Prawa człowieka

II LO w Nowym Targu Matura 2015
Prawa człowieka
Pojęcie i geneza praw człowieka - Prawa człowieka to podstawowe prawa, które przysługują każdemu
człowiekowi.
Cechy praw człowieka:
 uniwersalność – przysługują niezależnie od pochodzenia, koloru skóry, płci, religii czy
wyznawanych poglądów
 niezbywalność - nie można się ich zrzec
 powszechność – wynikają z samego faktu bycia człowiekiem niezależnie od władzy państwowej,
Wymień podstawowe kategorie praw człowieka:
 Prawa osobiste (indywidualne),
 Prawa polityczne (związane z demokratycznym ładem państwowym),
 Prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne (odzwierciedlające sprawiedliwość społeczną),
 Prawa kolektywne (solidarnościowe).
Geneza praw człowieka:
 Dekalog
 Rzymskie prawo cywilne
 gwarancje królewskie w średniowieczu i renesansie,
 dokumenty stworzone podczas wojny o niepodległość w Ameryce i rewolucji francuskiej.
Dokumenty historyczne, w których mowa o prawach człowieka:
 Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych 4 lipca 1776 r.
 Konstytucja amerykańska 17 września 1787 r.
 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela 26 sierpnia 1789 r.
 Konstytucja francuska 3 września 1791 r.
 Konstytucja polska 3 maja 1791 r.
Rozwój praw człowieka:
nastąpił w II połowie XX w. za sprawą ONZ
aktualnie polega na tym, że oprócz jednego systemu ogólnoświatowego powstały też systemy regionalne.
Systemy regionalne ochrony praw człowieka:
 europejski,
 afrykański,
 interamerykański
 arabski
Podsystemy składające się na europejski system ochrony praw człowieka:
 w ramach Unii Europejskiej
 w ramach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
 w ramach Rada Europy
Generacje praw człowieka:
W 1948 roku ogłoszono Powszechna Deklarację Praw Człowieka, następnie ONZ w 1966 roku
opublikowała dwa ważne dokumenty: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych, w których wyodrębniono
rodzaje praw człowieka.
Karel Vasak francuski prawnik pod koniec lat siedemdziesiątych zaproponował wyodrębnienie praw
człowieka i podział ich na trzy generacje (kategorie).
Prawa I generacji
Prawa I generacji to podstawowe (fundamentalne), wynikające z natury ludzkiej, niezależne od stanu
prawnego obowiązującego w państwie. Źródła tych praw można odnaleźć w filozofii oświecenia oraz
ideologii liberalnej. Współcześnie zapisane są w każdej konstytucji państwa demokratycznego.
Związane z egzystencją ludzką:


Prawo do życia
Prawo do wolności osobistej
1
II LO w Nowym Targu Matura 2015

Wolności do tortur
Związane z wolnością światopoglądu:




Wolność wyznania
Wolność sumienia,
Wolność myśli
Wolność wyrażania poglądów (wypowiedzi)
Związane z egzystencją prawną człowieka:






Prawo do informacji
Równość wobec prawa
Prawo do osobowości prawnej
Prawo do ochrony prawnej w postępowaniu sądowym
Prawo do tajemnicy korespondencji
Prawo do swobodnego przemieszczania się
Związane z prawami politycznymi (obywatelskimi):





Bierne i czynne prawo wyborcze
Prawo zrzeszania się
Prawo do skarg na organy państwa
Prawo do udziału w życiu publicznym
Prawo równego dostępu do urzędów
Prawa II generacji
Prawa II generacji to prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, zapewniają jednostce rozwój fizyczny i
duchowy i bezpieczeństwo socjalne. Nakładają na państwo obowiązki ekonomiczne i socjalne wobec
obywatela. Źródłem praw II generacji jest min. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i
Kulturalnych z 1966roku.
Do praw II kategorii należą:
Prawa ekonomiczne




Prawo do pracy
Prawo do wynagrodzenia
Prawo do słusznych warunków pracy
Prawo do tworzenia związków zawodowych.
Prawa socjalne:





Prawo do świadczeń socjalnych i ubezpieczeń
Prawo do ubezpieczeń zdrowotnych
Prawo do wypoczynku
Prawo do ochrony zdrowia
Prawo do zabezpieczenia społecznego.
Prawa kulturalne:
2
II LO w Nowym Targu Matura 2015





Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym
Prawo do edukacji - nauki
Prawo do swobodnych badań
Prawo do korzystania z osiągnięć rozwoju cywilizacyjnego
Prawo do wolności sztuki
Prawa III generacji
Prawa III generacji to prawa kolektywne, solidarnościowe, czyli uprawnienia przysługujące grupom,
zbiorowością, narodom, odnoszące się do jakości ich życia.
Do praw III generacji należą:












Prawo do pokoju
Prawo do demokracji
Prawo do rozwoju
Prawo do zdrowego środowiska naturalnego
Prawo do pomocy humanitarnej
Prawo narodów do samostanowienia
Prawo do rozwoju
Prawo do równości wszystkich ludów i narodów
Prawo do własnych zasobów i bogactw naturalnych
Prawo do zachowania własnej tożsamości i praw etnicznych (odnosi się do mniejszości narodowych
i etnicznych)
Prawo do wspólnego dziedzictwa przeszłości,
Prawo do ochrony danych osobowych.
W prawodawstwie międzynarodowym uważa się za obowiązkowe przestrzeganie praw I generacji,
natomiast II i III w miarę możliwości.
Katalog najważniejszych indywidualnych praw człowieka – scharakteryzuj najważniejsze prawa człowieka:
1) Prawo do życia - Nakłada obowiązek troski o życie każdej osoby i zakazuje umyślnego pozbawiania
życia.
2) Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (wolność od tortur, niewoli, poddaństwa i pracy
przymusowej) - Szeroko rozumiana wolność każdego człowieka podlega ochronie nawet podczas
konfliktów wojennych, a przemoc państwowa powinna być minimalizowana do absolutnej
konieczności, przy czym niedopuszczalne jest arbitralne pozbawianie wolności, a także poniżające
traktowanie więźniów.
3) Prawo do własności - Jest podstawą wolnej gospodarki rynkowej i swobodnego przepływu kapitału;
może być ograniczane jedynie na mocy wyroków sądowych albo ze względu na ważny interes
publiczny.
4) Wolność myśli, przekonań, sumienia i religii - Jest podstawową gwarancją istnienia
demokratycznego społeczeństwa, oznacza zakaz dyskryminacji i tolerancję w stosunkach
międzyludzkich; w szczególnych okolicznościach może podlegać częściowym ograniczeniom.
5) Wolność zrzeszania się - Jeden z warunków istnienia społeczeństwa obywatelskiego i pluralizmu
politycznego, zabezpieczania interesów różnych grup i aktywności obywatelskiej; może podlegać
różnym ograniczeniom.
6) Prawo do prywatności - Oznacza poszanowanie indywidualności, życia rodzinnego, domu i
korespondencji.
7) Prawo do słusznego i sprawiedliwego procesu - Oznacza prawo do niezależnego i bezstronnego
sądu, do publicznego procesu i rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie.
8) Prawo do pracy i wynagrodzenia za nią - Oznacza swobodę wyboru pracy, wykonywanie jej w
bezpiecznych i higienicznych warunkach i za godziwe wynagrodzenie.
3
II LO w Nowym Targu Matura 2015
9) Prawo do nauki - Zapewnia możliwość rozwoju przez zdobywanie wykształcenia, kwalifikacji
zawodowych i kompetencji społecznych przez całe życie.
10) Prawo do korzystania z postępu naukowego - Oznacza przenoszenie na ogół ludzi dorobku
cywilizacyjnego w celu podnoszenia jakości zdrowia, żywienia, warunków pracy i życia.
11) Prawo do udziału w życiu kulturalnym - Odnosi się do sfery duchowej człowieka; umożliwia jego
ekspresję, a także regenerację sił oraz rozwijanie intelektu i sfery emocjonalnej człowieka.
12) Prawo do zabezpieczenia społecznego - Jest wyrazem solidarności międzyludzkiej, wzajemnego
wspierania się w sytuacjach trudnych i wynikających z kolei ludzkiego losu.
13) Prawo do godnego życia - Oprócz prawa do wyżywienia, ubrania, mieszkania oznacza również
koegzystencję pokoleń bez konieczności dokonywania dramatycznych wyborów.
14) Prawo do zdrowia - Wraz z postępem cywilizacyjnym gwarantuje ochronę zdrowia fizycznego i
psychicznego na coraz wyższym poziomie; na władze różnych szczebli nakłada obowiązek troski o
zdrowie publiczne.
15) Prawo do ochrony rodziny i macierzyństwa - Jest wyrazem troski o podstawową komórkę społeczną,
dbałości o dzieci (także w okresie prenatalnym) oraz emancypacji kobiet.
Uniwersalny system ochrony praw człowieka składa się z następujących dokumentów:
1) Karta Narodów Zjednoczonych (podpisana 26 czerwca 1945 w San Francisco weszła w życie 24
października 1945)
2) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia
1948 roku w Paryżu)
3) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (uchwalony 1966 r. wszedł w życie w
1976 r.)
4) Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturowych (uchwalony 1966 r. wszedł
w życie w 1976 r.)
5) Konwencja w sprawie wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji rasowej (1966)
6) Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979)
7) Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu
lub karaniu (1984)
8) Konwencja o prawach dziecka (1989)
9) Konwencja o ochronie praw pracowników migrujących i członków ich rodzin (1990)
Komitety/ciała traktatowe ONZ to organy, które zostały powołane na mocy konwencji uchwalonych przez
ONZ, a ich celem jest nadzorowanie wykonywania przez państwa postanowień poszczególnych konwencji.
Należą do nich:
1) Komitet ds. Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych
2) Komitet Praw Człowieka (Human Rights Committee)
3) Komitet przeciwko Torturom (Committee Against Torture)
4) Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej (Committee on the Elimination of Racial
Discrimination)
5) Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet (Convention on the Elimination of All Forms of
Discrimination against Women, CEDAW)
6) Komitet Praw Dziecka (Committee on the Rights of the Child) - CRC
7) Komitet ds. Ochrony Praw Wszystkich Pracowników Migrantów i Członków ich Rodzin (Committee
on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of their Families)
Wymień organy ONZ odpowiedzialne za ochronę praw człowieka:
Rada Praw Człowieka
Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka (UNHCHR)
Międzynarodowy Trybunał Karny
Tryb powoływania i kompetencje organów ONZ odpowiedzialnych za ochronę praw człowieka:
1) Rada Praw Człowieka z siedzibą w Genewie jest organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego
ONZ, odpowiedzialnym za ochronę praw człowieka. Składa się z 47 członków wybieranych na 3letnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne. Radę powołano w czerwcu 2006 roku w miejsce
4
II LO w Nowym Targu Matura 2015
działającej od 1946 roku Komisji Praw Człowieka. Rada przejęła wszystkie jej zadania, a dodatkowo
została wyposażona w narzędzia mające zwiększyć efektywność jej działań. Głównym zadaniem
Rady Praw Człowieka jest wspieranie powszechnego poszanowania oraz ochrona praw człowieka i
podstawowych wolności.
2) Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka (UNHCHR) odpowiada za
koordynowanie działalności ONZ w dziedzinie praw człowieka. Do jego zadań należy promowanie i
zapewnienie stosowania praw człowieka w świecie, promocja i koordynowanie współpracy
międzynarodowej, pomoc przy opracowywaniu nowych instrumentów ochrony praw człowieka,
śledzenie naruszeń, reagowanie na te naruszenia.
3) Międzynarodowy Trybunał Karny to organ utworzony w 1998 r. do sądzenia najcięższych zbrodni,
takich jak ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne. Trybunał składa się z 18
sędziów wybieranych przez państwo, które uznały jego jurysdykcję.
Kompetencje Rady Praw Człowieka:
1) przedstawianie zaleceń Zgromadzeniu Ogólnemu, by zapewnić dalszy rozwój prawa
międzynarodowego chroniącego prawa człowieka;
2) wspieranie realizacji zobowiązań podjętych przez państwa w kwestii przestrzegania praw człowieka;
3) promocja edukacji w zakresie praw człowieka;
4) dokonywanie okresowych przeglądów dotyczących wypełniania przez każde państwo zobowiązań w
dziedzinie praw człowieka;
5) opracowywanie rekomendacji na podstawie dokonywanych przeglądów;
6) szybkie reagowanie na poważne i masowe naruszenia praw człowieka (m.in. rozpatrywanie skarg
pojedynczych osób lub grup osób na łamanie praw człowieka w ramach tzw. procedury 1503);
7) rozwijanie dialogu i współpracy mającej na celu zapobieganie naruszaniu praw człowieka;
8) bliska współpraca z rządami, organizacjami regionalnymi i instytucjami zajmującymi się prawami
człowieka i społeczeństwem obywatelskim;
9) składanie corocznych raportów na forum Zgromadzenia Ogólnego.
Organy karne przy ONZ:
1) Międzynarodowy Trybunał Karny - MTK (ang. International Criminal Court, ICC) – pierwszy w
historii ludzkości stały sąd międzynarodowy powołany do sądzenia pojedynczych osób oskarżanych
o popełnienie najcięższych zbrodni, które miały miejsce po 1 lipca 2002 roku. Siedzibą trybunału
jest Haga. Powstał w 1998 r. Składa się z 18 sędziów wybranych przez państwa, które uznały jego
jurysdykcję.
2) Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy - do zbadania i rozliczenia zbrodni popełnionych w
Rwandzie podczas ludobójstwa, które miało miejsce od stycznia do grudnia 1994 roku. Prezesem
Trybunału jest od 2003 norweski prawnik Erik Møse.
3) Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii – utworzony w 1993 r. Trybunał sądzi
zbrodnie wojenne popełnione na terytorium byłej Jugosławii od dnia 1 stycznia 1991 r. Jego siedzibą
jest Haga w Holandii.
Wyspecjalizowane agencje i programy systemu Narodów Zjednoczonych:
1) Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka
2) Komitety Wykonawcze Sekretariatu ONZ
3) Rada Gospodarczo-Społeczna
4) Komisja ds. Zapobiegania Przestępczości i Sądownictwa Karnego
5) Komisja ds. Statusu Kobiet
6) Komisja Praw Człowieka
7) Podkomisja ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości
1. Podaj nazwy organów stojących na straży praw człowieka w Europie:
Europejski Trybunał Praw Człowieka
2. Jakie państwa obejmuje Europejski Trybunał Praw Człowieka?
Jest międzynarodowym sądem obejmującym te państwa członkowskie Rady Europy, które złożyły stosowne
deklaracje (polska jest jednym z 46 takich państw). Trybunał nie jest organem Rady Europy.
5
II LO w Nowym Targu Matura 2015
3. Na jakich zasadach powołano ETPC?
Został powołany na mocy europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Aktualnie 47 państw ratyfikowało tę Konwencję, dlatego liczba sędziów Trybunału wynosi 47.
Jaka jest procedura postępowania przed ETPC?
1) W wypadku naruszenia postanowień Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności przez państwo członkowskie skargę do ETPC może wnieść obywatel danego państwa (także
osoba przebywająca na jego terytorium lub grupa obywateli), organizacja pozarządowa po
wyczerpaniu możliwości odwoławczych w kraju, a także inne państwo. Jest to element kontroli
następczej ukierunkowanej na przywrócenie naruszanego standardu.
2) Sprawy rozstrzygają sędziowie po jednym z każdego państwa, które podpisało Konwencję. Mimo że
sędziowie są zgłaszani przez państwa, są w pełni niezależni.. Są oni nieusuwalni i nie mogą
piastować innych stanowisk.
3) Wpływające do Trybunału sprawy są rozstrzygane na przeważnie jawnych rozprawach. Po
zarejestrowaniu skargi, zbadaniu jej dopuszczalności oraz próbie polubownego załatwienia
dochodzi do rozstrzygnięcia skargi przez jeden ze składów - Izbę lub wyjątkowo w trybie
odwoławczym - przez Wielką Izbę.
4) Orzeczenia Trybunału są publikowane, a po uprawomocnieniu podlegają wykonaniu - nad czym
czuwa Komitet Ministrów Rady Europy.
4. Jakie podmioty mogą wnieść skargę do ETPC?
W wypadku naruszenia postanowień Konwencji przez państwo członkowskie skargę do ETPC może wnieść:
1) obywatel danego państwa
2) także osoba przebywająca na terytorium danego państwa
3) grupa obywateli państwa
4) organizacja pozarządowa
5) inne państwo.
5. Urząd Komisarza Praw Człowieka powstał w 1999 r.
6. Głównymi zadaniami Komisarza są:
1) dbałość o respektowanie praw człowieka
2) udzielanie informacji
3) udzielanie pomocy w pracy krajowym rzecznikom praw człowieka lub innym podobnym instytucjom,
które są powoływane w poszczególnych przypadkach do ochrony praw obywatelskich
4) ustala braki w prawodawstwie państw członkowskich w zakresie ochrony praw człowieka
5) Ma prawo do przedkładania raportów dotyczących konkretnych kwestii do Komitetu Ministrów lub
Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy.
7. Jednostki organizacyjne Trybunału to:
1) Zgromadzenie Plenarne (wszyscy sędziowie)
2) Wielka Izba Trybunału (17 sędziów)
3) Izba Trybunału (7 sędziów)
4) Komitet Trzech Sędziów
8. Scharakteryzuj na czym polega ochrona praw człowieka w Organizacji Bezpieczeństwa w
Europie.
System ochrony praw człowieka w ramach OBWE jest ukierunkowany na te prawa, które umożliwiają
koegzystencję i podejmowanie działań zmierzających do rozwiązywania konfliktów w tzw. "trzecim
koszyku", obecnie zwanym „ludzkim wymiarem” OBWE. Niezwykle ważne wdrażanie zasad demokracji,
budowanie, umacnianie i ochrona Instytucji demokratycznych, promowanie tolerancji na obszarze
działalności całej OBWE. Obserwatorzy OBWE przyglądają się przebiegowi wyborów w różnych
państwach.
9. Jaki dokument jest podstawą działalności OBWE.
Karta Paryska z 1990 r. zawiera zasadę, że przestrzeganie praw człowieka jest sprawą dotyczącą wszystkich
członków tej organizacji.
10. Kiedy i dlaczego doszło do przekształcenia Konferencji BWE w OBWE?
6
II LO w Nowym Targu Matura 2015
Szczególne znaczenie w przekształcaniu KBWE w tym kierunku miał szczyt w Helsinkach w 1991: określił
cele poszanowania praw i podstawowych wolności człowieka jako niepodważalne, z prawami mniejszości
narodowych, demokracją, praworządnością sprawiedliwością społeczną odpowiedzialnością gospodarczą,
o także odpowiedzialnością za środowisko.
11. Co jest cechą aktów prawnych i działań OBWE?
Zgodnie z charakterem działania OBWE akty prawne tej organizacji nie przewidują żadnych restrykcji,
zatem także i w ludzkim wymiarze odnoszącym się do praw człowieka zawierają polityczne zobowiązania
działań pozytywnych. Taki sam charakter politycznej presji mają też działania OBWE w obranie tych praw.
12. Organy OBWE stojące na straży praw człowieka:
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka
Wysoki Komisarz OBWE do spraw Mniejszości Narodowych
13. Jakie są kompetencje Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka?
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka to instytucjo działająca od 1990 r. Do tych zadań
należy nadzór nad przeprowadzaniem wyborów w państwach o krótkich tradycjach demokratycznych,
organizowanie seminariów, zbieranie informacji o sytuacjach kryzysowych.
14. Jakie są kompetencje Wysoki Komisarz OBWE do spraw Mniejszości Narodowych?
Wysoki Komisarz OBWE do spraw Mniejszości Narodowych to instytucjo, która działo od i uzupełnia
działalność Biuro. Jego celem jest zapobieganie konfliktom etnicznym poprzez wskazanie Wysokiej Rodzie
potencjalnych źródeł konfliktu.
Prawa człowieka w Unii Europejskiej
15. W strukturach Unii Europejskiej ochroną praw człowieka zajmują się przede wszystkim:
1) Parlament Europejski
2) Trybunał Sprawiedliwości
3) Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich
16. Kiedy instytucje UE zajmujące się ochroną praw człowieka podejmują działania:
Kompetencje tych instytucji odnoszą się do sytuacji, gdy instytucja lub organ wspólnotowy dopuściły się
naruszenia praw człowieka.
17. Jakie jest umocowanie prawne decyzji w sprawie ochrony praw człowieka w UE:?
1) Punktem odniesienia są podstawowe prawa Unii, które obejmują także prawo człowieka.
2) Traktat z Maastricht wprost stwierdza, że Unia respektuje podstawowe prawo zagwarantowane w
„Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności”.
3) Znalazło to potwierdzenie w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, który często odwołuje się do
postanowień tej Konwencji, służąc w ten sposób ochronie praw człowieka.
4) Odwołuje się też do gwarancji zawartych w traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (np.
odnośnie do zakazu dyskryminacji), o w zakresie polityki społecznej uwzględnia prawa zapisane w
Europejskiej Korcie Socjalnej i we Wspólnotowej Korcie Podstawowych Praw Socjalnych
Pracowników.
18. Urząd Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich powstał w 1995 r.
19. Wymień główne cele działalności Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich:
1) ochrona praw zamieszczonych w Karcie Praw Podstawowych,
2) zapewnienie otwartej i przejrzystej administracji,
3) poprawienie jakości usług świadczonych przez instytucje, gwarancje prawne ochrony praw
pracowników unijnych.
4) Jego głównym zadaniem jest rozpatrywanie skarg dotyczących tzw. „ błędów i nadużyć instytucji
unijnych”. Rzecznik rozpatruje skargi dotyczące
wszystkich organów UE, z wyjątkiem
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu I Instancji. Nie ma uprawnień do rozstrzygania
skarg na władze państwowe, regionalne czy samorządowe.
System afrykański
20. Na jakich dokumentach i instytucjach jest oparty system afrykański:
1) Afrykańskiej Karcie Praw Człowieka i Ludów przyjętej przez Organizację Jedności Afrykańskiej w
1981 r.,
7
II LO w Nowym Targu Matura 2015
2) Komisji Praw Człowieka i Ludów
3) Afrykańskim Trybunale Praw Człowieka i Ludów.
21. Jakie instytucje tworzą afrykański system ochrony praw człowieka:
1) Komisja Praw Człowieka i Ludów
2) Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów
System interamerykański
22. Na jakich instytucjach i dokumentach opiera się interamerykański system ochrony praw człowieka?
System interamerykański opiera się na Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka uchwalonej przez
Organizację Państw Amerykańskich w 1969 r. Poza tym jest gwarantowany przez Międzyamerykańską
Komisję Praw Człowieka i Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka.
System arabski
23. Na jakich instytucjach i dokumentach opiera się interamerykański system ochrony praw człowieka i
co jest jego specyfiką?
Arabski system ochrony praw człowieka jest zgodny z islamskim szariatem i formalnie oparły na Arabskiej
Karcie Praw Człowieka (1994). Organem Kontrolnym jest Komitet Ekspertów Praw Człowieka działający w
ramach Ligi Państw Arabskich. W świecie arabskim podstawowe prawa i wolności jednostki są integralną
częścią religii islamskiej i jako wiążące zalecenia boskie nie mogą być przez nikogo unieważnione w
jakimkolwiek zakresie. Z tego względu wszelkie podstawowe prawo zapisane w traktatach
międzynarodowych (ONZ i regionalnych) muszą być rozpatrywane przez pryzmat szariatu. Trudno więc
mówić o prawach człowieka w krojach islamskich w takim sensie, w jakim są one pojmowane w kręgu
kultury zachodniej. W rezultacie prowadzi to do niewielkiej skuteczności w stosunku do państw arabskich
zarówno uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka (ONZ), jak i systemu regionalnego, opartego no
Arabskiej Karcie.
Organizacje pozarządowe ochrony praw człowieka
24. Scharakteryzuj na czym polega misja Czerwonego Krzyża:
Szeroko, rozumiana, ochrona praw człowieka jest wpisana w misję Czerwonego Krzyża, Do naczelnych
celów tej organizacji należy zapobieganie i łagodzenie cierpienia ludzkiego oraz ochrona ludzkiej godności
bez jakiejkolwiek dyskryminacji dotyczącej narodów, rosy, płci, przekonań religijnych, politycznych bądź
orientacji seksualnej,
Propagowanie norm prawa humanitarnego jest jednym z głównych zadań tej organizacji już od ponad
140 lat. Ochrona ofiar konfliktów zbrojnych zawiera się w pojęciu ochrony praw człowieka, jako że
zwłaszcza podczas wojen prawa te są ograniczane, a nawet masowo gwałcone, Dotyczy to wszystkich
generacji praw, Podobnie uniwersalny charakter ma budowanie poczucia solidarności ze wszystkimi, którzy
potrzebują ochrony i pomocy. Jest to możliwe dzięki 7 podstawowym zasadom. Czerwony Krzyż
bezpośrednio realizuje te zasady zarówno podczas współczesnych wojen, jak również w innych sytuacjach
kryzysowych, np. podczas katastrof ekologicznych czy humanitarnych. W byłej Jugosławii koordynuje pomoc
humanitarną, w Azji, stara się łagodzić skutki występujących tam szczególnie często klęsk żywiołowych i
ekologicznych, w Indonezji, Turcji czy w Afryce podejmuje działania mające no celu zapobieganie skutkom
klęsk głodu, suszy, rozprzestrzeniania się wirusa HIV oraz licznych konfliktów na tle etnicznym.
Wszystkie te problemy stanowią ogromne wyzwanie dla społeczności międzynarodowej. Strategia
niezbędnej pomocy rzeczowej i intelektualnej oraz dyskretna dyplomacja oraz współdziałanie z lokalną
władzą publiczną i organizacjami obywatelskimi decydują o skuteczności tych działań. Przyczyniają się też
do promowania praw człowieka tam, gdzie są one naruszane.
Polski Czerwony Krzyż od początków III Rzeczypospolitej realizuje ideę tej międzynarodowej
organizacji zarówno w kraju, jak i poza jego granicami, Włącza się w działania misji pokojowych i
humanitarnych w różnych częściach świata.
25. Zasady Czerwonego Krzyża to:
1) powszechność
2) humanitaryzm
3) bezstronność
4) neutralność
8
II LO w Nowym Targu Matura 2015
5) dobrowolność
6) niezależność
26. Przedstaw zakres działań Amnesty International:
To organizacja, która powstała w 1961 r. w Wielkiej Brytanii oraz we Francji. Jej najważniejszym celem
jest działanie na rzecz zapobiegania wszelkim naruszeniom praw człowieka, a zwłaszcza zabieganie o
amnestię więźniów politycznych. Środkami do realizacji tych celów mają być pokojowe akcje obywatelskie,
m.in. pisanie listów i petycji. Co ważne, swoją działalność Amnesty International finansuje ze składek
członkowskich i ofiarności osób fizycznych.
Amnesty International podejmuje duże ogólnoświatowe działania medialne nakierowane na jeden
konkretny problem w konkretnym kraju, Przykładem może być ogólnoświatowa kampania medialna
dotycząca obrony praw uchodźców lub sprzeciwiania się torturom, Działania te są podejmowane przez
kilkuosobowe grupy, które monitorują sytuację konkretnych osób represjonowanych w danym kraju,
organizują akcje pisania listów protestacyjnych w wypadkach szczególnie drastycznych naruszeń praw
człowieka, opracowują i publikują doroczne raporty o przestrzeganiu praw człowieka na świecie,
W Polsce organizacja ta działa od połowy lat 70., a jej początki sięgają obrony praw robotników represjonowanych za protesty w zakładach Ursusa i w Radomiu. Obecnie liczy ok. 2 tys. członków. Oprócz
uczestnictwa w akcjach ogólnoświatowych prowadzi też działalność wydawniczą, której celem jest
popularyzacja praw człowieka.
27. Do szczegółowych celów Amnesty International należy:
1) natychmiastowe i bezzwłoczne uwalnianie wszystkich więźniów sumienia; zapewnienie wszystkim
więźniom politycznym uczciwych i szybkich procesów sądowych;
2) kampania na rzecz zaprzestania stosowania kary śmierci;
3) zwalczanie stosowania tortur i innych form okrutnego traktowania więźniów; położenie kresu
"zaginięciom" i pozasądowym egzekucjom,
28. Scharakteryzuj działania podejmowane, które podejmuje Międzynarodowa Helsińska Federacja
Praw Człowieka powstała w 1982 r oraz źródła pozyskiwanych środków:
Zrzesza grupy narodowe, które zaczęły się tworzyć po podpisaniu Aktu Końcowego Konferencji
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w Helsinkach w 1975 r. dla propagowania i wspierania inicjatyw
helsińskich zwłaszcza w krajach Europy Wschodniej. Łączy ona narodowe Komitety Helsińskie z ponad 20
krajów. Zadaniem Federacji i zrzeszonych w niej organizacji jest czuwanie nad przestrzeganiem przez
państwa postanowień Aktu Końcowego KBWE i zobowiązań zawartych w innych dokumentach
KBWE/OBWE dotyczących praw człowieka. W tym celu sporządza raporty o naruszaniu tych praw w
poszczególnych warstwach, wysyła swoich przedstawicieli no rozprawy sądowe i misie do państw, gdzie
dochód: do naruszeń praw człowieka, prowadzi działalność edukacyjną oraz kampanie medialne. Fundacja
służy fachowym doradztwem organizacjom pozarządowym i instytucjom państwa takim jak sejm, SE not,
policjo, wymiar sprawiedliwości, więziennictwo, straż graniczna itp. w zakresie naruszeń praw osobistych i
politycznych, a także realizacji programów edukacyjnych, Obecnie Helsińska Federacja Pro Człowieka jest
jedną z najbardziej doświadczonych i profesjonalnie działających organizacji pozarządowych w Europie
zajmujących się prawami człowieka, a jej raporty są wysoko ocenione.
Środki na swoją działalność Federacja pozyskuje od dużych fundacji (Ford Foundation, Open Socie
Institute, Charles Stewart MOTT Foundation, The John D. and Catherine T. MacArthur Foundation,
Fundacja im. Stefana Batorego, German Marshall Fund, Friedrich Naumann Stiftung, Freedom MouSE od
współpracujących z nią organizacji pozarządowych (Szwedzka Sekcja Międzynarodowej Komisji
Prawników, Holenderski Komitet Helsiński), od instytucji międzynarodowych (Rada Europy, OBWE,
fundusze Unii Europejskiej, fundusze Organizacji Narodów Zjednoczonych), o także od prywatnych
sponsorów.
29. Wyjaśnij czym jest Czerwony Półksiężyc:
Jest muzułmańskim odpowiednikiem Czerwonego Krzyża (półksiężyc jest symbolem islamu). Jego misją jest
również zapobieganie ludzkiemu cierpieniu oraz jego łagodzenie, a także ochrona ludzkiej godności. Obie te
organizacje tworzą Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.
30. Wyjaśnij czym jest HELSIŃSKA FUNDACJA PRAW CZŁOWIEKA
9
II LO w Nowym Targu Matura 2015
Polska organizacja należąca do Międzynarodowej Helsińskiej Federacji Praw Człowieka.
31. Wymień środki ochrony praw człowieka w Polsce:
a) postępowanie przed sądem
b) skarga do Trybunału Konstytucyjnego
c) wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
32. Wymień warunki ograniczenia praw i wolności w Polsce:
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w
ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku
publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych
osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Ustawodawca wyróżnił 2 grupy wymogów uzasadnienia takiego ograniczania:


Formalny – odstąpienie w pewnym zakresie od realizacji określonych wolności czy praw nastąpi w
ustawie a nie jakimkolwiek innym akcie podstawowym;
Materialny – obejmuje elementy: konieczność tego ograniczenia w demokratycznym państwie,
istnienie interesu publicznego w postaci jedne z sześciu wyraźnie wskazanych wartości
(bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, ochrona zdrowia publicznego,
ochrona moralności publicznej, wolność i prawa innych osób), nienaruszenie istoty ograniczenia
wolności i praw.
Wymóg konieczności jest spełniony, jeżeli ustanowione ograniczenia są zgodne z zasadą proporcjonalności:



Środki zastosowane przez pracodawcę muszą być w stanie doprowadzić do zamierzonych celów;
Muszą być one niezbędne do ochrony interesu, z którym są powiązane;
Ich efekty muszą pozostawać w proporcji do ciężarów nakładowych na obywatela.
33. Wyjaśnij czym jest skarga konstytucyjna i jaka jest procedura jej składania.
Skarga konstytucyjna to - środek ochrony praw i wolności obywatelskich, możliwość zaskarżenia przez
obywatela aktów prawnych naruszających jego uprawnienia zawarte w konstytucji, organem
orzekającym o słuszności skargi jest określony w ustawie zasadniczej sąd konstytucyjny (np. w Stanach
Zjednoczonych jest nim Sąd Najwyższy, w Polsce Trybunał Konstytucyjny). Skarga konstytucyjna
spełnia także pośredni cel - daje możliwość odnajdowania luk i niespójności systemu prawa
obowiązującego w danym państwie.
W Polsce - wniesiony przez obywatela do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z
Konstytucją RP ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ
administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach, albo o jego obowiązkach
określonych w konstytucji.
Aby skarga konstytucyjna została uwzględniona przez Trybunał Konstytucyjny ma być napisana przez
adwokata lub radcę prawnego (za wyjątkiem sytuacji, gdy skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz,
profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych) i zawierać:
1. wskazanie ustawy lub innego przepisu prawnego, którego konstytucyjność jest kwestionowana,
2. wskazanie, jakie konstytucyjne prawo lub wolności zostały naruszone przez ten przepis,
3. opis sprawy sądowej lub postępowania administracyjnego, w którym zastosowano, wobec
wnoszącego skargę, kwestionowany przepis,
4. kończący sprawę wyrok, decyzję administracyjną lub inne ostateczne rozstrzygnięcie,
5. uzasadnienie skargi.
10
II LO w Nowym Targu Matura 2015
Skargę należy wnieść nie później niż na 3 miesiące po ostatecznym wyroku lub decyzji i uiścić opłatę
skarbową. Jeśli Trybunał uzna, że kwestionowany przepis jest niekonstytucyjny trzeba, powołując się na
orzeczenie Trybunału, wystąpić do sądu lub organu administracyjnego z wnioskiem o wznowienie
postępowania. Zakwestionowany przez Trybunał przepis traci moc z dniem ogłoszenia wyroku
Trybunału w Dzienniku Ustaw. Jednak jeśli zmiana prawa wymaga znacznych wydatków ze strony
państwa lub dłuższej pracy parlamentu nad nowymi regulacjami, Trybunał może na czas z góry
określony odroczyć wejście w życie swego orzeczenia.
Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub
prawa zostały naruszone.
Skargę konstytucyjną może dla skarżącego sporządzić wyłącznie adwokat lub radca prawny. We własnej
sprawie samodzielnie skargę konstytucyjną może stworzyć:





sędzia,
prokurator
notariusz
profesor
doktor habilitowany nauk prawnych.
Jeżeli skarżący, ze względu na sytuację majątkową, nie jest w stanie opłacić kosztów sporządzenia skargi
konstytucyjnej przez adwokata lub radcę prawnego, ma prawo zwrócić się do sądu o ustanowienie dla niego
adwokata lub radcy prawnego z urzędu.
Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej.
Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie akt normatywny:



ustawa,
rozporządzenie,
zarządzenie.
Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw
lub wolności określonych w Konstytucji RP.
Trybunał Konstytucyjny może rozpoznawać skargę konstytucyjną wyłącznie wówczas, gdy skarżący
wykorzystał już wszystkie, przysługujące środki zaskarżenia lub środki odwoławcze
Skargę konstytucyjną należy złożyć do Trybunału Konstytucyjnego, po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu
3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego
ostatecznego rozstrzygnięcia. Trybunał Konstytucyjny nie rozpoznaje skarg wniesionych po upływie
wymienionego wyżej terminu.
Do skargi konstytucyjnej należy dołączyć


pełnomocnictwo do sporządzenia skargi konstytucyjnej
kopię orzeczenia organu władzy publicznej, z którego wydaniem skarżący łączy naruszenie
przysługujących mu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym;
11
II LO w Nowym Targu Matura 2015

kopię orzeczeń wydanych w związku z wyczerpaniem przez skarżącego przysługujących mu
środków odwoławczych lub środków zaskarżenia, łącznie z orzeczeniem wydanym przez organ
pierwszej instancji.
Skargę konstytucyjną wraz z załącznikami należy składać w 5 egzemplarzach.
Co powinna zawierać skarga konstytucyjna
Skarga konstytucyjna po pierwsze powinna zawierać informacje ogólne. Zaliczymy do nich:





miejsce i data sporządzenia skargi konstytucyjnej,
imię i nazwisko skarżącego, a w przypadku skarżącego nie będącego osobą fizyczną należy podać
nazwę, osobę (osoby) upoważnioną do reprezentacji danego podmiotu oraz określenie podstawy
reprezentacji,
adres skarżącego,
imię i nazwisko pełnomocnika skarżącego,
adres kancelarii oraz nr wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych.
34. Początki działalności organizacji obywatelskich w Polsce
Procesy demokratycznych przemian w Polsce, które miały miejsce począwszy od roku 1989
umożliwiły Polsce, pełną akceptację międzynarodowych regulacji w dziedzinie ochrony praw
człowieka. Efektem tych zmian było ratyfikowanie wielu umów oraz przyjęcie międzynarodowych
procedur kontrolnych. Pierwsze organizacje i ruchy obywatelskie, stawiające sobie za cel działania,
obronę praw człowieka, zaczęły powstawać po uchwaleniu aktu końcowego KBWE w 1975 roku.
Jednym z nich był Komitet Obrony Robotników (KOR), powstały w reakcji na represje władz
państwowych wobec uczestników protestu robotniczego w czerwcu 1976 roku. Głównym zadaniem
KOR było finansowe i prawne wspieranie prześladowanych robotników. Kolejnym ugrupowaniem
opozycyjnym był Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO), działający w latach 19771981. Ruch widział możliwość realizacji stawianych sobie celów poprzez zmiany ustrojowe,
zmierzające do budowy państwa obywatelskiego oraz uniezależnienie Polski od wpływów ZSRR.
Spośród powstałych wówczas organizacji działa do chwili obecnej Komitet Helsiński w Polsce,
który od momentu powołania w 1982 roku kontroluje przestrzeganie praw człowieka i
podstawowych wolności, gwarantowanych w przyjętych przez Polskę umowach międzynarodowych
oraz dokumentach KBWE/OBWE. Pogarszająca się pod koniec lat 70. sytuacja polityczna i
ekonomiczna kraju doprowadziła m.in. do utworzenia przez opozycyjnych działaczy Wolnych
Związków Zawodowych. W rezultacie kierowanego przez związki strajku w Stoczni Gdańskiej w
1980 roku było utworzenie, za zgodą władz, Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego
"Solidarność". Prowadzenie w Polsce stanu wojennego w grudniu 1981 roku zahamowało oficjalną
aktywność organizacji obywatelskich i pracowniczych, zmuszając je do prowadzenia w podziemiu
działalności na rzecz praw człowieka. Wyrazem uznania społeczności międzynarodowej dla
poczynań opozycji demokratycznej w Polsce było przyznanie w 1983 roku Pokojowej Nagrody
Nobla przywódcy "Solidarności" i późniejszemu prezydentowi Rzeczypospolitej - Lechowi Wałęsie.
35. Organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony praw człowieka w Polsce
a. Polska struktura Amnesty International, będąca częścią światowego ruchu działającego w
oparciu o idee Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
b. Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce - niezależny instytut edukacyjno-badawczy.
12