Prace oryginalne - Dental and Medical Problems

Prace oryginalne
Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 189–194
ISSN 1644-387X
© Copyright by Wroclaw Medical University
and Polish Dental Society
Urszula KaczmarekC–F, Joanna Kobierska-BrzozaB, Katarzyna FitaB
Występowanie erozji zębów u 15-letniej młodzieży
z województwa opolskiego
Prevalence of Dental Erosion in 15-Year-Old Subjects
from Opole Province
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej Akademii Medycznej we Wrocławiu
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne;
D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa
Streszczenie
Wprowadzenie. Na podstawie piśmiennictwa stwierdza się, że erozja zębów dotyczy coraz większej liczby osób,
niewiele jest natomiast danych na temat występowania zmian erozyjnych w polskiej populacji.
Cel pracy. Zbadanie częstości występowania i intensywności erozji zębów u młodzieży 15-letniej.
Materiał i metody. W ramach „Ogólnopolskiego monitoringu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań” (2011 r.)
zbadano 181 osób obojga płci w wieku 15 lat mieszkających w rejonie miejskim i wiejskim województwa opolskiego. Zmiany erozyjne oceniano według kryteriów wskaźnika BEWE. Analizę materiału przeprowadzono w zależności od miejsca zamieszkania (miasto i wieś) oraz płci, obliczając frekwencję i intensywność zmian oraz ryzyko.
Wyniki. Występowanie zmian erozyjnych wynosiło 16,6% i było nieco częstsze w rejonie miejskim w porównaniu
z wiejskim oraz częstsze u chłopców niż dziewcząt. U badanych występowały niemal wyłącznie zmiany pierwszego stopnia, tj. początkowe uszkodzenia szkliwa. Średnia wartość skumulowanego wskaźnika BEWE obliczona
w odniesieniu do osób z erozją wynosiła 3,40 ± 2,06, co pozwala zaliczyć badanych do grupy małej ciężkości erozji.
Wskaźnik BEWE obliczony w stosunku do wszystkich badanych wynosił natomiast 0,56 ± 1,48, wskazując na brak
ryzyka erozji w badanej próbie populacji.
Wnioski. U badanych nie stwierdzono występowania ryzyka erozji zębów. Zaobserwowane zmiany charakteryzowały się początkowym uszkodzeniem szkliwa i występowały nieco częściej w rejonie miejskim niż wiejskim oraz
nieco częściej u chłopców w porównaniu z dziewczynkami (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 189–194).
Słowa kluczowe: erozje zębów, występowanie, intensywność, młodzież 15-letnia, województwo opolskie.
Abstract
Background. The data from the literature reveal a continuous increase the dental erosion development, however
the data considering the prevalence of erosion in Polish population are scarce.
Objectives. Evaluation of frequency and severity of dental erosion in 15-year-old adolescents.
Material and Methods. 181 both sex 15-year-old subjects living in urban and rural region of Opole province were
examined in frame of the national monitoring survey (2011). Dental erosion was evaluated according to the BEWE
scoring system. The obtained data were analysed in relation to the residence region (urban and rural) and gender
calculating the frequency and severity of dental erosion.
Results. The frequency of dental erosion was 16.6%, slightly higher in the subjects from urban area in comparison
to rural one and slightly higher in boys than girls. The observed lesions were almost only the first degree lesions,
i.e. initial loss of enamel. The mean value of cumulative BEWE score calculating for the erosion affected was 3.40
± 2.06 categorizing the subjects to the group with low erosion level. However, the BEWE score calculated for all
examined subjects was 0.56 ± 1.48 showing no erosion risk in the studied group of population.
Conclusions. In the examined subjects no erosion risk was found. The observed dental erosions were lesions with
the initial loss of hard dental tissues and appeared slightly more frequently in urban than rural area and more
slightly frequently in boys in comparison to girls (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 189–194).
Key words: dental erosion, prevalence, severity, 15-year-olds, Opole province.
190
Erozja zębów jest definiowana jako przewlekła, umiejscowiona utrata twardych tkanek zęba
usuwanych powierzchniowo w wyniku działania
kwasów pochodzenia niebakteryjnego [1]. Kwasy
powodujące erozję są pochodzenia zewnętrznego
(głównie dietetycznego) lub wewnętrznego (kwaśny refluks żołądkowo-przełykowy, wymioty)
i prowadzą do nieodwracalnej utraty szkliwa i zębiny przez rozpuszczanie i/lub chelację [2, 3]. Erozja rozpoczyna się powierzchniową demineralizacją szkliwa, która następnie rozpuszcza warstwy
podpowierzchniowe, prowadząc do nieodwracalnej, niebolesnej utraty struktury zęba [4]. Każdy
kwas z odczynem poniżej wartości pH krytycznej
dla szkliwa, tj. poniżej 5,5 powoduje rozpuszczanie
hydroksyapatytu, z którego są zbudowane twarde
tkanki zęba. Jeśli pH środowiska zębów mieści się
w przedziale poniżej 5,5, ale powyżej 4,5, to rezultatem jest powstanie podpowierzchniowej demineralizacji szkliwa, będącej objawem wczesnej
zmiany próchnicowej, która jest jeszcze odwracalna. Takie zakwaszenie środowiska powstaje w następstwie metabolizmu bakteryjnego płytki prowadzącego do wytwarzania kwasów. Gdy na ząb
działają kwasy o pH mniejszym niż 4,5, rozpuszczeniu ulega również fluoroapatyt i następuje nieodwracalna (bez możliwości remineralizacji) utrata twardych tkanek zęba – zmiana erozyjna [5].
W bardzo wczesnym stadium erozja jest trudna do wykrycia, gdyż jej oznaką jest słabo dostrzegalna utrata połysku powierzchni widoczna na czystym, osuszonym szkliwie. Na dalszym
etapie zauważa się płytkie, szerokie zagłębienia
na szkliwie o gładkiej, błyszczącej powierzchni.
Przy zmianie umiejscowionej w rejonie przyszyjkowym występuje rąbek nienaruszonego szkliwa,
prawdopodobnie w wyniku buforującego oddziaływania płynu szczeliny dziąsłowej. Na brzegu
siecznym obserwuje się szczelinowate zagłębienie.
Wraz z progresją zmiany następuje odsłonięcie zębiny i dalsza jej utrata sięgająca z czasem komory zęba. Przy szybko postępującej zmianie może
pojawić się nadwrażliwość zębiny na bodźce mechaniczne, chemiczne i termiczne, co jest spowodowane otwarciem jej kanalików. Przy znacznej
utracie twardych tkanek na powierzchni podniebiennej występuje zwiększenie przezierności zęba
w rejonie przysiecznym. Zmianę o niewielkim zaawansowaniu umiejscowioną na powierzchni żującej charakteryzują zaokrąglone guzki, błyszczący, niezmatowiały wygląd amalgamatu (jeśli w zębie występuje takie wypełnienie), przy większym
zaawansowaniu krawędzie wypełnień wznoszą się
ponad sąsiadującą powierzchnię zęba, a w miarę
dalszej progresji dochodzi do całkowitej eliminacji guzków i powstaje nieckowate zagłębienie na
powierzchni z odsłonięciem całej zębiny. Zmia-
U. Kaczmarek, J. Kobierska-Brzoza, K. Fita
ny są dostrzegane także na powierzchniach zębów
nieuczestniczących w okluzji. W zmianie aktywnej, która jest otoczona ostrymi brzegami szkliwa,
odsłonięta zębina ma jasną barwę. W przewlekłej
wykazującej nieregularny kształt i zaokrąglone
brzegi zębina jest natomiast błyszcząca, ciemnożółta lub brązowa z powodu zamknięcia kanalików przez złogi mineralne [6].
Szkliwo pod wpływem działania kwasu szybciej zanika w następstwie abrazji, atrycji i parafunkcji (bruksizm), szybsza jest także progresja
zmiany abfrakcyjnej powstającej w następstwie
zgięcia zęba w rejonie przyszyjkowym na skutek ekscentrycznie działających sił żucia. Na ogół
w warunkach klinicznych czynniki powodujące
erozję, abrazję i atrycję występują jednocześnie,
prowadząc do znacznej utraty twardych tkanek
zębów, niemniej jednak często dominuje jeden rodzaj zmiany.
Utrata twardych tkanek zęba spowodowana erozjami była diagnozowana od dawna, dopiero jednak w ostatnich latach ze względu na wzrost
występowania zwiększyło się zainteresowanie tymi
związkami. Przeprowadzone w wielu krajach badania wykazują zróżnicowane występowanie zmian
w zależności od wieku, nawyków żywieniowych,
statusu socjoekonomicznego, płci oraz rejonu zamieszkania. Erozje zębów stwierdzono zarówno
u małych dzieci w uzębieniu mlecznym z częstością występowania 5,7–50% [7, 8], jak i w uzębieniu
stałym u dzieci i młodzieży 8,3–59,7% [9–12] oraz
osób dorosłych 19,44–46,5% [11, 12].
Celem pracy jest określenie częstości występowania i intensywności erozji zębów u młodzieży
15-letniej zamieszkującej województwo opolskie.
Materiał i metody
Materiał badawczy jest składową „Ogólnopolskiego monitoringu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań” przeprowadzonego w 2011 r.
W ramach tych badań zbadano metodą losowania
trójwarstwowego 181 osób obojga płci (89 chłopców i 92 dziewczynki) w wieku 15 lat zamieszkujących rejon miejski (n = 96) i wiejski (n = 85) województwa opolskiego.
Zmiany erozyjne zębów stałych diagnozowano według kryteriów wskaźnika Basic Erosive
Wear Examination (BEWE) [13]. Za pomocą tego wskaźnika ocenia się wszystkie powierzchnie
zębów według 4-stopniowej skali: 0 – brak erozji, kod 1 – początkowa, niewielka utrata struktury szkliwa, 2 – wyraźna zmiana z utratą twardych tkanek obejmująca poniżej 50% powierzchni, 3 – zmiana z utratą twardych tkanek powyżej
50% powierzchni zęba, przy czym w kategorii 2 191
Występowanie erozji zębów u 15-letniej młodzieży z województwa opolskiego
i 3 często występuje odsłonięcie zębiny. Ważne
jest, że zapisuje się najwyższą wartość oceny erozji
zębów w danym sekstancie. Zsumowanie wartości
kodowych wszystkich sekstantów stanowi skumulowany wskaźnik BEWE, który określa ciężkość/
/ryzyko erozji. Przedziały wartości tego wskaźnika opisują poziomy ryzyka/ciężkości erozji: do
2 – brak ryzyka, 3–8 – małe, 9–13 – umiarkowane, a 14 i powyżej – duże ryzyko. Poziomom tym
jest przypisane odpowiednie postępowanie terapeutyczne. Uzyskane dane rozpatrzono w odniesieniu do rozmieszczenia zmian erozyjnych w sekstantach uzębienia, miejsca zamieszkania (miasto
lub wieś) i płci badanych, obliczając występowanie, intensywność zmian oraz skumulowane wartości wskaźnika BEWE dla osób ze zmianami erozyjnymi (ciężkość erozji) i dla wszystkich badanych (ryzyko erozji).
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej za pomocą testu t-Studenta i testu χ2, przyjmując za istotny poziom p < 0,05.
Wyniki
Występowanie erozji w całej badanej grupie
wynosiło 16,6% i było nieznacznie większe u młodzieży z rejonu miejskiego niż wiejskiego (18,7 vs
14,1%, p = 0,60) (ryc. 1). Mimo zanotowanej większej częstości występowania zmian u chłopców
niż dziewczynek z rejonów: miejskiego, wiejskiego i całego województwa, różnice te nie były statystycznie istotne (odpowiednio: 20,0 vs 17,4%, p =
= 0,98; 17,9 vs 10,9%, p = 0,62; 19,1 vs 14,1%,
p = 0,57) (ryc. 2).
Zmiany erozyjne były rozmieszczone symetrycznie w sekstantach bocznych szczęki i żuchwy,
przy czym w szczęce zmiany stwierdzano jednakowo często we wszystkich sekstantach (u ok. połowy osób z erozjami), a w żuchwie istotnie częściej w sekstantach bocznych niż przednim (80,0
vs 20,0%, p < 0,01) (ryc. 3).
Częstość występowania poszczególnego zaawansowania erozji u osób ze zmianami zestawiono w tabeli 1. U niemal wszystkich badanych, z wyjątkiem jednej osoby z rejonu wiejskiego (kod 2),
obserwowano zmiany erozyjne w postaci początkowego uszkodzenia szkliwa (kod 1).
Zaawansowanie zmian u osób z erozjami
w rejonie wiejskim było istotnie większe niż w rejonie miejskim (4,50 ± 2,23 vs 2,67 ± 1,60, p < 0,01)
i nieznacznie większe u chłopców niż dziewczynek
(3,41 ± 2,06 vs 3,38 ± 2,14, p > 0,05), a w całym województwie wynosiło 3,40 ± 2,06, co kategoryzuje
badanych do grupy małej ciężkości erozji (tab. 2).
Średnie wartości skumulowanego wskaźnika BEWE obliczone w odniesieniu do wszystkich
%
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
18,7
16,6
14,1
rejon miejski
(urban area)
rejon wiejski
(rural area)
całe województwo
(total)
Ryc. 1. Częstość występowania erozji zębów
w zależności od miejsca zamieszkania
Fig. 1. Frequency of dental erosion in relation to residence area
%
25
20
20,0
17,4
18,7
17,9
14,1
15
10,9
10
5
0
rejon miejski
(urban area)
chłopcy (boys)
rejon wiejski
(rural area)
całe województwo
(total)
dziewczynki (girls)
Ryc. 2. Występowanie erozji zębów w odniesieniu do
płci badanych
Fig. 2. Frequency of dental erosion in relation to the
subjects gender
badanych były natomiast tylko nieznacznie większe w rejonie wiejskim niż miejskim (0,63 ± 1,77,
p > 0,05) i u chłopców w porównaniu z dziewczynkami (0,65 ± 1,56 vs 0,48 ± 1,40, p > 0,05),
a u wszystkich badanych wynosiły 0,56 ± 1,48
(tab. 3). Zgodnie z kategoryzacją poziomów ryzyka, wartości te wskazują na brak ryzyka erozji
w badanej próbie populacji.
Omówienie
W „Ogólnopolskim monitoringu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań”, przeprowadzonym w 2011 r., po raz pierwszy w skali kraju dokonano oceny występowania erozji zębów. Docelową
grupą wiekową była 15-letnia młodzież zamiesz-
192
U. Kaczmarek, J. Kobierska-Brzoza, K. Fita
60
53,3
50,0
Ryc. 3. Rozmieszczenie erozji
w poszczególnych sekstantach
53,3
szczęka
(maxilla)
40
Fig. 3. Distribution of dental
erosion in particular sextants
20
żuchwa
(mandible)
0
-20
4,6
-40
-60
-80
75,4
78,5
-100
sekstant 1
(1st sextant)
sekstant 3
(3rd sextant)
sekstant 2
(2nd sextant)
sekstant 5
(5th sextant)
sekstant 4
(4th sextant)
sekstant 6
(6th sextant)
istotność różnic na poziomie: p < 0,01 (stascal significance at p < 0.01)
Tabela 1. Zaawansowanie erozji u osób ze zmianami
erozyjnymi
Tabela 2. Średnie wartości skumulowanego wskaźnika
BEWE u osób z erozją
Table 1. Severity of dental erosion in the subjects with
erosion lesions
Table 2. Mean value of cumulative BEWE score in the
subjects with dental erosion
Województwo Zaawansowanie zmian
(Province)
erozyjnych
(Severity of erosive lesions)
Skumulowamy wskaźnik BEWE
(Cumulative BEWE score)
kod 1
(code 1)
kod 2
(code 2)
n/N %
n/N %
Istotność
różnic na
poziomie
(Significant difference
at level)
Ogółem
(Total)
29/30 96,7
1/30 3,3
p < 0,00
Rejon miejski
(Urban area)
rejon wiejski
(rural area)
Rejon miejski
(Urban area)
18/18 100,0
0
p > 0,05
x ± SD
x ± SD
Rejon wiejski
(Rural area)
11/12 91,7
1/12 8,3
p < 0,05
2,67 ± 1,60
4,50 ± 2,23
Chłopcy
(Boys)
17/17 100,0
0
p > 0,05
Chłopcy
(Boys)
dziewczynki
(girls)
x ± SD
x ± SD
Dziewczynki
(Girls)
12/13 92,3
1/13
p < 0,05
3,41 ± 2,06
3,38 ± 2,14
kująca rejony miejskie i wiejskie 16 województw
(2646 osób), u której erozje zębów diagnozowano
zgodnie z kryteriami wskaźnika BEWE. W skład
tej grupy badawczej wchodziło 181 osób z województwa opolskiego zbadanych przez autorów
pracy. W skali kraju stwierdzono występowanie
zmian erozyjnych u 25,0% badanych, nieco większe u chłopców niż dziewcząt (24,5 vs 23,0%) i nieznacznie większe w rejonie wiejskim niż miejskim
(25,4 vs 24,7%). Zaobserwowano znaczne zróżnicowanie występowania erozji w poszczególnych województwach, największe w województwie świętokrzyskim (59,4%), a najmniejsze w podlaskim
Ogółem
(Total)
x ± SD
Istotność różnic na
poziomie
(Significant
difference at
level)
3,40 ± 2,06
p < 0,01
p > 0,05
(3,7%). Województwo opolskie zajmuje pozycję 8.
w rankingu województw skasyfikowanych od najrzadszego do najczęstszego występowania erozji
[14]. W analizie własnej w województwie opolskim
stwierdzono mniejszą niż w kraju częstość występowania zmian erozyjnych (16,6%). Odmiennie niż w badaniach monitoringowych zaobserwowano nieznacznie częstsze występowanie erozji w rejonie miejskim niż wiejskim (18,7 vs 14,1%,
p = 0,60) oraz nieco większą u chłopców w porównaniu z dziewczynkami (19,1 vs 14,1%, p = 0,57).
Zanotowano również symetryczne rozmieszczenie
zmian w sekstantach bocznych szczęki i żuchwy,
co jest zgodne z wynikami wcześniej przeprowa-
Występowanie erozji zębów u 15-letniej młodzieży z województwa opolskiego
Tabela 3. Średnie wartości skumulowanego wskaźnika
BEWE u wszystkich badanych
Table 3. Mean value of cumulative BEWE score in all
subjects
Skumulowamy wskaźnik BEWE
(Cumulative BEWE score)
Ogółem
(Total)
x ± SD
Istotność różnic na
poziomie
(Significant
difference at
level)
0,56 ± 1,48
Rejon miejski
(Urban area)
rejon wiejski
(rural area)
x ± SD
x ± SD
0,50 ± 1,17
0,63 ± 1,77
Chłopcy
(Boys)
dziewczynki
(girls)
x ± SD
x ± SD
0,65 ± 1,56
0,48 ± 1,40
p > 0,05
p > 0,05
dzonych badań [15]. Niemal u wszystkich badanych (z wyjątkiem jednej osoby) występowały początkowe uszkodzenia szkliwa (kod 1).
Zaawansowanie zmian erozyjnych u osób
z erozją zębów (skumulowany wskaźnik BEWE
obliczony w odniesieniu do osób z erozją) było istotnie większe w rejonie wiejskim w porównaniu z miejskim (4,50 ± 2,23 vs 2,67 ± 1,60; p <
< 0,01) i tylko nieznacznie większe u chłopców
niż dziewczynek (3,41 ± 2,06 vs 3,38 ± 2,14, p >
> 0, 05), a w całym województwie wynosiło 3,40 ±
± 2,06, co pozwala na zaklasyfikowanie badanych
do grupy małej ciężkości erozji. Do grupy tej zalicza się badanych, u których wartości skumulowanego wskaźnika BEWE mieszczą się w przedziale 3–8 i zalecanym postępowaniem jest ocena nawyków higienicznych i dietetycznych oraz
udzielanie porad z tego zakresu, a także rutynowe
postępowanie stomatologiczne i obserwacja w odstępach 2-letnich [13]. Obliczenie wartości skumulowanego wskaźnika BEWE w odniesieniu do
wszystkich badanych pozwoliło na określenie ryzyka erozji zębów w województwie. Stwierdzono
nieznacznie większe wartości wskaźnika w rejonie wiejskim niż miejskim (0,63 ± 1,77 vs 0,50 ±
± 1,17; p > 0,05) i u chłopców w porównaniu
z dziewczynkami (0,65 ± 1,56 vs 0,48 ± 1,40;
p > 0,05), a u wszystkich badanych wartość ta wynosiła 0,56 ± 1,48. Odniesienie tych danych do kategoryzacji poziomów ryzyka wskazuje na brak ryzyka erozji w badanej próbie populacji, gdyż uzyskane średnie wartości mieszczą się w przedziale
o wartości 2 i poniżej. W tym przypadku zaleca
się rutynowe postępowanie stomatologiczne i obserwację w 3-letnich odstępach czasu [13].
193
Odnosząc uzyskane dane do wyników narodowych badań przeprowadzanych przez Arnadottir et al. [16, 17] w Islandii z użyciem wskaźnika BEWE i takiej samej jego interpretacji,
stwierdza się mniejszą frekwencję i intensywność
erozji w badanej grupie młodzieży z województwa opolskiego. Cytowani autorzy, badając młodzież 15-letnią, wykazali bowiem występowanie
erozji u 30,7% osób, istotnie większe u chłopców
niż dziewcząt (38,3 vs 22,7%, p < 0,001), istotnie
większe wartości wskaźnika BEWE u chłopców
niż dziewcząt (1,0 vs 0,42, p < 0,001) oraz u osób
z rejonu miejskiego niż wiejskiego. Porównanie
wyników badań innych autorów z danymi własnymi jest trudne ze względu na stosowanie odmiennych wskaźników erozji i różnych wiekowo
grup badanych. Margaritis et al. [18], oceniając
erozję zębów u 14–16-letniej młodzieży greckiej na podstawie wskaźnika BEWE, stwierdzili
jej występowanie u 58% osób, nie obliczali jednak wartości skumulowanego wskaźnika. Stosując jednocześnie w tym samym badaniu 2 inne wskaźniki, uzyskali zróżnicowaną frekwencję
występowania zmian: według wskaźnika S-TWI
– 51,6%, a według wskaźnika EVIDE – 45,2%.
U 14-letnich dzieci z Liverpool Milosevic et al.
[19] wykazali 30% frekwencję erozji, Williams
et al. [20] u 16,9% młodzieży z Londynu, Bardsley et al. [21] u 53% osób z Nowej Zachodniej
Anglii, a Al-Dlaigan et al. [22] u 100% badanych
z Birmingham. Van Rijkom et al. [23] wykazali
natomiast występowanie erozji u 30% 15–16-letniej młodzieży zamieszkującej Hagę. Z wcześniej
przeprowadzonych badań w populacji polskiej
wynika, że erozja występowała u 8,3% dzieci
z Wrocławia w wieku 12 lat [9] i 15% osób w wieku 18–20 lat z rejonu Białegostoku [11]. Podobnie
jak zaobserwowane w danych własnych częstsze
występowanie zmian erozyjnych u chłopców niż
dziewcząt wynika z innych badań i jest niezależnie od wieku badanych [22, 24, 25].
W podsumowaniu można stwierdzić, że obecnie u 15-letniej młodzieży zamieszkującej województwo opolskie nie występuje ryzyko erozji zębów, jednakże wobec doniesień [cyt. wg 15] o stałym wzroście rozwoju zmian erozyjnych należy
kontynuować okresowe badania oceniające sytuację w tym zakresie.
Na podstawie przeprowadzonych badań nie
stwierdzono u badanych występowania ryzyka
erozji zębów ocenianego według kryteriów wskaźnika BEWE. Zaobserwowane zmiany charakteryzowały się początkowym uszkodzeniem szkliwa i występowały nieco częściej u chłopców niż
dziewczynek oraz w rejonie miejskim w porównaniu z wiejskim.
194
U. Kaczmarek, J. Kobierska-Brzoza, K. Fita
Piśmiennictwo
[1] Imfeld T.: Dental erosion. Definition, classification and links. Eur. J. Oral Sci. 1996, 104, pt2, 151–155.
[2] Scheutzel P.: Etiology of dental erosion – intrinsic factors. Eur. J. Oral Sci. 1996, 104, 2, Part 2, 178–190.
[3] Zero D.T.: Etiology of dental erosion – extrinsic factors. Eur. J. Oral Sci. 1996, 104, pt2, 162–177.
[4] Barron R.P., Carmichael R.P., Marcon M.A., Sandor G.K.: Dental erosion in gastroesophageal reflux disease.
J. Can. Dent. Assoc. 2003, 69, 84–89.
[5] Axelsson O.: An introduction to risk prediction and preventive dentistry. Quintessence Publishing Co Inc 1999, 84.
[6] Lussi A.: Dental erosion: clinical diagnosis and case history taking. Eur. J. Oral Sci. 1996, 104, pt2, 191–198.
[7] Luo Y., Zeng X.J., Du M.Q., Bedi R.: The prevalence of dental erosion in preschool children in China. J. Dent.
2005, 33, 115–121.
[8] O’Brien M.: Children`s dental health in the United Kingdom 1993. Office of Population Censures and surveys
1994. Her Majesty`s Stationery Office, London.
[9] Kaczmarek U., Woźniak J., Sołtan E., Wilk-Sieczak B., Sommer-Szelepin E.: Dietetic and hygienic habits in
children with dental erosion. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 2001, 1, 22–25 [in Polish].
[10] Dugmore C.R., Rock W.P.: The prevalence of tooth erosion in 12-year-old children. Br. Dent. J. 2004, 196, 279–282.
[11] Waszkiel D.: Erosiones atypicae – etiopathogenesis, clinics and prevention in own studies. Habilitation thesis
Medical University of Bialystok, 2000, 27 [in Polish].
[12] Lussi A., Schaffner M., Hotz P., Suter P.: Dental erosion in a population of Swiss adults. Commun. Dent. Oral
Epidemiol. 1991, 19, 286–290.
[13] Bartlett D., Ganss C., Lussi A.: Basic Erosive Wear Examination (BEWE): a new scoring system for scientific
and clinical needs. Clin. Oral Invest. 2008, 12, Suppl. 1, 59–63.
[14] Wierzbicka M., Szatko F., Strużycka I., Rusyan E., Ganowicz M., Zawadziński M., Garus-Pakowska A.:
Oral health monitoring. Oral health status and its conditioning and preventive-treatment needs in children in age
of 5, 7 and 12 years. Poland 2011. Warsaw 2011 [in Polish].
[15] Jaeggi T., Lussi A.: Prevalence, incidence and distribution of erosions. Monogr. Oral Sci. 2006, 20, 45–65.
[16] Arnadottir I.B., Holbrook W.P., Eggertsson H., Gudmundsdòttir H., Jònsson S.H., Gudlaugsson J.O.,
Saemundsson S.R., Eliasson S.T., Àgustsdottir H.: Prevalence of dental erosion in children: a national survey.
Community Dent. Oral Epidemiol. 2010, 38, 521–526.
[17] Arnadottir I.B., Jònsson S.H., Holbrook W.P., Saemundsson S.R., Eggertsson H., Gudmundsdòttir H.,
Gudlaugsson J.O., Eliasson S.T., Àgustsdottir H.: A National Survey of Tooth Erosion Using the BEWE Index. 88th General Session & Exhibition of the IADR, Barcelona Spain 2010, abstr. 1995.
[18] Margaritis V., Mamai-Homata E., Koletsi-Kounari H., Polychronopoulou A.: Evaluation of three different scoring systems for dental erosion: a comparative study in adolescents. J. Dent. 2011, 39, 88–93.
[19] Milosevic A., Young P.J., Lennon M.A.: The prevalence of tooth wear in 14-year-old school children in Liverpool. Commun. Dent. Health 1994, 11, 2, 83–86.
[20] Williams D., Croucher R., Marcenes W., O’Farrell M.: The prevalence of dental erosion in the maxillary incisors of 14-year-old schoolchildren living in Tower Hamlets and Hackney, London, UK. Int. Dent. J. 1999, 49,
211–216.
[21] Bardsley P.F., Taylor S., Milosevic A.: Epidemiological studies of tooth wear and dental erosion in 14-yearold children in North West England. Part 1: The relationship with water fluoridation and social deprivation.
Br. Dent. J. 2004, 197, 413–416.
[22] Al-Dlaigan Y.H., Shaw L., Smith A.: Dental erosion in a group of British 14-year-old, school children. Part I:
Prevalence and influence of differing socioeconomic backgrounds. Br. Dent. J. 2001, 190, 145–149.
[23] van Rijkom H.M., Truin G.J., Frencken J.E., König K.G., van ‘t Hof M.A., Bronkhorst E.M., Roeters F.J.:
Prevalence, distribution and background variables of smooth-bordered tooth wear in teenagers in the hague, the
Netherlands. Caries Res. 2002, 36, 147–154.
[24] Auad S.M., Waterhouse P.J., Nunn J.H., Steen N., Moynihan P.J.: Dental erosion amongst 13- and 14-year-old Brazilian schoolchildren. Int. Dent. J. 2007, 57, 161–167.
[25] McGuire J., Szabo A., Jackson S., Bradley T.G., Okunseri C.: Erosive tooth wear among children in the United States: relationship to race/ethnicity and obesity. Int. J. Paediatr. Dent. 2009, 19, 91–98.
Adres do korespondencji:
Urszula Kaczmarek
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM
ul. Krakowska 26
50-425 Wrocław
tel./faks: 71 784 03 62
e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 28.02.2012 r.
Po recenzji: 24.03.2012 r.
Zaakceptowano do druku: 30.03.2012 r.
Received: 28.02.2012
Revised: 24.03.2012
Accepted: 30.03.2012