docPDF - Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
download 
Reklamacja Transkrypt
PDF - Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów studia podyplomowe MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Dagmara Walada Bezrobocie w Unii Europejskiej na przykładzie Hiszpanii i Polski praca końcowa Praca została przyjęta _________________ Promotor dr Magdalena Stawicka Wrocław 2015 Spis Treści Wstęp……………………………………………………………………………………………………………. 3 Rozdział 1. Pojecie bezrobocia…………………………………………………………………………4 1.1.Przyczyny bezrobocia…………………………………………………………………………………6 1.2 . Skutki bezrobocia ……………………………..……………………………………………………..8 Rozdział 2. Unia Europejska w świetle kryzysu gospodarczego…………..…………10 2.1.Bezrobocie w Unii Europejskiej na tle kryzysu gospodarczego………………….13 2.2.Historia hiszpańskiego kryzysu – klęska na rynku pracy…………………………….15 2.3. Problem bezrobocia w Polsce na przestrzeni lat……………………………………..18 Rozdział.3. Programy walki z bezrobociem na poziomie Unii EuropejskiejEuropejski Fundusz Społeczny.……………………………………………………………….………23 3.1. Aktywne formy walki z bezrobociem……………………………………………………….25 3.2. Pasywne formy walki z bezrobociem……………………………………………………….26 Podsumowanie……………………………………………………………………………………………….28 Bibliografia, Netografia ………………..………………………………………………………………..29 Spis Tabel……………………………………………………………………………………………………….30 Oświadczenie………………………………………………………………………………………………….31 2 Wstęp Bezrobocie jest jednym z największych i najpoważniejszych problemów współczesnych czasów. Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki społeczne, gdyż jest to zjawisko powstałe w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy. Związane jest to zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowo powstałych i nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego. Kryzys gospodarczo-finansowy jaki ma miejsce w ostatnich latach spowodował destabilizacje na rynku pacy zarówno w krajach unii europejskiej jak i na całym świecie. Zapoczątkowany w Stanach Zjednoczonych szybko dotarł do krajów europejskich powodując spowolnienie gospodarki, oraz wzrost bezrobocia. Wiele krajów zdecydowało się na wprowadzenie głębokich reform instytucji rynku pracy. Światowy kryzys zmienił oblicze europejskiego rynku pracy niszcząc wcześniejsze osiągnięcia wielu krajów w walce z bezrobociem. Skutki kryzysu są zróżnicowane dla rynków pracy poszczególnych krajów. Celem pracy jest charakterystyka najważniejszych pojęć i kwestii związanych ze zjawiskiem bezrobocia i jego występowaniem w krajach Unii Europejskiej. W rozdziale pierwszym opisane zostaną podstawowe pojęcia związane ze zjawiskiem bezrobocia. W drugim rozdziale poruszono aspekt trwającego kryzysu gospodarczego, który doprowadził do wzrostu bezrobocia na całym świecie. W szczególności zwrócono uwagę na sytuacje w Hiszpanii, oraz w Polsce. Wybór ten nie był przypadkowy. Hiszpania – kraj, który po przystąpieniu do Unii Europejskiej przeżywał okres intensywnego rozwoju gospodarczego nie uporał się z trwającym kryzysem gospodarczo-finansowym. Mimo upływu lat bezrobocie w tym kraju nadal utrzymuje się na wysokim poziomie. Dla porównania Polska, która będąc członkiem Unii Europejskiej od jedenastu lat całkiem nieźle poradziła sobie z kryzysem. Poziom bezrobocia w Polsce wzrósł, ale był to wzrost stosunkowo niewielki porównując pozostałe kraje Unii Europejskiej – między innymi Hiszpanię. Co więcej należy dodać, że Polska jest krajem ( obok Niemiec i Malty), któremu w czasie kryzysu udało się obniżyć bezrobocie. Rozdział trzeci poświęcony został walce ze bezrobociem. Opisano instytucje Europejskiego Gospodarczego, oraz zwrócono uwagę na formy walki z bezrobociem. 3 Funduszu Rozdział 1. Pojęcie bezrobocia W literaturze przedmiotu bezrobocie klasyfikuje się na podstawie różnych kryteriów. Wymienia się bezrobocie: frykcyjne, sezonowe, koniunkturalne (cykliczne), strukturalne. Bezrobocie frykcyjne występuje, kiedy wolne miejsca pracy i bezrobotni współistnieją w tych samych zawodach, w tym samym regionie. Najczęściej do tej kategorii zalicza się osobę przejściowo bezrobotną, która zaprzestała pracy u poprzedniego pracodawcy (lub też pojawiła się na rynku pracy) i na skutek niepełnej informacji o wolnych miejscach pracy, oferowanych płacach, wolnej reakcji na sygnały rynkowe, a także ograniczonej mobilności potrzebuje pewnego czasu na znalezienie nowego pracodawcy. Bezrobocie frykcyjne ma w zasadzie charakter dobrowolny tzn. decyzje o zmianie pracodawcy podejmują sami pracownicy, a czas oczekiwania przez nich innego zajęcia jest stosunkowo krótki1. Bezrobocie sezonowe (okresowe) ma charakter cykliczny i wynika z sezonowości produkcji bezpośrednio lub pośrednio uzależnionej od warunków klimatycznych w takich dziedzinach jak: rolnictwo, cukiernictwo i inne przemysły spożywcze, budownictwo, a także w niektórych obszarach – turystyka2. Bezrobocie koniunkturalne wyraża się brakiem popytu na siłę roboczą w warunkach zmniejszania się rozwoju gospodarczego (zła koniunktura gospodarcza). Określane jest też mianem bezrobocia cyklicznego. Na ogół uznaje się, że ten rodzaj bezrobocia ma charakter przejściowy, ponieważ wraz z ożywieniem gospodarczym, któremu towarzyszy wzrost popytu na pracę, jego negatywne oddziaływanie na rynek pracy stopniowo ustępuje3. Bezrobocie strukturalne powstaje w warunkach niedopasowania podaży i popytu na rynku pracy. Jest związane ze zmianami w strukturze produkcji, wprowadzaniem nowych technologii, koniecznością przekwalifikowania pracowników zatrudnionych w dużych sektorach gospodarczych4. Bezrobocie ma zazwyczaj charakter masowy i długotrwały, jego zmniejszenie wymaga tworzenia nowych miejsc pracy przez inwestycje, lepsze wykorzystanie 1 E.Bojar Podstawy Mikro- i Makroekonomii, Politechnika Lubelska, Lublin 2011, str.348 Ibidem, str.348 3 Ibidem, str.348 4 Ibidem, str.348 2 4 potencjały wytwórczego. Szczególne znaczenie ma podział bezrobocia na przymusowe i dobrowolne, a także klasyczne i keynesowskie5. Bezrobocie dobrowolne występuje wtedy, gdy nie są skłonni podjąć pracy za oferowaną płacę. Bezrobocie przymusowe pojawia się natomiast, gdy przy danym poziomie płacy realnej pracownicy nie są w stanie znaleźć pacy pomimo gotowości jej podjęcia. Podział na bezrobocie przymusowe i dobrowolne ma raczej znaczenie ideologiczne. Samo określenie „dobrowolne” sugeruje, że ani państwo ani kapitalistyczne stosunki produkcji nie ponoszą za ten typ bezrobocia żadnej odpowiedzialności.6 Drugi podział wywodzi się z głównych nurtów teorii ekonomii. Bezrobocie klasyczne pojawia się wtedy gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży i popytu na nią nie przecinają się. Może to być spowodowane albo działaniem związków zawodowych albo ustawodawstwem określającym wysokość płac minimalnych, które powodują, iż płace utrzymywane są na poziomie wyższym od poziomu równowagi. Bezrobocie keynesowskie wynika z niedostatku popytu. Powstaje ono wówczas, gdy popyt globalny zmniejszył się a płace i ceny nie zdążyły się dostosować i przywrócić stanu pełnego zatrudnienia7. Ze względu na sposób manifestowania wyróżnia się dwie główne formy bezrobocia: jawne i utajone. Bezrobocie jawne ustalone zostało na podstawie ewidencji urzędów pracy i określone jako bezrobocie rejestrowane (statystyczne) lub ustalone na podstawie badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) i określane jako bezrobocie rzeczywiste (faktyczne). Bezrobocie utajone nigdzie nie zostało zewidencjonowane. Jego rozpoznanie wymaga specjalnych badań ankietowych lub zastosowania statystycznych metod szacunkowych. Bezrobocie to dotyczy głównie indywidualnych gospodarstw rolnych na wsi (bezrobocie agrarne lub „zbędni na wsi), aczkolwiek w różnych postaciach występuje również w miastach. (tzw. ”bezrobocie wśród zatrudnionych” – jest to nadmierne zatrudnienie ludzi w stosunku do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstw8. Z punktu widzenia przestrzennych zróżnicowań bezrobocia wyodrębnia się bezrobocie powszechne (ogólne), które oznacza występowanie nadwyżek zasobów siły roboczej na obszarze całego kraju oraz bezrobocie lokalne (rejonowe, terenowe) 5 Ibidem, str.349 Ibidem, str.349 7 Ibidem, str.349 8 Ibidem, str.349 6 5 występujące tylko na niektórych obszarach kraju. W zależności kryterium czasu poszukiwania pracy wyróżnia się bezrobocie krótkookresowe (do trzech miesięcy), średniookresowe (od 4 –6 m.), długookresowe (od 7 –12 m.), długotrwałe (powyżej jednego roku) i chroniczne (powyżej dwóch lat).9 Wielkość zdolnych do pracy zasobów siły roboczej danego kraju lub regionu pozostających na bieżąco bez pracy określa stopa bezrobocia. W ścisłym znaczeniu stopa bezrobocia to stosunek liczby osób uznanych za bezrobotnych do liczby osób uznanych za wchodzących w skład siły roboczej, wyrażony w procentach.10 Osoba bezrobotna to taka osoba, która nie jest zatrudniona i nie wykonuje innej pracy zarobkowej, a jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy.11 1.1.Przyczyny bezrobocia Zastanawiając się nad przyczynami powstawania bezrobocia, przede wszystkim należy wyróżnić główne źródła leżące u jego podstaw. Zasadniczo wymienić tutaj należy trzy takie grupy, czyli czynniki indywidualne, czynniki koniunkturalne oraz czynniki instytucjonalne. W wielu przypadkach poszczególne grupy czynników mogą jednak wpływać na siebie nawzajem.12 Do czynników indywidualnych zaliczać będziemy zarówno te będące pochodną indywidualnych preferencji danej osoby, jak i te związane z jego charakterystyką. W przypadku tych pierwszych brak zatrudnienia może być związany np. z chęcią znalezienia lepiej płatnej pracy, miejsca pracy położonego bliżej miejsca zamieszkania czy po prostu brakiem ofert spełniających oczekiwania pod względem rodzaju pracy czy formy zatrudnienia. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że preferencje jednostki mogą ulegać zmianie na skutek wpływu czynników instytucjonalnych. Przykładem mogą być osoby, które byłyby skłonne podjąć zatrudnienie, jednak zniechęca je do tego relatywnie wysoki poziom dochodu otrzymywanego z pomocy społecznej. Można na powyższy przykład oczywiście spojrzeć także z drugiej strony – wysokie obciążenia podatkowe 9 Ibidem, str.349 B.Czarny Podstawy Ekonomii,PWE, Warszawa 2011, str.433 11 Ibidem, str.433 12 Ł.Arendt,A.Hryniewiecka,I.Kulak-Dolata,B.Rokicki Bezrobocie Między Diagnozą a Działaniem, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2012, str.12 10 6 będą powodować, iż dla wielu osób podjęcie zatrudnienia jest nieopłacalne, gdyż dochód netto jest zbliżony do tego, który potencjalnie uzyskiwać można z pracy zarobkowej.13 Czynniki koniunkturalne bezpośrednio wpływać będą na wielkość zapotrzebowania na pracowników, zgłaszanego przez pracodawców. Wynika to głównie ze spadku siły nabywczej ludności, czyli zmniejszenia popytu na produkcję i usługi. A zatem są to czynniki niezależne od pracowników, którzy mogą jedynie obserwować efekty zmian koniunktury. Warto jednak w tym miejscu zauważyć, że czynniki koniunkturalne mogą mieć różny wymiar przestrzenny. Globalne spowolnienie gospodarcze spowoduje zatem wzrost bezrobocia w całej gospodarce, niezależnie od regionu czy sekcji gospodarki (oczywiście bezrobocie wzrośnie bardziej w jednych regionach niż w innych, inny będzie też wpływ kryzysu w zależności od profilu działalności przedsiębiorstw czy sektora ). Z drugiej strony możliwe jest załamanie koniunktury w ujęciu lokalnym spowodowane upadkiem jakiegoś dużego zakładu pracy. Do koniunkturalnych przyczyn bezrobocia można zaliczyć też wprowadzanie nowych technologii, które zastępują prace ludzką podnosząc jednocześnie wydajność pracy, co przy wysokich płacach opłaca się przedsiębiorcom. Bezrobocie dotyczy w takich przypadkach głównie osób starszych i o niskich kwalifikacjach. Do tego rodzaju czynników można również zaliczyć czynniki demograficzne, czyli liczbę osób wchodzących na rynek pracy i poszukujących zatrudnienia. W latach 90. w Polsce na rynek pracy wchodziły roczniki wyżu demograficznego, co było jednym z powodów wzrostu stopy bezrobocia.14 Ostatnią grupą czynników będących przyczyną powstawania bezrobocia są czynniki instytucjonalne. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim: mechanizm płacy minimalnej, klin podatkowy, system pomocy osobom bezrobotnym działalność związków zawodowych. Instytucja płacy minimalnej będzie przyczyniać się do wzrostu bezrobocia w regionach, gdzie poziom płacy rynkowej jest poniżej tego wyznaczanego przez płacę minimalną. Pracodawcy, którzy zmuszeni zostaną do podwyższenia płacy ograniczać zarazem będą zatrudnienie w celu redukcji kosztów. Podobny efekt będzie miał klin podatkowy, czyli wysoki poziom obciążeń związanych z zatrudnieniem pracownika, który nałożony jest na pracodawcę. Niższe podatki i składki powinny tutaj spowodować spadek płacy brutto i zarazem wzrost zatrudnienia. Z kolei część klina podatkowego, która nałożona jest na pracownika może zwiększać bezrobocie, poprzez 13 14 Ibidem, str.13 Ibidem, str.13 7 zniechęcanie tego pracownika do podjęcia zatrudnienia ze względu na niski poziom płacy netto15. Niewłaściwie zaprojektowany system pomocy osobom bezrobotnym również paradoksalnie może przyczyniać się do wzrostu bezrobocia, przynajmniej tego rejestrowanego. Sytuacja taka ma miejsce w Polsce, gdzie przepisy dotyczące np. objęcia osób zarejestrowanych jako bezrobotne ubezpieczeniem zdrowotnym prowadzą do wzrostu ich liczby. Znaczna część zarejestrowanych nie spełnia jednocześnie ekonomicznej definicji bezrobotnego pracując w szarej strefie lub nie będąc w rzeczywistości zainteresowana podjęciem pracy.16 1.2. Skutki bezrobocia Kwestie związane z przyczynami i konsekwencjami występowania bezrobocia są przedmiotem licznych opracowań ekonomistów. Stąd też zwykle najczęściej mówi się o ekonomicznych kosztach związanych z bezrobociem. Wśród nich wymienić można m.in. spadek dochodów fiskalnych i wzrost wydatków budżetu państwa, proces dezaktywizacji zawodowej, migracje czy wzrost zróżnicowania dochodu w społeczeństwie. W rzeczywistości jednak, wymiar ekonomiczny bezrobocia jest tylko jednym z kilku możliwych, zaś w literaturze przedmiotu o kosztach bezrobocia mówi się zarówno w wymiarze ekonomicznym, społecznym, psychologicznym, jak i politycznym.17 Na zagadnienia związane z bezrobociem można jednak patrzeć również przez pryzmat podmiotu, który w danym momencie jest przedmiotem analizy. Z tego punktu widzenia możemy mówić o wymiarze indywidualnym, rodzinnym, lokalnym, czy krajowym. Koszty te mogą się od siebie różnić znacząco, przy czym istotne jest tutaj rozróżnienie na krótki i długi okres. Oznacza to, iż w pewne koszty związane w występowaniem bezrobocia będą widoczne natychmiast, podczas gdy inne wystąpić mogą dopiero po jakimś czasie. Przykładem mogą być tutaj indywidualne koszty bezrobocia: w krótkim okresie kosztem takim może być spadek dochodów, w długim natomiast może to być dezaktywizacja zawodowa czy marginalizacja społeczna18. W przypadku kosztów ekonomicznych, spadek bieżącego dochodu jest tylko jednym z wielu, niekoniecznie najważniejszych konsekwencji bezrobocia. W dłuższym okresie 15 Ibidem, str.13 Ibidem, str.14 17 Ibidem, str.15 18 Ibidem, str.15 16 8 dużo istotniejszy wpływ na jednostkę może mieć spadek wartości kapitału ludzkiego w okresie pozostawania poza zatrudnieniem. Oznacza to, iż wiedza i umiejętności osób bezrobotnych zmniejszają się wraz z upływem czasu. Tym samym spadają też ich szanse na ponowne znalezienie pracy.19 Bezrobocie jednego z członków rodziny niesie również poważne konsekwencje rodzinne. Są one głównie powodowane pogorszeniem sytuacji materialnej i występującą atmosferę napięcia i stresu. Bezrobocie w znacznym stopniu dekomponuje realizację ról rodzinnych, szczególnie w przypadku, gdy bezrobotnym staje się mężczyzna, który do tej pory zarabiał na utrzymanie rodziny. W takiej sytuacji konieczna w tym momencie jest umiejętność przeformułowania zadań, obowiązków, planów. Bezrobocie rodziców wpływa również negatywnie na ich relacje z dziećmi. Po pierwsze skupienie rodziców (lub jednego z nich) na sobie, nieumiejętności poradzenia sobie z nową sytuacją, może powodować zmniejszenie uwagi poświęcanej dzieciom. Po drugie obniżenie dochodów (poziomu życia) powoduje konieczność zrezygnowania z planów, życia kulturalnego, marzeń zarówno dorosłych, jak i dzieci. Trudno im zrozumieć, że dobra materialne, które dotychczas otrzymywały, od pewnego czasu są dla nich niedostępne. Może to obniżyć ich pozycję w środowisku rówieśniczym, a także powodować dotąd nie obserwowane zachowania, np. drobne kradzieże, wymuszenia, sięganie po alkohol i inne używki w celu utrzymania pozycji w środowisku rówieśniczym. Konflikty, wzajemne żale, obwinianie się, poczucie zawodu, bezradności wobec dzieci, dla których przestaje się być autorytetem – naraża trwałość rodziny, nie sprzyja wypełnianiu niezwykle ważnej funkcji rodziny, jaką jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa20. 19 20 Ibidem, str.17 Ibidem, str.18 9 Rozdział 2. Unia Europejska w świetle kryzysu gospodarczego Kryzys finansowy to zjawisko, które jest nieodłącznym elementem gospodarki. Wraz z rozwojem gospodarek wzrastała liczba kryzysów oraz ich znaczenie. Wzrost ten jest szczególnie widoczny w XX w ,w którym w gospodarce światowej następowały takie zjawiska jak liberalizacja przepływów towarowych oraz finansowych, rozwój rynków finansowych, deregulacja wielu dziedzin gospodarek oraz postępująca globalizacja. Każdy kolejny kryzys miał podobne przyczyny, występował nagle, ale po określonej sekwencji wydarzeń i rozprzestrzeniania się coraz szybciej na inne kraje21. Pierwotnym źródłem kryzysu zadłużeniowego w Europie były problemy w amerykańskim sektorze bankowym. Osłabienie koniunktury w Stanach Zjednoczonych sprawiło, że tamtejsi nadmiernie zadłużeni właściciele domów nie byli w stanie spłacać swoich kredytów hipotecznych. Banki na całym świecie zaczęły odnotowywać straty na inwestycjach, które były powiązane z tymi kredytami. Kryzys mocno uderzył w europejskie banki, które zainwestowały znaczne sumy na amerykańskim rynku hipotecznym. W wielu krajach UE, np. w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Danii, Holandii i Belgii, rządy starały się ratować niektóre banki przed upadłością. Cena tego była jednak bardzo wysoka, np. w Irlandii ratowanie banków skończyło się niemalże bankructwem całego kraju, przed czym ostatecznie uchroniła pomoc finansowa innych państw UE.22 Po tym jak w 2009 r. gospodarka europejska wkroczyła w recesję, problemy banków zaczęły w coraz większym stopniu negatywnie wpływać na sytuację finansową całych państw. Na rynkach finansowych pojawiła się obawa, że niektóre kraje nie będą w stanie uratować swoich zagrożonych banków. Inwestorzy zaczęli dokładniej przyglądać się sytuacji finansów publicznych w poszczególnych krajach. W centrum uwagi znalazła się Grecja, gdyż jej gospodarka była w bardzo słabej kondycji, a prowadzona od lat polityka sprawiła, że zadłużenie publiczne niemal dwukrotnie przekraczało produkt krajowy brutto.23 Rządy wielu krajów znalazły się w tarapatach, kiedy w związku z problemami w sektorze bankowym banki na skraju upadłości zaczęły się do nich zwracać o pomoc. Wysoki koszt ratowania banków sprawił, że na rynkach 21 M.Admaczyk, Współczesny kryzys finansowy-przyczyny i konsekwencje dla gospodarki światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2012, str.18 22 http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_happe n/index_pl.htm (19.05.2015) 23 http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_happe n/index_pl.htm (19.05.2015) 10 finansowych pojawiły się wątpliwości, czy rządy rzeczywiście stać na wspieranie sektora bankowego. Kiedy Europę dotknęła recesja i trzeba było przyjrzeć się bliżej kondycji finansów publicznych, wyszło na jaw, że niektóre kraje strefy euro już od kilku lat zadłużały się w znacznym stopniu, aby sfinansować swoje wydatki budżetowe. Doprowadziło to do ogromnego zadłużenia. Łatwe pieniądze były w zasięgu ręki, bo inwestorzy przymykali oko na znaki ostrzegawcze świadczące o złym stanie gospodarki i niespecjalnie zwracali uwagę na ryzyko związane z udzielaniem coraz większych kredytów.24 Częściowym wyjaśnieniem faktu, że niektóre kraje stały się zależne od długu, jest to, że ich gospodarka już od dłuższego czasu traciła konkurencyjność, ponieważ nie udawało im się nadążyć za tempem reform gospodarczych w innych krajach. W niektórych krajach rządy dopuściły do powstania baniek spekulacyjnych na rynku nieruchomości oraz innych niezdrowych zaburzeń równowagi ekonomicznej. Niektóre rządy ignorowały też przepisy opracowane z myślą o sprawnym funkcjonowaniu euro i od chwili podjęcia decyzji o stosowaniu wspólnej waluty i wspólnej polityki pieniężnej nie podjęły działań niezbędnych do koordynowania polityki gospodarczej. Coraz więcej krajów miało do czynienia z błędnym kołem. Niestabilność finansowa dławiła wzrost gospodarczy, co z kolei powodowało spadek dochodów podatkowych i wzrost zadłużenia. Wyższe zadłużenie podnosiło koszty pożyczek zaciąganych przez rządy, zwiększając niestabilność finansową. Wszystkie te zjawiska podały w wątpliwość to, czy struktury instytucjonalne unii gospodarczej i walutowej i euro rzeczywiście sprawdzają się również w czasach kryzysu. Kryzys ujawnił szereg wad unijnego systemu zarządzania gospodarczego25: Zbytnie skupienie uwagi na poziomie deficytu budżetowego: monitorowanie stanu finansów publicznych w państwach członkowskich było skoncentrowane wokół rocznych sald budżetowych, w niewystarczającym stopniu uwzględniając łączną wysokość długu publicznego. Szereg krajów, które spełniały unijne wymogi, odnotowując niskie deficyty budżetowe, a nawet nadwyżki, wpadło mimo to w tarapaty finansowe w trakcie światowego kryzysu finansowego w związku z wysokim poziomie 24 http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_happe n/index_pl.htm (19.05.2015) 25 http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_happe n/index_pl.htm (19.05.2015) 11 zadłużenia. Konieczne stało się zatem dokładniejsze monitorowanie również tego wskaźnika. Brak nadzoru nad makroekonomicznej: w konkurencyjnością ramach nadzoru i zakłóceniami nad równowagi gospodarkami państw członkowskich zwracano niedostateczną uwagę na niezrównoważony rozwój sytuacji pod względem konkurencyjności oraz na wzrost akcji kredytowej prowadzący do narastania zadłużenia w sektorze prywatnym, osłabienia instytucji finansowych oraz przegrzania na rynkach nieruchomości. Słabe egzekwowanie przepisów: państwa strefy euro, które nie stosowały się do przyjętych zasad, nie były zmotywowane do poprawy. Konieczny był surowszy i bardziej wiarygodny mechanizm sankcji. Powolne procesy decyzyjne: zbyt często słabości instytucjonalne prowadziły do tego, że trudne decyzje, które należało podjąć w reakcji na niepokojące zmiany sytuacji makroekonomicznej, były odkładane na później. Oznaczało to również, że w niedostatecznym stopniu uwzględniano sytuację gospodarczą z punktu widzenia całej strefy euro. Finansowanie w sytuacjach kryzysowych: w chwili wybuchu kryzysu nie istniały żadne mechanizmy pozwalające na udzielenie wsparcia finansowego krajom strefy euro, które nagle znalazły się w tarapatach finansowych. Wsparcie finansowe było potrzebne nie tylko celem rozwiązania problemów niektórych krajów, ale także by stworzyć zaporę przed rozprzestrzenieniem się ich na pozostałe zagrożone kraje. Ostatecznie Grecja, a potem również Irlandia, Portugalia, Hiszpania i Cypr straciły możliwość pozyskiwania kredytów na rynkach finansowych po rozsądnej cenie. Unia Europejska zmuszona była interweniować, co doprowadziło do ustanowienia mechanizmu postępowania w sytuacji kryzysowej oraz instrumentów stabilizacji finansowej, tj. dużych funduszy, z których w razie potrzeby można by udostępnić środki państwom strefy euro znajdującym się w finansowych tarapatach.26 Kryzys, który początkowo wystąpił na amerykańskim rynku mieszkaniowym przekształcił się w globalny kryzys gospodarki światowej, którego rozmiary porównuje 26 http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_spread /index_pl.htm (20.05.2015) 12 się z wielkim kryzysem z lat 1929–1933. Bardzo trudno jest znaleźć jednoznaczną odpowiedź na pytanie, jaki wpływ globalny kryzys finansowy miał na całą gospodarkę światową.27 2.1. Bezrobocie w Unii Europejskiej na tle kryzysu gospodarczego Załamanie rozwoju gospodarczego silnie przełożyło się na wzrost bezrobocia. Jak wynika z szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego, światowy kryzys ekonomiczny doprowadził do likwidacji 30 milionów miejsc pracy, a potrzeby w nadchodzących latach szacowane są na 400 milionów nowych miejsc pracy (StraussKahn 2011). Podczas, gdy w okresie od 1998 do 2008 roku następowało powolne ograniczanie rozmiarów bezrobocia w państwach Unii Europejskiej, któremu towarzyszył systematyczny wzrost Produktu Krajowego Brutto, to wraz z nadejściem recesji gospodarczej (a w niektórych państwach spowolnienia rozwoju np. w Polsce) w sposób bezpośredni doszło do wzrostu poziomu bezrobocia. W Unii Europejskiej w pierwszej fazie kryzysu bezrobocie wzrosło o ok. 2,5 p.p., jednak po szybkim „wygaszeniu” programów stymulacyjnych nastąpiła dalsza redukcja zatrudnienia i bezrobocie wzrosło o kolejne 2 p.p. W tym samym okresie kontynuacja polityki interwencjonistycznej w Stanach Zjednoczonych przyniosła redukcję bezrobocia o blisko 3 p.p., sprowadzając jego stopę ponownie znacznie poniżej poziomu notowanego w Unii Europejskiej28. Warto podkreślić, że od początku kryzysu w Unii Europejskiej stopa bezrobocia ogółem niemal systematycznie wzrastała . W 2013 roku jego rozmiary ukształtowały się na poziomie o ponad połowę wyższym, niż w 2007 roku. Dla porównania, gospodarka amerykańska w tym samym okresie, najpierw zanotowała podwojenie stopy bezrobocia, a od 2010 roku notuje stały jej spadek (w 2007 r. stopa bezrobocia w UE była wyższa, niż w Stanach Zjednoczonych o 1,9 p.p. a w 2013 r. już o 3,6 p.p.). Powyższe dane pozwalają sformułować wniosek, że Amerykanie skuteczniej poradzili sobie z kryzysem, mimo silniejszego wstrząsu, który dotknął gospodarkę Stanów Zjednoczonych.29 Najnowsze statystyki bezrobocia opublikowane przez Eurostat wskazują, że bezrobocie w Unii Europejskiej stopniowo spada. Stopa bezrobocia w styczniu 2015 27 M.Admaczyk,Współczesny…,op.cit.str.31 K.Hajder, Bezrobocie w Unii Europejskiej w świetle kryzysu gospodarczego lat 2008-2013, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, Poznań 2013,str.50 29 Ibidem, str.52 28 13 roku w całej Unii Europejskiej wyniosła 9,8% i była niższa o 0,1 p.p. niż w grudniu ubiegłego roku. W porównaniu z analogicznym okresem 2014 roku, poziom bezrobocia spadł z poziomu 10,6% o blisko 0,8 p.p. Najniższa stopa bezrobocia wystąpiła w Niemczech oraz w Austrii i osiągnęła poziom poniżej 5%. Na drugiej stronie bieguna znalazły się natomiast Grecja i Hiszpania, gdzie stopa bezrobocia wyniosła odpowiednio 25,8% i 23,4%. Polska znalazła się mniej więcej w połowie stawki ze stopą bezrobocia o wartości 8,0%. 30 Tab. 1 Bezrobocie w Unii Europejskiej – grudzień 2013 źródło:http://forsal.pl/artykuly/769123,eurostat-stopa-bezrobocia-w-polsce-i-krajach-ue-grudzień-2013.html 30 http://rynekpracy.pl/monitor_rynku_pracy_1.php/wpis.312 ( 26.05.2015) 14 2.2. Historia hiszpańskiego kryzysu – klęska na rynku pracy Liczba pracujących w Hiszpanii od 2008 roku zmniejszyła się o 2 mln osób, a stopa bezrobocia wzrosła z 9 do ponad 20 proc. i obecnie dwukrotnie przewyższa średnią w strefie euro. Redukcja zatrudnienia w Hiszpanii w latach 2008-2010 odpowiada aż za 75 proc. całkowitego wzrostu liczby bezrobotnych w całej strefie euro. Powyższe dane prowadzą do prostego pytania: dlaczego ostatni kryzys spowodował w Hiszpanii tak silny wzrost bezrobocia i co zrobić, aby je znacząco i trwale obniżyć.31 Analiza ostatnich zmian na hiszpańskim rynku pracy pokazuje, że wysoki wzrost bezrobocia w Hiszpanii wynika z charakteru wstrząsu, jakiego doświadczył ten kraj po 2007 r. oraz z kształtu instytucji rynku pracy, które znacząco hamują wzrost zatrudnienia. Impulsem, który rozpoczął masowe zwolnienia w Hiszpanii było pękniecie bańki cenowej na rynku nieruchomości. W latach 2002-2007 realne ceny mieszkań w tym kraju wzrosły o 60 proc., dwukrotnie więcej niż np. w Stanach Zjednoczonych. W latach 2008 – 2010 realne ceny nieruchomości spadły z kolei o 15 proc. Głównymi przyczynami powstania bańki na rynku nieruchomości była ekspansja kredytowa stymulowana przez relatywnie niskie – biorąc pod uwagę tempo rozwoju gospodarczego i narastanie cen aktywów w Hiszpanii – stopy procentowe EBC oraz rządowy program dopłat do rat dla osób zaciągających kredyty hipoteczne. Skutkiem załamanie cen mieszkań w latach 2008 -2010 była redukcja zatrudnienia w budownictwie aż o 45 proc., czyli o ponad 1 mln osób. Co druga osoba, która w tych latach straciła pracę w Hiszpanii była wcześniej zatrudniona w budownictwie. 32 Duży wpływ na ponadprzeciętnie wysoki wzrost stopy bezrobocia w Hiszpanii w latach 20082010 w porównaniu do pozostałych państw strefy euro miało to, że głównym źródłem recesji w Hiszpanii było pęknięcie bańki cenowej na rynku nieruchomości, a nie np. załamanie eksportu (jak miało to miejsce w Niemczech). Znaczący i trwały spadek cen mieszkań wymusił silną redukcję zatrudnienia w budownictwie. Sposobem na uniknięcie bezrobocia dla osób, które utraciły pracę w tym sektorze nie była poprawa koniunktury na rynku nieruchomości, na którą nie można było szybko liczyć, ale znalezienie pracy w innych sektorach. Zmiana miejsca pracy wymaga jednak nie tylko zdobycia nowych kwalifikacji przez pracownika, ale przede wszystkim pracodawcy, 31 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/strefa-euro/rynek-pracy-w-hiszpanii-kryzysbezrobocie/(26.05.2015) 32 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/strefa-euro/rynek-pracy-w-hiszpanii-kryzysbezrobocie/(26.05.2015) 15 który będzie skłonny go zatrudnić. Jest to szczególnie trudne w gospodarkach, które cechuje niska elastyczność prawa pracy.33 Oprócz załamania w sektorze budowlanym, istotną przyczyną wzrostu liczby bezrobotnych w Hiszpanii był również silny i – co najważniejsze – trwały spadek popytu na wytwarzane dobra przemysłowe. W latach 2008-2009 wartość dodana w przetwórstwie przemysłowym spadła w Hiszpanii o 16 proc., niemal identycznie jak przeciętnie w całej strefie euro. W przeciwieństwie jednak do wielu innych gospodarek strefy euro, po okresie załamania Hiszpania nie odnotowała silnego ożywienia popytu w przetwórstwie przemysłowym. W 2010 r. tempo wzrostu wartości dodanej w hiszpańskim przemyśle było blisko 5-krotnie niższe niż przeciętnie w krajach strefy euro (1,5 proc. vs. 7 proc.). Jedną z najistotniejszych przyczyn stagnacji w hiszpańskim przemyśle jest jego niska konkurencyjność cenowa oraz brak możliwości jej szybkiej poprawy dzięki dewaluacji własnej waluty. Hiszpania traciła swoją międzynarodową konkurencyjność cenową już w latach poprzedzających kryzys. Główną przyczyną tego zjawiska był zbyt szybki wzrost kosztów pracy w stosunku do osiąganej poprawy wydajności. Przykładowo, w latach 2005-2007 w przetwórstwie przemysłowym w Hiszpanii jednostkowe koszty pracy wzrosły o blisko 10 proc., co po Grecji było najwyższym wzrostem wśród wszystkich krajów strefy euro. Dla porównania, w analogicznym okresie jednostkowe koszty pracy w Niemczech spadły o 4 proc., a w Irlandii o 11 proc. Wzrost jednostkowych kosztów pracy w Hiszpanii został zahamowany dopiero w 2009 r., jednak stało się to głównie w wyniku silnej redukcji zatrudnienia, a nie ograniczenia dynamiki kosztów pracy. 34 Wysokie bezrobocie i deficyt finansów publicznych zmusił rząd do rozpoczęcia reform rynku pracy. W latach 2007-2010 wpływy z podatków dochodowych, w dużej mierze zależne od liczby pracujących, spadły z 12,9 do 9,4 proc. PKB, a wydatki na transfery socjalne, głównie zasiłki dla bezrobotnych, wzrosły z 14,1 do 18,1 proc. PKB. Powyższe dane pokazują, że zapaść na rynku pracy była główną przyczyną deficytu sektora finansów publicznych w Hiszpanii. O ile jeszcze w 2007 r. kraj ten notował nadwyżkę w finansach publicznych w wysokości 1,9 proc. PKB, to w 2010 r. w budżecie brakowało aż 9,2 proc. PKB. Znaczący wzrost bezrobocia i wynikający z tego olbrzymi wzrost deficytu finansów publicznych przyczyniły się w Hiszpanii do przełamania oporu 33 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/strefa-euro/rynek-pracy-w-hiszpanii-kryzysbezrobocie/(26.05.2015) 34 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/strefa-euro/rynek-pracy-w-hiszpanii-kryzysbezrobocie/(26.05.2015) 16 polityków przed reformami rynku pracy. We wrześniu 2010 r. hiszpański parlament przyjął zmiany w prawie pracy, które mają na celu trwale zwiększyć odsetek pracujących.35 Tab. 2 Bezrobocie w Hiszpanii w latach 2003-2012 źródło: http://euro-dane.com.pl/hiszpania Warto przypomnieć, że po przystąpieniu do WE Hiszpania weszła w okres niezwykle intensywnego rozwoju gospodarczego. Przeciętny roczny wskaźnik wzrostu wynosił 4% i był dwukrotnie wyższy od przeciętnego tempa wzrostu krajów członkowskich OECD. Dochód narodowy per capita, który w 1986 r. stanowił 73% przeciętnego dochodu pozostałych członków Wspólnot, w 1992 r. przekroczył 80%. W latach 1986-1990 powstało 1,75 mln nowych miejsc pracy, choć bezrobocie w dalszym ciągu stanowiło główny problem ekonomiczny i społeczny kraju. Stopa inflacji zmniejszyła się z 10% w 1986 r. do 5% w 1993 r. Zasadniczą rolę w szybkim rozwoju gospodarczym Hiszpanii odegrał napływ obcego kapitału, pochodzącego zarówno z krajów członkowskich EWG, jak i spoza niej. Inwestorów zachęcała konsekwentna polityka monetarna, silna pozycja pesety, niskie koszty siły roboczej.36 35 http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/strefa-euro/rynek-pracy-w-hiszpanii-kryzysbezrobocie/(26.05.2015) 36 G.Bernatowicz,Hiszpania a proces integracji europejskiej, Centrum Europejskie Warszawskiego, Warszawa 1999, str.22 17 Uniwersytetu Pomimo tego, że stopa bezrobocia w Hiszpanii powoli spada to i tak wartość ta pozostaje nadal na wysokim poziomie 23,7%.37 2.3. Problem bezrobocia w Polsce na przestrzeni lat W wyniku polskiej transformacji systemowej, zapoczątkowanej w końcu 1989 r. rynek pracy uległ istotnym przekształceniom. Praca stała się w pewnym sensie towarem i zaczęła podlegać rynkowym prawom popytu i podaży. Przed rokiem 1990 występował niedobór rąk do pracy (przedsiębiorstwa poszukiwały pracowników), przy jednocześnie dużym bezrobociu ukrytym. W dobie transformacji pojawiły się nieznane od dawna zjawiska: jawne bezrobocie oraz zmniejszający się poziom aktywności zawodowej społeczeństwa (udział osób pracujących i zarejestrowanych bezrobotnych w stosunku do ogółu ludności), które znacząco wpłynęły na charakter rynku pracy. Wskaźnik aktywności zawodowej osób w wieku od 15 do 64 lat wynoszący w IV kwartale 1992 roku 69,5% obniżył się do poziomu 64,0% w końcu 2002 roku. Zmniejszenie się liczby osób pracujących w gospodarce narodowej było skutkiem zmian własnościowych, restrukturyzacji niektórych dziedzin gospodarki, przeobrażeń organizacyjnych w przedsiębiorstwach, przemian w stosowanych technologiach, prowadzących do wzrostu wydajności pracy przy jednoczesnym spadku popytu krajowego i zagranicznego. Jednocześnie pod koniec tej dekady na rynek pracy zaczęło wchodzić pokolenie wyżu demograficznego, co dodatkowo pogłębiło i tak trudną sytuację, szczególnie jeśli chodzi o bezrobocie wśród młodych ludzi. Analizując problem bezrobocia w Polsce, należy zwrócić uwagę na czynniki takie jak38: Dość wysokie pozapłacowe koszty pracy. Składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz podatki są dla pracodawców jedną z głównych przeszkód w zwiększaniu zatrudnienia Bezrobotny jest gotowy podjąć pracę w takiej odległości od dotychczasowego miejsca zamieszkania, że będzie się to łączyć z przeprowadzką rodziny lub z odwiedzaniem rodziny co jakiś czas, ale 37 http://tradebeat.pl/hiszpania-stopa-bezrobocia-237/(01.06.2015) Programy walki z bezrobociem na poziomie Unii Europejskiej i w wybranych państwach-Polsce, Finlandii, Irlandii i Niemczech. Opracowania Tematyczne Kancelaria Senatu, Warszawa 2012 str.11 38 18 warunkiem przeprowadzki jest uzyskanie ponadprzeciętnego wynagrodzenia. Wzrost znaczenia pracy tymczasowej. Stale zwiększa się liczba osób pracujących na umowę zlecenia i maleje odsetek pracodawców chcących zatrudniać pracowników na pełny etat. Wzrost znaczenia elastycznych form zatrudnienia jest skutkiem niepewności przedsiębiorców odnośnie przyszłej koniunktury gospodarczej, służy również ograniczaniu kosztów pracy i umożliwia szybszą reakcję na bieżące potrzeby w zakresie siły roboczej Brak elastyczności w zakresie reorientacji zawodowej. Mimo że bezrobotni wiedzą, które zawody i umiejętności są deficytowe, to tylko co dziewiąty bezrobotny bierze udział w szkoleniu podwyższającym kwalifikacje zawodowe lub samodzielnie zdobywa nowe umiejętności; 13,4% uczy się języka obcego. Szara strefa, która jest szacowana w Polsce na 13-20% PKB i obejmuje co dziesiątą osobę aktywną zawodowo, tj. około 1,3 miliona ludzi. Szacuje się, że przeciętnie około 36,9% osób zarejestrowanych w urzędach pracy pracuje i zarabia nielegalnie Do przełomowej zmiany na rynku pracy doszło po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Od 2003 roku bezrobocie zaczęło spadać osiągając w 2008 roku najniższy średni poziom stopy bezrobocia 10,56%.39 Zmiany na rynku pracy, zapoczątkowane w 2004 r., wynikały z dwóch głównych przyczyn. Powstało wiele nowych miejsc pracy w wyniku wzrostu tempa gospodarczego, spowodowanego w dużej mierze napływem funduszy strukturalnych, realizacją nowych inwestycji, oraz zmodyfikowanym popytem zewnętrznym. Ponadto przed Polakami pojawiły się nowe możliwości zatrudnienia się w krajach unijnych, co doprowadziło do wysokiej, bo ponadmilionowej migracji zarobkowej polskich pracowników. Zmiany, jakie nastąpiły na krajowym rynku pracy w okresie 4 lat od przystąpienia Polski do struktur Unii Europejskiej, były niespotykane w historii Wspólnoty. Liczba osób bezrobotnych od 2004 roku do roku 2008 zmniejszyła się niemal trzykrotnie – z 3,5 do 1,2 mln. W 2009 roku pozytywne tendencje na rynku pracy uległy wyhamowaniu w wyniku spowolnienia gospodarczego w Polsce oraz 39 J.Wojnar, Regionalne zróżnicowanie bezrobocia w Polsce w latach 1998-2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012, str. 406 19 obserwowanego kryzysu w Niemczech – najważniejszego partnera handlowego Polski, jak również w Wielkiej Brytanii i Irlandii – głównych krajach docelowych polskich emigrantów.40 Tab.3 Bezrobocie w Polsce w latach 2003-2012 źródło: http://euro-dane.com.pl/polska Kryzys gospodarczy silnie odczuli pracownicy w całej Unii Europejskiej. Analizując sytuacje na polskim rynku pracy należy zauważyć, że bezrobocie w okresie światowej recesji wzrosło w Polsce, relatywnie w stosunku do wielu innych państw europejskich nieznacznie (z 8,2% w 2007 r. do 10,3% w 2013 r.). Podstawowej przyczyny, tak „korzystnej sytuacji” upatrywać należy z całą pewnością, w utrzymaniu dodatniej dynamiki PKB. Istotną rolę w podtrzymaniu wzrostu gospodarczego oraz wzrostu zatrudnienia odegrało osłabienie polskiej waluty, co zdecydowało o zwiększeniu konkurencyjności eksportu, ograniczając jego spadek (poziom eksportu zniżkował w większości gospodarek UE pod wpływem recesji).41 Jeszcze w 2007 roku Polska była, obok Słowacji, krajem o najwyższej stopie bezrobocie w całej Unii Europejskiej. Od tamtego czasu, pomimo kryzysu gospodarczego w całej Europie, Polsce udało się obniżyć stopę bezrobocia poniżej średniej UE. W czerwcu 2014 r. wyniosła ona w Polsce 9,5 proc., a średnia UE to 10,2 proc. Polska dobrze wypada na 40 41 Ibidem, str.410 K.Hajder, Bezrobocie…op.cit.,str.58-59 20 tle całej UE także gdy przyjrzymy się wskaźnikom zatrudnienia. W latach 2007-2013 zatrudnienie w Polsce wzrosło z 62,7 proc. do 64,9 proc. - czyli o 2,2 pkt. proc. - To trzeci najlepszy wynik w całej Unii Europejskiej. Wyższy wzrost zanotowały jedynie Niemcy i Malta. W tyle za Polską znalazły się Austria i Szwajcaria, a także Węgry i Czechy 42 Rynek pracy w Polsce wciąż cechuje wiele zagrożeń. Jedną z najistotniejszych jego słabości jest zbyt mała liczba ofert pracy, zwłaszcza stałego zatrudnienia. Innymi, dość istotnymi słabościami rynku pracy są: duży udział kobiet i młodzieży wśród bezrobotnych, stosunkowo niski poziom ich wykształcenia, wysoki udział bezrobocia długookresowego, niezmiennie wysoka stopa bezrobocia na obszarach wiejskich oraz wielkie regionalne zróżnicowanie. 43 Bezrobocie, mimo pewnych symptomów poprawy w ostatnich kilku latach, nadal pozostaje ważnym i trudnym do rozwiązania problemem. Nie należy się więc uspokajać tym, że ma ono również pozytywne strony, bo wpływa na racjonalizację zatrudnienia, podnosi dyscyplinę pracy, mobilizuje bezrobotnych do podnoszenia kwalifikacji i zdobywania nowych umiejętności. Aspekty dezaktywizacji zawodowej mogłyby odegrać pozytywną rolę, gdyby ogólne rozmiary, zwłaszcza bezrobocie długotrwałe, były mniejsze. O ile krótka przerwa w pracy zawodowej może wywrzeć pozytywny wpływ na bezrobotnego, o tyle długo Istnieje ciągła potrzeba ograniczenia i przynajmniej częściowego zmniejszenia rozmiarów tego zjawiska. Istnieje wiele programów ograniczania bezrobocia i stale powstają nowe. Jednakże bezrobocie nadal utrzymuję się na wysokim poziomie. Jeśli więc programy te nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, to można wnioskować, iż są nieskuteczne albo brakuje woli lub środków na ich realizację. Utrzymująca się na rynku pracy sytuacja nie pozostawia żadnych wątpliwości, iż niezbędne jest podejmowanie różnorodnych działań zmierzających do wyraźnego ograniczenia rozmiarów bezrobocia i jego dolegliwości.44 Ogromne wyzwania stoją przed władzami państwowymi, samorządem terytorialnym i innymi podmiotami. Ożywieniem procesów rozwojowych i zwalczaniem różnorodnych patologii powinni być zainteresowani wszyscy: rząd, samorząd terytorialny, organizacje pozarządowe, istniejące przedsiębiorstwa i sami bezrobotni. 42 http://www.kadry.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/mpips-polska-wsrod-liderow-spadku-bezrobocia-w-ue (08.06.2015) 43 E.Zdrojewska,W.Toszewska,Analiza zmian rozmiarów bezrobocia w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego,Szczecin 2012, str.184 44 Ibidem, str.184 21 Tym ostatnim potrzeba nie tylko więcej środków finansowych, lecz także innowacyjnego myślenia i więcej przedsiębiorczości.45 45 Ibidem, str.184 22 Rozdział 3. Programy walki z bezrobociem na poziomie Unii EuropejskiejEuropejski Fundusz Społeczny Wspólnota Europejska już w roku 1957 powołała do życia Europejski Fundusz Społeczny (EFS), który miał za zadanie poprawę sytuacji na rynku pracy. Został on powołany na podstawie art. 123 Traktatu Ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą. W tym czasie chodziło głównie o integrację gospodarczą odbudowujących się po zniszczeniach II wojny światowej gospodarek krajów Wspólnoty i integrację dużej liczby pracowników przybywających do pracy na terenie Wspólnoty z innych krajów. Wraz z upływem czasu Fundusz zmieniał swój główny punkt zainteresowania. Byli to m.in. pracownicy niepełnosprawni, młodzież, bezrobotne kobiety, osoby chcące wrócić do pracy. W latach 70., w reakcji na kryzys gospodarczy wywołany gwałtownym wzrostem cen paliw, w państwach rozwiniętych pojawiło się szybko rosnące bezrobocie. Od tamtej pory datuje się szybki wzrost środków przeznaczanych w budżecie Wspólnot na EFS, który stał się podstawowym narzędziem finansowania programów walki z bezrobociem w państwach członkowskich Wspólnot, a potem Unii Europejskiej.46 Europejski Fundusz Społeczny jest głównym instrumentem finansowym Unii Europejskiej umożliwiającym wspieranie zatrudnienia, poprawę warunków pracy i wyrównanie szans dla wszystkich obywateli UE poszukujących pracy. Jego działalność polega na inwestowaniu w zasoby ludzkie w Europie – pracowników, młodzież i wszystkich ludzi szukających pracy. Dofinansowanie z EFS w wysokości 10 miliardów euro rocznie przyczynia się do zwiększenia szans na zatrudnienie dla milionów Europejczyków, przede wszystkim dla tych, którzy mają trudności ze znalezieniem pracy47. Unia Europejska dąży do zwiększenia liczby miejsc pracy i poprawy warunków zatrudnienia oraz rozwoju integracji społecznej. Założenia te są podstawą strategii Europa 2020 na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu w UE. Wyzwania te są szczególnie istotne w obecnej sytuacji gospodarczej. EFS odgrywa ważną rolę w realizowaniu celów Europy 46 47 Programy…,op.cit.,str.8 http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=35&langId=pl (15.06.2015) 23 oraz w łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego – przede wszystkim wzrostu bezrobocia i poziomu ubóstwa48. To właśnie ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego finansowane są aktywne formy walki z bezrobociem, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, kształcenie ustawiczne, rozwój przedsiębiorczości i aktywizacja zawodowa kobiet. Mają one zapobiegać w szczególności bezrobociu wśród młodzieży do 25. roku życia, długotrwałemu pozostawaniu bez pracy, a także promować tworzenie nowych miejsc pracy, nowe technologie i badania naukowe, wspieranie dostosowania systemów edukacji do potrzeb rynku pracy, wsparcie grup społecznie odrzuconych (bezdomnych, chorych psychicznie, uzależnionych, byłych więźniów),wzmocnienie instytucji pośrednictwa pracy49. Celem Europejskiego Funduszu Społecznego jest stworzenie obywatelom Unii Europejskiej większych możliwości znalezienia pracy i odniesienia sukcesu zawodowego. Jest to ważne zwłaszcza obecnie, gdy kryzys gospodarczy zagraża zarówno pracownikom, jak i zatrudniającym ich pracodawcom. EFS podwaja wysiłki, aby przyspieszyć tworzenie miejsc pracy, wspierać osoby poszukujące zatrudnienia i ułatwić utrzymanie pracy ludziom w całej Europie50. Każde państwo członkowskie przyjmuje we współpracy z Komisją Europejską jeden lub kilka programów operacyjnych w ramach finansowania EFS w siedmioletnim okresie programowania. Programy operacyjne ustalają priorytety dla działań EFS i cele do zrealizowania. UE przekazuje środki EFS państwom członkowskim i regionom, które wykorzystują je do finansowania realizowanych przez siebie programów operacyjnych. W ramach tych programów finansuje się projekty związane z zatrudnieniem, realizowane przez publiczne i prywatne instytucje, nazywane beneficjentami. Projekty realizowane są na rzecz ich uczestników, którymi są zazwyczaj osoby prywatne, ale również firmy lub organizacje51. 48 http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=35&langId=pl (15.06.2015) Programy…,op.cit.,str10 50 http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=35&langId=pl (15.06.2015) 51 http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=35&langId=pl (16.06.2015) 49 24 3.1. Aktywne formy walki z bezrobociem Walka z bezrobociem jest jednym z kluczowych zadań państwa. Politykę wpływania na rynek pracy prowadzi się na wielu płaszczyznach: gospodarki, finansów, tworzenia prawa oraz oczywiście w ramach polityki pracy i polityki społecznej. Największą skuteczność przypisuje się aktywnej polityce rynku pracy. Realizuje się ją, stosując programy, których celem jest likwidacja przyczyn bezrobocia za pomocą mikroi makroekonomicznych instrumentów oddziaływania na ten rynek. Polegają one na bezpośrednim oddziaływaniu na szanse znalezienia pracy przez objęte nimi osoby. Z jednej strony państwo pomaga w tworzeniu popytu na pracę, a z drugiej oferuje usługi rynku pracy, takie jak pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe i szkolenia. Narzędziami mikroekonomicznymi stosowanymi w aktywnej polityce rynku pracy są 52: pożyczki dla osób bezrobotnych i zakładów pracy udzielane w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz podjęcia własnej działalności gospodarczej przez bezrobotnego, szkolenia i przekwalifikowania osób bezrobotnych umożliwiające zdobywanie nowych umiejętności i podtrzymywanie aktywności zawodowej; prace interwencyjne, czyli forma zatrudnienia subsydiowanego, która pozwala tworzyć stanowiska pracy przy ponoszeniu niskich nakładów ze strony pracodawcy; roboty publiczne, czyli prace na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego gmin (na przykład budowa infrastruktury), które dają szansę podtrzymania aktywności zawodowej bezrobotnego; finansowanie zatrudniania absolwentów, np. przez odbycie stażu i zdobycie nowych kwalifikacji; programy specjalne przeznaczone dla osób długotrwale bezrobotnych (finansowe wsparcie inicjatyw skierowanych do grup bezrobotnych mających największe problemy z uzyskaniem pracy. 52 R.Milewski, Elementarne Zagadnienia Ekonomii, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1998r. str. 255 25 Makroekonomicznymi narzędziami wykorzystywanymi w aktywnej polityce na rynku pracy są przede wszystkim instrumenty polityki fiskalnej (takie jak podatki i wydatki budżetowe) oraz polityki pieniężnej (np. stopa procentowa)53. 3.2. Pasywne formy walki z bezrobociem Przeciwieństwem aktywnej polityki rynku pracy jest polityka bazująca na tak zwanych pasywnych formach walki z bezrobociem. Pasywna polityka państwa na rynku pracy obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych. Należy tu wymienić przede wszystkim54: zasiłki dla bezrobotnych jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę Najważniejszą formą pomocy finansowej są zasiłki dla bezrobotnych. Rozwiązania w zakresie zasiłków dla bezrobotnych są bardzo zróżnicowane. Różnice dotyczą przede wszystkim kryteriów przyznawania zasiłków, ich wysokości, oraz maksymalnego okresu ich pobierania. Występujące w poszczególnych krajach rozstrzygnięcia wynikają nie tylko z możliwości finansowania budżetu państwa, ale również ( a niekiedy przede wszystkim) ze znaczenia, jakie przypisuje się oddziaływaniu zasiłków na intensywność poszukiwań pracy przez bezrobotnych.55 Wymienione formy koncentrują się na likwidacji skutków bezrobocia, ale bez wspomagania procesu powstawania nowych miejsc pracy. Takie formy wsparcia również są w społeczeństwie bardzo potrzebne, dlatego polska polityka rynku pracy stosuje obie formy zwalczania bezrobocia. Jak jednak podkreślają specjaliści, pasywne formy pomocy nie przyczyniają się do wychodzenia z bezrobocia w takim stopniu jak formy aktywne. Bywa wręcz na odwrót: utrwalają w beneficjentach świadczeń mechanizmy biernego oczekiwania na pomoc państwa, dlatego ministerstwo pracy stara się przeznaczyć możliwie najwięcej środków z Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu56. 53 Ibidem, str.256 Ibidem, str.256 55 Ibidem, str.256 56 http://www.firma.egospodarka.pl/91539,Aktywne-formy-walki-z-bezrobociem,2,11,1.html (16.06.2015) 54 26 Zadania związane z aktywną polityką rynku pracy są bezpośrednio realizowane przez powiatowe urzędy pracy. W 2011 roku w Polsce liczba osób, które rozpoczęły udział w podstawowych formach aktywizacji w ramach programów przeciwdziałania bezrobociu, wyniosła 302 002 osoby. Do niedawna polityka pracy w naszym państwie nastawiona była głównie na ochronę zatrudnienia, ochronę poziomu wynagrodzeń, zapewnianie odpowiednich warunków pracy oraz walkę z bezrobociem. W ostatnich latach Krajowy Plan na Rzecz Zatrudnienia jako jeden priorytetów przewiduje właśnie doskonalenie aktywnej polityki rynku pracy. Powinno się to odbywać przez57: zwiększenie liczby osób korzystających z instrumentów aktywnej polityki rynku pracy; zwiększenie dostępności działań publicznych służb zatrudnienia dla wszystkich, którzy chcą podjąć lub zmienić pracę; zindywidualizowanie podejścia wobec klientów publicznych służb zatrudnienia; 57 wzmocnienie kadrowe i kompetencyjne publicznych służb zatrudnienia; ulepszenie monitoringu skuteczności aktywnej polityki rynku pracy. http://www.firma.egospodarka.pl/91539,Aktywne-formy-walki-z-bezrobociem,2,11,1.html (16.06.2015) 27 Podsumowanie Bezrobocie jest bardzo poważnym zjawiskiem społecznym i ekonomicznym o wielu negatywnych skutkach zarówno dla gospodarki państwowej, jak i samej osoby bezrobotnej. Światowy kryzys bez wątpienia przyczynił się do wzrostu bezrobocia na całym świecie. Nie wszystkim państwom europejskim udało się poradzić z tym problemem, a doskonałym tego przykładem jest zaprezentowana w niniejszej pracy sytuacja w Hiszpanii. Kraj ten do tej pory nie potrafi udźwignąć skutków kryzysu gospodarczo-finansowego. Dla porównania Polska, która całkiem nieźle poradziła sobie z tą sytuacją mimo, iż bezrobocie również wzrosło. Wiele krajów zdecydowało się na wprowadzenie głębokich reform, które miały uzdrowić sytuacje na rynku pracy. Obecne spowolnienie gospodarcze przyczyniło się do redukcji zatrudnienia. Bezrobocie zależy od wielu czynników, ale problem ten zawsze był i będzie. Niezależnie od czasów, w jakich żyjemy, czy też sytuacji gospodarczej i politycznej. Jednakże należy zwrócić uwagę, iż zagadnieniom związanym z bezrobociem poświęca się coraz więcej uwagi zarówno na poziomie światowym, jaki i europejskim, a to świadczy o fakcie jak poważna stała się w ostatnich latach sytuacja na rynku pracy. Na poziomie Unii Europejskiej podejmuje się również wiele działań mających na celu poprawę tej sytuacji. Przede wszystkim mowa tu o Europejskim Funduszu Społecznymjakże ważnej instytucji Unii Europejskiej, dzięki której walka z bezrobociem występuje na wielu płaszczyznach. Europejki Fundusz Społeczny jako instrument do walki z bezrobociem oferuje szereg możliwości, dzięki którym istnieje większa szansa na zatrudnienie. Co więcej Europejski Fundusz Społeczny wspiera projekty, które przeznaczone są dla różnych grup docelowych, różnią się one właściwościami, skalą i celami, a zatem docierają do szerszej grupy osób bezrobotnych. Takie działania zwiększają szanse na znalezienie pracy wielu bezrobotnym. Brak pracy jest bardzo poważnym problemem mającym wpływa na jakość i standard życia ludzi, jednakże podejmowanie skutecznych działań pomoże w przezwyciężeniu i poprawie tej sytuacji. 28 Bibliografia Admaczyk M., Współczesny kryzys finansowy-przyczyny i konsekwencje dla gospodarki światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2012, Arendt Ł,.Hryniewiecka A,.Kulak-Dolata.I,.Rokicki B., Bezrobocie Między Diagnozą a Działaniem, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2012 Bernatowicz G., Hiszpania a proces integracji europejskiej, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999 Bojar E., Podstawy Mikro- i Makroekonomii, Politechnika Lubelska, Lublin 2011 Czarny B., Podstawy Ekonomii,PWE, Warszawa 2011, Hajder K., Bezrobocie w Unii Europejskiej w świetle kryzysu gospodarczego lat 2008-2013, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, Poznań 2013,str.50 Milewski R., Elementarne Zagadnienia Ekonomii, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1998r Wojnar J., Regionalne zróżnicowanie bezrobocia w Polsce w latach 1998-2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012, str. 406 Zdrojewska E.,Toszewska W., Analiza zmian rozmiarów bezrobocia w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego,Szczecin 2012, Opracowania Programy walki z bezrobociem na poziomie Unii Europejskiej i w wybranych państwachPolsce, Finlandii, Irlandii i Niemczech. Opracowania Tematyczne Kancelaria Senatu, Warszawa 2012 str.11 Netografia : http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_ the_crisis_happe n/index_pl.htm http://www.firma.egospodarka.pl/91539,Aktywne-formy-walki-z-bezrobociem,2,11,1.html http://www.kadry.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/mpips-polska-wsrod-liderow-spadkubezrobocia-w-ue http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/strefa-euro/rynek-pracy-w-hiszpanii-kryzysbezrobocie 29 Spis Tabel Tab. 1 Bezrobocie w Unii Europejskiej - grudzień 2013r. str.14 Tab. 2 Bezrobocie w Hiszpanii w latach 2003-2012 str.17 Tab. 3 Bezrobocie w Polsce w latach 2003-2012 str. 20 30 OŚWIADCZENIE Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałem(am) samodzielnie. Wszystkie dane, istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie lub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości ani w części, która zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne (wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.), przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana. Oświadczam, że tekst pracy dyplomowej na nośniku elektronicznym jest identyczny z tekstem wydrukowanym i nie zawiera znaków niewidocznych na wydruku. ..............................., dnia............................ ................................................. (miejscowość) (podpis) OŚWIADCZENIE Wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody* mojej pracy dyplomowej. na udostępnienie osobom zainteresowanym Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody na kopiowanie pracy dyplomowej w całości lub w części. Brak zgody nie wyklucza kontroli tekstu pracy dyplomowej w systemie antyplagiatowym, wyklucza natomiast dopisanie tekstu do bazy tego systemu. * niepotrzebne skreślić ..............................., dnia............................ ................................................. (miejscowość) (podpis) 31
![TADEUSZ RADKOWSKI \"HEBRAJSKIE IMIONA BOŻE\" - FACHOWIEC OD HEBRAJSKIEGO BRONI FORMY \"JEHOWA\". UWAŻA, ŻE TAKA JEST PRAWIDŁOWA, A NIE \"JAHWE\". PRACOWAŁ NA KUL I KSIĄŻKA TA MA AKADEMICKI STATUS UNIWERSYTETU KATOLICKIEGO, TAK ZWANE \"IMPRIMATUR\"](http://s2.doczz.pl/store/data/000568830_1-a128d1b186044f147bc0ea2f68b59307-70x70.png "TADEUSZ RADKOWSKI \\"HEBRAJSKIE IMIONA BOŻE\\" - FACHOWIEC OD HEBRAJSKIEGO BRONI FORMY \\"JEHOWA\\". UWAŻA, ŻE TAKA JEST PRAWIDŁOWA, A NIE \\"JAHWE\\". PRACOWAŁ NA KUL I KSIĄŻKA TA MA AKADEMICKI STATUS UNIWERSYTETU KATOLICKIEGO, TAK ZWANE \\"IMPRIMATUR\\"")
