sekcja analiz ekonomicznych polityki rolnej

Transkrypt

FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA
SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI
ROLNEJ
ul. Wspólna 30
Pokój 338
00 - 930 Warszawa
http://www.fapa.com.pl/saepr
tel. (+48 22) 623-19-80
623-19-81
fax. (+48 22) 623-19-89
e-mail: [email protected]
Analiza sytuacji na unijnym rynku
mleka oraz możliwości liberalizacji
tego rynku
AUTORZY: ZESPÓŁ SAEPR
we współpracy z FAMMU
WARSZAWA, SIERPIEŃ 2007 R.
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
Charakterystyka bieżącej sytuacji na światowym i unijnym rynku mleka z
elementami prognozy
Aktualna sytuacja na światowym rynku mleka to wielka hossa na produkty mleczarskie. Ceny
większości produktów na rynkach międzynarodowych oraz w Unii Europejskiej osiągnęły historyczne
poziomy. Po raz pierwszy od wielu lat notowania cen produktów mleczarskich we Wspólnocie
zbliżyły się do uznawanych za referencyjne cen towarów w Oceanii. Zazwyczaj bowiem były one od
nich znacznie wyższe, co wymuszało stosowanie refundacji eksportowych, aby móc zagospodarować
unijne nadwyżki na rynkach światowych. Obecnie koniunktura jest tak znakomita, a popyt duży, że od
połowy czerwca 2007 r. dopłaty do wywozu produktów mlecznych poza UE zostały zredukowane do
zera.
Ta sytuacja to jednak wpływ raczej wzrostu popytu, a nie znaczącego ograniczenia podaży. W Unii
Europejskiej produkcja i dostawy mleka utrzymują się na stałym poziomie, zaznacza się natomiast
pewna zmiana w strukturze produkcji. Hossa na rynku mleka w proszku i masła wymusza kierowanie
większych ilości surowca do przetwórstwa na te właśnie artykuły kosztem serów.
Stabilizacja produkcji mleczarskiej w dobie wyjątkowo sprzyjającej koniunktury ma istotny wpływ na
krótko- i średnioterminowe prognozy Komisji Europejskiej. Szacunki spodziewanego wzrostu
produkcji i całego sektora mleczarskiego zostały zrewidowane w dół w porównaniu do poprzednich
analiz.
Według unijnej prognozy, produkcja mleka pozostanie stabilna do 2014 r., przy czym w nowych
państwach członkowskich ma się zaznaczyć pewien spadek. W jedenastu krajach UE-15 produkcja i
kwoty nieco wzrosną w następstwie dawnych ustaleń o zwiększaniu kontyngentów mleczarskich.
Generalnie coraz mniej surowca wytwarzać będą gospodarstwa nastawione tylko na zaspokajanie
własnych potrzeb.
Postępujący wzrost mleczności krów, szczególnie w krajach UE-10 w 2004 r., wymusi kontynuację
trendu redukcji stada, ale produkcja ani dostawy nie zostaną dotknięte zmianami. Te drugie nawet
nieco wzrosną – przy założeniu, że dotychczas nie podjęto żadnych wiążących decyzji odnośnie
krótkoterminowej przyszłości kwot mlecznych (być może zostaną one zwiększone, zatem dostawy
wzrosną).
Tabela 1. Prognoza produkcji i dostaw mleka oraz dane na temat krów mlecznych
MLEKO
Produkcja łączna mln ton
w tym
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
148,4
148,9
147,5
148,4
148,5
148,7
148,6
148,5
148,4
148,3
148,2
UE-15
120,4
120,7
119,7
120,1
120,4
120,7
120,7
120,7
120,7
120,7
120,7
21,6
21,9
21,8
22,2
22,1
22,0
22,0
21,9
21,8
21,7
21,6
UE-2
6,4
6,3
6,0
6,1
6,1
6,0
6,0
5,9
5,9
5,9
5,8
132,0
133,5
132,8
134,3
135,1
135,8
136,1
136,3
136,4
136,6
136,7
Udział dostaw w produkcji (%)
89,0
89,6
90,0
90,5
91,0
91,3
91,6
91,8
91,9
92,1
92,2
5 857
5 970
6 089
6 212
6 339
6 420
6 490
6 553
6 617
6 680
6 737
UE-15
6 396
6 550
6 682
6 813
6 924
6 994
7 029
7 064
7 101
7 137
7 164
UE-10
4 725
4 830
5 005
5 131
5 288
5 447
5 630
5 780
5 932
6 090
6 254
UE-2
3 291
3 175
3 077
3 145
3 245
3 215
3 259
3 310
3 363
3 414
3 463
Mleczność na krowę w kg
Pogłowie krów mlecznych
w mln na koniec roku
w tym
2005
UE-10
Dostawy (mln ton)
w tym
2004
25,3
24,9
24,2
23,9
23,4
23,2
22,9
22,7
22,4
22,2
22,0
UE-15
18,8
18,4
17,9
17,6
17,4
17,3
17,2
17,1
17,0
16,9
16,9
UE-10
4,6
4,5
4,3
4,3
4,2
4,0
3,9
3,8
3,7
3,6
3,5
UE-2
1,9
2,0
2,0
1,9
1,9
1,9
1,8
1,8
1,8
1,7
1,7
Źródło: Raport Komisji Europejskiej „perspektywy rynków rolnych i dochodów w Unii europejskiej w
latach 2007-2014”, lipiec 2007 r.
© HEALTH CHECK - SAEPR / FAPA
2
Pomimo aktualnej mniejszej popularności serów będzie to segment charakteryzujący się w średnim
terminie największym wzrostem i za siedem lat produkcja ma być o ok. 10% większa niż obecnie.
Stymulować ją będzie znacząca zwyżka w UE-10 oraz Rumunii i Bułgarii nowych państwach
członkowskich. Eksport ma rosnąć w krótkim terminie. Najważniejszą część wzrostu produkcji ma
absorbować zwiększony popyt na rynku wewnętrznym, dlatego oczekuje się, że długoterminowo
wywóz serów będzie malał. Sery należą do przyszłościowych produktów o wyższej wartości dodanej
(bogate społeczeństwa konsumują coraz więcej wysoko przetworzonych dóbr).
Tabela 2. Prognoza produkcji i spożycia dla rynku sera w UE
SERY
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
8 474
8 641
8 834
9 078
9 227
9 369
9 466
9 551
9 628
9 696
9 756
UE-15
7 420
7 525
7 637
7 753
7 846
7 933
8 001
8 060
8 112
8 158
8 203
UE-10
913
965
1 037
1 146
1 192
1 239
1 267
1 296
1 322
1 345
1 366
UE-2
141
151
160
178
189
196
197
196
194
192
188
Import
106
94
100
102
104
106
108
110
112
114
116
Eksport
583
551
585
620
638
618
601
601
592
578
542
7 997
8 184
8 350
8 560
8 693
8 857
8 974
9 061
9 148
9 232
9 331
Produkcja łączna
w tym
Spożycie
Spożycie na osobę w kg rocznie
16,4
16,7
17,0
17,4
17,7
17,9
18,1
18,3
18,4
18,6
18,8
w tym
UE-15
18,4
18,6
18,8
19,0
19,1
19,2
19,3
19,4
19,4
19,5
19,6
UE-10
11,0
11,4
12,4
13,6
14,2
15,3
16,0
16,3
16,7
17,1
17,4
UE-2
4,4
4,7
5,1
5,9
6,4
7,3
8,1
8,7
9,4
10,2
11,2
Źródło: jak tabeli 1.
Wyjąwszy obecną niecodzienną sytuację na rynkach mleczarskich, gdzie największym popytem cieszą
się produkty uznawane za schodzące ze sceny (masowe), w dłuższym terminie powróci tendencja do
ograniczania ich produkcji i handlu ze względu na malejącą popularność. Przykładem może być tu
masło. Za siedem lat produkcja tego tłuszczu spadnie o 6% w porównaniu ze stanem z 2006 roku,
nieco poniżej 2 mln ton. W kolejnych latach coraz większe trudności ze sprzedażą masła na rynkach
zagranicznych sprawią, że eksport wyraźnie spadnie i pod koniec okresu prognozy w praktyce zrówna
się z niewielkim importem. Mimo to czasy interwencji na rynku masła mogą już nie wrócić. Wiosną
2007 roku po raz pierwszy od dekad doszło do sytuacji całkowitego opróżnienia składów
interwencyjnych z unijnego masła. Powodem była naturalnie wielka hossa na światowych rynkach.
Prognozowana mniejsza produkcja rozwiąże problemy nadwyżek, gdyż konsumpcja masła (zwłaszcza
indywidualna) pozostanie w lekkim, ale wyraźnym trendzie spadkowym. Dotyczy to szczególnie
nowych państw członkowskich (w tym Węgier), a przede wszystkim Bułgarii i Rumunii.
Tabela 3. Prognoza produkcji i spożycia dla rynku sera w UE
MASŁO
Produkcja łączna w
tys.ton
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2 174
2 195
2 089
2 070
2 057
2 026
2 017
2 004
1 991
1 979
1 967
UE-15
1 901
1 917
1 826
1 805
1 794
1 768
1 759
1 748
1 739
1 730
1 720
UE-10
261
262
246
247
244
237
238
238
235
234
233
UE-2
13
15
16
18
19
21
20
18
17
16
15
Import
93
80
84
77
77
77
77
77
77
77
77
Eksport
348
338
248
203
132
112
104
101
92
85
78
1 981
1 968
1 993
2 006
2 002
1 991
1 990
1 980
1 975
1 972
1 966
4,07
4,03
4,07
4,08
4,07
4,03
4,02
4,00
3,98
3,97
3,96
UE-15
4,57
4,48
4,52
4,53
4,51
4,46
4,45
4,42
4,39
4,37
4,35
UE-10
2,88
2,89
2,89
2,90
2,89
2,88
2,86
2,83
2,83
2,86
2,84
UE-2
0,59
0,95
1,01
1,06
1,12
1,15
1,20
1,25
1,30
1,36
1,42
w tym
Spożycie w tys.ton
Spożycie na osobę
w kg rocznie
w tym
3
Mimo blisko 10% zwyżki produkcji odtłuszczonego mleka w proszku –OMP przez pierwsze 5
miesięcy 2007 r., prognoza Komisji nie daje temu segmentowi zbytnich szans na trwały wzrost.
Wydaje się, że obecna zmiana trendu jest krótkoterminowa i wywołana wyłącznie nadzwyczaj
pomyślną sytuacją rynkową, tj. historycznie wysokimi cenami proszków. W średniej perspektywie
lekki trend spadkowy się utrzyma, a co najwyżej spowolnieniu ulegnie jego tempo. Eksport chudego
mleka w proszku będzie wyraźnie spadał (mimo że po 5 miesiącach 2007 r. notował on 25% wzrost
wobec 2006 r.) i pod koniec okresu prognozy praktycznie zrówna się z niewielkim importem.
Tabela 4. Prognoza produkcji i spożycia dla rynku OMP w UE
OMP
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Produkcja łączna w tys. ton
w tym
2011
2012
2013 2014
962
962
861
861
836
833
833
827
825
820
811
UE-15
754
760
691
691
670
662
661
656
654
651
641
UE-10
202
198
167
167
164
168
169
168
168
166
166
6
4
3
3
3
3
3
3
3
3
3
30
10
21
21
31
31
31
31
31
31
31
UE-2
Import
Eksport
276
190
85
64
54
38
39
37
38
38
37
Spożycie łączne w tys. ton
845
847
798
818
814
827
825
821
818
813
804
UE-15
775
785
727
757
761
768
766
761
757
754
746
UE-10
54
45
60
54
49
55
55
56
56
55
55
UE-2
16
16
10
7
4
4
4
4
4
4
4
w tym
Ważnym regionem podażowym dla produkcji mleczarskiej jest również Oceania – Nowa Zelandia i
Australia. Doniesienia z tego rejonu dotyczące stanu sektora mleka są odmienne. O ile w Nowej
Zelandii produkcja była znowu rekordowa (ponad 15 mln ton, czyli znacznie więcej niż w Polsce), to
w Australii niszcząca susza doprowadziła do nawet 9%, jak się niekiedy ocenia, spadku produkcji
mleczarskiej. W praktyce oznacza to zmniejszoną podaż towarów mleczarskich, kierowanych przede
wszystkim do Azji Południowo-Wschodniej: Chin, Japonii, Indonezji, Filipin, Malezji i Tajlandii.
Mniejsza podaż to naturalnie także wyższe ceny.
W Stanach Zjednoczonych jest w tym roku lekki wzrost i zapewne po raz kolejny wyprodukowane
zostanie rekordowo dużo mleka. Specyfiką rynku amerykańskiego jest jednak koncentracja przede
wszystkim na własnym rynku ponad 300 mln bardzo zamożnych obywateli. Kraj jest importerem netto
artykułów mleczarskich, zwłaszcza o wysokiej zawartości białka (w tym serów z UE i Oceanii).
Indie, największy globalny producent mleka (w dużej mierze nie krowiego, lecz bawolego)
nieustannie zwiększają produkcję. Zdecydowana większość konsumowana jest jednak na miejscu jako
mleko płynne; jedynym towarem wytwarzanym w większych ilościach jest masło (spożycie niemal
wyłącznie w kraju) oraz odtłuszczone mleko w proszku,. Indie próbują eksportować pewne ilości
OMP za granicę, ale trudno zaliczyć ten kraj do znaczącego uczestnika wymiany handlowej.
Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja z Chinami, które uznawane są za przyszłość sektora mleka w
krajach rozwiniętych. Uważa się, że obecna hossa cenowa jest w dużej mierze uwarunkowana
niebywałym wzrostem gospodarczym Chin. Mimo pewnych przeszkód natury dietetycznej
(nietolerancja laktozy wśród znacznego odsetka przedstawicieli rasy żółtej) potencjał konsumpcyjny
ponad 1,2 mld rynku jest ogromny. Dodatkowymi impulsami są szybkie bogacenie się tamtejszego
społeczeństwa oraz systematyczny wzrost bardzo niskiego obecnie spożycia wyrobów mleczarskich w
przeliczeniu na osobę (według różnych źródeł około 6-12 kg na osobę, przy średniej WHO 100 kg i
średniej UE około 300 kg). Pozostawia to ogromne pole na zaspokojenie popytu, który długo jeszcze
nie zostanie pokryty z produkcji krajowej. Ta rośnie w szalonym tempie (np. o 50% w ciągu dwóch
lat), ale potrzeby rynku i popyt są jeszcze większe. Ważna uwaga – popyt i wzrost bogactwa
koncentrują się przede wszystkim na terenach aglomeracji miejskich położonych na Wybrzeżu.
4
Obszary wzmożonego importu artykułów mleczarskich to również kraje arabskie i Meksyk. Wzrost
dochodów tych państw, przede wszystkim wskutek drogiej ropy, zwiększają ich siłę nabywczą i
wpływają na podbijanie cen.
To samo daje się odnieść wobec Rosji, jednego z głównych aktorów na światowym rynku mleka.
Mimo dobrych terenów pod hodowlę krów mlecznych, kraj od lat nie może zaspokoić
zapotrzebowania na nabiał i skazany jest na import przede wszystkim masła i w coraz większym
stopniu serów. A ponieważ ropa i gaz drożeją, Rosja ma coraz więcej pieniędzy. Specyfiką rosyjską
jest fakt dokonywania zakupów przede wszystkim jesienią. Oznacza to, że być może maksymalne
poziomy cen artykułów mleczarskich nie zostały jeszcze osiągnięte i hossa potrwa przynajmniej do
zimy tego roku.
Wnioski dotyczące bieżącej sytuacji na światowym i unijnym rynku mleka:
•
Sytuacja na rynku mleka jest znakomita i trudno oczekiwać dalszej poprawy, nie wiadomo,
jak długo potrwa świetna koniunktura,
•
Czynnikami ryzyka są pogorszenie się sytuacji makroekonomicznej w Stanach Zjednoczonych
(jak dotąd handlowi światowemu nie zaszkodził zbytnio jednak nawet wyraźny spadek
wartości dolara wobec większości walut krajów-eksporterów produktów mleczarskich). Może
to za sobą pociągnąć nie tylko koniec hossy na rynku mleka, ale głębsze zawirowania
gospodarcze i finansowe na świecie.
•
Kolejnym elementem ryzyka są Chiny. Chiny szybko rozwijają krajową produkcję.
„Schłodzenie” gospodarki lub dewaluacja juana, o czym się czasami mówi w kręgach
ekspertów gospodarczych, może zahamować lub ograniczyć popyt i pogorszyć koniunkturę
dla handlu mleczarskiego. Ponadto kłopoty gospodarki amerykańskie zmniejszą rynek zbytu
dla chińskiego eksportu (innego iż mleczarski, naturalnie), co także może doprowadzić do
ograniczenia wzrostu ekonomicznego.
•
Reasumując – wydaje się, że obecnie jest najlepszy czas na przeprowadzanie poważniejszych
zmian strukturalnych w europejskim mleczarstwie. Koniunktura już raczej się nie poprawi, a
nie wiadomo, na ile okaże się trwała.
Analiza funkcjonowania systemu kwot mlecznych w UE
Kwotowanie produkcji mleka w UE w 1984 r. miało swoje uzasadnienie w sytuacji trwałej
nadprodukcji, którą należało wówczas ograniczać. W tej chwili ekonomiczne przesłanki do jego
utrzymania są coraz mniejsze. Kwoty mogły zapewnić wysoki poziom cen tylko w warunkach
ograniczonej podaży mleka na rynku wewnętrznym. System kwotowy mógł działać skutecznie w
sytuacji wysokiej ochrony celnej.
W sytuacji liberalizacji światowego handlu w ramach WTO, która będzie się wiązała ze zniesieniem
ochrony celnej, przyszłość mleczarstwa w UE będzie głównie zależeć od jego konkurencyjności. Przy
wysokiej ochronie celnej ograniczanie podaży w formie kwoty znacznie podwyższa cenę skupu mleka.
Jeśli w przyszłości nastąpi znacząca obniżka ceł, drastycznie spadnie rola kwoty w utrzymaniu
wysokich cen skupu.
Po redukcji czy zniesieniu mechanizmów interwencji na rynku mleka, należy się w średnim terminie
liczyć ze znaczną presją cenową. Ceny na rynku wewnętrznym będą spadać do momentu, aż UE stanie
się importerem netto wyrobów mleczarskich i sama ustanowi sobie własny mechanizm i ceny
równowagi (z pomocą ceł), albo też, co mniej prawdopodobne, UE dzięki poprawie konkurencyjności
stanie się eksporterem netto produktów mlecznych. W obu przypadkach system kwotowy stanie się
bezużyteczny. Jeśli UE jest konkurencyjnym eksporterem netto, ograniczanie produkcji nie będzie
zasadne. W przypadku zaś gdy UE stanie się importerem netto, obecna kwota nie będzie
wykorzystywana.
5
Limitowanie produkcji mleka nie pozwala Unii Europejskiej wykorzystać koniunktury na światowym
rynku. Jeśli dobra koniunktura ma charakter długoterminowy, to obecnie jest najlepszy moment do
odejścia od systemu kwotowania.
W Polsce sztywny system kwot utrudnia proces koncentracji niezbędny do poprawy efektywności i
obniżenia kosztów produkcji, ponieważ producenci mleka i przetwórcy nie mogą swobodnie reagować
na sygnały płynące z rynku. Wprawdzie w ciągu ostatniego dziesięciolecia dokonał się w Polsce duży
postęp w zakresie koncentracji produkcji i przetwórstwa, ale w innych krajach ten postęp również miał
miejsce i dystans pomiędzy Polską i krajami UE-15 wcale się nie zmniejszył.
W ostatnich latach w skali całej Unii dostawy mleka były zbliżone do przewidzianej kwoty mlecznej –
w przypadku mleka o faktycznej zawartości tłuszczu dostawy były niewiele niższe od kwoty, zaś o
przeliczeniu na standardową zawartość tłuszczu lekko ją przekraczały.
Sytuacja była bardziej zróżnicowana w poszczególnych państwach członkowskich. W dwóch ostatnich
sezonach dostawy mleka w większości państw członkowskich były zbliżone do przewidzianej dla nich
kwoty mlecznej. W pozostałych krajach obecny system kwot nie był skutecznym mechanizmem
regulacji.
Jednak gdy wziąć pod uwagę względną rolę poszczególnych państw członkowskich na unijnym rynku
mleka, okazuje się, że 89% mleka1 dostarczono przy respektowaniu limitów kwotowych. System
regulacji był zatem skuteczny, zwłaszcza wobec największych producentów mleka, a słabiej
dostosowany do szeregu mniejszych dostawców.
Wstępnym warunkiem, przy spełnieniu którego można rozważać zwiększenie produkcji mleka w Unii
Europejskiej, jest oczekiwanie trwałej koniunktury na światowym rynku mleczarskim. Według
obecnych analiz (np. OECD-FAO Agricultural Outlook 2007-2016), do 2016 r. ceny na światowym
rynku mleczarskim powinny utrzymywać się na obecnym, wysokim poziomie, choć przy niewielkim
spadku w ujęciu realnym. Wystąpienie szczególnie niesprzyjających warunków pogodowych dla
produkcji mleka na świecie miałoby wpływ na wzrost cen. Poziom cen mleczarskich na świecie
zależeć będzie również od kursów walut głównych państw importujących i eksportujących, stopnia
liberalizacji handlu międzynarodowego, a także wpływu czynników pozacenowych i pozataryfowych
typu jakość produktów, ich pochodzenie, metody i okoliczności produkcji (czynniki ochrony
środowiska, dobrostanu zwierząt, dobrostanu ludzi, różnic w polityce rolnej) i in.
Tabela 5. Unijne kwoty i dostawy mleka w sezonie 2005/2006 (mln t)
kwota dostaw
hurtowych
faktyczne dostawy
134,82
3,23
2,61
4,45
27,77
0,55
0,82
6,05
23,87
5,39
10,28
0,14
0,63
1,28
0,27
1,78
132,56
3,05
2,70
4,45
27,21
0,57
0,74
5,95
23,10
5,12
10,86
0,14
0,54
1,22
0,26
1,58
UE 25
Belgia
Czechy
Dania
Niemcy
Estonia
Holandia
Hiszpania
Francja
Irlandia
Włochy
Cypr
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Węgry
1
dostawy po przeliczeniu na
standardową zawartość
tłuszczu i przesunięciach z
kwoty sprzedaży
bezpośredniej
136,04
3,23
2,63
4,45
27,97
0,52
0,78
6,06
23,53
5,30
10,89
0,14
0,52
1,01
0,27
1,56
% wykorzystania
kwoty dostaw
hurtowych, po
przeliczeniach i
przesunięciach
100,9%
99,9%
100,6%
99,9%
100,7%
93,7%
94,7%
100,2%
98,6%
98,2%
105,9%
101,8%
82,5%
78,8%
101,1%
87,6%
w sezonie 2005/2006
6
Malta
Holandia
Austria
Polska
Portugalia
Słowenia
Słowacja
Finlandia
Szwecja
Wlk. Brytania
0,05
11,00
2,62
8,50
1,86
0,47
1,00
2,40
3,30
14,48
0,04
10,68
2,64
8,81
1,90
0,51
0,98
2,36
3,15
14,01
0,04
11,00
2,70
8,80
1,86
0,46
0,98
2,36
3,15
14,21
84,6%
100,0%
102,8%
103,5%
100,0%
97,5%
97,6%
98,4%
95,5%
98,1%
Źródło: Komisja Europejska
Tabela 6. Ceny producenckie mleka w Unii Europejskiej (EUR/100 kg)
UE 25
Belgia
Czechy
Dania
Niemcy
Estonia
Holandia
Hiszpania
Francja
Irlandia
Włochy
Cypr
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Węgry
Malta
Holandia
Austria
Polska
Portugalia
Słowenia
Słowacja
Finlandia
Szwecja
Wk. Brytania
2004
czerwiec
grudzień
28,02
30,23
26,10
31,35
24,61
26,51
31,07
29,06
27,78
30,52
24,25
24,61
35,00
36,82
30,21
31,63
28,29
33,34
27,49
30,17
34,99
34,87
40,35
41,72
17,75
18,23
16,96
20,29
29,62
35,27
24,34
26,73
40,46
37,91
26,04
31,71
27,98
31,58
17,80
25,50
32,60
34,42
27,64
28,04
22,61
24,43
32,83
35,79
31,52
32,20
25,03
27,99
2005
czerwiec
grudzień
27,62
29,89
25,49
29,70
26,84
27,49
28,75
30,05
27,26
29,51
25,21
25,35
35,00
34,71
29,84
30,28
27,89
32,22
26,98
29,66
35,57
33,27
39,18
41,14
21,97
23,31
18,37
21,30
28,00
33,47
24,29
25,55
33,31
32,19
26,27
29,27
27,23
29,09
23,96
26,91
27,29
29,40
27,64
27,00
24,38
25,15
31,30
36,70
28,81
28,80
25,03
27,73
średnio w 2004 średnio w 2005
jako % ceny UE jako % ceny UE
100%
100%
99%
96%
88%
94%
103%
102%
100%
99%
84%
88%
123%
121%
106%
105%
106%
105%
99%
98%
120%
120%
141%
140%
62%
79%
64%
69%
111%
107%
88%
87%
135%
114%
99%
97%
102%
98%
74%
88%
115%
99%
96%
95%
81%
86%
118%
118%
109%
100%
91%
92%
Źródło: Komisja Europejska
Analiza skutków zwiększenia (lub zniesienia) kwoty mlecznej w UE.
Prognozowany efekt wspólnotowy
Uwaga. Omówione w tym rozdziale analizy zostały przeprowadzone w okresie poprzedzającym
obecną hossę i uwzględniają niższy popyt i niższe światowe ceny mleka. W chwili obecnej,
zwiększenie kwot mlecznych spowodowałoby wzrost podaży mleka w UE, jednak nie przełożyłoby
się to na spadek cen mleka, wbrew temu co wskazują poniższe analizy.
W 2002 r. Komisja Europejska opublikowała dokument przedstawiający długoterminowy efekt
cenowy zniesienia kwot w roku 20082. Oszacowano, że w okresie 2000-2015 produkcja mleka
wzrośnie o 12%, zaś cena spadnie o prawie 40%. Wyniki tych badań odegrały ważną w ustaleniach
2
Report on milk quotas. Commission working document. SEC(2002)789 final
7
Luksemburskich, na skutek których istotnie ograniczono ceny interwencyjne na masło i mleko w
proszku.
W badaniach symulacyjnych przeprowadzonych przez Berkhouta i in. (2002) sprawdzono kilka
scenariuszy polegających na redukcji ceny i zwiększeniu kwoty w oparciu o Agendę 2000 redukującą
ceny interwencyjne w mleczarstwie w ciągu trzech lat poczynając od 2005 r. Badanie wykazało, że
15% spadek ceny (od roku 2000 spadek 30%) sprawi, że system kwot straci na skuteczności, a
produkcja mleka zwiększy się jedynie o kilka procent.
W badaniu przeprowadzonym przez OECD w 2005 r. przeanalizowano różne scenariusze
liberalizacji rynku mleka. Do analizy wykorzystano model Aglink. W scenariuszu pierwszym,
przyjmując za podstawę porozumienie z Luksemburga oraz zniesienie kwot i wsparcia cenowego
przez UE i wszystkie kraje OECD, stwierdzono spadek ceny i produkcji mleka3 w UE odpowiednio o
10% i 7%. W badaniach przyjęto quota rent4 dla wszystkich krajów w wysokości 20% (ignorując fakt,
że w niektórych jest większa), dlatego wpływ efektów produkcyjnych na cenę może być zawyżony.
Lips i Rieder (2005) z Szwajcarskiego Instytutu Technologii Departamentu Ekonomiki Rolnictwa
przeprowadzili analizę likwidacji systemu kwot mlecznych i subsydiów eksportowych na poziomie
poszczególnych krajów UE. W symulacji importowe taryfy celne pozostawiono bez zmian
jednocześnie wprowadzając płatności bezpośrednie dla producentów mleka. Dla krajów UE-15
uzyskano wzrost produkcji o 3% i spadek ceny o 22%.
Wyniki symulacji dotyczących wpływu zniesienia kwot mlecznych na produkcję mleka w UE różnią
się w zależności od scenariuszy zakładających różne poziomy quota rent, elastyczności podaży i
popytu, różne lata bazowe i poziomy liberalizacji handlu. W większości przypadków uzyskano wzrost
produkcji od kilku procent do prawie 12%.
Na podstawie dostępnych badań uwzględniających różne zmienne można zakładać, że zniesienie
kwotowania spowoduje spadek ceny mleka o 15% w stosunku do poziomu, który zakładano osiągnąć
w 2015 roku na podstawie porozumienia z Luksemburga i uzgodnień w ramach WTO (Siemen van
Berkum, John Helming, 2006). Dzięki zmianom strukturalnym i koncentracji produkcji wzrośnie
wydajność zarówno produkcji, jak i przetwórstwa mleka, co będzie hamować dalszy spadek cen w
UE.
Wg oceny J. Seremak-Bulge z IRiGŻ, zniesienie kwot spowoduje ok. 20% spadek ceny mleka, która
prawdopodobnie cena ukształtuje się na poziomie ok. 22-23 euro za 100 kg5.
Międzynarodowy raport dotyczący możliwości zwiększenia kwot mlecznych w UE
Badania przeprowadzono w 2007 r. w ramach VI programu ramowego „Policy Oriented Research” na
Uniwersytecie w Wageningen oraz na Uniwersytecie w Tuluzie6. Dokonano analizy sytuacji na
europejskim rynku mleka w średnim terminie (2004-2014), uwzględniając następujące scenariusze:
status quo i stopniowe zwiększenie kwot mlecznych (dwa warianty).
Scenariusz bazowy – status quo
Scenariusz bazowy oznacza kontynuację reformy WPR z Luksemburga z 2003 r. Sytuacja na rynku
mleka będzie w dużym stopniu kształtowana przez decyzje WTO w zakresie postępującej liberalizacji
światowego handlu. Założono, że UE w pełni dostosuje się do zaleceń WTO w ciągu 5 lat
(dostosowania te rozpoczną się w 2008/2009 r.) Ostatecznie, subsydia eksportowe zostaną wycofane,
a cła znacząco zredukowane. Założono roczny 2% wzrost autonomicznego popytu importowego w
UE-25 i Oceanii.
3
Inne analizy dotyczące zniesienia kwot mlecznych wskazują na wzrost produkcji mleka w UE.
Quota rent to różnica między ceną skupu mleka a krańcowym kosztem produkcji; uwzględnia koszty
alternatywne.
5
AgroTrendy nr 19/2006 (47)
6
Z.Bouamra-Mechemache, R.Jongeneel, V.Requillart. The dairy industry in an expending European Union:
policies and strategies. Symposium on Dairy Policy, 8 Feb. 2007
4
8
Na skutek wzrostu cen skupu mleka w Oceanii, jaki nastąpi w wyniku zwiększonego zapotrzebowania
na mleko, ceny unijne zbliżą się do cen produktów mleczarskich z Oceanii (różnica ta zmniejszy się z
0,11 EUR/kg do 0,05 EUR/kg).
W tabeli 7 przedstawiono ceny i wielkość produkcji wybranych artykułów mleczarskich w roku
2014/2015. Przy właściwie stałych kwotach mlecznych wzrost produkcji niektórych artykułów
mleczarskich nastąpi kosztem innych.
Tabela 7. Dynamika zmian (%) na rynku mleka w odniesieniu do lat 2003-04 (status quo)
2014-2015
EU-25
Cena
Produkcja
Eksport
Import
Mleko
surowe
Masło
Odtłuszczone
mleko
w proszku
Pełne mleko
w proszku
92,9
102,5
-
75,6
89,1
7,6
20
105,3
81
65,3
-
93,8
94,3
82,6
-
Ser
114,7
148,3
98,5
Ser
półtwardy
Mleko
spożywcze
100,3
123
184,1
97,4
98,3
97,5
-
Źródło: Z.Bouamra-Mechemache, …, op.cit.
Cena skupu mleka będzie różnić się w zależności od realnego popytu. Jeśli popyt będzie niski, cena
będzie ok. 11% niższa niż w przypadku, gdy popyt będzie średni. W przypadku gdy popyt będzie
wysoki, cena skupu mleka będzie wyższa o 9% w odniesieniu do sytuacji, gdy popyt jest średni. Z
uwagi na fakt, że kwoty mleczne wiążą produkcję mleka niemal we wszystkich krajach UE, produkcja
mleka z kolei nie będzie wykazywać znacznych wahań ze względu na uwarunkowania popytowe (tab.
8). Wszelkie wahania cen mleka zostaną odzwierciedlone w quota rent. Wpływ zmian krańcowych
kosztów produkcji na wielkość cen i podaży będzie bardzo mały.
Tabela 8. Wrażliwość analizy na trendy popytowe i quota rent (2014-15)
Przeciętne koszty krańcowe
Wysokie koszty krańcowe
Cena ( w
EUR/kg)
Produkcja (w
mln t)
Przeciętna quota
rent (w EUR/kg)
Cena ( w
EUR/kg)
Produkcja (w
mln t)
Przeciętna quota
rent (w EUR/kg)
Popyt
(standard)
0,261
132,700
0,077
0,262
132,400
0,041
Niski
0,233
132,400
0,052
0,239
131,500
0,026
Wysoki
0,284
132,900
0,098
0,284
132,800
0,060
Źródło: jak tabeli 7
Stopniowe zwiększanie kwot mlecznych w latach 2008 -2014
Przeanalizowano następujące scenariusze: Q1 – zwiększanie kwoty o 1% rocznie; Q2 – zwiększanie o
2% kwoty rocznie.
1) Podaż i ceny produktów mleczarskich w UE
Zwiększenie kwot mlecznych w UE przełoży się na wzrost produkcji mleka, co z kolei pociągnie za
sobą znaczący spadek cen tego surowca.
Jeśli kwoty mleczne będą w latach 2008-2014 systematycznie zwiększane o 1% (scenariusz Q1), w
latach 2014-2015 cena skupu mleka zmniejszy się o ponad 12% w odniesieniu do scenariusza
bazowego. Zwiększenie kwot mlecznych będzie skutkować wzrostem produkcji mleka (o 4% w latach
2014-2015 w odniesieniu do scenariusza bazowego).
1% wzrost produkcji mleka przełoży się zatem na ok. 3% spadek cen skupu mleka. Z uwagi na
tak znaczącą obniżkę cen skupu mleka realny wzrost produkcji tego surowca będzie mniejszy niż
wzrost kwot (7%). Przyznane krajom członkowskim kwoty nie zostaną w pełni wykorzystane.
9
W przypadku, gdy kwoty mleczne będą zwiększane o 2% rocznie (scenariusz Q2), w latach 20142015 rzeczywisty wzrost produkcji mleka wyniesie zaledwie 0,8% (w porównaniu do scenariusza Q1),
podczas gdy potencjał wzrostu produkcji będzie kształtować się na poziomie 7%. Produkcja w ramach
scenariusza Q2 będzie zbliżona do produkcji, jaka miałaby miejsce w przypadku zniesienia kwot
mlecznych. Średnia wartość quota rent w przypadku scenariusza Q2 zostanie niemalże zredukowana
do 0 (w ramach scenariusza Q1 będzie stanowić ok. 6% ceny skupu).
Zwiększenie kwot mlecznych będzie oddziaływać w znacznie większym stopniu na ceny mleczarskich
produktów tłuszczowych niż ceny mleczarskich produktów białkowych (tab. 9).
Tabela 9. Dynamika zmian (%) na rynku mleka w ramach różnych scenariuszy w odniesieniu do
scenariusza bazowego w latach 2014-15
EU-25
Mleko surowe
Cena
Produkcja
Przeciętna quota rent
Masło
Cena
Produkcja
Konsumpcja
Eksport
Import
Odłuszczone mleko w proszku
Cena
Produkcja
Konsumpcja
Eksport
Pełne mleko w proszku
Cena
Produkcja
Konsumpcja
Eksport
Ser półtwardy
Cena
Produkcja
Konsumpcja
Eksport
Import
Q1
Q2
87,3
104,2
0,014
85
105
0,0011
83,4
105,5
104,8
100
26,8
79,9
106,5
105,8
100
26,8
93,1
110
103,7
132
91,8
111,7
104,3
136,8
93,2
131
102,1
159,1
91,9
136,1
102,5
168,7
92,4
104,5
101,2
126,5
100
91,1
106
101,4
136,2
100
Wzrost produkcji mleka, jaki nastąpi w UE w wyniku zwiększenia kwot mlecznych, będzie różny w
zależności od kraju. Największy wzrost produkcji mleka odnotują Niemcy (1/3 wzrostu, jaki stanie się
udziałem UE przypadnie na ten kraj). W niektórych krajach jednak, na skutek spadku cen, produkcja
mleka zmniejszy się w porównaniu do scenariusza bazowego (rys.1). Wynika to z faktu, że spadek
cen, jaki nastąpi w ramach scenariusza zwiększania kwot mlecznych w odniesieniu do scenariusza
bazowego będzie większy niż quota rent w scenariuszu bazowym.
10
3500
3000
2500
tys. ton
2000
1500
1000
500
Po
lsk
a
eU
E-1
0
ost
ałe
kr a
j
ry
Po
z
Wę
g
Po
rtu
gal
ia
Fin
lan
d ia
Sz
we
Wi
cja
elk
aB
r yt
ani
a
Cz
e ch
y
Au
s tr
a
hy
dia
Ho
l an
nd
ia
Wł
oc
Irla
Fra
ncj
a
ani
a
a
ecj
Hi
szp
Gr
nia
Ni
em
cy
-500
Da
Be
lg
ia
0
Q1
Q1A
Q1M
Rysunek 1. Zmiany w produkcji w mleka (w odniesieniu do scenariusza bazowego)
Zwiększenie podaży mleka i produktów mleczarskich w UE, a w konsekwencji wzrost eksportu ww.
produktów do krajów trzecich wpłynąłby na obniżenie światowych cen produktów mleczarskich.
2) Możliwości zagospodarowania niewykorzystanych kwot mlecznych
Zwiększenie kwot mlecznych będzie skutkować wzrostem produkcji mleka. Niektóre kraje
wykorzystają w pełni przyznane im kwoty (wówczas quota rent przyjmie wartość dodatnią), podczas
gdy inne nie (wtedy quota rent wyniesie 0, tak jak w przypadku braku kwot).
Niewykorzystane kwoty mogłyby zostać rozdzielone wśród krajów członkowskich w następujący
sposób:
•
krajom mogłyby zostać przyznane dodatkowe kwoty w zależności od wielkości kwot
przyznanych pierwotnie poszczególnym krajom - Q1A,
•
realokacja niewykorzystanych kwot mogłaby odbyć się poprzez tzw. europejski rynek kwot
(ang. European quota market) – Q1M.
Na skutek transferu kwot z regionów, które są mniej efektywne w produkcji mleka do regionów, w
których produkcja jest bardziej efektywna produkcja mleka w UE wzrosłaby łącznie o 0,9%, podczas
gdy cena spadłaby o 2,6%.
Wzrost produkcji, będący konsekwencją transferu kwot z regionów, w których produkcja jest mniej
efektywna do regionów, w których produkcja jest bardziej efektywna przełoży się na wzrost eksportu
na rynki światowe. W rezultacie ceny unijne jeszcze bardziej zbliżą się do cen światowych.
W przypadku, gdy funkcjonowałby europejski rynek kwot, kwoty nie byłyby czynnikiem
ograniczającym produkcję. Cena i podaż byłyby kształtowane jedynie przez popyt i koszty krańcowe
produkcji. Wówczas produkcja odzwierciedlałaby poziom produkcji, jaka miałaby miejsce wówczas,
gdyby realnie kwoty nie istniały.
11
Wnioski
•
Stopniowe zwiększanie kwot mlecznych, według większości przeprowadzonych analiz,
wpłynie na wzrost produkcji mleka i spadek cen skupu mleka w UE. Trudno ocenić
jednoznacznie skalę tego zjawiska.
•
Spadek cen mleka spowoduje realokację produkcji mleka z regionów mniej efektywnych do
bardziej efektywnych.
•
Systematyczne zwiększanie kwot o pewien, relatywnie wysoki poziom może sprawić, że
kwoty przestaną być instrumentem, który zabezpiecza produkcję i stabilizuje dochody
producentów mleka.
Niemiecka analiza opcji działań na rynku mleka
Analiza została przeprowadzona w 2006 r. na zlecenie Federalnego Ministerstwa Gospodarki
Żywnościowej, Rolnictwa i Ochrony Konsumenta7. Uwzględnia następujące scenariusze:
•
Strategia „Redukcja kwoty”
UE wyraźnie zredukuje kwoty, bo tylko wtedy będą one mogły w przyszłości spełniać swoją
rolę: wspieranie rynku wewnętrznego ustanawiające wyższą niż rynkowa cenę równowagi,
która ustaliłaby się w scenariuszu „Ochrona celna bez kwoty”.
•
Strategia „Wyjście z systemu kwotowego”
System kwotowy wygaśnie poprzez takie sterowanie wielkością kwoty, że ceny skupu mleka
będą spadać w kierunku przyszłej ceny równowagi, aż staną się w końcu zbliżone do cen
wolnorynkowych; tym samym kwoty zostaną pozbawione wartości.
Ocena ogólna (bez efektów regionalnych)
•
dla większości gospodarstw mleczarskich strategia redukcji kwoty wydaje się atrakcyjna, gdyż
w krótkim i średnim terminie doprowadzi do wzrostu cen. Przewyższy on straty wynikłe z
mniejszej produkcji.
•
dla gospodarstw w fazie wzrostu, nastawionych na osiąganie przyszłej konkurencyjności,
redukcja kwot okaże się na dłuższą metę niekorzystna. Te farmy szczególnie dotykają
wysokie ceny kwot, które automatycznie jeszcze zdrożeją wskutek redukcji. Dla tych
rolników korzystniejsze jest więc wyjście z systemu kwotowego. Unika się ponadto
ostatecznie permanentnych zawirowań związanych z możliwą zmianą polityki na rynku
mleka. Ponadto gospodarstwa „rozwojowe” to zwykle te posiadające większe od przeciętnych
ilości kwot. Zazwyczaj redukcja kwot w większym stopniu dotyka właśnie takie farmy, co
dodatkowo podwyższa społeczne koszty polityki redukcji kwot.
Redukcja kwot jest też niekorzystna dla proeksportowych mleczarni. Wyższe ceny, jakie będą musiały
płacić za surowiec, pogorszy ich konkurencyjność na rynkach docelowych, a tym samym mleko
przeznaczone pierwotnie do sprzedania w krajach trzecich pozostanie w konsekwencji we
Wspólnocie.
W przypadku redukcji kwoty dotknięta też zostanie cała branża mleczarska. Spadnie ilość surowca do
przetwórstwa, a tym samym zakłady będą miały mniej pracy. Doprowadzi to do zwalniania zbędnej w
danych warunkach siły roboczej. Zupełnie inaczej w tym względzie wygląda sytuacja w scenariuszu
rezygnacji z kwoty – zwiększy się ilość mleka w mleczarniach, a zatrudnienie powinno wzrosnąć.
Ponadto, przy redukcji kwot sytuacja konsumentów na pewno się pogorszy, gdyż wzrosną ceny
detaliczne nabiału.
7
Analyse politischer Handlungsoptionen fuer den Milchmarkt (tłum. Analiza opcji działań politycznych dla
rynku mleka).
12
Ważnym kryterium jest efekt obydwu strategii na międzynarodową konkurencyjność. Będzie ona
decydująca dla dalszych perspektyw unijnego mleczarstwa. W świetle tego zdecydowanie negatywnie
należy ocenić widoki branży przy redukcji kwot. Inne zależności:
•
Permanentna niepewność sektora przy pozostawieniu kwot i niewiadoma odnośnie różnej
sytuacji mniejszych i większych, rozwojowych gospodarstw,
•
Konieczność postawienia do dyspozycji pewnych środków finansowych na obsługę kwot, co
oczywiście zmniejszy konkurencyjność, gdyż odbędzie się kosztem środków, które mogłyby
być przeznaczone na postęp technologiczny i genetyczny stada,
•
Pozostawienie kwot w ograniczonej formie zakłóci przemiany strukturalne i utrzyma
niekorzystne zróżnicowanie regionalne produkcji mleka. W rejonach o rozdrobnionej
strukturze produkcji mleka i wysokich cenach inwestycje będą znacznie mniejsze, z drugiej
strony w regionach konkurencyjnych inwestycje będą mniejsze niż przy zniesieniu kwoty, bo
system kwotowy będzie wciąż ograniczał i podrażał produkcję. Za przykład może posłużyć
sytuacja w Ameryce Północnej: gospodarstwa kanadyjskie (prowincja Ontario) działające od
dekad w systemie kwotowym mają o około 30% wyższe koszty produkcji (bez kosztów
obsługi kwot) niż porównywalnej wielkości farmy w mleczarskim Wisconsin w Stanach
Zjednoczonych.
W ujęciu długoterminowym należy założyć, że jeden z głównym celów pozostawienia kwot w
zredukowanej ilości – zwyżka cen skupu – raczej nie utrzyma się na trwałe. Po bardzo realnej obniżce
stawek celnych w ramach WTO system kwotowy stanie się zbędny. Bez ochrony zewnętrznej ceny
skupu we Wspólnocie zbliża się praktycznie do cen światowych, a każda próba ograniczenia podaży
wewnętrznej i doprowadzenie do wzrostu cen skupu wywoła zalew taniego importu po niskich
stawkach celnych. Utracone zostaną udziały w rynku, a stabilizacji rynkowej i tak się nie osiągnie.
Ocena sytuacji przy regionalnym przemieszczeniu produkcji mleka w obrębie UE
Przy próbie regionalnego zróżnicowania/ przenoszenia produkcji mleka przydatna jest w zasadzie
tylko strategia zniesienia kwot, gdyż redukcja jedynie zakonserwuje istniejącą sytuację.
Przenoszenie produkcji w obrębie UE-15
Analizy różnych organizacji sektora mleka (np. EDA) mówią, że sytuacja konkurencyjna rolników
największego producenta mleka w UE – Niemiec – jest dość dobra w porównaniu do zbliżonych
strukturą gospodarstw mleczarskich w innych ważnych państwach członkowskich. Jednak analizy
Komisji Europejskiej wskazują, że zwłaszcza farmerzy w starych landach (Zachód), gdzie struktura
jest bardziej rozdrobniona (Bawaria) są w gorszej sytuacji niż unijna przeciętna. To samo wynika z
faktu wysokich cen kwot na giełdach kwot mlecznych w Niemczech. (Handel na nich został
zliberalizowany dopiero latem 2007 r.8). Produkcja w Niemczech może być zatem konkurencyjna
jedynie w obrębie dawnej Piętnastki.
Przenoszenie produkcji mleka pomiędzy UE-15 a nowymi państwami członkowskimi
Porównanie sytuacji największego producenta mleka w UE – Niemiec – z 10 NPCz nie daje
jednoznacznych wyników.
•
Inwestycje w mleczarstwo są bez wątpienia bardziej rentowne w NPCz: niższe koszty pracy
(zarobki), niższe ceny ziemi, co przekłada się przede wszystkim na ceny pasz.
•
Z drugiej strony struktura produkcji mleka jest w niektórych NPCz bardzo niekorzystna:
rozdrobnienie, małe gospodarstwa rodzinne, niewielki udział wydajnych większych farm.
Przemiany strukturalne niezbędne do podwyższenia konkurencyjności w tych krajach
potrwają jeszcze lata.
Prognoza przemieszczania produkcji mleka w obrębie Wspólnoty po zniesieniu kwot jest obarczona
wieloma wątpliwościami - wiele hipotez wzajemnie sobie przeczy. Na pewno jednak można
8
za FAMMU
13
stwierdzić, że nie ma gwarancji zachowania obecnej formy sektora mleczarskiego w UE nawet po
utrzymaniu kwot. Świadczy o tym fakt regionalnych zmian w produkcji mleka w państwach UE
(zwłaszcza Piętnastki) mimo istnienia od ponad 20 lat systemu kwotowego. Ponadto, coraz więcej
mówi się o transgranicznej sprzedaży kwot. W przypadku rozpowszechnienia takiego postępowania
znalazłyby się i na to furtki w istniejącym unijnym ustawodawstwie. Wystarczyłby precedens, aby
doszło do szybkiego rozpowszechnienia takich praktyk.
Ocena ogólna i wnioski końcowe raportu niemieckiego
•
Należy wyjść z założenia, że Unia będzie w najbliższej przyszłości stopniowo zmniejszać
istniejące wciąż mechanizmy wsparcia produkcji mleczarskiej,
•
Zapewne nie będzie też już możliwości eksportu nadwyżek z refundacjami (niezależnie od
faktu, że obecnie – od połowy czerwca – są one i tak zredukowane do zera),
•
Pozostają dwie opcje: albo utrzymanie zmniejszonych kwot (jak wykazano, niecelowe, gdyż
po obniżce ceł i tak spadną ceny, a ograniczenia pozostaną), albo ich zniesienie,
•
To drugie uwolniłoby wreszcie rolników od niepewności i uzależnienia od organizacji rynku
naznaczonej słabą konkurencyjnością i coraz szybszym oddalaniem się od wymogów wolnego
rynku,
•
W coraz mniejszym stopniu zachowywany jest inny cel kwot – utrzymanie produkcji mleka na
mniej sprzyjających temu terenach (dla celów „zachowania krajobrazu” ewentualnie
tradycyjnej formy wsi europejskiej), więc nie ma sensu stawiać temu procesowi tamy i znieść
kwoty, by produkcja mogła się przemieszczać na wydajniejsze ziemie,
•
Poza tym konserwowanie istniejących stosunków ma niewiele wspólnego z dążeniem UE do
stania się gospodarką bardziej konkurencyjną i prorynkową.
Skutki zwiększenia kwoty mlecznej w gospodarstwach mleczarskich i
przetwórstwie w Polsce
Polska należy do krajów posiadających przewagi konkurencyjne w produkcji mleka, ma korzystne
warunki klimatyczne, dużą ilość użytków zielonych, nowoczesną bazę przetwórczą i koszty produkcji
jedne z najniższych w Europie, w tym nadal stosunkowo tanią siłę roboczą. Potencjał produkcyjny
zarówno w produkcji mleka jak i przetwórstwa nie jest wykorzystany w pełni, co stwarza możliwości
dalszego rozwoju tego rynku.
Dane International Farm Comparison Network (IFCN)9 wskazują, że Polska posiada duże przewagi
kosztowe w produkcji mleka w porównaniu do innych państw UE-27. Są one widoczne zarówno w
dużych gospodarstwach jak i w gospodarstwach średniej wielkości (20-30 krów). Wg danych IFCN
koszt produkcji 100 kg mleka w średniej wielkości gospodarstwie w Polsce wynosi 17 dolarów, w
gospodarstwie dużym koszty te obniżają się do 15 dolarów. Przeciętny koszt produkcji mleka w Unii
Europejskiej jest znacznie wyższy i wynosi 28 dolarów na 100 kg mleka. Na przykład koszty
produkcji mleka w Niemczech są na dwa razy wyższym poziomie – bo 30 dolarów na 100 kg. Wg
IFCN Polska obok Argentyny i Indii posiada najbardziej konkurencyjny sektor produkcji mleka na
świecie.
Optymalizacja produkcji mleka w Polsce
Pomimo że Polska jest ważnym, światowym producentem mleka (zajmując 11miejsce na świecie wg
FAOSTAT w 2006 r.), charakteryzuje się relatywnie niską mlecznością, w porównaniu do bardziej
intensywnych producentów w UE (Holandia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania). Wg GUS w 2005 r.
średnia laktacja wynosiła 4190 litrów na rok. W ciągu ostatniej dekady średnia wydajność stopniowo
9
IFCN wydaje co roku Dairy Report porównujący m.in. konkurencyjność gospodarstw mleczarskich w różnych
krajach.
14
rosła w efekcie restrukturyzacji sektora mleczarskiego, poprawy systemów chowu,
genetycznego oraz w odpowiedzi na popyt rynkowy.
potencjału
W okresie ostatnich 10 lat, między 1995 r. a 2005 r. cena mleka wzrosła z 44 groszy za litr do 93
groszy, a przeciętna wydajność krów z 3136 l do 4190 litrów. Jednakże w gospodarstwach
zarejestrowanych jako „gospodarstwa osób prawnych” średnia wydajność wynosi obecnie 6500
litrów. Przeciętna wielkość stada w tej grupie gospodarstw wynosi 31 sztuk. Gospodarstwa te
dostarczają 60% mleka do przetwórstwa. W 2007 r. uzyskują one ponad 1,10 zł za litr mleka a
wydajność tych stad stale się poprawia.
Proces modernizacji i koncentracji w Polsce trwa nadal. Porównując polskie wydajności do innych
państw Unii widać, że nadal istnieje potencjał wzrostu średniej mleczności w kraju do 5000 litrów. W
grupie intensywnych polskich gospodarstw mleczarskich wydajność osiągnęła już holenderski poziom
7400 litrów rocznie na krowę. A w niektórych stadach jest jeszcze większa.
W wielu państwach Unii, na przykład w Holandii, wysoka mleczność krów nie zawsze gwarantuje
producentom wysokie marże w systemie kwotowania produkcji. Wydajność znacznie powyżej 7 tys.
litrów jest możliwa do osiągnięcia jedynie przy intensywnym i znacznie bardziej kosztownym
systemie żywienia zwierząt z dużym udziałem koncentratów.
Polski system polega na optymalizacji produkcji przy niższej wydajności, ok. 5000 litrów i tańszym
systemie żywienia zwierząt z przewagą kiszonek i pastwisk. Ten mniej intensywny system produkcji
zapewnia odpowiednią dochodowość polskim producentom mleka.
Możliwości dalszego rozwoju przetwórstwa mleka
Od ponad dekady trwa proces modernizacji przetwórstwa mleka. W jej rezultacie produkcja
mleczarska w Polsce jest konkurencyjna i dochodowa. Zwiększony został zarówno wolumen
produkcji jak i asortyment wyrobów, o coraz większym stopniu przetworzenia z przeznaczeniem na
rynki europejskie i światowe. Wiele mleczarni ma jeszcze niewykorzystane możliwości przetwórcze.
Ocenia się że wykorzystanie mocy sięga obecnie 70-100% i nie wszędzie jeszcze pracuje się na
zmiany, tak jak ma to miejsce w innych krajach europejskich. W Polsce istnieje więc nadal margines
wzrostu produkcji bez większych inwestycji. Popyt na mleko w chwili obecnej jest bardzo wysoki i
ma odbicie w konkurencyjnych cenach skupu.
Stałe koszty inwestycji są wysokie i podnoszą koszty operacyjne przedsiębiorstw. Jednakże
dochodowość mleczarni może wzrosnąć poprzez wytworzenie dodatkowej produkcji, przy założeniu,
że większa ilość surowca będzie dostępna na rynku (korzyści skali).
Obecnie źródłem konkurencyjności polskiego mleczarstwa na rynku europejskim są również niższe
koszty pracy oraz nieco niższe koszty energii. Różnice te jednak będą szybko się zmniejszać, a
konkurencyjność będzie zależała głównie od efektywności i innowacyjności. W polskie mleczarnie
zainwestowane zostały w ostatnich latach duże pieniądze, ale przeznaczone zostały głównie na
dostosowanie do standardów unijnych, a w tylko niewielkim stopniu na poprawę efektywności.
Niewielkie koszty transportu
W ostatniej dekadzie powstały regiony koncentracji produkcji mleka, największy na północnym
wschodzie kraju. W odróżnieniu od wielu innych krajów europejskich koszty skupu mleka są w Polsce
niskie. Punkty skupu są tak rozmieszczone, że odległość od gospodarstwa do punktu skupu rzadko
przekracza 50 km.
O konkurencyjności polskiego przetwórstwa świadczy fakt, że na polski rynek weszło stosunkowo
niewiele zagranicznych produktów mleczarskich.
Dobra baza surowcowa przetwórstwa i relatywnie tanie przetwórstwo
Jakość polskiego mleka jest bardzo wysoka. Po nałożeniu unijnych standardów jakościowych na
polskie przetwórstwo jakość mleka gwałtownie uległa poprawie. Obecnie większość mleka
produkowana jest w klasie ekstra.
15
Większość polskich gospodarstw mleczarskich są to gospodarstwa rodzinne prowadzące produkcję
mieszaną, roślinno-zwierzęcą. Praca w produkcji mleka jest wykonywana przez rolnika i jego rodzinę.
Ogranicza to znacząco koszty produkcji mleka.
Aby zilustrować różnice między Polską a innymi państwami UE, będącymi znaczącymi producentami
mleka, poniżej zamieszczono wykres wykonany w Komisji Europejskiej pokazujący trendy cen
mleka.
Rysunek 2. Średnie ceny mleka w wybranych krajach UE
Z wykresu wynika, że trendy cenowe dla Polski idą w przeciwnym kierunku niż państw UE-15 gdyż
ceny nieprzerwanie rosną, oraz że Polska pozostaje konkurencyjna cenowo w stosunku do tych
państw.
Możliwe przeciwdziałanie spadkom cen mleka
Koncentracja polskich mleczarni uległa zmianom przez ostatnią dekadę. 10 polskich mleczarni
posiada obecnie 55% polskiego rynku wewnętrznego. Spośród blisko 300 działających przetwórni
większość ma charakter lokalnych spółdzielni. Kontrolowane są one przez rolników – dostawców
mleka, którzy mają wpływ na ceny mleka w skupie. Spośród 10 największych przetwórni
kontrolujących ponad połowę rynku - 7 to również spółdzielnie. Ta struktura własności jest istotna,
jeżeli rozpatrywany jest wariant powiększania kwot mlecznych, który mógłby skutkować
ewentualnym spadkiem cen, w efekcie wzrostu podaży mleka. Rolnicy mają w Polsce wpływ na
wysokość cen mleka i byliby w stanie minimalizować efekt spadku cen, zagrażającego trwałością
dostaw surowca. Należy jednak pamiętać, przy obecnej koniunkturze nie jest oczekiwany odczuwalny
spadek cen.
Pomimo różnicy między wielkością produkcji mleka (ok. 11420 l w 2007 r. ) a wielkością skupu
(8419 l w 2006 r.), przy obecnym rozdysponowaniu wyprodukowanego mleka, istnieje niewielka
możliwość zwiększenia skupu przez mleczarnie. Jedyną realną możliwością jest zwiększenie kwot
mlecznych. W przypadku utrzymania kwot na obecnym poziomie należy oczekiwać dalszego wzrostu
cen mleka, natomiast w przypadku niewielkiego zwiększenia kwoty, można oczekiwać pozostania cen
mleka na obecnym poziomie.
Możliwości dalszego rozwoju produkcji mleka
Produkcja mleka pozostaje jedną z najbardziej dochodowych gałęzi rolnictwa. W tabeli poniżej
zamieszczone są przykładowe koszty produkcji mleka dla trzech typów gospodarstw rolnych.
Specjalizacja produkcji w szeregu regionów takich jak Warmia i Mazury, Mazowieckie, Podlaskie,
Łódzkie, Małopolskie została jednak zatrzymana poprzez ograniczenia wynikające z kwotowania
produkcji. Z drugiej strony, regionalizacja produkcji (przesunięcie na północny wschód) powiązana z
16
restrykcjami produkcyjnymi, doprowadziły w innych regionach, takich jak Pomorze Zachodnie i
ziemia Lubuska, do obniżenia obsady bydła poniżej poziomu 15 sztuk na 100 ha doprowadzając do
degradacji pastwisk w tych regionach. Ogólnie rzecz biorąc, historyczna obsada zwierząt w Polsce
była przed okresem transformacji na wyższym poziomie. Kwoty zamroziły ją na poziomie niższym
niż konieczny dla optymalnego wykorzystania istniejących pastwisk. Pozostał duży margines
pozwalający na zwiększenie obsady bez narażania środowiska naturalnego na zniszczenie.
Polski rolnik dysponuje możliwościami zwiększenia produkcji mleka w przypadku wzrostu kwot
mlecznych. Jak już wspomniano, w ostatnich latach następowała stała poprawa mleczności krów.
Większość zwierząt jest obecnie utrzymywana w sposób ekstensywny i żywiona na pastwiskach oraz
kiszonkami z trawy i kukurydzy, przy niewielkich dodatkach koncentratów. W związku z tym istnieje
możliwość dalszego wzrostu wydajności krów (powyżej 5 tys. l) poprzez wzrost udziału koncentratów
w żywieniu. Będzie to opłacalne nawet w przypadku wzrostu cen zbóż, gdyż większość zbóż
paszowych jest produkowana w gospodarstwie. Sprzedaż mleka od krów żywionych w ten sposób jest
bardziej opłacalna niż sprzedaż zboża.
W odróżnieniu od innych dużych państw - producentów mleka w UE, w Polsce uprawiany jest szeroki
asortyment zbóż paszowych, m. in. żyto czy pszenżyto, które dobrze udają się na piaszczystych
polskich glebach. Są to zboża o znaczeniu przede wszystkim regionalnym, nie uprawiane w Wielkiej
Brytanii czy Francji. Wyjątek stanowią Niemcy uprawiający żyto, ale głównie dla przemysłu
piekarskiego.
Duża część rolników zainwestowała w nowoczesne zabudowania gospodarcze korzystając z
dostępności funduszy unijnych oraz krajowych. Nowoczesne obory w wielu wypadkach pozwalają na
wzrost obsady bydła bez dodatkowych kosztów. Jeżeli jednak powstanie nowych budynków byłyby
konieczne, to koszty budowy obór w Polsce są znacznie niższe niż w konkurencyjnych krajach
„piętnastki”.
W niektórych przypadkach czynnikiem ograniczającym zwiększanie stada jest dostępność ziemi.
Jednakże ogólnie obsada w Polsce, jak wspomniano, jest niska i może wzrosnąć bez nadmiernych
obciążeń dla środowiska. Najczęściej możliwa jest również czasowa dzierżawa działek w niedużej
odległości od gospodarstw.
Na wzroście kwoty mlecznej skorzystają najbardziej niewielkie i średnie polskie gospodarstwa
mleczarskie
Gospodarstwa posiadające 20-30 sztuk bydła mają największe możliwości wzrostu produkcji.
Powiększenie takiego stada o 5 krów nie wymaga najczęściej zwiększenia powierzchni użytków
zielonych, obór ani zasobów pracy, natomiast stanowi 16-20% wzrost wielkości stada. Ta sama grupa
gospodarstw może również zwiększyć mleczność posiadanych krów w stosunkowo krótkim okresie
czasu (1-2 lata) poprzez zmianę systemu żywienia. Większe gospodarstwa, posiadające ponad 100
krów mają relatywnie mniejsze możliwości zwiększenia stada lub produkcji mleka.
Optymistyczny wydźwięk tej części analizy stoi w sprzeczności z wynikami publikacji INRA oraz
Uniwersytetu z Wageningen, omawianej wcześniej, która prognozuje spadek cen mleka w Polsce po
zwiększeniu podaży mleka. Taki wynik sugeruje strukturalną nieefektywność sektora mleczarskiego
w Polsce w stosunku do innych państw UE. Można to spróbować wyjaśnić po części
nieadekwatnością polskich danych statystycznych. Nie są one w stanie uchwycić tempa przemian z
ostatniej dekady na poziomie gospodarstwa rolnego. Nadal uwzględniają bardzo liczne 1-2 krowie
gospodarstwa, które wprawdzie najczęściej nie są objęte systemem kwot, ale istnieją w statystyce
zaniżając wskaźniki takie jak wielkość stada, mleczność krów, etc.
Z kolei efektywność polskiego przetwórstwa jest relatywnie niższa niż w innych państw UE, gdyż w
Polsce wykorzystanie mocy przerobowych nie jest zupełne oraz nie jest tak powszechna praca na
zmiany, co pozwala najpełniej wykorzystać istniejący potencjał. Obecna sytuacja na rynku pracy w
Polsce pozwala mniemać, że wprowadzenie takiego systemu produkcji nie powinno nastręczać
trudności.
17
Tabela 10. Koszty produkcji 100 kg mleka w Polsce w 2005 r. (wybrane gospodarstwa)
Typ gospodarstwa
Sprzedaż mleka
Sprzedaż bydła
Płatności bezpośrednie
Przychody całkowite
Koszty zmienne
Zakup zwierząt
Pasza
Maszyny16,8
Energia
Weterynarz
Ubezpieczenie i podatki
Pozostałe koszty w produkcji mleka
Pozostałe koszty
Koszty całkowite
Koszty stałe
Koszty ziemi
Koszty pracy rodziny
Koszty pracy najemnej
Koszty kapitału
Amortyzacja (budynki)
Koszty całkowite
Koszty kwoty (100 kg FCM)
Dochód na krowę 4200 l/rok
Dochód brutto na gospodarstwo
23 krowy
Przychody
103,0
5,9
9,6
118,5
46 krów
160 krów
104,0
13,3
8,0
125,3
103,0
15,8
8,0
126,8
0
24,7
16,8
10,3
4,69
0,7
2,3
4,3
63,7
0
23,7
4,1
6,9
4,4
2,1
1,3
0,2
43,7
0
27,5
7,9
16,0
5,4
3,2
3,5
0
63,5
1,6
23,3
0
6,6
9,5
41
5,2
4,2
10
8,0
7,9
35,3
5,8
1,6
19,7
10,9
1,5
39,5
13,8 (z pracą
rodziny 37,1)
1558,2
35.836,6
46,3
23,8
1994,6
89.451,6
999,6
159.936,0
Źródło: Raport EDF, SGGW, Szczecin, 2006
Wnioski
1. Zwiększenie kwoty mlecznej w krótkim okresie, umożliwi dalszy rozwój gospodarstw
mleczarskich i przemysłu przetwórczego.
2. Na poziomie gospodarstwa zwiększenie kwoty mlecznej może skutkować wzrostem produkcji
mleka, gdyż istnieją możliwości wzrostu wydajności mlecznej poprzez poprawę genetyczną i
zmianę systemu żywienia.
3. Dochodowość produkcji mleka wskazuje, że nawet w przypadku spadku cen mleka,
spowodowanego wzrostem skupu, producenci nadal będą zwiększać wielkość produkcji do
momentu utraty opłacalności.
4. Członkowie spółdzielni mleczarskich będą w stanie ograniczać niekorzystne zmiany cen
mleka w swoich spółdzielniach.
5. Sektor przetwórstwa mleka ma również możliwość wzrostu produkcji w przypadki wzrostu
kwot mlecznych, przy stosunkowo niskich nakładach inwestycyjnych.
Propozycje zwiększenia kwoty mlecznej w Polsce w ramach różnych
wariantów
Założenie
Wobec obecnej koniunktury na światowym rynku mleczarskim, należy zaproponować takie
zmniejszenie ograniczeń w produkcji mleka w UE, by pozwolić zwiększyć produkcję i wykorzystać
koniunkturę, ale nie doprowadzić do nadmiernego spadku cen na rynku UE.
18
Wariantowe propozycje zwiększenia krajowej kwoty mlecznej (wraz z argumentacją)
Ponieważ system kwotowania produkcji mleka jest dosyć skutecznym narzędziem regulacji poziomu
jego produkcji w UE, można rozważać zastosowanie go do uzyskania kontrolowanego zwiększenia
produkcji mleka w UE.
Warto przy tym zaznaczyć, że jeśli zastosowanie systemu kwotowania dla zwiększenia produkcji ma
dać skutek określony i przewidywalny, to system ten musi w dalszym ciągu pozostawać skutecznym
narzędziem regulacji produkcji. Oznacza to, że pozbawienie systemu kwotowania jego regulacyjnej
skuteczności pozbawiłoby również możliwości kontrolowanego wpływu na zwiększenie produkcji
mleka. Ryzykowne pod tym względem byłoby nawet częściowe obniżenie skuteczności – nawet teraz
system nie ma regulacyjnego wpływu dla pewnej grupy producentów.
W ramach przeglądu średniookresowego Health Check będą rozpatrywane m.n. następujące
propozycje liberalizacji rynku mleka: zmniejszenie opłat za produkcję mleka ponad kwotę oraz
zwiększenie kwot mlecznych.
• W przypadku istotnego zmniejszenia opłat za produkcję, kwoty będą słabiej ograniczać
poziom produkcji. Obniżone opłaty za przekroczenie kwot staną się dodatkowym elementem
kosztów dla tych producentów mleka, którzy zdecydują się w nowych warunkach cenowych
zwiększyć produkcję. W związku z tym nastąpi realokacja produkcji. Najbardziej efektywni
producenci mleka będą w stanie zwiększyć produkcję, a pozostali nie zmienią poziomu
produkcji. W przypadku Polski, która jest konkurencyjna cenowo w produkcji mleka,
należałoby przeanalizować wnikliwie wariant ograniczenia opłat za przekroczenie kwoty
mlecznej.
• Rozważyć można również zwiększenie kwoty dostaw mleka. W tym przypadku jednak, nie
nastąpi realokacja produkcji. W warunkach obecnej hossy na światowym rynku mleka, która
przekłada się na rekordowo wysokie ceny mleka, w sektorze pozostaną zarówno efektywni,
jak i nieefektywni producenci. Wzrost podaży mleka nie wpłynie zatem w tej chwili na spadek
cen. Dobra koniunktura na rynku mleka niekoniecznie jednak musi być trwała. W związku z
tym Polska może zabiegać np. o indywidualne zwiększenie krajowej kwoty mlecznej, bądź
próbować stworzyć grupę państw zwolenników zwiększenia kwoty mlecznej.
Polska jest jedynym z najtańszych, czyli najbardziej konkurencyjnych producentów mleka, któremu
jednocześnie obecny poziom kwot faktycznie ogranicza możliwości produkcyjne. Inni tani producenci
mleka (np. Litwa, Łotwa) ograniczenia kwotowego nie odczuwają, swoich kwot daleko nie
wykorzystując. Z kolei producenci unijni ograniczani kwotami (np. Francja, Niemcy, Dania)
produkują mleko znacznie droższe niż polskie, czyli cenowo mniej konkurencyjne. Podniesienie
kwoty dla Polski oznaczałoby więc zwiększenie taniej, konkurencyjnej produkcji mleka w Unii
Europejskiej, czyli korzyść dla konkurencyjności całego ugrupowania.
Ponieważ jednak rozważamy możliwość podniesienia produkcji mleka w UE wobec sytuacji rynkowej
na świecie, stwarzającej możliwość rozwoju produkcji dla większej liczby państw unijnych,
zaproponowane rozwiązanie powinno obejmować wszystkie państwa UE.
• Takim rozwiązaniem byłoby równe procentowo zwiększenie kwoty mlecznej dla wszystkich
państw członkowskich. Nie zmieniłoby ono istotnie sytuacji państw w praktyce
nieograniczanych kwotami, natomiast pozwoliłoby rozwinąć produkcję tam, gdzie kwoty, a
właściwie opłaty za nadprodukcję, są ograniczeniem. Do grupy państw skutecznie
ograniczanych kwotami należy Polska. Kwestią do ustalenia pozostaje stopień powiększenia
kwoty mlecznej UE.
Według wspomnianych wyżej analiz OECD-FAO, zachowanie równowagi na rynku światowym przy
względnie wysokim poziomie cenowym będzie możliwe przy wzroście światowej produkcji mleka
nieprzekraczającym 124 mln t w okresie 2006-2016. Zakłada się jednocześnie, że gros tej dodatkowej
produkcji (104 mln t) wystąpi w krajach rozwijających się, zaś kraje rozwinięte wyprodukują
dodatkowe 20 mln t, z czego 2,5 mln t Unia Europejska, 6,0 mln t Australia i Nowa Zelandia, a 6,2
mln t USA.
19
Jak zostało dotychczas uzgodnione w UE10, unijne kwoty mleczne zwiększą się w okresie 2006-2008
o ok. 1,44 mln t dla wybranych państw członkowskich, czyli o 1,0% w skali całej Unii. Aby osiągnąć
wyżej wspomniany wzrost 2,5 mln t, pozostawałaby więc możliwość dalszego zwiększenia produkcji
mleka w UE o 1,06 mln t do 2016 r. Jest to zwiększenie wszystkim państwom członkowskim UE o
dodatkowe 0,8% kwoty z sezonu 2005/2006 ponad zaplanowany wzrost 1,0%. Ponieważ produkcja
mleka ze względu na swe przyrodnicze podstawy nie rośnie skokowo, można zaplanować docelowe
zwiększenie kwoty już na sezon 2014/2015.
Tabela 11.
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1788/2003
Propozycja
zwiększenia kwot o 1,06 mln t
w dwóch etapach
ZAŁĄCZNIK I
ILOŚCI
REFERENCYJNE
a) Okres
2004/2005
b) Okres
2005/2006
c) Okres
2006/2007
d) Okres
2007/2008
e) Okresy
2008/2009–
2014/2015
Okres
2009/2010
Okresy
2011/2012–
2014/2015
Państwo
Członkowskie
Ilości w
tonach
Ilości w
tonach
Ilości w
tonach
Ilości w
tonach
Ilości w
tonach
Ilości w
tonach
Ilości w
tonach
Belgia
Bułgaria
Czechy
Dania
Niemcy
Estonia
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Włochy
Cypr
Łotwa
Litwa
Luksemburg
Węgry
Malta
Holandia
Austria
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowenia
Słowacja
Finlandia
Szwecja
Wlk. Brytania
Razem UE
3 310 431
3 310 431
3 326 983
2 682 143
4 455 348
27 864 816
624 483
5 395 764
820 513
6 116 950
24 235 798
10 530 060
145 200
695 395
1 646 939
269 049
1 947 280
48 698
11 074 692
2 749 401
8 964 017
1 870 461
2 682 143
4 455 348
27 864 816
624 483
5 395 764
820 513
6 116 950
24 235 798
10 530 060
145 200
695 395
1 646 939
269 049
1 947 280
48 698
11 074 692
2 749 401
8 964 017
1 920 461
2 682 143
4 477 624
28 004 140
624 483
5 395 764
820 513
6 116 950
24 356 977
10 530 060
145 200
695 395
1 646 939
270 394
1 947 280
48 698
11 130 066
2 763 148
8 964 017
1 929 824
3 343 535
979 000
2 682 143
4 499 900
28 143 464
624 483
5 395 764
820 513
6 116 950
24 478 156
10 530 060
145 200
695 395
1 646 939
271 739
1 947 280
48 698
11 185 440
2 776 895
8 964 017
1 939 187
3 057 000
560 424
1 013 316
2 431 047
3 336 030
14 755 647
142 388 222
3 360 087
979 000
2 682 143
4 522 176
28 282 788
624 483
5 395 764
820 513
6 116 950
24 599 335
10 530 060
145 200
695 395
1 646 939
273 084
1 947 280
48 698
11 240 814
2 790 642
8 964 017
1 948 550
3 057 000
560 424
1 013 316
2 443 069
3 352 545
14 828 597
142 868 869
3 372 529
982 625
2 692 075
4 538 921
28 387 516
626 795
5 415 744
823 551
6 139 600
24 690 424
10 569 052
145 738
697 970
1 653 037
274 095
1 954 491
48 878
11 282 438
2 800 975
8 997 210
1 955 765
3 068 320
562 499
1 017 068
2 452 116
3 364 959
14 883 506
143 397 899
3 384 971
986 250
2 702 006
4 555 666
28 492 245
629 108
5 435 724
826 590
6 162 251
24 781 513
10 608 044
146 275
700 545
1 659 136
275 106
1 961 701
49 059
11 324 061
2 811 309
9 030 403
1 962 981
3 079 640
564 574
1 020 820
2 461 162
3 377 373
14 938 415
143 926 928
10
560 424
560 424
560 424
1 013 316 1 013 316 1 013 316
2 407 003 2 407 003 2 419 025
3 303 000 3 303 000 3 319 515
14 609 747 14 609 747 14 682 697
137 340 928 137 390 928 137 871 575
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1788/2003, ze zmianami.
20
Wpływ zaproponowanych rozwiązań na poziom krajowych i unijnych cen mleka i przetworów
mlecznych
Założeniem jest, by zaproponowane rozwiązania nie doprowadziły do destabilizacji rynku, tzn. do
spadku cen wpływającego negatywnie na produkcję lub wzrostu cen wpływającego negatywnie na
konsumpcję.
Przedstawiono wyżej propozycję zwiększenia kwoty dostaw mleka w skali UE o dodatkowe 1,06 mln
t w sezonie 2014/2015 ponad już zaplanowane zwiększenie 1,44 mln t w sezonie 2008/2009 wobec
poziomu kwot na sezon 2005/2006. Łączne zwiększenie kwoty o 2,5 mln t może tylko w niewielkim
stopniu (2%) oddziaływać na spadek cen mleka na rynku unijnym.
Jednak w analizowanym okresie najbliższych 5-10 lat, na poziom krajowych i unijnych cen mleka i
przetworów mlecznych będzie oddziaływać też cały szereg innych czynników. Niezależnie od szeregu
wymienionych już czynników podażowych i popytowych oddziałujących na ceny światowe i unijne,
ceny na rynku krajowym będą podlegały dodatkowym oddziaływaniom.
Ponieważ dla polskiego mleczarstwa najważniejszy jest rynek krajowy, liczyć się będzie popyt rynku
w Polsce. Gdy zasobność polskich konsumentów będzie rosła, polski rynek zaakceptuje produkty
mleczarskie o nieco wyższych cenach. Można się jednak spodziewać, także ze względu na stosunkowo
korzystne warunki produkcji mleka w Polsce, że krajowe ceny mleka nie będą trwale przekraczały
90% średniej ceny unijnej.
Wnioski
Kwestia uzyskania korzyści ze zwiększenia kwoty mlecznej w Polsce w najbliższej przyszłości
wydaje się być z ekonomicznego punktu widzenia raczej jednoznaczna. Następnymi etapami są:
•
uzyskanie poparcia ze strony innych krajów UE,
Wśród krajów członkowskich, które jednoznacznie opowiadają się za utrzymaniem systemu
kwotowego są jedynie Hiszpania i Finlandia. Opinie mówiące o potrzebie zniesienia systemu
kwotowego docierają z Niemiec, Danii, a nawet z Francji. Zniesienie systemu kwotowego
prawdopodobnie spowoduje przeniesienie produkcji mleka w te regiony Europy, gdzie warunki
klimatyczne oraz relatywnie niskie koszty sprzyjają rozwojowi produkcji.
•
przygotowanie argumentów przekonujących Komisję Europejską i inne kraje do
wcześniejszego zwiększania kwoty. Takimi argumentami powinny być:
a) teza, że konsumpcja produktów mleczarskich wyprzeda produkcję, trudna do udowodnienia, nie
mniej jednak na rynku wewnętrznym obserwowany jest niewielki spadek konsumpcji nisko
przetworzonych produktów mleczarskich (płynne mleko, mleko w proszku, śmietana, masło). Z
drugiej strony wzrasta spożycie produktów wysoko przetworzonych (jogurtów, serów, napojów).
Pozwala to na próbę zbudowania argumentu o wzroście konsumpcji produktów mleczarskich przy
zamrożonym poziomie produkcji.
b) rosnące ceny kwot utrudniające restrukturyzację sektora,
c) wysokie ceny produktów rolnych umożliwiające rozwój tej produkcji,
d) rosnący popyt na rynkach zagranicznych i niewykorzystywanie przez UE tej szansy. Pytanie – jakie
rynki Polska mogłaby potraktować jako swoją szansę rozwoju: Chiny, Rosja, inne?
•
w przypadku Polski, która jest konkurencyjna cenowo w produkcji mleka, należałoby
przeanalizować wariant ograniczenia opłat za przekroczenie kwoty mlecznej.
21

sekcja analiz ekonomicznych polityki rolnej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Projekt „Mleczna droga – od krowy do kartonu” Dzieci

Zmiany w świadczeniu mleka w proszku dla niemowląt od 29