orzekania oraz
możliwości uzyskania rekompensaty za szkodę wywołaną niezgodnym z prawem działaniem
organu władzy publicznej (odwołanie z funkcji ławnika). Uzasadniając zarzuty, skarżący
wskazał, że art. 170 p.u.s.p. przez to, że nie określa minimalnej liczby sesji, jaką powinien
odpracować ławnik, narusza zasadę równości wobec prawa oraz dostępu do służby publicznej
na jednakowych zasadach. Godzi także w „rekompensaty ławnicze” utracone w wyniku
niezgodnego z prawem odwołania. W odniesieniu do art. 172 ust. 3 p.u.s.p. i art. 417 k.c.
skarżący wniósł o wydanie wyroku interpretacyjnego. Jego zdaniem przepisy te są rozumiane
zbyt wąsko, co narusza art. 77 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącego interpretacja art. 172
ust. 3 p.u.s.p. narusza również art. 32 i art. 60 Konstytucji, ponieważ różnicuje sytuację
ławników. Jak stwierdził: „nie do przyjęcia jest zasada w myśl której jedni ławnicy będą
orzekać kilkadziesiąt razy w ciągu roku i uzyskiwać quasi dochód, natomiast inni będą tego
całkowicie pozbawieni (0 sesji w ciągu roku)”. Uzasadnienie powyższych zarzutów w
znacznym stopniu zostało odniesione do okoliczności konkretnej sprawy skarżącego, w
związku z którą została wniesiona skarga konstytucyjna.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych
wolności i praw. Aby można ją było przekazać do merytorycznego rozpoznania, musi ona
spełniać przesłanki wynikające zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 46-47 ustawy z
dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej:
ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom
oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.
Kontroli Trybunału poddano art. 170 § 1 w brzmieniu: „Ławnik może być
wyznaczony do udziału w rozprawach do dwunastu dni w ciągu roku; liczba tych dni może
być zwiększona przez prezesa sądu tylko z ważnych przyczyn, a zwłaszcza w przypadku
konieczności zakończenia rozprawy z udziałem tego ławnika”; art. 172 § 3 p.u.s.p. w
brzmieniu: „Ławnik otrzymuje rekompensatę pieniężną za czas wykonywania czynności w
sądzie, którymi są: udział w rozprawie lub posiedzeniu, uczestnictwo w naradzie nad
wyrokiem, sporządzenie uzasadnienia lub uczestnictwo w posiedzeniu rady ławniczej, jeżeli
2
został do niej wybrany” oraz art. 417 § 1 k.c., który stanowi: „Za szkodę wyrządzoną przez
niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi
odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba
prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa”.
Na wstępie Trybunał zwraca uwagę, że w myśl art. 77 ust. 1 Konstytucji jedną z
przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej za niezgodne z prawem działanie władzy
publicznej jest wystąpienie szkody. W orzecznictwie Trybunału wyrażany jest pogląd, że
„użyte w Konstytucji pojęcie »szkody« powinno być rozumiane w sposób przyjęty na gruncie
prawa cywilnego jako tej gałęzi prawa, w której usytuowane są przepisy konkretyzujące
mechanizm funkcjonowania odpowiedzialności odszkodowawczej. Zakres kompensacji, a
zwłaszcza elementy szkody podlegające wynagrodzeniu powinny być ustalone na podstawie
odpowiednich regulacji kodeksu cywilnego, zwłaszcza zaś art. 361 § 2” (wyrok TK z 4
grudnia 2001 r., SK 18/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 256). W wyroku z 23 września 2003 r.
Trybunał podkreślił natomiast, że mechanizm wypełniania treścią pojęcia i zakresu szkody
(ze względów historycznych i genetycznych) określany jest przez przepisy kodeksu
cywilnego (K 20/02, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 76).
W pierwszej kolejności Trybunał postanowił odnieść się do zarzutów
niekonstytucyjności art. 417 § 1 k.c. Negatywna ocena strony formalnej skargi – w części
dotyczącej tego przepisu – wynika przede wszystkim z wadliwości sformułowanych w niej
zarzutów.
Jedną z przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej za niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej, stanowiącą warunek sine qua non otrzymania
odszkodowania, jest wykazanie istnienia szkody. Żądając odszkodowania za bezprawne
odwołanie z funkcji ławnika, skarżący powinien zatem wykazać, że w skutek tego zdarzenia
poniósł stratę lub utracił korzyści, które mógłby uzyskać, gdyby mu szkody nie wyrządzono
(art. 361 § 2 k.c.). Z dołączonego do akt skargi materiału dowodowego bezspornie wynika, że
w toku postępowania poprzedzającego wystąpienie ze skargą konstytucyjną skarżący nie
wykazał, aby w wyniku nieuczestniczenia w rozprawach sądowych od kwietnia 2005 r. do
grudnia 2007 r. poniósł szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. Trybunał zwraca uwagę, że art.
170 p.u.s.p., który jest także przedmiotem wniesionej skargi konstytucyjnej, określa jedynie
maksymalny roczny limit rozpraw, w których może uczestniczyć ławnik. Nie wymienia
natomiast obligatoryjnego minimum, to zaś uniemożliwia określenie damnum emergens i
lucrum cessans. Jeżeli zatem skarżący twierdzi, że art. 417 § 1 k.c. jest niezgodny z art. 77
ust. 1 Konstytucji, ponieważ uniemożliwia skarżącemu wykazanie jednej z przesłanek
odpowiedzialności odszkodowawczej, to taki zarzut skierowany jest w istocie przeciwko
orzeczeniom wydanym in concreto, a nie normie prawnej, która była ich podstawą.
Okoliczność ta – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – stanowi
podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu.
Skardze należało odmówić nadania dalszego biegu także w zakresie zarzutów
niekonstytucyjności przepisów p.u.s.p. Należy przede wszystkim stwierdzić, że przepisy te
nie były podstawą żadnego z orzeczeń wydanych w sprawie skarżącego. Odwołanie się do
treści tych regulacji przez sądy powszechne służyło jedynie ustaleniu przesłanek
odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa określonych w art. 417 k.c. i art. 77
ust. 1 Konstytucji.
Jak wielokrotnie wskazywano w orzecznictwie Trybunału, samo przywołanie danej
normy w uzasadnieniu ostatecznego orzeczenia nie oznacza jeszcze, że stanowiła ona
podstawę tego rozstrzygnięcia i może być przedmiotem skargi konstytucyjnej (zob.
postanowienie TK z 9 października 2002 r., SK 13/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 73).
3
Możliwość taka pojawia się dopiero, gdy norma ta determinuje treść orzeczenia (zob. wyrok
TK z 22 listopada 2005 r., SK 8/05, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 117).
Ponadto, zdaniem skarżącego w art. 170 § 1 p.u.s.p. ustawodawca nie uregulował
odpowiedniej – z punktu widzenia interesu skarżącego – materii, tj. obligatoryjnego minimum
rocznego limitu rozpraw, w których musiałby uczestniczyć ławnik. Taki sposób
sformułowania zarzutów musi zostać oceniony negatywnie. W orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego formułowano już pogląd, że „zarzuty nie mogą polegać na wskazywaniu, że
przepis nie zawiera konkretnej regulacji, której istnienie zadowalałoby wnioskodawcę” (zob.
wyrok z 19 listopada 2001 r., K 3/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 251). Zarzut zaniechania
ustawodawczego (luki normatywnej) nie może być przedmiotem badania w postępowaniu
przed Trybunałem Konstytucyjnym. Wydanie orzeczenia w tym zakresie należy więc uznać
za niedopuszczalne (zob. postanowienia TK z 11 grudnia 2002 r., SK 17/02, OTK ZU nr
7/A/2002, poz. 98 oraz 22 czerwca 2005 r., K 42/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 74).
Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że z uwagi na wzrastającą liczbę i
złożoność przepisów regulujących określone obszary działalności ludzkiej, jak również ze
względu na skomplikowane techniki ich wykładni, brzmienie zakwestionowanego w skardze
art. 170 § 1 p.u.s.p. oraz pozostawienie kompetencji obsady składu sądu wyłącznie jego
prezesowi, służyć mają przede wszystkim zapewnieniu sprawności orzekania (zob.
uzasadnienie wyroku TK z 29 listopada 2005 r., P 16/04, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 119).
Zapobiegać mają również sytuacjom, w których niektórzy ławnicy mogliby orzekać – jak
zarzucił skarżący – po „kilkadziesiąt” razy w roku.
Ponadto, należy zauważyć, że w myśl art. 182 Konstytucji „udział obywateli w
sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa [p.u.s.p.]”. Przyznana ustawodawcy
swoboda w określaniu zasad udziału ławników w postępowaniach sądowych powoduje, że
skarżącemu nie przysługuje roszczenie do państwa o takie ukształtowanie przepisów p.u.s.p.,
które zapewniałyby mu, jako ławnikowi, udział w minimalnej liczbie sesji.
Mając wskazane okoliczności na uwadze, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art.
49 w związku z art. 36 ust. 3 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK – postanowił
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
Ze względu na powyższe Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.
4