szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
K
2718
konać [umierać] – halálán van; haldokolni
(haldoklik);
végét
járni;
kimúlni,
kiszenvedni; meghalni; (átv.) elhalni,
kialudni (wykonać)
konać z głodu – meghal az éhségtől
konać z pragnienia – meghal az éhségtől
konać ze śmiechu – (átv.) megpukkad a nevetéstől;
majd meghal a nevetéstől; majd megszakad,
úgy nevet
konający, -a, -e – haldoklókonający [umierający], konająca – haldokló
(ffi/nő)
konanie – haldoklás, haláltusa; halálküzdelem;
(átv.) elhalás, kialvás
konar [1. gruba gałąź wyrastająca z pnia;
2. część poroża wyrastająca po jednej
stronie głowy samca jelenia, daniela lub
kozła] – faág; szarvasagancs
konary drzew – faágak, gallyak
konarzysty, -a, -e [o drzewie: rozłożysty] –
gallyas, ágas, terebélyes
koncedować [(łac.) przyznać coś, ustąpić] – (lat.)
koncedálni; megengedni, ráhagyni, elismerni
koncek, konsek [kawałeczek] – [Słowniczek
języka śląskiego] darabocska, darabka,
falatka
koncelebra,
koncelebracja
[w
Kościele
chrześcijańskim: odprawianie mszy przez
więcej niż jednego księdza; też: msza
odprawiana w ten sposób] – concelebráció;
a szertartások közös végzése; több pap közös
szolgálata
koncelebrant, koncelebrans – concelebráns
koncelebrować – concelebrálni
koncentracja [1. gromadzenie ludzi, obiektów
itp. w jednym miejscu; 2. skupienie
działań dla osiągnięcia jakiegoś celu;
3. intensywne
skupienie
uwagi
na
wybranym przedmiocie, zjawisku czy
sytuacji; 4. zob. stężenie; 5. to jedna z
najważniejszych życiowych umiejętności nie tylko jako jedna z umiejętności
studiowania. Koncentracja uwagi, energii
życiowej na jednej wybranej dziedzinie
życia oznacza dla ciebie tylko jedno –
osiągnięcie sukcesu] – (lat.) koncentráció,
tömörülés;
koncentrálás,
a
figyelem
összpontosítása,
koncentrálódás;
összepontosítás, központosítás; (wojsko)
összevonás;
(vegytan)
koncentráció;
töménység, vegyi oldat összetevőinek
viszonylagos mennyiségét megadó adat;
sűrítés
koncentracja elektronów – elektronsűrűség,
elektronkoncentráció
koncentracja gazów – gázkoncentráció
koncentracja kapitału [proces zwiększania się
siły ekonomicznej przedsiębiorstw przez
rozwój spółek akcyjnych lub przez fuzje]
– tőkekoncentráció; a tőke koncentrálódása,
a
tőke
koncentrációja;
a
tőke
nagyvállalatokban való központosítása a
profitnak a tőkéhez való csatolásával
koncentracja ludności – népsűrűség
koncentracja pionowa – vertikális koncentráció
koncentracja pozioma – horizontális koncentráció
koncentracja produkcji [proces zwiększania się
siły
ekonomicznej
przedsiębiorstw
poprzez zwiększanie ich udziału w danym
rynku oaz poszerzanie zakresu produkcji]
– termelés összpontosítása v. koncentrációja
koncentracja roztworu – az oldat koncentrációja
koncentracja (skupianie) fali – nyalábolás
koncentracja uwagi na czym – a figyelem
összpontosítása v. koncentrálása vmire
koncentracja wojsk – csapatösszevonás; a
csapatok koncentrálása
koncentracyjny, -a, -e [dotyczący koncentracji] –
gyűjtő-, koncentrációs
koncentrat [1. produkt żywnościowy mający
większe stężenie cennych składników niż
substancja, z której został otrzymany;
2. zjawisko lub przedmiot mające jakąś
cechę w dużym natężeniu; 3. produkt
wzbogacenia niskoprocentowych rud
metali lub innych kopalin użytecznych] –
(lat.) koncentrátum; tömörítés, sűrítés,
sűrítmény;
tömény oldat; (kohászat)
dúsítvány, töményített ércelegy
koncentrat jabłkowy – almakoncentrátum
koncentrat pomidorowy [produkt spożywczy,
który jest częściowo odwodnionym
przecierem
pomidorowym,
pasteryzowawym i konserwowanym w
celu utrwalenia go i przedłużenia daty
ważności]
–
(élelmiszer)
paradicsomsűrítmény, sűrített paradicsom
koncentrat
węgla
–
dúsított
szén,
szénkoncentrátum
koncentrator
[wielofunkcyjne
urządzenie
pomiarowe] – dúsító v. töményítőkészülék
koncentrator (także: concentrator; węzeł,
rozgałęziacz, hub. Centralne urządzenie
sieci
komputerowej
skupiające
zakończenia wszystkich kabli, dzięki
czemu możliwa jest komunikacja między
podłączonymi w ten sposób komputerami
lub innymi urządzeniami. Hub w języku
angielskim oznacza "piastę" lub „oś”.) –
koncentrátor, sűrítő, tömörítő
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
2719
koncentrator (także: concentrator) – (informatika)
koncentrátor [Ha a terminálok közötti
tényleges forgalom kicsi, akkor a kimenő
vonalon levő kimeneti időrések zöme
veszendőbe megy. Ezért gyakran lehetséges
olyan kimeneti vonalat használni, amelynek
kapacitása kisebb, mint a bemeneti vonalak
kapacitásainak összege. Az ezt megvalósító
eszköz a koncentrátor. Ilyenkor a terminálok
csak valódi adatot küldenek, álkaraktereket
nem, de a karakterek származási helyét
azonosítani kell.]
koncentrować (koncentruję, -esz) [1. skupiać,
zbierać coś w jedno miejsce, w jeden
punkt; 2. skupiać swoją uwagę, zwiększać
swoją koncentrację, skupienie; 3. zbierać
się w jedno miejsce] – (lat.) koncentrálni;
összevonni,
tömöríteni,
felhalmozni;
összpontosítani, központosítani; a figyelmet
egy tárgyra irányítani; (wojsko) összevonni;
(vegytan) töményíteni, sűríteni, koncentrálni;
(műsz.) koncentálni, nyalábolni
koncentrować siły – erőket összpontosítani v.
összevonni v. koncentrálni
koncentrować
(koncentruję,
-esz)
się
[1. gromadzić się lub być zgromadzonym
w jednym miejscu; 2. kierować całą
uwagę, wszystkie wysiłki itp. na wybrany
obiekt lub cel; 3. o czyjejś uwadze,
wysiłkach itp.: być skierowanym na
wybrany obiekt lub cel] – koncentrálódni;
összpontosulni, összegyűlni; koncentrálni,
összeszedni a figyelmet, koncentrálja magát
koncentrować (koncentruję, -esz) się na
(kim/czym)
– koncentrálni vmire;
összpontosítni vmire
koncentrowanie – koncentrálás, összpontosítás;
(wojsko) összevonás; (vegytan) koncentrálás,
sűrítés, besűrítés, töményítés
koncentrowanie siły – az erők összpontosítása v.
összevonása v. koncentrálása
koncentrowanie
się
–
koncentrálódás,
összpontosulás
koncentrowany, -a, -e – sűrített; koncentrált
koncentrycznie – (lat.) koncentrikusan
koncentryczność – (lat.) koncentricitás
koncentryczny, -a, -e [skierowany ku środkowi]
– (lat.) koncentrikus, összpontosított; közös
ponttal bíró (mértani idom); összesített,
egyesített; több irányból egy személy v. tárgy
felé irányuló
koncentryczne koła – (lat.) koncentrikus körök
koncentryczny tok nauczania [system nauczania
polegający na wielokrotnym powtarzaniu
materiału w coraz to szerszym zakresie] –
koncentrikus oktatási folyamat
-
Wersja 01 01 2017.
koncepciarz – viccelő, tréfamester; fogalmazó,
tervező
koncepcik – viccecske, tráfácska; tervecske
koncepcja [1. łac. conceptio 'spostrzeżenie,
ujęcie' od conceptus 'ujęcie; pojęcie; zbiór;
embrion' z concipere 'otrzymać; począć';
pomysł,
projekt,
obmyślony
plan
działania, plan utworu; dawn. poczęcie,
zajście w ciążę; 2. pomysł, projekt] – (lat.)
koncepció, meglátás, elgondolás, gondolat,
terv, felfogás, felfogásmód, nézőpont;
elképzelés; fogalmazás, megértés; (ir)
alapgondolat, eszme, eszmei mondanivaló;
(orvosi) fogantatás, fogamzás
koncepcja pierwotna plan – eredeti elképzelés,
terv
koncepcja przewagy kulturalnej – kultúrfölénykoncepció
koncepcja siebie (self concept) [zorganizowana,
spójna
postad
(gestalt)
pojęciowa
składająca
się
ze
spostrzeganych
właściwości „ja”.] – énfogalom [self
concept] [Az emberek önmagukról alkotott
elképzeléseinek, érzéseinek és önmaguk
iránti attitűdjeinek összessége. Néhány
pszichológusnál az énfogalom a "self'-fel, az
énképpel azonos.]
koncepcyjny, -a, -e [odnoszący się do koncepcji;
twórczy] – koncepciós; koncepció-; alkotott,
kigondolt
koncept [1. szybko nasuwający się pomysł;
2. pomysłowość,
zmyślność;
3. daw.
dowcip, żart; 4. trafny pomysł, szczęśliwa
myśl; projekt; przest. dowcip, żart.] – (lat.)
konceptus; (pomysł) elgondolás, ötlet, terv;
(brullion) fogalmazvány, vázlat, piszkozat;
(dowcip) tréfa, szellemesség, vicc
koncept błazeński – bolond v. esztelen elképzelés
koncept mowy – a beszéd fogalmazványa
koncept listu – levélfogalmazvány
koncept z kalendarza – (átv.) szakállas vicc
konceptowy, -a, -e [przymiotnik od: koncept] –
fogalmazványi, fogalmazási
konceptualistyczny, -a, -e – konceptualistakonceptualista – a konceptualizmus híve
konceptualizm [1. filoz. stanowisko w sporze o
uniwersalia, według którego ogólność
można przypisywać jedynie pojęciom jako
zjawiskom psychicznym zachodzącym w
umyśle ludzkim; 2. kierunek w sztukach
plastycznych, którego istotną cechą jest
rezygnacja z wykonywania przedmiotów
sztuki i ograniczenie twórczości jedynie do
pomysłu; 3. stanowisko w śrdw. sporze o
uniwersalia,
pośrednie
między
nominalizmem a realizmem, utrzymujące,
że powszechniki (nazwy ogólne) nie mają
2720
bytu realnego, lecz są tylko pojęciami
(conceptus), tworami naszego umysłu;
sztuka konceptualna - kierunek w plastyce
współczesnej, dążący do przedstawiania
tylko planu, szkicu, zarysu, schematu,
brulionu dzieła, rezygnujący z jego
wykańczania. 4. kierunek w sztuce,
powstały na przełomie lat sześćdziesiątych
i siedemdziesiątych XX wieku w Stanach
Zjednoczonych, który cechował się
przekazywaniem
jedynie
koncepcji
myślowej za pomocą słów, fotografii,
wykresów, także rysunku technicznego] –
konceptualizmus [a kortárs képzőművészet
egyik irányzata, amely a gondolatot
elsődlegesnek
vallja
valamely
mű
megvalósításában. Az 1960-as évek végén a
minimal art folytatásaként alakul ki. A
műalkotást a rá vonatkozó ötlet, gondolat
váltja fel, amiből leírás, kép, grafikon, videoés magnószalag marad. A művészet célja
ekkor már nem maga a mű, hanem annak a
terve. A mondanivaló vizuális megjelenítése
különböző formákat ölt, lehet tiszta és rideg,
mint például a nyomtatott szöveg, vagy egy
felnagyított fénykép, és lírai, az anyag
megválasztásától függően. Nagy művek
születtek
az
USA-ban,
Egyesült
Királyságban, majd Európa szerte.]
konceptyzm [1. nurt literacki w barokowej
literaturze
hiszpańskiej
i
włoskiej
charakteryzujący
się
stosowaniem
niezwykłych skojarzeń i zaskakujących
puent 2. jedna z nazw baroku w lit. hiszp.
XVII w.] – konceptizmus
konceptystyczny- -a, -e – konceptista
konceptysta – konceptista; a konceptizmus híve
koncercik – koncsertecske; rövid koncert
koncern [zjednoczenie przedsiębiorstw o
odrębnej osobowości prawnej] – (ang.)
koncern, konszern; 1. (közgazdaságtan) a
kapitalista monopóliumok egyik faja: a
vállalatok formálisan önállók maradnak,
azonban irányításukat azonos tőkés társaság
végzi; 2. többféle ipari v. kereskedelmi
vállalat egyesülése közös vezetés alatt,
egységes üzemi üzletmenet létesítése
céljából
koncern bankowy – bankkonszern
koncern międzynarodowy – nemzetközi konszern;
multinacionális cég
koncern pionowy – vertikális konszern
koncern poziomy – horizontális konszern
koncern przemysłowy – ipari konszern
koncert [1. impreza artystyczna wypełniona
programem muzycznym; 2. instrumentalny
utwór
muzyczny
przeznaczony
do
-
Wersja 01 01 2017.
wykonania przez solistę i orkiestrę
symfoniczną; 3. wykonanie czegoś w sposób
mistrzowski; 4. przen. dźwięki wydawane
przez jakieś zwierzę lub zwierzęta,
przypominające utwór muzyczny; 5.
publiczne (także w RTV) wykonanie
utworów
muz.;
orkiestrowa
forma
instrumentalna
(zazw.
3-częściowa)
zbudowana wg zasad cyklu sonatowego
(otrzymuje zazw. bliższe określenie od
instrumentu solisty, np. k. fortepianowy,
skrzypcowy); (k. europejski) polit. hist.
porozumienie 4 mocarstw: Rosji, Austrii,
Anglii i Prus, zawarte w Chaumont 9 III
1814 dla ustabilizowania stosunków w
Europie po pokonaniu Napoleona.] – (fr.)
concert, (ol.-ném.) koncert [egyetértés];
zenekari
hangverseny,
verseny;
(zene)
veresnymű; (átv.) együttműködés, együttes
koncert a moll – a moll hangverseny
koncert estradowy – esztrádhangverseny
koncert fagotowy – fagottverseny
koncert
fortepianowy
–
zongoraverseny;
zongorahangverseny
koncert inauguracyjny – évadnyitó hangverseny
koncert instrumentalno-wokalny – hangverseny
(hangszer és ének együtt)
koncert instrumentalny – versenymű
koncert jazzowy – dzsesszkoncert
koncert kameralny – kamarahangverseny
koncert pod protektoratem premiera –
hangverseny, a kormányfő védnöksége alatt
koncert rozrywkowa – szórakoztató zene
2721
koncert
skrzypcowy
–
hegedűverseny,
hegedűhangverseny
koncert symfoniczny – szimfónikus hangverseny
koncert taneczna – tánczene
koncert uświetnił przyjęcie – a hangverseny
emelte a fogadás jelentőségét
koncert wielkotygodniowy w katedrze św. Janów
– nagyheti koncert a Szent János
katedrálisban
koncert wiolonczelowy – gordonka verseny
koncert z płyt – hanglemezműsor
koncert z płyt gramofonowy – hanglemezműsor,
gramofonhangverseny
koncert
życzeń
[audycja
radiowa
lub
telewizyjna,
podczas
której
przekazywane są życzenia dla jubilatów,
solenizantów itp.] – kívánsághangverseny
koncertant, koncertantka – hangversenyző
(művész/művésznő)
koncertina (ang. Concertina) (instrument
muzyczny) [instrument z grupy idiofonów
dętych klawiszowych, rodzaj harmonii
ręcznej z klawiaturą guzikową dla obu
rąk. Wyróżnia się dwie wersje tego
instrumentu:
angielską,
obustronnie
jednogłosową,
wynalezioną
przez
Charlesa Wheatstone'a w latach 1827-29
oraz niemiecką, skonstruowaną w 1846 r.
przez Carla Friedricha Uhliga, który
znacznie
rozszerzył
liczbę
głosów.Koncertyna stała się prototypem
bandoneonu, od którego zewnętrznie różni
się sześciokątnym kształtem (bandoneon
ma obudowę czworokątną).] – harmonika,
koncertina [A szabadon rezgő nyelvű
hangszerek közé tartozik, akárcsak az
akkordion és a melodeon. A XIX. század
első felében találta fel Sir Charles
Wheatstone angol fizikus. A hangszer
mindkét oldalán található billentyűzet, a
kihúzható fújtatóhoz kapcsolódva, ami a
levegőt a nyelvekhez nyomja. Az egyszerűbb
modelleknek csupán néhány gombjuk vagy
szerény billentyűzetük van, a hivatásos
muzsikusok hangszerei azonban jóval
bonyolultabbak.]
koncertmistrz
[1.
niem.
Konzertmeister
'koncertmistrz'
od
wł.
concerto
'porozumienie; koncert' z łac. concertare
'współzawodniczyć; spierać się'; najlepszy
(tzw. pierwszy) instrumentalista w danej
grupie instrumentów ork. symfonicznej
(np. 1. skrzypek), wykonujący partie
solowe; 2. główny instrumentalista w
obsadzie określonej grupy instrumentów
w
orkiestrze
symfonicznej]
–
koncertmester, hangversenymester; első
hegedűs
-
Wersja 01 01 2017.
koncertować [występować gdzieś z koncertem
lub cyklem koncertów] – hangversenyt v.
hangversenyeket adni, hangversenyezni,
koncertezni
koncertowo
–
hangversenyszerűen,
(átv.)
pompásan, virtuóz módon, remekül
koncertowy, -a, -e [1. przymiotnik od: koncert;
2. świetny, doskonały] – koncert-,
hangversenykoncertyna [odmiana harmonii ręcznej z
klawiaturą guzikową] – (zene) concertino,
koncertinó
Koncerz z Muzeum Zagłębia na zamku w Będzinie
koncerz [1. tur., broń biała wywodząca się od
miecza. Była to broń długa (150-180 cm),
przeznaczona do kłucia, o prostej głowni o
trój- lub
czterokątnym przekroju.
Używana praktycznie tylko przez husarię
do walki z konia po złamaniu kopii w
pierwszym staciu. Jedna z najcięższych
broni białych używanych w erze
nowożytnej. W Polsce w XV-XVIII w. 2.
broń biała o prostej, długiej głowni,
używana przez ciężką jazdę w XV–XVIII
w. 3. (u Zygmunta Glogera) Koncerz z łac.
contus, miecz na 6 – 7 stóp długi, prosty,
śpiczasty, najczęściej bez pochwy u siodła,
na wsiadanej stronie pod lewem udem
usarskiego towarzysza przytroczony,
przez ciężko uzbrojoną jazdę polską od
wieku XV do XVII używany, do
przebijania nieprzyjaciela zwalonego na
ziemię lub broniącego się pieszo głównie
służący. Birkowski nazywa koncerz
włócznią turecką. Petrycy powiada, że
szlachcic powinien mieć rynsztunek
wszystek, a w nim „koncerz albo pałasz.”
Górnicki wzmiankuje o przywożeniu
„koncyrzy” i innej broni do Polski z
Niemiec i Węgier. Petrycy powiada, że
szlachcic powinien mieć rynsztunek
wszystek, a w nim „koncerz albo pałasz.”;
2722
4. broń biała wywodząca się od miecza,
znana też w Polsce pod nazwą granat.
Nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa
contus (wł. stocco, tur. kandziar, czes.
koncir, ros. konczar, koczar (кончар)
staropol. hanczar).] – (lat.) szúró dárda
(contus); (dawno) kard, pallos
koncesja [łac. concessio 'pozwolenie, zgoda'; 1.
1. zezwolenie władz administracyjnych na
prowadzenie
określonej
działalności
gospodarczej; 2. ustępstwo na rzecz czegoś
lub na czyjąś korzyść; 3. akt adm.
upoważniający osobę fiz. a. prawną do
wykonywania określonej działalności, zwł.
gospodarczej; ustępstwo. 4. jest to władczy
akt administracyjny wydawany przez
organ koncesyjny. Akt ten upoważnia
koncesjonariusza do prowadzenia ściśle
określonej działalności gospodarczej.
Koncesjonowanie wprowadza się w
przypadku działalności, które mają
szczególne znaczenie ze względu na
bezpieczeństwo państwa lub obywateli
albo inny ważny interes publiczny] – (lat.)
concessio;
koncesszió,
engedély,
engedmény, kedvezmény, engedélyezés;
(közgazdaságtan)
köztulajdonban
levő
terület v. üzem meghatározott időre szóló
bérbeadása
kiaknázásra
külföldi
vállalkozónak; ilyen vállalat, terület; (átv.)
engedmény, valamely álláspont részbeni
feladása v. módosítása
koncesja na co – engedély vmire
koncesja na wydawanie pisma – lapkiadási
engedély, lapengedély
koncesja naftowa – kőolajkoncesszió
koncesjonariusz [osoba mająca koncesję
(uprawnienie)],
koncesjonariuszka
–
engedélyes, koncesszió birtokosa (ffi/nő)
koncesjonować
[wymagać
koncesji
do
prowadzenia danej działalności; udzielać
komuś
koncesji]
–
engedélyezni,
koncessziót adni
koncesjonowanie – koncesszió; engedélyezés
koncesjonowanie działalności gospodarczej –
gazdasági tevékenység engedélyezése
koncesjonowany, -a, -e [wymagać koncesji do
prowadzenia danej działalności; udzielać
komuś
koncesji]
–
koncessziós;
engedélyezett
koncesjonowane
przedsiędbiorstwo
–
engedélyezett v. iparengedélyes vállalat
koncesyjny, -a, -e – koncessziós, engedélyi
koncha (łac. concha, gr. konche - muszla) [1. zob.
muszla w zn. 1.; 2. naczynie, przedmiot w
kształcie muszli; 3. półokrągłe sklepienie
niszy lub apsydy w kształcie muszli; 3.
-
Wersja 01 01 2017.
oliste sklepienie nad wnęką w kształcie
połowy kopuły, przypominające kształtem
muszlę. Zobacz też: przegląd zagadnień z
zakresu arcitektury] – kagyló; (ép) az
apszis félkör alaprajzú kis fülkéje
koncha (gr. wgłębienie) [półokrągła część
budowli,
zamknięta,
służąca
do
przykrycia cylindrycznych części budowli
(absyda, nisza)] - (ép) az apszis félkör
alaprajzú kis fülkéje
koncha morska – tengeri kagyló
koncha uszna [zob. małżowina w zn. 1.] –
fülkagyló, fülcimpa
konchowo – kagylósan
konchowy, -a, -e [przypominający konchę
(muszlę)] – kagyló-, kagylós
koncyliacja a. koncylacja [łac. conciliatio
'porozumienie' od conciliare 'jednoczyć;
pojednać' od concilium 'zebranie; sobór
powszechny'; 1. postępowanie pojednawcze
we
wszelkiego
rodzaju
sporach
międzynarodowych przy udziale organów
powołanych przez strony (stałych lub
tymczasowych). Celem koncylacji jest
pokojowe rozwiązanie konfliktu oparte na
znalezieniu źródła sporu oraz jego
rozwiązania. Wymienionymi organami są
zazwyczaj komisja badawcza (poznawanie
faktów) i pojednawcza (poszukiwanie
rozwiązań); 2. to jedna z metod
pokojowego rozstrzygania sporów; 3.
prawn.
pojednawstwo,
sposób
polubownego
załatwiania
sporów
międzynarodowych z udziałem komisji
badawczych.]
–
(jog)
konciliáció;
összebékéltetés, kiengesztelés
koncyliacyjny, -a, -e [prawn. pojednawczy,
polubowny] – (lat.) konciliáns; közvetítő,
engedékeny, békülékeny, kiengesztelődésre
hajlandó
koncyliaryzm (łac. „zgromadzenie, sobór”), ,
teoria koncyliarna [w katolicyzmie
doktryna głosząca wyższość soboru nad
papieżem. Ze względu na zdecydowane
przeciwstawianie się jej papieży i pod ich
naciskiem soborów, stawała się przyczyną
odstępstwa
od
Kościoła
rzymskokatolickiego tych chrześcijan,
którzy nie akceptowali nieograniczonej
władzy papieża. Koncyliaryzm był
głoszony przez część teologów, prawników
i
przedstawicieli
wyższego
duchowieństwa, opowiadających się za
ograniczeniem władzy
papieża na
soborach w Konstancji (1414-1418) i
Bazylei (1431-1449), miał licznych
zwolenników w Polsce, w szczególności w
środowisku Akademii Krakowskiej. Jego
2723
zwolennikami i głosicielami byli m.in.: P.
Włodkowic, A. Łaskarz, Jakub z
Paradyża, J. Kanty. Koncyliaryzm stał się
zasadą
gallikanizmu.]
–
(lat.)
konciliarizmus (a lat. concilium, 'zsinat'
szóból) [1. zsinati elv érvényesítése; Zsinati
egyházkormányzati elv;.2. teológiai felfogás,
mely szerint a zsinat a pápa fölött is áll; 3.
egyházkép, mely szerint az Egyház legfőbb
hatalmi szerve az egyetemes zsinat, s neki a
pápa is alá van vetve]
koncylium
[1. w
starożytnym
Rzymie:
zgromadzenie
ludowe,
a
także
zgromadzenie
przedstawicieli
mieszkańców prowincji rzymskich; 2.
(dawno) w Kościele katolickim: sobór] –
(lat.) koncílium; (egyház) zsinat (sobór); ,
egyházi gyűlés; (átv.) gyülekezet, társaság
koncypient [1. łac. concipiens dpn. concipientis
p.pr. od concipere; przest. początkujący
urzędnik; kancelista; referent biurowy,
adwokacki, notarialny itp. 2. daw.
«początkujący urzędnik; 3. daw. referent
biurowy, adwokacki itp.] – fogalmazó,
előadó, referens
koncypient adwokacki – ügyvédjelölt
koncypient sądowy – bírósági fogalmazvány
koncypista – (lat.) koncipista; fogalmazó, irodai
tiszt
koncypować [1. przest. układać, obmyślać coś; 2.
obmyślać, układać, zastanawiać się nad
czymś] – (lat.) koncipiálni; (dawno)
megfogalmazni, kigondolni, megtervezni,
elgondolni; írásba foglalni
koncypowanie – (dawno) fogalmazás, elgondolás,
tervezés, vázlatkészítés
kondemnacja [1. łac. condemnatio 'skazanie' od
condemnare 'skazywać'; żegl. uznanie
statku przez Izbę Morską za niezdatny do
żeglugi ani do naprawy; 2. uznanie statku
za
niezdatny
do
żeglugi;
2. zob.
kondemnata] – (lat.) kondemnáció; elitélés,
elmarasztalás
kondemnata [1. w dawnym prawie polskim:
wyrok skazujący wydawany zaocznie; 2 w
dawn. prawie polskim - zaoczny wyrok
skazujący; potępienie; 3. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Jeżeli pozwany nie
stawił się w sądzie, wydawana była na
niego kondemnata czyli wyrok zaoczny.
Jeżeli termin nie był zawity, peremtorius,
to na niestawającym zasądzano tylko karę
za niestawiennictwo. Do zupełnego
pokonania go czyli konwikcyi potrzeba
było trzech takich kondemnat. Jeżeli zaś
pierwszy termin był zawitym, to jedna
kondemnata stanowiła konwikcję i
tamowała activitatem, t. j. nie dopuszczała
-
Wersja 01 01 2017.
wyrokowanego
do
sprawowania
jakiegokolwiek urzędu. Stąd kondemnata
była wielkim ciężarem dla obywatela,
który pod nią zostawał. Senator nie mógł
się udawać do senatu, szlachcic nie mógł
sejmikować a nawet mieć żadnej
czynności w sądzie. Ta surowość
względem kondemnaty była w prawie
polskiem bardzo rozumna i jej to
przypisać należy, że się w kraju a
przynajmniej między szlachtą kredyt
dosyć utrzymywał i że wierzono sobie
wówczas bardziej na słowo, aniżeli dzisiaj
na hypoteki, weksle i zobowiązania.
Kondemnata upadała przez zapłacenie
należności lub mógł ją zawiesić król albo
kanclerz przez wydanie glejtu. Na 6
niedziel przed sejmami nie mogły sądy
kondemnować senatorów ani posłów i
deputatów przed trybunałem. Wytoczenie
przeciw nim sprawy odkładano do
zamknięcia sejmu i trybunału.] – (dawno)
(jog) mulasztási ítélet
kondemnować – elítélni, elmarasztalni
kondensacja [późn.łac. condensatio 'zgęszczenie'
z łac. condensatus pp. od condensare
'zgęszczać';
1. zagęszczenie,
stężenie
czegoś; 2. zwięzłe, treściwe ujęcie czegoś;
3. skupienie czegoś w jednym miejscu;
4. reakcja między cząsteczkami, w wyniku
której powstaje nowa, większa cząsteczka
oraz
cząsteczka
prostego
związku
chemicznego; 5. przemiana gazu w ciecz
lub w ciało stałe; 6. zagęszczenie, stężenie
czego; nadanie czemu postaci bardziej
zwartej, treściwej, zwięzłej, lapidarnej;
skraplanie się, zestalanie się; chem.
łączenie się cząstek tego samego rodzaju,
czemu towarzyszy zazw. wydzielanie się
wody. 7. proces zagęszczenia się jakiejś
substancji] – (lat.) kondenzáció; 1.
kondenzálás, sűrítés, besűrítés, lecsapolás;
légnemű testek cseppfolyósítása; molekulák
egyesülése víz v. más melléktermékek
kilépésével; (átv.) sűrítés, tömörítés; 2.
kondenzálódás,
sűrüsödés,
tömörülés;
cseppfolyósodás
1. kondensacja w fizyce to przejście ze stanu
gazowego w ciecz (skraplanie), lub w ciało stałe
(resublimacja) [w fizyce: przejście substancji ze
stanu gazowego w stan ciekły] – kondenzáció a
fizikában (gáz állapotból folyadékba átmenet; v.
testekben reszubliámáció)
2. kondensacja w psychologii to zjawisko psychiczne,
w którym jedno wyobrażenie bierze na siebie
ładunek kilku innych wyobrażeń [zwięzłe ujęcie
czegoś, zagęszczenie czegoś abstrakcyjnego] –
kondenzáció a pszichológiában
2724
3. kondensacja w meteorologii kondensacja to
zjawisko powstawania chmur: - chmury powstają
wskutek kondensacji pary wodnej w krople wody w
atmosferze. Ochładzenie zmniejsza zdolność
powietrza do zatrzymywania pary wodnej. Dalsze
ochładzanie poniżej tzw. Temperatury puntu rosy
powoduje nasycenie (saturację), po której następuje
kondensacja.
W
temperaturze
poniżej
0,
kondensację zastępuje resublimacja. – kondenzáció
a meteorológiában
4. kondensacja (chemia) – to reakcja chemiczna, w
której substraty łączą się z sobą, tworząc większą od
nich cząsteczkę produktu głównego, oraz jedną lub
więcej małych cząsteczek produktu ubocznego [w
chemii: reakcja łączenia się dwóch cząsteczek w
większą] – vegyi kondenzáció, kondenzáció a
kémiában
5. kondensacja hydrolityczna w chemii to reakcja
chemiczna polegająca na łączeniu się dwóch lub
większej liczby cząsteczek związków chemicznych
w większą cząsteczkę z wydzieleniem wody –
hidrolitos kondenzáció
6. kondensacja powierzchniowa pary wodnej [jest
to
zjawisko
polegające
na
kondensacji
(skraplaniu) pary wodnej na powierzchni
przegrody od strony cieplejszej] – vízpára felület
kondenzációja
kondensacyjny, -a, -e [dotyczący kondensacji] –
kondenzáló; sűrítő, sűrítős; kondenzátoros
kondensat [1. produkt powstały w wyniku
kondensacji – zagęszczania; 2. zob.
skroplina; 3. produkt kondensacji;
skroplina] – kondenzátum, sűrítmény
kondensator
[1. układ
przewodników
oddzielonych od siebie dielektrykiem,
służący do gromadzenia ładunków
elektrycznych równych co do wartości,
lecz o przeciwnych znakach; 2. zob.
skraplacz; 3. przyrząd do magazynowania
ładunków elektr., soczewka (a. zespół
soczewek) do skupiania światła na
przedmiocie obserwowanym] – (lat.)
kondenzátor, sűrítő, besűrítő v. lecsapó v.
cseppfolyósító
berendezés;
(villamos)
kondenzátor;
elektromos
sűrítő,
két
egymástól szigetelővel elválasztott vezető,
amelyben az elektromosság öszegyűl;
(akusztika)
elektronikus készülékekben
használt alkatrész, amely töltés tárolására
alkalmas. Alapvetően két, egymástól
szigetelőanyaggal elválasztott fémfelületből
épül fel; ( (műszaki) hűtőkészülék,
gőzlecsapoló
kondensator elektrolityczny – elektrolitikus
kondenzátor v. sűrítő
kondensator elektryczny [zob. kondensator w zn.
1.] – elektromos sűrítő, kondenzátor
kondensator obrotowy – forgókondenzátor
kondensator
przedwprzydźwiękowy
–
búgáskompenzáló kondenzátor
-
Wersja 01 01 2017.
kondensator
spolaryzowany
–
polarizált
kondenzátor
kondensatorowy, -a, -e – kondenzátorkondensatorek – kis kondenzátor
kondensor [1. układ optyczny skupiający na
rzutowanym
przedmiocie
światło
wychodzące ze źródła; 2. to układ
optyczny służący do równomiernego
oświetlenia
np.
przedmiotu
w
mikroskopie, filmu w rzutniku przeźroczy
albo powiększalniku] – (lat.) kondenzor;
fénygyűjtő, optikai gyűjtőlencse; vetítőgépek
és mikroszkópok gyűjtőlencséje, melynek
célja a fényforrás sugarainak párhuzamossá
tétele
kondensor mikroskopowy
–
mikroszkópkondenzor
kondensorowy, a, -e – kondenzorkondensować [1. zagęszczać jakąś substancję 2.
ujmować coś w zwięzły sposób, zagęszczać
coś abstrakcyjnego] – kondenzálni; sűríteni,
besűríteni
kondensować się [zob. skraplać się] –
kondenzálódni;
cseppfolyósodni,
cseppfolyóssá válni; lecsapódni
kondensowany, -a, -e – kondenzált, sűrített,
besűrített, lecsapódott
kondensowane mleko – sűrített tej, kondenzált tej
kondescendencja Boga – (lat.) condescendentia;
Isten kegyelmes leereszkedése az emberhez
kondescendencja Ducha – a Lélek leereszkedése
az emberhez
kondescenzja czyli sąd zjazdowy [Tak zwał się w
prawie polskiem sąd zesłany na grunt
przez sąd zwyczajny, z osób w dekrecie
wymienionych, z przepisaną dla nich
regułą. Miało to miejsce, gdy chodziło o
ustanowienie wysokości wynagrodzenia za
poczynione szkody w lasach, polach,
łąkach, dla ustanowienia przychodów z
dóbr czyli t. zw. kalkulacyi, dla
otaksowania dóbr, zrobienia likwidacyi i
kollokacyi w sprawach potioritatis.] –
(dawno) kiszálló bíróság
[trzynawowy pawilon w obrębie
japońskiej świątyni buddyjskiej] – kondo
(japán pavilon)
kondolencja,
kondolencje
[1.
wyrazy
współczucia składane komuś z powodu
śmierci bliskiej osoby; 2. późn.łac.
condolere 'cierpieć; smucić się'; (zazw. w
l.mn.)
wyrazy
współczucia,
współubolewanie, składane komuś z
powodu zgonu bliskiej osoby] – (lat.)
condolentia;
részvét,
együttérzés,
részvétnyilvánítás
kondo
2725
kondolencyjny, -a, -e [dotyczący kondolencji] –
részvét-, részvétnyilvánítási, kondoláló,
kondoleáló
kondom [1. ang. od nazwiska rzekomego
wynalazcy, dr. Condoma a. Contona,
lekarza ang. z XVIII w.; 2. zob.
prezerwatywa] – kondom; védőszer, óvszer,
gumióvszer
kondominium (z łac. con- = 'współ-', dominium =
'panowanie') [1. terytorium podlegające
wspólnym rządom dwóch lub kilku
państw; też: rządy sprawowane w ten
sposób; 2. kolonia zarządzana wspólnie
przed dwa lub więcej państw-metropolii.
Taki status miały np. Nowe Hebrydy,
które przed uzyskaniem niepodległości
(jako Vanuatu) były wspólną posiadłością
Wielkiej Brytanii i Francji. Inne
kondominia to Canton i Enderbury
współwładanie Wielkiej Brytanii i Stanów
Zjednoczonych, ekslawa Walvis Bay pod
wspólną administracją RPA i Namibii.
Oba
już
nie
są
posiadłościami
kolonialnymi. W Europie kondominium
francusko-hiszpańskim pozostaje nadal
wysepka Isla de los Faisanes Sudan stał się
kondominium brytyjsko-egipskim po
powstaniu Mahdiego] – kondomínium
(különleges státusú terület); két v. több állam
közös birtoka
kondominialny, -a, -e – kondomíniumkondor (Sarcorhamphus Gryphus L.) [drapieżny
ptak żywiący się padliną, żyjący w
Ameryce Południowej i Środkowej] –
Griffkeselyű
–
Kondorkeselyű
(Sarcorhamphus gryphus); dél-amerikai
keselyűféle, a legnagyobb repülő ragadozó
kondor królewski (Sarcoramphus papa) [1.
kondor o czerwonych, białych i czarnych
piórach, żyjący w lasach Ameryki
Południowej 2. gatunek dużego ptaka
padlinożernego z rodziny kondorowatych
(Cathartidae), zamieszkującego Amerykę
Południową i Centralną, od południowego
Meksyku po południową Argentynę, Jest
jedynym
żyjącym
przedstawicielem
-
Wersja 01 01 2017.
rodzaju Sarcoramphus.] – királykeselyű
(Sarcoramphus papa) [a vágómadár-alakúak
(Accipitriformes) rendjébe, ezen belül az
újvilági
keselyűfélék
(Cathartidae)
családjába tartozó Sarcoramphus nem
egyetlen faja]
kondor olbrzymi, Kondor wielki
(Vultur
gryphus L.) [1. kondor o czarnym
upierzeniu i białej kryzie wokół szyi,
żyjący w wysokich Andach; 2. duży ptak
padlinożerny z rodziny kondorowatych,
zamieszkujący Andy począwszy od
Wenezueli na północy po Przylądek Horn
na południu.] – Kondorkeselyű (Vultur
gryphus); Dél-Amerika sziklás hegységeiben
fészkelő kondor
kondotier [1. wł. condottiere 'dowódca' i fr.
conduite 'prowadzenie; sprawowanie' (od
conduire
'(prze)prowadzić')
z
łac.
conductus pp. od conducere 'zbierać;
ciągnąć; najmować; przewodzić'; w (płn.)
Włoszech XIV-XVI w. - dowódca oddziału
najemnego wojska zawodowego na służbie
miasta a. księcia; przen. człowiek
sprzedajny, najemnik, służący cudzej
sprawie tylko dla interesu. 2. Kondotier
(wł.) condottiere) — we Włoszech, w
okresie od XIV do XVI w. dowódca
oddziałów wojsk najemnych w służbie
miast lub dworów książęcych, który na
własny rachunek werbował ludzi do
swojego oddziału. - Z czasem oddziały
tworzone przez kondotierów używane
były w innych krajach europejskich. W
Polsce korzystano z usług kondotierów
tylko w czasie wojny trzynastoletniej; 3. w
XIV–XVI w. we Włoszech: dowódca
oddziałów najemnych w służbie miast lub
dworów książęcych; 4. daw. żołnierz
najemny; 5. przen. człowiek podejmujący
działania w cudzej sprawie dla własnego
zysku] – (ol.) condottière; condottiere; (tört.)
a reneszánsz korabeli olasz zsoldos csapatok
kapitánya; zsoldosvezér; (átv.) bérenc;
pénzért minden ügyet kiszolgáló személy
kondotierski, -a, -ie – (ol.) condottière-;
condottierekondotierstwo – zsoldosvezérség
konduita [1. daw. prowadzenie się, zwłaszcza
budzące zastrzeżenia etyczne; 2. przest.
zachowanie się, prowadzenie się] –
magaviselet, magatartás; viselkedés
kondukt [1. grupa ludzi uczestnicząca w
eksportacji trumny ze zwłokami na
cmentarz; 2. orszak (pogrzebowy)] –
menet, gyászmenet
kondukt żałobny – gyászmenet, temetési menet,
halottas menet
2726
konduktancja [1. przewodność przewodnika w
obwodzie prądu stałego, zależna od jego
geometrii i materiału, z jakiego jest
wykonany; 2. (przewodność elektryczna)
jest odwrotnością rezystancji. Jest więc
miarą podatności elementu na przepływ
prądu
elektrycznego.
Zwyczajowo
konduktancję oznacza się symbolem G
(wielka litera G).] – (lat.) konduktancia;
elektromos vezetőképesség, az ellenállás
fordított értéke
konduktor [osoba sprawdzająca bilety, głównie
kolejowe, pobierająca w drodze opłatę za
przejazd itp.], konduktorka – (lat.)
konduktor; vezető, kocsivezető, kalauz,
kisérő, felügyelő, jegykezelő (ffi/nő) (jestem
konduktorem, konduktorką) [legfontosabb
feladatai a menetjegyek kezelése, a
menetjeggyel nem rendelkező utasok részére
menetjegy
kiadása
és
az
utasok
tájékoztatása]
konduktor elektryczny – elektromos vezető
konduktor kolejowy – vasúti kalauz
konduktor tramwajowy, konduktor tramwaju –
villamoskalauz
konduktor – (villamosságtan) konduktor, vezető;
villámhárító
konduktorka - listonoszka [duża prostokątna
torebka damska na szerokim pasku
przypominająca torbę konduktorską] –
kalauztáska, levélhordó táska
konduktorski, -a, -ie – kalauz, kalauzi
konduktowy, -a, -e – menet-, gyászmenet-
-
Wersja 01 01 2017.
Konduktus
[gatunek
średniowiecznej
wielogłosowej
muzyki
wokalnej
pochodzący z XII wieku, w którym po raz
pierwszy wszystkie głosy (nie tylko cantus
firmus)
pochodziły
z
inwencji
kompozytora.
Konduktus
posiadał
budowę pieśni zwrotkowej o stosunkowo
prostej rytmice, niejednokrotnie wręcz
tanecznej. Wykonywany był przed
czytaniem Pisma Świętego, wprowadzając
w tematykę danego teksu. Z czasem
przeniknął także do muzyki świeckiej.
Tego typu utwory, zwykle 4-głosowe,
posiadały budowę "akordową", stosowano
w nich technikę nota contra notam (zwaną
również punctum contra punctum, z czego
wywodzi się późniejsza nazwa techniki
polifonicznego
łączenia
głosów
kontrapunktu).] – (lat.) conductus [1. A lat.
conductus (fr.: conduit) szó jelentése
(át)vezetés, azaz átvezető vagy kísérő ének.
Az elnevezés eredeti jelentése vitatott ; 2. az
Ars antiquának, azaz a 11–12. század korai
többszólamúságának az organum mellett
legfontosabb műfaja. Két-, három- vagy több
szólamú vokális zenei kompozíció. 3. Vallási
természetű, de nem feltétlenül a liturgiából
vett
versre
alkalmilag
komponált
többszólamú zene.]
kondycja [1. stan fizyczny organizmu; 2. ogólny
stan czegoś; 3. czyjaś sytuacja życiowa] –
(lat.) condício; kondíció; (warunek) föltétel,
feltétel,
kikötés;
(dawno)
állás,
alkalmaztatás,
társadalmi
helyzet;
foglalkozás; (sport) erőnlét, kondíció,
egészségi állapot
kondycja fizyczna – (fizikai) kondíció, (testi)
erőnlét
kondycja ludzka [sytuacja człowieka w świecie,
wynikająca z jego natury i uwarunkowań
zewnętrznych] – emberi kondíció; az ember
helyzete a világban
kondycja nauczyciela domowego – házitanítói
állás
kondycja towaru – árukondíció
kondycjonalizm
[1.
filoz.
«pogląd
metodologiczny,
według
którego
bezzasadne jest wskazywanie przyczyny
danego zjawiska, wystarczające jest
określenie zespołu warunków, bez których
nie mogłoby ono zajść; 2. (łc. conditionalis
‘warunkowy’) filoz. pogląd określający
pojęcie przyczyny jako zespół pewnych
warunków, przedstawiony na przeł. XIX i
XX w. przez M. Verworna.] – (lat.)
kondicionalizmus; az oksági viszonyt tagadó
szubjektív idealista filozófiai irányzat
kondycyjnie – erőnlétileg
2727
kondycyjny, -a, -e – edzőkondygnacja [1. łac. contignatio 'spojenie belek;
piętro' od contignare 'spajać belki'; 1.
piętro budynku (również parter); 2. każdy
z poziomów, na jakie podzielona jest
budowla; 3. jedna z części czegoś
składającego się z poziomów; 4. jest
to poziomą, nadziemną lub podziemną
część budynku, zawartą między podłogą
na stropie lub warstwą wyrównawczą
na gruncie a górną powierzchnią podłogi
bądź warstwy osłaniającej izolację cieplną
stropu znajdującego się nad tą częścią,
przy czym za kondygnację uważa się także
poddasze
z pomieszczeniami
przeznaczonymi na pobyt ludzi oraz
poziomą część budynku stanowiącą
przestrzeń na urządzenia techniczne,
mającą wysokość w świetle większą niż 1,9
m, przy czym za kondygnację nie uznaje
się nadbudówek ponad dachem, takich
jak maszynownia
dźwigu,
centrala
wentylacyjna,
klimatyzacyjna
lub kotłownia gazowa. 5. w budownictwie
pozioma część budynku wydzielona na
podstawie położenia wysokościowego. - W
zależności od położenia kondygnacji
można mówić o parterze, stanowiącym
poziom, na którym znajduje się główne
wejście,
piętrach,
czyli
poziomach
położonych powyżej parteru oraz piwnicy,
której powierzchnia podłogi leży niżej, niż
powierzchnia
otaczającego
budynek
terenu.
Ostatnie
piętro
położone
bezpośrednio pod dachem spadzistym jest
określane jako poddasze, ewentualnie
mansarda, zaś używana jako np.
pomieszczenie mieszkalne lub handlowe
płytka piwnica - suterena. W przypadku
bardziej
skomplikowanych
układów
przestrzennych
(np.
Split
levels)
występują półpiętra, znajdujące się
pomiędzy głównymi poziomami budynku.
Jako półpiętro można określać też
mezzanino. W mowie potocznej uznaje się
często piętro za synonim kondygnacji. –
Wysokość kondygancji definuje się
poprzez wysokość między poziomem
powierzchni podłogi danej kondygnacji a
poziomem
powierzchni
podłogi
kondygnacji leżącej powyżej. Różnica
pomiędzy
poziomem
posadzki
a
wykończonym sufitem to wysokość w
świetle. Kondygnacje naziemne numeruje
się począwszy od jedności, tj. 1, 2, 3..., zaś
poziom podziemny (piwnica) otrzymuje
numer 0. Tradycyjnie przyjęta praktyczna
numeracja kondygnacji (np. na panelu
windy) w Polsce i wielu innych krajach
-
Wersja 01 01 2017.
europejskich nakazuje jednak numerować
piętro położone ponad parterem jako
pierwsze. W krajach anglojęzycznych
istnieją różniące się normy amerykańska i
brytyjska.
Wedle
amerykańskiego
zwyczaju first floor (czyli pierwsze piętro)
oznacza parter, zaś wedle brytyjskiego
pierwsze piętro. Analogicznie do wzorca
amerykańskiego postępowano w krajach
byłego ZSRR i w NRD.] – szint, emelet,
épületrész, emeletrész; fokozat, fok; polc
kondygnacja piwniczna – alagsor
kondygnacje suszenia – malátaaszaló
kondygnacyjny, -a, -e [przymiotnik od:
kondygnacja; kondygnacjowy] – szintes
[2-kondygnacyjny: kétszintes]
kondytor (cukiernik) – (lat.) konditor, cukrász
[(fr.-ném.)
konditorei
(Confiserie)
=
ciastkarnia, cukiernia: cukrászda]
koneksja [1. łac. connexio 'powiązanie' od
con(n)ectere 'wiązać; łączyć'; (zazw. w
l.mn.) związek, łączność, znajomość,
zażyłość, powinowactwo, zwłaszcza z
osobami wpływowymi; 2. znajomość,
zażyłość lub pokrewieństwo łączące kogoś
z osobą wpływową] – (lat.) konnekció;
összeköttetés, ismertség, kapcsolat
koneksjonizm [fizj. teoria pamięci, wg której
pamięć doświadczeń, faktów, rzeczy, słów
itd. rozprowadzana jest po całym mózgu
w licznych zespołach, a praca mózgu
polega
na
uruchomianiu
połączeń
nerwowych między tymi zespołami.] –
konnexionizmus
koneserski, -a, -ie [dotyczący koneserstwa lub
konesera] – szakértői, műértői
konesor – szakértő, műértő
konew
[naczynie
do
przenoszenia
i
przechowywania płynów; też: ilość płynu
mieszcząca się w takim naczyniu] – sajtár,
nagysajtár; dézsa, vödör, csöbör v. kanna
konewka [1. naczynie do podlewania roślin,
zaopatrzone w lejek z sitkiem; też: ilość
wody mieszcząca się w takim naczyniu;
2. mała konew; też: ilość płynu mieszcząca
się w takim naczyniu], koneweczka –
locsolókanna, öntözőkanna; kannácska
konewka blaszana – pléhkanna; bádogkanna
konewka do podlewania – öntözőkanna
konfabulacja [1. zmyślanie, koloryzowanie na
jakiś temat; 2. podawanie zmyślonych
faktów, połączone z przekonaniem o ich
prawdziwości, występujące m.in. przy
zaburzeniach pamięci; też: taki zmyślony
fakt] – konfabuláció, meseszövés [1. A
konfabuláció olyan fantáziakép, amely tudat
alatt egy tény helyét veszi át az
2728
emlékezetben. A konfabuláció részben a
valóságon is alapulhat, de lehet teljes
egészében a képzelet szüleménye is. 2. Az a
folyamat a visszaemlékezéskor, melynek
során az egyén a hiányos emlékeit nem valós
vagy a fantáziája szülte elemekkel cseréli fel,
egészíti ki.]
konfabulacyjny, -a, -e [dotyczący konfabulacji] –
konfabulációs
konfabulować [zmyślać] – mesét szőni
konfederacja (łac. confoederatio związek)
[późn.łac. confoederatio 'umowa, ugoda' z
confoederatus p.p. od confoederare
'zawierać
sojusz';
1. związek,
stowarzyszenie obywateli lub organizacji;
2. związek państw powołany w celu
realizacji określonych zamierzeń; 3. w
dawnej
Polsce:
związek
szlachty,
duchowieństwa lub miast zawierany dla
osiągnięcia doraźnych celów; też: zbrojne
działania takiego związku; 4. związek
państw (z bardzo ograniczoną władzą
centralną), partia, związek lub zrzeszenie
utworzone przez grupę, albo miasta dla
osiągnięcia określonych celów, mający
istnieć do chwili osiągnięcia tego celu. 5.
związek państw suwerennych utworzony
dla realizacji pewnych celów polit.;
przymierze, sojusz, liga; w dawn. Polsce związek szlachty, duchowieństwa, miast,
zawarty na pewien czas dla określonych
celów; 6. grupa utworzona przez partie,
państwa lub miasta dla osiągnięcia
określonych
celów.
Taka
forma
stowarzyszenia zakłada zachowanie pełnej
równości; 7. związek zawiązywany przez
duchowieństwo, szlachtę i miasta w celu
realizacji własnych celów, tworzony w
Polsce i na Litwie w wiekach XIII-XIX.
Jej
genezy
należy
szukać
w
średniowiecznym prawie oporu (łac. ius
resistendi) przeciwko władcy.] – (lat.)
konföderáció,
konfederáció;
szövetség,
államszövetség; önálló államok tartós és
állandó szövetsége
Konfederacja, związek, zrzeszenie utworzone
przez jeden lub kilka stanów lub przez miasta dla
osiągnięcia określonych celów, mający istnieć do
chwili osiągnięcia tego celu. W Polsce konfederacja
pojawiła się na przełomie XIII i XIV w.,
początkowo organizowana przez miasto (Hanza,
Związek Reński). W XIV w. wystąpiły pierwsze
konfederacje rycerskie, dalszy ich rozwój przypadł
na w. XV, kiedy pojawiły się konfederacje
współdziałające z królem lub go zastępujące bądź
też konfederacje skierowane przeciwko królowi,
starające się narzucić mu pewien program. — W
miarę rozwoju parlamentaryzmu konfederacje
zanikły. Ponownie pojawiły się po śmierci Zygmunt
Augusta jako tzw. kaptury, stanowiące jedną z
-
Wersja 01 01 2017.
charakterystycznych instytucji ustrojowych Polski
w dobie wolnej elekcji. Po śmierci króla sejmiki
poszczególnych ziem zawiązywały konfederacje
lokalne, których zadaniem było utrzymanie spokoju
i bezpieczeństwa w danym powiacie. Konfederacje
lokalne łączyły się na konwokacji w konfederację
generalną obejmującą całe państwo. Jednocześnie w
XVII w. pojawiają się konfederacje zawiązywane
za życia króla, często występujące przeciw królowi.
— Konfederacje nie uznawane przez króla uważano
za bunty - rokosze. Tworzenie konfederacji nie było
unormowane prawnie. Odbywało się różnie,
zazwyczaj konfederacje zawiązywały się w
poszczególnych województwach, gdy objęły całe
państwo, nazywano je generalnymi. Na ich czele
stał zwykle obieralny marszałek, mający do pomocy
tzw. konsyliarzy, także obieralnych. Organem
naczelnym była wolna rada wybierana przez sejmiki
konfederackie. Uchwały konfederacji podejmowano
większością głosów. — Jeśli podczas konfederacji
odbywał się sejm, wbrew normalnej praktyce,
uchwały sejmowe podejmowano większością
głosów, uniemożliwiając stosowanie liberum veto.
W XVII w. pojawiły się konfederacje wojskowe,
zawiązywane przez wojsko polskiego autoramentu
najczęściej z powodu nie wypłacanego żołdu.
Konfederacje
przyśpieszyły
rozkład
Rzeczpospolitej i upadek państwa. Formalnie
konfederacje zniosła Konstytucja 3 Maja.
Konfederacje i rokosze w historii Polski
 konfederacja Maćka Borkowica (1352-1358)
 konfederacja Bartosza z Odolanowa (13811382)
 konfederacja Spytka z Melsztyna (1439)
 wojna kokosza (1537)
 konfederacja warszawska (1573)
 rokosz Zebrzydowskiego (1605)
 konfederacja rohaczewska (1614)
 konfederacja tyszowiecka (29 grudnia 1655)
 rokosz Lubomirskiego (1665-1666)
 konfederacja gołąbska (1672)
 konfederacja szczebrzeszyńska (1672)
 konfederacja starogardzka (1703-1709)
 konfederacja sandomierska (1704)
 konfederacja warszawska (1704)
 konfederacja tarnogrodzka (1715)
 konfederacja grudziądzka (1733-1734)
 konfederacja dzikowska (1734)
 konfederacja słucka (1767)
 konfederacja toruńska (1767)
 konfederacja radomska (1767)
 konfederacja barska (29 lutego 1768-1772)
 konfederacja targowicka (14 maja 1792-15
września 1793)
 konfederacja grodzieńska (1793)
 Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego
(28 czerwca 1812-30 kwietnia 1813)
W I Rzeczypospolitej [to współczesna nazwa
państwa
zwanego
dawniej
Rzeczpospolitą,
2729
obejmującego Koronę Królestwa Polskiego i
Wielkie Księstwo Litewskie, a więc tereny
dzisiejszej Białorusi, Litwy, Polski, większej części
Ukrainy oraz częściowo Łotwy i Rosji, stosowana
dla okresu od połowy XV w., czyli od
ukształtowania się ustroju tzw. demokracji
szlacheckiej do III rozbioru w 1795 r.] konfederacja
oznaczała lokalny lub ogólnopaństwowy związek
szlachty utworzony dla osiągnięcia określonych
celów;
najsłynniejszymi
były
konfederacja
tyszowiecka,
konfederacja
barska
oraz
konfederacja targowicka. Niekiedy konfederaci
zwoływali sejm, obradujący wtedy pod węzłem
konfederacji, gdzie uchwały mogły przechodzić
zwykłą większością głosów.
konfederacja barska [(1768-1772) - zbrojny
związek szlachty utworzony w Barze na
Podolu 29 lutego 1768 roku, w obronie
wiary
katolickiej
i
niepodległości
Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko
królowi
Stanisławowi
Augustowi
Poniatowskiemu i popierającym go
wojskom rosyjskim.] – bari szövetség
Lengyelország utolsó királya Staniszław August
Poniatowski (1764-1795) – II. Katalin cárnő
kegyence – volt. A legbefolyásosabb lengyel nemesi
család, a Czartoryskiak választatták meg. Bár
Oroszországgal
fenntartja
az
egyenlőtlen
szövetséget, a gazdasági és kulturális fejlődést
elősegítő reformokkal igyekszik megjavítani az
ország belső helyzetét. Ez kiváltja a nemesség
ellenállását, amit külföldről is szítanak. A politikai
harc a szejm ülésezése idején éri el tetőpontját,
fegyveres felkelés robban ki a király és Oroszország
ellen (bari konföderáció, 1768-1772), ami végül is
orosz beavatkozáshoz vezet.
29 lutego 1768 roku w małym miasteczku Bar
zawiązała się konfederacja w obronie wolności i
wiary na czele z Józefem Pułaskim i Michałem
Krasińskim. Początkowo był to ruch religijny,
natomiast z biegiem czasu przekształcił się w zbroje
wystąpienie szlachty przeciwko królowi i Rosji. Do
wojsk konfederatów dołączyli (z własnej woli lub
pod przymusem) chłopi i mieszczanie oraz niektóre
oddziały wojska koronnego, niezadowolone z
reform kawalerii narodowej wprowadzonych przez
króla. Wojska konfederatów na Ukrainie szybko
zostały pokonane przez Rosję, mimo iż barzanie
liczyli na pomoc Turcji, Francji czy Austrii.
Ostatnią fazą działań zbrojnych barzan na Ukrainie
była rzeź w Humaniu podczas powstania chłopów
ukraińskich.
Generalność konfederacji zawiązała się już po
upadku jej wojsk, jesienią 1769 roku. Sytuacja
międzynarodowa zaczęła jednak tworzyć się na
niekorzyść konfederatów, gdyż Turcja w
początkowych etapach wojny z Rosją ponosiła
liczne klęski. W roku 1770 Rosja zdobyła Jassę i
Bukareszt oraz poskromiła flotę turecką. Słysząc o
takich sukcesach Katarzyny, Francja pomogła
militarnie barzanom, wysyłając do nich swoich
najlepszych instruktorów wojskowych. Dzięki temu
wojska konfederatów zdobyły Częstochowę oraz
-
Wersja 01 01 2017.
zamek na Wawelu. Jednakże zaraz potem nastąpił
ciąg klęsk i upokorzeń.
Generalność ogłosiła w październiku 1770 roku akt
detronizacji króla, który niemalże wzywał do
zgładzenia monarchy. Rok później konfederaci w
akcie desperacji porwali króla, co wiązało się z
kompromitacją w oczach sojuszników i całkowitą
klęską ich poczynań.
konfederacja generalna [w dawnej Polsce:
konfederacja, na czele której stał
marszałek, obejmująca województwa
Rzeczypospolitej] – 1704. február 16-i
varsói általános konföderáció
Konfederacja gołąbska
(lub konfederacja
gołębiowska) [1. w obronie króla i
przeciwko koterii francuskiej zawiązała
się konfederacja gołąbska. Marszałkiem
sprzysiężenia został Stefan Stanisław
Czarniecki 2. konfederacja zawiązana i
uchwalona przez szlachtę koronną przy
królu Michale Korybucie Wiśniowieckim
16 października 1672. Przyłączyły się do
niej również ugrupowania wiernej królowi
magnaterii.
Monarcha akt konfederacji
podpisał 10 listopada 1672. Zawiązana
została przeciwko tzw. „malkontentom”
(opozycji magnackiej), w obronie króla,
który m.in. dążył do podpisania przez
Polskę pokoju z Imperium Ottomańskim.
Marszałkiem konfederacji gołębiowskiej
został wierny królowi Stefan Stanisław
Czarniecki, bratanek hetmana Stefana
Czarnieckiego.
Głównymi
autorami
uchwał
konfederacji
byli
biskup
poznański
Stefan
Wierzbowski
i
wojewoda sieradzki Feliks Kazimierz
Potocki.] – gołąbski konföderáció; II. János
Kázmér lengyel király védelmében létrejött
franciaellenes szövetség Lengyelországban
(1672)
konfederacja kapturowa [zob. kaptur2 w zn. 1.] –
(tört. Interregnum idején létrejött szövetkezés
a régi Lengyelországban)
Konfederacja Polski Niepodległej (KPN) [partia
polityczna założona 1 września 1979 roku
przez Leszka Moczulskiego i inne osoby
(Nina Milewska, Tadeusz Jandziszak,
Tadeusz Stański, Romuald Szeremietiew)
nawiązujące
do
tradycji
piłsudczykowskich. Konfederacja była
pierwszą jawnie działającą nowopowstałą
2730
partią w krajach demokracji ludowej.] –
Független Lengyelország Konföderációja
Konfederacja szczebrzeszyńska [zawiązana
przez wojska koronne 23 listopada 1672
pod wodzą hetmana wielkiego koronnego
Jana Sobieskiego w Szczebrzeszynie] –
szczebrzeszyński
konföderáció; Jan
Sobieski
által
létrehozott
szövetség
Lengyelországban (1672) [török–lengyel
(1672–1676)]
Konfederacja w Targowicy; Konfederacja
targowicka
[konfederacja
generalna
koronna zawiązana wiosną 1792 w
Targowicy
przez
przywódców
magnackiego obozu republikanów w celu
przywrócenia
starego
ustroju
Rzeczypospolitej, pod hasłami obrony
zagrożonej wolności przeciwko reformom
konstytucji 3 maja, wprowadzającym
monarchię konstytucyjną. Jej zawiązanie
posłużyło Rosji jako pretekst do
interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej.]
– (hist.) targowicai konföderáció (1792) [A
májusi alkotmány elfogadása az unió által
azonnali agresszív válaszlépést váltott ki
szomszédaiból, akik tartottak az unió
megújulásától. A kialakult háborúban az
oroszbarát
mágnások,
a
targowicai
konföderáció Ausztria semleges magatartása
mellett harcot indítottak az alkotmányt
védelmező lengyel erőkkel szemben.
Elárulva porosz szövetségeseik által az
alkotmány hű erők vereséget szenvedtek és a
második és harmadik felosztásra a következő
két évben sor került, és ezzel az unió sorsa
megpecsételődött.]
konfederacki, -a, -ie [odnoszący się do
konfederacji
lub
konfederatów]
–
szövetségi
konfederacyjny, -a, -e [dotyczący konfederacji] –
konföderációs; szövetségi, szövetséghez
tartozó
Konfederacyjne Stany – a konföderációs államok,
a Déliek
konfederat [1. uczestnik, członek konfederacji;
2. Tak zwał się nietylko szlachcic, należący
do konfederacyi, ale w potocznej mowie
każdy zuch do korda i puhara, śmiałek z
dzielną miną i odważną wymową],
konfederatka – a szövetség tagja (ffi/nő)
konfederatka [1. sukienna czapka rogatywka z
kwadratowym denkiem, bez daszka,
obszywana barankiem; 2. (u Zygmunta
Glogera) czapka o czterech rogach,
wysoka karmazynowa lub granatowa,
czarnym siwym lub kasztanowatym
barankiem obszyta, zawsze na prawe ucho
zwieszana. Dodawano do niej dla ozdoby
-
Wersja 01 01 2017.
pióro czaple w osadzie srebrnej a nawet
złotej i kamieniami sadzonej. Kształt
takich czapek był znany oddawna, ale
przyjęty powszechnie przez konfederatów
barskich w latach 1768 – 1771 wziął od
nich nazwę. Z czapki takiej, przez dodanie
do niej daszka nad oczy, wytworzył się
kaszkiet ułański.] – (négyszögletes tetejű,
prémes lengyel sapka)
konfederować, konfederować się – szövetkezni,
szövetséget
kötni,
szövetségbe
v.
államszövetségbe tömörülni
konfekcja [1. fr. confection 'sporządzenie; jw.' z
łac. confectio 'dokonanie' od conficere
'sporządzić'; odzież gotowa w handlu;
sklep z odzieżą; (masowa) produkcja
odzieży; 2. lekka odzież lub bielizna szyta
na masową skalę; 3. produkcja takiej
odzieży; 4. sklep z gotową odzieżą; też:
zakład produkujący odzież; 5. lekcew.
produkcja artystyczna o przeciętnej
wartości, przeznaczona dla masowego
odbiorcy; 6. może oznaczać bądź odzież
gotową do sprzedaży, sklep albo masową
produkcję
ubrań.
We
wszystkich
powyższych przypadkach wiąże się z
odzieżą
szytą
fabrycznie
według
ustalonych rozmiarów. Jej przeciwieństwo
stanowi ubiór szyty na miarę, na
indywidualne zamówienie klienta.] – (lat.)
konfekció, készruha; készruhák ipari
előállítása; ruhák készítése raktárra
konfekcja damska – női konfekció
konfekcja męska – férfi konfekció
konfekcja, odzież
2731
konfekcja, odzież [ogólny termin dla odzieży
produkowanej
dla
nieokreślonych
klientów,
w
różnych
rozmiarach
odpowiednich dla figury. Zrobiona na
wymiar odzież jest indywidualna dla pań,
mężczyzn i dzieci i różnią się grubością. ] –
konfekció [Készruha nagyüzemi készítése,
ismeretlen vevők számára, nők, férfiak ill.
különböző korú fiúk, lányok testméreteinek
és testfelépítésének megfelelő különböző
méretnagyságokban és testalkatokra.]
konfekcjonować (fr. confectionner) [1. technol.
wytwarzać gotową odzież, konfekcję. 2.
technol., farm. pakować w postaci gotowej
do natychmiastowego właściwego użycia,
np. gotowe leki w postaci saszetek,
tabletek, ampułek itp.; 3. porcjować i
pakować gotowe wyroby; 4. produkować
fabrycznie gotowe wyroby, zwłaszcza
odzież lub leki] – konfekcióruházatot
készíteni, gyógyszert készíteni
konfekcyjny, -a, -e [dotyczący konfekcji] –
konfekciós
konfekt (łac. confectum) [Słodycze gotowe
produkty spożywcze o słodkim smaku i
zazwyczaj o stałej konsystencji, które
spożywa się zwykle między posiłkami.] –
cukorka,
édesség,
csemege,
cukrászsütemény; cukrozott gyümölcs
konferansjer [fr. conférencier 'prelegent(ka)' od
conférence 'konferencja; odczyt' z łac.
conferre 'gromadzić; przyczyniać się;
radzić'; 1. osoba zapowiadająca kolejne
punkty programu rewii, koncertów
estradowych i in. widowisk składanych; 2.
osoba
prowadząca
przedstawienie,
zapowiadająca
poszczególne
punkty
programu, nadająca kształt widowiskom
artystycznym o charakterze estradowym.
Zadaniem
konferansjera
jest
przedstawianie artystów, przygotowanie
publiczności na ich występ, urozmaicanie
przedstawień anegdotami i dowcipami; 3.
osoba
zapowiadająca
program
na
koncertach, pokazach itp.] – (fr.)
conferencier, konferanszié; műsorközlő,
bemondó, műsorbemondó; konferáló, a
konferansz szövegét elmondó művész; a
kabaréelőadás szellemes csevegője, aki
beajánlja az egyes jeleneteket
konferansjerka
[czynność,
zajęcie
konferansjera] – 1. női konferanszié,
műsorközlő nő; 2. konferálás, konferansz;
műsorközlés,
bekonferálás,
bemondás;
szellemes, csipkelődő csevegés aktuális,
főleg politikai kérdésekről, mint egyes
műsorszámok közötti betét
-
Wersja 01 01 2017.
konferansjerski, -a, -ie – (fr.) conferencier-,
konferanszié-; műsorközlő-, bemondókonferansjerstwo - műsorközlő-, bemondó
foglalkozás
konferencja [1. spotkanie przedstawicieli jakichś
instytucji lub organizacji w celu
omówienia
określonych
zagadnień;
2. odmiana
gruszy
o
późno
dojrzewających owocach; też: owoc tej
odmiany; 3. wystąpienie kapłana lub
osoby świeckiej w czasie mszy lub poza
nią, poświęcone tematyce religijnej,
etycznej itp.; 4. w amerykańskiej lidze
hokeja
lub
koszykówki:
grupa
eliminacyjna
obejmująca
zespoły
określonej części kraju; 5. zebranie,
narada; rozmowa] – (lat.) konferencia,
értekezés, értekezlet (ért.), tárgyalás,
tanácskozás,
vitaülés;
tanári
testület
értekezlete; (iskola) a tananyag egy nagyobb
egységének
számonkérő
feldolgozása;
(egyház) konferenncia, konferenciabeszéd
Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy W
Europie
(KWBW)
[wielostronne
rokowania
na
szczeblu
rządowym
prowadzone od początku lat 70. przez
państwa
europejskie
oraz
Stany
Zjednoczone i Kanadę z racji ich
przynależności do NATO.] – Európai
Biztonsági és Együttműködési Értekezlet
(EBEÉ)
konferencja delegatów – küldöttértekezlet
konferencja dyplomatyczna – diplomáciai
tárgyalás v. értekezlet
konferencja dyskusyjna – vitaértekezlet
konferencja elektroniczna – e-konferencia
Konferencja Episkopatu Polski – Lengyel
Püspöki konferencia
Konferencja jałtańska (od 4 do 11 lutego 1945),
zwana
także
krymską
[spotkanie
przywódców koalicji antyhitlerowskiej
(tzw. Wielkiej Trójki): prezydenta USA
Franklina Delano Roosevelta, premiera
Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i
przywódcy ZSRR Józefa Stalina.] – Jaltai
Konferencia [A Churchill, Roosevelt és
Sztálin részvételével 1945. február 2-a és 12e között megtartott második nagy
konferencián szóba kerültek a háború végső
szakaszának kérdései, valamint szó volt
Európa
új
politikai
arculatának
kialakításáról.
A
katonai
szakértők
közreműködésével összehangolták a végső
hadműveleteket Európában. A Szovjetunió
kötelezettséget vállalt, hogy az európai
háború vége után 3 hónappal hadat üzen
Japánnak.
Kialakították
Németország
megszállási
övezeteit,
létrehozták
a
2732
Szövetséges Ellenőrző Bizottságot, melybe
meghívták a Szabad Franciaországot is.
Szóba került a német jóvátétel is, de az
ország felosztásának kérdését nyitva
hagyták. Heves viták során nagyjából
megegyeztek Lengyelország határairól:
Sztálin
elérte,
hogy
az
oroszok
megtarthassák az elfoglalt kelet-lengyel
területeket, valamint azt is, hogy a londoni
emigráns kormánnyal szemben a szovjet
irányítás alatt álló lublini kormányt
támogassák. A nyugat-lengyel határt nem
véglegesítették. Megállapodás született a
háborús főbűnösök bíróság elé állításáról.
Sokak szerint a már nagybeteg Roosevelt
erősen Sztálin befolyása alá került a
tanácskozáson. Az elnök gyengeségét
kihasználva a szovjet diktátor a vitás
kérdések többségében érvényesíteni tudta
akaratát Churchill-lel szemben.]
konferencja kolejowa – vasúti konferencia
konferencja międzynarodowa – nemzetközi
konferencia
konferencja
na
najwyższym
szczeblu
[konferencja, w której uczestniczą głowy
państw lub premierzy] – csúcsértekezlet;
elnöki v. kormányfői találkozó
konferencja na szczeblu ministerialnym –
miniszteri szintű konferencia
konferencja na szczycie – csúcskonferencia
konferencja nauczycielska – tanári értekezlet
konferencja naukowa – tudományos konferencia
konferencja partyjna – pártértekezlet
konferencja prasowa [spotkanie, na którym
znana osoba odpowiada na pytania
dziennikarzy]
–
sajtókonferencia;
sajtótájékoztató; sajtófogadás
konferencja propagandystów – propagandistaértekezlet
Konferencja Rektorów Akademickich Szkół
Polskich (KRASP) – Lengyelországi
Akadémiai Iskolák Rektori Konferenciája
Polskich (KRASP) jest dobrowolnym zrzeszeniem
rektorów polskich szkół wyższych posiadających
uprawnienia do nadawania stopnia naukowego
doktora lub uprawnienia równorzędne. Rektorzy
zrzeszeni w KRASP mogą działać w ramach
konferencji rektorów poszczególnych typów
uczelni. Członkami KRASP są - obok uczelni
państwowych - także akademickie uczelnie
niepaństwowe,
a
uczelnie
nieakademickie
uprawnione do prowadzenia studiów magisterskich
mogą ubiegać się o status uczelni stowarzyszonej.
Konferencje zrzeszające uczelnie nieakademickie
mogą uzyskać status konferencji stowarzyszonej.
Polskich została powołana 7 czerwca 1997 r. przez
rektorów 73 szkół wyższych - członków
-
Wersja 01 01 2017.
działających wówczas konferencji rektorów
poszczególnych typów uczelni. Obecnie Konferencję
tworzą rektorzy 105 szkół wyższych, ponadto trzy
szkoły mają status uczelni stowarzyszonych, a
Konferencja
Rektorów
Publicznych
Szkół
Zawodowych (KRePSZ) ma status konferencji
stowarzyszonej.
W następstwie uchwalenia ustawy Prawo o
szkolnictwie wyższym oraz uchwalenia przez
Zgromadzenie Plenarne KRASP nowego Statutu
Konferencji zmieniło się "umocowanie prawne"
KRASP. KRASP jest obecnie konferencją, o której
mowa w art. 54 ww. ustawy, co zostało
potwierdzenie w piśmie Ministra Edukacji
Narodowej.
Celem KRASP jest inspirowanie i koordynowanie
współdziałania uczelni członkowskich, a także
reprezentowanie wspólnych interesów uczelni
akademickich. Konferencja podejmuje działania
prowadzące do stworzenia efektywnego i
zintegrowanego systemu edukacji narodowej oraz
działa na rzecz rozwoju szkolnictwa wyższego,
nauki
i
kultury.
KRASP stoi na straży tradycyjnych wartości
akademickich, a w tym zasad etyki zawodowej,
odpowiedzialności
i
konstytucyjnej
zasady
autonomii szkół wyższych, gwarantującej im prawo
do określania własnego stanowiska we wszystkich
sprawach, którymi zainteresowana jest społeczność
akademicka. W szczególności, zgodnie z art. 55
ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, KRASP
przedstawia opinie i wnioski organom władzy
publicznej.
Konferencja Poczdamska [(17 lipca 1945 – 2
sierpnia 1945 w Poczdamie) – spotkanie
przywódców koalicji antyhitlerowskiej
(tzw. Wielkiej Trójki): prezydenta USA
Harry'ego Trumana (który zastąpił
zmarłego w kwietniu tego roku Franklina
Delano Roosevelta), premiera Wielkiej
Brytanii Winstona Churchilla, którego w
trakcie konferencji zastąpił od 28 lipca
nowy premier tego państwa Clement
Attlee i ZSRR Józefa Stalina.] – Postdami
Konferencia [1945. július 17. és augusztus 2.
között]
konferencja pokojowa [Paryska konferencja
pokojowa (1919-1920)] – békeértekezlet
konferencja
prasowa
–
sajtókonferencia,
sajtóértekezlet
konferencja przy zamkniętych drwwiach – zárt
ajtók mögötti tárgyalás; titkos v. zárt
tárgyalás
konferencja robocza – munkaértekezlet
konferencja studencka – egyetemi hallgatók
konferenciája
konferencja zamknięta – zárt tárgyalás
konferencja żeglugowa – hajózási konferencia
konferencje religijne – lelkigyakorlatok
konferencyjka [zdrobnienie od: konferencja] –
kisebb konferencia
2733
konferencyjny, -a, -e [dotyczący konferencji] –
konferencia-,
tanács-,
értekezleti,
tanácskozási, tárgyalási, tárgyalókonferować [obradować, odbywać naradę;
naradzać się] – (fr.) konferálni; tárgyalni,
tanácskozni; értekezni; (átv.)
bevezető
előadást tartani; szórakoztató műsor számai
között összekötő szöveget mondani, esetleg
külön számként szellemes, csipkelődő
csevegést tart
konferować z kim o czym – tárgyalni vkivel vmiről
konfesata [1. w dawnym prawie: zeznanie
wymuszone torturami; 2. dawn. zeznanie,
przyznanie się do winy wymuszone
torturami;
badanie,
indagacja.]
–
vallomás, bevallás; kutatás, vizsgálat,
kivizsgálás, kihallgatás, vallatás; megismerés
konfessaty [(dawno) wydobycie przyznania z
winowajcy oskarżonego kryminalnie.
Jeżeli nastąpiło dobrowolnie, zwało się w
prawie polskiem libera confessata; jeżeli
przez męki – confessata torturata. Stąd
konfessaty nic innego nie znaczą, tylko
tortury, które zakazane zostały uchwałą
sejmu z r. 1776.] – vallatás
konfesja [1. wyznawana religia; 2. spowiedź,
zwierzenie; 3. przedsionek przed grobem
męczennika znajdującym się pod ołtarzem
głównym;
4. grobowiec
męczennika
zawierający jego relikwie, znajdujący się
wewnątrz kościoła; też: ozdobna obudowa
takiego grobowca w formie baldachimu;
5. we wnętrzu świątyni grobowiec
męczennika lub przedsionek prowadzący
do jego grobu umieszczonego pod
głównym ołtarzem. Na ogół w bogatej
oprawie i osłonięty baldachinem; 6. grób
męczennika, świętego, pod ołtarzem a. pod
baldachimem; dawn. wyznanie, wiara.] –
(lat.) confessio, konfesszió; vallomás,
őszinte szó; (vallás) gyónás, hitvallás,
felekezet, hitfelekezet; bűnvallás; hitvallási
irat
Konfesja Augsburska (Wyznanie Augsburskie) lub
Augsburskie [wyznanie wiary, wraz z
Apologią Konfesji Augsburgskiej, Małym
i Dużym Katechizmem, Artykułami
Szmalkladzkimi i Formułą Zgody stanowi
jedną z sześciu ksiąg symbolicznych,
zawierających
zasadnicze
nauki
luteranizmu.] – Augsburgi hitvallás
(Ágostai hitvallás)
Konfesja augsburska (Confessio Augustana) to
dokument
spisany
przez
Filipa
Melanchtona i zaakceptowany przez
Marcina Lutra, zawierający podstawowe
zasady
doktrynalne
ruchu
reformacyjnego. – Dokument odczytano
-
Wersja 01 01 2017.
na sejmie Rzeszy w Augsburgu 25
Czerwca 1530 roku. Został doręczony
także cesarzowi Karolowi V i w
zamierzeniu miał stanowić podstawę
porozumienia katolicko - protestanckiego,
zawiera bowiem postulaty i warunki
ugody
przygotowane
przez
stronę
reformacyjną.] – Augsburgi hitvallás
(Ágostai hitvallás) [Az augsburgi (magyarul-- ágostai) birodalmi gyűlésen 1530-ban
felolvasott hitvallási irat, a lutheri reformáció
egyházának fő hitvallási irata.]
o CONFESSIO AUGUSTANA
Hitvallás (Augsburg, 1530).
–
Ágostai
o Confessio BELGICA – Holland hitvallási irat
(1561), 1566 óta a holland reformátusok
hitvallási irata.
o Confessio GALLICANA – A francia
hugenották hitvallási irata (Párizs, 1589).
o Confessio HELVETICA PRIOR– A svájci
reformátusok először keletkezett hitvallási irata
(1536).
o Confessio HELVETICA POSTERIOR – Az
u.n. 2. helvét hitvallás, amelyet Bullinger
fogalmazott meg, 1562-ben. Ez jutott általános
tekintélyre a református egyházban, Svájc,
Franciaország, Magyarország, Skócia területén
és másutt.
o Confessio
MONTANA
v.
HEPTAPOLITANA – Bányai, ill. hétvárosi
hitvallás, hét felsőmagyarországi bányaváros
hitvallási irata (1559).
o Confessio ORTHODOXA – Mogilas Péter
(+1647) kievi metropolita hitvallása.
o Confessio PENTAPOLITANA – Ötvárosi
hitvallás; öt felsőmagyarországi város hitvallási
irata (1549).
o Confessio SCEPUSIANA – Szepesi hitvallás
(1569).
o Confessio TETRAPOLITANA – Négy
felsőnémetországi város hitvallása, amelyet
Bucer és Capito készített az augsburgi
birodalmi gyűlésre.
Konfesjonalizm [1. (religia) pogląd religijny
głoszący, iż pełne zbawienie i zrozumienie
świata można osiągnąć jedynie w danej
religii.
Konfesjonalizm
zakłada
nawracanie wyznawców innych religii jako żyjących w nieznajomości prawdy na własną wiarę. Konfesjonalizm jest
obecnie częścią doktryny Kościoła
Katolickiego Mariawitów, wielu wyznań
protestanckich, a także islamu. Do II
Soboru Watykańskiego podobną postawę
przyjmował Kościół rzymskokatolicki. 2.
(polityka) system rządów, zakładający
różnicowanie stopnia udziału obywateli w
życiu
społeczno-politycznym
wedle
2734
wyznawanej religii. Jego celem jest
ograniczanie lub zapewnianie praw
politycznych mniejszościom religijnym.
Wiązanie
wyznawanej
religii
z
konkretnymi prawami obywatelskimi
znane jest już od starożytności.
Przykładami są m.in. brak praw dla
niechrześcijan
w
średniowiecznej
Europie,
odrębne
prawo
dla
niemuzułmanów w szariacie, czy brak
praw politycznych dla katolików w
nowożytnej Anglii. Obecnie system
konfesjonalistyczny
obowiązuje
w
Libanie, gdzie najwyższe stanowiska
państwowe obsadzane są wedle klucza
wyznaniowego.]
–
(lat.)
konfesszionalizmus;
a hitvallásosság
(hitvallások)
túlzó,
merev
formája;
ragaszkodás egy vallási közösséghez [(rel.)
az a teologiai irány, mely az illető
vallásfelekezetnek hivatalosan megállapított
hitvallását (konfesszióját) örök érvényünek
tartja s a való egyházias vallásos élet
elengedhetetlen követelményeként tekinti a
hitvallásbn foglalt tantételek hivését.]
konfesjonał [fr. confessional 'konfesjonał' z łac.
confessio
'wyznanie'
od
confitēri
'wyznawać'; zob. kom-; fatēri 'wyjawiać;
zeznawać'; por. confiteor; profesja.;
słuchalnica, drewniany sprzęt kościelny, w
którym ksiądz słucha spowiedzi (używany
od XVI w.).] – gyóntatószék
konfesor [(śrł.) spowiednik] – gyóntató,
gyóntatóatya
konfesyjność – megvallás
konfesyjny, -a, -e [związany z religią,
wyznaniowy] – (lat.) confessio-, konfesszió; (vallás) gyónási, hitvallási, felekezeti,
hitfelekezeti; bűnvallási
konfetti, confetti [wym. konfetti, konfeti] [drobne
różnobarwne krążki papieru, którymi
obsypują się uczestnicy zabawy, balu itp.]
– (ol.) konfetti; eredetileg apró cukorkák,
most színes kerek papírdarabkák, amelyekkel
mulatságok résztvevői egymást behintik
konfidencja [1. łac. confidentia 'zaufanie' od
confidens dpn. confidentis p.pr. od
confidere 'ufać'; familiarne stosunki,
zażyłość,
poufałość;
dawn.
poufne
zwierzenia; 2. zażyłość, poufałość] – (lat.)
konfidencia; bizalmaskodás, bizalmasság,
tolakodás; bizalmas közlés
konfidencjonalnie – bizalmasan, bizalmaskodóan
konfidencjonalność – bizalmasság, bizalmaskodás
konfidencjonalny, -a, -e [1. mający poufały,
zażyły charakter; 2. poufny, sekretny;
3. skłonny do poufałości i do zwierzeń;
też: świadczący o takiej skłonności; 4.
-
Wersja 01 01 2017.
poufały, zażyły, familiarny; poufny,
sekretny] – (lat.) 1. konfidenciális,
bizalmas; 2. (lat.) konfidens; bizalmaskodó,
tolakodó, pimasz; kém
konfidencjonalna umowa – bizalmas egyezmény
konfidencki, -a, -ie – bizalmas
konfident [1. tajny współpracownik policji,
wywiadu itp.; 2. daw. osoba zaufana; 3.
wywiadowca policyjny; szpicel; przest.
powiernik, zausznik], konfidentka –
bizalmas, besúgó (ffi/nő)
konfident policji – rendőrségi besúgó
konfiguracja [1. układ elementów, który może
ulec zmianie na inny pod wpływem
jakichś okoliczności; 2. układ stosunków
w danej grupie ludzi w danym momencie;
3. ustawienie parametrów potrzebnych do
pracy programu komputerowego lub
urządzenia połączonego z komputerem;
4. taki układ punktów i prostych na
płaszczyźnie, że przez każdy punkt
przechodzi ta sama liczba prostych, a
każda prosta przechodzi przez tę samą
liczbę punktów] – (lat.) konfiguráció; 1.
konstelláció; alakulat, alakzat, alakulás,
kialakítás; kép, állás; kiépítés; 2. (vegytan)
az atomok térbeli elrendeződése a
molekulában
konfiguracja elektronowa (struktura elektronowa)
pierwiastka [ rozmieszczenie elektronów
należących do atomów danego pierwiastka
na poszczególnych jego orbitalach. Każdy
elektron znajdujący się w atomie
opisywany jest przy pomocy zbioru liczb
kwantowych] – elektronstruktúra, az
elektronok helyzete v. struktúrája
konfiguracja minimalna – minimális konfiguráció
konfiguracja opcjonalna – választható, opcionális
konfiguráció
konfiguracja planet – a bolygók állása
(világűrben)
konfiguracja telefonu (baza telefonów - Nokia,
Sony Ericsson, Siemens, Motorola);
konfiguracja
telefonów
–
telefonkonfigáráció; telefon kiépítés; telefon
hálózat kiépítés
konfiguracyjny, -a, -e [plik konfiguracyjny plik zawierający parametry jakiegoś
programu] – (lat.) konfiguráció-; 1.
konstelláció-; alakulat-, alakzat-, alakulási,
kialakítási; képkonfigurować – konfigurálni
konfigurować system – konfigurálni a rendszert
konfirmacja [1. łac. confirmatio 'utwierdzenie'
od confirmare 'wzmacniać; utwierdzać'; u
protestantów - akt religijny (oficjalne
przyjęcie do społeczności wiernych),
2735
dokonywany w 13.-16. roku życia; u
Żydów - ceremonia utwierdzania w
wierze, dokonywana w 13. roku życia;
dawn. zatwierdzenie, uznanie; 2. w
protestantyzmie: uroczyste przyjęcie do
gminy kościelnej młodzieży w wieku od 14
do 18 lat; 3. w judaizmie: ceremonia
utwierdzania w wierze, dokonywana w 13.
roku
życia;
4. w
katolicyzmie:
bierzmowanie;
5. log.
procedura
prowadząca
do
potwierdzenia
prawdziwości danego zdania] – (lat.)
konfirmáció; konfirmálás; megerősítés,
jóváhagyás;
(egyház)
bérmálás
(katolikusoknál); a hittan ismeretének
ellenőrzése és az egyházba történő felvétel
szertartása (protestánsoknál) [1. a keresztség
megfelelő oktatás utáni megerősítése, a hit
nyilvános
megvallása
konfirmációi
istentisztelet keretében, 12-14 éves korban;
az első úrvacsoravétel alkalma; azzal a
joggal jár, hogy a konfirmált keresztszülő
lehet; 2. a protestáns egyházakban a serdülők
ünnepélyes befogadása az egyház teljes jogú
tagjai közé]
konfirmacyjny, -a, -e [dotyczący konfirmacji] –
konfirmációs
konfirmować
–
(egyház)
konfirmálni;
megerősíteni; a pr. egyházakban szokásos
konfirmáció szertartását végzi
konfiskata [1. łac. confiscatio 'umieszczenie w
skarbie; konfiskata' od confiscare 'składać
w koszu a. worku na pieniądze;
konfiskować;' wywłaszczenie; rekwizycja;
przepadek na rzecz państwa mienia osoby
skazanej; wycofanie z obiegu przez władze
druków,
skreślenie
przez
cenzurę
artykułu, utworu lit; 2. kara polegająca na
utracie na rzecz państwa mienia
należącego do osoby skazanej wyrokiem
sądowym; 3. wycofanie z obiegu druków
przez odpowiednie władze państwowe;
4. wywłaszczenie osoby prywatnej z całego
lub z części majątku na rzecz państwa; 5.
Konfiskata
oznacza
przymusowe
wywłaszczenie na rzecz państwa całości
lub części majątku osoby fizycznej, bez
prawa do odszkodowania. 3. W polskim
systemie prawa do roku 1990 konfiskata
mienia należała do katalogu tzw. kar
dodatkowych. orzekanych w przypadku
skazania
za
zbrodnie
przeciwko
podstawowym interesom politycznym lub
gospodarczym
państwa,
zagarnięcie
mienia społecznego znacznej wartości lub
inną zbrodnię dokonaną z chęci zysku.] –
elkobzás, lefoglalás; konfiskálás (lat.
confiscatio,
'vagyonelkobzás'
szóból):
vagyon elvétele az államkincstár javára
-
Wersja 01 01 2017.
konfiskata dzienników – újságok lefoglalása v.
elkobzása
konfiskata majątku; konfiskata mienia –
vagyonelkobzás, a birtok elkobzása
konfiskata na rzecz państwa – az állam nevében
való lefoglalás
konfiskata nakładu – kiadvány betiltása,
forgalmazás megtiltása
konfiskata nieodpłatna – térítésmentes elkobzás
konfiskata ziemi obszarniczej – földesúri birtokok
elkobzása
konfiskować
[1. dokonywać
konfiskaty;
2. zabierać coś komuś] – (lat.) konfiskálni;
elkobozni, lefoglalni
konfiskować dobra – javakat elkobozni
konfiskowanie – konfiskálás; elkobzás
konfiskowanie sprzętu – műszer v. felszerelés
elkobzása
konfitura,
konfitury
[masa
z
owoców
usmażonych w gęstym syropie z cukru] –
(fr.) konfitür; befőtt; gyümölcsíz, lekvár,
dzsem; cukrozott gyümölcs
konfitura z moreli – sárgabarack lekvár v. dzsem;
baracklekvár
konfitura z pomarańczy – narancsdzsem
konfitura z truskawek – eperlekvár
konfiturowy, -a, -e [przymiotnik od: konfitura] –
lekváros, gyümölcsízes
konfitury – befőtt; íz, lekvár
konflagracja – (lat.) konflagráció; tűzvész; (átv.)
nagy veszedelem
konflagracja polityczna – politikai veszedelem
konflagrata [1. (z łac. conflagrare = spalić się) w
dawnej
polszczyźnie
fundusz
na
wspomożenie pogorzelców, zbierany w
naturze przez szlachtę; 2. w dawnej
polszczyźnie – nazwa dóbr pogorzałych,
jako też funduszu zebranego na
wspomożenie pogorzelców] – tűzkár;
elégett javak
konflikt [1. przedłużająca się niezgoda między
stronami; 2. działania zbrojne będące
wynikiem takiej niezgody; 3. różnica
między wartościami, postawami itp.,
której nie sposób usunąć] – (lat.)
konfliktus, viszály; összeütközés, összetűzés,
ellentét, összetűzés, nézeteltérés, harc,
küzdelem; válság; villongás
konflikt klasowy – osztálykonfliktus
konflikt
międzynarodowy
–
nemzetközi
összeütközés v. konfliktus
konflikt mniejszościowy – nemzetiségi konfliktus
konflikt edypalny – ödipális konfliktus [Oedipal
conflict]
[Freud
pszichoanalitikus
elméletében a pszichoszexuális fejlődés
2736
fallikus szakaszában jelentkező konfliktus,
amelyben a gyermek az ellenkező nemű
szülőhöz vonzódik, és az azonos nemű szülőt
vetélytársának tekinti.]
konlikt parlamentarny – parlamenti harc v.
konfliktus
konlikt pokoleń – nemzedéki ellentét; generációs
probléma
konflikt serologiczny [niezgodność w układzie
antygenowym Rh krwi matki i płodu] –
szerológiai konfliktus
konflikt społeczny – társadalmi konfliktus
konflikt w dramacie – drámai konfliktus
konflikt wewnętrzny – belviszály
konflikt zbrojowy – fegyverkezési konfliktus v.
összecsapás
konfliktowy, -a, -e [przymiotnik od: konflikt] –
konfliktus-,
viszály-;
konfliktusos;
tisztázatlan
konforemny, -a, -e – egybevágó
konformista [1. człowiek, który bezkrytycznie
podporządkowuje
się
normom,
wartościom i poglądom uznanym za
obowiązujące
w
danej
grupie;
2. przedstawiciel
protestantów
angielskich,
którzy
w
r.
1662
zadeklarowali lojalność wobec ustroju
episkopalnego państwowego Kościoła
anglikańskiego] – (lat.) konformista; az
uralkodó felfogás híve; (egyház) az anglikán
egyház híve (1559. Erzsébet angol királynő
által megállapított
közimádságos könyv
elfogadója)
konformistka
[1.
kobieta
bezkrytycznie
podporządkowująca się normom i
poglądom obowiązującym w danym
środowisku; 2. wyznawczyni Kościoła
anglikańskiego] – konforista nő; az anglikán
egyház híve
konformistycznie – egyöntetűen, egybevágóan
konformistyczny, -a, -e – 1. (lat.) konformis,
egyöntetű, egybevágó; megegyező, azonos;
2. (lat.) konformista; alkalmazkodó; (vallás)
az anglikanizmuson alapuló
konformiści – konformisták; az angol államegyház
hívei [Ellentéte: Nonkonformisták]
konformizm [w psychologii społecznej oraz jako
mechanizm
obronny
to
zmiana
zachowania na skutek rzeczywistego, bądź
wyobrażonego wpływu innych ludzi.
Bezkrytyczne,
nadmierne
podporządkowanie
się
wartościom,
poglądom,
zasadom
i
normom
postępowania obowiązującym w danej
grupie społecznej. Jako przeciwieństwo
zachowania konformistycznego podawany
jest najczęściej nonkonformizm.] – (lat.)
-
Wersja 01 01 2017.
konformizmus;
minden
rendszer
kiszolgálása, elvtelen alkalmazkodás
konfrater [1. śrdw.łac. confraternitas 'bractwo'
od confrater 'członek bractwa'; przest.
współtowarzysz, kolega, kamrat; przest.
członek konfraterni, bractwa (relig. a.
świeckiego), stowarzyszenia, związku,
cechu, gildii; 2. członek konfraterni;
3. daw. towarzysz, kolega] – (lat.) confrater;
(dawno) társulat, tetvériség v. szövetség
tagja; társ, tiszttárs, testvér; szerzetestárs
konfraternia [1. zrzeszenie religijne skupiające
głównie laikat;
2.
stowarzyszenie,
pierwotnie skupiające mieszczan, oparte
na wspólnocie zawodu lub zajęcia] – (lat.)
confraternitas, konfraternitás (testvérület);
(dawno) társulat, szövetség, testvériség; a
céhmestereknél
alkalmazott
segédek
egyesülete a középkorban;
(egyh.)
szerzetesrend, vallásos társulás, egyesülés
konfraternia literacka – írói társaság, írók
társasága
Konfraternia Sztuki – Művészeti Társulat
Konfraternia Turystyczna – Turista v.
Természetbarát Szövetség
konfraterski, -a, -ie – társulati, tetvériségi
konfrontacja
[1.
śrdw.łac.
confrontatio
'zestawienie; granica' od confrontare 'być
naprzeciw czego; graniczyć (z czym)';
zestawienie, porównanie; prawn. stawienie
twarzą w twarz (przed sądem a.
prowadzącym śledztwo) świadków a.
oskarżonych dla wyjaśnienia sprzeczności
w ich zeznaniach; 2. porównanie czegoś
lub kogoś z czymś lub z kimś poprzez
zestawienie cech wspólnych i różniących;
3. spór na tle różnic ideologicznych lub
politycznych;
4. starcie
zbrojne;
5. jednoczesne stawienie się dwu lub
więcej świadków albo świadków i
oskarżonego
w
celu
wyjaśnienia
sprzeczności w zeznaniach] – (lat.)
konfrontáció; konfrontálás, szembesítés,
szembeállítás, összehasonlítás, összevetés,
egybevetés; átv. tetemrehívás
KONFRONTACJA [to magazyn publicystycznoreporterski o tematyce społecznej,
autorski
program
Sylwestra
Latkowskiego. Założeniem programu jest
wskazywanie problemów o dużej skali,
które zaledwie przemykają w mediach i w
ludzkiej świadomości. KONFRONTACJA
pomaga zweryfikować wyobrażenia i
obiegowe opinie ze stanem faktycznym.] –
KONFRONTACJA (televíziós műsor)
konfrontacyjnie – szembesítően, szembeállítva,
összehasonlítóan, összevetve, egybevetve
2737
konfrontacyjny,
konfrontatywny,
a-,
-e
[dotyczący konfrontacji] – szembesítési,
szembeállítási, összehasonlítási, összevetési,
egybevetési
konfrontować (konfrontuje) – (lat.) konfrontálni;
szembesíteni,
szembeállítani;
összehasonlítani, egybevetni, összeolvasni
konfrontować dwa rękąpisy – két kéziratot
összehasonlítani
konfrontować świadków z oskarżonymi – a
tanúkat a vádlottakkal szembesíteni
konfrontowanie – szembesítés
konfucjanista – konfucionista; a konfucionizmus
híve
konfucjanizm [1. system etyczno-religijny i
polityczny stworzony przez Konfucjusza i
jego uczniów, głoszący cnoty miłości
bliźniego, dobroci i sprawiedliwości; 2.
system
filozoficzno-religijny
zapoczątkowany
w Chinach
przez
Konfucjusza (Kong Fuzi, Kongzi) w V
wieku p.n.e., a następnie rozwinięty m.in.
przez
Mencjusza
(konfucjanizm
idealistyczny) i Xunzi (konfucjanizm
realistyczny) w III wieku p.n.e..
Konfucjanizm głosi, że zbudowanie
idealnego społeczeństwa i osiągnięcie
pokoju na świecie jest możliwe pod
warunkiem przestrzegania obowiązków
wynikających z hierarchii społecznej oraz
zachowywania tradycji, czystości, ładu i
porządku.] – (kínai-latin) kunfucianizmus,
kunfucianismus, Kung-Fu-ce i.e. VI. Századi
kínai
filozófus
tanításán
felépülő
világszemlélet
konfucjański, -a, -e [odnoszący się do
konfucjanizmu]
–
konfucionista;
a
konfucionizmuson alapuló
Konfucjusz (chiński, pinyin: Kǒng Fūzǐ,
dosłownie: Mistrz Kong) (551-479 p.n.e.)
[uznawany za największego chińskiego
filozofa] – Konfucius (ejtsd: konfúciusz,
kínaiul:, pinyin: Kǒng Fū Zǐ, Kung Mester,
Kung-ce, Kung Fu-Ce, jelentése: Kong
mester) (i. e. 551 – i. e. 479) [neves kínai
bölcs, a konfucianizmus atyja, a Ji King
egyik kommentátora. Tanai nagy hatással
vannak mind a mai napig a Távol-Keleten.]
konfundować [wprawiać w zakłopotanie lub
zawstydzenie]
–
(lat.)
konfundálni;
összezavarni, összetéveszteni, megzavarni,
zavarba ejteni
konfundować się – összezavarodni, öszekeveredni
Konfutacja Konfesji Augsburskiej (Obalenie
Wyznania
Augsburskiego)
[odpowiedź
strony
katolickiej
na
Wyznanie
Augsburskie z 1530 roku] – (lat.)
-
Wersja 01 01 2017.
confutatio; megcáfolás, cáfolat; így nevezik
különösebben azt a munkácskát, melyet a
katolikus teologusok, főként Cochleus, az
1530-iki
ágostai
birodalmi
gyülésre
benyujtott protestáns hitvallás megcáfolására
a császár felhívása folytán írtak
konfuzja
[uczucie
zakłopotania
lub
zawstydzenia] – (lat.) konfúzió; zavar,
rendetlenség, fejetlenség, zavarodottság,
összevisszaság;
szórakozottság,
összetévesztés, összezavarás
konfuzyjny, -a, -e – (lat.) konfúzus; zavaros,
zagyva, szórakozott, szétszórt figyelmű
konga; conga [1. afrykański instrument
muzyczny, bęben jednomembranowy, na
którym gra się rękoma; 2. taniec
południowoamerykański pochodzący z
Afryki, tańczony zbiorowo w rytm
uderzeń w kongę (bębenek)] – konga
kongenialnie – rokonlelkűen
kongenialność – rokonlelkűség
kongenialny, -a, -e [1. o przekładzie, adaptacji
itp.: dorównujący geniuszem oryginałowi;
2. o
twórcy:
dorównujący
komuś
talentem] – (lat.) congeniális; kongeniális;
hasonló
gondolkodású,
rokonlelkű,
egymáshoz méltó; hasonlóan nagy tehetségű;
szellemre egyenrangú
kongenialny przekład – kongenialis fordítás
konglomeracja (łc. conglomerare, -atum ‘zwinąć,
uformować w kulę’) [1. tworzenie się
konglomeratu; 2. zob. konglomerat w zn.
1.; 3. skupisko, grupa powiązanych ze
sobą
elementów,
nagromadzenie;
tworzenie (się) konglomeratu] – (lat.)
konglomeráció, felhalmozódás
konglomerat [1. całość będąca połączeniem
różnorodnych
elementów;
2. duże
przedsiębiorstwo, w którym poszczególne
zakłady działają w różnych gałęziach
gospodarki; 3. zob. zlepieniec w zn. 2.;
zlepek, zbiór, skupisko, mechaniczne
połączenie różnych części a. przedmiotów;
chem., techn., geol. zlepieniec; ekon.
korporacja (towarzystwo) przem.handl.,
gł. amer.) dążąca do szybkiego rozrostu w
drodze
przejmowania
(wchłaniania)
istniejących towarzystw (spółek, firm)
pracujących w różnych dziedzinach
(branżach), nie związanych z jej
działalnością]
–
(lat.)
konglomerat,
konglomarátum; egyveleg, össze nem tartozó
elemek; halmaz, (földtan) felhalmozódás,
konglomerátum; törmelékes kőzet
konglomerat
narodowości
–
nemzetiségi
konglomerátum
konglomerat skałny – konglomerát, törmelékkőzet
2738
konglomeratowy, -a, -e
[przymiotnik od:
konglomerat] – (lat.) konglomerat-,
konglomarátumkonglutynacja – (lat.) conglutinatio, konglutináció;
összeragasztás, a kőzettanban midőn
törmelékek összeragadnak és konglomerát v.
konglutinát képződik (a konglomerát szó az
általánosan elfogadott)
Kongo [w górnym biegu Lualaba, rzeka w
Afryce Równikowej, uchodzi do Oceanu
Atlantyckiego.
Płynie
przez
Demokratyczną
Republikę
Konga,
Republikę Konga i Angolę.] – Kongó
[Nyugat-Közép-Afrika legnagyobb folyója.
Hossza 4700 kilométer, ami a Nílus után
Afrika második és a világ nyolcadik
leghosszabb folyójává teszi.]
Kongo (Congo, Republika Konga, franc.
République du Congo) [państwo w
środkowej
Afryce
nad
Oceanem
Atlantyckim] – Kongói Köztársaság vagy
más néven Congo-Brazzaville [nyugatközép-afrikai állam, korábban a francia
gyarmatbirodalom része]
kongregacja (łac. congregatio - zebranie,
towarzystwo) [1. 'zgromadzenie' od
congregare
'gromadzić'; komisja
kardynalska przy kurii rzymskiej;
2. katolickie
zgromadzenie
zakonne,
którego członkowie składają tylko śluby
proste; 3. ważniejszy zjazd duchownych
zakonnych lub diecezjalnych Kościoła
katolickiego; 4. grupa klasztorów w
obrębie
jednego
zakonu;
5. zob.
konfraternia w zn. 1. 6. relig.
stowarzyszenie osób świeckich (np.
bractwo); zgromadzenie zakonne, w
którym składa się tylko śluby proste;
urząd przy kurii papieskiej, obejmujący
wyodrębniony zakres spraw; wydział
kolegium kardynalskiego kurii rzymskiej;
doroczna konferencja dekanalna księży] –
(lat.) congregatio; (egyház) kongregatio v.
konregáció; 1. gyűlés, a Vatikán legfőbb
hatóságainak egyike; 2. egyesülés, egyesület,
testvérület;
3.
katolikus
hitbuzgalmi
egyesület; testület, pl. a bíborosok testülete;
olyan
r.kat.
szervezetek,
amelyek
alapszabályszerűen
valamely
egyházi
munkának szentelik magukat.
kongregacje klasztorne – szerzetbeli testvérület
kongregacjonalizm (od łac.: congregatio =
wspólnota) [1. (nł.) sekta religijna w Anglii
(nieuznawanie władzy episkopalnej); 2.
independentyzm; 3. to forma organizacji
Kościołów
protestanckich,
której
podstawą jest niezależność i autonomia
poszczególnych
wspólnot.
-
Wersja 01 01 2017.
Kongregacjonalizm
jest
jednym
z
ważnych kierunków w protestantyzmie,
przede wszystkim w USA i Wielkiej
Brytanii.] – (lat.) kongregacionalizmus; az
az egyházszervezeti forma, amelyben a helyi
egyházközségé, gyülekezeté a legfontosabb
szerep [Egyházi irányzat, az angolszász
keresztyénségben, amelynek fő elve az
egyes gyülekezetek teljes függetlensége. (ld.
independentizmus)]
kongregacyjny, -a, -e [dotyczący kongregacji] –
kongregációs
kongres (kongr.) [1. zjazd krajowy lub
międzynarodowy przedstawicieli nauki,
polityki itp.; 2. organizacja polityczna lub
społeczna; 3. najwyższy organ kolegialny
w niektórych organizacjach politycznych
lub społecznych; 4. zjazd krajowy lub
międzynarodowy przedstawicieli sztuki,
polityki, nauki, dyplomacji] – (lat.)
congressus, kongresszus (kongr.); gyűlés,
nagygyűlés; összejövetel; 1. országos v.
nemzetközi
nagygyűlés,
ülésezés,
tanácskozás;
2.
a
kommunista
és
munkáspártok, valamint a tömegszervezetek
legfelsőbb szerve; ennek tanácskozása
Kongres
[1.
parlament
w
Stanach
Zjednoczonych,
najwyższy
organ
przedstawicielski
i
organ
władzy
ustawodawczej, w skład którego wchodzi
Izba Reprezentantów (House of the
Representatives) i Senat (Senate); 2.
parlament
Stanów
Zjednoczonych
Ameryki Północnej; też: parlament
niektórych państw Ameryki Łacińskiej] –
Kongresszus (USA-ban), a törvényhozás két
házának közös neve
kongres
eucharystyczny
–
Eucharisztikus
kongresszus (34. Magyarországon, 1938. V.
25-29. 1938-as Szent István-évvel (a király
halálának 900. évfordulója) egyidőben); a
katolikus egyházban az Oltáriszentségben
(Eucharistia) való hit előmozdítása céljából
időnként rendezett világgyűlések 1881 óta
Kongres Informatyki Polskiej –
Informatikai Kongresszus
kongres kolejowy – vasutas naggyűlés
Lengyel
2739
kongres
latynoamerykańskich
lekarzy
katolickich – latinamerikai katolikus
orvosok kongresszusa
kongres lekarzy – orvoskongresszus
Kongres Lekarzy Rodzinnych w Polsce –
Lengyelországi Háziorvosok Kongresszusa
kongres miał znaczenie dziejowe – a
kongresszusnak történelmi jelentősége volt
kongres
obrońców
pokoju
–
békevilágkongresszus
[Pierwszy
światowy
Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu
reprezentował 600 milionów osób różnych
krajów i kontynentów.]
kongres partii – pártkongresszus
kongres pokoju – békekongresszus
Kongres Polonii Amerykańskiej (ang. Polish
American Congress) organizacja polonijna.
KPA dzieli się na wydziały stanowe, z
których najliczniejszym jest wydział na
stan
Illinois
(prezes
Christopher
Kurczaba).
–
Amerikai
Lengyelek
Kongresszusa (ang. Polish American
Congress)
Kongres Polonii Niemieckiej [Polnischer
Kongress in Detschland] – Németországi
Lengyelek Kongresszusa
kongres słowianoznawczy – szlavinisztikai
kongresszus
kongres
światowy
[spotkanie wszystkich
cywilizacji świata] – világkongresszus
Kongres Wiedeński (Kongres tańczący) [kongres
przedstawicieli 16 większych państw
europejskich, trwający od 1 października
1814 r. Do 9 czerwca 1815 r. w Wiedniu,
zwołany w celu dokonania zmian
terytorialnych i ustrojowych po Wielkiej
Rewolucji
Francuskiej
i
wojnach
napoleońskich] – (tört.) a bécsi kongresszus
(1814-1815)
kongres zjednoczeniowy – egyesülési kongresszus
kongresista [członek kongresu, zjazdu] – a
gyűlés, naggyűlés v. kongresszus résztvevője
v. tagja, kongresszusi vendég v. tag
kongresmen, kongresman [wym. kongresmen]
[członek Kongresu] – a kongresszus tagja
(USA-ban, Dél-Amerikában)
kongresowiak [to mieszkaniec byłego Królestwa
Kongresowego, mieszkankę tegoż możemy
nazwać Kongresowiaczką] – kongresszusi
királyság területén élő egyén
kongresowy, -a, -e [przymiotnik od: kongres] –
kongresszusi, gyűlési
Kongresówka [1. Królestwo Polskie - państwo
polskie w okresie od 1025 (koronacja
Bolesława Chrobrego) do 1795 (trzeci
rozbiór Polski); 2. Królestwo Polskie
-
Wersja 01 01 2017.
(Królestwo Kongresowe) - autonomiczne
państwo polskie pozostające w unii
personalnej z Rosją, stworzone na mocy
postanowień kongresu wiedeńskiego w
roku 1815.; 3. Królestwo Polskie to
również nazwa państwa zależnego od
Niemiec i Austro-Węgier powstałego na
mocy Aktu 5 listopada (1916 r.); 4. ludzie
z K. – z byłego zaboru rosyjskiego] – 1.
Lengyel
Királyság
(1025-1795);
2.
Kongresszusi Lengyelország (1815-1830)
(Lengyelországnak
1815-ben
orosz
fennhatóság alá került része, a Bugtól
nyugatra); 1916. évi Lengyelország
kongrua (łac. congrua, congrua portio v.
sustentatio congrua) – (lat.) kongrua; ami
jár, a megillető; (vallás) a (katolikus) pap
legalacsonyabb jövedelme; a lelkésznek az
egyházi jövedelem kiegészítéséül folyósított
államsegély; (hist.) Igy nevezték hazánkban
a r. kat. plébánosok illetőségét, évi összes
járandóságai jövedelmének minimumát,
mely 300 frtot tett ki; ahol a plébánosnak a
tényleges jövedelme kisebb volt, a hiányt a
vallásalapnak v. a kegyuraságnak kellene
pótolnia. A segédlelkészek K.-ja 200 frt.
kongruencja [łac. congruentia 'zgodność' od
congruere 'schodzić się; zgadzać się' .
(matematika) 1. to relacja określona w
zbiorze liczb całkowitych. Kongruencja
modulo n nazywana jest też przystawaniem
liczb
"modulo
n";
2.
zgodność,
odpowiedniość;
przystawanie
(figur
geometrycznych; liczb, tj. podzielność ich
różnicy przez liczbę całkowitą); 3. zob.
związek zgody; 4. podzielność różnicy
liczb przez liczbę całkowitą; 5. w
geometrii: zbiór krzywych w przestrzeni
zależny od dwóch parametrów] – (lat.)
kongruencia;
egybevágás,
megfelelés,
összeillés, megegyezés, (mennyiségtan)
egybevágóság; két idom összeillősége
kongruentny, -a, -e – (lat.) kongruens, egybevágó,
megfelelő, összeillő, megegyező, szabatos;
(mennyiségtan) egybevágó
koniaczek
[zdrobnienie
od:
koniak]
–
konyakocska
konia z rzędem, jeśli to zrobić kto potrafi; konia
z rzędem temu, kto potrafi to zrobić;
konia z rzędem temu, kto potrafi to
powiedzieć – kétlem, hogy ezt meg tudja vki
csinálni
koniak (z franc. Cognac - nazwa miejscowości
oraz okręgu we Francji) [1. napój
alkoholowy ze spirytusu wydestylowanego
głównie z białego wina; też: porcja tego
alkoholu; 2. rodzaj alkoholu otrzymywany
poprzez destylację win białych (brandy)
2740
oraz następnie poddawanego dojrzewaniu
w beczkach dębowych przez okres 3-10
lat. – Zawiera koło 40-45% alkoholu.
Nazwa koniak, a ściślej cognac jest
zastrzeżona
wyłącznie
dla
trunku
produkowanego w okręgu Cognac we
Francji, destylowanego z win uzyskanych
z jednego z trzech określonych szczepów
winogron i leżakowanego w dębowych
beczkach przez co najmniej dwa i pół
roku.] – (fr. cognac) konyak (borpárlat);
borból főzött pálinka (nevét a francia
Cognac várostól nyerte, ahol mintegy 200
éve készítik)
koniarstwo – lókereskedés
koniarz [1. pot. znawca, miłośnik koni; 2. pot.
hodowca, handlarz koni] – lókedvelő,
lóbarát; lókereskedő, lókupec; lófestő;
lókötő, csikós
koniczyna (Trifolium) [rodzaj roślin z rodziny
bobowatych. Około 300 gatunków.
Występuje w klimacie umiarkowanym
wilgotnym Europy, Amaryki Północnej i
Azji. W Polsce rośnie dziko 20 gatunków,
natomiast 5 jest uprawianych.] – lóhere
(Trifolium)
Koniczyna biała (Trifolium repens L.) [Roślina
trwała, naga z leżącymi i korzeniącymi się
w węzłach łodygami długości 10-40 cm.
Ogonki liściowe długości ponad 20 cm;
przylistki błoniaste, tak samo długie jak
szerokie, prawie całe zrośnięte; główka
pachnąca, 20-40-kwiatowa; strąki mają po
2-4 nasion. Bardzo pospolita, także u nas,
na łąkach, przydrożach, trawnikach na
niżu i w górach po piętro alpejskie.
Kwitnie V-IX.] – Fehérhere (Trifolium
repens) [A fehérhere az üde és száraz
fekvésű rétek és legelők értékes, évelő (4-6
éves), indás hereféléje. A fehérhere a
természetes gyep egyik legelterjedtebb
hereféléje. Kaszáló típusú réteken, nedves és
üde
fekvésű
legelőkön
mindenütt
megtalálható. Változatai a hollandi here
(Trifolium repens var. hollandicum Erith.) és
a lódihere (T. repens var. giganteum Lagr.).
A fehérhere a legelők rendkívül értékes
-
Wersja 01 01 2017.
növénye. Óriáslevelű változata a lódihere,
amely réti csenkesszel és olasz perjével
társítva vagy öntözéses viszonyok között
legelőként kitűnő takarmányt ad. Öntözés
nélkül és öntözéssel is igen eredményesen
termeszthető. A fehérhere jól alkalmazkodik
a környezeti viszonyokhoz, még a száraz
fekvésű területeken is eredményesen
telepíthető. Bár az öntözést jól meghálálja,
az öntözött gyepekben mégis inkább a
lódiherének van jelentősége. Egy évben 5
növedéket is ad. Telepítéskor a keverékbe
10-15%-ban ajánlatos felvenni, mert többet
vetve igen elszaporodik és a többi növényt
elnyomja. Zölden és szénának szárítva is jó
takarmányt ad, de még szilázsnak is
megfelel, ha pázsitfűfélékkel társítottuk. A
lódihere öntözéses viszonyok közé való.
Nemesített fajtája 40-60 t/ha zöldtermést is
ad.]
Koniczyna białoróżowa, koniczyna szwedzka
(Trifolium hybridum L.) [1. gatunek rośliny
z rodziny bobowatych (Fabaceae).
Pochodzi z obszarów Azji, Europy i
Afryki Północnej. W Polsce jest rośliną
uprawną, rośnie również dziko i jest
gatunkiem pospolitym. 2. Roślina dwu-lub
wieloletnia wysokości 20-40 (90) cm. Listki
długości l-3 cm, odwrotniejajowate,
drobno
ząbkowane;
przylistki
szerokojajowate, o końcach zaostrzonych,
zrośnięte do '/4 z ogonkiem liściowym;
korona kwiatowa długości 5-8 mm.
Uprawiana prawie na całym świecie od
niżu po piętro subalpejskie. Rośnie też
dziko w różnych zbiorowiskach łąkowych;
u nas pospolita na niżu i w niższych
położeniach górskich, nieraz wysiewana.
Kwitnie V-IX.] – Korcshere (Trifolium
hybridum
L.)
[A
herefajok
a
pillangósvirágúak családjába tartoznak.]
2741
Koniczyna czterolistna [zob. Czterolistna
koniczyna] – négylevelű lóhere
Koniczyna drobnogłówkowa (Trifolium dubium
Sibth.) [1. gatunek rośliny należącej do
rodziny bobowatych. Występuje w prawie
całej Europie, z wyjątkiem południowego
wschodu, w Azji Zachodniej i na Kaukazie
oraz w Afryce Północnej. W Polsce jest
pospolita w większej części niżu i niższych
położeniach górskich. 2. Roślina roczna
wysokości 5-30 cm. Listek środkowy
trójlistkowego liścia ma ogonek dłuższy od
listków bocznych; kwiatostan - główka
zawierająca do 25 kwiatów. Pospolita na
wilgotnych łąkach, pastwiskach i polach,
zwykle na bezwapiennych glebach
gliniastych; u nas na niżu i w niższych
położeniach górskich. Kwitnie V-IX.] –
apró here (Trifolium dubium)
Koniczyna dwukłosowa (Trifolium alpestre L.)
[Owłosiona bylina o łodydze wzniesionej,
wysokości 15-60 cm. Liście głównie
łodygowe;
listki
wąskolancetowate;
przylistki małe, białe, z ciemnym
unerwieniem. Rośnie w suchszych,
widnych lasach, zaroślach, na łąkach na
pogórzu i w górach; u nas pospolita na
całym
niżu,
rzadka
w
niższych
położeniach górskich. Kwitnie VI-VII.] Bérci here (Trifolium alpestre)
Koniczyna łąkowa (Trifolium pratense L.) [1.
nazywana także k. czerwoną lub koniczem
– gatunek rośliny z rodziny bobowatych.
Występuje w całej Europie, w środkowej
Azji oraz północnej Afryce. Została
naturalizowana i jest uprawiana także w
Australii i obydwu Amerykach. W Polsce
jest rośliną pospolitą. 2. Powszechnie
znana
bylina
łąkowa
o
liściach
trójlistkowych (czasem 4-6-listkowych).
Na
listkach
najczęściej
występują
półksiężycowate plamy. Rośnie na łąkach,
przydrożach. w zaroślach; w całym kraju
bardzo pospolita. Kwitnie V-IX.] – réti
here (Trifolium pratense) [a kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályának a hüvelyesek
(Fabales) rendjéhez, ezen belül a
pillangósvirágúak (Fabaceae) családjához
tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
Koniczyna polna (Trifolium arvense L.) [1.
gatunek rośliny z rodziny bobowatych.
Występuje w całej Europie, na znacznych
obszarach Azji, w Afryce Północnej i
Makaronezji, rozprzestrzenił się także na
Azorach, w Australii, Ameryce Północnej i
na Hawajach. W Polsce dość pospolity na
całym niżu i w niższych położeniach
górskich. 2. Roślina roczna do dwuletniej,
o łodygach rozesłanych lub wzniesionych
wysokości 5-30 (40) cm. Listki długości do
25 cm, 2-8-krotnie dłuższe niż szersze,
niemal
całobrzegie,
obustronnie
owłosione;
walcowate
kwiatostany
długości 1-2 cm, a szerokości l cm; kielich
gęsto, wełniste owłosiony. Pospolita, także
u nas, na suchych wzgórzach, piaskach,
nieużytkach na całym niżu i w niższych
położeniach górskich, zwłaszcza na
glebach piaszczystych, bezwapiennych.
Kwitnie VI-IX.] – tarlóhere (Trifolium
arvense) [a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályának
a
hüvelyesek
(Fabales)
rendjéhez, ezen belül a pillangósvirágúak
(Fabaceae) családjához tartozó faj. A
magyar megnevezés a tarló és a here szavak
összekapcsolásából származik.]
tarlóhere (Trifolium arvense)
Koniczyna różnoogonkowa (Trifolium campestre
Schreb.) [1. gatunek rośliny z rodziny
bobowatych. Jest to jeden z najbardziej
pospolitych gatunków koniczyn w Europie
Środkowej. W Polsce występuje dość
pospolicie na całym niżu i w niższych
położeniach górskich. 2. Roślina roczna
lub dwuletnia wysokości 10-30 cm.
Podobnie
jak
u
koniczyny
drobnogłówkowej, środkowy listek ma
ogonek dłuższy niż listki boczne; wszystkie
listki najszersze w górnej ich połowie;
główki 20-30- kwiatowe. W Europie
Środkowej jeden z najbardzej pospolitych
gatunków koniczyn; rośnie na suchych
łąkach i przydrożach oraz na polach jako
chwast na glebach kwaśnych; u nas na
całym niżu i w niższych położeniach
górskich. Kwitnie V-IX.] – Hasaló lóhere
(Trifolium campestre Schreb.)
2742
Hasaló lóhere (Trifolium campestre Schreb.)
koniczny, -a, -e [1. mający kształt stożka; 2.
stożkow(at)y] – (gör.) kónikus; kúp alakú
koniczynowy, -a, -e [przymiotnik od: koniczyna]
– lóhere-, lóherés
konie ciągną wóz – kocsit húznak a lovak
konie dociągnęły ciężar – a lovak odahúzták a
terhet
konie folwarczne – gazdasági v. igás lovak
konie lenieją – a lovak szőrüket hullajtják
konie mocno zdrożone – a lovak nagyon fáradtak
konie nie okiełzane – meg nem zabolázott lovak
konie poniosły – a lovak megbokrosodtak
konie powiązać – lovakat megkötni
konie przyszły łeb w łeb – a lovak fej fej mellett
futottak be (lóverse
konie stratowały ludzi – a lovak eltaposták v.
eltiporták az embereket
koniec [1. punkt, linia, płaszczyzna kończące
coś; 2. moment, chwila, w której coś się
kończy;
3. ostatnia
część
czegoś,
zakończenie;
4. śmierć,
zgon;
5. niepowodzenie, klęska czegoś] – vég,
vége, végpont; nyugvópont; befejezés (bef.),
bevégzés; vég, cél; hegy, csúcs; (végső)
eredmény; vminek a hegye; (śmierć) halál
-
Wersja 01 01 2017.
Koniec XX w – a XX. Század vége
Europa. Historia. Koniec XX w. 1990 doszło do
zjednoczenia Niemiec; 1991 został rozwiązany
Układ Warsz., RWPG oraz ZSRR; świat. system polit.
istniejący od 1945 uległ rozbiciu, pozostało jedno
mocarstwo globalne — Stany Zjednoczone.
Państwa Europy Środkowowschodniej rozpoczęły
proces transformacji ustrojowej: wprowadzania
zasad i instytucji demokr., wolnego rynku,
kształtowania społeczeństwa obywatelskiego;
podjęły
próbę
przeobrażenia
zacofanych
gospodarek i zbliżenia z Zachodem; wyraźnie
nasiliły się kontakty polit., 1990–92 państwa
środkowoeur. przyjęto do Rady Europy, 1991
utworzono Radę Współpracy Północnoatlantyckiej
(państwa NATO oraz byłego Układu Warsz. i ZSRR);
ostrożnie przyjęte zostały natomiast zabiegi
o członkostwo w EWG (1994 stowarzyszenie Polski
i Węgier z Unią Eur.) i w NATO. Równocześnie EWG
zintensyfikowala
proces
integracji
wewn.,
obejmując nim także sprawy polit.; 1993 jej
państwa członkowskie utworzyły Unię Eur., do
której przystąpiła również część krajów EFTA. Po
1989 w wielu krajach odżyły napięcia na tle nar.,
doprowadzając do wybuchu 1991 wojny domowej
w Jugosławii i rozpadu tej federacji oraz do decyzji
o podziale Czechosłowacji od 1993; również Europa
Zachodnia nie jest wolna od zjawisk odradzania się
radykalnych nurtów nacjonalistycznych oraz
odśrodkowych ambicji małych narodów nie
mających własnych państw. W obu częściach
Europy procesy integracji polit. i gosp. (mimo
różnego stopnia ich nasilenia), a także rosnąca
powszechność
kosmopolitycznej,
euroamer.
kultury masowej, wywołują obawy o zachowanie
przez narody ich tożsamości oraz suwerenności
państwowej. W Europie Wschodniej pozycję
dominującą odzyskuje Rosja, będąca gł. państwem
sukcesyjnym ZSRR i zabiegająca o osiągnięcie
mocarstwowych wpływów ponadregionalnych. W
ciągu dekady 1990–2000 demokr. mechanizmy
sprawowania i zmiany władzy przyjęły się w
większości państw Europy Środkowowschodniej;
tylko w niewielu procesy demokratyzacji uległy
zdecydowanemu zahamowaniu, a jednostki, które
objęły władzę sprawowały ją na sposób
autorytarny (Białoruś, Jugosławia); w niektórych
państwach (zwł. posowieckich) rzeczywisty kształt i
kierunek zmian ustrojowych pozostaje dyskusyjny.
1995 czł. Unii Eur. zostały: Austria, Finlandia i
Szwecja; przystąpiono do tworzenia unii walutowej
i 2002 12 z 15 państw Unii Eur. zastąpiło waluty
nar. przez wspólną — euro. 1999 nowymi
członkami sojuszu północnoatlantyckiego zostały:
Czechy, Polska i Węgry, 2004 — Bułgaria, Estonia,
Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia. W IV
2003 w Atenach został podpisany traktat akcesyjny
kolejnych 10 państw eur. z Unii Eur. — Cypru,
Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji,
Słowenii i Węgier, który wszedł w życie 1 V 2004.
Specjalnie powołany Konwent opracował projekt
pierwszej konstytucji europejskiej. W obu częściach
E. procesy integracji polit. i gosp. a także rosnąca
powszechność
kosmopolitycznej,
euroamer.
kultury masowej, wywołują w części społeczeństw
obawy o zachowanie przez narody ich tożsamości
nar. poprzez różnienie się bardziej kulturą i tradycją
niż szczegółami polityki gosp.; natomiast
funkcjonowanie państw eur. w ramach jednej silnej
UE może umożliwiać im oddziaływanie na bieg
spraw świat. — rywalizacji ekonomicznej.
(http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4019484)
2743
koniec czasów – idők vége [1. Malakiás próféciája
szerint II. János Pál pápa halála után már
csak két pápája lesz a Római Katolikus
Egyháznak. Malakiás az összes pápát látta
előre, így feltételezhetjük, hogy nem
tévedett. XVI. Benedek pápa az "Olaj
Dicsősége"
címet
viseli
Malakiás
jóslataiban. Az Utolsó Pápa neve Malakiás
szerint Petrus Romanus, azaz Romai Péter.
2. (maja naptár szerint) 2012. december 22én véget ér az V. Kor, az Utolsó Ciklus. Mi,
akik valószínűleg tanúi leszünk ennek a
hatalmas eseménynek, fantasztikus és
borzalmas dolgokat láthatunk majd.]
koniec końców [ostatecznie] – egyszóval; röviden;
végül is; végeredményben; végezetül
koniec igły – tűhegy
koniec lata – nyárutó; nyárvég
koniec linii – a vonal vége
koniec miesiąca – a hónap vége
koniec, nie ma o czym mówić – ennek már vége,
ne is beszéljünk róla!
koniec noża – a kés hegye
koniec palca – ujjhegy
koniec roku – év vége
koniec roku szkolnego – az iskolai év vége; az
iskolaév befejezése
koniec rozmowy – a beszéd befejezése v. vége
koniec szpilki – tűhegy
koniec
świata
[1.
potencjalny,
różnie
wyobrażany proces zakończenia istnienia
świata. Określenie bywa też używane w
znaczeniu
miejsca
odległego
od
cywilizacji. "Drugi koniec świata" to
potoczne określenie antypodów. 2. 21
grudnia 2012 - ostatni dzień podany w
kalendarzu Majów. Według niektórych
interpretacji (m.in. Patricka Geryla)
właśnie wtedy ma nastąpić koniec świata.]
– zob. Koniec czasów – a világ vége
koniec świata! – égszakadás, földindulás!
koniec tunelu – az alagút kijárata
koniec tygodnia – (weekend) hétvége
koniec wieńczy dzieło – [a befejezés koronázza
meg a művet] (közm.) siker a jó munka
jutalma, finis coronat opus
-
Wersja 01 01 2017.
koniec wiersza – sorvége
koniec z końcem związać – (átv.) tengődni v.
eltengődni; máról holnapra élni; összetenni
ami csak van
koniec zakazu dla pojazdów w ruchu – mozgó
járművekre vonatkozó tilalom vége
koniec ze mną – végem van
koniec życia – az élet alkonya v. befejezése
koniczek – kiscsikó
koniecznie
–
feltétlenül,
okvetlenül,
mindenképpen; biztosan, szükségszerűen,
szükségképpen
koniecznie muszę zobaczyć ten film –
minenképpen meg kell néznem ezt a filmet
koniecznie potrzebny – feltétlenül szükséges
koniecznie trzeba, aby kto rozkazywał, a
wszyscy podlegali – kell, hogy valaki
parancsoljon,
a
többiek
pedig
engedelmeskedjenek
konieczność
–
szükségszerűség,
szükség,
szükségesség (z koniecności: szükségből; w
razie koniecności: szükség esetén)
konieczność
dziejowa
–
történelmi
szükségszerűség
konieczność fizyczna – természeti szükségesség
konieczność logiczna – logikai szükségesség
konieczność życiowa – életszükséglet
konieczny, -a, -e [1. bezwzględnie potrzebny;
2. taki, którego nie da się uniknąć] –
szükséges, szükségszerű, elengedhetetlen,
nélkülözhetetlen, okvetlen, feltétlen
konieczna potrzeba – feltétlen szükség v.
szükségesség
konieczne
następstwo
–
szükségszerű
következmény
konietlica [roślina z rodziny traw] – aranyzab,
kalászbog
konik [1. pieszczotliwie o koniu; też: mały koń;
2. zob. koń w zn. 2, 3.; 3. zob. hobby; 4. pot.
człowiek nielegalnie sprzedający bilety na
różne imprezy; 5. pot. druciany haczyk
stanowiący część zapinki; 6. element
obrabiarki służący do podpierania
obrabianych przedmiotów] – lovacska,
paci, csikó; (w szachach) huszár, ló;
(nielegalny handlarz biletami) jegyüzér; áll;
apakapocs; (átv.) vesszőparipa; hobby;
passzió
Konik Zwierzyniecki w Krakowie; lajkonik,
(konik zwierzyniecki, tatarzyn) [(Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) Po procesyi
w oktawę Bożego Ciała odbywa się w
Krakowie uroczystość ludowa, zwana
„Konikiem Zwierzynieckim.” Zwyczaj
powyższy, jak niesie podanie ludowe,
powstał
na
pamiątkę
zwycięstwa,
2744
odniesionego
nad
Tatarami
przez
mieszczan krakowskich, w którem rybacy
czyli flisacy z przedmieścia Zwierzyńca
zaszczytny mieli udział. Dzieje znają
istotnie fakt podobnego zwycięstwa przy
bramach miasta roku 1288, za co Leszek
Czarny, idąc „za jednomyślną radą
panów”, uwolnił Kraków od opłaty ceł
rozmaitych. Porażka pohańców nastąpiła
według podania pod bramą Wiślną w
oktawę Bożego Ciała. Stąd miejsce i dzień
zwyczaju krakowskiego. Tatarem zaś jest
zawsze starszy włóczek ze Zwierzyńca.] –
Lajkonikok, azaz tatár ruhába öltözött
lovasok felvonulása Krakkóban
konik morski (Hippocampus kuda) [niewielka
ryba morska kształtem przypominająca
konia szachowego] – tengeri csikó, csikóhal
(Hippocampus kuda)
konik na biegunach – hintaló
Konik polny, konik [potoczna nazwa owada z
rzędu prostoskrzydłych (Orthoptera)
oznaczająca
skaczącego
szarańczaka
wydającego dźwięki poprzez pocieranie
tylnych nóg o pokrywy. W wąskim ujęciu
obydwie nazwy dotyczą owadów z rodzaju
Chorthippus W ujęciu potocznym także
innych przedstawicieli szarańczowatych (z
wyjątkiem samej szarańczy), a także (co
bywa przez niektórych uważane za
błędne) pasikoników.] – szöcske
konik polski [1. mały koń o maści myszatej lub
bułanej, z ciemną pręgą na grzbiecie,
wyhodowany w Polsce; 2. rasa koni
późnodojrzewających
(3-5
lat),
długowiecznych, odpornych na choroby i
trudne warunki utrzymania. Mają twardy
róg kopytowy pozwalający pracować
niepodkutym na bitych drogach] – konik
(lengyel lófajta)
[A konikot úgy
jellemezhetnénk, mint Lengyelország egyik
alapvető lófajtáját. A konyik szó jelentése "
-
Wersja 01 01 2017.
kis ló", és valóban többről van itt szó, mint
egyszerű póniról, noha marmagasságuk
ritkán nagyobb 135cm-nél. Gyakori hiba,
hogy a Konyikokat póniknak hívják! Igazi
besorolása a kisló.]
konikowy, -a, -e [przymiotnik od: konik] – kis ló; csikó-; (sakk) huszár-, lóugrásos
konina [mięso końskie] – lóhús
koniokrad [złodziej koni] – lótolvaj, lókötő
konisko [zgrubienie od: koń; z politowaniem o
starym, marnym koniu] – hatalmas ló
koniś [pieszczotliwie o koniu] – lovacska, paci
Konitrut błotny (Gratiola officinalis L.) [gatunek
rośliny
z
rodziny
babkowatych
(Plantaginaceae), dawniej umieszczany
zwykle
w
trędownikowatych
(Scrophulariaceae), czasem w osobno
wyodrębnianej rodzinie Gratiolaceae.
Zasięg
gatunku
obejmuje
Europę
południową, środkową i wschodnią, rejon
Kaukazu i Azji środkowej. W Polsce
gatunek dość rzadki zarówno na niżu jak i
w niższych położeniach górskich.] –
csikorgófű,
vagy
csikorka
(Gratiola
officinalis) [az útifűfélék (Plantaginaceae)
családjába tartozó Gratiola nemzetség
egyetlen hazai képviselője. Mocsárréteken,
mocsarakban,
iszaptársulásokban
és
szikeseken fordul elő, fehér vagy piros
virágú évelő.]
koniuch [daw. pastuch koni; też: parobek
doglądający koni] – csikós, lovász
koniugacja [1. odmiana czasownika przez osoby,
czasy, tryby itp.; też: zespół form
fleksyjnych czasownika; 2. łączenie się w
pary
chromosomów
homologicznych
podczas mejotycznego podziału jądra
komórkowego;
3. akt
płciowy
u
niektórych
organizmów
niższych,
polegający na czasowym połączeniu się
dwóch organizmów i wymianie materiału
genetycznego; 4. (językoznawstwo) (z łac.)
to odmiana czasownika przez osoby,
czasy, tryby, strony, liczby i innych
kategorii
gramatycznych.
Formy
czasownikowe, które nie posiadają
2745
określonych podanych kategorii, zwane są
bezokolicznikiem.
Wszystkie
formy
danego
czasownika
nazywają
się
leksemami, natomiast forma podstawowa,
od której wyprowadzamy wszystkie
pozostałe, to lemma. Tabela pokazująca
wszystkie warianty czasownika nazywa się
tabelą koniugacji albo paradygmatem
czasownika.] – (lat.) konjugáció, konjugálás;
(nyelvtan) ragozás, igeragozás
koniugacja chromosomów [łączenie się w pary
chromosomów homologicznych podczas
mejotycznego
podziału
jądra
komórkowego] – homológ kromoszómák
kapcsolódása
koniugacja podmiatowa – alanyai, határozatlan,
általános ragozás
koniugacja przedmiotowa, określona – tárgyas,
határozott ragozás
koniugować – konjugálni; (nyelvtan) (igét) ragozni
koniunkcja [1. położenie dwóch ciał na sferze
niebieskiej, w którym zajmują one to
samo miejsce na ekliptyce; 2. log. «zdanie
złożone ze zdań połączonych spójnikiem i,
prawdziwe wtedy, gdy każde ze zdań
składowych jest prawdziwe; 3. zob.
polisyndeton; 4. [astronomia] (złączenie)
to
ustawienie
ciał
niebieskich
i
obserwatora w jednej linii. 5. astr.
złączenie (moment, w którym 2 ciała
niebieskie znajdują się na niebie najbliżej
siebie); log. złączenie dwu (a. więcej) zdań
za pomocą spójnika "i". 6. [matematyka]
Koniunkcja to zdane złożone mające
postać p i q , gdzie p, q są zdaniami. W
rachunku zdań koniunkcję zapisuje się
symbolicznie jako: p^q Przez koniunkcję
rozumie się też zdanie mające postać p(1) i
... i p(n). Koniunkcję można zdefiniować
precyzyjniej
jako
dwuargumentowe
działanie określone w zbiorze zdań, które
zdaniom p, q przyporządkowuje zdanie p i
q - Działanie to pozostaje w ścisłym
związku z działaniem przekroju zbiorów
(patrz algebra zbiorów). Dlatego zdanie
utworzone z innych zdań za pomocą
koniunkcji jest też nazywane iloczynem
logicznym. Koniunkcję zdań uznaje się za
prawdziwą wtedy i tylko wtedy, gdy oba
zdania p, q są prawdziwe.] – konjukció;
(csillagászat) együttállás; (nyelvtan) kötőszó;
poliszindeton; (dawno) szövetség
koniunktura [1. sytuacja stwarzająca warunki,
zwykle korzystne, do rozwoju jakiejś
działalności; 2. całokształt wskaźników
życia gospodarczego charakteryzujący
stan gospodarki danego kraju lub rynku
towarowego; 3. śrdw.łac. conjunctura
-
Wersja 01 01 2017.
'zbieg wydarzeń' i łac. coniunctio
'połączenie' od coniungere 'łączyć'; 1.
splot warunków, wywierający znaczny
(zazw. dodatni) wpływ na co; sytuacja,
położenie; ekon. ogólny stan gospodarki,
określony wskaźnikami produkcji, cen,
popytu, stan zatrudnienia itp. 4. splot
okoliczności
wywierający
znaczny,
głównie pozytywny, wpływ na warunki
ekonomiczne. Pojęcie oznacza stan
aktywności
gospodarczej
charakteryzowany poprzez całokształt
zmieniających się w czasie wskaźników
życia gospodarczego, takich jak: PKB
[Produkt Krajowy Brutto (PKB) (ang.
GDP - Gross Domestic Product)], ceny,
zatrudnienie (Praca w sensie prawnym). Może dotyczyć stanu gospodarki kraju lub
konkretnego rynku towarowego. W
przypadku giełdy dobra koniunktura
polega na ogólnym wzroście wartości
akcji] – (lat.) konjunktúra, fellendülés;
viszonyok kedvező alakulása, a körülmények
(kedvező) találkozása; (közgazdaságtan) a
kereslet megnövekedésével járó gazdasági
fellendülés; bizonyos cselekményeknek,
viszonyoknak összetalálkozása, melyek a
termelés módosítása nélkül a gazdasági
értékekben változást idéznek elő [általában
bizonyos eseményeknek és viszonyoknak
összetalálkozása és összekapcsolódása; a
gazdasági életben ezen az elnevezésen a
társadalmi,
forgalmi
és
gazdasági
viszonyoknak olyan alakulásait értjük,
amelyek a termelés módosítása nélkül
idéznek elő a meglevő gazdasági értékekben
változást.]
koniunktura gospodarcza – gazdasági fellendülés
koniunktura handlowa – konjuktúra, fellendülés,
kedvező kereskedelmi viszonyok
koniunktura polityczna – (átv.) politikai
konjunktúra
koniunktura rynkowa – piaci konjunktúra
koniunkturalista [człowiek kierujący się w życiu
własnym
interesem,
umiejętnie
wykorzystujący
koniunkturę]
–
konjuktúralovag
koniunkturalnie – konjuktúrálisan
koniunkturalność – fellendülés
koniunkturalny, -a, -e [1. powstały pod wpływem
chwilowych, sprzyjających okoliczności;
2. wynikający z wyrachowania, z chęci
osiągnięcia
korzyści;
3. dotyczący
koniunktury w gospodarce; 4. zależny od
koniunktury; powstały pod wpływem
chwilowych, sprzyjających okoliczności] –
konjunkturális
2746
koniunktyw;
koniunktiwus
(łc.
modus
coniunctivus) [1. zob. tryb łączący (łac.
coniunctivus, subiunctivus) 2. językozn. tryb
przypuszczający (warunkowy, łączny) w
odmianie czasownika, właściwy starszym
językom
indoeuropejskim
i
jęz.
łacińskiemu.] – (nyelvtan) konjunktívusz;
kötőmód [az igemódok egyike, az
indoeurópai nyelvekben a kijelentő mód
mellett az egyik legjelentősebb igemód.]
koniuszek [koniec czegoś, czubek czegoś] –
csücsök, csúcs, hegy, vég
koniuszek palca (u nogi) – lábujjhegy
koniuszek serca – szívcsúcs
koniuszek ucha a. uszny – cimpa, fölcimpa
koniuszy [1. w hodowli koni: zwierzchnik
masztalerzy;
2. w
dawnej
Polsce:
początkowo – zarządca stadnin książęcych
lub królewskich, później – dworski tytuł
honorowy; 3. w średniowiecznej Polsce
urzędnik
królewski
zajmujący
się
„stajnią” monarchy. w Polsce piastowskiej
mianowany przez króla zarządca stad i
stajni królewskich. W XIV-XVI w.
godność koniuszego stała się tylko
tytułem, a jego obowiązki przejęli
dworzanie. Zgodnie z zasadą starszeństwa
w hierarchii dworskiej koniuszy sytuował
się
za
miecznikiem,
a
przed
kuchmistrzem. Od czasów Zygmunta I
osobnych koniuszych wielkich miały
Korona i Litwa. Urząd koniuszego na
Litwie występował ponadto jako godność
ziemiańska.
4.
Później,
w
I
Rzeczpospolitej, urząd ziemski w Wielkim
Księstwie oraz honorowy urząd dworski,
w Koronie i na Litwie. 5. (u Zygmunta
Glogera) Koniuszy, po łacinie agaso,
później praefectus stabuli, zarządca stad i
stajni
na
dworach
piastowskich.
Wzmianki o nim napotykamy już od r.
1203. Koniuszych było potem dwuch:
wielki koronny i wielki litewski. Ten
ostatni powstał za Zygmunta I. Podług
starszeństwa
koniuszy
szedł
za
miecznikiem a przed kuchmistrzem. W
Litwie byli i koniuszowie ziemscy, których
Korona nie znała; szli po miecznikach a
przed
oboźnymi.
Niezależnie
od
koniuszych, którzy piastowali te godności,
nie spełniając żadnych obowiązków,
stajniami
królewskiemi
zarządzał
dworzanin,
nazywany
koniuszym
królewskim i nie należący do urzędników
krajowych.
Koniuszych
wielkich,
ziemskich i królewskich mianował król.
Na dworach panów zwykle posuwano
zasłużonych strzelców i masztalerzy na
-
Wersja 01 01 2017.
koniuszych lub łowczych.] – (lat. agazo;
agasonum regalium magister) lovászmester,
főlovász [a középkorban a király méneseit
fenntartó lovászok felügyelője, országos
főméltóság volt]
koniuszy koronny – (tört.) (királyi) főlovászmester
koniuszy wielki koronny (łac.agazo, stabuli Regni
praefectus)
[urząd
dworski
I
Rzeczypospolitej. Istniał już za czasów
Kazimierza Wielkiego, kiedy to nazywano
ten urząd konarskim. w końcu XVII
wieku został jednym z dygnitarstw
państwowych (co formalnie potwierdzono
w 1768). Koniuszy był zarządcą
wszystkich królewskich stajni i stadnin.
Dysponował osobnym funduszem w tym
celu wyznaczonym. W rzeczywistości
obowiązki
koniuszych
wypełniali
podkoniuszy, a sam urząd z czasem stawał
się czysto tytularnym. Odpowiednikiem
koniuszego wielkiego koronnego był na
Litwie koniuszy wielki litweski] – udvari
főlovászmester az I. Köztársaság idején
Konkatedra,
współkatedra,
Kościół
konkatedralny [1. kościół pozostający pod
zwierzchnictwem
biskupa
diecezji,
którego siedziba mieści się przy innej
katedrze; 2. drugi kościół archidiecezji lub
diecezji, druga siedziba ordynariusza.
Najczęstszym powodem ustanawiania w
diecezji konkatedry są zmiany stolic
diecezji (np. konkatedra w Chełmży) lub
chęć wyróżnienia jakiegoś kościoła z
uwagi na jego znaczenie w diecezji lub
archidiecezji (np. konkatedra w Olsztynie
została ustanowiona przy kościele farnym
z uwagi na rezydowanie przy nim
arcybiskupa
warmińskiego).]
–
konkatedrális
konkatedralny, -a, -e – konkatedráliskonkieta [1. fr. conquête 'zdobycie; zabór;
zdobycz; jw.' z conquérir 'zdobywać' z łac.
conquirere 'poszukiwać'; przest. sukces we
flircie, zalotach, miłości; podbój serca. 2.
(dawno) wywarcie na kimś wielkiego
wrażenia, zwłaszcza odniesienie sukcesu
miłosnego] – hódítás
konklawe (łac. conclave, "pod kluczem",
zamknięte pomieszczenie, pokój) [1.
zgromadzenie kardynałów dokonujące
wyboru papieża; też: zamknięta część
Watykanu, w której odbywa się wybór
papieża; 2. jest ogólnym zgromadzeniem
kardynałów,
zwoływanym
po
15,
maksymalnie po 20 dniach od śmierci
papieża (tyle czasu mają nieobecni
kardynałowie na przybycie na spotkanie).
- Pierwszy raz tą nazwą posłużył się
2747
papież Grzegorz X około 1274 r. trzymani "pod kluczem" kardynałowie
mieli dokonać wyboru papieża w trzy dni.
W przeciwnym razie ograniczano im
posiłki. - Obecnie przebieg zgromadzenia
regulowany jest przez Konstytucję
Apostolską Universi Dominici Gregis
wydaną przez Jana Pawła II w roku 1996.
Od czasu Wielkiej Schizmy panuje
zasada, że konklawe musi zakończyć się
wyborem nowego papieża. Wspomniany
dokument gwarantuje jego wybór w ciągu
21 dni lub wcześniej. - Po śmierci 2
kwietnia 2005 papieża Jana Pawła II, po
ponad 26 latach jego pontyfikatu zwołano
konlawe, którego zadaniem był wybór
nowego papieża, jego następcy. Procedury
regulujące wybór nowego papieża zawiera
konstytucja apostolska Universi Dominici
Gregis z 1996 roku wydana przez Jana
Pawła II. Do czasu wykonania wyboru
przez konklawe Kościołem kierowało
Kolegium
kardynałów,
a
władzę
administracyjną w Watykanie sprawował
karmeling Eduardo Martinez Somalo.] –
(lat.) konklávé; zárt hely [1. a bíborosoknak
a külvilágtól szigorúan elzárt pápaválasztó
gyűlése; 2. a Római Katolikus Egyház által
1241-ben létrehozott alkalmi intézmény,
melynek feladata a mindenkori új pápa
megválasztása. A szó jelentése: „zárt
helyiség”, azaz a pápát választó testületet
befogadó helyiséget egy időben be is
falazták – csak élelmet kaphattak –, a
későbbiekben csak kulcsra zárták, hogy a
döntés ne húzódjon el, s azt mások ne
befolyásolják. VI. Pál döntése alapján csak a
80 évnél fiatalabb bíborosok vehetnek részt
mind a választás folyamatában, mind a
megfigyelésben. A szigorúbb szabályok
bevezetésére X. Gergely pápát az Anjou I.
Károly vette rá azok után, hogy IV. Kelemen
pápa halálát követően 1268-tól három éven
keresztül sem tudtak a bíborosok döntésre
jutni. A szigorú szabályok enyhitését hozta
II. Jánpos Pál pápa pápaválasztási reformja
(az 1996-ban elfogadott Universi Domini
Gregis), melynek keretében többek között a
pápaválasztó
bíborosok
lakhelyének
kérdésében is enyhitést hozott, mivel ők
immár a Ospizio Santa Marta épületében
kerülnek elhelyezésre. A 19. század vége óta
a konklávé helyszíne a Sixtus-kápolna, az
akkori
pápaválasztó
bíboros
testület
kamarásának (Gioacchino Pecci gróf)
javaslatára.
Az
utóbbi
pápaválasztó
konklávéra II. János Pál pápa 2005. évi
halála után került sor]
-
Wersja 01 01 2017.
konkludować [1. łac. conclusio 'zamknięcie;
wniosek' od concludere 'zamykać'; 1.
kończyć, podsumowywać (przemówienie,
opowiadanie); formułować konkluzje,
ostateczne wnioski, wyniki rozumowania.
2.
formułować
końcowe
wnioski,
podsumowywać
główne
punkty
wypowiedzi;
wnioskować;
3.
podsumowywać, wnioskować] – (lat.)
konkludálni;
következtetni,
végső
következtetésre v. elhatározásra jutni;
határozni, dönteni
konkluzja (wniosek) [1. wynik rozumowania;
2. log.
zdanie
będące
wynikiem
wnioskowania, uznane na podstawie
innych zdań; 3. wniosek strony w
procesie; 4. w XVII–XVIII w.: napis na
trumnie zawierający ostatnią sentencję
mowy pogrzebowej] – (lat.) conclusio,
konklúzió;
befejezés,
következtetés,
végeredmény,
összefoglalás;
tanulság;
lezárás, a következtetés zárótétele; 1.
következtetés,
végkövetkeztetés,
következmény;
2.
a
logikában
a
következtetés eredménye, a szóhasználatban
a beszéd vége
konkluzja mowy – a beszéd befejezése v.
berekeszése;
konklúziója v. végső
eredménye
konkokcja [1. łac. concoctio 'trawienie' z
concoctus p.p. od concoquere 'gotować
razem; trawić'; przest. a. żart. (dobre)
trawienie, (właściwe) funkcjonowanie
(żołądka). 2. trawienie, strawność] –
(dawno) emésztés
konkordancja
[1.
śrdw.łac.
concordantia
'zgodność;
ugoda',
concordatum
'konkordat' i łac. concordans dpn.
concordantis (p.pr.) od concordare
'zgadzać się' z concors 'zgodny';
zestawienie tekstów (znaków, sygnatur,
dat) dotyczących tego samego przedmiotu
a. odpowiadających sobie; indeks (zwł.
obejmujący
użycia
poszczególnych
wyrazów a. sentencji w Biblii). 2. Spis
wyrazów i wyrażeń występujących w
dokumencie ze wskazaniem miejsca ich
występowania,
uporządkowany
alfabetycznie. 3. «zestawienie tekstów,
znaków,
sygnatur
lub
dat
odpowiadających sobie lub dotyczących
tego samego przedmiotu; 4. alfabetyczny
spis wyrazów i sentencji zawartych w
utworze;
5. zgodność
wzajemnego
ułożenia warstw skalnych] – (lat.)
konkordancia; 1. együtthangzás, összhang;
egyezés,
megegyezés;
összeegyeztetés,
(szószerinti)
összehasonlítás;
2.
egyezményes v. egyeztető szótár; azonos
2748
helyek, fogalmak, szavak szótárszerű
mutatója; szótár valamely könyvben
található
kifejezés
fogalmak,
nevek
könnyebb megtalálásához; 3. a bibliai szavak
előfordulási helyének jegyzéke; 4. (geológia)
az
egymásra
következő
rétegeknek
kialakulásuk
időrendjének
megfelelő
helyzete
Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do
Biblii Tysiąclecia – Az Ó és Újszövetség
összehasonlítása v. egyezése az ezeréves
Bibliához
konkordans [1. stopień pisma lub justunku
równy 36 punktom typograficznym; 2.
druk. wielkość (stopień) czcionki (36
punktów)] – konkordans (lat. concordare)
szó jelentése: egységes, egybehangzó.
konkordat [1. układ między państwem a
Watykanem, normujący stosunki między
władzą świecką a kościelną. 2. Konkordat
to umowa międzynarodowa zawierana
między państwem a Stolicą Apostolską
(Watykanem),
regulująca
sprawy
interesujące obie strony (pozycja Kościoła
katolickiego w danym państwie, kwestie
własności, nauczania religii, ważności
małżeństw sakramentalnych, wpływu
władz państwowych na obsadę stolic
biskupich itp.). 3. umowa zawierana
między papieżem jako zwierzchnikiem
Kościoła katolickiego a danym państwem]
– (lat.) konkordátum, megegyezés; a pápa
szerződése egyes államokkal katolikus
egyházi kérédésekben; kettőjük kölcsönös
viszonyát szabályozó a Vatikán és vmely
állam között
konkordatowy, -a, -e [przymiotnik od:
konkordat] – (lat.) konkordátumkonkrecja [1. skupienie minerałów w skałach
osadowych, różniące się od skały
otaczającej składem i budową; 2.
skupienie minerałów - zwykle kuliste,
soczewkowate
lub
elipsoidalne,
występujące w skałach osadowych,
różniące się składem i budową od skały
otaczającej; np. k. pirytu w skałach
ilastych;
tworzą
się
w
wyniku
sedymentacji osadu na dnie morza] – (lat.)
konkréció; (geológia) mag; a beágyazó
kőzettől eltérő összetételű képződmény;
(orvosi) összenövés
konkrecyjny, -a, -e [dotyczący konkrecji] –
konkréciókonkret [1. rzecz konkretna, sprecyzowana,
realna,
istniejąca
materialnie,
nieabstrakcyjnie, uchwytna, namacalna,
dokładnie
określona
w
czasie
i
przestrzeni; 2. coś, co istnieje realnie lub
-
Wersja 01 01 2017.
jest wyraźnie określone; 3. (muzyka k.)
forma wypowiedzi art. polegająca na
tworzeniu pewnych struktur dźwiękowych
(zaczerpniętych z różnych dźwięków,
zazw. elektroakustycznie przetwarzanych
i
deformowanych)
na
taśmie
magnetofonowej a. płycie gramofonowej]
– (lat. concretus) concretum, konkrétum;
tény, valóság; nem kitalált, tényleg létező
dolog;
konkrét
dolog;
összenőtt,
összesűrűsödött; a lényeg és a forma egysége
a skolasztikus teológiában; a valóságos,
tárgyi, érzékelhető adottság
konkretnie – konkréten
konkretność – konkrétség, vminek a konkrét volta
konkretność celu – a cél konkrét volta
konkretny, -a, -e – (lat.) konkrét, meghatározott,
kézzelfogható, pontos, elkülönített (eset, tény
stb.); tényleges, egyes, meghatározott, adott,
tárgyi, kézzelfogható, nem elvont
konkretny rezultat – kézzelfogható eredmény
konkretyzacja [1. ścisłe określenie czegoś,
połączone zwykle z realizacją; 2.
określenie
w
sposób
dokładny,
urzeczywistnienie,
realizacja.]
–
konkretizálás
konkretyzować – (lat.) konkretizálni, pontosítani,
meghatározni, ténylegesíteni, megvalósítani;
kézzelfoghatóvá tenni azáltal, hogy egyes,
meghatározott
esetekre
vonatkoztat;
közelebbről
meghatározni,
pontosan
kifejteni, kézzelfoghatóan megmagyarázni
konkretyzować
się
[ukonkretniać
się,
urzeczywistniać się] – konkretizálódni
konkubent, konkubin [mężczyzna żyjący z
kobietą w konkubinacie] – (házasságon
kívüli) élettárs (ffi)
konkubina [1. łac. concubina 'konkubina'; przest.
kochanka, nałożnica; kobieta żyjąca w
konkubinacie,
związku
nie
zalegalizowanym, pozamałżeńskim; 2.
kobieta
żyjąca
z
mężczyzną
w
konkubinacie] – (házasságon kívüli) élettárs
(nő); (dawno) ágyas
2749
konkubinat [1. trwały związek mężczyzny i
kobiety
niepotwierdzony
zawarciem
związku małżeńskiego; 2. to związek
dwóch osób podobny do małżeństwa, tyle
że nieformalny - bez cywilnego bądź
religijnego usankcjonowania związku.
Mianem konkubinatu określa się zarówno
pary mieszane - kobieta w takiej parze to
konkubina, mężczyzna zaś to konkubent
(nie konkubin) - jak i homoseksualne.
Słowo konkubinat ma w polskim języku
potocznym zabarwienie pejoratywne związek taki określa się też jako
kohabitacja.] – (lat.) konkubinátus; élettársi
kapcsolat; (dawno) házasságon kívüli
együttélés, vadházasság; ágyasság
konkretystyczny, -a, -e – konkretista
konkretysta [zwolennik poglądu filozoficznego
głoszącego, że istnieją tylko rzeczy, a
negującego samodzielne istnienie zdarzeń,
stosunków, właściwości itp.; reista] –
konkretista ; a konkrétizmus híve
konkretyzm [zob. reizm] – konkrétizmus
[Konkrétizmus, e nevet adta Horváth Cyrill
(1804-1884)
bölcseleti
doktor,
kegyestanítórendi áldozópap, egyetemi tanár
maga filozofiai rendszerének]
konkurencja [1. rywalizacja między osobami lub
grupami zainteresowanymi w osiągnięciu
tego samego celu; 2. dyscyplina sportowa;
3. współzawodnictwo w obrębie jakiejś
dyscypliny
sportowej;
4. rywalizacja
kupców lub producentów w walce o rynki
zbytu,
pozyskanie
klienteli
itp.;
5. placówka handlowa lub produkcyjna
rywalizująca z inną o rynki zbytu,
pozyskanie klientów itp.; też: osoby,
placówki handlowe itp. rywalizujące ze
sobą;
6. biol.
rywalizacja
między
osobnikami o pokarm, przestrzeń, światło
itp.;
7.
(ekologia)
jedna
z
antagonistycznych
interakcji
międzypopulacyjnych, w której dwie
populacje tego samego lub różnych
gatunków, zazwyczaj o podobnych
wymaganiach
środowiskowych,
rywalizują o tę samą niszę ekologiczną.
Dochodzi
do
współzawodnictwa
o
ograniczone zasoby środowiska, np. o
pożywienie, miejsce do życia. W wyniku
tego oddziaływania obie populacje tracą.]
– (lat.) konkurrencia v. konkurencia,
verseny, versengés, vetélkedés, versenyzés;
(kereskedelem) a haszonért, a piacért, a
nyersanyagforrásokért stb. folytatott verseny;
vetélkedés, pályázat; (sport) verseny,
bajnokság, versenyszám; (versenyen indulók)
mezőny
-
Wersja 01 01 2017.
konkurencja cenowa – árverseny
konkurencja indywidualna – egyéni verseny
konkurencja kobieca – női versenyszám
konkurencja kupiecka – konkurrencia, üzleti
verseny
konkurencja męska – férfi versenyszám
konkurencja na noże – késhegyre menő verseny
konkurencja nieucziwa – tisztességtelen verseny
konkurencja ostra – késhegyre menő verseny
konkurencja uczciwa – becsületes verseny
konkurencja wolna – szabad verseny
konkurencja zdrowa – egészséges verseny
konkurencja zespołowa – csapatverseny
konkurencja żeńska – női versenyszám
konkurencje alpejskie [konkurencje narciarskie
obejmujące slalom specjalny, slalom
gigant i zjazd lub tylko slalom specjalny i
zjazd] – alpesi v. hegyi versenyek (sílesiklás,
síugrás stb.)
konkurencje płotkarskie – (sp) gátfutóverseny,
akadályfutóverseny
konkurencyjność – versengés
konkurencyjny, -a, -e [1. odnoszący się do
konkurencji, zwłaszcza w dziedzinie
gospodarki; 2. konkurujący z innymi
firmami, towarami itp.; też: mogący z
nimi z powodzeniem konkurować ze
względu na posiadane walory] –
konkurrens;
verseny-;
versenyzési,
versengési; versenyző, versengő; pályázati
konkurencyjny produkt – konkurens termék
konkurent [1. osoba lub firma konkurująca z
innymi; 2. mężczyzna starający się o rękę
kobiety] – (lat.) konkurrens; versenytárs,
vetélytárs (gazdasági, társadalmi téren);
pályázó; (wielbiciel) leánykérő, udvarló
konkurentka – versenytársnő, vetélytársnő;
pályázó
konkurować [1. współzawodniczyć, walczyć,
rywalizować; 2. przestarzale: ubiegać się o
rękę panny] – konkurálni; versenyezni,
versengeni, vetélkedni; pályázni; udvarolni
konkurować z kimś – versenyezni vkivel
konkurs [1. impreza, przedsięwzięcie dające
możność
wyboru
najlepszych
wykonawców, autorów danych prac itp.;
2. postępowanie mające na celu wybranie
najlepszego
kandydata
na
jakieś
stanowisko; 3. (u Zygmunta Glogera)
Konkurs czyli potioritatem, t. j. rozdział
dóbr odłużonych pomiędzy wierzycieli,
mogli podnosić albo sami dziedzice,
zwykle sukcesorowie dłużników, i ta się
nazywała w prawie polskiem potioritas
voluntaria, dobrowolna; albo wywoływali
2750
ją wierzyciele: ta się nazywała potioritas
necessaria, przymuszona. W pierwszej
sukcesorowie robili albo prosty od dóbr
reces: była wtenczas potioritas recessuata;
albo, odstępując dóbr, odprzysięgali się, że
nic z majątku spadkowego nie korzystali;
była wtenczas potioritas abjurata. Takiego
odprzysiężenia w r. 1691 mamy przykład
w Vol. leg., VIII, f. 366.] – (lat.) konkurzus,
összefutás;
összecsődülés;
verseny,
versengés, vetélkedő; (ker.) pályázat;
versenytárgyalás; több egyén versenye
valamely megüresedett állásért, hivatalért v.
pályadíjért; (dawno) csőd, fizetésképtelenség
konkurs na projekt architektoniczny – építészeti
tervpályázat
konkurs otwarty – nyílt pályázat
konkurs piękności [impreza, w czasie której jury
wybiera
najpiękniejszą
spośród
zgłoszonych
uczestniczek]
–
szépségverseny
konkurs pieśny ludowej – népdalverseny
konkurs piosenki rozrywkowej – táncdalverseny
konkurs skoków – ugróverseny
konkurs
świadectw
[postępowanie
kwalifikacyjne, w którym kandydatów do
danej szkoły wybiera się na podstawie
wyników uzyskanych w ostatniej klasie] –
bizonyítvány pályázat
konkurs tańca – táncverseny
konkurs z krzyżówką – rejtvénypályázat
konkursować – pályázni; versenyezni
konkursowicz [pot. uczestnik konkursu] –
pályázó, versenyző
konkursowy, -a, -e [przymiotnik od: konkurs] –
verseny-; pálya-, pályázati-; csőd-, csőddel
kapcsolatos
konkury [daw. staranie się o rękę kobiety] –
(dawno) leánykérés
konkwista, conquista [wym. konkista] [1. podbój
Ameryki Południowej i Środkowej przez
Hiszpanów i Portugalczyków w XV–XVI
w.; 2. (hiszp. conquista - podbój, zdobycie) hiszpańskie i portugalskie wyprawy
zbrojne, odbywane od końca XV wieku w
celu podboju nowo odkrytych terytoriów
zamorskich w Amerykach, Afryce i
Indiach.] – Dél-Amerika leigázása a
spanyolok és portugálok által
konkwistador
[1.
(hiszp.
conquistador
‘zdobywca’) tytuł nadawany zdobywcom
Ameryki Płd. i Śr. w czasie konkwisty;
żołnierz biorący udział w konkwiście;
2. tytuł
nadawany
przez
królów
hiszpańskich i portugalskich zdobywcom
Ameryki Południowej i Środkowej w XVI
-
Wersja 01 01 2017.
w.; 3. zdobywca, zaborca.] – (spanyol)
conquistador, konkvisztádor, hódító; (tört.)
XVI-XVII. századi, Közép- és Dél-Amerikát
gyarmatosító spanyol hódító, a helyi indián
lakosság
kegyetlen
üldözője
és
kizsákmányolója; (átv.) kalandor, hódító,
rabló
Konkwistadorzy hiszpańscy
 Hernán Cortés,
zdobywca
królestwa
Azteków,
 Francisco Pizarro, zdobywca królestwa
Inków,
 Diego de Almagro, zdobywca Chile,
 Vasco Núñez de Balboa, Panama,
 Francisco de Orellana, Amazonia,
 Juan Ponce de León, Portoryko, Floryda
 Alonso de Hojeda, południowe wybrzeża i
wyspy Indii Zachodnich,
 Pedro de Valdivia, Chile,
 Sebastián de Belalcázar, Ekwador
konkwistadorski, -a, -e – konkvisztádorkonnica [zob. jazda: wojsko walczące konno] –
lovasság (Węgierscy huzarzy: magyar
huszárok; powstańcza konnica: felkelő
lovasság)
konnica austriacka – osztrák lovasság
konno – lovon, lóháton
konnowodni [nazwa w jeździe i artyleryi konnej
polskiej, oznaczała żołnierzy, którzy mieli
obowiązek trzymania koni towarzyszów
spieszonych
podczas
fłankierowania
pieszo lub strzelania z dział. B. Gemb.] –
(daw., hist.) lovas katonák; a málhás lovakat
vezető katonák
konny, -a, -e [wykorzystujący konia (konie) do
jazdy wierzchem lub w zaprzęgu] – lovas,
lovas-, ló-; lovas, lovagló
konna doróżka – lovas konflis, fiáker
konna jazda; jazda konna (jako formo rozrywki)
– lovaglás
konna policja – lovascsendőség
2751
konna przejażdżka – lovas kirándulás
konny posąg – lovasszobor
konny [jeździec na koniu] – lovas, lovagló ffi
Konon [imię męskie pochodzenia greckiego, od
koonos, co oznacza "stożek"] – Konon
(görög eredetű férfinév)
Święty Konon [męczennik z Magydas, Konon
ogrodnik, scs. Muczenik Konon gradar
(ur. ? w Nazarecie, zm. ok. 250 w Pamfilii)
święty katolicki i prawosławny, męczennik
z Magydas] – Szent Konon vértanú (Július
2. vagy július 3. +Magüdosz, 251. (vagy a
következő évek) március 6.) [Az Egyház egy
kertészt is vértanúi közé számít: Konont, a
kisázsiai Pamfiliában lévő tengerparti város,
Magüdosz császári kertjeinek egyszerű
munkását. Konon életéről csak azt tudjuk,
hogy Názáretből származott és Jézus rokonai
közé számította magát, s hogy jámbor és
szilárd
jellemű
keresztény
volt.
Palesztinában,
a
Kármel
hegyén
kertészkedéssel kereste kenyerét és a Déciusféle üldözésben hősiesen megvallotta
Krisztust.]
konopiany,
-a,
-e;
konopny,
-a,
-e
[1. otrzymywany z konopi; też: wykonany
z włókna konopi; 2. płowy, jasny] –
kender-; fakó, hamvasszőke, szürkés, világos
konopiasty, -a, -e [zob. konopny w zn. 2.] –
kenderszerű, kenderes
konopie [włókno łykowe z konopi indyjskich,
jedno z najstarszych uprawianych włókien
łykowych. Włókno jest otrzymywane
z łodygi i jest podobne, ale jest bardziej
szorstkie od lnu. Zawiera: 85% celulozy,
10% ligniny i pektyn, 4% wilgoci, 1%
popiół, tłuszcze i woski. Najczęściej
-
Wersja 01 01 2017.
wykorzystywane do celów technicznych –
liny, pasy, płótna, węże.] – kender
(Cannabis, illetve Cannabis sativa, azaz a
„hasznos kender” – cannabis: kender, sativa:
hasznos) [1. a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályában a kenderfélék (Cannabaceae)
családjának névadó növénynemzetsége,
illetve faja; 2. A csalánfélék családjába
tartozó Cannabis sativa nevű növény, a
legrégibb rosttermő kultúrnövények egyike.
Szárából 1-2 méter hosszú, erős, a
nedvességnek jól ellenálló rostokat nyernek
(ezért a textilipari nyersanyagok között a
rostszálakhoz sorolják), amelyek hasonlók a
lenéhez, de durvábbak annál; 85 %-ban
cellulózból, 10 %-ban ligninből és pektinből,
4 % nedvességből, 1 %-ban növényi
zsírokból állnak. Főleg műszaki célokra
használják: köteleket, zsinegeket, durva
szöveteket,
tömítőanyagot
készítenek
belőle.]
konopie indyjskie [konopie
haszyszu] – indiai kender
dostarczające
Konopie siewne (Cannabis sativa L.,)
Konopie siewne (Cannabis sativa L.,) [1. roślina
włóknista i oleista uprawiana m.in. w
północnej i środkowej Azji i Europie; 2.
gatunek jednorocznej rośliny zielnej z
rodziny
konopiowaty
(Cannabaceae
Endl.), występująca w górach Ałtaj, TienSzan oraz na Zakaukaziu i w
Afganistanie. Jako roślina uprawna
rozpowszechniona w różnych częściach
świata.] – Cannabis sativa, azaz „hasznos
kender” (cannabis: kender, sativa: hasznos)
[lágyszárú, egyéves, általában kétlaki
növény, amely meleg éghajlat alatt bárhol
2752
megterem. Vad változatai 2–3 méter magasra
is megnőnek, a melegházban termesztett
hibridek
(lámpás
növények)
átlagos
magassága
120–180
cm.
Könnyen
felismerhető jellegzetes, fogazott leveleiről.
A cannabis sativa mellett ismerünk más
kenderfajokat is, pl. a cannabis indicát vagy
a cannabis africanát (egyes botanikusok
szerint ezek a cannabis sativa változatai).]
konopisko [pole po konopiach] – kenderföld
konopny ogród – kenderföld
konosament [1. nm. Konnossement 'jw.' z fr.
connaissement 'jw.' od connaître 1. morski
list przewozowy, świadectwo ładunkowe
potwierdzające
odbiór
określonego
ładunku na statek i zobowiązujące
przewoźnika do wydania ładunku w
porcie
przeznaczenia
posiadaczowi
konosamentu.
Jest
dokumentem
wystawionym przez przewoźnika albo w
jego imieniu przez kapitana statku lub
inną osobę. 2. handl. morski list
przewozowy, świadectwo ładunkowe,
ceduła wodna; 3. dokument wystawiany
przez
przewoźnika
morskiego,
potwierdzający przyjęcie ładunku do
przewozu;
4. zbywalny
papier
wartościowy] – hajóraklevél, hajófuvarlevél
konosament
bezpośrendi
–
közvetlen
hajófuvarlevél
konosament czysty – tiszta hajófuvarlevél
konosament imienny – névre szóló hajófuvarlevél
konosament
kombinowany
–
kombinált
hajófuvarlevél
konosament nie okaziciela – bemutatóra szóló
hajófuvarlevél
konosament
spedytora
–
szállítmányozói
hajófuvarlevél
konosament zwikły – közönséges hajófuvarlevél
konotacja [1. śrdw.łac. connotatio 'skojarzenie
pojęciowe' od connotare '(współ)oznaczać
coś'; filoz. cechy współoznaczane łącznie
przez nazwę, tworzące jej treść, sens;
(współ)oznaczanie zespołu cech wyrazu,
kojarzących się wtórnie z jego gł.
Znaczeniem; 2. W językoznawstwie:
Zdolność
pewnych
leksemów
do
otwierania miejsc dla innych leksemów.
Np. Użycie przymiotnika jest niepełne trzeba go uzupełnić rzeczownikiem, a
przysłówek - czasownikiem. Rzeczownik w
mianowniku
nie
ma
właściwości
konotacyjnych. 3. w logice - tzw. treść
charakterystyczna nazwy, czyli zbiór
minimum cech, jakie musi posiadać każdy
z przedmiotów, by mogła ona być do niego
stosowana (inne określenie: intensja);
-
Wersja 01 01 2017.
4. log.
znaczenie,
treść
nazwy;
5. dodatkowe,
niedefinicyjne
treści
kojarzone z wyrazem przez użytkowników
danego języka; 6.
jęz. pośrednie
wskazywanie przez wyraz na konieczność
występowania
w
tekście
wyrazu
należącego do określonej kategorii
językowej] – (nyelvtan) konnotáció;
szóhangulat, vmely szó v. kifejezés érzelmi v.
szociális értékelését magában hordozó
kiegészítő jelentéseleme, pl. a nagy testvér
konotacyjny, -a, -e konotatywny, -a, -e –
(nyelvtan) konnotációkonotować [1. kojarzyć coś, łączyć z danym
wyrazem; 2. o wyrazach i formach
wyrazowych: wskazywać pośrednio na
konieczność występowania w tekście
wyrazu należącego do określonej kategorii
językowej, np. przysłówek szczerze
konotuje przymiotnik wdzięczny lub
czasownik współczuć, wyznać] – (nyelvtan)
konnotálni
konowalski, -a, -ie – állatorvosi
konował [1. lekcew. «o złym lekarzu lub
weterynarzu; 2. lekarz; doktor] – (dawno)
állatorvos, (átv.) lódoktor; (pej) sarlatán,
kuruzsló (orvos)
Konrad
[imię
męskie
pochodzenia
germańskiego.
Wywodzi
się
od
staroniemieckiego
słowa
kuoni
oznaczającego
"odważny",
"śmiały","silny" oraz staroniemieckiego
rath oznaczającego "radę". Oznacza więc
kogoś dającego dobre rady, dobrego
doradcę. Imię rycerzy i książąt,
przywędrowało do nas w średniowieczu z
Niemiec] – Konrád [férfinév a német
Kuonrat nébvől származik. Elemeinek
jelentése: merész és tanács]
Konradek – Konrádka
konsekracja, konsekrowanie [łac. consecratio
'poświęcenie' od consecrare 'poświęcać';
Kość. rz.kat. wyświęcenie na biskupa,
opata, kapłana; uroczyste poświęcenie
kościoła, ołtarzy, dzwonów itp.; (mszalna)
przeistoczenie (chleba i wina); 2. główna
część mszy, w czasie której odbywa się
misterium przemiany chleba i wina w
ciało i krew Chrystusa; 3. udzielenie
prezbiterowi święceń biskupich; 4.
uroczyste poświęcenie kościoła, ołtarza,
naczyń liturgicznych itp.] – (lat.)
consecratio,
konszekrálás,
átváltozás;
(egyház)
felszentelés;
szentelés,
megszentelés [a r.kat. tanítás szerint
természetfeletti erők közlése valamely
tárggyal a papi szó hatalma révén; a misében
2753
az elemek (kenyér és bor) megszentelése
(v.ö. Transsubstantiatio); az evangélikus
úrvacsorai szertartásban az úrvacsora
szereztetési igéinek elmondása az elemek
felett.]
konsekracja kościoła (łac. consecratio ecclesiae,
od consecrare - poświęcić, consecratio poświęcenie, przekazanie na własność
Bogu) – (lat.) konszekráció; a rk. egyházban:
fölszentelés, felavatás; templom-felszentelés;
a templom felszentelése
konsekracyjny, -a, -e [dotyczący konsekracji] –
konszekrációs,
átváltozási;
felszentelő,
felszentelési
konsekrować – konszekrálni, átváltoztatni,
felszentelni
konsekutywność – konszekutivitás; azaz minden
szó
lehetőleg
ugyanolyan
pozíciójú
leképezése
konsekwencja [1. łac. consequentia 'następstwo'
od consequens dpn. consequentis p.pr. od
consequi 'iść za kim'; wynik, skutek,
rezultat; logiczne następstwo faktów;
logiczna
ciągłość
w
działaniu;
postępowanie oparte na ściśle określonych
zasadach, zgodnie z powziętym planem;
wytrwałość w dążeniu do czegoś;
2. następstwo, rezultat czegoś; 3. logiczna
ciągłość w działaniu, wytrwałość w
dążeniu do czegoś] – (lat.) konzekvencia,
(następstwo) következmény, következés,
folyomány; következtetés; (postępowanie
zgodne z założeniem) követkzetesség,
állhatatosság (w konsekwencji (czego): (vmi)
következtében)
konsekwencja rozumowania – az érvelés
következetessége
konsekwentnie – konzekvensen; következetesen
konsekwentność – következetesség
konsekwentny, -a, -e [rozumujący i działający
logicznie, planowo; wytrwały; logiczny.] –
(lat.) konzekvens; következetes, állhatatos
konsekwentny umysł – következetes elme
konsens (łac. consensus) [1. zob. konsensus w zn.
1.; 2. daw. zezwolenie na coś; 3. pisane
również
consensus
–
w
wąskim
rozumieniu synonim pojęcia określającego
zgodę powszechną między członkami
danej społeczności. W rozumieniu
szerszym jest to również teoria i praktyka
osiągania takiej zgody, a więc proces
dochodzenia do konsensu w znaczeniu
węższym.] – (lat. Consentire, consensus)
megegyezés [A konszenzus latin eredetű szó,
a jelentése: egyetértés vagy megegyezés egy
adott csoport tagjai között. Előfordul
kifejezésekben is, pl. "konszenzuson alapuló
-
Wersja 01 01 2017.
döntéshozatal"]; (jog) (dawno) megegyezés,
engedély, beleegyezés (przyzwolenie)
konserw,
konserwa
[I
1.
Produkty
konserwowane w puszkach wprowadził
Anglik, Peter Durand. Jego pomysł kupiła
firma Dinkin, Hall and Gamble. W 1811
założyła ona zakłady puszkujące żywność i
od 1830 puszkowaną żywność można było
zakupić w londyńskich sklepach. 2.
produkt spożywczy w hermetycznej
puszce,
słoiku,
przystosowany
do
dłuższego przechowywania; 3. produkt
spożywczy w szczelnym opakowaniu; też:
szczelne
opakowanie
blaszane
umożliwiające dłuższe przechowywanie
produktów— II 1. pot. konserwatyści,
zwolennicy polityki (partii) zachowawczej,
przeciwnicy postępu, reform; 2. pogard. «o
osobie mającej konserwatywne poglądy
lub o środowisku takich osób] – (fr.)
konzerv; romlástól megóvott élelmiszer
(szárítás, füstölés, befőzés útján v. dobozos
eljárás révén készítik)
konserwa mięsna – húskonzerv
konserwa owocowa – gyümölcskonzerv
konserwa rybna – halkonzerv
konserwacja [1. zabiegi mające na celu
utrzymanie czegoś w dobrym stanie;
2. przetwarzanie żywności w celu nadania
jej większej trwałości] – konzerválás;
megőrzés, megóvás, épségben tartás,
karbantartás,
állagmegőrzés;
tartósítás;
(egyh.) conservatio; megőrzés; (egyh.) Isten
kegyelmének megőrző, világot fenntartó
munkája; (ép) megőrzés, konzerválás (a
műemlékvédelem fő feladata)
konserwacja budynku – épületkarbantartás;
épületfenntartás
konserwacja drogi – útkarbantartás
konserwacja obrazów – képkonzerválás
konserwacja ruin – romkonzerválás; a romok
megőrzése
konserwacja ruin zamku krzyżackiego w
Toruniu – a keresztesvár romjainak
konzerválása Toruńban
konserwacja skór – nyersbőrök tartósítása v.
konzerválása
konserwacja zabytków – műemlékek konzerválása
v. megóvása; műemlékkarbantartás
konserwacyjny, -a, -e [dotyczący konserwacji] –
konzerváló; karbantartó, tartósító, fenntartó,
megőrző
konserwator [1. łac. conservator; opiekun
zabytków kultury i sztuki (a. mechanik
mający
nadzór
nad
maszynami),
zajmujący się ich konserwacją, ochroną,
zabezpieczeniem; 2. specjalista zajmujący
2754
się konserwacją zabytków, dzieł sztuki
itp.; 3. mechanik odpowiedzialny za stan
maszyn i urządzeń], konserwatorka – (lat.)
konzervátor,
múzeumi
v.
könyvtári
tisztviselő; restaurátor v. karbantartó (ffi/nő)
konserwator drogi – útkarbantartó
konserwator zabytków – műemlékrestaurátor
konserwatorium [1. wyższa szkoła muzyczna; 2.
nazwa wyższej szkoły muzycznej. - Szkoły
tego typu zakładano od XVI wieku we
Włoszech, szczególnie w Neapolu i w
Wenecji, potem rozpowszechniły się na
terenie całej Europy - w Polsce pierwsze
konserwatorium otwarto w Warszawie w
roku 1810 (jednak oficjalną nazwę
konserwatorium nadano szkole dopiero w
roku 1821. W konserwatoriach istnieją
wydziały śpiewu, kompozycji, pedagogiki,
muzycznej, dyrygentury, teorii muzyki i
inne.]
–
(lat.)
konzervatórium,
zeneművészeti főiskola; zeneakadémia
Konserwatorium Krakowskie im. Witolda
Lutosławskiego – Witold Lutosławskiról
elnevezett Krakkói Konzervatórium
konserwatorium muzyczne – zeneakadémia;
zeneművészeti főiskola
Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w
Krakowie – a Krakkói Zenei Társaság
konzervatóriuma
konserwatornia
[pomieszczenie
do
przechowywania i zabezpieczania przed
zniszczeniem różnego rodzaju materiałów,
sprzętów, urządzeń; też: placówka
zajmująca się konserwacją czegoś] – őrző
v. megőrző helyiség; konzerváló helyiség
konserwatoryjny, -a, -e – (lat.) konzervatóriumi
konserwatysta [1. osoba silnie przywiązana do
tradycji i niechętna zmianom; 2. członek
partii konserwatywnej], konserwatystka –
konzervatív (ember v. politikus); maradi
(ffi/nő)
konserwatywizm, konserwatyzm [1. z łac.
conservare
(zachowywać,
ocalić,
nietkniętym zostawić) jest doktryną
polityczną. Po raz pierwszy termin ten
został użyty przez filozofa angielskiego
Edmunda
Burke’a,
który
określał
konserwatyzm jako "skłonność do
zachowania przy równoczesnej możliwości
ulepszenia"; 2. silne przywiązanie do
tradycji i niechęć do zmian; 3. ideologia
społeczno-polityczna
broniąca
tradycyjnego ładu społecznego] – (lat.)
konzervatívizmus; maradiság, a régi minden
áron való védelmezése
konserwatywnie – konzervatívan, maradian,
konzervatív módon
-
Wersja 01 01 2017.
konserwatywność – maradiság
konserwatywny, -a, -e – (lat.) konzervatív
(conservativus); maradi; a régi rend, állapot
híve, minden újítás, újdonság ellensége;
régihez ragaszkodó; (med) az állapot
megtartását célzó pl. műtét helyett
gyógyszeres kezelés
konserwować [1. poddawać coś konserwacji;
2. zachowywać coś w niezmienionym
stanie] – (lat.) konzerválni; karbantartani,
megóvni; a romlástól v. megromlástól
különleges eljárással megóvni;
a régi
állapotot
fenntartani;
(przechowywać)
tartósítani, befőzni, eltenni, konzerválni
konserwować coś – konzerválni vmit
konserwować grzyby – gombát eltenni (télire)
konserwować obrazy – képeket konzerválni v.
jókarban tartani
konserwować samochód – az autót karbantartani
konserwować zdrowie – egészséget óvni v.
megóvni v. megőrizni
konserwować się [1. poddawać się konserwacji;
2. zachowywać niezmienioną formę] –
konzerválódni; elállni
konserwowanie – konzerválás, karbantartás,
tartósítás
konserwowanie krwi – vérkonzerválás
konserwowy, -a, -e [przymiotnik od: konserwa] –
konzerv-, tartósított
konserwujący, -a, -e [1. taki, który służy do
utrwalania
produktów
spożywczych,
przygotowuje
je
do
dłuższego
przechowywania,
np.
preparat
konserwujący; 2. taki, który zabezpiecza
zbytki,
dzieła
sztuki
itp.
przed
niszczeniem, psuciem się i utratą wartości,
np. środek konserwujący] – konzerváló;
tartósító
konserwy – (átv.) szemvédő, (színes) pápaszem;
(produkt) befőtt, konzervek
konserwy mięsne – húskonzervek
konsideracja [1. związek; grupa utworzona
przez partie, państwa lub miasta dla
osiągnięcia określonych celów. Taka
forma stowarzyszenia zakłada zachowanie
pełnej równości; 2. związek, zrzeszenie
utworzone przez jeden lub kilka stanów
lub przez miasta dla osiągnięcia
określonych celów, mający istnieć do
chwili osiągnięcia tego celu. W Polsce
konfederacja pojawiła się na przełomie
XIII i XIV w., początkowo organizowana
przez miasto (Hanza, Związek Reński). W
XIV w. wystąpiły pierwsze konfederacje
rycerskie, dalszy ich rozwój przypadł na
w. XV, kiedy pojawiły się konfederacje
współdziałające z królem lub go
2755
zastępujące bądź też konfederacje
skierowane przeciwko królowi, starające
się narzucić mu pewien program] - (lat.)
consideratio, konszideráció; tekintetbevétel,
megfontolás, tekintély
konsiderować – konsziderál, tekintetbe vesz,
megfontol
konskrypcja [1. łac. conscriptio spisywanie;
'napisanie; spis' od conscribere 'pisać
razem; zaciągać do służby wojsk.' 1.
pobór do wojska; przest. spis, wykaz; 2.
(hist.) system uzupełniania armii na
zasadzie poboru, z zezwoleniem na
zastępstwo lub wykupienie się; 3. system
uzupełniania wojska na zasadzie poboru,
wprowadzony w 1798 r. we Francji] – (lat.
conscriptio) konskripció; (dawno) sorozás,
összeírás
konskrypcyjny, -a, -e [dotyczący konskrypcji] –
sorozó-, sorozási
konsola
[fr.
console
'wspornik;
stolik
przyścienny' skr. od dawn. consolateur
dosł.
'pocieszyciel;
rzeźby
postaci
ludzkich, podpierające gzyms (dające
poczucie bezpieczeństwa)' od consoler
'pocieszać' i łac. consolatio 'ulga;
pociecha' od consolari 'pocieszać'; 1.
(architektura) fr. - wspornik podpierający
rzeźbę, gzyms, balkon, kolumnę, żebra
sklepienia wykonany z kamienia, cegły,
drewna. Także występ w murze służacy za
podporę. Kształt konsoli przybierał często
ozdobne formy, np. esownicy. 2. (mebel)
mały stolik przyścienny, umieszczany
zazwyczaj pod lustrem, pomiędzy oknami.
Stawiano na nim np. zegar. Popularny
element umeblowania w XVIII i XIX w. 3.
archit. wspornik, kroksztyn; podpora
gzymsów, balkonów (często ozdobiona
wolutą);
podpora
rzeźb,
popiersi,
wazonów, zegarów itp.; stolik przyścienny
(zazw.
dwunożny);
konsoleta,
stół
techniczny (mikserski) w reżyserce studia
RTV.; 3. ozdobny, wąski stolik, stawiany
zwykle pod lustrem, używany na
przełomie XVII–XVIII w.; 4. ozdobny
wspornik architektoniczny lub podstawa
rzeźby; 5. zob. wspornik w zn. 2.; 6. blat,
na którym znajdują się dźwignie,
przyciski oraz aparatura kontrolna
umożliwiające
sterowanie
innymi
urządzeniami; 7. urządzenie elektroniczne
umożliwiające
granie
w
gry
komputerowe; 8. zob. terminal w zn. 2.;
9. obligacja bez określonego terminu
wykupu przez pierwotnego emitenta] –
(fr.) konzol; (építészet) gyám, gyámkő,
tartópillér; (bútor) tükörasztal; díszes, tükrös
asztalka; faliállvány
-
Wersja 01 01 2017.
konsola
do
gier
[1.
komputer
o
wyspecjalizowanej
architekturze
przeznaczony do uruchamiania gier
konsolowych. W przeciwieństwie do klasy
komputerów
PC,
konsole
mają
ograniczony interfejs i dostęp do ustawień
administracyjnych. Zazwyczaj nie jest
również
możliwe
unowocześnianie
podzespołów. W niektórych konsolach
możliwe jest zainstalowanie w pełni
funkcjonalnego systemu operacyjnego.
Komputer zwykle jest umieszczony w
niedużej obudowie wyposażonej w
niezbędne
złącza
(dla
joypadów,
telewizora, zasilania i inne). 2. Konsola –
następca
komputera
domowego
wyspecjalizowany
w
programach
rozrywkowych. Zazwyczaj korzysta z
telewizora jako głównego wyświetlacza.
Posiada ograniczone oprogramowanie
przygotowane
do
wydajnego
uruchamiania programów i gier. Na
niektórych modelach można zainstalować
inny system operacyjny i wykorzystywać
do
specyficznych
zastosowań,
np.
procesory
graficzne
konsoli
PS3
znakomicie nadają się do łamania różnego
rodzaju
kodów.]
–
(számítógép)
játékkonzol; konzol
konsolacja (od j. łac. consolatio – ulga, pociecha)
[1. pociecha, pocieszenie; 2. poczęstunek
po pogrzebie; 3. dawn. pocieszenie,
pociecha; stypa pogrzebowa; pociechy (tj.
dzieci)] – (lat.) consolatio; vigasz,
megnyugvás, vigasztalás, vigasztalódás; (ir)
Ókori római irodalmi műfaj; vigasztaló
célzatú prózai írás (értekezés, beszéd, levél
stb.); (tréf.) utódok, örökösök
konsoleta [stół mikserski w studiu radiowym lub
telewizyjnym]
–
(rádiós,
televíziós)
keverőasztal
konsolidacja [późn.łac. consolidatio 'spojenie;
utwierdzenie' od consolidare 'umacniać';
1. działania prowadzone w celu uzyskania
wewnętrznej spójności jakiejś grupy lub
struktury; też: stan powstały w wyniku
tych działań; 2. zamiana kilku pożyczek
na jedną o ujednoliconych warunkach
spłaty; 3. zjednoczenie, połączenie,
zespolenie,
umocnienie,
utrwalenie,
ugruntowanie; ekon. połączenie kilku
zobowiązań pożyczkowych (państwowych
a. komunalnych) w jedno nowe; 4.
(ekonomia)
Konsolidacja
(pożyczka
konsolidacyjna) - jest to połączenie
zobowiązań kredytowych, w jedno. Polega
na tym że pożyczkodawca spłaca
wszystkie zobowiąznia pożyczkobiorcy, w
skutek czego płaci on tylko jedno
2756
zobowiązanie.
5.
(informatyka)
Konsolidacja (potocznie linkowanie od
ang. link - łączyć) to proces polegający na
połączeniu skompilowanych modułów i
utworzeniu pilku wykonywalnego. 4. w
mechanice gruntów proces zagęszczania
gruntu pod własnym lub zewnętrznym
obciążeniem. Konsolidacji ulegają grunty
iłowe. Mechanizm konsolidacji oparty jest
na zmniejszaniu się przestrzeni porowej i
dysypacji wody. Proces konsolidacji jest
bardzo
powolny.
Często
pełną
konsolidację gruntu osiąga się po
dziesięcioleciach od nałożenia obciążenia
proces] – (lat.) konszolidáció, megerősítés,
megszilárdítás;
konszolidálás;
(kereskedelem) függő kölcsön átalakítása
hosszú lejáratú adóssággá; (jog) egyesülés;
megszilárdulás, állandósulás; megerősödés,
konsolidacja na rynku – piaci konszolidáció
konsolidacja pożyczek – kölcsönkonszolidálás
konsolidacja waluty – pénz megszilárdulása
konsolidacyjny, -a, -e [dotyczący konsolidacji] –
konszolidációs
konsolidować
[umacniać;
jednoczyć]
–
konszolidálni, állandósítani, megszilárdítani;
egyesíteni, összekapcsolni
konsolidować, ale jak? – konszolidálni, de hogy?
konsolidować się – konszolidálódni, állandósulni,
megszilárdulni; egyesülni, összekapcsolódni
konsolidowany, -a, -e – (lat.) konszolidált,
rendezett, szilárd, állandó, tartós
konsolka – tükrös asztalka
konsonancja – (lat.) consonantia, konszonancia;
(zene) egybehangzás; két v. több együtt
megszólaló különböző magasságú hang
kellemes együtthangzása; (zene) hangköz v.
hangzat hallásakor tapasztallható kellemes,
megnyugtató,
összeolvadásszerű
zenei
benyomás [adott hangrendszer hangzatainak,
hangközeinek megnyugtató együtthangzása,
a disszonancia ellentéte. A hangközök és a
hangzatok kombinációs szabályai aszerint
változtak, hogy stíluskorszakonként mit
tartott az ember konszonánsnak v.
disszonánsnak. Az a disszonancia, amivel
Johann
Sebastian
Bach
még
megbotránkoztatta elöljáróit, számunkra
kellemes hatású. A zenét tanuló mai ifjúság
pl. Bartók Béla "Mikrokozmoszá"-ban
egészen
új
konszonancia-disszonancia
kezelést ismerhet meg. A legújabb
zeneszerzői
elképzelések
mindinkább
figyelmen kívül hagyják a hangok
együtthangzásának ezt a hagyományos
fogalompárját.]
-
Wersja 01 01 2017.
konsonans [łac. consonans dpn. consonantis p.pr.
od consonare 'współbrzmieć zgodnie'
1. rym niedokładny, polegający na
współbrzmieniu
spółgłosek;
2. muz.
harmonijne współbrzmienie co najmniej
dwu dźwięków różnej wysokości; 3. muz.
współbrzmienie a. następstwo co najmniej
dwóch dźwięków, dające wrażenie
zgodności (por. dysonans); lit. rym
niepełny, niedokładny, polegający tylko na
zgodności spółgłosek; 4. interwał zgodnie
brzmiący.
Jest
to
współbrzmienie
(konsonans harmoniczny) lub następstwo
(konsonans melodyczny) przynajmniej
dwóch dźwięków, które słuchowo jest
odczuwane jako zgodne. Wszystkie
interwały zwiększone bądź zmniejszone,
mogące enharmoniczne przypominać
konsonase, należą do dysonansów. – Na
początku konsonansem nazywane były
jedynie interwały czyste: pryma, kwarta,
kwinta i oktawa. Dopiero harmonia
klasyczna za konsonanse uznała również
interwały małej i wielkiej tercji oraz
seksty. W związku z tym interwały czyste
nazywane są konsonansami doskonałymi w przeciwieństwie do interwałów tercji i
seksty, które noszą nazwę interwałów
niedoskonałych. Pojęcie konsonansu w
coraz swobodniejszym podejściu do
harmonii w muzyczne współczesnej jest
nadal rozszerzane, chociaż nie jest do
końca jednoznacznie zdefiniowane.] – 1.
(lat.) konszonancia; (zene) összhangzat; 2.
(irodalom)
konszonáns;
(nyelvtan)
mássalhangzó
konsonansowy, -a, -e [przymiotnik od:
konsonans]
–
(lat.)
konszonáns,
egybehangzó, együtthangzó, összhangban
levő, egyező; kellemesen összecsendülő
konsonant [1. spółgłoska; w językoznawstwie: 2.
spółgłoska; 3. Spółgłoska to dźwięk języka
mówionego
powstający
w
wyniku
całkowitego lub częściowego zablokowania
przepływu powietrza przez aparat mowy
(kanał głosowy). W czasie wymawiania
spółgłosek powstaje szmer, gdy powietrze
natrafia
na
przeszkodę
(zwarcie,
zbliżenie)] – (nyelvtan) mássalhangzó
konsonantyczny, -a, -e [spółgłoskowy] –
(nyelvtan)
mássalhangzós,
(zene)
összhangzatos, konszonáns
konsonantyzm [1. zasób lub system spółgłosek
danego języka; 2. zasób, system spółgłosek
jakiegoś
języka]
–
(nyelvtan)
konszonantizmus
konsonans (łac. consonans) [1. interwał uważany
za
zgodnie
brzmiący.
Jest
to
2757
współbrzmienie (konsonans harmoniczny)
lub następstwo (konsonans melodyczny)
przynajmniej dwóch dźwięków, które
słuchowo jest odczuwane jako zgodne.
Wszystkie interwały zwiększone bądź
zmniejszone, mogące enharmonicznie
przypominać konsonase, należą do
dysonansów;
2. rym
niedokładny,
polegający na współbrzmieniu spółgłosek;
3. muz. harmonijne współbrzmienie co
najmniej
dwu
dźwięków
różnej
wysokości.] – konszonáns akkord
konsonansowy, -a, -e [przymiotnik od:
konsonans] – konszonánskonsonować – egybehangzani
konsorcjalny, -a, -e – konzorcum-, konzorciumi
konsorcjum [1. związek kilku przedsiębiorstw
zawarty w celu dokonania wspólnego
przedsięwzięcia;
2.
to
organizacja
zrzeszająca
kilka
podmiotów
gospodarczych na określony czas, w
konkretnym celu. Konsorcja są tworzone
najczęściej w przypadku bardzo dużych
lub ryzykownych inwestycji.] –
(lat.)
konzorcium, társaság; (közgazdaságtan)
alkalmi egyesülés; ideiglenes szövetkezés
valamilyen nagyobb szabású közös pénzügyi
műveletre, tőkebefektetésre
Konsorcjum MPEG (Motion Pictures Experts
Group) [stworzyło w 1989 r. standard
zapisu silnie skompresowanego wideo o tej
samej
nazwie.
Format
MPEG
zastosowano na płytach Video CD,
mieszczących ok. godziny filmu z jakością
zbliżoną do VHS (352x288 punktów dla
sygnału PAL oraz 320x240 punktów dla
sygnału NTSC; jest to zaledwie jedna
czwarta
pełnej
rozdzielczości
obu
sygnałów). Zapis całego, dwugodzinnego
filmu
wymagał
użycia
dwóch
kompaktów.] – MPEG, Motion Pictures
Experts
Group
(mozgóképtároló
állományformátum, illetve az ezt kifejlesztő
csoport) [Az ISO részlege, amelyik felügyeli
a digitális multimédia szabványokat. Az
MPEG1...4
szabványok
tartalmaznak
tömörítő eljárást mozgó (30 képkocka/s)
videó képek és hangok tárolására, min 50:1 a
tömörítési arány.]
Konsorcjum Producentów Oprogramowania;
konsorcjum BSA BSA Business Software
Alliance ("BSA") [organizacja zrzeszająca
komercyjnych producentów zamkniętego
oprogramowania
komputerowego,
założona w 1988 roku, działa w 60 krajach
na świecie, w tym w Polsce.] – (kat.:
informatyka) BSA, Business Software
Alliance [a világ legnagyobb forgalmú
-
Wersja 01 01 2017.
szoftvergyártóit tömörítő szervezet. 1988ban alapították, fő tevékenysége a
jogosulatlan szoftverfelhasználás elleni
küzdelem. Működését a tagok bevételével
arányos tagdíjakból, illetve a megnyert vagy
megegyezéssel lezárt kártérítési perekből
finanszírozza. Magyar leányszervezete az
1994-ben alakult BSA Magyarország (ritkán
használt teljes nevén „Business Software
Alliance
Magyarország
Üzleti
Szoftverszövetség a Jogtiszta Szoftvert
Használó Magyarországért”).]
konspekt [1. zarys utworu, wykładu itp. ujęty w
punktach; 2. szkicowe nakreślenie
jakiegoś utworu, wykładu, przemówienia
itp; skrót; streszczenie] – (lat.) konspektus;
vázlat, áttekintés, rövid kivonat, jegyzet,
summa
konspekt lekcji – óravázlat
konspektowy, -a, -e [przymiotnik od: konspekt]
– vázlat-, jegyzet-; skicckonspektować – kovonatolni, összefoglalni, rövid
kivonatot v. jegyzetet készíteni
konspektowo – vázlatosan, áttekintően
konspektowy, -a, -e [przymiotnik od: konspekt]
– kivonatos, jegyzetes
konspira [potoczne określenie konspiracji] –
(lat.) konspiráció
konspiracja [łac. conspiratio 'zgoda; zmowa' od
conspirare 'razem dąć; współbrzmieć;
zgadzać się; spiskować'; 1. tajna
działalność
skierowana
przeciwko
istniejącej władzy lub okupantom,
prowadzona przez podziemne organizacje
polityczne i zbrojne. 2. tajna, nielegalna
działalność polit., rewolucyjna; tajna,
podziemna org.; sprzysiężenie, spisek,
zmowa; 3. tajna, nielegalna działalność
skierowana przeciwko istniejącej władzy;
4. tajna organizacja; też: członkowie tej
organizacji;
5. tajemnica,
ukrywanie
czegoś.] – (lat.) konspiráció, (fr.) komplott;
összeesküvés; illegális szervezetek felépítési
rendszere és működési módszere a titkos
tevékenység biztonságos folytatására
konspiracyjnie – konspiratíve; konspirációs
módon, összeesküvésszerűen
konspiracyjność [1. tajna, nielegalna działalność
skierowana przeciwko istniejącej władzy;
2. tajna organizacja; też: członkowie tej
organizacji;
3. tajemnica,
ukrywanie
czegoś] – vminek konspirációs volta
konspiracyjny, -a, -e [dotyczący konspiracji] –
konspirációs; összeesküvő, titkos, földalatti
konspirator [członek podziemnej organizacji;
działacz konspiracyjny], konspiratorka –
(lat.) konspirátor; összeesküvő (ffi/nő)
2758
konspiratorski, -a, -ie – konspirátori
konspirować – (lat.) konspirálni, összeesküvést
szőni,
összeesküvésben
részt
venni;
összeesküdni
(összeesküszik);
illegális
mozgalomban részt venni
konspirować się [taić coś przed kimś] –
konspirálni; bujkálni, rejtőzni
konstabl [1. ang. constable 'jw.' z późn.łac. comes
stabuli '(wielki) koniuszy'; najniższy
stopień służbowy w policji bryt;
2. najniższy stopień w policji brytyjskiej;
też: policjant mający ten stopień; 3. w
państwie frankijskim: tytuł urzędnika
nadwornego;
4. w
dawnej
Anglii:
urzędnik powołany do ochrony porządku
publicznego] – (ang.→ném.) 1. constable,
konstábler; rendőr, angol rendőrtisztviselő,
rendőrbiztos; (dawno) tüzér, ágyúműves
kontagium [Gazeta Toruńska 1880, R. 14 nr 93 +
dodatek] – (lat.) kontagium (himlő, szifilis,
bujafekély, kankó, tuberkulózis, orbánc,
lepra, küteges hagymáz, rekurrens, kosz,
veszettség, takonykór, lépfene stb); fertőző
anyag
Konstancja
[żeńska
forma
imienia
Konstancjusz, wywodzącego się od wyrazu
pospolitego constans "niezmienny, stały"]
– Konstantina; Konstancia [Constantia:
állhatatosság], Szilárdka
konstanta (element stały) [element trwały,
zachowujący swą niezmienność wśród
elementów zmiennych] – (lat.) konstans;
állandó
Konstanty, Konstantyn [imię męskie, które
wywodzi się od łacińskiego przydomka
Constantinus, pochodzącego od wyrazu
constans "stały, niezłomny, stanowczy".
Żeńskim odpowiednikiem tego imienia
jest Konstantyna, Konstancja. W Polsce
imię znane już co najmniej od XV wieku.]
– Konstantin [latin eredetű férfinév,
jelentése: Constantius családjához tartozó;
szilárd, állhatatos, következetes. Női párja:
Konstancia.]; Szilárd
Konstantyn I Wielki (ur. 27 lutego 272 w Niszu,
dziś Serbia, zm. 22 maja 337) [syn
Konstancjusza Chlorusa, cesarz rzymski
od 306.] – Gaius Flavius Valerius Aurelius
Constantinus, más néven I. Constantinus v.
Nagy Konstantin, a görög katolikus és
ortodox egyházban Szent Konstantin (272.
február 27. –337. május 22.) [római császár,
akit csapatai 306. július 25-én kiáltottak ki
augustusszá és ettől kezdve uralmát a Római
Birodalom egyre nagyobb részére, majd
egészére kiterjesztve egészen haláláig
uralkodott.]
-
Wersja 01 01 2017.
Konstantynopol [1. nazwa nadana miastu
Bizancjum przez Konstantyna Wielkiego,
który wybrał je na swoją siedzibę. W
latach 330 - 395 stolica cesarstwa
rzymskiego; w latach 395 - 1453 stolica
Cesarstwa bizantyjskiego i Cesarstwa
Łacińskiego (1204 - 1261); stolica państwa
ottomańskiego w latach 1453 - 1922.
Nazwa Konstantynopola oznacza Miasto
Konstantyna,stąd
literackie
ἡ
Κωνσταντίνου, także po prostu ἡ Πόλις,
na wzór Urbs, Miasto (Rzym). W
średniowieczu używano także nazwy
Bασιλις Πόλις (Miasto Cesarskie), stąd
np. słowo Cargrad, pol. Carogród. W
sensie archaizującym była również w
użyciu, w tym okresie, nazwa starożytna
Bizancjum (greckie Βυζάντιον, łacińskie
Byzantium). Od 1930 miasto nosi nazwę
Stambuł. 2. [Stambuł (Istambuł, tur.
İstanbul), w starożytności Bizancjum (gr.
Βυζάντιον
Byzantion),
później
Konstantynopol (gr. Κωνσταντινούπολις
Konstantinupolis, łac. Constantinopolis,
nowogr.
Κωνσταντινούπολη
Konstantinupoli - miasto Konstantyna)] –
Konstantinápoly (a mai Isztambul, latinul
Constantinopolis, törökül Konsztantinije és
İstanbul, szláv nyelveken Carigrad) [a
Római, a Bizánci és az Oszmán Birodalom
fővárosa, a szultánnak, a legfőbb török
hatóságoknak, a sejk-ül-iszlamnak, görög,
örmény és örmény-katolikus patriárkának,
római katolikus érseknek és nagy
rabbinusnak székhelye volt. Fekvése: északi
szélesség 41°, a keleti hosszúság 28° 58'
alatt, a trák Boszporusz déli kijáratánál. A
Bizánci Birodalom régi fővárosa, azaz a mai
szorosabb értelemben vett Isztambul
háromszöget alkot mintegy 15 km-es
kerülettel; északnyugaton az Aranyszarvöböl, nyugaton a szárazföld, délen és
délkeleten
pedig
a
Márvány-tenger
határolja.]
konstatacja [1. fr. constatation 'stwierdzenie' od
constater 'stwierdzać' z łac. constat 'jest
oczywiste' od constare 'być oczywistym;
trwałym, konsekwentnym'; stwierdzenie,
ustalenie faktu; 2. stwierdzenie jakiegoś
faktu]
–
konstatáció,
konstatálás,
megállapítás, kijelentés
konstatować
[stwierdzać]
–
konstatálni,
megállapítani, észlelni; kijelenteni
konstelacja
[1.
późn.łac.
constellatio
'gwiazdozbiór'; gwiazdozbiór; układ,
konfiguracja, sytuacja, stan rzeczy; 2. zob.
gwiazdozbiór; 3. istniejący gdzieś układ,
stan rzeczy] – (lat.) konstelláció, viszonyok,
a
körülmények
alakulása;
helyzet;
2759
(csillagászat) csillagkép, csillagzat; a
csillagok
egymáshoz
viszonyított
pillanatnyilag helyzete; (átv.) helyzet, a
helyzet alakulása; helyzetkép
konstelacja ekliptyki – a földpálya helyzetképe
konstelacja polityczna – politikai helyzet v. állapot
konstelacja północna – északi csillagkép
konstelacyjny, -a, -e [dotyczący konstelacji] –
konstellációs
konsternacja [łac. consternatio 'niepokój;
zmieszanie' od consternare 'zatrwożyć'.
zmieszanie,
zakłopotanie,
konfuzja,
podniecenie wywołane zaskakującym,
niespodzianym
wydarzeniem,
niefortunnym obrotem sprawy, nietaktem,
rozczarowaniem.] – (lat.) konsternáció;
meghökkenés, megdöbbenés, elképedés;
megütközés; zavar, riadalom; konsternálás,
megütközés, megijedés, megrőkönyödés
konsternacja w Sztabie Głównym Wojska
Polskiego – megdöbbenés a Lengyel Katonai
Főparancsnokságban
konsternacja w Polonii kanadyjskiej –
megdöbbenés v. zavar v. riadalom a kanadai
polonia körében
konsternować [wprawiać w zakłopotanie] –
valakit
konsternálni;
megütközésre,
megrőkönyödésre birni vkit
konsternować
się
–
(lat.)
konsternálni;
meghökkenés, megdöbbenés, elképedés;
megütközés; zavar, riadalom
konsternujący, -a, -e – lejújtó; megdöbbentő
konstrukcja [1. łac. constructio 'spojenie;
budowa' z constructus p.p. od construere
'nagromadzać; budować'; sposób, w jaki
połączone są elementy tworzące jakąś
całość;
2. rzecz
skonstruowana,
zbudowana;
3. konstruowanie,
budowanie; 4. metoda wykreślania figur
geometrycznych
na
podstawie
odpowiednich
danych;
4.
sposób
powiązania elementów budowli w sposób
poprawny pod względem zasad fizyki i
ekonomii.
Najważniejsze
elementy
konstrukcyjne budynku to: fundamenty,
ściany nośne, filary, (także słupy,
kolumny), belkowania, belki i stropy lub
sklepienia, wiązary lub więźby dachowe.
Oprócz konstrukcji podstawowych, w
budynkach występują także konstrukcje
drugoplanowe, czyli: ściany działowe,
schody, posadzki, pokrycie dachów oraz
konstrukcje uzupełniające, czyli: drzwi,
okna, instalacje (wody, kanalizacji,
grzewcze, wentylacji, klimatyzacji, gazu,
elektryczne, teletechniczne itp.)] – (lat.)
konstrukció, öszeállítás; (műszaki) szerkezet,
-
Wersja 01 01 2017.
berendezés; építmény, épület; építési mód,
kiépítés; szerkesztés, megszerkesztés; alkat,
felépítés; terv, elgondolás, elképzelés; (átv.)
szerkezet,
szerkesztés,
megszerkesztés,
felépítés; (politika) constitució; alkotmány,
alapokmány (zsinati dogmatikai jellegű és
érvényű irat)
konstrukcja bezosobowa [zdanie, w którym nie
ma
podmiotu
gramatycznego]
–
személytelen szerkezet; olyan mondat,
amelyben nincs nyelvtani alany
konstrukcja ciesielska – ácsszerkezet
konstrukcja dachowa – tetőszerkezet
konstrukcja dachu w budynkach; konstrukcje
dachowe – tetőszerkezet; fedélszék [a tető
héjalását hordó szerkezet, régebben kizárólag
fából ácsolva]
konstrukcja dramatu – a dráma felépítése v.
szerkezete
konstrukcja elementarna – (matematika) elemi
szerkesztés
konstrukcja ergatywna [zdanie, w którym
podmiot jest wyrażony w formie
przypadka zależnego] – ergatívusos
szerkezet
konstrukcja łupinowa [zob. łupina w zn. 3.] –
héjszerkezet
konstrukcja maszyny – a gép szerkezete
konstrukcja materiału [wyraża główną i
podstawową strukturę elementu tkaniny,
włączając splot, gęstość, typ przędzy/nici,
kompozycję
materiału,
masę
powierzchniową, wykończenie; a także
wzór i tworzenie osnów i przeplotów.] –
szövetjellemzők
[A
szövet
alapvető
szerkezeti elemeinek összefoglalása; ide
tartozik a kötésmód, a mintázat, a beállítás
(fonalsűrűség), a fonalak anyaga, összetétele,
finomsága, a területi sűrűség, a kikészítés
stb.]
konstrukcja mostu – hídszerkezet
konstrukcja przysłupowa (przysłup,
niem.
Umgebinde) - (ném.) Umgebinde-szerkezetű
[A német faépítészetben megkülönböztetik a
rönkökből vagy gerendákból készült tömör
falas,
azaz
boronafalas
építkezést
2760
(Blockbauweise), a tisztán favázas épületeket
(Fachwerk) és egyfajta keverék-építészetet,
melynél a földszint egy része fafalas
(Blockstube), a fölötte lévő, favázas emeletet
oszlopok tartják, a kettőt pedig általában
falazott szerkezet fogja össze. Az ilyen
házakat „Umgebindehaus” (kb. körülfogott
ház) névvel illetik, ahol az Umgebinde” szó
a felső szintet tartó, oszlopokból és
koszorúgerendákból álló, teherviselő vázra
utal. A három típusból a Fachwerk a
legelterjedtebb, azonban régebben gyakori
volt a boronafalas építési mód is, melyet már
jobbára csak az említett „Umgebindehaus”
részeként találhatunk meg.]
konstrukcja psychiczna [ogół czyichś cech
psychicznych, warunkujących mniejszą
lub większą odporność na trudności i
stresy] – pszichikai szerkezet; pszichés
felépítés
konstrukcja ramowa [zob. ramownica] –
keretszerkezet
konstrukcja stalowa – acélszerkezet
konstrukcja szablonów [metoda opracowywania
szablonów odzieży] – mintaszerkesztés
[Valamilyen (szövés-, kötés-, szabás- stb.)
minta szerkesztése.]
konstrukcja szkieletowa [budowla, której
elementy tworzą szkielet przestrzenny] –
vázszerkezet
konstrukcja wieńcowa (ściana wieńcowa,
konstrukcja
węgłowa,
konstrukcja
zrębowa,
blok-hauzowa,
na
zrąb,
zrębowa, na zamek) – koszorú szerkezet;
boronafalas szerkezet [A boronafal szálfák
egymásra fektetésével készül.]
konstrukcja zrębowa – blokk szerkezetű;
boronafalas szerkezet [A boronafal szálfák
egymásra fektetésével készül.]
konstrukcja żelazna – vasszerkezet
konstrukcja żelbetowa – vasbetonszerkezet;
(vasbeton) vázszerkezet
konstrukcyjnie – konstruktívan, konstruktív
módon, konstruktíve
konstrukcyjny, -a, -e [dotyczący konstrukcji,
zespołu elementów (budowli, maszyny
itp.), sposobu ich powiązania, budowy,
struktury, konstruowania, budowania,
składania z części.] – konstrukciós;
(műszaki) szerkezeti, felépítési, tervezési,
kiképzési; (bölcselet) dedukciós
konstrukt [logiczna struktura powstała w czyimś
umyśle] – konstruktum
konstruktor
[specjalista
opracowujący
konstrukcję
urządzeń
technicznych,
budynków, mostów itp.] – (fr.) konstruktőr;
-
Wersja 01 01 2017.
szerkesztő, építő, tervező, géptervező;
műszaki rajzoló
konstruktor maszyny – géptervező
konstruktywista
–
konstruktivista,
a
konstruktivimus híve
konstruktywistyczny, -a, -e – konstruktivista
konstruktywizm [kierunek w plastyce, poezji i
teatrze, gł. w Rosji (1917-25): w mal. i
rzeźbie wypowiada się w formach geom.abstrakcyjnych, w archit. upraszcza
formę i uzależnia ją od wymagań
konstrukcji. — 1. kierunek artystyczny
zapoczątkowany po pierwszej wojnie
światowej w Rosji pod hasłem syntezy
sztuki, nauki i wiedzy technicznej;
2. kierunek w literaturze rosyjskiej lat
dwudziestych XX w. głoszący kult techniki
i przemysłu 1. w architekturze prąd
charakteryzujący się podkreślaniem cech
konstrukcyjnych obiektu budowlanego,
jeden z głównych kierunków architektury
modernistycznej.
3.
(filozofia)
metastanowisko – nazywane inaczej przez
Nicolai Hartmanna "metafizyką od góry"
lub "transcendentalnymi domkami z
kart" – traktujące filozofię jako swobodny
twór, który w oparciu o pewne, a priori
lub intuicyjnie przyjęte tezy, dedukcyjnie
(w szerokim rozumieniu tego słowa)
wyprowadza z nich konsekwencje, dbając
głównie o koherencję zdań. Celem
działalności konstruktywisty jest swoista
pojęciowa
konstrukcja,
często
przybierająca
postać
systemu
filozoficznego, gdzie poszczególne tezy
wyprowadzane są jako nieuchronne
konsekwencje
niewielkiej
liczby
najogólniejszych zasad (aksjomatów), do
których dopasować należy badany przez
ich pryzmat świat. 4. kierunek w sztuce
abstrakcyjnej powstały w r. 1913 w Rosji,
nieco później w Holandii i reszcie Europy,
do USA dociera po I wojnie światowej.
Podstawowym
wyróżnikiem
konstruktywizmu w stosunku do innych
ruchów awangardowych było stosowanie
dyscypliny formalnej ograniczonej do
prostych elementów geometrycznych:
koła, trójkąta i linii prostej. Z założenia
wzajemne oddziaływania tych form
wywołują wewnętrzne napięcie wewnątrz
obrazu. Celem jest poszukiwanie nowej
ekspresji estetycznej, a metodą świadoma
rezygnacja nie tylko z przezentowania
widzialnej rzeczywistości, ale także
odejście od skojarzeń ze światem
przedmiotów.
Konstruktywizm
zawdzięcza nazwę zarówno podejściu do
budowania obrazu - "konstruowania" z
2761
określonych elementów, jak i swoistemu
zaangażowaniu w nowoczesność. Pierwszy
krok w tym kierunku zawdzięczamy
futuryzmowi, następnie jednak nadszedł
czas włączenia kreacji artystycznej
poddanej estetyce geometrycznej w służbę
działalności produkcyjnej: projektowanie
przedmitów technicznych, architektury,
mody (prêt-à-porter - gotowe do
włożenia), grafiki użytkowej, nowoczesnej
typografii, mebli. Równolegle pojawiają
się konstruktywistyczne rzeźby i pierwsze
fotomontaże, później kolaże.] – (lat.)
konstruktívizmus; (építészet) a modern
építészet új törekvése, mely az anyag, a
szerkezet elsőbbségét hirdeti; (művészet)
mértani formákra, gép és épületelemekre
alapozott, tárgyát gyakran nyersanyagokkal
(fa, szövet, fém stb.) ábrázoló formalista
festészeti és szobrászati irányzat; (zene)
formális elemeket hangsúlyozó modern zenei
irényzat; (átv.) építő szándék, alkotó szellem
konstruktywnie – konstruktívan; építően
konstruktywność – konstruktivitás
konstruktywny, -a, -e [1. dający pozytywne
rezultaty,
wnoszący
coś
nowego,
konkretnego; 2. zdolny do stworzenia
czegoś
nowego,
wartościowego;
3.
budujący; dodatni; twórczy] – (lat.)
konstruktív; szerkesztő, szerkesztési; alkotó,
építő, előre vivő, a haladást szolgáló; építő,
pozitív jellegű
konstruktywna
opozycja
[ugrupowanie
polityczne, które nie tylko krytykuje
działania rządu, ale także przedstawia
konkretny program zmian] – konstruktív
oppozíció
konstruktywny model – konstruktív v. szerkesztési
modell
konstruować
[1. tworzyć
projekt
czegoś,
ustalając
układ
i
zależności
poszczególnych elementów; 2. wykonywać
jakąś konstrukcję według tego projektu] –
(lat.) konstruálni; szerkeszteni; tervezni,
alkotni, építeni; összeállítani
konstruować coś – szerkeszteni vmit
konstruować system – módszert tervezni v. alkotni
konstruowanie – konstruálás, szerkesztés
konstruowanie modułów – modellek alkotása
konstruowanie programu – program tervezése
konstytuanta [1. zgromadzenie konstytucyjne;
(fr. assembleé constituante ‘zgromadzenie
ustawodawcze’ od constituer ‘ustanowić’ z
łc. constituere) adm., polit. zgromadzenie
ustawodawcze powoływane w celu
opracowania
konstytucji.
organ
przedstawicielski, którego podstawowym
-
Wersja 01 01 2017.
zadaniem jest opracowanie i uchwalenie
konstytucji; nazwa nadana po raz
pierwszy
franc.
Zgromadzeniu
Narodowemu podczas rewolucji 1789; w
Polsce k. tradycyjnie jest nazywana
Sejmem Ustawodawczym (1919-22, 194752). 2. zgromadzenie ustawodawcze,
którego
zadaniem
jest
uchwalenie
konstytucji; 3. Zgromadzenie Narodowe
ogłoszone przez 3 stan we Francji na
Stanach Generalnych powołanych przez
króla (1789 rok) przekształciło się w
Konstytuantę, która zniosła podział
społeczeństwa na stany i przyznała prawa
polityczne obywatelom płacącym wysokie
podatki (cenzus majątkowy). 4. (z
francuskiego assamble constituante –
zgromadzenie
ustawodawcze,
od
łacińskiego
constituo
–
ustalać,
ustanawiać), zgromadzenie polityczne o
charakterze przedstawicielskim powołane
wyłącznie w celu opracowania oraz
uchwalenia konstytucji państwa. Nazwa
po raz pierwszy nadana francuskiemu
Zgromadzeniu
Narodowemu,
które
uchwaliło w 1791 konstytucję Francji. 5.
konstytuanta - organ wybierany przez
społeczeństwo w powszechnych, równych,
bezpośrednich
i
proporcjonalnych
wyborach. Organ ten opracowuje i
uchwala
projekt
konstytucji.
Konstytuanta sprawdza się w niektórych
przypadkach,
ponieważ
odciąża
parlament. Sposób ten był często
stosowany dawniej, np. 6. Prototypem
konstytuanty była też amerykańska
Konwencja Konstytucyjna, dziełem jej
prac jest obowiązująca konstytucja USA.
W Polsce funkcję konstytuanty spełniały
Sejm
Czteroletni
(1788–92)
oraz
występujący pod tą samą nazwą
jednoizbowy Sejm Ustawodawczy w
latach 1919–22 i 1947–52. Po przełomie
politycznym w 1989, na mocy ustawy z
1992 o trybie przygotowania i uchwalenia
Konstytucji RP, rolę konstytuanty pełni
Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie
Narodowe. - Termin Konstytuanta
używany był także podczas rewolucji
1905-1907
w
potocznym
języku
politycznym dla określenia postulowanego
ciała ustawodawczego, mającego wnieść
zmiany do ustroju carskiej Rosji. 7.
zgromadzenie ustawodawcze, powołane do
opracowania i uchwalenia konstytucji
państwa] – alkotmányzó nemzetgyűlés
konstytucja
[1. najważniejsza
ustawa
w
państwie, określająca ogólne zasady jego
ustroju; 2. w dawnej Polsce: uchwała
2762
sejmowa; 3. w starożytnym Rzymie:
cesarski akt prawny;
4. dokument
kościelny
zawierający
postanowienie
synodu
lub
papieża;
5. zespół
podstawowych cech budowy ciała,
charakterystycznych dla danego osobnik;
6. ustawa podstawowa, ustalająca zasady
ustroju państwa, władz naczelnych,
określająca prawa i obowiązki obywateli;
dawn. ustawa sejmowa; 7. biol. zespół cech
fiz., morfologicznych i czynnościowych
organizmu; skład, budowa jakiegoś ciała
organicznego a. nieorganicznego] – (lat.)
konstitúció; 1. alkotmány, az állam
alkotmányos berendezkedése; 2. (élővilág)
alkat, testalkat, testi felépítés; fizikum; (átv.)
alaptermészet, lelki alkat
konstytucja [łac. constituo,-ere - urządzać,
ustanawiać, regulować) akt prawny,
określany także jako ustawa zasadnicza,
który zazwyczaj ma najwyższą moc
prawną w systemie źródeł prawa w
państwie. W Polsce w czasach do
konstytucji
1791
roku
określenie
konstytucja sejmowa było synonimem
zwykłej ustawy, gdyż sejm wydawał
wówczas
tzw.
constitutiones,
czyli
konstytucje; 2. w dawnej Polsce: uchwała
sejmowa; 3. konstytucja, poprawki i
klauzule – amerykańska konstytucja to
wciąż ten sam dokument, który został
uchwalony
w
1787
roku,
stąd
staroświeckie brzmienie przepisów oraz
trudno
zrozumiała
struktura.
W
konstytucji USA nie dokonuje się zmian,
lecz dodaje się kolejne poprawki (jest ich
obecnie 27), np. poprawka ustanawiająca
(nr XVIII) i znosząca (nr XXI) prohibicję.
Tekst samej konstytucji składa się z 7
bardzo
długich
artykułów
(dla
porównania polska konstytucja ma ich
243 i są znacznie krótsze), obejmujących
wiele różnych przepisów. W związku z
tym, żeby lepiej orientować się w tekście,
mówi się o klauzulach (np. Klauzula
postępu to 8. akapit sekcji 8. artykułu 1.)] –
(lat.) konstitutio; konstitució, alkotmány
[általában egy adott állam alaptörvénye,
amely az állam jogrendjének alapvető
jogforrása. Az első kartális alkotmányt az
Amerikai Egyesült Államokban fogadták el
1787-ben. Ezt a - rövid ideig érvényes lengyel alkotmány követte 1791-ben,
valamint a francia alkotmányt is 1791-ben
fogadták el. (Az 1791-es lengyel alkotmány
a 19. század elején megjelent magyar
fordításban). Magyarországon 1919-ben
kísérelték
meg
kartális
alkotmány
-
Wersja 01 01 2017.
bevezetését, azonban erre csak 1949-ben
került sor.]; határozat
Konstytucja 3 Maja [1. (właściwie Ustawa
Rządowa z dnia 3 maja) – uchwalona 3
maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój
prawny
Rzeczypospolitej
Obojga
Narodów. Ponieważ trudno konkretnie
stwierdzić co jest konstytucja a co nią nie
jest, istnieją sprzeczne informacje nt.
kolejności ich powstawania. Powszechnie
przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była
pierwszą w Europie i drugą na świecie (po
konstytucji amerykańskiej z 1787 r.)
nowoczesną, spisaną konstytucją. Inne
stanowiska
uznają
konstytucję
korsykańską z 1755 r. za pierwszą na
świecie, a tym samym amerykańską za
drugą i polsko-litewską za trzecią. 2.
Mazurek 3 Maja” (bo w rzeczywistości
wcale to nie był polonez) jest melodią
dobrze znaną większości Polaków, z
historii i okolicznościowych imprez...
Przez długie lata wyciszany, by sąsiedzi go
nie słyszeli, teraz już przeszedł do historii.
Przy okazji też pojawiła się sprawa
genezy, a raczej przyczyny powstania tej
pieśni, napisanej zresztą dopiero w XIX
wieku. - Przywykliśmy do traktowania
Konstytucji 3 maja euforycznie i w
podniosłym duchu. To naród się odradza,
naród powstaje, naród porządkuje swoją
ojczyznę, wreszcie naród rzuca wyzwanie
wrogowi, zwłaszcza Rosji. Tymczasem w
rzeczywistości o istocie tego, co nastąpiło
późnym popołudniem 3 maja 1791 roku w
Sali Senatorskiej warszawskiego Zamku,
w gruncie rzeczy wiedział tylko krąg
zaangażowanych zwolenników reform i
zdeklarowani
wrogowie
nowego
porządku. Dziś, z perspektywy czasu
możemy już sobie jasno powiedzieć, że
ratowanie ojczyzny odbywało się w tym
dniu niezupełnie w zgodzie w regułami
prawa, choć trzeba przyznać, że było to
działanie wtórne w stosunku do bezprawia
stosowanego przez przeciwników zmian w
kraju. Posiedzenie sejmu zarządzono w
czasie,
gdy
większość
posłów
opozycyjnych przebywała na feriach
świątecznych,
na
ulice
Warszawy
wyprowadzono wojsko, a już w sali
posiedzeń każdy z opozycjonistów miał
jako
„opiekuna”
odpowiednio
uzbrojonego patriotę. Ubezpieczeniem sali
kierował młody książę Józef Poniatowski,
który zza tronu stryja uważnie patrzył na
rozwój sytuacji. Po kilkugodzinnej
debacie (posiedzenie Sejm rozpoczął o
godzinie 11, a konstytucję uchwalono
2763
dopiero po 18 i protestacyjnych
wybrykach
kaliskiego
posła
Jana
Suchorzewskiego, udano się na uroczyste
Te Deum do katedry św. Jana.] – (tört.) az
1791 május 3-iki lengyel alkotmány
konstytucja burżuazyjna – burzsoá alkotmány
konstytucja cząsteczki [sposób powiązania
atomów
w
cząsteczce
związku
chemicznego] – molekula
konstytucja republiki ludowej – (dawno) a
népköztársaság alkotmánya
Konstytucja Republiki Węgierskiej (A Magyar
Köztársaság Alkotmánya; (25 kwietnia
2011) [ustawa zasadnicza Republiki
Węgierskiej, uchwalona 18 sierpnia 1949
roku. Konstytucja ta weszła w życie 20
sierpnia 1949 roku) i została wzbogacona
o poprawki między innymi z 26 kwietnia
1972 roku i 23 października 1989 roku.
Składa się z preambuły, 15 rozdziałów i 78
artykułów.] – Magyarország alaptörvénye
(2011. április 25.) (korábban alkotmánya) [a
magyar jogi hierarchiában a legfelsőbb
jogszabály.
Az
Országgyűlés
az
alaptörvényben szabályozza a Magyarország
jogrendjét, az állampolgárok alapvető jogait
és kötelezettségeit,
meghatározza az
államszervezetre
vonatkozó
alapvető
szabályokat. Mivel az Alkotmány az állam
legmagasabb szintű törvénye, egyetlen más
jogszabály sem lehet ellentétes vele, efelett
az Alkotmánybíróság őrködik.]
konstytucja republikańska – köztársasági
alkotmány
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (z dnia 2
kwietnia 1997) – a Lengyel Köztársaság
Alkotmánya
konstytucje [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) te
są to wszystkie uchwały sejmowe,
mniejsze i większe, w języku polskim
pisane, a stanowione od połowy XVI
wieku w izbie poselskiej przez posłów
ziemskich, następnie w obliczu króla i
senatu przez marszałka sejmowego na
czele posłów w izbie senatorskiej dla
zatwierdzenia
czytane.
Między
konstytucjami a statutami ta zachodzi
różnica, że statutami nazywano pisane po
łacinie ustawy królów dawniejszych z radą
senatorską, t. j. przed podziałem sejmu na
trzy stany i powstaniem izby poselskiej
czyli rycerskiej, co z końcem wieku XV
nastąpiło (ob. Sejmy polskie i Sejmiki
ziemskie). Zbiór konstytucyi do r. 1616
wyszedł
najpierw
w
drukarni
Piotrkowczyka w Krakowie, potem do r.
1730 w Volumina Legum Konarskiego, a
po raz trzeci w wydaniu petersburskiem
-
Wersja 01 01 2017.
Ohryzki. Niektóre uchwały sejmowe były
drukowane oddzielnie, np. konstytucja 3
maja 1791 r. Uchwała sejmowa, w dniu
powyższym
podpisana,
miała
to
wyjątkowe znaczenie, iż nie było pierwej
przykładu w dziejach, aby stan panujący
w narodzie, nie będąc zmuszony do tego
siłą, wyrzekł się dobrowolnie swych
głównych przywilejów, jak to uczyniła
szlachta polska w r. 1791. Ob. Prawa
obowiązujące.]
–
(hist.)
lengyel
alkotmányok
konstytucje (łac. constituere - ustanawiać) [zbiór
norm szczegółowych, regulujących życie i
organizację zakonu i stanowiących
uzupełnienie
reguły
zakonnej]
–
konstitúciók (lat. constituere - alapítani)
[általános érvényű normák gyűjteménye,
amelyek a rend szervezetét és életét
szabályozzák és kiegészítő szerzetesi regulákat
írnak elő.]
Konstytucje apostolskie (łac. Constitutiones
Apostolorum)
[to
zbiór
ośmiu
anonimowego autora, który podpisał się
imieniem
Piotra
Apostoła.
Dzieło
pochodzi najprawdopodobniej z IV
wieku, konkretna data powstania nie
została jednak określona. Niektórzy
uczeni przyjmują powstanie dzieła na lata
przed Soborem konstantynopolskim czyli
około 375 – 380 roku n.e. Za miejsce ich
powstania
przyjmuje
się
Syrię,
prawdopodobnie Antiochię. Dzieło jest
ważne dla historii teologii IV w., jest
nielicznym przykładem stworzenia prawa
kościelnego w stylu biblijnym, a nie w
stylu prawa rzymskiego. Dokument był
oskarżany o ujęcia ariańskie. Wersja,
która dotarła do naszych czasów została
prawdopodobnie z nich wyczyszczona
przez późniejszego redaktora, którego
liczne interpolacje są widoczne w tekście.]
– Apostoli Konstitúciók (lat. Constitutiones
Apostolorum) [egyházjogi és liturgikus
szabályok 8 könyvből álló gyűjteménye, az
egyházi rendtartások közül a legfontosabb
álapostoli rendtartás. - Korábbi gyűjt-ek
gyűjteménye: 1-6. kv.: az átdolgozott
Didaszkalia; 7. kv.: a módosított Didakhé; 8.
kv. 1-46. fejezet: az átalakított Traditio
Apostolica; 47. fejezet: az Apostoli
Kánonok, de önálló részeket is közöl.
Keletkezésének ideje 380 k. esetleg később.
Szíriában v. Konstantinápolyban írták.
Szerzőjét
általában
ariánusnak
v.
szemiariánusnak, egyesek apollinaristának
tartják. Fennmaradt eredeti gör. szövege is.
692: a trullai zsin. mint eretnekek által
meghamisított művet bélyegezte meg.]
2764
konstytucjonalista
–
alkotmánypárti,
az
alkotmányos monarchia híve
konstytucjonalistyczny, -a, -e – konstitucionalista;
alkotmánypárti konstytucjonalizm [ang. constitutionalism, niem.
Konstitutionalismus z łc. constitutio
‘zarządzenie’) 1. polit., a) praw. kierunek
uznający monarchię konstytucyjną za
najlepszą formę rządów. b) kierunek
popierający monarchię konstytucyjną,
opartą na konstytucji; 2. kierunek w
polityce i nauce prawa państwowego
uznający monarchię konstytucyjną za
najlepszą formę rządów; 3. teoria
psychologiczna
uzależniająca
cechy
temperamentu, charakteru i osobowości
człowieka od budowy jego ciała; 4.
psychol. a) teoria, która uzależnia cechy
temperamentu, charakteru i osobowości
człowieka od właściwości budowy jego
ciała; b) teoria, wg której cechy
temperamentu a. charakteru człowieka
zależą od właściwości budowy jego ciała;
k. E. Kretschmera ustala istnienie trzech
typów budowy ciała z odpowiadającymi
im
dwoma
typami
psychicznymi:
typatletyczny
iasteniczny
–
typschizotymika oraz typpykniczny –
typcyklotymika] – konstitucionalizmus; 1.
az
alkotmányosság,
az
alkotmányoskormányzás
rendszere,
amelyben az állami főhatalomban a
fejedelem és nemzet az alkotmányban
meghatározott módon osztozik. - 2. A
gyárüzemben konstitucionalizmus alatt értik
és e jelszó alatt követelik ennek olyan
szabályozását, amely mellett a gyári
munkások
is
részesednek
a
gyár
szervezetében és üzemének vezetésében.
konstytucjonalny, -a, -e – konstitucionális; alkati
konstytucyjnie – alkotmányjogilag, alkotmányosan
konstytucyjnie gwarantowana wolność – az
alkotmányban biztosított szabadság
konstytucyjnie w Polsce – alkotmányosan
Lengyelországban
konstytucyjnie zagwarantowana wolnośc słowa –
az alkotmányban biztosított szólásszabadság
konstytucyjność – alkotmányosság
konstytucyjny, -a, -e [dotyczący konstytucji];
konstytucjonalny,
-a,
-e
–
(lat.)
konstitucionális; alkotmányos; (orvosi) alkati
konstytucyjna forma rządu – alkotmányos
kormányforma
konstytuować
[organizować,
tworzyć]
–
felállítani,
megalkotni,
alapítani,
megalapítani,
szervezni,
megszervezni,
összeállítani
-
Wersja 01 01 2017.
konstytuować spółkę – társaságot alapítani
konstytuować zarząd – igazgatóságot v.
vezetőséget felállítani v. létrehozni
konstytuować się [organizować się, tworzyć się,
zawiązywać się] – megalakulni
konstytutywny, -a, -e [taki który jest
najważniejszym
składnikiem
czegoś;
główny, zasadniczny, podstawowy] – (lat.)
konstitutív; alkotó, szerves; valamely dolog
lényegét meghatározó
konsul [1. przedstawiciel państwa w obcym
kraju, reprezentujący tam gosp., adm. i
prawne interesy swych współobywateli i
sprawujący nad nimi opiekę; hist. członek
konsulatu we Francji. 2. urzędnik
państwa pełniący funkcje za granicą, w
urzędzie konsularnym; 3. urzędnik
państwa za granicą, którego zadanie
polega na dbaniu o interesy własnego
państwa oraz opiece nad obywatelami
swojego państwa przebywającymi na
terytorium państwa, w którym konsul
pełni
swoją
funkcję;
4. stały
przedstawiciel jakiegoś państwa za
granicą; 5. w starożytnym Rzymie: jeden z
dwu najwyższych urzędników republiki
sprawujących władzę cywilną i wojskową;
6. tytuł każdego z trzech członków rządu
pierwszej republiki francuskiej] – (lat.)
consul, konzul; (diplomácia) főleg gazdasági
és útlevélügyeket intéző külképviseleti
tisztviselő; (tört.) a végrehajtó hatalmat
gyakorló két választott államférfi az ókori
római köztársaságban; korlátlan végrehajtó
hatalommal felruházott három államférfi
Franciaországban (1799-1804)
konsul generalny – főkonzul
konsul honorowy [Konsul honorowy (ang.
honorary consul, fr. consul honoraire,
niem. Honorarkonsul), jest urzędnikiem
konsularnym określonego państwa (tzw.
państwa wysyłającego) w innym państwie
(państwie przyjmującym). W odróżnieniu
od konsulów zawodowych za swoją pracę
nie pobiera wynagrodzenia - pracuje
honorowo, stąd i jego nazwa. Często
również na własny koszt musi wynająć
lokal na urząd konsularny i ewentualnie
opłacić personel administracyjny (np.
sekretarkę). Niekiedy umowa pomiędzy
państwem wysyłającym a konsulem
honorowym może przewidywać pewien
zwrot wydatków ponoszonych przez niego
w związku z prowadzeniem konsulatu (np.
koszty wynajmu, wynagrodzenia osób
zatrudnionych, opłaty za elektryczność,
wodę, itd.)] – tiszteletbeli konzul
2765
Konsul rzymski; Konsul (łac. consul – l.mn.
consules) – w starożytnym Rzymie, w
okresie republiki był jednym z dwóch
najwyższych
rangą
urzędników
wybieranych przez komicja centurialne na
roczną kadencję. – (lat. consul); a consuli
cím feltehetően a con és sul latin szavakból
jöhetett létre. Az előbbi prepozíció, jelentése:
együtt, az utóbbi pedig a salio (menni)
igéből ered, jelentése így kb. együttmenő. A
consulok voltak az ókori Róma legfőbb
magistratusai (tisztviselői) a köztársasági
időkben.
konsularny, -a, -e – (lat.) konzuláris, konzuli,
konul-; konzulátusi
Konsulat [okres rządów we Francji od zamachu
18 brumiare’a roku VIII (9 listopada
1799) zorganizowanego przez Napoleona
Bonapartego po wprowadzenie przez
Napoleona I Cesarstwa 18 maja 1804
(uchwalenie cesarstwa przez Senat; 2
grudnia 1804 Napoleon się koronuje).
Konsulat to również nazwa ówczesnego
rządu we Francji. Władzę sprawowali
wówczas trzej konsulowie z kadencją
dziesięcioletnią.
Faktyczne
rządy
sprawował Napoleon (po plebiscycie w
1802
dożywotni
konsul),
dwóch
pozostałych
konsulów
miało
głos
doradczy. Pierwszy konsul: Napoleon
Bonaparte; 3. urzędowa placówka
konsula; jej lokal; hist. nazwa 4osobowego
rządu
(1799-1804)
w
rewolucyjnej Francji] – (lat.) konzulátus; 1.
valamely idegen állam főleg gazdasági és
útlevélügyekkel foglalkozó külképviselete;
2. kormányzati kerület Franciaországban,
1799-1804 között
konsulat [1. urząd państwowy za granicą
podległy konsulowi; też: siedziba tego
urzędu; 2. w starożytnym Rzymie: urząd
konsula republiki; też: okres sprawowania
władzy przez konsula; 3. we Francji w
latach 1799–1804: forma rządu, w którego
skład wchodzili trzej konsulowie; też:
okres władzy tego rządu] – konzuli hivatal,
konzulátus
Konsulat Generalny Niemiec w Krakowie – a
Krakkói Német Főkonzulátus
Konsulat Generalny Republiki Węgierskiej w
Krakowie – Krakkói Magyar Főkonzulátus
Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w
Londynie – a Lengyel Köztársaság Londoni
Főkonzulátusa
Konsulat Generalny Ukrainy w Warszawie – a
varsói Ukrán Főkonzulátus
-
Wersja 01 01 2017.
Konsulat Generalny USA w Krakowie; Konsulat
Generalny Stanów Zjednoczonych w
Krakowie – az USA krakkói főkonzulátusa
konsulat generałny – főkonzulátus
konsulat handlowy – kereskedelmi konzulátus
konsulent (doradca) – consulens; tanács;
tanácsadó (ember), tanácsos, tanácsnok
konsulostwo – konzul és felesége; a konzulék
konsulostwo polscy w Montrealu – lengyel
konzulék Montreálban
konsulowski, -a, -ie – konzuli, konul-; konzulátusi
konsulta (np. Konsulta Wyższych Przełożonych,
Konsulta Referentów Misyjnych) [zob.
rada
zakonna]
–
konsulta
(pl.
Szerzeteselöljárók Konferenciája, Missziós
Referensek Konferenciája) - lásd rendi tanács.
konsultacja [1. zasięganie opinii u specjalisty lub
rzeczoznawcy;
2. udzielanie
rad
i
wyjaśnień
przez
specjalistę
lub
rzeczoznawcę; 3. narada specjalistów lub
rzeczoznawców w jakiejś sprawie; 4.
(po)rada,
udzielenie
wskazówek;
zasięganie
opinii
u
konsultantów,
fachowych doradców, rzeczoznawców] –
(lat.) konzultáció, konzultálás; tanácskérés;
tanácsadás,
tanácskozás;
szakértők
tanácskozása, (iskola) oktatási forma,
amelynek során a résztvevő az anyaggal
kapcsolatos
problémáit
a
tanárral
megbeszélheti
konsultacja prawna – jogi konzultáció
konsultacyjny, -a, -e [dotyczący konsultacji];
konsultatywny, -a, -e – konzultációs
konsultant [doradca, (łac. consultare – omawiać)
— osoba zawodowo zajmująca się
udzielaniem porad w wybranej dziedzinie,
np. księgowości, technologii, prawie,
zarządzaniu personelem, marketingu,
finansach, reklamie. Konsultantem w
medycynie jest nazywany lekarz wydający
opinię w danym przypadku], konsultantka
– tanácsadó orvos, konzultáns; szakértő
(ffi/nő)
konsultant (rzeczoznawca) akustyk – akusztikai
szakértő
konsultatywny, -a, -e [doradczy, odnoszący się
do konsultacji] – (lat.) konzultatív;
tanácsadó jogú, tanácskozó; tanácskozási,
egyezkedési
konsultować – (lat.) konzultálni; konzultáción részt
venni; konzultációt tartani
konsultować w szpitalu – a kórházban rendelni
konsultować z kimś – konzultációt folytatni,
konzultálni vkivel
2766
konsultować się [1. naradzać się z kimś w jakiejś
sprawie; 2. zasięgać rady w jakiejś
sprawie u specjalisty] – tanácskozni
konsultować się u kogo – kikérni vkinek a
tanácsát, konzultálni vkit
konsultować się z kimś – konzultálni vkivel
konsulatowy, -a, -e; konsularny, -a, -e – konzuli,
konzulátusi
konsum [1. (łac.) consumere; przest. spółdzielnia
spożywcza; kantyna fabryczna; 2. sklep z
artykułami
spożywczymi
zakładany
dawniej przy zakładzie pracy; też: sklep
prowadzony na zasadach spółdzielni
spożywców] – (lat.) konzum, fogyasztás;
(dawno) fogyasztási szövetkezet, fogyasztás,
üzemi bolt
konsumencki, -a, -ie – fogyasztói
konsument [1. nabywca towarów lub usług albo
użytkownik jakichś zasobów lub dóbr;
2. osoba spożywająca posiłek w jakimś
lokalu; 3. organizm odżywiający się
substancjami organicznymi; 4. spożywca;
nabywca towarów na własny użytek],
konsumentka – konzumens, fogyasztó,
elhasználó (ffi/nő); (biologia) fogyasztó
szervezet
konsumerski, -a, -e – konzumista, konzumerista
konsumerysta – konzumerista; konzumizmus híve
konsumeryzm [1. ruch społeczny mający na celu
ochronę interesów konsumentów; 2.
społeczny ruch obrony konsumentów] –
konzumizmus
(esetleg
inkább
konzumerizmus) [a kortársi társadalmak
olyan jellemzője, amely egy társadalom
lényegét a tagjai által – pénz vagy egyéb
ellenérték fejében – nyújtott szolgáltatások,
gyártott
és
értékesített
termékek
fogyasztásában látja. Ebben a felfogásban
mind az áruk, mind a szolgáltatások olyan
széles skálában állnak rendelkezésre, hogy a
társadalom
pénzügyi
eszközökkel
egyenlőtlenül rendelkező tagjai közel a
lehetőségeik szerint tudjanak részt venni az
anyagi
helyzetüknek
megfelelő
fogyasztásban.]
konsumować [jeść, spożywać; korzystać z
nabytych przedmiotów] – fogyasztani,
elfogyasztani, elhasználni
konsumować coś – fogyasztani vmit
konsumować kolację – vacsorát fogyasztani,
elfogyasztani v. elkölteni; vacsorázni
konsumpcja [1. jedzenie, spożywanie czegoś;
2. nabywanie, użytkowanie czegoś; 3.
spożycie;
zużywanie;
użytkowanie
towarów przez nabywców; dawn. Suchoty;
4. Konsumpcja w mikroekonomii to
zużywanie posiadanych dóbr w celu
-
Wersja 01 01 2017.
bezpośredniego zaspokojenia ludzkich
potrzeb, które wpływa na poziom
odnoszonej
przez
konsumenta
użyteczności. 5. W makroekonomii
konsumpcja to wydatki gospodarstw
domowych na zakup dóbr. W tym
znaczeniu
wyróżniamy
konsumpcję
autonomiczną i dodatkową. Konsumpcja
autonomiczna
jest
niezależna
od
dochodów, stanowi ona - oczywiście
według subiektywnej oceny danego
konsumenta - niezbędne minimum,
zapewniające egzystencję. Konsumpcja
dodatkowa jest natomiast uwarunkowana
wysokością dochodów, oznacza wydatki
na dobra, które nie są niezbędne do życia.
- Alternatywą dla konsumpcji dodatkowej
jest oszczędzanie, czyli przeznaczanie
pieniędzy na konsumpcję w przyszłości. 4.
Na polu marketingu konsumpcja jest
definiowana
odmiennie
od
teorii
ekonomii.]
–
fogyasztás
(fogy.),
felhasználás, elhasználás
konsumpcja artykułów spożywczych – élelmezési
cikkek fogyasztása
konsumpcja
artykułów
spożywczych
we
Włoszech – élelmezési cikkek fogyasztása
Olaszországban
konsumpcja bieżąca – folyó felhasználás
konsumpcja cywilna – lakossági fogyasztás
konsumpcja globalna – aggregált (bruttó)
fogyasztás
konsumpcja indywidualna – egyéni fogyasztás
konsumpcja masowa – tömegfogyasztás
konsumpcja na głowę ludności – egy főre eső
fogyasztás
konsumpcja osobista – személyi fogyasztás
konsumpcja produkcyjna – termelő felhasználás
konsumpcja publiczna, konsumpcja społeczna –
társadalmi fogyasztás
konsumpcjonistyczny, -a, -e – konzumistakonsumpcjonista – konzumista; a konzumizmus
híve
konsumpcjonizm, konsumizm [1. nadmierne
przywiązywanie wagi do zdobywania dóbr
materialnych; 2. to postawa polegająca na
nieusprawiedliwionej
(rzeczywistymi
potrzebami oraz kosztami ekologicznymi,
społecznymi
czy
indywidualnymi)
konsumpcji dóbr materialnych i usług.] –
konzumizmus
(esetleg
inkább
konzumerizmus) [a kortársi társadalmak
olyan jellemzője, amely egy társadalom
lényegét a tagjai által – pénz vagy egyéb
ellenérték fejében – nyújtott szolgáltatások,
gyártott
és
értékesített
termékek
fogyasztásában látja. Ebben a felfogásban
2767
mind az áruk, mind a szolgáltatások olyan
széles skálában állnak rendelkezésre, hogy a
társadalom
pénzügyi
eszközökkel
egyenlőtlenül rendelkező tagjai közel a
lehetőségeik szerint tudjanak részt venni az
anyagi
helyzetüknek
megfelelő
fogyasztásban.]
konsumpcyjny, -a, -e [dotyczący konsumpcji] –
fogyasztási, felhasználási, használati
konsyderacja [1 rozważanie, roztrząsanie,
uwaga; 2. rozważanie, refleksja; 3.
poważanie wśród ludzi; szacunek, respekt]
– (lat.) consideratio, konszideráció; (dawno)
figyelem,
figyelmeség,
tisztelet,
megbecsülés; megfontolás, figyelembevétel,
meggondolás, mérlegelés
konsygnacja [1. łac. consignatio 'dokument' od
consignare
'pieczętować;
ręczyć;
potwierdzać na piśmie'; spis, specyfikacja
wysłanych towarów; oddanie towaru w
komis a. na sprzedaż; 2. umowa
określająca zasady przyjęcia do sprzedaży
towarów
pozostających
własnością
dostawcy; 3. specyfikacja wysyłanych
towarów zawarta w takiej umowie] – (lat.)
konszignáció; (kereskedelem) kimutatás,
árukimutatás; összesítő jegyzék, árujegyzék;
írásbeli utasítás áruk átadására, megőrzésére
v. eladására; bizomány; letétbe helyezett
pénzösszeg; meghatalmazó, engedélyező
aláírás; (wojsko) készültség, együtt-tartás
konsygnacyjny, -a, -e [związany z konsygnacją] –
konszignációs;
jegyzékbe
foglalt;
bizományba küldött
konsygnacyjny magazyn [skład towarów
oddanych
na
przechowanie]
–
konszignációs raktár
konsygnatariusz
[1. osoba
podpisująca
dokument wspólnie z kimś innym;
2. osoba pośrednicząca przy sprzedaży
towarów na zasadzie konsygnacji] –
(kereskedelem) konszignált, bizományos
konsyderatka [1. nazwa kieszeni u sukien
kobiecych, przywiązywanej w XVIII w. na
sznurówkach; 2. kieszeń przy sukni
kobiecej. Noszona ją zwykle pod
spódnicami, na które wkładano suknie, a
rozporek z boku dawał do niej łatwy
dostęp. Za czasów Stanisława Augusta
przywiązywano ją na sznurówkach; 3.
kieszeń przy sukni kobiecej. Noszona ją
zwykle pod spódnicami, na które
wkładano suknie, a rozporek z boku
dawał do niej łatwy dostęp. Za czasów
Stanisława Augusta przywiązywano ją na
sznurówkach.] – könnyen hozzáférhető
belső zseb női ruhán
-
Wersja 01 01 2017.
konsygnować [1. przesłać coś, przekazać za
pokwitowaniem 2. daw. zapisać, wciągnąć
do wykazu, do protokołu; 3. przekazać
towar za pokwitowaniem] – konszignálni;
árut elküldeni, bizományba adni v. küldeni;
(wojsko) készültséget elrendelni, együtt
tartani
konsyliarski, -a, -ie – szakorvosi
konsyliarz [1. łac. consiliarius 'doradca' od
consiliari 'radzić (nad czym; komu)' z
consilium '(na)rada' od consulere; przest.
a. żart. lekarz, doktor; dawn. doradca;
radca (jako tytuł); 2. daw. lekarz; 3. daw.
«urzędnik pełniący funkcję doradcy] –
(lat.) konziliárius; (dawno) szakorvos;
konzíliumra hívott kiváló v. szakértő orvos,
konzultáló, (lat.) konzultáns, tanácsadó,
szakértő; (átv.) fogadatlan prókátor
konsylium,
consilium
[wym.
kons-ilium]
[1. narada lekarzy mająca na celu
rozpoznanie choroby i ustalenie sposobu
leczenia; 2. daw. narada w ważnej
sprawie; 3. narada lekarzy w celu
postawienia diagnozy i ustalenia terapii
(kuracji)] – (lat.) consilium, konzílium;
tanácskozás; (lekarskie) konzílium, két v.
több orvos tanácskozása egy beteg bajának
pontos megállapítására és a gyógykezelési
mód meghatározására
konsystencja [1. stopień spoistości, gęstości lub
lepkości substancji; 2. spoistość, stopień
twardości, gęstości a. lepkości jakiejś
substancji] – konzisztencia, tömöttség,
sűrűség, állomány, állag, halmazállapot
konsystentny,
-a,
-e
[1. mający
gęstą
konsystencję; 2. wewnętrznie spójny lub
zgodny z czymś] – (lat.) konszisztens,
konzisztens; erős, állandó; sűrű, tömött,
tartalmas
konsystorski, -a, -ie; konsystorialny, -a, -ie –
(lat.)
konzisztóriumi,
konzisztoriális;
(egyház) egyháztanácsi
konsystorski
sąd [sąd biskupi; (dziewica
konsystorska) kobieta, której małżeństwo
sąd konsystorski uznał za niebyłe] –
konzisztóriumi tanács
konsystorz [1. późn.łac. consistorium 'miejsce
zebrań; rada (cesarska)' od consistere
'zatrzymać się; trwać'; zgromadzenie
kardynałów
pod
przewodnictwem
papieża; dawn. kuria biskupia; w Kościele
ewangelickim - najwyższa władza adm.sądowa;
2.
(łac.
consistorium
zgromadzenie) jest to określenie zebrania,
zgromadzenia określonego gremium w
celu
rozwiązania
ważnych
spraw3. zebranie
kardynałów
pod
przewodnictwem papieża; 4. w Kościołach
2768
protestanckich: rada stojąca na czele
diecezji lub Kościoła; 5. w Kościele
katolickim do XX w.: kuria biskupia;
6. zob. sąd konsystorski] –
(lat.)
consistorium, konzisztórium; (protestáns)
zsinat; 1. (egyház) a bíbornokok tanácsa a
pápa v.
helyettese elnökletével;
a
r.kat.egyházban a bíborosok testületi
gyűlése; tanácsadó testület a püspök mellett;
egyháztanács; 2. Egyes németországi
tartományi egyházak (egyházkerületek)
tanácsa, kormányzó testülete; esperességi
tanács; a református egyházban a négy
kerületi hivatal viselőiből alkotott vezetőség.
konszachciki – titkos megállapodások v. üzelmek
konszachty [tajne układy w sprawach
nieuczciwych] – titkos megállapodás,
(gyanús v. tiskos) üzelmek, alattomos
fondorkodás
konszachtować – titkos megállapodást kötni
kontakt [1. bliższe zetknięcie się z kimś lub z
czymś; 2. niewielkie urządzenie do
włączania lub wyłączania prądu w
instalacji świetlnej; 3. zob. gniazdo w zn.
6.; 4. zob. katalizator kontaktowy; 5. styk
dwu skał różnego pochodzenia; 6. pot.
tajny informator] – (lat.) kontaktus;
(társadalmi, szellemi stb.) érintkezés,
kapcsolat,
összeköttetés,
(műszaki)
kontaktus,
érintkező,
érintkezés,
(villamosságtan) kapcsoló, villanykapcsoló,
érintkezés, az áramkör zárására szolgáló
szerkezet, érintkező; két vezető oldaható v.
rögzített szoros összeérintése, összeköttetés
létesítése; (umowa) szerződés
kontakt elektryczny – villanykapcsoló
kontakt osobisty – személyes kapcsolat
kontakt ścienny – fali villanykapcsoló, konnektor;
elektromos készülékeknek a hálózathoz
csatlakozását
biztosító
eszköz;
kapcsolóhüvely, dugaszoló kapcsoló
kontaktować [1. pośredniczyć w nawiązaniu
kontaktu między ludźmi; 2. o elementach
w układzie elektrycznym: stykać się i
przewodzić prąd; 3. pot. o ludziach:
rozumieć, pojmować coś] – kapcsolatba
hozni,
összekapcsolni,
összeérinteni,
összekötni
kontaktować (co) z + E. – összekapcsolódni vmivel
kontaktować się [nawiązywać z kimś kontakt] –
öszeköttetést v. kapcsolatot fenntartani,
kapcsolatba
v.
kontaktusba
kerülni;
érintkezni [Jak się z nami kontaktować?:
Hogyan kerülünk kapcsolatba egymással?]
kontaktować się z tamtym światem –
összekapcsolódni v. kapcsolatba kerülni
amazzal v. a másik világgal
-
Wersja 01 01 2017.
kontaktowo – érintkezve
kontaktowy, -a, -e [1. łatwo nawiązujący kontakt
z innymi ludźmi; 2. służący jako miejsce
kontaktowania się ludzi; 3. oparty na
kontakcie z czymś; 4. związany z
kontaktem geologicznym] – érintkező-,
érintkezési, csatlakozási
kontaktowa (koperta samozaklejająca) [koperta
z klejem
kontaktowym
na klapie
zamykającej oraz na powierzchni koperty
stykającej się z tą klapą.] – öntapadós
boríték
kontakty handlowe – kereskedelmi kapcsolatok
kontakty
międzynarodowe
–
nemzetközi
kapcsolatok
kontakty w interesach – üzleti összeköttetések
kontaminacja (łac contaminatio - zetknięcie,
zbrukanie) [1. późn.łac. contaminatio
'zetknięcie;
splamienie'
od
łac.
contaminare 'zetknąć; zbrukać; zarazić';
zmieszanie, skrzyżowanie różnorodnych
czynników w nową całość; skrzyżowanie
(części) dwóch wyrazów a. wyrażeń,
nasuwających się mówcy jednocześnie i
połączonych przez niego omyłkowo w
całość; skażenie promieniotwórcze. 2.
skażenie danego materiału lub terenu
obcymi
czynnnikami,
zwłaszcza
biologicznymi. 3. w językoznawstwie,
zjawisko
etymoligiczne
skutkujące
powstawaniem słów, których forma
wynika z połączenia dwu innych słów,
zazwyczaj o pokrewnym znaczeniu. Np.
słowo „pstrokaty” jest połączeniem słów
„pstry” i „srokaty”. 4. skrzyżowanie
wyrazów, forma wyrazowa powstała z
połączenia ze sobą elementów różnych
wyrazów]
–
(lat.)
contaminatio;
összekeverés, összezavarás, vegyülés
kontaminacje
(łac.
contaminationes)
[zniekształcanie,
przeinaczanie
bądź
dodawanie niepotrzebnych słów (albo ich
części). Objaw spotykany w schizofrenii] – (lat.) contaminatio; összekeverések,
összezavarások,
vegyülések;
felesleges
szavak használata
kontaminować [wiązać różne czynniki, elementy
w jedną całość; tworzyć kontaminację] –
kontaminálni
kontekst [1. łac. contextus 'łączność; związek' z
p.p. od contexere 'tkać; spajać'; tekst, w
którym użyto danego (zwł. cytowanego
gdzie indziej) wyrazu a. zwrotu. 2. (łac.
contextus - związek, łączność, zależność)
3. fragment
tekstu
potrzebny
do
dokładnego rozumienia danych wyrazów
lub
wyrażeń;
4. zespół
czynników
współistniejących, powiązanych z czymś;
2769
5. zespół jednostek językowych, które
stanowią otoczenie danej jednostki;
6. zespół odniesień niezbędnych do
zrozumienia utworu literackiego, dzieła
naukowego itp.] – (lat.) kontextus;
szövegösszefüggés,
gondolatmenet;
összefüggő, egységes gondolati kapcsolatot
tartalmazó szöveg; a magyarázatban kiemelt
szövegrészt megelőző, követő szöveg
kontekst zdaniowy – mondatbeli összefüggés
kontekstowo – össszefüggően
kontekstowy, -a, -e – kontextus-, a kontextusra
vonatkozó
kontemplacja
[1.
łac.
contemplatio
'przypatrywanie się' od contemplari
'wpatrywać się; rozważać'; (głębokie)
rozmyślanie,
rozpamiętywanie,
medytacja; bierne przyglądanie się czemu,
bezczynne przemyśliwanie nad czym;
2. pogrążenie
się
w
myślach;
3. przyglądanie się czemuś w skupieniu;
4. w mistycyzmie: modlitwa wewnętrzna;
5. filoz. proces biernego poznawania
rzeczywistości przez jednostkę.] – (lat.)
kontempláció; szemlélődés, elmélkedés,
megfontolás; tépelődés
kontemplacja filozoficzna – bölcseleti elmélkedés
kontemplacja religijna – vallási kontempláció,
kontemplatív vallásosság
kontemplator
[(filozofia)
oddaje
się
rozważaniom] – elmélkedő, szemlélődő ffi
kontemplacyjność – elmélkedés, szemlélődés
kontemplacyjny, -a, -e [refleksyjny; stroniący od
działania, od świata], kontemplatywny –
kontemplatív,
szemlélődő,
elmélkedő;
elmélyült
kontemplować [głęboko się zastanawiać;
nieobecnie przypatrywać się czemuś w
zadumie] – (lat.) kontemplálni; szemlélődni,
elmélkedni; elgondolni, eltervelni
kontemplowanie Boga – Isten kontemplálása [A
spekulativ tudományos szemlélődés csupán
részesedés a valódi boldogságban, de nem
maga a boldogság. (Summa theologica Pars
1, 2. Questio 166. Articulus 3.) A valódi
boldogság Isten kontemplálása (uo. Pars 2,
2. Quest. 167. Art. 1.), az isteni esszencia
látása. (Uo. Pars 1. Quest. 12. Art. 5.)]
kontenans [1. fr. contenance 'zawartość;
rozległość; postawa, jw.' od contenir
'zawierać; powściągać' z łac. continere
'trzymać razem; zawierać' rezon, kuraż,
swoboda w zachowaniu się, pewność
siebie. 2. rezon, pewność siebie] –
önuralom, önbizalom
kontener,
container
[pojemnik
o
znormalizowanych wymiarach, używany
-
Wersja 01 01 2017.
do przechowywania i transportu towarów]
– (ang.) container; konténer, szállítótartály;
az építkezésnél alkalmazott tartály, amelybe
az építőanyagot helyezik
kontener na śmierci – hulladékgyűjtő konténer
kontenerowiec [statek specjalnie wyposażony w
prowadnice i przeznaczony do przewozu
kontenerów, przy założeniu ich pionowego
załadunku i wyładunku.] – konténerhajó
kontenerowy, -a, -e [przymiotnik od: kontener] –
konténerkontent [daw. zadowolony] – megelégedett,
boldog, jókedvű
kontent z siebie – önmagával megelégedett
kontentować [daw. zadowalać, cieszyć] –
kielégíteni, felvidítani, megnyugtatni
kontentować się [1. daw. «zadowalać się, cieszyć
się; 2. zadowalać się czymś, poprzestawać
na czymś] – megelkégedni vmivel
konterfekt [śrdw.łac. contrafactum p.p. od
contrafacere 'naśladować; podrabiać';
portret, wizerunek, podobizna (zwł. z
XVII i XVIII w.).] – (dawno) képmás,
arckép, másolat
kontestacja
[1.
fr.
contestation
'zakwestionowanie; spór' od contester
'przeczyć; kwestionować' z łac. contestari
'prawn. powoływać świadków; świadczyć;
protestować'; art., społ., kwestionowanie
czego,
podawanie
w
wątpliwość,
demonstrowanie,
manifestowanie
sprzeciwu, protestu, zwł. w ruchach polit.,
twórczości lit., teatr., filmowej a. org.
Kościoła; 2. kwestionowanie, zwłaszcza
publiczne,
wartości
i
norm
obowiązujących w życiu społecznym,
2770
politycznym itp.] – (jog) (dawno)
bizonyítás, bizonylat, okmány; kézbesítés
kontestacyjny, -a, -e – bizonyítási, kézbesítési,
bizonylatkontestatorski, -a, -ie – kontesztátorkontestator, kontestatorka – kontesztátor (ffi/nő)
kontestować – (lat.) kontesztálni; (jog) tanúsítani,
bizonyítani
kontinuum, continuum [1. wym. kontinuum,
kontinuum] [1. ciągły, uporządkowany
zbiór nieskończonej liczby elementów
przechodzących płynnie jeden w drugi; 2.
Continuum, czyli z łac. ciągłość, jest
pojęciem używanym w matematyce do
oznaczania
przestrzeni,
poniższe
rozumienia tego pojęcia nie wykluczają
się, choć położony w nich nacisk służy
innym celom.] – (matematika) kontinuum;
folytonosság
konto [1. jest to specyficzne dla rachunkowości
urządzenie ewidencyjne, które służy do
bieżącego
ujmowania
operacji
gospodarczych. Operacje te są wyrażone
w kwotach pieniężnych. Konto ma dwie
strony: jedna (lewa strona) zwana Winien
(w skrócie Wn) albo Debet (Dt), druga
(prawa) zwana Ma albo Credit (Ct). Zapis
po stronie Wn określa się jako obciążenie
konta albo zapis w ciężar konta, natomiast
zapis po stronie Ma - uznanie konta lub
zapis na dobro konta. 2. dwustronny
rachunek w księgowości, w którym
zapisuje się wyrażone w pieniądzu zmiany
majątkowe; 3. rachunek w banku, na
którym ulokowane są pieniądze danego
klienta; 4. rachunek dwustronny w
księdze handlowej do rejestracji zmian
majątkowych wyrażonych w pieniądzu;
5. prawo dostępu do zasobów sieci
komputerowej przydzielone danej osobie;
6. fragment serwera pocztowego, w
którym przechowywane są e-maile
użytkownika] – (ol.) conto; kontó, számla
(bankszámla), rovás, hitel
konto (ang. account) [zbiór podstawowych
danych przydzielonych użytkownikowi na
serwerze; umożliwia legalne korzystanie z
zasobów sprzętowo-programowych sieci.
Składają się nań: identyfikator (nazwa)
użytkownika, hasło, dane właściciela oraz
prawa
dostępu
(uprawnienia
do
korzystania z zasobów sieci).] — (ang.
account) hozzáférési jog
konto aktywów – aktívák számlája
konto analityczne – analitikus számla
konto bankowe – bankkontó, bankszámla
konto bilansowe – mérlegszámla
-
Wersja 01 01 2017.
konto czekowe – csekkszámla
konto depozytowe, konto depozytu – letéti számla
konto dewizowe – devizaszámla
konto kalkulacyjne – kalkulációs számla
konto kanoniczne (ang. canonical account)
[konto, które ma tę samą strukturę i hasło
we wszystkich systemach w momencie
instalowania. Przykładem jest hasło do
poczty głosowej, które wykorzystuje
numer wewnętrzny jako hasło, konta
wsparcia technicznego, gdzie hasłem jest
"support", albo konta gościnne. Hasła
kanoniczne powinny być zmienione
natychmiast po instalacji, aby zapobiec
możliwym nadużyciom.] - (ang. canonical
account) elismert jog
konto kasy – pénztári számla
konto komisyjne – bizományi számla
konto kosztów podróży i reprezentacji – utazási
és reprezentációs költségek számlája
konto materiałowe – anyagszámla
konto obligatoryjne – kötvényszámla
konto pasywów – passzívák számla
konto przychodów i rozchodów – bevételi és
kiadási számla
konto syntetyczne – szintetikus számla
konto użytkownika (ang. account) [w systemach
komputerowych konto oznacza zbiór
zasobów i uprawnień w ramach danego
systemu
przypisanych
konkretnemu
użytkownikowi.
We
współczesnych
systemach operacyjnych konta posiadają
unikalną nazwę (login) i hasło. Proces
autoryzacji w systemie wymagający
zwykle podania nazwy konta i hasła
określa się logowaniem.] – (ang.) account
[1. használati jog (bérlet) egy hálózati
számítógépen; saját felhasználói azonosító,
jelszó, tárolóterület és (általában) egy e-mail
postafiók tartozik hozzá; 2. számítógéphasználati jog, saját azonosító és jelszó egy
(általában nagyobb) hálózati számítógépen]
konto walutowe – valutaszámla
konto wynikowe – eredmény-számla
konto zbiorowe [konto zawierające rozliczenia
przedsiębiorstwa ze wszystkimi jego
odbiorcami łącznie] – gyűjtőszámla
konto żyrowe – zsírószámla (átutalási)
kontoteka [1. kaseta z ułożonymi w
odpowiednim
porządku
kartami
zawierającymi rubryki do księgowania; 2.
konto – wł. conto + gr. théke ‘miejsce
schowania,
skrzynia’)
ekon.
usystematyzowany zbiór dokumentów
dotyczącychkont; kartoteka kont.] –
számlanyilvántartó
2771
kontokowanie – számlázás
kontokurent [wł. conto corrente 'rachunek
bieżący, kontokurent'; conto 'rachunek;
konto' z późn.łac. computus, przest.
rachunek bieżący, konto bankowe klienta,
technika
obliczania
procentów
na
kontach.] – (lat.) conto
corrente;
folyószámla
kontować [1. zapisywać pozycje przychodu i
rozchodu
na
odpowiednie
konta;
2. sporządzać wyciąg z konta] – (lat.)
contírozni; számlázni
kontysta [osoba zajmująca się zapisywaniem
pozycje przychodu i rozchodu na
odpowiednich kontach oraz sporządzająca
wyciągi z konta], kontystka – kontírotó,
számlázó
kontowy, -a, -e [przymiotnik od: konto] –
számlakontr-, kontra- [pierwszy człon wyrazów
złożonych oznaczający przeciwieństwo,
przeciwstawienie, występowanie przeciw,
w przeciwną stronę, przeciwdziałanie] –
kontra-; ellenkontra [1. wypowiedź lub działanie wyrażające
sprzeciw wobec wypowiedzi lub działania
innej osoby; 2. w boksie: błyskawiczny
cios odparowujący lub blokujący atak
przeciwnika; 3. zob. kontratak w zn. 2.;
4. karc. zobowiązanie się gracza do
niedopuszczenia
do
wzięcia
przez
przeciwnika deklarowanej liczby lew; 5. w
wioślarstwie:
wiosłowanie
wstecz;
6. kreskowa klisza drukarska, dająca na
odbitce odwrotny w stosunku do oryginału
układ plam czarnych i białych] – (lat.)
contra, kontra; ellentámadás
kontra, contra [wym. kontra] [przeciw,
przeciwko] – kontra; ellen, ellene
kontrabanda [1. wł. contrabbando (dosł.
'bezprawie); jw.'; zob. kontra-; bando
'statut; obwieszczenie' z śrdw.łac. bandum
'dekret; skazanie; wygnanie'. przemyt,
szmugiel; to co jest przemycane; 2.
nielegalne przewożenie przez granicę
państwa dewiz lub towarów; przemyt
kontrabanda wojenna dostarczanie przez
statki państwa neutralnego jednej ze stron
wojujących, wbrew zakazom strony
przeciwnej, towarów, które w sposób
bezpośredni lub pośredni pomagają w
prowadzeniu wojny; 3.
przemycane
towary, dewizy lub broń; 4. nielegalne
przewożenie przez granicę pieniędzy lub
towarów; też: przemycane pieniądze lub
towary]
–
csempészet,
csempészés,
zugkereskedelem;
(towar)
dugáru,
csempészáru
-
Wersja 01 01 2017.
kontrabanda wojenna [dostarczanie przez
państwa neutralne jednej ze stron
konfliktu broni i towarów, które
pomagają w prowadzeniu wojny] – hadi
dugáru
kontrabandowy, -a, -e [przymiotnik od:
kontrabanda] – csempész-, csempészeti,
zugkereskedelmi
kontrabandzista
[osoba
uprawiająca
kontrabandę; przemytnik] – csempész
kontrabas [1. największy instrument strunowy,
mający najniższą skalę tonów w grupie
instrumentów smyczkowych; 2. muzyczny
instrument
strunowy
z
grupy
smyczkowych;
jest
największym
instrumentem tej
grupy]
–
(ol.)
contrabasso, 1. kontrabasszus (violin);
gordon v. nagybőgő; a legnagyobb és
legmélyebb hangfekvésű vonós hangszer; 2.
(zene) a legmélyebb teljes oktáv;
a
legmélyebb férfihang
kontrabasista [muzyk grający na kontrabasie] –
nagybőgős
kontrabasistka [kobieta grająca na kontrabasie]
– nagybőgősnő
kontrabasowy, -a, -e [przymiotnik od:
kontrabas] – kontrabasszus-; nagybőgőre írt
kontradmiralski, -a, -ie – ellentengernagyi
kontradmirał [1. najniższy stopień admiralski w
polskiej marynarce wojennej; też: oficer
mający ten stopień; 2. stopień wojskowy w
marynarce wojennej odpowiadający (w
Polsce) stopniowi generała brygady; 3.
(kadm.; kontradm.) – wojskowy stopień
oficerski w polskiej Marynarce Wojennej,
odpowiadający generałowi brygady w
2772
Wojskach
Lądowych
i
Siłach
Powitrznych. Jego odpowiedniki znajdują
się także w marynarkach wojennych
innych państw] – ellentengernagy
kontradykcja [1. książkowo o sprzeczności,
niezgodności;
2.
a)
sprzeczność,
niezgodność, b) sprzeciw, niezgoda] – (lat.)
contradictio, kontradikció; ellentmondás; két
összekapcsolt fogalom egymást tagadása
kontradykcyjny, -a, -e – (lat.) contradictio-,
kontradikció-; ellentmondásos
kontradyktoryczny, kontradyktoryjny -a, -e
[praw. zaprzeczający komuś lub czemuś] –
kontradiktorikus; ellentmondó; egymásnak
ellentmondó két kijelentés
kontradyktoryjny, -a, -e [1. praw. zaprzeczający
komuś lub czemuś; 2. praw. dający
możność wypowiedzenia się obu stronom]
– kontradiktórius [kontradiktorikus /
kontradiktórius, mindkét felet meghallgató
eljárás: processo contraddittorio]
kontradyktoryjność [1. zasada, zakładająca
istnienie dwóch przeciwstawnych stron
toczących spór. Możliwość wnoszenia
zażalenia, odwołania, kasacji. Jeden z
elementów sformalizowanej procedury
sądowej; 2. cecha procesu karnego,
cywilnego,
postępowania
administracyjnego itp. zakładająca prawo
strony do walki o korzystne dla siebie
rozstrzygnięcie sprawy] – kontradiktória;
ellentmondás
kontrafagot [1. odmiana fagotu, instrument o
najniższej skali tonów w grupie
instrumentów dętych drewnianych; 2.
instrument dęty drewniany z grupy
aerofonów stroikowych. Należy do grupy
instrumentów z podwójnym trzcinowym
stroikiem. Do tej samej rodziny należą
także obój, rożek angielski i jego wersja o
wyższym stroju fagot.] – kontrafagott
kontrafakcja – (lat.) contrafactio; utánzás
kontrafałd [założenie materiału w rurkę, mocno
sprasowane u góry lub na całej długości.
Stosowany najczęściej w spódnicy.] –
ellenkező irányú berakás v. hajtás ruhán;
ellenránc, mély ránc
-
Wersja 01 01 2017.
kontrafałd
kontrafałda – szemberánc, szembehól
kontragitacja [agitacja zwalczająca inną
agitację; przeciwdziałanie agitacji] –
ellenagitáció
kontrahencki, -a, -ie – szerződő; adószedő
kontrahent [1. łac. contrahens dpn. contrahentis
p.pr. od contrahere 'ściągać; skupiać;
skracać'; każda ze stron zawierających
umowę; 2. w wkonomii, osoba fizyczna lub
osoba prawna będąca stroną transakcji; 3.
jedna ze stron zawierających umowę
handlową], kontrahentka – szerződő fél;
üzletfél, üzlettárs, üzleti partner; (dawno)
adószedő (ffi/nő)
kontrahent handlowy – kereskedelmi partner
kontrahować – szerződni, adót szedni
kontraindikacja – (lat.) kontraindikáció; (orvosi)
ellenjavallat;
nem
alkalmazható
gyógykezelés
kontrakcik [zdrobnienie od: kontrakt] – kisebb
szerződés
kontrakcja,
kontraktowanie
[1.
przeciwdziałanie;
reakcja.
2.
łac.
contractio 'zmarszczenie; ściśnięcie' od
contractus,
jęz.
ściągnięcie
dwóch
sąsiadujących z sobą samogłosek w jedną
(por. synkopa); geol. kurczenie się Ziemi
pod wpływem stygnięcia; fiz., chem.
ubytek objętości; 3. zmniejszenie się
objętości przy mieszaniu niektórych
rozpuszczających się wzajemnie cieczy;
4. kurczenie się wnętrza Ziemi pod
wpływem utraty przez nie ciepła;
5. zjawisko fonetyczne polegające na
ściągnięciu
dwóch
samogłosek;
6.
działanie skierowane przeciwko innemu
działaniu] – (lat.) contractio; 1. kontakció,
(nyelvtan)
összevonás,
szűkülés;
összehúzódás; 2. ellenakció
 CONTRACTIO CORDIS – Szívbéli
bűnbánat; skolasztikus eredetű kifejezés a
tökéletes bűnbánatra, amely a bűn feletti
szonorúságból és az Isten iránti szeretetből
fakad. A megtérés első mozzanata.
2773
kontrakcja samogłosek [(fonetyka) ściągnięcie
dwóch samogłosek (sąsiadujących lub
rozdzielonychspółgłoską) w jedną. Zaszła
np. W języku polskim (grasz < grajesz,
zobacz powstanie i rozwój języka
polskiego)] – mássalhangzók összevonása
kontrakcyjny, -a, -e – (lat.) contractio-, kontakciókontrakt [1. łac. contractus 'układ' z p.p. od
contrahere, układ, umowa na piśmie,
zawarta
między
stronami
(kontrahentami); (w l.mn. kontrakty)
dawn. zjazdy doroczne szlachty pol. w
różnych miastach, w celu zawierania
umów, transakcji handl. i kredytowych
(od XVI w.);
2. umowa, głównie
handlowa, zawarta na piśmie między
stronami; też: zatrudnienie na mocy takiej
umowy; 3. dokument, dowód takiej
umowy; 4. praca za granicą na podstawie
takiej umowy; 5. w brydżu: deklarowana
w licytacji liczba lew, którą rozgrywający
zobowiązują się wziąć w danym rozdaniu]
– (lat.) contractus, kontraktus; szerződés,
egyezmény; -kötés
kontrakt [Prawa polskie nie używały wyrazu
umowa, który jest nowszym. Wyraz
„kontrakt”, contractus, znajduje się
wprawdzie w źródłach praw, ale oznacza
tylko prywatną umowę, którą sobie
umawiający się spisać mogli w tak zw.
intercyzie,
literae
intercisae.
Zapis
zastawny
nazwano
„Kontraktem
zastawnym.” Później umowę zwano
„tranzakcją”, transactio, lub w danych
wypadkach
concordia,
complanatio.
Właściwa nazwa kotraktów w Vol. legum
była inscriptio, zapis, co nie znaczyło
bynajmniej legatu. W statucie Herburta
rozdział o umowach zatytułowany jest: „O
sposobie i formie zapisu każdego
obowiązku” (Wal. Dutkiewicz).] – (daw.,
praw.) (lat.) Contractus,
szerződés [A
rómaiak különbséget tettek Contractusok és
pactumok (egyezmények) között, azokat
értvén ez utóbbiak alatt, melyek nem szültek
perelhető, biróilag érvényesülhető kötelmet
(u. n. pacta nuda). A prétor azonban a
természetes
méltányosság
(aequitas
naturalis)
tekintetbe
vételével
az
egyezmények némelyikét perelhetőséggel
ruházta fel (pacta non nuda, v. p. vestita). A
római jog szerint a Contractushoz bizonyos
formák (causae obligationis) megtartása volt
szükséges s e formák különféleségéhez
képest a Contractusból származó négyféle
kötelmet különböztettek meg. Obligationum
quae et contractus nascuntur quatuor genera
sunt: aut enim «re» contrahuntur, aut verbis;
aut literis, aut consense. - Contractus a
-
Wersja 01 01 2017.
magyar magánjogban sajátságos, úgy a
magszakadástól abban különbözik, hogy
alapja nem az adomány, hanem a birtok
magánátruházása volt; a kaducitástól pedig
abban, mert nem összvagyonra, hanem
csakis az illető birtokra, tehát egyes dolgokra
vonatkozott.]
kontrakt eksportowy – exportszerződés
kontrakt giełdowy – tőzsdei szerződés
kontrakt kompensacyjny – kompenzációs
szerződés
kontrakt licencyjny – licenc szerződés
kontrakt małżeński – házassági szerződés
kontrakt na dostarczenie – szállítási szerződés
kontrakt najmu – bérleti szerződés
kontrakt najmu rzeczy (locatio conducio rei)
[miała miejsce gdy wynajmujący wydawał
najemcy rzecz do czasowego używania w
zamian
za
określony
czynsz.
Wynajmujący odpowiadał za wady
fizyczne i z tytułu ewikcji oraz ponosił
koszty utrzymania rzeczy w stanie
zdatnym do użytku oraz miał prawo
zastawu na rzeczach wniesionych do
najętego domu. Najemca miał płacić
czynsz i konserwować rzecz, miał prawo
do pożytków, w razie utraty rzeczy najętej
mógł żądać od właściciela użycia praw
ochrony własności i przywrócenia najmu.]
– bérleti díj
kontrakt roczny – évi szerződés
kontrakt spedaży – eladási szerződés
kontrakt typowy – típusszerződés
kontraktacja [1. forma skupu produktów
rolnych oparta na dobrowolnych i
planowych umowach między odbiorcą
(państwem,
organizacją,
przedsiębiorstwem) i producentem; 2.
forma skupu produktów rolnych i
zwierząt
hodowlanych,
oparta
na
dwustronnej umowie między producentem
i przedsiębiorstwem skupu; 3. forma
skupu produktów rolnych, oparta na
dwustronnej umowie, w której producent
rolny zobowiązuje się wytworzyć i
dostarczyć kontraktującemu oznaczoną
ilość określonego rodzaju produktów
rolnych, a kontraktujący zobowiązuje się
te produkty odebrać w określonym
terminie po umówionej cenie oraz
stosownie do umowy spełnić świadczenia
dodatkowe (np. zapewnić producentowi
określone środki produkcji czy uzyskanie
pomocy finansowej); k. rozwinęła się w
XIX w. w związku z rozwojem przemysłu
spożywczego.] –
(lat.) kontraktáció;
kontraktus;
szerződés;
szerződéskötés,
2774
leszerződtetés, szerződéses lekötés v.
termelés; keretszerződés
kontraktacja
handlowa
–
kereskedelmi
szerződéskötés
kontraktacja
obowiążkowa
–
kötelező
szerződéskötés
kontraktacja
produktów
rolnych
–
mezőgazdasági termékek szerződtetése
kontraktacja trzody chlewnej – sertéstenyésztési
(termelési) szerződés
kontraktacyjny, -a, -e [związany z kontraktacją]
– kontraktációs; szerződéses
kontraktować [1. zawierać kontrakt, umowę na
dostawę czegoś; 2. angażować na
podstawie kontraktu] – szerződést kötni,
leszerződni, szerződésileg lekötni
kontraktować dostawę – szállítási szerződést kötni
kontraktować pracę – munkaszerződést kötni
kontraktować trzodę chlewną – sertéstenyésztési
szerződést kötni
kontraktowanie świadczeń – tanúsítványok
összevonása
kontraktowo – szerződésileg, szerződéses úton
kontraktowy, -a, -e [nieetatowy, zatrudniony na
podstawie umowy, na pewien okres] –
szerződési, szerződéses
kontrakty [zapoczątkowane w XVI w. doroczne
zjazdy szlachty polskiej, mające na celu
zawieranie umów gospodarczych] –
(dawno) országos vásár
kontralt (alt głęboki) [1. najniższy głos żeński;
najniższy
rodzaj
głosu
żeńskiego;
2. śpiewaczka śpiewająca tym głosem;] –
(rodzaj głosu) (zene) contralto, kontraalto,
mély alt (énekes)
kontraltowy, -a, -e – contralto-, kontraalto-, mély
altkontramarka
[wł.
contromarca;
1. znak
wybijany dawniej na monetach w celu
usankcjonowania ich obiegu lub nadania
im nowej wartości; 2. daw. numerek
otrzymywany w szatni przy oddawaniu
ubrania na przechowanie; 3. przest.
znaczek uprawniający do powrotu po
chwilowym wyjściu z sali widowiskowej,
wystawowej itp.; numerek z szatni; znak
wybijany
na
dawn.
monetach
(kontrasygnatura).]
–
visszatérőjegy;
(ruhatári) (ellenőrző) jegy v. –szelvény
kontramarkarnia – ellenjelzés, ellenjelölés,
ellenőrzőszelvény
adása;
(dawno)
ideignelenes ruhatár
kontrapunkcista [kompozytor, muzyk stosujący
w swoich utworach zasadę kontrapunktu;
specjalista w zakresie kontrapunktu] –
több szólamú művet készítő zneszerző
-
Wersja 01 01 2017.
kontrapunkt (z łac. punctus contra punctum w
dosłownym tłumaczeniu: nuta przeciw
nucie) [1. technika kompozytorska w
utworach
wielogłosowych;
2. linia
melodyczna towarzysząca podstawowej
melodii; 3. dział teorii muzyki; 4. element
obrazu, widowiska itp. uwydatniający
inny element przez skontrastowanie go z
nim; 4. Jest to technika kompozytorska,
która polega na prowadzeniu kilku
niezależnych
linii
melodycznych
(polifornia) zgodnie z określonymi
zasadami harmonicznymi i rytmicznymi.]
– (lat.) contrapunet, kontrapunkt; (zene)
ellenpont, ellenpontozás; több szólamú
szerkesztés [az egyszólamú harmonizált
tétellel szemben, a többszólamú szerkesztést
jelenti]
kontrapunkt podwójny – kettős kontrapunkt
kontrapunktować
–
kontrapunktozni,
ellenpontozni; több szólamú szerkeszteni
kontrapunktowy, kontrapunktyczny, -a, -e –
ellenpontos, ellenpontozó; kontrapunktikus;
kontrapunkt-; ellenpont-, több szólamú
szerkesztési
kontrapunktycznie
–
kontrapunktosan,
ellenpontosan; több szólamúan
kontrargument [1. argument zbijający inny
argument; 2. argument przeciwny do
argumentu
przedstawianego
przez
oratora, nakłaniający do innych racji i
postępowania, niż postępowanie i racje
propagowane przez oratora.] – ellenérv
kontrargumentacja
[argumenty
zbijające
dowodzenie strony przeciwnej] – (lat.)
argumentáció;
érvelés,
érvek
felsorakoztatása
kontrargumentować [wysuwać kontrargumenty;
zbijać argumenty strony przeciwnej] –
ellenérveket felhozni; ellenérvelni
kontraselekcja [zgodnie z nieaktualnym,
naukowo nieuzasadnionym i szkodliwym
poglądem, wzrastanie w społeczeństwach
ludzkich
(na
skutek
zwiększonej
rozrodczości) udziału potomstwa osób
mniej wartościowych („lw; biologicznie”
up; i społecznie) kosztem posiadających
mniej potomstwa osób kulturotwórczych,
co
miałoby
prowadzić
do
„lw;
zwyrodnienia” up; społeczeństwa] – (lat.)
kontraszelekció; helytelen, az érdemtelenek,
a gyengébb tehetségűek javára végzett
kiválasztás, kiválogatás
kontrast [fr. contraste 'kontrast' z wł. contrasto;
1. ostra sprzeczność między zestawionymi
przedmiotami, zjawiskami itp.; 2. fiz.
różnica jasności między jasnymi i
ciemnymi częściami obrazu; 3. zob. środek
2775
cieniujący; 4. ostro uwydatniająca się
różnica,
jaskrawe
przeciwieństwo;
przeciwstawienie, sprzeczność] – (lat.)
kontraszt, ellentét; kirívó ellentét v.
különbség; éles ellentét, szembetűnő
különbség;
a
kép
legsötétebb
és
legvilágosabb része közötti fénykülönbség;
(művészet) feltűnő, erősen aláhúzott ellentét,
mint művészi kifejező eszköz; (inf.)
kontraszt
[Nem
összekeverendő
a
képélességgel. Azt adja meg, milyen arányú
árnyalatkülönbséget képes létrehozni a
monitor két szomszédos képpont között.]
kontrast barw – színellentét
kontrast charakterów – karakterek v. jellemek
ellentéte
kontrast
wzrokowy
[właściwość
wzroku
polegająca na różnym postrzeganiu
przedmiotu w zależności od tła] – (látási)
kontraszt
kontrastować
[wyraźnie
się
wyróżniać,
odróżniać, różnić] – élesen v. merőben
elütni, kontrasztot v. kirívó különbséget
képezni
kontrastowo – kontrasztszerűen, élesen, kirívóan
kontrastowość [wyrazistość; stopień oddania
różnic
tonalnych
fotografowanego
obiektu] – kontrasztosság; vminek ellentétes,
szembetűnő volta
kontrastowy, -a, -e [1. tworzący z czymś
kontrast;
2. skrajnie
odmienny,
przeciwny; 3. o filmie, zdjęciu itp.: taki,
którego jasne i ciemne fragmenty ostro ze
sobą kontrastują] – kontrasztkontrastywny, -a, -e – (gram) kontrasztív
kontrasygnata [1. (z łaciny contra – przeciw,
signo – podpisywać), złożenie podpisu na
akcie prawnym podpisanym już przez
kogoś, wymagane do uzyskania przez ten
akt prawomocności; 2. konstytucyjny
wymóg podpisania urzędowego aktu
głowy państwa (prezydenta, monarchy)
przez premiera lub właściwego ministra
bądź łącznie. Kontrasygnata oznacza, że
członkowie rządu (premier i ministrowie)
przejmują na siebie odpowiedzialność
polityczną
za
podpisany
akt.
3.
kontrasygnatura drugi podpis, wymagany
do ważności aktu obok podpisu osoby
głównej 4. dodatkowe podpisanie aktu
prawnego (ustawy bądź rozporządzenia)
przez drugą osobę, potwierdzające jego
ważności
i
przenoszące
pełną
odpowiedzialność polityczną i prawną na
podpisującego. W systemie rządów
parlamentarno-gabinetowych
oznacza
najczęściej podpisanie aktu urzędowego
wydanego przez głowę państwa przez
-
Wersja 01 01 2017.
premiera lub ministra odpowiedniego
resortu.] – ellenjegy, ellenjegyzés
kontrasygnować [czytaj: kontr-asygnować] [w
prawie: dokonywać kontrasygnaty] –
ellenjegyezni
kontratak [1. atak mający na celu odparcie
nacierającego nieprzyjaciela; 2. przejście
od obrony do ataku w dyskusji, walce
sportowej lub innej rywalizacji] –
ellentámadás
kontratakować [przeprowadzać kontratak] –
ellentámadást vezetni
kontrdemonstracja
[demonstracja
będąca
wyrazem
sprzeciwu
wobec
innej
demonstracji] – ellentüntetés
kontredans [1. fr. contredance 'jw.' z ang.
country-dance 'zbiorowy taniec wiejski';
country 'wieś; kraj' ze śrdw.łac. contrata
(dosł. 'to, co jest naprzeciw oglądającego)
krajobraz; wieś' od łac. contra; zbiorowy,
figurowy taniec towarzyski pochodzenia
ang., popularny od poł. XVIII w. (w XIX
w. przekształcił się w kadryla); 2. to
zbiorowy, figurowy taniec towarzyski
pochodzenia angielskiego, popularny
zwłaszcza we Francji od końca XVIII (w
XIX w. przekształcił się w kadryla); 3.
figurowy taniec towarzyski modny pod
koniec XVIII w.; też: muzyka do tego
tańca] – contredanse (angol eredetű
táncforma)
kontredansowy, -a, -e – contredansekontrkandydat [kandydat konkurujący z innym
kandydatem, wysuniętym przez stronę
przeciwną], kontrkandydatka – ellenjelölt
(ffi/nő)
kontrkultura [1. (z łac. contra = 'przeciw' +
kultura) – określa względnie spójną grupę
społeczną, która wyraża sprzeciw wobec
zastanej kultury, próbując jednocześnie
stworzyć nową kulturę, mającą zastąpić
zanegowaną rzeczywistość kulturową. W
ten sposób może dojść do stworzenia
nowej kultury – kultury alternatywnej. 2.
kultura określonej grupy społecznej
odrzucającej wartości, normy i wzory
zachowania kultury oficjalnej; 3. grupa
społeczna propagująca nowe wartości] –
ellenkultúra;
az
aktuálisan
fennálló
társadalmi berendezkedéssel szembeforduló
szubkultúra (kulturális irányzat), mely - a
rendszerrel történő szembefordulásából
kifolyólag - mindig hordoz magában
politikai felhangot is. Célja az aktuális
rendszernél - saját belátása szerint - jobb
rendszer kiépítése, vagy legalábbis a fennálló
(szerinte) jobbítása, javítása, igazságosabbá
tétele. Az ellenkultúrák leginkább a XIX.-
2776
XX. században váltak igazán meghatározó
mozgalmakká. Az első ilyen igazán
meghatározó, ellenkultúrának nevezhető
mozgalom a XIX. század közepe-vége felé
megszületett munkásmozgalom volt, mely
hamar összefonódott a kommunizmussal,
illetve a többi baloldali, főként radikális
politikai ideológiával.
kontrkulturowy, -a, -e [przymiotnik od:
kontrkultura] – ellenkultúrakontrmanewr
[manewr
przeciwdziałający
manewrowi nieprzyjaciela] – (fr.) contremanoeuvre;
(wojsko)
ellenmanőver,
ellenhadmozdulat
kontrmina [1. zob. przeciwmina; 2. mina
podziemna zakładana przez oblężonych w
celu zniszczenia min nieprzyjaciela] – (fr.)
contre-mine, kontremin; (dawno) (wojsko)
ellenakna;
(kereskedelem)
spekuláció,
tőzsdei manőver az árfolyamok letörésére
kontrofensywa (in. przeciwnatarcie) [działania
zbrojne podejmowane przez jednostki
wojskowe pozostające w obronie, lub
wycofujące
się
pod
naporem
nieprzyjaciela, w celu przejęcia inicjatywy
strategicznej w określonym rejonie
prowadzenia walki.] , kontrnatarcie
[1. natarcie
wojsk
następujące
bezpośrednio po odparciu ofensywy
nieprzyjaciela; 2. energiczne działania
będące odpowiedzią na czyjś atak, mające
na
celu
przejęcie
inicjatywy]
–
ellentámadás
kontroferta [oferta korzystniejsza pod jakimś
względem od innej oferty] – ellenajánlat
kontrola [1. sprawdzanie czegoś, zestawianie
stanu faktycznego ze stanem wymaganym;
2. nadzór nad kimś lub nad czymś; 3. pot.
instytucja lub osoba sprawująca nad
czymś nadzór; 4.ogólnie porównywanie
stanu faktycznego ze stanem założonym.
W innym sensie nadzór nad czymś i
dopilnowywanie, aby to funkcjonowało
zgodnie z ustalonymi zasadami] – (fr.)
kontroll ellenőrzés, felülvizsgálat; vizsgálat
(vizsg.); ellenőrzés (ell.), ellenőrző hivatal;
rovancsolás
kontrola antydopingowa – doppingvizsgálat
kontrola bankowa – banki ellenőrzés
kontrola bezpieczeństwa, prosimy przedchodzić
tutaj – biztonsági ellenőrzés, kérjük, itt menjen
el
kontrola bieżąca – folyamatos ellenőrzés
kontrola bilansu – mérlegrevízió
kontrola biletów – jegykezelés, jegyellenőrzés
kontrola budżetowa – költségvetési ellenőrzés
kontrola całkowita – teljes ellenőrzés
-
Wersja 01 01 2017.
kontrola celna – vámellenőrzés, vámvizsgálat;
vámkezelés
kontrola cen – árellenőrzés
kontrola ciągła – folyamatos ellenőrzés
kontrola dewizowa – devizaellenőrzés
kontrola dostępu (ang. access control) [1. aspekt
ochrony
zasobów
komputerowych,
polegający
na
sprawowaniu
przez
właścicieli
(procesy)
upoważnionego
nadzoru nad sposobami wykorzystania
zasobów za pomocą mechanizmów
tworzonych przez system operacyjny. 2.
system polegający na zainstalowaniu
odpowiednich
urządzeń
lub/i
oprogramowania
oraz
wdrożeniu
procedur organizacyjnych, mających na
celu identyfikację podmiotu] — (ang.
access control) belépés-ellenőrzés v. kontroll
kontrola drogowa – közúti ellenőrzés
kontrola fabryczna – gyáriellenőrzés
kontrola finansowa – pénzügyi ellenőrzés
kontrola funduszu płac – béralap ellenőrzés
kontrola gospodarcza – gazdasági ellenőrzés
kontrola graniczna – határellenőrzés
kontrola ilościowa – mennyiségi ellenőrzés
kontrola jakości – minőség-ellenőrzés (MEO)
kontrola kasy – pénztárvizsgálat
kontrola ludowa – népi ellenőrzés
kontrola łącza danych (dotyczy funkcji
zapewnionych przez warstwę łącza
danych modelu OSI); synonimy: DLC,
zobacz również: protocol, DLC – (kat.:
informatyka) DLC Data Link Control
(adatkapcsolat vezérlés)
kontrola operacyjna – operatív ellenőrzés
kontrola państwowa [ogół działań polegający na
nadzorze jednych organów państwowych
nad innymi, a także nadzór tych organów
nad instytucjami, przedsiębiorstwami i
obywatelami. – W Polsce rolę głównego
urzędu kontrolującego działanie wszelkich
organów państwa pełni Najwyższa Izba
Kontroli.] – állami ellenőrzés
kontrola
parlamentarna
–
parlementi
felülvizsgálat v. ellenőrzés
kontrola partyjna – pártellenőrzés
kontrola parzystości [metoda wykrywania
przekłamań
w
transmitowanych
wiadomościach. Polega na dodawaniu do
wysyłanej wiadomości bitu kontrolnego.
W zależności od przyjętej konwencji bit
ten nazywany jest bitem parzystości lub
bitem nieparzystości. Kontrola parzystości
opiera się na parzystości sumy bitów
wiadomości, której nie należy mylić z
parzystością wiadomości potraktowanej
2777
jako liczba dwójkowa. Tę drugą
parzystość można odczytać wprost z
najmłodszego
bitu
wiadomości.]
–
paritásellenőrzés [Egyszerű hibavédelmi e1=
járás, amelyben az együtt védett elemeket
(biteket) a jellemző állapotok száma szerint
ellenőrizzük. paritásellenőrzésben az együtt
védett elemcsoportban, kódszóban (kód) - ha
a kód bináris - az 1 értékű elemek száma
vagy csak páros, vagy csak páratlan lehet. E
célra az együtt védett elemek csoportjához
megfelelő számú paritásbitet adunk, melyet a
csoporton belül meghatározott helyen fellépő
bitekből képeznek (a logikai összeadás
szabályainak megfelelően). Az ilyen kódolás
eredménye
a
paritáskód.
Egyetlen
paritásbitet tartalmaz a - nemzetközi S,
számú távíróábécé. A paritásellenőrzést
elterjedten alkalmazzák a számítógépekben
és a távadatfeldolgozásban. elsősorban az
adatátvitelben hibavédelemre.]
kontrola pasażerów ze względów bezpieczeństwa
– biztonsági ellenőrzés
kontrola paszportowa a. paszportów –
útlevélvizsgálat
kontrola paszportu, kontrola paszportów –
útlevél-ellenőrzés
kontrola pelna – teljes ellenőrzés
kontrola pisowni – helyesírás-ellenőrzés
kontrola policyjna – rendőri ellenőrzés
kontrola (pomiar) hałasu – zajfelmérés
kontrola prasy – sajtócenzúra
kontrola produkcji – termelés ellenőrzése;
gyártásellenőrzés
kontrola rachunkowa – számviteli ellenőrzés
kontrola rachunków – számfejtés
kontrola
radarowa
–
radarellenőrzés,
sebességellenőrzés, radarkontroll
kontrola ruchu – a forgalom ellenőrzése,
forgalomellenőrzés
kontrola ruchu lotnicza [kontrola ruchu
lotniczego jest to służba ustanowiona w
celu zapobiegania zderzeniom statków
powietrznych ze sobą, zarówno podczas
lotu jak i na lotniskach. Kontrola ruchu
lotniczego ma też na celu usprawnianie i
utrzymywanie
uporządkowanego
przepływu ruchu lotniczego.] – a
légiforgalom ellenőrzése
kontrola rynku – piaci ellenőrzés
kontrola społeczna [to system nakazów, zakazów
i sankcji które służą grupie lub
społeczności do utrzymania konformizmu
ich członków wobec wartości] – társadalmi
ellenőrzés
kontrola statystyczna – statisztikai ellenőrzés
-
Wersja 01 01 2017.
kontrola techniczna [działania mające na celu
eliminowanie wyrobów, materiałów itp.
nieodpowiadających ustalonym normom]
– műszaki ellenőrzés
kontrola towarów – áruellenőrzés
kontrola u odbiorcy – ellenőrzés az átvevőnél
kontrola umysłu – agykontroll
kontrola wartościowa – értékellenőrzés
kontrola wewnętrzna – belső ellenőrzés
kontrola wewnątrzzakładowa – üzemen belüli
ellenőrzés
kontrola wynikowa – eredmény ellenőrzése
kontrola wykonania planów – a tervteljesítés
ellenőrzése
kontrola wyrywkowa – szúrópróbás ellenőrzés
kontrola zbrojeń [wzajemny nadzór państw nad
tempem, w jakim powiększają one swój
potencjał militarny] – fegyverzetellenőrzés
kontrola zdalna [zob. telekontrola] – telekontroll;
távellenőrzés
kontroler
[1. osoba
kontrolująca
coś;
2. urządzenie kontrolujące pracę silników,
maszyn], kontrolerka – ellenőr (ell.),
felügyelő; kalauz, vizsgáló (ffi/nő)
kontroler biletów – ellenőr, jegyellenőr;
[tömegközlekedési eszközökön (metrón,
villamoson, trolibuszon, autóbuszon stb.)
vizsgálja az utasok, és azok megállóiban a
felszálló utasok jegyének vagy bérletének
meglétét, érvényességét, az esetleges
kedvezményre való jogosultságot, ezek
hiányában pedig pénzbírságot szab ki, vagyis
egy szerződés betartását ellenőrzi. A
jegyellenőr emellett információval láthatja el
az utasokat és jegyet is árulhat.]
kontroler finansowy – számellenőr; pénzügyi
ellenőr
kontroler
jakości
–
minőségi
ellenőr,
minőségellenőr, meós
kontroler kolejowy – vasúti ellenőr
kontroler objazdowy – utazgató ellenőr
kontroler podatkowy – adóellenőr
kontroler techniczny – meós; minőségi ellenőr
kontroler tramwajowy – villamosvasúti ellenőr
kontroler [urządzenie pozwalające wygenerować
sygnał kompensujący w systemach
adaptacyjnych na podstawie sygnałów
odniesienia i błędu] – (fr.) kontroler (eszköz
v. berendezés)
kontroler
(informatyka)
[urządzenie
kontrolujące i regulujące pracę różnych
urządzeń znajdujących się np. w
komputerze. Można tam znaleźć między
innymi kontrolery SATA, ATA, USB,
SCSI itd. Komputerowe kontrolery można
2778
podzielić na wewnętrzne (wbudowane w
płytę główną) lub umieszczane wewnątrz
jednostki centralnej portach PCI, PCI X,
PCI E, ISA i zewnętrzne umieszczane w
portach USB, PCIMCA (w laptopach),
COM.] – (fr.) kontroler; ellenőr, felügyelő
kontroler [kontroler ruchu lotniczego, osoba
kontrolująca ruch lotniczy przy pomocy
wizualnej lub radaru i przez nakazy
kierunku, wysokości i prędkości dla
pilotów w celu separacji. - Jeden z
zawodów cechujących się znacznym
poziomem stresu ze względu na
odpowiedzialność za ludzkie życie] –
légiforgalmi
kontroler
v.
felügyelő
(légiforgalom
ellenőrző
személy);
repülésirányító
kontrolerski, -a, -ie – ellenőri
kontrolka ciśnienia oleju – olajnyomásmérő
kontrolnie – ellenőrzően
kontrolny, -a, -e – kontroll-; ellenőrző, ellenőrzési
(ell.)
kontrolować (kontroluje) [1. sprawdzać, badać
coś; 2. sprawować nad kimś lub nad
czymś nadzór; 3. dominować w jakiejś
dziedzinie] – (fr.) kontrollálni; ellenőrizni,
felügyelni;
vizsgálni;
megfigyelni,
lehallgatni; felülvizsgálni; rovancsolni
kontrolować bilet – jegyet ellenőrizni, kezelni
kontrolować jakość – minőséget ellenőrizni
kontrolować kogo/co – ellenőrizni vkit/vmit
kontrolować rachunki – számlákat ellenőrizni;
számfejteni
kontrolować swoje finanse v. myśli – saját
pénzügy v. gondolat ellenőrzése (önkontroll)
kontrolować się [1. sprawdzać samego siebie,
panować nad sobą; 2. sprawdzać się
wzajemnie] – ellenőrzi magát; önellenőrzést
végezni; megfigyelik v. lehallgatják egymást
kontrolowanie [kontrolowanie, jako element
zarządzania, polega na porównywaniu
informacji o tym, co następuje w trakcie
wdrażania planu w życie, z planami.] –
ellenőrzés, felügyelet
kontrolowanie tezaurusa [czynności związane z
wprowadzaniem do tezaurusa nowego
deskryptora,
obejmujące
przede
wszystkim
zmiany
w
układach
strukturalnych,
określonych
wyżej,
wyznaczenie jego askryptorów i relacji,
utworzenie
na
końcu
artykułu
deskryptorowego.] – (inf.) thesaurus v.
thesaurusz ellenőrzése
kontrolowanie
programów
–
programok
ellenőrzése
kontrolujący, -a, -e – ellenőrző, felügyelő
-
Wersja 01 01 2017.
kontrować [1. być przeciw komuś lub czemuś;
oponować, sprzeciwiać się; 2. w brydżu:
zobowiązywać się do niedopuszczenia
licytującego przeciwnika do wygranej; 3.
w boksie: zadawać kontry, odpowiadać
ciosami
na
ciosy
przeciwnika,
powstrzymywać ciosem atak przeciwnika]
– (lat.) kontrázni, megkontrázni; (kártya)
ellenjátékot bejelenteni; kontrát mondani;
(átv.)
ráduplázni;
vki
álláspontját,
véleményét támogatni; (zene) valamely
dallamot
mélyebb
fekvésben
v.
hangfekvésben kísérni; kíséretet játszani
kontrowers [(u Zygmunta Glogera) spór o
granicę, stąd proces kontrowersyjny, t. j.
proces o przyznanie zakwestjonowanej
części pola, łąki, lasu dla jednej z
prawujących się stron.] – határvita; a föld
kérdéses részének kijelölése; határjárás,
határkerülés [a középkori gazdasági,
közigazgatási és jogi hagyományokon
alapuló
eljárás,
melynek
során
a
birtoktestnek,
a
falu
földterületének
végpontjait kijelölték, azok védelméről
gondoskodtak és rendszeresen megújították.
A középkorban birtokadományozáskor és örökléskor a szóban forgó birtokot a
szomszédok és hites személyek jelenlétében
körüljárták, határpontjait megállapították. A
határkijelölésekről,
beiktatásokról
és
pereskedésekről a határjáró oklevelek
tanúskodnak.]
kontrowersja [1. łac. controversia 'wątpliwość;
zwada;
dysputa';
różnica
zdań,
rozbieżność sądów; spór, dyskusja,
polemika;
2.
rozbieżność
opinii
pociągająca za sobą dyskusje i spory] –
(lat.) kontroverzió; vita, ellentét, vitás kérdés
kontrowersyjnie – ellentétesen, vitásan
kontrowersyjność – ellentétesség
kontrowersyjny,
-a,
-e
[problematyczny,
dyskusyjny; budzący spory] – (dawno)
ellentétes, vitás; tisztázatlan
kontrowersyjna reklama – ellentmondásos reklám
kontrowersyjny proces w Pakistanie – vitás ügy
Pakisztánban
kontrpara [dawniej: para wpuszczana do
cylindra parowego z odwrotnej strony
tłoka w celu zahamowania jego ruchu;
przeciwpara] – ellengőz
kontrpartner [przeciwnik, rywal] – ellenfél,
rivális
kontrprojekt – ellenterv
kontrpropozycja [propozycja przeciwstawiona
innej
propozycji]
–
ellenindítvány,
ellenjavaslat; ellenajánlat
2779
kontrreformacja [1. Kośc. rz.kat. prąd
zmierzający do reformy wewn. Kościoła w
celu zwalczenia postępów reformacji,
rozwijający się gł. we Włoszech, Francji i
Niderlandach od połowy XVI do schyłku
XVII w. (w Polsce 1564-1768). 2. prąd
powstały w kościele katolickim, wobec
zagrożenia reformacją. Podstawą ruchu
były ustawy soboru trydenckiego. Ważną
rolę w walce z reformacją odegrał zakon
jezuitów. 3. ruch w Kościele katolickim w
XVI–XVII
w.
mający
na
celu
przeciwstawienie się reformacji i odnowę
Kościoła; 4. Kontrreformacja, prąd w
Kościele
katolickim
zwalczający
reformację w celu odbudowy własnej
potęgi oraz politycznych, gospodarczych i
kulturalnych
wpływów.
Wpływy
kontrreformacji zaznaczały się od poł.
XVI do końca XVII w. System celów
stawianych
sobie
przez
działaczy
kontrreformacji opierał się na dążeniu do
reformy wewnątrz Kościoła poprzez
pogłębienie życia religijnego, wzmożenie
dyscypliny,
eliminację
najbardziej
rzucających się w oczy nadużyć kleru. Kontrreformacja rozpoczęła się po
soborze trydenckim (1545-1563) (sobory),
który podjął kroki zmierzające do
uzdrowienia stosunków wewnętrznych w
Kościele i przekreślił wszelkie możliwości
ugody z protestantami. Dużą rolę w
rozwoju tego ruchu odegrał założony w
1540 zakon Braci Jezusowych - jezuitów.
Kontrreformacja
działała
poprzez
wszechstronnie rozwiniętą propagandę
skierowaną
przeciwko
reformacji,
stosowała także przymus wyznaniowy. Jedną z potężnych broni papiestwa do
walki z heretykami stała się inkwizycja,
która od 1542 pod nazwą Świętego
Oficjum (6 kardynałów upoważnionych
do wyznaczania trybunału złożonego z
dominikanów)
rozszerzyła
swoją
działalność z Hiszpanii na wszystkie kraje
katolickie. Od 1543 powierzono biskupom
nadzór nad drukarniami, a w 1559
opracowano po raz pierwszy wykaz ksiąg
zakazanych
(Index
librorum
prohibitorum).
Dzięki
podjętym
działaniom postępy reformacji w wielu
krajach
zostały
zatrzymane.
Na
niektórych terenach (Skandynawia, część
Niemiec, Niderlandy, Szkocja, Anglia,
Siedmiogród)
próby
przywrócenia
katolicyzmu
zakończyły
się
niepowodzeniem.] – ellenreformáció [az
ellenreformáció a katolicizmus törekvése
volt úgy vallási, mint társadalmi téren a
-
Wersja 01 01 2017.
protestanizmus térnyerése ellen védekezni,és
elvesztett pozicióit visszaszerezni. Ebből a
célból ült össze a tridenti zsinat. Az
ellenreformáció korszaka 1546 és 1648 közé
tehető; a schmalkaldeni háborúval kezdődött
és a harmincéves háború végével fejeződött
be. Magyarországon az ellenreformáció
korszaka Habsburg Rudolf trónralépésével
kezdődött. Kiemelkedő alakja Pázmány
Péter volt, aki írásaival és ékesszólásával a
magyar főurak jelentős részét ismét
visszatérítette a katolikus egyházba s ezáltal
a katolicizmus jövőjét és hatalmát hazánkban
megszilárdította.]
Kontrreformacja w Polsce
Idee reformy katolickiej dotarły na ziemie
polskie niemal natychmiast po zakończeniu
soboru trydenckiego. Już w 1564 r. powstało
w Braniewie pierwsze w Rzeczypospolitej
kolegium jezuickie. W następnych latach
liczba jezuitów oraz prowadzonych przez nich
szkół średnich szybko rosła, osiągając
w połowie XVII w. poziom 50 placówek
oświatowych. Jezuici przejawiali aktywność
także
na prawosławnych
ziemiach
południowo-wschodnich państwa.Za
ich
pośrednictwem dotarły tam idee humanizmu
(nieobecne
w Cerkwi
prawosławnej).
Spowodowało to konwersję na katolicyzm
części
szlachty
i magnaterii
ruskiej
i przeciwdziałanie ze strony prawosławia
w postaci organizowania bractw religijnych,
propagowania wpływu świeckich na Cerkiew
w celu podniesienia poziomu intelektualnego
duchowieństwa.
Działalności
takiej
patronował m.in. Konstanty Ostrogski,
inicjator prawosławnego wydania Pisma Św. tzw.
Biblii
ostrogskiej).
Postępy
kontrreformacji wzmacniało faworyzowanie
przez Zygmunta III Wazę katolików
w nominacjach na urzędy.
Poparciem tego władcy cieszył się również
unia brzeska (1596) pomiędzy Kościołem
katolickim a Cerkwią prawosławną. Przystąpili
do niej w większości biskupi prawosławni
z terenów
Rzeczpospolitej,
przeciw
opowiedziały się natomiast klasztory, bractwa
i świeccy protektorzy, co stało się zarzewiem
konfliktu. Unici uznali zwierzchność papieża,
lecz zachowali ceremoniał prawosławny.
Zygmunt III w 1607 r. zgodził się na działalność
Cerkwi prawosławnej, ale nie uznał
prawosławnej
hierarchii.
Ponownie
zalegalizował ją dopiero jego syn i następca
Władysław IV w 1633 r. Nierozstrzygnięty
pozostał problem należących do biskupstw
majątków ziemskich, które w 1596 r. przejęli
unici.
Pierwsze poważne konflikty na tle religijnym
pojawiły się w Rzeczpospolitej jednak dopiero
w XVIII w. W 1724 r. miał miejsce tumult
religijny w Toruniu, w czasie którego doszło
do splądrowania kolegium jezuickiego.
Skazanie na śmierć uczestników zamieszek
wywołało burzę oskarżeń Rzeczypospolitej
przez państwa protestanckie o fanatyzm
religijny.
W 1733 r. wprowadzony został zakaz
piastowania urzędów i posłowania na sejmy
przez innowierców. Mimo tych restrykcji
w Rzeczpospolitej nigdy nie doszło do wojen
religijnych i systematycznych prześladowań
innych wyznań.
2780
kontrreformacyjny, -a, -e [związany z
kontrreformacją] – ellenreformációs
kontrrewolucja walka przeciwko rewolucji,
prowadzona po jej zakończeniu lub w
czasie jej trwania – ellenforradalom
kontrrewolucyjny,
-a,
-e
[związany
z
kontrrewolucją] – ellenforradalmi
kontrrewolucjonista [1. przeciwnik rewolucji; 2.
uczestnik lub zwolennik kontrrewolucji],
kontrrewolucjonistka – ellenforradalmár;
reakciós (ffi/nő)
kontrrewolucyjny,
-a,
-e
[związany
z
kontrrewolucją] – ellenforradalmi
kontrrewolucyjna prowokacja – ellenforradalmi
provokáció
kontrsygnał – ellenjegyzés
kontrtorpedowiec [1. przest. rodzaj okrętu; 2.
okręt wojenny przeznaczony do niszczenia
torpedowców
nieprzyjacielskich;
3.
niszczyciel (okręt woj.), w latach 19001940 klasa średnich okrętów zasadniczo
przeznaczonych do odpierania ataków
torpedowców. Wyporność do 1300 t,
uzbrojenie artyleryjskie kalibru do 130
mm. W latach 30. po wyposażeniu w miny
i wyrzutnie torpedowe przekształciły się w
niszczyciele.] – (wojsko) torpedóromboló
kontrwywiad [1. działalność mająca na celu
zwalczanie obcego wywiadu; 2. służby
specjalne zajmujące się zwalczaniem
obcego wywiadu; 3. działalność mająca na
celu neutralizowanie działalności obcych
służb
wywiadowczych,
jak
też
przeciwdziałanie szpiegostwu w ogólności.
Często ujmuje się tu również działania
mające na celu ochronę i obronę przed
dywersja i sabotażem. Kontrwywiadem
przeważnie zajmują się służby cywilne,
-
Wersja 01 01 2017.
policyjne i wojskowe, potocznie określane
również mianem kontrwywiad. W Polsce
kontrwywiadem cywilnym zajmuje się
Agencja Bezpieczestwa Wewnętrznego, a
wojskowym
Służba
Kontrwywiadu
Wojskowego.]
–
(wojsko)
elhárítás,
kémelhárítás
kontrwywiadowczy, -a, -e – kémelhárító
kontrybucja [1. kontrybucja (Opłata wpłacana
przez pokonane państwo zwycięzcy.) 2.
Opłata za odstąpienie od oblężenia, lub
zaniechanie agresji terytorialnej. 3.
osCommerce
contributions.
W
społeczności twórców i użytkowników
sklepów osCommerce tak nazywane są
dodatkowe funkcjonalności i skrypty tę
funkcjonalność
poszerzające.
(osCommerce Nazwa pochodzi od (ang.)
Open Source Commerce: to powstała na
licencji GNU GPL platforma do
prowadzenia sklepu internetowego. 4.
Kontrybucja - film z 1966 roku; 5.
kontrybucja
Contributio
w
starożytnym Rzymie w okresie Republiki danina nakładana na pokonane ludy,
służąca zwrotowi pożyczki zaciągniętej u
ludu rzymskiego na prowadzenie wojny. 6.
łac. contributio 'zbieranie; rozdzielanie;
składka'
od
contribuere
'zbierać;
przyczyniać się'; danina pieniężna
nakładana przez zwycięzcę na państwo
pokonane a. przez okupanta na ludność
okupowanego terytorium (jako represja)
7. obowiązkowe świadczenia w naturze
lub opłaty nakładane przez państwo
zwycięskie na państwo pokonane lub
przez władze okupacyjne na ludność kraju
okupowanego; 8. w starożytności i
średniowieczu:
danina
na
rzecz
panującego lub państwa] – (lat.)
kontribúció; közös hozzájárulás, hadisarc,
hadiadó
kontrybucyjny, -a, -e [związany z kontrybucją] –
kontibúciós, hadisarc-, hadiadó
kontrzarządzenie (zob. zarządzenie przeciwne) –
ellenintézkedés
kontuar [1. fr. comptoir 'kantor(ek), lada; filia'
od compter 'liczyć' z łac. computare, przest.
lada sklepowa, bufet; 2 blat oddzielający
osobę obsługującą od klienta w sklepie,
barze itp.] – üzleti pult v. asztal
kontumacja
[łac.
contumacia;
upór,
lekceważenie
1.
niestawienie
się
oskarżonego na rozprawę sądową; 2. a)
niestawienie się oskarżonego na rozprawę
sądową; b) skazanie zaoczne; 3. daw.
niestawienie się oskarżonego na rozprawę
sądową, które skutkuje wydaniem wyroku
zaocznego; też: taki wyrok; 4. daw.; zob.
kwarantanna w zn. 1.] – (lat.) contumacia,
kontumáció; (bíróság előtti) meg nem
jelenés, mulasztás; elmakacsolás, makacssági
ítélet;
távollevő
ellen
hozott
„in
contumaciam”-ítélet; egészségügyi zár v.
zárlat
kontumacyjny, -a, -e [związany z kontumacją] –
mulasztási, mulasztásos, makacssági
2781
-
Wersja 01 01 2017.
kontusik [1. zdrobnienie od: kontusz (wierzchni
strój męski noszony w dawnej Polsce)] –
(hist.) ffi felsőruha; „köntöske”
kontusik damski [wierzchni polski narodowy
strój kobiecy, w kroju podobny do
kontusza. Z początku bardzo długi,
sięgający niemal do kostek, później coraz
krótszy, wreszcie ledwo do kolan. Podbity
futrem służył za okrycie zimowe; bogatsze
panie miały pod spodem sobole, kuny,
popielice, uboższe - lisy albo wiewiórki. Do
takich kontusików wkładały na głowę
rogatywki z piórkami.] – (hist.) női köntös,
felső ruha
kontur
kontur [1. zarys kształtów jakiejś postaci lub
przedmiotu; 2. linia obwodząca kształt
czegoś] – (fr. le contour) kontúr; körvonal,
körrajz; valamely tárgy körvonalai
kontur domu – a ház körvonala v. körvonalai
kontur niewyraźny – alig kivehető v. homályos
köronal
kontur twarzy – az arc körvonala v. körvonalai
konturować [kreślić kontury czegoś] –
körvonalazni, vázolni
konturowy, -a, -e [przymiotnik od: kontur] –
konturos, kontur-; körvonalas
konturówka, konturówka do ust [1. ołówek,
sztyft lub pędzelek do makijażu, służący
do malowania konturów warg lub oczu] –
szájkontúr (ceruza), szájkontúr ceruza
konturówka (w płynie) [1. ołówek, sztyft lub
pędzelek do makijażu, służący do
malowania konturów warg lub oczu;
2. zob. mapa konturowa] – szemhéjkontúr
kontusik
kontusz [1. staropolski wierzchni strój męski,
długa suknia zapinana z przodu, z
rozciętymi rękawami; 2. (Jak czytamy u
Zygmunta
Glogera)
suknią
rozpowszechnioną na Wschodzie jako
ubiór
honorowy
najwyższych
dostojników. Sułtanowie tureccy za czyny
wojenne dawali chanom krymskim
kontusze ponsowe ze złotymi guzami.
Polacy w walkach zwycięskich zdobywali
kontusze na starszyźnie tatarskiej i
tureckiej w XVI w. i ze zwykłą w takich
razach dumą zwycięzców, pyszniących się
trofeami, zaczęli je przywdziewać na
polskie żupany. Pas, którym opasywali
żupan, przenieśli na wierzch kontusza, a
od
czasu
bliższych
stosunków
z
przepychem Wschodu pas ten stał się
sutszy i bogatszy. W XVI w. wiele nazw
odzieży zapożyczono od Węgrów a
pomiędzy innemi i kontusz, z węgierskiego
köntös, suknia, jak twierdzi Brückner.
Tym sposobem kontusz, lubo pierwotnie
wschodni, ale w Polsce innym krojem niż
na Wschodzie noszony, w połączeniu z
odwiecznym żupanem, stał się za
Zygmunta III powszechnym i uroczystym
ubiorem narodowym.] – (dawno) köntös,
bekecs
2782
kontusz
kontusz karmazynowy – (lengyel nemesek díszes
karmazsin köntöse)
kontuszowy, -a, -e [związany z kontuszem wierzchnim okryciem męskim noszonym
w dawnej Polsce (np. pas kontuszowy,
szlachta kontuszowa)] – köntös-, bekecskontuzja [1. łac. contusio 'ściśnięcie; jw.' od
contundere 'bić; miażdżyć'; stłuczenie;
med. zewn. potłuczenie ciała a. narządów
wewnętrznych wskutek tępego urazu,
połączone z uszkodzeniem tkanek; 2.
stłuczenie
ciała
lub
narządów
wewnętrznych] – (lat.) kontúzió; sp. sérülés,
zúzódás
kontuzjonować, kontuzjować [1. spowodować,
wywołać (czyjąś) kontuzję; 2. spowodować
u kogoś kontuzję] – zúzódni, zúzódásokat
szenvedni
kontuzjowany, -a, -e – sérült (ember)
kontygnacja – (lat.) contignatio; emelet,
gerendázat
kontyna (gontyna) [zob. kącina] – (ősi szláv
pogány szentély)
kontynent [1. łac. continens dpn. continentis
p.pr. od continēre, wielki obszar lądu
otoczony przez morza i oceany, część
świata; wielki obszar lądu otoczony
-
Wersja 01 01 2017.
morzem i oceanem; ląd stały (w
przeciwstawieniu do wysp a. morza). 2.
podstawowa, obok oceanów, jednostka
podziału świata (Europa,
Ameryka
Północna i Ameryka Południowa, Afryka i
Azja) 3. ziemia w przeciwieństwie do
morza; 4. masyw lądowy Europy (bez
Anglii)] – (lat.) kontinens, világrész,
földrész, szárazföld
kontynent eurazjatycki – eurázsiai kontinens
kontynent północnoamerykański – északamerikai kontinens
kontynentalny, -a, -e [lądowy (np. klimat: gorący
latem, mroźny zimą); (system k.) polityka
wojen ekon., prowadzona (1806-12) przez
Napoleona
I,
zakazująca
Francji,
sprzymierzeńcom i neutralnym handlu z
Anglią.] – (lat.) kontinentális; szárazföldi
kontynenty – földrészek, kontinensek
kontyngencja
[1. przypadkowość;
2. mat.
współzależność
statystyczna
między
cechami, z których przynajmniej jedna
jest
cechą
jakościową;
3.
mat.
współzależność statyst. między cechami, z
których
przynajmniej
jedna
jest
jakościowa.] – kontingencia
Kontyngens liwerunkowy [(u Zygmunta Glogera)
Podatek ten nie istniał w dawnej Polsce
pod taką nazwą. Dobra duchowne,
królewskie i starostwa dostarczały dla
wojska tak zw. „chleby” i płaciły na
utrzymanie wojska w leżach zimowych tak
zw. „hibernę”. Hiberna zamieniona
później została w dobrach duchowieństwa
na
subsidium
charitativum,
a
w
królewskich pół-podymne. W r. 1790 sejm
czteroletni, celem uzupełnienia funduszu
na utrzymanie wojska, ustanowił „zsypkę
zboża”. Napoleon I dekretem z d. 13
grudnia 1806 r., po wkroczeniu wojsk
francuskich do kraju polskiego, naznaczył
na wyżywienie wojska kontrybucję w
produktach, wyrównywającą wartości 4/5
części podatków gruntowych. Wprawdzie
porozbiorowe rządy, pruski i austrjacki,
nakazywały czasami dostawę produktów
do magazynów wojskowych, lecz wartość
tych dostaw bądź przyjmowano w
podatkach, bądź, jak w Austryi,
wydawano obligacje, zwane Kriegs und
Liferungs Darlehns Scheine. Bezpłatność
tych dostaw wprowadził dopiero Napoleon
1807 r., a rząd Księstwa Warszawsk.
zamienił je na stały podatek ziemski, z
nazwą: Kontyngens liwerunkowy, który,
unormowany
wielkością
zasiewów
każdych dóbr, dotrwał w Kongresówce do
wprowadzenia
podatku
gruntowego
dworskiego w r. 1866.] – takarmány,
élelmiszerek
stb.
hadi
célra
való
beszolgáltatása;
2783
kontyngent [1. łac. contingens dpn. contingentis
p.pr. od contingere 'graniczyć; zdarzać
się'; określona ilość a. określona granica
(dolna a. górna) pewnej wielkości, limit,
kwota (maksymalna a. minimalna),
norma; przest. dostawy obowiązkowe;
statyst. stała grupa wieku (np. 30-40 lat),
przez którą przesuwają się coraz nowe
zespoły osób (kohorty) 2. określona ilość
czegoś,
przydział;
3. określona
w
umowach
międzypaństwowych
maksymalna norma importu, eksportu lub
tranzytu, ustanowiona dla niektórych
towarów; 4. jednostki wojskowe jakiegoś
państwa
pełniące
służbę
w
międzynarodowych siłach zbrojnych;
5. obowiązkowe świadczenia w naturze
dokonywane przez ludność na rzecz
państwa, gminy itp.] – (lat.) kontingens,
keret,
megállapított
rész;
arányos,
megszabott rész; hányad, hozzájárulás;
engedélyezett felső keret (létszámé, árué
stb.); kvóta
kontyngent celny – vámkontingens
kontyngent dewizowy – devizakeret
kontyngent eksportowy – exportkontinens; kiviteli
kontingens
kontyngent elastyczny – rugalmas kontinens
kontyngent głobalny – teljes kontinens
kontyngent ilościowy – mennyiségi keret
kontyngent importowy – importkeret; behozatali
kontingens, importkontingens
kontyngent kredytowy – hitelkeret
kontyngent przywozowy – behozatali keret
kontyngent rekrutów – újoncjutalék v. kontingens
kontyngent szywny – merev kontingens
kontyngent targowy – piaci keret
kontyngent towarowy – árukeret
kontyngent umowny – szerződéses keret
kontyngent wartościowy – értékkeret
kontyngent wojskowy – katonai kontingens
kontyngent wywozowy – kiviteli keret
kontyngent zbożowy – beszolgáltatási mennyiség,
megállapított gabona-hányad
kontyngent zbożowy i mięsny – megállapított hús
és gabona-hányad
kontyngentować
–
(lat.)
kontingentálni;
kontingenst v. keretet megállapítani
kontyngentowanie – kontingentálás
kontyngentowanie
eksportu
–
export
kontingentálás v. keret megállapítása
-
Wersja 01 01 2017.
kontyngentowanie
emisji
–
emisszió
kontingentálás
kontyngentowanie
importu
–
import
kontingentálás
kontyngentowy, -a, -e – kontingenskontynuacja [1. łac. continuatio 'złączenie;
trwanie' od continuare 'łączyć; nie
przestawać; przedłużać' z continuus
'ciągły' od continēre, ciąg dalszy,
przedłużenie; 2. wykonywanie w dalszym
ciągu rozpoczętej działalności; 3. następna
część filmu, książki itp.] – (lat.) kontinuitás;
folytatás; folyamatosság, folytonosság
kontynuacja historii – a történet folytatása
kontynuacyjny, -a, -e – folytonos, folyamatos
kontynuator [osoba wykonująca w dalszym
ciągu rozpoczętą czynność; wykonawca
rozpoczętego dzieła], kontynuatorka –
vmit folytató v. végző (ffi/nő)
kontynuator polityki poprzednika – elődje
politikájának folytója
kontynuator tradycji – a hagyomány v. tradíció
folytatója
kontynuatorski, -a, -e – folytató, végző
kontynuować [wykonywać, prowadzić, rozwijać
co dalej, w dalszym ciągu] – folytatni
kontynuować dialog – párbeszédet folytatni
kontynuować
naukę
–
továbbtanulni;
tanulmányokat folytatni
kontynuować reformy – a reformokat folytatni
kontynuować współpracę z kimś– együttműködést
folytatni; együttműködni vmilyen téren
vkivel
kontynuowacja – (lat.) continuitás; folytonosság
kontynuowacja czegoś – vmi folytonossága
kontysta [osoba zajmująca się zapisywaniem
pozycje przychodu i rozchodu na
odpowiednich kontach oraz sporządzająca
wyciągi z konta], kontystka – számlavezető
(ffi/nő)
konujący, -a, -e – halódó
konurbacja (z łac. con, „z, razem” i urbs,
„miasto”) [typ aglomeracji policentrycznej
złożonej z kilku miast położonych blisko
siebie, z których żadne nie dominuje.
Miasta te pełnią rozmaite funkcje, dzięki
czemu się uzupełniają. Jest to możliwe
dzięki rozbudowanej sieci komunikacyjnej
łączącej
poszczególne
miasta.]
–
konurbáció [olyan több település által
alkotott városi terület, ahol a lakosszám
növekedése és a beépített területek ebből
fakadó bővülése miatt a települések fizikai
határai elmosódnak, és összefüggő beépített
területet alkotnak.]
2784
konus [1. łac. conus 'szyszka; szyszak; stożek' i
gr. kōnikós 'stożkowaty' z kónos
'(stożkowata) szyszka (pinii)'; przest.
Stożek; 2. lekcew. człowiek niskiego
wzrostu; 3. daw. stożek] – (gör.) kónusz,
kúp; kúp alakú szerszám, eszköz, tárgy
konusowaty, -a, -e – kúpalakú
Konwalia (Convallaria L.) [1. roślina o białych,
wonnych kwiatach w kształcie drobnych
dzwoneczków;
2.
rodzaj
roślin
jednoliściennych rodziny konwaliowatych.
Przedstawiciele tego rodzaju występują w
umiarkowanych
strefach
półkuli
północnej. W Polsce rozpowszechniona
jest jedynie konwalia majowa, jej
naturalne skupiska zajmują ok. 81 ha
(dane na 1963 r.).] – gyöngyvirág
(Convallaria L.)
Konwalia majowa (Convallaria majalis L.) [1.
gatunek
byliny
kłączowej
z
monotypowego
rodzaju
konwalia
(Convallaria L.). Zaliczany był w
systemach z końca XX wieku (Reveala,
Takhtajana) do rodziny konwaliowatych
(Convallariaceae), w systemie APG II
(2003) do rodziny myszopłochowatych
(Ruscaceae), a od 2009 (system APG III)
do
szparagowatych
(Asparagaceae).
Konwalia jest rośliną leczniczą i
popularną rośliną ozdobną, której
głównym walorem są niewielkie kwiaty o
charakterystycznym
zapachu
i
dzwonkowatym kształcie. Znana jest pod
wieloma nazwami zwyczajowymi i
ludowymi. Występuje często w lasach
niemal całej Polski, poza tym jest także
uprawiana. 2. konwalia leśna, konwalia
majowa lub lanuszka jest znaną byliną
występującą w leśnym runie ale też
uprawianą w ogródkach. A to ze względu
na białe, pięknie pachnące kwiaty. Cała
roślina jest, nie tylko dla nas, trująca] –
gyöngyvirág (Convallaria majalis) [a
spárgafélék (Asparagaceae) családjába, a
Nolinoideae alcsaládba tartozó Convallaria
nemzetség egyetlen faja. Európában és Ázsia
mérsékelt
éghajlatú
tájain
őshonos,
elsősorban tölgyesekben fordul elő, de
megterem lombos erdőinkben, ligetekben és
bárhol, ahol a talaj nyirkos. Még meszes
talajon is tenyészik, ha árnyékba telepítik, és
a föld nem szárad ki hamar. Kedvelt
lágyszárú, évelő virág és gyógynövény,
sokfelé kertekben ültetik. A talajban
tarackszerű, vékony, elágazó rizómái futnak.
Ebből fejlődik a hajtás, aminek a csúcsi
részén hártyás allevelek és 2 hosszú nyelű,
élénkzöld lomblevél fejlődik. A levelek
-
Wersja 01 01 2017.
lemeze 10–20 cm hosszú, elliptikus, hegyes
csúcsú.]
konwalia leśna – erdei gyöngyvirág
konwalia majowa [zob. konwalia] – gyöngyvirág
(Convallaria L.)
konwalijka – gyöngyvirágocska, kis gyöngyvirág
Konwalijka dwulistna (Maianthemum bifolium)
[1. gatunek byliny należący do grupy
konwaliowatych (mającej rangę plemienia
lub rodziny w zależności od ujęcia
systematycznego). Występuje w Europie i
Azji, pospolita jest w całej Polsce. 2.
roślina o białych, wonnych kwiatach,
podobna do konwalii] – Árnyékvirág
(Maianthemum bifolium)
konwaliowy, -a, -e – gyöngyvirág-, gyöngyvirágos
konwejer [1. ang. conveyor 'jw.' od convey
'przenosić,
przewozić';
pot.
techn.
przenośnik (taśmowy, łańcuchowy itp.) do
transportu bliskiego, transporter; 2.
Konwejer - z ang. conveyor (taśmociąg) standardowa metoda przesłuchań przez
NKWD (Ludowy Komisariat Spraw
Wewnętrznych ZSRR; ros. Narodnyj
Komissariat Wnutriennich Dieł) i inne
policje
polityczne
w
krajach
komunistycznych (Polska - UB i
Informacja Wojskowa, Węgry – AVH
(Államvédelmi Hatóság), NRD - Stasi,
Rumunia - Securitate itd.) w okresie
stalinizmu; 3. urządzenie transportowe
przenoszące materiał na powierzchni
taśmy o zamkniętym obwodzie; 4. środ.
wielogodzinne przesłuchanie, w czasie
którego przesłuchiwany poddawany jest
torturom psychicznym lub fizycznym.] –
(ang.) konvejer; serleges szállító berendezés;
szállítószalag,
futószalag;
(bányászat)
rázócsuszda, szállítóvályú
2785
konwejer kubkowy – vedres v. serleges szállító;
vedres transzportőr
konwejer taśmowy – futószalag, szállítószalag;
szalagtranszportőr, szállító heveder, szalagos
szállítómű
konwejer wibracyjny – rázócsuszda
konwejer wiszący – függesztett szállítószalag
konwejerowy, -a, -e [przymiotnik od: konwejer]
– conveyor-rendszerű; szállítószalagos,
futószalagos, transzportőr-konvejerkonwekcja [1. unoszenie się ciepła wywoływane
przemieszczeniem się mas cieczy lub
gazów, prowadzące do wyrównania się ich
temperatury; 2. proces przenoszenia
ciepła wynikający z ruchu materii w
objętości dowolnego płynu, np. powietrza,
wody, piasku itp. Czasami przez
konwekcję rozumie się również sam ruch
materii związany z różnicami temperatur,
który prowadzi do przenoszenia ciepła.
Ruch ten precyzyjniej nazywa się prądem
konwekcyjnym.] – (lat.) konvekció;
hőáramlás, hőnek vmilyen közvetítő általi
terjedése; hőt szállító felszálló légáramlás
konwekcja ciepła – konvektív hővezetés,
hőkonvekció
konwekcja elektryczna – elektromos konvekció
konwekcja swobodna [jest to wymiana ciepła
spowodowana samoistnym ruchem gazu
na skutek tejże wymiany.] – szabad
konvekció
konwekcjonalny, -a, -e – hagyományos
konwekcyjny, -a, -e [związany z konwekcją] –
konvekciós; áramlásos, áramláskonweksyjny, -a, -e – (lat.) konvex-, domború
konwektor [grzejnik centralnego ogrzewania,
mający
konstrukcję
umożliwiającą
regulowany, na zasadzie konwekcji,
przepływ ciepła] – konvektor
konwektorowy, -a, -e [przymiotnik od:
konwektor] – konvektorkonwenans (często w l.mn.: konwenanse) [1.
obowiązująca w jakimś środowisku norma
zachowania się w określonej sytuacji; 2.
ogólnie przyjęte formy i obyczaje
towarzyskie.] – konvenció; illendőség,
illem, (jó) modor, társadalmi szokás
konwenansowy, -a, -e [przymiotnik od:
konwenans]– az illendőségnek v. a
társadalmi szokásnak megfelelő
konwenansowa rozmowa – formális társalgás
konwencja [1. ogólnie przyjęte w jakimś
środowisku
normy
postępowania,
myślenia
itp.;
2. zespół
cech
charakterystycznych
dla
dzieł
artystycznych przyjęty przez twórcę;
-
Wersja 01 01 2017.
3. umowa międzynarodowa pociągająca
skutki prawne; 4. przedwyborczy walny
zjazd członków partii politycznej; 5.
umowa
międzynarodowa
dotycząca
specjalnych zagadnień; wszelka umowa
normująca jakieś sprawy; umowność;
utarte normy, zwyczaje, stereotypy
myślenia a. postępowania; zebranie
lokalne członków partii polit. w USA a.
delegatów stanowych, krajowych, dla
sformułowania platformy partyjnej a.
wyboru kandydata na urząd (np.
gubernatora,
prezydenta)]
–
(lat.)
konvenció; megegyezés, megállapodás,
egyezmény,
szerződés;
nemzetközi
egyezmény;
államok
egymásközötti
megegyezése jogi, politikai, gazdasági
kérdésekben; játékszabály; bevett szokás,
viselkedési szabály
Konwencja berneńska
[międzynarodowa
umowa zawarta w Bernie w 1886 roku, w
której po raz pierwszy określono zasady
respektowania praw autorskich między
państwami. Dotychczas utwory chronione
w jednym państwie nie podlegały ochronie
zagranicą. Od czasu wprowadzenia
konwencji ochrona praw autorskich jest
automatyczna i nie wymaga ze strony
autorów w krajach, które podpisały
Konwencję
podejmowania
żadnych
specjalnych działań. Stany Zjednoczone
nie są sygnatariuszami Konwencji.] – Berni
Egyezmény [Az 1886-os Berni Uniós
Egyezmény határozta meg először a
szuverén államok közötti szerzői jogok
biztosítását. ― A szerzői jogok védelmét
nemzetközi szinten elsőként Az irodalmi és
művészeti művek védelméről szóló 1886.
szeptember 9-i Berni Egyezmény (a
továbbiakban:
Berni
Egyezmény)
szabályozta. Az Egyezmény a szerző jogait
automatikusan keletkezteti, azaz a szerzőnek
sem magát sem nem kell sehova
bejegyeztetnie ahhoz, hogy a szerzői jog
védelmét élvezze. Azt követően, hogy a
művet bármilyen módon „fizikailag" is
rögzítette, kizárólagos jogot szerzett a mű
kiadására és terjesztésére, egészen addig,
amig ezen jogáról le nem mondott, vagy ez a
joga le nem járt.]
konwencja brydżowa – bridzs-szabály, bridzskonvenció
konwencja celna – vámügyi egyezmény
konwencja dwustronna – kétoldalú egyezmény
konwencja handlowa – kereskedelmi egyezmény
konwencja kolejowa – vasúti egyezmény
konwencja konsularna – konzuli egyezmény
konwencja literacka – irodalmi konvenció
2786
konwencja lotnicza – légügyi egyezmény
konwencja monetarna – pénzügyi egyezmény
Konwencja o udzielaniu patentów europejskich
[Podpisana w 1973 roku w Monachium
Konwencja o udzielaniu
patentów
europejskich (ang. European Patent
Convention – EPC) ustala wspólną ścieżkę
zgłaszania
i
udzielania
patentów
europejskich, obowiązujących w każdym z
państw-członków
Europejskiej
Organizacji Patentowej wskazanych przez
wnioskodawcę we wniosku o udzielenie
patentu europejskiego. Konwencja o
udzielaniu patentów europejskich określa
zarówno tryb przyznawania patentów
europejskich, jak i merytoryczne oraz
formalne przesłanki zdolności patentowej
wynalazków. Akt przystąpienia Polski do
Konwencji
o
udzielaniu
patentów
europejskich został podpisany przez
Prezydenta RP dnia 29 grudnia 2003,
opublikowany w Dzienniki Ustaw z 2004 r.
nr 79; poz. 737 (tam też można znaleźć
polski tekst konwencji), a Polska
formalnie stała się członkiem Europejskiej
Organizacji Patentowej 1 marca 2004
roku. Pierwsza duża rewizja Konwencji o
udzielaniu patentów europejskich miała
miejsce w 2000 roku, zrewidowana
Konwencja określana jest mianem EPC
2000. ] - EPC European Patent Convention
(Európai Szabadalmi Egyezmény, ill
Konvenció)
konwencja
o
wymianie
ludności
–
lakosságcsereegyezmény
konwencja pocztowa – postaügyi egyezmény
konwencja wielostonna – sokoldalú egyezmény
Konwencje
Genewskie
[szereg
umów
dotyczących prawa międzynarodowego i
pomocy humanitarnej podpisany w
Genewie w Szwajcarii; jest on częścią
międzynarodowego
prawa
humanitarnego.
Konwencje
były
rezultatem działalności i zabiegów
politycznych Henriego Dunanta. Można
spotkać się także z pojęciem "prawa
genewskiego", czyli prawa opartego na
tych konwencjach.] – Genfi Egyezmény;
Genfi egyezmények [a kifejezés tág
értelemben a történelem során folyamatosan
egymást követően Genfben elfogadott,
nemzetközi
humanitárius
jogi
(vagy
nemzetközi hadijogi) tárgyú egyezményeket
takarja, szűkebb (és gyakrabban használt)
értelemben pedig a jelenleg is hatályban
lévő, 1949. augusztus 12-én elfogadott négy
egyezményt jelenti, melyek megállapítják az
irányadó
alapvető
nemzetközi
jogi
-
Wersja 01 01 2017.
szabályokat fegyveres konfliktusok esetén.
Az 1899-ben és 1907-ben elfogadott Hágai
Egyezményekkel
együtt
képezik
a
nemzetközi humanitárius jogi rendszer
alapjait.]
konwencjonalista
–
konvencionalista;
a
konvencionalizmus híve v. követője
konwencjonalistyczny, -a, -e – konvencionalistakonwencjonalizm [1.
(łac.
conventionalis
‘umowny’) 1. postawa charakteryzująca
się
ścisłym
przestrzeganiem
obowiązujących
w
danej
grupie
konwencji. 2. filoz. sofistyczny pogląd
uznający istnienie prawd odmiennych dla
każdego człowieka i braku prawdy
powszechnej, a prawdy uznawane są przez
ogół jedynie umownie, w wyniku
konwencji; 2. to przyrodoznawczy
kierunek filozoficzny, powstały już w V
w.p.n.e. (Protagoras, Arystyp, Sofiści), a
rozwinięty w końcu XIX i w XX w.
(Poincare, Bergson, Ajdukiewicz), w myśl
którego wszystkie twierdzenia i teorie o
charakterze naukowym są konwencjami
(tzn. mają umowny charakter). Rolą
pełnioną przez te konwencje jest wygoda
myślenia w procesach poznania i
wartościowania w danym wycinku
czasoprzestrzeni, co - w przekładzie
potocznym - jest takim rozeznawaniem się
w pewnej rzeczywistości, w którym
umownie przyjmuje się określone sądy za
prawdziwe bądź nieprawdziwe oraz
określone rzeczy za dobre lub/i piękne
bądź złe lub/i brzydkie. Niejako
"użytkowym
przekazem"
konwencjonalizmu jest to, iż w praktyce
nie ma wiecznie niezmiennych stanowisk
wobec realiów - z racji tego, że rozwojową
naturę ma myśl ludzka; 3. stosowanie się
do przyjętych w życiu społecznym
konwencji; 4. posługiwanie się w utworze
literackim, dziele sztuki itp. określoną
konwencją artystyczną; 5. pogląd w
filozofii nauki głoszący, że obok
doświadczenia i rozumowania w nauce
istotną
rolę
odgrywa
umowność
terminologii, twierdzeń i teorii] –
konvencionalizmus
konwencjonalizm
francuski
–
francia
konvencionalizmus
konwencjonalnie – konvencionálisan, szokásosan,
hagyományosan; megegyezés szerint
konwencjonalność – vminek konvencionális volta
konwencjonalny,
-a,
-e
[1. zgodny
z
konwenansem; 2. postępujący zgodnie z
konwenansem; 3. oparty na konwencji –
przyjętym zwyczaju; 4. niewykraczający
2787
poza schematy, nieoryginalny; 5. znany od
dawna, tradycyjny] – (lat.) konvenciós,
szerződéses; (lat.) konvencionális; formális,
külsőséges, szokásos, megszokott, közkeletű;
bevett, szokásos; (átv.) elcsépelt, üres,
semmitmondó
konwencjonalne kłamstwo – konvencionális
hazugság
konwencyjny, -a, -e [1. dotyczący (oparty na)
konwencji; 2. związany z konwencją; 3.
odnoszący się do konwencji (umowy,
umowności); objęty, ustalony konwencją;
oparty na konwencji] – megegyezéses,
szerződéses, egyezményes
konweniować [1. fr. convenir być stosownym,
odpowiadać
1.
przest.
dogadzać,
odpowiadać, przypadać komu do gustu; 2.
być odpowiednim, zgodnym z czymś;
przypadać
do
gustu;
dogadzać,
odpowiadać;
2. być odpowiednim,
zgodnym z czymś; 3. przypadać do gustu,
odpowiadać] – (lat.) konveniálni; egyezni,
megfelelni, kedvére lenni, tetszeni
konwent
[1. spotkanie
członków
jakiejś
organizacji lub instytucji w celu podjęcia
ważnych
decyzji;
2. w
zakonach
katolickich: zespół zakonników mających
prawo głosu na zebraniach dotyczących
spraw całego zakonu; też: zebranie tych
zakonników; 3. zakon, klasztor; 4.
zgromadzenie; zakon, klasztor, zakonnicy
klasztoru; (k. seniorów) rada starszych,
zgromadzenie przedstawicieli partii polit.
w
parlamencie;
(K.
Narodowy)
prawodawcze Zgromadzenie Narodowe
(1792-95) w rewolucyjnej Francji.] – (lat.)
konvent; összejövetel, gyűlés; 1. (tört.) a
nagy francia polgári forradalomban az
alkotmányozó nemzetgyűlés (1792-1795); 2.
(vallás) a magyar református egyházban a
legfőbb végrehajtó szerv; egyházi közgyűlés;
3. a katolikus egyházban a szavazatra és
ülésre jogosult szerzetes rendtagok gyűlése;
szerzetesek közössége
konwent (łac. convenire - zbierać się) [mieszkanie,
pomieszczenia dla zakonników; również w
znaczeniu - klasztor; wprowadzony przez
Cluny,
a
rozpowszechniony
przez
franciszkanów i inne żebrzące zakony.] –
konvent (lat. convenire - összegyűlni) [a
szerzetesek lakása, lakhelye; jelentését mint
kolostor, Cluny vezette be, és a ferencesek és
más kolduló rendek terjesztették el.]
Konwent Seniorów [organ doradczy w sejmie] –
(hist.) előljárók gyűlése, öregek v. vének
tanácsa
Konwent Unii Europejskiej – Európai Unió
Tanácsa
-
Wersja 01 01 2017.
konwentowy, -a, -e, konwentualny, -a, -e
[przymiotnik od: konwent] – konventi;
összejöveteli, gyűlési
konwentualizm (łac. conventus - wspólnota,
miejsce zamieszkania wspólnoty zakonnej)
[Termin oznaczający sposób życia
zakonników z zakonów żebrzących
(szczególnie w ośrodkach miejskich) w
konwentach.
Charakteryzuje
się
złagodzoną interpretacją reguły bez
podważania ideałów założyciela i ich
istotnych treści, a za cel miał
przystosowanie życia zakonnego w
zmieniających się warunkach hist.-społ.
do wymogów czynnego apostolatu, służby
dla Kościoła i społeczeństwa.] –
konventualizmus (lat. conventus - közösség, a
szerzetesi közösség lakhelye) [a konventben élő
kolduló szerzetesek életmódját jelölő fogalom
(főként a városban). A regula megengedőbb de az alapító ideáljaival nem ellenkező interpretációja jellemzi, célja, hogy a
szerzetesi életet a változó történelmitársadalmi körülmények között az aktív
apostoli tevékenység, az egyház és a
társadalom követelményéhez igazítsa.]
konwentykiel [niem. Konventikel 'tajne zebranie'
z łac. conventiculum zdrobn. od conventus,
1. przest. a. żart., iron. zebranie
organizacji, stowarzyszenia (zazw. poufne,
tajemne); dawn. zebranie sekty relig.; żart.
zebranie jakiejś organizacji 2. tajne
zebranie organizacji, stowarzyszenia itp.;
daw. «tajne zebranie sekty religijnej; 3 .
daw. zebranie sekty religijnej] –
konventikulum; titkos összejövetel, színfalak
mögötti tanácskozások
konwergencja [1. zbieżność; też: powstawanie
zbieżności; 2. występowanie podobnych
cech u organizmów niespokrewnionych ze
sobą, a żyjących w zbliżonych warunkach;
3. zjawisko
powstawania
podobnych
wytworów kulturowych niezależnie od
siebie u różnych ludów; 4. zakładane
zbliżenie
poziomu
wskaźników
gospodarczych państw członkowskich Unii
Europejskiej do wspólnej średniej; 5. ruch
zbieżny gałek ocznych; 6. (społeczeństwo)
(łac. convergere, zbierać się, upodabniać
się) – proces upodobniania się do siebie
kultury, gospodarki
czy systemów
prawnych wynikające z globalizacji oraz
integracji
państw
narodowych.
7.
(multimedia)
wiele
procesów
obejmujących
kojarzenie
zjawisk
znajdujących się na pograniczu działów
telekomunikacji,
informatyki
i
multimediów; 8. w biologii, proces
powstawania podobnych form żywych pod
2788
wpływem takich samych warunków
środowiskowych. Źródłem konwergencji
jest występowanie tych samych czynników
doboru naturalnego wpływających na
proces ewolucji różnych populacji. 4.
zbieżność; biol. podobieństwo cech u
organizmów
z
różnych
grup
systematycznych, wynikające nie z
pokrewieństwa, lecz z przystosowania się
do
podobnych
warunków
życia;
podobieństwo wytworów kulturalnych,
powstałych niezależnie od siebie u różnych
ludów.] – (lat.) konvergencia, összetartás,
összehajlás; (mennyiségtan) a sorok azon
tulajdonsága,
hogy határértékük van
[konvergencia a matematikai analízis régi,
központi fogalma. Maga a szó latin
elemekből épül fel: com- 'együtt' + vergere
'hajlít', tulajdonképpeni jelentése összehajlás,
összetartás. Elemek egy (an) sorozatának
konvergenciáján lényegében azt értjük, hogy
a sorozat tagjai egyre közelebb kerülnek egy
értékhez, oly mértékben, hogy úgy
tekinthetjük mintha az n → ∞ határesetben
végtelen kis távolságra megközelítenék azt.
A matematikai analízis egyik legfontosabb
feladata, hogy a „végtelen közeli”
kifejezésnek pontos és konzisztens értelmet
adjon és ezzel a határérték fogalmát
matematikai eszközökkel megragadhatóvá,
kezelhetővé tegye]; (élővilág) különböző
fajoknak hasonló életkörülmények között
hasonló alakúvá válása; (ép.) a párhuzamos
falak helyett összetartó falakat jelent; (inf.)
konvergencia [A monitor azon képessége,
hogy az alapszíneket gerjesztő három sugarat
mennyire pontosan tudja a megfelelő színű
foszforpontra irányítani. Kisebb-nagyobb
mértékben minden monitornál megfigyelhető
e funkció hibája, főleg a képszélek felé
közeledve.]
o Konwergencja
(łac. convergere, zbierać się,
upodabniać się) [w biologii, proces
powstawania morfologicznie i funkcjonalnie
podobnych cech (czyli analogicznych) w
grupach
organizmów
odlegle
spokrewnionych (niezależnie w różnych
liniach ewolucyjnych), odrębnych dla tych
grup cech pierwotnych, w odpowiedzi na
podobne lub takie same wymagania
środowiskowe, np. podobny typ pokarmu,
wymagania
lokomocyjne.
Źródłem
konwergencji jest występowanie tych
samych czynników doboru naturalnego
wpływających na proces ewolucji różnych
populacji. Przykładem mogą być ryby i
walenie, które żyjąc w środowisku wodnym
rozwinęły podobnie opływowe kształty ciała,
napędową płetwę ogonową i sterujące płetwy
przednie. Dobrym przykładem jest też
zewnętrzne
podobieństwo
rekinów,
-
Wersja 01 01 2017.
ichtiozaurów i delfinów lub jaszczurek i
płazów ogoniastych. Innego przykładu
dostarcza
porównanie
skrzydeł
niespokrewnionych ewolucyjnie organizmów
jak np. ptaków i owadów. Nierzadko mówi
się też o narządach analogicznych, które u
różnych organizmów pełnią podobne
funkcje.] – különböző fajoknak hasonló
életkörülmények között hasonló alakúvá válása;
konvergens evolúció [olyan folyamat, amely
során egymáshoz nem kapcsolódó fejlődési
vonalakon hasonló biológiai jellegzetességek
alakulnak ki. A szárny kifejlődése a konvergens
evolúció működésének klasszikus példája.
Habár a madarak és a denevérek legutolsó
közös ősének nem volt szárnya, mindkét
állatcsoportnál kialakult az evezőszárnyú
repülés képessége. A szárnyaik felépítése
hasonló, mivel a szárny alakjára ugyanazok a
fizikai
megszorítások
vonatkoznak.
A
hasonlóságuk az eredetükkel is magyarázható,
az evolúció ugyanis csak a meglevő dolgokra
hat, így a szárnyak a végtagok módosulásával
jöttek létre, melyre a csontvázaik szerkezete
szolgál bizonyítékkal. A konvergens evolúció
jellegzetességei közé tartoznak az analóg
struktúrák, melyek a homológ struktúrákkal
ellentétben nem közös eredetűek. A denevérek
és a pteroszauruszok szárnyai jó példák az
analóg struktúrákra, ugyanis amíg a denevérek
szárnya homológ az emberek és más emlősök
karjaival, ősi állapotuk hasonló volt, mégis más
célt szolgálnak. A különböző ősöktől származó
fajokban a konvergens evolúció révén kialakult
hasonlóságot homopláziának nevezik. Ezzel
szemben a homológia a közös őstől származó,
nem konvergens evolúció révén kifejlődött
hasonlóságot jelöl. A konvergens evolúció
ellentéte a divergens evolúció, mely során a
rokon fajoknál különböző jellegzetességek
fejlődnek ki. Ezt a jelenséget molekuláris
szinten az adaptív változásokhoz nem
kapcsolódó véletlenszerű mutáció okozza (lásd
„long branch attraction”). Az evolúciós váltás
és a párhuzamos evolúció a konvergens
evolúcióhoz hasonló, mégis attól eltérő módon
megy végbe. Az evolúciós váltás arra utal,
hogyan fejlődnek ki hasonló jellemzők a
hasonló ökoszisztémákban élő egymástól
független fajoknál különböző időszakokban
(példa erre a Ichthyosaurusok és a cápák
hátuszonya). A párhuzamos evolúció akkor
megy végbe, amikor két független fajnál
egyazon időben és ökotérben fejlődve hasonló
jellegzetességek alakulnak ki, mint például a
lovak és a Palaeotheriumok esetében. A
konvergencia szót a szociokulturális evolúció
elmélete is használja egyes jelenségek
leírására.]
o Konwergencja (łac. convergere, zbierać się,
upodabniać się) [proces upodobniania się do
siebie kultury, gospodarki czy systemów
prawnych wynikające z globalizacji oraz
integracji państw narodowych.] – konvergens
társadalomfejlődés (globalizáció, integráció)
2789
upodabniać
się)
[wiele
procesów
obejmujących
kojarzenie
zjawisk
znajdujących się na pograniczu działów
telekomunikacji,
informatyki
i
multimediów.]
–
konvergencia
a
multimédiában
o Konwergencja (zbieżność) [zbliżanie się ku
sobie linii prądu powietrza na określonym
obszarze lub wzdłuż pewnej linii. Może ona
powstawać pod wpływem lokalnej rzeźby
terenu (np. w zwężeniach między pasmami
górskimi) albo w samych układach
barycznych (szczególnie
na
frontach
atmosferycznych i w centralnych częściach
niżów).
Najważniejszym
rezultatem
konwergencji jest unoszenie powietrza ku
górze, co łączy się z ochładzaniem, wzrostem
wilgotności, rozwojem zachmurzenia i
występowaniem opadów atmosferycznych] –
(meteorológia) konvergencia [A légkör
valamely rétegében létrejövő vízszintes irányú
tömeg-összeáramlás. Felléphet talajközeli
levegőrétegben ciklon esetén (a konvergencia
egy pontra történik, ez a pont a ciklon
centruma),
és
ennek
a
talajközeli
konvergenciának eredményeként a ciklon
területén egészen a középső troposzféráig
feláramlás
tapasztalható.
A
talajközeli
konvergencia a vízszintes légáramlásnak a
talajjal való súrlódása révén jön létre. A
feláramlás,
mivel
adiabatikus
hűlést
eredményez, kellő nedvességtartalom esetén
felhőzet-, illetve csapadékképződéshez vezet.
Konvergencia
lép
fel
a
talajközeli
levegőrétegekben
konvergencia-vonalak,
valamint nyomási csatornában húzódó időjárási
frontok esetében is; a konvergencia itt vonalra
történik. Ez esetben is feláramlás, és ennek
folytán felhő- és csapadékképződés figyelhető
meg.]
upodabniać się), teoria konwergencji, efekt
doganiania [(ekonomia) Hipoteza ta została
wysunięta przez Alexandra Gerschenkrona z
Uniwersytetu Harvarda i przeciwstawiona
ponurym prognozom Malthusa. Sugeruje
ona, że względne zacofanie może wbrew
pozorom ułatwiać rozwój gospodarczy
kraju. Jak pokazują dane empiryczne, mimo
znacznie niższej produktywności pracy w
krajach słabo rozwiniętych często osiągają
one
wyższe
wskaźniki
wzrostu
gospodarczego
niż
kraje
wysoko
uprzemysłowione. Niektórzy zwolennicy tej
teorii biorą pod uwagę możliwość zrównaniu
się krajów z tych dwóch grup pod względem
poziomu
rozwoju
gospodarczego
w
przyszłości. Sytuacja taka nazywana jest
efektem doganiania (catch – up effect).] –
konvergencia; különböző embercsoportok
életszínvonalának
egymáshoz
történő
felzárkóztatása; konvergencia-program célja a
hazai társadalom gazdasági felzárkóztatása az
Európai Unióhoz. [Kerr, Aron és mások által az
1960-as években kidolgozott konvergencia-
-
Wersja 01 01 2017.
elmélet, ez azonban több szempontból is
inadekvátnak bizonyult a társadalmi változások
konceptualizálására. A konvergencia-elmélet
lényegében átvette azt a modernizációs tézist,
hogy
a
társadalmi
változás
azonos
törvényszerûségeket
követ
az
ipari
társadalmakban, amelyek hasonló fejlődési
szakaszokon
mennek
keresztül.
Ebből
kiindulva feltételezte, hogy a szocialista
társadalmak mint ipari országok a kapitalista
államokhoz hasonló társadalmi struktúrákat
hoznak létre, s az egyre növekvő ellentmondás
a kapitalista intézmények és a szocialista
ideológia között elkerülhetetlenné teszi a
szocialista rendszerek bukását ezekben az
országokban.]
o konwergencja (medycyna) – konvergencia,
öszetartás
o konwergencja (marketing) – konvergencia
(marketing)
konwergencyjny,
-a,
-e
[związany
z
konwergencją], konwergentny, -a, -e –
(lat.) konvergens; összetartó, összehajló;
egymáshoz
közeledő
(pl.
vonalak);
határértékkel bíró (sor)
konwergencyjne myślenie [psychol. proces
myślowy,
w
którym
następuje
gromadzenie faktów i organizowanie ich w
porządku log. i we właściwej kolejności] –
konvergenciális gondolkodás
konwers (konwerska) [1. brat zakonny bez
święceń kapłańskich; 2. brat laicki (siostra
laicka), w niektórych rz.kat. zakonach
klauzurowych i kontemplacyjnych osoba
załatwiająca poza klasztorem sprawy
niezbędne
dla
codziennego
życia
zakonnego,
nie
składająca
ślubów
uroczystych, nosząca jednak habit swego
zakonu.] – konverz
konwersacja [rozmowa towarzyska; ćwiczenie
się w rozmowie w obcym języku] –
(dawno) társalgás, beszélgetés (módja);
nyelvlecke, csevegés, beszélgetés
konwersacyjny, -a, -e [związany z konwersacją]
– társalgási, beszélgetési, csevegési
konwersatorium [1. śrdw.łac. conversatorium
'rozmównica' i łac. conversatio 'częste
przebywanie (gdzie); obcowanie' z
conversari 'obracać się; obcować' od
convertere, ćwiczenie seminaryjne w
formie rozmowy między wykładowcą i
słuchaczami; rozmównica klasztorna;
2. zajęcia w szkole wyższej polegające na
dyskutowaniu problemów naukowych w
niewielkiej grupie; 3. rozmównica w
klasztorze]
–
társalgó;
(átv.)
conversatorium,
árvaház;
(újtalatin)
konzervatórium, megbeszélés (egyetemi
hallagatók között); (zene) zeneiskola
konwersatoryjny, -a, -e – konzervatóriumi
2790
konwersja (łac. conversio 'odwrócenie' od
convertere
'obracać,
zmieniać’)
[1. przekształcenie
postaci
czegoś;
2. proces chemiczny, w którym zachodzi
wymiana między składnikami dwóch
substancji; 3. zmiana dotychczasowych
warunków pożyczki; 4. zmiana formatu
pliku na taki, który może zostać odczytany
przez program komputerowy inny niż ten,
w którym został utworzony; 5. zmiana
gramatycznego stosunku wyrazów w
dwóch zdaniach paralelnych, bez zmiany
treści komunikatu, np. Dziewczynka ma
lalkę. Lalka należy do dziewczynki.; 6. log.
przekształcenie zdania kategorycznego
polegające na tym, że wyraz występujący
w
funkcji
podmiotu
staje
się
orzecznikiem; 7. zmiana wyznania w
obrębie wyznań chrześcijańskich; 8.
gwałtowna
zmiana
światopoglądu
jednostki albo grupy; 9. zmiana
warunków
pożyczki
(państwowej,
bankowej) dotycząca zazw. obniżki
oprocentowania a. przedłużenia terminów
spłaty
(por.
konsolidacja);
log.
uprawnione odwrócenie sądu przez
zmianę miejsca podmiotu i orzeczenia; 10.
dawn. zmiana wyznania; nawrócenie (na
katolicyzm) 11. (psychologia) Konwersja
to jeden z mechanizmów obronnych
znanych w psychologii. - Jest to
generowanie
przez
podświadomoć
rozmaitych (pozornych lub rzeczywistych)
dolegliwości
fizycznych
w
celu
uzasadnienia niepodejmowania działań
przez jednostkę lub odwrócenia jej uwagi
od niechcianych myśli i uczuć. Konwersja jest mechanizmem bardzo
charakterystycznym
dla
osobowości
histerycznej, lecz występuje sporadycznie
także u ludzi nie wykazujących cech
histeryka.] – (lat.) konverzió (conversio),
konvertálás;
átalakítás,
átváltoztatás,
átváltás; megfordítás; (vallás) conversio;
megtérés, áttérés, áttérés egyik felekezetből a
másikba, vallásváltoztatás; (távközlés) a
jeleket v. hangot hordozó módosított
hullámok
(vivőhullámok)
keverése;
(közgazdaságtan)
kölcsön
átalakítása;
magasabb kamatozású kötvények kicserélése
alacsonyabb kamatozásúra; az államadósság
törlesztési módjának enyhítése; (med)
pszichés hatásra létrejövő szomatikus (testi)
tünetek (pl. hisztériás bénulás)
konwersja długów – adósság-konvertálás
konwersja pożyczek – kölcsönkonvertálás
konwersować – társalogni, beszélgetni
konwersyjny, -a, -e – konverziós
-
Wersja 01 01 2017.
konwertycki, -a, -ie – konvertálási; átalakítási
konwertyta [(łc. convertere ‘obrócić, zmienić’)
religiozn. osoba zmieniająca jedno
wyznanie chrześcijańskie na inne],
konwertytka – áttérítő (ffi/nő)
konwertować
[dokonywać
konwersji]
–
konvertálni; áttéríteni, átváltoztatni
konwertować plik – fájlt konvertálni
konwertowanie plików – fájlkonvertálás
konwerter [1. program komputerowy do
konwersji plików; 2. przystawka do
odbiornika telewizyjnego lub radiowego
przekształcająca sygnał, tak by możliwy
był jego odbiór w zakresach częstotliwości
nieobjętych
przez
ten
odbiornik;
3. urządzenie
elektroniczne
przetwarzające określoną postać sygnału
lub danych na inną; 4. urządzenie
przekształcające
prąd
elektryczny
przemienny o danej częstotliwości w prąd
przemienny o innej częstotliwości] - (lat.)
converter, konverter; átalakító, számítógépes
program;
áramátalakító
készülék;
váltóáramot egyenárammá átalakító készülék
konwertor [1. zbiornik z blachy stalowej,
wyłożony
materiałem
ogniotrwałym,
służący do otrzymywania stali z ciekłej
surówki; 2. aparat do przeprowadzania
procesów przemiany, w których istotną
rolę odgrywają reakcje chemiczne; 3. zob.
konwerter] — konwerter [1. konwerter
zob. konwertor; przystawka do odbiornika
RTV, umożliwiająca odbiór sygnałów w
zakresach częstotliwości nie objętych
przez odbiornik; w maszynach mat. –
przetwornik; 2. konwerter, urządzenie
zmieniające postać sygnału przenoszącego
wiadomość bez zmiany samej wiadomości;
przetwornica prądu elektr.; urządzenie do
otrzymywania stali płynnej z surówki (k.
besemerowski, tomasowski) a. wytapiania
stali na odlewy staliwne (k. Tropenasa)] –
(lat.) converter, konverter; áramátalakító
készülék;
váltóáramot
egyenárammá
átalakító készülék
konwertor prądu – áramátalakító
konwertor stali – acélkonverter
konwertorowy, -a, -e [przymiotnik od:
konwertor] – konverteres
konwertować [dokonywać konwersji] – (lat.)
konvertálni, (közgazdaságtan) konverziót
hajtani végre; átváltani (értéket), átértékelni,
átalakítani (állandósságot); (vallás) áttérni,
más vallásra térni
konwertować
papiery
państwowe
–
államkötvényeket átértékelni
2791
konwertyta [(łc. convertere ‘obrócić, zmienić’)
religiozn. osoba zmieniająca jedno
wyznanie chrześcijańskie na inne; 2. ten,
kto
zmienił
jedno
wyznanie
chrześcijańskie na inne] – (lat.) convertita,
konvertita (a lat. converto, 'megfordul,
megtér' igéből): más vallásra tért; hitet
változtatott személy, áttért; megtérő, betérő,
áttérő [valamely vallásfelekezetből a
katolikus Egyházba tért hívő; szűkebb
értelemben a protestánsból lett katolikus.]
konwerzacja [komunikacja ustna] – (lat.)
konverzáció; társalgás, beszélgetés
konwerzować – (lat.) konverzálni; társalogni,
beszélgetni
konwikt [1. łac. convictus 'współżycie; zażyłość;
biesiada' od convivere 'współmieszkać'; w
Polsce XVII-XVIII w. internat dla
uczniów prowadzony przez szkołę
(kolegium, szkołę przyklasztorną); 2.
forma
internatu
dla
uczniów
uczęszczających do szkoły prowadzonej
przez dany zakon katolicki. W dawnej
Polsce najwięcej było konwiktów pijarów,
teatynów i jezuitów. Te zakony bowiem
zajmowały się z założenia edukacją.
Konwikty
cechowały
się
surową
dyscypliną, bardziej koncentrując się na
kształtowaniu
charakterów
wychowanków, niż obarczaniu ich często
bezużyteczną wiedzą; 3. w Polsce w XVII–
XVIII w.: szkoła z internatem, zwykle
przyklasztorna; też: sam internat;
4. uczniowie,
wychowankowie
takiej
szkoły lub takiego internatu] – (lat.)
konviktus; (dawno) bentlakásos diákotthon,
internátus; intézet, bennlakó tanulók számára
konwiktowy, -a, -e – konviktus-; intézeti
konwisarski, -a, -e – ágyuöntő, harangöntő
konwisarstwo
-
Wersja 01 01 2017.
konwisarstwo [1. nm. Kannegiesser 'przest. jw.;
domorosły
polityk(ier)';
Kanne
'blaszanka, konew, dzban' z łac. canna,
rzemiosło konwisarza, zajmującego się
wyrobem i obróbką przedmiotów z cyny;
2. dział rzemiosła obejmujący wyrób
(odlewanie lub wykuwanie) i obróbkę
przedmiotów z cyny i spiżu. Konwisarstwo
znane jest od wczesnego średniowiecza. Rzemieślnik zajmujący się konwisarstwem
to konwisarz] – (dawno) öntő ipar,
harangöntés
konwisarz [1. dawny rzemieślnik zajmujący się
wyrobem i obróbką przedmiotów z cyny;
2. rzemieślnik wyrabiający przedmioty z
cyny; 3. (u Zygmunta Glogera) rzemieślnik,
który konwie cynowe odlewa, wyraz
spolszczony z niemieckiego Kanngiesser,
odlewacz. Mączyński w słowniku z r. 1564
łacińskie aerarius faber tłómaczy na
polskie: „puszkarz, konwisarz, ten który
dzwony, ruśnice abo działa leje.” Zygmunt
August r. 1555 zabronił konwisarzom
wrocławskim
przywozić
do
Polski
naczynia roboty konwisarskiej, t. j. kufle
dzbanki, talerze i l. p. i wywozić z kraju
starą cynę. Stefan Batory przywilejem z r.
1576 nakazał, żeby żaden konwisarz
najmniejszej sztuki z warsztatu swego bez
odbicia własnej cechy wypuścić nie ważył
się. Gdy w ciągu wieku XVI, XVII i XVIII
cynowe talerze,
misy i
półmiski
zastępowały
dawniejszą
glinę
lub
późniejsze naczynia fajansowe, ilość
konwisarzów była w Polsce bardzo
znaczna, tak po miastach jak i
wędrujących od wsi do wsi.] – (ném.
Kanngießer) ónöntő, ágyuöntő, harangöntő
konwojencki, -a, -e – ie [związany z
konwojentem] – kísérő
konwojent (= członek eskorty) [ten, kto
konwojuje kogoś lub coś] – (ang.) convoy,
konvoj; kísérő; fegyveres kíséret, fedezet;
hajókaravánt kísérő hadihajó
konwojentka [kobieta, która konwojuje kogoś
lub coś] – női kísérő
konwojowiec [okręt wojenny należący do
konwoju ochraniającego statki handlowe;
konwojer], konwojent – kísérő; fegyveres
kíséret, fedezet; (wojsko) fegyveres őrség
foglyok, elítéltek kísérésére; hajókaravánt
kísérő hadihajó
konwojować [1. towarzyszyć komuś lub czemuś
w drodze dla ochrony lub uniemożliwienia
ucieczki; 2. prowadzić pod strażą, w
konwoju; eskortować] – (fegyveres
őrséggel) konvojt kísérni v. kísértetni
konwojować kogo/co – kísérni vkit/vmit
2792
konwojować sprzęt wojenny – hadianyagot
kísérni
konwojowy, -a, -e [przymiotnik od: konwój] –
kíséreti, kísérő, konvojkonwokacja [1. łac. convocario 'zwołanie' od
convocare 'zwoływać'; zwołanie, zebranie,
zwłaszcza sejmu; 2. hist. zwołanie,
zebranie, zwłaszcza sejmu; sejm przed
elekcją (w czasie bezkrólewia) zwołany
przez prymasa, sejm konwokacyjny; 3.
zwołanie posiedzenia czegoś, zwłaszcza
sejmu w Polsce przedrozbiorowej] –
(dawno) összehívás, tanácskozás; (tört.)
convocatio; interregnum idején tartott
országgyűlés
konwokacyjny, -a, -e [związany z konwokacją] –
konvokációs; tanácskozási
konwokować [1. dawniej: zwołać, zwoływać
poszczególne osoby na posiedzenie; 2.
zwoływać, zbierać] – (lat.) konvokálni;
összehívni, egybehívni
konwój (ang. Convoy) [1. oddział zbrojny
wyznaczony do ochrony kogoś lub czegoś;
straż,
eskorta;
2.
grupa
ludzi
eskortowanych przez taki oddział; 3.
grupa statków handlowych płynąca pod
osłoną okrętów wojennych] – (fr.) convoy,
konvoj; katonai kíséret; fedezet, őrkíséret,
díszkíséret, szállítmánykísérő hajó; hadi
fedezet védelme alatt haladó kereskedelmi
hajóraj
Konwój – termin o kilku zbliżonych znaczeniach:
1. Konwój
–
grupa
osób,
zazwyczaj
uzbrojonych (konwojenci), nadzorująca i
ochraniająca powierzone ich pieczy osoby –
więźniów, jeńców itp. (konwojowani) lub
mienie (np. konwój bankowy).
2. Konwój
–
grupa
wspólnie
przemieszczających
się
pojazdów
mechanicznych lub jednostek nawodnych,
formowana
głównie
ze
względów
logistycznych
i
dla
zwiększenia
bezpieczeństwa podróży.
3. Konwój – grupa osób lub pojazdów
towarzyszących osobie z różnych względów
zasługującej na szacunek – dla podkreślenia
jej rangi lub oddania jej czci, np. konwój
honorowy.
Konwój [film z 1978 r. w reżyserii Sama
Peckinpaha] – Konvoj (Convoy) egy 1978ban készült amerikai akciófilm, melynek
rendezője Sam Peckinpah, főszereplője pedig
Kris Kristofferson, Ali MacGraw és Ernest
Borgnine.
konwój aresztancki – fegyőri v. fogházőri kíséret
konwój honorowy – díszkíséret
konwój morski – tengeri kíséret
konwój samochodów – autókonvoj
-
Wersja 01 01 2017.
konwój z pomocą – segélykonvoj
konwulsja, konwulsje [łac. convulsio l.poj.
'wzruszenie; skurcz' z convulsus p.p. od
convellere
'oderwać;
wywichnąć';
1. mimowolne, gwałtowne skurcze mięśni
powodujące silne drgania całego ciała;
2. gwałtowne
zmiany
poprzedzające
koniec czegoś; 3. med. silne drgawki,
spazmatyczne skurcze mięśni] – (lat.)
convulsio, konvulzió; (orvosi) görcs, görcsös
vonaglás v. rángatódzás, rángógörcs; görcsös
vonaglás, izmok, izomcsoportok akaratlan
összehúzódása; (átv.) vergődés, lelki harc
konwulsyjnie – görcsösen
konwulsyjność – vminek görcsös v. konvulzív volta
konwulsyjność ruchów – a mozdulatok
konvulzivitása, görcsös vonaglás
konwulsyjny, -a, -e [powodujący skurcze mięśni
lub silne drgania całego ciała] – konvulzív,
görcsös
konwulsyjny taniec – vitustánc
Konya (gr. Ἰκόνιον Ikónion, łac. Iconium, dawniej
także osm.-tur. ‫ق ون یه‬, Koniah, Konieh,
Qunia) [1. zob. Ikonia, Ikonium; 2. miasto
w południowej Turcji, na Wyżynie
Anatolijskiej, u północnego podnóża
Taurusu, stolica prowincji Konya. Około
1,412,343
mieszkańców
(w
2007).
Podobnie
jak
Kayseri
(Cezarea
Pontyjska), Konya (Ikonion) jest starym
miastem rzymskim i bizantyjskim. Konya
– dawna stolica Sułtanatu Seldżuków
zapełniona jest interesującymi dziełami
wczesnej sztuki tureckiej i islamskiej.
Najważniejszy punkt zwiedzania to
Muzeum Mevlany, zlokalizowane koło
meczetu zbudowanego przez wielkiego
Sinan za panowania Sułtana Selima II w
XVI w. Budynek ten zamieszkiwał
niegdyś Mevlana – Rumi, założyciel
Zakonu Tańczących Derwiszy. Co roku
od 10 do 12 grudnia odbywają się w
Konyi uroczystości ku czci Rumiego.
Centrum miasta zajmuje Alaettin Tepesi wzgórze z seldżuckimi budowlami. Konya
jest jednym z najreligijniejszych i
konserwatywnych miast w Turcji.] –
Konya (görögül Ἰκόνιον (Ikónion), latinul
Iconium arabul: ‫ – ق ون یة‬Qūnya – Kúnja)
más nevein Koniah, Konieh, Konia vagy
Qunia [1. Ikónium; 2. egy város
Törökország
anatóliai
régiójában.
Lakosainak száma 2000-ben 742 690, 2007ben 967 055 fő volt. A város Konya
tartomány székhelye.]
Konyza kanadyjska, przymiotno kanadyjskie
(Conyza
canadensis
(L.)
Cronquist)
[gatunek rośliny z rodziny astrowatych.
Pochodzi z Ameryki Północnej, w Polsce
pojawił się w I połowie XVIII w. w wyniku
nieświadomego zawleczenia W Polsce jest
obecnie rośliną bardzo pospolitą. Kenofit]
– betyárkóró (Conyza canadensis, korábban
Erigeron
canadensis)
[a
fészkesek
(Asteraceae) családjába, a csövesvirágúak
(Asteroideae) alcsaládjába tartozó növényfaj]
2793
koń [1. duże zwierzę o wydłużonej głowie,
grzywie na karku, długim ogonie z włosia i
krótkiej sierści, hodowane jako zwierzę
wierzchowe i pociągowe; 2. zabawka
dziecięca wyobrażająca to zwierzę;
3. figura szachowa w kształcie głowy tego
zwierzęcia;
4. drewniana,
podłużna
skrzynka na czterech nogach, służąca do
ćwiczeń gimnastycznych; 5. wulg. członek
męski; 6. daw. koń wraz z jeźdźcem; 7. (w
biblii) pierwszą wzmiankę o koniu
spotykamy w I Moj. 47;17, gdzie Józef w
czasie głodu daje Egipcjanom chleb za
konie. Piękny opis konia daje Job w 39;1925. W starożytności rzadko używano koni
do pracy, ale głównie w boju jako
wierzchowców i ciągnięcia rydwanów
(dwukołowych wózków); ilością koni
określano także wielkość sił zbrojnych.
Zamiłowanie do koni wpływało czasami
tak silnie na dusze właścicieli, że przed
tym ostrzegano. W proroctwach konie
występują jako symbole siły. Wierny i
Prawdziwy (Pan) ukaże się na koniu
białym. Haman otrzymał konia od samego
króla. Okropnym i nieludzkim był
zwyczaj
podcinania
ścięgien
na
podudziach koni zdobytych na wrogach
(w celu uczynienia ich nieużytecznymi).
Niekiedy Bóg dopuszcza do osłabienia sił
fizycznych, aby przestały być celem
polegania na nich i nie przeszkadzały we
wzroście duchowym. Jakub uderzony
został nad Jabbokiern w biodro, gdzie
-
Wersja 01 01 2017.
stracił siłę fizyczną, na której polegał w
swoim życiu cielesnym; po to, by więcej
polegał na Bogu, a nie na siłach swoich.
Koń w Obj. 6;2-5 to symbol szatana,
zmieniającego kolory.] – ló [Ázsia középső
részén legkevesebb 4000 éve tenyésztenek
lovakat. Isten figyelmeztette az izráelitákat,
hogy a harcban ne bízzanak lovaik nagy
számában.
Kiváltképp Salamon
volt
engedetlen Isten iránt, és megsokszorozta a
lovak számát. Többnyire hadakozásnál
használták, de földművelésnél is (Ézs 28,2429), bálványáldozatul (2Kir 23,11) és
lovaglásra (2Kir 9,17-20)]; hintaló; (sakk) ló,
huszár; (sport) ló, bak, ugróbak; (vulg.)
hímtag, pénisz
koń angielski [zob. anglik] – angol ló
koń arabski (zob. arab) – arab ló
koń arabskiej rasy – arab ló
koń belgijski [zob. belg] – belga ló
koń bułany – fakó ló
koń by się uśmiał! – [a ló belehalna!] ezen még a
tyúkok is röhögnének!; nevet a májam!; ez
kész röhej; nevetséges dolog
koń cisawy – diópej (ló), dióbarna színű ló
koń cugowy – igásló
koń czarny jak kruk – hollófekete ló
koń czystej rasy, koń czystej krwi [rasa konia
powstała z krzyżowania koni tej samej
rasy] – telivér
Koń
domowy
(Equus
caballus)
[ssak
nieparzystokopytny
z
rodziny
koniowatych. Koń został udomowiony w
Azji ok. 5 tys. lat temu. Przodkiem konia
domowego
był
tarpan
i
koń
Przewalskiego] – háziasított ló
koń dorożkarski – konflisló
koń drewniany – faló, játékló
koń dyszlowy [koń zaprzęgnięty do wozu,
chodzący przy dyszlu] – rudas (ló), hámló
Koń Fiordzki, fiording [rasa kuca pochodząca z
Norwegii] – Fjord póni [DélnyugatNorvégiából eredő kis termetű, hidegvérű
lófajta]
koń fornalski – igásló, szekeresló
koń fryzyjski [zob. fryz w zn. 2.] – fríz ló
2794
koń huculski [zob. hucuł] – hucul ló
koń gniady – pej (ló), barna ló
koń gospodarski – hidegvérű ló; hámos v. igás ló
koń grzebie nogą v. kopytem – a ló a lábával
kapar v. kapál
koń idzie luzem – a ló szabadon megy
koń idzie w lansadach – a ló szökell
koń jabłkowity – almásszürke (ló)
koń juczny – málhás ló v. málhásló
koń karetowy – konflisló
koń kary – holló v. hollófekete ló
koń kawaleryjski – lovassági ló
koń kieratowy – nyomtató ló (cséplésnél)
koń kopie – a ló rúg
koń kremowy (cremello) [kremowa na całym
ciele, wręcz białą zaleznie od rodzaju
oświetlenia, najczęściej spotykana u nas w
kraju, rybie oczy, woskowe kopyta,
różowa skóra, czasem można zobaczyć
nawet odmiany na takim koniu choć w
południowym świetle wydaje się śnieżno
biały] – krémszínű ló [krémszínű (cremello)
a ló, ha bőrében és pataszarujában nincs
pigment, és sörénye, farka és rövid szőrei
piszkos(krém-)
fehérek.
Általában
csókaszeme van.]
koń lejcowy [koń idący w lejcach przed koniem
dyszlowym] – gyeplős ló
koń luźny – lógós (ló)
koń ma cztery nogi, a potknie się – a lónak négy
lába van, mégis megbotlik
koń mechaniczny (KM) [jednostka mocy
stosowana do określania mocy silników
mechanicznych] – (mechanika) lóerő (LE)
koń meklemburski [zob. meklemburg] –
meklenburgi hidegvérű [Elismert fajta,
leginkább Mecklenburg-ban és NyugatPommern-ben
található.
A Rheinish
Westphalian Draught Horse (Németország)
fajtából alakult ki, ménkönyvvel rendelkezik.
Fekete, pej, szürke és sárga színben található.
Marmagassága 160 cm körül van.
Elsősorban
húzó
erőnek
használják,
másodsorban hobby célból tartják. Ritka
fajta, a kancák száma megközelítőleg 122
egyed.]
-
Wersja 01 01 2017.
koń morski [mors; zool. koń morski, dwa
gatunki wielkich ssaków morskich
(północny, kalifornijski i południowy,
subantarktyczny), z rzędu płetwonogich,
zaopatrzonych w olbrzymie kły, obecnie
rzadkich, objętych ochroną.] – rozmár
(Odobenus
rosmarus)
[az
emlősök
(Mammalia) osztályának a ragadozók
(Carnivora) rendjébe, ezen belül a
rozmárfélék
(Odobenidae)
családjába
tartozó faj. Családjának és az Odobenus
nemnek az egyetlen faja.]
koń mu się podbił – a ló megsebesítette a patáját;
lesántult a lova
koń na biegunach – hintaló
koń nie pohamowany wędzidłem – meg nem
zabolázott ló
koń niesie jeźdża na grzbiecie – a ló a hátán
hordja a lovast
koń
orczykowy [każdy
z pary
koni
przyprzężonych do orczyka w zaprzęgu
czterokonnym lub sześciokonnym] – szélső
hámos ló
koń ostro podkuty – élesre sarkalt v. patkolt ló
koń parowy – lóerő, „gőzparipa”
koń pełnej krwi [rasa konia powstała z
krzyżowania koni różnych ras] – telivér ló
koń półkrwi – félvér ló
koń pociągowy – igásló; vontató v. hámos ló
koń pod siodłem [koń przygotowany do jazdy
wierzchem] – felnyergelt ló; nyergesló,
hátasló
koń pod siodło [wierzchowiec] hátasló, paripa,
nyergesló, hátaskoń pod siodło, koń siodłowy, koń pod siodłem
[koń przygotowany do jazdy wierzchem] –
nyergesló, hátasló
koń powozowy – fogatos ló
2795
koń rasowy – fajló
koń roboczy – igásló
"Koń siedmionogi" [czarodziejski koń] –hétlábú
ló; táltos paripa
koń siwy – szürke (ló)
koń stanał dęba – a ló felágaskodott
koń szczypie trawę – a ló harapdálja a füvet
koń trojański [wielki koń na kołach, zrobiony z
drewna, w którym ukryli się wojownicy
greccy w czasie zdobywania Troi.
Obrońcy miasta wbrew przestrogom
Kasady wciągnęli konia do miasta. Tam w
nocy Achajowie wyszli z ukrycia,
otworzyli bramy wojownikom i w ten
sposób zdobyli miasto. Opis tego
wydarzenia znajduje się w Eneidzie
Wergiliusza. Według najnowszych badań
koń trojański jest symbolem trzęsienia
ziemi, a to za sprawą Posejdona. Ów bóg
był opiekunem koni i to jemu przypisuje
się władzę nad tym żywiołem. Pod
terenami ówczesnej Troi przebiega uskok
tektoniczny i wiele dowodów wskazuje na
to, że to trzęsienie ziemi było powodem
upadku tego miasta. Współcześnie koń
trojański
oznacza
ukryte
niebezpieczeństwo, zdobycz przynoszącą
zgubę, niebezpieczny podarunek] – a trójai
faló; belsejében felfegyvezrzett
görög
harcosokat rejtő óriási méretű faló, amelyet a
trójaiak városukba vontattak és ezzel önnön
vesztüket okozták
koń trojański, trojan (ang. Trojan horse)
[program, który nadużywa zaufania
użytkownika wykonując bez jego wiedzy
dodatkowe, szkodliwe czynności. Udając
inne oprogramowanie, często umożliwia
przejęcie kontroli nad zainfekowanym
komputerem poprzez przesyłanie jego
zawartości pod wskazany adres. Jako
odmiana wirusa komputerowego jest
trudno wykrywalny i może być poważnym
zagrożeniem dla bezpieczeństwa systemu
komputerowego. W przeciwieństwie do
wirusa często nie powiela się samodzielnie,
a na dysku instaluje się jedynie poprzez
program będący jego nosicielem.] – (inf.)
trójai faló [1. Trójai: trojan = A felhasználó
által ismeretlen - általában káros és/vagy
érdekeivel ellentétes - funkciókat is
megvalósító szoftver, amely magát hasznos
programnak álcázza, és így veszi rá a
felhasználót elindítására. 2. Trójai program:
A Trójai programok magukat hasznos
programnak álcázó kártevők. Ezek a
programok nem sokszorosítják magukat,
viszont kárt tesznek a rendszerben. (Fájlokat
törölnek, meghajtót formáznak, stb.) 3. A
-
Wersja 01 01 2017.
trójai faló programok lényege az álcázás.
Nevüket onnan kapták, hogy nem azt
cselekszik, amire a felhasználó használni
szeretné őket, hanem egészen mást, írójuk
szándékának megfelelően.]
koń uciągnie ten wóz – a ló elhúzza ezt a kocsit
koń w pończochych – (közb.) keselábú ló
koń wierzchowy, koń pod wierzch – hátasló, hátas
ló
koń wspiął się, chcąc zrzucić jeźdźca – a ló
felágaskodik, mert le akarja dobni a lovasát
koń wyścigowy – versenyló
koń wyłamał – a ló kirúgott a hámból
koń wyścigowy – versenyló
koń z felerem – beteg v. hibás ló
koń z łysiną – hókás ló
koń zadyszał się – a ló kifulladt v. elfulladt
koń zakulał – a ló megsántult
koń zaprzęgowy – igásló
koń zatratował chłopca – a ló eltaposta a fiút
koń zawodowy – versenyló
koń złotogrzywy – aranysörényű ló
koń zwiciężył o trzy długości – három hosszal v.
testhosszal győzött a ló
końcowość – véglet, szélsőség, túlzás,
końcowy, -a, -e – vég-, befejező, végső, véges,
záró, zár-, utolsó
końcowe przemówienie – záróbeszéd
końcowy przystanek – végállomás
końcówka [1. zakończenie czegoś; 2. resztka,
pozostałość; 3. ostatnia, decydująca faza
rozgrywek sportowych; 4. stały lub
wymienny
element
stanowiący
zakończenie
jakiegoś
urządzenia;
5. element przewodzący umocowany na
końcu przewodu, służący do jego
przyłączania; 6. końcowy element wyrazu
wymieniający się w formach odmiany;
7. w wersyfikacji: końcowa sylaba
wiersza; 8. zob. terminal w zn. 2.] –
(nyelvtan) rag, végződés; (irodalom)
végszótag; maradék (fillérek)
2796
Końcówka (ang Endgame, fr. Fin de partie)
[utwór dramatyczny Samuela Becketta,
napisana w 1957 roku] – A játszma vége
(Samuel Beckett (1906-1989) műve)
końcówka nałeżności, końcówka sumy – az
összeg maradéka
końcówka odkurzacza – porszívófej
końcówka osobowa – személyrag
końcówka przypadka – esetrag
końcówka ruchoma [końcówka 1 i 2 osoby
czasownika w formach czasu przeszłego i
trybu przypuszczającego, mogąca się
łączyć nie tylko z tematem tego
czasownika, lecz także z jednym z
poprzedzających ten czasownik wyrazów]
– (gram) mozgásrag
końcówka słowa – szóvég
końcówkowy, -a, -e [przymiotnik od: końcówka]
– (gram) rag-, végződés-; maradékkońcówki koniugacyjne – igeragok
kończasto – hegyesen
kończasty, -a, -e – hegyes, hegyezett, kihegyezett,
csúcsos, éles
końcowy tłumik echa – lezárási visszhangzár
kończyć (kończy) (co) [1. doprowadzać coś do
końca; 2. robić coś na zakończenie;
3. stanowić zakończenie czegoś; 4. być
bliskim
zakończenia
nauki;
5. zaprzestawać czegoś, zrywać z czymś;
6. umierać] – végezni, befejezni, bevégezni,
elvégezni; készíteni, elkészíteni (vmit); átv.
lezárni
kończyć obiad – befejezni az ebédet
kończyć podróż – befejezni v. bevégezni azutazást
kończyć pracę – végezni a munkával, befejezni v.
elvégezni a munkát
kończyć rozmowę – beszélgetést befejezni
kończyć sprawę ugodą – megegyezéssel zárják le
az ügyet; kiegyeznek, egyezséget kötnek
kończyć studia – befejezi a tanulmányait
kończyć szkoły – befejezni az iskolát, iskolákat;
(iskolai) tanulmányoknak végére járni
kończyć z czym – véget vetni vminek; végezni
vmivel
kończyć życie – élete vége felé jár; befejezi v.
bevégzi az életét
kończyć się [1. dobiegać końca w czasie;
2. urywać się, dochodzić do ostatniego
punktu; 3. o sytuacji, wydarzeniu:
przybierać
jakiś
obrót;
4. być
zakończonym czymś; 5. zużywać się] – (na
czym v. czym) befejeződni, bevégezni, véget
érni (vmivel); abbamaradni, végződni;
kimerülni, végetérni, kifogyni
-
Wersja 01 01 2017.
kończyć się spółgłoską; kończyć się na spółgłoskę
– (wyraz) mássalhangzóra végződik
kończyna, kończyny [1. część ciała służąca do
chwytania lub poruszania się (ręka, noga);
2. narząd ruchu kręgowców] – végtag;
(dawno) vég, határ
kończyna dolna [1. część ciała człowieka od
biodra do końca palców, służąca do
poruszania się; 2. część ciała składająca
się z uda, kolana, podudzia, części łączącej
kolano za stopą oraz stopy. Noga składa
się z następujących kości: kość udowa,
rzepka, kości podudzia (strzałka i
piszczel) oraz z kości stopy (kości stępu,
śródstopia i palców). Kość udowa łączy się
z kośćmi podudzia w stawie kolanowym] –
alsó végtag
Kończyna górna [1. część ciała człowieka od
barku do końca palców, służąca do
chwytania; 2. w anatomii człowieka (łac.
extremitatum/membrum superioris) - część
ciała na którą składają się: okolica
naramienna, okolica pachowa, remię,
łokieć, przedramię, nadgarstek, ręka. - Z
tułowiem połączona jest obręczą kończyny
górnej (barkową). Składa się z trzech
odcinków połączonych ze sobą stawami:
odcinka bliższego - ramienia, odcinka
środkowego - przedramienia i odcinka
dalszego - ręki.] – felső végtag
Kończyna górna
Kończyny Ziemi [krańce, czyli granice ziemi] – a
föld határa
kończynowy, -a, -e – végtag-, végkończyny – végtagok
kończyny dolne – alsó végtagok
kończyny górne – felső végtagok
kończyny zaopatrzone w błony pławne – hártyás
lábujjak [dorosła żaba ma tylne kończyny
zaopatrzone w błony pławne]
2797
koński, -a, -ie [dotyczący konia, związany z
koniem] – lókońska dawka – lónak való adag (sok, nagy adag)
końska fasola – lóbükköny, lóbab
końska mucha – bögöly
końska pijawka [Pijawka końska (Haemopis
sanguisuga) - jest największą pijawką
żyjącą w Polsce. Jest drapieżna, żywi się
drobnymi mięczakami i larwami owadów.
Pijawka końska czasami dorasta nawet do
ponad 30 cm. Występuje pospolicie w
wodach słodkich stojących.] – (állat)
lónadály
końska podkowa – lópatkó
końska twarz – lófej
koński ogon – lófarok (hajviselet)
koński targ – lóvásár
koński ząb [odmiana kukurydzy o wydłużonych
ziarnach] – lófog, lapátfog (kukoricafajta)
końskie kopyto – lópata
końskie mięso – lóhús
końskie okulary – szemernyő, szemellenző
końskie siły – egy ló ereje, bivalyerő
końskie włosie [Długie, elastyczne, często grube
włosy z końskiej grzywy lub ogona. Włosy
końskie z ogona mogą mieć długość 88 cm,
a włosy z grzywy około 45 cm. Są one
wykorzystywane jako wątek w produkcji
odzieży lub do sit.] – lószőr [Hosszú,
-
Wersja 01 01 2017.
vastag, rugalmas szőrszálak a ló farkából és
sörényéből. A farokszőrök akár 88 cm, a
sörényszőrök 45 cm hosszúak is lehetnek. A
konfekcióiparban alkalmazott
merevítő
bélésszövetek
gyártására
használják
(vetülékfonalként). Az állat testét borító
szőrből matractömést készítenek.]
końskie zdrowie [zawsze być zdrowym] –
[lóegészség] vasegészség; (makk egészséges)
końskie zęby – lapátfogak
kooperacja
[1.
późn.łac.
cooperativus
'współpracujący', cooperatio 'współpraca'
i cooperans dpn. cooperantis (p.pr.) od
cooperari 'współdziałać'; 2. współdziałanie
w jakiejś dziedzinie; 3. współpraca między
ludźmi
lub
przedsiębiorstwami
w
produkcji towarów i usług; 4. daw.
spółdzielczość;
5. daw.
spółdzielnia,
kooperatywa]
–
(lat.)
cooperatio;
kooperáció, együttműködés; szövetkezés;
szövetkezet; vállalatok közötti állandó
termelési kapcsolat bizonyos termékek közös
előállítására;
(egyh.)
cooperatio;
együttműködés Isten és a teremtmény között;
(közgazdaságtan) a dolgozók közös,
szervezett részvétele a termelésben a
munkamegosztás eredményeképpen
kooperacja branżowa – ágazati együttműködés
kooperacja
gospodarstw
–
gazdaságok
együttműködése
kooperacja
konsumpcyjna
–
fogyasztási
szövetkezet
kooperacja międzygałęziowa – ágazatok közötti
együttműködés
kooperacja
producentów
–
őstermelők
szövetkezete
kooperacja produkcji – termelési együttműködés
kooperacja produkcyjna [ma miejsce, gdy
przedsiębiorstwo
(kooperant)
współpracuje z innym w ten sposób, że
wykonuje dla niego pewne fazy procesu
produkcyjnego. Natomist kooperacja
przedmiotowa wtedy, gdy dostarcza
różnych elementów konstrukcyjnych do
wytwarzanych
przez
inny
zakład
wyrobów]
–
termelési
v.
üzemi
együttműködés
kooperacja przedsiębiorstw – vállalatok közötti
együttműködés
kooperacja przemysłowa – ipari kooperáció
kooperacja transportowa – szállítási kooperáció
kooperacyjny, -a, -e [związany z kooperacją] –
kooperációs; szövetkezeti
kooperancki, -a, -e [odnoszący się do
kooperanta, właściwy kooperantom] –
kooperáló-
2798
kooperant [1. (czynny) – przedsiębiorstwo
współpracujące z innym w ten sposób, że
wykonuje dla niego pewne fazy procesu
produkcyjnego (kooperacja produkcyjna)
a. dostarcza odlewów, odkuwek lub
różnych elementów konstrukcyjnych do
wytwarzanych
przez
inny
zakład
wyrobów (kooperacja przedmiotowa); 2.
przedsiębiorstwo, które realizuje na rzecz
głównego
producenta
finansowego
produkt, element produkcji lub świadczy
określoną usługę] – kooperáló (vállalat,
személy)
kooperantka – kooperáló nő
kooperator – (lat.) kooperátor; a vállalatok közötti
állandó termelési kapcsolatot biztosító
tisztviselő; szövetkezeti tag
kooperatywa
[przest.
stowarzyszenie
spółdzielcze, spółdzielnia] – szövetkezet
kooperatywny, -a, -e [współpracujący] –
szövetkezeti
kooperatyzm (fr. coopératisme "spółdzielczość" z
łc. cooperari "współpracować") [doktryna
społeczna upatrująca w organizowaniu
spółdzielń, w ramach których środki
produkcji stają się wspólną własnością
wszystkich jej członków, drogę do
wyzwolenia społecznego i ewolucyjnego
wyeliminowania
kapitalizmu.]
–
kooperatizmus
kooperować [z łac. cooperatio – współpraca;
współdziałać, zwłaszcza współpracować w
procesie produkcyjnym] – (lat.) kooperálni
együttműködni (együttműködik)
kooptacja [1. łac. cooptatio 'jw.' od cooptare
'dobierać';
uzupełnienie
składu
kolegialnego nowymi członkami w drodze
uchwały tegoż organu (bez zwracania się
do wyborców); 2. sposób uzupełniania lub
zmiany składu członkowskiego instytucji
lub organu kolegialnego. Kooptacja
odbywa się poprzez podjęcie stosownej
uchwały przez tę instytucję. Kooptacja
jest możliwa bez odwoływania się do woli
wyborców czy też rozstrzygnięcia innej
instytucji lub sądu; 3. powołanie nowego
członka zespołu przez sam zespół] – (lat.)
kooptáció, kooptálás; beválasztás, kiegészítő
választás; új tagok behívása valamely
választott szervbe a választók megkérdezése
nélkül
kooptować [dokonywać kooptacji, uzupełniać
przez kooptację] – kooptálni; (jog)
választani, hozzáválasztani
koordynacja
[1.
późn.łac.
coordinatio;
uzgodnienie,
zharmonizowanie;
uporządkowane
współdziałanie;
2. organizowanie działań wykonywanych
-
Wersja 01 01 2017.
wspólnie przez wiele osób; 3. harmonijny
przebieg lub funkcjonowanie czegoś] –
(lat.)
koordináció,
koordinálás;
összeegyeztetés, összehangolás; (nyelvtan)
mellérendelés
koordynacja branżowa – ágazati koordináció
koordynacja
gospodarcza
–
gazdasági
koordináció
koordynacja międzyjęzykowa – nemzetközi
nyelvkoordináció
koordynacja przemysłowa – ipari koordináció
koordynacyjny, -a, -e [związany z koordynacją]
– koordinációs
koordynata [1. każda z liczb określających
położenie punktu na płaszczyźnie lub w
przestrzeni względem określonego układu
współrzędnych;
2.
mat.
przest.
współrzędna] – koordináta
koordynator
[1. osoba
lub
instytucja
koordynująca jakieś działania; 2. czynnik
warunkujący harmonijne funkcjonowanie
czegoś; 3. przyrząd nawigacyjny do
wyliczania współrzędnych geograficznych
samolotu, pocisku rakietowego itp.; 4.
(nawigacyjny) - lotn. przyrząd pokładowy
do pomiaru współrzędnych geogr.
samolotu]
–
koordinátor
(személy),
koordinátor
koordynatorski, -a, -ie – koordinátorkoordynatorka [kobieta koordynująca jakieś
działania] – koordinátor nő
koordynować (koordynuje) [planować działania
wykonywane wspólnie przez wiele osób] –
koordinálni, összehangolni, egybehangolni,
összeegyeztetni; összhangba hozni
koordynować działałność – tevékenységet
összehangolni
koordynowanie – koordinálás, összeegyeztetés
kop [1. pot. zgr. od kopniak; 2. pot. silna reakcja
organizmu po zażyciu narkotyku] – rúgás,
heves rángatódzás
kopa [1. złożone w stertę siano, słoma itp. lub
snopy zboża ustawione w określony
sposób;
2. zaokrąglony
wierzchołek
górski; 3. daw. sześćdziesiąt sztuk czegoś;
4. po łac. sexagena, w rachowaniu oznacza
liczbę 60] – tucat, darab; öt tucat, hatvan
darab; boglya, kazal; (átv.) rakás v. egyrakás
v. csomó
kopa groszy – hatvan garas
kopa jaj, kopa jajek – hatvan tojás
kopa kapusty – hatvan fej káposzta
kopa ogórków – hatvan uborka v. ugorka
kopa siana – szénaboglya
kopa zboża – hatvan kéve (gabona)
2799
kopacka
[wykopki (ziemniaków) (ziemia
lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego]
kapásnövények begyűjtése; kapásnövények
begyűjtésénk időszaka
kopacz [1. pot. człowiek kopiący ziemię lub
pracujący przy wykopywaniu czegoś;
2. górnik rębacz; też: górnik pracujący na
odkrywce; 3. lekcew. o słabym piłkarzu] –
kubikos, sírásó, vájár; ásó ember, kapás; (sp)
gyenge focista
kopaczka [1. maszyna rolnicza do wykopywania
ziemniaków, buraków itp.; 2. rodzaj
motyki] – ásó, kapa; ásó nő, kapás nő; ásás,
kapálás; kotró, kotrógép
kopaczka do buraków – répaszedőgép
kopaczka do ziemniaków – burgonyakiemelő gép;
krumpliszedő gép
kopaczka konna – lókapa
kopaczka kubłowa – kanalas kapálógép
kopaczka motykowa – csákánykapa
kopaczka mechaniczna – kapálógép, gépkapa
kopać (kopie) [zob. kopnąć] – (w ziemi) ásni,
kapálni, kifejteni, kotorni; (nogą) rúgni,
rugdalni, rugdosni; rugdalózni; kirúgni;
megrúgni; rúgkapálni; (ryć) túrni, vájni;
(górnik) bányászni; kapálózni (kapálódzik)
kopać coś – bányászni vmit
kopać dół – gödröt v. vermet ásni
kopać fundament – alapot ásni
kopać grób – sírt ásni
kopać grzędy – virág- v. veteményeságyat kapálni
kopać kartofle – burgonyát kapálni v. Kiszedni
(földből)
kopać motyką – kapálni vmit
kopać piłkę – labdát rúgni
kopać (pod kim) dołki – átv. megfúrni vkit
kopać rowy – árkot ásni
kopać studnie – kutat ásni
kopać ziemię – földet ásni
kopać ziemniaki – burgonyát ásni v. kiásni
kopać w książkach – könyveket böngészni
kopać się – turkálni, vájkálni; összerúgni; beleássa
magát vmibe; keresztülássa v. keresztülfúrja
magát vmin
kopal [żywica niektórych gatunków drzew
tropikalnych
lub
kopalnych,
przypominająca
bursztyn]
–
(indián→spanyol) kopál; (növény) újkori
kövült gyanta sok változatban; lakkok és
kencék készítéséhez használják
kopal brazylijski [Hymenea spp. (Leguminosae)]
– brazíliai kopál
kopalina [surowiec mineralny tworzący złoże w
skorupie ziemi, wydobywany w kopalni
-
Wersja 01 01 2017.
lub z otworu wiertniczego] – ásvány, érc;
bányatermék
kopalina użyteczna [zob. kopalina] – érc, ásvány
kopaliny – ásványok, ásványi kincsek, hasznos
ásványok, bányatermékek
kopalnia [1. zakład górniczy zajmujący się
wydobywaniem z ziemi kopalin; 2. bogaty
zasób rzeczy niematerialnych] – bánya
kopalnia gazowa [kopalnia, w której podczas
urabiania węgla wydzielają się gazy
wybuchowe] – gázbánya
kopalnia głębinowa – mélyszíni bánya
kopalnia kamieni – kőbánya, kőfejtő
kopalnia marmuru – márványbánya
kopalnia naziemna, kopalnia odkrywkowa
[zakład górniczy, w którym kopaliny
eksploatuje się z powierzchni ziemi] –
felszíni fejtés; külművelés, feltáró vágat,
fejtőgödör
kopalnia odkrywkowa [rodzaj kopalni w której
(w przeciwieństwie do podziemnej pracy
górniczej) wszelkie prace wydobywcze
odbywają się na powierzchni, a proces
wydobywczy
odbywa
się
poprzez
odkrywanie kolejnych warstw surowców.]
– külszíni bánya, külfejtő
kopalnia
podziemna,
głębinowa
[zakład
górniczy, w którym kopaliny eksploatuje
się z głębi ziemi] – felszín alatti, mélyfejtésű
bánya; felszín alatti bányászat
kopalnia rudy – ércbánya
kopalnia soli – sóbánya
kopalnia soli „Wieliczka” – Wieliczkai sóbánya
kopalnia węgla – szénbánya
kopalnia węgla kamiennego – kőszénbánya
kopalnia wiadomości – „az ismeretek tárháza”
kopalnia złota – aranybánya
kopalniak [1. okrąglak z drewna używany do
obudowy chodników górniczych; 2.
wysuszony, okorowany okrąglak o
znormalizowanych wymiarach z drewna
sosnowego, jodłowego lub świerkowego,
stosowany
do
obudowy
wyrobisk
górniczych (wyrobisko)] – bányafa
kopalniakowy, -a, -e [przymiotnik od:
kopalniak] – bányafakopalniany, -a, -e [przymiotnik od: kopalnia] –
bánya-, bányászati
kopalnictwo (górnictwo) – bányászat, bányaipar
kopalnictwo rudy żelaznej – vasércbányászat
[Kopalnictwo rudy żelaznej w Polsce:
lengyel vasércbányászat]
kopalniczy, -a, -e – bánya-, bányászatikopalny, -a, -e [1. w odniesieniu do kopalin:
wydobywany z ziemi; 2. zachowany w
2800
głębi ziemi w postaci skamieniałości,
pochodzący
z
odległych
epok
geologicznych] – kövült, megkövült;
fosszilis, ásatag; bányászható, bányakopalowy, -a, -e [przymiotnik od: kopal] – kopálkopanie [zob. wykopki w zn. 1.] – ásás, kapálás,
kotrás; (nogą) rúgás, rugdosás
Kopanie [wieś w Polsce położona w
województwie opolskim, w powiecie
brzeskim, w gminie Skarbimierz] –
Kopanie (lengyel falu)
Kopanie kartofli – krumplikapálás
kopanie krążka – (sport) korongrúgás
kopanie studni – kútásás
koparka [1. maszyna do kopania gruntu i
ładowania ziemi, gruzu itp. na środki
transportowe; 2. jest to maszyna do robót
ziemnych służąca do oddzielania urobku
od gruntu i przeniesienia na środki
transportowe
lub
na
składowisko.
Koparka może również pełnić rolę
urządzenia
przeładunkowego
(wtedy
nabiera i przenosi tylko materiał sypki)] –
kapálógép, kultivátor; árokásó gép, árokvájó
gép; kotró v. kotrógép
koparka buraczana – répakapálógép
koparka czerpakowa – kanalas kotró
koparka głębinowa – kultivátor, altalajlazító
koparka łyżkowa – kanalas-kotró, exkavátor
kopce graniczne [Czacki powiada, że kopcami
zaczęto rozgraniczać dobra dopiero w XV
w. i że biorą nazwisko od „kopy”, t. j.
urzędowego
zgromadzenia
gromady
wiejskiej, a zakopywano w nie metale.] –
határdomb, határmezsgye
Kopce dzielono na:
1) „węgłowe” czyli „węgielne” lub
„narożne,” sypane na narożnikach i
przy zejściu się trzech granic,
2) „ścienne”, sypane po jednej stronie
linii granicznej i
3) zwane „stróżami”, sypane na środku
miedz granicznych,
kopce kretów – vakondtúrás
kopcenie – komozás, füstölés
-
Wersja 01 01 2017.
kopiący studnie [zob. studniarz] – kútásó
kopcić [1. wydzielać kopeć, dym; 2. pot. palić
papierosa, fajkę] – füstölni, kormozni;
füstölni, dohányozni (dohányzik), pipázni
kopcić fajkę – pipázni, füstölni
kopcić się [zob. kopcić w zn. 1.] – füstölni,
kormozni
kopciuch [1. potocznie: brudas, niechluj; 2.
dymiący przedmiot] – koszfészek, piszkos
ember; kormozó v. füstölő készülék
Kopciuszek zwyczajny, kopciuszek1 (Phoenicurus
ochruros)
[gatunek
małego
ptaka
wędrownego z rodziny muchołówek] –
(madár) Házi rozsdafarkú (Phoenicurus
ochruros)
[a
madarak
osztályának
verébalkatúak (Passeriformes) rendjébe és a
légykapófélék (Muscicapidae) családjába
tartozik]
A nembe az alábbi 11 faj tartozik:
 alaschani rozsdafarkú (Phoenicurus alaschanicus)
 vöröshátú rozsdafarkú vagy létrafarkú rozsdafarkú
(Phoenicurus erythronota) vagy (Phoenicurus
erythronotus)
 kékfejű
rozsdafarkú
(Phoenicurus
caeruleocephalus)
 házi rozsdafarkú (Phoenicurus ochruros)
 kerti rozsdafarkú (Phoenicurus phoenicurus)
 mezei rozsdafarkú (Phoenicurus hodgsoni)
 csillagos rozsdafarkú (Phoenicurus schisticeps)
 tükrös rozsdafarkú (Phoenicurus auroreus)
 gyémántrozsdafarkú (Phoenicurus moussieri)
 óriás-rozsdafarkú (Phoenicurus erythrogastrus
vagy Phoenicurus erythrogaster)
 kékhomlokú rozsdafarkú (Phoenicurus frontalis)
2801
 ptaki z rodziny muchołówek:
o kopciuszek rdzawogardły
(Phoenicurus
alaschanicus)
–
alaschani
rozsdafarkú
(Phoenicurus alaschanicus)
o kopciuszek
ałtajski
(Phoenicurus
erythronotus)
o kopciuszek
modrogłowy
(Phoenicurus
caeruleocephala)
o kopciuszek
zwyczajny
(Phoenicurus
ochruros)
kopciuszek2 – (ang. Cinderella, ol. La
Cenerentola) hamupipőke (mese, opera,
balett, film)
 Kopciuszek – tytuł baśni i imię jej głównej
bohaterki – hamupipőke
 Kopciuszek – opera – Hamupipőke (olaszul







La Cenerentola, ossia La bontà in trionfo)
Gioacchino Rossini kétfelvonásos operája
Kopciuszek – balet – Hamupipőke (Золушка,
Le Cinderella, Cinderella) – fantázia balett 3
felvonásban, 7 képben
Kopciuszek - sztuka Ireny Prusickiej
Kopciuszek – film animowany z 1950
Kopciuszek – serial animowany z 1996
Kopciuszek – film amerykański z 1997
Kopciuszek – serial telewizyjny z 2006
Roztańczona
historia
(ang.
Another
Cinderella Story) – amerykańska komedia
romantyczna z 2008 roku. - Hamupipőketörténet (Another Cinderella Story) színes,
szinkronos, amerikai zenés romantikus vígjáték
(2008) rendezte: Damon Santostefano
kopcować [przechowywać podczas zimy jarzyny
i ziemniaki w kopcach] – halmozni,
kuporgatni, gyűjteni, tárolni, csomóba rakni,
kupacba szedni; (mezőgazdaság) vermelni,
elvermelni
kopcować buraki cukrowę – cukorrépát vermelni
kopcować kartofle – krumplit vermelni
kopcowaty, -a, -e [1. przypominający kształtem
kopiec;
2. pagórkowaty]
–
halmos,
kupacos, hegyes-dombos
kopczyk – halmocska, dombocska
kopeć [gęsty dym z sadzą; też: osad z sadzy] –
korom
kopeć z lampy – lámpakorom
-
Wersja 01 01 2017.
kopeć z pochodni – fáklyakorom
Kopenhaga (duń København, łac. Hafnia)
[stolica i największe miasto Królestwa
Danii] – Koppenhága (Dánia fővárosa)
koper [roślina o pierzastych liściach i
zielonożółtych kwiatach, używana jako
przyprawa]; koper ogrodowy – kapor
(növ., Anethum graveolens L., uborkafű),
ernyős fű, egy faja, az A. graveolens L.,
egynyári, 0,6-1,25 m. magas, deresszinü.
Levele
2-3-szor
szárnyalt,
sallangja
fonálforma.
Ernyője
és
ernyőcskéje
gallértalan,
virága
sárga,
termése
tojásdaddad, 4 mm. hosszu
Koper ogrodowy (Anethum graveolens L.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
selerowatych. Pochodzi prawdopodobnie z
południowo-zachodniej Azji. Obecnie nie
występuje już w stanie dzikim, jedynie w
uprawie– kapor] – kapor (Anethum
graveolens L.) [közismert gyógy-, és
fűszernövény.
Népies
elnevezései:
fűszerkapor,
kertikapor,
kertikömény,
uborkafű]
koper
włoski, koperek włoski [roślina o
pierzastych
liściach
i
owocach
zawierających olejki eteryczne] – olasz
kapor (növ.), a Foeniculum capillaceum Gil.
(F. officinale All.); édeskömény
koperczaki [(u Zygmunta Glogera) według zdania
Karłowicza z węgier. kopesag, figiel,
psikus, żart; w każdym razie wyraz nie
starożytny, ale już w XVIII w. bardzo u
nas rozpowszechniony] – kópéság; csíny,
móka,
tréfa,
huncutság,
pajkosság,
csintalanság, kópéság; hecc, stikli
koperfytle (ziemia lubliniecka ) – zob. → patrony
[Słowniczek języka śląskiego] patronok
koperkowy, -a, -e [przymiotnik od: koperek] –
kaporKopernik [Mikołaj Kopernik (ur. 19 lutego 1473,
zm. 24 maja 1543) – polski astronom,
matematyk, prawnik, ekonomista, strateg,
lekarz, astrolog, kanonik warmiński i
duchowny katolicki] –
Copernicus,
Kopernik; Nikolaus Kopernikusz (1473.
február 19. – 1543. május 24.) asztrológus,
csillagász, matematikus és közgazdász.
Nevéhez fűződik a heliocentrikus világkép
elterjedése.
2802
Kopernik dowiódł, że ziemia obraca się koło
słońca – Kopernikusz bebizonyította, hogy a
Föld forog a Nap körül
kopernikana [1. przedmioty dotyczące życia i
twórczości Mikołaja Kopernika; 2.
przedmioty związanie z życiem i
działalnością Kopernika] – Kopernikusz
életével, munkásságával foglalkozó irodalom
kopernikowski, kopernikański, -a, -ie [dotyczący
działalności Mikołaja Kopernika] –
copernikusi, koperniki, kopernikuszi
kopersztych [1. niem. Kupferstich 'jw.'; Kupfer
'miedź' z późn.łac. cuprum 'jp.' od łac. aes
Cyprium dosł. 'metal cypryjski' z gr.
Kýpros 'Cypr'; niem. Stich 'ukłucie;
sztych'. przest. miedzioryt, rycina; 2.
dawniej o rycinie lub miedziorycie; 3. daw.
miedzioryt] – (dawno) rézkarc
koperta [1. płaska torebka papierowa do
przesyłania
korespondencji;
2. zob.
kopertówka w zn. 1.; 3. kartonowe
opakowanie do przechowywania płyt
gramofonowych; 4. powłoka na kołdrę, z
otworem w kształcie rombu; 5. wieczko
zegarka; też: cała obudowa mechanizmu
zegarka; 6. miejsce zarezerwowane dla
jednego samochodu, oznaczone białymi
liniami; 7. płaskie, zazwyczaj papierowe
opakowanie przeznaczone do przesyłania
listów, kartek pocztowych lub innych
przesyłek pocztowych; 8. opakowanie w
którym przesyłane są listy; 9. poziomy
znak drogowy] – (fr.) koperta; boríték,
levélboríték; tok; paplanhuzat; órafedél;
(ang.) Envelope; (akusztika) az envelope-ot
arra használják, hogy egy hangot alakító
komponenst vezéreljen egy adott időkereten
belül, hogy ez alatt a hangra valamiféle
-
Wersja 01 01 2017.
változást gyakoroljon; (med) hálapénz,
paraszolvencia
koperta do listu; koperta listowa – levélboríték
kopertka
[zdrobnienie
od:
koperta]
–
borítékocska, kis boríték
kopertować (kopertuje) [1. wkładać do koperty,
zaklejać w kopercie; 2. wkładać do
koperty]
–
borítékolni,
borítékozni,
borítékba tenni
kopertować list – levelet borítékba tenni
kopertowy, -a, -e [przymiotnik od: koperta] –
borítékkopertówka [płaska prostokątna wieczorowa
torebka o kształcie koperty. Najczęściej
bez paska. Dzisiaj cieszy sie popularnością
o każdej porze dnia i w każdym
zestawieniu.] – boríték alakú estélyi táska
kopertówka
kopertujący, -a, -e – borítékoló
koperwas – (dawno) rézgálic, rézvitriol
kopę lat – ezer éve
kopia (replika, falsyfikat, tribute band) [1.
dokładne
powtórzenie
wykonanego
wcześniej dzieła (np. rzeźby, obrazu,
obiektu architektonicznego), z tego
samego (lub tańszego) materiału, przy
zastosowaniu tej samej techniki, w tej
samej skali. Kopia powinna być
oznakowana, tak aby nie nosiła znamion
fałszerstwa
(nazwisko
osoby
sporządzającej kopię jest znane). Kopie
wykonuje się w celach dydaktycznych,
kolekcjonerskich, dla ochrony dzieła
oryginalnego (np. kopię rzeźby, pomnika
eksponuje się na wolnym powietrzu, a
oryginał wystawia się w muzeum); 2.
obraz tekstu lub ilustracji w miarę
możliwości podobny do oryginału. W
niniejszym cenniku również skrótowa
nazwa odbitki kserograficznej.] – kópia;
(művészet) utánzat, másolat, reprodukció
kopia [1. rzecz dokładnie odtworzona z
oryginału; 2. pot. kserokopia; 3. taśma
filmowa uzyskana w wyniku kopiowania
negatywu filmu; 4. odbitka otrzymana w
wyniku skopiowania innego obrazu
2803
fotograficznego; 5. tekst, rysunek itp.
uzyskane z zestawu sporządzonych z
oryginałów diapozytywów lub negatywów]
– (lat.) kópia, másodpéldány, (odpis)
másolat; utánzat; (fényképészet) másolat,
kópia; fénymásolat
kopia [1. broń złożona z długiego drzewca
zakończonego proporcem i grotem,
używana dawniej przez ciężką jazdę; 2. w
ciężkiej
jeździe:
rycerz
i
jego
kilkuosobowy poczet; 3. jest bronią
drzewcową bazującą na włóczni, jednakże
przystosowaną do używania przez
konnych. Była powszechnie używana
niemal wszędzie, gdzie były wojska konne,
stając się tradycyjną bronią europejskich
rycerzy] – (broń: lanca) kopja, ládzsa
kopia (zapisu dźwięku) – másolat, hangmásolat
kopia aktu – aktamásolat
kopia autorska [zob. replika w zn. 3.] – szerzői
másolat v. másodpéldány
kopia bezpieczeństwa (ang. Backup copy) lub po
prostu Backup [w informatyce dane, które
mają służyć do odtworzenia oryginalnych
danych w przypadku ich utraty lub
uszkodzenia. Proces wykonywania kopii
bezpieczeństwa, w odniesieniu do kopii
długotrwałych,
jest
nazywany
archiwizacją]
–
biztonsági
másolat
(számítógépnél);
fontos
adatoknak,
programoknak biztonsági okokból készített
másolata. A többnyire külön tárolóban őrzött
adatok az eredeti meghibásodása, v.
elvesztése esetén használhatók.
kopia bezpieczeństwa (ang. backup) [kopia pliku
lub plików tworzona przez niektóre
programy jako zabezpieczenie zasobów
danych.] — (ang. backup) biztonsági
másolat
kopia [lista odbiorców do których ma trafić
kopia wiadomości (ang. CC - Carbon
Copy)] – cc, carbon copy; e-mail másolat
kopia digitalna – digitális másolat [a digitális
hangfelvételt kétféleképpen lehet átmásolni:
a szokásos, analóg módon, valamint még
digitálisan kódolt állapotában is, kikerülve a
D/A és az A/D átalakítást. Ezáltal a másolat
elvileg tökéletes marad: teljesen azonos az
eredetivel]
kopia dla kogoś – másolat vkinek
kopia dyplomu – az oklevél másolata
kopia eksploatacyjna [kopia filmu przeznaczona
do wyświetlania w kinach] – mozivetítésre
szánt filmmásolat
kopia filmowa – filmmásolat, kópia
kopia fotograficzna – fényképmásolat
-
Wersja 01 01 2017.
kopia kontraktu – a szerződés másolata
kopia oryginału – az eredeti másolata
kopia trwała – papírmásolat
kopia z Rafaela – Rafael-kép másolata, másolat
Rafael után, Rafael-reprodukció
kopia zapasowa [to bardzo praktyczna forma
zabezpieczania danych] – biztonsági
másolat
kopia zgodna z oryginalem – az eredeivel
megegyező másolat
kopiał [copiale; 1. książka do pisania zleceń,
kwitów, rachunków itp. przez kalkę
(kopia tekstu zostaje jako dowód w
książce); 2. techn. element maszyny do
kopiowania, według którego nadaje się
żądany kształt obrabianym przedmiotom;
wzornik] – másolókönyv; másolópapír,
karbonpapír
kopiarka [1. pot. kserokopiarka; 2. obrabiarka
do nadawania przedmiotom kształtów
według wmontowanego w nią wzornika;
3. urządzenie
do
przemysłowego
wykonywania
kopii
filmowych;
4. urządzenie do sporządzania odbitek
fotograficznych] – másológép, kopírozógép;
(műsz.)
szerszámgép,
megmunkáló,
fémforgácsoló gép
kopiarka fotograficzna [zob. kopiarka w zn. 4.;
urządzenie do wykonywania stykowych
odbitek fot.; skrzynka ze stałym źródłem
światła
jednostajnie
oświetlającym
szklaną płytkę, na której naświetla się
papier fotograficzny.] – fotomásoló
készülék
kopiarka kolorowa – színesmásoló-gép; színes
másolatokat készítő gép
kopiasto, kopiato – kazlasan, hegyesen, csúcsosan;
színültig
kopiasty, kopiaty, -a, -e [1. pot. tworzący kopę,
wysoko naładowany; 2. mający kształt
kopca; nagromadzony w usypisko;
wysoko naładowany; kopiaty] – boglya
alakú, kazalszerű, kupacos, hegyes, csúcsos
kopiasta miska – mély tál
kopiasty talerz – mély tányér
kopić [układać w kopy zboże, siano itp.] –
boglyát rakni v. készíteni
kopidoł [grabarz] (ziemia lubliniecka ) –
[Słowniczek języka śląskiego] sírásó
kopie nie równa – [kupac a kupachoz nem
hasonlít] nincs két egyforma fűszál a ilágon
kopie pode mną dołki – (átv.) gödröt ás alám
kopiec [1. sztucznie usypane wzniesienie;
2. pomnik w formie takiego wzniesienia;
3. wiele przedmiotów ułożonych jeden na
drugim; 4. pryzma ziemniaków, jarzyn
2804
itp. przysypanych ziemią i okrytych słomą
w
celu
zabezpieczenia
przed
przemarznięciem;
też:
dół
do
przechowywania ziemniaków, warzyw itp.
zabezpieczony w taki sposób; 5.
(architektura) antropogeniczna forma
ukształtowania
powierzchni
ziemi,
budowla ziemna w kształcie stożka
(zazwyczaj ściętego); 6. (informatyka)
(ang. heap, czasami tłumaczone jako stóg
lub sterta) to w informatyce struktura
danych oparta na drzewie; 7. góra w
Sudetach; 4. Kopiec: 6 miejscowości w
Polsce] – halom, domb, hant, kupac, bucka,
rakás; (grób) sírhalom, hant
kopiec
kartofli,
kopiec
kartoflany
–
krumplisverem
kopiec koronacyjny – (tört.) koronázási domb,
királydomb
Kopiec Kościuszki [jeden z czterech kopców
krakowskich
usypanych
bohaterom
narodowym, poświęcony Tadeuszowi
Kościuszce, usypany na najwyższym
wzniesieniu wzgórza Sikornik, zwanego
też Wzgórzem św. Bronisławy w
zachodniej części Krakowa na terenie
dzielnicy
administracyjnej
VII
Zwierzyniec] – Kościuszko halma
Kopiec Krakusa, kopiec Kraka [kopiec
znajdujący się w Krakowie, na prawym
brzegu Wisły w dzielnicy Podgórze,
usypany na najwyższym wzniesieniu
wapiennego zrębu Krzemione - wzgórzu
Lasoty (271 m n.p.m.). Wysokość od
podstawy - 16 m, średnica u podstawy 57
m, górna 8 m (wierzchołek płaski),
objętość 19100 m³] – Krakus halma
-
Wersja 01 01 2017.
kopiec termitów – termeszboly
kopiejka [1. setna część rubla, rubla
białoruskiego, rubla tadżyckiego lub
hrywny; 2. moneta, drobna jednostka
monetarna Rosji, Białorusi (choć od 1994
roku nie jest używana z uwagi na znikomą
wartość) i Naddniestrza (dawniej ZSRR)
równa 1/100 rubla. Także jednostka
monetarna Ukrainy równa 1/100 hrywny]
– (orosz) kopek, kopejka; az orosz
pénzrendszerben a fillérnek megfelelő
pénzegység; a rubel századrésze
kopiejkowy, -a, -e – kopejkás
kopieniactwo [1. pierwotna forma uprawy roli i
chowu bydła; 2. sposób uprawy roślin,
typowy dla pierwotnych społeczeństw
rolniczych,
opierający
się
na
wykorzystaniu do uprawy i zbioru
zaostrzonego kija, motyki, topora i sierpa
kamiennego.
W
epoce
kultur
kopieniackich rozpowszechniła się także
hodowla zwierząt, w szczególności bydła.
3. prymitywna forma uprawy ziemi,
polegająca
na
powierzchniowym
spulchnianiu gruntu i sadzeniu roślin w
płytkie dołki, znana już od neolitu,
stosowana do dziś w niektórych krajach
tropikalnych.] – ősközösség [Az emberré
válással kezdődő első nagy társadalmigazdasági alakulat, melyben az emberek
kezdetleges
közösségekben
éltek
és
dolgoztak. A közösségben végzett munkát és
a közös elsajátítást a termelőerők alacsony
színvonala tette szükségessé. Az ősközösség
első korszakában a természet által nyújtoit
javakat
halászattal,
vadászattal
és
gyűjtögetéssel sajátították el.]
kopieniacki, -a, -e; kopieniaczy, -a, -e –
ősközösségikopieniak [1. (u Zygmunta Glogera) płaszcz od
deszczu bez rękawów, tylko z rodzajem
peleryny, krojem węgierskim. Brückner
wskazuje jako źródłosłów wyraz węgierski
köpenyeg, płaszcz, który Węgrzy zapewne
wzięli z tureckiego kepenek. Stefan Batory
chodził w obozie i na łowach w
kopieniaku,
co
dało
powód
upowszechnienia się takich płaszczów w
Polsce, a moda ta trwała w Polsce przez
lat kilkadziesiąt. Po zgonie tego króla, w
spisie szat po nim pozostałych wymieniony
jest
kopieniak
szarłatny
sobolami
przednimi
podszyty,
z
guzikiem
jedwabnym jednym i pętlicą, oceniony na
złotych ówczesnych 1548. Drugi kopieniak
także czerwony szarłatny, bez futra, tylko
atłasem czerwonym podszyty, oceniony
był tylko na zło. 60. 2. polska szata
pochodzenia turecko-węgierskiego. Było
to
okrycie
bez
rękawów,
jakby
przedłużony serdak góralski z obszyciem
u wylotu ramion. Służyło jako ochrona od
deszczu i słoty. Kopielniak był ulubionym
strojem Stefana Batorego na łowach i w
czasie wypraw wojennych. Podobno
właśnie Batory rozpowszechnił ten ubiór
w Polsce.] – köpönyeg
2805
-
Wersja 01 01 2017.
kopiować plik – fájlt másolni vmire
kopiować plik do katalogu – bemásolja az
adatállományt a könyvtárba
kopiować coś – másolni vmit
kopiować dyskietkę – lemezt bemásolni
kopirować – (fr.-ném.) kopírozni; másolni,
utánozni
kopirować obraz – képet másolni
kopirować pismo – írást másolni v. utánozni
kopirowanie fajlów – fájlok másolása
kopirowy, -a, -e – másoló
kopirowy ołówek – tintaceruza
kopista [1. osoba kopiująca, przepisująca coś;
2. w średniowieczu: osoba przepisująca
księgi rękopiśmienne], kopistka – másoló,
átíró, másolatot készítő (ffi/nő)
kopja [zob. kopia, ob. lanca] – (broń: lanca)
kopja, ládzsa
Köpönyeges Madonna (Nógrádsáp)
kopijniczy, -a, -e – kopjás, lándzsás
kopijnik [ciężkozbrojny jeździec średniowieczny
uzbrojony w miecz i kopię] – kopjás,
lándzsás; lándzsakészítő, kopjakészítő
Kopijnik [to polska nazwa nagrobka słupowego
(węg. Kopjafá) czyli drewnianej figury,
stawianej zwyczajowo na grobach
węgierskich wojowników ku pamięci ich
bohaterskich czynów. Kilka kopijników
stanęło w Polsce.] – kopjafa
kopiować [1. wykonywać kopie oryginału;
2. wzorować się na kimś lub na czymś;
3. sporządzać negatyw filmu w celu
uzyskania wielu egzemplarzy taśmy
filmowej;
4. wykonywać
odbitki
fotograficzne;
5. odtwarzać
tekst,
ilustrację itp. na warstwie światłoczułej;
6. w obróbce skrawaniem: wykonywać
przedmioty o kształcie wzornika] –
másolni
kopiować coś – vmit másolni
kopka [mała kopa, czyli złożone w stertę siano
lub słoma] – kis boglya
kopnąć — kopać [1. uderzyć nogą, kopytem itp.;
2. kopać: wydobywać ziemię na wierzch za
pomocą łopaty, motyki itp.; 3. kopać:
wydobywać ziemiopłody lub kopaliny za
pomocą narzędzi lub maszyn; 4. kopać:
spulchniać grunt za pomocą odpowiednich
narzędzi; 5. pot. o prądzie elektrycznym:
porazić kogoś; też: o urządzeniach
elektrycznych: spowodować porażenie
prądem; 6. kopać: pot. pośpiesznie czegoś
szukać, przerzucając zawartość czegoś;
7. pot. o broni palnej: uderzyć w ramię po
wystrzale] – megrúgni, elrúgni; vájkálni,
kotorni, ásni
kopnąć (kopnie) (kogo/co) – rúgni, megrúgni
(vkit); belerúgni (vkibe)
kopnąć kogo jak psa – belerúgni vkibe, mint egy
kutyába; úgy megrúgni vkit, mint egy kutyát
kopnąć się — kopać się [1. uderzyć nogą samego
siebie; 2. wzajemnie uderzyć się nogami,
kopytami itp.; 3. kopać się: pot. z trudem
przedostawać się przez coś; 4. pot. szybko
pójść, pobiec po coś] – megrúgja magát;
megrugdaláják v. rugdossák egymást; (átv.)
elugrani vhová
kopniak [1. cios zadany nogą; gwara
motoryzacyjna w motocyklu pedał
rozrusznika] – rúgás
kopnięcie [uderzenie stopą, kolanem lub nogą
stosowane
w
różnych
formach
konfrontacji fizycznej, w sztukach i w
sportach walki. Używa się go w walce
wręcz jako atak. W ogólności kopnięcia są
wolniejsze niż ciosy pięścią, chociaż
2806
silniejsze od nich] – rúgás, megrúgás,
megbillentés (lábbal)
kopra [wysuszony miąższ (bielmo) orzechów
palmy kokosowej (kokosowca). Zawiera
on około 70% tłuszczu, jest stosowany do
wyrobu oleju kokosowego, oczyszczony i
rozdrobniony (wiórki) używany jest w
przemyśle cukierniczym m.in. do wyrobu
tortów i ciast.] - (hindusztáni) kopra;
szárított
kókuszpálma-mag;
kókuszdió
szárított bele [a kókuszdió kiszárított húsa,
amely alapanyaga a kókuszolajnak és számos
takarmánynak. A név a maláj koppara szóból
származik, ami szárított húst jelent.]
kopro- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
nawozem, kałem, gnojem, też z czymś
plugawym, sprośnym] – trágya-; szar-;
koprocesor {m.}, (ang.) coprocessor {rzecz.};
[dodatkowy, wyspecjalizowany procesor
umożliwiający zwiększenie prędkości
działania komputera] – Coprocessor [A
CPU-val együttműködő processzor, mely
valamilyen célfeladat elvégzésére szolgál. A
koprocesszor nem képes az általános
utasítások végrehajtására, csak a CPU-val
együtt
működőképes.
Tipikusak
az
aritmetikai
és
az
input-output
koprocesszorok.]
koprocesor, jednostka zmiennoprzecinkowa
(FPU, ang. Floating Point Unit) [to układ
scalony wspomagający procesor w
obliczeniach zmiennoprzecinkowych. W
większości współczesnych konstrukcji,
koprocesor arytmetyczny,
a
także
jednostki
obsługujące
bardziej
skomplikowane obliczenia (np. instrukcje
wektorowe) są zintegrowane z procesorem
w jednym układzie.] - Az FPU angol
mozaikszó
a
Floating-Point
Unit
(lebegőpontos
egység,
lebegőpontos
processzor)
kifejezésből)
[1.
a
számítógépnek
egy
lebegőpontos
matematikai műveleteket végző alegysége, a
CPU
kiegészítője.
Használatával
a
processzor műveletvégző-képessége nagyban
növelhető. A 486-os processzorcsalád óta a
CPU integrált része, korábban külön modul.
2. Lebegőpontos számításokat végző egység.
Tehermentesíti a főprocesszort, mivel saját
maga számítja ki a számításigényes
lebegőpontos
számokkal
végzett
műveleteket.]
koproducent (ko- + łc. producens, -ntis
‘wyprowadzający’)
[ekon.
przedsiębiorstwo, które bierze udział
wkoprodukcji] – koprodukciós partner, a
koprodukcióban részt vevő egyik fél
-
Wersja 01 01 2017.
koprodukcja [1. wspólne produkowanie czegoś
przez kilka osób lub przedsiębiorstw;
2. efekt takiego działania] – (lat.)
koprodukció; két v. több ország közösen
készített filmje
koprodukcja międzynarodowa – nemzetközi
koprodukció
koprodukcja singapursko-nowozelandzka –
singapuri-újzélandi koprodukció
koprofag, skatofag [zwierzę odżywiające się
odchodami innych zwierząt, np. chrząszcz
skarabeusz (Scarabaeus sacer), żuk
gnojowy (rodzaj Geotrupes).] – koprofág
rovarok [megeszik és újraemésztik a
nagyobb állatok ürülékét, ez az ürülék
jelentős
mennyiségű
részlegesen
megemésztett táplálékot tartalmaz.]
koprofagia (gr. kópros = gnój + phagein = jeść)
[1. odżywianie się niektórych zwierząt
odchodami; 2. zjadanie kału przez osoby
chore umysłowo; 3. odżywianie się
odchodami (kałem). U ludzi objaw
niektórych schorzeń psychicznych, u
innych organizmów (np. krowieńczak, żuk
gnojowy) może być naturalnym sposobem
odżywiania się (np. jako uzupełnianie
mikro- i makroelementów pożywienia).
Istnieją również koprofagiczne gatunki
grzybów. Koprofagia związana jest
również z koprofilią, dewiacją seksualną,
w której zjadanie oraz kontakt z kałem
własnym lub partnera jest źródłem
bodźców seksualnych.] – (gör.) koprofágia,
allotriofágia;
(gör.),
többnyire
elmebetegeknél
előforduló
étvágybeli
fonákság, mikor a betegek olyan anyagokat
falnak, melyek közönségesen nem enni
valók. Némely hipochondrikus betegek
téveszméik behatása alatt mindenféle
utálatos anyagot esznek, p. vért, bogarat,
pókot stb., mert ezektől remélik a
gyógyulást. Elbutult v. nagy fokban kábult
öntudatban levő elmebetegek néha saját
ürülékeiket falják fel (koprofágia v.
szkatofágia), mások szénát, ruhadarabokat,
köveket nyelnek. Némely vérszegény vagy
hisztérikus, vagy végre terhes nő is mutat
ilyen fonák étvágyat és hamut, meszet, sót,
kávébabot eszik.
koprofagiczny, -a, -e – koprofág-, allotriofágkoprowina – (dawno) rézpénz
koprowy, -a, -e – kapor-; kapros
kopruch [komar] – [Słowniczek języka śląskiego]
szúnyog
kopfszus [strzał w głowę] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
főbelövés
2807
Koptowie (arab. ‫ أق باط‬Akbat) [ogólne określenie
wiernych
kościołów
koptyjskich:
ortodoksyjnego kościoła koptyjskiego i
kościoła
katolickiego
obrządku
koptyjskiego. Obecnie grupa liczy około
11,2
mln
wiernych
kościoła
ortodoksyjnego (głównie w Egipcie, duża
część w diasporze w Europie Zachodniej i
w Ameryce Północnej, niewielka liczba w
pozostałych krajach Lewantu) i około 210
tys.
wiernych
kościoła
koptyjskokatolickiego (wyłącznie w Egipcie).
Koptowie używają języka arabskiego
(jednak językiem liturgicznym do dziś jest
koptyjski egipski), choć nie pochodzą od
Arabów - są potomkami rdzennych
mieszkańców Egiptu, zamieszkujących
ten kraj jeszcze przed muzułmańskim
podbojem. Od całkowitej asymilacji
uchronił
Koptów
system
władzy
publicznej imperium osmańskiego, w
którym rządzili się własnymi prawami
jako odrębna grupa wyznaniowa [tzw.
millet]. Od czasów pojawienia się w
Egipcie
fundamentalistów
muzułmańskich
Koptowie podlegają
prześladowaniom, których szczyt, jak się
wydaje, przypadał na lata 70. XX
wieku.Niekiedy mianem Koptów określa
się również wiernych ortodoksyjnych
kościołów Etiopii i Erytrei. Nie używa się
natomiast
tego
określenia
wobec
zamieszkałych w Egipcie wiernych
prawosławnego
patriarchatu
aleksandryjskiego. Koptów w Egipcie
można rozpoznać po tym że mają tatuaż
w kształcie krzyża umieszczony na ręce.
W Polsce nabożeństwa koptyjskie są
sporadycznie
odprawiane
w
prawosławnej kaplicy Św. Trójcy w
Warszawie, ul. Podwale 5.] – koptok
[Koptoknak nevezzük az Afrikában és a
Közel-Keleten,
elsősorban
pedig
az
Egyiptomban és Etiópiában élő, az ókorból –
az erőteljes muszlim behatás ellenére – máig
fennmaradt keresztény közösségeket, illetve
azok tagjait. A kopt nyelv a koptok által a
késő-ókortól beszélt nyelv, az egyiptomi
nyelv legkésőbbi fejlődési fázisa. A kopt
egyház szervezetileg független a többitől.
Klasszikus arab történetírók, mint al-Maqrizi
általános értelemben valamennyi nem
muszlim egyiptomira ezt a kifejezést
használták. Központjuk Alexandriában van.
A kopt szó az arab qubṭi ‫( ق بطي‬pl: qubṭ
‫ ق بط‬és aqbāṭ ‫ )أق باط‬szóból származik,
amely a kopt nyelv bohairi dialektusának
kubti vagy a saidi dialektus kuptaion
-
Wersja 01 01 2017.
szavából származik. Maga a kopt forma is az
„egyiptomi” jelentésű ógörög Αιγύπτιος,
aigüptiosz szó átvételéből eredeztethető.]
koptyjski, -a, -ie – koptkopulacja (łac. copulatio) ['połączenie' z copulate
'łączyć' od copula, 1. zespolenie się dwóch
osobników odmiennej płci, umożliwiające
zapłodnienie komórek jajowych przez
plemniki;
2. łączenie
się
komórek
płciowych w zygotę; 3. stosunek płciowy
(med.) akt płciowy u ludzi polegający na
wprowadzeniu prącia do pochwy i
posuwistych
ruchach
prącia,
prowadzących do orgazmu i wytrysku
nasienia. W sprzyjających warunkach
stosunek
płciowy
prowadzi
do
zapłodnienia. 4. spółkowanie, coitus, akt
płciowy; zootechn. krycie; łączenie się
komórek płciowych (gamet) w zygotę. 4.
jest to akt płciowy, który u człowieka i
zwierząt wielkokomórkowych polega na
bezpośrednim
kontakcie
dwóch
osobników w celu zaplemnienia i
ewentualnego zapłodnienia. Zaplemnienie
nigdy nie jest równoważne zapłodnieniu;
5. akt płciowy, który u człowieka i
zwierząt wielokomórkowych polega na
bezpośrednim
kontakcie
dwóch
osobników w celu zaplemnienia i
ewentualnego zapłodnienia. Zaplemnienie
nigdy nie jest równoważne zapłodnieniu.]
– (lat.) kopuláció; 1. kapcsolódás,
összeolvadás;
párosodás [kopuláció v.
koitusznak (latin coitus – a kifejezés a coire
latin szóból származik. annyit jelent, együtt
menni – szó elterjedt használata a párzás
„elegáns” kifejezésére) nevezett egyesülés
lehetővé teszi a női petesejt és a férfi
csirasejt (spermium) egyesülését. Ez az
egyesülés új sejtet hoz létre, amely a nő
testében új, emberi lénnyé növekszik.]; 2.
társítás, összekapcsolás, egyesítés, összetétel
3. (állat) fedezés
 COPULATIO
CARNALIS;
Nemi
egyesülés.
kopulak [piec odlewniczy do wytapiania żeliwa;
żeliwiak] – kupolás kemence
koprolalia
[1.
skłonność
do
używania
wulgarnych wyrazów powstająca w
wyniku zaburzeń psychicznych; 2.
skłonność do używania wulgaryzmów; 3.
patologiczna, nie dająca się opanować
potrzeba wypowiadania nieprzyzwoitych
słów lub zdań, przekleństw lub obelg
(wulgaryzmów) kierowanych do obcych] koprolália - koprofília [Nők és férfiak között
meglehetősen sokan vannak, akik a
szeretkezés izgalmában a nemi szervekhez és
2808
főként az ürülékhez kapcsolódó illetlen,
olykor durva szavakat használnak. Ezt
nevezik koproláliának, amely a nőknél
voltaképpen az önajzást segíti, illetve
tudattalanul is jelzi, hogy a személyiség
felszabadul,
míg
férfiaknál
beteges
eltévelyedés.]
kopulasty, -a, -e [o kształcie kopuły]; kopułowaty
– kupolás, kupolaszerű, kupola alakú v.
formájú
kopulizacja [szczepienie drzew i krzewów
zrazem na podkładce] – kopulálás; oltás,
beoltás
kopulizować [1. szczepienie drzew na podkładce
ze zdrewniałego pędu z pąkami; 2.
szczepić drzewa i krzewy zrazem na
podkładce] – oltani, beoltani (fát)
kopulować – kopulálni
kopuła [1. sklepienie zamknięte w kształcie
czaszy; 2. część budowli o takim
sklepieniu;
3. kształt
czegoś
przypominający
takie
sklepienie;
4. wzniesienie o stromych stokach i
zaokrąglonym wierzchołku, powstałe na
skutek wypływu i spiętrzenia lawy; 5.
sklepienie półkoliste lub półeliptyczne
oparte na murze lub bębnie na planie
kolistym, eliptycznym albo wielobocznym
za pośrednictwem pendetywów lub tromp.
Do budowy kopuł używano ciosów
kamiennych lub ciegeł w kształcie klina
(klińców). Obecnie do konstrukcji kopuł
używa się stali lub żelbetu. Sklepienna
część kopuły nazywana jest czaszą, a
widoczna z wnętrza podniebieniem. W
okresie renesansu wprowadzono kopuły
dwuwarstwowe o warstwach połączonych
żebrami. Powierzchnia, widoczna od
strony wewnętrznej często są wzbogacona
przez
wprowadzenie
dodatkowych
poziomych pasów, kasetów, zdobiona
malarsko lub rzeźbiarsko (sztukateria)] –
(lat.) cupola, kupola (fölül záródó bolthajtás
valamely centrális tér fölött. Félkör- esetleg
ellipszis alaprajzú félgömb, vagy abból
származtatott alakú boltozott szerkezet,
amelyben felületi irányú és gyűrűs
nyomóerők, illetve alsó részein gyűrűs
húzóerők lépnek fel.)
-
Wersja 01 01 2017.
kopuła na bębnie – tamburos kupola
kopuła z latarnią – laternás kupola
kopułka – kis kupola, kupolácska
kopułkowato – kupolaszerűen
kopułkowaty, -a, -e [kształtem przypominający
kopułkę] – kupolaszerű
kopułowy, -a, -e [przymiotnik od: kopuła] –
kupolakopyciarstwo – kaptafakészítés, sámpaipar
kopyciarz – kaptafakészítő
kopyrta [koperta] – [Słowniczek języka śląskiego]
koperta; boríték, levélboríték
kopyrtka [salto, przewrót] – [Słowniczek języka
śląskiego] ) szaltó, ugrás, légbukfenc;
fordulat
kopystka [narzędzie służące do czyszczenia
kopyt końskich. Usuwa zanieczyszczenia
zgromadzone pod kopytem] – lapátka,
kanálka, spachtli
kopystka aptekarska – gyógyszerkeverő kanál
kopystka drukarska – (nyomdászat) festékkeverő
kopystka
językowa
[łopatka
do
przytrzymywania języka w czasie badań
lekarskich] – (orv.) spatula; a nyelvet
leszorító kanálka orvosi vizsgálat idején
kopyść [1. reg. drewniana łopatka lub łyżka o
długim trzonku; 2. regionalnie: płaska,
drewniana łyżka o długim trzonku] –
keverő fakanál; törőlapátka, morzsoló
lapátka, spatula; „spachtli”; kátránypamacs
Kopyść [wieś w Polsce położona w województwie
łódzkim, w powiecie łaskim, w gminie
Łask] – Kopyść (lengyel falu)
kopytka [1. zdr. od kopyto; 2. gruba kluska w
kształcie rombu, z gotowanych kartofli,
mąki i jaj; 3. (poznańskie szagówki) –
należą do grupy potraw mącznych] –
sztrapcska
1/2
kg
maki
wroclawskiej
4 szt ziemniaków ugotowanych i obranych
1 jajko cebula pokrojona w krazki
make, ugotowane ziemniaki + jajko wymieszac
i ugniesc, uformowac w ksztalcie walka i
pokroic pod katem ok 45 stopni, zagotowac
osolona wode i wrzucic kopytka, gotowac az
nie wyplyna. Cebule podsmazyc na zloty kolor
na masle Kopytka polac przetopionym maslem
z cebula podawac z kwasnym (zsiadłym
mlekiem).
Smacznego stary pyrus z Poznania
kopytko [zdrobnienie od: kopyto] – patácska,
körmöcske; sámfa, kaptafa
kopytkowe – (tört.) útvám, hídvám (áthajtott
jószág után)
kopytkowy, -a, -e [przymiotnik od: kopytko] –
patás
kopytne – patások, patás állatok
kopytnik [1. roślina o pełzających kłączach i
brunatnych, dzwonkowatych kwiatach;
2. rzemieślnik
wyrabiający
szewskie
kopyta; 3. część pracowni szewskiej;
4. narzędzie do formowania drewnianych
kopyt] – patavágó kés, (növ.) kapotnyak
2809
-
Wersja 01 01 2017.
kora [1. zewnętrzna warstwa tkanek u starszych
roślin, pełniąca funkcje ochronne;
potocznie: twarda, brunatna warstwa
okrywająca pień i gałęzie drzewa;
2. tkanka między środkową częścią łodygi
i korzenia a skórką; 3. lekka tkanina
bawełniania o wytłaczanej powierzchni; 4.
średniej wagi jedwabna lub wełniana
tkanina
o
charakterystycznej
pomarszczonej, reliefowej powierzchni
tworzonej przez splot lub przez tłoczenie
wypukłe. Przypomina pień drzewa.
Stosowane do damskich sukienek na
specjalne okazje. 5. tkanina bawełniana,
jedwabna lub z jedwabiu sztucznego;
bardzo lekka o splocie płóciennym. Na jej
powierzchni wytłacza się wzory tworzące
wypukłości i wklęsłości. Może być
jednobarwna lub kolorowo drukowana.
Obecnie stosowana
najczęściej
do
produkcji bielizny pościelowej, rzadziej
do produkcji odzieży. Bardzo wygodna w
użyciu nie wymaga prasowania.] – kéreg,
fakéreg; héj, fahéj; „fakéreg” krepp
Mezei kapotnyak (Asarum europaeum L.)
kopytnik pospolity (Asarum europaeum L.)
[gatunek rośliny wieloletniej należący do
rodziny
kokornakowatych.
Gatunek
rodziny, pospolity na terenie całej Polski]
– mezei kapotnyak (Asarum europaeum L.)
[A középkorban gyökér- és hajtásdrogját
vízhajtónak,
fejfájás
ellen,
reuma
gyógyítására és hánytatásra használták.
Alkalmazása
azonban
súlyos
következményekkel is járt, vesegyulladást,
sőt halált is okozott. Ezért ma már kizárólag
gyógyszergyári készítmények alapanyaga.]
kopytny (o ssaku: mający kopyta) – patás
kopytny, -a, -e [ssak mający kopyta] – patás
kopyto [1. puszka rogowa otaczająca ostatnie
człony palców u niektórych ssaków; 2. pot.
noga lub stopa; 3. narzędzie szewskie w
kształcie ludzkiej stopy] – pata, köröm;
(prawidło) sámfa, (szewkie) kaptafa (na
jedno kapyto: egy kaptafára)
kopyto drewniane – kaptafa
kopyto rozdwojone – hasított pata, kettős köröm
kopyto szewskie – kaptafa, cipészkaptafa; sámfa
kopyto (u konia) – lópata
kopytowy, -a, -e [przymiotnik od: kopyto] –
patás, pata-, köröm-,; kaptafa-, sámfakor.wł. (korespondencja własna) – külön
tudósítás
kora asocjacyjna [zob. pola kojarzeniowe] –
asszociációs kéreg [azon agykérgi területek,
melyek nem kapnak közvetlen perifériás
bemenetet, de felelősek a bonyolultabb
információfeldolgozásért
vagy
a
tervezésekért]
kora chinowa – kínafakéreg
kora cynamonowa – fahéj
kora dębowa – tölgyfakéreg
kora drzewna – fahéj; fakéreg
kora korkowa – parafakéreg
kora kruszyny (Frangulae cortex FP VI) Bengekéreg, Kutyabenge (Frangulae cortex)
kora kruszyny
2810
kora mózgowa [zewnętrzna warstwa półkul
mózgowych] – agykéreg (lat. cortex
cerebri)
[evolúciós
szempontból
a
legfiatalabb agyi struktúra, kb. 2 mm vastag,
tekervényezett, az ember esetében az egész
agyat beborítja, több milliárd idegsejtet
tartalmaz]
kora mózgu (łac. cortex cerebri) [1. struktura
mózgu,
w
części
kresomózgowia,
zbudowana z istoty szarej, którą stanowią
komórki
neuronów;
2.
część
kresomózgowia zbudowana z istoty szarej
utworzonej z około 10mld komórek
nerwowych] – (lat.) cortex; kéreg; az
agyvelő szürkeállományának neve; agykéreg
(lat. cortex cerebri)
kora nadnercza [zewnętrzna, jaśniejsza warstwa
nadnercza]
–
mellékvesekéreg
[A
mellékvesekérget
egymástól
jól
elkülöníthető három réteg építi fel, és ez a
szerkezet meghatározza működését is: a
rétegek három különböző működést kifejtő
hormoncsoportot termelnek, amelyek közös
tulajdonsága, hogy kémiailag szteránvázat
tartalmaznak, ezért összefoglaló néven
szteroid hormonoknak is nevezik őket]
kora pierwotna [zob. kora w zn. 2.] – (növ.)
elsődleges kéreg
kora, płótno podobne do krepy [przewiewna,
porowata,
lekka
tkanina
z
charakterystycznym,
pionowym,
nierównym paskiem lub kratką ułożoną w
celu utworzenia efektu marszczenia; w
splocie płóciennym z średnio czystych
czesankowych przędz. Jej efekt reliefowy
jest osiągnięty poprzez różne napięcia nici
osnowowych z dwóch wałków. Gdy są
zastosowane bawełniane lub lniane
tkaniny, ten sam efekt jest osiągnięty
poprzez działanie żrącego roztworu sody,
powodującego skurczenie danych miejsc
w tkaninie. Wykorzystywane do damskich
letnich sukienek, bluzek, spódniczek.
Nazwa pochodzi od "shirushakar" (=
pęcherzykowy).] – Seersucker [Könnyű,
szellős szövet, jellegzetes, szabálytalan
csoportokat alkotó hosszanti csíkokkal vagy
kockákkal, amelyek ráncokat okoznak a
szövetben. Közepes finomságú fésült
fonalból,
vászonkötésben
készül,
a
mintázatot a két lánchengerre felvetett
láncfonal-rendszer feszültségkülönbségével
hozzák létre. Pamut- vagy len típusú szövet
esetében hasonló hatást nátronlúggal történő
kezeléssel is elő lehet idézni, amely azon a
helyen, ahol a szövetet éri, zsugorítja a
fonalakat. Női ruhákat, blúzokat, szoknyákat
készítenek ebből a szövetfajtából. Az
-
Wersja 01 01 2017.
elnevezés a perzsa "shirushakar" szóból ered,
aminek jelentése: ráncos.]
kora wtórna [zob. kora w zn. 1.] – (növ.)
másodlagos kéreg
Kora [1. zob. Persefona; 2. antyczny posąg
grecki przedstawiający stojącą młodą
dziewczynę w powłóczystej szacie]
Perszephoné v. más néven Koré (Zeusz és
Démétér lánya, aki anyjával nagyon szoros
kapcsolatban volt)
korab [1. poet. łódź, okręt; 2. * Arka Noego] –
(dawno) bárka, hajó, sajka; * Noé bárkája
Korach [według Biblii – lewita z rodu Kehata, z
rodziny Jishara. Podczas wędrówki
Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej w
okolicach Kadesz-Barnea na pustkowiu
Cin, Korach razem z Datanem, Abiramem
i Onem, oraz z 250 przedstawicielami ludu
izraelskiego, zbuntowali się przeciwko
Mojżeszowi i Aaronowi.] – KORAH
(kopasz, tarfejű; jégeső, hideg) [Jichár fia,
aki Mózes ellen a pusztai vándorlás során
fellázadt (2Móz 6,21.24; 1Krón 6,37). A
4Móz 16,1kk. "Kóré"-nak (3) nevezi.]
koral [1. kuleczka, kostka itp., zwykle z
otworkiem
do
przeciągania
nitki,
wykonana z koralowiny lub z innych
materiałów; 2. kolor różowoczerwony;
3. zob.
koralowiec;
4. koralowiec
wytwarzający czerwonoróżowy szkielet
wapienny, ceniony w zdobnictwie; 5. zob.
koralowina] – 1. korall, (állat) a tengerben
óriási telepekben élő, helyenként egész
zátonyokat alkotó mészvázú viráhállat; (átv.)
ennekvázából készült fehér v. vörös ékkő;
koráll lánc, kaláris; 2. (gör.) korál, korális;
protestáns
egyházi
népének,
mely
egyszólamú és legtöbbször német nyelvű.
Kialakításában Luther Márton játszott döntő
szerepet. 3. katolikus gregorián ének; 4.
Manapság (helytelenül) korálnak nevezzük
egy koráldallam bizonyos vokális v.
instrumentális feldolgozásait is.
koral czerwony (Corallium rubrum) [1. zob. koral
w zn. 4.; 2. gatunek występujący w
zachodniej części Morza Śródziemnego i w
Adriatyku na głębokości 10–100 m.] –
Vörös korall (Corallium rubrum)
koral korkowiec, dłoń topielca (Alcyonium
palmatum) [brązowy do białożółtego koral
2811
z rodzaju Alcyonium, którego kształt
przywodzi na myśl rękę ludzką.
Występuje w Morzu Śródziemnym; 2. zob.
korkowiec w zn. 2.] – ujjas parakorall
(Alcyonium palmatum)
koral
madreporowy
[zob.
madrepora;
koralowiec
sześciopromienny
o
masywnym szkielecie wapiennym, biorący
udział w tworzeniu raf i wysp koralowych;
madrepora, madreporowiec] – madrepora
koráll
koral szlachetny, koral czerwony (Corallium
rubrum) [zob. koral w zn. 4.] – Vörös korall
(Corallium rubrum)
korale [1. sznurek, nitka z nanizanymi
kuleczkami, kostkami itp.; 2. «czerwona
narośl na głowie lub szyi niektórych
ptaków; 3. kolczasta obroża używana przy
układaniu psa myśliwskiego] – korallfüzér,
gyöngysor, gyöngyfüzér, gyöngysor
korale krwi – (átv.) vércseppek
koraliczek [zdrobnienie od: koralik, mały
koralik] – koráll nyakláncocska, kis korállka
koralik [1. mały koral – paciorek; 2. zob. rakslot]
– korallka, koráll nyakláncocska; műgyöngy;
rózsafüzér, olvasó
koralikowy, -a, -e [przymiotnik od: koralik] –
műgyöngy-; rózsafüzér-, olvasókoraliki – gyöngy, gyöngysor
koralina [1. krzew z rodziny psiankowatych
2. tkanina barwy koralowej] – (növény)
ebszőlő
(kesernyés csucsor) (Solanum
dulcamara); elhalt koráll; koráll színű szövet
ebszőlő
koralowaty, -a, -e – korallszerű, korallos
koralowiec (koral) [zwierzę morskie, zazwyczaj
pięknie
ubarwione,
wytwarzające
wapienny
lub
organiczny
szkielet,
tworzące rafy koralowe i wyspy] – korall
koralowiec szlachetny – nemeskorall
Koral szlachetny, koral czerwony (Corallium
rubrum) [gatunek koralowca z rodziny
Coralliidae
występujący
w
Morzu
Adriatyckim
i
zachodnim
Morzu
Śródziemnym. Introdukowany w Japonii.]
– vörös nemeskorall (Corallium rubrum) [a
virágállatok (Anthozoa) osztályának a
szarukorallok (Gorgonacea) rendjéhez, ezen
belül a Coralliidae családjához tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
koralowina [szkielet korali używany do wyrobu
ozdób] – korallváz
koralowo – korallszerűen
koralowy, -a, -e – koráll, koralból való;
korallszínű; (növény) koráll
koralowe wargi – élénk ajkak
Koran [(ar. ‫ نآْر قُلا‬Al-Qur'an - oznacza czytanie,
recytację) – święta księga islamu. Według
muzułmanów powstał w latach 610-632
objawiony Mahometowi przez Archanioła
Gabriela.
Początkowo
zapisywany
fragmentarycznie, jego ostateczna wersja
powstała w połowie VII wieku. Jednak
część naukowców postuluje późniejszą
datę kodyfikacji Koranu. Najstarsze
znane egzemplarze Koranu znalezione w
1971 w meczecie w Sanaa w Jemenie
wskazują, że w VII wieku Koran wciąż
jeszcze nie istniał w obecnej formie. Koran jest napisany w języku klasycznym
arabskim, pisany prozą, choć niektóre
sury mekkańskie mają formę poetycką] –
(arab) Korán (‫ ال قرآن‬al-qurān) [az iszlám
(mohamedán vallás) elsődleges forrása és
szent irata (magyar szövegekben ritkábban
előfordul Qurán és Al-korán alakban is)
Gyakran emlegetik Al-Qurān Al-Karīm
(Kegyes Korán) szószerkezetben.]
korba [1. zgięty pręt przymocowany prostopadle
do wału, za pomocą którego można
wprawić w ruch obrotowy jakiś
mechanizm; 2. część wału korbowego;
3. pot. osoba bardzo dobra w jakiejś
dziedzinie;
4. pot.
osoba
obrotna,
przedsiębiorcza] – (műszaki) forgattyú,
hajtókar; forgatókar, kurbli, kallantyú,
markolat; (repülő) botkormány; pedálkar
korba hamulca ręcznego – kézifékforgattyú
korba kranowa – csapforgó, csapforgantyú
korba napędowa – meghajtókar, indítókar,
indítóforgattyú
korba ręczna – kézi hajtókar
korba rozrusznika – indító forgattyú, indító kurbli
korba wiertnicza – furdancs, fúróforgattyú
korbacz [1. węg. korbács 'jw.' z osm.tur. kyrbacz
'jw.; przest. kańczug, harap, bicz z
2812
krótkim trzonkiem i długim (plecionym)
rzemieniem '; daw. bicz z krótkim
trzonkiem i długim rzemieniem; 2.
Korbacz to rodzaj bata na krótkim
trzonku, za pomocą którego wymierzana
była chłosta. Zwany także kańczugiem i
harapem. Najczęstsza kara w prawie
wiejskim. Nazwa pochodzi z języka
węgierskiego. – 3. Korbacz to także
niepoprawna nazwa kiścienia – broni
obuchowej używanej w średniowieczu,
składającej się z drewnianego trzonka do
którego
łańcuchem,
sznurem
lub
rzemieniem przymocowano bijak, służący
do zadawania ciosów przeciwnikowi.
Trzonki kiścieni mogły mieć różną
długość, zwykle jednak wynosiła ona ok.
30–40 cm. Bywały też kiścienie ich
pozbawione, w postaci kuli na rzemieniu,
który owijano dookoła ręki. Bijak miał
zazwyczaj postać stalowej kuli najeżonej
kolcami, choć istniały też bijaki gładkie
oraz wykonane z innych materiałów
(szczególnie wczesne ich wersje): rogu,
kości, brązu. Zdarzały się kiścienie o 2 lub
nawet 3 bijakach, każdym zawieszonym
na
własnym
łańcuchu.
W
średniowiecznej
Europie
kiścienie
pojawiły się wpierw na Rusi (ok. X w),
przejęte od koczowniczych ludów ze
wschodu. Od XI w. były używane w
Europie Zachodniej, okres największej
świetności tej broni przypada na wiek XV.
Kiścienie używane były zarówno przez
jazdę jak i piechotę, choć sposób walki tą
bronią, wymagający szerokich zamachów,
wykluczał użycie kiścienia przez piechotę
walczącą w szyku zwartym. 4. Karbacz i
Korbacz, z turec. kyrbacz. Muchliński
objaśnia, że u Turków znaczy rzemień ze
skóry albo suchej żyły wołu i wielbłąda,
używany do bicia niewolników i bydła. Do
języka polskiego przeszedł głównie w
znaczeniu bykowca] – korbács [korbács az
ostor egy fajtája, melynek több ága van.
Súlyos testi fenyítésre vagy önsanyargatásra
használják. A „korbács” szó a török
„kırbaç” szóból ered.]; ostor; (átv.)
buzogány
-
Wersja 01 01 2017.
Korban [słowo o tym samym brzmieniu w
języku grackim i hebrajskim oznacza
ofiarę i każdą inną rzecz przyniesioną
Bogu. Żydzi pozwalali dzieciom poświęcić
ich własność jako ofiarę i dlatego, gdy
chodziło o pomnożenie komuś, rodzice
mieli wymówkę, że ta rzecz jest (jakoby)
poświęcona Bogu, od której niczego wziąć
nie było można; przez co słowo Boga
pozbawiano ważności.] – KORBÁN
[Istennek szánt véres vagy vértelen áldozat
(3Móz 1,2-3; 2,1; 3,1; 4Móz 7,12-17; Mk
7,11)]
korbka [mała korba (zgięty pręt)] – hajlított
vessző
korbol [(1.1) reg. pozn. dynia; (1.2) reg. pozn.
duży brzuch, brzuszysko; (1.3) reg. pozn.
niemarkowe wino rozcieńczone mineralną
wodą gazowaną] – tök; nagy has; fröccs
korbował – (műszaki) könyöktengely, forgattyús
tengely (gépkocsinál)
korbowodowy, -a, -e – hajtórúdkorbowód [1. część mechanizmu korbowego
maszyny przenosząca ruch danego jej
elementu na ruch obrotowy wału
korbowego; 2. proste ramiona łączące
tłoki z wałem korbowym. Są one
zamocowane na wykorbieniach wału
korbowego zapewniających ruch tłoków w
cylindrach. Połączenia z tłokami i wałem
korbowym są ruchome; 3. ramię
przymocowane pod kątem prostym do
wału, za pomocą którego może ono
wykonywać rotacje lub oscylacje] –
hajtórúd (gépkocsinál)
korbowy, -a, -e – forgattyús, forgattyú-, fogantyú-,
markolati, kallantyús, kézikari, könyökös
korcić [1. nęcić, kusić; 2. powodować chęć
zdobycia, wykorzystania, zjedzenia itp; 3.
nie
dawać
spokoju;
trapić]
–
türelmetlenkedni, nem hagyja békén; untatni,
bosszantani; kísérteni, izgatni
korcowy, -a, -e [przymiotnik od: korzec] – vékakorczyk [dawna jednostka objętości równa 16
garncom] – kis véka
1
kord [1. ang. cord 'sznur' z gr. chordē sztruks,
prążkowana tkanina na spodnie robocze;
włókno z wiskozy a. poliamidu do
wzmacniania
opon
samochodowych.
2. mocne włókno lub specjalna tkanina
stosowane
do
wzmacniania
opon
samochodowych; 3. prążkowana tkanina
używana na odzież, zwłaszcza roboczą] –
kord (szövet, ruhaanyag) [1. Bordás bársony.
A bordák lehetnek finomak (bébikord),
közepesen szélesek (genua kord, normál
kord), nagyon szélesek (elefánt kord) és
különböző szélességűek (fancy kord, ejtsd
2813
fenszi). 2. Zsinórszövet, a bélelt szövetek
egyik típusa. Tulajdonképpen pamutbársony
érdekes szövési technikával: a láncfonal az
alapvetéssel vászonkötésben köt, a bélelő
vetés azonban lazán marad, de 10
láncfonalon át a szövet színoldalán és
további 10 láncfonalon át a szövet fonákján
halad, ezzel hosszirányban zsinórszerű
vastagodások,
bordák
keletkeznek.
Felsőruházat készítésére használják.]
kord2 [1. daw. wszelka broń sieczna, zwłaszcza
krótki miecz; 2. węg. kard 'mieczyk' z
pers. kārd 'nóż'. hist. miecz (pierwotnie
krótki); wszelka broń sieczna1; 3.
pierwotnie krótki mieczyk albo długi nóż,
sztylet, używany przez uboższe warstwy
społeczne; 4. (Jak czytamy u Zygmunta
glogera) Kord, z turec. i persk. kard, miecz
prosty krótki, po litewsku kardas. Polacy
nie używali sztyletów, uważając je zabroń
podłą, skrytobójczą, hańbiącą rycerza, ale
przejęli ze wschodu kordy, t. j. noże o tyle
długie, że nie mogły być noszone skrycie,
ale jawnie u boku, jako miecze. Kord
myśliwski zwał się kordelasem, ale nie od
tego, jak śmiesznie przypuszcza Linde, że
był „kordem do lasa,” lecz że Włosi
nazywali mały kord cortello, cortelas i
mieli fabryki, z których pod nazwą
„weneckich” przywożono różne bronie do
Polski, a tem samem nieraz i włoskie ich
nazwy. Mączyński w słowniku z r. 1564
powiada, że „kord, jezdecki miecz.”
Rysiński w zbiorze z r. 1619 przytacza
przysłowia: 1) Kord broń, szabla strój. 2)
Kord do boju, szabla do stroju. 3) Nie do
korda, panie Horda. Tak mawiali starzy
Polacy, drwiąc sobie z nieumiejętnych
rębaczów, Hordą bowiem nazywano
Tatarów, którzy we władaniu ręczną
bronią nie dorównywali nigdy szlachcie
polskiej. O przysłowiu: „Z kordem a
boso,” błędnie sądził Wójcicki, że
powstało ono w czasie wyprawy
wiedeńskiej, z której rycerstwo polskie
powracało w zniszczonem obuwiu. Jan III
w listach swoich zastosował tylko to
przysłowie, ale nie był jego twórcą, boć
naród listów króla wówczas nie czytał.
Przysłowie poszło stąd, że gdy ogromna
część stanu rycerskiego w Polsce składała
się z zagonowej szlachty, można było
widzieć nieraz zagrodowców, zwłaszcza na
Mazowszu i Podlasiu, idących boso lub w
łyczakach a z kordem u boku. Wszak i
dzisiaj po kilkuset latach potomkowie ich,
idąc pieszo do kościoła, przez oszczędność
zdejmują buty i niosą w ręku razem z
parasolem.] – 1. (dawno) kard [vágásra és
-
Wersja 01 01 2017.
döfésre egyaránt alkalmas szálfegyver. Főbb
részei: a penge, a keresztvas, a markolat,
valamint a végsúly. A penge lehet egyenes
vagy ívelt. Az egyenes pengéjű kardok
vágásra, ütésre és szúrásra egyaránt
használlhatóak, míg az íves pengéjű kardok,
a szablyák jobban optimalizáltak a vágásra.
A markolat hossza 8.5 cm ("viking kardok")
és 60 cm (a késői, kifejlett kétkezes kardok
szélsőértéke előmarkolatot nem számolva)
közötti és a vívó kezének megvédésére
keresztvassal, hárítólappal, hárítógyűrűvel,
hárítótárcsával (rondel, tsuba) hárítótüskével,
kézvédőpánttal, markolatkosárral vagy ezek
kombinációjával van ellátva, de a kezet
minden esetben védi legalább egy elem. A
kard pengéjének tárolás, szállítás közbeni
védelmére szolgál a kardhüvely, amelyet
fából készítenek, külső borítása rendszerint
bőr.
Viselőjének
rangjától
függően
díszíthetik faintarziával, bőrrel, bársonnyal,
vagy különféle fémverettel. Léteznek szinte
teljesen nyílt hüvelyek, ahol a penge csak a
ricasso-nál van rögzítve (Landsknecht
gyalogosok
ábrázolásain
jellemzően
messerhez tartozik), illetve léteznek teljesen
fém anyagú hüvelyek is (tipikusan a 18-19.
századi szablyákéi).], 2. tőr v. gyilok [rövid
pengéjü szálfegyver, melyet csak döfésre
használnak.
Meglevő
leletek
szerint
használatát már a kőkorszakba tehetjük, s
minden nemzetnél különféle elnevezésekkel
fordul elő. Az északi országokban a tőr a
viaskodásra amugy is alkalmas késből
fejlődött. A középkorban segédfegyverként
használták, hogy vele a már más fegyertől
védtelenné tett ellenfélt megöljék. Ezen
használattól származnak a misericordia és
gnadgott elnevezések. Csak a tőrrel volt
lehetséges, hogy a vértezet nyilásai közé
hatolhassanak, sőt a páncéling gyűrüit
áttörhessék. A XIII. sz. óta kezdték
rendszeresen használni, mely időtől kezdve
az előkelők a kard mellett a tőrt is viselték.
Ekkor rendszeres hadi fegyverré vált és a
jobb oldalon láncon hordták; a láncot a mell
jobb oldalán megerősítették, hogy a kézi
tusában
a
tőrt
el
ne
veszítsék.
Spanyolországból terjedt a XV. sz. vége felé
az a divat, hogy a tőrt hátul, markolatával
lefelé lógva viselték, mely viselési módot a
landsknechtek és a svájciak is elfogadták.
Olaszországban oly kicsi tőrt hoztak divatba,
hogy valóban csak játékszernek tekinthették
(stiletti, fusetti). A nyugati országokban a
hadseregek rendezésével a tőrt mint a
taktikának meg nem felelő fegyvert
elvetették. Csak az olasz és különösen a
velencei tüzérség viselte még a XVIII. sz.-
ban. A tengerészetnél a tőr manapság is a
felszereléshez tartozik, mint a kézi tusában
alkalmas fegyver. Keleten a köznépnél és a
nem rendezett csapatoknál manapság is
megvan, noha a legújabb időben többnyire
csak tőrkés alakjában, melyet a modern
revolver mellett a derékövbe tűznek. T.-nek
nevezik továbbá a kártékony vadaknak
fogására
használt
vasból
készült
eszközöket.]
2814
(Пулемёт
«Корд»
(Ковровские
ОРужейники Дегтярёвцы)) [rosyjski
wielkokalibrowy karabin maszynowy
opracowany w zakładach W. A.
Diegtiariowa w latach 90. XX wieku. Broń
weszła do służby w 1998 roku, zastępując
karabiny maszynowe NSW] – orosz
nagykaliberű gépfegyver
kord do boju, szabla do stroju – (közm.) harchoz
görbe kard, díszkard parádéra kell
kord, który można prać [lekka lub średniej wagi
bawełniana runowa tkanina, jej podłużne,
czyste, grube runo tworzy pasy w reliefie,
które są miękkie w dotyku. Wytwarzana z
czystej osnowowej i średnio czystej
wątkowej przędzy za pomocą wątkowej
technologii welwet z jedną osnową i
dwoma wątkami, gdzie jeden z nich po
cięciu tworzy powierzchnię reliefowego
runa. Tkanina jest potraktowana parą,
wypracowana, czesana i cięta, a na jej tyle
jest mierzona. Często jest drukowana.
Wykorzystywana do dziecięcej odzieży i
damskich
sukienek.]
–
mosható
kordbársony [Könnyű vagy közepes súlyú,
puha fogású, bolyhozott pamut típusú szövet,
finom, sűrű, kiemelkedő bordázattal. Finom
lánc- és középfinomságú vetülékfonalakból
szövik
a
vetülékbársony
szövési
technikájával, azaz egy lánc- és két
vetülékfonal-rendszerrel, az utóbbiak közül
az egyik fonalait felvágják és ebből lesz a
kiemelkedő száltakaró. A kikészítés során a
szövetet
gőzölik,
a
száltakarót
egyirányúsítják, bolyhozzák és nyírják, a
szövet hátoldalát ragasztó bevonattal látják
el. Gyakran színnyomást is alkalmaznak.
Kord
-
Wersja 01 01 2017.
Gyerekruhákat,
belőle.]
háziruhákat
késztenek
kordegarda [1. budynek wchodzący w skład
zespołu pałacowego, przeznaczony na
wartownię dla straży; 2. Kordegarda (fr.
corps de gardes), odwach (niem
hauptwache - straż główna), wartownia –
budynek z pomieszczeniami dla warty
garnizonowej, wojskowej, policyjnej, biur
komendanta oraz dla aresztantów; 3. fr.
corps de garde 'odwach'; corps 'ciało;
tułów; korpus' z łac. corpus, dawn.
pomieszczenie dla straży pałacowej,
odwach (zazw. w pobliżu gł. bramy)] –
(dawno) őrszoba, főőrség
kordelas [1. nóż myśliwski służący dawniej do
dobijania postrzelonej zwierzyny; 2. wł.
gwar. cortelas 'nóż' z coltello 'jp.' od łac.
cultellus 'nóż; nożyk' zdrobn. od culter
'nóż; lemiesz'. nóż myśliwski; broń biała,
w użyciu od ok. 1780 roku. Oręż
myśliwski
z
głownią
jednosieczną,
nieznacznie zakrzywioną i zaostrzoną
przy sztychu, przystosowany był też do
cięcia. Niekiedy służył w wojsku
piechurom jako broń boczna. Broni tej
używano raczej do polowania niż do
walki. Kordelas nie dawał ochrony dłoni]
– vadászkés
kordelas
kordialnie – (lat.) kordiálisan, szívélyesen
kordialność – (lat.) kordialitás; szívélyesség
kordialny, -a, -e [1. wylewny w okazywaniu
sympatii; też: świadczący o takiej
wylewności; 2. serdeczny, przyjazny,
braterski, czuły, wylewny] – (lat.)
kordiális; szívélyes, barátságos, meghitt
kordialne pożegnanie – szívélyes búcsúzás
2815
kordialny uścisk dłoni – szívélyes kézszorítás
kordiał [1. daw. mocny, szlachetny trunek;
2. daw. lek wzmacniający serce; 3.
śrdw.łac. cordialis 'serdeczny' od łac. cor
dpn. cordis 'serce' wyborny, mocny,
szlachetny trunek (nalewka, wino itp.);
dawn. lek wzmacniający (serce)] – frissítő
szer, „szívmelegítő”
Kordian [1. imię męskie utworzone przez
Juliusza Słowackiego. Oznacza "dający
serce"; 2. Kordian - tytułowa postać jak i
dramat
romantyczny
Juliusza
Słowackiego] – Kordián
kordon [1. ciasny szereg lub kilka szeregów
żołnierzy, policjantów itp. otaczających
jakiś obiekt lub blokujących przejście;
2. ciąg
posterunków
wojskowych,
policyjnych
lub
straży
granicznej
rozstawionych wzdłuż granicy państwa] –
(fr.) kordon, 1. kifeszített korlátkötél
(vmilyen terület lezárására); őrszemek lánca,
elzárólánc, rendőrségi v. katonai sorfal,
zárvonal; 2. államok összefogása más
államok v. hatalmi csoportosulás ellen; 3.
rendjel v. kitüntetés szalagja; zsinór,
egyenruhazsinór
kordon graniczny – zárólánc, kordon
kordon milicji a. policji – rendőrök sorfala,
rendőrkordon
kordon policyjny – rendőrkordon [kordon
policyjny przy granicy węgiersko-serbskiej:
rendőrkordon a magyar-szerb határon]
kordon pograniczny – határzár, határzárvonal;
határkordon
kordon sanitarny [1. ciąg punktów kontrolnych
wokół obszaru, na którym wybuchła
epidemia; też: zakaz kontaktowania się z
osobami
przebywającymi
na
tym
obszarze; 2. pierścień posterunków
ustawionych wokół regionu, w którym
rozprzestrzenia
się
epidemia
(lub
epizootia)
niebezpiecznej
choroby
zakaźnej. Posterunki te mają za zadanie
nie
przepuszczać
podróżnych,
nieposiadających odpowiednich zezwoleń
(najczęściej wydawanych jedynie tym
-
Wersja 01 01 2017.
osobom, które poddały się obowiązkowej
kwarantannie lub szczepieniom), i w ten
sposób zapobiec rozprzestrzenianiu się
choroby poza opanowany przez nią
obszar. W przeszłości zdarzało się, że
posterunki
na
obwodzie
kordonu
sanitarnego
miały
rozkaz
nieprzepuszczania nikogo i żadnych
przepustek nie honorowano. 3. od roku
1919 pojęcie stosowane w przenośni wobec
łańcucha państw (nazywanych także
"państwami
buforowymi"),
odgradzających
od
potencjalnego
agresora bądź państwa niebezpiecznego
ideologicznie.
Takim
"kordonem
sanitarnym" był - według twórcy tego
pojęcia, francuskiego dyplomaty Georgesa
Clemenceau - łańcuch nowopowstałych po
I wojnie światowej państw europejskich
(kraje
nadbałtyckie,
Polska,
Czechosowacja, Węgry i Rumunia),
odgradzających "starą Europę" od
„boelszewickich wpływów" z Rosji
Radzieckiej. Po II wojnie światowej
pojęcie nadal było używane w polityce
międzynarodowej (m.in. za sprawą
amerykańskiego dyplomaty George’a
Kennana, architekta „zimnej wojny”)
wobec grupy krajów tzw. Demokracji
ludowej,
odgradzających
Europę
Zachodnią od ZSRR. Po „Jesieni Ludów”
w roku 1989, rozwiązaniu Układu
Warszawskiego i upadku ZSRR, pojęcie
kordonu sanitarnego używane jest
rzadziej albo też wobec innych niż niegdyś
zagadnień
politycznych.]
–
cordon
sanitarie; 1. egészségügyi vesztegzár,
állategészségügyi-vesztegzár; 2. politikai
vesztegzár
kordonek [1. skręcona nitka jedwabna lub
bawełniana używana do haftowania i
szydełkowania; 2. wielokrotnie-skręcana
nitka z bawełny lub jedwabiu sztucznego.
Wykorzystywana w produkcji cienkiego
płótna żaglowego, zasłon i w robótkach
ręcznych.]
–
vastag
varróselyem,
selyemzsinór; Cordonnet [Pamutból vagy
viszkózból készült, több (általában három)
kétágú cérnából alkotott többszörös cérna,
amelyben az egyes cérnaágak sodratiránya
ellentétes az előcérnázás sodratirányával, a
végső cérnázás sodratiránya pedig ellentétes
az előcérnázás sodratirányával. Így nagyon
kemény, erős cérnát kapnak, amit vitorlák,
függönyök
varrásához,
halászhálók
készítéséhez használnak fel.]
2816
kordonek, przędza spiralna [fantazyjna spiralna
przędza
z pofalowaną
powierzchnią,
osiągniętą przez skręcanie jednej lub
dwóch podstawowych nici z wielką
precyzją z jedną lub dwoma zgrzebnymi
lub wzmocnionymi przędzami. Kierunek
skrętu jest przeciwny do kerunku skrętu
pasma przędzy zgrzebnej.] - sodrott
díszítőcérna
[Spirálisan
csavarodott
díszítőcérna. Egy vagy két alapfonal és egy
vagy
két
vastagabb
erősítőfonal
összecérnázásával
készítik,
mégpedig
ellenkező irányú cérnázási sodrattal, mint
amilyen az egyes fonalágak sodratiránya.]
kordonkowy, -a, -e [przymiotnik od: kordonek]
– vastag selyemszálú, vastag varróselyem-,
selyemzsinóros
kordonowy, -a, -e [przymiotnik od: kordon] –
kordonkordony [Przy czapkach i kaszkietach
wojskowych noszono kordony czyli
sznury: włóczkowe u żołnierzy, srebrne
lub złote u oficerów. (ob. Czako). B.
Gemb.] – (daw., wojsk) zsinór v. szegély a
csákón v. a katonasapkán (tiszteknél arany v.
ezüst), a katonáknál fonál
kordowy, -a, -e [przymiotnik od: kord] – kardkordyban [1. zob. kurdyban; 2. (u zygmunta
Glogera)
Kordyban,
kordwan
lub
kurdwan, kozia skóra pewnym sposobem
wyprawna. Trzewiczki z niej wspomina
Stan. Grochowski. Kordybanik zwał się
garbarz, wyprawiający takie skóry (Vol.
leg. III, f. 592, r. 1628). Nazwa pochodzi
od miasta hiszpańskiego Cordoba, gdzie
już w IX w. Maurowie wyprawą skór
słynęli. 3. specjalnie wyprawiona kozia
skóra
używana
do
przedmiotów
-
Wersja 01 01 2017.
ozdobnych. Za Zygmunta III, hiszpańskojezuickiego króla, elegantki polskie nosiły
trzewiki z kordybanu. Także kordyban
tłoczony złotem, był używany do
wykładania ścian barokowych komnat,
jak na Wawelu. Obijano nim też fotele.] –
kordován bőr; szattyánbőr (a spanyol
Cordoba város nevéről)
kordybanowy, -a, -e [przymiotnik od: kordyban]
– kordovánKordyliery (zob. geoantyklina) [rozległy obszar o
charakterze
wyżynno-górskim
w
zachodniej części Ameryki Północnej] –
Kordillerák [A Pacifikus-hegységrendszer
tagja; a part menti Nyugati-Kordillerákból, a
Keleti-Kordillerákból és a köztük húzódó
belső medencéből, illetve fennsíkból áll.
(Kordillerák az Andok része, Kolumbiában
három vonulata található: a KeletiKordillera, a Központi-Kordillera, és a
Nyugati-Kordillera)]
kordyt [1. proch bezdymny z lotnym
rozpuszczalnikiem 2. to rodzaj prochu
nitroglicerynowego, wynaleziony przez F.
Abela oraz J. Dewara w 1889 r. - Przy
wyrobie
kordytu
do
żelowania
nitrocelulozy o wysokiej zawartości azotu
(12,9 - 13,5%) stosuje się, oprócz
nitrogliceryny, rozpuszczalniki lotne aceton lub mieszaninę eteru z alkoholem. Kordyt produkuje się i stosuje głównie w
Wielkiej Bratynii jako proch do broni
strzeleckiej i artyleryjskiej. Typowy
kordyt składa się z 58% nitrocelulozy, ok.
30% nitrogliceryny, ok. 3% centralitu, ok.
7,5% dinitrotoluenu, ok. 1% wazeliny i
ok. 0,5% wody w postaci wilgoci.] – kordit
(füstnélküli lőpor)
kordzik [1. krótka broń boczna, obosieczny
sztylet; noszony przez oficerów marynarki
i lotnictwa do munduru galowego; 2.
paradna krótka broń boczna (sztylecik
obosieczny z ozdobną rękojeścią) noszona
przez oficerów marynarki i lotnictwa; 3.
to biała, obosieczna broń paradna w
postaci sztyletu. W Polsce aktualnie
noszona do munduru galowego przez
oficerów i chorążych marynarki wojennej
i lotnictwa zawieszona na rapciach u
lewego
uda.
Wywodzi
się
ze
średniowiecznej broni białej, rodzaju
krótkiego mieczyka, który służył do
dobijania rannych na polu bitewnym —
mizerykordii (łac. misereo - okazywać
litość + łac. cor - serce = łac. misericordia
czyli cios miłosierdzia w serce - stąd
etymologia
nazwy).
W
niektórych
szkołach szermierczych, krótki mieczyk
2817
trzymany w drugiej ręce był używany
podczas fechtunku.] – kardocska, tőröcske,
tőr (oldalfegyver)
Kore, Korach (łysy) [jest ich kilku w Starym
Testamencie: 1. Syn Edoma Oolibamy. 2.
Syn Elifasa, Elifaza, potomek Edoma. 3.
Syn Izaara, Jiszara, wnuk Kehata. On,
Datan i Abiram, prowadzili bunt
przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi. Zostali
pochłonięci przez rozstąpioną ziemię.
Dzieci ich nie zostały pochłonięte. Bunt ten
był właściwie buntem przeciwko samemu
Bogu, bo Mojżesz piastował swoje
stanowisko z woli Boga. Stąd nauka, że
kto występuje przeciwko zarządzeniom
Boga, ten będzie ukarany przez Boga. Ten
sam los spotkał Ananiasza i Safirę za
ignorowanie głosu Ducha Świętego.
Potomkowie Korego byli śpiewakami i im
poświęcone są Psalmy: 42, 44-49, 84, 85,
87 i 88. 4. Syn Hebrona. 5. Syn Jemny,
Jimny, Lewita; nadzorował daninę dla
kapłanów.] – I. KÓRÉ (fogolymadár, kiáltó,
felszólító) [1. Lévita ajtónálló Dávid
idejében (1Krón 9,19; 26,1.19). 2. Lévita
ajtónálló Ezékiás (1) idejében (2Krón 31,14).
3. Lásd: KORAH (4).]; ― II. KORAH
(kopasz, tarfejű; jégeső, hideg). – 1. Ézsau
fia (1Móz 36,5.14.18; 1Krón 1,35). 2. Elifáz
(1) fia, Ézsau unokája (1Móz 36,16). 3.
Hebron (3) fia (1Krón 2,43). 4. Jichár fia, aki
Mózes ellen a pusztai vándorlás során
fellázadt (2Móz 6,21.24; 1Krón 6,37). A
4Móz 16,1kk. "Kóré"-nak (3) nevezi. 5.
Lévita, akitől a "korahiták" származnak
(4Móz 26,58; 1Krón 6,22; 9,19).]
Korea [dawne państwo azjatyckie] – Korea
Korea Południowa, Republika Korei (kor.
hancha, MCR. Taehan Min'guk, Han'guk,
Korea Południowa, wysłuchaj oryginalnej
wymowy) [państwo w Azji, południowej
części Półwyspu Koreańskiego powstałe
po II wojnie światowej na terenach
zajętych przez wojska USA. Republika
Korei oficjalnie rości sobie pretensje do
całego terytorium Korei.] – Koreai
Köztársaság, köznapi elnevezés szerint DélKorea (koreaiul:, kiejtése: tehan minguk)
[elnöki köztársaság Kelet-Ázsiában, a
Koreai-félsziget déli részén. Egyetlen
szárazföldi határa demilitarizált övezet,
amely Észak-Koreával közös.]
Korea Północna; Koreańska Republika LudowoDemokratyczna (kor. Chosŏn Minjujuŭi
Inmin Konghwaguk, Korea Północna, w
skrócie KRL-D) [państwo totalitarne,
komunistyczne powstałe w północnej
części Półwyspu Koreańskiego po II
wojnie światowej na terenach zajętych
-
Wersja 01 01 2017.
przez Armię Czerwoną.] – Észak-Korea,
Koreai Népi Demokratikus Köztársaság
(koreaiul:
Csoszon
Mincsucsi
Inmin
Konghvaguk,
kiejtése:
csoszan
mindzsudzsuüi inmin konghuáguk) [független
kelet-ázsiai állam a Koreai-félsziget északi
részén]
Koreańczyk [1. obywatel Korei Południowej; 2.
obywatel Korei Północnej], Koreanka –
koreai (ffi/nő)
Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna
(Korea Północna) – Koreai Népi
Demokratikus Köztársaság (KNDK)
koreański, -a, -ie [1. przymiotnik od: Korea
Południowa; południowokoreański; 2.
przymiotnik
od:
Korea
Północna;
północnokoreański] – koreai
koreczek [zdrobnienie od: korek] – dugócska
koreferat [1. referat będący uzupełnieniem
innego referatu lub polemiką z nim; 2.
referat napisany jako uzupełnienie a.
przeciwwaga referatu podstawowego] –
(lat.) korreferátum; előadás, jelentés,
beszámoló; kiegészítő előadás
koreferent [autor koreferatu], koreferentka –
(lat.) korreferens; előadó; társelőadó; a
korreferátum szerzője (ffi/nő)
koregent (inaczej współkról, współwładca)
[monarcha, który rządzi danym państwem
razem z innym (lub kilkoma innymi),
równym mu formalnie rangą i pozycją,
monarchą.
Pozycja
koregentów
w
rzeczywistości
nie
zawsze
jest
równorzędna. W tych wypadkach, gdy
jeden z władców posiada silniejszą
pozycję, koregentem często nazywa się
drugiego z monarchów, jak np. w
przypadku młodszych synów monarchów,
koronowanych za ich życia. Okres
współrządów nazywamy koregencją.] –
(hist.) társkirály; társuralkodó
korek [1. zatyczka lub zakrętka do butelki,
karafki itp.; 2. zahamowanie w ruchu
ulicznym
spowodowane
przez
nagromadzenie
się
pojazdów;
3. bezpiecznik w elektrycznej instalacji
oświetleniowej; 4. podkładka pod piętę
wykonana z masy korkowej; 5. obcas z
masy korkowej; 6. but mający obcas lub
całą podeszwę korkową; 7. nabój z masy
papierowej, korkowej itp., którym strzela
się z dziecięcego pistoletu; 8. tkanka
wtórna okrywająca starsze łodygi, pnie
itp., składająca się z martwych komórek;
9. kołek w podeszwie buta piłkarskiego;
też: but z takimi kołkami; 10. surowiec
uzyskiwany z kory niektórych drzew] –
(do butelki) dugó, parafadugó; (bezpiecznik)
biztosíték, biztosító; parafatalp, (parafa)
cipősarok;
(sarok
alatt)
talpbetét;
másodlagos bőrszövet
2818
korek bezpiecznikowy – dugós biztosító
korek drogowy – forgalmi dugó
korek lat 70-tych
korek uliczny – dugó
korek się spalił – a biztosíték kivágott v. kiégett
korek szklany – üvegdugó
korekcja [1. usuwanie nieprawidłowości, wad 2.
usuwanie wad.] – (lat.) korrekció;
helyreigazítás, helyesbítés, javítás, módosítás
korekcja akustyczna; korekcja akustyczna
pomieszczeń – hangkorrekció
korekcja amplitudy – amplitúdó korrekció,
amplitúdókiegyenlítés
korekcja barwy dźwięku – hangszínszabályozás
[egy elektroakusztikai készülék átviteli
frekvenciasávjában a magas vagy mély
hangok bizonyos mértékű elnyomása vagy
kiemelése a közepes 800…1000 Hz-es
hangokhoz képest.]
korekcja charakterystyki częstotliwości –
átvitelijelleggörbe módosítás (-korrekció)
korekcja obwodem rezonansu szeregowego –
sorosrezgőkör-kiemelés
korekcja RIAA - RIAA-korrekció [nemzetközileg
elfogadott előírás a hanglemezvágáskor,
illetve
a
hanglemez
lejátszásakor
alkalmazandó frekvenciakorrekcióra. (A
Recording Industry Association in America
ajánlása alapján.) Töréspontjai: 3180, 318 és
75µs.]
korekcja tłumieniowa – csillapításkiegyenlítés
korekcja wstępna – előkiegyenlítés
korekcja wtórna – utókiegyenlítés [(Deemfázis) az
URH-adásban
alkalmazott
előkiemelés
-
Wersja 01 01 2017.
(preemfázis) tükörképe: az eredeti arányok
visszaállítása a vevőkészülékben. (E technika
célja: csökkenteni a műsor zaját.) Az OIRT
és CCIR előírások szerinti elő- és
utókiegyenlítés értéke 50µs.]
korekcja
wysokich
tonów
–
magashangszabályozás
korekcja zniekształceń – torzításkiegyenlítés
korekcyjny, -a, -e [związany z korekcją] –
korrekciós
korekta [1. usuwanie błędów, nieprawidłowości;
2. nanoszenie poprawek na próbnych
odbitkach drukarskich za pomocą znaków
korektorskich;
też:
taka
odbitka
drukarska lub poprawki na tej odbitce;
3. zob.
korektornia;
4. nadawanie
instrumentom muzycznym właściwego
tonu; 5. poprawianie, usuwanie wad,
usterek; druk. wnoszenie poprawek;
poprawka;
strojenie
(instrumentów
strunowych); druk. korektornia, miejsce
gdzie pracują korektorzy] – (lat.)
korrektúra, javítás; (druk) kefelevonat,
javítás, korrektúra; levonat a szedéshibák
javítására; szedéshibák javítása; önrevízió
korekta autorska [korekta wykonana przez
autora] – szerzői korrektúra
korekta
domowa,
własna,
drukarska
[sprawdzenie przez korektora drukarni
prawidłowości wykonania składu] – házi
levonat, házi korrektúra
korekta redakcyjna [korekta wykonywana przez
pracowników redakcji] – szerkesztői
korrektúra
korekta szczotkowa – kefelevonat
korekta takstu v. tekstów – szöveg v. szövegek
javítása v. korráktúrája
korekta techniczna – korrektúra
korekta wydawnicza [korekta wykonywana
przez pracowników wydawnictwa] –
kiadói korrektúra
korektor [łac. corrector 'poprawiacz' od
correctus p.p. od corrigere 'prostować,
poprawiać' — 1. osoba zajmująca się
korektą tekstów; 2. pisak albo pojemnik z
farbą lub taśmą do zamalowywania lub
zaklejania błędów w tekście; 3. kosmetyk
do tuszowania mankamentów cery;
4. układ lub urządzenie elektroniczne do
zmniejszania
zniekształceń
dźwięku,
ostrości
obrazu
itp.;
5. urządzenie
korygujące coś] – (lat.) korrektor;
megjavító; (nyomdászat) a szedéshibákat
javító személy; (kiadóvállalatnál) lektor;
(műsz.) kiegyenlítő; (papier) hibajavító v.
szövegjavító papír
korektor akustyczny – hangkorrektor
2819
korektor amplitudy (urządzenia kompensujące
zmiany amplitudy w danym zakresie
częstotliwości) – amplitúdókorrektor
korektor drukarski – nyomdai korrektor
korektor dźwięku – hangtisztító
korektor fazowy (odpóźnieniowy) – fázistoló
korektor nastawny – szabályozható kiegyenlítő
szűrő
korektor RIAA – RIAA korrektor [erősítő fokozat,
amely a hanglemez lejátszásakor visszaállítja
a hangkép eredeti arányait a fenti
időállandók szerint]
korektor w płynie – hibajavító v. szövegjavító
folyadék
korektor
zapisu
–
felvevőkorrektor,
felvevőkorrektor-szabályozó,
felvevőszabályozó
korektorka [kobieta, która wykonuje korektę] –
női korrektor, korrektornő
korektowy, -a, -e [przymiotnik od: korekta] –
korrektúrakorektorski, -a, -ie – korrektori
korektura [usuwanie błędów, nieprawidłowości,
zwłaszcza w kodeksie lub ustawie] – (lat.)
korrektúra
Korektura
pruska
[1.
zbiór
prawa
obowiązującego w Prusach Królewskich 2.
ob. Prawodawstwa, obowiązujące w daw.
Polsce.] – (hist.) a Királyi Poroszországban
hatályos törvényeinek gyűjteménye
W 1476 król Kazimierz IV Jagiellończyk
ujednolicił system prawa sądowego całej
prowincji
Prus
Królewskich
(wobec
wszystkich mieszkańców - również szlachty stosowano prawo chełmińskie). Prawo to
stało się niewygodne dla szlachty (zwłaszcza
prawo rzeczowe), dzięki jej staraniom
zreformowano
niektóre
działy
prawa
chełmińskiego. Zebrane i zmodyfikowane
prawo chełmińskie zostało zatwierdzone przez
sejm w 1598 r. Kodyfikacja została nazwana
Korekturą pruską, zawierała 158 artykułów, jej
przepisy zostały oparte na prawie ziemskim
oraz prawie rzymskim. Korektura pruska nie
była zbiorem pełnym, jej przepisy dotyczyły
głównie ustroju sądów oraz prawa
procesowego, regulowała również wybrane
dziedziny prawa prywatnego - przede
wszystkim prawo spadkowe i prawo rodzinne.
W dziedzinach nie objętych kodyfikacją prawo
chełmińskie wciąż pozostało obowiązującym.
W praktyce Korektura pruska stosowana była
pomocniczo
(zwłaszcza
w
kwestiach
spadkowych) w sądownictwie koronnym do
początku XIX wieku (z uwagi na precyzję
regulacji). W szczególności używał jej Sąd
asesorski podczas rozpatrywania apelacji od
wyroków sądów z miast pruskich i
-
Wersja 01 01 2017.
mazowieckich, jak również Trybunał Koronny
w analogicznych sprawach (rozstrzyganie
apelacji szlachty pruskiej).
korektywa [1. poprawienie lub zmiana czegoś;
2. zob.
gimnastyka
korekcyjna;
3.
poprawka] – javítás, igazítás, helyreigazítás
korektywny, -a, -e – javítási, helyreigazítási
korelacja [1. współzależność lub zgodność
między faktami, zjawiskami itp.; też:
ustalanie
lub
tworzenie
takiej
współzależności
lub
zgodności;
2. współzależność
występowania
niektórych cech budowy i funkcji
organizmu; 3. jęz. zbiór par fonemów
różniących się między sobą tą samą cechą
dystynktywną; 4. mat. związek między
zmiennymi losowymi polegający na tym,
że zmianie jednej zmiennej towarzyszy
zmiana drugiej; 5. patrz: korelacja
wzajemna, autokorelacja] [1. śrdw.łac.
correlatio 'współzależność' wzajemne
powiązanie, współzależność przedmiotów,
pojęć, zagadnień, zjawisk, zmiennych
matematycznych (zwł. w statystyce),
budowy a. czynności poszczególnych
części
organizmu
itd.
6.
(słowo
pochodzenia
łacińskiego
oznaczające
wzajemny związek), pojęcie matematyczne,
oznaczające
wzajemne
powiązanie,
współzależność jakichś zjawisk lub
obiektów] – (lat.) correlatio, korreláció;
kölcsönösség,
kölcsönös
viszony;
vonatkozás,
egymásravonatkozás,
viszonosság; egymásnak való megfelelés
korelacja neurohumoralna [wzajemny wpływ
układu nerwowego i hormonów w
organizmie] – neurohormonális korreláció
korelacyjny, -a, -e; korelatywny, -a, -e
[dotyczący współzależności] – korrelációs;
egymásra
vonatkozó,
viszonossági,
kölcsönösségi
korelat [odpowiednik; jeden z przedmiotów
nawzajem od siebie zależnych] –
korrelátum,
megfelelő;
valaminek
a
megfelelője
korelatywny,
-a,
-e
[współzależny,
odpowiadający]
–
(lat.)
korrelatív;
kölcsönös viszonyban levő; egymásnak
kölcsönösen megfelelő; valaminek megfelelő
korelować [1. wiązać wzajemnie, zestawiać;
2. pozostawać we współzależności z czymś]
– korrelálni
korepetować – (lat.) korrepetálni; (iskola) a
tanulásban
segíteni,
a
tananyagból
előkészíteni; (zene) valamilyen zenedarabot
az énekművésszel begyakoroltatni
korepetycja [1. prywatna lekcja stanowiąca
pomoc w nauce; 2. przygotowywanie
2820
śpiewaków lub tancerzy do występów
scenicznych; 3. niem. Korrepetition
'ćwiczenie partii wokalnej przy pomocy
fortepianu'; przygotowywanie z uczniem
lekcji zadanych w szkole; (pop. repetycja)
przygotowywanie śpiewaków, chórzystów
a. baletu do występów] – korrepetálás
korepetycje – korrepetálás (iskolában)
korepetycyjny, -a, -e – korrepetálási
korepetycja z języka angielskiego – angol nyelvi
korrepetálás; korrepetálás angol nyelvből
korepetytor [nauczyciel (a. zastępca dyrygenta
opery) udzielający korepetycji] – (lat.)
korrepetitor; magántanító, házitanító; (zene)
az énekessel valamilyen zenedarabot
begyakoroltató segédkarmester
korepetytorka – magántanítónő
korepetytorski, -a, -ie – (lat.) korrepetitori;
magántanítói, házitanítói
korepetytorstwo
–
(lat.)
korrepetitorság;
magántanító, házitanító foglalkozás
korespondencja [1. utrzymywanie kontaktu z
kimś poprzez wymianę listów; 2. zbiór
otrzymanych lub wysłanych listów;
3. reportaż z terenu przesyłany przez
korespondenta; 4. odpowiedniość między
zjawiskami; 5. śrdw.łac. correspondens
dpn. correspondentis p.pr. od correspondēre
'odpowiadać sobie'; wymiana listów;
pisanie, zbiór listów; listy; artykuł
nadesłany do gazety (czasopisma) z
informacjami z terenu a. z zagranicy; fiz.
odpowiedniość;
―
1. utrzymywanie
kontaktu z kimś poprzez wymianę listów;
2. zbiór otrzymanych lub wysłanych
listów; 3. reportaż z terenu przesyłany
przez korespondenta; 4. odpowiedniość
między
zjawiskami;
5.
wymiana
informacji między ludźmi w postaci tekstu
na papierze (np. list, pocztówka) lub
elektronicznie
(np.
e-mail,
czat,
komunikaty)] – (lat.) korrespondencia;
levelezés, levélváltás, levélírás; levelek,
levelezés; beküldött
levél,
tudósítás;
átszállási lehetőség, összeköttetés, kapcsolat;
tudósítás; (elavult) megfelelés; egyezés
 korespondencja – wymiana informacji
między ludźmi w postaci tekstu na papierze
(np. list, pocztówka) lub elektronicznie (np.
e-mail, czat, komunikaty)
 korespondencja
–
antologia
listów
napisanych przez jedną osobę lub
wymienianych między określonymi osobami
(por. epistolografia)
 korespondencja – w ekonomii rodzaj relacji
między zbiorami
-
Wersja 01 01 2017.
 korespondencja seryjna – zespół podobnych
dokumentów adresowanych do różnych
podmiotów
 korespondencja sztuk – rozpoznawanie
podobieństw między różnymi dziedzinami
sztuki
korespondencja dyplomatyczna – diplomáciai
levelezés
korespondencja handlowa – kereskedelmi
levelezés
korespondencja kont – számlalevelezés
korespondencja pocztowa – postai levelezés
korespondencja przychodząca – bejövő posta
korespondencja urzędowa – hivatalos levelezés
korespondencja wychodząca – kimenő posta
korespondencja z Paryża – párizsi tudósítás
korespondencyjnie – levelezés útján
korespondencyjny, -a, -e (koresp.) [związany z
korespondencją] – levelező, levelezési (l.,
lev.)
korespondencyjny klub – levelező klub
korespondent [1. osoba korespondująca z kimś;
2. współpracownik czasopisma, radia lub
telewizji przesyłający reportaże z terenu,
zwłaszcza z zagranicy; 3. ten, kto
prowadzi
z
kimś
korespondencję;
urzędnik zajmujący się korespondencją
biura; reporter przebywający stale a.
chwilowo w terenie a. za granicą; (członek
k.) najniższy stopień członka akademii] –
levelező, levélíró; (prasowy) tudósító (sajtó);
(hivatásos)
levelező,
levelező
tag;
levelezőparetner, levelezőtárs
korespondent Akademii– az Akadémia levelező
tagja [członek korespondent Akademii
Francuskiej: a Francia Akadémia levelező
tagja; członek korespondent Akademii Nauk
Medycznych: az Orvostudományi Akadémia
levelező tagja]
korespondent
chłopski
–
parasztlevelező
[czasopismo:
"Międzynarodowy
Korespondent Chłopski"]
korespondent gazety – laptudósító
korespondent "Gazety Polskiej" – „Lengyel
Újság” tudósítója
korespondent
handlowy
–
üzletbarát,
kereskedelmi levelező
korespondent lokalny – helyszíni tudósító
korespondent prasowy – sajtótudósító
korespondent robotniczy – munkáslevelező
korespondent specjalny – különtudósító
korespondent sportowy – sporttudósító
korespondent
wojenny
a.
korespondent
wojskowy – haditudósító
korespondent zagraniczny – külföldi levelező v.
tudósító
korespondent zakładowy – munkáslevelező
2821
korespondentka
[zob.
dziennikarka,
komentatorka, publicystka, reportażystka,
reporterka, żurnalistka] – tudósítónő, női
levelező; (dawno) levelezőlap
korespondentka BBC – a BBC tudósítónője, női
levelezője
korespondować [1. wymieniać myśli, najczęściej
w
formie
pisemnej,
prowadzić
korespondencję; 2. dawniej: odpowiadać
czemuś, być odpowiednim, stosownym] –
korrespondeálni;
levelezni,
levelezést
folytatni
korespondować z kimś – levelezni vkivel [Czy ktoś
chce ze mną korespondować w językiem
angielskim?: Levelezne-e velem valaki
angolul v. angol nyelven? v. Akar-e velem
valaki
angolul
levelezni?];
(elavult)
megfelelni
korflasza [1. bania na wino; 2. naczynie do
fermentacji wina] – [Słowniczek języka
śląskiego] borosüveg; borospalack; edényeka
bor kifforásához
koriandrowy, -a, -e – koriander-
-
Wersja 01 01 2017.
Koriander,
Kolendra
[roślina
roczna,
miododajna;
powszechna
w
Azji
południowej; ma przyjemny zapach i
smak; używana jako przyprawa i także do
wyrobu perfum. Manna była podobna do
nasionek korianderu.] – (gör.) koriándrom,
koriander; latin neve: (Coriandrum sativum
L.)
korki [1. pot. korepetycje; 2. podwyższenie pięty
schowane w trzewiku, albo występujące
na zewnątrz, a więc podobne do
koturnów.
Korki
przy
trzewikach
niewieścich były często stosowane od
końca XVII wieku do końca XVIII wieku,
kiedy
szerokie
suknie
przejęte
powszechnie z Zachodu zmuszały do
sztucznego podwyższenia figury. W XIX
stuleciu rolę korków przejęły obcasy ze
skóry.] – (buty) sarokemelés; (sp)
futballcipő; (átv.) korrepetálás
korki
Kolendra siewna (Coriandrum sativum L.)
Kolendra siewna (Coriandrum sativum L.)
[gatunek rośliny jednorocznej należący do
rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.).
Pochodzi znad Morza Śródziemnego, lecz
zaaklimatyzował się też w krajach
chłodniejszych. W Polsce jest uprawiany,
rzadko zdziczały lub zawleczony] – (gör.)
koriándrom,
koriander;
latin
neve:
(Coriandrum sativum L.), magyar népies
nevei: beléd fű, cigánypetrezselyem,
koriandrom, koriandromfa, pakilints fű,
temondád fű, zergefű [1. az ernyősök
családjába tartozó gyógyszer; ennek magja;
2. Egyéves növény, a levélcimpái felfelé
fokozatosan elkeskenyednek. Ikerkaszatja
gömb alakú, lilás, virágai fehéresek, fűszeres
illatú. Két helyen is a manna termésének
magyarázatául említik (2 Móz 16,31 és 4
Móz 11,7). ]
korkociąg [1. przyrząd do wyciągania korków z
butelek, w postaci metalowej spirali z
uchwytem; 2. figura akrobacji lotniczej
lub niezamierzony stan lotu; 3. rodzaj
skoku akrobatycznego; 4. w boksie:
niedozwolony
cios
polegający
na
zakręceniu rękawicy po dotknięciu ciała
przeciwnika; 5. wirowanie bojera dokoła
swej osi; 6. w lotnictwie jedna z figur
akrobacji lotniczej w przebiegu której
kadłub samolotu (lub szybowca) wykonuje
rotację po linii śrubowej w dół. Rzeczą
istotną jest fakt, iż w tej figurze płat(y) są
na nadkrytycznych kątach natarcia i
następuje na nich zerwanie strug. Tym
ważnym detalem korkociąg różni się od
spirali, gdzie kąt natarcia jest poniżej
krytycznego;
7.
Korkociąg
nieskomplikowane urządzenie służące do
wyjmowania korków z butelek.] –
dugóhúzó
korkować [1. zamykać korkiem butelkę lub inne
naczynie; 2. tarasować, tamować; 3. pot.
umierać] – bedugaszolni, bedugni, betömni;
(átv.) eldugaszolni, eltömni, elrekeszteni,
elállni
2822
korkować butelki – palackot v. palackokat
dugaszolni
korkować prsejście – eldugaszolni v. elrekeszteni
az átjárást
korkowiec [1. blaszany pistolet dziecięcy, z
którego strzela się korkami; 2. koralowiec
tworzący niewielkie, jasnoróżowe kolonie
o grubym pniu] – dugós puska, paratölgy
(dąb korkowy); korall fajta
korkowiec amurski (Phellodendron amurense
Rupr.)
[drzewo
o
grubej
korze
przerabianej na korek i drewnie
wykorzystywanym w meblarstwie; 2.
gatunek drzewa z rodziny rutowatych,
pochodzący z północnych Chin, Korei i
Mandżurii. W Polsce czasami uprawiany.]
– Velvet fa (Phellodendron amurense Rupr.)
korkownie – dugaszolás, bedugaszolás; eltömés
korkowanica – palackdugaszoló készülék
korkowy, -a, -e – parafa-, parafás; dugó-, dugós;
(növény) parakormoran [ptak wodny o mocnej budowie ciała i
ciemnym upierzeniu] – (fr.) cormoran;
kárókatona (halászmadár)
Kormoran czarny (Phalacrocorax carbo (L.,
1758)) [duży ptak wodny z rodziny
kormoranowatych
–
kárókatona
(Phalacrocorax carbo); lúd nagyságú
halászmadár]
kornak [1. dozorca słoni, kierujący nimi w czasie
jazdy lub pracy; 2. (sanskr. - karinājaka) opiekun słonia, człowiek pracujący ze
słoniami. Kierujący podczas jazdy na
słoniu] – elefánthajcsár
-
Wersja 01 01 2017.
kornecik – csipkés főkötő; körtöcske
kornecista [muzyk grający na kornecie];
kornecistka – kürtös (ffi/nő)
Kornel [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się nazwiska rzymskiego rodu
Cornelii. Posiada dwie oboczne formy:
Korneliusz i Korneli.]; Korneliusz –
Kornél [latin eredetű férfinév, a Cornelius
családnévből. Jelentése: somfa, szarv. Női
párja: Kornélia. A nyelvújítás során
keletkezett rokon név: Soma.]
Kornela, Kornelia – Kornélia [latin eredetű női
név, jelentése: somfa, szarv. A Kornél
férfinév párja.]; Nelli
korner [1. zob. rzut rożny; 2. wykupienie akcji
lub
towarów
przez
spekulantów
giełdowych w celu dyktowania ceny
nabywcom] – (ang.) corner, sarok, zug,
szöglet; sarok; (közgazdaságtan) az árak
felverése a készletek felvásárlásával;
(keresk.) a kereskedelemben a vevő
sarokbaszorítása mesterségesen előállított
áruhiány útján, aminek következménye az
árdrágítás; (futball) sarokrúgás, szöglet
kornet1 (instrument muzyczny) [(wł. cornetto)
1. instrument dęty blaszany podobny do
trąbki; 2. zob. cynk; - instrument dęty
blaszany z grupy aerofonów ustnikowych
podobny do trąbki; 3. fr. i bryt.; piston,
instrument muz. dęty blaszany, podobny
do trąbki, stosowany gł. w orkiestrach
dętych; 4. por. korner; Amaltei róg; 5. róg
do trąbienia] – kornett, billentyűs kürt [a
tölcséres fúvókájú, más néven rézfúvós
hangszerek közé tartozik. Hangja, kinézete
hasonlít a trombitához, és nem tévesztendő
össze az azonos nevű középkori eredetű
hangszerrel, amely cink néven is ismert.
Elsősorban a 19. században volt népszerű,
manapság a dzsesszben, a nyugati
fúvószenekarokban használják.]; bőség szaru
kornet2 [1. nakrycie głowy zakonnicy w postaci
białego, sztywnego czepca; 2. daw.
ozdobny czepiec kobiecy; 3. fr. cornette
'czepiec kornet (zakonnic); wł. cornetto
'trąbka' od łac. cornu 'róg'; nakrycie
głowy zakonnicy; dawn. czepiec kobiecy.
4.
Czepiec
białogłowski
wysoki,
muślinowy, gazowy, koronkowy lub
siatkowy, z szeroką wstążką.] – reggeli
főkötő, apáca főkötő
2823
kornet3 [1. w Rosji carskiej: najniższy stopień
oficerski w kawalerii; też: oficer mający
ten stopień; 2. w XVII w.: jednostka
lekkiej jazdy; 3. we Francji w XVI w.:
kwadratowy sztandar oddziału lekkiej
jazdy; 4. hist. oddział lekkiej jazdy
(rajtarii); dawn. stopień (pod)oficerski w
kawalerii ros.; dawn. sztandar, chorąży (w
kawalerii); 5. był mianem podchorążego w
wojsku] – kornétás, zászlós
kornet z czarnej koronki – fekete csipkefőkötő
kornet z klapami – billentyűs kürt
kornetowy, -a, -e – kürtkornie – alázatosan
Kornie [wieś w Polsce położona w województwie
lubelskim, w powiecie tomaszowskim, w
gminie Lubycza Królewska. – W latach
1975-1998 miejscowość administracyjnie
należała do województw zamosjkiego] –
Kornie (lengyel falu)
kornik [1. to zwierzę z rodziny chrząszczy; 2.
Kornik drukarz (Ips typographus' L.) –
gatunek owada z rzędu chrząszczy] – szú
[Betűzőszú]
Kornik drukarz (Ips typographus' L.) – kéregszú;
betűzőszú (Ips typographus' L.)
Kornikowate, korniki (Scolytinae) [podrodzina
chrząszczy z rodziny ryjkowcowatych,
wcześniej klasyfikowana jako rodzina
Scolytidae, syn. Ipidae.] – igazi szúk
(Scolytinae)
korniszon [fr. cornichon 'jw.; głuptas, dudek' od
corne 'róg' z łac. cornu; mały, zielony
ogórek marynowany, służący jako
dodatek do potraw mięsnych] – apró
uborka; ecetes uborka
korniszonowy, -a, -e [przymiotnik od: korniszon]
– uborkakorny, -a, -e [pełen pokory, posłuszeństwa;
pokorny; posłuszny] – (dawno) alázatos;
kenetteljes
korna modlitwa – alázatos imádság
korodować – (lat.) korrodálni, korrodálódni;
(vegytan) fémes anyag felületét kimarni,
tönkretenni (sav, levegő, víz stb.)
korona [1. symbol władzy monarchy w postaci
złotej,
bogato
zdobionej
obręczy
wkładanej na głowę; 2. władza królewska;
też: królestwo; 3. przen. ukoronowanie,
uwieńczenie;
4. przybranie
głowy
przypominające
koronę
monarszą;
5. górne
rozgałęzienie
drzewa;
6. jednostka monetarna w Czechach i
Słowacji, w Szwecji oraz w Danii i
Norwegii; 7. górna część zęba; 8. proteza
nakładana na ząb; 9. część okwiatu;
10. wieńcząca część muru; 11. górna,
-
Wersja 01 01 2017.
wierzchnia część nasypu, drogi itp.;
12. zespół najwyższych szczytów górskich
na danym obszarze; 13. uczesanie z
upiętych dookoła głowy warkoczy; 14. w
brydżu: pięć honorów lub cztery asy;
15. wierzchołkowe
rozgałęzione
rogi
jelenia; 16. zob. fermata; 17. jednostka
monetarna w dawnych Austro-Węgrzech
18.
(łac.
corona,
wieniec)
jest
najpowszechniejszym atrybutem władzy
króla, a czasem księcia, używanym od
Średniowiecza. Korona jest noszona na
głowie monarchy] – (lat.) corona; koszorú,
korona (többjelentésű szó); 1. a régi római
katonának adott érdemjel; 2. (építészet)
klasszikus koszorúpárkány; a fal v.
párkányzat legfelső része; a várépítészetben
a várfal előtti terepen alaprajzi alakjáról
elnevezve, az árokba helyezett sáncmű; 3.
(csillagászat) korona, corona; Nap koronája
a Napfogyatkozáskor; 4. (zene) nyugvójel; 5.
uralkodó méltóság jelvénye [A magyar Szent
Korona a magyarok egyik legfontosabb
nemzeti ereklyéje, a magyar államiság egyik
jelképe]; 6. (drzewa) korona, lombozat;
(átv.) állam, ország, korona, birodalom;
(átv.) vminek a koronája v. teteje; (növény)
párta; (pénzügy, bonctan) korona
korona (łac. corona, wieniec) [1. jest
najpowszechniejszym atrybutem władzy
króla, a czasem księcia, używanym od
Średniowiecza. Korona jest noszona na
głowie monarchy. 2. dla tego pojęcia
spotykamy w grec. dwa wyrazy: dia-dema
i stefanos. Pierwsze jest symbolem
królewskiej władzy. Był to kawałek
ozdobnie przyrządzonej blachy ze złota,
noszony przez królów (perskich) na
turbanie (czapce) przy specjalnych
okazjach, a rzymscy cesarze, począwszy
od Dioklecjana, nosili go stale. Nazwa
druga, stefanos, pochodzi od grec. wyrazu
stefo, co znaczy okrążać, zakładać na
około głowy. Rozumiano pod tym wieniec
z gałązek lub liści oliwek, dębu, albo
specjalnie zrobionych ze złota. Wieńce
takie dawano zwycięzcom w grach,
zawodach, żołnierzom za dzielność.
Jednak nigdy nie miała takiego znaczenia,
co diadem który noszony był przez
królów. W oryginale greckim spotykamy
wyraz stefanos jako korona zwycięstwa.
Stefanos
nazwano
także
koronę
szyderstwa zrobioną z cierni, nałożoną na
głowę Pana przed ukrzyżowaniem Go.] –
korona
[1.
az
uralkodói
hatalom
legfontosabb jelvénye. Már az ókorban is a
királyok előjoga volt koronát viselni. Már
Salamonról is említik, hogy koronát viselt. A
2824
régi asszír, babiloni és egyiptomi királyok
koronája, vagy mint másképp nevezik,
tiarája, fejszalagja csak fejdísz volt. A római
királyok idejében kezdték először a
koronákat gyűrűformában készíteni, ekkor
még nyitott volt s 4-8 levélszerű
díszítménnyel volt ékítve. A bizánci
császárok idejében már zárt koronát
használtak. Legősibb formája a diadém vagy
a fejszalag. — 2. korona, koszorú. - Fejen
viselt abroncs, amely magas méltóságot
jelképezett, papok, királynők viselték (2Móz
28,36-38; 2Krón 23,11; Eszt 2,17). Az ÚSZ
két görög szót használ a koronára. a
"stephanos"-t és a "diadema"-t, amelyek
közül az első azt a koszorút jelenti, amelyet a
sportversenyek győztesei kaptak (2Tim 4,8;
Jel 2,10), a második pedig azt a koronát,
amelyet a királyok viseltek (Jel 19,12).
Amikor Jézust kigúnyolták, töviskoronát
tettek a fejére (Mt 27,29); hogy az milyen
tövises növényből készült, nem tudjuk.]
Az uralkodói koronák típusai
 házi korona: semmiféle megkötés nem
vonatkozik rá, az uralkodó otthonában
viselte
 országló
korona:
az
uralkodónak
meghatározott alkalmakkor viselnie kellett
 beavató korona: ezt az uralkodó csak
koronázáskor
viselheti,
különben
koronaőrök őrzik. A típusnak BelsőÁzsiában vannak analógiái, Európában
egyetlen példája a magyar Szent Korona.
 halotti korona (A magyar 10 000 forintos
bankjegyen, I. István fején III. Béla halotti
koronája látható.)
Korona Świętego Stefana (Święta Korona, hu.
Szent Korona, łac. Sancta Corona, cz.
Svatoštěpánská koruna, de. Heilige Krone,
słow. Svätoštefanská koruna) [1. symbol
władzy na Węgrzech, a później określenie
całych Węgier. 2. insygnium koronacyjne
królów Węgier od XI wieku do 1916 roku.
Relikwia
narodowa
i
symbol
państwowości Węgier. Przechowywana w
gmachu Parlamentu w Budapeszcie.] –
-
Wersja 01 01 2017.
magyar Szent Korona [Európa egyik
legrégebben használt és mai napig épségben
megmaradt koronája. A magyar államiság
egyik jelképe, mely végigkísérte a magyar
történelmet legalább a 12. századtól
napjainkig.
A
hozzá
kapcsolódó
hagyományokkal és jogokkal foglalkozó
Szent Korona-tan szerint a magyar
alkotmányosság alapja volt az Anjou-kor
végétől egészen a II. világháború végéig. A
tan szerint az ország alaptörvényének és
jogrendszerének végső forrása a Szent
Korona.]
Korona [od 1569 r.: Królestwo Polskie w
odróżnieniu od Litwy] – (tört.) (1569-től)
Lengyelország, a Lengyel Királyság
(Litvánia nélkül)
korona cesarska królewska – császári, királyi
korna
korona cierniowa [rozgwiazda o ramionach
okrytych jadowitymi kolcami, żyjąca u
wybrzeży Australii] – zool. töviskorona
Korona cierniowa (Acanthaster planci) - [gatunek
z gromady rozgwiazd. - Średnica ciała do
60 cm. Ma zwykle 18 krótkich ramion
pokrytych
kolcami
jadowymi,
ciemnofioletowa.
Żywi się głównie
polipami korali madreporowych. Występowanie: rafy koralowe Oceanu
Spokojnego i Indyjskiego.] – (állat)
töviskorona
korona ci z głowy nie spadnie – nem esik le a
korona a fejéről
korona drzewa – fakorona, lombkorona, lomb
korona hrabiowska – grófi korona
korona kwiatu – a virág pártája; párta
korona na zębie – a fog koronája, fogkorona
korona osłonowa porcelanowa – porcelán
borítókorona
Korona Południowa (łac. Corona Australis, dop.
Coronae Austrini, skrót CrA) [jeden z 48
gwiazdozbiorów oznaczonych jeszcze
przez Ptolemeusza, a znajduje się na
południowej półkuli nieba. Istnieje także
podobny gwiazdozbiór na północnej
półkuli – Korona Północna.] – (lat.)
Corona australis; déli korona (csillagkép a
déli féltekén)
2825
Korona Północna (łac. Corona Borealis, dop.
Coronae Borealis, skrót CrB) [ niewielki
lecz wyrazisty gwiazdozbiór nieba
północnego, leżący między Wolarzem i
Herkulesem. Jego gwiazdy układają się w
łuk przypominający diadem, bądź koronę]
– (lat.) Corona borealis; északi korona
(csillagkép az északi féltekén)
korona rangowa [1. w heraldyce: korona nad
tarczą herbową; 2. element herbu
rycerskiego i szlacheckiego. Umieszczana
pierwotnie zwykle na hełmie jest jedną z
heraldycznych oznak godności.] – korona a
címerpajzson
korona słoneczna [najgorętsza, najbardziej
zewnętrzna część atmosfery Słońca] –
napkorona; a nap koronája
korona szwedzka – svéd korona
korona świętego Stefana , Święta Korona (hu.
Szent Korona, łac. Sancta Corona, cz.
Svatoštěpánská koruna, de. Heilige Krone,
słow. Svätoštefanská koruna) [insygnium
koronacyjne królów Węgier od XI wieku
do 1916 r. Relikwia narodowa i symbol
państwowości Węgier. Przechowywana w
gmachu Parlamentu w Budapeszcie.] –
Szent Korona [magyar Szent Korona Európa
egyik legrégebben használt és mai napig
épségben megmaradt koronája. A magyar
államiság egyik jelképe, mely végigkísérte a
magyar történelmet legalább a 12. századtól
napjainkig]
koronacja [1. uroczyste przekazanie nowemu
monarsze
insygniów
królewskich;
2. przyznanie komuś pierwszego miejsca
w konkursie piękności, na balu itp. przez
włożenie mu korony lub diademu na
głowę] – (lat.) coronatio; koronázás
[koronázási szertartás: uralkodói méltóságba
való ünnepélyes beiktatás, Európában az
alkotmányfejlődéssel kialakított szertartás,
melyben az új uralkodónak ünnepélyes
keretek között jelképesen átadják a
főhatalmat. - Gyökerei az ókorba nyúlnak
vissza: a közösség kiváló tagjait külön is
megtisztelte valamilyen fejdísszel (a göröknél főleg a költőket, szónokokat, míg a
rómaiaknál
a
sikeres
hadvezéreket
rendszerint zöld ággal, babérkoszorúval
-
Wersja 01 01 2017.
díszítették). E szokás a császárság korában is
dívott, csakhogy itt már a róm. cs-okat
díszítették, rendszerint uralmuk kezdetekor a
(perzsa hatásra kialakított) rendszerint
nemesfémből készült diadémmal. A róm.
birod. bukása után az egyház megőrizte
ezeket a szokásokat. A birod-ba benyomult
barbár népek az Egyh. közvetítésével vették
át ezt a szokást.]
Koronacja Najświętszej Marii Panny, Koronacja
Madonny – Szűz Mária megkoronázása
koronacja
pierwszego
króla
Polski
–
Lengyelország első királyának v. az első
lengyel király megkoronázása
koronacje królów – királykoronázások
koronacja pierwszego krola polski
Koronacje obrazów Matki Boskiej – Szűz Mária,
Isten Anyja megkoronázásai
koronacyjny, -a, -e [związany z koronacją] –
koronázási, koronázó
koronat [monarcha po uroczystym przekazaniu
mu
insygniów
królewskich]
–
megkoronázott király v. császár, koronás
uralkodó, monarcha
koroner, coroner [wym. koroner] [w krajach
anglosaskich:
urzędnik
sądowy
wyjaśniający przyczyny nienaturalnych
zgonów] – (ang.) coroner; a legrégibb angol
közhivatalnok, működése kb. az ügyésznek
felel meg; halottkém (nem természetes halál
esetén)
koronczarka [zob. koronkarka] – csipkeverőnő
2826
koronczarski, -a, -ie – csipkeverési, csipkeverő
koronczarstwo – csipkeverés, csipkekészítés
koroneczka [zdrobnienie od: koronka] –
koronácska, csipkécske
koroniarz – (a Kongresszusi Királyság lakása); (a
lengyel királyság – tehát nem Litvánia –
lakása)
Koroniarz w Galicji [tytuł powieści Jana Lama]
– a galiciai koroniarz
koronka [1. lekka,
ażurowa tkanina
z
różnorodnych
splotów
lnianych,
bawełnianych itp., tworzących desenie;
2. o czymś delikatnym, ażurowym; 3. zob.
korona w zn. 8.; 4. modlitwa wzorowana
na różańcu; też: paciorki nanizane na
sznurek, przesuwane w palcach przy
odmawianiu tej modlitwy; 5. w niektórych
grach karcianych: sekwens kart jednego
koloru; 6. wymienne ostrze wrębiarki
udarowej; 7. wyrób sztuki użytkowej,
często o dużych walorach artystycznych,
będący rodzajem ażurowej tkaniny ze
splecionych nici (najczęściej bawełnianych
lub lnianych, czasem metalowych); 8.
wyrób włókienniczy, ozdobny, służący do
efektownego
wykończenia
odzieży.
Wytwarzana z przędzy jedwabnej,
bawełnianej lub włókien chemicznych czy
metalowych w taki sposób, iż na
delikatnym tle (często ażurowym lub
przejrzystym) powstaje grubszy, wypukły
wzór.
W
zależności
od
sposobu
wytworzenia
koronki
rozróżniamy
następujące typy: koronki tiulowe,
klockowe i haftowane. Jest to podział
bardzo ogólny, gdyż przez wieki
stosowania koronek (od XV wieku), każdy
z wyżej wymienionych rodzajów doczekał
się sporej ilości podtypów.] – (na zębie)
korona; (tkanina) csipke [1. vékony fonalból,
áttört, lapos mintázattal készült textília.
Általában pamut vagy pamut-poliészter
keverék. 2. A csipke apró mintás textília,
melynek sajátossága, hogy a mintát nem
utólag viszik rá a kész anyagra, hanem a
textil készítése közben jön létre maga a
minta is. Ez a lyukacsos, áttört anyag
könnyedsége,
légiessége
miatt
igen
reprezentatív
megjelenésű,
ezért
az
öltözködésben kapott először szerepet. Már
az Árpád-kori leletekből is megállapítható,
hogy az uralkodók asszonyai nemcsak
pompás ékszereket, hanem aranyfonálból
varrott, áttört főkötőt viseltek. A mai
értelemben vett csipkét – csakúgy, mint az
üveg- és tükörművességet – az itáliai
reneszánsz indította világhódító útjára, a
pompa városából, Velencéből. Kezdetben
-
Wersja 01 01 2017.
viszonylag egyszerű, geometrikus mintájú
darabok készültek, a 16. századtól azonban
mind gyakoribbak lettek a leveles, virágos
motívumok,
emberés
állatalakok.
Termékeinkhez
gépi
pamut
csipkét
használunk, fehér és ekrű színben.]; (egyház)
olvasó, rózsafüzér; (kártya) máriás, marriage
Áttört, szellős textília, amelyet allover vagy
szélek lezárásaként, különféle technológiával
alkalmaznak. Korábban előállítása aprólékos
kézimunkával történt, manapság speciális
gépeken gyártják a különféle csipketípusokat
(pl. klöpli, hímzett, tüll, filé, horgolt vagy
guipure).
koronka [przewiewny, ażurowy wyrób tekstylny,
produkowany poprzez sploty lub jedno
lub wielo nitkowe systemy. Jedno
zakończenie jest gładkie natomiast drugie
jest zakończone ażurem; w niektórych
przypadkach oba zakończenia sągładkie,
albo oba są ażurowe. Produkowane w
szerokościach nawet powyżej 250 mm.
Koronka jest wykorzystywana przy
ozdabianiu bielizny jak i innych
elementów garderoby.] – csipkeszalag
[Áttört mintás, laza szerkezetű, szalag
formájú kelme (szélessége 250 mm-ig
terjed). Egyik vagy mindkét széle egyenes
illetve cakkos. Alsóruházati (és esetenként
felsőruházati) termékek, egyes lakástextíliák
(pl.
ágyneműk,
terítők)
díszítésére
használják.]
koronka, obszycie [dziurkowana tkanina
bawełniana z nici diagonalnej w splocie
płóciennym;
może
być
wykonana
z konopii lub barwiona, ma płaską
powierzchnię z pociętymi i pofałdowanymi
krawędziami. Stosowana w produkcji
odzieży.] – csipkeszegély
2827
koronka
koronka brabancka – brabanti csipke
koronka brukselska – brüsszeli csipke
koronka igłowa [Nie posiada tła z materiału i
wykonana jest tylko z nitek. W tym
samym typie są; koronka igłowa, teneryfa,
punto in aria, reticella.] – varrt (tűvel) v.
varrott csipke [A varrott csipkét varrótűvel
és a belé fűzött cérnából készítik; a cérnát a
tűvel a mintának megfelelő rendszer szerint
önmagán a gomblyukvarráshoz hasonló
öltésekkel át- meg áthurkolva hozzák létre az
összefüggő kelmeszerkezetet. Különböző
technikái és mintafajtái ismertek, ide tartozik
például a reticella, a teneriffa, a punto in aria
és a magyar halasi csipke is.]
koronka klockowa – (pálcán) vert csipke
koronka Macrame [zob. koronka] – makramé
csipke
koronka, obszycie (2) - díszítő pánt [Dekoratív
szalag, amit körben a női ruha nyakkörébe
varrnak be, vagy rávarrják a ruhára
hosszában, keresztben vagy átlósan.]
-
Wersja 01 01 2017.
koronka odzieżowa [Ażurowy, płaski materiał
zrobiony na szydełkarce.] – ruházati csipke
[Ruha készítésére vagy díszítésére alkalmas
csipkekelme.]
koronka
szydełkowa
[Wytwarzana
przy
zastosowaniu igieł i nitek. Jest tworzona
poprzez
kombinację
pojedynczych,
podwójnych,
splotów;
ażurowych,
łańcuszkowych
i
innych
splotów
fantazyjnych. Jest wykorzystywany na
odzież i materiały dekoracyjne.] – horgolt
csipke [A kézzel horgolt csipke készítéséhez
egy horoggal ellátott tűt (horgolótűt) és
cérnázott fonalat (horgolócérnát) használnak.
A szemeket a tűvel egymáson átbújtatva
hozzák létre az ún. láncszemeket (ami a
horgolás alapeleme)
és ezekből a
láncszemsorokat, pálcákat és ezek különböző
változatait, amikből végül kialakul a minta.
Végül is az egész termék egyetlen ág
horgolócérnából alakul ki. Mint a csipke
általában, ez is nagyon laza, levegős
szerkezetű
kelme,
amit
függönyök
készítésére,
terítők
és
ruhadarabok
díszítésére használnak.]
koronka
Valenciennes
[przewiewny,
przezroczysty materiał włókienniczy,
który jest wytwarzany z przędzy
bawełnianej i chemicznego atłasu o
szerokości między 10 mm a 250 mm na
Leavers bobbin machines. Stosowana do
dekoracji damskiej bielizny i odzieży.] –
Valenciennes-csipke [Eredetileg a kézi vert
csipke egy fajtája, annak legfinomabb és
legdrágább változata, aminek készítésénél
egyidejűleg alakítják ki az alapot és a mintát.
A mintát többnyire virágok és levelek
alkotják. Gyakran hasonló, bobinet-gépen
készített csipkével utánozzák. 10-250 mm
szélességben készül és női ruhák díszítésére
használják.]
Koronka (wieś w Rumunii) – Koronka (románul
Corunca): falu a mai Romániában Maros
megyében.
Közigazgatásilag
Jeddhez
tartozik.
koronka wiertnicza [narzędzie do wykonywania
otworu wiertniczego metodą skrawania
lub ścierania] – (koronás) fúrófej
(diamentowa koronka wiertnicza: gyémánt
fúrófej)
2828
koronka wiertnicza
koronkarka [1. kobieta zajmująca się wyrobem
koronek; 2. maszyna do wyrobu koronek]
– csipkekészítő, csipkeverőnő; (maszyna)
csipkeverőgép
koronkarski, -a, -e (koronczarski) – csipkeverőkoronkarstwo [wyrabianie, produkcja koronek]
– csipkekészítés, csipkeverés; csipkekészítő
v. csipkeverő ipar [koronkarstwo jest w
koniakowie wciąż bardzo żywe: a régmúltra
visszanyúló konaikówi csipkekészítés]
koronki [te były zdawna używane do obszywania
ubiorów niewieścich. Za Jana III były w
modzie srebrne i złote. Zniewieściali
mężczyźni w XVIII w. z kosztownych
koronek nosili na wzór Stanisława
Augusta gorsy i mankiety u koszul.] –
csipkék
koronki weneckie [koronki o wzorze w duże
kwiaty na tle rzadko rozsianych
pajączków, wyrabiane w Wenecji w
okresie baroku] – velencei csipke
koronkowo – csipkésen
koronkowość – csipkézettség, csipkésség
koronkowy, -a, -e [przymiotnik od: koronka] –
csipkés, csipke-, csipkéből készült
koronkowa robota – aprólékos, észi munka
koronny, -a, -e [1. decydujący, najważniejszy;
2. o jeleniu: mający koronę; 3. odnoszący
się do Korony; 4. państwowy, królewski] –
állami; korona-; (tréf.) kapitális, fő-fő,
cégéres, címeres; (tört.) (a Litvánia nélkül
vett Lengyelországhoz tartozó)
koronny świadek – koronatanú
koronować [1. dokonać, dokonywać koronacji,
przekazać,
przekazywać
nowemu
monarsze władzę i jej insygnia; 2.
przenośnie: włożyć, wkładać komuś na
głowę symbol zwycięstwa (zwykle koronę),
np. w konkursie piękności; 3. koronować
-
Wersja 01 01 2017.
się: a) otrzymać, otrzymywać władzę i jej
insygnia;
b)
przenośnie:
zostać
ukoronowanym, być koronowanym jako
zwycięzca, np. konkursu piękności] –
koronázni, megkoronázni
koronować kogoś – megkoronázni vkit
koronować kogoś na króla – királlyá koronázni
vkit
koronować na króla Polski – lengyel királlyá
koronázni vkit
koronować się na cesarza – császárrá koronázza
magát
koronowanie – koronázás
koronowany, -a, -e – koronázott, koronázás
koronowy, -a, -e [przymiotnik od: korona] –
koronakorony drzew – a fák koronája
korowacz – kéreghántó munkás
korować [1. usuwać korę z powierzchni drewna
okrągłego, ręcznie lub mechanicznie 2.
korować się: o drewnie, w odniesieniu do
drewna - być korowanym, ulegać
korowaniu] – kéreghántást végezni, kérget
hántani
korować się [o drewnie: ulegać korowaniu] –
fakéreg lehámlik
korowaj [1. kołacz, kołocz, - pieczywo świąteczne
i najważniejsze pieczywo obrzędowe
weselne, niekiedy nadziewane serem lub
(rzadziej)
makiem,
zdobione
formowanymi ręcznie elementami ciasta.
Kołacz weselny pieczony z zachowaniem
zwyczajowego rytuału; 2. ukr., w dawn.
Rosji i na Ukrainie - rodzaj placka
(kołacza) weselnego a. świątecznego; 3. w
Rosji i na Ukrainie: placek weselny lub
świąteczny pieczony z zachowaniem
odpowiedniego rytuału] – (lakodalmi)
lepény, pogácsa
korowodowy, -a, -e – körtánckorowody [uciążliwe zabiegi, starania] –
törekvés, igyekezet, iparkodás, utánajárás
korowód [długi szereg osób posuwających się
jedna za drugą] – körtánc, kör; kíséret,
menet;
ceremónia,
körülményeskedés,
teketória, zavar, gond, ámítás
korowód taneczny – táncmenet
korowód żałobny – gyászmenet v. gyászkíséret
korowy, -a, -e – kéreg-, héjKorozain [biblijne miasto galilejskie położone na
wzgórzu w pobliżu Kafarnaum, na
północny
zachód
od
Jeziora
Tyberiadzkiego na północy Izraela. W
jego miejscu znajdują się obecnie jedynie
opustoszałe ruiny. Wykopaliska z 1926
ukazały ruiny domów miasta oraz ruiny
2829
synagogi; prawdopodobnie jest to
synagoga, w której według Biblii nauczał i
uzdrawiał Jezus (Łk 4, 14; 44; 10, 13).
Według Ewangelii mieszkańcy miasta
będący świadkami nauczania i cudów
Chrystusa odrzucili Jego nauki (Mt 11,
21). W 1983 w pobliżu parku
archeologicznego został założony moszaw
Korazim.] – KORAZIN (fekete hal;
füstölgő kályha). [Város mintegy 3 km-nyire
északra Kapernaumtól (Mt 11,21; Lk
10,13).]
korozja [1. proces niszczenia metali lub innych
materiałów, przebiegający podczas ich
zetknięcia
się
z
otaczającym
je
środowiskiem; 2. niszczenie skał w wyniku
działalności wiatrów i wody; 3. późn.łac.
corosio 'gryzienie' z łac. corrodere
'rozgryzać'; zmiany na powierzchni ciał
stałych (np. skał, metali), wskutek
(elektro)chemicznego
działania
środowiska
(np.
atmosfery,
wody,
roztworów elektrolitu), 2. Korozja ogólna nazwa procesów niszczących
mikrostrukturę
materiału,
które
prowadzą do jego rozpadu i są
wywoływane wpływem środowiska, w
którym dany materiał się znajduje. a)
korozja atmosferyczna; b) korozja
chemiczna; c) korozja elektrochemiczna;
d) korozja biologiczna; e) korozja
jądrowa; f) korozja naprężeniowa; g)
korozja
zmęczeniowa;
h)
korozja
międzykrystaliczna; i) korozja wżerowa;
j) korozja równomierna] – (lat.) corrosio,
korrózió; marás; (vegytan) egyes, főként
fémes
tárgyak,
anyagok
felületének
tönkremenetele külső tényezők (víz, hő stb.)
hatására; kimaródás; (geológia) vegyi mállás
a kőzetekben
korozja biologiczna (zob. biokorozja) –
biokorrózió
[A
mikroorganizmusok
anyagcseretermékei által okozott, vagy
elősegített
korrózió.
Egyes
mikroorganizmusok
a
kénvegyületeket
oxidálva kénsavat (hidrogén-szulfát), mások
a szerves anyagok biodegradációjával
szerves savakat, ismét mások a szulfátokat
redukálva kénhidrogént (hidrogén-szulfidot)
termelnek.]
korozja elektromechaniczna [korozja wywołana
przepływem
prądu
elektrycznego,
powstałego wskutek zetknięcia metalu lub
stopu z elektrolitem; 1. naprawa i
konserwacja
maszyn
i
urządzeń
elektrycznych; 2. nauka o budowie,
działaniu i zastosowaniu maszyn i
urządzeń
elektrycznych]
–
elektromechanikai korrózió
-
Wersja 01 01 2017.
korozja
jądrowa
[stopniowe
niszczenie
materiałów
poddanych
działaniu
promieniowania jądrowego] – atom
korrózió
korozja magmowa [proces nadtapiania przez
magmę wykrystalizowanych już z niej
minerałów] – magma korrózió
korozyjny, -a, -e – (lat.) korrozív, korrodáló,
korróziós; maró, korrodáló hatású anyag
korówka wełnista (Eriosoma lanigerum) [mszyca
będąca szkodnikiem jabłoni; pochodzi z
Ameryki Płn., w XVIII w. zawleczona do
Europy] – vértetű (Eriosoma lanigerum)
korporacja [1. zrzeszenie osób mające na celu
realizację określonych zadań; 2. spółka
kapitałowa oparta na kapitale złożonym z
udziałów; 3. amer.ang. corporation
'zrzeszenie; spółka (przem., handl.);
zbiorowa osoba prawna' od śrdw.łac.
corporatio 'związek; połączenie części' (z
łac. corporare 'ucieleśnić; zabijać'); łac.
corpulentus 'opasły, gruby' i corpusculum
(zdrobn.) od corpus 'ciało'; 1. rodzaj
organizacji
(społecznej)
zazwyczaj
posiadającej osobowość prawną, której
istotnym substratem są jej członkowie
(korporanci); 2. wielkie, rozgałęzione
przedsiębiorstwo, spółka akcyjna przem.
a.
handl.,
zwł.
amer.;
przest.
stowarzyszenie, organizacja (zawodowa),
zazw. posiadająca osobowość prawną;
śrdw.
cech
rzemieślniczy,
gildia;
stowarzyszenie studenckie (w Niemczech
po 1815 r. narodowo-liberalne, po 1870 r.
- nacjonalistyczne; w Polsce, na ich wzór,
do r. 1939)] – (lat.) corporatio; korporáció,
egyesülés, társulat, testület, szövetség,
céhszerű testület; (tört.) fasizta hivatásrendi
szervezet
Korporacja akademicka (korporacja studencka)
[stowarzyszenie zrzeszające studentów i
absolwentów
uczelni
wyższych,
posiadających pewne cele, ideały i chęć
samodoskonalenia.
Zewnętrznymi
oznakami przynależności są zazwyczaj
czapka (tzw. dekiel), szarfa (tzw. banda)
oraz monogram (tzw. cyrkiel). Dekle i
2830
bandy noszą zazwyczaj trzy barwy (niem.
Couleur). Barwy, posiadające określoną
symbolikę, identyfikują daną korporację.]
–
(ném.)
Studentenverbindungen;
diákszervezet,
korporacja COS; Korporacja dla Systemów
Otwartych
(grupa
zajmująca
się
testowaniem i promocją produktów
obsługujących model referencyjny OSI) –
(kat.: informatyka) COS, Corporation for
Open System; nyílt rendszerek testülete
korporacja finansowa – pénzügyi korporáció
korporacja międzinarodowa – nemzetközi
korporáció
korporacja naukowa – tudományos társulat v.
testület
korporacja
przemysłowa
[Korporacja
Przemysłowa "ARKADA" S.A.] –
ipartestület, korporáció
korporacja
studencka
[stowarzyszenie
studentów] – korporáció, diákszövetség
korporacyjny, -a, -e [związany z korporacją] –
korporációs, szövetségi, társulati, testületi,
egyesülési
korporał (łac. corporale) [1. w liturgii katolickiej:
chusta podkładana pod naczynia mszalne
w czasie konsekracji chleba i wina oraz
pod monstrancję i cyborium; 2. w liturgii
kościoła katolickiego lniany, kwadratowy
obrus, który podkłada się pod kielich i
patenę w czasie celebrowania mszy św.
Zgodnie z tradycją, korporał ma
symbolizować całun, w który owinięte
było ciało Jezusa złożone w grobie 3. Kośc.
rz.kat. lniana chusta przechowywana w
tabernakulum, którą podkłada się pod
monstrancję, pod kielich we mszy i pod
puszkę przy rozdzielaniu komunii (nazwa
z łac. corpus Christi). 4. w liturgii Kościoła
katolickiego
kwadratowy
obrus
o
wymiarach 50x50 cm, element bielizny
kielichowej.
Najczęściej
rozkładany
poczwórnie. Na jego środku powinien
znajdować się naszyty krzyż. W czasie
celebracji Mszy świętej ustawiane są na
nim: kielich, patena oraz cyborium. Poza
celebracją używa się go do wystawienia
Najświętszego Sakramentu. Korporał
powinien być wykonany z tkaniny
naturalnej. Zgodnie z tradycją, korporał
ma symbolizować całun, w który owinięte
było ciało Jezusa złożone w grobie; 5.
kwadratowy kawałek lnianego, białego
płótna, składany na dziewięć części, na
którym
stawia
się
naczynia
z
Najświętszymi
Postaciami,
w
celu
uchronienia przed upadkiem świętych
partykuł. 6. jest to chusta czy obrus
-
Wersja 01 01 2017.
płócienny, na którym w czasie mszy św.
składa się hostia i kielich, a w cyborium
puszka i monstrancja. Do niczego więcej
nie może być używany. Formę ma
kwadratową; jest długi i szeroki na 52 cm;
zresztą wielkość może być zastosowaną do
wielkości ołtarza, na którym korporał się
rozkłada. Ma być z bardzo czystego
cienkiego płótna i na stronę wewnętrzną
gładko wyprasowany; na brzegach może
być lekko obhaftowany lub wąziutką
koronką obszyty; na części przedniej, na
środku, na dwa palce od brzegu, może być
wyhaftowany płasko mały krzyżyk. W
tych miejscach, na które święte postacie są
składane, nie może być żadnych haftów.
Najdokładniejszy
sposób
składania
korporału zależy na utworzeniu z niego 9ciu równych sobie kwadratów (...).] – (lat.)
corporale; korporále [1. Négyszögletes
oltárterítő, mely eredetileg az egész oltárt
befedte az adományok előkészítésekor.
Később kb. 60x60 cm-es méretűre
zsugorodott. A felajánlás előtt a bursában
viszik a kehellyel együtt az oltárra, s csak
akkor terítik ki. Majd áldozás után ismét
felszedik, és a kehellyel együtt elviszik. A
szentmisében és azon kívül mindig a
korporáléra helyezik a szent edényeket,
melyekben az Oltáriszentség van. A
tabernákulumban állandóan ki van terítve. 2.
ostyaabrosz, pallium corporale (a lat.
corpus, 'test' szóból): fehér, négyszer
összehajtott, négyzet alakú gyolcs v.
vászonkendő, melyen az Oltáriszentség
pihen. Ősmintája a pólya, amibe az újszülött
Kisdedet takarta Mária. - Szentmisében a
kehely és a paténa, szentmisén kívül a
cibórium és a monstrancia alá kerül az
oltárterítőre és a tabernákulumba is. - Az
ősegyházban a korporálé az egész oltárt
beterítette, erre tették a hívek a felajánlott
kenyeret és bort. Átváltoztatás után a
korporálé széleit ráborították a kehelyre és a
kenyerekre.
Az
ilyen
felajánlások
megszűntével a korporálé is kisebb lett, ált.
40x40 cm.]
korporancki, -a, -ie [odnoszący się do
korporanta lub korporacji, właściwy
korporantom] – korporációs-
2831
korporant [członek korporacji studenckiej] –
korporáció tagja, korporációs tag
korpulencja [otyłość, tusza] – (lat.) korpulencia;
testesség
korpulentny, -a, -e [duży, tęgi, zażywny, otyły] –
(lat.) korpulens; testes, kövérkés, kövér
korpus [tułów; kadłub; jednostka operacyjna
wojska, złożona z kilku dywizji a. brygad;
(k. kadetów) dawn. średnia szkoła wojsk.,
(k. oficerski) ogół oficerów, wchodzących
w
skład
dowództwa
wojsk.,
(k.
dyplomatyczny, konsularny) — 1. ciało
człowieka lub zwierzęcia oprócz głowy i
kończyn; 2. zasadnicza część czegoś;
3. główna
część
budowli;
4. w
architekturze pałacowej: centralna część
budynku; 5. w architekturze sakralnej:
nawowa część kościoła; 6. główna część,
na której oparta jest całość jakiegoś
urządzenia, przyrządu itp.; 7. jednostka
taktyczna składająca się z kilku dywizji
lub brygad; 8. grupa żołnierzy mających
taki sam stopień wojskowy; 9. teksty, dane
itp. zgromadzone ze względu na swą
reprezentatywność, stanowiące podstawę
do analizy naukowej] – (fr.) corps (lat.)
corpus; test; törzs; kar, testület; tárgy, dolog;
(tudomány, jog) iratok, törvények (corpus
iuris); (wojsko) hadtest, kar; törzs; törzskar;
(építészet) épülettörzs; (műszaki) test;
testület, hajótest; (nyomdászat) garmond
korpusz; zongoraszekrény; (egyh.) corpus;
Krisztus
kereszten
függő
testének
kiábrázolása; (drób) farhát
korpus aparatu – (fényképészet) tok
korpus armii – hadtest
Korpus Bezpieczeństwa (KB) [polska wojskowa
organizacja konspiracyjna działająca od
końca 1943 r. głównie na obszarze
Generalnego
Gubernatorstwa]
–
Biztonsági Hadtest (lengyel biztonsági
szervek 1944-től )
Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW),
[specjalna
formacja
wojskowa,
podporządkowana z uwagi na cele działań
ministrowi bezpieczeństwa publicznego
(1945-1954) a nie ministrowi obrony
narodowej, następnie ministrowi spraw
wewnętrznych powołana w 1945 roku dla
walki z podziemiem niepodległościowym
oraz
zbrojnymi
organizacjami
ukraińskimi (UPA). Odpowiednik Wojsk
Wewnętrznych NKWD ( z którymi w roku
1945 KBW ściśle współpracował ) na
terenie Polski.] – Belbiztonsági Hadtest;
Belső Biztonsági Hadtest (KBW) (19451954)
korpus cylindra – hengertest
-
Wersja 01 01 2017.
Korpus Dyplomatyczny (CD) [1. przedstawiciele
państw obcych akredytowani przy rządzie
danego kraju; 2. personel dyplomatyczny
oraz
członkowie
obcych
misji
dyplomatycznych,
korzystający
z
przywilejów i immunitetów] – Diplomáciai
Testület (DT) v. diplomáciai kar
korpus ekspedycyjny – expedíciós hadsereg
korpus inżyniersko-saperski – hadmérnöki kar,
mérnökkar
korpus
Kadetów
[1.
szkoła
wojskowa
przygotowująca kandydatów do szkół
oficerskich; 2. W lat parę po wstąpieniu
na tron Stanisława Augusta otwarta
została (r. 1766) szkoła rycerska w
Warszawie, z nazwą Szkoły lub Korpusu
kadetów. Oddany na jej pomieszczenie
pałac królewski, „Kazimirowskim” zwany
(wzniesiony przez Jana Kazimierza pod
koniec jego panowania), poczęto wówczas
mianować ,,kadeckiemi koszarami”. W
latach 1815 – 1830 pod nazwą „Korpusu
kadetów” istniała szkoła wojskowa w
Kaliszu. Komendantem wojskowym tego
zakładu był pułkownik J. Mycielski,
dyrektorem zaś nauk podpułkownik
Koss.] – varsói tisztiiskolások; varsói tiszti
isdola; kadétok
korpus kawalerii – lovas hadtest
korpus konsularny (z jęz. fr. Corps consulaire,
stąd skrót CC) [1. ogół konsulów w
określonym
państwie
lub
mieście;
2. szefowie placówek konsularnych oraz
członkowie
personelu
konsularnego,
korzystający
z
przywilejów
i
immunitetów] – (ang.) Consular corps; (fr.)
CC corps consulaire: konzuli testület
korpus maszynowy – géptest
korpus lalki – a baba törzse
Korpus Landwehry Woyrscha tzw. śląski (niem.
Landwehrkorps
Woyrsch,
potocznie:
schlesisches Landwehrkorps, potem p.n.
Armeeabteilung Woyrsch) [korpus obrony
krajowej armii niemieckiej podczas I
wojny
światowej
walczący
pod
dowództwem gen. Remusa von Woyrscha
na
froncie
wschodnim.
Został
zmobilizowany przez Prusaków, jednak
podlegał
dowództwu
austrowęgierskiemu.] – (hist.) Woyrsch-féle német
hadtest
[Woyrsch tábornok német
népfelkelő hadteste az első világháború
idején]
korpus nawowy – (ép) hajótest
korpus oficerów a. oficerski – tisztikar
korpus pługa – eketest
korpus pomocniczy – segédcsapat
2832
korpus szybkiego reagowania – gyorsreagálású
hadtest
Korpus
Sił
Szybkiego
Reagowania
–
gyorsreagálású haderő
korpus zapasowy – tartalék hadtest
korpusik [zdrobnienie od: korpus] – testecske
korpuskularny, -a, -e [1. fiz. Cząsteczkowy; 2. 1.
przymiotnik
od:
korpuskuła;
2.
promieniowanie
korpuskularne
promieniowanie składające się z cząstek
materialnych] – korpuszkuláris
korpuskuła [bardzo mała cząstka materii] –
(lat.) korpuszkula; elemi részecske
korpusowy, -a, -e [przymiotnik od: korpus] –
törzs-, test-; (wojsko) hadtest-, kari,
tisztikari; (műszaki) testKorrida (hiszp. corrida de toros od hiszpańskiego
correr - "biegać") [1. zob. corrida; 2.
rytualna walka z bykiem, widowisko
popularne w Hiszpanii, według niektórych
zwyczaj sprowadzony na Półwysep
Iberyjski przez Arabów (ale w żadnym z
państw muzułmańskich nie istnieje; inne
wersje mówią o Kartagińczykach lub
Rzymianach). Kiedyś zwyczaj popularny
wśród arystokracji, w walkach brali
udział nawet królowie (np. Filip IV). Wg
źródeł pierwsza korrida odbyła się na
cześć Alfonsa VIII w 1133 roku.] –
bikaviadal
Korsak [z jęz. tatarsk., gatunek lisów
pomniejszych, siwawych] – szürkeróka
korsarski, -a, -ie – kalózkorsarstwo (kaperstwo) [lit., art. plagiat];
korsarka – kalózkodás
korsarz (kaper) [(ang.) corsair, privateer wł.
corsaro 'korsarz; kaper' (ze śrdw. łac.
cursarius 'pirat')] – kalóz
-
Wersja 01 01 2017.
korso [wł. corso '(prze)bieg; kurs; korso' od łac.
cursus; planty, szeroka aleja miejska,
miejsce spacerów i przejażdżek, deptak,
promenada;
defilada
(karnawałowa)
ozdobionych i ukwieconych pojazdów (gł.
we Włoszech i płd. Francji)] – (ol.) korzó,
sétány
Korsyka [(korsykański: Corsica, franc.: Corse) wypsa na Morzu Śródziemnym, położona
na zachód od Włoch i na południowy
wschód od Francji. Cieśnina Bonifacio
oddziela ją od położonej na południu
włoskiej Sardynii. Korsyka tworzy
odrębny
francuski
region
administracyjny] – Korzika (fr.: Corse,
korzikaiul: Corsica) [a Földközi-tenger
negyedik legnagyobb szigete. Olaszországtól
nyugatra, Szardínia szigetétől északra,
Franciaországtól pedig délkeletre fekszik.
Korzika Franciaország 26 régiójának egyike,
noha a jog magát Korzika szigetét "kollektív
territórumként" (collectivité territoriale)
határozza meg)]
Korsykanin
[mieszkaniec
Korsyki],
Korsykańczyk – korzikai (ffi)
korsykański, -a, -ie [przymiotnik od: Korsyka] –
korzikai
kort1, cord [plac przystosowany do gry w tenisa]
– (sport) pálya
kort2, cord [1. ciężka tkanina wełniana; 2. ciężka
tkanina wełniana, z grubej przędzy
zgrzebnej o splocie płóciennym; 3. tkanina
wełniana o splocie najczęściej skośnym,
używana głównie na męskie ubrania] –
(ang.)
cord,
I.
(materiał)
kord;
vászonrétegekkel ellátott autógumi abroncs;
(textil) bordázott anyag, szövet; vetülék
irányában bordázott, rendszerint egyszínű
szövet; (anyag) kordbársony, bordázott
pamutbársony;
kort angielski – angol kordbársony
kort tenisowy, korty tenisowe – teniszpálya
kort trawiasty – füves pálya
kortel [ubiór niewieści z wieku XV.] – XV. sz-i
női viselet
1) sobolowy, rękawy obszyte adamaszkiem
czerwonym ze złotem bramowaniem z pereł;
2) gronostajowy z aksamitem śliwkowym,
brunatnym, z sprzążkami i obszyciem
perłowem;
3) popieliczy, aksamit zielony ze złotem,
rękawy obszyte, bramki z pereł.
kortezan,
kortezanin
[1. daw.
duchowny
posiadający w jakimś kraju beneficjum, a
mieszkający w Rzymie; też: duchowny
starający się o beneficjum u papieża, z
pominięciem
władz
krajowych;
2.
dawniej: ksiądz posiadający beneficja w
2833
kraju, a mieszkający w Rzymie; 3. daw.
człowiek
schlebiający
swoim
mocodawcom; 4. dawniej: dworzanin;
dworak] – egyházi vagyonba beiktatott papi
személy;
haszonélvező,
javadalmas;
udvaronc, udvarnok
Kortezany,
Cortesani.
[Gdy
Kazimierz
Jagiellończyk odjął kapitułom prawo
obierania biskupów, arcybiskupów i
rozdawania
prebend
w
dobrach
królewskich, wielu duchownych polskich,
którzy bawili podówczas lub później w
Rzymie, nie chcąc uznać powagi świeckiej
nad sobą, skłonili papieża Mikołaja V, że
nie
zważając
na
rozporządzenia
Kazimierza, przeznaczał sam różne
godności w kościele polskim. Takich to
duchownych
nominowanych
przez
papieża nazywano Kortezanami, że od
dworu (Corte) papieskiego przybywali, i
stanowiono przeciw nim prawa (Vol. leg. I,
f. 306 i 372).] – haszonélvezők,
javadalmasok; udvarnokok
kortezy [hiszp. i portug. cortes 'jw.' l.mn. od
corte 'dwór' z łac. cohors, 1. a) w XII-XIII
w. nazwa przedstawicielstwa stanowego
(głównie duchowieństwa i rycerstwa) w
państwach Półwyspu Iberyjskiego Kastylii, Leónie, Aragonii, Katalonii,
Portugalii, Nawarze i Walencji –
mającego początkowo jedynie charakter
lokalny. Pierwsze kortezy generalne
zebrały się w Kastylii pod koniec XIII w.,
w ich skład weszli również przedstawiciele
miast. Największe znaczenie kortezy
osiągnęły w XIV w., uchwalały podatki,
pełniły funkcję doradczą. - W okresie
rządów absolutnych ich rola uległa
ograniczeniu, w XVII w. zwoływano je
sporadycznie.
Ponownie
wznowiły
działalność w 1810, w okresie wojen z
napoleońską Francją (Napoleon I) , w
marcu 1812 uchwaliły w Kadyksie
pierwszą w dziejach Hiszpanii liberalną
konstytucję (zniesioną 1814). b). Stanowe
zgromadzenia
przedstawicielskie
w
średniowiecznych państwach Półwyspu
Iberyjskiego. Wyłoniły się z rady
królewskiej,
do
której,
oprócz
przedstawicieli
rycerstwa
i
duchowieństwa,
od
XII-XIII
w.
powoływano także delegatów miast. W
Kastylii XIV-XVI w. przekształciły się
stopniowo w reprezentację 18 miast; od
końca XV w. ich rola była ograniczana; w
XVII w. zwoływane sporadycznie, w
Portugalii po raz ostatni 1698; w Hispanii
od 1724 Kortezy wszystkich części
państwa obradowały wspólnie, faktycznie
-
Wersja 01 01 2017.
pozbawione uprawnień. 2. W 1820-1910
parlament Portugalii w dobie monarchii
konstytucyjnej, od 1826 dwuizbowy. 3.
nazwa parlamentu w Hiszpanii; w
Hiszpanii XIX-XXI w. parlament, którego
struktura (1 lub 2 izby) i kompetencje
ulegały zmianom zależnym od stopnia
liberalizacji
politycznej;
1931-1939
jednoizbowy parlament republiki, organ
ustawodawczy, z wyborów powszechnych;
za dyktatury F. Franco, od 1942
jednoizbowe zgromadzenie o charakterze
główne doradczym, po części z nominacji,
z urzędu i z wyboru przez korporacje
zawodowe i samorządy; od 1977
dwuizbowy parlament (Senat i Kongres
Deputowanych), którego kompetencje
reguluje
uchwalona
przezeń
1978
konstytucja. 4. Kortezy «parlament w
Hiszpanii; też: parlament Portugalii w
dobie monarchii konstytucyjnej; 5.
stanowe zgromadzenie przedstawicielskie
w średniowiecznych państwach Półwyspu
Iberyjskiego] – (spanyol) cortez, kortez;
(spanyol) országgyűlés v. parlament; a
spanyol és portugál nemzetgyűlés
kortowy, -a, -e [przymiotnik od: kort] – 1.
kordbársony-, kordszerű-; 2. teniszpályakortykosteroidy
(glikokortykoidy,
glikokortykosterydy, glikokortykosteroidy,
kortykosterydy) [hormony produkowane w
warstwach pasmowatej i siatkowatej kory
nadnerczy pod wpływem ACTH, które
regulują
przemiany
białek,
węglowodanów i tłuszczów. Zalicza się do
nich: kortyzol, kortykosteron, kortyzon.] –
kortikoszteroidok [a mellékvese-kéreg által
termelt, szteroid természetű hormonok
(glukokortikoidok,
mineralokrortikoidok,
androgének) gyűjtőneve]
Kortyny [wyraz użyty w Biblii Gdańskiej
oznaczający namiot. Dawid uważał, że
skrzynia Boża (Arka Boża) nie powina być
w namiocie.] – (ol.) kortina; színházi
előfüggöny; (átv.) sátor
kortyzon
[1.
hormon
należący
do
kortykosteroidów; 2. syntetyczny lek
steroidowy, który w wątrobie ulega
przemianie w kortyzol. Ma działanie
przeciwzapalne. Lek nie może być
stosowany przez sportowców, gdyż jest
uznawany przez DFB, czyli komisję
antydopingową, jako zabroniony środek
dopingujący.] – (lat.) cortison; 1. a
mellékvesekéreg egyik hormonja; 2.
mellékvesekivonat (fontos gyógyszer reuma,
fehérvérűség stb. ellen)
2834
kortyzonowy, -a, -e [przymiotnik od: kortyzon] –
(lat.) cortisonkorumpować
[1.
demoralizować
kogoś
łapówkami,
przekupywać;
2.
demoralizować; przekupywać] – (lat.)
korrumpálni;
(dawno)
megvesztegetni,
erkölcsileg elzülleszteni
korumpować kogo – megvesztegetni vkit
korumpowanie
–
korrumpálás;
(dawno)
megvesztegetés, erkölcsi lezüllesztés
korund [1. minerał najtwardszy po diamencie; 2.
minerał z gromady tlenków. Nazwa
minerału wywodzi się z sanskrytu
kurivinda = rubin.] – (szanszkrit) korund;
(ásvány) [az oxidok és hidroxidok osztályába
tartozó ásványfaj. Képlete: Al2O3]; a hematit
izomorfja; rendkívül kemény ásvány,
drágakő (pl. rubin, zafír) és csiszolóeszköz
korund błękitny [szafir: odmiana o barwie
niebieskiej lub innej] – kék korund, zafír
korund czerwony – vörös korund, rubin
korundowy, -a, -e [przymiotnik od: korund] –
korundkorupcja (łac. corruptio - zepsucie) [1. nadużycie
stanowiska publicznego w celu uzyskania
prywatnych korzyści. 2. łac. corruption
'zepsucie; przekupstwo' od corrumpere
'rozszarpać;
zniszczyć;
zepsuć
(moralnie)'; zepsucie, demoralizacja;
przekupstwo, łapownictwo, sprzedajność;
3.
przyjmowanie
łapówek
przez
urzędników lub funkcjonariuszy] – (lat.)
korrupció, feslett állapotok a közéletben;
megvesztegetés,
megvesztegethetőség;
vesztegetés; züllött, romlottság
korupcja w Polsce – korrupció Lengyelországban
korupcyjny, -a, -e [związany z korupcją] –
korrupciós, megvesztegetési
korwet, korbet [1. podskok, skok konia; 2. z
franc. courbette, lekki podskok koński] –
(fr.) courbette; könnyű lóugrás v. lovas
gyakorlat
-
Wersja 01 01 2017.
korweta [1. nieduży okręt wojenny do służby
patrolowej i eskorty konwojów; 2. dawny
szybki żaglowiec wojenny, przeznaczony
do służby zwiadowczej; 3. klasa
współczesnych
niewielkich
okrętów
wojennych] – (fr.) korvett [(ang. corvette)
egy hadihajó típus]; (dawno) kisebb,
háromárbócos, felderítő vitorlás hadihajó;
kisebb kísérő naszád
Koryci, Korachici [1. potomkowie Koracha. Im
była powierzona służba śpiewu i nadzór
przy wejściu do namiotu zgromadzenia. 2.
Korachici byli lewitami pełniącymi
funkcję śpiewaków w świątyni (2 Krn
20,19). Jedenaście psalmów w drugiej i
trzeciej księdze Psałterza wzmiankuje w
nagłówkach o Synach Koracha. Jak podaje
Księga Liczb (Lb 16, 31-35), Korach był
jedną z osób, która stanęła na czele buntu
przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi, w
konsekwencji czego poniósł śmierć. Mimo
klęski, jego synowie ocaleli (Lb 26,11). Ich
śpiew był elementem, dzięki któremu
wojska izraelskie odniosły zwycięstwo (2
Krn 20, 18-22). Synem Koracha nazywany
jest także Heman, wzmiankowany w
nagłówku Psalmu 88.] – korahiták [Korah,
Lévita, akitől a "korahiták" származnak
(4Móz 26,58; 1Krón 6,22; 9,19).]
koryfeusz [1. osoba wybitna; 2. solista w balecie;
3. w starożytnym teatrze greckim:
przodownik chóru; 4. łac. coryphaeus
'mistrz; przywódca' z gr. koryphaíos
'przodownik (chóru)' od koryphē 'szczyt';
znakomitość,
człowiek
wybitny,
przodujący w jakiejś dziedzinie nauki,
sztuki itp.; tancerz, solista w zespole
baletowym;
5.
(łac.
coryphaeus
‘przodownik chóru’ z gr. koryhaíos); 6.
staroż., teatr. w antycznej Grecji i Rzymie
– przodownik chóru, który intonował
dytyramb oraz kierował śpiewem i
tańcem.
7.
przen.
ktoś
wybitny,
znakomitość w danej dziedzinie. 5. szt.
tancerz baletowy stojący na czele
mniejszej grupy] – (gör.) korifeus,
főkorifeus;
tekintély,
szaktekintély;
tekintélyes vezető, kiválóság; (irodalom)
korifeus, karvezető
koryfejka – (gör.) korifeus nő; női tekintély
korygować (koryguje) [1. ulepszać działanie
czegoś;
2. usuwać
błędy,
usterki;
3. nadawać inny charakter czemuś;
4. poprawiać błędy w piśmie lub druku;
5. naprawiać uszkodzony lub rozstrojony
instrument muzyczny; 6. poprawiać
(omyłki w piśmie a. druku); dokonywać
korekty] – (lat.) korrigálni, helyreigazítani,
kiigazítani; javítani, kijavítani, helyesbíteni;
2835
megigazítani; (nyomdászat) levonatban a
hibákat javítani
korygowania – javítandó, sajtóhiba
korygowanie – (lat.) corrigenda; korrigálás; a
sajtóhibák jegyzéke (javítandók); javítás,
kijavítás; helyesbtés
koryncki, -a, -ie – korintuszi [Kanał Koryncki:
Korintuszi-csatorna]
koryncki styl [odgałęzienie jońskiego porządku
architektonicznego, powstałe w końcu V
w. p.n.e., stosowane szerzej dopiero w
czasach] – korintuszi stílus
Korynt (nowogr.: Κόρινθος, Korinthos; łac.:
Corinthus) [1. gr. Kórinthos ', prastare
miasto w Grecji Śr.'; 2. miasto portowe w
środkowej
Grecji,
na
półwyspie
Peloponez, na Przesmyku Korynckim,
stolica nomosu Koryntia i demosu
Korynt. Liczba mieszkańców: 36 555
(2001). Ponadto, od strony północnej
Korynt graniczy z dużym kurortem
Loutraki, liczącym ok. 16.520 tys. stałych
mieszkańców
, przygotowanym na
przjęcie kilkakrotnie większej liczby
odwiedzających i stanowiącym zaplecze
rekreacyjne także dla samego Koryntu.
Współczesny Korynt oddalony jest o kilka
kilometrów od starożytnych ruin miasta znajdują się one we wsi Archea
Korinthos, u stóp góry - twierdzy. Na
terenie odkrywek archeologicznych leżą
m.in. pozostałości doryckiej świątyni
Apollina, wzniesionej ok. 540 r. p.n.e..
Nad ruinami stromo, wysoko wznosi się
niedostępnie ufortyfikowany Akrokorynt
(gr. Akrokorinthos), na którym istniała w
starożytności słynna na cały świat grecki
świątynia Afrodyty, znana jako miejsce
sakralnej prostytucji. Świątynia nie
przetrwała do naszych czasów - na
Akrokoryncie znajdują się na ogół dobrze
zachowane obwarowania późniejszej,
średniowiecznej twierdzy.] – (gör.)
Korinthosz, Korintosz, Korintusz (görögül
Κόρινθος) [város Görögországban, a
Peloponnészoszi-félszigetet a kontinentális
Görögországgal
összekötő
földhídon
(Iszthmosz), Athéntól 78 kilométerre.
Korinthía prefektúra (νομοί [nomoi])
székhelye. Az ókorban egyike volt az erős
hellén városállamoknak. — A földnyelvtől,
amelyen fekszik, nyugatra a Korinthosziöböl terül el, keletre pedig a Szaronikoszöböl.
—
Az
óramutató
járásának
megfelelően a következő települések veszik
körül: Lekhaio, Iszthmia, Kekhriesz,
Examilia, illetve a korinthoszi ásatások
helye. Geofizikai értelemben a Vokha
-
Wersja 01 01 2017.
keskeny partmenti síksága, a Korinthosziöböl, a Korinthoszi-csatorna, a Szaronikoszöböl és az Oneia-hegység veszik körül és az
Akrokorinthos monolitsziklája, amire az
ókori város akropolisza épült.]; (bibl.)
KORINTUS (díszítés) [Görög város a
Peloponnészosz és a szárazföld közti
földszoroson (Isthmus); Kr. e. 146-ban a
rómaiak lerombolták; majd Kr. e. 46-ban
újra felépítették; Akhája, római tartomány
székvárosa. Pál itt gyülekezetet alapított
(ApCsel 18,1; 20,2-3). A gyülekezethez
intézett két levele fennmaradt.]
Apollón templomának romjai
koryntka, koryntki [rodzynki greckie, drobne,
bez nasion, barwy od jasnożółtej do
ciemnobrunatnej]; rodzynka koryncka –
mazsola
Koryntu córa [żart. prostytutka] – prostituált
korytarz [1. wąskie, długie pomieszczenie, z
którego prowadzą drzwi do innych
pomieszczeń; 2. długie, wąskie przejście
wykopane, wyżłobione w ziemi, skale itp.;
3. wydzielony na terytorium danego
państwa obszar łączący dwie części
sąsiedniego kraju] – (fr., ol.-ném.) korridor;
(építészet) folyosó, átjáró; folyosó két
szobasor között, vagy az épület belsejében
levő terek összekötésére; (földr.) az országot
más államterülettől elválasztott részével
összekötő keskeny földsáv, folyosó; (górn)
járat, vágat; vájat
korytarz boczny – oldalfolyosó, mellékfolyosó
korytarz ekologiczny – ökológiai folyosó
korytarz kopalniany – vágtatni, vájat
korytarz labiryntowy – tekervényes folyosó
korytarz na szczycie murów obronnych –
gyilokjáró
korytarz powietrzny [wydzielony z przestrzeni
powietrznej obszar przeznaczony do lotu
samolotów] – légifolyosó
korytarz tajemny – titkos folyosó
korytarz wiszący – függőfolyosó
(korytarz) wejście dla wsiadających
–
beszállónyílás
korytarzowy, -a, -e [przymiotnik od: korytarz] –
korridor-; folyosó-, folyosós, folyosói,
átjárós
2836
korytarzyk [zdrobnienie od: korytarz] –
folyosócska
korytko [1. małe koryto – naczynie; 2. małe
koryto – zagłębienie w ziemi utworzone
przez wodę; 3. podłużna skrzynka do
sadzenia kwiatów; 4. podłużna miseczka z
przegródkami na ołówki, pióra itp.] –
vályucska, medrecske
korytko na kwiaty – virágláda
korytko na przybory do pisania – asztali
írószertartó
korytkowy, -a, -e [przymiotnik od: korytko] –
teknős, vályús, medres, jászolos
koryto [1. podłużne naczynie do pojenia i
karmienia
zwierząt;
2. pot.
źródło
znacznych dochodów; 3. pot. jedzenie,
wyżywienie; 4. podłużne zagłębienie w
powierzchni ziemi ukształtowane przez
płynącą
wodę;
5. pojemnik
do
przechowywania
lub
przenoszenia
materiałów sypkich i płynów; 6. część
urządzenia mająca kształt rynny, służąca
do odprowadzania lub doprowadzania
materiałów sypkich i płynów] – vályú,
etetővályú; teknő; jászol; meder, ágy; (átv.)
kereset; (bányászat) garat (ércmosásnál)
koryto
drogi
[wgłębienie
w
podłożu
przygotowane pod nawierzchnię drogi] –
az út alépítménye
koryto odprowadzające żużel – salakoló,
salakcsurgó
koryto rzeki [1. najniższa część doliny, która
znajduje się w obrębie jej dna i przez
którą okresowo lub ciągle płynie woda
dokonując zmian w kształcie powierzchni.
Jeśli rzeka ma silny nurt, następuje erozja
denna, jeżeli słaby - akumulacja
niesionego materiału, a jeśli rzeka
meandruje, dochodzi do erozji bocznej.
Koryto należy do fragmentu łożyska rzeki.
2. naczynie do karmienia świń.] –
folyómeder
Koryto
[miejscowość
w
województwie
świętokrzyskim; wieś w Polsce położona w
wojewódzwie świętokrzyskim, w powiecie
kazimierskim, w gminie Czarnocin. – W
latach
1975-1998
miejscowość
administracyjnie
należała
do
województwa kielckiego.] – Koryto (falu
Lengyelországban)
korytowy, -a, -e [przymiotnik od: koryto] –
vályúkorzec [1. w Polsce do XIX w.: jednostka
objętości ciał sypkich; 2. dawna miara
ciężaru;
3. daw.
naczynie
do
przechowywania zboża; 4. (w biblii) miara
pojemności ok. 360 litrów] – véka
-
Wersja 01 01 2017.
korzenie [pochodzenie, rodowód] – (społeczne)
eredet,
származás;
törzskönyv;
megalázkodás, alázatoskodás
korzenie nerwowe [zob. korzonki nerwowe] –
ideggyökerek
korzenie przybyszowe – új gyökérhajtás
korzenioplastyka [wykonywanie rzeźb, ozdób
itp. z korzeni] – gyökérszobrászat,
gyökérplasztika
korzeniowy, -a, -e [przymiotnik od: korzenie] –
gyökér-, tő-, gyökeres, töves
korzeniówka
[1. wódka
zaprawiana
przyprawami korzennymi; 2. bladożółta
bylina
o
splątanych
korzeniach
pachnących wanilią i dzwonkowatych
kwiatach] – fenyőspárga [Monotropa
hypopitys L. s. str. ssp. hypopitys:
korzeniówka pospolita – Fenyőspárga],
(fűszeres pálinka)
korzeniówka pospolita (Monotropa hypopitys)
[zob. korzeniówka w zn. 2. – gatunek z
rodziny
wrzosowatych
(czasem
w
wyodrębnianej
rodzinie
korzeniówkowatych Monotropaceae).] –
Fenyőspárga (Monotropa hypopitys)
korzennie – fűszeresen
korzenny, -a, -e [1. odnoszący się do korzeni –
przypraw; 2. przyprawiony korzeniami;
3. daw. dotyczący handlu korzeniami –
przyprawami] – fűszeres, fűszer-; gyökér-,
gyökerekből készült
korzenno-ziołowy, -a, -e [przyrządzony z
dodatkiem aromatycznych przypraw i
ziół] – fűszer- gyógynövénykorzenie – fűszer; gyökér
korzenie czepne – tapadógyökerek
korzenie główkowate – gumós gyökerek
korzenie przybyszowe – járulékos gyökerek
korzeń (łac. radix) [1. organ niektórych roślin,
przytwierdzający je do podłoża oraz
pobierający z gleby wodę z solami
mineralnymi; 2. dolna część jakiegoś
organu, znajdująca się wewnątrz ciała;
3. roślina zawierająca olejki eteryczne,
używana jako przyprawa; 4. część
sporofitu, która dostarcza roślinom wodę i
substancje odżywcze (sole mineralne),
2837
utrzymuje rośliny na podłożu i służy do
gromadzenia substancji zapasowych] –
gyökér, tő; (do przyprawy) fűszer; (átv.)
gyökér, alap, talaj, forrás
korzeń boczny – mellékgyökér, oldalgyökér
korzeń drzewa – a fa gyökere, fagyökér
korzeń fiołkowy [kłącze kosaćca] – (növény)
ibolyagyökér
korzeń główny – főgyökér
korzeń koralowy – korallgyökér
korzeń łopianowy – bojtorjángyökér
korzeń oddechowy zob. (pneumatofor) [korzeń
naziemny doprowadzający powietrze do
systemu korzeniowego drzewiastych roślin
bagiennych] – léggyökerek
korzeń pietruszki – petrezselyemgyökér, fehérrépa
korzeń płuca – tüdőgyökér
korzeń powietrzny [[korzeń wyrastający z
pędów nadziemnych rośliny, pobierający
wodę z powietrza] – léggyökér [a növény a
talaj feletti részéből keletkezett gyökér]
korzeń włosa – a haj gyökere, hajgyökér
korzeń wystaje spod ziemi – a gyökér kiáll a
földből
korzeń zęba – a fog gyökere, foggyökér
korzeń zła – a baj forrása v. gyökere
korzonek – kis gyökér, gyökérke
korzonek liścia – kocsány
korzonek nerwowy – ideggyökér
korzonek włosa – hajgyökér
korzonki [pot.; zob. korzonki nerwowe] –
ideggyökerek; (biz.) lumbágó
korzonki kiełkowe – csíramag
korzonki nerwowe [pęczki włókien nerwowych
odchodzące od rdzenia kręgowego,
tworząc nerwy rdzeniowe] – ideggyökerek
korzonki kosmykowate – bolyhos gyökerek
korzyć się [okazywać pokorę, uległość wobec
kogoś] – megalázkodni, megjuhászkodni;
alázatoskodni, megalázza magát
korzyć się przed ludźmi v. kościołem –
megalázkodni a nép v. templom előtt;
alázatoskodni
korzystać [1. mieć pożytek z czegoś, wyzyskiwać
coś; 2. użytkować coś, posługiwać się
czymś jako narzędziem, środkiem itp.] –
használni, kihasználni, felhasználni
korzystać dużo od nauczycieła – sokat tanulni a
tanítótól
korzystać od kogo – tanulni vkitől
korzystać z bezpłatnego biletu – szabadjegyet
igénybevenni v. felhasználni
korzystać z czego – igénybe vesz (vmit)
-
Wersja 01 01 2017.
korzystać z chwili – kihasználni v. felhasználni a
pillanatot
korzystać z czego – használni, kihasználni,
felhasználni (vmit), hasznát venni (vminek),
hasznot húzni (vmiből); (na czym) nyerni
(vmin); igénybe venni
korzystać z dobrych rad – felhasználni a jó
tanácsot, élni a jó tanáccsal, hallgatni a jó
szóra
korzystać z czego – hasznát veszi (vminek)
korzystać z kogo/czego; korzystać na czym felhasználni v. kihasználni vmit; élni vmivel;
nyerni vmin, előnyt v. hasznot húzni vmiből
korzystać z okazji – élni az alkalommal,
megragadni v. kihasználni az alkalmat;
felhasználja az alkalmat
korzystać z prawa – a joggal él
korzystać z prawa łaski – a kegyelmi jogot v.
kegyelmet gyakorolni
korzystać z sauny – szaunázni
korzystać z solarium – szoláriumozni; (biz.)
szolizni
korzystać z udogodnień – kihasználja az
enyhítéseket, könnyítéseket
korzystać z ulgi podatkowej – adókedvezményt
igénybe venni v. érvényesíteni
korzystać z usług hotelu – a szállodai
szolgáltatásokat igénybe venni
korzystać z usług obsługi pokoju – a szobát
igénybe venni
korzystać z zamętu – a zavarosban halászni
korzystać z życia – éli világát
korzystać ze sposobności – élni az alkalommal
korzystać ze stołówki – menzán étkezni
korzystać ze środków komunikacji miejskiej –
tömegközlekedélsi eszközt vesz igénybe
korzystaj, póki czas – élj a lehetőséggel, amíg idő
van rá; idejében használd ki
korzystanie – felhasználás, hasznosítás, előnyhöz
jutás
korzystanie z Internetu – előnyhöz jutás az
Internetről
korzystnie – előnyösen [Jak korzystnie rozliczyć
samochód? – Hogy számolható el előnyösen
az autó?]
korzystny, -a, -e [1. przynoszący korzyść
materialną; 2. odpowiadający czyimś
wymaganiom,
sprzyjający
czemuś;
3. pochlebny, przychylny] – hasznos,
előnyös, kedvező; átv. gyümölcsöző
korzystna polityka ekonomiczna – előnyös
gazdaságpolitika
korzystne warunki – kedvező feltételek
korzystne warunki kupna – a vétel kedvező
feltételei
2838
korzystne wrażenie – kedvező benyomás
korzystny interes – előnyös üzlet
korzystny wpływ – kedvező befolyás
korzystny warunek – előnyös feltétel
korzyść [pożytek, zysk] – előny, haszon, nyereség,
profit; kedvezmény
korzyść materialna – anyagi haszon
Kos (gr. Κώς Kṓs, tur. İstanköy) [wyspa w Grecji
w archipelagu Sporadów Południowych
(Dodekanez) na Morzu Egejskim u
wybrzeża Turcji. Wyspa zawiera zarówno
uprawne niziny jak i nie nadające się do
uprawy wyżyny.] – Kosz (görög betűkkel:
Κως, ógörög ejtéssel Kósz) [görögországi
sziget az Égei-tengerben található, a DélÉgei-szigetek, ezen belül a Dodekanészosz
tagja.]
kos [melodyjnie śpiewający ptak, żyjący w
Eurazji i Afryce] – rigó, fekete rigó
(Turdus merula) [a madarak osztályának
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a
rigófélék (Turdidae) családjába tartozó faj.
Szép énekével kellemes hangulatot teremt
erdeinkben, sőt ma már akár a városokban is]
-
Wersja 01 01 2017.
Kosaciec, irys (Iris L., Cryptobasis Nevski)
[rodzaj roślin cebulowych i kłączowych
należący do rodziny kosaćcowatych.
Kosaćce występują w stanie dzikim na
półkuli północnej. W Polsce rosną dziko
kosaciec bezlistny, kosaciec trawolistny,
kosaciec żółty i kosaciec syberyjski] –
(növény) kardliliom, nőszirom, írisz (Iris L.,
Cryptobasis Nevski)
kosaciec błotny v. żółty – sárga v. vízi liliom,
sásliliom (Iris pseudacorus)
Kosaciec florentyński (Iris florentina) – firenzei
írisz (Iris florentina L.)
kosaciec niemiecki (Iris germanica) – Szakállas v.
Kék nőszirom (Iris germanica)
kosa [1. narzędzie do ścinania zboża i trawy,
składające się z długiego, zakrzywionego
ostrza osadzonego pod kątem na
drewnianym trzonku; 2. pot. nóż o długim
i ostrym ostrzu; 3. mierzeja łącząca się
jednym końcem z lądem; 4. poet.
warkocz; 5. daw. broń używana przez
kosynierów, składająca się z drzewca i
osadzonego na sztorc ostrza] – kasza;
varkocs, haj, hajfonat, copf
kosa
kosa kuśnierska [nóż wygięty w kształcie
półksiężyca, służący do usuwania resztek
mięsa ze skór futerkowych] – szűcs kés
Kosaciec ogrodowy a. kosaciec niemiecki (Iris
germanica) – Kék nőszirom (Iris germanica)
Kosaciec żółty, irys (Iris pseudacorus L., 1753)
[gatunek byliny należący do rodziny
kosaćcowatych. Rośnie dziko w Europie,
zachodniej Azji oraz północno-zachodniej
Afryce. W Polsce pospolicie występujący
przy brzegach wód słodkich i na
podmokłych łąkach.] – mocsári nőszirom
(Iris
pseudacorus)
[az
egyszikűek
(Liliopsida) osztályának a spárgavirágúak
(Asparagales) rendjéhez, ezen belül a
nősziromfélék
(Iridaceae)
családjához
tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
koszenia trawników; 3. maszyna rolnicza
służąca do koszenia traw i roślin
zielonych.] – kaszálógép, aratógép; fűnyíró
[egy gép, mely forgó pengéivel egy adott
magasságig vágja a pázsitot. Ezek a
szerkezetek
lehetnek
villamosak,
robbanómotor vagy emberi erő által
hajtottak]
2839
Kosaćcowate [1. (Iridaceae), rodzina z klasy
jednoliściennych obejmująca ok. 1500
gatunków roślin zielnych występujących
głównie
w
obszarach
międzyzwrotnikowych. 2. (Iridaceae Juss.)
– rodzina roślin wieloletnich lądowych lub
bagiennych
należących
do
rzędu
kosaćcowców. Obejmuje 60 rodzajów i ok.
1,5 tys. gatunków. Do rodziny należą
liczne rośliny ozdobne.] – (növény)
Iridaceae
kosaćcowy, -a, -e – liliom-, nősziromkosarz [pajęczak, charakterystyczną cechą są
długie i cienkie nogi] – kaszáspók
Kosarz pospolity (Phalangium opilio) közönséges kaszáspók (Phalangium opilio)
Kosatka kielichowa, kosatka kielichowata
(Tofieldia calyculata) [gatunek rośliny z
rodziny kosatkowatych (Tofieldiaceae).
Występuje w środkowej Europie. W
Polsce występuje głównie w Karpatach; w
Tatrach,
Pieninach,
w
Beskidzie
Żywieckim.
Na
niżu
tylko
na
rozproszonych
stanowiskach
w
Wielkopolsce, na Nizinie Śląskiej i w
północno-wschodniej części kraju.] – hegyi
pázsitliliom (Tofieldia calyculata)
kosiarka [1. maszyna rolnicza służąca do
koszenia traw, zielonek itp.; 2. maszyna do
Kosiarka (Crossocheilus oblongus) [słodkowodna
ryba z rodziny karpiowatych. Hodowana
w akwariach.] – (hal) Ajakosmárna
(Crossocheilus oblongus)
kosiarka do trawy – fűnyíró-gép
kosiarka konna – lófogatú aratógép
kosiarka obrotowa – rendrekaszálógép
kosiarka pokosowa samojezdna [maszyna
rolnicza służąca do koszenia i układania
pokosów regularnej szerokości z roślin
niskołodygowych (lucerna, koniczyna,
groch, zboża, trawy) a także rzepaku –
przyczynia się to do równomiernego
dojrzewania ziarna] – önjáró kaszálógép
kosiarka zmotoryzowana – traktoros aratógép
kosiarz – kaszás, arató, kaszáló
Kosiarz (ang. Reaper Man) [humorystyczna
powieść fantasy Terry’ego Pratchetta,
wydana w 1991 r. (tłumaczenie wydania
polskiego: Piotr W. Cholewa). Jest to
jedenasta część długiego cyklu Świat
Dysku.] – Kaszás (Terry’ Pratchett regénye)
kosić (kosi) [1. ścinać zboże, trawę itp. za
pomocą kosy lub kosiarki; 2. powodować
śmierć wielu istot; 3. pot. surowo
egzaminować,
stawiać
dużo
ocen
niedostatecznych; 4. pot. zdobywać coś bez
trudu] – kaszálni, aratni; lekaszálni
kosić siano – szénát kaszálni
kosić łąkę – rétet kaszálni
kosić trawnik – füvet nyírni
kosić zboże – gabonát aratni
kosior – „piszkavas”
kosisko [1. zgrubienie od: kosa; 2. «drewniany
trzonek kosy] – nagy kasza
Kosma i Damian, grec. Κοσμάς και Δαμιανός, cs.
Biessrebreniki i czudotworcy Kosma i
Damian Azijskije [bracia, prawdopodobnie
bliźniacy, lekarze rzymscy, męczennicy
chrześcijańscy oraz święci Kościoła
katolickiego i prawosławnego. Według
2840
tradycji zginęli 26 września 303. Święci ci
są
wymieniani
w
Modlitwie
Eucharystycznej
(Communicantes)
Kanonu rzymskiego.] – Szent Kozma
(Koszmasz) és Szent Damján (Damianosz)
(3. század) [keresztény orvosok. Damján
Arábiából származott, és Kozmával együtt
Kis-Ázsiában, a kilikiai Aegeában folytattak
orvosi gyakorlatot. Mindketten igen buzgó
keresztények voltak, s a Diocletianus Római
császár
által
elrendelt
303-as
keresztényüldözés alkalmával szenvedtek
vértanúhalált. Ezért később szentté avatták
őket, és a Justinianus által a tiszteletükre
emelt
templomba
betegek
ezrei
zarándokoltak el gyógyulást keresve. Amikor
Párizsban 1260-ban megalakult a sebészek
első
kollégiuma,
őket
választotta
védőszentül, s ez idő óta az orvosok és
sebészek védőszentjeiként tisztelik őket.
Emléknapjuk szeptember 26.]
kosmatek – (növény) perjeszittyó
Kosmatek pospolity (Tropinota hirta syn.
Epicometis hirta)
[owad
z rzędu
chrząszczy] – (bogár) Tropinota hirta
kosmatka [roślina o trawiastych liściach,
rosnąca na obszarach chłodnych i
umiarkowanych;
gatunek
rośliny
wieloletniej
należący
do
rodziny
sitowatych, występujący na większej części
obszarów Europy (brak jej tylko na
dalekiej
północy
i
południowych
krańcach), na Zakaukaziu oraz w
północnej Azji, gdzie występuje aż po
Irkuck, w Polsce roślina bardzo pospolita
na terenie całego niżu i w niższych
położeniach górskich] – perjeszittyó (növ.,
Luzula Dec., luzulifüve Baumgartennál) [a
szittyófélék füve 41 fajjal (hazánkban 12)
mind a két földségnek méréskelt és hegyes
vidékein. Többnyári pázsittermetü növény.
Levele lapos, hosszu, fehér szőrü; virágai
egyszerü
v.
összetett
ecetvirágzattá
egyesülnek;
leple
hatlevelü,
tokja
egyrekeszü, 3 magú, háromfelé reped.]
Kosmatka śnieżna (Luzula nivea) – Havasi
perjeszittyó (Luzula nivea)
kosmato – borzasan, bozontosan, szőrösen,
bolyhosan
kosmaty, -a, -e [pokryty włosami, sierścią,
meszkiem] – bozontos, összeborzolt,
összekuszált, bolyhos, borzas, boglyas,
gubancos, szőrös
kosmaty jak niedźwiedź – szőrös, mint a medve
kosmea [warszawianka - kosmos podwójnie
pierzasty, onętka] – pillangóvirág (Cosmos
bipinnatus Cav.) a. Csokoládévirág (Cosmos
atrosanguineus)
-
Wersja 01 01 2017.
kosmek [drobny wyrostek pokrywający błonę
śluzową jelita cienkiego] – bolyh
kosmetyczka [osoba wykonująca zabiegi z
zakresu
kosmetyki
pielęgnacyjnej,
leczniczej i upiększającej] – kozmetikusnő
kosmetyczka [mała torebka bez uchwytu służąca
do przechowywania kosmetyków] –
neszesszer
kosmetycznie – kozmetikusan
kosmetyczny, -a, -e [1. służący do pielęgnowania
ciała i urody; 2. dotyczący kosmetyki lub
kosmetyków; 3. o zmianach, poprawkach:
drobny, niewielki] – (gör.) kozmetikai,
szépségápoló
kosmetyk1 – (gör.) kozmetikus; szépségápolással
hivatásszerűen foglalkozó személy
kosmetyk2 [1. gr. kosmētikós 'biegły w zdobieniu'
od kosmētós 'uporządkowany' z kosmeín
'układać; zdobić' od kósmos 'porządek;
wszechświat; ozdoba'; 2. środek służący
do upiększania ciała (róż, szminka, puder,
tusz, lakier itp.); 3. preparat do
pielęgnacji i upiększania ciała lub włosów]
–2. kozmetikum; szépítőszer, kozmetikai
szer
kosmetyk samochodowy [preparat do mycia i
renowacji karoserii samochodu] – autó
kozmetikum
kosmetyka
[1. stosowanie
preparatów
kosmetycznych i zabiegów w celu
upiększania i pielęgnacji ciała; 2. sztuka
upiększania i pielęgnowania ciała i
włosów;
3. nadawanie
czemuś
estetycznego
wyglądu;
4.
sztuka
upiększania i pielęgnacji skóry, włosów,
paznokci itp.] – (gör.) kozmetika;
szépségápolás; (átv.) szépítgetés, kendőzés
kosmetyka lekarska [zob. kosmetologia] –
kozmetológia; esztétikai bőrgyógyászat
kosmetyki – kozmetikák, kozmetikai cikkek,
kozmetikai
szerek,
kozmetikumok;
szépítőszer
kosmicznie – kozmikusan
kosmiczny, -a, -e [1. dotyczący kosmosu jako
przestrzeni pozaziemskiej; 2. służący do
latania w kosmos i do przeprowadzania
badań w kosmosie; 3. wyglądający tak,
2841
jakby był wytworem techniki przyszłości;
4. filoz. obejmujący swym zasięgiem cały
wszechświat; 5. niedający się ogarnąć,
wielki; 6. odnoszący się do wszechświata;
znajdujący się w (pochodzący z)
przestrzeni poza Ziemią; wszechświatowy]
– (gör.) kozmikus; a világűrben lejátszódó
folyamatokkal kapcsolatos
kosmiczna szybkość – kozmikus sebesség; az
űrrakéta meghatározott pályára juttatásához
szükséges kezdősebesség
kosmita [1. gość przybyły na Ziemię z Kosmosu;
2. Kosmita, obcy - hipotetyczny
przedstawiciel inteligentej formy życia
pozaziemskiego, zamieszkujący gdzieś w
Kosmosie (stąd nazwa).] – űrlény (UFO)
kosmki jelitowe – bélbolyhok
kosmo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
kosmosem] – (gör.) kozmo-; világkosmobiolog [uczony specjalizujący się w
kosmobiologii (nauce badającej możliwość
występowania życia poza Ziemią);
astrobiolog, egzobiolog] – kozmobiológus
kosmobiologiczny,
-a,
-e
[związany
z
kosmobiologią (np. kosmobiologiczne
poszukiwania wody, kosmobiologiczne
eksperymenty);
astrobiologiczny,
egzobiologiczny] – kozmobiológiai
kosmobiologia [zob. egzobiologia]
– (gör.)
kozmobiológia, űrbiológia; a Földön kívüli
jelenségek hatását vizsgálja a szerves életre
(napfoltperiódusok
és
járványok
összefüggése stb.)
kosmodrom [lotnisko pojazdów kosmicznych] –
űrrepülőtér
kosmofizyka [dział fizyki zajmujący się
problemami fizycznymi związanymi z
przestrzenią kosmiczną] – kozmofizika
kosmogonia (gr. kósmos – wszechświat (także ład,
porządek) oraz gónos – pochodzenie)
[1. zespół wyobrażeń o genezie i
początkowym stanie istnienia świata
właściwy danej religii lub systemowi
filozoficznemu;
2. dział
astronomii
badający powstawanie i rozwój ciał
niebieskich; 3. mitologiczne lub religijne
wyobrażenie o pochodzeniu świata –
opowieść danej kultury o własnych
korzeniach, jej mit o stworzeniu. 4. teoria
usiłująca
wyjaśnić
pochodzenie
wszechświata] – (gör.) kozmogonia;
kozmogónia; a világ keletkezése; az erről
szóló tan; (csillagászat) a világegyetem (v.
egy része, pl. a naprendszer) kialakulásának
ismerete; a világegyetem keletkezésének és
fejlődésének tana
-
Wersja 01 01 2017.
kosmogoniczny, -a, -e – kozmogónikus,
kozmogóniai
kosmografia [1. dawna nauka zajmująca się
opisem świata; 2. zespół wyobrażeń o
wyglądzie i funkcjonowaniu świata
właściwy danej religii lub systemowi
filozoficznemu] – (gör.) kozmográfia;
világleírás, világrajz; a világmindenség
történeti és természettudományos leírása
kosmograficzny, -a, -e – kozmográfiai,
kozmografikus
kosmolog – természetfilozófus
kosmologia (z gr. kósmos - porządek, wszechświat
oraz lógos - słowo, nauka) [1. nauka
zajmująca się budową i ewolucją
wszechświata jako całości; 2. zespół
wyobrażeń o pochodzeniu, strukturze,
istocie i końcu wszechświata, właściwy
danej
religii
lub
systemowi
filozoficznemu; 3. nauka o budowie
wszechświata (jako całości). 4. jest często
uważana za dział astrofizyki (niekiedy
astronomii). Kosmologia obserwacyjna
zajmuje się badaniem wszechświata, jego
kształtu i ewolucji (do największej
możliwej skali, do horyzontu cząstek). 5.
może być definiowana w najszerszym
znaczeniu jako nauka (w znaczeniu
wiedzy, a nie tylko w rozumieniu
współczesnej nauki) o ogólnie pojętym
kosmosie. W ściśle naukowym aspekcie
jest wynikiem poszukiwania odpowiedzi
na pytanie o pochodzenie, ewolucję i
strukturę
Wszechświata.]
–
(gör.)
kozmologia; kozmológia, természetbölcselet;
a világ rendjéről szóló tan (a kozmológia
(κοσμολογία – a Világegyetem tudománya)
[1. a Világegyetemmel, mint egésszel
foglalkozó tudomány, emiatt a fizika és
filozófia tudományának is része. Foglalkozik
a keletkezésével, a felépítésével (galaxisok
eloszlása) és a fejlődésével. 2. a
világegyetem tér- és időbeli szerkezetével
foglalkozó tudomány]
kosmologiczny, -a, -e – kozmológiai
kosmonauta [osoba odpowiednio przygotowana i
wyszkolona
do
odbywania
lotów
kosmicznych; astronauta], kosmonautka –
(gör.+lat.) kozmonauta, űrhajós
2842
kosmonautyczny, -a, -e – űrhajózási; űrhajóskosmonautyka (zespół nauk zajmujących się
realizacją lotów kosmicznych, także
badaniem
możliwości
podróży
w
przestrzeni
międzyplanetarnej,
poznawaniem jej i znajdujących się tam
obiektów; astronautyka) – kozmonautika;
asztronautika, űrhajózás
kosmopolita [1. gr. kosmopolítēs 'obywatel
świata': człowiek nieczujący więzi z
krajem, z którego pochodzi lub którego
jest obywatelem, deklarujący swą więź z
kulturą
świata;
2. zob.
organizm
kosmopolityczny], kosmopolitka – (gör.)
kozmopolita; a kozmolitizmus elvét valló
személy; világpolgár
kosmopolityczny, -a, -e [dotyczący kosmopolity i
kosmopolityki] – (gör.) kozmopolita-; a
kozmolitizmus elvét valló személyre
jellemző (nézet, magatartás)
kosmopolityzm [1. postawa i ideologia
wychodząca z założenia, że ojczyzną
człowieka jest cały świat, tj. nasz maleńki
(we Wszechświecie) glob (zob. Spaceship
Earth), że jesteśmy obywatelami świata
(por. Civis totius mundi), że zagrożenia
środowiska, a także dobre i złe skutki
cywilizacji nie znają granic. 2. pogląd
negujący wszelkie podziały polityczne i
terytorialne,
które
prowadzą
do
konfliktów
i
wojen.
Zwolennicy
kosmopolityzmu uważają za swoją
ojczyznę nie jakiś kraj czy inny obszar, ale
cały świat. Dążą oni do politycznej
jedności świata, wolnego od podziałów i
konfliktów. Tak sformułowana doktryna
jest przeciwieństwem nacjonalizmu.] –
(gör.) kozmopolitizmus; világpolgárság; a
„világkormány” megalakításának hamis
jelszavávala hazafiságot, a nemzeti érzést
lejáratni igyekvő, a nemzeti kultúrát
lebecsülő
polgári
irányzat;
(dawno)
nemzetköziség
kosmos [1. kosmos, Kosmos: cała przestrzeń i
wszystko, co się w niej znajduje;
2. kosmos,
Kosmos:
przestrzeń
pozaziemska,
dostępna
ludzkiemu
doświadczeniu; 3. kosmos, Kosmos: filoz.
świat
pojęty
jako
wewnętrznie
uporządkowana i harmonijnie zbudowana
całość; 4. zob. onętek; 5. wszechświat] –
(gör.) kosmos; kozmosz, dísz, rend;,
világegyetem, világmindenség, világrend;
világűr; kwiat Csokoládévirág (Cosmos
atrosanguineus)
Kosmos [Stacja Kosmiczna] – Kozmosz; (dawno)
szovjet űrállomás [Kozmosz-557, 1973;
Kozmosz-929, 1977-78; Kozmosz-1267,
-
Wersja 01 01 2017.
1981-82; Kozmosz-1443, 1983; Kozmosz1686, 1985-91]
Kosmos podwójnie pierzasty, onętek (Cosmos
bipinnatus Cav.) [czasami nieprawidłowo
nazywany kosmosem pierzastym –
gatunek rośliny z rodziny astrowatych] –
Pillangóvirág (Cosmos bipinnatus)
kosmotron [zob. akcelerator] – akcelerator
kosmowizja [transmisje TV nadawane z
przestrzeni kosmicznej, z satelitów,
pojazdów kosmicznych, Księżyca i planet;
por. stratowzja] – (gör.+lat.) kozmovízió;
műholdas tévéközvetítés;
televíziós
közvetítés a világűrből vmely ott keringő
műhold segítségével
kosmówka [błona płodowa gadów, ptaków,
ssaków i człowieka, otaczająca od
zewnątrz zarodek i pozostałe błony
płodowe] – chorion (savósburok, irhahártya)
kosmówkowy, -a, -e – chorionkosmyczek [zdrobnienie od: kosmyk] –
bolyhocska, kis pihécske
kosmyk [1. swobodnie opadające pasemko
włosów; 2. łow. ogon zająca] – bolyh,
pehely, pihe; nyúlfarok, nyúlfark
kosmyk wełny – a gyapjú bolyha
kosmyk włosów – hajtincs, hajfürt
kosmykowaty, -a, -e – bolyhos, pehelyszerű, pihés
koso – sandán, ferdén
kosodrzew, kosodrzewina (Pinus mugo (sosna
górska) – törpefenyő
kosodzioby, -a, -e – görbecsőrű
kosoń czarny [owad składający jaja w ciele
gąsienicy, będącej szkodnikiem sosny] –
(rovar)
kosooki, -a, -ie [1. skośnooki; 2. zezowaty] –
ferdeszemű, sanda
Kosowo (alb.: Kosova / Kosovë, serb.: Косово /
Kosovo)
[terytorium
sporne
w
południowej Europie ze stolicą w
Prisztinie.] – Koszovó [Koszovó vagy
Kosovo (albánul Kosovë vagy Kosova,
szerbül Косово и Метохија / Kosovo i
Metohija, azaz Koszovó és Metóhia) vitatott
jogállású terület a Balkán-félszigeten, melyet
az 1999-es koszovói háború óta az ENSZ
felügyel.]
2843
Kostaryka (Costa Rica, Republika Kostaryki República de Costa Rica) [państwo w
Ameryce
Środkowej
nad
Morzem
Karaibskim i Oceanem Spokojnym.
Graniczy od północy z Nikaraguą na
odcinku 309 km i od południa z Panamą 330 km.] – Costa Rica [(ejtsd: [kosztarríka];
jelentése spanyolul „gazdag part”) [a középamerikai kontinenshídon elterülő ország]
kosteczka [zdrobnienie od: kostka] – csontocska
kosteczki słuchowe [kostki w jamie bębenkowej
ucha
przenoszące
drgania
błony
bębenkowej do ucha wewnętrznego] –
hallócsontok
Kostek [zdrobnienie od: Konstanty (imię
męskie)] – a Konstantin beceneve
kostera [1. drapieżna ryba tropikalna o
jaskrawym
ubarwieniu,
pancerzu
kostnym okrywającym ciało i szczękach
zrośniętych w dziób; 2. daw. osoba
namiętnie grająca w karty lub w kości,
najczęściej
nieuczciwie]
–
(dawno)
szenvedélyes
kockalyátékos,
kockás;
fösvény, zsugori ember
kosterstwo – (dawno) kockajáték, kockázás
kostium [1. fr. costume 'ubiór; kostium' z wł.
costume 'obyczaj; ubiór' od łac.
consuetudo
'(przy)zwyczaj(enie)'
z
consuescere 'przyzwyczajać (się)' ubiór
kobiecy złożony z żakietu i spódnicy;
ubiór używany tylko w pewnych
sytuacjach, np. przez aktorów na scenie, w
filmie, TV, przez sportowców na
zawodach; przebranie karnawałowe;
2. ubranie damskie składające się z
żakietu i spódnicy; 3 strój przylegający do
ciała, zakładany np. do gimnastyki lub
pływania; 4. strój charakterystyczny dla
jakiejś epoki lub postaci historycznej albo
bajkowej; 5. w teatrze - ubiór aktora
charakteryzujący
daną
postać.
W
przenośni
każdy
nietypowy
strój
wyróżniający daną osobę; 6. część odzieży
damskiej
składającej
się
z dwóch
niezależnych
elementów,
jednego
zakrywającego
górę
i
drugiego
okrywającego dolne partie ciała (np.:
żakiet i kamizelka, spodnie i spódnica).
Najczęściej obie części są produkowane
z tej samej tkaniny lub dzianiny. Jego
bogactwo kształtów i materiałów pozwala
na używanie tej odzieży na różne okazje.
7. a) kostium damski pojawił się w modzie
w XIX wieku razem ze wzmożona
popularnością
odzieży
konfekcyjnej.
Składa się z dwóch części: żakietu i
spódnicy, uważany jest często za ubiór
oficjalny i biurowy. b) kostium balowy –
-
Wersja 01 01 2017.
rodzaj przebrania c) kostium kąpielowy,
zapaśniczy itp. - odzież przeznaczona do
uprawiania sportu.] – (fr.) kosztüm [1.
azonos anyagból készült kabátkából és
szoknyából álló női ruha, 2. Két részből, egy
felső és egy alsó részből álló női öltözék,
amelynek mindkét része azonos szövetből ill.
kötött kelméből készül. A felső rész egy
kabát vagy mellény, az alsó rész lehet
szoknya vagy nadrág (az utóbbi esetben
nadrágkosztümről beszélünk). Különböző
anyagok felhasználásával és különféle formai
kialakításokkal sokféle alkalommal viselhető
öltözék.]; ruha, ruházat, viselet; öltöny, (w
teatrze) jelmez, színpadi jelmez
kostium Chanel
kostium Chanel [zaprojektowany przez Coco
Chanel prosty i funkcjonalny kostium.
Składał się z żakietu z lamowanymi
krawędziami, zapięciem „brzeg do
brzegu” z dekoltem półokrągłym i
rękawem w długości ¾ i prostej spódnicy
nad kolano.] – Chanel kosztüm
kostium damski [damska wierzchnia garderoba,
składająca się z żakietu i spodni, które
zazwyczaj są produkowane z tego samego
materiału. Kształt jest dyktowany przez
trendy mody.] – kosztüm; nadrágkosztüm
[Női öltöny, mely kabátból és nadrágból,
esetleg még mellényből is áll, mindkettőt
azonos anyagból készítik. Kialakítása a
mindenkori divatiránynak felel meg. Nappali
és alkalmi viseletnek egyaránt megfelel.]
kostium damski
2844
kostium do jazdy figurowej – kűrruha
kostium do kąpieli słonecznych, kostium
plażowy [damska odzież, która pokrywa
miednicę oraz część tułowia. Jego kształt
jest podobny do kostiumu pływackiego,
ale jest luźniejszy i zwykle produkowany z
lekkich bawełnianych tkanin. Jeśli majtki
i
biustonosz
są
połączone,
jest
jednoczęściowy, dwuczęściowy kostium
ma oddzielne majtki biustonosz.] strandruha [Női ruhadarab, amelynek
nadrágrésze és felső része van; hasonlít a
fürdőruhához, de annál lazább szabású és
többnyire könnyű pamutszövetből készül.
Lehet egy- vagy kétrészes, attól függően,
hogy a nadrág és a melltartós felső rész egy
darabból vagy két különálló darabból áll-e.]
kostium francuski [szyty na miarę, szczególnie
żakiet. Składa się z marynarki i spódnicy.
Najczęściej produkowany z wełnianej
tkaniny z przędzy czesankowej, w jednym
kolorze lub zadrukowanej.] – francia
kosztüm [Szoknyából és karcsúsított
kiskabátból álló női ruhaegyüttes, amit blúz
nélkül viselnek. Többnyire fésült gyapjúból
készül, egyszínű vagy mintás kivitelben.
Kialakításában a mindenkori divatirányhoz
igazodik.]
kostium gimnastyczny – tornaruha
kostium historyczny – történelmi jelmez
kostium karnawalowy – farsangi jelmez
kostium kąpielowy [damski i męski sportowy
strój do noszenia podczas kąpieli. Jest
obcisły, noszony przy skórze, a najczęściej
wytwarzany z elastycznej dzianiny.
Damski i dziewczęcy kostium kąpielowy
jest pojedynczym strojem pokrywającym
miednicę i tułów, lub dwuczęściowy, w
tym przypadku składa się z majtek i
biustonosza. Męski k.k. jest pojedynczym
strojem. K.k. produkowane były już pod
koniec 19. wieku, z różnych materiałów
włókienniczych oraz o różnych modnych
krojach.] – fürdőruha, fürdőkosztüm
[Férfiak
és
nők
számára
készült,
vízisportokhoz használt ruhadarab. Szorosan
-
Wersja 01 01 2017.
a testre simul. Leggyakrabban rugalmas
kötött kelméből készítik. A női és gyermekfürdőruhák lehetnek egyrészesek, amelyek a
felsőtestet és az üleprészt is befedik, vagy
kétrészesek, ez esetben melltartóból és
nadrágból
állnak.
A
férfi-fürdőruha
egyrészes, vagy csak nadrág, vagy professzonális versenysportokhoz - a
felsőtestet is borítja. Fürdőruhát a 19. század
végén kezdtek hordani (addig főleg
ruhátlanul fürödtek az emberek), kétrészes
fürdőruhát a nők az 1930-as évektől
használnak.]
kostium kąpielowy dwuczęściowy – kétrészes
fürdőruha
kostium kąpielowy jednoczęściowy – egyrészes
fürdőruha
2845
kostium maskaradowy – (do maskarady) maskara
kostium na watelinie – vatelinnel bélelt v.
vatelinos öltöny
kostium plażowy – napozóruha, fürdőruha
kostium sportowy – sportöltözék, dressz
kostium teatralny – színházi öltözet v. kosztüm,
jelmez
kostium ztweedu – tweed öltöny
kostiumernia [1. pracownia, w której powstają
kostiumy teatralne; 2. pomieszczenie w
teatrze, w którym przechowuje się
kostiumy] – 1. színhzi jelmez műhely; 2.
jelmezraktár, jelmeztár
kostiumik – kiskosztüm
kostiumolog
[specjalista
w
zakresie
kostiumologii] – jelmeztannal foglalkozó
ember; viselettörténész
kostiumologia [1. nauka zajmująca się historią
ubiorów; 2. nauka o historii ubiorów, o
kostiumach teatr., film. itp.] – jelmeztan,
kosztümtan; viselettörténet
kostiumologicznie – jelmeztanilag
kostiumologiczny, -a, -e – jelmeztani
kostiumowość – vminek kosztüm, jelmez volta
kostiumowo – jelmezesen, kosztümként
kostiumowy, -a, -e [przymiotnik od: kostium] –
kosztüm-, jelmezes, jelmez-, ruhakostiumy – jelmezek
kostka [1. zdr. od kość w zn. 1, 2.; 2. zgrubiała
część kości piszczelowej, znajdująca się
nad stopą; 3. zgrubiała część kości
strzałkowej, znajdująca się nad stawem
nadgarstkowym; 4. przedmiot mający
kształt prostopadłościanu, sześcianu;
5. trójkątna płytka do poruszania strun
przy grze na niektórych instrumentach
szarpanych; 6. zob. chip] – kocka,
kockajáték,
játékkocka,
dobókocka;
(bonctan) kis csont, csontocska; (u nogi)
boka (po kostki w błocie: bokáig a sárban);
(muz) pengető
kostka [zob. skrzyp] – (növ.) zsurlófű v. zsurló
kostka brukowa – kockakő; útburkoló kockakő
kostka bulionu, kostka bulionowa – leveskocka
kostka cukru – egy kocka cukor; egy szem cukor
kostka granitowa – gránitkocka
kostka lodu – jégkocka
kostka masła – kocka vaj
kostka rosołowa [koncentrat z mięsa wołowego
lub kurzego] – húsleves kocka; leveskocka
kostka Rubika [sześcian do zabawy zbudowany z
wielu mniejszych, ruchomych sześcianów]
– Rubik kocka
kostki bulionu – leveskocka, erőleveskocka
-
Wersja 01 01 2017.
kostki słuchowe [zob. kosteczki słuchowe] –
hallócsontocska
kostkowy, -a, -e [przymiotnik od: kostka] –
csont-, boka-; kocka-, játékkocka-, kockás,
kocka-, kocka alakú
kostniak (łac. osteoma; ang. osteoma) [łagodny
nowotwór kości, spotykany w kościach
czaszki, miednicy, łopatki, w nasadach
kości długich, w paliczkach. Mnogie
kostniaki są charakterystyczne dla zespołu
Gardnera.] – csontdaganat (osteoma)
kostnica [pomieszczenie przy cmentarzu lub
szpitalu, w którym przechowuje się ciała
zmarłych do chwili pogrzebu] – (építészet)
csontkamra, ossarium; (na cmentarzu)
halottasház, halottaskamra, ravatalozó; (w
szpitalu) hullaház
kostnieć [1. stawać się konserwatywnym;
2. sztywnieć, tracić ciepło pod wpływem
zimna lub strachu; 3. stawać się tkanką
kostną] – megcsontosodni, csonttá alakulni;
elcsontosodni; (átv.) csonttá keményedni v.
fagyni,
csontkeménnyé
lenni;
megmerevedni, megdermedni
kostnienie – csontosodás, elcsontosodás, (átv.)
megkeményedés, elkérgesedés
kostniwo [cement; jedna z tkanek zęba,
pokrywająca korzeń zęba, budową
zbliżona do kości; → cement zęba] –
gyökércement
kostny, -a, -e [1. mający związek z kością lub z
twardą tkanką, z jakiej zbudowane są
kości; 2. zrobiony, wypreparowany z
kości] – csont-, csontszerű
kostropaty, -a, -e [1. szorstki, nierówny w
dotyku;
2. nieelegancki,
szorstki,
pospolity; 3. szorstki, chropowaty] – érdes,
durva, egyenetlen, rücskös; borostás,
bozontos, borzas
kostrzewa (Festuca L.) [1. rodzaj roślin należący
do rodziny wiechlinowatych. 2. wysoka
roślina trawiasta, mająca wiechowaty
kwiatostan] – csenkesz (Festuca) [az
egyszikűek (Liliopsida) osztályának a
pázsitfüvek (Poales) rendjéhez, ezen belül a
pázsitfűfélék (Poaceae) családjához tartozó
nemzetség. A nemzetség a perje (Lolium)
nemzetség közeli rokona, és molekuláris
genetikai vizsgálatok (a mitokondriális DNS
elemzése) alapján megállapították, hogy a
génusz
nem
monifiletikus.
Ennek
eredményeként számos, korábban a Festuca
nemzetségbe tartozó fajt a Lolium
nemzetségbe helyeztek át.
Pozycja w systemie Reveala
Gromada
okrytonasienne
Cronquist),
podgromada
(Magnoliophyta
Magnoliophytina
2846
Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa
jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa
komelinowe (Commelinidae Takht.), nadrząd
Juncanae Takht., rząd wiechlinowce (Poales
Small), rodzina wiechlinowate (Poaceae (R. Br.)
Barnh.) podrodzina kostrzewowe (Festucoideae
Link), plemię Festuceae Dumort., podplemię
Festucinae C. Presl., rodzaj kostrzewa (Festuca
L.)
Gatunki flory Polski
 kostrzewa ametystowa (Festuca amethystina
L.)
 kostrzewa barwna (Festuca picta Kit.)
 kostrzewa blada (Festuca pallens Host,
synonimy: F. glauca auct. non Vill.)
 kostrzewa bruzdkowana (Festuca rupicola
Heuff, syn: F. sulcata (Hack.) Nyman, F.
sulcata Hack., F. valesiaca Schleich.)
 kostrzewa czarniawa (Festuca nigrescens
Lam.)
 kostrzewa czerwona, k. czerwonawa
(Festuca rubra L. s. s.)
 kostrzewa długolistna (Festuca guestphalica
Boenn. ex Rchb)
 kostrzewa Duvala (Festuca duvalii (St.Yves) Stohr.
 kostrzewa Gautiera (Festuca gautieri (Hack.)
K. Richt.
 kostrzewa górska (Festuca drymeia Mert. &
W. D. J. Koch, syn. F. drymeja Mert. & W.
D. J. Koch)
 kostrzewa karpacka (Festuca carpatica F.
Dietr.)
 kostrzewa kosmata (Festuca villosa
Schweigg.)
 kostrzewa kozia (Festuca rupicaprina
(Hack.) A. Kern.) – antropofit zadomowiony
 kostrzewa leśna (Festuca altissima All., syn.:
F.silvatica (Pollich) Vill., F. silvatica Vill.)
 kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis Huds.)
– réti csenkesz
 kostrzewa
makutrzańska
(Festuca
macutrensis Zapał.)
 kostrzewa miotlasta. k. niedżwiedzia
(Festuca scoparia A. Kern. & Hack., syn. F.
crinum-ursi hort. non Ramond ex Schrad.) –
gatunek uprawiany
 kostrzewa murawowa, k. szczeciniasta
(Festuca trachyphylla (Hack.) Krajina), syn.
F. duriuscula auct.)
 kostrzewa nadmorska (Festuca salina Natho
& Stohr)
 kostrzewa
nibydalmacka
(Festuca
pseudodalmatica Krajina ex Domin)
 kostrzewa nibyowcza (Festuca pseudovina
Hack. ex Wiesb., syn. F. pseudovina Hack.,
syn. F. valesiaca Schleich. )
 kostrzewa niska (F. airoides Lam., syn. F.
supina Schur)
-
Wersja 01 01 2017.

kostrzewa nitkowata (Festuca tenuifolia
Sibth., syn. F. capillata Lam.)
 kostrzewa olbrzymia (Festuca gigantea (L.)
Vill.)
 kostrzewa owcza (Festuca ovina L., syn. F.
vulgaris (W. D. J. Koch) Hayek)
 kostrzewa piaskowa (Festuca psammophila
(Hack. ex Čelak.) Fritsch)
 kostrzewa pochwiasta (Festuca vaginata
Waldst. & Kit. ex Willd., syn. F. vaginata
Waldst. & Kit.)
 kostrzewa poleska (Festuca polesica Zapał.,
syn. F. sabulosa (Andersson) H. Lindb.)
 kostrzewa popielata, k. sina (Festuca cinerea
Vill., syn. F. glauca Lam.) – gatunek
uprawiany
 kostrzewa pstra (Festuca versicolor Tausch,
syn. F. varia Haenke auct. Fl. Pl.)
 kostrzewa rozpierzchła (Festuca diffusa
Dumort.)
 kostrzewa różnolistna (Festuca heterophylla
Lam.)
 kostrzewa sitowata (Festuca unifaria
Dumort.)
 kostrzewa tatrzańska (Festuca tatrae (Czakë)
Degen)
 kostrzewa trzcinowata, k. trzcinowa (Festuca
arundinacea Schreb.)
 kostrzewa walezyjska (Festuca valesiaca
Schleich. ex Gaudin, syn. F. valesiaca
Schleich.)
Rendszerezés: A nemzetségbe körülbelül 300
faj tartozik:
 lila csenkesz (Festuca amethystina)
 fonalas csenkesz (Festuca capillata)
 kárpáti csenkesz (Festuca carpatica)
 felemás
levelű
csenkesz
(Festuca
heterophylla)
 juhcsenkesz (Festuca ovina)
 deres csenkesz (Festuca pallens)
 réti csenkesz (Festuca pratensis) vagy
Lolium pratensis
 sovány csenkesz (veresnadrág csenkesz,
áljuh csenkesz, sziki csenkesz, Festuca
pseudovina),
 veres csenkesz (Festuca rubra)
 pusztai csenkesz (Festuca rupicola)
 magyar csenkesz vagy homoki csenkesz
(Festuca vaginata)
 vékony csenkesz (Festuca valesiaca)
 rákosi csenkesz (Festuca wagneri)
kostrzewa owcza – juhcsenkesz
kostrzewa szorstka – nádas csenkesz
kostucha, kostusia [pot. śmierć wyobrażana jako
kościotrup w białych szatach z kosą] – a
Halál, a (nagy) Kaszás
-
Wersja 01 01 2017.
koszykówce przez umieszczenie piłki w
takiej
obręczy
przeciwnika;
8. w
szermierce: część rękojeści osłaniająca
rękę zawodnika; 9. pot. koszykówka;
10. parawan
z
plecionych
gałęzi,
zasłaniający myśliwych przed zwierzyną]
– kosár, kas; (kocsi része) saroglya [rácsos
szállítóeszköz, amelynek két rúdja van, és
két ember felemelve viszi]; (sport) kosár,
kosárbatalálás (kosárlabdajátéknál); kosár,
kardkosár
kostucha
2847
kostur [1. kij, laska używane do podpierania się
przy chodzeniu; 2. drąg do rozbijania
twardej ziemi, lodu itp.; 3. cienki pręt do
przegarniania paleniska], kosturek – pálca,
csontpálca; bot, karó, cövek; mankó, (állat)
sügér
kostur sadzarski [ręczne narzędzie do robienia
szpar w glebie przy sadzeniu małych
sadzonek drzew leśnych, wikliny itp.] ültetőfa
kostusia go uściskoła – leszálta a nagy kaszás,
meghalt
Kostusia (Kostucha) – Halál, Kaszás; (Konstanja)
Stanci
kostycznie – maró hatással, kausztikusan, (átv.)
maróan, metszően, epésen, maró v. metsző v.
epés hangon, csípősen
kostyczność – maróerő, kauszticitás; (átv.) epésség,
rosszmájúság,
élesség,
szúrósság,
csipkelődés, piszkálódás, (maró) gúny
kostyczny, -a, -e [złośliwy, uszczypliwy] –
kausztikus, maró; (átv.) maró, csípős, epés,
éles, szúrós, csipkelődő, piszkálódó, gúnyos
kostyra [kość (ziemia lubliniecka)] – [Słowniczek
języka śląskiego] csont
kosy, -a, -e [o oczach, spojrzeniu itp.: krzywy,
ukośny; też: zezowaty] – ferde, rézsutos
kosynier [dawny żołnierz pieszych formacji,
uzbrojony w kosę o ostrzu osadzonym
pionowo na drzewcu] – (tört.) kaszás (vitéz)
(Kościusko kaszás fölkelő csapatának tagja)
kosynierski, -a, -ie – kaszáskosz1 [1. pojemnik, zwykle z wikliny, służący do
noszenia lub przechowywania czegoś;
2. pojemnik, często z pokrywą, służący do
przechowywania śmieci, odpadów itp.;
3. duży fotel z wikliny, używany na plaży
do osłony przed wiatrem i słońcem;
4. gondola zawieszona pod balonem,
mieszcząca pasażerów i bagaż; 5. boczna
przyczepa
motoru,
służąca
do
przewożenia pasażerów lub bagażu; 6. w
koszykówce: metalowa obręcz z siatką
otwartą u dołu, do której zawodnicy
wrzucają piłkę; 7. punkt zdobyty w
kosz2 [1. obóz wojskowy u Tatarów i Kozaków
zaporoskich; też: komenda takiego obozu;
2. oddział
wojska
tatarskiego
lub
kozackiego; 3. obóz tatarski od tureckiego
wyrazu kocz, w spolszczeniu koczowisko.
Polacy nazywali koszem lub taborem obóz
w polu otoczony dokoła wozami dla
bezpieczeństwa od nagłego napadu
nieprzyjaciół.] – (tatár v. kozák) tábor
kosz do betonu – betonkosár v. kas
kosz do bielizny, kosz na bieliznę – ruháskosár;
fehérneműkosár
kosz do chleba – kenyereskosár, kenyérkosár
kosz (do noszenia winogron) – puttony
kosz do papieru – papírkosár
kosz do śmieci – szemétkosár
kosz do węgla – szenes kas v. kosár
kosz kwiatów – egy kosár virág
kosz masztowy [zob. bocianie gniazdo] –
(hajózás) árbóckosár
kosz młyński – (malomban) garat
kosz na brudą bieliznę – szennyestartó
kosz na chleb – kenyérkosár
kosz na kury – baromfikas
kosz na owoce – gyümölcsöskosár
kosz na odpadki – hulladék, szemétkosár
kosz na papier a. papiery – papírkosár
2848
kosz na śmieci – szemétkosár, szemétláda
kosz owców – egy kosár gyümölcs
kosz ssawny [zob. smok w zn. 2.; sito na wlocie
przewodu ssawnego pompy, chroniące ją
przed
zasysaniem
większych
zanieczyszczeń] – szívócső szűrője
kosz z wikliny, lub drewna do zbierania
winogron – puttony [‘háton hordozható fa
vagy fonatos tartály’. A német Butte bajorosztrák putten alakjának átvétele hangrendi
illeszkedéssel és szóvégi palatalizációval:
putten đ putton đ puttony. Végső forrása
azonos bödön, pitli szavainkéval.]
kosz zdobyty z rzutu osobistego – (kosárlabda)
büntetőből elért kosár
koszałka [daw. wiklinowy koszyk z przykrywką]
– fonott kosár, kákakosár
koszałki-opałki [rzeczy zmyślone, głupstwa] –
kitalált, buta dolog
koszara, koszar [przenośna zagroda bez dachu
dla owiec lub bydła, używana na
pastwiskach górskich] – karám; laktanya,
kaszárnya
koszarowy, -a, -e; koszarniany, -a, -e – laktanya-,
kaszárnya-, kaszárnyai, laktanyai
koszary [ogrodzony teren wraz z zespołem
budynków, w których kwaterują żołnierze
pełniący służbę wojskową] – laktanya,
kaszárnya
koszary kadeckie – (wojsko) hadapródlaktanya
koszary strażackie – tűzoltólaktanya
koszatka (Dryomys nitedula) [niewielki gryzoń z
rodziny pilchowatych; dł. ciała 8-10 cm;
ciężar 15-25 g; sierść rudawa lub
popielata, brzuch biały; aktywna nocą;
żywi się nasionami i owocami, rzadziej
owadami; gniazda buduje w dziuplach
drzew; zimę przesypia; rocznie 1 do 2
miotów, po 2-4 młode; zamieszkuje lasy
liściaste środk. i wsch. Europy oraz płn.,
wsch. i zach. Azji od Afganistanu i Iranu
-
Wersja 01 01 2017.
po Mongolię i Chiny; w Polsce objęta
ochroną gatunkową.] – erdei pele
koszący, -a, -e – kaszáló
koszenie – kaszálás
koszenila (Dactylopius coccus) [fr. cochenilline;
pluskwiak z nadrodziny czerwców; żeruje
na opuncji; dawniej hodowany w krajach
o ciepłym klimacie dla czerwonego
barwnika; z wysuszonych ok. 120 tys.
samic otrzymywano 1 kg barwnika, zw.
także
koszenilą,
używanego
(nim
wynaleziono farby anilinowe) jako
pigment do wyrobu czerwonych i
szkarłatnych farb malarskich oraz
barwienia tkanin; ob. hodowla rzadsza,
zastosowanie do barwienia wyrobów
cukierniczych i kosmetyków] – bíbortetű
koszenilina [karminowy barwnik naturalny
otrzymywany z pluskwiaków o tej samej
nazwie; koszenila] – bíborfesték, karmazsin
színű festék
koszenilowy, -a, -e [przymiotnik od: koszenila] –
skarlátpiros, karmazsin, karmazsinszínű
koszer [1. jid. koszer 'rytualnie czysty' z hebr.
kāszēr 'właściwy, odpowiedni'. nadający
się do użytku (konsumpcji) zgodnie z żyd.
przepisami relig.; 2. «stan potraw, naczyń
lub innych przedmiotów uznanych za
rytualnie czyste zgodnie z żydowskimi
przepisami religijnymi; też: te potrawy
lub przedmioty; 3. przepisy żydowskie
dotyczące zachowania rytualnej czystości
pokarmów lub przedmiotów; 4. w sądzie
rabinicznym:
uznanie
czyjejś
wiarygodności.] – (héber) kóser; (vallás) a
zsidó vallás előírta étkekezési szabályoknak
megfelelő, ill. ezeket megtartó
koszernie – kóser módon
koszerność – vminek kóser volta
koszerny, -a, -e, koszer [1. nadający się do
użytku lub do spożycia zgodnie z
żydowskimi przepisami religijnymi; 2.
nadający się do użytku lub do spożycia
zgodnie
z
żydowskimi
zasadami
religijnymi] – kóserkoszmar [1. przygnębiający, przerażający sen;
2. coś bardzo nieprzyjemnego, strasznego]
– lidércnyomás; (átv.) rémkép, vízió; rossz
álom, szörnyűség, iszonyat, borzalom
koszmarnie – rémesen, gyötrően
koszmarny, -a, -e [1. pełen koszmarów,
wstrząsający, straszny; 2. bardzo brzydki,
tandetny; 3. ogromny, bardzo intensywny;
4. o
człowieku:
pozbawiony
cech
dodatnich]
–
rémes,
gyötrő,
lidércnyomásszerű
koszmarny sen – lidérces álom
2849
koszokop [rodzaj okopu, tj. rowu z ustawionymi
na brzegach koszami wypełnionymi
ziemią,
stworzonego
dla
osłony
pracujących od pocisków nieprzyjaciela.
Znane były koszokopy pojedyncze,
podwójne, lotne (wiązki koszokopowe) i
kryte. Zwykle stosowane jako osłona ludzi
prowadzący prace saperskie w pobliżu
twierdz, ale także przy budowie
doraźnych umocnień, także o charakterze
sanitarnym jak warszawskie okopy
Lubomirskiego.] – sáncfajta
koszokopy [zwane z francuskiego również sapy
(les sappes), od którego to wyrazu
pochodzi nazwa sapery czyli żołnierze,
budujący koszokopy. Ostatnie oznaczają
rowy z ustawionymi po brzegach koszami,
napełnionymi ziemią celem zasłonienia
pracujących
od
pocisków
nieprzyjacielskich.
Za
pomocą
koszokopów oblegający przybliżają się do
twierdzy. Koszokopy były: pojedyńcze,
podwójne, lotne i kryte. B. Gemb.] –
árokrendszer
koszowy, -a, -e [przymiotnik od: kosz] – kas-,
kosár-; (kozák v. tatár) tábor; (tört.) kozák v.
tatár vezér, atamán
Koszówkowate, koszówki (Psychidae) [rodzina
przeważnie małych, niepozornych szaro
lub
brunatno ubarwionych
motyli
nocnych należących do grupy tzw.
Macrolepidoptera.
W
Palearktyce
znanych jest 396 gatunków (Sauter i
Hattenschwiller, 1991), zaś w Polsce
występuje 37 gatunków (Marciniak, 2000),
jednakże status taksonomiczny części z
nich pozostaje nadal otwarty, dlatego
liczba może ulec zmianie.] – zsákhordó
lepkefélék (Psychidae) [a valódi lepkék
alrendjébe tartozó Heteroneura alrendág
Tineoidea öregcsaládjának egyik családja]
o
Megalophanes
viciella
(Denis
&
Schiffermüller, 1775) – útszéli zsákhordó lepke
v. bükköny zsákhordó lepke (Megalophanes
viciella) [a valódi lepkék (Glossata) közé sorolt
zsákhordó lepkefélék (Psychidae) családjának
egyik, Magyarországon is elterjedt faja]
[1. Koszt, pieniężny wyraz zużycia
czynników produkcji niezbędnego dla
wytworzenia dobra lub usługi. 2. koszty są
to wyrażone w jednostkach pieniężnych
celowe
nakłady
poniesione
przez
przedsiębiorstwo] – költség, kiadás [na
koszt (kogo): (vki) költségére; (czyim)
kosztem na (czyj): (vmi) költségén,
költségére, terhére, rovására; (átv.) hátrány,
kár, veszteség
koszt dostawy – szállítási költség
koszt
-
Wersja 01 01 2017.
koszt krańcowy [koszt jaki ponosi pdoducent w
związku ze zwiększeniem wielkości
produkcji danego dobra o jedną
jednostkę. Stanowi przyrost kosztów
całkowitych związany z produkowaniem
dodatkowej
jednostki
dobra.]
–
határköltség
[a
mikroökonomiai
termeléselméletben egy „nagyon kicsi”
pótlólagos jószágegység kibocsátásából
eredő költség]
koszt przesyłki [1. Całkowity koszt przesyłki jest
wyliczany poprzez dodanie kosztu na
wysyłkę i kosztu na przedmiot.; 2. Koszt
przesyłki naliczany jest automatycznie w
zależności od wagi paczki i wynosi
odpowiednio.] – szállítási költség
koszt transportu – szállítási költség
koszt własny – (fr.) rezsi; (ker.) önköltség; az
üzletvitel általános költsége (pl. kezelési,
fenntartási kiadások); rezsiköltség
koszt zabiegów – kezelési költség
koształo wiele pracy – sok fáradtságába v.
munkájába került
kosztela (Jabłoń Kosztela) [odmiana jabłoni;
owoc tej jabłoni] – (almafajta)
kosztem (czego) – (vmi) rovására
kosztem gminy – a falu költségén, közköltségen
kosztem państwa – államköltségen
kosztem zdrowia – az egészség rovására
kosztochłonność – költségigényesség
kosztorys [jest to dokument finansowy realizacji
określonego zadania.] – költségvetés,
árvetés, költségelőirányzat, kalkuláció
kosztorys finansowy – pénzügyi költségvetés
kosztorys produkcyjny – termelési költségvetés
kosztorys przybliżony – hozzávetőleges kalkuláció
kosztorysowy, -a, -e [przymiotnik od: kosztorys]
– költségvetési, költségelőirányzati, árvetési
kosztować1 (kosztuje, kosztują) [1. stanowić
wartość pieniężną, pociągać koszty; 2. jeść
lub pić coś w niewielkich ilościach w celu
zbadania
smaku;
3. doświadczać,
doznawać czegoś; 4. być wynikiem
wysiłku, wyrzeczeń] – I. (német) kóstálni;
(cena) kerülni, pénzbe kerül; kerül
vmennyibe (ile to kosztuje? mennyibe kerül?,
mibe kerül ez?, mi az ára?; kosztuje sto
2850
forintów: száz forintba kerül, to kosztuje
pięć forintów: ez öt forintba kerül); ér vmit;
(próbować, smak) II. kóstolni, megkóstolni,
ízlelni, megízlelni, megpróbálni; (átv.)
belekóstolni
kosztować biedy – belekóstolni a szegénységbe
kosztować coś – ízlelni v. megízlelni vmit
kosztować ileś – kerül vmennyibe
kosztować po kopelce – cseppenként kóstolgatni
kosztować potrawy – ételt ízlelni v. kóstolni
kosztować wina – bort kóstolni
kosztuje pięć tysięcy forintów – ötezer forintba
kerül
kosztuje tysiąc forintów – ezer forintba kerül
kosztowanie – ízlelés; kóstolás, belekóstolás,
megkóstolás
kosztownie – drágán, jó áron
kosztowności
[drogocenne
przedmioty,
zwłaszcza biżuteria] – drágaságok, ékszer,
ékszerek, ékszerkészlet
kosztowność – érték, ékszer, drágaság
kosztowny, -a, -e [1. mający dużą wartość;
2. wymagający
dużych
nakładów
pieniężnych] – költséges, drága, értékes
kosztowna nauka – (gúny.) drága v. költséges
tandíj, drága tanulság
kosztowne kamienie – (bibl.) drágakövek
[gyémánt (Ez 3,9; Zak 7,12; 2Móz 28,18),
agát (2Móz 28,19), ametiszt (2Móz 28,19;
Jel 21,20), bdellium (4Móz 11,7), berill (Ez
28,13; Jel 21,20), rubin (Ézs 54,12),
kalcedon (Jel 21,19), krizolit (2Móz 28,20;
Jel 21,20), krisopráz (Jel 21,20), zafír (2Móz
28,18; 24,10), jácint (2Móz 28,19; Jel
21,20), jáspis (2Móz 28,20; Ez 28,13), opál
(2Móz 28,19), onix (2Móz 28,20; Jób 28,16;
Ez 28,13), sárdius (2Móz 28,17; Jel 21,20),
smaragd (2Móz 28,17), karbunkulus (2Móz
28,18), topáz (2Móz 28,17; Ez 28,13).]
Kosztowne Kamienie, Pamiątkowe, Drogie,
Szlachetne - kamień grał ważną rolę w życiu
człowieka. Służył do obrony przeciw zwierzętom;
przy pomocy procy bywał rzucany na wroga: służył
do gier dla dzieci i starszych; gdy był większych
rozmiarów służył do robienia przejść przez
strumyki, do budowy schronów i domów. Nic
dziwnego, że w Biblii często jest wspominany.
Służył do wyrobu żaren przez tysiące lat. Jakub
postawił kamień (pomnik) na pamiątką widzenia
Boga we śnie. Na płytach kamiennych utrwalony był
Zakon. Jozue dokonał obrzezki nożami zrobionymi
z kamienia. Do budowy ołtarzy należało brać
kamienie nieciosane, tzn. takie, które miały kształt
nadany przez Stwórcę, a nie obrabiane przez ludzi,
co wskazuje na sztuczność i mieszanie spraw
duchowych z rozumem ludzkim. Duchowe sprawy
należy zostawić w takiej formie, jaka podoba się
Bogu a nie ludziom. Samuel postawił kamień, na
-
Wersja 01 01 2017.
pamiątkę zwycięstwa i nazwał go Ebenezer, EbenHaezer. Dawid zabrał sobie pięć małych kamieni do
procy do walki z olbrzymem, co nie jest pozbawione
znaczenia symbolicznego. Proca to broń, którą nie
łatwo celować, a więc w celowaniu trzeba było
polegać na Bogu, albo zostawić to Bogu; kamyczki
te były małe i było ich tylko pięć, co wskazuje na
słabość ludzką (pięć palców); wyraz temu dał
apostoł Paweł ''(...) pełnia mej mocy okazuje się w
słabości. Najchętniej się będę chlubić słabościami,
aby zamieszkała we mnie moc Chrystusowa''.
Semej, rzucał kamieniami na Dawida a Dawid znosił
te obelgi (chociaż nie był bez winy) podobnie jak
Chrystus znosił obelgi i cierpienia za nas (będąc bez
winy i uczyniony grzechem za nas. Dawid
nagromadził między innymi dużo drogich kamieni
na budowę świątyni. Serce ludzkie może być
twardsze niż dolny kamień młyński. Pan nasz był
kamieniem odrzuconym, który się później stał głową
węgielną czyli kamieniem pod narożnik domu w
Królestwie Bożym. Ludzie modlili się do figur
zrobionych z drewna i kamienia, co było
popełnianiem cudzołóstwa duchowego. Od tego i
dzisiejsze chrześcijaństwo nie jest wolne, które
więcej jest zainteresowane w pięknych i
luksusowych budynkach niż w naśladowaniu
Chrystusa. O Izraelu prorok mówi, że świecić będzie
jak kamień w ozdobnej koronie (w czasie kiedy
nawróci się do Chrystusa podczas wielkiego ucisku;
do rządzenia z Nim w Millenium). Józef z Arymatei
zatoczył wielki kamień przed wejście do grobu
Chrystusa, który Piłat kazał zapieczętować i
zabezpieczyć strażą. Na uwagę zasługuje
metaforycznie w Łuk. 19;40 wyrażona myśl, że gdy
Jego uczniowie milczeć będą, to kamienie, które są
martwymi istotami, wołać będą. To musimy
powiedzieć o każdym szczerze nawróconym, z
Ducha urodzonym, chrześcijaninie, że taki nie
będzie milczał, ale będzie mówił każdemu o tym
wielkim Skarbie, którym jest zbawienie, osiągnięcie
życia wiecznego w Jezusie Chrystusie. Zresztą
słowa w Łuk. 19;40 nawet są prorocze, bo
powtarzają się czasy, że ludzie zapominają o tym, że
Biblia zawiera prawdę i podaje fakty i wtedy
chyłkiem niespodziewanie dowiadujemy się, że
wykopano albo odkryto jakiś kamień z napisami z
drugiego tysiąclecia przed Chrystusem i że są to
słowa Biblii, spotykane w Starym Testamencie.
Różni wpływowi, ''wielcy tego świata'', próbowali
pozbyć się Biblii, nawet organizowali walki
przeciwko niej już za czasów cesarza rzymskiego
Dioklecjana, to się nie udało; a gdyby się nawet
udało, to ''kamienie wołać zaczną''. O tym każdy
wróg Kościoła Bożego wiedzieć powinien. Teorie
się zmieniają, ale Słowo Boga, jest jak słowa wyryte
na kamieniu, on nie zmienia się i trwać będzie jak
napis
na
twardym
granicie.
Kamieniami
wykonywano wyroki (kamienowano). Jakkolwiek
strasznie to brzmi w naszych uszach, wiedzieć
musimy o tym, że Bóg nasz jest nie tylko Bogiem
miłości, ale i Bogiem sądu. Kamienowano także i
zwierzęta. W znaczeniu duchowym natura ludzka,
ciało, musi w nas zostać ukamienowana w czasie
odrodzenia duchowego. Achan zaś został
ukamienowany za nieposłuszeństwo. Śmierć
męczeńską przez ukamienowanie poniósł Szczepan.
2851
Prawdziwi chrześcijanie są żywymi kamieniami
podobnie jak sam Chrystus. Biały kamyk z wyrytym
imieniem otrzymują ci, co dali obmyć grzechy swe
w krwi Baranka i wytrwali. I tylko oni rozumieją
znaczenie jego.
Kosztowne (szlachetne) kamienie symbolizują w
Biblii prawie zawsze coś wyższego, coś, co jest
cenne i wartościowe. Dlatego też kamienie
szlachetne, posadzone w czterech rzędach, po trzy w
każdym, symbolizowały przedstawicieli narodu,
który wierzył w prawdziwego Boga, którym był
naród Izraela. Składał się z dwunastu pokoleń. W
Obj. 21;18-21 kosztowne kamienie symbolizują
cenność dobrodziejstw Chrystusa przygotowanych
dla chrześcijan. Chociaż twierdzi się także, że
kosztowne
kamienie
w
życiu
człowieka
narodzonego z Ducha powinny symbolizować cnoty
(miłość, prawdomówność, posłuszeństwo, usłużność
i inne). I oto niektóre z kamieni szlachetnych (i
półszlachetnych):
Agat - kamień półszlachetny, gatunek kwarcu z
różnymi warstwami, w różnych kolorach. Był
kamieniem drugim w trzecim rzędzie w napierśniku
najwyższego kapłana.
Ametyst - kamień półszlachetny; znajdował się w
trzecim rzędzie napierśnika najwyższego kapłana.
Także gatunek kwarcu o fioletowym albo
purpurowym kolorze.
Beryl - to szlachetny kamień, minerał
(glinokrzemian pierwiastka berylu) występuje w
różnych kolorach i także pod innymi nazwami
(akwamaryna,
morganit,
szmaragd).
Chalcedont - gatunek kwarcu bezbarwnego lub
lekkoszarawego.
Chryzolit - zielonożółtawy minerał, przezroczysty;
kamień szlachetny.
Chryzopaz - kamień półszlachetny; odmiana
chalcedonu, podobny do chryzolitu.
Diament - to odmiana węgla pierwiastkowego;
bardzo twardy i drogi.
Hiacynt - jest kamieniem szlachetnym o kolorach
żółtawym, brunatnoczerwonawym, zielonkawym
albo i czystym, przezroczystym jak wody. Gatunek
cyrkony.
Jaspis - jest odmianą chalcedonu, nieprzezroczysty,
ciemnoczerwony.
Karbunkuł. * Rubin.
Krwawnik. * Karneol.
Kryształy - chodzi tu widocznie o bezbarwny kwarc
zwany kryształem górskim.
Linkuriusz - to widocznie opal; minerał; uwodniona
krzemionka.
Onyks - jest odmianą agatu z białymi i czarnymi
warstwami. Wzmianka o nim już w drugim
rozdziale Starego Testamentu. Dawid zbierał go na
ozdoby dla świątyni, którą zbudował później syn
jego Salomon. Najwyższy kapłan nosił dwa onyksy
na naramienniku; na nich były wyryte imiona 12
pokoleń. Na napierśniku najwyższego kapłana był
drugim
kamieniem
w
trzecim
rządzie.
Rubin - w starszej polszczyźnie karbunkuł. Jest to
przezroczysty czerwony korund; należy do kamieni
szlachetnych. Obecnie także produkowany sztucznie
-
Wersja 01 01 2017.
w specjalnych laboratoriach chemicznych. Był
pierwszym kamieniem w drugim rzędzie napierśnika
najświętszego kapłana.
Szafir - jest to przezroczysty, bezbarwny albo
niebieski korund. Należy do kamieni szlachetnych.
Był drugim kamieniem w drugim rzędzie pektorału.
Obecnie może być otrzymywany sztucznie.
Sardiusz - jako pierwszy kamień w pierwszym
rzędzie
napierśnika
najwyższego
kapłana.
Widocznie chodzi tu o karneol zwany także
krwawnikiem. Jest to minerał o kolorze
żółtawoczerwonym, przypominający trochę kolor
krwi.
Jest
odmianą
chalcedonu.
Sardoniks - jest to odmiana agatu, z białymi,
brunatnymi
albo
czerwonymi
warstwami.
Szmaragd - to zielonkawa odmiana berylu. Trzeci
kamień w pierwszym rzędzie napierśnika
najwyższego kapłana.
Topaz - to przezroczyste kryształy fluorokrzemianu
glinu z żółtawym odcieniem. Drugi kamień w
pierwszym rzędzie napierśnika najwyższego
kapłana.
Tarsys - jest to widocznie turkus. Kamień
szlachetny, minerał miękki, fosforan miedzi i glinu
(aluminium) koloru niebieskozielonego. W innych
przekładach chryzolit.
kosztowny brylant – értékes gyémánt
kosztowny podarunek – értékes ajándék
kosztowny przedmiot – értéktárgy
koszty – költségek
koszty administracyjne, koszty administracji –
adminisztratív v. igazgatási költségek
koszty amortyzacyjne – amortizációs költségek
koszty badania – kutatási költségek
koszty bankowe – bank költségek
koszty bezpośrednie – közvetlen költségek
koszty bieżące – folyó költségek
koszty całkowite – teljes költségek
koszty degresywne – degresszív költségek
koszty druku – nyomdaköltség; tsz. nyomdai v.
nyomtatási költségek; nyomdaköltségek
koszty egzekucyjne – végrehajtási költség
koszty eksploatacyjne; koszty aksploatacji –
üzemeltetési költségek
koszty energii – energiaköltség
koszty faktyczne – tényleges költség
koszty głobalne – teljes költség
koszty handlowe – kereskedelmi költség; üzleti
terhek v. kiadások; eladási költségek
koszty inkaszowe – beszedéssel kapcsolatos v.
behajtási költségek
koszty inwestycyjne – beruházási költségek
koszty jednostkowe – fajlagos költség
koszty kalkulacyjne – kalkulációs költségek
koszty komparatywne – komparatív költségek
koszty konserwacji – karbantartási költségek
koszty kontraktacji – szerződéskötési költség
2852
koszty kredytu – hitelköltség
koszty ładunkowe – rakodási költség
koszty magazynowania – raktározási költségek
koszty manipulacyjne – kezelési költségek
koszty materiałne – anyagköltség
koszty materiałowe – anyagköltségek
koszty normatywne – normatív költségek
koszty obrotowe – forgalmi költségek
koszty ogólne – általános költségek, összköltség
koszty ogólne zakładowe – üzemi általános költség
koszty opakowania – csomagolási költség v.
költségek
koszty opłat telefonicznych i telegraficznych –
telefon és távirat díjszabás
koszty osobowe – személyi kiadások
koszty pieniężne – pénzköltségek
koszty planowane – tervezett költség
koszty płacy roboczej – munkabérköltség
koszty podróży – utazási költség v. költségek,
útiköltség
koszty porównawcze – összehasonlító költség
koszty pośrednie – közvetett költségek
koszty potwierdzać rachunkiem – költségeket
számlával igazolni
koszty pozapłanowe – terven felüli költség
koszty pracy – munkaköltség
koszty procesowe a. procesu – perköltségek
koszty produkcji – termelési v. előállítási költség
v. költségek, üzemköltség; gyártási költségek
koszty produktu – termékköltség
koszty procesowe – perköltség
koszty przeróbki – feldolgozási költség
koszty przesyłki – postaköltség
koszty
przewozu
–
szállítási
költség;
fuvarköltségek
koszty publiczne – közteherviselés
koszty reczywiste – tényleges költség
koszty reklamacji – reklamációs költség
koszty reklamy – reklámköltség
koszty remontów – javítási költségek
koszty reprezentacyjne – reprezentációs költségek
koszty robocizny – munkabérköltség
koszty rozliczane – elszámolt költség
koszty składowania – tárolási költség
koszty sprzedaży – értékesítési költség
koszty stałe – állandó költség
koszty transakcyjne – tranzakciós költség
koszty transportu – szállítási költség v. költségek
koszty ubezpieczenia – biztosítási költség
koszty uboczne – mellékköltségek, előre nem látott
kiadások
-
Wersja 01 01 2017.
uruchomienia
produkcji
–
üzembehelyezési költség
koszty utrzymania – fenntartási v. létfenntartási
költség; ellátási költségek
koszty uzyskania przychodu – költség, ráfordítás
koszty użytkowania – használati költségek
koszty własne – (közg.) önköltség
koszty wojenne – háborús költségek v. kiadások
koszty wynoszą pięćset złotych – a költségek
ötszáz zlotyra rúgnak
koszty wytwarzania, koszty wytworzenia –
gyártási költségek, előállítási költségek
koszty utrzymania – ellátási költségek
koszty zarządzania – igazgatási költség
koszty zbytu – értékesítési költség
koszty zużycia – amortizációs költségek
koszty
koszula [1. część ubrania okrywająca tułów i
ręce,
najczęściej
z
kołnierzykiem,
rozpinana z przodu; 2. dzienna odzież
przeważnie dla mężczyzn, chłopców i
dzieci. Produkowana z materiałów, które
bardzo łatwo prać. Rękawy mogą być
długie lub krótkie, które mogą być
zakończone mankietami lub w inny sposób
(prosto,
pofałdowane,
podwójne,
podwijane). Może także posiadać karczek.
Posiada zapięcie naprzodzie o różnej
długości. Zawsze kołnierzyk ciasno
przylega do szyi – obojętnie czy jest
stojący czy wywinięty do dołu – jest
przystosowany do noszenia krawata lub
szala.
Mankiety i
kołnierzyk
są
usztywniane. Koszule są produkowane w
różnych typach: klasyczna koszula
zapinana pod szyję i jest noszona
z krawatem; z dekoltem jest noszona
głównie w letnich miesiącach; wizytowa
koszula
noszona
do
garniturów,
smokingów lub wieczorowych garniturów,
jest biała i ma dekoracyjne brzegi, a jej
mankiety są podwinięte i usztywnione. Od
X wieku koszule są nieodzownym
elementem męskiej garderoby, mimo, że
jej forma bardzo się zmieniła. 3. ubiór
okrywający tułów oraz ręce, historycznie
2853
będący płócienną bielizną zarówno męską,
jak i damską. Obecnie termin koszula
oznacza niemal wyłącznie ubiór męski,
będący samodzielnym okryciem górnej
części ciała bądź noszony pod marynarką.
4. górna część ubioru męskiego, noszona
pod marynarką albo bez niej, jako
element stroju wierzchniego, zapinana na
całej długości z kołnierzykiem lub stójką.
Może mieć rękaw długi zakończony
mankietem
lub
krótki.
Zwykle
bawełniana, ale może być też flanelowa
albo z jeansu.] – ing [Főleg férfiak és fiúk
által viselt alsóruházati ruhadarab. Mosható
anyagból készítik. Az ujja lehet hosszú vagy
rövid, végződhet különféle kialakítású
kézelőben. Lehet végig, vagy csak a
nyakrésznél rövid szakaszon nyitható. A
hátán szembehajtást alakíthatnak ki. Mindig
van gallérja, ez lehet olyan, ami alá
nyakkendő köthető, vagy kihajtható. A gallér
és a kézelő gyakran keményített. Az
ingeknek többféle fajtája van: a klasszikus
ing
gallérja
szorosan
záródik
és
nyakkendővel viselik, a kihajtott gallérú
inget többnyire nyáron hordják, a frakkhoz
frakk-inget, alkalmi öltönyhöz fehér inget
viselnek. Az ing már a 10. században is a
férfiak öltözködésének fontos darabja volt és
azóta is az, ha jelentős változásokon is ment
át.]
koszula (dres) – mez
koszula City – City ing (ápolt, formális ing)
koszula damska – női ing
koszula do fraka – frakk ing
koszula do smokingu, koszula smokingowa
[element smokingu. Ma dopasowany
kołnierzyk, opadający, przód koszuli oraz
mankiety rękawa które są z innego
materiału.]
–
szmoking
ing
[Szmokingöltönyhöz viselt ing. Szorosan
záródó, lehajtott gallér, ingmell és kemény
kézelő jellemzi, amelyek más anyagból
készülnek.]
-
Wersja 01 01 2017.
koszula flanelowa – flanell ing
koszula męska – férfiing
koszula mu/jej wystaje – kilóg az inge
koszula nocna [1. długi, luźny ubiór wkładany
do spania przez kobiety; 2. luźna odzież, o
różnej długości i różnych rękawach, a
także z różnym wykończeniem przy szyi.
Produkowana z miękkich tkanin i lekkich
dzianin] – hálóing [Ágyban viselt bő ing; a
hossza változó, lehet rövid vagy hosszú ujjú,
a nyakkivágása is különböző alakú és méretű
lehet. Nincsenek rajta felesleges díszítések és
varratok. Könnyű, puha szövetből vagy
kötött kelméből készül.]
koszula obszyta hafcikiem – hímzett szegélyű ing
koszula polo – (galléros) pólóing [T alakú, kötött
ing, azonban – a T-ingtől eltérően – galléros,
a nyakánál gombolós, néha zseb is van rajta]
koszula smokingowa – szmoking ing
koszula sportowa – sportos ing
koszula śmiertelna – halotti ing
koszula w kratkę – kockás ing
koszula w stylu St. Tropez [damskie,
pokrywające sylwetkę, bez rękawów,
górna ubranie, które jest zakładane przez
głową. Sięga do biodra, ma otoczone
boczne otwory i jest noszone na spódnicę
lub spodnie. Wytwarzana z lekkiej
dzianiny lub tkaniny.] – St. Tropez stílusú
ing [A felsőtestre húzott ujjatlan, bebújós
ruhadarab nők számára. Csípőig ér, kétoldalt
lekerekített hasíték van rajta. A nadrágon ill.
szoknyán kívül hordják. Könnyű kötött,
esetleg szövött kelméből készítik.]
2854
koszula wieczorowa [męska wizytowa koszula,
która jest częścią garnituru. Posiada
ciasno przylegający, wywijany kołnierzyk.
Kołnierzyk, przednia część koszuli i
mankiety są usztywnione.] – frakk-ing
[Frakkhoz viselt alkalmi ing, keményített
ingmellel és kézelőkkel, keményített,
lehajtott sarkú gallérral.]
koszula
wyjściowa
[element
męskiego
formalnego stroju, jest wytwarzany z
tkanin zmywalnych i zwykle w kolorze
białym.
Wyróżniamy
wieczorową,
wyjściowe oraz sna przyjęcie.] – alkalmi
ing [A férfiak alkalmi ruházatának része.
Mosható anyagból, jellemzően fehér színben
készül. Különböző típusai vannak, mint pl. a
frakking, a szmoking-ing stb.]
koszula z majtkami – baby-doll
-
Wersja 01 01 2017.
koszula ząbkowana – csipkézett szélű ing
koszula żakietowa [formalna męska koszula w
kolorze
białym,
z
dopasowanym
kołnierzykiem. Kołnierzyk, przód koszuli
oraz mankiety są usztywnione.] – zsaketting [Alkalmi férfiing lehajtott csúcsú
gallérral. A gallér, az ingmell és a kézelő
egyaránt erősen keményített. Zsaketthez
viselik.]
koszularka – ingvarró v. ingvarrónő
koszuleczka [zdrobnienie od: koszula] – ingecske
koszulina [nędzna koszula] – ócska ing
koszulka [1. zdr. od koszula; 2. część ubrania,
wkładana
przez
głowę,
noszona
bezpośrednio
na
ciele;
3. część
niemowlęcego ubranka okrywająca tułów
i ręce; 4. osłona nakładana na jakiś
przedmiot; 5. górna część kostiumu
kolarza, której kolor oznacza zwycięstwo
w danej konkurencji lub na danym etapie
wyścigu; 6. w reaktorze jądrowym:
powłoka chroniąca pręt paliwowy; 7. w
rotograwiurze: warstwa miedzi, w której
trawi się obraz; 8. wewnętrzna warstwa
oprzędu jedwabnika; 9. damska i
dziewczęca część odzieży okrywająca
tułów
z wąskimi
lub
szerokimi
ramionami; sięga do pośladków. Posiada
różne
wykończenia
lamówkami.
Produkowana najczęściej z dzianiny.
Różni się od halki tym, że jest krótsza i nie
ma wymodelowanego biustu.] – (sport)
trikó, dressz, mez; ingecske, kising, trikóing;
(mod) női alsóing [Felnőtt nők és kislányok
által viselt ujjatlan, vállpántos, a felsőtestet
borító rövid (legfeljebb az ülepig érő)
alsóruha. Hasonlóképpen díszített, mint a
kombiné, de rövidebb annál és nincs
mellvarrása.]; burok, szivarburok; fedőlevél;
(tojásnál) héj; (sörnél) hab
koszula z mankietami [odzież np.: koszula,
bielizna lub koszulka – których brzegi są
zakończone mankietami, ułatwiającymi
zwężanie z odpinaniem. Mogą też pełnić
funkcją zdobniczą.] – mandzsettás ujj
[Alsóruha, ing, vagy kabát ujja, amelynek
alsó vége kézelőben végződik, hogy szűkítse
a csuklónál, vagy díszítsen.]
2855
koszulka [Zewnętrzna warstwa okablowania
sieciowego. Koszulka chroni kabel i
zazwyczaj znajdują się na niej oznaczenia
opisujące kabel. Do użytku wewnętrznego,
do zakopywania i do wykorzystania w
miejscach, w których dym i płomienie
mogłyby spowodować powstanie groźnych
wyziewów, stosuje się różne typy koszulek
kabli.] – kábel burkolat; hálózati kábelek
külső védőrétege
koszulka damska – alsóing
koszulka damska na ramiączkach – (vállpántos)
alsóing v. póló
koszulka dziecinna – gyermeing, gyermekingecske
koszulka
gazożarowa
–
gázharisnya,
gázizzóharisnya
koszulka gimnastyczna – sporttrikó, mez
koszulka gimnastyczna; kamizelka [krótkie,
obcisłe lub luźne, pokrywające tors lub
rękawowe ubranie, które ma zapięcie z
przodu i dosięga do lub poniżej talii. Może
być jedno lub dwuczęściowa. Pokrywająca
tors jest bez rękawów i zwykle bez klap, i
jest częścią męskiego garnituru. Jej część
przednia jest wytwarzana z tej samej
tkaniny, co reszta garnituru, jej tylna
część z lnu. Rękawowa kamizelka posiada
rękawy i zwykle klapy ; jest oddzielnym
rodzajem ubrania z grupy odzieży
sportowej i roboczej, noszona jest zamiast
kurtki. Swoje początki ma Wojny
Trzydziestoletniej, gdy posiadała rękawy.
Bez rękawów powstała w 18. wieku, gdy
osiągnęła swój obecny kształt. Była
wytwarzana z bogato ozdobnych tkanin.]
– mellény [Rövid, derékig - ritkábban
részben a derék alá - érő, a felsőtestre
simuló, elöl végig gombolódó, ujjas vagy
ujjatlan ruhadarab. Egy- vagy kétsoros
gombolású lehet. Az öltöny részét képező
mellény ujjatlan, nincs rajta hajtóka, az eleje
az öltöny anyagából, a háta bélésszöetből
készül.
A rendszerint
sport- vagy
munkaruhaként szolgáló, zakót helyettesítő
ujjas mellényen általában van hajtóka. A
mellény viselet a harmincéves háború
idejében (a 17. század első felében)
kezdődött, akkoriban ujjas mellényt hordtak,
amnelynek hosszú szárnyai is voltak. A 18.
században egyre rövidebb lett, eltünt a
-
Wersja 01 01 2017.
szárny és lassan kialakult a mai formája. Az
1920-30-as évekig az öltöny elengedhetetlen
tartozéka volt, azóta csak esetenként viselik.]
koszulka polo – póló, trikó
koszulka sportowa – sporting
koszulka sportowa damska – női póló
koszulka z dekoltem w kształcie – U [męska
koszulka bez rękawów, z dekoltem w
kształcie litery "U". Wytwarzana z
dzianiny.] – U-ing [Ujjatlan férfiing U alakú
nyakkivágással. Kötött kelméből készítik.]
koszulka z krótkimi rękawami – rövid ujjú póló
koszulka zimowa wełniana – téli gyapjúing
koszulka zawiązywana – (megkötős) csecsemőing
koszulowy, -a, -e [przymiotnik od: koszula] –
ingKoszyce (słow. Košice, niem. Kaschau, węg.
Kassa, łac. Cassovia, cyg. Kasza) [miasto
we
wschodniej
Słowacji,
ośrodek
administracyjny kraju koszyckiego i
powiatu Koszyce-okolica (Košice-okolie).
Koszyce
są
największym
miastem
wschodniej Słowacji i drugim co do
wielkości miastem całego tego kraju. Leżą
w historycznym regionie Abov, 20 km od
granicy z Węgrami, 80 km od granicy z
Ukrainą, 90 km od granicy z Polską.] –
Kassa (szlovákul Košice) [Szlovákia
második legnagyobb városa, az egykori
Abaúj-Torna vármegye székhelye, ma a róla
elnevezett kerület és járás központja,
katolikus érseki és evangélikus püspöki
székhely.]
2856
koszycki, -a, -ie [przymiotnik od: Koszyce] –
kassai
koszyczek [1. mały koszyk; 2. figura w tańcu
3. typ kwiatostanu; 4. element łożyska
tocznego maszyny; 5. zagłębienie na tylnej
nodze pszczoły, w którym składany jest
pyłek kwiatowy; 6. koszyk, kosz; jedna z
pierwszych torebek. Koszyk wyplatany z
wikliny służył od dawna do przenoszenia i
przechowywania jedzenia - ryb, mięsa,
owoców. W czasach współczesnych
koszyczki mają różne formy. Mogą być
wyplatane z włókien, plastiku, tkaniny, z
drewniana, plastikową rączką], koszyk –
kosárka, kis kosár; kézimunka-kosár,
varrókosár; (növ.) fészekvirágzat
koszyczek do papieru – papírkosár
koszyczek do robót ręcznych – kézimunkakosár
koszyczek do zakupów – bevásárlókosár
koszyczek za kanwową robotą – kézimunkakosárka
koszyk [1. zdrobnienie od: kosz; 2. wózek
sklepowy;
3.
pojemnik
do
przechowywania
lub
przenoszenia
przedmiotów] – kosár, drótkosár; kas;
kosárka; szatyor
koszyk do noszenia dziecka – mózeskosár
koszyk konsumenta – fogyasztói kosár
koszyk na chleb – kenyérkosár
koszyk na narzędzia – műszerelőtálca
koszyk na towar – bevásárlókosár
koszyk pełen jabłek – egy kosár alma
koszyk sklepowy – bevásárlókosár
koszykarka [1. sport: kobieta, dziewczyna
grająca
w
koszykówkę,
trenująca
koszykówkę, profesjonalnie uprawiająca
koszykówkę; 2. kobieta, dziewczyna
wykonująca kosze i inne wyroby
koszykarskie] – kosárfonó, kosárfonónő;
(sport)
kosárlabdázó,
kosárlabdázónő;
kosárfonásra alkalmas vessző
koszykarski, -a, -ie – kosárkötő-, kosárfonókoszykarstwo – kosárkötés, kosárfonás, kosárfonó
ipar
-
Wersja 01 01 2017.
koszykarz [rzemieślnik robiący kosze, meble
plecione i inne plecionki] – kosárfonó,
kosárkötő; (sport) kosárlabdázó, kosaras,
kosárlabda játékos
koszykowe – piacpénz, kosárpénz, megtakarított
bevásárlási pénz
koszykowy, -a, -e [wypleciony z wikliny] – kosárkoszykówka [gra sportowa, w której udział
biorą dwie pięcioosobowe drużyny, a
punkty zdobywa się przez wrzucenie piłki
do kosza przeciwnika] – (sport) kosárlabda,
kosárlabdajáték
kośba [koszenie zboża lub trawy] – kaszálás
kości [1. popularna gra dla 2-4 osób, w której
gracze turlają 5 typowymi sześciennymi
kostkami, by uzyskać określone układy
oczek, za które otrzymuje się punkty.
Celem gry jest uzyskanie największej
ilości punktów. Wbrew pozorom nie jest
to gra zależna tylko od szczęścia -- liczy się
w niej raczej umiejętność kalkulacji. 2. (u
Zygmunta Glogera) Kiedy przyszła do
Polski gra w kości, czy za Piastów, czy
przed Piastami, tego oczywiście nikt nie
zapisał i wiedzieć nie może. Statut wiślicki
z r. 1347 zabrania wszelkich gier
szkodliwych czyli hazardownych, nie
wymieniając ich nazwisk a dozwalając
wszakże grać dla zabawy i ćwiczenia ciała.
Że główną rolę wśród gier hazardownych
już za doby Piastów odgrywały kości, to
nie ulega wątpieniu, od nich bowiem tylko
poszły wyrazy: kostera, kosternik (lub
kostyra, kostyrnik), kosterować, kosterski,
kosterstwo i kosterka, oznaczające to
samo,
co
dziś:
szuler,
karciarz,
szulerować, szulerski, szulerstwo i
szulerka. Lud naśladował klasy wyższe, a
w braku kostek z „oczkami”, grał w
proste małe „kostki” z nóżek cielęcych, na
piasek rzucane, a sposób ich padnięcia
płasko albo kantem, dawał mu wygraną
lub przegraną.] – 1. kockapóker [angol
nevén Yahtzee egy népszerű társasjáték,
2857
melyet az amerikai Milton Bradley talált ki
1956-ban. A játékot öt darab dobókockával
játsszák, 13 körön át. A játék célja, hogy
bizonyos számkombinációkat dobjon ki a
kockákkal.]; 2. (régi társasjáték) kockázás
[Az ókori Európában közkedvelt jóslási
forma és szerencsejáték volt a kockavetés.
Ezt két kockával, egy pohár segítségével
játszották, és az eredményre fogadást
kötöttek,
vagy
misztikus
jelentést
tulajdonítottak neki. Ebből alakult ki a
napjainkban
a
kaszinókban
játszott
kockajáték és a kockapóker, a póker
egyszerűbb változata.]
kości dłoniowe – kézközépcsontok
kości do gry [niewielkie wielościany z
umieszczonymi na poszczególnych bokach
liczbami (oczkami). Wykorzystuje się je w
grach
planszowych,
fabularnych,
bitewnych i hazardowych w celu
generowania
losowych
wyników.
Najczęściej spotykane są kości sześcienne.
Kości do gry wynaleziono już w
starożytności. Najstarsze znaleziono w
pochodzących z 2000 r. p.n.e. grobowcach
egipskich. Wielką popularnością cieszyły
się w imperium rzymskim i w epoce
średniowiecza.
Były
one
zarówno
narzędziami hazardu, jak i przyrządami
wróżbiarskimi. W XX wieku dzięki
wynalezieniu
tworzyw
sztucznych
pojawiło się wiele nowych typów kości o
liczbie ścianek sięgającej od 4 do 100.] –
dobókocka v. dobótest [egy véletlenszámgenerátorként
használt
poliéder.
A
dobókocka
lapjait
megkülönböztetik
egymástól, például számokkal, színekkel
vagy mintával. Olyan társasjátékok gyakori
tartozéka, amelyekben a véletlennek fontos
szerepe van: a dobókocka kellő erejű
eldobása után ideális esetben mindegyik lap
azonos valószínűséggel kerül felülre. A
dobótestek legismertebb és leggyakoribb
fajtája a kocka (hexaéder). A hagyományos
dobókocka lapjain 1-től 6-ig pöttyök
szerepelnek úgy, hogy a szemben lévő
lapokon lévő pöttyök számainak összege
mindig hét. (1 + 6 = 7; 2 + 5 = 7 ; 3 + 4 = 7).
A szerepjátékokban ismertek például a 4
(tetraéder), 8 (oktaéder), 10 (pentagonális
antidipiramis),
12
(dodekaéder),
20
(ikozaéder), 30 (rombtriakontaéder), 100
oldalú dobótestek is (ezeket helytelen
dobókockáknak nevezni, helyettük a kn, ill.
dn elnevezést szokás használni, ahol n az
oldalak száma). A tetra-, hexa-, dodeka- és
ikozaéderek szabályos testek. Kétoldalú
dobótestnek felel meg az érme, melyet
felpöccintve használnak (fej vagy írás?).]
-
Wersja 01 01 2017.
kości połamane zrosły się – az eltört csontok
összeforrtak
kości rzucone – odavetett csontok v. konc
„Kości zostały rzucone” [powiedział Juliusz
Cezar] – közm. a kocka el van vetve
kościany, -a, -e – csont-, csontból készült,
csontszerű
Kościany [wieś w Polsce położona w
województwie wielkopolskim, w powiecie
kaliskim, w gminie Szczytniki] – Kościany
(lengyel falu)
kościany dziadek – (átv.) csonttá aszott öregapó,
vén krampusz v. mamu
kościarka – csontőrlő malom; (dawno) csontszedő
asszony
(kobieta
korzystajaca
z
dobrodziejstw śmietników)
kością w gardle mu to stanie – (átv.) torkig van
vele
kością w gardle stanąć – (komu) szálka (vkinek a)
szemében
kościec, kościotrup [Kościec (szkielet) jest bierna
częścią narządów ruchu, ponieważ może
on spełniać swoje specyficzne funkcje
dopiero we współpracy z mięśniami.
Kościec składa się z kości, chrząstek,
wiązadeł i stawów. Wraz z mięśniami
nadaju ciału zwierzęcia kształt i chroni
część jego narządów. Tkanka kostna
uczestniczy w pewnym stpniu w
przemianie
materii
składników
mineralnych,
a
szpik
kostny
w
wytwarzaniu krwinek. Kościec kota
składa się z około 240 kości.] – csontváz
2858
kościec
kościelny, -a, -e – templomi, egyházi (egyh.)
Kościelna zwierzchność (łac. Jus circa sacra),
[nadzór państwa nad wszystkiemi
stowarzyszeniami
religijnemi,
znajdującemi się w jego obrębie. W
kościele p r o t e s t a n c k i m nadzór
ten ograniczał się już przed 1918 do tzw.
sacra externa, tzw. spraw świeckich,
podczas gdy sprawy czysto kościelne są
pozostawione samym związkom relig.
K. z. dzieliła się na jus receptionis, jus
reformandi (prawo przyjmowania), jus
protectionis (opieka prawna państwa i jus
supremae inspectionis et cavendi (prawo
nadzoru). Książęta niem. mieszali się
często do spraw kościelnych, ustanawiając
tzw. placet, t. zn. że do ważności ustaw
kościelnych potrzebna była zgoda władzy
państwowej.] – (lat.) JUS CIRCA SACRA;
Az államot az egyház külső ügyeiben
megillető jog.
kościelny [mężczyzna wykonujący w kościele
drobne czynności pomocnicze; zakrystian]
– templomszolga; sekrestyés, egyházfi
kościolek, kościołek – kis templom, kápolna
Kościoły chalcedońskie [kościoły partykularne,
które
przyjęły
nauki
Soboru
Chalcedońskiego w 451. Kościołami
chalcedońskimi są obecnie wszystkie
kościoły katolickie i wszystkie cerkwie
prawosławne.] – kalkedoni egyházak
[kalkedoni hitvallás talaján álló ortodox
egyházak]
Kościoły
wschodnie
[ogół
Kościołów
chrześcijańskich obrządku wschodniego] –
keleti egyházak
-
Wersja 01 01 2017.
kościotrup [1. szkielet ludzki; 2. pot. o człowieku
bardzo chudym, mizernym] – (kościec)
csontváz
kościotrupi, -ia, -ie – csontvázkościotwórczy
(osteogeniczny)
[właściwość
biomateriału, która stymuluje wzrost
kości w miejscu, w którym znajduje się
implant] – csontképző (osteogen)
kościowy, -a, -e – csontváz-, a csontvázra
vonatkozó
kościół [1. Kościół: wspólnota ludzi jednego
wyznania,
zwłaszcza
wspólnota
chrześcijańska;
2. budynek,
miejsce
modlitwy
chrześcijan;
3. Kościół:
instytucja kościelna reprezentowana przez
duchownych] – (budowla) templom [a
keresztény vallások istentiszteleti helyére
rendelt épület], (organizacja, instytucja)
egyház [1. a keresztények szent és egyetemes
közössége; 2. egy adott nemzetközi, nemzeti
keresztény közösség – egyházak]; (msza)
istentisztelet
Kościół - nazwa ta powstała w średniowieczu i
oznacza budynek, w którym ludzie zbierają się w
celu modlenia się, słuchania kazań, zawierania
ślubów itd. albo też: wszystkich ludzi
przyznających się do jednego wyznania. Prawie
każdy używający nazwy ''kościół'' ma na myśli
świątynię, należącą do jakiegokolwiek wyznania
chrzęścijańskiego, jednak Biblia Gdańksa i
Jakuba Wujka używają także wyrazu ''kościół'' dla
oznaczenia
świątyń
żydowskich
Starego
Testamentu. Nowsze przekłady używają wyrazu
''świątynia''. Jak sprawa ta wyglądała u
pierwotnych chrześcijan najlepiej okresla nam
Rzym. 16;5. Tam mamy słowo ''dom'' dla miejsca
zbierania się i ''zbór'', co znaczy ludzi
(chrześcijan) którzy się tam zbierali. W oryginale
greckim mamy wyraz ''oikon'', co znaczy budynek
i słowo ''ekklesia'', co oznacza zbór, grupę ludzi i
''wywołanych''. To nawet mówi nam dość jasno,
że chrześcijanie są ''wywołanymi'' przez Ducha
Świętego ludźmi. Sprawa ta będzie tym jaśniejsza
dla nas, gdy sobie uprzytomnimy, że pierwotnym
chrześcijanom chodziło głównie o tych
''wywołanych'' albo i ''wybranych'' przez Boga
ludzi. O budynek im wcale tak bardzo nie
chodziło, bo oni zawsze byli w mniejszości (w
czym prawdziwi chrześcijanie zawsze byli i są),
nie było ich stać na drogi i luksusowy budynek i,
co najważniejsze, widzieli w tym nawet nawrót do
pogaństwa, które miało świątynie pełne
przepychu i w których panował system klasowy
(to znaczy tam byli biedniejsi i zamożniejsi,
zarozumialsi i prostsi, uprzywilejowani i
nieuprzywilejowani).
Chrześcijanie,
ściśle
trzymający się Pisma Świętego nie lubią wyrazu
''kościół'', mimo że jest często bardzo wygodny w
użyciu, ale raczej mówią o ''sali zebrań'', ''lokalu
zborowym'', ''domie zborowym'' itp. a gdy chodzi
o kościół w znaczeniu duchowym tzn. wszystkich
wyznawców danego wyznania, wtedy używają
2859
nazwy ''zbór''. Już w okresie pierwotnych
chrześcijan widać było różnice między zborami
wierzących, pochodzących z Żydów, a
pochodzącymi z nie-Żydów, czyli pogan, co nie
było zgodne z zasadami Pisma Świętego, gdzie
nie miało być ''ani Żyda ani Greka''. W Rz 16:4,
gdzie wyrażenie ''zbory pogańskie'' oznacza zbory
złożone z wierzących, pochodzących z pogan, a
nie z Żydów, wśród których chrześcijaństwo
miało swój początek. Na specjalną uwagę
zasługuje to, że ani w Starym Testamencie ani w
Nowym Testamencie nie ma wskazówek do
budowy domu, w którym wierzący zbierają się.
Nie luksusowe budynki, drogie obrazy, szaty i
tytuły mają jednoczyć chrześcijan, ale żywa wiara
w Boga, z czego wypływają miłość, pracowitość,
uniżanie się, skromność i inne cechy.
Kościół
Adwentystów
Dnia
Siódmego
[chrześcijańska wspólnota religijna, której
członkowie uznają sobotę za dzień święty i
wierzą w bliskie powtórne przyjście
Chrystusa] – Hetednapi Adventista Egyház
kościół anglikański [państwowy Kościół w
Anglii, uznający głowę państwa za głowę
Kościoła] – anglikán egyház; az angol állami
egyház és tanai
kościół baptystów – baptista egyház
kościół barokowy – barokk templom
kościół biskupi [katedra, kościół katedralny,
kościół biskupi (łac. ecclesia cathedralis, z
gr. καθέδρα, kathedra - krzesło, siedziba)]
– püspiki templom; katedrális
Kościół Chrześcijan Baptystów [jedno z wyznań
protestanckich, powstałe w XVII w.,
uznające Biblię za jedyny autorytet w
sprawach wiary] – Baptista Egyház
kościół dwuwieżowy – kéttornyú templom
Kościół episkopalny [1. Kościół protestancki, w
którym zachowana jest hierarchia
kościelna z biskupem jako najwyższą
władzą; 2. w szerszym znaczeniu
wspólnota chrześcijańska, w której władza
spoczywa
w
rękach
biskupów
(episkopatu); taka definicja objęłaby
także Kościół katolicki czy Cerkiew
Prawosławną.] – episzkopális egyház; az
anglikán egyház észak-amerikai ága
Kościół Ewangelicko-Augsburski [protestancki,
autonomiczny Kościół krajowy, oparty na
doktrynie
luteranizmu]
–
Ágostai
Hitvallású Evangélikus Keresztyén Egyház;
(augsburgi evangélikus) luteránus egyház
Kościół
Ewangelicko-Reformowany
[protestancki,
autonomiczny
Kościół
krajowy, oparty na doktrynie kalwinizmu]
– református egyház; Kálvinista egyház
kościół farny – plébániatemplom
kościół filialny – leányegyház
-
Wersja 01 01 2017.
kościół gotycki – gót stílusú templom; gótikus
templom
kościół grecki – görögkeleti egyház
kościół
greckokatolicki
(cerkiew)
–
görögkatolikus templom
Kościół
greckokatolicki,
unicki
[Kościół
wywodzący się z tradycji chrześcijaństwa
wschodniego,
uznający
papieża
i
dogmatykę katolicką, ale zachowujący
odrębności liturgiczne i prawne] –
görögkatolikus egyház
Kościół greckokatolicki w Polsce – Lengyel
Görögkatolikus Egyház
kościół grodowy – vártemplom
kościół halowy [kościół o nawach jednakowej
wysokości, krytych wspólnym dachem] –
(ép.) csarnoktemplom
kościół jednowieżowy – egytornyú templom
kościół kapitulny [Lwów Katedra Kościół
Kapitulny]
–
káptalantemplom
[a
káptalannak, vagy egy templomhoz tartozó
társulatnak (kollégiumi) temploma]
kościół karmelitański – karmelita templom
kościół katedralny – katedrális; székesegyház
kościół katolicki – katolikus egyház; katolikus
templom
Kościół katolicki mariawitów; Kościół Katolicki
Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej
[1. związek wyznaniowy wywodzący się ze
starokatolicyzmu, prawnie działający na
terenie Polski. Jego zwierzchnikiem jest
bp Damiana Maria Beatrycze Szulgowicz.
2.
polska
grupa
wyznaniowa
wyodrębniona z Kościoła katolickiego] –
Mariaviti Katolikus Egyház (ang. Catholic
Mariavite Church) [Maria Michal Kowalski
püspök (Latowicz, 1871. december 25.Hartheim, 1942. május 18.) által 1935-ben
alaptott lengyel egyházi szervezet]
kościół klastorny – kolostortemplom
kościół kolegiacki – társasegyház
Kościół
koptyjski
[jeden
z
Kościołów
wschodnich, który odłączył się od
katolicyzmu, będący wspólnotą religijną
Koptów] – Kopt Ortodox Egyház
Kościół Koronacyjny – koronázó templom
(Budapest)
Kościół koronacyjny królów węgierskich– a
magyar
királyok
koronázótemploma
(Pozsony)
Kościół Koronacyjny Matyasa – Mátyás-templom
Kościół koronacyjny Rodziny królewskiej (w
Skandynawii)
–
a
királyi
család
koronázótemploma
kościół łaciński – a római katolikus egyház
2860
kościół halowy [kościół o nawach jednakowej
wysokości, krytych wspólnym dachem] –
(ép.) csarnoktemplom
kościół Mariacki – Mária-templom
Kościół maronicki [1. jeden z Kościołów
Wschodu, powstały w VII wieku na
terenach obecnego Libanu i Syrii i tam
pierwotnie działający. Wyodrębnił się
wskutek przyjęcia herezji monoteletyzmu.
Jako jedyny z Kościołów Wschodu w
całości pozostaje w unii z Rzymem,
nawiązanej
w
czasach
wypraw
krzyżowych.
2.
wschodni
Kościół
chrześcijański, mający swoich wyznawców
w Syrii i Libanie] – Maronita Egyház [egy
libanoni székhelyű keleti katolikus egyház]
kościół metodystów – metodista egyház
kościół murowany – kőtemplom
Kościół niski [to jeden z trzech zasadniczych
skrzydeł Kościoła Anglii, a także innych
kościołów
anglikańskich,
silnie
podkreślający
swą
protestancką
tożsamość. W interpretacji tradycji
anglikańskiej rozumianej jako via media
(z łac. „droga pośrednia”) pomiędzy
katolicyzmem a protestantyzmem, Kościół
niski akcentuje teologię reformowaną, na
czele z pięcioma zasadami protestantyzmu
(sola scriptura, solus Christus, sola gratia,
sola fide i soli Deo gloria) oraz prezentuje
tradycyjne, kalwińskie podejście do nauki
o predestynacji, co uzasadnia literalnym i
gramatycznym
rozumieniem
normatywnych dla całego anglikanizmu
XXXIX Artykułów Wiary. Żywe są w nim
tradycje purytańskie, w tym szczególnie
bibliocentryzm. Kościół niski odrzuca
zasadę ex opere operato, a także naukę o
odrodzeniu przez chrzest, rozumiejąc
działanie sakramentu chrztu na sposób
kalwiński.] – low church (ang., ejtsd: ló
csörcs) az alsó egyház; egyik pártja az
anglikán egyháznak; az anglikán egyház
népi, egyszerűbb szertartású ágazata (alsó
egyház)
Kościół ormiański, armeński [narodowy Kościół
Armenii, którego głową jest patriarcha] –
Örmény Apostoli Ortodox Egyház [Az
örmények a III. század elején fogadták el a
kereszténységet, és már 295-ben (a
konstantini fordulat előtt) államvallássá
tették. A perzsa hódítók ellen folytatott
háború miatt az örmény egyház képviselői
nem tudtak részt venni a 451-es khalkedóni
zsinaton, mely elítélte a miafiziták tanait.
Mivel a zsinat után egész keleten a
miafiziták kerültek túlsúlyba, az örmények
az ő szemszögükből ismerkedhettek meg a
-
Wersja 01 01 2017.
kérdéses krisztológiai vitával és el is
fogadták álláspontjaikat.]
Kościół Ortodoksyjny – ortodox egyház
kościół ortodoksyjny ("cerkiew prawosławna”;
„kościół prawosławny") – pravoszláv
templom
kościół parafialny – plébániatemplom [olyan
templom, amelyhez egy körülhatárolt körzet
lakossága (lakóházai) tartozik]
Kościół
polskokatolicki
[1.
Kościół
Polskokatolicki
w
Rzeczypospolitej
Polskiej – Kościół starokatolicki prawnie
działający na terenie Polski, będący
członkiem Unii Utrechckiej Kościołów
Starokatolickich,
Światowej
Rady
Kościołów,
Konferencji
Kościołów
Europejskich
oraz
Polskiej
Rady
Ekumenicznej.
Organem
prasowym
wspólnoty jest "Rodzina", przy kościele
działa również Społeczne Towarzystwo
Polskich Katolików.
Zwierzchnikiem
kościoła jest bp prof. dr hab. Wiktor
Wysoczański. 2. wspólnota wyznaniowa
powstała w Polsce w 1951 r., mająca
odrębne prawo i liturgię w języku
polskim] – lengyel Katolikus Egyház (ang.
Polish Catholic Church; ném. PolnischKatholische Kirche)
kościół pomnikowy – emléktemplom [vmilyen
személy, v. esemény emlékére emelt
templom]
kościół pomnikowy pw. św. Antoniego – SzentAntal emléktemplom
Kościół posłuszny - Ecclesia oboediens – (lat.)
Ecclesia oboediens, szolgáló egyház
Kościół
prawosławny,
ortodoksyjny
[autonomiczna chrześcijańska wspólnota
religijna odrzucająca m.in. prymat
papieża i dogmat o Niepokalanym
Poczęciu i Wniebowstąpieniu Matki
Bożej] – pravoszláv v. ortodox v. görögkeleti
egyház
kościół protestancki – protestáns egyház v.
templom
Kościół
Protestancki
w Holandii
(hol.
Protestantse Kerk in Nederland) Holland Protestáns Egyház
Kościół
reformowany
[typ
Kościoła
protestanckiego powstały w wyniku
reformacji] – református egyház v. templom
kościół rodowy rodziny Bebeków – Bebek család
nemzetségi temploma
kościół rzymskokatolicki – római katolikus
egyház v. templom
Kościół rządzący [łac. ecclesia regnans] – (lat.)
ecclesia regnans; uralkodó egyház; világi
hatalommal is rendelkező egyház
2861
kościół Salamona – Salamon temploma
kościół salowy a. salowy kościół [kościół
jednonawowy] – (ép.) teremtemplom (olyan
templom, amelynek belső terét nem tagolják
támaszok; egyhajós, legtöbbször tágas
templom)
Kościół
Starokatolicki
Mariawitów
w
Rzeczypospolitej
Polskiej
[kościół
chrześcijański nurtu katolickiego prawnie
działający na terenie Polski i Francji.
Obecnie
liczy
około
30
tysięcy
wyznawców, głównie na Mazowszu.
Siedzibą władz Kościoła jest miasto Płock,
gdzie rezyduje biskup naczelny ojciec
Michał
Maria
Ludwik
Jabłoński.
Organem prasowym wspólnoty jest
kwartalnik
Mariawita.
Mariawityzm
wyodrębnił się z polskiego Kościoła
rzymskokatolickiego w 1906. Powodem
secesji było niezaakceptowanie przez
hierarchię polską i papieża w Rzymie
działalności Zgromadzenia Kapłanów
Mariawitów, które powstało na skutek
objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia,
jakie otrzymała siostra zakonna Maria
Franciszka Kozłowska 2 sierpnia 1893
roku w Płocku.] – Régi Katolikus Mariavita
Egyház a Lengyel Köztársaságban
Kościół Szeroki (Broad Church) – (ang.)
BROAD
CHURCH;
Széles
egyház;
szabadelvű anglikán egyházi irányzat.
Kościół św. Katarzyny w Toruniu – Szent
Katalin-templom Toruń-ban
Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św.
Małgorzaty w Krakowie – Alexandriai
Szent Katalin- és Szent Margit-templom
Krakkóban [A 14. században kezdték építeni
Nagy Kázmér megrendelésére. A krakkói
gótika jellegzetes alkotása, amelyben a külső
támívek hiányoznak, a falakat támfalak
erősítik. A Szent Mónika-kápolnát Stibor
vajda emeltette, ezért Magyar-kápolnának is
nevezik.]
-
Wersja 01 01 2017.
Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św.
Małgorzaty w Krakowie
kościół unitariański – unitárius egyház
kościół w stylu barokowym – barokk templom
kościół warowny – erődtemplom
kościół zamkowa – várkápolna
Kościół
zielonoświątkowy
[chrześcijańska
wspólnota
religijna,
wierząca
w
nieomylność Biblii, bliski koniec świata
oraz w znaki zsyłane na jej członków
przez Ducha Świętego] – Pünkösdi egyház
[1906 tavaszán indult pünkösdi-evangéliumi
mozgalom. A világon ma minden harmadik
keresztény – több mint 600 millió hívő –
állítja azt magáról, hogy „Szentlélekkel
betöltött” karizmatikus keresztény. Egy
részük a hagyományos katolikus, illetve
protestáns felekezetekben talált otthonra, ám
többségük – elsősorban Afrikában és LatinAmerikában – új, önálló egyházakhoz
tartozik. A leglátványosabb fordulat a világ
legnépesebb
katolikus
országában,
Brazíliában történt, ahol a mintegy 30
millióra
becsült
pünkösdi-evangéliumi
közösség. Guatemalában, Nicaraguában és
szerte Közép-Amerikában az összlakosság
25-40 százalékát is meghaladó pünkösdiek
szintén
komoly
társadalmi-politikai
tényezőnek számítanak.]
Kościół Zielonoświątkowy w Rzeczypospolitej
Polskiej – chrześcijański wolny kościół
protestancki o charakterze ewangelikalnym
nurtu
zielonoświątkowego;
drugi,
pod
względem wielkości Kościół protestancki w
Polsce (po Kościele Ewangelicko-Augsburskim
w RP), posiadający ponad 21 tysięcy wiernych
zrzeszonych w ramach 211 zborów; największy
polski
Kościół
protestancki
nurtu
ewangelicznego; największa, choć nie jedyna,
wspólnota zielonoświątkowców w Polsce,
związana
z
pentekostalną
tradycją
amerykańskich Zborów Bożych i przyjmująca
ustrój kongregacjonalno-synodalny.
2862
kościołek lub kościółek (słow. Kostolík, niem.
Kapelle) – kápolna; templomocska, kis
templom
kościsko [zgrubienie od: kość] – csontocska
kościsty, -a, -e [o człowieku lub o jego części
ciała: mający wydatne, wystające kości] –
csontos, csontszerű
koścista ręka – csontos kéz
koścista twarz – csontos arc
Kościuszko [Andrzej Tadeusz Bonawentura
Kościuszko, herbu Roch III (ur. 4 lutego
1746, zm. 15 października 1817) – generał
polski
i
amerykański,
inżynier
fortyfikator, walczył o niepodległość
Polski i USA, Najwyższy Naczelnik Siły
Zbrojnej w insurekcji 1794] – Kościuszko
Tadeusz; Kościuszko, Kosciuskó [Andrzej
Tadeusz Bonawentura Kościuszko (1746.
február 4. – 1817. október 15.) lengyel-litván
nemzeti hős, hadvezér és a nevét viselő, az
Orosz Birodalom ellen indított 1794-es
felkelés vezetője.]
Lengyelország felosztását követően, 1794-ben a
krakkói főtéren letett esküvel kezdte meg
függetlenségi harcát a lengyel szabadsághős,
Tadeusz Kościuszko. A Főtéren álló Sasos házban
(Kamienica Pod Orłem) volt főhadiszállása
(földszintjén a Fehér Sas patika van). Racławice,
a Tadeusz Kościuszko által vezetett felkelőknek
az orosz hadsereg fölött 1794. április 4-én aratott
fényes győzelmének színhelye. A győzelmet az
biztosította, hogy a kaszás népfölkelők
rohammal elfoglalták az ellenség ágyúit.
1794 márciusában, Lengyelországban Tadeusz
Kościuszko (1746-1817) vezetésével felkelés tör
ki az orosz megszállás ellen. Tadeusz Kościuszko
1770-74 körül a francia katonai akadémia
hallgatója volt, rokonszenvezett a francia
felvilágosodás
eszméivel.
1776-83
között
Washington szárnysegédeként részt vett az
észak-amerikai
függetlenségi
háborúban.
Amikor
Madiliński
tábornok
brigádja
Krakkóban jelt adott az ellenállásra, 1794-ben a
Lengyelország felosztása elleni felkelés élére állt,
és a parasztok támogatását kereste (1794. május
7-én połanieci rendelet a jobbágyok szabad
-
Wersja 01 01 2017.
költözködési jogáról) anélkül, hogy szakított
volna a slachtával. Kościuszko 1794. április 4-én
legyőzte a cári csapatokat, a poroszokat pedig
Varsó
elhagyására
kényszerítette.
1794.
októberében megsebesült, Szuvorov tábornok
csapatai októberben Maciejowice alatt foglyul
ejtették Kościuszkot vezérkarával együtt, majd
rohammal Varsót is bevették. (Kościuszko 1796ban
az
Egyesült
Államokba,
majd
Franciaországba és Svájcba emigrált).
kościuszkowiec [żołnierz Pierwszej Dywizji
Piechoty im. Tadeusza Kościuszki,
najstarszej jednostki Ludowego Wojska
Polskiego] – Kościuszko katonája v. híve
kościuszkowski, -a, -ie [należący do
Kościuszki] – Kościuszko-. Kościuszkoféle
kość (kości) [1. część szkieletu ludzi i zwierząt,
twardy i częściowo sprężysty twór
białawej barwy, zbudowany z tkanki
kostnej; 2. mały sześcian do gry
towarzyskiej; 3. zob. chip] – csont (lat. os),
(csontok); játékkocka; átv. chip
kość barkowa – vállcsont
kość biodrowa [kość tworząca część stawu
biodrowego] – medencecsont, csípőcsont
kość ciemieniowa [kość wchodząca w skład
sklepienia i ścian bocznych czaszki] –
(orvosi) falcsont; koponyacsont
kość czaszki – koponyacsont
kość czołowa [kość wchodząca w skład części
mózgowej czaszki] – homlokcsont
kość główkowaty napięstka – csontfejecs
kość gnykowa [u człowieka, ssaków i ptaków:
kość położona w przedniej części szyi] –
nyelvcsont
kość goleniowa – sípcsont
kość haczykowa – kulcscsont
kość jarzmowa [jedna z dwóch kości tworzących
skroń, dolną część oczodołu i górną
policzka] – járomcsont, arccsont
kość klinowa [kość tworząca środkową część
podstawy czaszki] – ékcsont
kość klinowa czaszki – (noctan) ékcsont
kość krzyżowa [1. kość utworzona przez
zrośnięte kręgi, znajdująca się w dolnej
części kręgosłupa; 2. os sacrum powstaje
przez zrośnięcie 5 kręgów krzyżowych.
Wyróżniamy
w
niej
powierzchnie
grzbietową i miedniczną, podstawę oraz
wierzchołek] – keresztcsont
kość kulszowa [jedna z kości miednicy, której
trzon tworzy tylną część panewki stawu
biodrowego] – farcsont
kość licowa – arccsont, pofacsont
2863
kość łokciowa [długa, lekko wygięta kość
przedramienia, położona po stronie
małego palca] – könyökcsont, singcsont
kość łonowa [1. przednia część kości miedniczej,
której trzon tworzy przednią część
panewki stawu biodrowego; 2. (łac. os
pubis) – parzysta kość wchodząca w skład
miednicy] – szeméremcsont
kość łzowa – könnycsont
kość miednicowa, kość miedniczna (łac. os coxae)
[1. największa kość szkieletu, zbudowana
z kości biodrowej, kulszowej i łonowej; 2.
kość wchodząca w skład obręczy kończyny
tylnej (dolnej) (łac. cingulum extremitatis
posterioris), jest kością parzystą. Kości
miedniczne łączą się ze sobą w części
przedniej za pomocą spojenia łonowego
(łac. symphysis pubica), w części tylnej
łączą się z kością krzyżową kręgosłupa.
Dwie kości miednicze i kość krzyżowa (łac.
os sacrum) tworzą miednicę (łac. pelvis).] –
medencecsont; csontos medence (pelvis) [az
emberi test közepét alkotja, egyben a
súlypontot is jelenti. Két medencecsontból
(os coxae) és a közéjük ékelt keresztcsontból
áll (os sacrum). Jelentős szerepe van a
felsőtest alátámasztásában, hiszen a gerinc
voltaképp a medencén támaszkodik, ami
aztán közvetíti a terhelést az alsó végtagokra.
Álló emberben nem függőlegesen áll, hanem
előredöntve (inclinatio pelvis), nőben ez kb.
65 fok, férfiban valamivel kevesebb, kb. 60
fok.]
kość międzyszczękowa [kość tworząca część
przegrody między jamą nosową i ustną] –
állkapocs csont
kość nadgarstka – kéztőcsont
kość napiętkowa – ugrócsont
kość niezgody – a viszály oka
kość nosowa – orrcsont
kość obnażona z mięsa – hústól megfosztott csont
kość ogonowa [kość powstała przez zrośnięcie
szczątkowych
kręgów
ogonowych,
tworząca zakończenie kręgosłupa u
człowieka] – farkcsont
kość pacierzowa – csigolya
kość pacierzowa [kręgosłup] – gerincoszlop,
hátgerinc
kość pękła – a csont megrepedt
kość piętowa – sarokcsont
kość piszczelowa – sípcsont
kość podniebienna – szájpadcsontok
kość policzkowa – pofacsont
kość pomieniowa – orsócsont
kość potyliczna (łac. os occipitale) [1. kość
współtworząca czaszkę, okrywająca mózg
-
Wersja 01 01 2017.
od dołu i od tyłu; 2. w skład kości
potylicznej wchodzą: część podstawna,
dwie części boczne i łuska potyliczna. Jest
to kość czaszki, w której podstawnej części
znajduje się otwór potyliczny wielki,
łączący jamę mózgoczaszki z kanałem
kręgowym kręgosłupa. Struktura kości
potylicznej
jest
chropowata.]
–
nyakszirtcsont (lat. os occipitale), tarkócsont
[az emberi koponya hátsó és alsó része,
ahová a gerincoszlop csatlakozik, és ahová a
nyak
mozgatóizmai
tapadnak.
A
swanscombe-i koponyatöredék, majd a
Vértesszőlősön talált egyaránt nyakszirtcsont
volt.]
kość promieniowa [długa, lekko wygięta kość
przedramienia, położona po stronie
kciuka] – orsócsont
kość ramieniowa – vállcsont
kość ramienna – felkarcsont
kość sitowa [kość współtworząca oczodoły, jamę
nosową i podstawę czaszki] – szitacsont,
szita csont
kość skokowa – ugrócsont
kość skroniowa (łac. os temporale) [parzysta,
silnie spneumatyzowana kość wchodząca
w skład mózgoczaszki. Jest położona
pomiędzy kością potyliczną a kością
klinową i poza funkcją strukturalną pełni
dodatkowe role.] – halántékcsont
4. kość skroniowa (łac. os temporale) – halántékcsont
kość słoniowa [są to wielkie zęby mamutów, słoni
albo hipopotamów, zwane ciosami (nie są
kłami ale siekaczami); używane od tysięcy
lat do wyrabiania ozdób artystycznych.] –
elefántcsont [Ázsiából hozták Palesztinába; a
gazdag emberek sokféleképpen felhasználták
(Ám 3,15; 6,4; 1Kir 22,39; Zsolt 45,9).
Salamon trónja is ebből a drága anyagból
készült (1Kir 10,18)]
kość stępu – lábtőcsont
kość strzałkowa – szárkapocscsont
kość szpikowa – velőscsont
kość śródręcza – kézközépcsont
kość śródstopia – lábközépcsont
kość udowa – combcsont, alszár
-
Wersja 01 01 2017.
kość z mojej kości – [csont a csontomból] vér a
véremből
kość ze szpikiem – velős csont v. velőscsont
koślaszek – (növény) vitézvirág (Anacamptis
pyramidalis)
2864
koślawić [1. wykrzywiać coś; 2. przekręcać,
przeinaczać] – elferdíteni, elgörbíteni,
meggörbíteni; (obuwie) félretaposni
koślawić obcasy – letaposni a cipősarkát,
felretaposni a cipőt
koślawić swoją figurę – meggörbíteni a saját
alakot; meggörnyedni, görbén v. ferdén állni
koślawić się, koślawiec [1. wykrzywiać się,
paczyć się; 2. potocznie o człowieku
koślawym, niezgrabnym] – csámpás, sánta,
lőcslábú
koślawo – ferdén, görbén, keresztben, csámpásan
koślawy, -a, -e [1. krzywy, powykręcany;
2. mający krzywe lub o różnej długości
nogi; 3. niepoprawny, pełen błędów] –
ferde, görbe, csámpás, lőcslábú
koślawe litery – egyenetlen v. girbe-gurba írás v.
betűk
koślawy stół – sánta v. folyton mozgó asztal
kośnik czubaty (Opisthocomus hoazin) [zob.
kośnik; zool. dawna nazwa hoacyna,
jedynego gat. ptaka z rzędu hoacynów]
hoacin v. búbostyúk (Opisthocomus hoazin)
[a madarak osztályán és a kakukkalakúak
(Cuculiformes) rendjén belül a hoacinfélék
(Opisthocomidae)
családjának
és
az
Opisthocomus
nemnek
az
egyetlen
képviselője.]
kot [1. zwierzę domowe o miękkiej sierści,
długim ogonie, długich wąsach i łapach
zakończonych pazurami; 2. drapieżny
ssak, różnej wielkości, podobny do kota
domowego;
3. środ.
żołnierz
rozpoczynający służbę wojskową; 4. środ.
uczeń pierwszej klasy szkoły średniej lub
student pierwszego roku; 5. łow. zając;
6. zob. drapacz w zn. 3.; 7. (hist.) rodzaj
działa do strzelania kulami kamiennemi] –
macska; (samiec) kandúr; (átv.) újonc
katona, kopasz; első osztályos tanuló;
(wojsk., daw.) kőgolyókat lövő ágyú
kot angorski, kot turecki angorski, ankara kedi
[rasa
kota
domowego,
jedna
z
najstarszych ras kotów długowłosych,
wyhodowana w Turcji ponad 500 lat
temu. Nazwa “turecki angorski” pochodzi
od Angory, dawnej (1361-1930) nazwy
stolicy Turcji, Ankary.] – angóramacska;
török angóramacska
kot burawy – szürke macska
kot czarny w białe plamy – fekete macska fehér
foltokkal; feketetarka v. fehér foltos fekete
macska
Kot domowy [(Felis silvestris catus, dawniej
także Felis catus lub Felis (silvestris)
domesticus) – udomowiony gatunek ssaka
z
rzędu
drapieżnych
z
rodziny
kotowatych. Prawdopodobnie pochodzi od
kota nubijskiego lub żbika.] - macska (más
néven házimacska, latinul Felis silvestris
catus) ragadozó emlősállat, amely a
macskafélék (Felidae) családjába, a Felis
nembe, illetve a Felis silvestris fajba
tartozik.
Kot dziki – vadmacska
kot łaciasty – tarka v. cirmos cica v. macska
Kot morski – északi medvefóka, szilszkin
2865
(Catus Marinus, Kot)
kot miauczy – a macska nyávog
kot nałapał myszy – a macska sok egeret fogott
Kot nubijski (Felis lybica syn. Felis silvestris
lybica) – núbiai macska
kot perski [kot domowy, mający długą sierść,
wokół szyi tworzącą kryzę, i stosunkowo
krótki, puszysty ogon] – perzsa macska
kot
połapał myszy – a macska (sorra)
összefogdosta az egereket v. minden egeret
szépen megfogott
kot się myje, będą goście – (közm.) ha a macska
talpát nyalja, vendég jön a házhoz
Kot syberyjski [rasa kota domowego, zaliczana
do ras półdługowłosych, pochodząca z
Syberii. Zarejestrowana w FIFe dopiero w
1998 roku.] – szibériai macska
kot syjamski [kot domowy, mający bardzo
krótką sierść i długi ogon] – sziámi macska
kot
w worku – szól. zsákbamacska [A
zsákbamacska szó elvont érelemben előre
nem látható, bizonytalan kimenetelű, vagy
rejtett célú dolgot jelöl. A szó eredetét a
középkorban
kereshetjük,
amikor
a
-
Wersja 01 01 2017.
kismalacokat zsákban vitték eladni. A
szélhámosok macskát kötöttek a zsákba, s
úgy tettek, mintha egy kismalac kapálódzna
a zsák mélyén, s amikor a vevő esetleg meg
akarta nézni, arra hivatkoztak, hogy igen
fürge, esetleg elszaladhat. Ha a macska
annyira erősen ficánkolt, hogy a zsák szája
kinyílt, akkor a titok lelepleződött, a zsiványt
könnyedén meglincselték.]
kot zadrapał mu rękę – a macska megkarmolta a
kezét
kot zamiauczał – a macska nyávog egyet
kot zamruczał – a macska dorombolni kezdett
kota ciągnąć [1. kotwica żelazna w mowie
potocznej
nazywana
bywa
zwykle
„kotem”; 2. znaczy "ośmieszać się”;
dawniej była kara taka, iż do jednego
końca powrozu przywiązywano skazańca,
do drugiego kota, i tak ich ciągnięto po
błocie.]
–
(daw.)
horgony;
(átv.)
nevetségessé teszi magát; kinevetteti magát;
nevetségessé válni
kota ogonem obracać – (átv.) csűrni-csavarni,
mellébeszélni
kota [liczba oznaczająca na mapie wysokość
punktu] – szintjel, magassági jelzés, kóta,
magasságjegy
kotangens, cotangens [wym. kotangens] [funkcja
trygonometryczna będąca odwrotnością
tangensa] – kotangens, ctg
kotara [1. zasłona z grubej tkaniny; portiera; 2.
(u Zygmunta Glogera) Niektóre plemiona
tatarskie nazywają namiot z pilśni
wielbłądziej kotyr, kotar, a w przypadku 3im kotarha. Stąd poszedł i w języku
polskim wyraz kotara, którym najprzód
dawni pisarze nasi nazywali namioty i
chatki pilśniowe u Tatarów i ludów
koczujących, a następnie namiot, który
rozciągano jako zasłonę nad łóżkami w
sypialniach, a zwłaszcza nad łożem
małżeńskiem, które dawniej bywało
zawsze dla obojga małżonków wspólne,
jak to lud wiejski dotąd zachowuje.] –
függöny; (elválasztó) ajtófüggöny
kotara jedwabna – selyemfüggöny
koteczek [zdrobnienie od: kotek], kotek – cica,
kismacska
koteczka [1. zdrobnienie od: kotka; 2. w
przenośni o młodej, zalotnej kobiecie] –
cicus; (átv.) fiatal, csínos nő
kotek [1. młody kot domowy; 2. pieszczotliwe
określenie używane w odniesieniu do
bliskich,
miłych
osób
obu
płci;
3. ochraniacz uniemożliwiający przetarcie
żagli] – fiatal macska, cica; kis kandúr;
védőtok
2866
koteria [fr. coterie 'koteria' klika, ekskluzywna
grupa osób popierających się nawzajem;
grupa osób wzajemnie się popierających,
działających wspólnie w celu osiągnięcia
własnych korzyści] – (franc. coterie)
kotéria; érdekcsoport, klikk; 1. eredetileg
társulat, társaság, továbbá olyan kör,
melyben mindenki bizonyos részletet fizet,
innen zárt kör; 2. párt, midőn egy másik párt
ellenében, még pedig az utóbbinak
hátrányára tanácskozik, (gúnyos) klikk
koteryjka [zdrobnienie od: koteria] – kis grupp v.
érdekcsoport
koteryjność [klikowość] – érdekcsoportosság
koteryjny, -a, -e [dotyczący koterii; stronniczy] –
érdek, érdekcsoport; klikkkotew [1. element budowlany konstrukcji,
wiążący z sobą inne elementy konstrukcji
w
sposób
uniemożliwiający
ich
przesunięcie lub obrót; 2. śruba lub
zagięty na końcach pręt, służące do
łączenia np. maszyn, aparatów z
fundamentem, murem itp.; 3. zob. kotwica
w zn. 1.; 4. (spotyka się też określenia
ankier, ankra, kotwa, kołek lub łącznik)] –
horgony, vasmacska
kotewka [1. zdrobnienie od: kotew; 2. kotewka
orzech wodny - roślina wodna o jadalnych
owocach] – kis vasmacska; (növény) sulyom
((növ., Trapa L.), a hasonló nevű
növénycsalád egynyáréltü füves tagja, vizbe
merült szárral, rajta átellenes, keskeny szálas
s a vizen felpuffadt nyelükkel úszó bőrnemü,
rombforma, nem egyenlően fogas szélü
levelekkel.); vízidió (Trapa natans L.,
kotewka orzech wodny)
kotewka kołąca – kéttüskéjű sulyom
kotewka orzech wodny (Trapa natans L.) [1.
roślina wodna o pływających liściach
zebranych w rozetę i jadalnych owocach;
2. gatunek rośliny jednorocznej, należący
do rodziny kotewkowate]
– Sulyom;
tündérrózsa (Trapa natans L.)
kotewka płwająca – csemegesulyom, úszó sulyom
kotik zwyczajny (Callorhinus ursinus) [gatunek
drapieżnego ssaka morskiego z rodziny
uchatkowatych, występujący w Morzu
Ochockim i Morzu Beringa] – északi
medvefóka (Callorhinus ursinus) [az
emlősök
(Mammalia)
osztályának
a
ragadozók (Carnivora) rendjéhez, ezen belül
a fülesfókafélék (Otariidae) családjához
tartozó Callorhinus nem egyetlen faja]
kotka [1. zdrobniale o samicy kota; 2.
kwiatostan w kształcie miękkiego kłosa
np. na wierzbie; bazia; 3. potocznie
gałązka wierzby z baziami] – (áll.)
-
Wersja 01 01 2017.
nősténymacska, macska; növ. a barka v. fűz
virágzata; barkavirágzat
kotka kotna – hasas v. vemhes macska
kotka ma małe – a macskának kicsinyei v. kölykei
vannak
kotka pokojowa – (átv.) szobacica; (növény) barka
kotki – barka
kotkowy, -a, -e – barka-, barkás
kotlarczyk – üstkészítő tanonc v. segéd
kotlarnia [zakład produkujący lub remontujący
kotły] – kazánkovácsműhely, üstkészítő
műhely, kazángyártó üzem
Kotlarnia [wieś w Polsce położona w
wojewóddztwie opolskim, w powiecie
kędzierzyńsko-kozielskim,
w
gminie
Bierawa.] - Kotlarnia (lengyel falu)
kotlarski, -a, -ie – üstkészítő, kazángyártó [Most
Kotlarski w Krakowie: Kazángyártó-híd
Krakkóban; Kotlarski híd Krakkó egyik hídja
a Visztula felett. Az átkelő Zabłocie és
Grzegórzki városrészeket köti össze, egyben
része Krakkó II. körgyűrűjének.]
kotlarstwo [1. dział technologii obejmujący
prace nad wyrobami z blachy miedzianej i
mosiężnej; 2. rzemiosło kotlarza] –
kazánkovács mesterség v. ipar, üstkészítő
mesterség
kotlarz [1. pracownik kotlarni; 2. rzemieślnik
wyrabiający z blachy kotły, rondle i inne
przedmioty] – kazánkovács, üstkészítő;
üstfoltozó
kotlecik [mały kotlet] – kotlettka, kis kotlett
kotlet [bite, mielone lub siekane mięso, czasami
także jajka, ziemniaki, soja itp.,
odpowiednio uformowane, smażone na
tłuszczu] – (fr.) kotlett, bordaszelet, karaj;
rántott hús, rántott szelet; hússzelet
kotlet cielęcy – rántott borjúszelet [Przepis kotlet
cielęcy panierowany na obiad: ebédre
készülő panírozott rántott borjúszelet
receptje]
Kotlet de Volaille – (lengyel rántott csirkemell)
kotlet mielony [kotlet z mielonego mięsa] –
fasírozott, vagdalthús, fasírt
kotlet … (panierowany) – rántott…
kotlet pożarski; Kotlet à la Pożarski [kotlet z
siekanego mięsa drobiowego] – vagdalt,
fasírozott, fasírt
kotlet pożarski z mięsa mieszanego – vagdalt
kevert húsból
kotlet schabowy (panierowany) – rántott hús,
rántott sertéskaraj v. disznókaraj, rántott
borda, rántott szelet
kotlet smażony – rántott karaj
kotlet wiedeński – bécsi szelet
wieprzowy – sertésszelet, sertéskaraj,
sertésborda rántva, sertéssült
kotlet wołowy – marhaszelet
kotlet z ryby – rántott hal
kotlety cielęce – borjúkaraj
Kotlety jagnięce z combra – bárány v. birka kotlett
combból
Kotlety jagnięce z grilla – grillezett bárány v.
birka kotlett
Kotlety mielone – fasírozott
Kotlety po mazursku – kotlett mazuri módra
Kotlety pożarskie – tüzes kotlett
kotlet
2867
Składniki: 500 g kurzych piersi, 2 bułki bez skórki,
125
ml
mleka,
1
żółtko,
4 łyżki margaryny i margaryna do smażenia, 3 łyżki
bułki tartej, 4 łyżki soku z cytryny, 0.25 łyżeczki
gałki,
muszkatołowej,
sól,
pieprz,
natka pietruszki do przybrania. - Bułkę namoczyć w
zimnym mleku. Mięso umyć, zdjąć skórę, pokroić w
kostę i zemleć 2 razy w maszynce. Do zmielonego
mięsa dodać dobrze odciśniętą bułkę, żółtko, sól,
pieprz, gałkę i 2 łyżki roztopionej margaryny.
Dokładnie wymieszać i wstawić do lodówki.
Uformować 8 podłużnych kotletów równej
wielkości. Obtoczyć w tartej bułce i smażyć na
małym ogniu na jasnozłoty kolor. Usmażone kotlety
wstawić do gorącego piekarnika na kilka minut.
Roztopić 2 łyżki margaryny. Kotlety ułożyć na
półmisku, polać margaryną i skropić sokiem z
cytryny.
kotlety siekane – vagdalt hús, labdapecsenye
kotlety wieprzowe – sertéskaraj
Kotlety z kaszy gryczanej – kotlett hajdinakásával
Kotlety z makaronu domowego – kotlett
házimakarónival
Kotlety z makaronu i jaj – kotlett makarónival és
tojással
Kotlety z ryżu – kotlett rizzsel
Kotlety z ryżu i jarzyn – kotlett rizzsel és
zöldséggel
Kotlety
ziemniaczane
z
serem
(dania
wegetariańskie) – burgonyakotlett sajttal
kotlina [1. zagłębienie powierzchni ziemi
otoczone wzniesieniami; 2. część pieca
przemysłowego, w której znajduje się
palenisko lub wygrzewa się wsad; też:
górna część pieca kowalskiego lub
ślusarskiego; 3. rozległa, niezbyt mocno
wydłużona, wklęsła forma terenu, ze
wszystkich stron otoczona wzniesieniami.
Może być w postaci
zamkniętej
(bezodpływowej) lub otwartej. Kotliny
powstają
na
skutek
ruchów
górotwórczych (czyli orogenezy), lub w
wyniku erozji. Zobacz też: dolina, jar,
wąwóz] – 1. katlan, üst, teknő, 2.
völgykatlan, medence, teknő; 3. szakadék
-
Wersja 01 01 2017.
kotlina górska – völgykatlan
kotlina ogniska – tűztér, tűzmedence
kotlina stawu – a tó medencéje
kotlinka [zdrobnienie od: kotlina] – katlanka, kis
katlan
kotlinny, -a, -e – katlankotlisko – nagy katlan
kotlista [osoba grająca na kotłach] – üstdobos
kotłarz – kazánkovács
kotłować [1. gwałtownie, bezładnie przewracać,
grzebać w czymś; 2. łow. o zającu:
nadsłuchiwać, rozglądać się] – főni, forrni,
buzogni, rotyogni, fortyogni, bugyborékolni,
pezsegni, háborogni, kavarogni
kotłować się [1. być w ciągłym, bezładnym
ruchu; 2. pojawiać się w sposób
nieuporządkowany, natrętny] – kavarogni,
háborogni, zúgni, forrni, buzogni
kotłowanie – forrás, buzgás, buzogás, rotyogás,
fortyogás, bugyborékolás, pezsgés, háborgás,
kavargás
kotłowanina [kotłowanie się] – kavargás, forrás,
forrongás, zűrzavar
kotłowina – 1. teknő, vályú, medence, 2. katlan,
völgykatlan
kotłowina lejkowata – tölcsér alakú völgykatlan
kotłownia [budynek lub pomieszczenie, w
których
zainstalowane
są
kotły
podgrzewające wodę lub wytwarzające
parę] – kazánház, fűtőház; gépház
kotłownia elektryczna – villamos kazánház
kotłownia fabryczna – gyári kazánház
kotłownia gazowa – gázkazánház
kotłownia olejowa – olajos kazánház
kotłownia węglowa – szenes kazánház
kotłowy, -a, -e – kazán-, kazánfűtő-, kazánkovácskotłowy [osoba obsługująca kotły w kotłowni»] –
(serfőzés) kádmester
kotłowy aparat do destylacji brandy –
kádberendezés a brandy lepárlásához
kotłuje się między ludem – a nép háborog v.
forrong
kotły – üstdob v. timpani sokáig az egyetlen ütős
hangszer volt a szimfónikus zenekarban [A
hangszer teste rézből vagy bronzból készül,
félgömb alakú üsthöz hasonlít. Háromlábú
faállványon nyugszik, tetején fél méter
átmérőjű bőrhártya feszül.]
2868
kotły olejowe, gazowe, węglowe – olaj, gáz,
szénkazánok
kotły kondensacyjne i olejowe – kondenzációs és
olajkazánok
kotły stalowe – acélkazánok
kotna [o kotce, owcy, zajęczycy itp.: będąca w
ciąży] – (állat) terhes, vemhes, hasas
(macska, juh)
kotność (ciąża) – (állat) hasasság, terhesség,
vemhesség
koto [japoński instrument strunowy szarpany] –
koto [egy tradícionális japán húros hangszer.
Nagyméretű, mintegy 180 cm hosszú és 13
húrja van. Pengetve játszanak rajta]
kotonie, kotonjaty (z włosk. cotognato, cotogna,
pigwa) [1. wety kosztowne, konfekty, jak
Haur pisze „konfektury”, z jabłek, z
pigw.; 2. Pigwa pospolita (Cydonia oblonga
Mill.)] – (ol.) cotognato, birsalmasajt;
birsalma, birs; birsalmafa [birs (birsalma v.
birskörte) (Cydonia oblonga)]
kotonina [1. przędziwo uzyskane w wyniku
kotonizacji włókien lnu, konopi itp.; 2.
zespoły elementarnych włókien roślin
łykowatych
(lnu,
konopi
i
in.)
otrzymywane przez kotonizowanie. Czysta kotonina stosowana jest do
produkcji waty, w połączeniu z innymi
włóknami (np. bawełna, włóknami
syntetycznymi)
do
wyrobu
filców
technicznych. Zobacz również: filc; 3.
kotonina - lekkie jednokomórkowe
włókno, powstałe z technicznego lnu lub
konopi
poprzez
chemiczną
lub
mechaniczną obróbkę.] – (műgyapot)
kotonin [Finom, elemi sejtből álló elemiszál,
amit len vagy kender kotonizálásával
kapnak.]
kotonizator
[maszyna
włókiennicza
do
mechanicznego
rozdzielania
włókien
łykowych] – kotonizátor, kotonizáló v.
gyapotosítógép
-
Wersja 01 01 2017.
Kotowate, koty (Felidae) [rodzina ssaków z
rzędu
drapieżnych
(Carnivora)]
–
macskafélék
(Felidae)
[az
emlősök
osztályába, azon belül a ragadozók rendjébe
tartozó család]
Do kotowatych zalicza się 37 gatunków, z czego
16 jest zagrożonych wyginięciem
 Podrodzina Felinae G. Fischer, 1817
o Acinonyx (jedyny przedstawiciel – gepard)
o Caracal (jedyny przedstawiciel - karakal)
o Catopuma
o Felis
o Leopardus
o Leptailurus (jedyny przedstawiciel serwal)
o Lynx
o Pardofelis (jedyny przedstawiciel - kot
marmurkowy)
o Prionailurus
o Profelis (jedyny przedstawiciel - kot złoty
afrykański)
o Puma
 Podrodzina Pantherinae Pocock, 1917
o Neofelis
o Panthera
o Uncia (jedyny przedstawiciel - pantera
śnieżna)
 Podrodzina
†Machairodontinae
machajrodonty
o †Dinofelis
o †Machairodus
o †Homotherium
o †Megantereon
o †Smilodon
Jelenkori fajok rendszerezése
 Macskaformák (Felinae)
o Acinonyx: gepárd (Acinonyx jubatus)
o Caracal: karakál (Caracal caracal)
o Felis
 mocsári macska (Felis chaus)
 homoki macska (Felis margarita)
 feketelábú macska (Felis nigripes)
 vadmacska (Felis silvestris)
o Leopardus
 pantanali
macska
(Leopardus
braccatus)
 csíkos
pampamacska
(Leopardus
colocolo)
 Geoffroy-macska (Leopardus geoffroyi)
 kodkod (Leopardus guigna)
 andesi
hegyimacska
(Leopardus
jacobita)
 foltos
pampamacska
(Leopardus
pajeros)
 ocelot (Leopardus pardalis)
 oncilla (Leopardus tigrinus)
 hosszúfarkú macska (Leopardus wiedii)
o Leptailurus: szervál (Leptailurus serval)
o Lynx




2869
kanadai hiúz (Lynx canadensis)
eurázsiai hiúz (Lynx lynx)
párduchiúz (Lynx pardinus)
vörös hiúz (Lynx rufus)
o Otocolobus
 pusztai macska (Otocolobus manul)
o Pardofelis
 borneói vörösmacska (Pardofelis badia)
 márványfoltos macska (Pardofelis
marmorata)
 ázsiai
aranymacska
(Pardofelis
temminckii)
o Prionailurus
 bengáli törpemacska (Prionailurus
bengalensis)
 iriomote-szigeti macska (Prionailurus
iromotensis)
 laposfejű
macska
(Prionailurus
planiceps)
 rozsdafoltos macska (Prionailurus
rubiginosus)
 halászmacska (Prionailurus viverrinus)
o Profelis
 afrikai aranymacska (Profelis aurata)
o Puma
 puma (Puma concolor)
 jaguarundi (Puma yagouaroundi)
 Párducformák (Pantherinae)
o Neofelis
 ködfoltos párduc (Neofelis nebulosa)
 borneói ködfoltos párduc (Neofelis
diardi)
o Panthera
 oroszlán (Panthera leo)
 jaguár (Panthera onca)
 leopárd (Panthera pardus)
 tigris (Panthera tigris)
o Uncia: hópárduc (Uncia uncia)
kotszysz [(u Zygmunta Glogera) woźnica, stangret
na wozie, który zwano kotczym] – kocsis,
fuvaros, bérkocsis
koturn [(łc. cothurnus z gr. kóthornos)
1. znacznie pogrubiona podeszwa w
obuwiu damskim; też: but na takiej
podeszwie; 2. but na bardzo grubej
podeszwie, używany przez aktorów teatru
antycznego; 3. przesadna podniosłość i
pompatyczność gestów, wypowiedzi itp.; 4.
staroż., ub. but na grubej korkowej
podeszwie mocowany rzemieniami do
stopy, noszony na scenie w starożytnej
Grecji przez aktorów grających w
tragedii, nadając ich postawie i ruchom
hieratyczność
zharmonizowaną
z
patetycznym stylem widowiska. 5. wysoki
do połowy goleni sznurowany but
skórzany używany w starożytnej Grecji w
czasie polowań. 6. ub. but damski na
-
Wersja 01 01 2017.
pogrubionej podeszwie w miejscu obcasa;
także podeszwa tego typu.] – (dawno)
kothurnus, koturnus; magasított cipősarok,
telisarok, telitalp; (tört.) tragikus szerepet
játszó görög színészek erősen magasított
cipője
koturnowo – (átv.) fellengzően, színpadiasan,
dagályosan
koturnowość – (átv.) fellengzősség, színpadiasság,
dagályosság
koturnowy, -a, -e [przen. przesadnie podniosły,
uroczysty, napuszony, patetyczny (styl)] –
kothurnus-; (átv.) fellengző, színpadias,
dagályos
kotuś [1. pieszczotliwie o kocie lub bliskiej
osobie; 2. pieszczotliwie o bliskiej osobie] –
cicus
kotwica [1. stalowy przyrząd składający się z
trzonu i kilku ramion zakończonych
łapami, po zagłębieniu się w dno
utrzymujący statek w jednym miejscu;
2. metalowy
łuk
z
zakrzywionymi
końcami, utrzymujący mechanizm zegara
w ruchu jednostajnym; 3. ruchoma część
obwodu
magnetycznego przekaźnika
służącego do sterowania zestykami
przyrząd służący do unieruchomienia
statku (czasem także innych pływających
obiektów) przez zaczepienie o dno] –
horgony, vasmacska
kotwica (anchor) – (ang.) anchor, horgony; (inf.)
html oldalak vezérlõkaraktere utalások /
kereszthivatkozások megadásánál
kotwica admiralicji [1. jest jednym ze starszych
typów kotwicy; 2. kotwica ze składaną
poprzeczką i nieruchomymi dwoma
łapami] – tengernagyi hivatal horgonya
kotwica czterozębna – négykapás horgony
kotwica jednozębna – egykapás horgony
kotwica jest godłem nadziei – a horgony a remény
jelképe
kotwica martwa [przyrząd do zakotwiczenia na
stałe latarniowca, pławy itp.] – halott
horgony
kotwica patentowa [kotwica z dwiema
ruchomymi łapami na trzonie] – kettős
horgony
2870
kotwica zrównoważona – kiegyenlített forgórész
kotwicowy, -a, -e – horgonykotwiczka [1. zdr. od kotwica w zn. 1, 2.;
2. wędkarski haczyk mający kilka ramion]
– kis vasmacska
kotwiczny, -a, -e [przymiotnik od: kotwica],
kotwicowy, -a, -e – horgonykotwiczyć [1. umocowywać statek na kotwicy;
2. być zakotwiczonym] – horgonyozni
koty [1. błam futrzany ze skór kocich lub
zajęczych; 2. kłębki kurzu zbierające się
na podłodze] – macska- v. nyúl bőr, irha,
szőrme; porcica
koty [w pozycji tej oboje partnerów leży na
boku, obejmując się wzajemnie] – macskák
(szexhelyzet)
kotylion [1. każda z dwóch jednakowych ozdób,
przypinanych
dobranym
parami
uczestnikom balu; 2. taniec z figurami, do
którego pary dobierają się według tych
ozdób; 3. (fr. cotillon) to zbiorowa zabawa
salonowa, w czasie której pary tancerzy
noszą ozdobne odznaki, przypięte do
piersi, też zwane kotylionami. Zazwyczaj
są to wzorowane na orderach małe
wstążeczki, bukieciki lub maskotki.
Zazwyczaj występują pary jednakowych
kotylionów, które na początku są
rozdzielane między tancerzy i tancerki zabawa polega na tym, aby posiadacze
jednakowych kotylionów odnaleźli się na
sali i tańczyli parami; 4. fr. cotollon
'spódnica; jw.' od cotte śrdw. 'płaszcz
(rycerski); spódnica wiejska', ze st.g.nm.
chozza 'płaszcz z grubej wełny'; zbiorowa
zabawa figurowa, przy której tancerze
noszą ozdobne oznaki, inne dla każdej
pary; oznaka, "order" (maskotka,
wstążka,
bukiecik)
przypinany
tańczącym; 5. rodzaj odznaki przypinanej
do piersi w czasie bali również zwanych
kotylionami. Są to najczęściej ozdoby z
wstążek, kwiatów lub maskotek, z których
każda występuje w parze. Są one
rozdawane albo losowane przez każdego
uczestnika. Zabawa polega na tym by
odnaleźć wśród gości balowych osobę,
która posiada identyczną ozdobę i z nią
zatańczyć.] – (fr) cotillon (fr. e.: kotijjon);
füzértánc
kotylionowy, -a, -e [przymiotnik od: kotylion] –
(fr.) cotillonkoulkastla
[węglarka] – [Słowniczek języka
śląskiego] szeneskocsi, szénszállító hajó;
(wagonik) csille; szénkereskedő, szénégető
kować [przymiotnik od: kotylion] – kovácsolni,
kalapálni; vasalni; vésni, bevésni (kuć)
-
Wersja 01 01 2017.
kowadełko [1. małe kowadło do kucia ręcznego;
2. w
niektórych
urządzeniach
mechanicznych:
nieruchoma
część
współpracująca z częścią ruchomą –
młoteczkiem; 3. jedna z trzech, obok
młoteczka i strzemiączka, kosteczek
słuchowych; 4. w łusce naboju: kulisty
występ gniazda spłonki] – üllőcske; (ucha)
üllőcsont
kowadełko do naklepywania kos – kaszakalapáló
üllő
kowadło [1. żelazna lub stalowa podstawa, na
której spoczywa obrabiany przedmiot
podczas kucia ręcznego; 2. część młota
mechanicznego, w której kształtowany jest
obrabiany przedmiot] – üllő [kovácsolásnál
használt szerszám]
kowadłowy, -a, -e – üllőkowal [1. rzemieślnik wykuwający w kuźni
przedmioty z żelaza, kujący konie itp.;
2. wykwalifikowany robotnik obsługujący
młoty
maszynowe;
3. zob.
kujon;
4. czerwono-czarny
owad
z
geometrycznym
rysunkiem
na
skrzydełkach] – kovács (jestem kowalem);
(gyermekjáték);
harkály;
magolló;
(diáknyelv)
magoló,
biflázó;
(állat)
tűzipoloska, boda, kató, napféreg
kowal zawinił, a ślusarza powiesili [mówimy
Kowal zawinił, a ślusarza (Cygana)
powiesili, kiedy ukarany jest nie ten, kto
zawinił, lecz ten, kto jest nielubiany] –
(közm.) (a kovács vétkezett, s a lakatost
kötötték fel) más hibájáért lakol v. bűnhődik
kowalicka, kowalka, kowalowa – kovács felesége,
kovácsné
kowalczyk – kovácsinas
kowalik [1. ptak o krótkim ogonie, długim
dziobie i szaroniebieskim upierzeniu na
grzbiecie; 2. (bargiel) (Sitta europaea L.,
1758) - niewielki ptak osiadły z rodziny
kowalikowatych, zamieszkujący Europę
poza północnym skrajem (większością
Półwyspu Skandynawkiego), Maghreb,
Azję Mniejszą i znaczną część Azji (poza
częścią centralną). W Polsce średnio
liczny, szeroko rozpowszechniony ptak
lęgowy.] – fakúszó, kék fakúszó (Sitta
europaea L., 1758); csúszka
Kowalik, kowalik zwyczajny, bargiel (Sitta
europaea) [niewielki osiadły ptak z rodziny
kowalikowatych] – csúszka (Sitta europaea)
[a verébalakúak (Passeriformes) rendjébe,
ezen belül a csuszkafélék (Sittidae)
családjába tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
kowarka [maszyna do produkcji przedmiotów o
wydłużonych kształtach z metalowych
prętów, rur itp.] – nagyobb-kovácsológép,
előkovácsológép
kowboj, cowboy [wym. kowboj] [konny pasterz
bydła i koni w Ameryce Północnej] –
(USA) cowboy; pásztorfiú, tehenészfiú
kowbojski, cowboyski, -a, -ie – cowboykowbojka – pásztorlány, tehenészlány
2871
Alfajai:
 északi csuszka (Sitta europaea europaea) Észak- és Kelet-Európa, Szibéria
 közép-európai csuszka (Sitta europaea caesia) Közép-Európa
 spanyol csuszka (Sitta europaea hispaniensis) Spanyolország, Marokkó
 kis-ázsiai csuszka (Sitta europaea levantina) Kis-Ázsia
 perzsa csuszka (Sitta europaea persica) - Irán
 kaukázusi csuszka (Sitta europaea caucasica) Kaukázus
 amuri csuszka (Sitta europaea amurensis) Kelet-Szibéria
 szahalini csuszka (Sitta europaea sakhalinensis)
- Szahalin sziget
 kínai csuszka (Sitta europaea sinensis) - Kína
 Sitta europaea albifrons
 Sitta europaea arctica
 Sitta europaea asiatica
 Sitta europaea bedfordi
 Sitta europaea cisalpina
 Sitta europaea roseillia
 Sitta europaea rubiginosa
 Sitta europaea seorsa
kowalność [kujność, podatność materiałów
(metali i ich stopów) do odkształcania się
podczas kucia] – kovácsolhatóság
kowalny, -a, -e [o metalach i ich stopach:
nadający się do obróbki plastycznej przez
kucie] – kovácsolható, kovácskowalowy, -a, -e – kovácsKowalowy [wieś w Polsce położona w
województwie podkarpackim, w powiecie
jasielskim, w gminie Jasło] – Kowalowy
(lengyel falu)
kowalowa kuźnia – kovácsműhely
Kowalscy – Kowalskiék
kowalski, -a, -ie [1. przymiotnik od: Kowal,
Kowala, Kowale Oleckie; 2. związany z
kowalem lub kowalstwem] – kovácskowalstwo [1. umiejętność ręcznego kucia
przedmiotów metalowych o rozmaitych
kształtach; 2. zawód kowala; 3. zob.
kuźnictwo] – kovácsmesterség
kowalstwo
artystyczne
–
művészeti
kovácsmesterség
kowbojki, kowbojka [1. skórzany but na obcasie
z wysoką, zaokrągloną u góry cholewką i
spiczastym czubkiem; 2. lub buty
kowbojskie; rodzaj wysokiego obuwia z
cholewką do pół łydki albo wyższą; na
obcasie, zwykle zakończone ostrym,
wydłużonym czubkiem. Niekiedy zakłada
się do nich ostrogi. Noszone niegdyś przez
kowbojów amerykańskich, obecnie nadal
bardzo popularne wśród ludności Stanów
Zjednoczonych.] – cowboy csizma; western
csizma
kowbojki
kowbojski, -a, -ie; cowboyski, -a- ie [przymiotnik
od: kowboj] – cowboykowerkot [gęsta tkanina, której przędza
osnowowa skręcona jest z różnie
zabarwionych nitek] – (ang.) covercoat,
cover-coat; (textil) átlós mintájú, szürkés
színű gyapjú- v. pamutkelme, főleg átmeneti
kabátokra; sima gyapjúszövet, felöltő ilyen
anyagból
kowieński, -a, -ie [przymiotnik od: Kowno] –
kownói
2872
Kowno [(lit. Kaunas), drugie pod względem
liczby mieszkańców miasto Litwy (366,6
tys. mieszkańców, stan na 1 lipca 2004) i
największy ośrodek przemysłowy kraju.
Położone w środkowej Litwie u zbiegu
Niemna i Wilii.] – (litván város) Kaunas,
Kowno ]Litvánia második legnagyobb
települése, és korábbi ideiglenes fővárosa.
Kaunas Litvánia két legnagyobb folyójának a
Nemunasnak
és
a
Nerisnek
az
összefolyásánál található, közel a Kaunasi
víztározóhoz,
az
ország
legnagyobb
tavához.]
kowol [kowal, pracownik torowy] – [Słowniczek
języka śląskiego] kovács; pályamunkás
koza [1. zwierzę hodowlane o krótkiej sierści,
charakterystycznej brodzie, wygiętych do
tyłu rogach i nogach zakończonych
kopytami; 2. samica tego zwierzęcia;
3. pot. o żywej, wesołej dziewczynie; 4. pot.
gruzełek zeschniętej wydzieliny w nosie;
5. pot. areszt, więzienie; też: kara aresztu,
więzienia; 6. pot. mały, żelazny piecyk z
rurą; 7. pot. deska z uchwytami do
noszenia cegieł na plecach; 8. zob. dudy:
instrument muzyczny; 9. mała ryba o ciele
jasnożółtym z ciemnymi plamami;
10. samica sarny i kozicy; 11. daw.
pomieszczenie, w którym pozostawiało się
ucznia za karę po zakończeniu lekcji; też:
kara polegająca na zatrzymaniu ucznia w
tym pomieszczeniu; 12. dawny statek
flisacki do przewozu zboża; 13. rodzaj
armatki znanej już w w. XV a pospolitej w
inwentarzach zamkowych z wieku XVI;
14. była zwierzęciem czystym i nadawała
się na ofiary] – kecske (emlősállat);
kecskebőr; (o dziewczynie) csitri, bakfis,
süldőlány; (więzienie) dutyi; (kicsi vékony)
vaskályha; (wojsk, daw.) kis ágyú; szakállas
puska [1. megerősített helyek védelmére
használt,
ritkábban
harctereken
is szerephez juttatott puskaféleség; 2. A
kecskéről és gödölyéről mintegy 200-szor
van szó a Bibliában. Áldozati állatként
szolgált. Hasznosították a tejét, vaját, sajtját
és húsát; szőréből ruhaanyagot és
sátorlapokat készítettek.]
-
Wersja 01 01 2017.
koza bezoarowa, kozioł bezoarowy (Capra
aegagrus) - ssak krętorogi, protoplasta
kozy domowej. [dzika koza o długich
rogach, w której żołądku występują złogi
zlizywanej sierści – bezoary, żyjąca w
górach na Krecie i w Azji] – vadkecske
vagy bezoárkecske (Capra aegagrus) a
tülkösszarvúak családjába és a kecskeformák
alcsaládjába tartozó kecskék egyik faja.
Párosujjú patás, kérődző emlősállat. A
vadkecskének öt vadon élő alfaja ismert,
ezek közül legelterjedtebb a bezoárkecske
(Capra aegagrus aegagrus). A vadkecske
háziasított alfaja a házikecske (Capra
aegagrus hircus), amelynek valószínűleg a
bezoárkecske volt az őse.
koza dzika – zerge
koza kaszmirska [kozy pochodzące z Azji
Centralnej] – kasmirkecske
koza mleczna – tejelő kecske
koza poskubła nieco trawy – a kecske szakított
egy kis füvet; legelt egy keveset
koza skalna – zerge; kőszáli kecske
koza śruboroga (Capra falconeri) [1. zob.
markur: koza o spiralnie skręconych
rogach, żyjąca w górach Indii i
Afganistanu;
2.
ssak
z
rodziny
krętorogich. Duże i silne zwierzę, którego
wysokość w kłębie osiąga często ponad 100
cm, długość tułowia dochodzi do 180 cm,
zaś ogon ma długość ok. 8-14 cm. Samce
osiągają wagę do 110 kg, natomiast samice
do 40 kg.] – Pödröttszarvú kecske
kozacki, -a, -ie [odnoszący się do kozaka,
należący do kozaka] – kozák
2873
kozactwo, kozaczyzna [daw. oddział wojska
złożony z Kozaków] – kozákság
Kozacy [określenie odnoszące się początkowo do
ludzi zamieszkujących stepy graniczące ze
wschodnimi ziemiami Rzeczypospolitej. W
miarę upływu czasu stworzyli oni
społeczność stosującą system demokracji
wojennej. Głównie zaliczali się do nich
uciekinierzy z Litwy, Rusi Moskiewskiej,
Wołoszczyzny oraz Korony, którzy w XV
w. zasiedlili słabo zamieszkane do tej pory
ziemie zwane Dzikimi Polami. W
rezultacie unii lubelskiej Dzikie Pola stały
się częścią Korony.] – kozákok
kozacy dońscy [stanowili nieregularną formację
jazdy, charakteryzującą się oryginalną
strukturą i nietypowym systemem
zarządzania] – doni kozákok
kozacy kubańscy – kubáni kozákok
kozacy regestrowi – zsoldos kozákok, zsoldosként
szolgáló kozákok
kozaczek [zdrobnienie od: kozak] – kis kozák;
(dawno) (házi) gyerek
kozaczka – kozák nő v. lány
-
Wersja 01 01 2017.
kozaczki – csizma, női csizma
kozaczyzna [1. kozacki tryb życia; 2. ludność
żyjąca dawniej w południowo-wschodniej
Ukainie; Kozacy; wojsko kozackie] –
kozákság; a kozákok földje
kozać [kazać] – [Słowniczek języka śląskiego]
parancsolni, rendelni, elrendelni, utasítani,
meghagyni
kozak [1. but zimowy z wysoką cholewką; 2. o
kimś żywym, śmiałym, lubiącym się
popisywać brawurą; 3. zob. koźlarz;
4. ukraiński taniec ludowy, tańczony przez
mężczyzn z przysiadami, wyrzucaniem
nóg i podskokami; też: muzyka do tego
tańca; 5. żołnierz lekkiej jazdy – dawnej
formacji wojskowej złożonej z Kozaków;
6. sługa na dworze magnackim, ubrany
jak taki żołnierz] – kozák; kozáktánc; (átv.)
elszánt, bátor ember
Kozak [1. członek lub potomek ludności
tworzącej w wiekach XV-XVII wolny stan
w dawnej Polsce, Ukrainie i Rosji; 2. (u
Zygmunta Glogera) Pochodzenie Kozaków
odnosi się do tej epoki tatarskiej, w której
wiele pogranicznych miast na Rusi dla
własnego bezpieczeństwa i osłony przed
Tatarami urządzało lekkie oddziały
konnicy nazwane Kozakami. Nazwa ta
wziętą została wprost od wyrazu tatarskodżagatajskiego
kazak,
znaczącego
żołnierz-ochotnik lekkozbrojny bezżenny.
3. Dnia 7 maja 1790 roku sejm uchwalił
uformowanie dwuch pułków Kozaków.
Komisja wojskowa podała do ogólnej
wiadomości d. 14 maja tę nową formację
wraz z jej etatami, zachęcając obywateli
do oddawania do tych pułków swych
nadwornych Kozaków.] – kozák [kozákok
Oroszországban
és
Ukrajnában
élő
népcsoport. A kozák férfiak eredetileg
szabadon katonáskodó irreguláris haderőt
képeztek körülbelül a 14. század utolsó
harmadától kezdődően. Kozákokon azokat az
ukrán sztyeppére kivándorolt szabad szláv
csoportokat értették, akik kereskedelemmel,
halászattal,
vadászattal,
szarvasmarha
tenyésztéssel és sógyűjtéssel foglalkoztak.
Többségük elűzött, kivert, szökött paraszt,
jobbágy, pásztor vagy katona volt, de voltak
közöttük kereskedők és egyéb foglalkozású
emberek,
valamint
gonosztevők
is.
Nemzetiségük szerint oroszok, ruténok,
lengyelek jellemzően szlávok voltak. A
kozák szó a török kazak kifejezésből eredhet,
mely szabad embert jelent. Elsők között a 13.
század közepére tehetően kun nyelven
nevezik így őket]
Kozak zaporoski – (hist.) zaporozsjei kozák
kozaki – csizma, női csizma
-
Wersja 01 01 2017.
Gatunkiem typowym jest Tragopogon
pratensis L.] – Bakszakáll v. Kecskedísz
(Tragopogon. L.) [a fészkesek egyik
génusza]
Gatunki flory Polski:
- kozibród
pajęczynowaty
(Tragopogon
floccosus Waldst. & Kit.)
- kozibród wielki (Tragopogon dubius Scop.,
syn. T. maior Jacq.)
- kozibród wschodni (Tragopogon orientalis L.)
Közönséges bakszakáll (Tragopogon orientalis
L.)
2874
kozaki na podszewce (podszyte) – bélelt csizma
kozaki ze skóry źrebięcia – csikóbőr csizma
kozatelnica [ambona] – [Słowniczek języka
śląskiego] szószék, emelvény; ambo,
szószék, prédikálószék
Kozbi (łgarka) [była Madianitką, córką Sura;
została zabita razem z mężem przez
kapłana Pinchasa, wnuka Aarona.] KOZBI (hazug, csaló) [Cúr, midiánita
fejedelem leánya, akit Fineás (1) megölt,
mert paráználkodott az izráeliták táborában
(4Móz 25,16-18).]
kozera [1. daw. powód, przyczyna; 2. daw. w
grze w karty: kolor atutowy lub karta w
tym kolorze; 3. (u Zygmunta Glogera)
kozyr, tromf, karta święcąca w grze i cała
maść jej czyli kolor, w którym choćby
najmłodsza karta bije najstarsze we
wszystkich innych maściach. „Kozerami
dokazywać,”
znaczy
atutować.
Z
upowszechnieniem się kart francuskich a
zaniechaniem polskich, wyraz atu, atut (z
francuskiego a tout na wszystko)
wprowadzony został w miejsce kozery.] –
(dawno) adu, tromf, ütőkártya; ok, indok
kozernik [ten, co ma często wiele kozer, gracz
szczęśliwy, szuler] – szerencsés kártyás v.
játékos; (csaló) hazárd játékos, sipista, hamis
kártyajátékos
kozeta [duża kozetka], kozetka [wąski mebel do
leżenia, bez oparcia] – causeuse, kanapé;
kétüléses pamlag
kozi, -ia, -ie [związany z kozą, pochodzący od
kozy] – kecske-, bakkozia bródka – kecskeszakáll
kozie mleko – kecsketej
koziarka – kecskepásztornő, kecskepásztorlány v.
leányka
koziarnia [pomieszczenie dla kóz] – kecskeól,
kecskekarám
koziarz [1. pasterz kóz; 2. osoba grająca na
kozie] – kecskepásztor
Kozibród (Tragopogon L.) [rodzaj roślin
należący
do
rodziny
astrowatych.
- kozibród łąkowy (Tragopogon pratensis L. (L.)
Benth. & Hook. f.)
- kozibród porolistny (Tragopogon porrifolius
L.) – efemerofit
- Tragopogon hybridus L. (syn. Tragopogon
glaber (L.) Benth. & Hook. f. ) – efemerofit
Kozibród łąkowy (Tragopogon pratensis L.)
[gatunek rośliny z rodziny astrowatych.
Rodzimy obszar jego występowania to
Europa i część Azji (Zachodnia Syberia,
Turcja, Kazachstan)] – Réti bakszakáll v.
Bakszakáll (Tragopogon pratensis L.); Régi
nevei: zabgyökér v. kecskedísz. [A fészkesek
egy külön nemzetsége.]
Kozibród wielki (Tragopogon dubius Scop.)
[Roślina dwuletnia wysokości 20-60 cm, z
wrzesionowatym korzeniem; zawiera sok
mleczny.
Szypuły
puste,
pod
kwiatostanami zgrubiałe; owoce 5-10żeberkowe. Rośnie na słonecznych,
kamienistych i trawiastych zboczach, w
widnych lasach i zaroślach na niżu i
pogórzu, ale rozszerza się również na inne,
synantropijne siedliska. Kwitnie V-VII.] –
Nagy bakszakáll (Tragopogon dubius
SCOP.)
kozica [ssak górski o brunatnej sierści, pionowo
wyrastających rogach i nogach
zakończonych kopytami] – kőszáli kecske,
zerge; ekeszarv
2875
Kozica (kozica północna) (Rupicapra rupicapra)
[ssak z rodziny krętorogich (Bovidae),
zamieszkujący wysokie góry, takie jak
Alpy, Kaukaz, Taurus, Bałkany, Karpaty
Wschodnie oraz Tatry. Jeden z dwóch
gatunków z rodzaju Rupicapra – drugi to
Kozica
pirenejska,
zamieszkujący
Pireneje, Apeniny i Góry Kantabryjskie.]
– zerge (Rupicapra rupicapra) [az emlősök
(Mammalia) osztályának a párosujjú patások
(Artiodactyla) rendjéhez, ezen belül a
tülkösszarvúak (Bovidae) családjához és a
kecskeformák
(Caprinae)
alcsaládjába
tartozó faj.]
kozieł, kozioł – bak, kecskebak
koziełek, koziołek – gida, kecskegida
kozieniec – (bodzafélék) jerikói lonc (Lonicera
caprifolium L.; Kúszó szárú cserje.),
kecskeszakállfű; (wirusowa choroba bydła)
marhabetegség
Kozieniec [2 miejscowości w Polsce: 1. wieś w
woj. lubelskim, w pow. krasnostawskim, w
gminie Siennica Różana; 2. wieś w woj.
mazowickim, w pow. przysuskim, w
gminie Potworów] – Kozieniec
kozieradka (Kozieradka pospolita) – lepkeszeg,
görögszéna
Kozieradka pospolita, kozieradka lekarska
(Trigonella foenum-graecum L.) [gatunek
rośliny zielnej z rodziny bobowatych. Inne
nazwy zwyczajowe: fenegryka, greckie
siano, kozioroźnik, boża trawka. Łacińska
nazwa foenum-graecum oznacza "greckie
siano".
Rodzimym
obszarem
jej
-
Wersja 01 01 2017.
występowania
jest
Azja
(Kaukaz,
Turkmenistan, Uzbekistan) i Europa
Wschodnia (Ukraina, Mołdawia, Litwa,
Estonia), rozprzestrzenia się też w
niektórych innych regionach jako gatunek
zawleczony i jest uprawiana niemal na
całym świecie. W Polsce roślina zawlekana
i przejściowo dziczejąca z upraw
(efemerofit)] – görögszéna (Trigonella
foenum-graecum L.) más néven: görög
lepkeszeg, fenő grék (fenugreek) [a
legrégibb korok óta (Ebers papiruszok, i. e.
2000–3000) ismert gyógynövények egyike.
A görögök thliz vagy boukeraz, a rómaiak
siligua, silicula vagy silicia néven ismerték.
A törökök çemen otunak hívják; náluk
salátafűszer, pörkölt-őrölt magját néha a
török
kávéhoz
keverik.
Az
ókori
Egyiptomban
a
füstöléshez
és
balzsamozáshoz használt fűszerek egyike
volt.]
Kozieradka pospolita
Kozieradka pospolita i kozieradka błękitna w
fitoterapii człowieka i zwierząt [Trigonella
foenum-graecum L. et Trigonella melilotus
caerulea (L.) Asch. Gr. (Trigonella
caerulea (L.) Ser.), Papilionaceae =
Fabaceae ] lepkeszeg, görögszéna
kozik – zsebkés, bicska
Koziki [(przykro mi, ale zasłyszane) emigranci z
płd-wsch. Polski] – [Słowniczek języka
śląskiego]
dél-kelet
lengyelországi
emigránsok
kozina – kecskehús
koziniec – kecskeszag
Koziniec [wieś w Polsce położona w
województwie małopolskim, w powiecie
wadowickim, w gminie Mucharz, na
wschodnich stokach Beskidu Małego
(Beskid Andrychowski)] – Koziniec
(lengyel falu)
2876
kozioł [1. dorosły samiec kozy domowej lub
dzikiej; 2. pot. o człowieku upartym,
niesłuchającym rad; 3. siedzenie dla
woźnicy w pojeździe konnym; 4. dorosły
samiec sarny; 5. konstrukcja służąca jako
podpora pod niskie rusztowanie, pomost
itp. lub jako stojak do suszenia skoszonej
trawy, koniczyny itp.; też: taka
konstrukcja
stanowiąca
umocnienie
kalenicy słomianego dachu; 6. o broni lub
innych przedmiotach ustawionych w
kształcie
piramidy;
7. przyrząd
gimnastyczny do ćwiczeń w skokach;
8. odbicie piłki od ziemi; też: wysokość
lotu piłki po tym odbiciu; 9. zob. koza w
zn. 7.; 10. stół z pochyłym blatem, na
którym ustawia się kasztę drukarską; 11.
(muzyka) ludowy instrument muzyczny z
grupy aerofonów stroikowych, odmiana
dud
(kozioł
wielkopolski,
kozioł
ślubny);ludowy instrument dęty, odmiana
dud; 12. konstrukcja do noszenia cegieł;
13. umocnienie kalenicy dachu krytego
strzechą; 14. drukarski stół z pochyłym
blatem; 15. stojak do piłowania drzewa;
16. stojak do suszenia siana; 17. stojak
służący jako podpora (np. Rusztowania,
stołu); 18. siedzenie powożącego pojazdem
zaprzęgowym] – 1. őzbak, bakkecske,
kecskebak;
2.
fűrészbak,
kecskeláb;
(przyrząd gimnastyczny) bak; (kobylice)
kecskelábú
asztal,
összecsukható
v.
összehajtható lábú asztal; bak (kocsin); (átv.)
makacs ember; bukfenc; (wojsko) gúla,
fegyvergúla
Kozioł [należał do zwierząt czystych i nadawał
się na ofiary i pożywienie. Dwa kozły
przyprowadzono, w dniu przebłagania do
najwyższego kapłana, z których jeden
bywał zabity i ofiarowany, a drugi
wypędzany (z grzechami ludu) na
pustynię. W Mat. 25;32-33 użyte są jako
ilustracja sądu. W proroctwie Daniela 8;5
nazwa
kozioł
przedstawia
greckomacedońską
monarchię
Aleksandra
Macedońskiego, która po tegoż śmierci w
roku 323 przed Chrystusem rozpadła się
w roku 301 przed Chrystusem między
cztery państwa (Egipt, Macedonię, Syrię i
Trację).] – kecskebak
Kozioł [góra w Górach Wałbrzyskich wysokość
773 m n.p.m.] – Kozioł (hegycsúcs)
kozioł beczy – a kecske mekeg
kozioł ofiarny [1. to jeden z kluczowych
mechanizmów
antropologicznych
występujący
prawdopodobnie
we
wszystkich kulturach; 2. osoba obarczana
winą, oskarżana o złe uczynki, których
niekoniecznie się dopuściła (Kpł 16,21-22):
-
Wersja 01 01 2017.
Aaron położy obie ręce na głowę żywego
kozła, wyzna nad nim wszystkie winy
Izraelitów, wszystkie ich przestępstwa
dotyczące wszelkich ich grzechów, włoży
je na głowę kozła i każe człowiekowi do
tego przeznaczonemu wypędzić go na
pustynię. W ten sposób kozioł zabierze z
sobą wszystkie ich winy do ziemi
bezpłodnej. Ów człowiek wypędzi kozła na
pustynię.] –
bűnbak; áldozati bárány
[Második a két bak közül, amelyekre a nagy
engesztelési napon a sors esett (3Móz
16,8.10.26); az elsőt bűnért való áldozatul
mutatták be, a másodikra a főpap
kézrátétellel ráhelyezte az egész nép bűnét,
azután kivezették a pusztába, és ott szabadon
engedték.]; (átv., med.) bűnbak [scapegoat]
[1. Az áttolt agresszió egyik formája,
amelyben egy ártatlan, de tehetetlen
áldozatot (a bűnbakot) hibáztatnak és
büntetnek
a
frusztráció
miatt.
2.
bűnbakelmélet
[scapegoat
theory
of
prejudice]: Az az elmélet, miszerint a
kisebbségi
csoportokkal
szembeni
ellenségesség azért jön létre, mert az
előítéletes
személyek
elfojtják
saját
elfogadhatatlan késztetéseiket, és ezért
ellenséges attittűdökkel viseltetnek azokkal
szemben,
akikben
ugyanezeket
a
késztetéseket észlelik. Az ellenségesség
gyakran úgy jelentkezik, hogy azt a csoportot
hibáztatják mind a személyes, mind a
társadalmi problémákért.]
kozioł nicielnicowy – nyűst [A szövőszék fontos
része, feladata a felvető szálak irányítása. A
létraszerű, vízszintes nyüst résein a mintának
megfelelő csoportosításban engedik át a
hosszirányú felvető szálakat. A nyüst
felemelése, leengedése lábítóval történik.
Ilyenkor a nyüstbe befogott szálak
felemelkedve eltávolodnak a felvetés többi,
a nyüstön át nem vezetett szálától, és a
keletkezett résen átvezethető a vetélő, amely
a keresztirányú ún. bélfonalat viszi. Minél
bonyolultabb egy szőttes mintája, annál több
nyüstöt
kell
egyszerre
alkalmazni
szövésénél.]
kozioł oporowy, kozioł obojowy [konstrukcja
kończąca ślepy tor] – támasztóbak, ütközőbak
2877
-
Wersja 01 01 2017.
kozioł sieciowy [urządzenie na statku rybackim]
– hálózati bak
kozioł skalny – zerge
kozioł śnieżny (Oreamnos americanus) [1. duży
ssak z rodziny krętorogich, jedyny
przedstawiciel
rodzaju
Oreamnos
Rafinesque, 1817; 2. ssak górski o długim,
śnieżnobiałym futrze, spokrewniony z
kozicą, żyjący w Górach Skalistych] –
havasi kecske (Oreamnos americanus) [az
emlősök
(Mammalia)
osztályának
a
párosujjú patások (Artiodactyla) rendjéhez,
ezen belül a tülkösszarvúak (Bovidae)
családjához és a kecskeformák (Caprinae)
alcsaládjába tartozó faj]
o
o
o
o
o
o
o
koziołeczek [zdrobnienie od: koziołek], koziołek
[mały kozioł] – gida, kecskegida, bakkecske;
bukfenc; kés- és villatartó; ikszlábú tartó
koziołek [mały kozioł] – kecskegida; (sp) bukfenc
koziołkować [bezwładnie
lecąc,
padając,
zsuwając się, wykonywać szybkie obroty]
– bukfencezni, bukfencet vetni v. hányni
kozionogi, -a, -ie – kecskelábú
kozionogi satyr – kecskelábú szatír, faun
koziorożec [1. zwierzę górskie o dużych rogach
zagiętych ku tyłowi; 2. koziorożec –
zwierzę krętorogie z rodzaju Capra] –
kőszáli kecske [a tülkösszarvúak családjába
és a kecskeformák alcsaládjába tartozó
Capra nemen belül öt különböző faj közös
elnevezése.
Korábban
valamennyiüket
egyetlen faj, a Capra ibex alfajainak
tartották, ezt őrzi alfajokra emlékeztető
háromtagú magyar fajnevük
kőszáli kecske (Capra nubiana)
koziorożec abisyński (Capra walie)
koziorożec alpejski (Capra ibex ibex)
koziorożec kaukaski (Capra caucasica)
koziorożec nubijski (Capra ibex nubiana)
koziorożec pirenejski (Capra pyrenaica)
koziorożec syberyjski (Capra ibex sibirica)
koziorożec
wschodniokaukaski
(Capra
cylindricornis)
Koziorożec (łac. Capricornus, dop. Capricorni,
skrót Cap) [1. jeden z gwiazdozbiorów
zodiakalnych.
Położony
jest
na
południowej półkuli nieba. 2. łac.
Capricornus;
dziesiąty
gwiazdozbiór
zodiakalny]
–
(lat.)
Capricornus;
(csillagászat) bak (csillagkép)
kozioróg – cincér
Kozioróg
bukowiec
(Cerambyx
scopolii)
[chrząszcz z rodziny kózkowatych] – kis
hőscincér (Cerambyx scopolii) [a rovarok
(Insecta) osztályának a bogarak (Coleoptera)
rendjéhez, ezen belül a mindenevő bogarak
(Polyphaga) alrendjéhez és a cincérfélék
(Cerambycidae) családjához tartozó faj.
Nevét
Giovanni
Antonio
Scopoli
entomológusról kapta.]
Kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo) [1.
brunatnoszary chrząszcz żyjący w lasach
liściastych; 2. największy owad z rodziny
kózkowatych (dorosły osobnik mierzy do
56 mm), występujący w Polsce] – nagy
hőscincér (Cerambyx cerdo) [a rovarok
(Insecta) osztályának a bogarak (Coleoptera)
rendjéhez, ezen belül a mindenevő bogarak
(Polyphaga) alrendjéhez és a cincérfélék
(Cerambycidae) családjához tartozó faj]
Kozłek, waleriana (Valeriana L.) [rodzaj roślin z
rodziny kozłkowatych. Należy do niego ok.
250 gatunków roślin. Rośliny te występują
głównie na półkuli północnej. Gatunkiem
typowym jest Valeriana pyrenaica L..W
Polsce występuje 7 gatunków.] –
macskagyökér
(Valeriana)
[a
macskagyökérfélék
(Valerianaceae)
családjába
tartozó
növénynemzetség,
melynek világszerte mintegy 250, Európában
20, Magyarországon 4 faja él.], baldrián
Gatunki flory Polski
 kozłek bzowy (Valeriana sambucifolia J. C.
2878
Mikan)
–
Bodzalevelű
macskagyökér
(Valeriana officinalis ssp. sambucifolia);
szinoním nevek: V. sambucifolia Mikan f.; V.
excelsa poir
 kozłek całolistny (Valeriana simplicifolia
(Rchb.) Kabath) – Éplevelű macskagyökér
(Valeriana simplicifolia (Rchb.) Kabath)
 kozłek dwupienny (Valeriana dioica L.) Kétlaki macskagyökér (Valeriana dioica L.)
 kozłek lekarski, waleriana (Valeriana
officinalis L.) [Roślina wieloletnia wysokości
0,3-2 m, z krótkim, pełzającym kłączem bez
rozłogów. Wszystkie liście pierzastodzielne;
korona
długości
4-6
mm.
Gatunek
wschodnioeuropejski;
tylko
w Europie
Środkowej występuje kilka podgatunków
różniących się kształtem liści i wymaganiami
ekologicznym. Pospolity, także w Polsce, w
wilgotnych i suchych lasach, w zaroślach i na
łąkach na niżu, i w niższych położeniach
górskich. Roślina lecznicza. Kwitnie VI-VIII.]
– orvosi macskagyökér. (Valeriana officinalis
L.)
 kozłek trójlistkowy (Valeriana tripteris L.) -
Hármaslevelű
macskagyökér
(Valeriana
tripteris L.)
 kozłek wąskolistny (Valeriana angustifolia
Tausch)
Gatunki uprawiane
 kozłek
czosnaczkowaty
(Valeriana
alliariifolia Adams)
 kozłek lipolistny (Valeriana tiliifolia
Troitzk.)
 kozłek wielki (Valeriana phu L.) Nagytermetű macskagyökér (Valeriana phu)
 Keskenylevelű macskagyökér (V. officinalis
subsp. collina (wallr.) syn. V. collina)
kozłek lekarski, kozłek pospolity – mezei v.
orvosi macskagyökér (Valeriana officinalis);
baldrián, bádiánfű, fordulófű, hodolán,
macskagyökönke, mezei nárdus, Szent
Magdolna füve, valerián, terjékfű, mezei
nárdus
kozła fiknąć – bukfencet vetni
-
Wersja 01 01 2017.
kozłować [1. prowadzić piłkę, odbijając ją ręką
od ziemi; 2. o samolocie: podskakiwać
przy lądowaniu po nieprawidłowym
dotknięciu ziemi] – (sport) vezetni
(pattogtatni) a labdát; (repülés) ugrál a
repülőgép a betonon (földetérésnél)
kozłować piłkę – labdát pattogtatni
kozłowy, -a, -e [przymiotnik od: kozioł] – kecskekozodój [ptak nocny o upierzeniu podobnym do
sowy i szerokim dziobie] – esti fecske
(Chordeiles Swains)
kozok [koźlarz (grzyb)] – (ziemia lubliniecka )
[Słowniczek języka śląskiego] likacsosgomba
kozubalec [1. Opłata wnoszona przez Żydów na
rzecz duchowieństwa i żakerii szkolnej
(XVI w); z czasem nazwa ta przyjęła się
dla wszystkich podarunków jakie Żydzi
wręczali wpływowej osobie z myślą o
protekcji; 2. Jeżeli na pustym placu w
miasteczku pobudował się Żyd i tym
sposobem parafja katolicka traciła widoki
jakiegokolwiek dochodu z powyższej
przestrzeni na utrzymanie miejscowego
kościoła i plebana, prawo zwyczajowe
nakazywało wtedy, aby ów Żyd dawał z
zajętej ziemi jakąś daninę na rzecz
proboszcza. Danina ta nazywała się
„kozubalcem”,
prawdopodobnie
od
wyrazu
kozub,
kozubek,
każub,
oznaczającego pudło łubiane, kadłub, w
którym zapewne owe podarki Żydzi
proboszczowi przynosili lub w które,
chodząc do nich, zbierano należną od nich
daninę.] – zsidók által fizetett egyházi illeték
v. díj
kozula, koźlątko [1. zdrobnienie od: koza; 2.
węda z kilku haczykami, na osobnych
sznurkach,
do
głównego
sznura
przywiązanych, głównie na szczupaki
służąca] – kis kecske; gida
koźlak [1. koźlę, koziołek; 2. zob. koźlarz] –
kecskegida; likacsos gomba
[Óriás
likacsosgomba (Meripilus giganteus)]

Koźlak - typ wiatraka – szélmalomtípus

Koźlak - wieś w województwie warmińskomazurskim, powiecie węgorzewskim, gminie
Budry. – Koźlak (lengyel falu)

Koźlak - (potocznie) rodzaj grzyba z rodziny
borowikowatych, zob. koźlarz – likacsos
gomba
2879
 Koźlak - rodzaj piwa – sörfajta
Koźlarz1 (Leccinum) [rodzaj grzybów z rodziny
borowikowatych] – likacsosgomba
Koźlarz2 (Leccinum Gray), kozak [rodzaj
grzybów z rodziny borowikowatych
(Boletaceae).] – 1. likacsosgomba; 2. Tinorú
gombák (vargányák, Boletus) [tönkre és
kalapra elkülönült húsos gombák. A kalap
alján levő csövecskék belső felületét
bazidiumok borítják. Régebben a likacsos
gombák (Polyporaceae) családjába sorolták
őket, újabban külön családba v. a kalapos
gombák közé tartoznak a lemezes gombákkal
együtt. Kissé mérgező a sátán tinorú (sátán
gomba, Boletus Satana), a farkas tinorú
(Boletus pachypus) és nyersen a változékony
tinorú
(Boletus
luridus).
A
tönk
mindháromnál vörös. A sátán tinorúnak és a
változékony tinorúnak P, csöves része is
vörös. Kitűnő, ehető gomba az ehető
vargánya (ehető tinorú, éti vargánya, Boletus
edulis). Vastag és kemény húsú, hasas tönkű,
nagytermetű gomba. A kalap és a tönk
barnás színű, a tönk Lálózatosan recés.
Erdők talaján terem. A többi tinorú is ehető
az említett mérgezők kivételével.]
Rodzaj Leccinum jest zaliczany według
"Catalogue of Life: 2009 Annual Checklist": do
rodziny Boletaceae. "Index Fungorum wyróżnia
w tym rodzaju gatunki:
 Leccinum aerugineum (Fr.) Lannoy & Estadès;
 Leccinum atrostipitatum A.H. Sm., Thiers &
Watling;
 koźlarz czerwony (Leccinum aurantiacum
(Bull.) Gray); - vörös érdestinóru (Leccinum
aurantiacum) [az osztatlan bazídiumú gombák
(Homobasidiomycetes)
osztályának
a
tinórugomba-alkatúak (Boletales) rendjéhez, ezen
belül a tinórufélék (Boletaceae) családjához
tartozó faj]
 koźlarz topolowy (Leccinum duriusculum
(Schulzer ex Kalchbr.) Singer) - Nyárfaérdestinóru (Leccinum duriusculum)
 koźlarz białawy (Leccinum holopus (Rostk.)
Watling) - lápi érdestinóru (Leccinum holopus)
 Leccinum onychinum Watling;
 Leccinum palustre M. Korhonen;
 koźlarz grabowy (Leccinum pseudoscabrum
(Kallenb.) Šutara) - Sötét érdestinórú (Leccinum
pseudoscabrum)
 koźlarz dębowy (Leccinum quercinum (Pilát)
E.E. Green & Watling) - Tölgyfa-érdestinóru
(Leccinum quercinum)
-
Wersja 01 01 2017.
 Leccinum rigidipes P.D. Orton – Piruló









érdestinórú (Leccinum rigidipes)
Leccinum roseofractum Watling – Vöröshúsú
érdestinórú (Leccinum roseofractum)
Leccinum roseotinctum Watling;
Leccinum salicola Watling;
koźlarz babka (Leccinum scabrum (Bull.)
Gray) – Barna érdestinóru. (Leccinum scabrum
(Bull. ex Fr.) S. F. Gray)
Leccinum schistophilum Bon;
Leccinum umbrinoides (J. Blum) Lannoy &
Estadès - "Zöldfoltos érdestinóru" (Leccinum
umbrinoides (Blum) Lann. et Est.)
koźlarz różnobarwny (Leccinum variicolor
Watling) - Tarkahúsú érdestinóru (Leccinum
variicolor)
koźlarz pomarańczowy (Leccinum versipelle;;
(Fr. & Hök) Snell) - Kormostönkű érdestinóru,
(Leccinum versipelle)
koźlarz sosnowy (Leccinum vulpinum; Watling)
– Rókaszínű érdestinóru (Leccinum vulpinum)
koźlątko [pieszczotliwe zdrobnienie od: koźlę] –
gida, kecskegida
koźlę [1. mała, młoda koza domowa; 2. młoda
sarna, młody jeleń lub koziorożec] – gida;
kiskecske, kecskegida, gödölye [fiatal kis
házi kecske, mely elnevezést a vadászok még
egyes vad kecskefélék-, gazellák-, zergék- és
őzeknél is szoktak használni. A magyar gid,
gede, v. gida szókkal hivogatja]
koźlęcy, -a, -e [przymiotnik od: koźlę] – kecskekoźli, -a, -ie [należący do kozła, dotyczący kozła]
– kecskekoźla skóra – kecskebőr
koźlina [mięso z kozy, kozła lub koźlęcia] –
kecskehús; kecskebőr
koźlina niewyprawna – nyers kecskebőr
kożuch [1. wyprawiona skóra owcza; 2. ciepłe
wierzchnie
okrycie
z
tej
skóry;
3. wierzchnia, gęstsza lub stężała warstwa
jakiegoś płynu; 4. drobna roślinność, liście
lub
zanieczyszczenie
pokrywające
2880
powierzchnię wody; 5. odzież zimowa,
zrobiona z samych futer. W Polsce, o
klimacie chłodnym, a obfitej zwierzynie,
kożuch
był
ubraniem
najbardziej
pospolitym i szyto go dla wszystkich, dla
najbiedniejszego chłopa i dla króla.
Władysław
Jagiełło
jako
ubioru
powszedniego używał baraniego kożucha.
W wojsku kościuszkowskim kożuchy były
krótkie, dlatego cenę ich zakupu obniżono
z 20 złotych na 14. Kożuchy długie były
potrzebne tylko dla wart. W Polsce
dawnej kożuch był długo uznanym
podarunkiem wyrażającym cześć.] –
bunda, suba, guba, irhabunda; (ozdobny)
szűr; (na mleku) bőr, föl
kożuch barani – irhabunda
kożuch ekologiczny – környezetbarát irhabunda
kożuch na mleku – bőr a tejen, tejbőr
kożuchowy, -a, -e [przymiotnik od: kożuch];
kożuszany, -a, -e – bunda-, subakożuszek [zdrobnienie od: kożuch] – ködmön, kis
bunda
kożusznik, kożuszkarz [rzemieślnik zajmujący
się wyrobem kożuchów] – szűcs
kożyść – haszon
kólczyk, kolczyk [1. ozdoba zawieszana zwykle w
przekłutych płatkach uszu; 2. znakowana
blaszka umieszczana w przekłutym uchu
zwierzęcia; 3. część bloku ładunkowego na
statku, służąca do zamocowania stałego
końca liny] – fülbevaló, függő
kół [daw. zaostrzony na końcu pal] – cölöp, karó,
cövek, feszítőoszlop, pillér, rúd, pózna
kół w płocie – kerítéskaró
kółeczko – kis karika; köröcske
kółka gimnastyczne – gyűrű
kółka na klucze – kulcskarika
kółko, kółeczko [zdrobnienie od: koło] – karika,
kerék, kis kerék; tárcsa, korong, henger alakú
edény; gyűrű, rokka, (átv.) kör
kółko do przędzenia lnu – lenfonó rokka
kółko dramatyczne – színjátszókör v. színjátó
csoport, színjátszó társulat
kółko garncarskie – fazekaskorong
kółko gimnastyczne – sp. gyűrű
kółko łowieckie – vadásztársaság
-
Wersja 01 01 2017.
kółko maciczne – (orvosi) méhgyűrű
kółko marksistowskie – marxista kör
kółko naukowe – szakkör, tudományos kör;
tanulókör
kółko przyjaciół, kółko przyjacielskie – baráti kör
kółko rodzinne – családi kör
kółko samokształceniowe – önképzőkör
kółko taczkowe – talicskakerék
kółko zainteresowań – szakkör
kółko zegarowe – órakerék
kółko zębate – (koło zębate) fogaskerék
kółkować [zakładać bykowi metalowy pierścień
w przebitej chrząstce przegrody nosowej]
– karikát húzni a bika orrába
kółkowaty, -a, -e [kształtem przypominający
kółko, koło] – cövek alakú, cövek szerű
kółkowy, -a, -e [przymiotnik od: kółko] – gyűrűs
kózka [1. zdr. od koza w zn. 1, 2, 3, 4.; 2. zob.
koza w zn. 9.; 3. tropikalny chrząszcz o
bardzo długich czułkach, żyjący w
drewnie pod korą] – gida, kiskecske,
kecskegida, gödölye; süldő lány, (hal) csitri;
vágó csík, (állat) aranybogár

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

plakat

Kolonie_str5 Węgry