PRZEDMIOT SOCJOLOGII I PSYCHOLOGII PRACY

PRZEDMIOT SOCJOLOGII I PSYCHOLOGII PRACY

2008-09-27
PRZEDMIOT SOCJOLOGII
I PSYCHOLOGII PRACY
Charakterystyka podstawowych
pojęć
dr Anna Walczyna
Początki:
- XVIII w – C. H. Saint – Simon wyodrębnia nową
naukę – fizjologię społeczną będącą nauką o
społeczeństwie rozumianym jako wewnętrznie
spójna, rządząca się własnymi prawami całość
- 1864 wyodrębnienie socjologii przez A. Comte’a
w ramach nowej klasyfikacji nauk szczegółowych,
jako autonomicznej dyscypliny naukowej.
-Comte wyodrębnia też psychologię jako odrębną
dziedzinę naukową.
dr Anna Walczyna
1
2008-09-27
ETYMOLOGIA
SOCJOLOGIA
SOCIETAS
(społeczeństwo)
+
LOGOS
(nauka, wiedza)
dr Anna Walczyna
ETYMOLOGIA
PSYCHOLOGIA
PSYCHE
(dusza, psychika)
+
LOGOS
(nauka, wiedza)
dr Anna Walczyna
2
2008-09-27
RODZAJE PSYCHOLOGII I SOCJOLOGII
PSYCHOLOGIA/SOCJOLOGIA
PRZEDNAUKOWA
NAUKOWA
NIENAUKOWA
dr Anna Walczyna
Klasyfikacja nauk szczegółowych oraz miejsce psychologii i socjologii
NAUKI
FORMALNE
Logika
matematyka
EMPIRYCZNE
Przyrodnicze
fizyka
biologia
Społeczne:
- psychologia
- socjologia
- ekonomia
- historia
- prawo
- filozofia
dr Anna Walczyna
3
2008-09-27
Schemat poznania naukowego
w naukach empirycznych
TEORIE
Świat
konstrukcji
teoret
dedukcja
Budowanie teorii
PRZEWIDYWANIA
Sprawdzanie
Świat faktów
empirycznych
FAKTY
FAKTY
dr Anna Walczyna
Funkcje nauk empirycznych:
•Deskryptywna (opisowa) – polegająca na względnie
dokładnym
opisie
cech
badanej
rzeczywistości
(gromadzenie faktów);
•Eksplanacyjna (wyjaśniająca) – polegająca na wyjaśnieniu
mechanizmu funkcjonowania badanego zjawiska (budowa
teorii);
•Predyktywna
(prognostyczna)
–
polegająca
na
przewidywaniu
przyszłych
zjawisk
z
określonym
prawdopodobieństwem, na podstawie dotychczasowej
wiedzy o badanym zjawisku.
dr Anna Walczyna
4
2008-09-27
SOCJOLOGIA – rozumienie współczesne
nauka o zbiorowościach społecznych, a jej przedmiotem są:
 zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia
zbiorowego ludzi,
 struktura tych zbiorowości,
 zjawiska i procesy w nich zachodzące a wynikające ze
wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie,
 siły skupiające i rozbijające te zbiorowości,
 zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.
dr Anna Walczyna
Podział subdyscyplin socjologicznych
SOCJOLOGIA
OGÓLNA
SZCZEGÓŁOWA/E
(teoretyczna)
Rozwija 4 podstawowe
teorie
•Struktur społecznych
•Zmian lub rozwoju
społecznego
•Zachowania społecznego
zbiorowości
•Zachowania społecznego
jednostki
Grup społecznych
•Wsi
•Miasta
•Subkultur
młodzieżowych
•Wojska
•Ludzi starych
•.......
Związane z poszczególnymi
sferami ludzkiej
aktywności:
•Polityki
•Medycyny
•Oświaty
•Wiedzy
•Kultury
•Pracy
•Religii
•Gospodarki
•.........
dr Anna Walczyna
5
2008-09-27
Socjologia pracy jest działem socjologii zajmującym się
opisem i wyjaśnianiem zachowań społecznych ludzi w
procesie pracy, podczas produkcji dóbr i usług.
Zagadnienia szczegółowe:
1. Ogólne zagadnienia definicji pracy, klasyfikacja różnych form i rodzajów
pracy występujących w zbiorowościach ludzkich oraz ogólne zagadnienia
sprawnego
2. Badania społecznych konsekwencji pracy, skutków społecznego podziału
pracy
i rozwoju narzędzi pracy.
3. Badanie czynników wpływających na motywację pracowników, na
intensywność ich wysiłków, a więc na wydajność pracy.
4. Badanie czynników wpływających na identyfikowanie interesów załogi z
interesem zakładu pracy oraz utożsamianie celów osobistych z celami i
wartościami zakładu pracy. Określenie co sprzyja tej identyfikacji ma
duży walor praktyczny. Sytuacja taka jest bowiem bardzo pożądana.
dr Anna Walczyna
Zagadnienia szczegółowe cd:
5. Badanie zjawisk i procesów dezorganizacji systemu społecznego
zakładu pracy
i wpływ tych procesów na wykonywanie pracy.
6. Badanie stosunków między załogą a kierownictwem oraz cech
jakie powinien posiadać kierownik i co powinien wiedzieć o
pracownikach, aby skutecznie nimi zarządzać.
7. Badanie biurokracji pracy jako zracjonalizowanej i
zdepersonalizowanej postaci zarządzania i kierowania.
8. Badanie wpływu pracy na tworzenie się różnych typów
osobowości, typów zawodowych.
dr Anna Walczyna
6
2008-09-27
PRACA
1. W rozumieniu fizyki: iloczyn siły i drogi;
2. W rozumieniu biologii: ruch w żywym organizmie;
3. W koncepcjach ekonomicznych: towar
sprzedawany na rynku pracy w postaci sił
fizycznych i moralnych, kwalifikacji i umiejętności
w celu produkowania dóbr i usług zaspokajających
potrzeby materialne i duchowe człowieka;
4. Rozumienie ekonomiczno – społeczne: różnego typu
czynności mające na celu wytworzenie jakichś
dóbr lub świadczenie usług. Dobra te lub usługi
mogą być przeznaczone dla innych lub do własnej
konsumpcji.
dr Anna Walczyna
Charakter czynności:
 Autoteliczne – czynności same w sobie. Ich wykonywanie jest źródłem
przyjemności, satysfakcji. Często wykonywane w czasie wolnym, hobby.
Wykonywane z motywów społecznych – ich wykonywanie to rezultat presji
społecznej nakłaniającej jednostkę do podjęcia określonych działań. Zdolność
rozpoznawania oczekiwań społecznych często prowadzi do ukształtowania
czegoś, co jest określane mianem przymusu wewnętrznego. Czynności są
podejmowane przez jednostkę nie dlatego, że je lubi, ale dlatego, że
„powinien” je podjąć, jest do tego zobowiązana.
Praca przymusowa – przymus może mieć charakter fizyczny (np. praca
niewolnicza) lub ekonomiczny związany z koniecznością zapewnienia sobie
podstaw egzystencji.
dr Anna Walczyna
7
2008-09-27
ZŁOŻONOŚĆ PRACY
Substantywna
Organizacyjna
Substantywna - stopień skomplikowania wykonywanych
czynności. Bierze się tu pod uwagę pracę z ludźmi, symbolami
(ideami) i przedmiotami.
Organizacyjna – złożoność w tym wymiarze wiąże się z
koniecznością kooperacji z innymi pracownikami, grupami lub
instytucjami. Praca jest złożona pod względem organizacyjnym,
jeśli wymaga ścisłej koordynacji działań wielu podmiotów.
dr Anna Walczyna
Praca – ujęcie stricte socjologiczne:
każda celowa czynność społecznie użyteczna lub
społecznie doniosła, zapewniająca określoną pozycję w
społeczeństwie.
W ujęciu socjologicznym podkreśla się iż:
1. Praca jest czynnością społeczną;
2. Praca prowadzona jest w celu zaspokajania różnego
rodzaju potrzeb, które są określane przez strukturę i
kulturę grup, do których jednostka należy;
3. Środki realizacji celów pracy i metody posługiwania się
nimi są wyznaczone przez strukturę i kulturę grup, do
których jednostka należy;
4. Aby większość prac została zrealizowana, niezbędna jest
współpraca wielu jednostek i grup rozproszonych w
czasie i przestrzeni.
dr Anna Walczyna
8
2008-09-27
PSYCHOLOGIA
Przedmiotem zainteresowania psychologów jest człowiek
i jego zachowanie;
Człowiek postrzegany jest jako jednostka posiadająca
określoną psychikę.
Innymi słowy przedmiotem psychologii jest, rozmaicie
definiowana w różnych teoriach psychologicznych, psychika
człowieka.
dr Anna Walczyna
PODZIAŁ SUBDYSCYPLIN PSYCHOLOGICZNYCH
PSYCHOLOGIA
TEORETYCZNA
STOSOWANA
(praktyczna)
•Eksperymentalna
•Poznawcza
•Rozwojowa
•Społeczna
•Osobowości
•Różnic
indywidualnych
•Fizjologiczna
•Kliniczna
•Wychowawcza
•Pracy
•Defektologiczna
•Penitencjarna
•Sądowa
•Wojskowa
•Sportu i rekreacji
dr Anna Walczyna
9
2008-09-27
Psychologia pracy
Zajmuje się mechanizmami psychologicznymi efektywności
i niezawodności człowieka w procesie pracy a zwłaszcza
w układzie:
• „człowiek-maszyna” (psychologia przemysłowa, lotnicza,
kosmiczna) oraz
•„człowiek-człowiek” (psychologia organizacji pracy i
zarządzania, psychologia reklamy itd.).
Odrębnym działem psychologii pracy jest psychologia
bezrobocia zajmująca się stanem psychicznym ludzi
pozbawionych pracy z przyczyn wymuszonych (bezrobotni)
lub naturalnych (emeryci, renciści)
dr Anna Walczyna
Rozwój psychologii pracy – podstawowe
paradygmaty
1. Paradygmat przystosowania człowieka do pracy. Najstarszy, jego
źródeł należy się dopatrywać w początkach epoki przemysłowej.
Przedmiotem analizy jest pojedynczy pracownik, którego motywacja ma
przede wszystkim ekonomiczny charakter.
Pracownik - czynnik wzrostu produkcji niewiele różniący się od maszyny.
Jego niedoskonałość można ulepszyć, poprzez odpowiednie narzędzia i
środki.
Aby dopasować człowieka do pracy, trzeba dokonać diagnozy:
- właściwości, zdolności, możliwości i kwalifikacje kandydatów do pracy
-dokonać pomiaru i oceny wymagań pracy (zdiagnozować miejsce pracy).
Zadaniem psychologa pracy jest pomaganie ludziom w: poznawaniu ich
możliwości i preferencji w odniesieniu do określonych prac, środowisk
zawodowych, pomaganie w wyborze optymalnej kariery, nabywaniu
niezbędnych kompetencji zawodowych.
dr Anna Walczyna
10
2008-09-27
Rozwój psychologii pracy – podstawowe
paradygmaty c.d.
2. Paradygmat psychologii stosunków międzyludzkich. Związany z
ruchem human relations (stosunków międzyludzkich). Teza: motywacja
ekonomiczna nie dla wszystkich pracowników jest jedynym lub
najważniejszym źródłem zadowolenia. Płaca nie jest jedynym
wyznacznikiem wydajności i rozmiarów produkcji. W osiąganiu sukcesu
w pracy duże znaczenie mają stosunki międzyludzkie panujące w
środowisku pracy.
Ludzie z reguły pracują w otoczeniu innych ludzi i dlatego ulegają
wpływom innych. Muszą więc też przystosować się do innych. Jest to
konieczne dla uzyskania pełnej harmonii między człowiekiem i pracą.
Przedmiotem badania psychologii pracy winny być takie zagadnienia
jak: atmosfera pracy, metody kierowania jednych ludzi pracą innych
ludzi, powiązania między kolegami w pracy, gdyż może to mieć wpływ
na efektywność działania zawodowego.
dr Anna Walczyna
Rozwój psychologii pracy – podstawowe
paradygmaty c.d.
3. Paradygmat przystosowania pracy do człowieka. Wiąże się z takimi
subdyscyplinami jak psychologia inżynieryjna i ergonomia.
Idea tego podejścia zakłada, że pracownik – nawet bardzo zdolny,
wysoce motywowany i wykształcony nie jest w stanie efektywnie
pracować jeśli narzędzia oraz materialne środowisko pracy nie będą
uwzględniać wymagań i ograniczeń organizmu człowieka.
Możliwości adaptacyjne jednostki są ograniczone i muszą być
uwzględnione już na etapie wstępnego projektowania. Tak więc prawa
fizjologiczne i psychologiczne wyznaczają zachowanie w pracy i jest to
podstawą efektywności, bezpieczeństwa pracy, a także osiąganego w
niej zadowolenia.
dr Anna Walczyna
11
2008-09-27
Rozwój psychologii pracy – podstawowe
paradygmaty c.d.
4. Trend rozwojowy, wiązany z globalizacją, czyli dążeniem do
unifikacji, do ujednolicenia sposobów produkcji, rynków pracy i
systemów organizacyjnych.
Psychologia pracy musi ujmować pracę nie tylko w aspektach
psychicznym, biologicznym ale także ekonomicznym i kulturowym.
Podkreśla się, że prawie wszystkie uzdolnienia człowieka są wynikiem
zdolności uczenia się, a podstawową cechą organizmu ludzkiego jest
przystosowywanie się, elastyczność, zdolność do modyfikacji.
Zadaniem psychologii jest odkrywanie zależności pomiędzy tak
rozumianym zachowaniem a właściwościami pracy.
dr Anna Walczyna
Rozwój psychologii pracy – podstawowe
paradygmaty c.d.
5. Nowoczesne podejście do psychologii pracy. Poszerzenie pojęcia zachowania
o transakcyjny punkt widzenia – istnieje złożona zależność pomiędzy
właściwościami organizmu człowieka a określonymi cechami otoczenia.
Pracownik jest nie tylko biernym odbiorcą bodźców płynących ze środowiska, nie
jest też całkowicie niezależny od środowiska. Zachowanie pracownika odbywa się
w określonym środowisku i jest wypadkową indywidualnych cech pracownika
i środowiska.
Transakcje mają charakter adaptacyjny (indywidualny człowiek – indywidualna
sytuacja) i odzwierciedlają sposób, w jaki jednostka nauczyła się w trakcie
działania radzić sobie z wymaganiami pracy. Zachowania pracownicze
rozpatrywane są jako złożony efekt serii zdarzeń, poprzez które jednostka uczy
się radzić sobie z wymaganiami poszczególnych elementów środowiska pracy.
Podejście to pozwoliło na rozstrzygnięcie np. tzw. „hipotezy Marbego”: czy
wypadki przy pracy są spowodowane „stałą w czasie indywidualną skłonnością”,
czy czynnikami niezależnymi od jednostki? Zgodnie z podejściem transakcyjnym,
wypadki przy pracy są efektem interakcji między czynnikami środowiskowymi a
czynnikami osobowościowymi.
dr Anna Walczyna
12
2008-09-27
Bezpieczeństwo i wypadki w pracy jako efekt interakcji możliwości
jednostki oraz wymagań środowiska pracy
UWAGA!!! Poziom wymagań w punkcie b, mimo, iż jest taki sam jak
w punkcie a, przekraczając możliwości adaptacyjne jednostki,
stwarza niebezpieczeństwo wypadku.
dr Anna Walczyna
Socjologia pracy
Psychologia pracy
Praca jest działaniem: a) świadomym, b) celowym, c) jej
Cechy wspólne ujęć celem jest zaspokojenie potrzeb ludzkich
Cechy swoiste ujęć
- potrzeby te mają charakter - praca jest formą
społeczny
zachowania się człowieka
- praca zapewnia jednostkom
i grupom określoną pozycję w
społeczeństwie
- wpływ warunków
społecznych na proces pracy
Dyscyplina zwraca - wpływ procesu pracy na
szczególną uwagę na społeczeństwo
- wpływ psychiki jednostki
na proces pracy
- wpływ procesu pracy na
psychikę jednostki
dr Anna Walczyna
13