prezentacja - Wszechnica Żywieniowa w SGGW

prezentacja - Wszechnica Żywieniowa w SGGW

Żywność modyfikowana
genetycznie obietnice i rzeczywistość,
szansa czy zagrożenie
Prof. dr hab. Tadeusz P. Żarski
Katedra Biologii Środowiska
Zwierząt
GMO = Genetycznie
Modyfikowany Organizm
Genetycznie modyfikowane organizmy (GMO) są
bardzo rozległym obszarem badawczej i
gospodarczej działalności człowieka, obejmującym
zarówno mikroorganizmy, rośliny jak i zwierzęta
Wiele współczesnych produktów będących w
powszechnym użyciu pochodzi z GMO, głównie z
mikroorganizmów i roślin.
Osiągnięcia biotechnologii zwłaszcza uzyskane
na mikroorganizmach są niepodważalne i
godne rozwijania.
Dlaczego więc na świecie i w Polsce toczy się tak
zażarta dyskusja na temat dopuszczenia do upraw
modyfikowanych roślin i do chowu zwierząt?
GMO
Wydaje się, że jądrem problemu GMO
jest wielka naukowa i gospodarcza
ekspansja kilku światowych gigantów
agrobiznesu
Monsanto,
Syngenta,
Pioneer,
Dupont
czy
Bayer
,
producentów roślin GM, mających:
główną pulę patentów na metody modyfikacji
roślin
nieograniczone wpływy na obrót produktami
takimi jak ziarno GM,
a także wytwarzanych przez te same koncerny
środków dla ochrony roślin i produkcji rolnej.
GMO Fakty
Korporacje te
mając mocne poparcie
środowisk politycznych i niektórych
międzynarodowych
organizacji
coraz
aktywniej podporządkowują sobie wielkie
obszary ziemi ornej a zatem i produkcji
żywności.
Miliony
hektarów
powierzchni
obsiewanych roślinami transgenicznymi
to potężna broń w rękach wielkich
producentów.
Kto ma w ręku żywność ten rządzi
światem.
GMO - Obietnice
Narody są przy tym karmione nie tylko żywnością
pochodzącą z roślin modyfikowanych genetycznie ale i
nośnymi hasłami humanitarnymi
poprzez uprawę roślin GM uzyskamy wyższe plony
zwiększenie plonów zlikwiduje głód na świecie
zmniejszając zużycie pestycydów uzyskamy czystą
zdrową żywność
zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną ceny
żywności
wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi do
zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów
złoty ryż wyleczy chore na ślepotę zmierzchową i
kseroftalmię dzieci w III świecie
żywność pochodzącą z roślin modyfikowanych
genetycznie jest przebadana i w pełni bezpieczna
GMO - RZECZYWISTOŚĆ
Wiedza o stanie środowiska i zachodzących w nim
zmianach pozwala na podejmowanie działań
dotyczących jego ochrony. Posiadamy szereg
sposobów, które pozwalają wyeliminować lub
ograniczyć działanie toksyn środowiskowych.
Pierwiastki lub związki chemiczne, wprowadzone
do środowiska pozostają w nim w tych samych
ilościach a w wyniku naturalnych mechanizmów
detoksykacyjnych a także działań ludzkich są
unieczynniane lub z niego usuwane.
.
Z inną sytuacja mamy do czynienia w przypadku GMO czyli
organizmów genetycznie modyfikowanych.
GMO to żywy organizm, który może mutować, rozmnażać się,
krzyżować z innymi żywymi organizmami, a także może się
w środowisku przemieszczać.
Wprowadzenie do środowiska transgenicznych organizmów
lub fragmentów ich materiału genetycznego pociągnie za
sobą powstanie trwałych nieodwracalnych skutków i
nieprzewidywalne zmiany w naturalnym środowisku
GMO mogą nieodwracalnie zmienić środowisko. Uwalnianie
"zanieczyszczeń biologicznych" do środowiska może
przynieść większe zniszczenie od zanieczyszczeń
chemicznych.
Obietnica I Rośliny GM dadzą wyższy plon
Jednak na razie, nie ma żadnych dowodów na
to, że rośliny modyfikowane genetycznie
mogą zapewnić większe zbiory z takiego
samego areału. Badania Uniwersytetu w
Kansas prowadzone w okresie 3 lat pokazały,
że uprawy soi modyfikowanej genetycznie
dostarczały o 10% mniejszych plonów, niż
naturalna soja.
Do podobnych wyników doszło działające w
Wielkiej
Brytanii,
stowarzyszenie
Soil
Association, które porównywało różne
badania
produktywności
roślin
modyfikowanych genetycznie. „Niższa cena”
produktów modyfikowanych genetycznie jest
skutkiem
subsydiów,
a
nie większej
wydajności roślin GMO.
Obietnica I Rośliny GM dadzą wyższy plon
Obietnica II - poprzez zwiększenie areału
upraw GMO i wzrost plonów zlikwidujemy
głód na świecie
GMO zamiast przyczyniać się do
rozwiązania problemu głodu na świecie,
dodatkowo powoduje jego pogłębienie.
Rzeczywisty problem głodu nie tkwi w
braku żywności; na świecie produkuje
się ją w wystarczającej ilości!
Głód jest wynikiem niewłaściwej polityki
rolnej i niewłaściwej dystrybucji żywności.
Obietnica II - poprzez zwiększenie areału
upraw GMO i wzrost plonów zlikwidujemy
głód na świecie
Według tych danych od 2007 roku liczba
głodujących wzrosła o 40 milionów, a od lat 20032005 - o 115 milionów
Co roku umiera z głodu 15 milionów dzieci.
Niedożywienie powoduje 55% wszystkich zgonów
dzieci na świecie - proporcja, jakiej nie osiągnęła
żadna choroba zakaźna od czasów zarazy
morowej.
Ok. 183 milionów dzieci waży mniej, niż powinny
w swoim wieku.
Niedożywienie dotyka połowę dzieci poniżej
piątego roku życia w Azji południowej i 1/3 dzieci
w Afryce Subsaharyjskiej.
Obietnica III. Zmniejszając zużycie pestycydów
uzyskamy czystą, zdrową żywność
Zwiększone zużycie pestycydów w uprawach GM roślin = pogorszenie
jakości zdrowotnej plonu
Obietnica III. Zmniejszając zużycie pestycydów
uzyskamy czystą żywność
Zwiększone zużycie pestycydów w uprawach GM roślin =
pogorszenie jakości zdrowotnej plonu
Obietnica III Zmniejszając zużycie pestycydów uzyskamy
czystą żywność
Inne zagrożenia związane z żywnością uzyskaną z roślin GM
Ø Obecność pozostałości Roundupu, produktów jego
rozkładu i substancji technologicznych wywołuje
zaburzenia rozrodu : hamowanie procesów podziału
komórek zarodka, uszkodzenie komórek łożyska a
także zaburzenia syntezy hormonów sterydowych .
Walsh Lance P.:Roundup Inhibits Steroidogenesis by Disrupting
Steroidogenic Acute Regulatory (StAR) Protein Expression.
Environ Health Perspect. 108, 769-776, (2000)
Ø Obecność toksyny Cry w produktach roślinnych
może mieć wpływ na funkcje jelit także u ssaków (
silna reakcja immunologiczna na Cry 1Ac a także
obecność receptorów pCry 1 Ac w śluzówce jelita
cienkiego myszy ) Vasquez-Pardon R.I. i wsp. Biochem.
Biophis. Res. Com. 2000
Obietnica III Zmniejszając zużycie pestycydów
uzyskamy czystą żywność
Chem. Res. Toxicol. , 2009 , 22 ( 1), pp 97 –
105
Oceniono toksyczność czterech formulacji
glyfosatu ( G) – w rozcieńczeniach 10 -5, na
trzech rodzajach komórek ludzkich (
pępowinowych, łozyskowych i zarodkowych . To
rozcieńczenie jest daleko niższe od
stosowanych w rolnictwie i odpowiada niskim
poziomom pozostałości w żywności lub paszy.
Formulacje handlowe zostały porównane z
czystym glyfosatem G oraz z jego głównym
metabolitem AMPA (kwas aminometylo
fosforowy ) oraz z jednym stosowanym jako
dodatek technologiczny POEA (poliethoksylo
tallowaminą) .
Wszystkie formulacje R powodują śmierć
komórek w granicach 24 h, przez
zahamowanie funkcji mitochondrialnej
dehydrogenazy busztynianowej i martwicę,
przez uwolnienie cytozolowej kinazy
adenylowej Preparaty te powodują też
apoptozę przez uaktywnienie enzymatycznej
funkcji kaspaz 3/7. Potwierdza to
charakterystyczny rozpad DNA, kurczenie i
rozpad jąder
Obietnica IV Zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną ceny żywności
Wydajność i opłacalność upraw GMO w porównaniu
z konwencjonalną soją wg danych z USA
Obietnica IV
ceny żywności
Zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną
Obietnica IV
Zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną
ceny żywności
Firma sprzedaje rolnikom ziarno siewne GMO, ale pozostaje
właścicielem materiału genetycznego tej rośliny. Praktyka
patentowania praw „własności intelektualnej” do całego
genomu roślin i zwierząt GMO zyskała sobie miano „patentu
na życie”. Co to w praktyce oznacza? Otóż rolnik podpisuje z
firmą kontrakt, w którym zobowiązuje się, że:
- co roku kupi od firmy ziarno siewne GMO oraz chemikalia i
będzie płacił opłatę licencyjną za używanie własności
intelektualnej (patentu na życie),
- nie będzie uprawiał nasion uzyskanych z zeszłorocznych
plonów,
- zezwala inspektorom firmy na kontrolę swoich pól.
Jeżeli rolnik złamie umowę i zostanie ukarany finansowo
przez firmę, musi podpisać poufne oświadczenie, że nie
będzie o tym rozmawiał z mediami ani nawet z sąsiadami.
Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi
do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów
Stężenie toksyny Bt w poszczególnych częściach roślin bawełny i
kukurydzy jest niejednorodne, najniższe w częściach generatywnych,
które mają być przez nią chronione, a najwyższe w zielonych liściach.
Wahania stężeń dotyczą także okresu wegetacji (Mae-Wan Ho
Ineffective against insect pests, harmful to health and biodiversity,
yield drag, pest resistance. ISIS Press Release 26/09/05
Stwierdzono obecność toksyny Bt w w wodach rzek i sedymentach w
pobliżu pól uprawy kukurydzy w ilościach, które w warunkach
doświadczalnych hamowały wzrost dżdżownic w glebie. Release and
Potential Impacts of Biological Toxins Bt Genetically-Modified Corn Cropsand
Biopesticide Application F. Gagné, M. Douville C. Blaise, A. Marineau. St.
Lawrence Centre, Environment Canada, Montreal, Quebec, Canada; B.
Lachance and G. Sunahara, Biotechnology Research Institute, Montreal,
Quebec, Canada. Poster Communication Dec01
Pyłek genetycznie modyfikowanej kukurydzy oraz resztki pożniwne obecne w
ciekach przy uprawach polowych zawierające toksynę Bt działają
niekorzystnie na organizmy wodne co może doprowadzić do zaburzeń w
łańcuchu troficznym ekosystemów wodnych Toxins in transgenic crop
byproducts may affect headwater stream ecosystems E. J. Rosi-Marshall*, , J.
L. Tank , T. V. Royer , M. R. Whiles, M. Evans-White , C. Chambers, N. A.
Griffiths , J. Pokelsek*, and M. L. Stephen Biological sciences / environmental
sciences pnas | October 9, 2007 | vol. 104 | no. 41 | 16204-16208
Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi do
zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów
Gene flow from transgenic Bt corn to non-Bt corn refuges. Ch. F.
Chilcutt and B. E. Tabashnik Information Systems for Biotechnology (ISB)
July, 2004
Fig. 1. Średnia (± S.E.) koncentracja toksyny Bt Cry1Ab w
ziarnie kukurydzy Bt i tradycyjnej
Obietnica V. Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi
do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów
Oporność owadów na toksynę Bt
W populacji występującego w Australii szkodnika bawełny
motyla słonecznicy orężówki, Helicoverpa armigera –
którego istnienie stanowi poważny problem w uprawach
bawełny nie tylko w Australii ale także w Chinach, Indiach i
w Afryce stwierdzono wytworzenie oporności na toksynęCry1Ac pozwalająca na tolerowanie 275-krotnie wyższej
dawki tej toksyny, która zabija larwy motyli nieodpornych. .
Ponad 70 procent osobników tej populacji przeżywała na
bawełnie Bt wytwarzającej toksynę Cry1Ac
Motyl słonecznica orężówka (Helicoverpa armigera) i
larwa żerująca na bawełnie, pomidorach i kukurydzy
wg http://pl.wikipedia.org.i http://www.viarural.com.ar
Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi
do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów
Powstawanie chwastów opornych na glifosat
Chwast o ang. nazwie horseweed, a polskiej przymiotno
kanadyjskie (Conyza canadensis), który stwierdzono w
uprawach soi GM (RR) w roku 2000 w stanie Delaware, od
tego czasu pojawił się w 14 stanach USA oraz w Brazylii i
Chinach. W Argentynie i USA chwast o nazwie ang.
Johnsongrass, polskiej sorgo alepskie (Sorghum
halepense) rozplenia się w uprawach soi RR. Najpewniej
powstawanie chwastów opornych na glifosat zredukuje
korzyści z upraw np. soi RR wynikające z oszczędności w
technikach uprawy ziemi i zabiegów agrochemicznych, nie
mówiąc już o wyłaniających się kolejnych zagrożeniach.
Przewiduje się, że w ciągu 3 do 4 lat wielkim problemem
„będzie epidemia chwastów opornych na glifosat”
Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi
do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów
Powstawanie chwastów opornych na glifosat
Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin
doprowadzi do zmniejszenia presji i degradacji
ekosystemów
Dobrze udowodniony jest fakt przemieszczania nowych,
obcych
genów (np. genów oporności na środki
chwastobójcze) z roślin GM (rzepak, kukurydza) na uprawy
pokrewnych tradycyjnych roślin (nie-GM) a także na
pokrewne chwasty drogą przepylenia.
Czołowe pismo naukowe „Science” z 2007 roku przynosi
szereg niepokojących opinii. Podaje że poleganie na
uprawach roślin GM tolerujących herbicyd glyfosat może w
niedalekiej przyszłości „kosztować miliardy dolarów strat z
powodu spadku wydajności”.
W dodatku „bardzo prawdopodobnym jest, że straty będą
czymś więcej niż stratami pieniędzy”, ponieważ mogą one
mieć niekorzystne, „wielkie konsekwencje dla środowiska”.
Tak
poważnie
nauka
ocenia
zagrożenia
często
bagatelizowane przez środowiska lobbujące za uprawami
roślin GM.
Obietnica VI
. Złoty ryż wyleczy chore na ślepotę
zmierzchową i kseroftalmię dzieci w III świecie
Złoty ryż, czyli produkt wyposażony w beta-karoten
(prowitaminę A) według reklam przemysłu inżynierii
genetycznej, pomoże uchronić tysiące dzieci od
ślepoty i miliony głodujących od innych chorób
wynikających
z
niedoborów
witaminy
A.
Jednak proste wyliczenie w oparciu o dane
producenta pokazuje, że dorosła osoba musiałaby
zjeść przynajmniej 12 porcji normalnej – 300gramowej racji ryżu, żeby zaspokoić zalecaną ilość
prowitaminy A, co równa około 3,6 kg ryżu, którego
waga po ugotowaniu wyniesie 9 kg. Oznacza to, że
standardowa dzienna racja 300 gram ryżu w
najlepszym razie dostarczyłaby 8% dziennego
zapotrzebowania na witaminę A
Obietnica VI
. Złoty ryż wyleczy chore na ślepotę
zmierzchową i kseroftalmię dzieci w III świecie
Nowa wersja złotego ryżu zawiera 20 krotną ilość betakarotenu. Pozostaje jednak nadal wątpliwe czy w
przypadku niedoboru białka, tłuszczu i cynku nastąpi
przekształcenie beta karotenu w witaminę A i jej
absorpcja z jelit
Modyfikowany genetycznie ryż nie rozwiązuje
podstawowych przyczyn niedoboru witaminy A, jakimi
są bieda i brak zróżnicowanej diety. Krótkoterminowe
rozwiązania takie jak podawanie witamin w tabletkach
lub dostarczanie żywności są tanie i skuteczne
Istnieje wiele źródeł pożywienia o wysokim poziomie
beta-karotenu. Są nimi m.in.: marchewki, warzywa
liściaste, maniok, mango, papaja, arbuzy
Badania przeprowadzone w Bangladeszu wykazały, że
75g indyjskiego szpinaku – taniej, całorocznej,
zielonolistnej rośliny dostarcza wystarczającą dzienną
dawkę witaminy A. (Haskell et al., 2004).
Obietnica VII Żywność pochodzącą z roślin
modyfikowanych genetycznie jest przebadana i w pełni
bezpieczna
Badania wskazujące na możliwość niekorzystnego wpływu
pasz i żywności GM na organizmy żywe
Badania wskazujące na negatywny wpływ pasz
pochodzących z roślin GM na zdrowie zwierząt
gospodarskich oraz laboratoryjnych stanowiących
model odniesienia do ludzi
są stosunkowo nieliczne a i te wielokrotnie
podważane, bądź kwestionowane
przez innych badaczy i instytucje kontrolujące.
których celem jak się wydaje nie jest dochodzenie
do prawdy obiektywnej.
Informacje, budzące obawy, znajdujące się w oficjalnych
materiałach Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności
(EFSA), dotyczące genetycznie modyfikowanych roślin
rekomendowanych przez Komisję Europejską do wprowadzenia
na rynek i do uprawy w krajach UE.
I. Kukurydza
1507 oporna na glufosynat amonowy
(BASTA) oraz wytwarzajaca bialko Cry1F
-badania żywieniowe na ziarnie roślin nie traktowanych
herbicydem
-badania degradacji białka Cry1F wykonano jedynie w warunkach
in vitro bez uwzględnienia specyfiki procesów trawiennych
różnych gatunków zwierząt, a także interakcji z innymi
składnikami paszy, nie wyjaśniają czy pozostałości nie mogą
znaleźć się w odchodach zwierząt.
- badania toksyczności ostrej doustnej wykonane na nieznanej
liczebnie grupie myszy, jedyne parametry w 14 dniowym
doświadczeniu to przyrosty masy i sekcja bez badań
patomorfologicznych narządów miąższowych
- badania toksyczności subchronicznej 5 grup szczurów a 12
osobników, 90 dni, maksymalnie 33% dodatku kukurydzy, zmiany
hematologiczne eozynopenia- obniżenie liczby granulocytów
kwasochłonnych we krwi, np. spowodowany przez działanie
hormonów kory nadnerczy Nie można tego komentować jedynie
zmiennością osobniczą czy związaną z płcią
-badania żywieniowe wykonano, jedynie na 35 kurczętach i 12
krowach utrzymywanych grupowo
II Kukurydza NK603 oporna na herbicyd Roundup
Ø
W badaniach toksyczności przewlekłej zmiany
hematologiczne. U szczurów otrzymujących najwyższy
dodatek kukurydzy NK603 wystąpiła hyperchromia i
makrocytoza ( krwinki młodociane) czyli zwiększenie
stężenia hemoglobiny w krwinkach (MCHC) i ich objętości
(MCV. Przyczyny, mogą być różne; zaburzenia
hematopoezy), zmienność osobnicza, odwodnienie,
niedobory witaminowe, zaburzenia wymiany gazowej z
niedoczynnością tarczycy włącznie
III Ziemniaki EH 92-527-1 BASF ze zmienionym
składem skrobi
Ø
Ø
Badania toksykologiczne: grupy po 10 szczurów.
Stwierdzono zmiany w układzie białokrwinkowym i wzrost
masy śledziony (nie wykonano morfopatologii narządu),
badania te są niezbędne dla oszacowania ryzyka
zdrowotnego dla zwierząt a w konsekwencji dla ludzi
Obecności cyst w strukturze tarczycy w większej liczbie
przypadków w grupie szczurów otrzymującej transgeniczne
ziemniaki. Wniosek: badania na zwierzętach chorych bądź
patogenne działanie paszy, aktywność mikrosomalnych
enzymów wątrobowych uczestniczących w procesach
detoksykacyjnych ulega osłabieniu przy niedoczynności
tarczycy
1.Malatesta M, i wsp., “Ultrastructural Morphometrical and Immunocytochemical
Analyses of Hepatocyte Nuclei from Mice Fed on Genetically Modified Soybean,” Cell
Struct Funct. 27 (2002): 173–180
2. Malatesta M., i wsp., “Ultrastructural Analysis of Pancreatic Acinar Cells from Mice
Fed on Genetically modified Soybean,” J Anat. 2002 ; 201(5): 409–415;
3. Malatesta M. i wsp., “Fine Structural Analyses of Pancreatic Acinar Cell Nuclei from
Mice Fed on GM Soybean,” Eur J Histochem 47 (2003): 385–388.
5.Vecchio i wsp. “Ultrastructural Analysis of Testes from Mice Fed on Genetically
Modified Soybean,” Eur J of Histochem.(2004) 48, no. 4 449–454.
6.Malatesta M. i wsp .: Reversibility of hepatocyte nuclear modifications in mice fedon
genetically modified soybean Eur. J, Histochem. 2005; vol. 49 ( 3 ), 237-242
ü Długotrwałe badania przeprowadzone na myszach
żywionych GM soją RR wykazały zmiany w strukturze jąder
komórkowych komórek wątroby, trzustki oraz jąder u
samców. Badania te prowadzono przez 8 lub 24 miesiące.
Autorzy sugerują, że obserwowane przez nich zmiany w
strukturach komórkowych mogą mieć istotny wpływ na ich
funkcje wewnątrz i zewnątrz wydzielnicze a w efekcie na
przemiany metaboliczne u zwierząt Badania
przeprowadzone ostatnio wykazały, że zaobserwowane
zmiany w strukturze komórek wątrobowych ustępują po
powrocie do żywienia soją tradycyjną
Długoterminowe badania zlecone przez Austriacką Agencję
ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności, zarządzaną przez
Austriackie Federalne Ministerstwo Zdrowia, Rodziny i
Młodzieży.
Badania prowadzone przez Uniwersytet Weterynaryjny
we Wiedniu wykazały, że karmienie myszy genetycznie
modyfikowaną kukurydzą (NK 603 x MON 810),
spowodowało niższą plenność i zmniejszenie masy
ciała. Jeden z prowadzących badanie profesorów prof.
Zentek powiedział,że była to bezpośrednia zależność
między dietą GM, i że myszy karmione tradycyjną
kukurydzą rozmnażały się w bardziej efektywny
sposób.
Podczas badania austriaccy naukowcy wykonali kilka
długotrwałych prób ( 20 tygodni) na
myszach
laboratoryjnych otrzymujących dietę zawierającą 33%
kukurydzy GM (NK 603 x MON 810), i kontroli na
kukurydzy nie-GM używanej w wielu krajach. W
porównaniu do grupy kontrolnej, statystycznie istotna
wielkość miotów i spadki wagi szczurząt zostały
udokumentowane w trzecim i czwartym miocie myszy w
hodowli ciągłej żywionych kukurydzą GM.
Już sama możliwość negatywnych skutków dla ludzi i zwierząt przemawia za
niedopuszczeniem w najbliższych latach ryzykownej innowacji jaką są pasze
i żywność GM oraz powstrzymaniem się od niepotrzebnego traktowania
Polski jako laboratorium a Polaków jako królików doświadczalnych.
Polska nie ma żadnego powodu by sięgać po GMO mając nadprodukcję
własnej cieszącej się dobrą marką i renomą żywności. Wprowadzenie do
obrotu i uprawy roślin GMO na teren Polski zagraża głównym priorytetom w
rozwoju polskiego rolnictwa i strategii eksportu naszych produktów rolnych.
Tradycyjne gatunki i stare odmiany roślin to nasze bogactwo biologiczne,
które Polska wniosła do zubożonej przyrodniczo poprzez masowe
stosowanie chemizacji rolnictwa zachodniej Europy.
. Konkurentom zagranicznym może zależeć na wymuszeniu na Polsce zgody
na uprawy GMO, aby podważyć nasz atut czystej ekologicznie i genetycznie
żywności
Dziękuję za uwagę