Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka

Wczesne wspomaganie rozwoju – pomoc specjalistyczna
Wczesna wspomaganie rozwoju to wielospecjalistyczne, kompleksowe i intensywne działania mające
na celu pobudzanie psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia pierwszych
sygnałów nieprawidłowego funkcjonowania do podjęcia nauki w szkole podstawowej. Wczesne
wspomaganie rozwoju dziecka to cały kompleks działań podejmowanych w celu:
• usprawniania dziecka i przezwyciężania zaburzeń w jego rozwoju,
• wspierania rodziny,
• stwarzania możliwości funkcjonowania dziecka w grupie rówieśniczej.
Pomoc oferowana jest dzieciom w wymiarze od 4 do 8 godzin w miesiącu (w zależności od potrzeb
psychofizycznych dziecka). Oddziaływania skierowane są także na pomoc rodzinom.
Jakie są warunki objęcia dziecka i rodziny specjalistycznymi formami pomocy w ramach
wczesnego wspomagania?
Warunkiem uczestnictwa we Wczesnym Wspomaganiu Rozwoju Dziecka jest posiadanie przez dziecko
opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju wydanej przez Zespół Orzekający zorganizowany
w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Jeżeli Państwa zdaniem rozwój Waszego dziecka jest
nieprawidłowy, proszę zgłosić się do rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej z wnioskiem
o wydanie dziecku opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju. Opinie te wydawane są także
wszystkim dzieciom, które mają orzeczenie o niepełnosprawności i nie rozpoczęły jeszcze obowiązku
szkolnego.
Dziecko, może potrzebować zajęć z tego zakresu jeśli:
•
występują niepokojące objawy w jego rozwoju np. opóźnienie mowy, rozwoju psychoruchowego,
zaburzenia funkcjonowania słuchu, wzroku i innych zmysłów
•
podczas ciąży i porodu były komplikacje, a także kiedy dziecko urodziło się przedwcześnie, miało
niedostatek wagi i wzrostu lub niedotlenienie
•
ma problemy w przystosowaniu się do grupy rówieśniczej, zaburzenia emocjonalne oraz
charakteryzują go trudności z opanowywaniem wiedzy i nowych umiejętności
•
ma upośledzenie umysłowe, autyzm, zespół Aspergera, sprzężoną niepełnosprawność, mózgowe
porażenie dziecięce, wrodzone/nabyte dysfunkcje narządów ruchu, zaburzenia neurologiczne (w tym
epilepsja) lub choroby genetyczne
Im wcześniej rozpoczęta terapia – tym większe szanse na lepsze funkcjonowanie dziecka !!!
Po uzyskaniu opinii rodzice mogą ubiegać się o zajęcia z zakresu wczesnego wspomagania w różnych
miejscach – ale muszą wybrać jedno.
Wspomaganie rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym
1. Wiek przedszkolny jest okresem intensywnego tempa rozwoju, którego prawidłowy przebieg ma
decydujące znaczenie dla późniejszych lat życia, a wiadomości i umiejętności zdobyte przez dziecko w
tym wieku stanowią istotne podłoże do dalszego kształcenia i rozwoju. Warto, więc wspomagać rozwój
dziecka we wszystkich sferach, zarówno w zakresie rozwoju fizycznego, umysłowego, społecznego,
czynności samoobsługowych.
2. Wspomaganie rozwoju potrzebne jest wszystkim dzieciom, ponieważ mają one wiele talentów, które
trzeba umiejętnie rozwijać. Im wcześniej, tym lepiej. Warto jednak pamiętać, że nie można przebyć drogi
rozwojowej za dziecko, ono samo musi wspinać się po kolejnych szczeblach rozwoju, a zadaniem rodzica
jest sensownie mu w tym pomagać.
1
3. Pamiętajmy, że każde dziecko ma własny, niepowtarzalny „schemat rozwojowy”. Każdy rozwija się w
indywidualnym tempie. Dlatego ważne jest, aby rodzic i nauczyciel dobrze poznali malucha poprzez
obserwację jego aktywności.
4. Warto pozwolić dziecku na własne zainteresowania i upodobania, a także umożliwić mu na
spontaniczne poznawanie otaczającego świata i środowiska, w którym żyje.
5. Dominującą formą aktywności dzieci w wieku przedszkolnym jest zabawa, w trakcie której dziecko
obserwuje, doświadcza, zdobywa wiedzę, jest ciągle w ruchu – dlatego warto organizować dziecku naukę
nowych umiejętności w formie zabaw i tak np.poprzez :
- puzzle, układanki, wkładanki ćwiczymy umiejętności wzrokowe, koordynację wzrokowo –
ruchową, ale też kształtujemy koncentrację uwagi
- zabawy symboliczne, tematyczne i w role np. w sklep, policjantów, kuchnię itp. wspomagamy
rozwój umiejętności społecznych czy naśladownictwa
- modelinę, plastelinę, wycinanki, kolorowanki ćwiczymy prawidłowy rozwój umiejętności
grafomotorycznych, manulanych, motorykę małą
- piosenki, udawanie zwierząt, zabawy słowne typu ”Co to? Kto to?” kształtujemy mowę i
wzbogacamy słownik oraz rozwijamy analizę i syntezę słuchową
- naukę wierszyków i rymowanek – pamięć
- zabawy ruchowe – ćwiczymy motorykę dużą, koordynację ruchową, orientację w schemacie
własnego ciała i przestrzeni, płynność ruchów i przewidywanie ruchów.
6. Umożliwiamy dziecku wyładowanie emocji –maluch dopiero uczy się jak z nimi sobie radzić,
kontrolować je – pokażmy, więc jak można to robić.
7. Chwalimy, zauważamy i zwracamy uwagę na dziecko, jak pracuje i zachowuje się dobrze.
8. W celu prawidłowego rozwoju społecznego i przestrzegania norm możemy wprowadzić system nagród
i kar za zachowanie i przestrzeganie ustalonych zasad ( jasne zasady, krótkie kary – takie które jesteśmy
w stanie zrealizować), przy czym oceniamy zachowania dziecka a nie dziecko (zamiast „jesteś
niegrzeczny – źle, że nakrzyczałeś na siostrę”).
9. Obserwujmy też dziecko w zakresie jego zdrowia – czy ma prawidłową postawę i napięcie mięśni, czy
ma dobry wzrok i słuch, czy nie ma alergii i innych chorób przewlekłych, jaka jest jego odporność na
choroby, czy nie ma pasożytów.
10. Nie męczmy dziecka zbyt dużą ilością zajęć dodatkowych i wymagań – jest ono w wieku, kiedy jego
ciało i psychika są mało odporne na zmęczenie.
11. Jeżeli dzieje się coś, co niepokoi rodzica w rozwoju dziecka należy zwrócić się o poradę – czy do pani
nauczycielki w Przedszkolu, lekarza pediatry czy specjalisty w Poradni.
12. Starajmy się stworzyć ciepły dom, poczucie bezpieczeństwa jest bardzo ważnym czynnikiem, który
wpływa na prawidłowy rozwój przedszkolaka !!!
POWODZENIA !!!
Opracowała K. Kuszewska – psycholog (Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Świdniku)
2
Rozwój dziecka
Rozwój psychoruchowy - jest to proces rozwoju, w którym motoryka jest ściśle powiązana z psychiką, zależność
ta jest szczególnie silna we wczesnym okresie życia. Rozwój odbywa się według określonego prawa. Każda faza
opiera się na poprzedniej i stanowi jednocześnie przygotowanie do następnej.
ROZWÓJ ANALIZY WZROKOWEJ
Noworodek nie ma w pełni dojrzałego systemu wzrokowego, ale mielinizacja nerwów wzrokowych
postępuje bardzo szybko już od pierwszego dnia życia. Osesek reaguje na bodźce świetlne i potrafi zatrzymać na
nich wzrok, jednak nie ma jeszcze ostrości widzenia. Pod koniec drugiego tygodnia, niemowlę śledzi poruszające
się w płaszczyźnie poziomej przedmioty, a po upływie następnego tygodnia podąża wzrokiem za przedmiotami
poruszającymi się w płaszczyźnie pionowej. Rozwój systemu wzrokowego jest stosunkowo szybki.
Dwumiesięczne dziecko dłużej śledzi już bryły trójwymiarowe, niż dwuwymiarowe. Trzymiesięczne niemowlę
poznaje już twarz swojej matki, a za miesiąc będzie zatrzymywało wzrok na kolorze czerwonym i niebieskim.
Badania wykazały, że ujmowanie stałej wielkości i kształtu przedmiotów pojawia się w ciągu pierwszego roku
życia. Trzyletnie dzieci różnicują cztery podstawowe barwy: czerwoną, niebieską, żółtą i zieloną. Pięcioletnie
dziecko potrafi określić wielkość przedmiotu z danej odległości, potrafi również dostrzec znaną cechę w nowym
przedmiocie, co wiąże się ze wzrostem ostrości wzroku.
ROZWÓJ PERCEPCJI SŁUCHOWEJ
Początki rozwoju percepcji słuchowej sięgają do okresu prenatalnego. Już w 6 miesiącu życia płodowego
dziecko odbiera dźwięki z zewnątrz i słyszy bicie serca matki. Po narodzinach w powierzchniach słuchowych
znajduje się jeszcze ciecz płodowa, dlatego noworodek reaguje tylko na silne dźwięki z otoczenia. Badania
dowiodły, że już po 12 godzinach od urodzenia noworodek reaguje na rytmiczne dźwięki mowy ludzkiej, zaś od
drugiego miesiąca życia rozróżnia fonemy (ba, ga, pa) - dźwiękowe składniki słów. Od 2 tygodnia życia osesek
reaguje na odgłosy o niskiej częstotliwości, a także na dźwięki rytmiczne i powtarzane. Wiąże się to z rozwojem
odruchu orientacyjnego. Między 3 a 8 miesiącem życia obniża się próg wrażliwości słuchowej dziecka. Około 2 –
3 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na głos matki i pojawia się na jego twarzy uśmiech społeczny. Około
7- 8 miesiąca główną rolę w odbiorze mowy spełnia melodia i ton, a nie jej znaczenie. Wraz z wiekiem wzrasta
ostrość słuchu, a swą dojrzałość osiąga w 10 roku życia.
ROZWÓJ POZNAWCZY
Rozwój myślenia ściśle łączy się z rozwojem mowy. Rozwój procesu myślenia - wg J. Piageta - dzielimy
na poszczególne stadia:
1. Stadium sensoryczno - motoryczne - występuje od narodzin do drugiego roku życia dziecka. W 4 - 8
miesiącu istnieje już koordynacja wzroku z dotykiem, pod koniec 1 roku życia rozwija się pojęcie stałości
przedmiotu, kształtuje się świadomość, że nie tylko ono (dziecko) jest sprawcą pewnych wydarzeń, ale przedmioty
również mogą powodować takie wydarzenia, np. piłka trąca i przewraca butelkę. Początek 2 r.ż. wiąże się z
rozwojem eksperymentowania. Dziecko staje się zdolne do reprezentowania zdarzeń w umyśle, a także zdobywa
wiedzę o cechach fizycznych przedmiotu. Jedno słowo oznacza jednostkowe i konkretne osoby lub rzeczy.
Zauważyć można również proces asymilacji, czyli modyfikacji nowej informacji pochodzącej z otoczenia tak, aby
pasowała do wcześniej zdobytych wiadomości.
2. Stadium drugie (przedoperacyjne) trwa od 2 do 6 lat. Jedno słowo może się już odnosić do wielu osób,
rzeczy i czynności. Dziecko odróżnia jedną klasę przedmiotów od drugiej. Posługuje się także reprezentacjami przy
rozwiązywaniu problemów. Myślenie jest skuteczniejsze i szybsze. Wyodrębnić można proces akomodacji, czyli
modyfikacji istniejących schematów tak, aby nowa informacja mogła do nich lepiej pasować. Dziecko
charakteryzuje się jeszcze dużym egocentryzmem (skłonnością do skupiania przeżyć i poczynań dookoła własnego
"ja", własnych życzeń i potrzeb) i centracją (tj. koncentracja na jedynie centralnych właściwościach obiektu).
3. Stadium trzecie (operacji konkretnych) występuje od 6 - 12 roku życia dziecka.
4.Stadium
czwarte
(operacji
formalnych)
jest
osiągane
przez
12-letnie
dzieci.
3
ROZWÓJ PAMIĘCI I UWAGI
Przez cały okres wczesnego dzieciństwa dominuje mimowolna uwaga dziecka. W rozwoju dziecka uwaga
systematycznie rozszerza i wydłuża się. 7 - 8 miesięczne dziecko potrafi zająć się jednym przedmiotem przez około
15 minut. Jest to tak zwana aktywność badawcza, dziecko w tym czasie manipuluje przedmiotem i zauważa jego
nowe aspekty. Dziecko w wieku 3 lat może utrzymać uwagę przez około 20 - 30 minut (na czymś co je interesuje
np.bajka). Początki uwagi dowolnej możemy zaobserwować w starszych grupach przedszkolnych, ale jest ona
słaba i łatwo ulega rozproszeniu. Uwaga dowolna rozwija się dopiero w toku nauki szkolnej. Charakterystyczna dla
maluchów jest także przerzutność uwagi – z 1 rzeczy na drugą. Pięciolatek potrafi podjąć zabawę tematyczną, a to
wiąże się z rozwojem pamięci świadomej i celowej. Rozwój pamięci krótkotrwałej obserwuje się przez
odtwarzanie przez dziecko ciągów liczbowych. 3 - latek powtórzy dwie liczby, a pięciolatek już trzy do czterech
liczb, 6- 8 - letnie dzieci powtarzają pięć liczb, natomiast 9 - 12 - lenie sześć liczb.
ROZWÓJ MOTORYCZNY
Rozwój motoryczny ma duży wpływ na rozwój mowy. Dziecko zmienia swą pozycję ciała i dzięki temu może
obserwować, a tym samym uczyć się nazywać nowe zjawiska, osoby, przedmioty.
0 - 3 miesięcy
- ssie i przełyka,
- śpi przez większość czasu pomiędzy karmieniami,
- porusza się coraz mniej gwałtownie, energicznie kopie nogami;
4 - 6 miesięcy
- ogląda stopy i dłonie,
- leżąc na brzuchu podnosi głowę i klatkę piersiową,
- próbuje się obracać, siedzi z podparciem lub bez,
- w ręce trzyma jeden przedmiot, wkłada przedmioty do ust;
- podskakuje, trzymane pod pachy,
7 - 9 miesięcy
- podnosi kubek, ciastko itp., samodzielnie je, ale bez sztućców,
- podciąga się do pozycji stojącej, pełza,
- podnosi, pcha duże przedmioty;
10 - 12 miesięcy
- siedzi, wrzuca drobne przedmioty do otworu,
- pełza, raczkuje lub chodzi,
- pokazuje palcem interesujące go przedmioty, swobodnie używa obu rak,
13 - 18 miesięcy
- dobrze chodzi,
- podnosi z podłogi zabawkę i nie przewraca się przy tym,
- bazgrze spontanicznie,
- podnosi drobne przedmioty przy pomocy palca wskazującego i kciuka,
- pcha, ciągnie lub niesie zabawkę, idąc,
- nabiera jedzenie na łyżkę,
- nie bierze już zabawek do buzi;
2 lata
- rzuca piłką,
- nawleka na nitkę duże korale,
- szybko biega, próbuje skakać,
- dobrze gryzie pożywienie,
- próbuje utrzymać równowagę na jednej nodze,
- potrafi otworzyć drzwi;
2 1/2 roku
- skacze na złączonych nogach, samodzielnie chodzi po schodach,
- jedzie na trójkołowym rowerku, ale odpycha się nogami,
- buduje wieżę z 7 klocków,
- sprawnie je łyżką i widelcem,
- kopie piłkę, sprawnie popycha i ciągnie zabawki;
3 lata
4
- zwinnie się wspina, biegnąc okrąża przeszkody,
- przez chwilę stoi na jednej nodze, chodzi na czubkach palców,
- potrafi odwzorować koło,
- zaczyna ciąć nożyczkami;
4 lata
- dobrze jeździ na trójkołowym rowerze, skacze na jednej nodze,
- układa puzzle z 5 - 10 kawałków,
- wykonuje proste budowle z klocków,
- rysuje uproszczona postać człowieka,
- ubiera się i rozbiera, ale nie sznuruje sznurowadeł i nie zapina guzików;
5 lat
- biega lekko na palcach,
- podskakuje na zmianę na jednej i drugiej nodze,
- rysuje człowieka,
- używa noża i widelca.
ROZWÓJ MYŚLENIA
TRZYLATEK
Już w wieku niemowlęcym kształtują się podstawy osobowości, lecz dopiero około 3 roku życia dziecko zaczyna
używać zaimków osobowych takich jak „ja” czy „mnie”. Stara się z uporem umacniać swoje „ja” w celu zdobycia
większej autonomii. Manifestuje, buntuje się i dzięki podejmowanym wysiłkom, a często nieposłuszeństwu
utwierdza swoją osobowość. W zależności od indywidualności dziecka poziom opozycji zaznacza się mniej lub
bardziej ostro. Łatwo traci poczucie bezpieczeństwa co wyraża płaczem i szuka potwierdzenia miłości i skupienia
na nim uwagi. Jest zazdrosny. Mechanizm myślenia 3-latka ma charakter globalny, co oznacza, że dziecko
postrzega elementy otocznia jako całość - mało zróżnicowane. Niezdolne jest jeszcze do procesów analizy i
syntezy, myśli chętnie za pomocą zespołów, kojarzy i łączy ze sobą sprzeczności. Nie potrafi początkowo ani
opisywać, ani opowiadać, zaczyna sobie coś wymyślać, fantazjuje. Nie potrafi nawet wyjaśnić tego, co widzi
zgodnie z zasadami przyczynowości, przypisuje motywacje ludzkie zjawiskom naturalnym. Dziecko w tym wieku
myśli przede wszystkim za pomocą swoich oczu, uszu, rąk, można powiedzieć całym swoim ciałem. Zabawa,
najchętniej indywidualna, lub z opiekunem jest naturalnym rodzajem aktywności w tym wieku. Powoli staje się
otwarte na współpracę - chętniej odda zabawkę i pobawi się z innym dzieckiem. W coraz silniejszym stopniu myśli
za pomocą słów.
CZTEROLATEK
Dziecko koło 4 r.ż. nabiera zwinności, staje się wrażliwsze na muzykę, lubi tańczyć, odczuwa też chęć podobania
się, pragnie skupiać na sobie uwagę. Dziecko w tym wieku lubi przeciwstawiać się wszelkim poleceniom, które do
tej pory wykonywało. Czterolatek musi mieć możliwość sprawdzania się. Różnymi sposobami, również poprzez
upór i bunt oraz naśladowanie dorosłych dąży do wzbogacenia własnego „ja”. W miarę upływu czasu wzrasta
opanowanie nad sobą, wzrasta jego poczucie bezpieczeństwa. Zabawy funkcjonalne wzbogacają się o pomysłowe i
złożone działania. Zaspokajają one potrzeby tworzenia i wyrażania siebie. Dzieci rozwijają formy współpracy i
zabawy. Większość dzieci w tym wieku przejawia wręcz fanatyczny stosunek do prawdy. Intencje innej osoby są tu
mniej ważne niż prawda. W wieku czterech lat dzieci zaczynają rozumieć, że oszustwo jest czymś złym.
PIĘCIOLATEK
Zabawa wzbogaca się dodatkową formę aktywności - jest nią praca. Charakteryzuje się ona tym, że dziecko nie
przerywa wykonywanego zadania, jeśli mu coś do skończenia brakuje. Jest wytrwałe w swojej intencji i dopiero z
chwilą ukończenia pracy oddala się od niej. Oznacza to, że dziecko łączy zabawę z doświadczaniem,
poszukiwaniem, ze sztuką, z pracą, które dopiero później ulegają zróżnicowaniu. W miarę rozwoju zdolności
postrzegania i umiejętności poznawczych, dzieci coraz sprawniej uczą się dostrzegać sygnały wskazujące na trudną
sytuację emocjonalną innych ludzi i potrafią odpowiednio zareagować.
SZEŚCIOLATEK
Okres pomiędzy piątym i szóstym rokiem życia znowu może cechować się nadmiernymi emocjami, czasami
skrajnymi. Dziecko ponownie chce być w centrum uwagi, najbardziej kochane, najlepiej oceniane, mieć
wszystkiego najwięcej. Zachowanie wtedy zaczyna przypominać zachowanie 2 ½ latka. Dzieci w tym wieku
bywają często nieposłuszne. Gotowe są dyskutować o każdym poleceniu godzinami. Jednocześnie pragną
zdobywać stale nowe doświadczenia, pragną często zbyt wiele na raz. Bardzo pomocne są wówczas motywacje
5
zawierające podziw i uznanie dla osiągnięć dziecka. Pod koniec szóstego roku powraca etap uspokojenia, pewności
siebie i zadowolenia.
SIEDMIOLATEK
Często markotnieje, patrzy i słucha pozostając na uboczu. W tym wieku dziecko często zbyt wiele od siebie
wymaga. Zaczyna dostrzegać różnice pomiędzy swoimi umiejętnościami i rówieśników. Potrzebuje wsparcia i
życzliwości. Oczekuje wysłuchania jego żalów i rozterek poważnego traktowania. Wiek siedmiu lat stanowi o
rozwoju i umacnianiu się fazy empatii poznawczej. Jest nią umiejętność spojrzenia na pewne sprawy z punktu
widzenia innego człowieka i stosowne do niego zachowanie. Umiejętność ta sprawia, że dziecko wie kiedy ma
podejść do smutnego przyjaciela, a kiedy pozostawić go samego. Empatia poznawcza nie wymaga komunikacji
emocjonalnej (np. płaczu) ponieważ dziecko rozwinęło już wewnętrzny punkt odniesienia odczuwa co przezywa
inna osoba w trudnej sytuacji.
ROZWÓJ EMOCJONALNY
Pierwsze emocje pierwotne wyrażane są przez płacz - najbardziej wyrazistą reakcję emocjonalną, wyzwala
wrodzone zachowania opiekuńcze- dziecko w ten sposób komunikuje swoje potrzeby.
Następnie pojawiają się (w mimice):
•
•
•
•
około 3-4 tygodnia – uśmiech
gdy maluch ma 3-4 miesiące – smutek, złość
w 7 miesiącu – strach
1 rok – złożone reakcje np. nieśmiałość, wstyd.
Ważny jest także społeczny kontekst odczuwania emocji i ich kontrola. Pojawia się tutaj od 3 miesiąca modelowanie – dopasowanie reakcji do zachowań matki. Dalej poprzez karanie i nagradzanie zachowań dziecka
ok. 1 r. .ż wzmacnianie. Identyfikowanie i nazywanie emocji – po 2 r. ż. Przez cały okres przedszkolny odbywa się
także nauka kontrolowania emocji – zasad okazywania emocji oraz oczekiwania i postaw społeczeństwa odnośnie
sposobu ich wyrażania.
Emocje dziecięce są:
•
•
•
impulsywne i silne – bardzo szybko się pojawiają, ale równie szybko znikają
zmienne – szybko się zmieniają (od śmiechu w płacz)
nietrwałe -tak szybko jak się pojawiają, tak szybko ulatują
6