szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
L
3086
l [1. litera oznaczająca spółgłoskę l; 2. spółgłoska
przedniojęzykowo-dziąsłowa, dźwięczna;
3. litera
oznaczająca
w
numeracji
porządkowej: dwunasty] – l (mássalhangzó
és jele)
L [cyfra rzymska oznaczająca liczbę 50] – 50 (a
római számok rendszerében)
l, litr, L [symbol jednostki objętości litr] – l, liter
l., liczba – sz., szám
l. p., liczba porządkowa – f. sz., folyó szám
l’art pour l’art (Sztuka dla sztuki) – (fr.) l’art
pour l’art (művészet a művészetért); a
művészet
öncélúságát
valló,
annak
társadalmi meghatározottságát és szerepét
tagadó felfogás
à la [wym. a la] [wykonany tak, by przypominał
kogoś lub coś, np. cielęcina à la flaczki]
(fr.) à la; módra
à la carte [wym. a la kart] [potrawy z jadłospisu,
do wyboru] – à la carte; étlap szerint,
étlapról választva
la [I wykrzyknik, zwykle powtarzany,
zastępujący słowa przy śpiewaniu melodii;
też: przyśpiewka w piosenkach ludowych;
II muz. «sylabowa nazwa dźwięku a] –
(ol.) la, A-hang
La [symbol pierwiastka chemicznego lantan] –
La (lantan vegyjele)
la belle époque [wym. la bel epok] [zob. belle
époque] – la belle époque; századforduló
la la la! – la-la (szöveg nélküli éneklés)
laba [pot. czas wolny od zajęć] – (közb.) szünet,
pihenés, lustálkodás, tétlenség, szabadidő;
ünnep, bál, öröm, élvezet, „szüret”
lab coat (ang.) [chałat, chałacik] – labcoat
[laborban hordott munkaköpeny stílusú
modell. az aktuális női divatban egy
különösen könnyű kabát]
Labadyści [sekta religijna we Francji, założona
przez Jeana de Labadie; dzieliła Kościół
na jedyny, prawdziwy, w którym Chrystus
obejmie panowanie za tysiąc lat, i drugi,
istniejący
dotąd,
głęboko
zepsuty
moralnie; l. uważali, iż chrzest potrzebny
jest tylko ludziom dorosłym, jako znak
odrodzenia w Bogu, wybór dnia wolnego
od pracy uzależniali od człowieka,
postulowali
życie
kontemplacyjne,
potępiali stosunki cielesne; dość liczni, w
wyniku prześladowań przenieśli się
najpierw do Holandii i Niemiec, a
następnie do Marylandu w Ameryce Płn.;
sekta zanikła z końcem XVIII w.] –
labadisták [Jeana de Labadie követői, akik
mesterük halála után Hollandiában egy
szocialista irányzatú, csak "igaz hívők"-ből
álló gyülekezetet alapítottak.]
Laban (biały) [1. Syn Batuela, brat Rebeki,
ojciec Lei i Racheli. Nieuczciwy teść
Jakuba. Był Syryjczykiem, ale mieszkał w
Haran. 2. Miejsce postoju Izraelitów
podczas wędrówki do Ziemi Świętej.] –
LÁBÁN (fehér; ragyogó, sugárzó; pompás)
[1. Ábrahám testvérének, Náhornak (2)
unokája, Rebeka testvére (1Móz 24,29);
Háránban (3) lakott. Két leányát, Ráhelt és
Leát Jákóbhoz (1) adta feleségül (1Móz 29).
2. Hely Moáb (2) síkságán (5Móz 1,1).]
Labarum
[sztandar
legionów
rzymskich
(vexillum) używany tylko, gdy cesarz był z
wojskiem.
Czworokątna
purpurowa
chorągiew imperium ze złotymi frędzlami
zawieszona na poprzecznej belce, na
której pierwotnie osadzony był orzeł
(symbol Jowisza), a później chrystogram
Chi Rho. Zostało wprowadzone w
Cesarstwie rzymskim w okresie cesarza
Konstantyna Wielkiego lub wcześniej.] –
Labarum (Pictet szerint: a lab-are = függni,
leesőben lenni igétől) [sajátságos zászló,
mely a császárok korában kezd divatba jönni
a rómaiaknál; dárdára tűzött vizszintes alaku
lobogó volt, mely rendesen biborból készült,
arany himzéssel volt ellátva és ugyancsak
arannyal szegélyezve. Felette egészen Nagy
Konstantin császárig sas volt látható, Nagy
Konstantin ezt a kereszttel helyettesítette, a
lobogóra pedig e szavakat himeztette: «In
hoc signo vinces», l. Hoc signo vinces.]
Labarum Konstantyna Wielkiego z symbolem Chi Rho.
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
Label [Wszywka, etykietka, metka, znak firmy,
marki, pod jakim sprzedaje się kolekcję.]
– márka jel; címke
3087
Labelling
(nadawanie
etykietki)
[proces
polegający
na
aprobowaniu,
zatwierdzaniu danej propozycji (projektu,
inicjatywy) przez daną instytucję (np.
władze
regionalne).
W
kontekście
niniejszego
przewodnika
chodzi
o
aprobowanie i włączenie projektów
oddolnych przez kierownictwo inicjatywy
RISI do regionalnego planu działań.] –
(ang.) Labelling v. labeling; osztályozni,
címkézni
labialny, -a, -e (łc. labialis od labium ‘warga’)
[językozn. wargowy] – (nyelvtan) labiális,
ajak-, ajakhang
labidzić, labiedzić [pot. narzekać [narzekać,
utyskiwać, biadać; labidzić] – panaszkodni
labilnie – labilisan
labilność – labilitás
labilny, -a, -e [1. późn.łac. labilis 'chwiejny;
nietrwały, przemijający' z łac. labi
'pośliznąć się, upaść'. chwiejny; chem. fiz.
niestały; zmienny; 2. zmienny, chwiejny] –
(lat.) labilis; (fizika) bizonytalan egyensúlyú;
(átv.) ingatag, bizonytalan, kétes
labilność [chwiejność emocjonalna, łatwe
przechodzenie do stanów skrajnych
emocjonalnie, szybkie i częste zmiany
emocji] – (lat.) labilitás; (fizika) bizonytalan
egyensúlyi helyzet; (átv.) ingatagság,
bizonytalanság
labirynt (gr. λαβύρινθος labyrinthos) [1. w
starożytności: budowla o bardzo zawiłym
układzie
sal
i
korytarzy;
2. skomplikowany układ dróg, przejść lub
pomieszczeń; 3. skomplikowana sytuacja,
z której trudno znaleźć wyjście; 4. w
sztuce ogrodowej: układ krętych ścieżek
okolonych żywopłotem, z posągiem lub
fontanną pośrodku; 5. ornament w postaci
figury geometrycznej o zawiłym wzorze;
6. rysunek lub przyrząd przedstawiający
system splątanych dróg, z których tylko
jedna prowadzi do celu, stosowany w
badaniach eksperymentalnych procesu
uczenia się; 7. grzbietowe rozszerzenie
-
Wersja 01 01 2017.
jamy skrzelowej u labiryntowców,
umożliwiające oddychanie powietrzem
atmosferycznym; 8. daw.; zob. błędnik w
zn. 1.; 9. jest to ciąg korytarzy, w którym
trudno znaleźć wyjście. Używany czasami
w matematyce i w logice. Słowo labirynt
jest właściwie niegreckiego pochodzenia,
często uważa się, że pochodzi od
przedgreckiego (pelazgijskiego) słowa
labrys, które oznaczało obusieczny topór]
– (gör.) labirintus, útvesztő (görögül:
λαβύρινθος labyrinthos) v. labürinthosz [a
klasszikus görög mitológia szerint szobákból
és folyosókból álló áthatolhatatlan építmény,
amelyet Minósz, krétai király parancsára
Daidalosz, a legendás hírű ezermester
készített a knósszoszi királyi palotában. A
király ide zárta Minótauroszt, az ember testű,
bikafejű szörnyet, akit Thészeusz, Athén
hercege a krétai királylány, Ariadné
segítségével legyőzött. Minósz király leánya
egy gombolyagot adott Thészeusznak, aki
miután megküzdött a szörnnyel és végzett
vele, a fonalat visszafelé követve kijutott a
labirintusból.
Daidalosz
a
labirintus
megépítése után a magának készített
viaszszárnyak segítségével menekült ki a
szövevényes építményből, majd fiával
Ikarosszal
együtt
Kréta
szigetéről.];
bonyolult folyosórendszer, amelyből nehéz
kitalálni; tömkeleg [1. A régi világban
mesebeli, útvesztő kert, melyben a beletévedt
idegen nem tudott kiigazodni; 2. Átvitt
értelemben: viszontagságok összessége,
melyeknek
kimenetele
homályos
és
bizonytalan, s melyeknek vége előre nem
látható.]
(átv.)
bonyolult
helyzet,
összevisszaság;
útvesztő;
nehezen
áttekinthető ügyek bonyolult helyzete;
(bonctan) labirintus, belső fül
labirynt nosowy – orr-labirintus
labirynt ulic i uliczek – utcák és utcácskák
labirintusa
labirynt uszny – a fül belső járata
labiryntowy, -a, -e – labirintus-, labirintusszerű;
(orvosi) labirintuslabirynty w ogrodach [Za dawnych czasów w
niektórych ogrodach nietylko magnatów
ale i szlachty przeznaczano pewną część
ziemi na urządzenie labiryntów, z
mnogiemi ścieżkami poprowadzonemi w
różnych
kierunkach,
ukrytemi
w
nieprzejrzystych krzewach, tak że trzeba
było pewnej zręczności, aby dojść do celu,
t. j. do środka labiryntu, gdzie zwykle
stawiano ławeczki dla odpoczynku.] – kerti
labirintusok
3088
labirynty w ogrodach
lablab [właśc. wspięga pospolita, fasolnik
egipski, lobia, Dolichos lablab [roślina
zielna, gat. z rodziny bobowatych
(motylkowatych); uprawiany w strefie
podzwrotnikowej dla jadalnych młodych
strąków i nasion, jako roślina pastewna
(zielonka), a także w Europie jako
ozdobny (zw. fasolą hiacyntową)] – lablab,
Sisakbab, jácintbab (Dolichos lablab)
laborancki, -a, -ie – (lat.) laboránslaborant [pomocniczy pracownik laboratorium]
– (lat.) laboráns, laboratóriumi segéd;
laboratóriumban alkalmazott tudományos v.
technikai segédszemély
laborantka – laboránsnő
-
Wersja 01 01 2017.
laboratorium fizyczne – fizikai laboratórium
laboratorium
językowe
«pomieszczenie
przeznaczone do nauki języków obcych] –
nyelvi laboratórium
laboratoryjnie – laboratóriumi módon
laboratoryjny, -a, -e – laboratóriumi
labować – pihenni, henyélni, lopni a napot,
szórakozni, nyaralni
labrador1 [pies myśliwski o krótkiej sierści,
używany m.in. do aportowania zwierzyny
z wody] – labrador (kutyafajta)
labrador2 [minerał o migotliwym, niebieskim lub
zielonym zabarwieniu, używany jako
kamień ozdobny] – labradorit, földpát
labradorka [suczka rasy labrador] – labrador
szuka
Labry (niem. labwerk (ornament roślinny), łac.
lista, lusca, fascia) [części zewnętrzne
tarczy herbowej, mające kształt wielkich
liści wyszczerbionych, wyrastających z
boków hełmu, zwykle symetrycznie po obu
stronach,
często
obejmujące
jako
ornament również całą tarczę herbową.] –
(heraldika) sisaktakaró [a sisakra hátulról
felerősített színes szövetdarab. A legrégibb
címerek sisakjairól még hiányzik a
sisaktakaró. A 13. és 14. század fordulóján
jelent meg a címereken. Idővel a hossza
olyannyira megnövekedett, hogy a legtöbb
címerben a pajzs két oldalán hull alá a
sisakról. Bevagdalt stilizált köpenyként
ábrázolják, bár ritkán az alakja valódi köpeny
is lehet.]
lacerna [wierzchnie okrycie w postaci krótkiej
peleryny z kapturem, noszone w
starożytnym Rzymie] – (lat.) lacerna, az
ókori rómaiak felső öltönye, mely könnyebb
volt, mint a toga; a vállakra vetve hordták s
elől egy gombbal tartották (össze.rövid,
kapucnis pelerin az ókori Rómában )
laboratorium [pomieszczenie wyposażone w
specjalną aparaturę, przeznaczone do
przeprowadzania badań naukowych lub
analiz lekarskich] – (lat.) laboratórium;
kísérleti helyiség; különlegesen felszerelt
munkaterem különféle tudományos és
műszaki kísérletek számára; munkaterem
kórházban, gyógyszertárban v. vegyi
üzemben; (biz.) labor
laboratorium analityczne – laboratórium
laboratorium chemiczne – vegytani v. kémiai
laboratórium
3089
Lach [dawna nazwa członka plemienia polskiego
bądź zachodniosłowiańskiego] – lengyel,
alföldi lengyel
lacha [zgrubienie od: laska] – bot, fütykös, husáng,
dorong
lachać sie [śmiać się] (ziemia rybnicko-raciborska)
– [Słowniczek języka śląskiego] nevetni,
kacagni
Lachmam [według biblijnej Księgi Jozuego
15,20.33.40 - miasto judzkie w Szefeli.] –
Lahmász (bibliai város; Józsué 15:40)
Lachy [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
Rozplątanie pytania o Lechach, Lachach,
Lęchach, jako nazwie pierwotnej narodu
polskiego, zajmowało bardzo wielu
uczonych. Dotychczas jednak nic pewnego
nie ustalono. Wszyscy o tem wiedzą, że
nazwa Polak poszła od „tego, że oznaczała
rolnika, t. j. człowieka, mieszkającego już
w polach a nie w lasach, żyjącego z pól a
nie z łowów i produktów leśnych. od
Lachów, ku wschodowi mieszkających,
nazwała naród polski Lachami Litwa, Ruś
i wszystkie narody Wschodu. Nazwa
litewska Polaka Lenkas i węgierska
Lengyel (czytaj Lendjel), niewątpliwie
podług p. Karłowicza dowodzą, że w
nazwisku
Lachów istniała niegdyś
nosówka, że więc wymawiano pierwotnie
nie Lach ale Lęch, co także dowodziłoby,
że wyraz jest rdzennie polskiego
pochodzenia. Że w kronikach ruskich
pisano ЛАХђ (Lęch), to nie może służyć za
dowód, bo w miejscach i czasach, gdy te
kroniki pisano, znak А nie miał już
brzmienia nosowego, czego dowodem jest i
to, że tamże również wyraz ten pisano
ЛІΛХђ (Ljachъ)] – lengyelek, alföldi
lengyelek
Lachys, Lakisz (nie do zdobycia) [1. miasto
położone na równinie ziemi judzkiej.
Zdobyte od Amorytów przez Jozuego
około roku 1450 przed Chrystusem. Po
podziale na dwa królestwa dostało się pod
panowanie Roboama, syna Salomona. 2.
starożytne miasto kananejskie w pd.-zach.
Palestynie, na równinie Szefeli (zob.).] –
LÁKIS (domb, magaslat; legyőzhetetlen)
[Régi
kánaánita
királyi
város
és
határerődítmény
Júdában,
amely
Jeruzsálemtől 40 km-nyire délnyugatra egy
stratégiailag fontos völgyet tartott ellenőrzés
alatt; Józsué (1) bevette a várost (Józs 10,3133; 5Móz 7,2); Kr. e. 1230-ban felégették;
Roboám megerősítette a várost (2Krón 11,9);
Sénahérib Kr. e. 701-ben ostrom alá vette
(2Krón
32,9);
Nabukodonozor
Jeruzsálemmel egyidőben lerombolta (2Kir
-
Wersja 01 01 2017.
24-25; Jer 34,7); a babiloni fogság után újra
benépesült (Neh 11,30); a Jeremiás (1)
idejéből
származó
"Lákis-levelek"
(agyagtáblák) sok mindent elmondanak a
városról.]
lacie [domowe obuwie] – [Słowniczek języka
śląskiego] házi cipő
lacki, -a, -ie [przymiotnik od "Lach"; inaczej:
polski] – (dawno) lengyel
Lacjum (kraina w środkowej Italii z Rzymem
jako głównym miastem) – Latium [1.
(tulajdonkép platium) am széles ország,
síkság, lapály, földrajzilag egyre táguló
fogalom, némikép hasonló a Hellasz
fogalmához. 2. Lazio (latinul: Latium)
Olaszország
egyik
régiója,
amelyet
Toszkána, Umbria, Abruzzo, Marche,
Molise, Campania és a Tirrén-tenger
határol.]
laclik [śliniak] – [Słowniczek języka śląskiego]
előke, nyáladzó, partedli
lacrimoso (wł.) [jest to określenie wykonawcze,
oznacza ono płaczliwie] – (ol.) lacrimoso;
panaszosan (zene)
laczka, laczki [1. pot. klapek lub kapeć; 2.
regionalnie: miękki, wygodny but do
chodzenia po domu; łapeć, papeć, kapeć,
papuć, kapuć (rzadko)] – házicipő,
bocskor, papucs
lać (leje) [1. (płyn) wlewać, nalewać, sączyć 2. (o
deszczu) padać silnie; padać obficie; 3.
odlewać (np. dzwon) 4. pot. bić, chłostać,
tłuc 5. wulg. oddawać mocz; 6. sprawiać,
że płyn wypływa z czegoś obficie] –
locsolni, ömleszteni; önteni, átönteni,
felönteni, kiönteni, ráönteni; (deszcz)
zuhogni; ontani; (műszaki) önt, kiönt; (vulg.)
bepisilni
leje deszcz – zuhog az eső
leje deszcz jak z cebra – szakad az eső; zuhog,
mintha dézsából öntenék
lać (kogo) [pot. bić kogoś mocno]– megverni, ütni,
elverni, elnáspángolni (vkit)
lać czy nie lać? – önteni vagy nem önteni?
lać dzwon – harangot önteni
lać kule – golyót önteni
lać łzy – könnyeket ontani
lać w siebie – [önti magába] iszik mint a kefekötő
lać wino do kieliszków – bort önteni a pohárba v.
poharakba
lać wodę z kubła – vizet önteni a vödörből
lać (leje) się [1. obficie płynąć, spływać; 2. pot.
bić jeden drugiego] – ömleni, folyni,
csurogni; bepisilni; (átv.) ütik-verik egymást
lać się kijami – bottal verekedni
lać się na kije – bottal verekedni
3090
lać się potokiem – patakzani (patakzik)
lać się strumieniem – patakzik
lada1 [1. partykuła nadająca komuś lub czemuś
cechę dowolności, np. Pod lada pretekstem
przynosił do pracy alkohol., wyrażająca
obojętność wyboru, np. Obywał się lada
czym., wyrażająca negatywną ocenę czegoś
lub kogoś, np. Nie będzie mnie lada kto
obrażał., wyróżniająca kogoś lub coś jako
zasługującego na uwagę, np. To był nie
lada sukces. 2. przyimek łączący się z
nazwą jednostki czasu, komunikujący, iż
coś stanie się w najbliższym czasie, np.
Przyjadą lada godzina.] – (byle) bármely;
akármi, akárki, bármi, bárki
lada chwila – minden pillanatban
lada chwila nadejdzie – minden pillanatban jön v.
jöhet
lada co – akármi, bármi, minden próság, minden
csekélység
lada cukiernicza – süteményespult
lada czego się lęka – mindentől v. minden
csekélységtől fél
lada czyj – bárkié, bárkinek a… akárkié, akárkinek
a…
lada dzień – bármelyik napon, bármely nap;
akármely napon; ezekben a napokban; egy
szép napon
lada gdzie – akárhol, bárhol
lada godzina – bármely órában, bármikor
lada jaki – bármilyen, akármilyen
lada jako – bárhogyan, akárhogyan
lada kto – akárki, bárki
lada lodziarska – fagylaltospult
lada moment – minden percben
lada2 [długi blat w sklepie, za którym stoi
sprzedawca] – láda, pult
Lada, wyraz, mający kilka znaczeń:
1) Lada u organów, skrzynia, w której
obsadzone są organy.
2) Lada, przyrząd do rznięcia sieczki.
3) Lada we młynie nad kamieniem, w którą
zboże wsypują.
4) Lady do czyszczenia i przesiewania ziarna.
5) Lada, silnia do podnoszenia ciężarów, lewar.
6) Lada, stół kupiecki w kramach.
7) Lada, nowina po wyrąbanym lesie.
lada chłodnicza [lada sklepowa z chłodzoną
gablotą] – hűtőpult
lada moment odjeżdżamy – minden percben
indulhatunk
lada sklepowa – bolti asztal, bolti kiszolgálóasztal;
„pult”
ladaco [1. pot. człowiek nieodpowiedzialny i
lekkomyślny;
2.
człowiek
lichy,
-
Wersja 01 01 2017.
bezwartościowy; nicpoń, gałgan, nic
dobrego] – haszontalan, semmirevaló,
semmirekellő, naplopó, léhűtő [Straszny a.
straszne ladaco: vén naplopó]
ladacznica [kobieta prowadząca życie rozpustne;
nierządnica, rozpustnica, łajdaczka] –
könnyelmű, léha, ledér nő; szajha
ladrowanie [1. okrycie zbrojne, pancerz, zbroja;
2. zbroja całkowita; koń lub rycerz
ladrowany – cały zbroją okryty, pancerny.
„Cesarz darował króla Polskiego dwiema
końmi w ladrowaniu, z których był jeden do
samych kopyt we zbroi” (Bielski).] – teljes
fegyverzet v. felszerelés
lady [wym. lejdi] [1. angielski tytuł szlachecki
kobiet; też: kobieta mająca ten tytuł;
2. elegancka i dystyngowana kobieta] –
(ang.) lady; elegáns, disztingvált hölgy
laesio [z późn.łac. laesio dpn. laesionis
'zranienie'; laesum, jus naturae znaczyło w
prawie polskiem pokrzywdzenie w spadku
rodzicielskim. Polacy uważali sukcesję dla
dzieci za prawo przyrodzone, jus naturae.
Prawo polskie zabezpieczało majątek dla
dzieci, pozwalając tylko bezpotomnym
rozporządzać dobrami bez żadnych
ograniczeń.] – (lat.) ius naturale;
természetjog
LAETARE; [IV Niedziela Wielkiego Postu
jest zwana niedzielą radości - Laetare - od
3091
pierwszych słów antyfony na wejście introitu:
Lætáre, Ierúsalem, et convéntum fácite
omnes qui dilígitis eam: gaudéte cum
lætítia, qui in tristítia fuístis: ut exsultétis et
satiémini ab ubéribus consolatiónis vestræ.
Lætátus sum in his quæ dicta sunt mihi: in
domum Dómini íbimus.
Wesel się, Jeruzalem! A wszyscy, którzy ją
miłujecie, śpieszcie tu gromadnie. Cieszcie
się i weselcie, którzyście się smucili, radujcie
się i nasyćcie się z piersi pociechy waszej.
Uradowałem się, gdy mi powiedziano :
Pójdziemy do domu Pańskiego.
Kościół, Nowe Jeruzalem, cieszy się z
obfitości dóbr nadprzyrodzonych, łask
płynących z Chrztu i Eucharystii, którymi
obdarza swe dzieci. W tradycji rzymskiej
jest to "niedziela róż", ponieważ w tym
dniu obdarowywano się pierwszymi
kwiatami zakwitających róż, a Ojciec św.
poświęcał złotą różę, którą ofiarowywał
osobie zasłużonej dla Kościoła. Stąd w
liturgii różowy kolor szat. Można go
używać jedynie dwa razy w roku
liturgicznym - dzisiaj oraz w III Niedzielę
Adwentu, zwaną niedzielą Gaudete.] –
LAETARE; Örüljetek; [1. böjt IV.
vasárnapjának neve az óegyházi liturgia
introitusa szerint: "Laetare Jerusalem"... (Ézs
66,10); 2. Laetare vasárnap [nagyböjt 4.
vasárnapjának megjelölése introitusának
kezdőszava:
Laetare
Ierusalem
(lat.
'Vigadozzál Jeruzsálem'; vö. Iz 66,10)
alapján. - A Laetare vasárnap a nagyböjt
közepe. Liturgikus színe a rózsaszín. 1042:
említik először az aranyrózsa Laetare
vasárnapi megáldását. Advent vasárnapjai
között a Gaudete vasárnap a Laetare
vasárnap
megfelelője. - A m. népi
kalendáriumban „guzsalyütő” (napja), mert
ekkor hagynak föl végleg a fonással.]
lafa [1. dawniej płaca, żołd; 2. z arabskiego i
tureckiego ulufe, znaczyła żołd, myto i
wogóle płacę, pensję miesięczną lub
roczną, wypłacaną służbie, oficjalistom,
kapeli, żołnierzom i t. d.] – (dawno)
munkabér, bér, zsold
lafirynda [1. kobieta lekkich obyczajów, nie
zasługująca na szacunek; 2. kobieta
rozwiązła,
zwłaszcza
pretensjonalnie
elegancka] – (gúny.) divatbábú, puccos
dáma
laga [długa, gruba laska, potężny kij; lacha] –
nagy bot, husáng, dorong, fütykös
lagier, lager [w okresie II wojny światowej:
niemiecki obóz koncentracyjny]– (o winie;
borból) seprő, üledék; hordólerakódás,
-
Wersja 01 01 2017.
sóshering leve; (obóz) tábor, láger
(gyűjtőtábor,
koncentrációs
tábor,
hadifogolytábor)
lagrowy, -a, -e – tábor-, tábori
laguna [płytki zalew lub zatoka odcięte od
otwartego morza] – (ol.) lagúna; (földr.)
sekély vízű természetes medence, amelyet
utóbb képződött homoksáv választ el a
tengertől v. tótól; korallszigetek gyűrűjétől
körülzárt vízterület
lagunowy, -a, -e – lagunalaicki, -a, -ie [1. niezwiązany z żadną religią;
2. niekompetentny,
dyletancki;
3.
dyletancki; świecki, nieduchowny] – (gör.
laosz: nép), (lat.) laikus; nem hozzáértő, nem
szakképzett;
nem
szakmabeli;
nem
szakember, nem beavatott; (vallás) világi,
nem egyházi; római katolikus felfogás szerint
az egyház nem papi tagjai
laicyzacja [1. proces słabnięcia wpływu religii na
różne dziedziny życia społecznego; 2.
zeświecczenie; sekularyzacja] – laicizálás,
elvilágosiasítás, államosítás
laicyzacyjny, -a, -e – laicizálási, elvilágosiasítási,
államosítási
laicyzator [człowiek propagujący odsuwanie
duchowieństwa od władzy] – laicizáló,
elvilágosiasító, államosító ffi, az államisítás
híve
laicyzować
–
laicizálni,
elvilágosiasítani,
államosítani; világivá tesz; valaminek
megszünteti egyházi, papi jellegét
laicyzować się – laicizálódni, elvilágosiasodni,
állami tulajdonba v. kezelésbe kerülni
laicyzm (świeckość) [(od francuskiego laïcité) to
koncepcja rodziału Państwa od Kościoła i
braku wpływów religijnych na sprawy
państwowe. Powinno się rozróżnić
sekularyzm czyli malejące znaczenie wiary
w codziennym życiu ludzi, od laicyzmu,
czyli teorii politycznej mającej na celu
rozdzielenie polityki i religii w sferze
publicznej (res publica), co ma na celu
zapewnienie niezależności religijnej oraz
swobody praktyk religijnych.] – laicizmus
[1. az egyház és az állam kettéválasztását
célzó, az egyház hatáskörét a vallási
kérdésekre korlátozni akaró irányzat
(elsősorban
Franciaországban);
2.
a
laicizmus (az egyház hatáskörét a hitélet
kérdéseire korlátozni törekvő irányzat)]
laik [1. człowiek niekompetentny w jakiejś
dziedzinie; 2. świecki członek grupy
wyznaniowej; też: zakonnik bez święceń;
3. człowiek niekompetentny, nie znający
się na danej rzeczy, dyletant; Kośc. rz.kat.
świecki,
nieduchowny;
(laicy)
nie
3092
posiadający święceń bracia zakonni (w
odróżnieniu od ojców). 4. tak zwano
noszących habit zakonny, ale nie
wyświęconych na księży braciszków
klasztornych i ludzi, którzy bądź
osieroceni przez rodzinę, bądź złamani
trudami żywota rycerskiego, lub służbą u
panów, którzy wymarli, znajdowali w
klasztorach polskich i przy ich obsłudze
pożądany spokój i opiekę na resztę lat
swego życia. Doświadczeńszych i więcej ze
światem obytych przeznaczano nieraz na
kwestarzy klasztornych.] – (gör.) laikus;
vmiben járatlan, nem szakértő, tudatlan,
járatlan, avatatlan, (egyház) laikus testvér; a
keresztény hívők, a klérussal szemben; [1. a
“laos = nép” görög szóból; a protestáns
egyházak csak átvitt, “nem lelkészi”
értelemben használják, legtöbb protestáns
egyházban a vezető szerepük megegyezik a
lelkészekével; 2. a római katolikus és
ortodox egyházban a világiak részvétele a
vezető testületekben más módon biztosított]
lajbik [zob. → bishalter] – [Słowniczek języka
śląskiego] melltartó, melles; lajbi [Férfiak
viselte fémgombos posztókabát, illetve
felsőruhaként viselt mellény illetve női
mellény(ke).]
lajera [katarynka lub ciągłe powtarzanie tego
samego] – [Słowniczek języka śląskiego]
kintorna
lajerman
[kataryniarz (ziemia rybnickoraciborska)] – [Słowniczek języka śląskiego]
kintornás; verklis
lajkonik [1. zabawa odbywająca się w Krakowie
przed Bożym Ciałem, związana z legendą
o napadzie Tatarów na miasto; 2. jeździec
w stroju wschodnim harcujący na
drewnianym koniku w czasie tej zabawy;
3. (konik zwierzyniecki, tatarzyn) to jeden z
nieoficjalnych symboli Krakowa, mający
postać małego konika z siedzącym na nim
jeźdźcem w charakterystycznej spiczastej
czapce.] – a lovas (a gircsózás egyik alakja;
krakkói és maros-torda megyei népszokás)
-
Wersja 01 01 2017.
lajkonikowy, -a, -e – lovaslak [1. łatwo topliwa, twarda masa barwy
czerwono-brązowej,
używana
do
pieczętowania listów i paczek; 2. materiał
do pokrywania zęba w celu odbudowania
szkliwa;
3. roślina
ozdobna
o
lancetowatych liściach i dużych, silnie
pachnących
kwiatach;
4.
barwnik
wytrącony z roztworu do postaci stałej,
który tym sposobem uzyskuje właściwości
pigmentu. Laki są terminem stosowanym
m.in. w przemyśle farbiarskim, a
pośrednio również tam, gdzie są
wykorzystywane, czyli w przemysłach:
gumowym
i
tworzyw
sztucznych,
papierniczym,
włókienniczym,
poligraficznym itp.] – (szanszkrit) lakk,
fénymáz, (do pieczętowania) pecsétviasz;
(növény) viola
Lak (Cheiranthus L.) [rodzaj roślin z rodziny
kapustowatych (krzyżowych). We florze
Polski występuje tylko jeden gatunek.] –
viola (Cheiranthus L.) [Sárga viola
(Cheiranthus cheiri L.)]
lak do pieczętowania – pecsétviasz; spanyolviasz
A spanyolviasz egyik alapvető alkotó eleme a
sellak, amely egyedülálló abban, hogy míg a
legtöbb gyanta növényi, ez állati eredetű. Egy
lakktetű (Kerria lacca) nevű tetűfaj nőstény
példányaiból nyerik, s a mai napig széles
körben hasznosítják például az érzékenyebb
felületek (fa, bőr) kezelésére – illetve „E904”
nevű összetevő is „őrá” utal. Egy kilogramm
sellak előállításához 100-300 ezer tetűre van
szükség, az sellakot pedig már közel 3000 éve
hasznosítják különböző formákban – így tehát
részben azért utalhatnak a spanyolviasz alkotó
elemének feltalálására a nem éppen eredeti
ötletek esetében, mert a természetből
begyűjtött, évezredek óta használt anyag
„feltalálása” éppen olyan, mintha például a
bőrt találná fel valaki az öltözködéshez. ― A
spanyolviasz a szintén évszázadok óta használt
pecsétviasz, s amely onnét kapta a nevét, hogy a
viasz vörösre festésére használt cinóber egyik
ismert lelőhelye Spanyolországban található. A
pecsétviaszokhoz a már ismertetett sellakon és
cinóberen kívül terpentint is használtak,
valamint a jobb állag elérése érdekében
például krétát vagy bárium-szulfátot kevertek
hozzá. A viaszpecsétek a középkorban váltak
széles körben elterjedtté, a spanyolviaszt pedig
jellemzően a 16. századtól kezdődően
használták nagy gyakorisággal.
lak kopalowy – kopállak
lak pospolity (Cheiranthus cheiri) – sárga viola
3093
lak pospolity
laka [żywica z drzewa sumak, używana do
wyrobu ozdobnych przedmiotów i
malowania wyrobów z innych materiałów;
też: przedmiot pokryty tą żywicą] –
fénymáz, lakk; vörösenyv
laki barwne [substancje stosowane do barwienia
tkanin, papieru oraz do wyrobu farb] –
színes lakkok
lakier [1. substancja nanoszona na powierzchnię
przedmiotu w celach ochronnych lub
dekoracyjnych; 2. zob. lakiernictwo w zn.
3.; 3. zob. lak w zn. 2.] – (szanszkrit) lakk,
fénymáz
lakier do paznokci – körömlakk
lakier do włosów [kosmetyk w sprayu służący do
utrwalania fryzury] – hajlakk
lakier izolacyjny – szigetelő lakk
lakier kwasoodporny – saválló lakk
lakier perłowy – gyönygházlakk
lakier pustyniowy [cienka, ciemna, lśniąca
powłoka pokrywająca skały na pustyni] –
sivatagi máz
lakierek, lakierki [1. elegancki but z
lakierowanej skóry; 2. buty lakierowane;
lakierki
występują
we
wszystkich
możliwych fasonach, noszone zarówno
przez kobiety jak i mężczyzn (może
rzadziej). Zwykle są to buty skórzane,
których powierzchnia powleczona jest
cieniutką warstwą błyszczącego plastiku.]
– lakkcipő
lakiernia [zakład lub pomieszczenie, w którym
się lakieruje jakieś wyroby, części maszyn
itp.] – lakkgyár, lakkozóműhely
lakiernictwo [1.
powlekanie przedmiotów
lakierem; 2. produkowanie lakierów; 3.
nieprawdziwe, a jednocześnie pochlebne
dla kogoś lub czegoś przedstawienie
jakichś faktów] – lakkozás, fényezőipar;
szépítgetés, sminkelés, (átv.) elkenés,
kozmetikázás, simítás, elleplezés, lakkozás
lakiernictwo samochodowe – autófényezés v.
lakkozás
lakierniczy, -a, -e – lakkozó, fényező
lakierniczka – fényező, mázoló, lakkozó nő
-
Wersja 01 01 2017.
lakiernik [1. pracownik pracujący przy
produkcji lakieru; 2. osoba zajmująca się
zawodowo lakierowaniem przedmiotów] –
fényező, mázoló, lakkozó; lakkgyáros;
(ügyet) simító, leplező, elkenő
lakierować
[1. powlekać
lakierem;
2. przedstawiać jakieś fakty w sposób
nieprawdziwy, a jednocześnie pochlebny
dla kogoś lub czegoś; 3. zob. lakować w zn.
3.] – (szanszkrit) lakkozni, fényezni,
fénymázzal bevonni
lakierować co czym – fényezni, lakkozni vmit
vmivel
lakierować podłogę – padlót lakkozni
lakierować włosy – lakkozza a haját
lakierowanie [lakierowanie, pcv, pvc, drewno,
okna, drzwi, witryny, fasady, okien, itd.] –
mázolás; fényezés, fénymázolás, lakkozás
lakierowany, -a, -e – fényezett, lakkozott,
fénymázzal bevont
lakierowy, -a, -e – lakklakierujący, -a, -e – lakkozó
lakiery chemoutwardzalne [lakiery twardniejące
po dodaniu do nich utwardzacza] –
vegyileg keményített lakkok
lakiery emaliowe – zománcfestékek
lakmus [1. naturalny barwnik organiczny,
stosowany w laboratoriach jako wskaźnik,
najczęściej
w
postaci
papierków
lakmusowych do badania odczynu
roztworów; 2. nm. Lackmus 'lakmus' z
hol. lakmoes 'jp.'; śr.hol. lēken 'kapać';
mōs 'zielenina; papka' 1. niebieski
barwnik
otrzymywany
z pewnych
porostów, stosowany jako wskaźnik: w
roztworach
kwaśnych
przyjmuje
zabarwienie czerwone, w zasadowych niebieskie; papierek lakmusowy - pasek
bibuły nasycony roztworem lakmusu,
przen. probierz, sprawdzian. 3. to
popularny wskaźnik alkacymetryczny,
mieszanka
barwników
pochodzenia
naturalnego, otrzymywany z porostów
Rocella fuciformis, dobrze rozpuszcza się
w wodzie. W roztworach kwaśnych jest
czerwony (dla pH niższego niż 5), a w
zasadowych niebieski (dla pH wyższego
niż 8), zaś w roztworach obojętnych jest
naturalny - żółty (pH =7). Stosowny jest
głównie
w
formie
papierków
wskaźnikowych.] – (holland) lakmusz;
(vegytan) zuzmókból készült festékanyag,
vegyi kémlőszer; a kék változatával átitatott
papír savas hatásra megvörösödik, vörös
változata lúgos hatásra megkékül
lakmusowy, -a, -e – lakmusz-
3094
lakolit, lakkolit [1. skamieniała masa minerałów
zastygła w głębi ziemi w kształcie
bochenka lub grzyba; 2. (lakolit) - jedna z
form zjawisk plutonicznych związanych z
intruzją (wdzieraniem się magmy) w
skorupę ziemską i nieprzedostaniem się jej
na powierzchnię. Lakkolit ma kształt
bochenka, soczewki lub grzyba. W
przeciwieństwie do batolitu występuje
blisko powierzchni Ziemi powodując
wybrzuszenie się warstw skalnych nad
intruzją w kształcie kopuły. 3. jedna z
charakterystycznych
form
zjawisk
plutonicznych związanych z intruzja
(wdzieraniem się magmy) w skorupe
ziemska i nieprzedostaniem się jej na
powierzchnię. - Lakolit ma kształt
bochenka, soczewki lub grzyba, w
przeciwieństwie do batolitu występuje
blisko powierzchni Ziemi powodując
wybrzuszenie się warstw skalnych nad
intruzją w kształcie kopuły.] – (gör.)
lakkolit [a földkéregben kis mélységben (0-5
km) gomba formában megdermedt magma]
lakonicznie – lakonikusan, szűkszavúan, velősen,
tömören (zwięźle)
lakoniczność [zwięzłość w wyrażaniu myśli,
oszczędność w słowach; lapidarność] –
szűkszavúság, tömörség
lakoniczny, -a, -e [oszczędny w słowach; krótki,
zwięzły, lapidarny] – (gör.) lakonikus,
szűkszavú, velős, tömör (Lakonia, Spárta
nevéből)
lakoniczny styl – velős fogalmazás, tömör stílus
lakować [1. pieczętować lakiem; 2. uszczelniać
lakiem; 3. pokrywać zęby lakiem] –
lakkozni, pecsétviasszal lezárni
lakować co czym – vmit lakkozni, pecsétviasszal
lezárni
lakować paczkę – csomagot pecséttel lezárni,
lepecsételni
lakowy, -a, -e [1. przymiotnik od: lak; 2.
przymiotnik od: laka] – lakk-, lakkos,
pecsétviaszos
lakt-, lakto- – (lat.) lakt-, lakto-; tejlaktacja [proces wydzielania mleka przez
gruczoły mleczne samic ssaków. Laktacja
pojawia się po porodzie i trwa przez okres
potrzebny do wykarmienia młodych. Wyjątek stanowi bydło mleczne, u którego
laktacja jest stymulowana przez dłuższy
czas, dla otrzymywania mleka do celów
konsumpcyjnych.] – (lat.) laktáció;
tejképződés, a tej kiválasztódása a
tejmirigyben; tejelés v. szoptatás; tejelési v.
szoptatási időszak
-
Wersja 01 01 2017.
laktodensymetr [przyrząd do pomiaru gęstości
mleka] – (gör.) galaktométer; tejmérő
laktometr [zob. laktodensymetr] – (lat.+gör.)
laktodenziméter, laktométer, galaktometer;
tejfajsúly-mérő; a tej sűrűségének gyors
meghatározására szolgáló eszköz
1.
tejsűrűségmőrő, tejfajsúlymérő; a tej
sűrűségének gyors meghatározására szolgáló
műszer;
2.
a
tej
zsírtartalmának
megállapítására szolgáló készülék
laktoowowegetarianin [wegetarianin jedzący
jajka i przetwory mleczne] – laktovegetáriánus [növényi táplálékon kívül csak
tejet és tejterméket fogyaszt (tojást nem)]
laktoskop [przyrząd do mierzenia ilości tłuszczu
w mleku] – laktoszkóp, tejzsíradékmérő
laktoza (C12H22O11, cukier mlekowy), (4-O-β-D[galaktopiranozylo-D-glukopiranoza)
zwana cukrem mlecznym (z łac. lac mleko) jest dwucukrem, zbudowanym z
D-galaktozy i D-glukozy, występującym w
mleku ssaków. Zawartość laktozy: mleko
krowie - 4,5%, mleko ludzkie - 5,5-7,5%] –
(gör.) laktóze, laktóz; tejcukor [egy
diszacharid]
laktyna (hormon wzrostu) [1. gatunek mąki do
żywienia młodego inwentarza; 2. jest
hormonem
mammotropowym
i
laktotropowym] – laktin
lala [1. zabawka dziecięca; lalka; 2. lekceważąco
o wystrojonej lub ładnej kobiecie; lalka] –
baba, bábu (játék); szép, üres nő, bábu
laleczka, lalusia, lalunia – babácska, kis bábú
lalka [1. zabawka dziecięca mająca postać
ludzką; 2. o ładnej, wystrojonej kobiecie;
3. figurka człowieka lub zwierzęcia,
3095
poruszana przez aktora w widowisku
teatralnym], laleczka – baba, bábú, báb
(színházi)
lalka gałganiarka – rongybaba
lalka gałkankowa – rongybaba
lalka o ruchomych rękach – mozgatható kezű
bábú
lalka woskowa – viaszbábu
lalkarka [1. (ekonomia) kobieta, która wyrabia
lalki; 2. (sztuka) kobieta zajmująca się
lalkarstwem - twórczością teatralną; 3.
(sztuka) aktorka poruszająca lalkami i
mówiąca za nie w teatrze lalkowym] –
bábkészítő, babakészítő nő; bábművésznő
lalkarski, -a, -ie – bábkészítő-, babakészítő-;
bábművész-;
bábkészítői,
babakészítői;
bábművészi
lalkarstwo [1. wyrób lalek; 2. dziedzina
twórczości
teatralnej
obejmująca
widowiska lalkowe; 3. wydział lub
kierunek
studiów
aktorskich]
–
babakészítés; bábművészet
lalkarz
[1.
wytwórca
lalek,
2. marionetkarz] – bábkészítő, babakészítő;
bábművész
lalkowaty, -a, -e – baba-, babaszerű; bábszerű,
bábhoz hasonló; (átv.) butus, butácska, naiv
lalkowy, lalczyny; -a, -e – bábús, baba-, bábulalo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
mową lub z organami mowy] – (gramatikai
kapcsolatot fejez ki)
lalusia – babácska, bábucska
lalusiowaty, -a, -e – babaszerű, baba-; ficsúr
laluś [mężczyzna nadmiernie dbający o swój
wygląd] – piperkőc, ficsúr, gigerli, jampec;
aranyifjú
lał go batem, gdzie popadło – ott ütötte, ahol érte
lama1 (Lama glama) [zwierzę o długiej sierści,
hodowane w Peru i Boliwii ze względu na
wełnę i jako zwierzę juczne] –
(indián→sp.) láma; (zoológia) délamerika
tevefajta [az emlősök (Mammalia) osztálya a
párosujjú patások (Artiodactyla) rendjébe és
a tevefélék (Camelidae) családjába tartozó
faj.]
lama
-
Wersja 01 01 2017.
lama2 [1. mnich buddyjski w Tybecie i Mongolii;
2. tytuł
uczonych
i
nauczycieli
buddyjskich w Tybecie] – (tibeti-ang.) láma
(kapłan Buddy: buddhista pap, tibeti
buddhista szerzetes)
lama3 [1. tkanina jedwabna przetykana złotymi
lub srebrnymi nitkami; 2. daw. złota lub
srebrna blaszka do wysadzania pasów; 3.
(u Zygmunta Glogera) inaczej złotogłów lub
srebrogłów, materja tak nazwana od
ciągnionych drucików lub blaszek złotych
albo srebrnych na tle jedwabnem, od
którego brała kolor. Z niej robiono
patynki, suknie weselne, dworskie,
magnackie, szuby, żupany i kołpaczki,
zwłaszcza w XVII w. W drugiej połowie
XVIII w. wyszła całkiem z użycia,
pozostawiona
tylko
w
ubiorach
kościelnych. Od wyrazu lama pochodzi
słowo lamować czyli paskiem lamy lub
galonu obszywać.] – (fr.) lamé (anyag)
[Fémesen csillogó, többnyire sima felületű
anyag. Az eredetileg valódi arannyal vagy
ezüsttel, majd fémes csillogású mesterséges
szálból készült fonalakkal átszőtt, dekoratív
textíliák átfogó elnevezése.], fémfonatos
szövet, fényesített selyem [arany- v.
ezüstszállal átszőtt kelme, főleg selyem];
szegély, szegélyezés
lama lita srebna – ezüsttel átszőtt, fényes selyem
lamaistyczny, -a, -e; lamaicki, -a, -ie – lámaista
lamaista, lamaita [wyznawca lamaizmu] –
lámaista ffi; a lámaizmus híve v. követője
lamaistka, lamaitka – lámaista nő; a lámaizmus
női híve v. követője
lamaizm [1. religia panująca głównie w Tybecie i
wśród ludów mongolskich, powstała w
XVI w., łącząca elementy buddyzmu z
kultem lokalnych bóstw i demonów; 2.
buddyzm
tybetański
i
mongolski,
ukształtowany ostatecznie na przełomie
XIV i XV w. przez Tsongkhape i założony
przez niego odłam buddyzmu dGe-lugs-pa
("oddanych zasadom cnoty"), noszący też
3096
miano "żva-ser" (Żółtego Kościoła)
pochodzące od żółtych nakryć głowy
noszonych przez jego wyznawców, w
odróżnieniu
od
przedstawicieli
niezreformowanego buddyzmu, noszących
czerwone nakrycia głowy ("żva-dmar" Czerwony
Kościół).]
–
(tibeti-lat.)
lamaizmus; (vallás) a buddhizmusnak
Tibetben és Mongólia egy részében elterjedt
formája (alaptétele, hogy a Buddha-jelölt
addig nem lehet Buddha és nem juthat a
Nirvánába, míg az egész emberiséget meg
nem váltotta, ezért újra meg újra embernek
születve kell a földre jönnie)
lamajski, -a, -ie – lámalamarckizm [twórca teorii, biolog fr. JeanBaptiste de Monet, chevalier de Lamarck,
1744-1829.1. pierwsza w dziejach biologii
teoria ewolucji organizmów, oparta na nie
udowodnionej zasadzie, że zmiany
organizacji ciała, nabyte w ciągu życia
osobnika, są przekazywane na potomstwo
i utrwalane dziedzicznie.] – lamarckizmus
[J.
Lamarck
francia
természetbúvár
rendszere, aki még Darwin előtt megalapozta
az evolúciós elméletet az élettanban]
lambada
[1.
latynoamerykański
taniec
towarzyski; też: muzyka do tego tańca; 2.
taniec
towarzyski
pochodzenia
brazylijsko-boliwijskiego, który zyskał
popularność na świecie w latach 80. XX
wieku. - Taniec ten zyskał głównie
popularność za sprawą wokalistki Kaomy
i zaśpiewanej przez nią Lambady, która
została wydana przez wytwórnię Sony
BMG w roku 1989.] – (gör.) lambada; Λ, λ
(a görög l betű); l betű és hang; (táncfajta)
lambrekin [fr. Lambrequin, 1. pas tkaniny
marszczony lub ozdobnie wycinany,
stanowiący obramowanie zasłon; 2.
ornament barokowy w kształcie takiego
pasa tkaniny, używany w dekoracji
ołtarzy i ambon; 3. w heraldyce: girlandy
u hełmu nad tarczą herbową 4. 'wycinki z
tkaniny, drzewa a. blachy, wieńczące
baldachim, namiot, framugę okna' z
lambeau 'strzęp; płat'; krótka zasłona,
firanka nad oknem a. drzwiami; drążek
do zawieszania zasłon a. firanek nad
oknem a. drzwiami.] – (fr.) lambrequin;
kárpit v. függöny felső fadísze, tartója; rúdról
lógó díszítőfüggöny; (dawno) sisaktartó
lambrekinowy, -a, -e – (fr.) lambrequinLamech (niszczyciel) [1. Potomek Kaina;
wprowadził
wielożeństwo.
Jego
potomkowie
(Tubalkain)
rozwinęli
rzemiosło i zaczęli grać na instrumentach.
2. Syn Matuzalema.] – LÁMEK (erős ifjú,
-
Wersja 01 01 2017.
harcos, győztes, hatalmas) [1. Metusáel fia,
Kain leszármazottja (1Móz 4,18-24); fiai:
Jábál, Jubál és Tubálkain, leánya: Nahama.
2. Metuséláh fia, Sét (1) leszármazottja
(1Móz 5,25-31), Nóé atyja.]
lament [1. głośny płacz lub słowa wyrażające
skargę, cierpienie; 2. utwór poetycki,
którego treścią jest opłakiwanie czyjejś
śmierci lub klęski], lamentacja – (lat.)
lamentáció,
lamentálás;
siránkozás,
panaszkodás,
sápítozás,
jajveszékelés,
jajgatás; hosszas, egyhangú panaszkodás
(vallás) a katolikus egyházban Jeremiás
siralmai, amiket a nagyhéten énekelnek
(lamentacja Jeremiasza)
lament o co – vmiért való jajveszékelés, vmi után
való siránkozás
lamentacja [1. pieśń żałobna, elegia lub tren;
2. daw. lament, płacz] – (dawno)
lamentáció;
siránkozás,
panaszkodás,
jajveszékelés; nagyheti siralom, kesergés;
nyafogás
lamentacyjny, -a, -e – panasz-; panaszos,
siránkozó
lamentoso (wym. lamentozo) = amentując,
opłakując – (ol.) lamentoso; (zene)
panaszosan
lamentować (lamentuje) [1. głośno rozpaczać lub
narzekać; 2. łow. o słowikach, drozdach:
wydawać głos, śpiewać; 3. żalić się,
płakać] – (lat.) lamentálni; jajgatni,
jajveszékelni,
óbégatni;
siránkozni,
sopánkodni,
panaszkodni,
sápítozni;
hosszasan
panaszkodni;
keseregni;
nyavalyogni
Lamentacje Jeremiasza, Treny Jeremiasza,
Lamentacje (w Biblii hebrajskiej ‫איכה‬,
Eikha) [jedna z ksiąg Starego Testamentu.
Składa się z pięciu rozdziałów. Jest
napisana bardzo kunsztownym stylem.
Każdy wiersz rozdziału pierwszego,
drugiego oraz czwartego rozpoczyna się
kolejną literą alfabetu hebrajskiego (po 22
wierszy w rozdziale). W rozdziale trzecim
kolejną literą alfabetu rozpoczynają się
trzy następujące po sobie wiersze (w sumie
66). Autorem wg tradycji żydowskiej jest
prorok Jeremiasz. Wątkiem przewodnim
jest klęska królestwa Judzkiego w okresie
najazdu Babilońskiego (587/586 r. p.n.e.).
Autor nie opisuje historii szczegółowo, lecz
snuje refleksje na jej tle.] – Siralmak
könyve vagy Jeremiás siralmai (héberül
‫ איכה מגילת‬Megilát Échá – rövidítései: Sir,
Siral, Siralm, JSir, héberül ‫ אָיכֵה‬Échá - Jaj!,
Hogyan?, jiddisül ‫ איכה‬Ejkho) [1. a Biblia
egyik protokanonikus ószövetségi irata, mely
a Héber Biblia harmadik – Ketuvim –
3097
részében, annak második csoportjában
helyezkedik el, az Öt tekercs egyikét alkotva.
A keresztény kánonban, szerzőségi és
történeti szempontok miatt, közvetlenül
Jeremiás
könyve
után
került.
Öt
gyászénekben siratja el a szerző – a
hagyomány szerint Jeremiás próféta –
Jeruzsálem és a Templom Kr. e. 587-es
lerombolását, és az átélt borzalmakból
fakadó mélységes gyászból Isten irgalmáért
könyörög, mert csak ő bocsáthat meg a
bűnös népnek. Az énekeket az isteni
irgalomba vetett bizalom hatja át. 2. A
szerzőt a könyv nem említi név szerint, az
ókori tudósítók azonban Jeremiás prófétának
tulajdonították; a Septuaginta, a Vulgata,
Luther és Károli ezt a könyvet Jeremiás
próféta után sorolják be, a héber Bibliában
Ruth könyve és a Prédikátor Salamon
könyve közt szerepel; már a címe elárulja
tartalmát;
Jeruzsálem
ostromát
és
lerombolását siratja a szerző, aki mély
fájdalmat érez a kimondhatatlan szenvedés
miatt; amit Jeruzsálem lakói ezekben a nehéz
időkben átéltek; megvallja a nép és vezetői
bűneit, és föltétel nélkül aláveti magát Isten
akaratának; imádkozik azért, hogy Isten
legyen ismét kegyelmes az Ő népéhez, és
gyógyítsa meg sebeit; a könyv öt fejezete
tulajdonképpen öt költemény, amelyek közül
az első négy a héber ABC szerinti
akrosztihon.]
lamentować nad swoim losem – sorsán siránkozik;
sorsára panaszkodik
lamentowanie – siránkozás, jajgatás, panaszkodás,
jajveszékelés; óbégatás
lamentujący, -a, -e – siránkozó, jajgató,
panaszkodó, jajveszékelő; nyafogó
Lamenty [Nazwa „Żale”, nadawana przez lud
polski
grzebalnikom
w
czasach
pogańskich, rzuca pewien promień światła
na siłę tego węzła uczuć sercowych, jakie
już w czasach pierwotnej prostoty i
grubego nieokrzesania łączyły dusze
osierocone z duchami i pamięcią osób
zmarłych. Piękna i charakterystyczna ta
strona serca polskiego stała się źródłem
zwyczaju wygłaszania głośnych lamentów
przy trumnie zmarłego.] – siralmak;
siratóénekek, fájdalmak
lameta [1. wąska, metalowa lamówka; 2. ozdoba
choinkowa w postaci
metalowych,
błyszczących nitek] – (fr.) lametta;
(kohászat) ötvözet 99 % rézből és 1 %
ezüstből; kis lemez; igen vékony, fényes
lemez fémfonalak és karácsonyfadísz
készítésére
-
Wersja 01 01 2017.
laminat
[1.
wielowarstwowe
tworzywo
stosowane m.in. do produkcji łodzi i
mebli; 2. lekki materiał otrzymany przez
podbicie tkaniny warstewką pianki
poliuretanowej; 3. rodzaj kompozytów:
tworzywa
sztuczne
powstające
z
połączenia dwóch materiałów o różnych
własciwościach
mechanicznych
i
technologicznych. W zasadzie jeden
materiał, zazwyczaj w postaci cienkich
włókien lub nici, spełnia podstawową rolę
konstrukcyjną, a drugi jest lepiszczem,
wiążącym ze sobą elementarne włókna
konstrukcyjne i chroniącym je przed
czynnikami zewnętrznymi (np. korozją).
Typowym naturalnym laminatem jest
drewno, w którym wytrzymałe i sprężyste,
choć wiotkie włókna celulozowe są spajane
w sztywne i odporne tworzywo przez tzw.
ligninę (drzewnik) o wiele mniej
wytrzymałą mechanicznie od celulozy.] –
laminált anyag
laminatowy, -a, -e – laminált
laminować [1. pokrywać lub nasycać coś
warstwą żywicy syntetycznej; 2. podbijać
tkaninę warstwą pianki poliuretanowej] –
laminálni, laminált anyagból készíteni
laminowanie [łączenie, najczęściej klejem,
całymi powierzchniami dwóch lub
większej liczby płaskich materiałów np.
papieru, folii z tworzywa sztucznego.
Czasem
z
niemieckiego
zwane
kaszerowaniem.]
–
laminálás
[1.
Valamilyen műgyanta és erősítő, ill.
vázanyag egymásra rétegelése. Mivel nem
igényel speciális felszerelést, gépet, eszközt,
ezért a legnépszerűbb a kézi felhordásos
laminálás, ahol a vázanyag (pl.: üvegpaplan)
sablonba helyezése után a gyantával történő
átitatása is kézzel, ecset, henger segítségével
történik. 2. A papírfeldolgozás egy változata,
amely lehet bevonás és rétegelési művelet is.
Ma csak a műanyag-műanyag és műanyagpapír kombinációkra vonatkoztatják. Fő
jellemzője, hogy a két anyag közötti adhézió
létrehozásához
nem
szükséges
ragasztóanyag.]
lamować [1. obszywać brzegi materiału paskiem
innego materiału, tasiemką, futrem;; 2. w
introligatorstwie: przyklejać do grzbietu
druków, broszur wąski pasek papieru lub
płótna zamiast okładki; 3. bramować; 4. u
krawców znaczy tasiemką, wstążeczką,
lub galonem obszywać”. (Ł. Gołębiowski,
Ubiory w Polszcze, Warszawa 1830, s. 184)]
– hímezni, kivarrni, paszományozni,
díszíteni
3098
lamowanie [1. zob. lamówka w zn. 1.; 2.
obszywanie brzegów ubrania, wyrobów
skórzanych itp. paskiem innego materiału
(tasiemką), zwykle różniącym się kolorem
od
całości;
3.
wykańczanie
i
zabezpieczanie szwów lub krawędzi
odzieży przy pomocy lamówki z taśmy
jedwabnej, ze skóry lub innego tworzywa.
Robi się to bądź by przeciwdziałać
strzępieniu tkaniny, bądź dla ozdoby.
Lamowanie często spotyka się w
elementach odzieży nie wykończonych
podszewką] – paszományozás, sújtásozás,
díszítés
lamowany, -a, -e – sújtásos, kivarrt, paszományos
lamowane choragwie – kivarrt v. hímzett lobogó
lamowany brzeg wyrobu [odwracalna, ściągana
wątkowa dzianina, zwykle tworzona w ten
sposób, że dwie przednie kolumny
zmieniają się z dwiema tylnymi
kolumnami (stosunek może być inny).
Takie grupowanie powoduje wysoką
elastyczność. Jest stosowana do wyrobu
dopasowanego odzieżowego z dzianiny, a
także jako nadróbka w odzieży
sportowej.] – szegélykötésű szegély
[Kétszínoldalas vetülékrendszerű kötött
kelme, amelyben egymás mellett 2 szín- és 2
fonákoldali szem váltakozik. Ez rendkívül
nyúlékony és rugalmas kelmeszerkezetet
eredményez, ezért az ilyen kelmét
előszeretettel
használják
szegélyek
készítésére ruhadarabok derekán, kézelőknél,
vagy nadrágok boka részén (ezért nevezik
ezt a kötésmódot "szegélykötés"-nek).
Sportruházati termékeknél esetleg csíkos
változatban is előfordul.]
lamówka [1. tasiemka lub pasek materiału do
obszywania brzegów ubrania, wyrobów
skórzanych; 2. w introligatorstwie: pasek
papieru lub tkaniny, przyklejony do
oprawy w celu połączenia części książki; 3.
obwódka,
obszycie,
które
stanowi
wykończenie brzegów materiału lub
krawędzi wewnętrznych i zewnętrznych
ubrania. Lamówki robi się z wąskich
kawałków tkaniny, skrojonych ze skosu.
Można do tego celu zastosować taśmy
jedwabne lub skórzane] – paszomány,
sújtás, szegélyezés, paszpól, díszszegély
lamówka, galon [płaska dzianinowa wstążka o
płaskiej,
odwracalnej
powierzchni.
Wytwarzana w szerokiej gamie kolorów,
w szerokości między 3 mm a 20 mm.
Stosowana jako ozdoba ubrania, itp.] tressz- (tresse-) szalag [1. Sima felületű
fonatolt szalag; különböző színekben, 3-20
mm szélességben készítik és ruhadarabok
-
Wersja 01 01 2017.
díszítésére használják. 2. 5-10 mm széles
pamut- vagy műselyemszalag. Textil
felsőrészű
lábbelik
díszítésére
vagy
cipőfűzőként használják.]
lamówka (1) [o kwadratowym kształcie wstążka,
z wzdłużnym i poprzecznym systemem
nitek wykonany techniką dziewiarską i z
niezawodnie zabezpieczoną krawędzią.] sújtás, zsinórdíszítés [Fonatológépen készült,
paszomány típusú termék. A burkolat, mely
pamut-, selyem-, gyapjú- vagy fémfonallal is
készülhet, két párhuzamos fonalköteget fon
körül 8-as alakban. Egyenruhák és polgári
ruhák díszítésére használják.]
lamówka (2) [pasek materiału o szerokości 6 mm
- 40 mm, wykorzystywany do robienia
lamówek. Najczęściej z materiału i w
kolorze, w którym jest reszta garderoby.]
– szegőszalag [6-40 mm széles kelmesáv,
amit kelmeszélek beszegésére használnak.
Nagyon gyakran mind anyagában, mind
színében eltér az alapkelmétől, ez esetben
díszítés célját is szolgálja.]
lampa [1. urządzenie służące do wytwarzania
sztucznego oświetlenia; 2. łow. oko wilka;
3. urządzenie wytwarzające światło] –
lámpa
lampa acetylenowa, karbidowa [urządzenie, w
którym źródłem światła jest palący się
acetylen] – karbidlámpa, acetilénlámpa
lampa analizująca [lampa przetwarzająca obraz
na
ciąg
sygnałów
wizyjnych]
–
vizsgálólámpa
lampa
bezcieniowa
[lampa
operacyjna,
składająca się z szeregu lamp w jednej,
ruchomej obudowie] – árnyékmentes lámpa
lampa bezpieczeństwa – biztosító, biztonsági
lámpa
3099
lampa biurowa – íróasztallámpa
lampa błyskowa [urządzenie będące źródłem
światła
błyskowego
oświetlającego
fotografowany obiekt] – villanólámpa, vaku
lampa chanukowa [świecznik na osiem świec,
które zapala się w kolejne dni święta
Chanuka] – (zsid) hanuka lámpa
lampa ciemniowa [urządzenie, którego światło
nie powoduje zmian w fotograficznej
warstwie światłoczułej] – (fotó) sötét lámpa
lampa detektorowa – detektorcső, audion
lampa do kopiowania – másoló lámpa
lampa dogorzeje – a lámpa kialszik (majd)
lampa dwuelektrodowa – kételektródás cső, dioda
lampa elektronowa [przyrząd elektronowy, w
którym przewodzenie odbywa się w próżni
lub w środowisku gazowym wewnątrz
próżnioszczelnego naczynia] – elektroncső
lampa elektryczna [urządzenie wytwarzające
sztuczne oświetlenie w wyniku zasilania
prądem elektrycznym] – villanylámpa
lampa filuje – a lámpa kormol
lampa fluorescencyjna [zob. świetlówka] –
fénycső, neoncső; lumineszkáló lámpa
lampa fotoelektronowa [lampa elektronowa
przeznaczona do przetwarzania sygnałów
świetlnych na sygnały elektryczne] –
fotoelektron-spektroszkóp;
fotoelektronsokszorozó cső
lampa gabarytowa «światło samochodowe
sygnalizujące szerokość, a w autobusach
także wysokość pojazdu
lampa gaśnie – a lámpa kialszik
lampa gazowa [lampa, która emituje światło
przez spalanie gazu] – gázlámpa
lampa
górnicza
[(lampa
wskaźnikowa
benzynowa) - benzynowa lampa górnicza
umożliwiająca wykrywanie metanu w
atmosferze kopalnianej, skonstruowana
przez Anglika, Humphry’ego Davy’ego.] –
bányászlámpa [Davy lampa: Davy-lámpa,
biztonsági bányászlámpa sújtólég jelzésére
(Humphry Davy (1778-1829) angol vegyész
1815-ben fedezte fel]
lampa halogenowa – halogénlámpa
lampa jarzeniowa [lampa wypełniona argonem
lub neonem, które świecą, gdy przepływa
przez nią prąd] – nemesgázzal töltött
lámpa
lampa karbidowa, karbidówka [typ lampy
gazowej, w której jako paliwa uzywa się
acetylenu. Acetylen otrzymuje sie w
reakcji chemicznej karbidu z wodą w
zbiorniku lampy.] – karbidlámpa
lampa katodowa – katódlámpa, rádiócső
lampa katodowa – rádiócső; katódlámpa
-
Wersja 01 01 2017.
lampa
kineskopowa
[jest
podstawowym
składnikiem każdego monitora] – CRT,
(angolul cathode ray tube, CRT),
katódsugárcső
lampa kontrolna – ellenőrzőlámpa
lampa kopci – a lámpa füstöl v. kormoz
lampa kwarcowa – (ném.) kvarclámpa;
a
gyógyászatban
használt
kvarcüvegfalú,
ibolyántúli
sugarakat
kibocsátó
higanygőzlámpa
lampa lutownicza – forrasztó lámpa
lampa łukowa – ívlámpa
lampa na biurko – olvasólámpa
lampa naftowa – petróleumlámpa
lampa nahełmna – fejlámpa
lampa nakopciła – a lámpa füstölt
lampa neonowa, neonówka – neonlámpa
lampa nocna – éjjelilámpa
lampa operacyjna – műtőlámpa [ruchoma lampa
operacyjna:
állítható
műtőlámpa;
bezcieniowa
lampa
operacyjna:
árnyékmentes műtőlámpa]
lampa plazmowa [to lampa w której czynnikiem
świecącym, przetwarzającym energię
elektryczną na promieniowe widzialne,
jest substancja (materia) wzbudzona do
stanu plazmy] – plazma lámpa
lampa podłogowa – állólámpa
lampa projekcyjna – vetítőlámpa
lampa
próżniowa
[lampa
elektronowa
wypełniona silnie rozrzedzonymi gazami]
– vákuum lámpa
lampa radiowa – rádiólámpa; rádiócső
lampa rentgenowska [lampa elektronowa
wytwarzająca
promieniowanie
rentgenowskie] – röntgenlámpa
lampa rozblaskowa – (fényk) villanólámpa, vaku
lampa rtęciowa [lampa wyładowcza w kształcie
rurki wypełnionej gazem i parami rtęci] –
higanygőzlámpa; higanylámpa, higanycső
lampa spirytusowa – szeszlámpa, spirituszlámpa
lampa stojąca – állólámpa
lampa stołowa – asztali lámpa
lampa sygnalizacyjna – jelzőlámpa
lampa ścienna – falilámpa
lampa świeci – a lámpa világít, ég
lampa świeci jasno – a lámpa jól világít v. jó fényt
ad
lampa wisząca – függőlámpa
lampa wyładowcza [lampa elektryczna, w której
źródłem
światła
jest
wyładowanie
jarzeniowe w gazach rozrzedzonych,
parach metali lub ich mieszaninie] –
higanygőz- v. nátriumgőz lámpa; a
3100
nagynyomású kisülő lámpák korszerű, igen
magas
fényhasznosítású
fényforrások,
amelyekben a fény keletkezése villamos
kisülés formájában jön létre
lampa żarowa, żarówka – izzólámpa
lamparci, -ia, -ie [przymiotnik od: lampart] –
párduc-; (átv.) léha, csavargó
lamparcica [samica lamparta] – leopárd nőstény
lampart1 [1. zob. pantera w zn. 1.; 2. późn.łac.
leopardus 'lampart' z gr. léōn (zob.
kameleon) + párdos 'pantera'; pantera;
przest. uwodziciel; rozpustnik; hulaka,
birbant, lekkoduch] – leopárd (Panthera
pardus), párduc
lampart2 [daw. hulaka] – (átv.) léha, csavargó ffi
lampart tarantowej barwy – tigrispettyes párduc
lampartować się [przest. prowadzić życie
rozpustne, hulaszcze] – dorbézolni, mulatni,
tivornyázni, léha életet élni, csavarogni
lampas (wł. lampasso) [1. pas z kolorowego
sukna naszyty wzdłuż zewnętrznego szwu
spodni munduru, liberii itp.; 2. kolorowy
szlak lub listwa zdobiące ścianę, 3.
tkanina
jedwabna
z
wytłaczanym
wzorem; 4. Pas sukna lub taśma naszyte
na całej długości szwu spodni od strony
zewnętrznej.]
–
(fr.-ném.)
lampasz
[Eredetileg finoman mintázott, sűrű szövésű,
nehéz tiszta selyem szövet volt, idővel az
Indiából, illetve Kínából importált, kézzel
festett selymek kapták a lapasz nevet. Ma a
damasztkarakterű,
szövéssel
mintázott,
vastagabb és erős, bútorkárpit céljára is
alkalmas
selyem,
illetve
selyemre
emlékeztető szintetikus anyagok elnevezése.
A lakberendezésben dekoratív sötétítő
függönyök, drapériák anyagaként is igen
népszerű.]; paszomány, sújtás, posztósáv;
széles, rendszerint vörös csík a nadrág
oldalvarrásán,
főleg
tábornokok
egyenruháján (egyenruhanadrágon)
-
Wersja 01 01 2017.
lampasik – kis paszomány
lampasy [1. stitch-bonded, błyszcząca, płaska
wstążka, o szerokości 6 mm - 15 mm,
łączona skośnie w systemie pojedynczej
nitki.
Może
być
produkowana
z wzorzystej lub pionowo układanej
przędzy. Wykorzystywana do ozdoby
bocznych szwów spodni od wizytowych
garniturów i uniformów. 2. paski sukna
kolorowego
naszywane po
bokach
zewnętrznego szwu spodni wojskowych,
zwykle podwójne lub pojedyncze.; 3.
element dekoracyjny spodni męskich. Jest
to pasek jedwabny lub z innej kolorowej
materii naszyty na zewnętrznych szwach
spodni. Mogą być pojedyncze lub
podwójne.
Charakterystyczne
cecha
niektórych mundurów, a także np. spodni
frakowych, które ozdobione są lampasem
jedwabnym. 4. paski kolorowego sukna
naszyte na bocznych szwach spodni
wojskowych lub innych - odświętnych. 5.
Pasy z błyszczącej tkaniny naszyte na
zewnętrzne szwy nogawek. Z galowych
spodni wojskowych zostały przeniesione
na galowe cywilne.] – lampasz [Fényes, 615 mm széles fonatolt szalag, esetleg
mintázó fonalakkal, vagy hosszában futó
töltőfonalakkal
díszítve.
Egyenruhák,
társasági öltönyök nadrágjának díszítésére
használják.]
lampeczka – lámpácska; pohárka
lampeczka wina – egy kis pohár bor
lamperia [fr. lamoris, 1. dolna część ściany
pomalowana farbą olejną, 2. dekoracyjna
okładzina lub listwa z drewna, marmuru
itp. zdobiąca ścianę; 3. okładzina ścienna
biegnąca wąskim pasem wzdłuż posadzki;
4. 'jw.' dolna część ściany malowana
(olejno) dla ochrony przed zabrudzeniem;
szlak kolorowy a. listwa zdobiąca ścianę] –
1. fatáblázat, falitábla, falborítás, 2. (ol.)
lambéria, fából, márványból v. műanyagból
készülő belső faburkolat; pajzs
lampiarnia – lámpakmra, lámparaktár;
lámpatisztítók helyisége, lámpagyár
lampiarski, -a, -ie – lámpalampiarz [1. środ. robotnik konserwujący lampy
górnicze; 2. pot. człowiek zajmujący się
wyrobem albo sprzedażą lamp] –
3101
lámpatisztító,
lámpagyújtogató;
lámpakereskedő
lampion [lampa w kolorowej osłonie, używana
do oświetlenia ogrodu podczas zabaw i
uroczystości; też: sama ta osłona] –
(gör.→fr.) lampion; papírlámpa; színes
papírból készült felakasztható v. hordozható
világító eszköz (japán eredetű)
lampionik – kis lampion
lampionowy, -a, -e – lampionlampka [1. mała lampa; 2. kieliszek lub mała
szklanka do wina, koniaku, miodu; też:
zawartość tego kieliszka] – lámpa, kis
lámpa, lámpácska; (szklaneczka) pohár,
borospohár, pohárka, kis serleg
lampka do oświetlania jamy ustnej – szájlámpa
lampka kieszonkowa – zseblámpa
lampka miodu – egy pohár méhser
lampka nagrobkowa – temetői, sírhanton lévő
mécses
lampka nagrobkowa [zob. znicz w zn. 1.] – fáklya
lampka nocna [niewielka lampa ustawiana przy
łóżku] – éjjeli lámpa
lampka poświeciła się i zgasła – a lámpa világított
egy ideig, aztán kialudt
lampka sygnalizująca – jelzőlámpa
lampka wieczysta [nigdy niegasnąca mała lampa
przed tabernakulum] – örökmécses
lampka wina – egy pohár bor
lampka żarowa – izzólámpa
lampowy, -a, -e – lámpa-, lámpás
lamprofiry [te należą do skał magmowych, a
dokładniej do głębinowych hipabysalnych
i subwulkanicznych. Są przeważnie
obojętne lub zasadowe, najrzadziej
ultrazasadowe. Klasyfikuje się do skał
żyłowych gdyż występują w postaci dajek
i silli. Nazwa pochodzi od złożenia
greckich
słów
lampros lśniący
połączonego z terminem porfir.] – (geol.)
lamprofir (görög λαµπρός + φύρω, fényes
keverék) [a magmás kőzetek rendszerének
kőzetszövet szerinti csoportja. Olyan
holokristályos
(teljesen
kristályos)
kőzetszövetű szubvulkáni (kismélységi
magmás) kőzeteket nevezünk lamprofirnak,
amik a felszín alatti 5 km-es mélységnél
kisebb mélységben alakultak ki, hasadékokat
és kisebb repedéseket töltöttek ki. A
hasadékkitöltési
jellegből
következően
lehűlésük és kristályosodásuk gyors, ezért a
kristályok legtöbbször mikroszkópikusak, de
a 0,5 cm-t nem haladják meg. Minden típusú
magmából keletkezhet. A kőzetösszetevők
alapján a nagymélységi magmás (plutonikus
vagy abisszikus) kőzetek neveivel különítjük
-
Wersja 01 01 2017.
el, a gránitlamprofirtól az ijolitlamprofirig.
Színe mindig sötét, ez különbözteti meg az
aplittól.]
lampy [były to małe, płytkie naczynia, otwarte
albo też z dwoma otworami, napełnione
oliwą, która zasilała knot leżący na brzegu
lampy albo wystający z mniejszego
otworu. Podobne lampy (nie świece
woskowe) znajdowały się także na
zakończeniach ramion Przybytku. Lampa
jest symbolem świadectwa, które musi być
czynne, a oliwa jest symbolem Ducha
Świętego, który zasila je w paliwo.
Niektórzy chrześcijanie są pustymi
naczyniami bez oliwy. Lampy muszą być
oczyszczane i zawsze muszą się palić.] –
lámpák [A régészek sok különféle fajtájú és
alakú lámpát fedeztek fel; a legtöbb lámpást
olajjal táplálták és kanócuk volt; az ókorban
gyertyák nem léteztek, tehát nem voltak mai
értelemben vett gyertyatartók sem; a szentek
szentjében és a templomban a lámpások
aranyból voltak (2Móz 25,31-40; 37,17-24)
és olívaolajat égettek bennük (2Móz 27,20);
a lámpa gyakran jelképes értelemben is
előfordul: Isten Igéjére (Zsolt 119,105), Isten
vezetésére
(2Sám 22,29)
és
Isten
üdvösségére (Ézs 62,1).]
lamus (z języka niem. Lehmhaus) [1. skład
starych rzeczy; 2. budynek gospodarczy
stawiany dawniej przy dworach; 3. (u
Zygmunta Glogera) Lamus u możnych
bywał murowany i nazywany częściej
„skarbcem”, a służył do przechowywania
starych zbroic, ksiąg, dokumentów,
uprzęży, skrzyń, miedzi, żelaza, cyny,
ołowiu i t. d.] – raktár, kincstár, lomtár
lamusik [zdrobnienie od: lamus] – lomtárka,
kincstárka
LAN (Local Area Network) - Sieć Lokalna. [Sieć
obejmująca swoim zasięgiem stosunkowo
niewielki obszar, np. pokoju, budynku itp.
Określenie to obejmuje nie tylko wielkość
obszaru, na którym rozmieszczone są
stacje, ale również rodzaj podstawowych
usług udostępnianych w sieci.] – lokális
hálózat (Local Area Network, LAN), helyi
hálózat; Helyi ethernetes hálózat [1. helyi
(max. egy intézményen belüli) hálózat, mely
a nagytávolságú hálózatoktól általában eltérő
technikai megoldásokat és esetleg más
kommunikációs szabványokat is használ,
elsődleges célja a számítógépes erőforrások
megosztása (Local Area Network); 2.
épületen,
iskolán,
cégen
belüli
kommunikációs
hálózat;
kiterjedése
körülhatárolt,
ellentétben
a
'WAN'
hálózatokkal]
3102
LAN internetwork [Łączenie osobnych lub
geograficznie odległych sieci razem aby
utworzyć coś w rodzaju systemu
globalnego.] – LAN internetwork
LANE (Local Area Network Emulation) (emulacja sieci lokalnej) [Umożliwia
klientom
ATM
LAN
dostęp
i
wykorzystywanie istniejących aplikacji
LAN
za pomocą oprogramowania
warstwy programowej dodanej do
urządzeń emulujących. Owa warstwa
programowa staje się integralną częścią
stosu protokołów ATM urządzenia
emulowanego.] – (inf.) LANE (Local Area
Network Emulation)
lanca (z łac. lansea: włócznia) [1. broń kawalerii
składająca się z długiego drzewca i
osadzonego na nim metalowego grotu; 2.
część opryskiwacza w postaci wąskiej rury
z końcówką rozpylającą; 3. lekka broń
drzewcowa formacji kawaleryjskich;
ułanów,
szwoleżerów,
lansjerów.
Nazywana królową broni. 4. (u Zygmunta
Glogera) Bronią narodową polską była
kopja, która, podlegając z biegiem czasu
zmianom i przybierając różne nazwy,
została nazwana lancą na początku wieku
XIX. Lanca ułańska polska tem się różniła
od piki kozackiej, że ta ostatnia była
dowolnie długą i częstokroć Kozak
oburącz nią kierował, lanca zaś ułańska
powinna była być tyle długa, żeby mogła
była być zwrócona wprawo wtył bez
potrącenia grotem o ziemię.] – lándzsa,
dzsida, dárda, gerely; kopja
Lancjerzy [ob. Jazda polska, Enc. Star., t. II, str.
293.] – lengyel lovasság
tlenowa [rurka stalowa, do której
doprowadza się tlen pod ciśnieniem,
służąca do wypalania otworów w żeliwie,
betonie lub w skałach] – oxigéncső
Lancelot z Jeziora (fr. Lancelot du Lac), [czasem
zapisywany też Launcelot lub Lanzelet –
postać fikcyjna z legend arturiańskich,
wódz irlandzki i najznamienitszy Rycerz
Okrągłego Stołu.] – (Lanzelet) vom See,
[Artus v. Artúr király és a kerek asztal egyik
mesés daliája. Az északi francia legendák
szerint Lancelotot atyja korai halála után
anyja, Viviana tündér nevelte föl s aztán
Artus király udvarába vitte és későbbi
kalandjaiban is segítségére volt. Lancelot
szerelmes lett Ginevrába, Artus király
nejébe, kinek nővére, Morgane, miután
szerelmét Lancelot nem viszonozta, sok
bajba és veszélybe sodorta őt. Midőn pedig
Mordred, kin Lancelot bosszuú akart állni
Artus meggyilkoltatása miatt, őt is halálra
lanca
-
Wersja 01 01 2017.
sebezte, anyja, Viviana újra életre csókolta a
haldoklót.]
Illustration from page 38 of The Boy's King Arthur:"I am
Sir Launcelot du Lake, King Ban's son of Benwick, and
knight of the Round Table"
lancet [1. mały nóż chirurgiczny o obosiecznym
ostrzu;
2. mały,
ostry
nożyk
do
wyrównywania powierzchni rzeźby] – (fr.lat.) lancetta; (orvosi) kis orvosi kés, érvágó
gerely; sebészi műszer, kettős élet és igen
finom hegye van
lancetnik [1. małe, półprzezroczyste zwierzę o
wydłużonym kształcie, żyjące w płytkich i
ciepłych wodach mórz europejskich; 2.
szparoskrzelec
lancetowaty
(Branchiostoma lanceolatum) - zwierzę
morskie zaliczane do bezczaszkowców.] –
lándzsahal
lancowato – lándzsa alakúan, lándzsaszrűen,
lándzsásan
lancetowaty, -a, -e [podłużny, przypominający
kształtem lancet] – lándzsa alakú,
lándzsaszerű
lancetowaty liść – lándzsás levél
land [jednostka podziału administracyjnego w
Niemczech] – Land (német adminisztrációs
egység)
-land [ostatni człon wyrazów złożonych
oznaczających miejsca związane z tym, co
nazywa pierwszy człon złożenia] – -land; föld
landara [1. potocznie: duży grat 2. dawniej:
rodzaj powozu] – landauer; négyüléses
hintó, lehajtható fedéllel (hintó); debella
Language INtegrated Query (LINQ) [to część
technologii Microsoft .NET, opracowana
przez Andersa Hejlsberga - znanego z
zaprojektowania języka Delphi i języka
C#.
Technologia
LINQ
umożliwia
zadawanie pytań na obiektach. Składnia
języka LINQ jest prosta i przypomina
SQL.] - A LINQ Language Integrated
Query; Nyelvbe Ágyazott Lekérdezés [ami
magába a programozási nyelvbe, amely
legyen az C#, VB vagy bármilyen más .NET
nyelv ágyazhatunk be a lekérdezéseinket.]
3103
landlord [wielki właściciel ziemski w Anglii] –
(ang.) landlord; angol nagybirtokos, aki nem
maga gazdálkodik, hanem bérbe adja földjét
lando [1. powóz czteroosobowy z opuszczaną na
dwie strony budą; 2. rodzaj nadwozia
samochodu osobowego, w którym część
dachu nad tylnym siedzeniem jest
odsuwana] – land, batár, hintó
landrat [1. naczelnik powiatu w Prusach; 2. szef
administracji powiatowej w Niemczech;
3. organ ustawodawczy w niektórych
kantonach szwajcarskich; 4. niem.
Landrat; naczelnik powiatu w dawn.
Prusach i w RFN. (Republika Federalna
Niemiec)] – (ném.) landrat; régi porosz
vezető az NSZK-ban, járási főnök
landryna, landrynka, landrynki [twardy,
kolorowy
cukierek
owocowy]
–
gyümölcsízű savanyúcukorka
landrynkowy, -a, -e [o smaku landrynek] –
savanyúcukorka ízű v. színű; (átv.) szirupos,
szentimentális
landszafcik – kis tájkép
landszaft, lanszaft [nm. Landschaft, 1. pogard. o
obrazie
mającym
małą
wartość
artystyczną;
2.
dawniej
obraz
przedstawiający pejzaż; 3. 'okolica;
krajobraz'; przest. a. żart. obraz
przedstawiający pejzaż, krajobraz; kicz.]
– (dawno) tájkép; művészietlen festmény,
mázolmány
landszaftowy, -a, -e – (dawno) tájkép-, tájképi
landszturm [1. pospolite ruszenie w XIX i XX w.
w Niemczech, Austro-Węgrzech, Holandii
i Szwajcarii; 2. niem. Landsturm
'landszturm'; pospolite ruszenie w
Niemczech (do r. 1919 i 1935-45) i w
Austro-Węgrzech.] – népfelkelés
Landtag [niem. Landtag; 1. parlament kraju
związkowego wchodzącego w skład
Austrii lub Niemiec; 2. dwuizbowy sejm
krajowy w państwach wchodzących w
skład Rzeszy Niemieckiej (do 1934 r.);
3. zgromadzenie złożone z przedstawicieli
stanów, istniejące w wielu krajach
niemieckich od XIII do XX w.; 4.
zgromadzenie stanów w krajach nm.
(XIII-XX w.); sejm krajowy w krajach
Związku i Rzeszy Nm. (do r. 1934);
-
Wersja 01 01 2017.
parlament krajowy w RFN i w Austrii.] –
országgyűlés, parlament; tartománygyűlés
landwera [1. niem. Landwehr 'obrona krajowa',
wojska terytorialne w Niemczech i AustroWęgrzech w XIX i XX w.; 2. wojska
terytorialne obejmujące rezerwistów i
starsze roczniki w Niemczech i AustroWęgrzech w XIX i XX w.; 3. rodzaj wojsk
terytorialnych ze starszych roczników
rezerwy w Niemczech i Austro-Węgrzech]
– honvédség, honvédelem, a katonailag
kiképzett idősebb korosztályok; (tört.)
Landwehr; honi szolgálatra rendelt katonaság
a régi Német Birodalomban és az első
világháború előtt Ausztriában
landwójt [urzędnik w dawnej Polsce pełniący w
osadzie funkcje administracyjne, policyjne
i sądownicze] – (hist) országbíró;
tartományúr
langusta (łac. Palinurus) [1. duży jadalny
skorupiak morski o czerwonofioletowym
ubarwieniu, żyjący w ciepłych morzach; 2.
skorupiak morski z rodzaju zaliczanego
do rzędu dziesięcionogów (Decapoda).
Zamieszkuje dno morskie mórz strefy
gorącej i ciepłej. Długość ciała do 45 cm, 5
par odnóży. Co roku gubi swój pancerz,
aby mogła urosnąć. Żywi się innymi
skorupiakami.] – (fr.) languszt, languszta
(Palinurus vulgaris) = olló nélküli rák (1,5-4
kg-osra is megnő); nagy, ehető tengeri rák; a
Földközi-tengerben él
lanie [pot. bicie kogoś] – öntés, öntözés; (átv.)
verés, elverés, nyakleves
lanie dział – ágyúöntés
lanie dzwonów – harangöntés
lanie świec – gyertyaöntés
lanital [pierwsze sztuczne włókno otrzymane z
kazeiny] – lanitál, lanitál anyag; műszál,
lanitálfonal
lankotka [szlarka do garnirowania sukien,
wyraz przez Zbylitowskiego wspominany i
za Stanisława Augusta jeszcze dość
powszechny, u Lindego opuszczony] –
(daw.) díszfodor v. díszes fodor a ruhán
lanolina [1. substancja organiczna używana jako
podstawowy składnik maści i kremów; 2.
to wosk zwierzęcy otrzymywany podczas
3104
czyszczenia wełny owczej. Jest mieszaniną
estrów kwasów tłuszczowych ze sterolami
(m.in. z cholesterolem). Ma postać
żółtawej, lepkiej masy tworzącej z wodą
emulsje. Wykorzystuje się ją do produkcji
środków kosmetycznych.] – (lat.) lanolin;
(vegytan) a gyapjú mosásakor keletkező
sárgás színű zsíradék; vegy- és illatszeripari
nyersanyag
lanolinowy, -a, -e – lanolinlansada [1. łukowaty skok konia 2. lansady podrygi, podskoki] – lançade, szökkelés,
ugrás
lansady [posuwiste, płynne podskoki] – lançadák,
folyamatos ugrások
lansjer [fr. lancier 1. w dawnych europejskich
armiach: żołnierz lekkiej kawalerii
uzbrojony w lancę; 2. taniec towarzyski
popularny w drugiej połowie XIX w.; 3.
'lansjer (taniec; ułan)' i (se) lancer
'miotać, ciskać; taniec towarzyski; taniec
francuski, powstały w początkach XIX w.,
2. poł. XIX w., odmiana kadryla; dawn.
kawalerzysta uzbrojony w lancę, od XVIII
w. zwany ułanem] – dzsidás, ulánus
lansjerski, -a, -ie – dzsidás-, ulánuslansować [1. propagować coś lub promować
kogoś; 2.
lansować' od łac. lancea,
propagować, reklamować, wprowadzać w
modę] – (fr.-ném. lancer) 1. hajítani, dobni,
vetni; 2. híresztelni, terjeszteni; bevezetni,
divatossá tenni; kezdeményezni, megindítani
(mozgalmat);
fölvetni,
megpendíteni
(gondolatot,
ötletet);
fölkarolni,
előmozdítani, elősegíteni, pártolni (ügyet)
lansowanie [dekoracja tkaniny jedwabnej
wykonana dodatkowymi watkami lub
osnowami, wprowadzanymi na całej
szerokości lub długości tkaniny. Wątki i
osnowy dekoracyjne widoczne są po lewej
stronie tkaniny, poza obrebem wzoru.] –
bevezetés, divatba hozás; kezdeményezés,
megindítás; fölvetés; felkarolás, előmozdítás,
elősegítés, pártolás
lansowanie szlagierów – slágerek divatba hozása
lantan (La, łac. lanthanum) [1. pierwiastek
chemiczny, srebrzystobiały, miękki i
kowalny metal; 2. pierwistek chemiczny z
grupy metali przejścuowych w układzie
okresowym.] – (vegytan) lantán, lanthan;
kémiai elem (La); a ritka földfémek
csoportjába tartozik
lantana [1. wiecznie zielony krzew o
różnokolorowych kwiatach, rosnący w
strefie tropikalnej Ameryki; 2. wiecznie
zielony krzew lub roślina zielna z rodziny
werbenowatych] – Lantana [a vasfűfélék v.
-
Wersja 01 01 2017.
verbénafélék
(Verbenaceae)
egyik
nemzetsége]
Lantana pospolita (Lantana camara) [gatunek
kilkuletniej, zawsze zielonej roślina z
rodziny werbenowatych (Verbenaceae).
Pochodzi z Ameryki Środkowej, ale
zawleczona
została
we
wszystkich
rejonach tropikalnych i subtropikalnych.
Sprowadzana jako roślina ozdobna,
okazała się uciążliwym chwastem (może
rosnąć w szerokim zakresie warunków
klimatycznych i siedliskowych, obficie
rozmnaża
się
generatywnie
i
wegetatywnie, łatwo regeneruje po
uszkodzeniach,
ma
właściwości
allelopatyczne, przez co skutecznie
konkuruje z rodzimymi gatunkami i jako
roślina trująca – nie jest zjadana przez
zwierzęta). W Indiach znana jako Curse of
India (ang. przekleństwo Indii).] –
sétányrózsa v. színváltóvirág (Lantana
camara) [a vasfűfélék vagy verbénafélék
családjának Lantana nemzetségébe tartozó,
dísznövényként hazánkban is terjedő
örökzöld cserje]
lantanowiec, lantanidy [(chemia) należy do grupy
lantanowców] – ritka földfémek, lantanidák
lany, -a, -e [o różnych metalach, asfalcie itp.:
doprowadzony przez roztopienie i
pomieszanie z innymi składnikami do
postaci masy, z której można coś ulać] –
öntött
lane ciasto [rodzaj rzadkiego ciasta] – tésztafajta
lane kluski [kluski z rzadkiego ciasta
wylewanego na gotującą się wodę lub
mleko], lane kluski francuskie –
franciagaluska; szaggatott galuska; öntött v.
francia galuska
lane żelazo – öntöttvas
Lany Ponidzialek [poniedziałek wielkanocny, w
którym zgodnie ze zwyczajem ludzie
oblewają się nawzajem wodą] –
húsvéthétfő, locsoló hétfő
lańsko [zgrubienie od: lanie] – csihi-puhi
Laodycea * Siedem kościołów – LAODICEA v.
Laodikeia (népjog, a nép igazsága; népítélet)
(Laodiceia) több ókori város neve. Ezeket I.
Szeleukosz, Szíria királya nevezte el
anyjának, Laodikénak a tiszteletére
Város Kisázsiában, Lykus völgyében, melyet II.
Antiochus alapított (uralk.: Kr. e. 261-246);
virágzó kereskedőváros (Kol 2,1; 4,15; Jel
1,11); az itteni gyülekezetet az Úr keményen
megdorgálta
hitbeli
langyossága
és
határozatlansága miatt (Jel 3,14-22)]
Laodycea - Nazwa kilku miast, wywodząca się z
greckich mitów:
3105
-
Wersja 01 01 2017.
 Laodycea w Syrii, port pod współczesną nazwą
Latakia – LAODICEA [A tenger melletti
 Laodycea - starożytne miasto w Arkadii
virágzó kereskedőváros Szíriában, egy kis
félszigeten, Antiochiától délkeletre. Erős város
volt, melyet különösen Julius Caesar pártolt, és
mely a császárok korában megkapta a „Jus
Italicum”-ot. Jelenleg a dohányáról híres
Latakia Szíria legjelentősebb kikötője]
 Laodycea (gr. Λαοδίκεια, łac. Laodicea, tur.
Laodikeia) – starożytne miasto we Frygii
(obecnie na terytorium Turcji), niedaleko
współczesnego Denizli, związane z wczesnym
okresem chrześcijaństwa [starożytne miasto na
terenie Frygii, oddalone o kilkanaście
kilometrów od Hierapolis, współcześnie
stanowisko archeologiczne w południowozachodniej Turcji, w prowincji Denizli. Miasto
zostało
założone
w
miejscu
wcześniejszej osady Diospolis w połowie III
wieku p.n.e. przez króla Antiocha II z dynastii
Seleucydów. Największy rozkwit Laodycei
przypada jednak na okres rzymski, kiedy to
miasto wzbogaciło się głównie dzięki produkcji
wełny. W I wieku n.e. ery miasto było tak
bogate, że w przeciwieństwie do Hierapolis bez
pomocy z zewnątrz podniosło się po trzęsieniu
ziemi w 60 roku. - Laodyceę, podobnie jak
Hierapolis, zamieszkiwała w starożytności
znaczna społeczność żydowska, dzięki czemu
szybko zadomowiło się tu chrześcijaństwo.
Przez pewien czas mieszkał tu św. Jan Apostoł,
który wzmiankuje Laodyceę w swojej
Apokalipsie.] – Laodikeia [A Lykos (Lycus)
melletti, a fentebbi folyónak az Asopposszal és
Karopsszal való egyesülésénél, gazdag
kereskedőváros
Frigiában,
egy
római
közigazgatási kerület központja. A Kr. u. IV.
század második felében 360–370 körül itt
zsinat volt, amelynek határozatai az
egyházfegyelemre vonatkoztak. Ma Denizli
néven Törökország egy városa.]
Laokoon (gr. Λαοκοων) [według Wergiliusza, syn
Antenora czy też Akoitesa, kapłan
Tymbrajskiego
Apollina,
ostrzegał
Trojańczyków o niebezpieczeństwie, jakim
był drewniany koń, i z tego powodu został
wraz z dwoma synami zabity przez dwa
ogromne morskie węże nasłane nań przez
zagniewanych bogów.] – (gör.) Laookon; a
görög hősmonda szerint Trója főpapja, akit
két fiával együtt hatalmas kígyók fojtottak
meg
Laos (Lao, Laotańska Republika LudowoDemokratyczna
Sathalanalat
Paxathipatai Paxaxôn Lao) [państwo w
Azji
Południowo-Wschodniej,
na
Półwyspie Indochińskim. Stolica Wientian
(180 tys. mieszkańców), główna rzeka
Mekong. Na północy Laos graniczy z
Birmą i Chinami, na wschodzie z
Wietnamem, na południu z Kambodżą, a
na zachodzie z Tajlandią.] – Laosz [egy
tengerektől elzárt, szocialista köztársaság
Délkelet-Ázsiában. Északnyugatról Mianmar
és
Kína,
keletről
Vietnam,
délről
Kambodzsa, nyugatról pedig Thaiföld
határolja.]
Laotańczyk [obywatel Laosu], Laotanka – laoszi
(ffi/nő)
laotański, -a, -ie – laoszi
laparotomia
[operacyjne
otwarcie
jamy
brzusznej w celu postawienia diagnozy lub
dokonania
zabiegu]
–
laparotomia;
hasmetszés, hasfalmetszés
lapidarium
[muzealny
zbiór
kamieni,
kamiennych
posągów,
nagrobków,
fragmentów budowli itp.] – lapidárium,
kőtár, kőgyújtemény; elpusztult épület v.
épületek, v. épületrész megmaradt köveinek
gyűjteménye
lapidarnie – röviden, tömören, kifejezően
lapidarność [zwięzłość w wyrażaniu myśli;
lakoniczność] – rövidség, tömörség
lapidarny, -a, -e [1. łac. lapidarius 'dotyczący
kamieni' od lapis dpn. lapidis 'kamień'; 1.
krótki i wyrazisty; zwięzły, treściwy (jak
inskrypcja na kamieniu); dosadny. 2. nie
zawierający wielu słów; zwięzły, treściwy]
– (lat.) lapidáris; rövid és velős, tömör, kőbe
metszett v. vésett (lakoniczny)
lapidarny styl – tömör stílus v. írásmód
lapis [1. azotan srebra używany w lecznictwie do
celów dezynfekcyjnych; 2. daw. kolor
jasnopopielaty albo jasnoliliowy] – (lat.)
lápisz, kő; pokolkő (sebek kiégetésére),
ezüstnitrát
Ruiny Laodycei
 Laodycea (Laodicea Pontica) - starożytne



miasto w Poncie (obecnie na terytorium Turcji)
Laodycea (Laodicea Combusta) - starożytne
miasto w Likaonii (obecnie na terytorium
Turcji)
Laodycea - starożytne miasto w Mezopotamii,
na terenie współczesnego Iraku
Laodycea w Fenicji, albo Laodycea w
Kanaanie - starożytne określenia Bejrutu
Laodycea w Persji, obecnie Navahand w Iranie

 Laodycea (Laodicea ad Libanum) - starożytne
miasto w Celesyrii (obecnie na terytorium
Syrii).
(Grecja).
3106
lapides clamabunt łac., (jeśliby milczeli)
kamienie wołać będą (z Wulgaty, Ew.
wg Łuk., 19, 40).
lapis infernalis – (lat.) lapis infernális;
pokolkő, ezüstnitrát v. salétromsavas
ezüst
lapis lazuli, łac. lazuryt, śrdw.łac. lazulum dpn.
lazuli 'lazuryt' z arab. lāzaward, glinokrzemian
sodu zawierający siarkę, niebieski
kamień półszlachetny.
lapis offensionis et petra scandali łac.,
kamień obrazy i opoka zgorszenia; (wg
Wulgaty, Izajasz, 8, 14; List do
Rzymian, 9, 33; I List św. Piotra, 2, 8).
lapis philosophorum wym. lapis filosoforum] łac.,
kamień filozoficzny, nieznana substancja
poszukiwana dawn. przez alchemików,
mogąca rzekomo zmieniać wszelkiego
rodzaju materię w złoto
lapis super lapidem łac., (nie zostanie tu) kamień
na kamieniu; przen. o zniszczeniu,
zburzeniu do fundamentów (z Wulgaty,
Ew. wg Mat., 24, 2; Marek, 13, 2).
lapisować
[przyżegać,
przypalać
(dla
dezynfekcji) lapisem, azotanem srebra] –
lápiszolni
lapisować gardło – torkot lápiszolni
lapisowanie – lápiszolás
lapisowy, -a, -e – lápiszlapologia, lappologia (nauka) – lappológia; a lapp
néppel és nyelvvel foglalkozó tudományág
Lapończyk
Laponia [kraina w płn. części Skandynawii i na
Płw. Kolskim, w Norwegii, Szwecji,
Finlandii i Rosji; słabo zaludniona,
ludność pierwotna - Lapończycy; pow.
wyżynna i górzysta; tundry, na południu
tajga; wydobycie rud żelaza, niklu,
hodowla reniferów, turystyka; gł. miasta:
Narwik, Rovaniemi, Kiruna, Murmańsk.]
– Lappföld [I. (északi számiul: Sápmi, lulei
számiul: Sábme, déli számiul: Saemie) egy
kulturális régió, amely hagyományosan a
számik (lappok) szállásterülete. ÉszakEurópában, Skandinávia északi részén
-
Wersja 01 01 2017.
található, és négy ország – Norvégia,
Svédország, Finnország, Oroszország –
területén terül el. II. Lappföld tartomány
Finnország egyik tartománya és egyben
régiója is. Egy nagyobb földrajzi terület, a
négy országba belelógó Lappföld része.]
Laponka [mieszkanka Laponii] – lapp (nő v.
lány)
Lapończyk [mieszkaniec Laponii] – lapp
lapoński, -a, -ie [przymiotnik od: Laponia] –
lapplapsi
[wym.
laps-i]
[w
starożytnym
chrześcijaństwie: upadli – ci, którzy
zaparli się wiary podczas prześladowań] lapsi (a lat. labi, 'elesik' igéből: 'elesettek,
hittagadók') [1. az ősegyházban a
keresztényüldözések idején megfélemlítés
vagy kínzás hatására pogány áldozat
bemutatásával vagy annak megfelelő
cselekedettel hitüket megtagadók. 2. így
hívták az üldözések idején azokat a
keresztyéneket, akik hitüket megtagadták]
lapsus [1. błąd w wypowiedzi popełniony przez
roztargnienie; 2. (lat.) Inscriptio sub lapsu.
Tak w prawie polskiem zwała się zastawa
„pod przepadkiem”. Zawadzki pisze, że
na mocy zapisu vigore lapsus perpetui,
gdyby dłużnik w terminie sumy nie uiścił,
sąd zasądzał dobra wierzycielowi. 3.
omyłka] – (lat.) lapszus, botlás; esés, hiba,
tévedés; (choroba) az emlékező tehetség
botlása (Lapsus memoriae), nyelvbotlás
(Lapsus linquae v. lunguae), elírás, tollhiba
(Lapsus calamit)
[Lapszus"-ról akkor
beszélünk, mikor a beszélő egy bizonyos
kifejezést ismer a bázisnyelven, de nem tudja
felidézni. Ilyenkor általában egyszavas
kódváltások születnek. A beszélő kódot vált,
hogy pótolja a pillanatnyi lexikális rést.];
(egyh.) bűnbeesés
lapsus calami [wym. lapsus kalami] [błąd w
piśmie] – elírás, tollhiba (Lapsus calamit)
lapsus
linguae
[wym.
lapsus
lingwe]
[przejęzyczenie się] – (közb.) elszólja magát,
megbotlik a nyelve; nyelvbotlás
lapsus memoriae [wym. lapsus memorie] [błąd
pamięci] – felejtés; emlékezés hiba, tévedés,
az emlékező tehetség botlása
Laptop (ang. lap – kolana, top – na wierzchu)
[mały, przenośny komputer osobisty. Inne
zminiaturyzowane komputery (mniejsze
od laptopów) to netbooki, palmtopy (np.
Palm lub Pocket PC), lub Smartfony] –
notebook és laptop - hordozható számítógép,
noteszgép (szószerint = "ölbevehető") [1.
angol eredetű szavak, és az informatikában a
hordozható
személyi
számítógépeket
takarják. Ezek teljes értékű PC-k, az asztali
3107
változatokhoz képest a lényegi különbség a
kompakt formai kivitelezésben és a
hordozhatóságban rejlik. 2. síkkijelzőkre
alapozott hordozható számítógép; a múlt
évtizedekben a lapos/sík kijelzők terén
számos technológia látott napvilágot, mégis
máig egyedül csak a folyékonykristály (LCD)
technológia érte el a szükséges ipari
fejlettséget; a kijelző az ilyen gépek
legköltségesebb alkatrésze; miután a többi
alkatrész (meghajtók, stb.) méretcsökkentése
megoldódott,
meghatározó
maradt
a
gyakorlatban a gépek energiafogyasztása; a
nagykijelzős gépek és a tenyérszámítögépek
(PDA) között számos ipari termék
megjelenése várható, többfajta hálózati
kommunkációs lehetőséggel]
Larendogra [z franc. eau de la reine d’Hongrie,
wódka lawendowa. Każda z elegantek
XVIII wieku nosiła przy sobie we
flakoniku larendogrę, jako niezbędną w
gotowalni dla zapachu i trzeźwienia
mdlejących lub udających zemdlenie.] –
(dawno)
„Magyar
Királyné
Vize”;
alkoholtartalmú gyógyszer
A XVII. században feltünik a gyógyító desztillált
vízek között az, amely egy magyar királyné nevét
viseli s csakhamar mint Aqua Reginae Hungariae,
ahogy a gyógyszerészek hivatalosan nevezték, és
mint Eau de la Reine d’Hongrie, ahogy a franciás
kor hívja, majdnem Európa-szerte elterjedt. Első
nyomát Joannes Praevotius, páduai orvostanár
munkáiban találjuk, amelyek Hannoverben jelentek
meg 1666-ban. Ebben olvashatjuk egyebek között
egy köszvénygyógyító szer receptjét s annak
csodálatos történetét. A recept így hangzik:
R. Aqua vitae quater passate part. 3. Summitatum et
florum Rosmarini part. 2.
Magyarul és röviden rozmaringszesz, előállítva két
rész rozmaringból és három rész alkoholból.
Praevotius azt írja, hogy ezt a receptet egy
breviáriumban (imakönyvben) olvasta, amely a
Ciprus-szigetéről származó Podacatro nemesi
család egyik tagjának, Ferenc-nek, volt tulajdona,
kinek könyvei között 1606-ban látta meg az ügyes
páduai orvos. A breviárumba a receptet
sajátkezűleg írta „Sancta Elisabetha, Hungariae
olim Regina”, aki maga is csodálatos úton jutott
hozzá. „Én Erzsébet, – így hangzik magyar
fordításban a szöveg – a magyarok királynéja,
midőn 72 éves koromban kinos köszvényben
fetrengék és ezzel az alább megírt orvossággal
esztendőig éldegélnék, amelyre engem egy remete
tanított volt, akit sem előbb sem utóbb soha többé
nem láttam, csakhamar javulásomat éreztem,
annyira, hogy minden tetemeimben megvidultam s
mintegy
egészen
megifjodtam,
arcomban
megszépültem, úgyhogy még a lengyel király is
megkéretett
feleségül,
midőn
mindketten
özvegységben élnénk; de ezt cselekednem az én
uram Jézus Krisztushoz való buzgó szeretetem nem
-
Wersja 01 01 2017.
engedte, akinek angyalától, úgy hiszem, kaptam ezt
az orvosságot.”
Kétségtelen, hogy Praevotius munkájából szállott
világgá a csodaszernek híre és hite. Neve bizonnyal
Nicolas de Févre, XIV. Lajos francia és II. Károly
angol király udvari gyógyszerészétől származik, aki
ezzel a névvel örökítette meg Praevotius
hagyományát. Milyen nagy hírnévre tett szert az
Aqua Reginae Hungariae a francia udvarban,
megítélhetjük abból, hogy a király is ezzel
gyógyította magát, mikor vállát és karját kikezdte a
köszvény. Madame de Sevigné kétszer is
megemlékezik leveleiben a Magyar Királyné Vízről
Kétségtelen, hogy a Magyar Királyné Vize
Franciaországban készült, sőt adatok bizonyítják,
hogy főként Montpellierben és környékén. Miként
láttuk, a déli francia tengerpartokon természettől
fogva honos a rozmaring, volt hát bőven
növényanyag a desztillációhoz.
Lares, lary (łac. Lares, genii loci) [to czczone w
Rzymie bóstwa opiekuńcze domu i
szczęścia domowego, chroniące od
nieszczęść.] – (lat.) a régi latin istenhitben
szereplő védő démonok; azonosították őket
az elhunyt lelkek szellemeivel is; a családi
tűzhely védelmezői
largetto – (ol.) largetto, larghetto; (zene) kissé
lassabban
large-scale integration (też: LSI); duży stopień
scalenia – LSI, Large-Scale Integration,
nagy bonyolultságú integrálás
largo, larghetto [1. wolno (nieco szybciej niż
largo); 2. trochę szybciej niż "largo"; 3.
szeroko; ilość jednostek metrycznych
na minutę (BPM): 40-60; 4. jest
to określenie powolnego tempa, oznacza
szeroko; largo maestoso - powoli
i poważnie] – (ol.) largo- (zene) lassan,
szélesen; largo (a leglassúbb tempót előíró
zenei jelzés)
largo szeroko [bardzo powoli] – nagyon lassan
Laricifomes officinalis (Vill.) Kotl. & Pouzar
1957- pniarek lekarski [modrzewnik
lekarski] (syn. Boletus laricis F. Rubel
1778) – Orvosi tapló (Boletus Laricis)
larmo [hałas] – [Słowniczek języka śląskiego]
lárma, zsivaj, moraj, zörej; zaj
Larrea tridentata [gatunek rośliny z rodziny
parolistowatych. Pochodzi z południowych
obszarów Ameryki Północnej] – Soronai
kreozot(cserje) (Larrea tridentata)
larum [wł. all'arme dosł. 'do broni; alarm'; arma
'broń' z łac. 'jp.; wojna'; przest. alarm,
pobudka, wezwanie do broni, bicie na
trwogę; wrzawa, zgiełk, hałas; — 1. w
dawnym wojsku: sygnał wzywający do
broni; 2. hałas wywołany paniką lub
oburzeniem; 3. alarmujące doniesienia o
czymś; 3. (u Zygmunta Glogera) Larmo,
larma (z łac. ad arma) w dawnej
3108
polszczyźnie znaczyło: bicie w dzwony lub
kotły na trwogę, hasło do boju.] – riadó,
riasztás, vészjel (alarm); (dawno) a harang
félreverése
larwa (łac. larva - maska, widmo) [1. postać i
stadium rozwojowe wielu zwierząt;
2. obraźl. o kobiecie, do której czuje się
niechęć; 3. według wierzeń starożytnych
Rzymian: duch zmarłego złego człowieka
prześladujący żywych; 4. daw. zjawa,
upiór; 5. daw. maska karnawałowa; 6.
stadium rozwojowe zwierzęcia różniące
się od postaci dojrzałej budową, trybem
życia, a często także środowiskiem w
jakim żyją larwy i osobniki dorosłe. 7.
stadium rozwojowe wielu zwierząt,
stanowiące etap przejściowy i trwające do
chwili przeobrażenia w postać dorosłą.
Forma larwy występuje m.in. u robaków,
owadów (gąsienice, pędraki, czerwie), u
skorupiaków (żywik, pływik), u żab
(kijanka), u ryb, a także u koralowców
(planula),
jeżowców
(echinopluteus),
tasiemców (onkosfera, koracidium i in.).
Kolejne etapy przeobrażenia, w zależności
od
gatunku
zwierzęcia,
następują
wyłącznie w sprzyjających warunkach
otoczenia - temperaturze, wilgotności,
oświetlenia i in., a w przypadku pasożytów
przy
znalezieniu
odpowiedniego
żywiciela.] – (lat.) lárva; 1. hernyólárva
(nimfa), álca; az átalakulással fejlődő
állatnak a petéből kikelő, a kifejlett állattól
formájában és felépítésében eltérő alakja;
nyű; 2. álarc; kifejezéstelen arc, arcvonások;
3. szörny, szörnyeteg, kísértet, rém
larwalny, -a, -e [przymiotnik od: larwa] – lárva,
álcalary i penaty [łac. Lares (l.mn. od Lar) 'czczone
w Rzymie duchy opiekuńcze domu i
szczęścia rodzinnego (były też lary zagród,
pól, dróg, miast)'; Penates (l.mn.) 'bóstwa
italskie, opiekujące się spiżarnią (penus) i
całym domem' sprzęty, ruchomości
domowe; ognisko domowe, gniazdo
rodzinne, dom] – (tréf.) cókmók
laryngalny, -a, -e – (nyelvtan) laringális
laryngofon [1. mikrofon działający pod
wpływem drgań krtani, niereagujący na
dźwięki przenoszone przez powietrze; 2.
odmiana mikrofonu przeznaczonego do
pracy w warunkach ekstremalnie dużego
hałasu zewnętrznego. Od zwykłego
mikrofonu odróżnia się tym, że jego
membrana
nie
jest
pobudzana
przenoszoną
przez
powietrze
falą
dźwiękową, tylko drganiami skóry na szyi
w pobliżu krtani mówiącego człowieka.] –
-
Wersja 01 01 2017.
(gör.) laringofon; gégemikrofon (az emberi
gégefő mechanikus rezgéseit alakítja át
hangfrekvenciás áramingadozássá)
laryngograf – laringográf (a nyaknál méri az
emberi hang alapfrekvenciáját)
laryngolog [specjalista w zakresie laryngologii] –
(gör.) laringológus; gégész, gégeorvos; fülorr-gégész szakorvos
laryngologia
[1. dział
otorynolaryngologii
zajmujący się schorzeniami gardła i
krtani; 2. pot.; zob. otorynolaryngologia;
3. oddział w szpitalu, w którym leczy się
choroby gardła i krtani; 4. dział medycyny
obejmujący budowę, fizjologię i choroby
gardła, krtani, nosa i uszu oraz badający
sposoby ich leczenia] – (gör.) laringológia;
gégészet (larynx: gége)
laryngologiczny, -a, -e - (gör.) laringológiai;
gégészeti
laryngoskop
[wziernik
służący
do
bezpośredniego oglądania krtani] – (gör.)
laringoszkóp; gégetükör
laryngoskopowy, -a, -e – laringoszkóp-;
laringoszkópos
las [1. zwarty zespół roślinności z przewagą
drzew i ze swoistą fauną; 2. o czymś
występującym w dużej liczbie, np. las rąk,
sztandarów] – erdő
las bagnetów – (átv.) szuronyerdő, szuronyok
erdeje
las bardzo grzybny – gombában gazdag v. dős
erdő
las brzozowy – nyírfaerdő, nyíres
las bukowy – bükkfaerdő, bükkös, bükkerdő
las cyprysowy – cipruserdő
las dąbowy – tölgyfaerdő, tölgyes
las deszczowy [las rosnący na nizinnych
obszarach strefy równikowej, na których
występują nagłe, ulewne deszcze] – esőerdő
[Esőerdőknek az erősen csapadékos (1500–
10 000 mm/év)
éghajlaton
növő
erdőtársulásokat nevezzük. Három fő típusuk
a: trópusi esőerdő, szubtrópusi esőerdő,
mérsékelt övi esőerdő.]
3109
las drągowy [zob. drągowina w zn. 1.] – szálerdő
las dziewiczy [las niekształtowany przez
człowieka] – őserdő
las galeriowy [las rosnący w dolinach rzecznych
w okolicach równika] – galériaerdő [a
folyók mentén kialakult, többnyire örökzöld
erdők, melyek a folyók vagy a nedves
területek közelében folyosót kialakítva
követik a nedves területeket]
las gra – az erdő zsong v. susog
las iglasty – tűlevelű erdő; fenyves
las jaworowy – juharerdő
las kominów – (átv.) kéményerdő, kémények
erdeje
las liściasty [ekosystem leśny z udziałem przede
wszystkim drzew liściastych. Charakter
lasu liściastego zmienia się w zależności od
regionu geograficznego i klimatu.] –
lombos erdő, lomberdő
las łęgowy [zob. łęg w zn. 2.] – mocsár- és láperdő;
fűz-nyár ártéri erdő
las masztów – (átv.) árbócerdő
las mieszany – vegyes erdő
las monsunowy [las rosnący w strefie
tropikalnej, tracący liście w suchej
porze roku] – monszunerdő; a forró égövi
száraz időszakban lombját részben
lehullató fákból álló erdő
las nasienny [las, który wyrósł z nasion, nie z
odrośli] – magerdő
las niskopienny – sarjerdő
las poszyty – sűrű erdő
las sosnowy – fenyőerdő, fenyves
las świerkowy – fenyőerdő, fenyves
las tropikalny – trópusi erdő; esőerdő
las wysokopienny – szálerdő
las wysokopienny iglasty – tűlevelű szálerdő
laseczek [zdrobnienie od: lasek] – erdőcske
laseczka [zdrobnienie od: laska] – pálcika; pálca;
sétapálca, sétabot; rudacska
laseczka wanilii – vaniliarudacska
laseczki Pana Jezusa [reg. zawciąg] – (növ.)
tengeri fű
laseczkowaty, -a, -e – pálcikaszerű, bot alakú,
pálcás
lasecznik [bakteria w kształcie pałeczki] – bacilus
lasecznik chorobotwórczy – kórokozó (bacilus)
lasecznik ropotwórczy – gennykeltő bacilus
lasecznik tyfusowy – tífuszbacillus
lasek, laseczek [mały las] – kis erdő, liget,
erdőcske; (gaj) berek
laser [1. urządzenie wytwarzające skupioną
wiązkę światła; 2. nazwa utworzona jako
akronim od Light Amplification by
-
Wersja 01 01 2017.
Stimulated Emission of Radiation wzmocnienie światła poprzez wymuszoną
emisję promieniowania. Jest to generator
światła, wykorzystujący zjawisko emisji
wymuszonej. 3. Nazwa Laser jest w
zasadzie skrótem, choć mało kto dziś o
tym jeszcze pamięta. Skrót ten określa
fizyczny proces, w trakcie którego
tworzona jest skoncentrowana energia
promieni laserowych. Pochodzi on od ang.
Light Amplification through Stimulated
Emission of Radiation, co w bezpośrednim
tłumaczeniu na polski oznacza "światła
wzmacniane przez stymulowaną emisję
promieniowania".] – (ang.) lézer (röv.)
(laser: Light Amplification by Stimulated
Emission of Radiation) = fényfelerősítés
sugárzás
stimulált
kibocsátása
által;
gerjesztett fényt kibocsátó rendszer, amely
(kivitelétől függően) a látható fény, de akár
az infravörös sugárzás tartományában is
működhet [1. A lézer egy olyan fényforrás,
amely
stimulált
emissziót
használ
egybefüggő
fénysugár
létrehozására;
rendkívül hullámhosszú egyenirányított,
óriási
energiájú
fénysugárnyaláb
gerjesztésére és kibocsátására szolgáló
berendezés.
Neve
az
angol
Light
Amplification by Stimulated Emission of
Radiation kifejezés rövidítése, a laser
magyarosításából származik. Az első lézert
az amerikai Theodore H. Maiman fejlesztette
ki 1960-ban. 2. A lézerek olyan
berendezések, amelyek segítségével az
atomok fénykibocsátása szinkronizálható,
ezáltal monokrmatikus és koherens sugárzás
kelthető. A lézerek működése azon alapul,
hogy speciális eljárások segítségével egy
alkalmas anyag molekuláinak többségét
gerjesztett állapotba hozzák, majd egyszerre
kényszerítik egy alacsonyabb energiájú
állapotba történő visszaugrásra. Ennek
eredményeként lényegében minden atom
egyszerre
sugároz
ki
ugyanolyan
frekvenciájú fényt. Gázokból (He-NE, CO)
és félvezetőből készítenek lézert. A lézerfény
tulajdonságai: jól fókuszálható, koherens,
monokromatikus fény. 3. Nagy energiát
egyetlen,
nem
szóródó,
koherens
fénysugárba összpontosító elektromágneses
rezgéskeltő
és
erősítő
berendezés.
Megkülönböztetünk:
szilárdtest-,
gáz-,
festék-, félvezető-, és szabadelektronos
lézereket.]
LaserDisc (LD) [pierwszy komercyjnie dostępny
dysk
optyczny,
opracowany
i
wprowadzony na rynek w latach 70. XX
wieku. Średnica dysku: 12 cali (30 cm).
Zapis sygnału wizyjnego był analogowy, a
3110
dźwięku - analogowy bądź cyfrowy.] LaserDisc (LD) [1. egy házi videó
formátum, amely az első kereskedelmi
forgalomban is kapható optikai adathordozó
volt. Eredetileg Discovision néven került
piacra 1978-ban. A technológia több
különböző néven is futott (Reflective Optical
Videodisc, Laser Videodisc, Laservision,
Disco-Vision, DiscoVision, és MCA
DiscoVision) egészen addig, amíg a Pioneer
Electronics meg nem szerezte a gyártó
részvényeinek többségét, és az 1980-as évek
közepétől
LaserDisc
néven
hozta
forgalomba. 2. Ezzel a megnevezéssel illetik
az aktuális képlemezrendszert. Egy laserdisc
lejátszó a különböző lézerlemezméret mellett
a CD-Video képét és hangját, valamint az
évekkel ezelőtt kevés sikerrel bevezetett
lézervízió-rendszer töredékeit is le tudja
játszani.]
laserowo – lézeresen
laserowy, -a, -e – lézerlaserunek [1. cienka warstwa przezroczystej
farby położona na powierzchni obrazu;
2. farba stosowana przy tej technice
malarskiej;
3.
wykończeniowa,
przezroczysta warstwa farby położona
na powierzchni obrazu olejowego lub
temperowego, zmieniająca zabarwienie
podmalowania.] – lazúr, ráfestés
laserunkowo – lazúrosan, ráfestéssel
laserunkowy, -a, -e - – lazúr-, ráfestéses
laska, laseczka [1. pręt na końcu zagięty albo
zakończony ozdobną rączką, służący do
podpierania się; 2. symbol niektórych
godności i dostojeństw; 3. długi i cienki
kawałek czegoś; 4. pot. o bardzo
zgrabnej,
atrakcyjnej
dziewczynie;
5. środ. niedostateczna ocena szkolna;
6. motyw
dekoracyjny
tworzący
obramowanie gotyckich okien i portali;
7. posp. członek męski; 8. (u Zygumnta
Glogera) od czasów najdawniejszych była
godłem władzy i dostojeństwa. Już w
epoce narzędzi kamiennych spotykamy
gałki z kamienia, mające otwór do
osadzenia na kiju, które nie za broń, ale
za godła jakieś służyły. Laska krótka z
dużą gałką, nazwana „buławą” lub
„buzdyganem”, była godłem władzy
hetmańskiej i regimentarskiej. Laska
pasterska, u góry mocno zakrzywiona,
stała się pastorałem biskupim. Laska
niewielka z naśladowanym kwiatem w
miejsce gałki przybrała znaczenie berła
królewskiego. Laska wysoka z dużą gałką
stała się godłem odźwiernych, wysoka zaś
z małą głowicą była symbolem godności
-
Wersja 01 01 2017.
marszałków wielkich i nadwornych,
koronnych, sejmowych, trybunalskich i
prymasowskich. 9. długi, drewniany kij
zakończony gałką lub półokrągłym
uchwytem, służący do podpierania się w
czasie chodzenia. Obecnie stosowana
praktycznie jedynie przez ludzi starszych,
niegdyś (XIX wiek) stanowiła nieodzowny
atrybut eleganckiego mężczyzny. Nosili
oni laski metalowe albo drewniane
rzeźbione,
zakończone
porcelanową
gałką.] – pálca, bot, sétabot, sétapálca;
esernyőnyél; rúd, pálca, bot (alakú tárgy);
bot (jelvény, jel); – (maczuga) buzogány;
hatalmat jelképező bot v. jogar; (biz.) lány,
csaj; (átv.) hímvessző
laska bambusowa – bambuszbot
laska biskupia (pastorał) – püspöki bot,
pásztorbot
laska bukowa – bükkfából készült sétapálca
laska cynamonu – egész fahéj
laska czarodziejska – varázspálca
laska laku – pecsétviaszrúd, lakkrúd
laska czworonożna – négyágú bot
laska marszałkowska [symbol władzy
marszałków wielkich koronnych,
sejmowych, sejmikowych i trybunalskich.
Po raz pierwszy pojawiła się w Polsce w
XIV wieku.] – marsallbot, hadvezéri pálca
laska miernicza – mérőléc
laska (ortopedyczna) – bot, járóbot
laska (spacerowa) – sétapálca, sétabot
laska trzcinowa – nádpálca
laska wanilii – vaníliarúd
laska wędrowna – vándorbot
laska ze złotą gałką – aranygombú bot
laskonogi, -a, -ie [mający długie, cienkie nogi] –
vékonylábú, pipaszárlábú, gólyalábú
laskować – kivájni, barázdázni
laskowanie [w architekturze gotyckiej ozdobny
detal w postaci smukłych kamiennych
prętów (lasek) połączonych ze sobą; l.
stosowano do ozdoby elewacji i podziału
jej na pola, w obramieniach okien i
otworów drzwiowych, do pionowego
3111
podziału okien; łączone łukami
przybierały formę maswerku.] – kivágás,
barázdázás; barázda (oszlopon), vágat
laskowanie dodaje lekkości kolumnie – a
barázdák könnyeddé teszik az oszlopot
Laskowiec [tak się zwała jedna z izb na zamku
krakowskim, jak to widzimy z kroniki
Bielskiego, który pisze: „Wziął ich z sobą
na zamek krakowski, a zasiadali wszyscy w
jednej izbie, którą laskowiec zwano; była jej
połowica drzewiana, a połowica murowana,
i z tegoż drzewa owa grodzka izba jest
jeszcze na zamku w Krakowie”.
(u
Zygmunta Glogera) Wyjaśnienie podane w
28-tomowej Encykl. Orgelbr., że tak
zwano izby wybijane dla ozdoby laskami z
różnych gatunków drzew, a zwłaszcza z
leszczyny, wydaje nam się błędnem.
Ściana z takich kijów, przypominająca
płoty wiejskie, nie byłaby wcale ozdobną.
Wiemy, że laskowaniem nazywano
żłobkowanie ozdobne drzewa, które
bywało dwojakie: wklęsłe lub wypukłe.
Belki w izbach bywały ozdobnie
laskowane i komnata zamkowa, zwana
„laskowcem”, musiała mieć ściany w
połowie z drzewa laskowanego.] – (daw.) a
krakkói vár egyik szobája
laskowy, -a, -e – pálcaszerű, bot alakú; mogyorólasować [gasić wapno] – (wapno, meszet) oltani
lasować wapno – meszet oltani
lasować się – oltódni
lasowanie – oltás
lasowanie wapna (gaszenie wapna) [łączenie
wapna palonego (CaO) z wodą poprzez
ich wymieszanie ręczne bądź
mechaniczne. Przez gaszenie wapna
otrzymuje się wapno gaszone lub mleko
wapienne wykorzystywane jako spoiwo do
zaprawy murarskiej.] – mészoltás
lasowanie się – oltódás
Lasowiacy – Lasowiacy (Rzeszówtól északra fekvő
régió)
-
Wersja 01 01 2017.
Lasowiak
[zamieszkiwał
m.in.
Puszczę
Sandomierską] – Lasowiak (Rzeszówtól
északra fekvő régió lakója)
lasso [sznur z zaciskającą się pętlą na końcu,
używany przez kowbojów do chwytania
zwierząt] – (spanyol, lazo) lasszó, pányva,
hurok;
vetőhurok;
az
amerikai
lovaspásztorok és vadászok pányvája
Last In, Last Out (LILO) — ostatni na wejściu,
ostatni na wyjściu – LILO, Last In, Last
Out, utolsóként be, utolsóként ki
Lastex (dzianina osnowowa o wysokiej
elastyczności) [wysoko elastyczna, gładka
dzianina,
produkowana
na
jednołożyskowych
maszynach
osnowowych. Wykorzystywana na paski
do pończoch, materiałów gorsetowych,
tekstyliów o technicznym wykorzystaniu
itp.] – Lasztex [1. Burkolt gumifonal
felhasználásával készült rugalmas (általában
láncrendszerű kötött, ritkábban szövött)
kelme, főleg fürdőruhák és fűzők anyaga. A
"Lastex" eredetileg ilyen jellegű kelmék
márkaneve volt. 2. befont gumifonal, ill. a
belőle készűlt testhez simuló textilanyag (az
elasztikus és latex szavak összevonásából)]
LEGGING,cicanadrág,lasztex cicanadrág,M.
lastriko (również lastryko, lastrico, terazzo),
lastrico;
terrazzo,
[wym.
lastriko,
terracco] [1. bud. sztuczny kamień
otrzymywany z mieszaniny cementu i
kolorowego grysiku kamiennego, dający
się po stwardnieniu szlifować i polerować;
2. beton utworzony przez mieszaninę
wody, cementu i grysu stosowany do
wylewki posadzek, schodów oraz do
produkcji
nagrobków]
–
terrazzo
(mozaikszerű kőpadló)
3112
lastrykarz [robotnik bud. wykonujący roboty
lastrykowe] – kőmozaik készítő szakember
lastryko, lastriko [sztuczny kamień używany do
robienia posadzek, parapetów, nagrobków
itp.] – terrazzo
lastrykowy, lastrikowy, -a, -e – terrazzolasy – erdőség, erdők
lasy dziewicze – őserdők
lasy płoną – lángol v. rőt színben ég az erdő;
vöröslik az erdő
lasy podszyły się zielonością – zöldbe borult v.
kizöldült az erdő
1
lata [1. jednostka rachuby czasu równa
okresowi obiegu Ziemi wokół Słońca - 365
lub 366 dni (w przypadku roku
przestępnego); 2. wielokrotność roku –
jednostki rachuby czasu; 3. okres trudny
do precyzyjnego zmierzenia] – kor, évek
(na stare lata: öregségére; kilka lat temu:
néhány éve, néhány évvel ezelőtt, pár évvel
korábban)
lata dwudzieste – huszas évek
lata dziesiąte – tízes évek
lata idą, lata mijają – múlnak az évek
lata płyną – az évek múlnak v. szállnak v. repülnek
lata przygarbiły staruszkę – az évek hajlott
hátúvá tették az öreget
lata tłuste i chude [czasy powodzenia, dobre
obfite, bogate i następujący po nich okres
kryzysu, upadku (Rdz 41,1-7.24-27): W
dwa lata później faraon miał sen. [Śniło
mu się, że] stał nad Nilem. I oto z Nilu
wyszło siedem krów pięknych i tłustych,
które zaczęły się paść wśród sitowia. Ale
oto siedem innych krów wyszło z Nilu,
brzydkich i chudych, które stanęły obok
tamtych nad brzegiem Nilu. Te brzydkie i
chude krowy pożarły siedem owych krów
pięknych i tłustych. Faraon przebudził się.
A kiedy znów zasnął, miał drugi sen.
Przyśniło mu się siedem kłosów
wyrastających z jednej łodygi, zdrowych i
pięknych. A oto po nich wyrosło siedem
kłosów pustych i zniszczonych wiatrem
wschodnim. I te puste kłosy pochłonęły
owych siedem kłosów zdrowych i pełnych.
Potem faraon przebudził się. Był to tylko
sen. (...)Józef rzekł do faraona: «Sen twój,
o faraonie, jest jeden. To, co Bóg zamierza
uczynić, zapowiedział tobie, faraonie.
Siedem krów pięknych – to siedem lat, i
siedem kłosów pięknych – to też siedem
lat; jest to bowiem sen jeden. Siedem zaś
krów chudych i brzydkich, które wyszły
za tamtymi, i siedem kłosów pustych i
zniszczonych wiatrem wschodnim – to też
siedem lat – głodu.] – bő és szük esztendők
-
Wersja 01 01 2017.
[József jövendölése: Egyiptomra hét bő
esztendő, majd hét szűk esztendő vár]
lata trzydzieste, pięćdziesiąte itp. [okres od roku
trzydziestego
do
trzydziestego
dziewiątego,
od
pięćdziesiątego do
pięćdziesiątego dziewiątego itd. jakiegoś
stulecia] – harmincas-, ötvenes évek
lata siedemdziesiąte – hetvenes évek
lata służby – szolgálati évek
lata studenckie – diákévek
lata szkolne – tanulóévek
lata szybko przeszły – az évek gyorsan elrepültek
lata trzydzieste, pięćdziesiąte itp. [okres od roku
trzydziestego
do
trzydziestego
dziewiątego,
od
pięćdziesiątego do
pięćdziesiątego dziewiątego itd. jakiegoś
stulecia] – harmincas, ötvenes stb. évek
lata2 [zob. eka] – [Słowniczek języka śląskiego]
keresztgerenda,
harántgerenda;
léc,
keresztléc
lata culpa est nimia neglegentia, id est non
intellegere quod omnes intellegunt. - "Lata
culpa" jest rażącym niedbalstwem, to
znaczy niezrozumieniem tego, co wszyscy
rozumieją. – (lat.) Lata culpa est nimia
neglegentia. - A súlyos gondatlanság nagy
hanyagság (nem értem azt, amit mindeki ért).
latać [1. przenosić się z miejsca na miejsce drogą
powietrzną; 2. odbywać podróże statkiem
powietrznym; też: kierować takim
statkiem, wchodzić w skład jego załogi;
3. pot. udawać się gdzieś pośpiesznie lub
chodzić gdzieś często; 4. pot. przesuwać
się, poruszać się bardzo szybko] – szállni,
repülni, libegni, lebegni; szálldogálni;
röpködni; repdesni, röpdösni; (biegać) futni,
szaladni, szaladgálni; futkosni, rohangálni;
lót-fut; remegni, rázkódni
lata jak kot z pęcherzem – (közm.) [futkos, mint
macska a halhólyaggal] úgy fut, mint a
kutya (macska) a koccal; szalad, mint az
őrült
lata jak postrzelony – futkároz, mint egy bolond
latać jak kot z pęcherzem – föl-alá szaladgálni
(futkos, mintha besózták volna)
latać jak za rarogiem – csudájára futni
latać myślami – (átv.) elgondolkodni; máshol jár az
esze
latać na miotle – seprűnyélen lovagolni
latać na szybowcu – vitorlázó repülést végezni
latać po mieście – szaladgálni a városban
latać się jak pies z wywieszonym językiem – lógó
nyelvvel szaladni, mint a kutya
latać z jęzorem – kikürtölni vmit (a világból);
fűnek-fának elmondani vmit; elfecsegni
-
Wersja 01 01 2017.
latać za interesami – ügyek után futkosni v.
szaladgálni
latać za spódniczkami – szoknyák után futkosni v.
szaladgálni
latający, -a, -e – repülő-; szálló
latająca forteca [1. duży bombowiec; 2.
Kontynuacja
popularnego
symulatora
lotniczego B-17 Flying Fortress, prawie na
ukończeniu.] – repülő erőd; óriás bombázó
latająca taradajka - czyli bryczka bez resorów –
rugózatlan bricska
latanina [pot. pośpieszne bieganie i załatwianie
jakichś spraw] – repülés, röpködés,
(bieganina) futás, futkosás, szaladgálás,
lótás-futás,
rohangálás;
hercehurca;
jövésmenés
latarniowiec [statek pełniący rolę latarni
morskiej
lub
innego
światła
nawigacyjnego. Przeważnie bez napędu,
zakotwiczony na stałe w miejscu gdzie
budowa latarni morskiej jest niemożliwa
albo nieopłacalna.] – világítóhajó
latająca (pływająca) trumna – repülő (úszó)
koporsó (rossz állapotban lévő repülőgép v.
hajó)
latający dywan – repülőszőnyeg, varázsszőnyeg
Latający Holender [1. legendarny okręt stale
pływający po morzach i niemogący
przybić do brzegu; 2. klasa olimpijska
dwuosobowych jachtów] – (haj) Repülő
Hollandi (legendás hajó)
latający spodek, talrz [ufo; niezidentyfikowany
obiekt latający, uważany za pojazd z innej
planety] – UFO; repülő csészealj
latający uniwersytet [to pojęcie przypisywane
dwu różnym, nieformalnym instytucjom
kształcenia wyższego, jakie funkcjonowały
w Polsce w XIX i XX w. Nazwa wywodzi
się od braku stałej
siedziby i
permanentnych
zmian
miejsca
wykładów.] – (tört.) repülő egyetem (a
megszállás éveiben)
latania [ozdobna palma o wachlarzowatych
liściach, pochodząca z Wysp Seszelskich i
Maskarenów] – Latania (pálmafajta)
Latania lontaroides (Red Latan Palm) - Latania
lontaroides [Réunion szigetén él, tenyeresen
osztott levele van, a fő, látványos szín a piros
csíkozottság.
Könnyen
csíráztatható,
minimim -2°C, könnyű kicsíráztatni a friss
magot, 12 m-re is megnőhet, magja
(gyümölcse) 5 cm hosszú, virága 3 és 6 m
hosszú lehet. Meleg, napos helyet igényel, és
a párát. Lassú növekedésű. Homokos talajt
szereti.]
latanie – repülés, suhanás; (bieganie) futás,
szaladás, szaladgálás, rohanás, (bieganina)
rohangálás; futkosás; forgás, remegés,
rázkódás
latareczka, latarenka [zdrobnienie od: latarka] –
lámpácska
latarka [nieduże urządzenie na baterie, dające
światło] – kis lámpa, kézilámpa, lámpás;
zseblámpa
latarka elektryczna – (kézi) villanylámpa; villanyzseblámpa
latarka kieszonkowa – zseblámpa
latarnia [1. lampa służąca do oświetlania dróg,
placów itp., umieszczona na wysokim
słupie; 2. wieżyczka umieszczona na
dachu budynku lub nad kopułą, służąca
do oświetlania wnętrz od góry; 3. biała,
szeroka plama na głowie konia lub byka;
4. łow. łeb wilka] – (lat.) laterna, lanterna;
utcai lámpa, lámpás; (ép) a kupola tetejének
kör alakú nyílása (opeion) fölötti kis
építmény, amelynek ablakain át a kupola
világítást kaphat
latarnia czarnoksięska – csodalámpa
latarnia Diogenesa [symbol niewiary w istnienie
prawdziwego człowieka] – Diogenész
lámpása [Diogenész gyakran fényes nappal,
lámpással kezében embert keresett. Olyat,
akit még nem rontottak el a törvények.]
latarnia elektryczna – villanylámpa
latarnia gazowa – gázlámpa
latarnia górnicza – bányászlámpa
latarnia lotniskowa [nawigacyjna latarnia
naziemna] – reptéri lámpa a navigáció
elősegítésére
latarnia magiczna [to urządzenie, które
oczarowywało
publiczność
przed
nadejściem ery nowożytnej i zawsze
stanowiło szczególną atrakcję dla dzieci.
3113
3114
Może występować w różnych formach, ale
zasadniczo składa się z serii obrazów,
przez króre prześwieca światło i które
kolejno się przesuwają, dając złudzenie, że
postacie na rysunkach same się poruszają.
Jest to więc najwcześniejszy przodek kina.
Obrazy mogą być obracane ręcznie lub
automatycznie(na przykład przez wirnik
poruszany gorącym powietrzem z latarni).
Przeważnie oglądano obrazy wyświetlane
na ścianie lub ekranie, chociaż podczas
ulicznych pokazów przenośne pudła miały
otwory do patrzenia, przez które można
było obserwować obrazy poruszające się w
środku. Do projekcji lepiej używać
soczewek, ale nie jest to konieczne. ― W
roku
1868
W.B.
Carpenter,
wiceprzewodniczący
Royal
Society,
napisał że latarnia magiczna została
wynaleziona przez Michaela Faradaya w
roku 1836, zaledwie 32 lata wcześniej.
Mylił się, ponieważ John Bate opisał taką
samą rzecz w roku 1634 w swej książce
Mysteryes of Natuer and Art. Jednak w
rzeczywistości
latarnię
magiczą
wymyślono w Chinach.] – (lat.) laterna
magica; bűvös lámpa, egyszerű gép álló
képek vetítésére; kezdetleges vetítőgép;
"bűvös lámpa", vetítőkészülék a XVII.
századból
latarnia morska [wysoka, widoczna z morza
wieża, służąca jako punkt orientacyjny dla
statków] – világítótorony
latarnia projekcyjna – vetítőlámpa
latarnia uliczna [oprawa oświetleniowa wraz z
konstrukcją ją podtrzymującą (słupem,
wysięgnikiem lub przewieszką), mająca za
zadanie oświetlać ulice, chodniki i drogi
(także alejki w parkach) w warunkach
niedostatecznej widoczności – przede
wszystkim nocą, ale także w czasie mgły,
obfitych opadów atmosferycznych, silnego
-
Wersja 01 01 2017.
zachmurzenia itp. – w miejscach, gdzie
przebywać może wiele osób lub pojazdów]
– utcai lámpa
latarniany, -a, -e – lámpás
latarnik [1. człowiek obsługujący latarnię
morską; 2. daw. człowiek zapalający
latarnie uliczne] – lámpagyújtogató,
világítótorony-őr
Budapest, Teleki tér
latarniowy, -a, -e – lámpalatarniowe slupy – lámpaoszlop
latawica [kobieta rozwiązła] – könnyelmű, ledér,
férfiak után futkosó, magát kellető lány;
gonosz szellem
latawiec [1. zabawka z listewek i rozpiętego na
nich ozdobnego papieru, puszczana na
sznurku w powietrze; 2. statek powietrzny
bez napędu, używany do pomiarów
meteorologicznych;
3. pot.
człowiek
szukający rozrywek poza domem] –
röppentyű; (zabawka) sárkány, papírsárkány;
(átv.) állandóan szaladgáló ember
lateks (mleczko kauczukowe) [1. sok mleczny
roślin
kauczukodajnych;
2. emulsja
kauczuków syntetycznych o podobnym
zastosowaniu; 3. koloidalny roztwór
kauczuku naturalnego (lateks naturalny)
lub syntetycznego (lateks syntetyczny) w
substancji płynnej. Lateks naturalny jest
pozyskiwany
bezpośrednio
z
soku
mlecznego roślin kauczukodajnych.] –
(lat.) latex; (vegytan) kaucsuktej, tejnedv; a
kaucsuktermő növények megcsapolásakor
kifolyó folyadék; a gumigyártás alapanyaga;
gumírozott műbőr
lateksowy, -a, -e – latexlatencja [psych. okres uśpienia, utajenia a.
wyparcia
tendencji,
zainteresowań
seksualnych (u dziecka)] – (lat.) latencia;
lappangás; fertőző betegségek esetén az az
-
idő, amely a fertőződéstől az első tünetek
megjelenéséig eltelik [1. A lappangási idő
hossza a kórokozó fajtájára jellemző, de
függ a szervezet reakcióképességétől is. 2. a)
A válasz idõbeli mutatója, amely az inger
megjelenése és a válasz közötti idõre
vonatkozik. b) A pszichoanalízisben a
középsõ gyermekkor szakasza (durván 6 és
12 év között), amikor mind a szexuális,
mind az agresszív impulzusok valamiféle
tompított állapotban vannak, így a gyermek
figyelme kifelé irányul, és a környezet felé
irányuló kíváncsisága következtében tanul.]
3115
Latencja – okres utajenia, czas od wystąpienia
przyczyny do zaistnienia skutku:
 W medycynie jest to czas między zakażeniem a
wystąpieniem objawów
inkubacji
choroby
–
okres
 W psychoanalizie rozwojowa faza wyparcia
tendencji seksualnych.
 W informatyce, elektronice i automatyce jest to
czas, po którym stan (sygnał) podany na
wejście układu powoduje pojawienie się
określonego stanu (sygnału) na jego wyjściu.
Dotyczyć to może układów elektronicznych,
układów automatyki, przesyłania danych przez
sieci teleinformatyczne itp. Potocznie latencją
nazywa się opóźnienie w działaniu danego
układu, na przykład elementów pamięci RAM
komputera.
Jeżeli
chodzi
o
układy
synchroniczne,
to najczęściej używaną
jednostką latencji jest liczba cykli zegarowych
(clocks).
latens [łac. dpn. latentis p.pr. od latēre 'kryć się'] –
(lat.) latens; rejtőző, lappangó
lateralny, -a, -e [1. boczny, nieleżący na głównej
lub środkowej linii; 2. o sposobie myślenia
lub rozwiązywania trudnych problemów:
inny niż ten, który w danym momencie
wydaje się najbardziej oczywisty] – (lat.)
laterális; oldalsó, oldal-, oldalt fekvő
Pałac Laterański, zwany także Pałacem na
Lateranie, jest jedną z rezydencji
papieskich. Znajduje się na Piazza San
Giovanni w Rzymie, tuż obok bazyliki św.
Jana na Lateranie (Basilica di San
Giovanni in Laterano), jednej z czterech
bazylik pontyfikalnych w Rzymie. — Od
momentu przekazania pałacu biskupowi
Rzymu w IV wieku przez Konstantyna
Wielkiego Pałac Laterański stanowił
siedzibę papieży, wykorzystywaną na
równi z Watykanem. Tutaj podpisano też
w 1929 r. Traktaty laterańskie, które
regulowały stosunki między Stolicą
Apostolską a państwem włoskim. — Na
mocy Traktatów Pałac, wraz z wieloma
innymi budynkami na terenie Rzymu,
otrzymał status eksterytorialności. —
Obecnie mieści się w nim Papieskie
Wersja 01 01 2017.
Muzeum Starożytności Chrześcijańskich.
Laterán [1. A pápa római palotája, több
fontos történelmi zsinat székhelye, ún.
lateráni zsinatok. 2. pápai palota Rómában,
melyet az 1871. máj. 13-iki törvény (legge di
guarentigia)
a
Vatikánnal
és
Castelgandolfóval egyetemben az olasz
királyság területén kivül állónak nyilvánított.
A római Laterani-családról a császárságra
szállott birtokot Fausta, Nagy Konstantin
felesége ajándékozta a római püspöknek, s
igy lett a pápák székhelye egész addig, mig
Avignonba nem költöztek át; a mellette levő
templomban (S. Giovanni in Laternao)
tartották az öt lateráni zsinatot. Az 1308.
leégett palotát V. Sixtus (1586) Domenico
Fontanával újból fölépítette; XII. Ince (1693)
árvaházat, XVI. Gergely (1843) pedig
muzeumot csinált belőle, ókori pogány és
keresztény régiségek számára. Ez a muzeum
műkincsekben igen gazdag; a hires
Sophokles-szobron kivül van itt egy a
Caracalla fürdőiből származó mozaik, mely
50 életnagyságu galdiator harcát ábrázolja.
IX. Pius kibővítette a muzeumot s képeken
kivül sok régi feliratot és szakorfágot
helyezett el benne. A Laterán melletti
templomot, mely már Konstantin óta Róma
főszékesegyháza volt, Sylvester pápa
beépítette a Lateránba; a templom régi neve
Basilica Constantina, v. S. Salvatoris és Aula
Dei is volt. A sokszor beomlott és leégett
templomot V. Pius (1560) és Borromini
(1650) egészen újra építették; homlokzata
Galilei Sándor tervei szerint készült. Öt
hajóju, 130 m. hosszu belsejében gyönyörű a
mennyezet (Giacomo della Porta), V.
Márton pápa síremléke (Simone di G.
Ghini), a pápai főoltár és csúcsíves szentek
szentje (Varna da Siena), keresztelő szt.
János faszobra (Donatello), VIII. Bonifác,
amint az első jubileumot kihirdeti (Giotto)
stb. A templom melletti szép kolostorudvart
Vasalletti építette a XIII. sz.-ban. A L. É-i
oldalán van a jeruzsálemi Pilátus-palotából
való 28 márványlépcső (Scala Santa), melyet
Ilona császárnő hozatott (326) Rómában; a
hivők csak térden csúszva járnak rajta.]
A lateráni palota és a S. Giovanni in Laternao
3116
latko [zdrobnienie od "lato"] – évecske
lato [1. pora roku między wiosną a jesienią; 2.
daw. rok] – nyár (w lecie; w latem: nyáron);
nyarat
latem – nyáron, a nyár folyamán
latem nie ma nauki – nyáron nincs tanítás
latem nie ma szkoły – nyáron nincs iskola
latem są wielkie upały – nyáron igen nagy a hőség
lato już blisko – közel van már a nyár
lato nastaje – beköszönt a nyár
lato życia – az élet nyara, a legszebb kor
latopis [ros. létopis 'kronika, rocznik, annały,
jw.' 1. w literaturze staroruskiej: rodzaj
kroniki; 2. zob. latopisarz; 3. śrdw.
kronikarz, dziejopis, zwł. na Rusi;
specyficzny,
rodzimy
gatunek
historiograficzno-epicki w lit. staroruskiej,
żywotny w XI-XVIII w., łączący
wydarzenia
polit.
i
kościelne,
przedstawiane w porządku rocznikowym,
z podaniami, legendami, historiami
biblijnymi i nowelistyką antyczną i
bizant.; kroniki litewskie XIV-XVIII w. i
ukraińskie
XVII-XVIII
w.
4.
średniowieczna księga dziejopisarska,
ruski odpowiednik zachodnioeuropejskich
kronik i annałów (roczników).] – (dawno)
krónikás; évkönyv, krónika
Latopis Kijowski [staroruska kronika (latopis)
przedstawiająca wydarzenia na ziemiach
Rusi Kijowskiej w XII wieku.] – Kijevi
Krónika, Kijevi Évkönyv
latopjyrz
[nietoperz (ziemia lubliniecka)] –
[Słowniczek języka śląskiego] denevér,
bőregér
latorośl [1. inaczej: winorośl, 2. określenie na
dorastające dziecko; 3. w Księdze Izajasza
proroctwa wskazują na przyszłego
Mesjasza
(Chrystusa).
W
Nowym
Testamencie Pan porównuje siebie do
winnej macicy a Jego naśladowców do
latorośli.] – csemete, hajtás, sarj (növényi)
latorośl winna; winorośl – szőlővessző, venyige
latosi
[tegoroczny] – [Słowniczek języka
śląskiego] idei, ezévi
latoś [1. w tym roku; 2. daw. dziś gw. w tym,
bieżącym roku] – [Słowniczek języka
śląskiego] idén; ebben az évben; folyó évben
latreia (zob. uwielbienie) [tj. prawdziwa
adoracja, która może odnosić się tylko do
Boga oraz proskunesis tzn. uwielbienie.
Uwielbienie przynależy Pismu św.,
krzyżowi,
naczyniom
liturgicznym,
relikwiom, świętym. Gdy papież Hadrian
I polecił przetłumaczyć postanowienia VII
Soboru na łacinę, oba greckie pojęcia
-
Wersja 01 01 2017.
przetłumaczono na termin adoratio, co
znaczy, prawdziwa adoracja (por L.
Uspienski, Teologia ikony, Poznań 1993,
s.110). Potem św. Tomasz z Akwinu mówił
o względnej adoracji Obrazów "co w 1450
roku
doprowadzi
do
zarzutu
bałwochwalstwa, skierowanego przeciw
Kościołowi łacińskiemu przez Sobór
Konstantynopolski Hagia Sophia (Mansi
XXXII, 103), a później podjętego przez
reformację" (J. Meyendorf, Le Christ
dans la theologie byzantine, Paris 1969,
s.251).] – (gör.) latreia; imádat: római
katolikus tanítás szerint az egyedül Istent és
Krisztust megillető imádat, ellentétben a
Máriát és a szenteket is megillető duliá-val,
ill. hiperduliá-val.
Latrocinium Ephesinum [Zwołany przez ces.
Teodozjusza II. — Czas trwania: 8 VIII poł. VIII 449. — Przewodniczenie:
Dioskur, patriarcha Aleksandrii. — Cele:
Odwołanie oskarżeń wniesionych przez
wieczny synod (stałą radę) patriarchy
Konstantynopola
przeciwko
nauce
głoszonej przez archimandrytę Eutychesa.
— Znaczenie: W odpowiedzi na
wiadomość o zwołaniu tego soboru
napisany został List do Flawiana
stanowiący syntezę starożytnej teologii
Wcielenia.]
–
(lat.),
Latrocinium
Ephesinum; Az "efezusi rablózsinat";
rablózsinat [449. aug. 8.-22.: az efezusi
zsinat (431) teológus pátriárkái után
Antiochiában 442: Domnosz, Alexandriában
444: Dioszkorosz, Konstantinápolyban 446:
Flavianosz foglalta el a széket, s mindegyik
jelentéktelenebb
volt
elődénél.
A
legkiegyensúlyozottabb
volt
köztük
Flavianosz. — A monofiziták, akik azt
állították, hogy Krisztusnak csak egy
természete van, az isteni (ellentétben a két
természettel: Isten és ember) jelentős
befolyást szereztek a keleti egyházban.
Elnyerve a császár támogatását, a
monofiziták győzedelmeskedtek az ún.
„efezusi
rablózsinat”-on,
és
a
monofizitizmust jelentették ki ortodox
tanításnak. Számos ortodox keleti püspököt
eltávolítottak
székükről,
beleértve
Konstantinápoly püspökét, Flavianoszt is,
akik mind a római pápához folyamodtak,
hogy állítsa őket vissza székükbe.]
latryna [łac. latrina skrót od lavatrina 'kąpiel;
łaźnia' z lavere 'myć, kąpać'; 1.
prowizoryczna ubikacja w postaci dołu,
urządzana w warunkach polowych; 2. dół
na ekskrementy; otwarty ustęp (klozet). 3.
to ubikacja wojskowa; 4. toaleta polowa
przygotowana w miejscach, gdzie nie ma
3117
możliwości wybudowania innej formy
sanitariatu.]
–
latrina,
árnyékszék,
pöcegödör,
latyfundialny, -a, -e – latifundiális
latyfundium [1. łac. latifundium 'jw.' latus 'szeroki;
rozległy'; fundus, zob. (l.m. latyfundia) dawniej: wielka posiadłość ziemska; 2.
ogromna posiadłość ziemska należąca do
określonej osoby, jej rodu czy kościoła zwłaszcza w starożytnym Rzymie i
Średniowieczu. - Idea powstała na terenie
Italii od III w p.n.e, w wyniku łączenia
dzierżaw
gruntów
publicznych,
skupywania lub zagarniania za długi ziem
drobnych rolników oraz nabywania za
bezcen ziem ludzi proskrybowanych.
Podstawą ich rozwoju była praca
kolonów. W latyfundiach najczęściej
zatrudniano
niewolników.]
–
(lat.)
latifundium, uradalom, nagybirtok
latynista [śrdw.łac. latinista 'latynista' z łac.
latinus 'łaciński' od Latium 'Lacjum,
kraina w śr. Italii, kolebka państwa rz.';
znawca łaciny, lit. i kultury rz.]; latynistka
– (lat.) latinista; (tudomány) a latin (ókori
római) műveltség, főleg a latin nyelv és
irodalom kutatója, szakértője; (iskola) a latin
nyelvet tanító iskolába, tagozatba járó diák
latynistyka [nauka o języku łacińskim,
literaturze i kulturze starożytnego
Rzymu] – latinisztika
latynizacja [nadawanie formom jęz. postaci łac.;
poddawanie wpływom jezyka a. kultury
łac.] – (lat.) latinizáció; latinitás; latinság, a
latin nyelv
latynizm [1. wyraz, zwrot, konstrukcja
składniowa, przejęte z łaciny a.
wzorowane na niej; 2. zwrot, wyraz lub
składnia zdania wywodzące się z łaciny. W
literaturze
staropolskiej
latynizmy
występowały jako tzw. makaronizmy] –
(lat.) latinizmus; (nyelvtan) latin nyelvi
sajátság a beszédben; latinos szóhasználat v.
fordulat más nyelvben
latynizować [(fr. latiniser z łc. latinizare od
Latinus 'łaciński') poddawać wpływowi
łaciny oraz kultury i literatury rzymskiej]
– (lat.) latinosítani, latinizálni; ellatinosítani
Latynoameryka – Latin-Amerika; Mexikó, Középés Dél-Amerika összefoglaló neve
latynoamerykański, -a, -ie [iberoamerykański] –
latinamerikai
Latynos [1. amer.hiszp. latino 'Latynos' z hiszp.
'łaciński' od łac. latinus, człowiek
pochodzący z Ameryki Łac., obywatel
któregoś z państw Ameryki Śr. a. Płd.; 2.
człowiek
pochodzący
z
Ameryki
-
Wersja 01 01 2017.
Południowej lub Środkowej] – délamerikai, latin-amerikai ember
Latynoska [kobieta pochodząca z Ameryki
Południowej lub Środkowej] – délamerikai, latin-amerikai lány v. nő
latynoski, -a, -ie [dotyczący Latynosów,
charakterystyczny dla Latynosów] – délamerikai, latin-amerikai
latyński, -a, -ie [przymiotnik od: Lacjum] – latin
latyński
(dotyczący
Lacjum
lub
jego
mieszkańców, zwł. Rzymian); Latinus,
Latina, Latinum – latinok
Latyński Związek [w starożytności związek rel.polit. 30 gmin Latynów (przewodziło m.
Alba Longa) oparty na kulcie Jowisza; 496
p.n.e. pokonany przez Rzymian i
zmuszony do przymierza (foedus); 338
p.n.e.
po
próbach
odzyskania
niezależności zlikwidowany.] – Latin
Szövetség
lauba [1. ganek 2. altana 3. wiatrołap (Śląsk
Opolski )] – [Słowniczek języka śląskiego]
tornác, folyosó; kertilak, lugas, filagória
laubzega [1. nm. Laubsäge 'jw.'; Laub 'liście,
listowie'; Säge 'piła'. przest. włośnica,
cienka piłka metalowa do wycinania w
drewnie a. metalu. 2. cienka piłka służąca
do wyrzynania otworów i wykrojów w
drewnie; wyrzynarka; włośnica] –
lombfűrész
Laudanum [1. preparat opiumowy w postaci
nalewki; 2. zwane niekiedy winem
opiumowym jest alkoholową nalewką
opiumowa dosładzaną niekiedy cukrem] –
(lat.) laudenum; csillapítószer, az ópiumnak
és észítményeinek egyik szinonimája
Laudator temporis
acti
[łac.,
chwalca
przeszłości; konserwatysta, wstecznik; z
Horacego (Sztuka poetycka, 173).] – (lat.)
Laudator temporis acti; Múlt idők dicsérője
(Horatius)
Laudatum temporis acti – (lat.) Laudatum
temporis acti (Horatius); az öregekre
alkalmazva, akik a jelennel soha sincsenek
megelégedve, és mindig csak a múltat
dicsérik ["laudatio temporis acti" = elmúlt
idők dicsérete, régi idők kultusza]
laudetur! [z łaciny: niech będzie pochwalony!] –
(lat.) laudetur; dicsértessék!; (Jésus Christus)
dicsértessék (a Jézus Krisztus)
Laudetur Jezus Chrystus!, Laudetur Jezus
Christus! [Laudetur Iesus Christus et Maria
semper Virgo] – Dicsértessék a Jézus
Krisztust!
(hosszabb
formájában:
Dicsértessék a Jézus Krisztus!) [katolikus
keresztény köszöntés. Eredetileg, latinul:
Laudetur Iesus Christus! A felelet rá:
3118
Mindörökké, ámen! (Latinul: In aeternum,
amen! vagy In saecula, amen!) Főleg a
jezsuita rend terjesztette el. A liturgiában és
a mindennapi életben máig használják.
Tartalmilag a Miatyánk ima „szenteltessék
meg a te neved” kérésének a megfelelője.]
laudabiliter se subjecit; w sposób godny
pochwały się podporządkował [W
indeksie książek zakazanych
przy
tytułach pism Rosminiego widnieje
adnotacja; Autor laudabiliter se subjecit
(„Autor w sposób godny pochwały się
podporządkował"; zob. Index librorum
prohibitorum Sanctissimi Domini Nostri
Leonis XIII pont. Max. jussu editus cum
appendice usque ad 1894, Typographia
Pontificia, 1895, s. 325).] – (lat.) laudabiliter
se subjecit; "Dicséretesen alávetette magát";
a római katolikus egyházban annak a
kifejezése, hogy valaki megalázkodott az
egyház tekintélye előtt, vagy "eretnek"
tanítását visszavonta.
Laudes [(łac.) pieśni i modlitwy pochwalne] –
(lat.) Laudes; Dicsérő énekek; a második
hóra; liturgikus reggeli áhítatosság.
laksyzm (z łac. laxus - rozluźnienie) [1. w etyce i
teologii moralnej postawa i system
moralny,
według których
wszelka
wątpliwość co do obowiązywalności
prawa stanowi wystarczającą podstawę
do
usprawiedliwienia
postępowania
niezgodnego z tym prawem. Papież
Innocenty XI potępił laksyzm w 1679.
Laksyzm
jest
przeciwieństwem
tucjoryzmu.
2.
Siedemnastowieczny
kierunek w teologii moralnej, który
uwalniał chrześcijan od wypełniania ich
obowiązków
z powodów
błahych
i niewystarczających. Błażej Pascal (16231662)
w wydanych
w roku
1657
Prowincjałkach zaatakował kazuistykę
jezuicką, którą błędnie interpretował jako
odmianę laksyzmu. Laksyzm został
potępiony przez Aleksandra VII (papież
w latach 1655-1667) w roku 1665 (DH
2021-2065; ND 2005) i przez Innocentego
XI (papież w latach 1676-1689) w roku
1679 (DH 2101-2165; ND 2006). Zob.
kazuistyka, probabilizm, rygoryzm. 3.
postawa i system moralny, wg których
wszelka
wątpliwość
co
do
obowiązywalności prawa pozytywnego
stanowi wystarczającą podstawę do
usprawiedliwienia
postępowania
niezgodnego z tym prawem] – laxizmus
(lat. 'lazaság') [1. Erkölcsi lazaság, mint
irányzat;
2.
a
lelkiismeret
bizonytalanságának
megszüntetésére
kialakult téves elmélet, mely szerint minden
-
Wersja 01 01 2017.
szabad és erkölcsileg nem kifogásolható,
amit a törvény kifejezetten nem tilt. Ellentéte
a rigorizmus. Mindkettő rombolja az
erkölcsiséget, a laxizmus felelőtlenné tesz,
zülleszt, a rigorizmus bénít. erkölcsi
rendszerek]
Laudum (z łacińskiego laudo – chwalić) [Tak
nazywali Polacy uchwały sejmików
ziemskich i wojewódzkich, wogóle zjazdów
prowincjonalnych,
jednomyślnością
zazwyczaj
stanowione.
Jednomyślna
uchwała ziemska, laudum terrestre,
stawała się zwykle obowiązującem
wszystkich prawem miejscowem.] – (lat.)
laudum; (lat., máskép arbitrium is) a
választott birónak itélete
laufer [1. daw. giermek, sługa biegnący przed
pojazdem pana, torujący lub oświetlający
mu drogę; 2. zob. goniec w zn. 3.; 3. pot.
człowiek lubiący się włóczyć; 4. zob.
bieżnik w zn. 1.] – (dawno) gyorsfutár,
kengyelfutó; (szachy) futár, futó, asztalfutó
launa [humor] – [Słowniczek języka śląskiego]
humor; kedv, kedély, kedélyesség
laur [zob. wawrzyn; 1. wiecznie zielone drzewo z
rodziny wawrzynowatych, uprawiane ze
względu
na
skórzaste,
bardzo
aromatyczne liście powszechnie używane
jako przyprawa; drzewo laurowe; 2. liście
i gałązki drzewa laurowego albo zrobiony
z nich wieniec, będące w antycznej Grecji i
Rzymie symbolem zwycięstwa i sławy; 3.
w przenośni: nagroda, uznanie, sława,
sukces] – (lat.) laurus; babér, babérfa;
kitüntetés, dicsőség, a költői hírnév, dicsőség
jelképe
laur poetycki – költői babér
Laura [żeński odpowiednik imienia Laur,
Laurus] – Laura [latin eredetű női név, a
Laurentius (Lőrinc) férfinév női párjának, a
Laurenciának a rövidülése. Azonban lehet a
latin laurus szó származéka is, aminek a
jelentése babérfa.]
laureat [1. zdobywca nagrody lub zwycięzca w
jakimś
współzawodnictwie;
2. u
starożytnych
Rzymian:
poeta
lub
zwycięzca w zawodach nagrodzony
wieńcem laurowym], laureatka – (lat.)
laureátus; magas kitüntetésben részesült v.
állami díjjal jutalmazott főleg tudós v.
művész; kitüntetett tudós v. művész,
koszorús, babérkoszorús; -díjas (ffi/nő);
(dawno) doktori címet nyert személy
laureat konkursu – a verseny győztese
laureat nagrody im. Kossutha – Kossuth-díjas
laureat nagrody Nobla – a Nobel-díj kitüntetettje,
Nobel-díjas
3119
laureat nagrody Oscara – Oscar-díjas
laureat nagrody państwowej – állam-díjas
Laurencjusz
[imię
męskie
pochodzenia
łacińskiego. Wywodzi się od słowa
oznaczającego "wieniec wawrzynowy".
Jego formę oboczną stanowi Laurenty, a
za spolszczenie uznawane jest polskie imię
Wawrzyniec.] – (Vávzsinec) Lőrinc (latin
eredetű férfinév. Jelentései: Laurentum
vidékéről származó férfi; babérkoszorúval
díszített. A Lőrinc férfinév női párja a
Laura.)
laurka [1. arkusz papieru ozdobiony rysunkiem
z tekstem życzeń, ofiarowywany przez
dzieci osobom dorosłym; 2. przesadna
pochwała kogoś lub czegoś] – ünnepi
felköszöntő, rigmus
Laurowiśnia wschodnia (laurośliwa wschodnia,
wawrzynośliwa,
śliwa
wawrzynolistna)
Prunus laurocerasus L. [gatunek rośliny
wieloletniej z rodziny różowatych.
Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego,
Kaukazu i Azji Mniejszej W Polsce jest
uprawiana.] – Babérmeggy (Prunus
laurocerasus L.) [Örökzöld, sűrű, idővel
szétterülő cserje. Magassága: 4-6 méter.
Fagytűrő. Apró, fehér, erős illatú virágait
késő tavasszal fürtökben hozza. Levelei
nagyok, hosszúkásak, fényesek, élénkzöld
színűek. Termése cseresznye alakú, piros,
késöbb megfeketedik.]
laurowy, -a, -e – babérlawa [1. gorąca, płynna masa wydobywająca się
z głębi Ziemi podczas wybuchu wulkanu;
2.
ciekły
produkt
działalności
wulkanicznej, składający się głównie ze
stopionych tlenków krzemu i żelaza] – (ol.)
láva; vulkáni kitörések olvadt anyaga; a
tűzhányókból feltörő izzó, megolvadt kőzet;
(átv.) útjából mindent elsöprő áradat
lawa zalewa coś – a láva elönt vmit
lawabo [1. akt umycia rąk podczas mszy
rzymskokatolickiej;
2.
naczynie
liturgiczne służące kapłanom do mycia
-
Wersja 01 01 2017.
rąk lub pomieszczenie w którym odbywa
się akt umycia rąk; lavabo] – (lat.) lavabo;
meg fogom mosni (a 25. Zsoltár 6. versének
első szava); a pap a szentmisében a
felajánlást követő kézmosás alkalmával
mondják
lawabomebel;
meble
łazienkowe
–
fürdőszobabútorok
lawaterz (lavabo) [1. naczynie z wodą
wykorzystywane
m.in.
w
Kościele
katolickim do liturgicznego obmycia rąk
podczas Eucharystii. W przeszłości w
zakrystii można było znaleźć naczynie
zwane lawaterzem, służące do obmycia
rąk przez kapłana przed wyjściem do
ołtarza. Zakonnicy po pracach polowych
mogli umyć ręce w umywalni zbiorowej.
W obyczajowości świeckiej jest to forma
fontanny-umywalki, zwykle przyściennej,
mocowanej gdzieś na murze w ogrodzie.
Można tam było umyć ręce i spłukać
owoce. 2. naczynie z wodą służące do
dokonywania rytualnych obmyć; 3. jest to
metalowy dzbanek z wodą wraz z misą i
płuciennym ręcznikiem, służącymi w
czasie Eucharystii do obrzędu "lavabo":
obmycia rąk podczas ofiarowania darów.
Lavabo stosowane jest: przed Mszą św., w
zakrystii (we Mszy sprawowanej z
biskupem), po przygotowaniu darów, po
Komunii (biskup).] – lavabo (lat. 'meg
fogom mosni'): [1. lavabo inter innocentes
(Zsolt 25) imádsággal kísért kézmosás a
szentmisében a felajánlás után. Célja, hogy a
konszekrációkor és utána egészen tiszta
kézzel nyúljon a pap az Oltáriszentséghez. A
kézmosás a II. Vat. Zsin. (1962-65) után is
megmaradt,
kísérő
imája
azonban
megváltozott. - 2. a sekrestyében található
kézmosó, melynél közvetlen a szentmise
előtt mosott kezet a miséző. A gazdagabb tpok olykor nagyon díszes lavabot készíttettek
kőből,
márványból,
melynek
rejtett
víztartálya volt, v. forrásvíz folyt belőle.
Falusi sekrestyékben is használtak nagyon
egyszerű ón, réz tartályú lavabokat. - A
vízvezeték elterjedése óta a ~ mosdókagyló
lett.]
lawenda (Lavandula L.) [rodzaj roślin z rodziny
jasnotowatych.
Zamieszkuje
obszar
śródziemnomorski od Wysp Kanaryjskich
po Indie. Obejmuje ok. 30 gatunków.] –
Lavandula, levendula; az ajakosak családjába
tartozó félcserje, melynek kék v. ibolyaszín,
erősen illatos virágai többágú füzéreket
alkotnak.
3120
lawenda (Lavandula L.)
Lawenda lekarska, l. wąskolistna, l. wonna,
bławatka,
czyszczecz
(Lavandula
angustifolia Mill., L. officinalis Chaix., L.
vera DC.). [Roślina pochodząca z basenu
Morza Śródziemnego u nas uprawiana
jako roślina zielarska i ozdobna.] levendula (Lavandula angustifolia) az ajakos
virágzatúak csoportjába tartozó, a Földközitenger mellékéről származó, nálunk is
termesztett félcserje. Virágai kékeslilák vagy
mélylilák, a növény felső részén virulnak.
Elég csak megfogni őket, és kezünk egész
nap illatos marad.
lawendowy, -a, -e – levendulalaweta [1. podstawa armaty służąca jako oparcie
dla lufy i przyrządów celowniczych;
2. platforma
służąca
do
przewozu
samochodów] – ágyútalp
lawina [1. wielka masa śniegu lub kamieni
staczająca się gwałtownie ze zbocza
górskiego; 2. bardzo duża ilość czegoś
nagle pojawiająca się gdzieś; 3. gwałtowna
utrata stabilności i przemieszczanie się:
spadanie, staczanie lub ześlizgiwanie się ze
stoku górskiego mas śniegu, lodu, gleby,
materiału skalnego, bądź ich mieszaniny.
Lawina jest najgwałtowniejszą postacią
ruchów masowych.] – (ném.) lavina,
(szikla-, kő- v. hó) görgeteg; -omlás;
-
Wersja 01 01 2017.
hógörgeteg; hóförgeteg; áradat; (átv.) útjából
mindent elsöprő áradat
lawina błotna [gwałtownie przemieszczający się
potok błotny] – sár- v. iszapfolyam
lawina elektronów, jonów [zjawisko fizyczne, w
wyniku którego gwałtownie wzrasta liczba
cząstek naładowanych] – elektronáram;
ionáram, az ionok által szállított áram
lawina gruntowa [masa wilgotnego, ciężkiego
śniegu, powstająca podczas odwilży,
niszcząca podłoże] – földcsuszamlás;
talajcsúszás
lawina
kamienna;
lawina
kamieni
[przemieszczająca się po stoku górskim
masa okruchów skałnych, kamieni, żwiru
itp. powstająca w wyniku obrywu
skalnego lub na wskutek zaburzenia
równowagi piargu w żlebie lub stożku
usypiskowym (lawina piargowa)] kőfolyam, kőlavina, kőomlás
lawina lodowa [przemieszczająca się po zboczu
masa lodu] – jéglavina, jégár
lawina odłamków skalnych – sziklaomlás
lawina plotek – pletykaáradat
lawina pyłowa – porhó lavina
lawina śniegu, lawina śnieżna [oberwanie i
przemieszczanie się masy śniegu] –
hógörgeteg, hólavina
lawina
wulkaniczna
[inaczej
lawina
piroklastyczna,
lawina
gorąca
lub
strumień/potok
piroklastyczny)
gwałtownie przemieszczająca się (z
prędkością znacznie przekraczającą 100
km/h) po zboczu wulkanu masa okruchów
skalnych, świeżo wyrzuconej lawy, popiołu
wulkanicznego i gazów wulkanicznych] –
tűzár, tűzfolyam, láva
lawinowy, -a, -e – lavina-, lavinaszerű
lawirant [wyga, frant, taktyk, dyplomata,
asekurant] – ügyeskedő, mesterkedő,
lavírozó, taktikus, diplomata
lawirować [nm. lavieren 'kołować, lawirować' z
fr. louvoyer 'jp.' ze śrdw.hol.; 1. posuwać
się
naprzód,
zręcznie
omijając
przeszkody; manewrować, kluczyć; 2.
prowadzić statek żaglowy zmiennym
kursem pod wiatr, halsować; 3. żeglować
pod wiatr zygzakami, raz prawym, raz
lewym
halsem;
zręcznie
omijać
przeszkody, manewrować, kluczyć, iść
zakosami; przen. postępować sprytnie,
przebiegle, krętą drogą, nie narażając się
innym, z korzyścią dla siebie.] – (holland)
lavírozni; kerülő utakon igyekszik vmit
elkerülni; óvatoskodni, ügyeskedni; a
közvetlen összecsapás elől kitérni; a nyílt
állásfoglalást ügyesen megkerülni
3121
lawirować, halsować [iść zmiennym kursem
(statkiem żaglowym) do określonego
punktu przy wietrze wiejącym z kierunku,
w którym leży punkt docelowy. Przy
lawirowaniu na każdym odcinku kursu
(który w całości wykreślony na mapie
przedstawia linię łamaną) statek idzie
przeciwnym halsem] – (hajózás) bal v. jobb
oldali széllel haladni; lavírozni; szél ellen
cikkcakkban vitorlázni
lawirować między czym a czym – vmi között
ingadozni, tétovázni, habozni
lawirowanie – lavírozás, tétovázás, halogatás,
kertelés, óvatoskodás, ügyeskedés
lawirowanie po argentyńsku – ügyeskedés
argentín módra
lawsonia, krzew hennowy, turecznia (Lawsonia
inermis) – henna (Lawsonia inermis)
laxantia [środki przeczyszczające] – (lat.)
laxantia, laxantivum; hashajtó, hashajtószer
lazaret [1. (z wł. lazaretto - szpital polowy,
przytułek, z wł. Lazar – Łazarz, oraz z wł.
Nazaretto - Nazaret ) - dawne określenie
szpitala wojskowego, zwłaszcza polowego,
który przeznaczony był do opatrywania
rannych na polu walki oraz izolacji i
leczenia chorych żołnierzy. 2. fr.
'kwarantanna' od wł. lazaretto 'szpital
zakaźny' z dial. weneckiego lazareto z
przekręconej nazwy kościoła Santa Maria
di Nazaret 'N.M.P. Nazaretańskiej', pod
wpływem wł. lazzaro 'trędowaty; żebrak' z
późn.łac. Lazarus 'Łazarz (Biblia, Ew. wg
Łuk., 16, 20)' z hebr. El-'āzār '(dosł. 'Bóg
pomógł').
przest. szpital wojskowy,
polowy; 3. dawniej miejsce odosobnienia
dla trędowatych; 4. wojskowy szpital
polowy] – (fr.-ném.) lazarett; lazaretum;
(szpital, lecznica) (katonai) kórház, tábori
kórház; (dawn) szegényház; a középkorban a
bélpoklosok háza
lazaret polowy – (fr.-ném.) tábori kórház,
katonakórház
Lazaryści (Congregatio Missionis) [kongregacja,
założona przez św. Wincentego a Paulo w
Paryżu w r. 1624, uznana przez papieża
bullą z r. 1632. Ponieważ kongregacja
otrzymała jako siedzibę opactwo Saint
Lazaire w Paryżu, więc jej członków
nazwano lazarystami. Głównym celem
kongregacji jest religijne kształcenie mas
ludowych,
kształcenie
kleryków
i
działalność misyjna wśród pogan. W roku
1668
lazaryści
otrzymali
regułę
wzorowaną na jezuickiej. Podczas
rewolucji francuskiej zostali wydaleni z
granic Francji, a ich opactwo splądrowane
przez tłumy. Liczą ok. 2 300 księży,
-
Wersja 01 01 2017.
rozrzuconych w 386 filiach po całym
świecie (1926).] – lazaristák (vincés
szerzetesek, Missziós Társaság, CM);
Szerzetesrend, alapította Paulai Vince
(1624). [1. Főként misszióval foglalkoznak.
Lázár-lovagok (lat. Congregatio Missionis,
CM):
fogadalom
nélküli
klerikus
kongregáció. - Párizsban, az egykori Szt
Lázár ktorban alapította 1625: Páli Szt Vince
népmissziók, lelkigyakorlatok, szem-ok
vezetésére és pogányok közötti misszióra.
1632: nyertek p. jóváhagyást. A kongr. ált.
főnöke a Vincés Nővérek legfőbb elöljárója
is. 1651-ben Lengyelországban. - Mo-ra a
törökök kiűzésekor jöttek (17. sz. vége) a
lengyel csapatokkal. 2. kat. papok, akik
egyesületben, társulatban, kongregációban,
közösen külön szabályok szerint élnek.
Alapítója ez egyesületnek paulai szt. Vince,
u. a., aki az «irgalmas testvérek», «szürke
nénék» rendét, társulatát alapítá. Alapítási
ideje 1624-ik év. VIII. Orbán pápa az
egyesületet megerősítette. XIII. Lajos francia
király pedig 1627. Franciaországban való
letelepedését és kegyadományok gyüjtését
neki megengedte. Ez egyesület részére szt.
Vince 1631 jan. 8. Páris egyik külső
városában szép tágas épületet fogadott el és
vele terjedelmes birtokot. Ez erdetileg
apátság volt, utóbb bélpoklosok háza. «Szt.
Lázárhoz a mezőn», «Szt. Lázár kollégiuma»
nevét viselte. E szt. Lázár kollégiumról, mint
első állandó tulajdon birtokukról és
letelepedésökről neveztettek el ama papi
társulat tagjai L.-nak. Rendeltetésök főkép a
falusi nép lelki gondozása volt. A falukban öt
évenkint missziót tartani tartoztak. Majd a
papnevelők vezetése is rájok bizatott. E
kongregáció ma is fennáll. Khinában,
Afrikában, Amerikában, Polinéziában is
vannak intézetei, papnevelői, árva- s
kórházai. Tagjai közé több magyar papot is
számlál. A Khinában meghalt Erdélyi János;
az 1890. hazánkban járt, Khinában működő
Ürge Ignác; az irodalmi téren is ismeretes
Galambos Kálmán szintén e kongregáció
tagja. Ugyancsak e kongregációba lépett
1890. a magas egyházi méltóságban állott
Lollok József, pápai főpap, esztergomi
kanonok, a bécsi Pázmáneum kormányzója,
miután
mindeme
méltóságokról
és
tisztségekről lemondott. 3. A lazaristák
először Sobieski János lengyel király
felszabadító
csapataival,
mint
tábori
lelkészek jöttek Magyarország területére, de
nem telepedtek meg. Később 1762-ben
elvállalták a nagyszombati és a váci
szeminárium vezetését, de ez is csak rövid
ideig tartott. Az első magyar rendházukat
3122
Piliscsabán hozták létre 1898-ban. Két
hasonló házuk létesült 1909-ben és 1920-ban
Budapesten. A magyar lazaristák 1926-tól
önálló tartományt alkotnak. A budapesti
Ménesi úton épített ház lett a Magyar
Tartomány központja. A lazaristák aktív
missziós munkát folytattak a plébániákan
egészen 1950-ig, amikor a kommunista
uralom feloszlatta a rendet. A rend tagjai
negyven éven keresztül szétszórattatásban
éltek.
Piliscsabán
a
missziósházból
tanácsháza, Szobon a rendházból állami
intézet, a Ménesi úton lévő kápolnából
garázs lett.]
lazaretowy, -a, -e – katonakórházi
lazaryt [szpital (nie tylko wojskowy)] –
[Słowniczek języka śląskiego] tábori kórház,
katonakórház
lazulit [minerał o barwie niebieskiej, połyskliwy,
stosowany jako kamień dekoracyjny] –
lazulit; (ásvány) kékpát, kékkő, égszínkék
színű ásvány
lazur [1. kolor jasnoniebieski; 2. pigment
używany do wyrobu przezroczystych farb;
3. zob. lazuryt] – lazúr; azúr, azúrkék (kék
festék); az ég kéksége, égszínkék (szín);
áttetsző festék
lazur nieba – az ég kéksége
lazurek (mleczaj smaczny) – kenyérgomba
(Lactarius volemus); kékkő, festék
lazurowy – azúrkék, égszínkék
Lazurowe Wybrzeże [(fr. Côte d'Azur), znane
także jako Riwiera Francuska, to odcinek
wybrzeża Morza Śródziemnego we
francuskiej Prowansji (region ProwansjaAlpy-Wybrzeże Lazurowe), rozciągający
się od miejscowości Cassis na zachodzie
(na wschód od Marsylii) aż po granicę
włoską.] – Lazúr-tengerpart, Riviéra Francia
Riviéra v. Azúr-part (franciául Côte d'Azur)
[a Földközi-tenger partvidékének Marseilletől Mentonig terjedő szakasza, melynek
hosszúsága kb. 120 km. Provence-AlpesCôte d’Azur régió része. Az elnevezés
idegenforgalmi eredetű.]
lazuryt [1. minerał o barwie ciemnoniebieskiej
lub granatowej i szklistym połysku,
-
Wersja 01 01 2017.
ceniony w jubilerstwie; 2. minerał z
gromady krzemianów, zaliczany do grupy
skaleniowców. Minerał bardzo rzadki.
Nazwa pochodzi od arab. azul i pers.
lazhward = niebieski (niebo), nawiązuje do
barwy tego minerału] – lazurit; rézlazúr,
lazúrkő; kéntartalmú nátrium-aluminiumszilikát
lazurytowy, -a, -e – lazuritlażować [rzadko: 1. pobłażać, folgować; 2. w
grze w karty: impasować] – (fr.-ném.)
lazsálni, lazítani, hanyagul dolgozni,
mímelni a munkát
lażujący, -a, -e [taki, który lażuje] - (fr.-ném.)
lazsáló
ląć się, lęgnąć się [1. rodzić się 2. przen.
powstawać] – kikelni, kibújni
ląd [1. suchy obszar kuli ziemskiej wyniesiony
ponad stan wód; 2. obszar skorupy
ziemskiej wzniesiony ponad poziom
morza. Lądy zajmują blisko 30%
powierzchni Ziemi.] – szárazföld
Ląd [wieś w Polsce położona w województwie
wielkopolskim, w powiecie słupeckim, w
gminie Lądek, nad Wartą] – Ląd (lengyel
falu)
ląd arktyczny – Arktisz, Arktikum; Északi-sark
vidéke
ląd antarktyczny – sarkvidéki szárazföld; Délisark vidéke
ląd stały – világrész, szárazföld, kontinens
lądem i morzem – szárazon és vízen
lądem i morzem podróżować – szárazon és vízen
utazni
lądolód [1. gruba pokrywa lodowa zalegająca
wielkie obszary Ziemi w okolicach
podbiegunowych;
lodowiec
kontynentalny; 2. lodowiec kontynentalny
- pokrywa lodowa o dużej miąższości (do
kilku kilometrów), zajmująca obszar
powyżej 50 tysięcy km²; Obecnie lądolód
występuje tylko na Antarktydzie (13 mln
km²) i Grenlandii (1,7 mln km²). - Dla
porównania
lądolód
plejstoceński
przekroczył 30 mln km² powierzchni, a
suma
powierzchni
wszystkich
współczesnych
lodowców
(poza
Antarktydą i Grenlandią) wynosi niewiele
więcej niż 0,5 mln km² (w Kanadzie - 200
tys., w Himalajach - 33 tys., w USA - 75
tys. km²).] – (örök) jégmező
lądować (ląduje) [1. kończąc podróż samolotem,
statkiem itp., osiadać na ziemi, wysiadać
na ląd; 2. pot. pojawiać się w jakimś
miejscu, przybywać dokądś; 3. pot.
wydobywać się z trudnej sytuacji] – (ném.)
landolni, leszállni, földet érni (samolot,
3123
repülő); (na brzegu, hajózás) partra szállni,
kikötni, földet érni
lądować ze spadochronem – ejtőernyővel leszállni
lądowanie
[ostatnia
faza
lotu
statku
powietrznego] – leszállás; partra szállás,
kikötés; landolás
lądowanie desantu – (wojsko) partraszállás
lądowanie przymusowe – kényszerleszállás
Lądowanie w Normandii [największa w historii
pod względem użytych środków operacja
desantowa podczas II wojny światowej,
mająca na celu otwarcie tzw. drugiego
frontu w zachodniej Europie. Operacja
rozpoczęła się 6 czerwca 1944 pod
dowództwem gen. Eisenhowera. Miała ona
stanowić początek końca III Rzeszy.] –
Normandiai partraszállás (1944)
lądowisko [1. miejsce nadające się do lądowania
bądź startu samolotu; 2. polowe lotnisko
zapasowe, prowizoryczne lotnisko o
nawierzchni
trawiastej,
posiadające
płaską
powierzchnię
i
wymiary
umożliwiające
bezpieczny
start
i
lądowanie statków powietrznych] – fel- és
leszállóhely
lądowo-wodny [dotyczący lądu i wody] –
szárazföldi-vízi
lądowy, -a, -e [dotyczący lądu, znajdujący się lub
żyjący na lądzie] – szárazföldi
lądzik – szárazföldecske
LBA (ang. Logical Block Addressing) [metoda
obsługi dysku twardego przez system
operacyjny. Dla pokonania granicy 528
MB standard EIDE wykorzystuje metodę
LBA, która powoduje przenumerowanie
wszystkich sektorów, tzn. dokonuje tzw.
translacji
adresów,
czyli
zamiany
rzeczywistych numerów głowicy, cylindra
i sektora na ich logiczny odpowiednik;
odpada więc skomplikowana adresacja za
pomocą cylindrów, głowic i sektorów (ang.
Cylinder Head Sector) (CHS).] – 1. LBA
(Logical Block Address[ing]) logikai
blokkcím[zés]; 2. (Logical Block Address)
[28 bites címzési módszer, amely a
számítógép számára lehetővé teszi nagy
kapacitású (max. 137 GB) merevlemezek
használatát.]
LDAP (ang. Lightweight Directory Access Protocol
- dosł. Lekki Protokół Usług Katalogowych)
[protokół przeznaczony do korzystania z
usług
katalogowych,
bazujący
na
standardzie X.500. Jest to również nazwa
usługi katalogowej pozwalającej na
wymianę informacji za pośrednictwem
TCP/IP.] – LDAP Lightweight Direcrory
Access Protocol (egyszerű cimtárak elérési
-
Wersja 01 01 2017.
protokollja, ill. cimtárkezető) - 'LDAP'
protokoll (egyszerű címtár hozzáférési
protokoll) [1. Különböző platformokon
megvalósított címtárak, adattárak szabványos
közös kezelője. 2. az 'LDAP' protokoll
postafiók-címek kiderítését szolgálja Web-en
található nyilvános címtárakban; az 'LDPAnyelv' címtárak használatát (kapcsolatát)
teszi lehetővé, ezért elsősorban Webböngésző és kiszolgáló programok értik; az
LDPA 3.0 a legújabb változata; Netscape,
Microsoft, Novell, stb. cégek támogatják (pl.
levelezőikban); a "Light" arra vonatkozik,
hogy az eredeti a "DAP" (Direct Access
Protocol) terjedelménél egyszerűbb kódról
van szó]
"Lday" (wskaźnik hałasu w porze dziennej)
oznacza wskaźnik hałasu służący do
określenia dokuczliwości w porze
dziennej, zgodnie z definicją podaną w
załączniku I - Lnapközi az MSZ ISO 1996-2
szerinti, az egy év összes napközbeni (600
és
1800
óra
közötti)
időszakaira
meghatározott hosszú idejű átlagos Ahangnyomásszint
"Lden" (wskaźnik hałasu dla pory dziennej,
wieczornej i nocnej) oznacza wskaźnik
hałasu służący do określenia ogólnej
dokuczliwości, zgodnie z definicją podaną
w załączniku I – Lden egy éves időtartamra
vetített „átlagos” napi zajszint (számított és
nem mért), amelyben az esti (18:00-22:00) és
az éjszakai (22:00-06:00) időszakokat
súlyozottan vesszük figyelembe (5, illetve 10
dB-lel). (A zajtérképeken a terepszint feletti
4 m-es magasságban számított értékeket
ábrázoljuk – EU-s követelmény!) – mivel
számított érték, a speciális számítás
sajátosságait hordozza magában (pl. vasúti
zajnál). Az Európai Unió az L den értéket
vezette be. Az Lden érték a három időszakra
(nappal, este, éjjel) vonatkozó Leq értékből
áll. Az Léjszaka az éjszakára vonatkozó Leq. Az
Lden érték a következő súlyozást tartalmazza.
Az Lden napi zajjellemző decibelben (dB)
mért értékét a következő összefüggéssel kell
meghatározni:
Lden  10 lg
1 
12  10
24 
Lnapköz
10
 4  10
Leste  5
10
LŽjjel 10
 8  10
10



ahol:
- az Lnapközi az MSZ ISO 1996-2 szerinti, az
egy év összes napközbeni (600 és 1800 óra
közötti) időszakaira meghatározott hosszú
idejű átlagos A-hangnyomásszint;
- az Leste az MSZ ISO 1996-2 szerinti, az egy
év összes esti (1800 és 2200 óra közötti)
időszakára meghatározott hosszú idejű átlagos
A-hangnyomásszint;
- az Léjjel az MSZ ISO 1996-2 szerinti, az egy
év összes éjszakai (2200 és 600 óra közötti)
időszakaira meghatározott hosszú idejű
átlagos A-hangnyomásszint.
A fent meghatározott napszakok minden
zajforrásra vonatkozóan ugyanazok.
Le
3124
Moustier
[stanowisko archeologiczne
znajdujące się na terenie Francji, w
Peyzac-le-Moustier w departamencie
Dordogne. Badane było już od początków
XX wieku przez wielu archeologów, m.in.
Jeana-Philippe'a Rigauda czy Denisa
Peyron'ego. Najstarsze ślady pobytu
człowieka w tej jaskini pochodzą sprzed
ok. 287 tys. lat.] – (fr.) Le Moustier [acheuli
hagyományú moustier-i: szakócákat is
tartalmazó moustier-i ipar. Lelőhelyek:
Franciaország, Anglia, Németország, ÉszakAfrika, a Közel-Kelet területén. A
franciaországi utolsó moustier-i ipar is ilyen
típusú.]
Lea * Lija – LEA (vadtehén, fáradt, kifáradt,
bágyadt; aki hiába fáradozik) [Lábán
idősebbik leánya, Jákób (1) első felesége
(1Móz 29,21-30)]
leader, lider – (ang.) pártvezér, vezető
Leadership [przywództwo, kierowanie grupą
osób, organizacją lub daną inicjatywą] –
vezetőség, vezetés; vezetői képesség
leander (Oleander pospolity; Nerium oleander) –
leander, oleander
leasing [wym. liz-ing] [1. dzierżawa; 2. forma
dzierżawy maszyn, środków transportu
itp., polegająca na ich odpłatnym
użytkowaniu z prawem wykupu po
upływie określonego terminu] – lízing [egy
polgári jogi, eszköz alapú finanszírozási
szerződésfajta]
leasingobiorca [wym. liz-ingobiorca] [klient,
który bierze maszynę, urządzenie w
leasing] – lízingbevevő; lízingelő
leasingodawca [wym. liz-ingodawca] [właściciel
maszyn, urządzeń, który oddaje je w
leasing] – lízingadó
leasingowy, -a, -e – lízingleber [osoba niefrasobliwa, leser] – [Słowniczek
języka śląskiego] gondtalan, gondtalan,
vidám, víg személy; lezser ember
leberwuszt, lejberwuszt [niem. Leberwurst;
pasztet (wątrobianka); pasztetowa] –
[Słowniczek języka śląskiego] májas hurka;
kenőmájas, májpástétom
lebioda (Chenopodium album L. komosa biała)
[pospolity chwast pól i ogrodów] – laboda
-
Wersja 01 01 2017.
lebioda [człowiek chorowity, wątły, lub
słabowity] – beteges v. betegeskedő; erőtlen
v. gyenge, gyengélkedő ember
Lebiodka (Origanum L.) [1. rodzaj roślin
należących do rodziny jasnotowate.
Należące do niego gatunki pochodzą z Azji
i
basenu
Morza
Śródziemnego.
Gatunkiem typowym jest Origanum
vulgare L.; 2. roślina o drobnych,
jajowatych
liściach,
różowych
lub
fioletowych kwiatach]
– oregáno;
labodácska, szurokfű
Lebiodka majeranek, majeranek ogrodowy
(Origanum majorana L.) [gatunek rośliny
należący do rodziny jasnotowatych
(Lamiaceae
Lindl.).
Inne
nazwy
zwyczajowe: majoran, mariolka. Pochodzi
z basenu Morza Śródziemnego, ale
obecnie rośnie dziko tylko na Cyprze i w
Turcji. Jest natomiast uprawiany w wielu
rejonach świata] – majoránna (Origanum
majorana)
(névváltozatai:
majorána,
majoranna,
pecsenyevirág)
[az
árvacsalánfélék családjába tartozó növényfaj.
Eredeti hazája a Földközi-tenger környéke,
de ma már nagyüzemi módon és
kiskertekben egyaránt termesztik. A növény
szárított, morzsolt levele és virágzata a
fűszer. A jól kezelt majoránna szürkészöld,
egyenletesen morzsolt, erősen aromás,
kellemes illatú, kissé hűtő, kesernyés ízű.
Illóolajat,
keserű
anyagot,
csersavat
tartalmaz.]
Lebiodka pospolita (Origanum vulgare) [zwana
popularnie oregano – gatunek rośliny
wieloletniej
należący
do
rodziny
jasnotowatych. Rośnie w Europie i Azji.
W Polsce występuje na całym terytorium i
jest pospolity. Inna nazwa: dziki
majeranek.] – szurokfű v. vadmajoránna [1.
latin nevéből oregánó-nak is nevezik
(Origanum vulgare L.) a szurokfüvek
nemzetségébe
tartozó
fűszer
és
gyógynövény]
3125
Lebiodka pospolita (Origanum vulgare)
Gatunki flory Polski
 lebiodka pospolita (Origanum vulgare L.)
Inne gatunki
 Origanum majorana L. – lebiodka majeranek
 Origanum maru L.
 Origanum onites L.
 Origanum vulgare L.
Origanum syriacum – Szíriai „izsóp”, szíriai
szurokfű (Origanum syriacum) [A bibliai
izsóp nem azonos a nálunk élő, valódi
izsóppal, hanem egy oregáno (szurokfű)faj.
A zsidók e növény ágaival hintették meg az
ajtófélfát (2 Móz 12,22), tisztító vízzel
kapcsolatban is használták (4 Móz 19,6 ), sőt
bélpoklosság ellen is (3 Móz 14,4...).
(Leprásokat „izsópos” vízben fürdették.)]
Lebna, Libna (biel) [1. Miejsce na puszczy, gdzie
Izraelici zaobozowali po opuszczeniu
Rimmon - Peres, Remon Fares. 2.
Miejscowość zdobyta przez Jozuego, gdzie
mieszkańcy zostali wytępieni - dana
później w posiadanie kapłanom.] – LIBNA
(világosság, tisztaság, a fehér, fehérvár). – 1.
Izráel népének táborhelye a pusztai
vándorlás során, pontos fekvése nem
ismeretes (4Móz 33,20-21). 2. Kánaánita
királyi város Júda síkságán, Lákis közelében,
amelyet Józsué elfoglalt (Józs 10,29-32;
21,13; 1Krón 6,57; Ézs 37,8).
LEC (LANE Emulation Client) - (klient emulacji
LANE) [Jest każdy klient emulowanej
sieci LAN. Każdy z nich posiada własny
fizyczny adres MAC.] – LEC (LANE
Emulation Client)
lec, legnąć [1. położyć się ciężko na posłaniu,
ziemi itp.; 2. podn. zostać zabitym –
(dawno)
feküdni,
lefeküdni
(fekszik,
lefekszik); lepihenni, nyugodni; elesni,
meghalni
lec na polu bitwy – elesni a csatában
lec w grobie – a sírban nyugodni, feküdni
lec za ojczyznę (umrzeć za ojczyznę) – meghalni v.
elesni a hazáért
-
Wersja 01 01 2017.
Lech [staropolskie imię męskie, uformowane od
imienia
Lestek/Leszek.
Legendarny
protoplasta Polaków i założyciel Gniezna.
Brat Czecha i Rusa] – Lech (ismeretlen, a
lengyelek mondabeli őse)
lecha [1. znaczyła w staropolszczyźnie to samo,
co szeroki zagon, grzęda; 2. W języku
czeskim licha znaczy smuga, niwa, w
starobulgarskim znaczy polana w lesie.
Zdaje się, że to ostatnie znaczenie lecha
miała za Piastów w Polsce, a mianowicie
oznaczała nie jeden wązki zagon, jakie
wówczas zwykle orano, ale kilka zagonów,
pas roli uprawnej.] – széles ágyás;
szántóföld, róna, föld, mező; rét, tisztás,
hegyi rét; parcella
lechicki, -a, -ie – (dawno) lengyel, lechita
Lechistan [dawniej: Polska (nazwa pochodząca z
języka tureckiego)] – (dawno) (tört.)
Lengyelország (törökül)
Lechita – (dawno) lengyel, lechita
Lechosław [imię męskie powstałe w XIX wieku
na
wzór
staropolskich
imion
dwuczłonowych.
Powstało
poprzez
dodanie
do
imienia
Lech
charakterystycznego
dla
wielu
staropolskich imion członu -sław.], Lesław
[imię męskie pochodzenia literackiego,
powstałe w XIX wieku na wzór
staropolskich
imion
złożonych.]
–
Lechosław (híres Lech)
Lechy, Lechi (szczęka) [miejsce w Judzie, gdzie
Samson zabił 1000 Filistynów oślą
szczęką] – LEHI (állkapocs, pofa) [Az a
hely, ahol Sámson egy szamárállkapoccsal
agyonvert ezer filiszteust (Bír 15,9.15)]
lecieć (leci) [1. przebywać jakąś przestrzeń w
powietrzu;
też:
kierować
statkiem
powietrznym; 2. spadać, opadać; 3. pot. o
cieczach: spływać; 4. pot. o czasie: szybko
mijać; 5. pot. bardzo szybko biec, śpieszyć
się; 6. pot. o utworach muzycznych,
teatralnych
itp.:
być
granym,
transmitowanym] – repülni, szállni,
szárnyalni; (biec) szaladni, futni, rohanni,
száguldani; sietni; folyni, dőlni; (madarak)
vonulni
lecieć kluczem – ékben, V alakban repülni v. húzni
leci jak much na lep – (átv.) lépremenni
lecimy samolotem nad chmurami – a felhők fölött
repülünk
lecimy samolotem przy dobrej widoczności – jó
látási viszonyok közt repülünk
leciał jak strzała – (úgy) repült v. száguldott, mint
a nyíl
3126
lecieć [padać (deszcz), biec] – [Słowniczek języka
śląskiego] esni (eső); szaladni, rohanni,
futni, sietni
lecieć (o samolocie) – repülni (gép)
lecę do domu – (átv.) rohanok haza
lecieć do kogo – sietni, futni, rohanni, repülni
vkihez
lecieć na łeb na szyję – eszeveszetten, fejveszetten
csinálni vmit; hanyathomlok rohanni
lecieć na oślep – vaktában rohanni
lecieć na złamanie karku – hanyat-homlok
rohanni; vesztébe rohan
lecieć nad chmurami – a felhők fölött repülni
lecieć po co – sietni, futni, szaladni, rohanni,
repülni vmiért
lecieć przez ręce – elájulni
lecę samolotem – repülővel repülök (megyek)
lecieć samolotem – repülni, repülőn utazni
lecieć (leci) – (na co) pályázni (vmire); bukni,
vadászni (vmire)
lecieć w derdy – gyorsan, fürgén futni (derdać)
lecieć w powietrze – levegőbe repül
lecieć z nóg – (majd) leesik a lábáról, összerogy a
fáradtságtól
lectio (łac. czytanie, odczyt) – (lat.) lectio;
felolvasott szakasz; a liturgiában az oltár
előtt felolvasásra kerülő bibliai rész. A
prédikáció alapjául szolgáló szakaszt
textusnak nevezzük.
Lectio continua [czytania podczas nabożeństw
obejmują kolejne rozdziały danych ksiąg
Biblii, co w zamyśle ma umożliwić
wiernym poznanie całego Słowa Bożego.
Tradycja
ta,
wywodząca
się
z
kalwińskiego
nurtu
reformacji,
charakterystyczna jest przede wszystkim
dla kościołów wywodzących się z tego
pnia,
m.in.
prezbiteriańskich
i
baptystycznych.
Kazania,
będące
kulminacyjną
częścią
każdego
nabożeństwa, oparte są zawsze na
kolejnych czytaniach, tworząc tygodniowe
serie, podczas których pastor wyjaśnia
kolejne rozdziały Biblii, przedstawiając
na początku tło historyczne, następnie
elementy teologii, by w końcu skupić się
na zastosowaniu pastoralnym. Podczas
nabożeństwa czytane są zazwyczaj dwa
czytania: pierwsze ze Starego Testamentu
i drugie – Nowego Testamentu, zgodnie z
tradycją pochodzącą z liturgii św. Justyna
Męczennika z II wieku. Zwykle każde
czytanie obejmuje jeden rozdział, w
sytuacji, gdy jest on krótki – dwa.] – (lat.)
Lectio continua; a Szentírás folytatólagos
olvasása
istentiszteleteken.
[A
-
Wersja 01 01 2017.
liturgiatörténet arról tanúskodik, hogy az
elsõ keresztény gyülekezetek a folyamatos
igeolvasást gyakorolták (lectio continua),
azaz egy-egy szent iratot szakaszról
szakaszra, fejezetrõl fejezetre olvastak és
magyaráztak. Hogy mekkora szakaszok
kerültek sorra, azt nem tudhatjuk. Ezután
alakult ki az a szokás, hogy egynémely –
kevésbé fontosnak tûnõ – szakaszt
átugrottak, kihagytak úgy, hogy az
összefüggéseket ne zavarják meg. Ez nem
változtatott a lényegen, a közösség
folyamatában ismerte meg a szent iratot.]
Lectio selecta [czytania ustalane są według
lekcjonarza, w którym poszczególnym
okresom
liturgicznym
przypisano
wybrane fragmenty Biblii; zazwyczaj,
zgodnie z tradycją pochodzącą z Kościoła
rzymskiego z V wieku, podczas liturgii
występują trzy czytania: ze Starego
Testamentu, z pism apostolskich oraz z
Ewangelii. Na jednym z nich oparte
zostaje kazanie. Tradycja ta obowiązuje w
Kościołach katolickich i prawosławnych, a
spośród protestanckich, w luterańskich,
anglikańskich, metodystycznych oraz
niektórych reformowanych.] – (lat.) Lectio
selecta [Csak késõbb terjedt el az a
gyakorlat, hogy egy-egy bibliai szakaszt
kiemeltek a szövegkörnyezetbõl (lectio
selecta), azt olvasták fel, és az szolgált az
igehirdetés alapigéjeként. A perikópa
kifejezés kiemelést, kivágást, körülvágást
jelent. Bár hazánkban ma is vannak olyan
alkalmak (például bibliaóra, igehirdetéssorozat), amelyeken folyamatosan olvassák a
Biblia valamely könyvét (református
gyülekezetekben sok helyen ez a természetes
gyakorlat), a magyar evangélikusság az
istentiszteleteken a perikóparend alapján
olvassa, hallgatja az igét vasárnapról
vasárnapra.]
leciuchno – könnyeden
leciuchny, -a, -e; leciutki, -a, -ie; leciuteńki, -a, -ie
– könnyű, pehelykönnyű
leciusieńko – könnyedecskén
leciutki, -a, -ie – könnyűcske, könnyedecske (lekki)
leciutko – könnyen
leciwy, -a, -e [mający dużo lat] – idős, éltes, koros,
élemedett
leciwa gangsterka – élemedett korú gengszternő
leciwa kobieta – élemedett korú asszony, idős nő
lectori salutem! [pozdrowienie dla czytelnika] –
lectori salutem!, "üdvözlet az olvasónak!",
régi iratok elején alkalmazták
lecytyna [1. związek organiczny występujący
głównie w tkance nerwowej; 2. (nazwa
3127
chemiczna:
fosfatydylocholina)
—
fosfolipid, który zwykle otrzymuje się z
żółtek jajek kurzych (z gr. λεκιθος) lub z
ziaren soi. Jest ona niezbędna do
funkcjonowania
układu
nerwowego
zwierząt i ludzi. Jest ona dostępna
komercyjnie w postaci czystej i jest
stosowana jako dodatek do żywności oraz
w
celach
leczniczych.
W
Unii
Europejskiej, oznacza jest ona kodem E
322, w listach dodatków do żywności.] –
(gyógyszer) lecitin [1. az állati szervezetben
igen elterjedt az agyvelőben, az idegenekben,
a vértestecskékben és a tojás sárgájában
előforduló
szénvegyület,
melnyek
tapasztalati
képlete
a
C42H86NPO9
(foszfortartalmú lipoldvegyület). 2. egy
zsírszerű anyag, amit a máj állít elő. Emellett
megtalálható bizonyos ételekben is. A nevét
1850-ben francia felfedezője, Maurice
Gobley adta, mégpedig a tojássárgája görög
neve
után
(görögül:Ileci-thos).
A
tojássárgájában mutatta ki, ugyanis először
az "újonnan" megismert anyagot. Biokémiai
besorolása:
lipid,
azon
belül
a
phospholipidekhez tartozik, melyek minden
élő sejt alkotóelemei. Ezek az anyagok a
sejtfal "tégláinak" is nevezhetők.]
lecytyna sojowa – szójalecitin
lecytynowy, -a, -e – lecitinlecz [spójnik wyrażający przeciwieństwo,
kontrast lub odmienne treści] – (ale) de,
hanem, ellenben, azonban, ám, mégis,
viszont [Marek nie jest Polakiem, lecz
Amerikaninem: Marek nem lengyel, hanem
ameikai]
leczenie [terapia - szereg czynności medycznych,
z użyciem stosownych leków i aparatury,
zmierzających
do
przywrócenia
równowagi
(homeostazy)
organizmu
dotkniętego chorobą lub kalectwem.] –
gyógyítás, gyógykezelés, kezelés, terápia;
orvoslás
leczenie ambulatoryjne – ambuláns v. bejáró
betegek gyógykezelése
leczenie alkoholizmu – az alkoholizmus
gyógykezelése v. gyógyítása
leczenie dietyczne – diétás kezelés
leczenie dodatkowe – utókezelés
leczenie
homeopatyczne
–
homeopátia;
hasonszenvi gyógymód
leczenie hormonalne – (orv.) hormonális kezelés,
hormonkezelés
leczenie klimatyczne [leczenie wykorzystujące
właściwości klimatyczne jakiegoś obszaru]
– klimatikus gyógykezelés
leczenie naświetlaniem – (fototerapia) fénykezelés
-
Wersja 01 01 2017.
leczenie niestacjonarne – (orv.) ambuláns kezelés
leczenie objawowe [usuwanie i łagodzenie
objawów choroby] – tüneti kezelés
leczenie ortopedyczne – ortopéd gyógyító eljárás
leczenie poronne – kórmegszüntető gyógykezelés
leczenie przyczynowe [usuwanie zasadniczej
przyczyny choroby] – okozati kezelés; az
ok megszüntetése
leczenie radem – rádiumkezelés
leczenie sanatoryjne – szanatóriumi kezelés
leczenie solą – sóterápia
leczenie światłem – fényterápia
leczenie się – gyógykezeltetés
leczenie w tej chorobie sulfamidami niewskazane
– a gyógykezelés sulfamidokkal ebben
azetben nem javalt v. indikált
leczenie wstrząsowe [metoda lecznicza stosowana
w psychiatrii] – pszichiátriai kezelés
leczenie zachowawcze [leczenie chorego organu
bez interwencji chirurga] – gyógykezelés
lecznica [1. szpital; 2. przychodnia] – kórház,
klinika
lecznica dla zwierząt – állatklinika, állatorvosi
rendelő
lecznica prywatna – magánkórház
lecznictwo [działalność zorganizowana w celu
leczenia ludzi] – gyógyászat, gyógykezelés;
egészségvédelem
lecznictwo otwarte [leczenie chorych w
ambulatoriach
i
przychodniach]
–
járóbeteg-kezelés
lecznictwo sanatoryjne – sanatóriumi kezelés
lecznictwo
w
Polsce
–
gyógykezelés
Lengyelországban
lecznictwo zabiegowe – beavatkozási gyógymód
lecznictwo zamknięte [leczenie chorych w
szpitalach i sanatoriach] – kórházi,
szanatóriumi kezelés
leczniczy, -a, -e – gyógy-, gyógyító, gyógyhatású
leczę się homeopatią – homeopatikusan kezeltetem
magam
leczo [potrawa węgierska z papryki duszonej z
pomidorami i cebulą, z dodatkiem
kiełbasy, wędzonego boczku i przypraw] –
lecsó (szlovákul lečo, németül letscho,
lengyelül
leczo,
oroszul
лечо)
a
hagyományos, híres magyar ételklasszikusok
közé tartozik. - Maga a lecsó szó a TESz. (A
magyar nyelv történeti-etimológiai szótára)
szerint 1940-ben jelent meg először az Új
Idők Lexikonában.]
-
Wersja 01 01 2017.
Hamarosan négy gyermek látta meg a
napvilágot. Léda egy hattyútojásban szülte
meg gyermekeit, akik közül ketten Zeusztól
ketten pedig Tündareosztól származtak.]
3128
leczo
leczyć (leczy) [przywracać komuś zdrowie za
pomocą leków lub zabiegów] – gyógyítani,
kezelni,
gyógykezelni;
kigyógyítani;
orvosolni
leczyć chorego – beteget gyógyatani; beteget
kezelni v. gyógykezelni
leczyć chrypę – gyógyítani a rekedtséget
leczyć kanały – gyökérkezelést végezni
leczyć kogo czym – gyógyítani, gyógykezelni vkit
vmivel
leczyć kogoś – gyógyítani vkit; kezelni vkit
leczyć metodami znachorskimi – kuruzsolni
leczyć na co – vmi ellen gyógykezelni, vmilyen
betegséget gyógyítani
leczyć z czego – vmilyen betegségből kigyógyítatni
leczyć (leczy) się [1. być leczonym; 2. leczyć
samego siebie; 3. pozbywać się jakiejś
swojej słabości, wady] – gyógyulni;
gyógyítja magát; gyógykezelteti (magát),
gyógyíttatja magát
leczyć się gdzieś – kezelteti magát vhol
leczyć się na co – vmilyen betegségben
gyógykezelteti magát
leczyć się z czego – vmilyen betegségből
kigyógyíttatja magát; vmilyen betegséget
kezeltetni
leć na jednej nodze – siess gyorsan, iparkodj,
szedd a lábad
Leda (gr. Ληδα) [w greckiej mitologii była
królewną etolską, żoną króla Sparty,
Tyndareosa, matką Heleny, Klitajmestry,
Kastora oraz Polluksa (Dioskurów),
kochanką Zeusa, który pod postacią
łabędzia spłodził Helenę oraz Kastora i
Polluksa (wykluli się z dwóch jaj), a
według innej wersji mitu, owe jaja były
owocem związku Zeusa z Nemezis.] –
(gör.) Léda [a görög mitológiában Spárta
legendás királynéja, Thesztiosz király leánya,
Tündareosz király felesége. – Zeusz szeme a
halandók közül megakadt Léda szépségén, és
egy nap hattyú alakjában elcsábította a
királynét. Léda megijedt férje haragjától, és
hogy saját lelkiismeretét rendbehozza aznap
éjjel együtt hált Tündareosszal is.
lederwerki [tem mianem nazywano w wojsku
polskiem części rzemienne oporządzenia
żołnierza, jako to: pendent, bandolier,
flintpas i t. p. B. Gemb.] – (daw., wojsk)
bőráru; szíjazat [fegyverszíj; ezüst v. arany,
selyemszalag fémrojtokkal a tőr- v. tiszti
kard markolatán]
ledwie, ledwo [I 1. przysłówek komunikujący, iż
to, o czym mowa, zostało z trudem
osiągnięte, np. Ledwo zdał egzamin.,
2. przysłówek komunikujący, iż od danego
zdarzenia upłynęło bardzo niewiele czasu,
np. Słońce ledwo zaszło. II spójnik
międzyzdaniowy
wskazujący
na
bezpośrednie następstwo zdarzeń, np.
Ledwo zabrał się do pracy, zadzwonił
telefon. III partykuła komunikująca, że
ilość, zakres lub natężenie czegoś jest
bardzo małe, np. Herbata była ledwo
ciepła.] – alig, aligha; nehezen; kevéssé,
éppen csak; nagynehezen v. nagy nehezen;
üggyel-bajjal
ledwie dniało – alig pirkadt, alig kelt fel a nap
ledwie dostrzegalny – alig látható, alig észrevehető
ledwie ledwie – nagynehezen, üggyel-bajjal
ledwie na niego mogłem patrzeć – alig tudtam
ránézni
ledwie nie – majdnem
ledwie nie pęknę! – majd hogy szét nem robbanok!
ledwie nie umiera – haldoklik, majdnem meghal
ledwie nie umarł ze strachu – ijedtében majd
meghalt
ledwie oczom wierzy – alig hisz a szemének
ledwie od ziemi odrósł – alig nőtt ki a földből; alig
hagyta el a tojáshéjat; még nagyon fiatal;
pehylesállú, tejfölösszájú
ledwie na oczy patrzy – alig lát, alig bírja a szemét
kinyitni
ledwie się trzymać na nogach – (czuć się źle
fizycznie) alig áll a lábán
ledwie się wlecze – alig vánszorog, alig jár
ledwie się wykaraskał z kłopotów – alig
gabalyodott ki a bajokból
3129
ledwie się z jaja wylągi – még alig bújt v. kelt ki a
tojásból; még rajta van a tojáshéj
ledwie tchnę – alig szuszogok, alig lélegzem
ledwie umie czytać – alig tud olvasi
ledwie umie sklecić dwa zdania – alig tud két
mondatot összetákolni
ledwie wiązać koniec z końcem – alig győzi;
szűkösen élni; (anyagilag) küszködni
ledwie własnym oczom dowierzam – aléig hiszek
a saját szememnek
ledwie zalazł do domu – alig vánszorgott haza
ledwie zauważalne zmiany – alig észrevehető
változások
ledwie że umie czytać – alig tud olvasni
ledwie żywy – félholt, alig él
ledwo – alig, alighogy, aligha; nehezen;
nagynehezen; éppen csak
ledwo cień z niegio pozostał – alig árnyéka
önmagának
ledwo dostrzegalny – alig látható, alig észrevehető
ledwo dosłyszalny – alig hallható
ledwo na nogach stoi – alig áll a lábán
ledwo posunąć nogami – alig vonszolja a lábát v.
magát
ledwo się trzymać na nogach – alig áll a lábán
ledwo to zauważył – alig vette észre
ledwo wiązać koniec z końcem – nehezen
boldogulni
ledwo zdać egzamin – átmenni a vizsgán; épphogy
levizsgázik
ledwo zewlokłem się do domu – alig
vánszorogtam haza
ledwo że nie utonał – majdnem alámerült,
majdnem belefúlt
ledwość: z ledwością – nehezen, üggyel-bajjal
legaci i nuncjusze w Polsce – legátusok és
nunciusok Lengyelországban
legacja [łac. legatio 'poselstwo', 1. przest. misja
poselska,
poselstwo,
delegacja;
sprawowanie czynności posła, legata; – 2.
(z łaciny legatio – poselstwo), prawo
nawiązywania i utrzymywania stosunków
dyplomatycznych, wysyłania (czynne
prawo legacji) i przyjmowania (bierne
prawo) przedstawicieli dyplomatycznych.
Przysługuje
w
pełni
państwom
samodzielnym, z biernego prawa korzysta
ONZ i organizacje wyspecjalizowane oraz
niektóre organizacje regionalne. Nie
posiadają takich uprawnień części
składowe federacji.; – 3. (łc. legatio od
legare ‘wysyłać jako posła; zapisać coś
komuś w testamencie’) 1. polit., praw.
występowanie z misją dyplomatyczną,
poselstwo; bycie legatem, posłem. 2. praw.
-
Wersja 01 01 2017.
l. – prawo danego państwa do
przyjmowania
lub
wysyłania
przedstawicieli dyplomatycznych. 3. praw.
zapis legatu, testamentu.] – (lat.) legáció;
küldöttség,
idegen
állam
képvislete;
követség, küldetés; (vallás) a református
papjelöltek kiküldetése főbb ünnepekkor
vidékre, hogy a falvakban prédikáljanak
legacyjny, -a, -e [związany z legacją] – követségi,
küldöttségi
legalista, legalistka – legitimista; túlzott
törvénytisztelő (ffi/nő)
legalistyczny, -a, -e – legitimistalegalistycznie – legitimista módon
legalizacja
[1. urzędowe
stwierdzenie
wiarygodności; 2. nadanie mocy prawnej,
określonego statusu prawnego lub uznanie
za zgodne z prawem 3. urzędowe
stwierdzenie
wiarygodności;
uwierzytelnienie; nadanie mocy prawnej,
zatwierdzenie; uznanie za zgodne z
prawem]
– törvényesítés; hitelesítés,
igazolás
legalizacja konsularna – konzuli hitelesítés
legalizacyjny, -a, -e [związany z legalizacją] –
legalizálási, törvényesítési, igazoló
legalizm [ścisłe przestrzeganie istniejących
przepisów prawnych] – meggyőződésből
fakadó túlzott törvénytisztelés
legalizować – (lat.) legalizálni; törvényesíteni,
törvényessé tenni; (stwierdzić prawdziwość)
hitelesíteni, igazoló bizonyítvényt kiállítani
legalizować podpis – aláírást hitelesíteni
legalizowanie – hitelesítés, igazolás
legalizowanie dokumentów – dokumentumok
hitelesítése
legalnie – legálisan; törvényesen; jogosan,
jogszerűen, hitelesen
legalność – (lat.) legalitás, jogszerűség, jogosság;
törvényszerűség, törvényesség; a fennálló
kormányzat jogos léte
legalny,
-a,
-e
[prawny,
prawowity,
praworządny; zgodny z obowiązującym
prawem] – (lat.) legális v. legitim; 1.
törvényes,
törvényszerű,
törvényben
lefektetett; 2. jogos, jogszerű; 3. (egyh.)
legális [Olyan vallási nézet, amely a vallás
lényegét a törvényben és annak betöltésében
látja. Az etikában: valamely cselekedetnek az
erkölcsi törvénnyel való megegyezése.
Ellentéte itt: moralizmus.]
legalna praca – legális munka
legalne wysypisko śmieci – engedélyezett
szemétlerakó hely, szeméttelep
3130
legar [drewniana belka, do której przybija się
deski podłogi] – lépcsőfa, tartógerenda,
ászok, kereszttalpfa, keresztalj
1
legat [I legatum 'zapis' i legatus 'ambasador;
namiestnik prowincji' (z p.p.) od legare
'wysłać w jakiejś misji; zapisać w spadku'
z lex dpn. legis 'prawo'; fr. légaliser
'zaświadczać; uwierzytelniać' z łac. legalis
'ustawowy' od lex; poseł, wysłannik (zwł.
papieski;
zob.
legatus)
―
1. w
starożytnym Rzymie: poseł do obcego
państwa, dowódca legionu, pomocnik
prokonsula lub namiestnik w prowincjach
cesarskich; 2. wysłannik państwa] –
(egyház) legátus; követ; (tört.) teljhatalmú
megbízott a régi rómaiaknál külföldi
diplomáciai tárgyalások v. döntő fontosságú
hadműveletek
vezetésére;
(vallás)
nagyköveti rangban levő pápai követ
ideiglenes
megbizatással
(nuncius);
református teológiai v. főiskolai hallgató,
akit nagy ünnepeken falura küldtek
prédikálni
Legat
 W Rzymie pierwotnie wysłannik, osoba,
której zwierzchnik powierzył jakąś misję do
wykonania we własnym zastępstwie, np.
ambasador. W armii rzymskiej mianem
legata (łac. legatus legionis) określa się
wysokiej rangi oficera wyznaczonego przez
zwierzchników (namiestnika prowincji,
konsula, senat, później cesarza) do
dowodzenia pojedynczym legionem.
 W administracji legat to wysłannik cesarski,
pełniący zwierzchność administracyjnowojskową nad większym regionem, podległy
bezpośrednio cesarzowi.
 Urzędnik
honorowy
reprezentujący
rzymskiego władcę, potem także papieża na
soborach, synodach, uroczystościach, czy
rozmaitych politycznych wydarzeniach.
 Legat papieski, reprezentant papieża
oddelegowany do Kościoła partykularnego,
lub do konkretnych zadań, albo do pełnienia
misji dyplomatycznych (zob. nuncjusz).
 Każdorazowy prymas Polski nosi honorowy
tytuł legata urodzonego (łac. legatus natus).
 W prawie rzymskim legat był to rodzaj
uroczystego zapisu testamentowego.
 W języku staropolskim tym słowem
określano posła.
legat2 [1. dawn. zapis testamentowy; darowizna;
2. zapisanie w testamencie określonych
dóbr osobie niebędącej spadkobiercą; też:
to, co zostało w ten sposób komuś
zapisane] – hagyaték, végrendelet; adomány
legat papieski [w Kościele katolickim:
przedstawiciel Stolicy Apostolskiej] –
legátus; a Pápai Állam képviselője
-
Wersja 01 01 2017.
legatariusz [1. (łc. legatatius ‘spadkobierca’)
praw. osoba, która otrzymuje legat; 2.
legatarius 'spadkobierca', dawn. osoba
otrzymująca legat, zapis; 3. osoba
otrzymująca legat] – (jog) végrendeleti
örökös
legato (wł. związany) [1. muz. płynnie łącząc
kolejne dźwięki; 2. jest techniką
artykulacji w grze na instrumentach
muzycznych, w której kolejne dźwięki są
grane płynnie, bez najmniejszych przerw.
W ten sposób tworzy się kilku(nasto)
nutowe "potoki" dźwięku, w których nie
sposób
jednoznacznie
wyodrębnić
pojedyncze dźwięki. W naturalny sposób
legato zamyka się we frazie. 3. jest
to sposób artykulacji, oznacza dokładne
łączenie kolejnych dźwięków. Czasami
oznacza się łukiem nad lub pod nutami] –
(ol.) legato; (zene) kötve, kötötten; utasítás a
zenemű megfelelő részében a hangok
megszakítás nélküli megszólaltatására
legawiec [pies myśliwski wystawiający i
aportujący zwierzynę] – vizsla
legawy, -a, -e [dawny przymiotnik, dziś żywy w
wyrażeniu: pies legawy (legawiec) - typ
psa
myśliwskiego
wystawiającego
zwierzynę i aportującego ją po odstrzale]
– lomha, lusta; vizsla-, vizsla féle
lege artis [1. łac., (wykonany) według (wszelkich)
zasad sztuki (zwł. zabieg lekarski); 2.
zgodnie z zasadami sztuki] – (lat.) lege
artis; a mesterség törvénye szerint, a műfaj
szabályai szerint, szabályszerűen
Lege non distinguente nec nostrum est
distinguere [1. ustawa nie rozróżnia, a
więc i my nie rozróżniajmy; 2. tam, gdzie
ustawa nie rozróżnia, nie naszą jest rzeczą
wprowadzać rozróżnienie] – (lat.) Lege
non distinguente nec nostrum distinguere; a
törvény nem tesz különbséget, és ezért mi
sem teszünk különbséget.
legenda [1. opowieść dotycząca życia świętych i
bohaterów
lub
jakichś
wydarzeń
historycznych,
nasycona
motywami
fantastyki i cudowności; 2. o osobie
otoczonej niezwykłą sławą; 3. zmyślone
lub przesadzone historie dotyczące
sławnych ludzi, miejsc albo zdarzeń
historycznych;
4. krótki
tekst
na
marginesie
mapy,
objaśniający
występujące na niej symbole graficzne i
barwne; 5. napis na monecie, medalu lub
pieczęci;
6. liryczny
utwór
instrumentalny] – 1. legenda (lat., a. m.
olvasni való), egy-egy szentnek élettörténete,
vagy élete egy-egy csodás mozzanatának
előadása, melyeket a régi kereszténység
korában a templomokban a hivők épülésére
felolvastak), monda; 2. (irodalom) népi
hagyomány
valamilyen
esemélyről,
különösen valaki erejéről, hősiességgéről,
bátorságáról; 3. (átv.) kitalált történet,
mendemonda; 4. jelmagyarázat, magyarázó
felirat
3131
Legenda. Tak nazywano to, co w średnich
wiekach odczytywano po kościołach w czasie
nabożeństwa bądź z Pisma św., bądź z Aktów
męczeńskich, bądź z żywotów świętych. Później
wszakże wyraz legenda oznaczał zwykle opis
historyczny życia jednego ze świętych, do którego
dodawano poetyczne szczegóły, jakie gorąca
wiara wytwarzała dla zachwycenia umysłu i
podniesienia serca wiernych. Duchowieństwo
odczytywało wreszcie legendy poza kościołem, na
zebraniach chrześcijan, gdzie już chodziło nie o
naukę historyi, ale o moralny wpływ na umysły
prostoty i pociągnięcie jej do Boga. Z literatury
kościelnej przeszła legenda i do literatury
narodowej.
LEGENDA – Az olvasandó, amit olvasni kell; a
római
katolikus
egyházban
a
szentek
emlékünnepein a misében az illető szentek
élettörténetéből felolvasott részletek; tágabb
értelemben az legenda olyan építő célzatú vallásos
elbeszélés, amelynek történeti alapja bizonytalan.
-
Wersja 01 01 2017.
Leggings – (ang.) Leggings; fej nélküli
nadrágharisnya; sztreccsnadrág (eredetileg
stretch-nadrág, angolul: leggings) egy szűk,
testhezálló nadrágtípus.
legginsy [wym. leginsy] [obcisłe, elastyczne
spodnie] – (ang.) legginsy, cicanadrág
Legenda aurea (łac. Złota legenda) – Legenda
aurea; Aranylegenda. [Jacobus de Vorigina
(megh.1298) legendagyűjteménye.]
legendarnie – legendásan, legendaszerűen;
mesebelien, híresen
legendarność – legendásság, legendaszerűség;
mesebeliség, híresség
legendarny, -a, -e [1. oparty na legendzie, znany
z legendy; 2. o kimś tak sławnym, że stał
się przedmiotem legendy] – legendás,
legendaszerű; mesebeli, híres
legendarne opowieści – legendás elbeszélések
legendarne władcy – legendás uralkodók
legendowy, -a, -e – mondai, legendás
Leges ab omnibus intellegi debent [1. ustawy
powinny być zrozumiałe dla wszystkich; 2.
prawo powinno być zrozumiałe dla
wszystkich] – (lat.) Leges ab omnibus
intellegi debent; a törvény legyen érthető
mindenki számára.
Leges salutem civitatis saluti singulorum
anteponunt [1. ustawy przekładają dobro
państwa nad dobro jednostki; 2. prawa
przekładają dobro państwa nad dobro
obywateli] – (lat.) Leges salutem civitatis
saluti singulorum anteponunt; a törvények
fordítják az állam javát az egyén java fölé
leggiero (wym. ledżero) [lekko] – (zene) leggiero;
könnyeddén
leghorn [kura o białym upierzeniu, żółtych
nogach i dziobie, odznaczająca się dużą
nieśnością] – (ang.) leghorn (jól tojó fehér
tyúkfajta)
3132
leghorn
legia [fr. Légion, 1. ochotniczy oddział wojska; 2.
'legia; mnóstwo z łac. legio dpn. legionis
'wybór; wojsko wyborowe; legion' od
legere; legion jednostka wojska rz. licząca
teoretycznie 6000 ludzi (w praktyce
zawsze mniej; zob. centuria 1., kohorta,
manipuł);
gromada,
rzesza,
masa,
mnóstwo (por. Biblia, Ew. wg Marka, 5, 9;
Ew. wg Łukasza, 8, 30 tł. również jako
"wojsko"); (legia, legiony) ochotnicza
formacja wojsk.] – (lat.) légió; (tört.) a
legmagasabb katoni csapategység a régi
rómaiaknál; (átv.) nag tömeg, sereg, csapat,
sokaság; (wojsko) különféle elemekből,
rendszerint
külföldiekből
összetevődő
katonai egység, ill. azok szervezete; egyes
külföldi, katonai jellegű polgári szervezetek
neve
legia
cudzoziemska,
legion cudzoziemski
[ochotnicze oddziały żołnierzy różnych
narodowości, biorące udział w podbojach
kolonialnych] – idegenlégió
(légion
d’étrangers)
Legia Honorowa [1. légion d'honneur fr., order
legii honorowej ustanowiony przez
Napoleona I. 2. najwyższe odznaczenie
francuskie ustanowione przez Napoleona
I; odznaczenie francuskie ustanowione
przez Napoleona w 1803r. Nadawany za
szczególne zasługi wojskowe i cywilne,
udekorowany zwał się Kawalerem Legii
Honorowej. Dzieli się na 5 klas.] – (francia)
légion d'honneur, francia becsületrend
(Ordre national de la Légion d'Honneur) [a
-
Wersja 01 01 2017.
legmagasabb francia állami elismerés, melyet
Bonaparte Napóleon, Franciaország első
konzulja 1802-ben alapított. Jelmondata:
„Becsület és Haza” (Honneur et Patrie)]
legia polska – lengyel légió
Legia
Tebańska
lub
Legion
Tebański
[legendarny
pierwszy
chrześcijański
legion rzymskiej armii, utworzony
pierwotnie w Tebaidzie w Górnym
Egipcie w III wieku, stamtąd przeniesiony
do Europy w celu walki z barbarzyńcami.
Rekrutację
do
legionu
miał
przeprowadzać sam cesarz Maksymian.
Według tradycji centurionem tego
oddziału armii był św. Maurycy, będący w
posiadaniu Świętej i Niosącej Krzyż
Lancy Cesarskiej (łac. Sancta et Crucifera
Imperialis Lancae).] – Thébai Légió [Szent
Mauritius (olaszul San Maurizio), aki a
tiszteltre méltó római kori Thébai Légió
vezetője volt a harmadik században.
Maximianus, aki Diocletians társcsászára
volt katonáit a keresztények ellen vetette be,
de a thébai légió megtagadta az
engedelmességet. A császár megtizedeltette
őket, de ennek ellenére hajlíthatatlanok
maradtak. Szentként mind a Római katolikus
és mind a Kopt keresztény egyházak
elismerik őt. A róla elnevezett állami vagy
katonai kitüntetések ismeretesek több
keresztény országban is. Talán az egyik
legismertebb az amerikai katonák részére
adományozott (Order of Saint Maurice).]
Legia Warszawa – (sport) Varsói Légió
legier (z niem: Lager) [legierami nazywano
składy
towarów,
zwłaszcza
cudzoziemskich] – (dawno) áruraktár;
lerakat
leginsy [produkowane z dzianiny, ich nogawki
połączone są ze sobą w części majątkowej i
podwinięciembrzegu wyrobu.] – talpallós
nadrág [Lábfej nélküli harisnyanadrág,
amelynek szárai alul szegettek és amelyen a
talp alatt átvezetett rögzítő szalag (talpalló)
van. Rögzítőszalag nélküli változatát
"macskanadrágnak" nevezik.]
legion [1. w starożytnym Rzymie: jednostka
wojskowa; 2. zob. legia; 3. duża liczba
ludzi] – (átv.) légió; sereg, csapat
Legion, Wojsko [pierwszy wyraz użyty jest w
Biblii Tysiąclecia i innych przekładach
niepolskich.W
Nowym
Testamencie
oznacza niezliczoną liczbę żołnierzy,
aniołów, wielką liczbę demonów.] – Légió
[1, A római hadsereg legnagyobb egysége,
6000 főnyi gyalogságot és 300 főnyi
lovasságot, valamint segédcsapatokat foglalt
magában. 2. Igen nagyszámú (Mt 26,53; Mk
5,9).]
3133
Legion Zaolziański [grupy dywersyjne Wojska
Polskiego II RP, improwizowane we
wrześniu 1938 r., w trakcie przygotowań
politycznych
i
wojskowych
do
rewindykacji Zaolzia, przeznaczone do
przeprowadzenia "działań dywersyjnych w
większym stylu na tyłach armii czeskiej".] –
Olzán túli Légió (lengyel diverziós egység)
legionista [żołnierz służący w legionach a. legii] –
1. (lat.) légionárius; a légió katonája, tagja;
2. legionista; a francia idegenlégió tagja
legionowy, -a, -e – légióbeli, sereg-, csapatlegiony [ochotnicze oddziały polskie w okresie
wojen napoleońskich i podczas I wojny
światowej] – légiók
-
Wersja 01 01 2017.
legis actio [legis akcja] – (lat.) legis actio [A
törvény
által
szigorú
pontossággal
meghatározott,
ünnepélyes
perbeli
cselekvésmódok
(szóbeli
mondókák,
szimbolikus cselekmények), amelyekkel a
peres felek a pert vezető magisztrátustól a
jogvita
eldöntésére
szolgáló
eljárás
(iudicium) elrendelését kérték.]
Legis Actio Sacramento [najważniejsza legis
akcja służąca do prowadzenia procesu.
Nazwa pochodzi stad, że trzeba było
złożyć pewnego rodzaju wadium jako
zabezpieczenie, że wykona się wyrok lub
pewien rodzaj przysięgi jakie miały
składać strony procesu.] – (lat.) Legis
Actio Sacramento
Dzieli się na dwa typu:
a) In rem – zwrot rzeczy
b) In persona – roszczenia o charakterze
osobistym, przede wszystkim zobowiązania.
Pretor udzielał jakiemuś powodowi skargi Legis
Actio Sacramento In Rem. Ten z tą skargą szedł
przed sędziego. Przed sędziego wzywany był
także pozwany który musiał stawić się osobiście.
Sędzia wydawał ustny wyrok i z momentem
wyroku powód zwycięski stawał się wierzycielem
a pozwany, przegrany dłużnikiem. Po wydaniu
wyroku dłużnik miał 30 dni na wykonanie
dobrowolne wyroku. Jeżeli nie wykonał tego
wyroku to wtedy zwycięski powód przy pomocy
specjalnego powództwa Legis Actio wszczynał
postępowanie egzekucyjne.
két alkalmazási kör:
• legis actio sacramento in personam: fennáll-e
az alperesnek valamilyen kötelezettsége a
felperessel szemben – ha ez megállapításra
kerül bírói úton, végrehajthatóvá válik a
követelés.
Legiony
Legiony to żołnierska nuta
Legiony to straceńców los!
Legiony to żołnierska buta
Legiony to ofiarny stos.
My pierwsza brygada strzelecka gromada
Na stos rzuciliśmy nasz życia los
Na stos na stos!
O ileż mąk ileż cierpienia
O ileż krwi wylanych łez
Pomimo to nie ma zwątpienia
Dodawał sił wędrówki kres.
Nie chcemy już od was uznania
Ni waszych mów ni waszych łez
Skończyły się dni kołatania
Do waszych dusz do waszych kies.
Umieliśmy w ogień zapału
Młodzieńczych wiar rozniecić skry
Nieść życie swe dla ideału
I swoją krew i marzeń sny.
Potrafim dziś dla potomności
Ostatki swych poświęcić dni.
Wśród fałszów siać zew namiętności.
Miazgą swych ciał żarem swej krwi.
Mówili żeśmy stumanieni
Nie wierząc w to że chcieć to móc!
Lecz trwaliśmy osamotnieni
A z nami był nasz drogi wódz!
• legis actio sacramento in rem: dolgok feletti
hatalmi igények érvényesítését szolgálta.
Legis
virtus haec est: imperare, vetare,
permittere, punire. "Prawo ma moc:
nakazywać, zakazywać, pozwalać, ukarać"
– (lat.) Legis virtus haec est: imperare,
vetare, permittere, punire. - A törvény ereje:
parancsolni, tiltani, engedni, büntetni.
legislacja [prawodawstwo, ustawodawstwo] –
(lat.) legislatio; (jog) jogszabályozás,
törvényhozás, jogalkotás
legislator [1. znawca prawa; 2. prawodawca] –
(lat.) legislator; törvényhozó
legislatura [1. ogół organów ustawodawczych w
danym kraju; też: okres wykonywania
funkcji przez organ ustawodawczy; 2.
władza ustawodawcza; jej kadencja, okres
jej działalności] – (jog) legislatúra;
törvényhozó hatóság
legislatywa [1. organ władzy ustawodawczej; 2.
władza
ustawodawcza;
hist.
fr.
zgromadzenie prawodawcze (1 X 1791-20
3134
IX 1792 i 28 V 1849-2 XII 1851).] –
törvényhozó hatóság
legista [1. w średniowiecznej Europie: znawca
prawa rzymskiego; 2. Legiści (łac.. lex prawo) – znawcy prawa, pojęcie odnosi się
zwłaszcza do średniowiecznych znawców
prawa rzymskiego. Odegrali bardzo
istotną rolę np. We Francji, dokąd jako
wykształceni prawnicy od XIII w. zaczęli
przenosić na jej teren znajomość prawa
rzymskiego, a nawet zaszczepiać jego
zasady w praktyce. Było to widoczne
szczególnie tam, gdzie chodziło o
teoretyczną podbudowę praw monarchy,
przyczyniając się tym do wzrostu
znaczenia
władzy
królewskiej
Kapetyngów i wzmocnienia monarchii
francuskiej.] – (jog) legista; a római jog
ismerője
legityma [prawn. zachowek, część spadku, w
postaci
majątku
ruchomego
a.
nieruchomego, jaką dzieci, a niekiedy
także inni spadkobiercy muszą otrzymać
niezależnie od (a nawet wbrew) woli
spadkodawcy wyrażonej w testamencie.] –
legitimáció; igazolvány, igazoló okmány,
igazolás
legitymacja
[1. dokument
stwierdzający
tożsamość osoby; 2. prawo do czegoś, np.
do sprawowania władzy lub występowania
w czyimś imieniu; 3. potwierdzenie
czegoś] – (lat.) legitimáció; (jog) legitimálás,
jogosítás, igazolás; valamely jogszabály v.
megbizatás törvényességének elismerése v.
megerősítése; igazolvány, igazoló okmány,
igazolás
legitymacja członkowska – tagsági igazolvány,
tagsági könyv, tagkönyv
legitymacja partyjna – párttagsági könyv,
párttagsági igazolvány,
pártigazolvány;
pártkönyv
legitymacja studencka – egyetemi diákigazolvány
legitymacja szkolna – diákigazolvány
legitymacja służbowa – katonai igazolás
legitymacja ubezpieczeniowa – biztosítási kártya
legitymacja
związkowa
–
egyesületi
v.
szakszervezeti igazolvány
legitymacyjny, -a, -e [związany z legitymacją] –
igazoló
legitymista
[zwolennik
doktryny
nienaruszalności "praw historycznych"
dynastii, monarchista (hist. we Francji zwolennik Burbonów; na Węgrzech i w
Austrii - Habsburgów)] – (lat.) legitimista;
a legitimizmus híve
-
Wersja 01 01 2017.
legitymistyczny, -a, -e – (lat.) legitim, legitimista;
törvényes,
méltányos,
jogos;
a
legitimizmussal kapcsolatos, rá jellemző
legitymizm [1. jest to koncepcja polityczna z
początku
XIX
wieku,
głosząca
nienaruszalność
praw
dynastii
panujących. Według tej koncepcji, władza
królewska pochodzi od Boga, a nie od
ludu. Sformułowana po raz pierwszy w
1814 roku przez Talleyranda, stanowiła
nadrzędny
cel
obrad
kongresu
wiedieńskiego. W myśl tej doktryny
wszyscy monarchowie obaleni przez
Napoleona lub Rewolucję mieli powrócić
na trony, jako że władcy nie mogą być
usunięci przez poddanych. Na mocy tej
zasady doszło między innymi do
restauracji
Burbonów we Francji,
Hiszpanii i Królestwie Obojga Sycylii.
Legitymizm miał być podstawą porządku
Świętego Przymierza. 2. (franc. légitimité,
hiszp.
i
portug.
legitimismo,
wł.
legittimismo, niem. Legitimismus, ang.
Legitimism) - zasada prawowitości
dynastycznej,
wywiedziona
z
fundamentalnej normy chrześcijańskiej
teologii politycznej o pochodzeniu władzy
z woli Bożej, określająca porządek
sukcesji
naturalnej
w
monarchii
dziedzicznej, obserwowany według reguł
prawa zwyczajowego, wykształconych w
tradycji danego królestwa.] – (lat.)
legitimizmus; 1. az „isten kegyelméből való”
örökös
királyságok
törvényes
megváltoztathatatlanságának alapelve; 2. egy
trónját veszett régi uralkodócsalád igényeit
képviselő mozgalom; Magyarországon a
Habsburgok restaurálását célzó mozgalom;
(dawno) a fennálló jogrend alapján álló,
minden forradalmi úton hozott reformot
elvető politikai irányzat
legitymować (legitymuje) – igazolni, igazoltatni;
törvényesíteni
legitymować kogo a. kogoś – igazolni vkit
legitymować
się
–
igazolja
magát;
személyazonosságát igazolja
legitymowanie – igazolás, törvényesítés
legitymowanie się – igazolás
legnąć (lec; 1. daw. położyć się, zwalić się ciężko
2. polec, stracić życie) – (dawno) feküdni,
lefeküdni (fekszik, lefekszik); lepihenni,
nyugodni; elesni, meghalni
legować [dokonywać zapisu testamentowego] –
hagyományozni
legowisko [1. prymitywne miejsce do leżenia,
spania; 2. miejsce snu i schronienia
zwierząt] – (zwierzęce) fészek, vacok; (łoże)
fekvőhely, fekhely
3135
legowisko dla kota – macskafekhely
legowisko dla psa – kutyafekhely
legowisko niedźwiedzia – medvebarlang
Legum ministri magistratus legum interpretes
iudicies [urzędnicy są sługami prawa a
sędziowie jego tłumaczami] – (lat.) Legum
ministri magistratus legum interpretes
iudicies; a hivatalnokok a jog szolgái, a bírák
meg az ő tolmácsolói
legumina [1. słodka potrawa mączna podawana
jako deser; 2. nazwa popularnych
deserów. Zalicza się do nich słodkie
potrawy, zazwyczaj mączne, np. kisiele,
budynie itp.] – (lat.) legumin; 1. hüvelyes
termények fehérjetartalma; 2. csemege,
édesség, sütemény, desszert, utóétel; (zselés
édesség)
legwan
[jaszczurka
o
skórze pokrytej
nieregularnymi
łuskami,
żyjąca
w
Ameryce] – leguán
Legwan zielony (Iguana iguana) [duży,
roślinożerny
gatunek
nadrzewnej
jaszczurki
z
rodziny
legwanów,
pochodzący ze Ameryki Środkowej oraz
Południowej. Jest jednym z dwóch
przedstawicieli
rodzaju
Iguana
i
największym ze wszystkich legwanów.] –
zöld leguán (Iguana iguana) [a hüllők
(Reptilia) osztályának a pikkelyes hüllők
(Squamata) rendjéhez, ezen belül a gyíkok
(Sauria vagy Lacertilia) alrendjéhez, a
leguánalakúak (Iguania) alrendágához és a
leguánfélék (Iguanidae) családjához tartozó
faj.]
legwany (Iguanidae) [rodzina jaszczurek,
obejmuje ok. 35 gatunków] – leguánok;
(Iguanidae) a gyíkok rendjébe tartozó hüllők
(Amerikában és Madagaszkáron honosak;
ide tartoznak az anoliszok, a baziliszkuszok,
a zöld leguánok)
lej [1. wgłębienie w ziemi o kształcie stożkowym;
2. przyrząd do zlewania płynów lub
zsypywania sypkich materiałów] – tölcsér;
bombatölcsér, gránáttölcsér; örvény
lej [jednostka monetarna Rumunii równa 100
banom] – lej (román pénzegység); román lej
(románul: leu românesc; többesszáma
románul: lei)
lej depresyjny [obszar powierzchni depresyjnej
o kształcie leja, powstający wokół miejsca
-
Wersja 01 01 2017.
pompowania
wody
podziemnej]
–
depressziós tölcsér
lej od pocisku – gránáttölcsér
lejarnia – (ritka) öntöde
lejba [1. luźna sukienka; 2. luźna, obszerna
sukienka] – bő, kényelmes ruha; lajbi [A
lajbi (lájbi) megnevezés német eredetű és a
leibchen-ből (mellényke) erednek. Férfiak
viselte fémgombos posztókabát, illetve
felsőruhaként viselt mellény illetve női
mellény(ke).]
lejber - niedorajda (obelż.) [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach]–
mamlasz, fajankó, magatehetetlen fráter
lejbgwardia
[1.
nm.
Leibgarde
'straż
przyboczna'; Leib 'ciało; brzuch'; Garde
'straż; gwardia'; hist. straż przyboczna
monarchy; oddziały gwardii w armii ros.
2. rosyjskie oddziały wojskowe; 3. straż
przyboczna monarchy; 4. dawna straż
przyboczna monarchy; 5. oddziały gwardii
w dawnej armii rosyjskiej] – testőr;
testőrség
lejbgwardzista [żołnierz należący do lejbgwardii]
– testőr
lejbik [1. Leibchen 'ciałko; stanik; kaftanik'
zdrobn. od Leib. przest. luźny żakiet
damski; kaftan; dawn. obcisły stanik
damski; hist. górna część munduru wojsk.
1. luźny żakiet damski; 2. górna, obcisła
część dawnego munduru wojskowego] –
(dawno) katonai egyenruha; női mellényke,
mellény, lajbi
lejc, lejce [część uprzęży służąca do kierowania
koniem w zaprzęgu] – gyeplő, kantárszár;
kötőfék
Zaprzęg czterokonny w lejc
(Zaprzęg czterech ogierów śląskich z SOSP w Klikowej)
lejcowy, -a, -e – gyeplő-
3136
lejdejski, -a, -ie – leydeni (Leyden hollandiai város
nevéből)
leje – zuhog az eső
leje jak z cebra – úgy esik, mintha dézsából
öntenék; zuhog, mintha dézsából öntenék
zuhog; zuhog az eső; szakad, zuhog; ömlik
az eső
leje krwawe łzy – véres könnyeket hullatni
leje się przez dach do mieszkania – a tetőn át
becsurog az eső a lakásba
lejek [przyrząd, urządzenie w kształcie
odwróconego stożka zakończonego wąską
rurką, służące do zlewania płynów,
zsypywania sypkich materiałów itp.] –
tölcsér, kis tölcsér
lejek laboratoryjny – laboratóriumi tölcsér
lejka, leica [wym. lajka] [małoobrazkowy aparat
fotograficzny] – kisképes fényképezőgép
lejkarz – Leica géppel fényképező (utcai v.
fürdőhelyi) fényképész
lejkowaty, -a, -e [podobny kształtem do lejka] –
tölcséres, tölcsér alakú
lejowato – tölcséresen, tölcsér alakúan
lejowaty, -a, -e [mający kształt leja] – tölcsér
alakú
lejtmotyw, leitmotiv (z języka niemieckiego
"motyw przewodni") [1. stale powracający
motyw utworu muzycznego i literackiego.
Występują
lejtmotywy
treściowe,
stylistyczne
i
rytmiczne;
2.
charakterystyczny motyw przewijający się
przez cały utwór, symbolizujący jakąś
postać, rzecz lub ideę] – (ném.) leimotív;
(zene) vezérmotívum; valamely személyt,
eseményt ábrázoló zenei motívum, amely
mindig fel-felhangzik, ha az szóba kerül v.
megjelenik
lejtnant, lejtenant, leutnant [oficerski stopień
wojskowy w armii rosyjskiej i radzieckiej
(także białoruskiej i ukraińskiej, jak
również bułgarskiej), w przybliżeniu
odpowiednik
porucznika.
Nazwa
zapożyczona z języka francuskiego (lieu
tenant - "odpowiedzialny za utrzymanie
pozycji") i niemieckiego, gdzie Leutnant
również oznacza porucznika. "Lejtnant"
pojawia się także w nazwie rosyjskiego
(także białoruskiego, ukraińskiego i
bułgarskiego) stopnia generalskiego generał
lejtnant
(генерал-лейтенант,
wyższy od generał-majora, ale niższy od
generał-pułkownika), to w przybliżeniu
odpowiednik polskiego stopnia generała
dywizji, występował także od końca XVII
wieku w wojskach polskich autoramentu
cudzoziemskiego.]
–
hadnagy
(podporucznik) [A századoknál a kiképzés a
-
Wersja 01 01 2017.
kapitány mellé beosztott hadnagy feladata
volt, a francia lieutenant és a német Leutnant
egyaránt a "helyettes" értelemben vett latin
locumtenens (helytartó: locus - hely, tenere tart) szóra vezethető vissza. A hadnagyoknál
is megjelent a finomodás, a rangidős
főhadnagy és az egyes hadseregeknél
bevezetett sub-lieutenant – alhadnagy –
rangok megjelenésével.; General-Leutnant:
főhadnagy]
1
lek
[każda substancja, niezależnie od
pochodzenia
(naturalnego
lub
syntetycznego, a także roślinnego),
wprowadzana do organizmu w celu
osiągnięcia
pożądanego
efektu
terapeutycznego, lub w celu zapobiegania
chorobie, podawana w ściśle określonej
dawce.
Lekiem
jest
substancja
modyfikująca procesy fizjologiczne w taki
sposób, że hamuje przyczyny lub objawy
choroby, lub zapobiega jej rozwojowi.
Określenie lek stosuje się też w stosunku
do substancji stosowanych w celach
diagnostycznych (np. metoklopramid w
diagnostyce hiperprolaktynemii) oraz
środków modyfikujących nie zmienione
chorobowo funkcje organizmu (np. środki
antykoncepcyjne). Definicję leku podają
również podstawowe akty prawne
dotyczące farmacji. W Polsce takim aktem
jest ustawa Prawo farmaceutyczne
(ostatnia wersja z 6 września 2001 roku,
(Dz. U. z 2005 r. Nr 94, poz.787.] –
orvosság, gyógyszer
[olyan készítmény
(általában mesterségesen előállított kémiai,
vagy
növényi
eredetű
hatóanyagok
keveréke), amit a betegségek gyógyítására,
megelőzésére, vagy diagnosztikai célokra
használnak. A gyógyszerek szervezetre
kifejtett hatásait a gyógyszerhatástan
tudománya vizsgálja.]
lek czyszczący – hashajtó, purgatív szer
lek homeopatyczny – homeopátiás orvosság
lek hormonalny – hormongyógyszer
lek kojący [zob. trankwilizator] – nyugtatószer
lek moczopędny – vízhajtó orvosság
lek nasenny – altató
lek nasercowy – szívgyógyszer
lek przeciwbólowy – fájdalomcsillapító
lek przeciwdepresyjny – depresszió elleni szer
lek przeciwgorączkowy – lázcsillapító
lek przeciwkaszlowy – köhögéscsillapító
lek przeciwreumatyczny – reuma elleni orvosság
lek uspokajający – nyugtató, idegcsillapító
lek znieczulający – érzéstelenítő
lek2, lek albański – az albán pénzrendszer
pénzegysége
lekarka [kobieta lekarz] – orvosnő, doktornő
(jestem lekarką)
3137
lekarski, -a, -ie – orvosi-, gyógylekarstwa – gyógyszerek
lekarstwa domowe – házi gyógyszer
lekarstwo [1. substancja stosowana do leczenia
chorób; 2. sposób, rada, środek zaradczy;
3. stosowali je w Biblii przy użyciu wina i
owoców] – orvosság, gyógyszer; patikaszer
(jak na lekarstwo: nagyon kevés, nagyon
keveset)
lekarstwo czyści – az orvosság meghajt, az
orvosság kitisztítja a beleket
lekarstwo działa drastycznie – az orvosság erősen
hat
lekarstwo działa natychmiastwo – az orvosság
azonnal hat
lekarstwo korzystnie zadziała – a gyógyszer
kedvezően hat v. kedvező hatású
lekarstwo na co – orvosság, gyógyszer vmire
lekarstwo na grypę – influenza elleni orvosság
lekarstwo na poty – izzadtság elleni szer
lekarstwo nasercowe – szíverősítő orvosság,
szívgyógyszer
lekarstwo od czego – orvosság, gyógyszer vmi
ellen v. vmire
lekarstwo okazało się skuteczne – használt v.
hatott az orvosság; az orvosság javulást
eredményezett
lekarstwo pędzi mocz – az orvosság hajtja a
vizeletet
lekarstwo podziałało – használt v. hatott az
orvosság
lekarstwo przeciw gorącze – láz elleni orvoság;
lázcsillapító
lekarstwo przeciw zatruciu – mérgezés elleni
gyógyszer
lekarstwo przeciwgorączkowe – lázcsillapító
lekarstwo stosowane doustnie – belsőleg v.
kanalas beadással alkalmazott orvosság
lekarstwo w pigułkach – tablettás szer v.
gyógyszer; gyógyszer pirulában
lekarstwo zbawienne – hatékony gyógyszer
-
Wersja 01 01 2017.
lekarstwo zewnętrzne – külsőleg használandó
orvosság
lekarstwo znieczulające – érzéstelenítő
lekarstwo znudziło chorego – az orvosságtól
émelygés fogta el a beteget
lekarz (lek.) [1. osoba posiadająca właściwe
kwalifikacje, potwierdzone wymaganymi
dokumentami, do udzielania świadczeń
zdrowotnych, w szczególności do: badania
stanu zdrowia, rozpoznawania chorób i
zapobiegania im, leczenia i rehabilitacji
chorych, udzielania porad lekarskich, a
także wydawania opinii i orzeczeń
lekarskich. 2. Pan przyszedł dla chorych
jako lekarz.] – orvos (orv.); kezelőorvos
(jestem lekarzem)
lekarz chorób dziecięcych [zob. pediatra] –
gyemekorvos
lekarz chorób kobiecych [specjalista w
dziedzinie
ginekologii]
–
nőorvos,
nőgyógyász
lekarz chorób usznych – fülorvos, fülész
lekarz chorób wewnętrznych – (internista)
belgyógyász
lekarz dentysta – fogorvos
lekarz domowy, rodzinny [lekarz opiekujący się
rodzinami mieszkającymi na określonym
terenie] – háziorvos, családi orvos
lekarz dyżurny – ügyeletes orvos
lekarz karetki pogotowia – mentőorvos
lekarz krajowy – tiszti orvos
lekarz medycyny ogólnej – általános orvos
lekarz naczelny – főorvos
lekarz oczny – szemorvos, szemész
lekarz ogólny – általános orvos
lekarz okręgowy – körorvos; körzeti orvos
lekarz okrętowy – hajóorvos
lekarz ordynujący – rendelő orvos
lekarz pogotowia – mentőorvos
lekarz położnik – szülész, szülészorvos
lekarz przyboczny – háziorvos [Karl Brandt
(lekarz przyboczny Hitlera), Karl Gebhard
(lekarz przyboczny Himmlera)]
lekarz rejonowy – (dawno) körzeti orvos;
tisztiorvos
3138
lekarz rodzinny – háziorvos, családi orvos
lekarz sądowy – törvényszéki orvos
lekarz specjalista – szakorvos, specialista
lekarz specjalista chorób usznych – fülész,
fülorvos
lekarz sportowy – sportorvos
lekarz starego autoramentu – (gúny) ókori orvos,
maradi
lekarz sztabowy – törzsorvos
lekarz ubezpieczalni – 1. (dawno) SZTK orvos; 2.
társadalombiztosítással szerződött orvos
(OEP:
Országos
Egészségbiztosítási
Pénztár)
lekarz uszny – fülgyógyász, fülorvos
lekarz weterynaryjny – (weterynarz) állatorvos
lekarz wewnętrzny – belgyógyász
lekarz wojewódzki – tiszti orvos, vajdasági orvos
lekarz wojskowy – katonaorvos
lekarz z powołania – hivatásos v. hivatását
örömmel betöltő orvos
lekarz
zakładowy
–
üzemi
orvos;
foglalkozásegészségügyi orvos
lekarze – orvosok
lekceważąco – kicsinylően, fitymáló módon,
tiszteletlenül, megvetően
lekceważący, -a, -e [świadczący o czyimś
lekceważeniu] – hanyag, nemtörődöm,
könnyelmű, megvető, kicsiny, lenéző,
hányaveti, lekicsinylő [gőgös, felfuvalkodott,
pöffeszkedő, fennhéjázó, dölyfös, pökhendi,
önhitt, nagypofájú, önelégült, kivagyi,
kevély, rátarti, hiú, nagyképű, elbizakodott,
fölényeskedő, öntelt, beképzelt, fellengzős,
fölényes, büszke, hetyke, hencegő, lekezelő,
hetvenkedő, hatalmaskodó]
lekceważenie [traktowanie kogoś lub czegoś bez
dostatecznej uwagi] – semmibevevés,
lebecsülés, lenézés, kicsinylés, lekicsinylés,
fitymálás,
megvetés,
nemtörődömség;
vminek a semmibevétele
lekceważyć [1. nie zwracać uwagi na kogoś,
traktować
kogoś
pogardliwie,
bez
szacunku; 2. nie przywiązywać wagi do
czegoś; bagatelizować] – (mieć za nic)
lebecsülni, semmibe venni, lekicsinyelni,
lenézni, megvetni, fitymálni; (nie dbać)
elhanyagolni
lekceważyć kogoś – lenézni vkit; megvetni vkit;
kicsibe vesz (vkit)
lekceważyć niebezpieczeństwo – a veszélyt
semmibe venni, lekicsinyelni
lekceważyć przestrogi – a figyelmeztetést
semmibe se venni
lekceważyć sovie kogo – semmibe se venni;
lekicsinyelni, lefitymálni vkit
-
Wersja 01 01 2017.
lekcja [1. jednostka zajęć szkolnych, trwająca
zwykle 45 minut; 2. materiał zadany
uczniom do nauczenia się; 3. przykre
doświadczenie, które może być dla kogoś
przestrogą; 4. sposób odczytania tekstu
rękopiśmiennego; 5. jeden z wariantów
tekstu; 6. fragment Biblii lub pism Ojców
Kościoła czytany lub śpiewany podczas
mszy] – (lat.) lektio; (zajęcie, wykład) óra,
előadás, tanóra; (materiał zadany lub będący
w podręczniku; ustęp zadany) lecke, feladat;
(egyh) lekció, szentlecke, olvasmány; az
istentiszteleten,
misén,
liturgiában
felolvasásra kijelölt szentírásbeli szakasz
lekcja [(biblia) epistoła lub wyjątek z Biblii,
czytany lub śpiewany w czasie mszy a. w
brzewiarzu] – lecke
lekcja [(filologia) jeden z wariantów tekstu, np.
pisanego lub drukowanego] – nyomtatott v.
írott szövegvariáció
lekcja [(łac. lectio – czytanie, odczyt) to sposób
odczytania na głos znaków pisma. Lekcja
zależy od języka jakim posługuje się
użytkownik, ew. także od jego dialektu,
osobowej maniery i wad wymowy.] – lecke
lekcja [(szkoła) zajęcia szkolne, zazwyczaj 45minutowe, a. praca domowa] – óra, lecke
lekcja fortepianu – zongoralecke
lekcja języka – nyelvóra
lekcja języka węgierskiego – magyar óra, magyar
nyelvlecke
lekcja konwersacja – társalgó lecke
lekcja nadobowiązkowa – különóra
lekcja muzyki – zeneóra
lekcja powtórkowa – ismétlőóra
lekcja próbna – próbalecke
lekcja prywatna – magánóra, különóra
lekcja religii – hittanóra
lekcja rysowania – rajzlecke
lekcja rysunków – rajzóra, rajzlecke
lekcja śpiewu – énekóra
lekcja tańca – táncóra
lekcja węgierskiego – magyaróra
lekcja wyrównawcza – korrepetálás
lekcje tańców – tánclecke, táncóra
lekcyjny, -a, -e – tanítási, óra-, óraileki
cytostatyczne,
cytostatyki,
leki
cytotoksyczne, leki przeciwnowotworowe
[to grupa substancji naturalnych i
syntetycznych używanych w chemioterapii
nowotworów, działająca toksycznie na
komórki nowotworowe charakteryzujące
się szybkimi podziałami. Niestety leki te
uszkadzają także inne szybko dzielące się,
zdrowe komórki (szpik kostny, błony
3139
śluzowe, komórki włosów), stąd częste są
działania niepożądane takie jak: anemia,
nudności i wymioty, łysienie). Cytostatyki
mają wąski indeks terapeutyczny, są to
leki
niebezpieczne.]
–
citosztatikus
gyógyszerek /sejtmérgek/
leki doustne – kanalas orvosság
leki krzepiące – erősítő szerek v. gyógyszerek
leki podniecające – (orv.) izgatószerek
leki
przeciwlękowe
(anksjolityki,
leki
anksjolityczne; ATC N 05B) [grupa leków
psychotropowych
o
zróżnicowanej
budowie chemicznej, które przez działanie
na przekaźnictwo impulsów nerwowych w
ośrodkowym
układzie
nerwowym
powodują działanie zmniejszające lęk,
niepokój, napięcie emocjonalne i objawy
somatyczne towarzyszące tym stanom.
Większość leków z tej grupy dodatkowo
ma też działanie uspokajające i nasenne.] szorongást csökkentő szer (anxiolitikum)
leki trzeźwiące – analeptikumok, ájulásellenes
szerek
lekki, -a, -ie (łatwy) – könnyű, légies; (zręczny)
könnyed, könnyű; (ruha) lenge
lekka atletyka – könnyűatlétika [lekka atletyka najpiękniejszy
sport
na
ziemii:
a
könnyűatlétika a legszebb sport a földön]
lekka artyleria [artyleria złożona z dział małego
kalibru] – könnyű tüzérség
lekka choroba – könnyebb betegség
lekka herbata – gyenge tea
lekka kawaleria, lekka jazda [wojsko walczące
konno, wyposażone w broń lekką] –
könnyűlovasság [kevés fegyverrel és
védőfelszereléssel
ellátott,
lovakon
közlekedő katonákból állt össze]
lekka a. łatwa lektura – könnyű olvasmány
lekka praca – könnyű munka
lekka przesada – enyhe túlzás
lekka rona – könnyű sebesülés v. sérülés
lekka służba – könnyű szolgálat
lekka śmierć – könnyű halál
lekka zbroja – könnyű fegyverzet
lekka zima – enyhe tél
lekka żałoba – rövid gyász, könnyű bánat
-
Wersja 01 01 2017.
lekki ból – gyenge fájás; kis fájdalom
lekki chleb – (átv.) könnyű kenyér, könnyen
keresett kenyér (pénz, jövedelem); könnyű
kereset
lekki gips – (med) járógipsz
lekki jak piórko – könnyű, mint a pihe;
pehelykönnyű
lekki karabin maszynowy [(lkm) to rodzaj
karabinu maszynowego, lżejszego od
ciężkiego karabinu maszynowego. Posiada
dwójnóg i kolbę podobnie jak ręczne
karaniny maszynowe, lecz jest od nich
cięższy.] – könnyű gépfegyver
lekki mróz – gyenge v. enyhe fagy
lekki olej – könnyű olaj
lekki przemysł – könnyűipar
lekki styl felietonu – a tárca könnyű v. gördülékeny
stílusa
lekki w tańcu – könnyű táncos
lekki wietrzyk – lenge szellő
lekkie oleje – illó olajok
lekkie obrażenie – enyhe sérülés
lekkie przeziębienie – könnyű hűlés, kisebb nátha
lekkie ubranie – könnyű, nyári öltöny v. ruha
lekkie ubranie dla dzieci – könnyű, nyári
gyerekruha
lekkie uderzenie – könnyű ütés, gyenge lökés,
kisebb vágás
lekkie wino – könnyű, gyenge bor
lekkie życie – könnyű élet
lekko – könnyen, könnyedén
lekko chodzić – könnyen járni v. menni
lekko coś brać – könnyen venni vmit, könnyelmű
lekko licząc – többé-kevésbé, nem kevesebb
mint…,
lekko mi na sercu – könnyű a szívem, boldog
vagyok
lekko spać – éberen aludni
lekko strawny – könnyen emészthető
lekko ubrany – könnyen öltözött, lazán öltözött;
könnyen öltözve
-
Wersja 01 01 2017.
lekkostrawny, -a, -e [taki, który jest łatwo
trawiony] – könnyen emészthető
3140
lekko ubrana
lekko zranić – könnyen v. könnyebben sebezni v.
megsebesíteni
lekkoatleta
[sportowiec
uprawiający
lekkoatletykę], lekkoatletka – atléta,
tornász
lekkoatletyczny, -a, -e [związany z lekkoatletyką
(np. stadion lekkoatletyczny, mityng
lekkoatletyczny)]
–
könnyűatlétikai;
atlétikai, tornászlekkoatletyka [dyscyplina sportowa obejmująca
biegi, skoki, rzuty dyskiem, oszczepem
itp.] – könnyűatlétika, atlétika
lekkoduch
[człowiek
lekkomyślny,
nieodpowiedzialny] – léha ember, léhűtő;
meggondolatlan, szeleburdi
lekkoduchostwo
meggondolatlanság,
szeleburdiság
lekkoduszny,
-a,
-e
[lekkomyślny,
nieodpowiedzialny, niepoważny] – léhűtő;
léha
lekkomyślnie – meggondolatlanul, könnyelműen,
felületesen, gondtalanul, hanyagul
lekkomyślność – künnyelműség, felületesség,
meggondolatlanság, léhaság
lekkomyślny, -a, -e [1. taki, który nie zdaje sobie
sprawy
z
konsekwencji
własnych
poczynań; 2. czyniony bez rozmysłu] –
könnyelmű,
meggondolatlan,
szeles,
felületes, léha
lekkostrawność – könnyen emészthetőség
Nieznośna lekkość bytu
Unbearable Lightness of Being, The (1988)
lekkość – kis súly, vminek könnyű volta;
könnyedség,
könnyűség,
kecsesség;
könnyedség; (zręczność) ügyesség
lekkość ręki – kézügyesség
lekkość stylu – a stílus könnyedsége
lekkość tancerki – a táncosnő kecsessége
lekkozbrojny, -a, -e [I o dawnym wojsku: mający
lekkie uzbrojenie; II
żołnierz wojsk
lekkozbrojnych] – könnyű fegyverzetű
leko [łatwo] – [Słowniczek języka śląskiego]
könnyen, könnyűszerrel, könnyedén
lekospis [urzędowy spis leków] – orvosságok
jegyzéke
lekomania [nadużywanie leków w wyniku
uzależnienia się od nich] – túlzott
öngyógyszerezés
lekoman [człowiek nałogowo zażywający leki],
lekomanka – túlzott öngyógyszerfogyasztó
(ffi/nő)
lekomański, -a, -ie [przymiotnik od: lekoman] –
túlzott
öngyógyszerező
v.
gyógyszerfogyasztó
lekoodporność – gyógyszerrel szembeni ellenállás
lekoodporność wirusów – vírusok gyógyszerrel
szembeni ellenállása
lekospis [urzędowy spis leków] – gyógyszerkönyv
lekoznawstwo – gyógyszertan, formakológia
leksem [1. wyraz – jednostka leksykalna, element
słownikowy wspólny określonej grupie
form gramatycznych; 2. wyraz lub
wyrażenie traktowane jako jednostka
słownikowa] – szótári elem; lexikális egység
leksyka (słownictwo) [1. ogół wyrazów
wchodzących w skład jakiegoś języka; 2.
słownictwo, zasób wyrazów jakiegoś
języka; 3. ogół wyrazów jakiegoś języka
lub jakiejś specjalności] – (nyelvtan) lexika;
3141
szókincs, szókészlet; valamely nyelv
kifejezéseinek készlete
leksykalizacja [1. zacieranie się związku między
znaczeniem a budową wyrazu; 2. proces
jęz., w którym wyrazista pod względem
budowy słowotwórczej forma staje się
odczuwana jako jednolity znak pewnej
treści, zrywając więź z wyrazem
podstawowym, od którego pochodzi (np.
wyraz grzeczny, utworzony od dawn.
zwrotu k rzeczy 'do rzeczy')] – szótározás
leksykalny, -a, -e [1. odnoszący się do
słownictwa; 2. wyrazowy, odnoszący się do
słownictwa] – (gör.) lexikális, lexikai;
(nyelvtan) szótani, szótári, szókészleti, a
szókincsre vonatkozó; nem átfogó, az
ismereteknek csupán anyagi mennyiségére
vonatkozó (tudás)
leksyko- [pierwszy człon wyrazów złożonych,
wskazujący na ich związek znaczeniowy ze
słownikiem lub słownictwem] – (gör.)
lexikoleksykograf
[specjalista
w
dziedzinie
leksykografii] – lexikográfus; szótár- és
lexikoníró
leksikografia [1. nauka o metodach układania
słowników; słownikarstwo; 2. (gr. leksikón
- słownik + gráphő - piszę) – nauka
zajmująca się metodami tworzenia
słowników
i
encyclopedii
oraz
opracowywaniem haseł i sposobem ich
wyjaśniania w różnych typach słowników;
3. praktyka i teoria opracowywania
słowników; 4. ogół słowników danego
języka, kraju, okresu, itp.] – (gör.)
lexikográfia, lexikonírás; (nyelvtudomány)
szótárírás, szótárirodalom; a szótárak
szerkesztésének elmélete és gyakorlata
leksykograficzny, -a, -e – lexikográfiai
leksykolog [specjalista w zakresie leksykologii] –
lexikológus;
lexikonszerkesztő,
szótárszerkesztő
Leksykolodzy:
o Witold Jan Doroszewski (ur. 1 maja 1899 w
Moskwie, zm. 26 stycznia 1976 w Warszawie) –
językoznawca polski, profesor Uniwersytetu
Warszawskiego, członek PAN, redaktor Słownika
języka polskiego.
o Jan Tokarski (ur. 24 marca 1909 w Ortelu
Królewskim, zm. 16 stycznia 1982 w Warszawie)
– językoznawca polski, profesor Uniwersytetu
Warszawskiego,
współpracownik
Witolda
Doroszewskiego, autor i współautor wielu
publikacji z dziedziny fleksji, słowotwórstwa,
dialektologii i metodyki nauczania gramatyki oraz
słowników.
o Prof. zw. dr hab. Jerzy Lukszyn - prof. dr. Jerzy
Lukszyn (a Szaknyelvek Tanszékének a vezetője
-
Wersja 01 01 2017.
o
o
o
o
o
o
o
Varsói Tudományegyetem Szaknyelvek Tanszéke
vezetője (2001)
Maciej Grochowski (ur. 14 lipca 1948 w
Warszawie),
językoznawca,
semantyk,
przedstawiciel i współtwórca Polskiej Szkoły
Semantycznej
Dr hab. Mirosław Bańko pracuje w
Wydawnictwie Naukowym PWN jako Redaktor
Naczelny Słowników Języka Polskiego oraz w
Uniwersytecie Warszawskim jako prof. UW. Jest
autorem współautorem lub redaktorem naukowym
ponad 10 słowników i poradników językowych,
m.in. Słownika wyrazów kłopotliwych, Innego
słownika języka polskiego
Piotr Müldner-Nieckowski (ur. 29 marca 1946 w
Zielonej Górze) – polski pisarz, lekarz,
językoznawca
(frazeolog
i
leksykograf),
wydawca. Niekiedy publikuje pod nazwiskiem
Piotr Müldner lub jako PMN, pmn, Pemen.
Andrzej Markowski (ur. 27 listopada 1948 we
Wrocławiu)
profesor
dr.hab.,
polski
językoznawca, pracownik naukowy Uniwersytetu
Warszawskiego i Uniwersytetu Kardynała Stefana
Wyszyńskiego - dyrektor Instytutu Języka
Polskiego
Wydziału
Polonistyki
UW,
przewodniczący Rady Języka Polskiego, członek
Komisji Kultury Języka, wiceprzewodniczący
Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza
Granicami
Rzeczypospolitej
Polskiej.
Popularyzator wiedzy o języku i propagator
kultury języka; autor licznych słowników, m.in.
Nowego słownika poprawnej polszczyzny, i
publikacji popularnonaukowych, takich jak 500
zagadek o języku polskim czy Język polski.
Poradnik Profesora Andrzeja Markowskiego.
Współtwórca programu nauczania "Pamiętajcie o
ogrodach…".
Andrzej Bańkowski (ur. 1931), polski etymolog,
prof. i kierownik Zakładu Historii Języka na
Wydziale Filologiczno-Historycznym Akademii
im. Jana Długosza w Częstochowie, autor
informacji o pochodzeniu wyrazów (etymologii)
do "Słownika Wyrazów Obcych" PWN (I wyd.
1995),
autor
trzytomowego
"Słownika
etymologicznego języka polskiego" PWN,
którego pierwsze dwa tomy wydano w 2000 r.
Stanisław Stachowski (ur. 21 października 1930
w Jeziorach k. Grodna) - polski slawista i
turkolog,
językoznawca,
badacz
leksyki,
leksykograf
Dr. Dorota Chłopek
leksykologia [1. dział językoznawstwa, którego
przedmiotem jest słownictwo; 2. nauka o
słownictwie, o zasobie wyrazów i
związków wyrazowych; 3. nauka o
słownictwie, o zasobie wyrazów i
związków
wyrazowych.
Zazwyczaj
wymieniana w połączeniu z leksykografią,
dla której jest nauką pomocniczą.; 4.
nauka o słownictwie, o zasobie wyrazów i
związków
wyrazowych.
Zazwyczaj
wymieniana w połączeniu z leksykografią,
dla której jest nauką pomocniczą. Termin
leksykologia został po raz pierwszy użyty
3142
w latach 20. XIX wieku, choć zajmowano
się nią już wcześniej.] – (gör.) lexikológia,
szótártan, szótan; a nyelvtudománynak a
nyelv szókészletével foglalkozó ága [A
szókészlettan és a szótárírás.]
leksykologiczny, -a, -e – lexikológiai
leksykon (słownik encyklopedyczny) [fr. lexique
'słownik' z późn.gr. leksikón 'jp.' od
leksikós 'wyrazowy' z gr. léksis 'wyraz;
mowa' od légein 'mówić'; słownik
(encyklopedyczny)
1. słownik
o
charakterze
encyklopedycznym;
2. pierwotnie:
uporządkowany
zbiór
objaśnionych wyrazów i terminów
jednego
języka
(greckiego
lub
łacińskiego),
dotyczących
określonej
dziedziny; 3. słownictwo, zwłaszcza jakiejś
osoby lub grupy osób; 4. uporządkowany
zbiór wiedzy ujęty w formie haseł wraz z
ich podstawowymi opisami, lub też
zawierający wiedzę encyklopedyczną w
formie skondensowanej. Jest formą
pośrednią
pomiędzy
słownikiem
opisującym hasła czysto definicyjnie, a
encyklopedią,
zawierającą
artykuły
bogato opisujące przedstawiane tematy] –
(gör.) lexikon, magyarázó v. értelmező
szótár; betűrendes egyetemes v. szakmai
ismerettár
-
Wersja 01 01 2017.
 Tolnai világlexikona, 18 kötet + 2 pótkötet,
Budapest, Tolnai Nyomdai
Kiadóvállalat Rt., 1926–1930
Műintézet
és
 A Napkelet lexikona, 2 kötet egybekötve, Magyar
Irodalmi Társaság, 1927
 Uj Idők lexikona, 24 kötet, Budapest, Singer és
Wolfner Irodalmi Intézet Rt., 1936–1942
Modern általános lexikonok (1945 után)
 Új magyar lexikon I–VIII. Szerk. Berei Andor et al.
Budapest: Akadémiai. 1960–1981.
 Mindenki lexikona I–II. Szerk. Ákos Károly.
Budapest: Akadémiai. 1974. ISBN 963-05-0341-7
 Alapismereti
lexikon,
Tankönyvkiadó, 1988
 Alapismereti
kislexikon,
Novotrade Rt., 1988
1
1
kötet,
Budapest,
kötet,
Budapest,
 Akadémiai kislexikon I–II. Főszerk. Beck Mihály,
Peschka Vilmos. Budapest: Akadémiai. 1989–1990.
ISBN 963-05-5279-5
 Magyar Larousse : Enciklopédikus szótár I–III.
Főszerk. Bakos Ferenc, Ruzsiczky Éva, Szávai
János. Budapest: Akadémiai. 1991–1994. ISBN
963-05-5856-4
 Cambridge enciklopédia. Szerk. David Crystal. A
magyar kiadást szerk. Szelle Béla. Ford. Acsády
Judit et al. Budapest: Maecenas. 1992. ISBN 9637425-65-9
 Magyar nagylexikon I–XIX. Főszerk. Bárány
Lászlóné et al. Budapest: Akadémiai; Magyar
Nagylexikon. 1993–2004. ISBN 963-05-6611-7
 Pannon enciklopédia I–VIII. Budapest: Pannon;
Dunakanyar 2000; Kertek 2000; Urbis. 1993–2009.
 Officina egyetemes lexikon. Főszerk. Markó László.
Budapest: Officina Nova. 1994. ISBN 963-818587-2
 Britannica
Hungarica világenciklopédia, az
Encyclopædia Britannica magyar kiadása, 18 kötet,
Budapest, Magyar Világ Kiadó Kft., 1994–2001
 Larousse enciklopédia MEMO, 1 kötet, Budapest,
Akadémiai Kiadó, 1995
 Általános
kislexikon I–II.
Főszerk.
Bárány
Lászlóné. Budapest: Magyar Nagylexikon. 2005.
ISBN 963-9257-23-0
 Mindenki lexikona (A–Z). Főszerk. Szlávik Tamás.
leksykon dla akustyków – lexikon akusztikusok
részére
leksykon literacki – irodalmi lexikon
1800 utáni általános lexikonok Magyarországon
 Egyetemes magyar encyclopaedia, 13 kötet, Pest,
Szent István Társulat, 1859–1876
 A Pallas nagy lexikona, 16 kötet + 2 pótkötet,
Budapest, Pallas, 1893–1900
 Révai nagy lexikona, 21 kötet, Budapest, Révai,
1911–1935
 A Franklin kézi lexikona, 3 kötet, Budapest,
Franklin, 1912
Budapest: Magyar Nagylexikon. 2007. = A Magyar
Nagylexikon Kiadó Tudástára. ISBN 978-9639257-30-6
 21. századi enciklopédia
leksykonowy, -a, -e – lexikonlektor [1. nauczyciel języka obcego; 2. osoba
czytająca teksty w programach radiowych
i
telewizyjnych;
3. specjalista
wygłaszający odczyty z jakiejś dziedziny;
4. osoba
czytająca
komuś
głośno;
5. kleryk, który otrzymał święcenia
lektoratu; 6. osoba świecka uprawniona
do czytania Biblii podczas nabożeństwa;
7. dawny stopień naukowy; też: osoba
3143
mająca
ten
stopień;
8. aparat
powiększający
mikroreprodukcje;
9.
osoba
czytająca
komuś
głośno;
wykładowca jęz. obcego na wyższej
uczelni,
nie
będący
samodzielnym
pracownikiem
nauk.;
prelegent;
pracownik wydawnictwa oceniającego
rękopisy, utwory, a. sczytujący teksty z
korektorem; kleryk, który otrzymał
drugie święcenie niższe; czytnik, aparat do
odczytywania mikrofilmów] – (lat.) lector;
lektor, (czytelnik) olvasó, felolvasó, beszélő;
(nauczyciel) egyetemi lektor (nyelvtanító); A
főiskolai oktatásban előadások tartásával
megbízott előadó; nyelvtanár [hazaiaknak
idegen nyelvet, külföldieknek hazai nyelvet
oktató egyetemi v. főiskolai előadó];
irodalmi tanácsadó, kéziratolvasó; szerkesztő
[könyvkiadó vállalat, színház, rádió stb.
munkatársa, aki a kéziratokat elbírálja,
esetleg kiadásra előkészíti]; mikrofilm
leolvasógép; (egyház) olvasókanonok; lektor
[A kisebb egyházi rend tagja, feladata a
szentírási
részek
felolvasása
az
istentiszteleten.]; (hist.) alacsonyabb rangú
pap az ős- és óegyházban, aki az
istentiszteleten
felolvasta
a
bibliai
szövegeket; (egyh.) egyes egyházakban nem
lelkészi jellegű egyházi munkás, akit
istentiszteletek tartásával is megbízhatnak
lektor (łac. legere - czytać) [zakonnik, także
osoba świecka czytająca fragmenty Pisma
św. podczas liturgii] – lektor (lat. legére olvasni) [a liturgiák alatt a Szentírásból
felolvasó szerzetes vagy világi személy]
lektor uczy polskiego, a studenci uczą się
polskiego – a nyelvtanár lengyelt tanít, az
egyetemisták (diákok) lengyelt tanulnak
lektorat [1. kurs języka obcego; 2. niższe
święcenia uprawniające do czytania lekcji
w czasie nabożeństw; 3. uprawnienie
przyznawane osobie świeckiej do czytania
lekcji w czasie nabożeństw; 4. zajęcie
lektora – osoby czytającej komuś głośno;
5. śrdw.łac. lectoratus 'lektorat', zajęcie
lektora
(wykładowcy,
pracownika
wydawnictwa); kurs jęz. obcego na
wyższej uczelni; drugie święcenie niższe] –
(lat.) lektorátus (egyetemen, kiadónál);
egyetemeken v. főiskolákon a lektori munkát
végző, irányító intézmény, tagozat; az az
osztály, ahol a lektorok dolgoznak; nyelvóra
lektorium [łac. lectorium 'sala wykładowa' od
lector 'czytający; wykładowca' 1. sala w
bibliotece przeznaczona dla czytelników
korzystających ze zbiorów na miejscu;
2. ścianka w kościołach, oddzielająca
prezbiterium od nawy głównej; 3. daw.
zob. audytorium w zn. 2.; 4. to przegroda
-
Wersja 01 01 2017.
oddzielająca
nawę
główną
od
przezbiterium
w
średniowieczych
kościołach klasztornych i katedralnych. 5.
to także sala w bibliotece, przeznaczona
do korzystania ze zbiorów na miejscu,
inaczej czytelnia. 6. drewniana a.
murowana
ścianka
oddzielająca
prezbiterium od nawy i zasłaniająca
widok na ołtarz gł., stosowana w
kościołach (zwł. biskupich i klasztornych)
od końca XII do XVI w.; większość
zlikwidowano w XVIII w., z zachowanych
najsłynniejsze są w katedrach w
Naumburgu, Exeter, Westminster, Albi i
St. Étienne-du-Mont w Paryżu; dawn.
audytorium; czytelnia w lokalu biblioteki.]
–
misekönyv;
(sala)
előadóterem,
tárgyalóterem,
tanterem;
hallgatóság,
közönség, hallgatóközönség; (w kościele)
szentélyrekesztő (németül lettner (a latin
lectorium, azaz olvasmány szóból) szerzetesi
templomokban a szerzetesek részére
fenntartott helyet a laikusok részétől (a
templomhajót a kórustól) elválasztó,
gazdagon díszített elem. Egyes esetekben
(például Exeterben) itt helyezték el az
orgonát. Állandó alkotórésze a felső galéria
díszes – általában az Utolsó ítélet vagy a
Passió témaköréből választott – ábrázolással.
lektorium [wspólna czytelnia dla zakonników w
klasztorze;
pulpit
(często
na
podwyższeniu) w refektarzu, przy którym
lektor czyta podczas wspólnych posiłków]
– lektórium [a szerzetesek közös olvasószobája
a kolostorban; pulpitus (gyakran megemelésre
szolgál) a refektóriumban, amelynél a lektor
felolvas, mialatt a többiek étkeznek.]
lektorka [1. kobieta czytająca komuś głośno,
zajmująca się czytaniem; 2. kobieta
prowadząca lektorat języka obcego na
wyższej uczelni; 3. kobieta wygłaszająca
odczyty; prelegent] – lektor; nyelvtanárnő
lektorować – (lat.) lektorálni; irodalmi és
tudományos
kéziratokat
bírálni,
véleményezni
lektorski, -a, -ie – lektori
lektura [łac. lectura 'czytanie' od legere;
czytanie; to, co się czyta; spis książek
przeznaczonych
do
czytania
a.
przeczytanych; 1. czynność czytania; 2. to,
co się czyta lub co należy przeczytać;
3. spis
książek
przeznaczonych
do
przeczytania] – (francia) lektür: olvasmány,
olvasás; könnyen olvasható, mélyebb
gondolkodásra nem késztető szórakoztató
mű.
lektura domowa, lektura szkolna – házi
olvasmány
3144
lektura kursoryczna [czytanie nieprzerywane
objaśnieniami, z położeniem nacisku na
odpowiednie akcentowanie] – kurzorirodalom
lektura obowiązkowa – kötelező irodalom v.
olvasmány
lektura pozaszkolna – iskolánkvüli v. házi
olvasmány
lektura zalecana – ajánlott irodalom
lekturowy, -a, -e – lektürlektyka [łac. lectica 'jw.' od lectus 'łóżko', 1. fotel
lub
łoże
osłonięte
baldachimem,
przystosowane do noszenia ludzi przez
tragarzy lub juczne zwierzęta; 2. daw.
kryte nosze dla chorych albo rannych; 3.
fotel a. łoże (pod baldachimem; osłonięte
ściankami) na drążkach, do przenoszenia
ludzi, noszone przez 2 a. 4 tragarzy lub
zwierzę(ta) juczne, używane na Wschodzie
do niedawna, a w Europie w staroż. i
XVII-XVIII w. 4. lectica, środek
komunikacyjny: fotel lub łoże na czterech
niskich nóżkach, noszony przez 6-8
tragarzy lub juczne zwierzęta, wykonany
z drzewa i plecionej łoziny. W
starożytności lektyka używana była m.in.
przez Babilończyków,
Egipcjan.
–
Zwyczaj posługiwania się lektyką przejęli
Grecy, przy czym do V w. p.n.e. używano
jej tylko do przenoszenia rannych. W
Rzymie od czasów Nerona lektyka była
szeroko stosowana zarówno na terenie
miast, jak i w podróżach lądowych.
Lektyką mogli się posługiwać wszyscy
pełnoprawni obywatele bez różnicy wieku
i płci. W miastach na terenie całej Europy
lektyka była popularna w XVII i XVIII
w., używana aż do 1850. W połowie XX w.
używana była jeszcze w Indiach, Chinach i
Japonii.] – (lat.) lektika, lectica; (tört.)
gyaloghintó
az
ókori
rómaiaknál;
gyaloghintó, hordszék
lekuchny, -a, -e – könnyűcske, légieske; (zręczny)
könnyedecske, könnyűcske
lekusieńki, -a, -ie – pihekönnyű, pehelykönnyű
lelek – esti fecske
Lelek (lelek kozodój) (Caprimulgus europaeus) [1.
ptak o szarym upierzeniu, żyjący w lasach
Europy, zimujący w Afryce; 2. gatunek
niewielkiego ptaka nocnego z rodziny
lelkowatych, zamieszkujący Europę (bez
północnej
części
Półwyspu
Skandynawskiego), południowo-zachodnią
Azję aż po Indie oraz północno-zachodnią
Afrykę. Zimuje w południowej i
środkowej Afryce. Wędrowny, przeloty w
kwietniu - maju i sierpniu - październiku.]
–
Kecskefejő;
európai
lappantyú
-
Wersja 01 01 2017.
(Caprimulgus europaeus L.) [Egyéb neve:
lappantyú,
álmosfilkó,
bagolyföcske,
kecskeszopó, málonfekvő; a madarak (Aves)
osztályának
a
lappantyúalakúak
(Caprimulgiformes) rendjéhez, ezen belül a
lappantyúfélék (Caprimulgidae) családjához
tartozó faj]
leluja [ciamajda, mieczyk (bot.), lilia (bot.)] –
[Słowniczek języka śląskiego] mafla, bamba,
együgyü; (bot.) dákoska (gladiolus, gladioli),
kardvirág; legényvirág; liliom (Lilium)
leman [w średniowieczu: lennik podległy
bezpośrednio królowi] – királyi vazallus v.
hűbéres
lemaństwo czyli lenne maństwo [dawniej:
1. stosunek, jaki zachodził między
lemanem a jego suwerenem, czyli królem;
2. to, co należało do lemana; 3. Wyraz ten
znajdujemy użyty w Vol. leg., V i VII, f.
37; oznaczał on posiadłość mniejszą w
dobrach królewskich, zwykle około dwuch
łanów obszerną, daną wojakowi w
posiadanie sposobem lennym. Były to więc
osady żołnierskie, a „leman” znaczył to
samo, co lenny człowiek,
lennik
królewski.] – (hist.) hűbéresség
lemiesz [1. dolna, robocza część korpusu pługa;
2. (vomer) - kość twarzoczaszki; 3. element
roboczy spycharki lub równiarki] –
ekevas; bulldózer lapja v. kése; orrcsont
lemoniada [słodki napój gazowany z wody lub
soku owocowego, sztucznie barwiony i
aromatyzowany; też: porcja tego napoju];
lemoniadka – (limoniada) limonádé,
citromszörp
lemoniada
lemoniadowy, -a, -e – limonádélemur [1. ssak średniej wielkości, o puszystym
futrze i długim ogonie, żyjący w lasach
Madagaskaru; 2. mit. rzym. złośliwy duch
zmarłego] – majom; (hitrege) kísértet,
szellem (római)
-
Wersja 01 01 2017.
we Francji do ozdoby przodu sukni
dworskiej za czasów Ludwika XIV. W
średniowieczu ozdabiano tak również
szaty męskie.] – (fr. lambrequin) [ajtó,
ablak, mennyezetes ágy tetején végigfutó,
redőzött, ívelt szélű függöny; 2. kőből
faragott hasonló formájú barokk építészeti
dísz.]
3145
lemat [1. twierdzenie pomocnicze służące do
udowodnienia
innego,
zasadniczego
twierdzenia; 2. oznacza w matematyce
twierdzenie pomocnicze, którego głównym
zastosowaniem jest uproszczenie dowodów
innych, bardziej istotnych twierdzeń.
Formalnie jednak każdy lemat jest
pełnoprawnym
twierdzeniem,
a
zaklasyfikowanie pewnego twierdzenia
jako lematu wynika jedynie ze sposobu
jego użycia w innym, obszerniejszym
kontekście.] – lemma; kisegítő tétel
lamberjack
(ubranie drwala) –
(ang.)
lumberjack; lemberdzsek; sportszabású rövid
kabát
lamberkin (fr. lambrequin) [1. w XIV i XV wieku
woalka spadająca z szyszaka na ramiona;
potem górna część firanki, zawieszona
oddzielnie; 2.
dekoracyjny element
wyposażenia wnętrz w postaci wąskiego,
długiego, prostokątnego pasa tkaniny
wyciętego od dołu w "zęby" oraz
ozdobionego. Słowo oznacza wycinki z
tkaniny, drewna lub blachy wieńczące
baldachim, namiot lub framugę okna.
Lambrekiny stosowane były jako krótkie
zasłony, firanki nad oknem lub drzwiami,
zawieszone na drążku. Również jako
obramienie
zasłon,
baldachimów.
Lambrekiny stosowano głównie od XVI do
XVIII wieku. Mianem lambrekinów
określa się również ornament ciągły
stosowany
w barokowej
dekoracji
architektonicznej, który był wykonywany
w drewnie, stiuku lub kamieniu i służył
jako ozdoba ołtarzy i ambon. 3. ozdobne
wycinane w zęby zakończenie zasłony,
baldachimów lub bogatych nakryć łoża,
chętnie stosowane w drugiej połowie XVII
wieku. Dla historii mody o tyle istotne, iż
motyw lambrekinów został wprowadzony
Lambert
[imię
męskie
pochodzenia
germańskiego. Wywodzi się od słowa
oznaczającego "ziemia', "rola"] – Lambert
[német eredetű férfinév, jelentése: ország +
fényes, híres. Női párja: Lamberta]
Lambert z Maastrycht (ur. 635 w Maastricht, zm.
17 września ok. 700 w Liège) [biskup
Maastricht, męczennik, święty Kościoła
katolickiego] – Szent Lambert vagy
Landebertus (kb. 636 - kb. 700) [előbb
Tongeren, majd 675-től haláláig Maastricht
püspöke volt. Halálának éve nem ismert, de
szeptember 17-én, Liège városa közelében
fekvő házában szenvedett vértanúságot.]
Lelum Polelum, Lel i Polel [1. okrzyki lub
przyśpiewy
staropolskich
pieśni
wiosennych, w których dopatrywano się
imion rzekomych bóstw słowiańskich albo
imion diabłów. Jako pierwszy w panteonie
bóstw umieścił Lela i Polela kronikarz Jan
Długosz. Maciej Miechowita, piszący 40
lat po Długoszu, dopatruje się w nich
słowiańskich odpowiedników rzymskiej
pary bliźniąt - Kastora i Polluksa,
zrodzonych przez Ledę. 2. rzekome
postacie z mitologii słowiańskiej, być może
bóstwa. Wzmiankowani przez Macieja
Miechowitę i uważani przez niego za
synów bogini Łady oraz słowiańskich
odpowiedników Kastora i Polluksa. Ich
istnienie w systemie wierzeń słowiańskich
nie jest potwierdzone, a funkcja i
powiązania rodzinne wątpliwe.] – Lelum
Polelum, Lel és Polel [szláv mitológiai
alakok, istenek; az ikerpár neve a görög
mitológiában Kasztór és Polüdeukész]
leming [1. dwa rodzaje ssaków (Lemmus i
Dicrostonyx) z rodziny nornikowatych;
małe gryzonie, występujące w dużych
ilościach w tundrze północnej Europy,
Azji i Ameryki Północnej; 2. niewielki,
roślinożerny gryzoń, żyjący w północnej
Eurazji i Ameryce Północnej] – lemming
(Lemnus), egérféle rágcsáló emlős, kb. 15 cm
nagy; néha elszaporodik, vándorútra kél és
mindent elpusztít
3146
Lemuel (oddany Bogu) [król, któremu matka
dawała wskazówki podane w Przyp. Sal.
31:1-9.] – Lemuél (Istennek szentelt;
Istenhez tartozó; Isten felé) [Király, akinek
nevével csak a Péld 31,2-9-ben találkozunk.
Anyja
tanította
az
ott
felsorolt
bölcsességekre.]
len [1. roślina dostarczająca włókien i oleistych
nasion; też: nasienie tej rośliny; 2. włókno
lub przędza z tej rośliny; też: tkanina z
tego włókna; 3. jedno z najstarszych
włóknodajnych
roślinnych,
było
uprawiane w IV wieku p.n.e. i stosowano
je na całuny do owijania mumii.
Uprawiane jako roślina jednoroczna
szczególnie w rejonach górzystych. Len
składa się z 85% czystej celulozy i
wysokim procencie ligniny, przypomina
popiół. Przygotowanie do przędzenia i
produkcja lnu jest czasochłonna, i polega
na drapaniu, mydleniu, suszeniu, łamaniu,
moczeniu i czesaniu. Tkaniny lniane są
bardzo mocne, błyszczące i chłodzące i są
bardzo łatwe w praniu. Głównymi
producentami lnu są kraje byłego ZSSR,
Irlandia, Francja, Belgia i Holandia. Jest
wykorzystywany w odzieży letniej (bardzo
często w mieszankach z poliestrem), na
pościel, ręczniki,serwetki, obrusy, tkaniny
dekoracyjne i tkaniny o przeznaczeniu
technicznym.]
–
1.
len
(Linum
usitatissimum, pishtim vagy gristah) [1.
egynyári kb 1 méter magasra megnövő rostés olajnövény. A Linaceae-családhoz
tartozik, melynek kb 150 tagja van a földön.
Levelei keskenyek, világoszöldek, virágja
halványkék vagy fehér. Fajtától függően 40–
80 centiméter magasra nő (az angliai v. apró
len (Linum catharticum ) apró, csupán 7-15
cm. magas). A gumótermésben legtöbb tíz
fényes barna mag található. 2. Egyéves, kék
virágú kelet-mediterrán faj. Olajtartalmú
magja és értékes rostja van. Növelte
termesztésének kockázatát a jégveszély (2
-
Wersja 01 01 2017.
Móz 9,31). Ha megért, gyökerestől kiszedték
és a ház végénél felakasztva szárították (Józs
2,6). Külön munkaként végezték a
lenfésülést és szövést (Ézs 19,9), sőt festéssel
kék, bíborpiros és karmazsin színű fonalat is
nyertek (2 Móz 28,33); ilyen fonallal aztán
hímeztek (2 Móz 25,4; 26,1.31.36).
Többnyire szövetet szőttek a fonalból, ebből
varrtak ruházatot, lábravalót, lepedőt (1 Móz
41,42; 3 Móz 6,10; 2 Móz 28,39; 2 Móz
28,42 és Ez 44,18), de szőttek szőnyeget (2
Móz 38,9; Péld 7,16), sátor- és
vitorlaanyagot (Ez 27,7) és lepleket is (Mt
27,59; Mk 15,46; Lk 23,53 és Jn 19,40). A
saját felhasználáson felüli lenvásznat eladták,
és kereskedők értékesítették (Péld 31,24 és
Ez 27,16). 3. Mérsékelt égövi, egynyári
növény, főleg az északi féltekén termesztik
és már az i. e. 4. században is ismerték. Az
egyiptomiak lenszövetből készült ruhát
hordtak, lenszövetbe burkolták a múmiákat
és lenszövetből készült párnákat is találtak
óegyiptomi királysírokban. A textilipar által
használható rostokat a rostlen szárából
nyerik, ezért ez a szálasanyag a háncsrostok
csoportjába tartozik. A rostlen 0,6-1,2 méter
magasra nő. A rostok nagy arányban, 85 %ban tartalmaznak cellulózt. Elsődleges
megmunkálása (áztatás, törés, tilolás,
gerebenezés) meglehetősen munkaigényes
műveletsor. A lenszövetek nagyon erősek,
fényesek, hűvös tapintásúak, könnyen
moshatók. Fő gyártóik belgiumi, hollandiai,
írországi, franciaországi, valamint a volt
Szovjetunióhoz tartozó országok üzemei.
Lenszövetekből (amelyek sokszor poliésztert
is tartalmaznak) nyári ruhákat, ágyneműket,
asztalneműket, dekorációs, valamint műszaki
szöveteket gyártanak.]; 2. lenrost, lenvászon
[1. A legrégebben ismert növényi
textílnyersanyag, már az ókori Egyiptomban
magas szinten dolgozták fel, egészen vékony,
áttetszően finom szöveteket is készítettek
belőle.
A
lakberendezésben
könnyű
változatait ágyneműnek használják, míg a
vastagabb,
erősebb
lenvásznak
a
bútoprkárpitok választékát gazdagítják. 2. A
len
növényből
nyert,
nagy
szakítószilárdságú, jó nedvszívó, decens
fényű és hűvös tapintású háncsrost. Nyári
anyagként különösen jól alkalmazható. A
tiszta lenből készülő anyagok nagyon erősen
gyűrődnek, ezért a lent gyakran egyéb
alapanyagokkal együtt dolgozzák fel.]
-
Wersja 01 01 2017.
lub in.] – Léna, Lenke 19. századi magyar
névalkotás a német (Lenchen) és a szláv
(Lenka) névből. Ezek több név (Helene,
Magdalene) önállósult, becézett alakjai
lenić się [I pot. nie chcieć się czymś zająć, być
opieszałym;
II reg.; zob. linieć] –
lustálkodni, tétlenkedni, henyélni
Motto życiowe: „Uczyć się, uczyć się i
jeszcze raz uczyć (Lenin). Lenić się, lenić się
i jeszcze raz lenić (uczeń)”.
3147
Len nowozelandzki [włókno z liści powszechnego
lnu, który pochodzi z bagnistych terenów
wybrzeża Nowej Zelandii. Techniczne
włókno jest błyszczące, białe, o długości 1
m - 1.5 m. Stosowane głównie w produkcji
płótna i lin.] – Új-zélandi len [A szerkezeti
rostok csoportjába tartozó textilipari
szálasanyag, amit az Új-Zélandon kívül
Ausztráliában, az Azori-Szigeteken és
Kaliforniában is termesztett növény 1,5-2,5
m hosszú leveleiből nyernek. Fehér, fényes,
finom, 1-1,5 m hosszú szálak, amiket kötelek
és durva lenszerű szövetek készítéséhez
használnak.]
Len trwały (Linum perenne L.) [gatunek byliny
należący do rodziny lnowatych. Występuje
głównie w południowo-wschodniej i
środkowej Europie, na zachodzie od Wysp
Brytyjskich.
W
Polsce
zdziczały,
miejscami
zadomowiony.
Występuje
głównie na niżu. Status gatunku w polskiej
florze: kenofit, efemerofit.] – Díszlen kék
(Linum perenne) v. piros díszlen (Linum
perenne)
len przędny – fonólen
len przeczyszczający (Linum catharticum L.) Béka len (Linum catharticum L.)
Len zwyczajny (Linum usitatissimum) – len
(Linum usitatissimum)
Lena [imię żeńskie, powstałe jako zdrobnienie
od rosyjskiego Jelena (pol. Helena) lub
innych imion takich jak Magdalena.
Obecnie
można
się
spotkać
ze
zdrabnianiem w ten sposób również imion
Milena i Marlena. Lena może też być
zdrobnieniem od imienia Leonia, Eleonora
leniec [1. roślina pasożytująca na korzeniach
innych roślin, rosnąca w Afryce, Azji i
Ameryce Południowej; 2. a) Thesium
linophyllon L., leniec pospolity; b)
Thesium
pyrenaicum Pourr.
leniec
łąkowy] – vadlen, vadon termő len
lenieć, linieć [1. o zwierzętach: zmieniać sierść,
upierzenie, naskórek lub pancerz; 2. pot. o
zwierzętach: tracić część sierści lub piór] –
vedleni (vedlik); szőrét veti; leveti bőrét;
hullajtja a szőrét
lenienie się – vedlés, hámlás
Lenin [Włodzimierz Lenin (ros. Ленин, właśc.
Władimir Iljicz Uljanow, ros. Владимир
Ильич Ульянов, ur. 22 kwietnia 1870, wg
kalendarza juliańskiego 10 kwietnia, w
Symbirsku, zm. 21stycznia 1924 w Gorkach
Leninowskich pod Moskwą) – rosyjski
polityk, organizator i przywódca rewolucji
październikowej, a następnie pierwszy
przywódca
Rosji
Radzieckiej.
Współzałożyciel
i
lider
partii
bolszewickiej.
Teoretyk
i
ideolog
komunizmu.] – Lenin [Vlagyimir Iljics
Lenin oroszul: Владимир Ильич Ленин (sz.
Vlagyimir Iljics Uljanov (Ульянов),
(Oroszország, Szimbirszk, 1870. április 22.
(április 10. a régi orosz naptár szerint) –
1924. január 21.) szovjet államférfi, a
Szovjetunió
első
vezetője,
marxista
gondolkodó, a marxizmus-leninizmus fő
teoretikusa. A történelem egyik leghíresebb
forradalmára.]
Lenin
3148
Leningrad [Sankt Petersburg (ros. СанктПетербург) to miasto w Rosji, położone w
delcie rzeki Newy na ponad czterdziestu
wyspach; ma dostęp do Zatoki Fińskiej.
Liczba mieszkańców miasta wynosi 4,6
miliona (2005), a jego powierzchnia to
ponad 670 kilometrów kwadratowych
(powierzchnia zespołu miejskiego jest
jeszcze większa i wynosi 1439 kilometrów
kwadratowych]. Zespół miejski prawie 6
mln mieszkańców.] – (dawno) Leningrád;
Szentpétervár
[Szentpétervár
(oroszul
Санкт-Петербург) Oroszország balti-tengeri
kikötővárosa, a Finn-öböl partján, a Néva
folyó torkolatában. Korábbi nevei Leningrád
(Ленинград, 1924–1991) illetve Petrográd
(Петроград, 1914–1924) voltak. A helyiek
mai szóhasználatában elterjedt a Питер
(Pityer) név is.]
leninizm
[1.
ideologia
i
praktyka
funkcjonowania
partii
i
państwa
komunistycznego, sformułowane przez W.
Lenina; 2. czasem określany niepoprawnie
jako marksizm-leninizm, to doktryna
polityczna i ekonomiczna, powstała na
bazie wcześniej istniejącego marksizmu,
którego filozoficznym źródłem był
materializm dialektyczny opracowany
przez Karola Marska i Fryderyka
Engelsa.] – (filozófia, politika) lelininizmus;
Lenin
tanítása;
a
marxizmus
továbbfejlesztése,
alkalmazása
az
imperializmus és a proletárforradalmak
korszakára
leninowiec [zwolennik Lenina, leninizmu] –
leninista; a leninizmus híve, követője
leninowski, -a, -ie – lenini; a leninizmus alapján
álló, vele kapcsolatos
Leninowski [przymiotnik dzierżawczy - należący
do Lenina lub z nim związany] – Lenini;
Leninlenistwo – restség, semmittevés, lustaság, naplopás,
renyheség, henyélés; lomhaság; tétlenség;
tunyaság (Lenistwo czy choroba?: betegsége a lustaság?)
lenistwo dla mine miało ponęty – a
semmittevésnek számomra nem volt értéke;
nem vonzott a restség
leniuch, leniuszek – dologkerülő, lusta, rest,
naplopó, semmittevő, lomha, tunya ember
leniuchiwać – henyélni
leniuchiwać cały dzień – egész napot henyélni
leniuchować (leniuchuje)
[pot. spędzać
bezczynnie czas; też: odpoczywać] –
lustálkodni, henyélni, lopni a napot
leniuszek [zdrobnienie od: leniuch] – lustácska,
női házikabát
-
Wersja 01 01 2017.
leniwca nędza do pracy zapędza – lusta lónak
korbács az abrakja, a szükség a lustát is
munkára hajtja
leniwie – lustán, renyhén, lomhán, tunyán
leniwie [pot. leniwe pierogi] - (húsos v. túrós
derelye)
leniwie płyną godziny – az órák lassan múlnak v.
telnek
leniwiec [1. mały, roślinożerny ssak nadrzewny,
żyjący w tropikalnych lasach Ameryki;
2. pot. człowiek leniwy; 3. pot. bardzo
wygodny fotel] – (zool) lajhár; (leniuch)
lusta, rest, naplopó, semmittevő ember; here;
munkakaerülő;
álomszuszék
(zoológia)
lajhár; (átv.) nagyon kényelmes fotel v. szék
Leniwiec trójpalczasty (Bradypus tridactylus L.)
[typowy
przedstawiciel
leniwców
trójpalczastych.] – háromujjú lajhár
(Bradypus tridactylus L.)
Leniwiec grzywiasty (Bradypus torquatus),
[zwany też leniwcem brazylijskim,
przedstawiciel
rodziny
leniwców
trójpalczastych (Bradypodidae).] – hosszú
szőrű lajhár
Leniwiec grzywiasty (Bradypus torquatus),
3149
leniwiec nędza do pracy zapędza – lusta lónak
korbács az abrakja; a szükség a lustát is
munkára hajtja
leniwieć [pot. stawać się leniwym] – lustálkodni,
henyélni, lopni a napot
leniwo, leniwie – lustán, renyhén, lomhán, tunyán
leniwy, -a, -e [1. niechętnie pracujący, unikający
wszelkiego wysiłku; 2. poruszający się
wolno; 3. odbywający się bez pośpiechu] –
lusta, rest, tunya, lomha, renyhe; henye
leniwy, gnuśny, ospały [słowa te oznaczają jedno
i to samo; mają bardzo złe znaczenie w
Piśmie Świętym. Chrześcijanin musi
walczyć
z
wieloma
niecnotami,
wynikającymi ze skłonności ciała. Do tych
należy również lenistwo.] – henye, lomha,
rest, lusta, tespedő, tunya; álomszuszék,
aluszékony; közönyös [ezt a magatartást a
Biblia elítéli (Péld 6,6-9; Mt 25,26)]
leniwe pierogi [kluski z białego sera, mąki i jaj] –
(húsos v. túrós derelye)
leniwe tętno – lassú érverés
leniwy do nauki, a do zabawy ochoczy – tanulni
lusta, de szórakozni szeret
leniwy uczeń – lusta tanuló
Lenka (Lena) – Lenke [német (Lenchen), szláv
(Lenka) eredetű női név. Több német név
(Helene, Magdalene) önállósult, becézett
alakja.]
lennictwo (hist. zależność między wasalem
(lennikiem) a seniorem) – (dawno)
hűbériség
lenniczka – hűbéres, vazallus nő
lenniczy, -a, -e – (dawno) hűbéri, hűbéres
lennik [w ustroju feudalnym: posiadacz ziemi
nadanej mu jako lenno] – (történelem,
historia) hűbéres, vazallus
lenno (łac. feodum; po czesku leno, z niem. das
Lehen) [1. w epoce feudalizmu: ziemia
nadawana przez seniora wasalowi; 2. w
epoce feudalizmu: całokształt stosunków
między seniorem a wasalem; 3. to w
systemie feudalnym posiadłość nadawana
przez seniora w użytkowanie wasalowi w
zamian za wsparcie militarne, finansowe
lub obronne. 3. lemaństwo] – (dawno)
hűbér
lennodawca – (dawno) hűbérúr
lenność – hűbéresség, vazallusság
-
Wersja 01 01 2017.
lenny, -a, -e [przymiotnik od: lenno; dotyczący
lenna, związany z lennem] – (dawno)
hűbéres, hűbéri
lenny – hűbérúr
lento [1. tempo wolne, trochę szybsze niż largo;
2. utwór lub jego część wykonywane w
tym tempie; 3. powoli; ilość jednostek
metrycznych na minutę (BPM): 60 – 66; 4.
określenie powolnego tempa; oznacza
powoli] – (zene) lento; lassan
lento powoli [wolno] – szabadon
lenung [czyli żołd] – (ném) lénung; bér, fizetés;
zsold
leń (leniwiec) [człowiek leniwy] – semmittevő,
lusta, rest, naplopó, tunya ember; here;
munkakerülő
leń koronny – (átv.) főlusta, lusták lustája, Mátyás
király lustája
Leokadia [1. imię żeńskie pochodzenia
greckiego, żeńska wersja męskiego imienia
Leokadiusz. Oznacza "troszcząca się o
lud"; 2. imię żeńskie pochodzenia
greckiego, żeńska wersja męskiego imienia
Laokadiusz. Oznacza "troszcząca się o
lud". Nosiła je święta Leokadia,
męczennica, żyjąca w III wieku. Popularne zdrobnienia - Loda, Lodzia,
Lonia, Losia, Lola.- Leokadia imieniny
obchodzi: 9 grudnia.] – Leokádia (görög
eredetű női név)
Leon [imię męskie pochodzenia greckołacińskiego. Imię to w starożytnej Grecji
funkcjonowało jako zdrobnienie imion
dwuczłonowych, zaczynających się lub
kończących (jak Pantaleon) członem λεων
(leon), który pochodzi albo od słowa
oznaczającego po grecku "lud", albo
"lew". Już od czasów starożytnych jednak
powszechnie uważano to imię za
oznaczające "lew". Imię to pojawiło się
także u Rzymian, bądź jako zapożyczenie
z Grecji, bądź niezależnie. ― W Polsce
imię to było zanotowane po raz pierwszy
około 1265 roku w łac. brzmieniu Leo i
około 1443 roku w formie Leon.
Poświadczono również formę Len (=Leon),
która mogła także stanowić zdrobnienie
od Lenarta. U Słowian wschodnich
odpowiednikiem tego imienia jest Lew, od
którego notowano m.in. następujące
zdrobnienia: Lewa, Lewk, Lewka, Lewko,
Lewo, Lwik.] – Leó [görög eredetű férfinév,
a Leon rövidülése. Jelentése: oroszlán. Női
névpárja a Leona.]; Arszlán [török eredetű
férfinév, jelentése: oroszlán.]
Leona [imię żeńskie; żeński odpowiednik imienia
Leon, które w starożytnej Grecji
funkcjonowało jako zdrobnienie imion
3150
dwuczłonowych, zaczynających się lub
kończących (jak Pantaleon) członem λεων
(leon), pochodzącym albo od słowa
oznaczającego po grecku "lud", albo
"lew". Już od czasów starożytnych jednak
powszechnie uważano to imię za
oznaczające "lew". Imię to pojawiło się
także u Rzymian, bądź jako zapożyczenie
z Grecji, bądź niezależnie.] – Leona [görög,
latin eredetű női név a Leó férfinév női párja.
Jelentése: „oroszlán”]; Lenke
Leonard
[imię
męskie
pochodzenia
oznaczającego "silny jak lew". W Polsce
imię to poświadczone jest od 1193 roku,
m.in. jako Lenart, Lenard, Leonhardus,
Lenert, Lenhart i Lenhard.] – Leonárd,
Lénárd [német eredetű férfinév, jelentése:
erős, mint az oroszlán.]
Leonarda
[imię
żeńskie
pochodzenia
oznaczającego "silny jak lew". Żeński
odpowiednik imienia Leonard.] – Leonárda
[gör.→lat. eredetű női név, jelentése: erős,
mint az oroszlán. Férfi párja: Lénárd.]
Leonek, Leoś – a Leó beceneve
Leonia – 1. a Leonarda beceneve; 2. Leona, a Leon
női változata
Leontyn [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa Leo oznaczającego
lwa.] – Leontin
Leontyna [żeński odpowiednik imienia Leontyn.
Imię to posiada swoją świętą patronkę.] –
Leontina
leopard (lampart) (Panthera pardus) [nazywana
również lampartem lub leopardem. Ssak z
rodziny kotowatych.] – leopárd (Panthera
pardus)
Leopold
[imię
męskie
pochodzenia
oznaczającego "lud".] – Lipót, Leopold
[német eredetű férfinév, jelentése: merész +
nép; híres, hírneves. Magyar alakváltozata a
Lipót.]
Leopold I Habsburg (ur. 9 czerwca 1640, w
Wiedniu – zm. 5 maja 1705, w Wiedniu)
[od 1658 roku cesarz rzymsko-niemiecki,
król czeski i węgierski z dynastii
Habsburgów. Syn cesarza Ferdynanda III
i jego pierwszej żony Marii Anny.] - I.
Lipót (tulajdonképpen Leopold) (Bécs, 1640.
június 9. – Bécs, 1705. május 5.) [magyar
király és német-római császár, III. Ferdinánd
király és Mária Anna spanyol infánsnő (III.
Fülöp spanyol király leánya) harmadik
gyermeke.]
Leosia – a Leonia beceneve
-
Wersja 01 01 2017.
Leosia, Lodzia – a Leokadia beceneve
lep [lepka, gęsta substancja służąca do wabienia
i łowienia owadów; też: pasek papieru
posmarowany taką substancją] – lép,
mézga; madárlép, csalétek
lep gumowy – arab gumi, mézga
lep na muchy – légyfogó
LEP,D [Dzienna ekspozycja na hałas. Średnia
energia dźwiękowa, na jaką narażona jest
osoba podczas dnia pracy. Poziom
zazwyczaj jest odniesiony do 8-godzinnego
wymiaru czasu pracy.] – napi zajexpozíció
szintje (LEX,8h)
A munkavállalókat érő zajexpozícióra vonatkozó
minimális egészségi és biztonsági követelményeit a
66/2005.(XII.22.) EüM rendelet tartalmazza.
A rendeletben alkalmazott fogalmak:
 napi
zajexpozíció
szintje
(LEX,8h):
a
zajexpozíció idővel súlyozott átlaga egy 8 órás
munkanapra vonatkoztatva,
 heti zajexpozíció szintje (LEX,8h): a napi
zajexpozíció idővel súlyozott átlaga öt 8 órás
munkanapból álló munkahétre vonatkoztatva,
 legnagyobb hangnyomásszint (Lmax): az
értékelési idő alatt C súlyozó szűrővel és csúcs
(peak)
időállandóval
mért
legnagyobb
hangnyomásszint,
 a munkavállalót érő tényleges zajexpozíció
(Lam): az értékelési időre meghatározott
egyenértékű
C-hangnyomásszint
és
az
alkalmazott egyéni hallásvédőeszköz 80%-on
számított csillapításának különbsége. (Lam=
LCeq – SRN80)
A rendeletben meghatározott határértékek:
LEX,8h = 87 dB
 zajexpozíciós
Lmax = 140 dB
határérték:

felső beavatkozási
határérték:
LEX,8h = 85 dB
Lmax = 137 dB

LEX,8h = 80 dB
alsó beavatkozási
Lmax = 135 dB
határérték:
lepianka [chata ulepiona z gliny zmieszanej ze
słomą] – viskó, vályogház, sárkunyhó, putri
(vályogból)
lepianka
lepianka gliniana – vályogviskó
3151
lepić (lepi) [1. kształtować coś z plastycznego
materiału 2. sklejać coś 3. lepić się: być
lepkim, kleić się do czegoś] – ragasztani,
tapasztani, enyvezni
lepić garnki – fazekat formázni
lepić się – ragadni, tapadni
lepić się od brudu – ragad a kosztól
lepiej [1. st. wyższy od dobrze; 2. pot. raczej] –
jobb, jobban; inkább; különben
lepiej bić, niż lżyć – jobb ütni, mint gyalázni
lepiej byłoby… – jobb lenne…
lepiej działać niż czekać – (közm.) jobb
cselekedni, mint várakozni
lepiej dziś niz jutro – jobb ma, mint holnap
lepiej mało a dobrze, niż więcej a źle – a jóból a
kevesebb, mina rosszból a sok; jobb keveset
jól, mint sokat rosszul csinálni; inkább kevés
jó, mint sok rossz
lepiej nie mówić! – kár a szóért!
lepiej niż – jobb úgy, mint…
lepiej późno niż nigdy – jobb későn, mint soha
lepiej pracować z rana niż wieczorem – jobb
reggel dolgozni, mint este
lepiej się pilnuj! – jobban vigyázz magadra
lepiej tak – jobb úgy, mint…
lepiej tego nie robić – jobb ezt nem megtenni
lepiej wyjechać niż zostawać w domu - jobb
elutazni, mint otthon maradni
lepiej z lasu, niż z terasu – (közm.) (inkább az
erdőből, mint a tömlöcből) szégyen a futás
lepiej z mądrym stracić, niż z głupim znaleść –
(közm.) jobb okossal veszteni, mint butával
nyerni
lepiej, żeby usłyszał to pan ode mnie! – jobb, ha
tőlem tudja meg!
lepiej, żeby usłyszał to pan z moich ust! – jobb,
ha tőlem tudja meg!
lepiej, żeby usłyszał to pan z moich ust! – jobb,
ha tőlem tudja meg!
lepienie – ragasztás, tapasztás, enyvezés
lepienie się – ragadás, tapadás, összeragadás,
egymáshoz tapadás
lepienie się materiałów – anyagok egymáshoz
tapadása v. öszeragadása
Lepiężnik biały (Petasites albus) [gatunek rośliny
z rodziny astrowatych. Występuje w całej
Polsce, ale na niżu roślina ta jest rzadka,
w górach natomiast jest bardzo pospolita]
– fehér acsalapu (Petasites albus) [a
őszirózsafélék (Asteraceae) családjának
őszirózsaformák (Asteroideae) alcsaládjába
tartozó, évelő, lágy szárú növényfaj.
Nyirkos, nedves termőhelyeken, lucfenyő
erdőkben, bükkösökben, szurdokerdőkben
előforduló védett növény.]
-
Wersja 01 01 2017.
Lepiężnik różowy (Petasites hybridus = P.
officinalis) [gatunek rośliny z rodziny
astrowatych. Występuje w całej niemal
Europie (bez Skandynawii) oraz w Turcji,
na Kaukazie, Zakaukaziu i w Dagestanie.
W Polsce jest pospolity na całym obszarze,
ale szczególnie często spotykany jest w
pasmie Karpat.] – vörös acsalapu, más
néven kalaplapu vagy nagy szattyú (Petasites
hybridus)
[a
fészkesek
(Asteraceae)
családjába, a csövesvirágúak (Asteroideae)
alcsaládjába tartozó növényfaj. Hegyvidéki
patakok, források partjain, nedves réteken
termő, évelő gyógynövény.]
lepik
[lepka
substancja
stosowana
do
przyklejania
m.in.
papy,
klepek
podłogowych]
–
masztix,
mézga;
padlóbeeresztő; gitt
lepik asfaltowy – aszfalt
lepiszcze [1. (technika) jest to rodzaj spoiwa
używanego do produkcji wszelkiego
rodzaju
kompozytów,
zarówno
konstrukcyjnych jak i innych. Lepiszcze
działa podobnie do kleju, jednak jest
używane przeważnie w połączeniu z
prasowaniem pod dużym ciśnieniem. Np.
lepiszcze asfaltowe = beton asfaltowy,
lepiszcze cementowe = beton cementowy.
2. materiał zespalający poszczególne
ziarna skały osadowej, najczęściej bywa
nim węglan wapnia, tlenki żelaza,
krzemionka czy minerały ilaste.] –
összeragadt anyag v. kőzet
3152
lepki, -a, -ie [mający właściwości klejące; kleisty;
oblepiony, pokryty klejem] – ragacsos,
ragadós, tapadó, tapadós; nyúló, nyúlós;
viszkózus
lepki plaster – ragtapasz
lepko – ragadósan, nyúlósan, tapadósan
lepkość [(tarcie wewnętrzne) właściwość płynów
i
plastycznych
ciał
stałych
charakteryzująca ich opór wewnętrzny
przeciw płynięciu.] – ragadóság, nyúlósság,
viszkozitás
lepnica (Silene) [rodzaj roślin należący do
rodziny goździkowatych. Obejmuje ok.
500 gatunków. Do rodzaju tego włączony
został
rodzaj
bniec
(Melandrium).
Przedstawiciele tego rodzaju występują na
półkuli północnej, głównie na obszarze
śródziemnomorskim.] – mécsvirág [(növ.,
Melandrium Röhl., mélavirág Brassainál), a
szegfűfélék kétlaki füve 11 ffajjal
(hazánkban 8) Európában. Az esti M. (M.
album Mill.) réten, mezőn gyakori, estefelé
fehéren virít, jó illatu. Gyökere radix
saponariae
albae
(a.
m.
fehér
szappanfűgyökér) néven officinális. Testvére
a lándsás levelü, de piros szirmu. M. Tatrae
Borb. V. ö. Borbás, A kétlaki mécsvirág
kettős ivaru virággal]
Silene latifolia
Fehér mécsvirág (Melandrium album, Caryophyllaceae)
Lepnica bezłodygowa (Silene acaulis) [roślina
kwiatowa z rodziny gożdzikowatych.
Nazywana
potocznie
(i
błędnie)
"kwitnącym mchem". W Polsce rośnie
tylko w Tatrach, wchodząc na wysokość
ok. 2600 m n.p.m. i schodząc w dół nawet
do 1000 m n.p.m. Roślina bardzo niska, jej
łodygi
i
liście
tworzą
poduszki
przypominające nieco mech. Porasta
upłazy, strome zbocza i piargi, zarówno
na wapieniu (podgatunek S. a. pannonica)
jak i na podłożu granitowym (S. a. norica)
Na obszarze Polski jest endemitem
tatrzańskim, występuje jednak również w
innych krajach europejskich, w tym na
Islandii. Habszegfű (Silene acaulis)
[Mohaszerű szőnyeget alkotó, terjedő
talajtakaró évelő] – törpe habszegfű (Silene
acaulis)
Lepnica rozdęta, l. zwyczajna, l. pospolita (Silene
vulgaris (Salisb.) Sm.) [gatunek rośliny
-
Wersja 01 01 2017.
należący do rodziny goździkowatych
(Caryophyllaceae).
Jest
szeroko
rozprzestrzeniony na półkuli północnej,
rośnie dziko w Europie, Azji i północnej
Afryce zadomowił się także na Azorach.
W Polsce pospolity.] – Hólyagos habszegfű
(Silene vulgaris)
Lepnica zwisła (Silene nutans L.) [gatunek rośliny
z rodziny goździkowatych. Występuje w
całej Europie. W Polsce na całym
obszarze.] – kónya habszegfű (Silene
nutans) [a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályának
a
szegfűvirágúak
(Caryophyllales) rendjéhez, ezen belül a
szegfűfélék (Caryophyllaceae) családjához
tartozó faj.]
Lepnica żółknąca (Silene flavescens W. et. K.) Sárgás habszegfű (Silene flavescens) [Az
ország egyik legritkább növénye, amely
mindössze 12-15 tő körüli példányszámban a
budapesti Gellérthegy szikláin fordul elő.
Társnövényei itt a fehér varjúháj és a sárga
hagyma. A populáció egyedszáma évek óta
változatlan. A növényt Kitaibel Pál írta le
1804-ben, al-dunai populáció alapján.]
Lepnica żółknąca (Silene flavescens W. et. K.)
lepnik zwyczajny (Lappula squarrosa (RETZ.)
DUMORT.) – Bojtorjános koldustetű,
(Lappula squarrosa)
3153
leporello [książeczka składająca się jak
harmonijka, spotykana jako ilustrowane
wydawnictwo dziecięce, druk reklamowy
lub katalog] – leporelló; harmonikaszerűen
összehajtogatott és kihúzható képeskönyv v.
más nyomtatvány (Mozart „Don Juan” c.,
operája egyik szereplőjének, Leporellónak
nevéből)
leprozorium [1. (z łac. lepra - trąd) zamknięty
zakład leczniczy dla chorych na trąd; 2.
kolonia trędowatych lub dom dla chorych
na
trąd.
Najbardziej
liczne
w
średniowieczu, służyły zarówno pomocy
chorym, jak i ich odizolowaniu od reszty
społeczeństwa. Istnieją do dzisiaj w
regionach, w których trąd nadal jest
obecny, zwłaszcza w Azji i Afryce.] –
leprosorium, lepratelep
lepszość – elsőbbség, felsőbbség, fölény, kiválóság,
kitűnőség
lepszy, -a, -e [st. wyższy od dobry] – jobb
lepsze [sytuacja lepsza od poprzedniej] – a jobb,
a hasznosabb, az előnyösebb
lepsze jest wrogiem dobrego – a jobb a jónak
ellensége
lepsze kapoty przy cnocie, niżeli podłość przy
zlocie – [jobb egy kabát becsületben, mint az
aljasság
aranyban]
szegényen,
de
becsületesen
lepsza gęś na stole, niż bażant w polu – (közm.)
(jobb egy liba az asztalon, mint egy fácán a
mezőn) jobb ma egy verén, mint holnap egy
túzok
lepszy (od kogo/czego) – jobb v. különb
(vkinél/vminél)
lepszy od ciebie – nálad jobb
lepszy od lepszego – jobbnál jobb
-
Wersja 01 01 2017.
lepszy rydz niż nic – [jobb a ridzike v. rizike
gomba, mint a semmi] jobb egy rongyos
szűr, két semminél; jobb vmi, mint semmi;
jobb a kevés, mint a semmi; átv. ha ló nincs,
jó a szamár is
lepszy świat – jobb világ (túlvilág, másvilág)
lepszy wróbel w garści, niż gołąb na dachu –
[jobb egy veréb a kézben, mint galamb a
háztetőn] jobb ma egy veréb, mint holnap
egy túzok
lepszy wróbel w ręku, niż sokół na sęku; lepszy
wróbel w ręku, niż gołąb na sęku – (közm.)
(jobb a veréb kézben, mint galamb v. sólyom
az ágon) jobb ma egy veréb, mint holnap egy
túzok
lepowy, -a, -e [zrobiony z lepu, dotyczący lepu] –
léplepta [grecka moneta zdawkowa, setna część
drachmy] – (gör.) lepton, a drachma 1/100
része
LEPT(O) [w złożeniach: mały, drobny; słaby;
cienki] – kicsi, vékony, karcsú; sovány,
szikár
lepton [(mechanika kwantowa) (z gr. leptós lekki, drobny) to grupa 12 cząstek
elementarnych (6 cząstek i 6 antycząstek).
Zaliczają się do niej: elektron, mion, taon,
neutrino elektronowe, neutrino mionowe,
neutrino taonowe oraz odpowiadające im
antycząstki:
pozyton
(antyelektron),
antymion, antytaon i antyneutrina.] –
(gör.) lepton; a leptonok olyan elemi
részecskék, amelyek nem vesznek részt az
erős kölcsönhatásban (kvarkok), és nem is
közvetítenek kölcsönhatást. Ide tartozik az
elektron, a müon, a tau (τ) részecske és a
nekik megfelelő neutrínók, valamint ezek
antirészecskéi.
leptosomatyk [astenik, człowiek chudy, wysoki,
wątły, o usposobieniu schizotymicznym] –
(gör.) leptosom; (orvosi) sovány, gyenge
testalkatú ember
leptosomiczny, -a, -e - (gör.) leptosom; (orvosi)
sovány, gyenge testalkatú
LEQ
[Równoważny
poziom
ciśnienia
akustycznego. Miara średniego poziomu
ciśnienia akustycznego w pewnym
okresie.]
–
Leq;
egyenértékű
hangnyomásszint
lesba [1. pogardliwie o homoseksualistce; 2.
wulg. lesbijka] – (vulg.) leszbikus
lesbianism a. lesbianizm (między kobietami) –
lesbianismus; (gör.) tribádia; leszbikus
szerelem
lesbijka [kobieta o orientacji homoseksualnej.
Określenie pochodzi od greckiej wyspy
Lesbos, gdzie żyła poetka Safona, której
przypisuje się uwielbienie dziewcząt. – Dla
mężczyzn o orientacji homoseksualnej
odpowiednikiem tego określenia, o
podobnej neutralności, jest gej.] –
leszbikus
nő;
a
leszbikusság
a
homoszexualitás nők között megnyilvánuló
formája. A szó eredete a görög Leszboszszigete (Λέσβος) vezethető vissza, ahol
Szapphó (lat. Sappho) görög költőnő (Kr.e.
628 körül, – Kr.e. 568 körül) élt és alkotott.
3154
lesbijska namiętność – leszbikus szenvedély
lesbijstwo [1. pociąg płciowy kobiety do innej
kobiety; 2. zob. homoseksualizm kobiecy]
– leszbikusság [A homoszexuális nőket
nevezi a köznyelv leszbikusoknak vagy
leszbinek. Szappho homoszexuális görög
költőnő Leszbosz szigeten élt és alkotott.
Erről a szigetről kapták a leszbikusok a
nevüket.]
leser [pot. człowiek leniwy, uchylający się od
pracy], leserka – lezser férfi/nő
leserstwo – lezserség; megerőltetés nélkül,
kényelmesen végzett (munka); hanyag,
pongyola (magatartás)
leserować – lezserkedni
lesica [skrzynia zrobiona z lasek czyli kratek] –
(dawno) rudakból csinált láda v. szekrény
Lesica [wieś w Polsce położona w województwie
dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w
gminie Międzylesie] – Lesica (lengyel falu)
Lesio, Leś – a Leszek beceneve
lesisto – sűrűn beásított, erdővel borított
lesistość – erdőben való gazdagság, bővelkedés
lesisty, -a, -e [obfitujący w las, pokryty lasami] –
erdős, fás
lesista okolica – erdős vidék
lesisty krajobraz – erdős táj
less [1. (geografia) urodzajna gleba; 2. (technika)
z niego klinkier; 3. (geografia) pylasta
gleba; 4. (geografia)
nawiana skała
-
Wersja 01 01 2017.
osadowa pylasto-okruchowa; 5. (geografia)
w roztoczańskiej ziemi; 6. (geografia)
sycząca gleba; 7. (geografia) skała z pyłu
kwarcowego; 8. (technika) osadowa skała
barwy żółtej, składająca się z drobnych
ziarenek mineralnych; 9. (botanika) do
wyrobu cegieł; 10. (geografia) pylista
skała; 11. (geografia)
podstawa
ukraińskich gleb; 12. (geografia) składa
się z kwarcu; 13. (geografia) żyzna gleba;
14. (technika) skała do produkcji
klinkieru; 15. (geografia)
żółta skała
osadowa; 16. (geografia) podłoże żyznych
gleb; 17. (geografia) gleba urodzajna; 18.
(geografia) skała okruchowa, osadowa,
drobna; 19. jasnożółta, nawiana skała
osadowa, używana do wyrobu cegieł;
loess] – (ném.) lösz, sárgaföld; igen
termékeny sárga föld; világossárga, meszes
földtörmelék, a szél eredményeképpen
rakódott le vastag rétegekben (főként a föld
pleisztocén korszakában képződnek)
lessowy, -a, -e [przymiotnik od: less] – lösz,
löszös
lesz [popiół z miałem węglowym lub tłuczeń
żużlowy używany do wysypywania dróg
dojazdowych, boisk i placów] – salak
leszowy, -a, -e [przymiotnik od: lesz] – salak-,
salakos
leszcz (Abramis brama L., 1758) [ryba
słodkowodna z rodziny karpiowatych.
Nazwy
synonimiczne:
Abramidopsis
leuckartii
(Heckel,
1836);
Abramis
leuckartii Heckel, 1836; Cyprinus brama
L., 1758 Występowanie: Europa i
zachodnia Azja] – keszeg [a küsz, a bodorka
és a vösörszárnyú keszeg elsősorban mint
csalihalak
jelentősek.];
dévérkeszeg
[(Abramis brama). E faj egész Európában
megtalálható, Magyarországon is gyakori.
Teste oldalról lapított magas, a fiatalabb
példányok
világosabbak
(pikkelyeik
ezüstösek), az öregebbek sárgásbrozosak. A
dévérkeszeg azonban nem csupán ízletes
falatot nyújt, hanem horgászata - tömeges
előfordulása miatt - igen szórakoztató is.];
dévér keszeg
leszczyna,
leszczynka
(Corylus
avellana)
[leszczyna pospolita [orzech laskowy] w
Polsce
w
warunkach
naturalnych
występuje
powszechnie
leszczyna
pospolita] – mogyoróbokor
3155
Leszczyna pospolita (Corylus avellana) –
Közönséges mogyoró (Corylus avellana)
Leszczyna turecka, leszczyna drzewiasta
(Corylus colurna L.) [gatunek krzewu
klasyfikowanego w zależności od systemu
do
rodziny
brzozowatych
lub
leszczynowatych. Występuje Europie
południowo-wschodniej i Azji Mniejszej
od Kaukazu po Himalaje.] – törökmogyoró
(Corylus
colurna)
[a
nyírfafélék
(Betulaceae) családján belül a mogyoró
(Corylus) nemzetségébe tartozó fafaj. A
legszebb parkfák egyike, különösen, ha
tövétől ágas. Igen mély árnyékot ad.]
leszczynowy, -a, -e – mogyorófa-; mogyorószerű;
mogyorófaszerű
leszczynowy gaik – mogyorófaliget
Leszek – Leszek; a Lech beceneve
leśnictwo [dziedzina; zespół nauk leśnych; leśna
jednostka gospodarczo-administracyjna
wchodząca w skład nadleśnictwa] –
erdészet, erdőgazdaság
Leśnictwo [wieś w woj. wielkopolskim, 1. w pow.
konińskim, w gminie Ślesin; 2. w pow.
tureckim, w gminie Kawęczyn]
Leśnictwo (lengyel falvak)
leśniczostwo [1. urząd leśniczego; 2. leśniczy z
żoną] – erdészet, erdőkerülés; az erdész meg
a felesége, az erdészék
leśniczówka [mieszkanie i biuro leśniczego] –
erdészlak
Andrezjowo - leśniczówka
leśniczy, -a, -e [zarządca obszaru leśnego
stanowiącego
leśnictwo]
–
erdész-;
erdészeti, (leśnik) erdész (erdészeti dolgozó);
erdőőr, erdőkerülő, vadőr
leśniczyna [żona leśniczego] – erdészné, az erdész
felesége
leśnik [1. specjalista w zakresie gospodarki
leśnej; 2. zob. leśniczy; 3. pracownik
-
Wersja 01 01 2017.
leśnictwa] – erdész (tanult, végzett,
okleveles), erdőkerülő, vadőr (leśniczy);
(inżynier) erdőmérnök
leśny, -a, -e [należący do lasu, związany z lasem;
lasowy] – erdei, erdészeti; erdő-; erdős
leśny duszek – erdei manó
leśna głusza – erdei magány, csend
leśna ścieżka – erdei ösvény
leśny [partyzant] – partizán
letalność [występowanie genu lub genotypu,
których ekspresja prowadzi do śmierci
nosiciela] – letalitás; halandóság; (orvosi)
halandóság, halálozási arány; halálesetek
számának a megbetegedések számához való
aránya
letalny, -a, -e [śmiertelny] – (lat.) letalis; halálos
(choroba letalna: halálos betegség; gen
letalny: halálos gén)
letarg [gr. lēthargos 'jw.' od lēthē 'zapomnienie;
1. stan pozornej śmierci, polegający na
głębokim śnie, w którym zanikają reakcje
na bodźce; 2. apatia, bezwład; 3. mit. gr.
Lete, rzeka Zapomnienia w Hadesie'; po
napiciu się z niej dusza zmarłego traciła
pamięć o swym życiu na Ziemi; śmierć
pozorna, chorobowy stan senności,
cechujący się brakiem reakcji na bodźce i
osłabieniem
czynności
życiowych
organizmu.] – (gör.) letargia; tétlenség;
fájdalmas
kiábrándultság;
levertség,
fásultság,
ernyedtség;
közömbösség,
érdektelenség minden iránt; álomszerű
állapot agyrázkódásnál stb.; továbbá szellemi
tunyaság, érzéketlenség; (pozorna śmierć)
tetszhalál
letargiczny, -a, -e – letargikus; levert, fásult,
bódult, dermedt, érzéketln, közömbös,
részvétlen, tespedt, tunya, ernyedt
letek [1. miara ciał sypkich i płynnych, około 225
litrów; 2. biblijna miara objętości ciał
sypkich, równa ok. 197 lub 115 l (1/2
Chomer). W Biblii Tysiąclecia tłumaczony
jako korzec równy 225 l.] – kór
(folyadékűrmérték = 10 bát; 220 l)
szárazűrmérték is, amely egyezik a hómerrel
(szárazűrmérték = 10 éfa; 220 l)
letkiewicz [daw. człowiek lekkomyślny] –
könnyelmű, ingatag, állhatatlan ember
letni, -a, -ie [1. dotyczący lata; 2. ciepławy;
3. pozbawiony wyrazu, temperamentu] –
nyári, nyárias; (trochę ciepły) langyos;
lagymatag
letni miesiąc – nyári hónap
letnia willa – nyaraló
letnia woda – langyos víz
letnią porą – nyáron, nyári időben
letniczek [dawne: sukienka letnia] – nyári ruha
letniczka [kobieta spędzająca letnie wakacje na
letnisku] – nyaraló, üdülő (nő)
3156
letnie ubranie – nyári öltöny
letnik [1. mieszkaniec miasta przebywający na
letnisku; 2. letnik, letniczek, letnia suknia,
osobliwie
kobieca,
spódnica
letka
białogłowska; 3. Letnikiem nazywano
także:
letnie
siedzenie,
chłodnicę,
chłodniczek czyli altanę cienistą.] – nyári
vendég (üdülő); nyaraló, nyaralóvendég;
nyári ruha; szoknya; (átv.) kertilak, lugas,
filagória
letnik rosyjski [suknia kobieca, wkładana przez
głowę, nie rozcinana, z bogato zdobionymi
rękawami. Noszona w Rosji w XVI i XVII
wieku. Wersje bogatsze stroju szyte były
z tkanin tureckich i perskich. Letniki
rozcięte na przedzie i zapinane na
piętnaście
guzików
zwane
były
opasznicami lub rozpasznicami.] – orosz
ruha
letnio – nyáriasan
letnio się ubrać – nyáriasan öltözködni; langyosan
letnisko [1. miejscowość wypoczynkowa, do
której przyjeżdżają na lato turyści; 2. letni
-
Wersja 01 01 2017.
pobyt
poza
miastem
w
celach
wypoczynkowych; 3. miejscowość służąca
wypoczynkowi letniemu; również urlop
spędzany poza miastem] – (miejscowość)
nyaralóhely,
üdülőhely,
nyaralótelep;
(mieszkanie) nyaraló; nyárilak; bungaló,
faház, lak, kaliba
letniskowy, -a, -e – üdülő-, nyaralóLetterbox [powstaje, gdy obraz ma większy
stosunek szerokości do wysokości niż
ekran, na którym jest on wyświetlany
(zazwyczaj obraz 16:9 wyświetlany na
ekranie 4:3). Polega na dodaniu do obrazu
poziomych czarnych pasów (kaszet) na
górze i na dole.] – (ang.) letterbox [A
szélesvásznú film az eredeti, a moziban
láthatónak megfelelő képméretarányban
kerül bemutatásra, amely szélesebb, mint a tv
képernyője. Ezért a képernyő alsó és felső
részén fekete csíkokkal takarják ki a rést.]
leukocyt [1. komórka znajdująca się w krwi i
limfie, pełniąca w organizmie funkcję
ochronną; 2. inaczej krwinka biała, to
komórkowy składnik krwi. Leukocyty są
stosunkowo duże, niemal bezbarwne i
mniej liczne od erytrocytów. Ich zadaniem
jest ochrona organizmu przed patogenami
takimi jak wirusy i bakterie.] – (gör.)
leukocita (leucocyta), fehér vérsejtek egyik
alakja
leukocytoza [1. nadmiar leukocytów we krwi; 2.
zwiększona liczba krwinek białych we
krwi obwodowej (normę stanowi 4-9 tys.
leukocytów w 1 mm3 krwi); stanowi ważny
objaw chorobowy (np. w zakeżeniach), ale
liczba leukocytów nawet u zdrowych jest
zmienna, wzrasta np. w wyniku wysiłku
fiz. czy w okresie ciąży] – leukocitózis
(fehér vérsejtek megszaporodása)
leukemia
(białaczka)
[choroba
układu
krwiotwórczego
o
charakterze
nowotworowym,
polegająca
na
nadmiernym,
niekontrolowanym
tworzeniu się oraz nieprawidłowym
dojrzewaniu
krwinek
białych
(leukocytów); białaczka] – (gör.) leukémia;
(orvosi) fehérvérűség; a fehér vérsejtek kóros
elszaporodása a szervezetben (betegség)
leukoma (bielmo) – leukóma; (orvosi) hályog
(fehér folt a szaruhártyán)
leukoplast [1. bezbarwne ciałko występujące w
cytoplazmie
komórek
roślinnych,
gromadzące
substancje
zapasowe;
2. pasek tkaniny pokryty z jednej strony
substancją
klejącą,
służący
do
przymocowania opatrunku] – (gör.)
leukoplast
(ragasztószalag);
ragtapasz;
kaucsukból készült, cinoxiddal átitatott
3157
orvosi tapasz [a Leukoplast többféle
szélességben kapható (1,25 cm, 2,5 cm, 5
cm).]
lewajtkosz [mańkut] – [Słowniczek języka
śląskiego] balkezes, balog, suta
lewitka [1. fr. lévite lub robe lévite; wierzchni
strój kobiecy, popularny w XVIII wieku.
Szyta z lekkich tkanin jedwabnych, gazy,
muślinów, płócienek lub cieniutkiej wełny.
Zapinana jedynie do pasa na guziki lub
pętlice ozdobne, dalej otwarta, ukazująca
przód spódnicy. Posiadała tren i długie
rękawy. 2. prosta suknia kobieca, kroju
płaszczowego, dopasowana z przodu,
luźna i fałdzista z tyłu, o wąskich i długich
rękawach, przewiązana szeroką szarfą,
której końce luźno opadały na spódnicę
spodnią widoczną w otwartym rozcięciu
od pasa(1779); 3. dawna suknia kobieca;
4. (nł.) kapłanka] – (daw) női felsőruha;
papnő
Lewocza (słow. Levoča, węg. Lőcse, niem.
Leutschau,
łac.
Leutsovia)
[miasto
powiatowe we wschodniej Słowacji, w
kraju preszowskim, w historycznym
regionie Spisz] – Lőcse (szlovákul Levoča,
németül Leutschau, latinul Leutsovia) [város
Szlovákiában, Eperjestől 40 km-re nyugatra,
a Lőcse patak völgyében. Az Eperjesi kerület
Lőcsei járásának székhelye. Az egykori
Szepes vármegye legjelentősebb települése.]
lew [1. duże zwierzę drapieżne o muskularnej
budowie i płowej sierści, żyjące w Afryce i
Indiach; 2. duży ssak drapieżny z rodziny
kotów] – oroszlán
Lew (Panthera leo) [duży, mięsożerny ssak
(występujący na Sawannach) lądowy z
rodziny kotowatych, drugi po tygrysie – co
-
Wersja 01 01 2017.
do wielkości – wśród czterech ryczących
wielkich kotów] – oroszlán (Panthera leo)
[a macskafélék (Felidae) családjába tartozó
emlős. A tigris után ez a legnagyobb termetű
és legelterjedtebb "nagymacska". Gyakran
külön fajnak tekintik a kihalt európai
barlangi oroszlánt (Panthera spelaea faj
vagy Panthera leo spelaea alfaj), mely az
utolsó jégkorszakban együtt élt az emberrel,
valamint a szintén kihalt amerikai oroszlánt
(Panthera leo atrox vagy Panthera atrox),
amely közeli rokonságban állt az európai
barlangi oroszlánnal. (Nem összekeverendő a
„hegyi oroszlánnak” is nevezett amerikai
pumával.)]
lew [1. jednostka monetarna Bułgarii równa 100
stotinkom; 2.
jednostka monetarna
Bułgarii (1 lew = 100 stotinek)] – leva
(bolgár pénzegység)
Lew [I jeden ze znaków zodiaku; też: osoba
urodzona pod tym znakiem; 2. łac. Leo;
piąty gwiazdozbiór zodiakalny; 3. znak
Zodiaku; II osoba urodzona pod znakiem
Lwa] – Oroszlán (znak Lwa) (csillagkép)
Lew (hebr. arii) [silne zwierzę używane czasami
jako
symbol
godności
i
władzy
królewskiej. Może także służyć jako
symbol szatańskiej potęgi, szerzącej zło i
spustoszenie.] – Oroszlán [Az ókorban
Palesztinában, Szíriában és Kisázsiában sok
oroszlán volt; a Biblia gyakran említi őket.
Testének nagysága és méltóságteljes külseje
miatt az "állatok királya" címet adták neki.
Az Írásban az oroszlán gyakran a hatalom
jelképeként használatos.]
[imię męskie; Leon imię męskie
pochodzenia greckiego. Wywodzi się ze
słowa oznaczającego "lew".] – Lew, Leó
lew mały – kis oroszlán
Lew
lew morski [1. ssak morski zamieszkujący
wybrzeża Kalifornii, Galapagos i Japonii;
2. (uchatka kalifornijska) – ssak morski z
rodziny uchatkowatych, występujący w
kilku obszarach subpolarnych] – 1.
borjúfóka (Phoca vitulina) [Rendszertani
hely: osztály: emlősök (Mammalia); rend:
úszólábúak (Pinnipedia); család: valódi
fókák
(Phocidae),]
2.
oroszlánfóka
[kaliforniai
oroszlánfóka
(Zalophus
californianus) egy csendes-óceáni fókafaj,
amely kiválóan alkalmazkodott az emberek
közelségéhez. Csapatai gyakran láthatóak
kikötők, mólók közelében. Mivel rendkívül
intelligens,
a
vízibemutatók
kedvelt
szereplője.]; (mors) rozmár
3158
borjúfóka
oroszlánfóka
lew ryczy – az oroszlán ordít
lew salonowy – arszlán (gavallér); szalonlovag,
piperkőc, világfi
lewa, lewa bułgarska – leva (bolgár pénzegység)
lewa (karty) [1. karty wzięte jednorazowo
podczas gry przez jednego z jej
uczestników; 2. karta lub karty
jednorazowo zdobyte w czasie gry w
karty] – (kártya) ütés
lewa [1. lewa strona; 2. w komendzie marszowej:
lewa noga] – bal; bal oldal; bal láb
lewa noga – bal láb
lewa ręka – bal kéz
lewa strona – bal oldal, vminek a visszája; fonák
-
Wersja 01 01 2017.
lewa strona materiału – a szövet v. az anyag
fonákja v. visszája
lewa strona sukna – a szövet baoldala v. visszája,
fonákja
lewacki, -a, -ie [właściwy lewakowi] – baloldali
elhajló
lewactwo [1. skrajnie lewicowa postawa
społeczno-polityczna, wyrażająca się w
poglądach, że każde rozwarstwienie
społeczeństwa jest złe, i należy stosować
wszystkie dostępne sposoby zmniejszania
lub likwidacji różnic. Oparte jest na
poglądach głoszonych przez: anarchizm,
komunizm, socjalizm; 2. w ten sposób
lewactwo definiują i używają praktycznie
wyłącznie jego zwolennicy. Poza tym
występuje tylko jako obraźliwy epitet w
walce politycznej, gdzie może oznaczać
dowolną grupę, postawę, opcję polityczną,
wykazujące
cechy
socjalizmu
lub
liberalizmu światopoglądowego. Bywa
używane nawet w stosunku do takich,
które dawno zatraciły cechy lewicowe lub
liberalne na rzecz promowania związków
koleżeńskich.] – baloldali elhajlás
Lewant [wł. levante 'wschód; kraje Wschodu' od
levare 'podnosić (się); wschodzić' z łac.
'ulżyć; podnosić'; przest. Bliski Wschód,
kraje
wschodniego
wybrzeża
M.
Śródziemnego] – (ol.) Levante; Közel-Kelet;
a Földközi-tenger keleti, különösen kisázsiai
partvidéke; szűkebb értelemben Kis-Ázsia,
Szíria és Egyiptom partvidéke
Lewantyńczyk (Lewant) [społ. mieszkaniec
Lewantu, gł. potomek europejskich
osiedleńców w tych krajach] – levantei
ember
lewantyński, -a, -ie [przymiotnik od: Lewant] –
levantei
Lewantyński [gładka, błyszcząca, lekka tkanina
z jedwabiu
naturalnego
o
splocie
płóciennym. Wykorzystywana na sukienki
3159
damskie i podszewki.] – Levantine
(vékony) [Valódi selyemből készült könnyű,
sima, fényes, sávolykötésű selyemszövet. V.
ö. levantine (vastag). Női ruhaanyag és
bélésszövet. Az elnevezés a Földközi-tenger
keleti partvidékét jelentő Levante francia
változatából ered.]
lewar [1. dźwignia do podnoszenia ciężarów; 2.
zakrzywiona rurka, wprowadzana jednym
końcem do naczynia, umożliwiająca
przelanie cieczy z innego naczynia] –
emelőgép, emelő; (borfejtéshez) lopó
lewarek [1. zdr. od lewar; 2. narzędzie
dentystyczne do usuwania zębów] –
emelőcske; kocsiemelő; foghúzó fogó
lewarowy, -a, -e – emelőlewatywa [wprowadzenie do odbytnicy ciepłej
wody w celu wywołania wypróżnienia] –
beöntés, klistér
lewek [młody lew] – oroszlánkölyök
Lewi (przyłączony) [trzeci syn Jakuba i Lei. Był
ojcem pokolenia Lewitów, z którego
pochodził także Pan (ze strony cielesnej).
Lewi i Symeon pomścili zhańbienie ich
siostry Diny przez Sychema. Czyn ten
został przeklęty przez Jakuba. Mojżesz
błogosławił pokolenie Lewi i prorokował
mu przewodnictwo duchowe. Lewi wszedł
do Egiptu z trzema jego synami: Kerson,
Kaat i Merary. Na rozkaz Mojżesza
Lewici zabili 3000 wielbicieli złotego
cielca. Mojżesz i Aaron byli Lewitami i
potomkami Kaata. Lewici mieli całkowitą
pieczę nad przybytkiem i namiotem
zgromadzenia. Lewitom nie przydzielono
ziemi po wkroczeniu do Kanaan; żyli z
dziesięciny, z której także dziesiątą część
musieli dawać. Mieli miasta ucieczki.] –
LÉVI (körülfont, hordozott, ragaszkodás,
csatlakozás, szövetség; egyesült, hozzátett,
ragaszkodó) [1. Jákób harmadik fia Leától
(1Móz 29,34; 35,23), bosszút állt Sekemen,
aki húgát, Dinát megszeplősítette (1Móz 34).
2. Jézus két őse (Lk 3,24.29). 3. "Máté"
neve, mielőtt Jézus tanítványa lett volna (Mk
2,14; Lk 5,27.29).]
-
Wersja 01 01 2017.
Lewiatan (łac. Leviathan, z hebr. Lwithn) [1.
biblijny potwór morski symbolizujący zło,
które Bóg zniszczy na końcu dziejów; 2.
ogromny potwór biblijny; 3. pierwotnie
potwór z fenickiej mitologii symbolizujący
chaos, żyje najczęściej w morzu; istnieje
ciągłe niebezpieczeństwo, że wyłoni się
stamtąd znowu i zagrozi istniejącemu
ładowi.
W
Starym
Testamencie
przynależy do pierwszego chóru aniołów –
serafinów; w sztuce chrześc. gdzie bliski
jest › smokowi o kilku głowach, › wężowi, ›
krokodylowi lub › wielorybowi, pojawia
się jako pokonane przez Boga wcielenie
chaosu, diabła lub Antychrysta. Lewiatan
uchodzi też wg niektórych podań za
siódmą nałożnicę Lucyfera. Znana od X
wieku legenda sylwestrowa, opowiada o
zamknięciu
Lewiatana
w
lochach
papieskiego pałacu przez Sylwestra I.
Proroctwo Sybilli przepowiadało na rok
tysięczny uwolnienie monstrum i zagładę
świata.
Przerażenie
wzmagał
fakt
przyjęcia przez nowego papieża (który
miał się trudnić czarnoksięstwem) imienia
Sylwestra II, co budziło powszechne
obawy, że potwór uwięziony przez jednego
Sylwestra, przez kolejnego zostanie
wyzwolony. Radość ludu nie miała granic,
kiedy przepowiednia nie spełniła się – na
pamiątkę hucznych obchodów tego
wydarzenia, została ustanowiona tradycja
święta Sylwestra, którą obchodzimy do
dziś. 4. zwierzę podobne do krokodyla.
Symbol wroga. 4. mityczny potwór
morski, który w ST występuje jako
uosobienie sił przynoszących ludziom
nieszczęście. Por. Smok.] – (héber) leviatán
(a megforduló, tekeredő; kanyargós), bibliai
tengeri szörnyeteg [Nem tudjuk bizonyosan,
milyen állatot jelöl ez a név (Jób 3,8; 41,1;
Ézs 27,1). Egyesek a krokodilra gondolnak.
A Zsolt 104,26 szerint a cethal.]; (átv.) óriási,
félelmet keltően nagy dolog
lewica
[1. kierunek
polityczno-społeczny
głoszący hasła sprawiedliwości społecznej,
egalitaryzmu i konieczności postępu;
2. partia polityczna lub organizacja
zrzeszająca zwolenników tego kierunku;
3. podn. lewa ręka; 4. w polityce to
określenie sił politycznych głoszących
ideały postępu społecznego i równości.
Zalicza się do nich środowiska o
poglądach
socjaldemokratycznych,
socjalistycznych oraz socjalliberalnych.] –
(ręka) bal kéz; (strona) bal oldal, baloldal,
balszárny (politikai)
Lewica narodowa (lewica patriotyczna, lewica
narodowo-wyzwoleńcza)
[postawa
3160
społeczno-polityczna, łącząca w sobie
zarówno elementy wywodzące się z
doktryny lewicowej (interwencjonizm,
rozwinięta
opieka
socjalna,
nacjonalizacja, walka klas, antysyjonizm),
jak i elementy charakterystyczne dla
ruchów
prawicowych
(nacjonalizm,
antysyjonizm, przywiązanie do tradycji).]
– (pol.) nemzeti baloldal
Lewici [nazwa pokolenia wywodzącego się od
trzeciego syna Jakuba - Lewiego. W
znaczeniu najwęższym, jakie jest używane
w Pwt, nazwa pewnej godności w
hierarchii ST. Według Pwt 33,8-11
Lewitom powierzono urim i tummim(zob.),
ofiary
kadzenia
i
całopalenia,
przekazywanie Izraelowi woli Jahwe. Byli
oni strażnikami sanktuarium i nie mieli
funkcji ściśle kapłańskich. Od Dawida byli
śpiewakami świątyni. Nie mając działu w
ziemi, byli oni rozproszeni po całym
obszarze Ziemi Świętej. Źródłem ich
utrzymania była dziesięcina i udział w
pierwocinach.] – (bibl.) leviták [1. Lévi
leszármazottai. - Az ÓSz-ben tág értelemben
az egész ósz-i papság: a főpap, a papok és a
~ együtt. Így szerepelnek Mózes áldásában
(MTörv 33): Lévit (= a papi nemzetséget)
illeti az urim és tummim (33,8-11), nekik
kell Jahvénak bemutatni az illatáldozatot és a
teljes áldozatot, és ők tanítják Izr-t a törvekre. 2. A zsidó hagyományban a léviták
(‫ ) ָלוֵי‬a tizenkét zsidó törzs egyike, Lévinek,
Jákob fiának utódai. A léviták a többi
törzzsel ellentétben nem kaptak saját
területet Kánaán elfoglalása után. Speciális
vallási és politikai feladataik voltak, amik
elsősorban
a
kohaniták
mellett
–
„segédpapok”ként – a Második Templom
idején végzett szakrális tevékenységekre
terjedtek ki. Ezért cserébe tizedet (az ún.
maaszert) kaptak a többi törzstől. A második
templom pusztulásával és a rabbinikus
judaizmus kialakulása eljelentéktelenítette
őket, bár leszármazásukat a judaizmus máig
számon tartja. Legfőbb szerepük zsidó
istentiszteleteken a kohaniták kezeinek
megmosása a papi áldás előtt, és egyes
rítusok másképp vonatkoznak rájuk.
Szolgálatuk a törvény szerint 30 éves kortól
50-ig terjedt (4Móz 4,3), de a könnyebb
szolgálatokat a 4Móz 8,24 szerint 25 éves
kortól is végezhették, Dávid pedig már 20
éves koruktól alkalmazta őket (1Krón 23,24).
Ezek az évek egyúttal a hadkötelezettség
évei is voltak, amely alól azonban a léviták,
papi szolgálatuk miatt, mentesültek. ]
lewicowiec [potocznie o zwolenniku lewicy] –
baloldali ember
-
Wersja 01 01 2017.
lewicowość – baloldaliság
lewicowy, -a, -e – baloldali
lewicowy odłam parlamentarny – a parlament
baloldali csoportja
Levening (wskaźnik hałasu w porze wieczornej)
[oznacza wskaźnik hałasu służący do
określenia dokuczliwości w porze
wieczornej, zgodnie z definicją podaną w
załączniku I] - az Leste az MSZ ISO 1996-2
szerinti, az egy év összes esti (1800 és 2200
óra közötti) időszakára meghatározott
hosszú idejű átlagos A-hangnyomásszint
lewita [1. późn.łac. Levita, Levites 'jw.' z gr. Leuítēs
'jp.' od Leui 'Lewi, 3. syn Jakuba, biblijny
protoplasta Lewitów' z hebr. Lēwí 'jp.' wg
Biblii - potomek pokolenia Lewi,
przeznaczonego do niższych służb relig.;
przen. duchowny chrześc. niższego
stopnia. 2. wg Biblii potomkowie Lewigo
(jednego z dwunastu synów Jakuba). Po
zdobyciu Kanaanu nie otrzymali własnej
ziemi
do
zamieszkania.
Pozostałe
plemiona wydzieliły dla nich 48 miast. 3.
We
wczesnych
księgach
Starego
Testamentu Lewici byli utożsamiani ze
stanem kapłańskim. Później traktowano
ich jako przeznaczonych do niższych
posług kapłańskich; 4. w starożytnym
judaizmie: przedstawiciel jednej z grup
kapłańskich, wywodzącej się z pokolenia
Lewiego] – (egyház) lévita; (vallás) zsidó
szerpap;
Lévi
családjából
való;
templomszolga a jeruzsálemi templomban;
(dawno) református lelkésztanító [a régebbi
pr. egyházi gyakorlat szerint az a
kántortanító, aki a szórványgyülekezetben a
szentségek
kiszolgáltatása
kivételével
minden egyházi szolgálatot elláthatott]; a
római katolikus egyházban alacsonyabb
rangú pap
lewitacja [1. (łc. levis - lekki, lotny) to stan, w
którym ciało pozostaje w spoczynku
jednocześnie
nie
mając
kontaktu
fizycznego z żadnym innym ciałem. Jest to
możliwe dzięki zrównoważeniu siły
ciężkości przez jakaś inną siłę. Obecnie
większość sposobów lewitacji opiera się na
magnetyzmie; 2. w okultyzmie: zjawisko
polegające na unoszeniu się w powietrzu
ciał materialnych wbrew prawu ciążenia;
3. (łac. levitas = lekkość) – unoszenie się
obiektu bez kontaktu z podłożem; 4. w
sztuce iluzji jest to każdy rodzaj efektu
iluzjonistcznego, w którym widz odnosi
wrażenie, że jakiś przedmiot bądź osoba
unosi się w powietrzu bądź lata; 5. w
parapsychologii zdolność do unoszenia
własnego ciała w powietrzu dzięki sile
3161
woli; ponieważ istnienie zjawiska lewitacji
nie zostało udowodnione naukowo zalicza
się je do pseudonauki] – levitáció [a földről
való felemelkedés és lebegés, látszólag a
gravitáció törvénye ellenében]
lewitować – levitálni; lebegni ég és föld között
lewkas (gr. biały) [w ikonografii nazwa gruntu z
gipsu lub alabastru zmieszanego z rybim
lub zwierzęcym klejem. Jest nanoszony
kilkoma
warstwami
na
specjalnie
przygotowaną deskę i po wyschnięciu
polerowany.] – (gör. Λευκός = fehér)
ikonfestési technika (alapozási technika,
gipsz v. alabástrom és hal- v. állati enyv
keveréke)
lewkonia (Matthiola) [1. rodzaj należący do
rodziny kapustowatych. Zamieszkuje
głównie obszar śródziemnomorski. Liczy
55 gatunków, z czego 2 uprawia się
powszechnie w celach ozdobnych. 2.
rodzaj z rodzinyny krzyżowych, około 40
gatunków
rosnących
w
obszarze
śródziemnomorskim. Często uprawiane,
przede wszystkim ze względu na pięknie
pachnące kwiaty; a) Lewkonia letnia
(Matthiola incana) b) Lewkonia dwurożna,
czyli maciejka (Matthiola bicornis),
uprawiana jako roślina roczna, ma kwiaty
liliowe, pachnące wieczorem. Lewkonia
letnia (Matthiola incana) wytworzyła wiele
odmian o różnych kolorach i kwiatach
pełnych. 3. ozdobna roślina o silnie
pachnących kwiatach zebranych w grona]
– 1. Viola (Matthiola incana) [egynyári
növény. Magassága: 35 cm. Virága kellemes
illatú. Napos fekvést, tápanyagban gazdag,
nedves talajt igényel.] 2. görög ibolya
(Matthiola bicornis DC.) Görögországban
terem, kertbe ültetik.
lewo – bal (s.n.)
lewo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
lewą stroną czegoś, np. lewobrzeżny] – ballewoboczny, -a, -e – bal-, baloldali
lewobrzeżny, -a, -e [położony, znajdujący się na
lewym brzegu rzeki] – balparti
lewobrzeżny dopływ – baloldali mellékfolyó
leworęczność [mańkuctwo- odwrócona w
stosunku
do
większości
ludzi
funkcjonalność prawej i lewej ręki] –
balkezesség
leworęczny, -a, -e; leworęki, -a, -ie [posługujący
się
lewą
ręką
w
czynnościach
wykonywanych zwykle prawą] – balkezes;
balkéz felőli
-
Wersja 01 01 2017.
leworęczny, leworęki [osoba leworęczna];
leworęczna, leworęka – (mańkut) balkezes;
balog, suta (ffi/nő)
lewoskrętny, -a, -e [1. obracający się, obrócony
w lewą stronę; 2. skręcony w lewo] – balra
forgó, bal forgású v. fordulatú
lewoskrzydłowy, -a, -e [znajdujący się na lewym
skrzydle zespołu, drużyny] – bal szárnyon
levő
lewoskrzydłowy
[w
niektórych
grach
zespołowych: zawodnik grający na lewym
skrzydle], lewoskrzydłowa – balszélső
(sport)
lewoskrzydłowy celnie dośrodkował – a balszélső
jó célzással juttatta középre a labdát
lewostronnie – baloldalian; baloldaliasan
lewostronny, -a, -e [znajdujący się, odbywający
się po lewej stronie] – baloldali
lewostronny ruch – baloldali közlekedés v.
forgalom
lewuloza (ang. levulose ) [fruktoza] – (lat.)
levulóz, gyümölcscukor
lewy, -a, -e [1. znajdujący się po tej stronie ciała
ludzkiego lub zwierzęcego, po której na
ogół znajduje się serce; też o otoczeniu
człowieka: znajdujący się po stronie ręki,
która jest bliżej serca; 2. o stronie tkaniny,
ubrania itp.: spodni, wewnętrzny; 3. pot.
nielegalny, fałszywy; 4. pot. wyglądający
podejrzanie; też: nienadający się do
czegoś
z powodu
braku
jakichś
umiejętności; 5. lewicowy] – bal, baloldali
lewą marsz! – bal lábbal lépés indulj!
lewą nogą wstać z łóżka – ballábbal kel fel
lewe dokumenty – (átv.) hamis, nem valódi iratok,
dokumentumok
lewe papiery – (közb.) hamis papírok v. iratok
lewe skrzydło – balszárny
lewy prosty, lewy sierpowy, lewy sierp [w boksie:
cios prosty, cios sierpowy zadany
przeciwnikowi lewą ręką] – (box)
balegyenes, balhorog
lewy łącznik – balösszekötő
lewy obrońca – balhátvéd
lewy odłam organizacji – politikai szervezet
baloldali frakciója
lewy pomocnik – balfedezet
lewy sierp, lewy sierpowy – (sport) balhorog (ütés)
lewy skrzydłowy – balszélső
lex [1. w starożytnym Rzymie: ustawa, przepis
prawa; 2. prawo, przepis prawny, ustawa]
– törvény
lex abrogata [łac., prawo zniesione, skasowne] –
(lat.) lex abrogata; hatálytalanított törvény
3162
Lex consumens derogat legi consumptae [przepis
pochłaniający
wyłącza
przepis
pochłonięty] – (lat.) Lex consumens derogat
legi consumptae;
lex dilationes exhorret [łac., prawn. prawo nie
znosi zwłoki] – (lat.) Lex dilationes semper
exhorret; a törvény nem tűr halasztást.
lex est communae praeceptum - prawo jest zasadą
o charakterze ogólnym – (lat.) lex est
communae praeceptum; a törvény az alap az
általános jellegéből kifolyóan
lex est, quod populus iubet atque constituit ustawą jest to, co lud stanowi i uchwala –
(lat.) Lex est, quod populus iubet atque
constituit. - A törvény az, amit a nép
parancsol, és elrendel.
Lex imperfecta (dosł. prawo niedoskonałe) [1.
przepis bez sankcji; 2. norma prawna
pozbawiona
jakiejkolwiek
sankcji.
Naruszenie takiej normy nie spowoduje
na
gruncie
przepisów
prawnych
negatywnych skutków dla osoby, która ją
złamała. Brak sankcji nie musi oznaczać,
że prawodawca popełnił błąd. Powodem
nieopatrzenia normy żadną sankcją może
być brak takiej
potrzeby,
bądź
przewidywana nieskuteczność sankcji –
niemożność
przymuszenia
do
postępowania
zgodnego
z
normą
(niemożność wyegzekwowania normy).
Przykładem normy niedoskonałej jest
przepis artykułu 96 i 961 Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego, stanowiący w
szczególności, że rodzice są obowiązani
należycie przygotowywać dziecko do
pracy
dla
dobra
społeczeństwa
odpowiednio do jego uzdolnień oraz, że w
wychowywaniu dziecka
nie wolno
stosować wobec niego kar cielesnych.] –
(lat.) lex imperfecta, amelynek semmi
sanctiója nincs; a törvény azon fajtája, amely
nem
helyez
kilátásba
hátrányos
jogkövetkezményt, némelykor azonban a
jogalkotó mulasztását utólagosan prétori
szankció pótolja
Lex iubet ea, quae facienda sunt, prohibetque
contraria [1. prawo nakazuje to, co należy
czynić i zakazuje rzeczy przeciwnych; 2.
Przepis zaleca to wszystko co należy
czynić i zabrania sprzeciwiania się
prawu.] – (lat.) Lex iubet ea, quae facienda
sunt, prohibetque contraria; a jog előírja a
végrejtás módját és tiltja az ellentétes
dolgokat
Lex iubeat non disputat [prawo nakazuje, a nie
dyskutuje] – (lat.) Lex iubeat non disputat;
a törvény utasít és nem vitatkozik
-
Wersja 01 01 2017.
Lex minus quam perfecta (dosł. prawo mniej niż
doskonałe) [norma prawna opatrzona
sankcją represyjną (karną). Oznacza to,
że postępowanie sprzeczne z tym, co
nakazuje lub czego zakazuje określona
norma spotka się ze ściganiem przez
organy wymiaru sprawiedliwości i
możliwością nałożenia sankcji karnej na
osobę, która normę naruszyła. Tego
rodzaju normy zawiera przede wszystkim
prawo karne opisując czyny przestępcze.
Dokonanie takiego czynu uruchamia
ściganie, którego wynikiem może być
nałożenie sankcji karnej (kary).] – (lat.)
lex minus quam perfecta, amely a törvény
meg nem tartására büntetést szab; a törvény
azon fajtája, amely büntetéssel sújtja az
ellenére
ügyködőt,
de
nem
teszi
érvénytelenné magát az ügyletet.
Lex mitior [ustawa względniejsza] – (lat.) Lex
mitior; enyhébb új törvény
Lex mitior retro agit [ustawa względniejsza
działa wstecz] – (lat.) Lex mitior retro agit;
az új enyhébb törvény visszamenőleges
hatályú
lex naturae (prawo natury) – (lat.) lex naturae; a
természet törvénye, természettörvény, mint a
természet fennállásának és működésének
törvénye; a természeti törvény
lex naturalis [prawo natury (łac. lex naturalis)
(prawo naturalne; łac. ius naturale)] – (lat.)
lex naturalis; a temészetes, lelkiismeretbe írt,
vagy természeti törvény (Róm2,14-15).
lex neminem cogit ostendere quod nescire
praesumitur - prawo nie zobowiązuje
nikogo do ujawnienia tego, co do czego
istnieje domniemanie, że on nie wie – (lat.)
lex neminem cogit ostendere quod nescire
praesumitur; a törvény senkit sem kötelez
annak beismerésére, ami ezt feltételezi, hogy
ő nem tudja
Lex non distinguit [ustawa nie rozróżnia (np.
między biednymi a bogatymi, dobrymi a
złymi itp.)] — (lat.) Lex non distinguit; a
törvény nem tesz különbséget [ahol a törvény
nem tesz különbséget, ott a törvény
értelmezője sem tehet (ubi lex non distinguit,
nec nos distinguere debemus)]
Lex non obligat nisi promulgata [1. ustawa nie
obowiązuje, jeśli nie została ogłoszona; 2.
ustawa obowiązuje jedynie z chwilą
ogłoszenia (promulgacji).] — (lat.) Lex non
obligat nisi promulgata; a törvény nem
érvényes, ha nem hírdették ki; a törvény csak
a közzététel pillanatától hatályos
lex non scripta [łac., prawo niepisane,
zwyczajowe] – (lat.) lex non scripta;
szokásjog; iratlan törvény; iratlan erkölcsi
törvény
lex nova [1. „prawo nowe”; 2. prawo Nowego
Testamentu] – (lat.) lex nova; római
katolikus tanítás szerint az evangélium az "új
törvény"
3163
Lex perfecta (dosł. prawo doskonałe) [norma
prawna opatrzona sankcją nieważności.
Jeżeli przy dokonywaniu określonej
czynności
prawnej
nie
zostanie
zachowana odpowiednia forma, to taka
czynność
nie
wywołuje
skutków
prawnych.
Przykładem
może
być
nieprawidłowe sporządzenie testamentu,
np. w formie wydruku komputerowego.
Nie dochowanie przewidzianej przez
prawo formy sporządzenia testamentu
spowoduje jego nieważność i niemożność
powoływań się nań.] – (lat.) lex perfecta;
amelynél a sanctio a törvényellenes
cselekménynek semmis volta; a törvény
azon fajtája, amely az ellenkező ügyködést
érvénytelennek (semmisnek) nyilvánítja
Lex plus quam perfecta (dosł. prawo bardziej niż
doskonałe) [norma prawna opatrzona
sankcją represyjną (karną) oraz sankcją
nieważności. Oznacza to, że postępowanie
sprzeczne z tym, co nakazuje lub czego
zakazuje określona norma spotyka się ze
ściganiem
przez
organy
wymiaru
sprawiedliwości (sankcja karna), a same
skutki postępowania zostaną cofnięte
(sankcja nieważności). Przykładowo,
zawarcie małżeństwa przez osobę będącą
już w związku małżeńskim (bigamia)
uruchamia podwójne negatywne skutki.
Osoba taka podlega odpowiedzialności
karnej, a małżeństwo późniejsze jest
nieważne, chyba że pierwsze ulegnie
rozwiązaniu (konwalidacja).] – (lat.) lex
plus quam perfecta, amely a törvényellenes
cselekményt semmisnek nyilvánítja, s
azonfelül arra büntetést szab; a törvény azon
fajtája, amely az ellenkező ügyletet
érvénytelennek tekinti, ezen felül bünteti is
Lex poenalis retro agit cum exceptione legis
severioris [1. Ustawa karna działa wstecz
za wyjątkiem ustawy mniej względnej; 2.
ustawa karna działa wstecz, z wyjątniem
ustawy surowszej] – (lat.) Lex poenalis
retro agit cum exceptione legis severioris; a
büntetőtörvény visszamenőeleges hatályú, a
kevésbé tapintatosak kivételével
lex posterior derogat (legi) priori (ad D. 1.4.4)
[łac., prawn. ustawa późniejsza uchyla
wcześniejszą (jeśli ma ten sam stopień
ogólności)] – (lat.) lex posterior derogat legi
priori (a későbbi törvény lerontja a korábbi
-
Wersja 01 01 2017.
törvényt) (lényegi hatályvesztés) a törvény
visszavonása,
eltörlése,
megszüntetése
érvénytelenítése [Lex posterior derogat legi
priori azt jelenti, hogy a később keletkezett
jogszabály lerontja a korábban keletkezettet.
Ennek a döntésnek a hátterében az áll, hogy
ha a jogalkotó új jogi normát alkot, akkor az
amiatt történhetett, mert megváltozott az
egyes viszonyok rendezésére irányuló akarat.
A jogrendszer horizontális tagozódásában
merülhet fel ennek az elvnek a szerepe.]
Lex posterior derogat legi priori. [ustawa
późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą] –
(lat.) Lex posterior derogat legi priori; a
későbbi törvény lerontja a korábbi törvényt
Lex posterior generalis non derogat legi priori
(anteriori) speciali [ustawa późniejsza o
charakterze
ogólnym
nie
uchyla
wcześniejszej ustawy szczególnej] – (lat.)
Lex posterior generalis non derogat legi
priori (anteriori) speciali; az általános jellegű
későbbi törvények nem rontják le a korábbi
különös törvényeket
Lex primaria derogat legi subsidiariae [ustawa
zasadnicza uchyla posiłkową (przepis
pierwotny wyłącza przepis posiłkowy)] –
(lat.) Lex primaria derogat legi subsidiariae;
az elsődleges törvény lerontja a kisegítő
törvényt
Lex prospicit, non respicit [1. ustawa patrzy
naprzód, a nie wstecz; 2. Prawo
przewiduje naprzód, nie ogląda się wstecz.
Zasada prawna. 3. prawo patrzy naprzód,
nie wstecz] — (lat.) Lex prospicit, non
respicit; a törvény előre tekint, és nem hátra
lex retro non agit (ad C. 1.14.7) [1. łac., prawo a.
ustawa nie działa wstecz.; Zasada
nieretroakcji. 2. jedna z zasad prawa,
rozpowszechniona
w
Polsce
jako
pochodząca z prawa rzymskiego – prawo
nie działa wstecz, określana również jako
zasada
nieretroaktywności
prawa
(retroactio – wsteczna moc obowiązywania
aktu normatywnego). W istocie prawnicy
rzymscy
stosowali
zasadę
nieretroaktywności, jednak nie ukuli jej
jako paremii. Po raz pierwszy w Polsce
użył jej Stanisław Wróblewski w „Zarysie
wykładu prawa rzymskiego” z 1916 roku.
"Lex retro non agit" jest jedną z
najczęściej stosowanych paremii wsród
polskich prawników. W innych krajach
nie jest znana, nie występuje nawet w
słownikach specjalistycznych] – (lat.) lex
retro non agit; a törvény visszamenőlegesen
nem hatályos
lex revelata – (lat.) lex revelata; a kinyilatkoztatott
törvény.
3164
lex rogata [Ustawa uchwalona to lex rogata lex,
lata dla swej ważności musiała uzyskać –
auctoritas partum – zatwierdzenie senatu.
W 339 r. p.n.e. zniesiono ten wymóg.] –
(lat.) lex rogata; a magisztrátus javaslatára, a
szenátus jóváhagyásával, a népgyűlés által
megszavazott határozat
Lex severior retro non agit (łac. prawo surowsze
nie działa wstecz) [1. prawo a. ustawa
surowsza
nie
działa
wstecz;
2.
modyfikacja zasady lex retro non agit,
mówiącej że prawa nie należy stosować
wstecz. Zasada ta w pełni rozwinięta jest
na gruncie prawa karnego. Jej wyrazem
są przepisy art. 4 Kodeksu karnego.
Stanowi on, że w wypadku, kiedy
przestępstwo zostało popełnione pod
rządami jednej ustawy, zaś orzekanie ma
miejsce pod rządami nowej, należy
stosować nowe przepisy, chyba że
obowiązujące poprzednio są względniejsze
(łagodniejsze) dla sprawcy (art. 4 § 1).] –
(lat.) C retro non agit; a súlyosabb büntető
törvény visszaható hatályának tilalma
Lex specialis [ustawa (przepis) specjalny
(szczególny)] – (lat.) Lex specialis; különös
törvény
lex specialis derogat legi generali [łac., prawn.
ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną.
Przepisy szczególne znają pierwszeństwo
przed ogólnymi.] – (lat.) lex specialis
derogat legi generali; a speciális törvény
felülírja az általános törvényt; a különös
törvény lerontja az általános törvényt
[Eszerint a különös jogszabály lerontja az
általános érvényűt. Az értelme ennek az
elvnek abban áll, hogy lehetnek olyan
speciális kérdések, melyeket nem lehet az
általában jó megoldásokkal megválaszolni.]
Lex subsidiaria [ustawa (przepis) subsydiarny] –
(lat.) Lex subsidiaria; kisegítő jogszabály
Lex superior derogat legi inferiori (łac.: ustawa
nadrzędna uchyla ustawę podrzędną) [1.
ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższą
a. ustawa wyższa rangą uchyla ustawę o
niższej randze 2. zasada prawna
przyjmująca, że norma prawna o wyższej
mocy prawnej uchyla normę prawną o
niższej mocy prawnej. Przykładowo, jeżeli
norma zawarta w rozporządzeniu jest
sprzeczna z normą zawartą w ustawie,
należy stosować normę zawartą w ustawie.
Zasada wyrażona tą paremią pozwala
przede
wszystkim
jednoznacznie
rozstrzygnąć wątpliwości jakie pojawiają
się w przypadku kolizji norm prawnych,
zwłaszcza ustaw i aktów podustawowych
(wykonawczych). Gdyby zasada taka nie
-
Wersja 01 01 2017.
obowiązywała, akty stanowione przez
ustawodawcę
mogłyby
być
łatwo
zmienione przez każdego ministra. W
hierarchii generalnych aktów prawnych
ustawa jest wyżej, ponieważ pochodzi od
Sejmu i to ona ma pierwszeństwo, a
rozporządzenie może być wydane tylko na
podstawie ustawy i regulować tylko
kwestie przypisane mu przez ustawę.] –
(lat.) Lex superior derogat legi inferiori; a
magasabb szintű jogszabály lerontja az
alacsonyabb szintű jogszabályt [Lex superior
derogat legi inferiori elve szerint a magasabb
szintű jogszabály lerontja az alacsonyabb
szintű jogszabályt. Kizárólag a jogrendszer
vertikális tagozódásában lehet szerepe. Ezt
az elvet a már sok tekintetben elavultnak
számító jogalkotásról szóló 1987. évi XI.
törvény is megfogalmazza. 1. § (2) E
rangsornak megfelelően az alacsonyabb
szintű jogszabály nem lehet ellentétes a
magasabb szintű jogszabállyal.]
lex talionis [łac., prawo talionu, tj. odwetu
(równego przestępstwu, np. "oko za oko",
"ząb za ząb"); por. talionis poena; Biblia
(Ex., 21, 23-5)] – ius talionis, lex talionis,
tálio elv (a lat. ius, 'jog' és a gör. tal, 'lemérni,
súlyt mérlegelni' szavakból) [büntetőjogi
alapelv, mely szerint a bosszúnak, a
büntetésnek ugyanolyan jellegűnek és
mértékűnek kell lennie, mint amilyet a
büntetendő cselekmény okozott]
lezda, lesda, leuda [(u Zygmunta Glogera) z niem.
Leisten, jakaś opłata od produktów
spożywczych,
zapewne
do
miast
przywożonych. W Litwie zniósł tę opłatę
Kazimierz Jagiellończyk r. 1457 przez t.
zw. „przywilej ziemski”. Była lezda i w
Koronie, przynajmniej na Rusi, jak to
widzimy z rachunków królowej Bony,
która w r. 1538 miała z lezdy
krzemienieckiej „ex Lesa in Cremencia”
dochodu dziesięć kop groszy litewskich.] –
(daw.) import élelmiszeri termék után fizetett
díj
lezginka (ros. Лезгинка) [tradycyjny, ludowy
taniec kaukaski, o tempie żywym, w
metrum 6/8. Wywodzi się od ludu
Lezginów, zamieszkujących południowowschodni
Dagestan
na północnym
Kaukazie i północny Azerbajdżan, a
obecnie znany jest w wielu rozmaitych
wersjach, często charakterystycznych dla
poszczególnych regionów Kaukazu.] –
lezg, lezgin nő; lezginka (tánc)
3165
leziwo [1. przyrząd używany dawniej przez
bartników do wdrapywania się na drzewa;
2. przyrząd używany przez bartników do
wspinania się na drzewa; 3. lina konopna,
z której zwija się stopnie; 4. przyrząd
bartniczy, za pomocą którego bartnik
dostaje się łatwo na najgładsze drzewa i
do najwyższych barci. Leziwo składało się
z ławeczki do siedzenia i powrozów do niej
przytwierdzonych a w pętlę zarzucanych.
5. przyrząd bartniczy wspomagający
wspinanie się do wyżej położonych barci;
łaziwo; 6. Do "udziania” prawdziwej
barci na pniu wysokiego drzewa
potrzebne jest służące do wspinaczki po
pniu "leziwo” z wierzbowego łyka i zestaw
bartniczych narzędzi, zaś miód od dzikich
pszczół zbiera się do "batmana”,
pojemnika sporządzonego z brzozy. Tak
naszych leśników uczyli autentyczni
bartnicy z uralskiego parku Szulgan-Tasz
w Baszkirii z Federacji Rosyjskiej.] –
méhészeti eszköz, amelynek segítségével a
legmagasabb fákra is fel lehet mászni, és
begyűjthető a méz
Orężem bartnika jest "leziwo” (urządzenie do wspinaczki
i pracy) oraz ostre narzędzia i "batman” (naczynie na
miód bartny) (K. Radzajewski)
leźć (lezie) [1. chodzić, iść, lub spacerować,
zwłaszcza bez celu. 2. iść, wchodzić na
górę, wspinać się, wdrapywać się] –
-
Wersja 01 01 2017.
mászni,
kúszni,
csúszni;
mászkálni,
bemászni; (iść wolno) vánszorogni
leżą książki bez ładu – a könyvek rendetlenül v.
össze vissza hevernek
lezie, jakby miał sto lat – úgy mászik, mintha száz
éves lenne
lezie [idzie, wchodzi] (ziemia rybnicko-raciborska)
– [Słowniczek języka śląskiego] menni;
bemenni, bejönni, belépni
leźć pod górę – felfelé mászni
leźć raczkiem – négykézláb mászni
leża [1. przestarzale: leże 2. dawniej: drewno
leżące w lesie] – fekvőhelyek; fa fekvőhely
az erdőben
leże letnie – nyári tábor v. raktár
leże zimowe – tábor v. raktár
leżak [składany fotel przeznaczony do
odpoczynku na świeżym powietrzu] –
nyugágy, heverő; (PIWO LEŻAK) ászoksör
leżak
leżakować [1. o dzieciach w przedszkolu:
odpoczywać po obiedzie; 2. leżeć na leżaku
w celach leczniczych; 3. o alkoholach: być
przetrzymywanym w beczkach lub
kadziach dębowych w celu dojrzewania] –
heverni, feküdni, pihenni; állni, tárolni, érni;
hevertetni, fektetni, pihentetni; tárolni,
érlelni, állni hagyni
leżakowanie [nazywa się tak końcowy etap przy
wyrobie różnych alkoholi, np.: wina, piwa,
wódek szlachetnych (ale też np.: miodu
pitnego).] – érlelés, pihentetés; nyugágyon
való pihenés v. heverés
leżakownia – tárolópince, ászokpince
leżalnia – pihenőhely, fekvőhely
leżanka [niewielki, wąski tapczan] – heverő;
(hajózás) függőágy
leżanka do badań – vizsgálóágy
leżąc – fektében
leżąco – fekve
leżący, -a, -e – fekvő
3166
leżący odłogiem – ugaron fekvő
leżeć (leży) [1. spoczywać (leżąc) 2. zajmować
miejsce, znajdować się gdzieś, być
położonym,
usytuowanym
3.
być
odłożonym, niewykonywanym 4. pot.
znajdować się w sytuacji bez wyjścia] –
feküdni (fekszik), heverni, nyugodni,
elhelyezkedni (helyezkedik el), elterülni;
(pasować) illeni (illik); jól áll; (o ubranie)
állni; (zawierać się; tartja magát) állni, lenni
(van) (to nie leży w moich zamierach: ez
nincs szándékomban); (kártya) fekszik
leżeć bez duszy – élettelenül feküdni; holtan (lélek
nélkül) feküdni
leżeć bez przytomności – eszméletlenül feküdni
leżeć do góry brzuchem – hanyatt feküdni;
lustálkodni; hasát sütteti a napon
leżeć krzyżem – elterülni, széttárt karokkal feküdni
leżeć martwo – élettelenül feküdni
leżeć na barłogu/w barłogu – puszta szalmán
feküdni
leżeć na brzuchu – hason feküdni, hasalni
leżeć na chirurgii – sebészeten feküdni
leżeć na grzbiecie – lustálkodni, henyélni
leżeć na kupie – halomban v. garmadában heverni
leżeć na łóżku – ágyban feküdni
leżeć na okulistyce – szemészeten feküdni
leżeć na plecach – hátán fekszik
leżeć na pieniądzach – a pénzen ülni v. kuporgatni;
majd felveti a pénz
leżeć na położniczym – szülészeten feküdni
leżeć na pryczy – priccsen feküdni
leżeć na przypiecku – a kemence mellett v. a
padkán heverni; (átv.) henyélni, lustálkodni
leżeć na słońcu – sütkérezni, napozni
leżeć na trawie – a füvön heverni
leżeć na wznak – hanyatt feküdni
leżeć na zapiecku – a padkán feküdni
leżeć obozem – tanyázni
leżeć odłogiem – parlagon v. ugaron heverni
leżeć płackiem – lapulni
leżeć pod ręką – kéznél van
leżeć pokotem – egymás mellett feküdni
leżeć ugorem a. odłogiem – parlagon heverni
leżeć w hamaku – függőágyban feküdni
leżeć w łóżku – ágyban feküdni (fekszik)
leżeć w łóżeczku – ágyacskában feküdni
(kisgyerek)
leżeć w ruinach – romokban feküdni; romokban
hever
leżeć w szpitalu – kórházban feküdni
leżenie, leżanie – fekvés (ágyban), heverés, pihenés
-
Wersja 01 01 2017.
leżenie na brzuchu – hasonfekvés
leżenie ksiąg ziemskich [Sądy ziemskie przy
udziale w nich ziemian nie mogły zasiadać
cały rok, ale tylko odbywały w
oznaczonych terminach swoje kadencje
czyli t. zw. „roki”.] – vetésforgó (forgó,
forda, calculatura, rotatio, turnus) [évekre
előre megállapított vetőterv, mely a
szántóföldön termelt növények sorrendjét,
ahogy évről évre egymásután következzenek,
meghatározza.]
leżnia [drewniana belka, na której się opiera
więźba dachowa; murłata; namurnica;
namur] – sár-, talp-, koszorúgerenda
leży [spoczywa] na katafalku/na marach, w
trumnie, w grobie, na cmentarzu – a
ravatalon, koporsóban, sírban, temetőben
fekszik (pihen, nyugszik)
leży jak kłoda – úgy hever, mint egy darab fa v.
egy tuskó
leży jak na dłoni – tisztán, világosan látható
leży jak ulany a. leży jak ulał – mintha ráöntötték
volna; úgy áll rajta, mintha rászabták v.
ráöntötték volna
leży jak wieprz w karmniku – [úgy fekszik, mint
disznó az ólban] fetreng, mint disznó a
sárban
leży mi to na sercu – szívemen fekszik, szívemen
viselem
leży na 18 stopniu długości geograficznej
wschodniej i 48 stopniu szerokości
geograficznej północnej – a 18. keleti
hosszúsági fok és a 48. északi szélességi fok
találkozásánál fekszik
3167
leży odłogiem – (átv. is) parlagon hever
leży mi to na sercu – szívügyem (ez), ezt szívemen
viselem
leży mi to ołówiem na sercu – (átv.) ólomsúllyal
nehezedik rám
leży w czyim interesie – érdekében áll v. van
vkinek/vminek, érdeke vkinek/vminek
leży w dole, mogile, ziemi; leży w
czterech/sześciu deskach – fekszik a
sírgödörben, gödörben, földben
leży w strefie umiarkowanego – mérsékelt
égövben v. zónában fekszik v. fordul elő
leży/spoczywa w trumnie, grobie, na cmentarzu
– a koporsóban, sírban, temetőben fekszik
Lębork [(kasz. Lãbòrg, niem. Lauenburg) –
miastoi i gmina w województwie
pomorskim, w powiecie lęborskim.
Położone nad rzeką Łebą i jej dopływem
Okalicą w bliskim sąsiedztwie jeziora
Lubowidzkiego na wschodzie. Oddalone o
ok. 80 km na zachód od Gdańska.] –
Lębork
lęborski, -a, -ie [przymiotnik od: Lębork] –
lęborki
lędźwie [1. część pleców po obu stronach
kręgosłupa, między żebrami a miednicą;
2. daw. biodra i uda] – ágyék (ágyéktáj,
lágyék) [ágyéktáj alatt, a kereszttáj fölött
levő és az ágyékcsigolyának megfelelő regiót
értik. Közéletben a szeméremtest fölötti tájat,
a fan-tájat (regio pubis) is annak nevezik.]
lędźwiowy, -a, -e [związany z lędźwiami] –
ágyéki, ágyék-; keresztcsont
lęg, ląg [1. wylęganie się zwierząt z jaj;
2. wszystkie jaja jakiegoś zwierzęcia
wysiadywane jednocześnie; 3. potomstwo
jakiegoś zwierzęcia wyklute jednocześnie;
4. pojedyncze wydanie na świat
potomstwa u ptaków. W czasie jednego
roku różne gatunki ptaków mogą mieć
więcej niż jeden lęg.] – költés; (egyszerre
kiköltött) madárfiókák
-
Wersja 01 01 2017.
lęgnąć się [ląc się: 1. «zwykle o ptaku: wykluwać
się z jaja; 2. tworzyć się, powstawać; 3.
rodzić się 4. przen. powstawać] – kikelni,
kibújni
lęgnięcie się – költés, kiköltés
lęgowisko [miejsce, w którym ptaki zakładają
gniazdo i lęgną się młode] – keltetőhely,
fészekrakó hely
lęgowy, -a, -e [1. związany z lęgiem, wylęganiem
się; 2. o ptaku odbywającym lęgi na
danym terenie] – költési, kiköltési
lęk [1. uczucie trwogi, obawy przed czymś; 2. w
psychologii: strach występujący bez
wyraźnych przyczyn] – félelem, ijedtség;
riadtság, aggódás, aggodalom, rémület;
szorongás
lęk o kogo/co – aggodalom, aggódás vkiért/vmiért
lęk
obiektywny
(zobacz
strach)
[to
przystosowawcza reakcja ego na realne
zagrożenia płynące z zewnątrz (boimy się
psa, podobnego do tego, który nas pogryzł,
więc unikamy sytuacji, w której mogłoby
się to powtórzyć).] – objektív szorongás
[objective anxiety] [A veszéllyel arányos
méretû félelem.]
lęk paniczny (choroba paniczna; paniczny
choroba) – pánikbetegség [panic disorder]
lęk przed kim/czym – félelem vkitől/vmitől
lęk przed śmiercią – halálfélelem
lęk przestrzeni [zob. agorafobia] – tériszony
lęk wysokości [zob. akrofobia] – tériszony
lękać się [1. obawiać się czegoś lub kogoś,
niepokoić się o kogoś, o coś 2. książk. bać
się; odczuwać strach, trwogę] – aggódni,
félni,
rettegni,
megijedni,
rémülni,
megrémülni
lękać się kogo/czego – félni (vmitől/vkitől);
ijedezni,
rémüldözni;
megijedni,
megrémülni vkitől/vmitől
lękać się o kogo/co – félteni (vmit/vkit); rettegni
(vmiért/vkiért); aggódni vkiért/vmiért
lękać się własnego cienia – a saját ányékától is fél,
rémüldözik, mindenben veszélyt lát
lękanie się – ijedezés, félénkség; félelem, ijedelem,
rémület
lękliwość – félénkség, ijedősség, ijedtség, rettegés,
rémület, aggódás, aggodalom
lękliwość naszych czasów – korunk félelme
lękliwy, -a, -e [skłonny do lękania się; też:
wyrażający lęk] – bátortalan, félénk, félős;
ijedős, rémüldöző
lękliwy koń – ijedős ló
lękliwy zając – félénk nyúl
lękowy, -a, -e [przymiotnik od: lęk] – félelmetes
LGA (ang. Land Grid Array) [typ obudowy
układów
scalonych
stosowany
powszechnie w procesorach] – LGA (ang.
Land Grid Array) [Processzor foglalat]





Intel
LGA 775 (znany również jako Socket T)
LGA 771 (znany również jako Socket J)
LGA1156 (zwany również jako Socket H)
LGA1155 (zwany również jako Socket H2)
LGA 1366 (znany również jako Socket B)
3168
 LGA 2011 (znany również jako Socket R)
LGN, LCN (Logical Group Number, Logical
Channel Number) - (numer grupy logicznej,
numer kanału logicznego) [Używane są do
unikatowego identyfikowania obwodów
wirtualnych w sieciach X.25.] – LGN, LCN
(Logical Group Number, Logical Channel
Number) logikai számcsoport; logikai
csatona száma
lgnąć (lgnie) [1. garnąć się do kogoś lub czegoś;
2. przylepiać się do czegoś; 3. daw.
grzęznąć, więznąć w czymś; 4. grzęznąć,
więznąć w czymś; przywierać, przylegać;
skłaniać się, garnąć się; 5. przytulać się do
drugiej osoby] – tapadni, besüppedni,
beragadni; odaragad, hozzáragad, odatapad,
hozzátapad
lgnąć do kogoś – vonzódni vkihez; vonzalmat
érezni
lgnął w błocie po kolana – térdig süllyedt v.
süppedt a sárban
lgnięcie – tapadás, vonzódás; süppedés, süllyedés
li [I podn. «czy (partykuła pisana łącznie z
wyrazem poprzedzającym), np. Powieszli
wreszcie prawdę?; II chińska jednostka
długości równa 0,5 km; III 1. w
konfucjanizmie: jedna z podstawowych
cnót, polegająca na przyzwoitości i
poprawnym
zachowaniu;
2. w
neokonfucjanizmie: rozum pojmowany
jako forma przeciwstawiana materii] – ha,
hacsak, hogyha, habár, noha, ámbár, vagy;
csupán, csak, egyedül, kizárólag
-
Wersja 01 01 2017.
Li [symbol pierwiastka chemicznego lit] – Li
(vegyjel)
-li…? – e….?, vajon…?
li tylko [tylko, wyłącznie] – csak, kizárólag
liana [roślina o bardzo długich i cienkich
łodygach, wijąca się lub czepiająca innych
roślin, rosnąca w dżunglach tropikalnych]
– (fr.+sp.) lián; iszalag, inda; a fák
koronájáig felhatoló, főleg forró égövi
kúszónövény
lias [1. najstarsza epoka okresu jurajskiego;
2. najniższa warstwa utworów jurajskich]
– (fr.) liász; (geológia) mészből, homokkőből
és márgából álló kőzet; a földtörténeti
középkor egyik rétege; a Jura-korszak alsó
réltege
liasowy, -a, -e – (fr.) liászlibacja [ łac. libatio, 1. spotkanie towarzyskie,
podczas którego pije się dużo alkoholu; 2.
'wylewanie kilku kropel napoju na ofiarę
bogom' od libare 'uszczknąć; pokropić;
wylać na cześć bogów; ofiarować'; uczta;
pijatyka, biba, popijawa] – (lat.) libatio [az
istenek s a megholtak tiszteletére a régi
rómaiaknál szokásban volt áldozati ivás,
melyet
rendesen
más
áldozatokkal
kapcsolaban, ritkábban egyedül, szoktak
teljesíteni. Abban állt, hogy evés előtt és után
a jó szellemnek, hosszabb lakomák
alkalmával pedig Jupiternek és a hősöknek is
vizzel kevert bort áldoztak. A többi
áldozatoknál
ellenben,
a
Merkurnak
szántakat kivéve, csak tiszta bort használtak.
Az alvilági istenek és a nimfák viszont csaka
bor nélküli libatiot fogadták szivesen:
leginkább vizet, mézzel keverve, melyhez
néha tejet is öntöttek. A halottak emlékének
felajánlott libatio rendesen tej, méz és bor
keverékéből állott, melyhez ritkábban olajat
is vegyítettek.]; ivászat, ivás; dőzsölés;
tivornya
libacyjka [zdrobnienie od: libacja] – kisebb
összejövetel, zsúr
libacja alkoholowa [to spotkanie towarzyskie,
którego
głównym
celem
jest
wprowadzenie uczestników w stan
upojenia alkoholowego] – ivászat, ivás;
tivornya, tivornyázás, dorbézolás
libacja (rytuał) (łac. libatio) [ofiara dla bóstwa
składana w formie wylewania na ziemię
cennych płynów. Był to zwyczaj istniejący
w wielu religiach antycznych, a także w
judaizmie, hinduizmie i Shinto (W religii
Shinto libacja jest nazywana Miki). U
starożytnych Greków i Rzymian jeden z
najważniejszych obrzędów religijnych.] –
rituális ivás v. ivászat
3169
Liban (arab. ‫ نانبل‬Lubnan, Republika Libańska)
[państwo w zachodniej Azji, na obszarze
Bliskiego
Wschodu,
nad
Morzem
Śródziemnym graniczące z Syrią i
Izraelem.] – Libanon [egy ország a KözelKeleten, a Földközi-tenger keleti partjánál.
Északon és keleten Szíria, délen Izrael,
nyugaton pedig a Földközi-tenger határolja.]
Liban (biały) [1. góry w północnej części
Palestyny, skąd Salomon otrzymywał
budulec na budowę świątyni. W
południowej części jest góra Hermon. 2.
pasmo górskie na pn. od Palestyny,
dochodzące do 3000 m wysokości, stoki
jego pokryte były wspaniałymi lasami
cedrowymi.] – Libanon (a fehér, fehér hegy)
[Hegyvonulat,
amely
150
km-nyi
hosszúságban húzódik északkeleti irányban a
szíriai tengerpart mentén, Tírusztól Arvadig;
ezenkívül a róla elnevezett ország; tőle
keletre húzódik Antilibanon, amelynek
néhány csúcsa, pl. a Hermon (2815 m)
csaknem 3000 m magasra nyúlik; az
Antilibanon déli csücske képezte Palesztina
északi határát; sűrű erdők borították,
különösen híres cédrusfáiról, ezekről a
hatalmas, tűlevelű fákról (Bír 9,15; 1Kir
5,6)]
libella [I. zob. poziomica w zn. 2.; II.
1. książeczka niewielkich rozmiarów; 2. w
starożytnym Rzymie: skarga, podanie do
władz; 3. paszkwil] – libella; vízszintező,
vízmérték; (zoológia) szitakötő; (jętka)
tiszavirág; átv. (paszkwil) gúnyirat
Libellatici [Libellatici to ci, którzy otrzymali
zaświadczenie, że złożyli ofiary bogom, co
ratowało ich życie (do ocalenia od śmierci
wystarczała też sama prośba o taki
dokument), lapsi - spożywali ofiary
przeznaczane dla bóstw, traditores
wydawali Rzymianom święte księgi, a
thurificati palili kadzidła przed posągami
bóstw.] – libellatici (lapsi); Az olyan
keresztyének megbélyegző neve, akik az
üldözések idején a római hatóságoktól
menlevelet (libellum) kaptak arra nézve,
hogy már áldozatot mutattak be a császárok
szobrai előtt, vagyis megtagadták hitüket.
Liber beneficiorum (z łac. Księga dobrodziejstw
lub też Księga beneficjów) [1. nazywa się
spis funduszów kościelnych w dawnej
djecezyi krakowskiej, przez Długosza,
znanego dziejopisa, w wieku XV
sporządzony.
W
archidjecezyi
gnieźnieńskiej za prymasa Łaskiego
sporządzone było w latach 1511 do 1523
oszacowanie dochodów kościelnych dla
ustanowienia podatku, a opis ten nazwany
-
Wersja 01 01 2017.
został liber retaxationum. Obie te księgi,
nazwane razem libri beneficiorum,
przyjęło prawodawstwo polskie za
prawomocne dowody w sporach o
fundusze kościelne, ziemie „poświętne” i
dziesięciny, a to na zasadzie konstytucyi
sejmowej z r. 1635. Najgruntowniejszą
rozprawę o Liber beneficiorum Długosza
napisał uczony znawca prawa polskiego
Feliks Zieliński w „Bibl. Warszaws”. z
roku 1872 t. III i IV. Rozprawa powyższa
na zasadzie treści dzieła długoszowego
traktuje o dobrach duchownych w
djecezyi krakowskiej, ich rozległości,
tytułach posiadania, wsiach i folwarkach,
karczmach i młynach, prawie polskiem i
niemieckiem,
powinnościach
włościańskich, robociźnie, i t. d. Tym
sposobem dwie najobszerniejsze djecezje
polskie: krakowska i gnieźnieńska
posiadają dwa drogocenne pomniki do
dziejów swojej przeszłości. 2. księga (spis)
beneficjów, dóbr i przywilejów, zwłaszcza
kościelnych, sporządzana dla celów
statystycznych i podatkowych. Wypisy z
takich ksiąg sądy cywilne przyjmowały
jako prawomocne dowody w sporach
majątkowych.
Najstarszym
znanym
polskim spisem tego typu jest Liber
beneficiorum dioecesis Cracoviensis Jana
Długosza (1470-1480). Podobny spis
opracował również Jan Łaski.] – (lat.)
Liber beneficiorum [Jan Długosz számos
történelmi művet írt, a többek között megírta
a poznani, gneznói, krakkói és a plocki
püspökök élettörténetét a Liber beneficiorum
diocensis Cracoviensist]
Liber retaxationum [ob. Liber beneficiorum] –
(lat.) Liber beneficiorum
Libera matrimonia esse antiquitas placuit [1. z
dawna już postanowiono, że małżeństwa są
wolne; 2. od dawna przyjęto, że
małżeństwa są wolne. W prawie rzymskim
przyjmowano, iż małżeństwa są wolne dla
stron tak co do zawarcia, jak i
rozwiązania. Dzisiaj sentencja wyraża
ogólniejszą myśl, że małżeństwo opiera się
na wolnej woli i nikogo nie można do
małżeństwa przymusić (Libera sunt
matrimonia).] — (lat.) Libera matrimonia
esse antiquitas placuit; szabadoknak van a
házasság
liberalistyczny, -a, -e – liberális
liberalizacja
[1. przyjmowanie
postawy
tolerancyjnej wobec poglądów lub czynów
innych ludzi, bez względu na to, czy
uznaje się je za słuszne; 2. osłabienie
rygoru, złagodzenie norm, przepisów itp.;
3170
3. wprowadzanie i stosowanie zasad
liberalizmu
politycznego
lub
ekonomicznego; 4. proces stopniowego
koncesjonowania praw i uprawnień,
zastrzeżonych wcześniej tylko dla elity
autorytarnej, które dzięki tym prawom i
uprawnieniom
mogą
kontrolować
społeczeństwo. Po liberalizacji najczęściej
następuje demokratyzacja.] – liberalizáció
liberalizacyjny, -a, -e [związany z liberalizacją] –
liberalizációs
liberalizować – (lat.) liberalizálni; szabaddá, egy
korábbi állapotnál szabadabbá tenni;
bizonyos korlátozásokat megszüntetni
liberalizować rynek – piacot liberalizálni
liberalizować się – liberalizálódni
liberalizowanie – szabadelvűsködés
liberalizm [1. (z łac. liberalis – wolnościowy, od
łac. liber – wolny) jest to kierunek
polityczny ograniczający rolę państwa do
minimum,
głoszący
nieskrępowaną
(aczkolwiek w ramach prawa) działalność
poszczególnych
obywateli
na
polu
gospodarczym i politycznym; 2. system
poglądów burżuazji, powstałych w okresie
jej walki z ustrojem feud., oparty na
indywidualistycznej koncepcji człowieka,
dążący do zagwarantowania swobody
działania jednostkom (zwł. w dziedzinie
polit. i gosp.) i usunięcia interwencji
państwa
(por.
Laissez
faire…;
protekcjonizm); tolerancyjność, brak
rygoryzmu; pobłażliwość. 3. tolerancyjny
stosunek wobec poglądów lub czynów
innych ludzi; 4. kierunek polityczny
opowiadający się za zagwarantowaniem
wolności
jednostki,
mniejszości
narodowych, wyznaniowych itp.] – (lat.)
liberalizmus, szabadelvűség; (tört.) a hűbéri
megkötöttségektől
szabadulni
kívánó
polgárság
világnézete,
a
polgári
szabadságjogoknak, az ipari-kereskedelmi
korlátozások eltörlésének követelése; (átv.)
elvszerűtlenség, túlzott engedékenység,
elnézés, (dawno) nagyvonalúság, bőkezűség
 Europejski leiberalizm - opowiada się za
rozszerzeniem
zakresu
swobód
obywatelskich (liberalizm polityczny)
oraz ograniczeniem ingerencji państwa
w rynek (liberalizm gospodarczy).
Typowy przedstawiciel to ELDR.
 Amarykański liberalizm - postuluje
zwiększenie roli państwa, zarówno w
sferze społecznej jak i w gospodarce,
celem wyrównania szans. W poglądach
ekonomicznych bliższy europejskiej
socjaldemokracji niż europejskiemu
liberalizmowi. Typowi przedstawiciele:
-
Wersja 01 01 2017.
część
amerykańskiej
Partii
Demokratycznej.
 Katolicki liberalizm - zespół poglądów
wyznawanych
przez
katolików
aprobujących ideologię liberalną i
dążących do tego, by Kościół uznał
ustrój społeczny oraz polityczny
opierający się na liberalizmie. Ruch ten
ma swoją genezę w
rewolucji
francuskiej.
 Konserwatywny
liberalizm
charakteryzuje się konserwatyzmem
światopoglądowym, natomiast w sferze
ekonomi opiera się na klasycznym
liberalizmie
ekonomicznym
takich
ekonomistów jak Milton Friedman czy
Ludwig
von
Mises.
Partie
konserwatywno-liberalne w Europie
zachodniej praktycznie nie występują.
W USA znacząca część Republikanów
ma poglądy konserwatywno-liberalne.
W
Polsce
mianem
partii
konserwatywno-liberalnej określa się
Unię Polityki Realnej.
 Libertarianizm - opowiada się za
ograniczeniem
państwa
do
roli
"nocnego stróża", i wycofaniem go z
zajmowania się zarówno gospodarką jak
i sprawami społecznymi. Typowi
przedstawiciele: amerykańska Partia
Liberiańska.
 Neoliberalizm
kierunek
we
współczesnej ekonomii przyjmujący za
podstawę funkcjonowania gospodarki
wolną grę sił rynkowych, lecz
dopuszczający ingerencję państwa w
określonym zakresie
 Zielony liberalizm - termin odnoszący
się do liberałów którzy inkorporowali
część założeń zielonej polityki do swojej
ideologii.
liberalizm gospodarczy [kierunek ekonomiczny
głoszący, że państwo powinno pozostawić
wszystkim podmiotom gospodarczym
swobodę
działania]
–
gazdasági
leberalizmus
liberalizm neokapitalistyczny – (pol, közg.)
neokapitalista liberalizmus
liberalnie – liberálisan; szabadelvűn
liberalno-demokratyczny, -a, -e [zgodny z
zasadami liberalizmu i demokracji] –
liberál-demokrata v. liberáldemokrata
liberalność – liberalizmus; szabadelvűség
liberalny, -a, -e [1. niestosujący przymusu,
tolerancyjny
2. mający
związek
z
liberalizmem w polityce lub gospodarce; 3.
zgodny
z
zasadami
liberalizmu;
3171
tolerancyjny] – (lat.) liberális, bőkezű;
(átv.) szabadelvű, szabadon gondolkodó; a
liberalizmusra jellemző, vele kapcsolatos
liberalna anarchia – liberális anarchia
liberalna burżuazja – liberális burzsoázia
liberał [1. osoba mająca tolerancyjny stosunek
do cudzych poglądów i zachowań, nawet
jeśli nie uważa ich za słuszne; 2. zwolennik
liberalizmu w polityce lub w gospodarce;
3. członek partii liberalnej; 4. hiszp.
liberales 'Wolnościowcy (nazwa hiszp.
stronnictwa z pocz. XIX w.)' od liberal
'liberalny' z łac. liberalis 'wolnościowy;
szczodry' od liber 'wolny'; zwolennik
liberalizmu; członek partii liberalnej] –
liberális, szabadelvű ember; a liberalizmus
híve, liberális párt tagja; nem elvhű, túlzottan
engedékeny, elnéző; (dawno) nagyvonalú,
bőkezű
liberia [śrdw.łac. libertatio 'jw.; z starczona' z łac.
liberare 'wyzwalać; zwalniać (od podatków)'
od liber; 1. pierwotnie oficjalny ubiór
służby królewskiej lub magnackiej,
obecnie używany głównie przez służbę
hotelową; 2. (u Zygmunta Glogera) Liberja
zwana także barwą (ponieważ była zwykle
kolorów herbowych), odzież dworskich:
pacholików,
hajduków,
pajuków,
kozaków, lokai, masztalerzów, forysiów,
furmanów i t. d. Bywała pospolicie
dwojaka: codzienna i paradna. W tej
ostatniej przesadzano się do zbytków na
przednie sukna, burty, szamerowania,
galony. W czasie żałoby liberja bywała
czarna, tylko z naramiennikiem barwy
liberyjnej. 3. mundur dla służby (w
hotelach, restauracjach, dawn. barwa,
uniform
służby
królewskiej
a.
magnackiej).] – (fr.) livrée, libéria; (dawno)
lakáj, inas v. kocsis egyenruha; inasruha,
lakájruha; (dawno) szolgahad; (daw., barw)
címerek színei
libero [w siatkówce: zawodnik grający w
obronie,
odbierający
zagrywki]
–
söprögető
Libertacje [1. zaś, były to tereny w mieście
którym
udzielano
przywilejów
-
Wersja 01 01 2017.
królewskich; 2. Tak zwano zwolnienia od
poszczególnych ciężarów publicznych a
przedewszystkiem zwolnienia udzielane w
miastach domom szlachty od dawania
gospód ex officio, które marszałek wielki
koronny rozdawał w czasie sejmów dla
przybyłych na obrady posłów i senatorów.
Libertacje były rozmaite, jak to widzimy z
kilkuset potwierdzonych przez sejmy i
zapisanych w Vol. leg.] – királyi
privilégiumok adományozása; kiváltságok
adományozása
libertas
[„wolność”;
pieniądze
Franza
Rakocziego II (1703–1711)] – (lat.) libertas;
szabadság; Rákóczi Ferenc fejedelem
rézpénzének neve [(lat.) a. m. szabadság; igy
nevezték II. Rákóczi Ferenc rézpénzeit,
melyek a hátlapon PRO LIBERTATE
feliratot viseltek. E szükségpénzek 17051707-ben
verettek
Nagybányán
és
Munkácson s X és XX polturát képviseltek.]
Libertas est inaestimabilis [1. wolności nie da się
oszacować
(w
pieniądzach?),
jest
bezcenna; 2. wolności nie da się oszacować
w pieniądzach; jest rzeczą bezcenną. Iso,
Locus regit actum — miejsce rządzi
czynnością prawną. Miejsce dokonania
czynności określa jej formę (według prawa
miejscowego).] – (lat.) Libertas est
inaestimabilis; a szabadságot nem lehet
felbecsülni, megfizethetetlen.
Libertas Evangelii ['wolność Ewangelii'] –
libertas evangeliu; evangéliumi szabadság
libertas in legibus [łac., wolność pod
panowaniem (a. opieką) prawa] – (lat.)
libertas in legibus; jogszerű szabadság
Liberty Alliance Project [oparta na otwartych
standardach inicjatywa firmy Sun mająca
na celu zbudowanie systemu pojedynczego
logowania i cyfrowego portfela, będąca
alternatywą dla systemu Microsoft
Passport.] – Liberty Alliance Project
libertyn [fr. libertin 'jw.; rozpustnik' z łac.
libertinus
'wyzwolony'
od
libertus
'wyzwoleniec' z liber, przest. sceptyk w
sprawach
relig.,
wolnomyśliciel,
antyklerykał; hist. wyznawca doktryn
materialistycznych i racjonalistycznych,
który
swoją
praktyką
moralnoobyczajową demonstrował (w odczuciu
przeciwników ideologicznych) pogardę dla
nauki i zaleceń Kościoła.] – (lat.) libertinus
[Libertinus, vagy libertus azaz szabados,
felszabadított rabszolga az ókori Rómában.
Állampolgári viszonyát tekintve libertinus
(vagy libertina), urához való viszonyát
tekintve pedig libertus (vagy liberta) volt.
3172
Eredeti
jelentésben
libertusnak
a
fölszabadított, libertinusnak pedig annak a
szabad állapotában született fiát hívták.];
(tört.) felszabadított rabszolga; (dawno)
szabados gondolkodású v. viselkedésű
ember;
szabadelvű,
szabadgondolkozó;
(dawno) feslett életű, szabados, kicsapongó,
züllött ember
Libertyni [uwolnieni jeńcy rzymscy (Żydzi) oskarżali Szczepana] – (bibl.) libertinusok;
(tört.) felszabadított rabszolgák
libertynizm, libertyństwo [1. ruch umysłowy w
XVII w. we Francji, skierowany
przeciwko
autorytarności
religii
i
tradycyjnej obyczajowości; 2. amoralność
poglądów; 3. (z francuskiego libertinisme),
nurt światopoglądowy i literacki powstały
na przełomie XVII i XVIII w. we Francji i
Włoszech, wyrosły z tradycji humanizmu
renesansowego, stanowiący jeden z
istotnych wątków kultury francuskiej.
Jego reprezentanci wywodzili się z kręgu
myślicieli i pisarzy, do najważniejszych
zaliczali się: F. La Mothe le Vayer, G.
Naudé, Ch. Saint-Évremond. Libertynów
charakteryzowała
postawa
laicka,
wolnomyślicielska i sceptyczna. Ruch
skierowany był przeciwko autorytetom
religii,
a
zwłaszcza
myśleniu
scholastycznemu,
tradycyjnej
obyczajowości i katolicko-feudalnemu
ideałowi życia. 2. (od francuskiego słowa
libertin - rozpustnik, i łacińskiego
libertinus -wyzwolony) – ruch umysłowy
powstały we Francji w XVII w.,
rozwijający się w różnych krajach w
okresie oświecenia, przeciwstawiający się
autorytetowi
religii
i
utrwalonym
wzorcom
społeczno-obyczajowym,
głoszącym swobodę w wyborze norm
etycznych, niezależność myśli, ideał życia
zgodnego
z
prawami
natury
i
przynoszącego
jednostce
ludzkiej
satysfakcję i szczęście na ziemi. W
literaturze polskiej elementy libertynizmu
wystąpiły m.in. w twórczości Stanisława
Trembeckiego i Tomasza Kajetana
Węgierskiego.
3.
początkowo jako
libertynów określał swoich religijnych
przeciwników w Genewie Kalwin, ale
wkrótce l. nazwano jeden z wątków
kultury franc. XVII w., skierowany
przeciw autorytetowi religii, zwł. w
kwestiach nauki i obyczajowości (w tym
seksualnej). Gł. przedstawiciele l. to F. La
Mothe le Vayer, G. Naudé, Cyrano de
Bergerac, Ch. Saint-Évremond; insiprowali
się oni sceptycyzmem Montaigne’a i
epikuryzmem Gassendiego. La Mothe
-
Wersja 01 01 2017.
twierdził, że roszczenia norm i dogmatów
chrześc.
do
powszechności
są
nieuzasadnione nie tylko dlatego, że nie da
się ich udowodnić rozumowo, ale także
dlatego, ponieważ mogą funkcjonować
społeczności o innych normach i
dogmatach. Naudé i Bergerac sugerowali,
że wiara w cuda i oskarżenia o magię to w
gruncie rzeczy to samo: wynik niewiedzy.
Przedstawiciele
l.
unikali
jednak
formułowania swoich poglądów wprost,
czynili
to
najczęściej
w
formie
zakamuflowanej, literackiej (jak. C. de
Bergerac w Podróży na księżyc czy Tamtym
świecie), a z powodów koniunkturalnych i
rzeczywistego indyferentyzmu religijnego
gotowi byli do odwołania swoich poglądów
(jak uczynił to La Mothe, gdy starał się o
stanowisko nauczyciela następcy tronu).
L. był nurtem ograniczonym w zasięgu do
wąskiej grupy franc. arystokracji i, choć
cechował go krytycyzm wobec religii i
represyjnych norm obyczajowych, nie był
konsekwentnym
ateizmem,
wolnomyślicielstwem czy przyzwoleniem
na swobodę obyczajową - w tym
znaczeniu, w jakim określenia l. czy
libertyn
funkcjonują
w
języku
współczesnym.] – (lat.) libertinizmus;
(dawno)
szabadosság;
kicsapongás,
feslettség; az erkölcsiséget lazán kezelő
irányzat
libertyński, -a, -ie [związany z libertynem] –
libertinus; (dawno) szabad gondolkodású,
kicsapongó
liberum arbitrium [łac., wolna wola; wolny
wybór] – (lat.) liberum arbitrium; szabad
akarat
liberum veto (łac. "wolne nie pozwalam") [1. Tak
nazywano w Polsce znane prawo „nie
pozwalam” i zasadę jednomyślności
sejmowej. Historja powszechna wykazuje
nam
nietylko
w
Polsce
żądanie
jednomyślności przy uchwałach. Już
prawo salickie czyli ustawy ludowe
Franków Salickich z wieku V, później
kapitularz Karola Wielkiego, wymagały
także jednomyślności. 2. zasada ustrojowa
Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca
prawo każdemu z posłów na Sejm do
zerwania obrad i unieważnienia podjętych
uchwał.] – (tört.) vétó-jog; a régi lengyel
országgyűlési tagnak az a joga, hogy
tiltakozásával
a
határozathozatalt
megakadályozhatta
liberyjny, -a, -e – inas-, lakájLibia (‫ايبيل‬, Libija), oficjalnie Wielka Arabska
Libijska
Dżamahirijja
Ludowo-
3173
Socjalistyczna (‫ةيبيللا ةيبرعلا ةيريهامجلا‬
,‫ال عظمى‬
‫اإل ش تراك ية‬
‫ال ش ع ب ية‬AlJamāhīriyyah al-Àrabiyyah al-Lībiyyah ašŠabiyyah
al-Ištirākiyyah
al-Ùdhmā)
[państwo położone w Afryce Północnej,
nad zatoką Wielka Syrta (Morze
Śródziemne)] – Libia (szomjas, száraz föld)
[1. észak-afrikai állam a Földközi-tenger déli
partján. Az ország tagja az ENSZ-nek, az
Afrikai Uniónak, az OPEC-nek, az Arab
Ligának és az OAPEC-nek is. 2. ÉszakAfrika Egyiptomtól nyugatra levő részének
régi görög neve (Ez 30,5; Náh 3,9; ApCsel
2,10).]
libido [1. psychiczna chęć do zaspokojenia
potrzeby bliskości cielesnej; 2. popęd
seksualny (płciowy) (z łac. żądza) ─
psychiczna reprezentacja pobudzenia
pochodzącego z wnętrza organizmu
mająca na celu zaspokojenie potrzeby
bliskości cielesnej, rozkoszy.] – (lat.)
libido; Freud pszichoanalitikus elméletében
az id pszichikai energiája; nemi vágy
Libijczycy, Ludejczycy, Put [potomkowie Put,
syna Chama, pokrewni Egipcjanom i
Etiopczykom; naród osiadły nad Morzem
Czerwonym.]
–
líbiaiak,
puteusok
[Nemzetség Kirját-Jeárimból (1Krón 2,53)];
Fekete-tengernél lakó népek
Libijczycy
uważani
sa
za
najbardziej
przyjacielski naród Afryki Północnej. Szanują oni
prywatność obcokrajowców i nie zaczepiają ich
nachalnie jak to robią na przykład Egipcjanie.
Libia ma bardzo mała populacje ( tylko ponad 5
milionów ludzi) jak na swój potężny obszar.
Średnia gęstość zaludnienia wynosi 3 osoby na
kilometr kwadratowy (to jeden z najmniejszych
na świecie) w bardziej zaludnionych regionach
północnych Tripolitanii i Cyrenajki i mniej niż 1
osoba na kilometr kwadratowy w rejonach
pustynnych. Ponad polowa populacji skupiona
jest w dwóch największych miastach: Trypolisie i
Bengazi. ― W południowej Libii zamieszkują
również ciekawe grupy etniczne jak Tuaregowie (
głownie Akakus) i Tebu ( region Murzuq).
Ponadto w Libii jest wielu pracujących
obcokrajowców głownie z Egiptu, Tunezji,
Sudanu, Czadu oraz z subsaharyjskich krajów
Afryki.
http://egipska-sahara.pl/index.php?id=79
libling (niem. liebling) – (ném.) liebling; kedvenc,
kedvelt, kedvezményezett személy
Libna * Lebna - LIBNA (világosság, tisztaság, a
fehér, fehérvár) [1. Izráel népének táborhelye
a pusztai vándorlás során, pontos fekvése
nem ismeretes (4Móz 33,20-21). 2.
Kánaánita királyi város Júda síkságán, Lákis
közelében, amelyet Józsué elfoglalt (Józs
10,29-32; 21,13; 1Krón 6,57; Ézs 37,8).]
-
Wersja 01 01 2017.
libra [1. miara papieru równa 100 arkuszom;
2. w starożytnym Rzymie: podstawowa
jednostka masy równa 12 uncjom; 3. w
średniowiecznej Europie: jednostka masy
równa funtowi; 4. dawna waga składająca
się z dwóch szal przytwierdzonych do
poprzecznej
belki]
–
konc
(papírmennyiség); (12 uncia)
libracja [1. niewielkie, wahadłowe ruchy
Księżyca; 2. (od łacińskiego libra - waga)
to powolne wahania, rzeczywiste bądź
pozorne, satelity obserwowanego z
powierzchni ciała niebieskiego, które ten
satelita okrąża. Zazwyczaj terminu tego
używa się w odniesieniu do ruchów tarczy
Księżyca względem Ziemi, odkrytych w
1637 r. przez Galileusza, które można
porównać do chybotania się szalek wagi.;
3. oscylacyjne, nieregularne ruchy
księżyca lub planety, pozwalające obejrzeć
więcej niż połowę jego powierzchni] – (lat.)
libráció; (csillagászat) a hold tengely körüli
forgásának kis egyenetlenségei, ingadozásai
Library of Congress, Biblioteka Kongresu
Stanów Zjednoczonych (ang.: Library of
Congress) [największa biblioteka świata.
Gromadzi ponad 142 mln różnego rodzaju
dokumentów, ponad 29 mln książek, 58
mln rękopisów, 4,8 mln map i atlasów, 12
mln fotografii, 6 mln mikrofilmów, 3,5
mln dokumentów muzycznych, 500.000
filmów; wszystko w ponad 460 językach.
7% zbiorów to dokumenty w językach
słowiańskich, w tym największy w USA
zbiór polskich książek. Całość zajmuje 856
km półek. Biblioteka dysponuje (w 3
budynkach) 22 czytelniami ogólnymi, 3
wydzielonymi
czytelniami
dla
kongresmanów oraz biblioteką sztuki
(John F. Kennedy Center). Zatrudnia 5
tysięcy pracowników. Wyposażona jest w
system komputerowy o pojemności 13 mln
rekordów oraz w 3000 terminali. Pełni
funkcję biblioteki narodowej.] - LC
Library
of
Congress
(Kongresszusi
Könyvtár-USA)
librecista [(libretto) muz., lit. autor libretta];
librecistka – librettista; szövegkönyvíró,
szövegíró (ffi/nő)
3174
libretto (z włoskiego: "książeczka") [1. tekst
słowny dzieła muzyczno-scenicznego:
opery, dramatu muzycznego, operetki,
baletu; 2. tekst słowny utworu muzycznoscenicznego,
np.
opery,
operetki,
oratorium; libretto powinno uwzględniać
wokalno-muzyczne wymagania utworu,
dając
kompozytorowi
możność
wykorzystania
jego
odcinków
do
tworzenia arii, recytatywów, duetów,
ustępów chóralnych itd. 3. scenariusz do
baletu; librecista - autor libretta] – (ol.)
librettó, könyvecske, szövegkönyv; opera v.
operett szövegkönyve; oratórium, kantáta
szövege
lice, lico – orca; vminek az eleje, előrész, homlokzat
lice szafy – a szekrény eleje
licealista [uczeń liceum], licealistka – gimnazista;
középiskolai és líceumi tanuló
licealistka
licealny, -a, -e (lic.) – líceumi, középiskolai,
gimnáziumi (gimn.)
licencja [1. papier prawny lub umowa,
określająca warunki korzystania z
utworu, znaku handlowego lub patentu; 2.
zezwolenie na prowadzenie urzędowo
określonych rodzajów działalności, np.
przewozów,
prowadzenia
pojazdów
pasażerskich (zobacz też: patent w
żegludze, koncesja, prawo jazdy; 3.
dokument
prawny
lub
umowa,
określająca warunki korzystania z utworu
jako dobra, którego dana licencja dotyczy.
Właściciel praw autorskich, znaku
handlowego lub patentu może (i często to
robi) wymagać od innych posiadania
licencji jako warunku użytkowania lub
reprodukowania
licencjonowanego
utworu.] – 1. (ném.) licenc; (kereskedelem)
állami szabadalom, különleges engedély, 2.
(lat.) licencia; engedély, hatósági engedély,
(kereskedelem)
behozatali
v.
kiviteli
vámengedmény;
előjog,
kiváltság;
jogosítvány; (dowolność) szabadság, eltérés
a szabálytól [„engedély” értelemben
használt. Az eredetileg latin licencia szó az
elmúlt évtizedekben német, illetve angol
-
Wersja 01 01 2017.
közvetítéssel került a köztudatba. (Az
iparjogvédelem területén továbbra is licencia
formában használatos). Előforduló pontatlan
használati formája, amikor az angolszász
szövegkörnyzetből
„engedély”
helyett
„jogként” fordítják le]
licencja eksportowa – kiviteli engedély
licencja handlowa – kereskedelmi engedély
licencja importowa – importengedély
licencja językowa – nyelvhasználati szabadság
licencja niewyłączna – nem kizárólagos engedély
licencja patentowa – szabadalmi engedély
licencja poetycka (łac.: licentia poetica) [w
literaturze i sztuce uzasadniane zamysłem
artystycznym odstępstwo od norm lub
obyczajów] – (lat.) poetica licentia; költői
szabadság; eltérés a nyelvtan, stilisztika és a
verstan
egyes
általános
elfogadott
szabályaitól v. a valóság tényeitől bizonyos
művészi cél elérése érdekében
licencja przemysłowa – iparengedély
licencja przymusowa [udzielenie przez Urząd
Patentowy zezwolenia na stosowanie
wynalazku przez podmiot gosp., jeżeli jest
to konieczne do usunięcia stanu
zagrożenia państwa, a właściciel patentu
nie godzi się na udzielenie licencji
dobrowolnej] – kötelező engedély
licencja przywozowa – behozatali engedély
licencja ustawowa, przymusowa [autor nie może
zabronić udzielenia takiej licencji, ale
automatycznie
otrzymuje
określone
wynagrodzenie. Przykładem są licencje na
utwory muzyczne, udzielane przez
organizacje takie, jak np. ZAiKS.] –
kényszerű, törvényes licenc
licencja wyłączna – kizárólagos engedély
licencja wywozowa – kiviteli engedély
licencjat (łac. licentiatus) [w Polsce, tytuł
zawodowy nadawany absolwentom uczelni
wyższych, poświadczający wykształcenie
wyższe zawodowe. Tytuł ten jest
odpowiednikiem dawnego bakałarza] –
(lat.) licenciátus, engedéllyel felruházott
(tudományos fokozat külföldi egyetemeken),
néhány külföldi egyetemen a doktorátust
megelőző v. azzal egyenlő értékű
tudományos
fokozat,
ill.
egyetemi
végzettség; képesítés a középiskolában való
tanításra; ilyen képzettséggel bíró személy;
(egyh.) bizonyos istentiszteletek tartására
feljogosított személy.
licencjonować [wydawać licencje] – licencet adni
vmire
licencyjny, -a, -e [związany z licencją] – licenc-,
licenc alapján készült
3175
licet [z łaciny: wolno, zezwala się] – (lat.) licet;
szabad, nem tiltott
liceum (lic.) [1. średnia szkoła ogólnokształcąca;
2. w Polsce w latach 1932–1948: dwie
ostatnie klasy sześcioletniej szkoły
średniej] – (gör. Lykeion) líceum,
gimnázium (gimn.); (tört.) az ókori
görögöknél
olyan
iskola,
amelyben
filozófusok tanítottak (Apollón Lykeion
szent ligete a régi Athénben; itt tanított
Arisztotelész); (dawno) felsőbb leányiskola,
majd latint nem tanító leányközépiskola,
később tanítónőképző; (tört.) a magyar
protestáns iskolarendszerben a legfelsőbb
foűilozófiai tanfolyam; egyes külföldi
államokban: állami középiskola
liceum ogółnokształcące – általános középiskola,
gimnázium
liceum medyczne – egészségügyi középiskola
liceum pedagogiczne – tanítóképző
liceum zawodowe – szakközépiskola
licho [1. Licho: postać z wierzeń starożytnych
Słowian, zły demon lasu; postać z wierzeń
dawnych
Słowian,
zły
demon
personifikujący nieszczęście, zły los i
choroby; 2. pot. marnie, biednie; 3. według
dawnych wierzeń: zły duch, diabeł; 4. coś
złego, co może przynieść nieszczęście; 5.
daw. liczba nieparzysta; 6. to samo, co: nie
do pary, liczba nieparzysta, zła,
przeciwstawienie
do
cetna
czyli
parzystości.] – 1. (zły duch) manó, lidérc,
gonosz lélek; fene; (dawno) páratlan szám,
(átv.) írás; 2. rosszul, hitványan, kutyául;
szegényesen
licho ubrany – rosszul, szegényesen, kopottasan
öltözött
licho nie śpi – az ördög nem alszik
licho wie – ördög tudja, fene tudja, tudja a manó
lichota [1. pot. zła, marna jakość czegoś; 2. pot.
bezwartościowa rzecz] – szánalom;
nyomorúság, ócskaság, hitvány minőség;
tucatáru; hitványság, szemét
lichtarz [1. świecznik przeznaczony na jedną
świecę], lichtarzyk [zdrobnienie od:
lichtarz; 2. Wyraz ten upowszechnił się
dopiero w XV i XVI w.] – gyertyatartó
-
Wersja 01 01 2017.
lichtowanie [żegl. przeładowanie części ładunku
na inny statek (a. na brzeg) dla
zmniejszenia zanurzenia statku.] –
bárkázás, rakodóhajózás
lichtuga [1. (niem. Leichtung ulżenie) - mała
jednostka pływająca przeznaczona do
rozładowania statku w celu zmniejszenia
zanurzenia np. przed wejściem do portu
albo ściągnięciem z mielizny. 2. żegl. mała
jednostka pływającego taboru portowego,
zazw. bez własnego napędu, służąca do
przewozu ładunków okrętowych; 3.
jednostka pływająca taboru portowego
(rzadko wyposażona we własny napęd),
służąca do transportu towaru ze statku do
magazynów (i odwrotnie) leżących w
innym basenie lub przy płytkim nabrzeżu]
– bárka, rakodóhajó, rakodó dereglye
lichutki, lichutko [zdrobnienie od: lichy] – kis
vacak
lichwa [1. pożyczanie pieniędzy na bardzo
wysoki procent; 2. forma stosunków
kredytowych między wierzycielem, a
dłużnikiem, polegająca na pobieraniu
wygórowanych procentów za pożyczone
pieniądze. Znana była w starożytności i w
Polsce od wczesnego średniowiecza,
początkowo potępiana przez kościół. W
Polsce miedzywojennej oprocentowanie
pożyczki powyżej 10 % określano jako
lichwiarstwo. Było prawnie zabronione i
ścigane. 3. (Jak czytamy u zygmunta
Glogera) Lichwą trudnili się w Polsce od
najdawniejszych czasów Żydzi, potem
niektórzy mieszczanie i dzierżawcy dóbr.
Chrześcijan-lichwiarzy
wyklinano
z
kościoła i po śmierci nie chciano grzebać
na cmentarzu. Korzystali na tem
oczywiście
Żydzi,
których
lichwę
ograniczył Kazimierz Wiel. w ten sposób,
że nie mogli brać wyższego procentu nad
pół grosza tygodniowo od grzywny, co
wynosiło rocznie około 50%. W XVI w.
pożyczali szlachcie polskiej pieniądze
kupcy gdańscy i toruńscy na 10%.
Zygmunt August zakazał im brać większy
procent nad 8-my, co spowodowało, że
wyprowadzili swoje kapitały do Anglii.
Lichwa jednak nie pociągała za sobą
żadnej kary i procent, choćby największy,
sąd mógł uznać za prawny. Zgadza się to z
nowoczesnemi
zasadami
ekonomii
społecznej, według których procent
największy nie jest lichwą, jeżeli kapitał
został pożyczony takiemu przedsiębiorcy,
który osiąga jeszcze większe zyski. Od r.
1775 prawo polskie uznało jako prawną
stopę 5%. O lichwie w Polsce pisał Lelewel
w „Historycznych pomnikach języka i
uchwał polskich i mazowieckich” str. 56, a
Zyg. Helcel w „Starodawnych prawa
polskiego pomnikach” f. 110 i w
„Kwartalniku naukowym krakowskim” t.
I, str. 136 i nast.] – (wyzysk) uzsora,
uzsorakamat; nyúzás, kizsákmányolás
3176
lichwiarski, -a, -ie [dotyczący lichwiarza lub
lichwiarstwa] - uzsoralichwiarski procent – uzsorakamat
lichwiarskie ceny – uzsoraárak, feketeárak
lichwiarstwo – uzsoráskodás, üzérkedés
lichwiarz [człowiek pobierający bardzo wysokie
odsetki od pożyczonych sum], lichwiarka
– uzsorás; feketéző, spekuláns, üzérkedő
(ffi/nő); síber, csempész
lichy, -a, -e [1. pot. będący w złym stanie, złej
jakości, w złym gatunku; 2. pot. mały,
drobny, niepozorny; 3. pot. małej wartości
moralnej lub artystycznej] – ócska, pocsék,
silány, hitvány, vacak, nyomorúságos,
siralmas, szánalmas; (átv.) gyenge, rossz,
ócska; gyarló, gyatra; komisz
licha strawa – silány étel
liche zdrowie – rossz, gyenge egészség
lichy człowiek – hitvány, silány, rossz ember v.
alak
lichy śpiewak – gyenge, rossz, kontár énekes
licować [1. być odpowiednim, pasować do
czegoś; 2. pokrywać zewnętrzne ściany
budynku warstwą ochronną lub ozdobną]
– megfelelni vminek; kapcsolatban lenni;
egyezni
vmivel;
(építészet)
kirakni,
kidíszíteni
licować ściany kafelkami – a falat cserepekkel
kirakni
licowy, -a, -e [1. stanowiący zewnętrzną lub
prawą
(właściwą)
stronę
czegoś;
2. używany do licowania zewnętrznych
powierzchni budowli] – arc-; elülső,
burkoló, díszítő, homloklicówka [1. element kamienny, ceramiczny lub
szklany, używany do licowania budowli;
2. łow. łania, przewodniczka stada] –
burkoló, borító tégla v. kő
licytacja [łac. licitatio, 1. publiczna sprzedaż
ruchomości lub nieruchomości, w której
nabywcą zostaje ten, kto oferuje
najwyższą cenę; 2. w niektórych grach
karcianych: wstępna faza gry, w której
gracze deklarują, ile punktów będą chcieli
zdobyć lub ile lew zamierzają wziąć;
3. dyskusja,
w
której
uczestnicy
prześcigają
się
w
przytaczaniu
argumentów; 4. 'zaofiarowanie (czego)' od
licitari 'oceniać' z licēre, sprzedaż w
drodze przetargu publicznego, aukcja; w
-
Wersja 01 01 2017.
kartach: wstępne zapowiadanie (coraz
wyższej) gry.] – licitálás; árverés, árlejtés,
árverezés; (kártya) licit
licytacja brydżowa – bridzs-licit
licytacja publiczna – nyilvános árverés
licytacyjny, -a, -e [związany z licytacją] –
árverési, árverezési
licytant [osoba biorąca udział w licytacji,
ubiegająca się o kupno licytowanej rzeczy]
– árverező, árvereztető, kínáló, ajánló
licytator [1. (łc. licitator od licitari ‘licytować’)
ekon. osoba uprawniona do sprzedaży
dóbr w drodzelicytacji; 2. osoba
prowadząca
licytację]
–
árverező,
árvereztető, árverezést vezető; kikiáltó
licytować [1. dokonywać publicznej sprzedaży
rzeczy będących zazwyczaj własnością
dłużnika; 2. zgłaszać na licytacji sumę, za
którą
chce
się
kupić
przedmiot
wystawiony na sprzedaż; 3. w niektórych
grach karcianych: zapowiadać kolejno
coraz wyższą grę] – (lat.) licitálni;
árverezni, elárverezni, dobra verni, kalapács
alá bocsátani, többet ígérni, felverni az árat;
felülígérni; (podbijać ceny) licitálni; (kártya)
licitálni; egyes kártyajátékokban az elérni
remélt pontok v. ütések számát előre
bemondani
licytować co – árverezni, elárverezni vmit
licytować kogo – dobra verni vkit; elárverezni
vkinek a vagyonát
licytować komu rzeczy – vkinek a holmiját
árverezni
licytować się [prześcigać się w czymś nawzajem]
– (kölcsönösen) versengenek
licytowanie – licitálás, árverezés, árverés, árlejtés
licytowanie na aukcji – licitálás az aukción
licytowanie się – (kölcsönös) egymást túllicitálás
licząc się z każdą ewentualnością – minden
eshetőségre számítva
liczba [1. podstawowe pojęcie matematyczne,
którego treścią jest wynik liczenia,
wyrażane najczęściej za pomocą cyfr;
2. kategoria gramatyczna określająca
jednostkowość
lub
niejednostkowość
przedmiotów, osób itp.; 3. stan liczebny;
4. grono osób, grupa, kategoria; 5. to
jedno z podstawowych pojęć matematyki,
które kształtowało się i rozwijało wraz z
rozwojem cywilizacji i kultury; 5. pojęcie
abstrakcyjne,
jedno
z
najczęściej
używanych w matematyce. Pierwotnie
liczby służyły do porównywania wielkości
zbiorów przedmiotów (liczby naturalne),
później także wielkości ciągłych (miary i
wagi), obecnie w matematyce są
rozważane jako twory abstrakcyjne, w
3177
oderwaniu od ewentualnych fizycznych
zastosowań. Określenie „liczba” bez
żadnego przymiotnika jest nieścisłe, gdyż
matematycy nie definiują „liczb”, lecz
„liczby naturalne”, „liczby całkowite”, itp.
Poszczególne rodzaje liczb są definiowane
za pomocą aksjomatów lub konstruowane
z bardziej podstawowych pojęć, takich jak
zbiór, czy typy liczb prostsze od
konstruowanego.] – szám, számjegy; (ilość)
mennyiség, szám; vminek a száma v.
mennyisége [szám matematikai fogalom,
mennyiségek leírására használatos; a szám
egy absztrakt fogalom. Jelölési módja az,
ahogyan hivatkozunk rá (például 3 vagy
négy vagy öt négyzete)]; (nyelvtan) szám
liczba arabska – arab szám
liczba atomowa (pierwiastka) [1. liczba
oznaczająca ilość protonów w jądrze
atomu danego pierwiastka; 2. ( Z ) (liczba
porządkowa) określa, ile protonów
znajduje się w jądrze danego atomu. Jest
także
równa
liczbie
elektronów
niezjonizowanego atomu.] – atomszám [A
kémiai elem rendszáma az adott elem
protonjainak számát
jelöli,
és
így
egyértelműen meghatározza az elemet. A
rendszámot a vegyjel bal alsó sarkában,
indexszámmal
jelöljük.
A rendszám
meghatározza az atom minőségét és
megmutatja a helyét a periódusos
rendszerben. Az atomszám kifejezés az angol
atomic number tükörfordítása, de használatát
– különösen kémiai szakmunkákban – el kell
kerülni.]
liczba bezwzględna – abszolút szám
liczba całkowita [liczba należąca do jednego z
ciągów: 0, 1, 2, 3, 4, 5... lub –1, –2, –3, –4, –
5...] – egész szám
liczba dni w okresie: obrót zapasami [Liczbę dni
w okresie ustalamy w odniesieniu do
miesiąca, kwartału, a najczęściej roku
traktowanego jako 365 dni.]
liczba dodatnia [liczba większa od zera] – pozitív
mennyiség; pozitív szám (+1, +2, +3…)
liczba drgań (w czasie t jest n = t/T) –
rezgésszám; (frekvencia) a neve valamely
rezgés esetén az időegységenkénti rezgések
számának, ez pedig a rezgésidő reciprok
értéke
liczba dziesiętna [ułamek dziesiętny albo liczba
całkowita z ułamkiem dziesiętnym] –
tizedes szám
liczba egzemplarzy – példányszám
liczba falowa – akusztikai fázisállandó (fázisszög)
-
Wersja 01 01 2017.
liczba imaginacyjna – imaginárius szám; képzetes
szám; olyan szám, amelynek önmagával való
szorzata negatív előjelű
liczba inwentarzowa – leltári szám
liczba irracjonalna – irracionális szám; olyan
szám, amely közönséges törtekkel nem
fejezhető ki; végtelen tizedes tört
liczba lekcyjna – (w szkole) óramennyiség,
óraszám
liczba logarytmowana [zob. antylogarytm] –
antilogaritmus
liczba losowa [liczba otrzymywana w wyniku
działania pewnego mechanizmu losowego]
– sorsszám
liczba ludności – népességszám; lélekszám
liczba masowa [1. liczba całkowita równa ilości
nukleonów w jądrze atomowym danego
izotopu; 2. Liczba masowa (A) to wartość
opisująca
liczbę
nukleonów
(czyli
protonów i neutronów) w jądrze atomu
(nuklidzie) danego izotopu danego
pierwiastka. Liczby masowej nie należy
mylić z masą atomową pierwiastka, która
wyznaczana jest metodami chemicznymi,
ani też z masą pojedynczego izotopu.] –
(vegyt.) tömegszám (A) [az atommagban
található protonok és neutronok száma
együttesen, azaz a nukleonok száma. A
tömegszám egy kémiai elem minden izotópja
esetén más és más, szokás szerint az elem
neve után, vagy az elem vegyjelének bal
felső sarkába tüntetjük fel. Például a szén-12
(12C) 6 protont (ettől szén) és 6 neutront
tartalmaz. Az izotóp teljes jele tartalmazza a
rendszámot (Z) is a bal alsó sarokban:
12
6
C,
megjegyezzük azonban,
hogy ennek
megadása felesleges, mivel az elem vegyjele
egyértelműen meghatározza a rendszámot,
ezért ritkán használják.]
liczba mianowana [liczba, przy której jest
podana nazwa jednostki] – (matematika)
nevezett szám
liczba miejsc w akademiku – kollégiumi férőhely
liczba mieszana [liczba złożona z części
całkowitej i ułamka właściwego] – (mt.)
vegyes szám
liczba mieszkańców Warszawy dosięgnęła v.
dosięgła już jedna cała sześćdziesiąt –
Varsó lakóinak száma már elérte az 1,6
milliót
liczba mnoga (l. mn.) [kategoria gramatyczna
oznaczająca, że dany wyraz odnosi się do
więcej niż jednej osoby lub jednego
przedmiotu] – (gramatika) többes szám v.
többesszám (tsz.) (latinul pluralis) [olyan
szóalak, illetve nyelvtani kategória, amely
egynél – bizonyos nyelvekben csak kettőnél,
háromnál vagy négynél – több dologra vagy
személyre utal. Képzése nyelvenként
különböző.]
Liczba mnoga: forma fleksyjna, tj.
przypadek w deklinacji i w koniugacji,
oznaczający wiele przedmiotów lub
osób, a także w przypadku przedmiotów
zbiorowych – grupy tych przedmiotów
(np. piasek w liczbie pojedynczej
oznacza wiele ziaren piasku, ale istnieje
też forma w liczbie mnogiej – piaski –
mogąca się odnosić do większych
zbiorów – np. piaski pustyni; podobnie
armia to grupa ludzi, gramatycznie liczba
pojedyncza, istnieje jednak rzeczownik
armie w liczbie mnogiej).
3178
W języku polskim istnieje wiele końcówek
liczby mnogiej, najpopularniejsze to -e, -i, -y
oraz -owie. Wybór końcówki zależy od
zakończenia wyrazu, rodzaju a nawet
semantyki: Arabowie "naród" ale araby
"konie". W innych językach liczba mnoga
tworzona jest w najróżniejszy sposób, za
pomocą końcówek (np. angielskie -s),
prefiksów a nawet zmiany ton.
Nieliczne rzeczowniki mają tylko formy
liczby mnogiej, np. "drzwi", "odrzwia",
"wrota", "ludzie", "spodnie", "majtki",
"gacie", "gatki", "sanie" albo "sanki". Takie
rzeczowniki nazywane są pluralia tantum.
liczba
mnoga godnościowa [zob. pluralis
maiestaticus] – (lat.) pluralis maiestaticus
[plurálisz majesztátikusz] 'felséges többes'
liczba naturalna [liczba ciągu 1, 2, 3, 4, 5...
(według niektórych definicji także 0)] –
(mt.) természetes szám [Természetes
számoknak nevezzük a pozitív egész
számokat, tehát az 1, 2, 3, 4, … számtani
sorozat tagjait. A sorozat lépésköze 1, tehát a
sorozat következő tagját mindig úgy kapjuk,
hogy az utolsó taghoz hozzáadunk 1-et.
Végtelen sok természetes szám van, mivel
bármilyen nagy számhoz is hozzá tudunk
adni 1-et, újabb tagot képezve a sorozatba. A
természetes
számok
halmazát
a
matematikában egy tipográfiailag kiemelt
vagy N betűvel jelölik (a latin naturalis, azaz
'természetes' szó nyomán). A természetes
számok halmazának végtelen számú eleme
van.]
liczba neutronowa [liczba całkowita określająca
liczbę neutronów w jądrze atomowym
danego izotopu] – (vegyt.) neutronszám; egy
adott atommagban levő neutronok száma (N)
liczba niedzielna – oszthatatlan szám
liczba niemianowana [liczba, przy której nie jest
podana nazwa jednostki] – elvont v.
absztrakt szám
-
Wersja 01 01 2017.
liczba niewimierna – irracionális szám
liczba nieparzysta – páratlan szám (1, 3…)
liczba nierozkładna – oszthatatlan szám
liczba
niewymierna
[liczba
rzeczywista,
niedająca się zapisać w postaci ułamka,
którego licznik i mianownik są liczbami
całkowitymi] – irracionális szám
liczba obrotów [1. (biologia) ilość cząsteczek
substratu,
które
mogą
zostać
przekształcone przez enzym w produkt w
ciągu 1 minuty. Liczba obrotów wynosi od
kilku tysięcy do kilku milionów.] –
fordulatszám
liczba obrotów biegu jałowego – üres járati
fordulatszám
liczba obrotów na biegu jałowym – üres járati
fordulatszámra
liczba oderwana – elvont, nevezetlen v.
megnevezetlen szám
liczba odjęta – levont szám
liczba orientacyjna – hozzávetőleges szám
liczba osób – a személyek száma
liczba parzysta – páros szám (2, 4…)
liczba pierwsza – törzsszám, prímszám; olyan
egynél nagyobb szám, amely maradék nélkül
csak önmagával és eggyel osztható (2, 3, 5,
7, 11, 13, 17, 19, 23…)
liczba piętnaście dzieli się przez trzy – a tizenötös
szám osztható hárommal
liczba podwójna – (gramatika) kettős szám, duális
liczba
pojedyncza
(lp.)
[1.
kategoria
gramatyczna oznaczająca, że dany wyraz
odnosi się do jednej osoby lub jednego
przedmiotu; 2. szereg form fleksyjnych, tj.
przypadków w deklinacji i osób w
koniugacji,
oznaczających
jeden
przedmiot bez względu na to, czy jest to
rzeczywiście jednostka (np. mały chłopiec
biegnie), czy gatunek (np. pies szczeka), czy
też zbiorowość (np. armia walczy).
Nieliczne rzeczowniki mają tylko formy
liczby pojedynczej (singulare tantum). Są
to niektóre nazwy własne (np. Wisła,
Bałtyk), większość rzeczowników będących
nazwami materiałów (np. miedź), wiele
rzeczowników oznaczających
pojęcia
oderwane (np. dobroć, radość) oraz
rzeczowniki zbiorowe (np. szlachta,
sitowie)] – (gramatika) egyes szám (esz.)
liczba porządkowa (pierwiastka) [zob. liczba
atomowa (pierwiastka)] – rendszám; az
atom rendszáma
liczba porządkowa [liczba oznaczająca kolejną
pozycję czegoś] – folyószám, sorszám
liczba publiczność – nézőszám
liczba przeciętna – mat. középérték
3179
liczba punktów wymagana, by dostać się na
studia – felvételi pontszám
liczba racjonalna – racionális szám [racionális
számok: a pozitív és a negatív egész számok,
a pozitív és a negatív törtek, valamint a 0
közös neve]
liczba różna od zera – a nullától különböző szám
liczba rzeczywista – (mat.) valós szám
liczba rzymska – római szám
liczba serii – sorozatszám
liczba seryjna – sorszám
liczba stron – (mennyiség) oldalszám, lapszám
liczba szumowa – zajtényező
liczba transakcji – kötések száma
liczba ujemna [liczba mniejsza od zera] – negatív
szám (-1, -2, -3...)
liczba ułamkowa – törtszám
liczba urojona [Liczba urojona to liczba, która
podniesiona do kwadratu daje wartość
ujemną. Pojęcie to zostało wprowadzone
przez Gerolamo Cardano w XVI wieku,
lecz nazwę nadał im Kartezjusz w 1637
roku. Nie zostały szerzej zaakceptowane
aż do prac Eulera (1700–1783) i Gaussa
(1777–1855).] – imaginárius, képzetes szám
[olyan szám, amelynek önmagával való
szorzata negatív előjelű Amint tudjuk, a
negatív számoknak nincs valós számokkal
kifejezhető
négyzetgyöke.
Mégis,
a
matematikusok egy képzetes értéket adtak a 1 négyzetgyökének, amelyet i -ként
definiáltak.
vagy i^2 = -1
A komplex számok egy valós és egy
képzetes részből állnak. A valós rész egy
valós szám, pl -2, 1, 1/2, 0.2154, míg a
képzetes rész egy valós szám, plusz a
speciális szám, az "i", pl így: 3i. Ezek
alapján egy komplex szám pl így néz ki: 2 +
3i]
liczba wielocyfrowa – többjegyű szám (15, 253,
6356…)
liczba wymierna [1. każda liczba dająca się
przedstawić w postaci ułamka, którego
zarówno licznik, jak i mianownik są
liczbami całkowitymi; 2. Liczby wymierne
— liczby, które można zapisać w postaci
ilorazu dwóch liczb całkowitych, gdzie
druga jest różna od zera. Są to więc liczby,
które można przedstawić za pomocą
ułamka zwykłego. Zbiór liczb wymiernych
oznaczany jest zazwyczaj symbolem Q.] –
(mt.) racionális szám; mérhető szám v.
mennyiség [A matematikában racionális
számnak (vagy törtszámnak) nevezzük két
-
Wersja 01 01 2017.
tetszőleges egész szám hányadosát, amelyet
többnyire az a/b alakban írunk fel, ahol b
nem nulla.]
Wobec tego:
liczba względna – relatív szám
liczba X-bitowa [np. liczba 32-bitowa, 64-bitowa
liczba] - bitszám [a digitális, "Pulse Code
Modulation" (PCM) rendszerek 8-, 14-, 16bitesek (stb.) lehetnek. Minél több a bit,
annál pontosabban lehet meghatározni a
digitálisan feljegyzett jel értékét, s annál
finomabb lesz a felbontás (vagyis annál
kisebb lesz a "hézag" az egyes jelszintek
között). A magasabb bitszám magasabb
dinamikának felel meg, és csekélyebb
felbontási zajt hordoz. Minél magasabb a
bitszám, annál nagyobb költséggel jár az
A/D, a D/A átalakító és a többi áramkör
megépítése is, azonkívül annál nagyobb
tárolókapacitásra
van
szükség.
Megkülönböztetnek (például) valódi és nemvalódi 14-bites rendszereket, mikor is a nem
valódiak mondjuk 12+2 bitesek; az
eredetileg 12-bites átalakítóhoz ilyenkor 2
pótlólagos bitet csatolnak (minden bit 6dBlel növeli a felbontást). A nem-valódi
rendszereknek magasabb a felbontási zajuk
és a torzításuk is. Máskor a felbontást csupán
akképp módosítják, hogy a digitális
jelszintek "lépcsőit" egyenlőtlenül (nemlineárisan) osztják el: a magasabb jelszintek
közé durvább lépcsőfokokat iktatnak.]
liczba zespolona – összetett szám; komplex szám
liczba zgonów – halálozási arány, halandóság
liczba złożona [liczba naturalna większa od 1
niebędąca liczbą pierwszą, tj. mająca co
najmniej jeden naturalny dzielnik różny
od jedności i niej samej] – összetett szám (4
= 2*2; 125 = 5*5*5)
liczba zmiennoprzecinkowa
[reprezentacja
liczby rzeczywistej zapisanej za pomocą
notacji naukowej. Ze względu na wygodę
operowania na takich liczbach, przyjmuje
się ograniczony zakres na mantysę i cechę
– nazwy te mają w matematyce znaczenie
podane w artykule podłoga i sufit, a w
niniejszym artykule inne, powszechne w
informatyce.
Powoduje
to,
że
reprezentacja liczby rzeczywistej jest
tylko przybliżona, a jedna liczba
zmiennoprzecinkowa może reprezentować
różne liczby rzeczywiste z pewnego
zakresu.]
–
(számítástechnikában)
lebegőpontos számábrázolás [lehetővé teszi a
valós számok kezelését véges tárhely
esetében, széles skálát fedvén le a
számhalmazon belül. A számok rögzített
3180
számú számjegyekkel ábrázolhatóak, és egy
kitevő (exponens) segítségével vannak
skálázva. A skálázás alapja leggyakrabban 2,
10 vagy 16. A szám a következő alakban
adható meg:
értékes számjegy × alapexponens
A lebegőpontos szám lényege, hogy az
ábrázolásánál a tizedespont „lebeg”, vagyis
az ábrázolható értékes számjegyeken belül
bárhova kerülhet. (Példa erre az 1,23, 12,3,
123 számok, melyek mindegyike 3 értékes
számjegyet tartalmaz.)]
liczba zwolenników pokoju pomnożyła się – a
béke híveinek száma megsokszorozódott v.
megnőtt
liczbowy, -a, -e [wyrażony za pomocą liczb,
mający związek z liczbami; numeryczny]
– szám-, számbeli, számszerinti; számszerű
liczby główne – tőszámok, kardinális számok
liczby kardynalne – tőszámok, kardinális számok
liczby kolejne – sorszámok
liczby przeciwne [każde dwie liczby rzeczywiste,
których suma równa jest zeru] – ellentétes
számok (a+b=0)
liczby rzeczywiste [liczby wymierne oraz liczby
niewymierne] – valós számok
liczby ujemne – negatív értékek
liczby zespolone [liczby będące elementami
rozszerzenia ciała liczb rzeczywistych o
jednostkę urojoną i, tj. pierwiastek
wielomianu x2 + 1 (innymi słowy,
jednostka urojona spełnia równanie i2 = −
1). Każda liczba zespolona z może być
zapisana w postaci z = a + bi, gdzie a,b są
pewnymi
liczbami
rzeczywistymi,
nazywanymi
odpowiednio
częścią
rzeczywistą oraz częścią urojoną liczby z. ]
– komplex számok halmaza [a valós számkör
olyan bővítése, melyben elvégezhető a
negatív számból való négyzetgyökvonás (a
valós számok körével ellentétben, ahol
negatív számnak nincs négyzetgyöke). A
valós szám fogalmának ilyen általánosítását
a 17. századi algebrai problémák vetették fel,
később a komplex számok a matematika más
területein és a fizikában is alkalmazhatónak
bizonyultak.]
Liczby Jako Symbole – számszibólumok
Liczby Jako Symbole - przy studiowaniu Biblii
stwierdzić można, że w księdze tej są liczby o
specjalnym znaczeniu. Czasami sama liczba jest
wymieniona, a innym razem znów przedmioty w
takiej ilości, że liczba ich jest symboliczna. Tak
np. trójka występuje w wymienianiu ducha, duszy
i ciała; albo: Zakon, Psalmy i Prorocy, i inne.
Jeden. Liczba ta jest zwykle wymieniana tam,
gdzie chodzi o supremat (zwierzchnictwo,
-
Wersja 01 01 2017.
nadrzędność) i wyłączność. 'Pan jeden jest', 'Pan
jeden i imię Jego jedno', o jednym Bogu, Ojcu i
jednym Panie jest mowa w Pierwszym Liście do
Koryntian. 'Jeden Pan, jedna wiara, jeden chrzest'.
Jeden Pośrednik między Bogiem a ludźmi, jeden
Duch Święty
Dwa. W podkreśleniu odrębności, różnorodności,
potrzeby świadków, więzi społecznej, zgodności i
innych. Dwaj potrzebni byli świadkowie; dwaj
weszli do Kanaan (Jozue i Kaleb); dwóch było
wywiadowców; najmniejsza liczba potrzebna do
społeczności.
Trzy.
Symbolizuje
zupełność
Boską
i
świadectwo, gdy mowa o Ojcu, Synu i Duchu
Świętym. Zupełność w Synu. Trzej świadczą;trzy
źródła o Mesjaszu (Chrystusie): Zakon, Psalmy,
Prorocy.
Cztery. Zupełność w stworzeniu i ustalaniu
Bożym. Są cztery wiatry, cztery strony świata.
Cztery zwierzęta, twarze. Pięć. Słabość
człowiecza w oparciu o siłę Bożą. Pięciu ściga
stu. Uczniowie mogli tylko dostarczyć pięć
chlebów i dwie ryby dla 5000. Paweł chciał raczej
mówić pięć słów dla nauki niż 10 000 w
nieznanym
języku.
Sześć. Liczba człowieka, niedoskonałość,
niezupełność, doczesność, dotyczy tego, co na
ziemi osiągnąć można. W sześciu dniach
wszystko zostało stworzone na ziemi. Sześć
stągwi w Kanie Galilejskiej wskazuje na
niewystarczalność w zaspokajaniu potrzeb
ludzkich. Trzy szóstki stanowią liczbę bestii
(człowieka wchodzącego w skład trójcy
szatańskiej).
Siedem. Wskazuje na duchową zupełność (w
dobrym i w złym). Jest największą pojedynczą
niepodzielną liczbą; siedem dni w tygodniu;
każdy siódmy dzień dniem spoczynku; każdy
siódmy rok rokiem spoczynku dla pola; siedem
razy siedem lat przynosi rok jubileuszowy.
Świecznik złoty, symbol światła Bożego miał
siedem ramion z
siedmioma
lampami.
Siedmiokrotnie pokrapiano.W Małej Azji było
siedem typowych zborów i tyleż duchów
(reprezentantów tych zborów). Siedmioraka
obrzydliwość (ohyda). Bestia ma siedem głów.
Wybaczać należy siedemdziesiąt siedem razy
siedem razy.
Osiem. Następuje po siódemce, wskazuje na
pozadoczesność. Obrzezka wykonywana była
ósmego dnia; osiem dusz uratowanych zostało
przez arkę w potopie. Władca nowego cesarstwa
rzymskiego (bestia) będzie ósmym królem.
Ósmym dniem jest także dzień zmartwychwstania
Pana (następuje bowiem po sobocie, tj. siódmym
dniu).
Dziesięć. Zupełna odpowiedzialność człowieka.
Faraon nawiedzony był przez dziesięć plag.
Dziesięć było przykazań. Melchsedek otrzymywał
dziesięcinę. Dziesięć panien wyszło na spotkanie
Pana. Dziesięć sług w Ewangelii Łukasza 19;13.
Dwanaście.
Było
dwunastu
patriarchów,
dwanaście
pokoleń,
dwanaście
chlebów
pokładnych, dwanaście kamieni kosztownych na
napierśniku najwyższego kapłana, dwanaście
kamieni wzięto z Jordanu przy przekraczaniu
tejże rzeki. Niewiasta z koroną z dwunastu
gwiazd. Apostołów było dwunastu.
Czterdzieści. Deszcz potopowy padał 40 dni i 40
nocy, 40 lat padała manna, Jezus był 40 dni na
puszczy.
144000. Liczba odrestaurowanych nowego
Izraela.
3181
liczebnie – számbelileg, számszerint, számra
(nézve)
liczebnie przeważający – túlnyomólag, számbeli
fölényben, többségben levő
liczebnik (licz., liczeb.) [1. wyraz oznaczający
liczbę (ilość) elementów lub kolejne
miejsce elementu w pewnym zbiorze; 2.
jest częścią mowy określającą liczbę lub
kolejność. Niektóre liczebniki (np. główne)
odmieniają się (przez przypadki i
rodzaje), jednak zjawisko to uzależnione
jest od typu liczebnika. 3. część mowy
określająca liczbę, ilość, liczebność,
wielokrotność lub kolejność. Niektóre
liczebniki (np. główne, porządkowe)
odmieniają się (przez przypadki i
rodzaje). Liczebniki – jedni, dwaj, dwóch,
obaj, obydwaj, obydwóch (obydwu), trzej,
trzech, czterej, czterech – łączą się z
rzeczownikami męskoosobowymi: dwaj
panowie poszli, dwóch panów poszło;
pozostałe
liczebniki
łączą
się
z
rzeczownikami niemęskoosobowymi: dwa
konie, dwie linie itp.] – (gramatika)
számnév (szn.) [A számnevek jelölése
megtörténhet betűvel: például „nyolc”, vagy
történhet számjeggyel: például 8. A
közönséges számnevekből vannak képezve a
sorszámok, melyek egy-egy sorban jelölik ki
valaminek a helyét, például első, második,
harmadik, utolsó.]
A számnév a nyelvnek azon része, mely számot,
mennyiséget fejez ki, mégpedig vagy
 határozottat, például egy, kettő, tíz; vagy
 határozatlant: sok, több, elég, kevés stb.
Rodzaje liczebników:
W języku polskim istnieją następujące rodzaje
liczebników:
 główne - jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć,
siedem, osiem, dziewięć, dziesięć, sto, tysiąc,
milion
 porządkowe - pierwszy, setny, tysięczny
 ułamkowe - ćwierć, pół, półtora (1,5), jedna
druga, trzy czwarte, ćwierćtora (1,25)
 zbiorowe - dwoje, troje, czworo, pięcioro,
sześcioro, siedmioro, ośmioro, dziewięcioro,
dziesięcioro
 mnożne - podwójny, potrójny, poczwórny
 nieokreślone - niewiele, kilka, kilkadziesiąt,
kilkaset, wiele, trochę, dużo, mało
 wielorakie - dwojaki, trojaki
-
Wersja 01 01 2017.
 wielokrotne - trzykroć, dwakroć
 wielowyrazowe - dwadzieścia dwa, sto
dziewięćdziesiąt dwa
Liczebniki zbiorowe łączą się z rzeczownikami:
 mającymi tylko liczbę mnogą (np. troje
skrzypiec),
 oznaczającymi osoby różnej płci (np.dwoje
ludzi),
 nazywającymi osoby niedorosłe (np. czworo
dzieci, troje kurcząt, pięcioro szczeniaków)
 "oko" i "ucho" w znaczeniu narządów
ludzkich (np. dwoje uszu)
liczebnik główny [liczebnik będący nazwą liczby
całkowitej, np. jeden, pięćdziesiąt] –
tőszám; tőszámnév, főszámnév
liczebnik mnożny [liczebnik wskazujący, z ilu
jednakowych lub jednorodnych części czy
elementów coś się składa, np. potrójny,
trzykrotny] – szorzószámnév
liczebnik nieokreślony [liczebnik sygnalizujący
liczbę przedmiotów, osób w sposób
ogólnikowy] – határozatlan szám
liczebnik porządkowy [tradycyjna nazwa
przymiotnika
odliczebnikowego,
wskazującego
pozycję
(położenie)
przedmiotu w określonym szeregu
przedmiotów, np. czwarty, piętnasty] –
(gram) sorszámnév
liczebnik ułamkowy [liczebnik określający ilość
czegoś za pomocą ułamka, np. pół, półtora,
półtrzecia, jedna szósta] – törtszámnév
liczebnik wieloraki [liczebnik wskazujący na
liczbę części składowych lub liczbę
gatunków czy odmian danego przedmiotu,
np. trojaki] – többféleségi számnév
liczebnik zbiorowy [liczebnik wskazujący na
liczbę osób, przedmiotów, pojęć itp.,
używany z rzeczownikami oznaczającymi
istoty różnej płci, istoty młode, zwłaszcza
zwierzęta
oraz
z
rzeczownikami
występującymi tylko w liczbie mnogiej,
np. trzynaścioro, dwoje] – gyűjtőszámnév
liczebniki – számnevek
liczebniki główne – tőszámok
liczebniki porządkowe – sorszámnevek
liczebnikowy, -a, -e – számnévi
liczebność – számszerűség, száma vminek
liczebność populacji – a populáció száma
liczebny, -a, -e – számbeli, számszerű, számszerinti
liczenie – számolás, számlálás, számítás; rég.
olvasás
liczko [zdrobnienie od lico] – arcocska, orcácska
liczman (niem. Raitpfennig, Rechenpfennig)
[1. pracownik portowy liczący towar
podczas załadunku lub wyładunku statku;
2. metalowy żeton zastępujący monetę; 3.
3182
coś bezwartościowego; 4. w średniowieczu
- metalowy krążek służący do liczenia.
Najstarsze liczmany pochodzą z Włoch z
XIII wieku.] – játékpénz, zseton
licznie – számosan, nagy számban, sokan
licznik [1. przyrząd pomiarowy wskazujący
wartość mierzonej wielkości jako wynik
jej całkowania lub sumowania w pewnych
odcinkach czasu; 2. w ułamku: liczba
znajdująca się nad kreską ułamkową] –
(matematikai;
w
ułamku)
számláló;
(przyrząd) mérőóra, számláló óra, számláló
készülék,
fogyasztásmérő;
taxióra,
taxaméter; (informatika) [Egy digitális
bemenet 0-1 átmeneteit számlálja. Az
OPTO22 SNAP PAC rendszer legtöbb
modulja]
licznik elektryczny; licznik energii elektrycznej –
villanyóra
licznik gazowy – gázóra
licznik Geigera–Müllera – Geiger-Müller-féle
számlálócső; a radioaktivitás és a kozmikus
sugárzás kimutatására szolgáló eszköz
licznik kilometrów – kilométeróra
(bieżący) licznik kilometrów – (napi) kilométerszámláló
licznik
obrotów
–
fordulatszámláló,
fordulatszámmérő
licznik prądu – villanyóra
licznik programu (skr. PC), inaczej wskaźnik
instrukcji (skr. IP) lub licznik rozkazów
[jest rejestrem procesora przechowującym
informację o tym, w którym miejscu
sekwencji instrukcji znajduje się aktualnie
procesor. W zależności od modelu
procesora
w
rejestrze
tym
przechowywany jest adres aktualnie
wykonywanej lub częściej następnej
instrukcji. W tym drugim wypadku
licznik programu jest zwiększany zaraz po
odebraniu instrukcji i przeniesieniu jej do
rejestru instrukcji. Poprzez modyfikację
tego rejestru implementuje się skoki, w
tym
skoki
warunkowe,
pętle
i
podprogramy.] – programszámláló [(melyet
utasításszámlálóként is hívnak (program
counter illetve instruction pointer) a
feladatütemező része, néhány számítógépen)
egy regiszter a számítógép processzorában,
mely jelzi, hogy a számítógép hol tart az
utasítási
sorban.
A
számítógép
-
Wersja 01 01 2017.
tulajdonságaitól függően tartalmazhatja az
éppen végrehajtódó utasítás címét, vagy a
következő végrehajtandó utasításét. A
programszámláló automatikusan növekszik
minden egyes utasítási ciklussal, tehát az
utasításokat a memóriából olvassa ki
szekvenciálisan. Bizonyos utasítások, mint
például az elágazások vagy alprogram
hívások és visszatérések megszakítják a sort,
mivel új címet raknak a programszámlálóba.]
licznik
przesuwu
taśmy
–
számláló
(mágneshangkészülék, magnókészülék)
licznik ułamka – a tört számlálója
licznikowy, -a, -e – számláló
liczność materii [1. wielkość określająca liczbę
jednakowych cząstek zawartych w
określonej masie danej substancji,
mierzona w molach; 2. Liczność materii to wielkość fizyczna określająca ilość
materii poprzez podanie stosunku liczby
dowolnych cząstek tworzących dany
obiekt fizyczny do liczby atomów
zawartych w 12 g czystego izotopu
węgla12C.] – anyagmennyiség [Egyetlen
atom tömege is elképzelhetetlenül kicsi, de
meghatározó érték. A szénatom tömegéhez
viszonnyitott
relatív
atomtömeget
használjuk. A relatív atomtömeg megadja
hogy egy atom tömege hányszor nagyobb
egy szénatom tömegének egytizenketted
részénél. Nincs mértékegysége. A nemzetközi
megállapodás szerint nem egyetlen, hanem
6*1023 db. atomnak a tömegét adják meg. Az
anyagok mennyiségét a részecskék számának
segítségével hasonlítják össze. Ez az
anyagmennyiség.' Jele: n Mértékegysége:
mól Jele: mol.' 1 mól 6*1023 db részecskét
jelent.Mindig meg kell nevezni a részecskét.]
liczny, -a, -e [1. liczący wiele osób, składający się
z wielu jednostek, 2. często się zdarzający]
– számos, nagyszámú, csoportos, tömeges,
sok
liczna rodzina – soktagú v. nagyszámú család;
nagycsalád
liczne audytorium – nagyszámú közönség
liczne przykłady – számos példa
liczne zebranie – népes összejövetel v. gyűlés
liczni sprzymierzeńcy – nagyszámú szövetséges
liczy sobie 30 lat – 30 éves, 30-ik évében van, 30
évet számlál
liczyć [1. wymieniać liczby w kolejności;
2. wykonywać działania arytmetyczne;
3. obliczać coś, dodając do siebie
poszczególne jednostki; 4. brać pod uwagę
przy liczeniu; 5. składać się z pewnej
liczby jednostek; 6. spodziewać się,
przypuszczać; 7. pot. wyznaczać cenę, brać
3183
zapłatę;
8. wyliczać
zawodnika]
–
számolni, számlálni; számítani, kiszámítani;
tartani vkit vkinek, vkit sorolni vkik közé; rég.
olvasni
liczę na twoją dyskrecję – számítok titoktartásodra
liczmy – számolunk
liczyć automatycznie – gépiesen számlálni
liczyć coś – számolni vmit
liczyć głosy – szavazatokat számolni
liczyć kogo między przyjaciół – vkit a barátai közé
számol
liczyć krupy – fösvénykedni, garasoskodni
liczyć (na co) – számot tartani (vmire)
liczyć na czyjaś dyskrecję – számítani vkinek a
diszkréciójára
liczyć na kogo/co – számolni, számítani
(vkire/vmire); számításba venni vkit/vmit
liczyć na kopy – hatvanával számolni
liczyć na poparcie – támogatásra számítani
liczyć pieniądze – pénzt számolni
liczył na działanie czasu – bízott abban, hogy az
idő megoldást hoz
liczyć się [1. być liczonym, obliczanym; 2. mieć
znaczenie, być branym pod uwagę; 3. brać
coś pod uwagę, uwzględniać w swoich
planach; 4. pot. rozliczać się] – számítódik,
számolják; számítani vkire/vmire
liczyć się z czyim sądem – számolni vkinek az
ítéletével
liczyć się (z kim/czym) – számolni (vkivel/vmivel);
számításba venni (vkit/vmit); sokat adni
(vkire/vmire)
liczyć się z groszem – kétszer is meggondolja, míg
kiad egy garast; fogához veri a garast
liczyć się z każdym groszem – fogához veri a
garast; minden garassal számol
liczyć się z opinią – számolni a közvéleménnyel
liczyć się z kosztami – számolni a költségekkel
liczyć się z stratą – veszteséggel számolni
liczydło [jednym z najstarszych znanych liczydeł
jest abak (abakus).] – számolótábla,
számológép, számolókészülék
Liczydło górskie (Streptopus amplexifolius Rich.)
[gatunek byliny należący do rodziny
liliowatych (Liliaceae). Występuje bardzo
rzadko w lasach Sudetów, Karpat, w
Górach Świętokrzyskich i na Górnym
Śląsku (Rezerwat przyrody Ochojec)] –
(növ.) Szárölelő nyelvcsap, (Streptopus
amplexifolius)
-
Wersja 01 01 2017.
Liczydło górskie (Streptopus amplexifolius Rich.)
liczydło szkolne – iskolai számolótábla
liczygrosz – zsugori, fösvény, kapzsi, garasoskodó
ember
liczykrupa [pogard. skąpiec] – zsugori, fösvény,
kapzsi
lider, leader [wym. lider] [1. przywódca partii
politycznej, związku zawodowego lub
innych
organizacji
społecznych;
2. zawodnik lub zespół zawodników, który
wysunął się na czoło wyścigu lub tabeli
rozgrywek; 3. czołowy członek zespołu
muzycznego, piszący teksty i muzykę do
piosenek; 4. przedsiębiorstwo zajmujące
czołowe miejsce w produkcji i sprzedaży
wyrobów z danej dziedziny] – (ném.) lider,
leader;
vezető,
pártvezér;
(sport)
(motorosvezető), iramvezető; csoportvezető,
ligavezető; vezércikk
lider partii – pártvezér
liderka – vezető nő
liderować – vezetni
Lidia (łac. Lydia – mieszkanka Lidii) [imię żeńskie
pochodzenia greckiego, w późniejszym
czasie przejęte przez Rzymian] – Lídia [1.
A Lídia görög-héber eredetű bibliai név.
Jelentése: az ókori kis-ázsiai Lüdeából
származó nő, születés, Istentől született; 2.
görög eredetű bibliai név. Jelentése: az ókori
kis-ázsiai Lüdiából származó nő.]
Lidia (wysiłek) [pierwsza chrześcijanka w
Europie] – Lídia (lídiabeli; születés; Istentől
született) [Az első asszony, akit Európában
Pál megnyert az evangéliumnak; Filippiben
lakott; bíborfestékkel kereskedett; Pál a
házában szállt meg (ApCsel 16,14-15.40)]
3184
Lidia (gr. Λυδία Lydia) [starożytne państwo w
zachodniej Azji Mniejszej, ze stolicą w
Sardes.] – Lüdia [latinosan Lydia, akkádul
Ludu ókori anatóliai államalakulat volt,
amely Phrügia bukásával párhuzamosan
emelkedett fel a Kr. e. 7. században, azonban
a rohamosan erősödő Perzsa Birodalomnak
már nem tudott ellenállni. Lüdia lakói a
lüdök (más változatban lídek vagy lüdiaiak)
voltak. Lüdia eredeti területe NyugatAnatóliában feküdt, Müszia, Kária, Phrügia
és Iónia között. A Szardeisz központú állam
területét a Kr. e. 7. és Kr. e. 6. században
Alüattész és Kroiszosz hódításai tették
igazán naggyá: bukása előtt nyugaton az
Égei-tengerig, keleten pedig a Halüszig
nyúlt. Délen Lükia kivételével a Földközitenger partvidékét is ellenőrzése alatt tartotta.
Lüdia
rendkívül
gazdag
volt
aranybányákban, ami lehetővé tette, hogy itt
jelenjen meg először a pénz, a királyok pedig
mesés vagyont halmozzanak fel.]
Lüdia magterülete és legnagyobb kiterjedése. Keleti
határa a Halys folyó (ma Kızılırmak) volt
Lidka – Lidike
lido [1. piaszczysty wał przybrzeżny, wynurzony
ponad powierzchnię morza, oddzielający
lagunę od otwartego morza; 2. (z języka
włoskiego) to piaszczysty, wynurzony wał
nadbudowany od strony morza przez fale,
powoduje powstawanie laguny. Powstaje
na wybrzeżach podlegających płynom
morskim. Termin stosowany głównie w
odniesieniu do wybrzeży Adriatyku we
Włoszech.] – (ol.) lidó; (földrajz) a lagúnát
elzáró keskeny földnyelv, homokpad; vízbe
-
Wersja 01 01 2017.
nyúló hosszú, keskeny homoktúrások neve;
Velence tengeri fürdője
Life and Work (Życie i praca) [W 1925 roku
podczas konferencji organizacji Życie i
Praca (Life and Work) w Sztokholmie
opracowano wspólnie pryncypia wiary
chrześcijańskiej, które miały służyć idei
jedności wśród chrześcijan różnych
konfesji. ― "Life and Work with the
Cloud" (Życie i praca z chmurą)] - LIFE
AND WORK; Élet és munka; a gyakorlati
keresztyénség ökumenikus
mozgalma.
[Megindítója Söderblom Náthán svéd
evangélikus érsek. Első világkonferenciája:
Stockholm,
1925.
Majd:
1937-ben
Oxfordban tartotta gyűlését. Az ökumenikus
mozgalom
egyik
eredője.
1925-ben
Stockholmban]
liferować – (ném.) liferálni; (bizalmas) szállítani
LIFO, Last In, First Out; ostatni na wejściu,
pierwszy na wyjściu – LIFO, Last In, First
Out, utolsóként be, elsőként ki
lift [w tenisie: specjalne odbicie piłki, po którym
spada ona na kort wcześniej, niż się
spodziewa
przeciwnik]
–
(tenisz)
speciálisan visszaütött labda
liga
[1. wydzielona
grupa
drużyn,
rozgrywających mistrzostwa systemem
gry każdy z każdym; 2. system rozgrywek,
w którym każdy zawodnik lub każda
drużyna
rozgrywają
spotkania
ze
wszystkimi
przeciwnikami,
a
o
zwycięstwie decyduje suma zdobytych
punktów; 3. sojusz, koalicja; 4. ilość
srebra i złota w dawnej monecie, ustalona
przez ordynację menniczą] – (lat.) liga;
szövetkezés, szövetség, egyesülés, egyesület;
(sport) osztály, amelynek csapatai egymással
mérkőznek; (átv.) titkos szövetkezés,
összeesküvés
liga językowa [grupa języków różnego
pochodzenia, mających jednak wiele
wspólnych
cech
gramatycznych,
fonologicznych
i
leksykalnych]
–
nyelvcsoport; nyelvszövetség
Liga Mistrzów (LM) – Bajnokok Ligája
liga arabska – Arab Liga; az arab államoknak
1945-ben alakult szervezete, amelynek
legfőbb célja az arab népek egységének
előmozdítása (központja Kairóban van)
Liga Kobiet – 1. (lengyel) nőszövetség; 2. (sport)
női liga;
Liga Kobiet Polskich [Liga Kobiet Polskich to
największa organizacja kobieca w Polsce.
Odwołuje się do tradycji organizacji o tej
samej nazwie założonej w 1913 roku.
Zarząd Główny Liga Kobiet Polskich, ul.
Bracka 5, 00-501 Warszawa] – Lengyel
3185
Nők Demokratikus Szövetsége; Lengyel
Nők Szövetsége
Liga Narodów (ang. League of Nations, fr. Société
des Nations) [1. nieistniejąca już
organizacja międzinarodowa, założona 28
czerwca 1919 roku i powstała z inicjatywy
prezydenta
Stanów
Zjednoczonych
Woodrow Wilsona. Ostatecznie stała się
częścią traktatu wersalskiego i weszła w
życie 20 stycznia 1920 roku. 2. Liga
Narodów, League of Nations, Société des
Nations,
międzynarodowy
związek
niezależnych państw, powołany do życia
po I wojnie światowej i działający
faktycznie do końca 1939. Formalnie
rozwiązany uchwałą Zgromadzenia Ligi
Narodów 18 IV 1946. Majątek po Lidze
Narodów przejęła Organizacja Narodów
Zjednoczonych. – Statut Ligi Narodów
stanowił część wersalskiego traktatu
pokojowego z 28 VI 1919. Na siedzibę Ligi
Narodów wybrano Genewę. Założycielem
jej było siedem państw, na początku 1920
w skład Ligi Narodów wchodziły już 43
państwa. Do Ligi Narodów nie należały
wówczas Stany Zjednoczone Ameryki,
ZSRR (należał w latach 1934-1939),
Japonia i Niemcy (przyjęte w 1926,
wystąpiły z Ligi Narodów w 1933). Polska
była członkiem od 1920.] – (tört.)
Nemzetek Szövetsége, Népszövetség
liga opieki nad zwierzątami – állatvédő egyesület
liga piłkarska – (sport) labdarúgó szövetség
-
Wersja 01 01 2017.
hangkapcsolás, kötőív; egymáshoz tartozó
részeket összekötő, a hangjegyek fölé húzott
ív, amely legato játékra is utalhat
ligawka [1. ludowy instrument muzyczny dęty,
zrobiony z wydrążonego pnia; 2.
aerofoniczny, ludowy instrument dęty, w
formie drewnianej trąby 2-metrowej
długości z wydrążonego i przeciętego
wzdłuż pnia, znany na Mazowszu,
Kaszubach (bazuna) i Podhalu (trombita).
Pokrewny rogowi alpejskiemu. 2. lud.
instrument muz. z grupy aerofonów
ustnikowych (aerofony), drewniana trąba
o przewodzie konicznym, używana (dziś
już b. rzadko) na Mazowszu, wykonana z
pnia młodej olchy (długości ok. 2 m)
przeciętego wzdłuż, a następnie po
wydrążeniu złożonego z powrotem i
owiniętego łykiem. Odpowiednikiem l. jest
bazuna na Pomorzu i trembita na
Podhalu; 3. Ligawka, legawka, wielka
drewniana trąba, instrument muzyczny
wiejski, pod gołem niebem tylko używany,
może najstarszy z narzędzi muzycznych w
Polsce. Arab Al-Bekri, piszący o Polsce i
Słowianach w wieku X i XI, tak się wyraża
o ich muzyce] – tülök, trombita; nagy fa
trombita
light-emitting diode {rzecz.} (też: LED); dioda
elektroluminescencyjna {f.} – LED LightEmitting Diode (fénykibocsátó dióda)
light-emitting diode {rzecz.} [komp.] [zł.] (też:
LED printer); drukarka diodowa {f.}
[komp.] [zł.] – LED printer, LED nyomtató
ligatura
ligatura [1. znak graficzny, w którym połączono
dwie lub trzy litery; 2. nić służąca do
podwiązania
naczynia
krwionośnego
podczas operacji; 3. w dawnej notacji:
znak graficzny oznaczający następstwo
dwu lub więcej nut; w nowoczesnej
notacji: łuk nad nutami, które się gra
legato; 4. czcionka lub font, w których
oczko (obraz) zawiera dwie (co najmniej)
połączone litery w postaci jednego
wspólnego, nowego znaku] – (lat.) ligatúra
(nyámdászat) (ikerbetű), két v. több
összekötött, egybeöntött betű; (orvosi)
átkötés, elkötés, lekötés (karon, éren), az
erre használt selyemfonal; felkötés; (zene)
lignina
[1. rodzaj
miękkiego
papieru
odznaczającego się dużą chłonnością,
używanego do celów sanitarnych; 2. zob.
drzewnik] – (lat.) lignin; a fa száraz
anyagának jelentős részét kitevő alkotórész;
növényi sejtek falait elfásító anyag; fagyapot;
papírvatta
3186
ligninowy, -a, -e – ligninlignit [odmiana węgla brunatnego występująca
w młodszych skałach osadowych] – (lat.)
lignit; barnaszén, amelyben a növényi
szerkezet még felismerhető
lignitowy, -a, -e – lignit-; barnaszénlignofol [tworzywo złożone z cienkich warstw
drewna nasycanych pod ciśnieniem
wodoodpornym
klejem]
–
prespán
[keményre
préselt,
fényes
felületű
kartonlemez, villamos gépek és készülékek
fontos szigetelőanyaga], fénylemez
lignofolowy, -a, -e – prespánlignoston [1. tworzywo uzyskiwane przez
sprasowanie litego drewna pod wysokim
ciśnieniem
i
w
podwyższonej
temperaturze; 2. utwardzone drewno
prasowane otrzymywane w wyniku
sprasowania pod ciśnieniem 30-40 MPa i
w temperaturze 70-160 st.C drewna litego
nasyconego
żywicą
fenolowoformaldehydową
lub
melaminowoformaldehydową.] – lignoston (márkanév)
lignostonowy, -a, -e – lignostonligowy, -a, -e [związany z ligą] – ligaligroina (benzyna ciężka) [1. frakcja ropy
naftowej, używana jako rozpuszczalnik 2.
frakcja ropy naft (temp. wrz. 160-200oC),
będąca mieszaniną węglowodorów (gł.
heksanu i heptanu); stosowana jako
paliwo do traktorów, płyn hydrauliczny,
rozpuszczalnik.] – ligroin; mesterséges
terpentin
Ligustr (Ligustrum L.)
Ligustr (Ligustrum L.) [1. krzew o długich,
wąskich liściach sadzony jako żywopłot 2.
krzew lub niskie drzewo, sadzony głównie
na żywopłoty; 3. rodzaj roślin należący do
rodziny oliwkowatych (Oleaceae). Liczy
-
Wersja 01 01 2017.
ok. 50 gatunków występujących w
południowo-wschodniej Azji, północnozachodniej Afryce, w Europie i Australii.
W Europie zadomowiony jest jedynie
ligustr pospolity (L. vulgare)] – fagyal
[Lombhullató, félörökzöld illetve örökzöld
cserjék, amelyeket leveleikért, némelyeket
virágaiért vagy illatukért ültetnek. A szó
fagy- töve egy ‘fűzfa’ jelentésű finnugor
szóra megy vissza: zürjén, votják bagy, finn
paju, lapp puaja, az l denominális
névszóképző. A szóeleji p đ f hangfejlődés
szabályos, lásd fal, fazék, fél, fog stb.]
Gatunki uprawiane w Polsce
 ligustr jajowatolistny (Ligustrum ovalifolium
Hassk.)
 ligustr pospolity (Ligustrum vulgare L.)
 ligustr tępolistny (Ligustrum obtusifolium
Siebold & Zucc., syn. L. amurense) –
wschodnia Azja
Pozostałe gatunki (wybór)
 Ligustrum amamianum – Chiny
 Ligustrum angustum – Chiny
 Ligustrum angustum – Chiny (Junnan)
 Ligustrum
compactum
–
Himalaje,
południowo-zachodnie Chiny
 Ligustrum confusum – Himalaje, Indie
(Khasi Hills)
 Ligustrum delavayanum – południowozachodnie Chiny, Birma
 Ligustrum expansum – Chiny
 Ligustrum gracile – Chiny
 Ligustrum henryi – środkowe Chiny
 Ligustrum ibota – Japonia
 Ligustrum indicum – Himalaje, Indochiny
 Ligustrum japonicum – ligustr japoński,
Japonia, Korea
 Ligustrum leucanthum – Chiny
 Ligustrum lianum – Chiny
 Ligustrum liukiuense – Tajwan
 Ligustrum longitubum – Chiny
 Ligustrum lucidum – ligustr lśniący, Chiny,
Japonia, Korea
 Ligustrum massalongianum – Himalaje
 Ligustrum morrisonense – Tajwan
 Ligustrum obovatilimbum – ligustr tępolistny,
Chiny
 Ligustrum pedunculare – Chiny
 Ligustrum pricei – Tajwan
 Ligustrum punctifolium
 Ligustrum quihoui – Chiny
 Ligustrum retusum – Chiny
 Ligustrum robustum – Chiny
 Ligustrum sempervirens – zachodnie Chiny
 Ligustrum sinense – ligustr chiński, Chiny,
Tajwan
3187
 Ligustrum strongylophyllum – Chiny
 Ligustrum tenuipes – Chiny
 Ligustrum tschonoskii – Japonia
 Ligustrum ×ingrenense – Chiny
 Ligustrum yunguiense – Chiny
Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare L.) [gatunek
rośliny z rodziny oliwkowatych] –
Közönséges fagyal (Ligustrum vulgare)
Lija, Lea [starsza córka Labana, którą w
oszukańczy sposób dał Jakubowi zamiast
Racheli. Była tak ładna jak Rachela, którą
Jakub więcej miłował. Bóg ją błogosławił
sześcioma synami i jedną córką (Diną).] –
LEA (vadtehén, fáradt, kifáradt, bágyadt; aki
hiába fáradozik) [Lábán idősebbik leánya,
Jákób (1) első felesége (1Móz 29,21-30)]
lik [daw. stan liczbowy, liczba, ilość] – (dawno)
szám, mennyiség
lik [1. specjalnie wzmocniony brzeg żagla; 2. lina
rybacka]
–
speciálisan
megerősített
vitorlavég; halász zsinór
Likaonia [W starożytnym świecie Likaonia,
Lycaonia, była krainą leżącą we wnętrzu
Azji Mniejszej, na północ od gór Taurus.
Jej
najważniejszym
miastem
było
Ikonium (Ikonia, Konya). Według 14
rozdziału Dziejó Apostolskich Likaonię
nawiedził w I wieku Św. Paweł wraz z
Barnabą.] – LIKAÓNIA (nőstényfarkas,
farkasok földje) [Vidék Kisázsia központi
síkságán, a Taurusz-hegységtől északra
(ApCsel 14,6.11).]
likier (z francuskiego liqueur) [1. mocny, słodki
napój
alkoholowy;
2.
to
wysokoprocentowy napój alkoholowy klarowny, słodki i gęsty o smaku
owocowym, korzennym lub korzennoziołowym. Pokrewnymi napojami są
nalewki] – likőr (a francia liqueur szóból)
[olyan alkoholos ital, melynek cukortartalma
fajtától függően legalább 70–100 g/l,
alkoholtartalma legalább 15%, és valamilyen
alkoholpárlat ízesítésével állítják elő. Az
ízesítés különböző élelmiszerekkel és
aromaanyagokkal
lehetséges,
ám
gyümölcslikőröknél
(feketeribizli,
cseresznye/meggy, málna, faeper, fekete
áfonya, citrusfélék, törpemálna, sarkvidéki
szeder, tőzegáfonya, vörösáfonya, ezüsttövis,
ananász) és növényi likőrök (menta, tárnics,
ánizs,
üröm,
gyógybalzsam)
esetén
aromaanyagok az Európai Unióban nem
használhatók.
–
Többnyire
édes,
pálinkaszerű ital, amelyhez különféle
gyümölcsnedvek (barack, körte, meggy,
cseresznye, eper, málna, narancs stb.) vagy
-
Wersja 01 01 2017.
más zamatos növénykivonatok (kávé, kakaó,
vanília stb.) vannak hozzáelegyítve.]
likier waniliowy – vanílialikőr
likierowy, -a, -e – likőrLikonia [1. zob. Likaonia; 2. mały kraj w Azji
Mniejszej z miastami Listra, Derbe,
Ikonium] – LIKAÓNIA (nőstényfarkas,
farkasok földje) [Vidék Kisázsia központi
síkságán, a Taurusz-hegységtől északra
(ApCsel 14,6.11).]
liktor [w starożytnym Rzymie: wykonawca
wyroków sądowych] – (dawno) liktor, lictor
liktorowy, -a, -e – liktorLiktorzy [w
starożytnym
Rzymie
rodzaj
woźnych. Przydzielano ich wyższym
urzędnikom jako wykonawców zarządzeń
lub jako orszak honorowy w liczbie od 5
do 25 zależnie od godności urzędnika.
Nosili fasces, tj. pęk rózeg, niekiedy z
zatkniętym w nie toporem.] - (lat.) liktorok
[az ókori Rómában a legfőbb állami
tisztviselők és főpapok díszkiséretét alkotó
személyek, akik vesszőnyalábba (faces)
dugott bárdot hordtak.]
likwidacja [późn.łac. liquidatus p.p. od liquidare
'stapiać; upłynniać' z łac. liquidus 'płynny'
i liquor 'napój; woda; sok' od liquēre 'być
ciekłym, płynnym'; zniesienie, usunięcie,
rozwiązanie
(czego);
zwinięcie
(przedsiębiorstwa);
zniszczenie,
zgładzenie;
obliczanie
i
spłacanie
należności, rachunków ― 1. zniesienie,
usunięcie lub rozwiązanie czegoś; 2. pot.
zabicie kogoś na polecenie jakiejś
organizacji; 3. postępowanie zmierzające
do uregulowania spraw organizacyjnych i
majątkowych
rozwiązywanego
przedsiębiorstwa lub organizacji; 4. «w
bankowości: obliczanie i spłacanie
należności; 5. daw. policzenie sobie
kosztów i wydatków z powodu jakiejś
czynności; też: rachunek zawierający
zestawienie
kosztów]
–
likvidálás;
felszámolás,
feloszlatás,
megszüntetés;
elszámolás, végelszámolás
likwidacja analfabetyzmu – az analfabétizmus
felszámolása
likwidacja
bezrobocia
–
(dawno)
a
munkanélküliség felszámolása
likwidacja kosztów podróży – útiköltség
elszámolása
likwidacja
przedsiębiorstwa
–
vállalat
felszámolás; a válallat szanálása
likwidacja zaległości – a tartozás kiegyenlítése
likwidacyjny, -a, -e [związany z likwidacją] –
felszámolási, felszámoló
3188
likwidator [1.
urzędnik
zajmujący się
regulowaniem spraw majątkowych i
organizacyjnych
rozwiązywanych
przedsiębiorstw lub organizacji; 2. osoba
dokonująca likwidacji (przedsiębiorstwa)]
– (lat.) likvidátor; (jog) felszámoló személy,
valamely üzem v. intézmény felszámolásával
megbízott személy; valamely intézmén,
szervezet stb. felszámolására törekvő
személy
likwidatorski, -a, -ie – (lat.) likvidátor-; (jog)
felszámolói
likwidatura [1. wydział jakiegoś urzędu lub
instytucji zajmujący się obliczaniem i
spłacaniem
należności;
2.
wydział
instytucji, urzędu, przeprowadzający
likwidację rachunków] – elszámolási v.
felszámolási osztály
likwidatura bankowa – bank elszámolási osztálya
likwidować [1. pozbywać się czegoś, usuwać coś;
2. rozwiązywać instytucję, organ, kończyć
działalność
przedsiębiorstwa;
3.
eufemistycznie, potocznie: zabijać] – (lat.)
liquidálni,
likvidálni;
(kereskedelem)
felszámolni,
elszámolni,
kiárusítani;
folyósítani, kölcsönös követelést elszámolni;
kiegyenlíteni;
lebonyolítani,
elintézni;
megszüntetni, megsemmisíteni; feloszlatni,
eltörölni
likwidować kogoś – elintézni, eltávolítani,
likvidálni vkit
likwidować mieszkanie – felszámolni a lakást
likwidować sklep – boltot v. üzletet bezárni v.
felszámolni
likwidował swoje sprawy przed wyjazdem –
elutazása előtt rendezte ügyeit
likwidowanie – felszámolás, folyósítás (likwidacja)
likwidujący, -a, -e – folyósító, kifizető
likwor [1. napój, najczęściej alkoholowy; 2.
przest. a. żart. napój alkoholowy, wódka,
zwł. słodka, nalewka] – (dawno) édes
pálinka, likőr, ital
likwor pomarańczowy – narancs ital
likworowy, -a, -e – likőr-; itallila [I kolor liliowy; II w kolorze liliowym] – lila
lila kwiaty – lila (színű) virágok
Lila [imię pochodzenia łacińskiego. Samodzielnie
funkcjonujący skrót imienia Lilia.] – Lili
(latin eredetű női név) [női név több idegen
név (Caroline, Elisabeth, Julia) közös
becenevéből
önállósult.
Nincs
összefüggésben a hasonló hangzású angol
lily szóval, amelynek jelentése: liliom.]
Lila, Lilka – a Liliana beceneve
lilak [krzew lub niewielkie drzewo o
pachnących, fioletowych, różowych lub
-
Wersja 01 01 2017.
białych kwiatach zebranych w luźne
wiechy] – orgona
Lilak pospolity (Syringa vulgaris L.) [krzew z
rodziny oliwkowatych.
Pochodzi
z
rejonów Półwyspu Bałkańskiego, a stał się
szerzej znany w Europie w XVI wieku,
kiedy został sprowadzony z Turcji.] –
orgona
lilaróż [I kolor lilioworóżowy; II w kolorze
lilioworóżowym] – lilásrózsaszín
Lilia (Lilium L. ) [1. roślina ozdobna o dużych,
kielichowatych,
silnie
pachnących
kwiatach; 2. motyw heraldyczny; 3. rodzaj
bylin cebulowych z rodziny liliowatych,
obejmujący około 75 gatunków. Wiele z
nich to znane rośliny ozdobne.] – liliom
(Lilium)
[a
liliomfélék
(Liliaceae)
családjának és egyúttal a liliomformák
(Lilioideae)
alcsaládnak
is
névadó
nemzetsége, mintegy 90 fajjal]
Lilia (hebr. szuszan) [symbol piękna i czystości.
Izrael w przyszłości rozkwitnie jak lilia. Z
niej brano wzory do ornamentów w
Świątyni Salomona.] – liliom (Lilium)
lilia afrykańska (zob. agapant) – Szerelemvirág,
Agapanthus
Lilia biała (Lilium candidum) [Synonimy – lilia św.
Antoniego.
Grupa
wg
klasyfikacji
ogrodniczej – mieszańce candidum.
Skierowane poziomo, szerokolejkowate
kwiaty o białej barwie. Zebrane są w
grona po 5-20 pachnących kwiatów.
Termin kwitnienia – czerwiec. Liście
odziomkowe utrzymują się przez zimę, a
zamierają po wyrośnięciu pędu. Wys. 120
cm.] – fehér liliom (Lilium candidum) [a
liliomfélék (Liliaceae) családjának liliom
(Lilium) nemzetségébe tartozó dísznövény]
Lilia bulwkowata (Lilium bulbiferum L.) [gatunek
rośliny z rodziny liliowatych] – Tűzliliom
(Lilium bulbiferum)
3189
lilia morska – tengeri liliom (Acanthorinus rex)
-
Wersja 01 01 2017.
L.) [a liliomfélék családjába tartozó, néha 1
m magasra is megnövő, impozáns növény]
Lilia [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego. Od
tego imienia powstało inne, w dwóch
wariantach pisowni: Liliana i Lilianna] –
Lilia (liliom)
Liliana, Lilianna [imię żeńskie pochodzenia
łacińskiego. Wywodzi się od słowa "lilia"]
– Lilian, Liliána, Lilianna (női név)
lilijka – liliomocska
lilijka harcerska – cserkészliliom
lilia morska
lilia narcyzowa – nárcisz
lilia św. Antoniego [lilia biała] – fehér liliom
(Lilium candidum)
lilia tygrysia (Lilium tigrinum 'Splendens') popularny "smolinos" – Tigrisliliom v.
pávaliliom (Tigridia Ker.) [a nősziromfélék
virága, hét faja Amerikában terem. A T.
pavonia Pers. v. Ferraria tigridia Curt.
kedvelt dísznövény, Mexikóból való.
Szirmának piros belseje tigris v. márvány
módjára fekete-pirossal tarkított. T. a
turbánliliom, valamint a Lilium tigrinum is.]
lilia wodna (Grzybień) [wodna roślina ozdobna,
o dużych kwiatach i dużych, pływających
liściach] – vízi liliom, az Iris pseudacorus,
néha a fehér tündérrózsa is
lilia złotogłów (Lilium martagon L.) [1.– gatunek
byliny z rodziny liliowatych (Liliaceae).
Występuje na części terenów Europy i
Azji. 2. lilia o różowych, zwisających
kwiatach] – turbánliliom (Lilium martagon
Liliowiec, liliowce (Hemerocallis) [1. Liliowiec
jest rośliną naturalnie rosnącą w Azji
Wschodniej. Jej kwiaty są kolory
jasnożółtego lub pomarańczowego. 2.
roślina ozdobna o dużych, pachnących
kwiatach] – sásliliom (Hemerocallis) [a
tűzliliomfélék
(Hemerocallidaceae)
családjának mintegy tizenöt fajt számláló
nemzetsége]
Liliowiec ogrodowy (Hemerocallis hybrida) – kerti
liliom
liliowoniebieski, -a, -ie [niebieski z odcieniem
liliowym (lila)] – liláskék (szín)
liliowy, -a, -e [1. dotyczący lilii, zrobiony z lilii
(np. liliowe wieńce); 2. będący koloru
różowoniebieskiego, jasnofioletowego; lila]
– liliomszerű, liliom alakú, liliom-; lilaszínű
lilipuci, -ia, -ie – liliputi, kicsony, apró
lilipuci świat – törpe világ
liliput [1. pot. człowiek bardzo niskiego wzrostu;
człowiek bardzo małego wzrostu; 2. o
czymś mającym bardzo małe rozmiary,
dużo mniejsze niż przeciętne] – liliputi,
törpe; igen kicsi (a J. Swift „Gulliver
utazásai” c. művében szereplő Lilliput
képzeletbeli országról) [1. (Lilliput), a törpék
országa és Liliputiak v. törpék, Swift
Jonathan híres könyvéből (Gulliver utazásai,
megj. 1726.; magyarul is többféle
3190
átdolgozásban) lettek ismertté és népszerűvé,
míg a regényében előforduló többi mesés
országok és óriások alig ismeretesek. 2. v.
Lilliput, Jonathan Swift híres szatirájában, a
Gulliver utazásaiban a törpék országa ; a
liliputiak a. m. törpék.]
liliputek [zdrobnienie od: liliput] – törpe gyerek
v. emberke
liliputka [1. (medycyna) kobieta liliput; 2.
(zoologia) kura z rasy niedużych kur,
liliputek] – törpe nő; (kura karłowata) japán
törpetyúk
Lilith [w folklorze żydowskim upiorzyca groźna
dla kobiet w ciąży i niemowląt w
pierwszych tygodniach ich życia; uważana
za pierwszą żonę biblijnego Adama,
wywodząca się najprawdopodobniej z
tradycji mezopotamskiej. — 1. żeński
demon poczęcia (obok Lajla), trucizn,
śmierci, zniszczenia, zarazy i nierządu,
który krzywdzi noworodki (męskie do
ósmego, a żeńskie do dwudziestego dnia
po porodzie m.in. sprowadzając na nie
epilepsję - wraz z Naamą) i kobiety w
ciąży, matka wszystkich demonów.
Dodatkowo pierwsza kobieta i oblubienica
złego anioła Samaela (Szatana). Czasem
też nazywa się ją Wielką Nierządnicą
Apokalipsy, potrójną boginią Nieba,
Ziemi i Piekła (ten sam tytuł nadaje się
Rahab). W Kabale demon piątku. Jej imię
pochodzi raczej od sumeryjskiego słowa
lil (wiatr), niż od hebrajskiego lailah
(noc). Przede wszystkim Lilith jest
pierwszą kobietą i pierwszą żoną Adama,
stworzoną w ten sam sposób, co on (z
ziemi Edenu). Choć wprowadziła swego
męża w tajniki magii i urodziła ponad
setkę dzieci, odmówiła mu posłuszeństwa i
uciekła. Na prośbę Adama Bóg wysłał
trzy anioły (Sansenoja, Senoja i
Semangelofa)
by
sprowadziły
ją
spowrotem. Nawet w obliczu groźby
uśmiercania przez Boga codziennie
jednego z jej demonicznych dzieci, Lilith
nie zgodziła się powrócić do Adama.
"Zohar" opisuje ją jako "ogniście
namiętną istotę żeńską, która współżyła z
pierwszym człowiekiem", jednak kiedy
Bóg stworzył Ewę, "uniosła się w
powietrze i odleciała nad morze
czerwone", skąd wciąż "próbuje usidlić
ludzkość". W Biblii Lilith wspomniana
jest tylko raz - w Księdze Izajasza 34, 14 :
15: "(...) i nawet kozłokształtny demon
będzie nawoływał swego towarzysza.
Zaiste, tam lelek odetchnie i znajdzie
sobie miejsce odpoczynku. Tam wąż strzała zrobił sobie gniazdo i składa jaja, i
-
Wersja 01 01 2017.
będzie je wylęgał, i zbierze je pod swój
cień.". Lilith nazywana jest sową błotną,
jędzą, upiorem lub duchem pustyni.
Przedstawia się ją jako nagą, piękną
kobietę, której ciało przechodzi w wężowe
sploty. Rabini uważali ją za główną
kusicielkę, demoniczną żonę Adama i
matkę Kaina, która "będzie żyła i
szkodziła człowiekowi aż do czsów
mesjańskich, kiedy to Bóg ostatecznie
wypleni zło i nieczystoąść z powierzchni
Ziemi". Lilith, szkodząc rodzajowi
ludzkiemu, używała różnych imion, z
których siedemnaście wyjawiła pod
przymusem prorokowi Eliaszowi. — 2. I.
Lilith w mitologii: Istnieje wiele odmian
mitu o Lilith: Hieronim łączył ją z grecką
Lamią – libijską królową związaną z
Zeusem. Gdy Zeus porzucił Lamię, Hera
porwała jej dzieci, co z kolei było powodem
porywania obcych dzieci przez Lamię. Jej
pierwotne akadyjskie imię brzmiało "Lilitu",
a tłumaczenie z hebrajskiego, "‫ "לילית‬brzmi
"Lilith", "Lillith" lub "Lilit". Lilitu był to
żeński demon w mitologii babilońskoasyryjskiej. Jej imię po hebrajsku brzmi Lilit
(dosłownie). Pochodzi ono być może od
hebrajskiego słowa lulti oznaczającego
"lubieżność", a nie, jak często się uważa, od
lailach oznaczającego "noc". II. Lilith w
Biblii: Imię Lillith występuje w Starym
Testamencie, Księga Izajasza 34:14: Biblia
Gdańska (1632): 14 Tam się będą potykały
dzikie zwierzęta z koczkodanami, i pokusa
jedna drugiej ozywać się będzie; tam leżeć
będzie jędza, a znajdzie sobie odpocznienie.
Biblia Tysiąclecia:14 Zdziczałe psy spotkają
się z hienami i kozły będą się przyzywać
wzajemnie; co więcej, tam Lilit przycupnie i
znajdzie sobie zacisze na spoczynek. W
Wulgacie występuje w miejsce "Lilith"
słowo "Lamia". W 2009 roku Judit Blair
postawił tezę, że "Lilith" oznacza typ sowy.
III. Lilith jako pierwsza żona Adama:
Niektórzy też interpretują ustęp Księgi
Rodzaju 1,27 – "I stworzył Bóg człowieka
na wyobrażenie swoje: na wyobrażenie Boże
stworzył go: mężczyznę i białogłowę
stworzył je" – jako że Ewa została dopiero
stworzona z żebra Adama, miał on żonę
przed Ewą i to mogłaby być Lilith. Ta
rozbieżność
wyjaśniana
jest
często
niedbałym połączeniem dwóch biblijnych
opisów kosmogonicznych: Rdz 1,26 i 2,7.
Imię Lilith występuje również w Rękopisach
z Qumran – w ustępach opartych na Księdze
Izajasza oraz w różnych miejscach Talmudu
i Zoharu. Pierwszy jasny opis Lilith jako
żony Adama zawiera anonimowe dzieło
3191
średniowieczne Alfabet Ben-Sira.] – Lilit
(sumer LIL.DU/LIL.LU, akkád Līlīṯu, héber:
‫[ )לילית‬1. női démon, a magyar irodalomban
sokszor Lilith. Egy régi sumer istenség, a
nagy magasságok szelének istennője, akinek
a világ teremtésében játszott szerepe
homályos, és akit végül gonoszsága miatt
száműztek Inanna édenkertjéből. Az
etimológiája vitatott. Egyes nézetek szerint
az akkád nyelvben jövevény, és a sumer LIL
(=levegő) az eredeti alakja. Más vélemény
szerint a LIL és a līlu nincs egymással
kapcsolatban,
önálló
szó
„éjszaka”
jelentéssel. Ugyanezt jelenti a héber l-y-l is.
A LIL2 titkos tudás, szél, szellő, felhő, baj,
betegség, bűn értelmű. A későbbiekben az
ókori Keleten Lilitet egy női keveréklénnyel
azonosították, majd elkezdték szárnyakkal is
ábrázolni. Ez nagyrészt Lamastu öröksége.
Lilitről nemcsak mitológiai és mágikus
szövegek tesznek említést, hanem az
irodalom is. 2. Ézsaiás: Az Ézsaiás, a
"boszorkány" (Károli Biblia) lehet a
lappantyú. Ézsaiás 34:14 És találkozik
vadmacska a vadebbel, és a kisértet társára
talál, csak ott nyugszik meg az éji
boszorkány (liyliyth) és [ott] lel nyughelyet
magának. (Károli) . 3. Zsidó legendák
Lilitről: A hagyományos Midrás szerint
Isten Ádámot és Lilitet egyazon agyagból
formázta, hogy Ádámnak társa legyen. Első
este Isten magához hívta, és azt mondta
neki, hogy Ádám alárendeltje lesz. Ezt nem
fogadta el, mert az agyag, amiből őt
formázták, a bukott Samael nyálával volt
megmérgezve. Lilit összeveszett Ádámmal
és az Édent elhagyva a sivatagba ment. Ott
minden nap több ezer keveréklénnyel
egyesült és több ezer gyermeket nemzett
velük. Ádám magányosságra panaszkodott
Istennél, aki erre megteremtette Ádám
oldalbordájából Évát. Lilit halhatatlan
maradt, mert nem evett a Tudás Fájának
gyümölcséből. Néhány zsidó monda szerint
ő volt az utolsó angyal a tíz szentségtelen
sefirot közül, akitől mindenki félt: a legenda
szerint gyermekeit megölték, mert azáltal,
hogy megszökött az Édenből, ellenszegült
Isten akaratának, Lilith ezért bosszúból az
emberek gyermekeit ölte meg. Hogy ettől
megóvják
magukat,
az
emberek
pentagrammákat akasztottak a bölcsőre,
amin az Éden 4 folyója, valamint Sanvai,
Sansanvi és Semangloph angyalok nevei
voltak láthatók, azok az angyalok, akik Isten
megbízásából
Lilitre
vadászták
és
gyermekeit megölték. 4. A zsidó-feminista
teológiában Lilithet olyan nőként ábrázolják,
aki nem Istennek, hanem csak Ádámnak
-
Wersja 01 01 2017.
nem engedelmeskedik és Évával ellentétben
nincs rá hatással az ördög mesterkedése.
Lilit szimbolizálja a tanult, erős asszonyt.
Egy másik verzió szerint mint Ádám első
felesége rávette Istent arra, hogy árulja el
neki szent nevét. Ez korlátlan hatalmat adott
neki, miáltal Lilith szárnyakat követelt
Istentől, és elrepült az Édenből. 5. Lilit mint
az
emancipáció
jelképe:
Lilit
a
feminizmusban jelképpé vált és sok női
könyvkereskedést és női kávézót Lilitre
kereszteltek. Női keresztnévként is nagyon
kedvelt volt. Sokan Lilitben látják a bibliai
Éva ellenhősnőjét, aki nem vetette alá magát
a patriarchális hagyományoknak. A Lilitmítosz szimbolizálhatja a nő önállóságát és a
férfiak azon (már a Bibliában is meglévő)
próbálkozását, hogy a nőket a magasabb
tekintély
elvén
elnyomják.
A
pszichológiában Éva jelképezi az anyaságot,
a szerénységet és az engedelmességet, ő
pedig az érzékiséget, a szenvedélyt és a
szexualitást.]
Lilit újkori ábrázolása, John Maler Collier
festményén
Lilla [imię żeńskie, które pochodzi od łacińskiego
wyrazu lilium - "lilia". Spopularyzował je
Juliusz Słowacki w Lilli Wenedzie] – Lilla
[női név a Lívia és a Lídia régi magyar
becézéséből alakult önálló névvé. Csokonai
Vitéz Mihály szólította így Vajda Julianna
nevű múzsáját, a név a Lilla-dalok hatására
terjedt el és vált népszerűvé.]
LILO, LiLo (z ang. Linux Loader) [jeden z
programów pozwalających wybrać i
zainicjować
system operacyjny po
uruchomieniu komputera (tzw. program
rozruchowy). LILO nie jest zależne od
3192
żadnego
systemu
plików,
potrafi
załadować jądro systemu operacyjnego
Linux lub inny kod wykonywalny
zarówno z dyskietki jak i z dysku
twardego. Program obsługuje od 1 do 16
różnych wpisów. Różne parametry
startowe (takie jak urządzenie z którego
należy zamontować główny system
plików) mogą być ustawiane niezależnie
dla każdego wpisu. LILO może zostać
zainstalowany jako główny program
rozruchowy w MBR (uruchamiany
bezpośrednio przez BIOS) lub w sektorze
rozruchowym partycji (uruchamiany
pośrednio
z innego
programu
rozruchowego).] – LILO, LiLo (ang. Linux
Loader) [Linux alá fejlesztett boot manager,
alkalmas Linux, DOS, Windows, OS/2
operációs rendszerek betöltésére]
LILO, Last In, Last Out – (inf., ang.) LILO, Last
In, Last Out, utolsóként be; utolsóként ki
lilowy [fioletowy] – [Słowniczek języka śląskiego]
ibolyaszínű, violaszínű, lila
liman [płytkie, słone jezioro, powstałe przy
brzegu morza] – (or.) limán; (földrajzi)
mocsaras, lesüllyedt v. a tengertől elöntött
folyótorkolati öböl (főleg a Fekete-tenger
partján); jól hasznosítható sós fürdő; feketetengeri iszap
limanowy, -a, -e – (or.) limánlimba [sosna wysokogórska o ciemnej,
walcowatej koronie i igłach zebranych po
pięć] – cirbolyafenyő (Pinus cembra,
Pinaceae), [az eurázsiai cirbolyafenyő egy
izolált metapopuláció-csoportjának lehet
tekinteni] kárpáti fenyő
limbowy, -a, -e – cirbolyafenyő-
-
Wersja 01 01 2017.
limbus
[1. w
średniowiecznej
teologii
chrześcijańskiej: miejsce pobytu dusz
ludzi zmarłych bez chrztu; 2. część
instrumentu mierniczego do pomiarów
kątowych; 3. łac., krawędź, kraj (w
wierzeniach chrześc.: piekła); techn. koło z
naniesioną podziałką stopniową, część
składowa instrumentu mierniczego do
pomiarów kątowych] – (lat.) limbus; határ,
szegély, (vallás) a pokol tornáca, az el nem
kárhozott, de a mennyországra nem jogosult
lelkek tartózkodási helye, ahol egyes vallási
felfogások szerint az el nem kárhozott, de a
mennyországra
nem
érdemes
lelkek
tartózkodnak
(Dante)
[Perem,
széle
valaminek; a római katolikus tanítás szerint a
pokol
előcsarnoka,
ahol
a
megkereszteletlenül
elhalt
gyermekek
(limbus infantium), ótestamentumi kegyesek,
a más mennyből egyenlőre kirekesztettek
várakoznak megváltásukra.]
limbus fatuorum [1. łac., raj głupców; 2. w
średniowiecznej teologii chrześcijańskiej:
miejsce pobytu dusz ludzi chorych
umysłowo, nieodpowiedzialnych za swoje
uczynki] – (lat.) limbus fatuorum; bolondok
paradicsoma
limbus patrum [1. łac., przedpiekle, gdzie
przebywały (w wierzeniach chrześc.) dusze
patriarchów i proroków (dosł. ojców)
przed Odkupieniem.; 2. w średniowiecznej
teologii chrześcijańskiej: miejsce pobytu
dusz sprawiedliwych sprzed przyjścia na
świat Jezusa] – (lat.) limbus patrum; atyák
paradicsoma
limbus puerorum, infantinum [1. limbus
puerorum łac., raj dzieci (niechrzczonych,
nie mogących dostać się do nieba); 2. w
średniowiecznej teologii chrześcijańskiej:
miejsce pobytu dusz dzieci zmarłych bez
chrztu] – (lat.) limbus puerorum; gyerekek
paradicsoma
limeryk (ang.. limerick, od miasta Luimneach) [1.
żartobliwy, często obsceniczny wiersz,
oparty na groteskowych, absurdalnych
grach słownych; 2. miniaturka liryczna;
nonsensowny, groteskowy wierszyk] –
limerick (ötsoros gúnyvers)
limes [1. wielkość, do której zmierza jakiś ciąg
liczbowy lub funkcja; 2. w starożytnym
Rzymie: umocnienia na granicy państwa;
3. mat. granica] – (lat.) limes; határ,
mesgye; (mennyiségtan) határérték; (tört.) a
régi rómaiak határvédő erődítményeinek
lánca
limfa [1. płyn ustrojowy krążący w układzie
limfatycznym, odgrywający znaczną rolę
w wymianie składników pomiędzy krwią a
3193
tkankami; chłonka 2. płyn ustrojowy
pośredniczący w wymianie składników
między krwią i tkankami] – (gör.) limfa;
nyirok (a szövetek belső részeiben és a
nyirokerekben
keringőátlátszó
sárgás
folyadék); (orvosi) himlőoltó nyirok,
oltóanyag védőoltásra; (növénytan) növényi
nedv
limfatyczny, -a, -e – nyirok-; nyirkos; (átv.) lassú,
lusta, tedd ide, tedd oda ember
limfatyczny gruczoł – nyirokmirigy
limfatyk – limfatikus ember; (átv.) lassú, lusta
ember
limfocyt [komórka układu odpornościowego,
występująca we krwi i w limfie] – (orvosi)
limfocita
(lymphocyta),
nyiroksejt
[nyirokszövetben termelődő fehérvérsejt]
limit [1. nieprzekraczalna granica czegoś,
najwyższa dopuszczalna ilość czegoś; 2.
(nieprzekraczalna)
granica
ceny,
wydatków, kredytu, kosztów inwestycji,
etatów, czasu itd.] – (fr.) limit; határ,
határvonal; árhatár, értékhatár (amelynél
olcsóbban eladni ill. drágábban vásárolni
nem szabad); határérték; pénzügyi keret;
(átv.) (lat.) limitáció; határ, korlát,
korlátozás; (informatika) limit [speciális
parancs egyes keresőrendszerekben, mellyel
egyszerűen lehet egy találati halmazt további
szempontok (pl. nyelv, évszám) szerint
szűkíteni]
limit ceny – árhatár
limit finansowania – finanszírozási határ
limit inwestycyjny – beruházási limit
limit kredytowy – hitelhatár, hitelkeret
limit order [na giełdzie: rodzaj zlecenia, w
którym inwestor deklaruje, że chce kupić
papiery wartościowe nie drożej lub
sprzedać nie taniej niż za podaną cenę] –
ordó limit
limit płac – bérhatár, bérkeret
limita (z łac. limes, granica) [1. łac. limitatio
'określenie, oznaczenie (granic)' od
limitatus p.p. od limitare 'rozmierzać,
ograniczać' z limes dpn. limitis 'miedza;
granica; umocniona granica państwa rz.
(zwł. od Renu do Dunaju)'. 2. w dawnej
Polsce: odroczenie lub zawieszenie
czynności sejmowych albo sądowych; 3.
znaczyła
odłożenie,
odroczenie,
zawieszenie na czas jakiś. Była więc limita
sądów czyli roków, limita trybunału i
limita sejmu. Zalimitować znaczyło
odłożyć, odroczyć, zawiesić.] – elnapolás,
elhalasztás
limita sądu – (dawno) bírósági nyári szünet
-
Wersja 01 01 2017.
limitacja [1. ograniczenie, ustalenie limitu;
2. zob. limita] – (lat.) limitáció; elhatározás,
korlátozás
limited (company), [skr. Ltd. ang., [wym.
(kampny)]
spółka
z
ograniczoną
odpowiedzialnością.] – (ang.) limited (Ltd.);
angol kereskedelmi társaság, amelynél a
tagok a társaság kötelezettségeiért csak
bizonyos előre megállapított összeg erejéig
szavatolnak; a felelősség határa a limitum,
amely v. a tagok betéteinek erejéig v. ennek
többszöröséig terjed
limited company [wym. limityd kampany]
[spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
lub spółka komandytowa] – korlátolt
felelősségű társaság (Kft)
-
Private limited company: Magán korlátolt
felelősségű társaság
Public limited company: Állami korlátolt
felelősségű társaság
limitować [ustalać limit, ograniczać] – (lat.)
limitálni;
elhatárolni,
körülhatárolni;
korlátozni, határt megállapítani; határt
szabni, (árat) korlátozni v. megszorítani;
limitować sejm [limita(cja) w dawnej Polsce zakończenie, skrócenie a. odroczenie sesji
sejmowej
a.
sądowej]
–
szejmet
(országgyűlést) elnapolni
limitowanie – limitálás
limitowanie funduszu płac – bérlap limitálása
limitowy, -a, -e – limit-, limitált
limnolog [specjalista w zakresie limnologii] –
limnológus; a limnológia tudósa, kutatója
limnologia [1. nauka badająca życie organizmów
w zbiornikach śródlądowych; 2. nauka (z
rodziny hydrologii oraz hydrobiologii),
zajmująca się badaniem wód zbiorników
śródlądowych: warunków fizycznych,
chemicznych
i
biologicznych;
sedymentacją
osadów,
falowaniem,
prądami,
ustrojem
lodowym
oraz
termicznym.] – (gör.) limnológia; belvizek
alakjával, fizikai, vegyi tulajdonságaival,
flórájával
és
faunájával
foglalkozó
tudományág
limnologiczny, -a, -e – limnológiai
limo [podbite oko] – [Słowniczek języka śląskiego]
kékre vert; monoklis szem
limoniada [przestarzale: lemoniada] – limonádé,
citromszörp
limonit [1. niskoprocentowa ruda żelaza; 2.
(żelaziak
brunatny)
bardzo
drobnoziarnista lub skrytokrystaliczna
mieszanina
minerałów(tlenków
i
wodorotlenków żelaza) – kiedyś była
uważana za odrębny minerał. Według
dzisiejszych podziałów jest to rodzaj skały.
Substancja
bardzo
pospolita,
rozpowszechniona
i
spotykana
w
miejscach występowania.] – (gör.) limonit;
barna vasérc; a vas egyik gyakori érce
limonitowy, -a, -e – limonitlimuzyna [1. duży, luksusowy samochód
osobowy; 2. samochód zamknięty z
szybami po bokach] – (fr.) limousine,
limuzin, elegáns, csukott kocsi v. autó;
túrakocsi; zárt fedvázú személygépkocsi(a
francia Limousin vidék nevéről)
-
Wersja 01 01 2017.
lincz, lynch [wym. lincz] [rodzaj samosądu,
polegający na zabiciu przez tłum osoby
posądzonej o przestępstwo] – lynch,
lincselés (állítólag John Lynchről elnevezett
módja az amerikai önbíráskodásnak, melynél
a tömeg a tettest a helyszínen kivégezni
(főleg négerek ellen irányul)
3194
lin [ryba żyjąca w mulistych, zarosłych jeziorach
i stawach] – compó, cigányhal
Lin (Tinca tinca) [słodkowodna ryba z rodziny
karpiowatych,
jedyny
przedstawiciel
rodzaju Tinca. Inne nazwy: pszenicznik,
oczeretniak oraz kaliniak] – compó (Tinca
tinca) [a csontos halak (Osteichthyes)
főosztályának a sugarasúszójú halak
(Actinopterygii) osztályához, ezen belül a
pontyalakúak (Cypriniformes) rendjéhez és a
pontyfélék (Cyprinidae) családjához tartozó
faj. Egyéb nevei: doktorhal, cigányhal]
lina [1. gruby powróz; 2. powróz] – kötél, zsineg,
póráz; (bibl.) kötél [Gyakran említi a Biblia
(2Sám 17,7-13; 1Kir 20,31-32; Zsolt 118,27;
Hós 11,4; Jn 2,15) képes értelemben is.]
lina do cumowania – (hajózás) kikötőkötél
lina do wspinania się a. wspinaczki – mászókötél
lina druciana – drótkötél, sodronykötél
lina holownica a. holownicza – vontatókötél
lina kołowrotowa – hajtókerék v. forgókerék kötél
lina konopna – kenderkötél
lina kotwica, lina kotwiczna – horgonykötél
lina lotnicza – repülőgép-drótkötél
lina okrętowa – hajókötél, sodronykötél
lina stalowa – acéldrótkötél
lina żaglowa – vitorlakötél
linczować – (ang.) lincselni, meglincselni; bírói
ítélet nélkül, önhatalmúan kivégezni;
erőszakos önbíráskodást gyakorolni
linczowanie – lincselés
linea – (lat.) linea; vonal, írás, sor
linearyzm, linearna technika [termin używany
powszechnie w
znaczeniu
techniki
polifonicznego
prowadzenia
głosów,
zastosowany po raz pierwszy przez E.
Kurtha; w założeniu termin ten oznacza
typ współczesnego kontrapunktu, w
którym współbrzmienia wynikające z
równocześnie
prowadzonych
linii
melodycznych w różnych głosach nie są
regulowane i ograniczane ścisłymi
regułami, jak w dawnym, klasycznym
kontrapunkcie, co powoduje z reguły stałe
współbrzmienia dysonansowe] – (zene)
linearizmus; lineáris technika
linearnie – lineárisan; vonalasan, egyenes vonalúan
linearność – linearitás; vonalasság, egyenes
vonalúság, vminek egyenesvonalú volta
linearny, -a, -e [1. określony linią, wyrażony za
pomocą linii; 2. przebiegający w sposób
równomierny i ciągły] – lineáris; vonalas,
egyenes vonalú, (mennyiségtan) elsőfokú
(egyenlet, függvény); egymást követő
linewka – madzag, kötél, spárga
lingerie look [Ubrania o efekcie bieliźniarskim,
których karierę zapoczątkował film Baby
Doll już w 1956 roku, a po 40 latach
ugruntowała m.in. Alberta Feretti. Styl,
który proponuje młodym kobietom, by
dotychczasowy spód ubrania, razem z
koronkami, kokardkami itp., nosiły jako
pełnoprawny, atrakcyjny wierzch.] –
Lingerie; fehérnemű szabású, kombiné szerű,
habkönnyű, vékony női ruha; (ang.) lingerie
look; fehérnemű, alsóruha; fehérneműhöz
hasonló ruha
3195
lingwa – (lat.) lingua, lingva; nyelv (beszélt nyelv)
lingwafon [1. gramofon z plytami zawierajacymi
kurs jakiegos jezyka; 2. komplet plyt
sluzacych do systematycznej nauki
jezykow obcych] – (lat.+gör.) linguafon;
[linguafon lemez; nyelvleckét tartalmazó
hanglemez v. hanglemezsorozat a helyes
kiejtés pontos elsajátítására (ma CD)]
lingwista [specjalista w zakresie lingwistyki;
językoznawca], lingwistka – (lat.) linguista
lingvista; nyelvész, nyelvtudós (ffi/nő)
lingwistycznie –
nyelvileg; nyelvészetileg,
nyelvtudományilag
lingwistyczny, -a, -e [mający związek z
lingwistyką; językoznawczy] – nyelvi;
nyelvészeti, nyelvtudományi
-
Wersja 01 01 2017.
lingwistyka [1. zob. językoznawstwo; 2. dział
nauk humanistycznych badający istotę,
budowę i rozwój języka. Specjalista w
zakresie lingwistyki (językoznawstwa) –
językoznawca,
inaczej
lingwista.
Wyróżnia się lingwistykę teoretyczną i
stosowaną] – (lat.) lingvisztika, nyelvészet,
nyelvtudomány
lingwistyka
antropologiczna
[zob.
etnolingwistyka] – etnolingvisztika <gör.
’nép’+lat.
’nyelv’
szóból>
[Az
etnolingvisztika olyan nyelvészet, amely
elsősorban a nyelvet használó közösséggel
foglalkozik, valamint a nyelvhasználat
szokásaival. Az etnolingvisztika a nyelv és a
kultúra kapcsolatait kutatja, azt, hogy miként
és hogyan tükröződik a nyelvben az adott
közösség kultúrája, vagyis egy nyelv miként
jellemez egy kulturálisan összetartozó
közösséget.]
lingwistyka arealna – areális nyelvészet [az
areális nyelvészet aránylag fiatal ága a
nyelvtudománynak. Az areális jelző a
latin area 'tér, terület' névszó származéka;
egy
nagyobb
térségben
egymás
szomszédságában élő népek – gyakran nem
rokon nyelveinek - kölcsönhatását vizsgálja]
lingwistyka
kognitywna
[paradygmat
językoznawstwa zakładający, że język jest
ściśle powiązany z umysłowymi procesami
dotyczącymi
postrzegania
świata.
Lingwistyka kognitywna zajmuje się
przyswajaniem,
gromadzeniem
i
wykorzystywaniem informacji; opiera się
na wcześniej rozwijanej psychologii
kognitywnej.] – kognitív nyelvészet
lingwistyka kognitywna [zob. kognitywizm] –
kognitívizmus
lingwistyka
komputerowa
(inżynieria
lingwistyczna)
[dział
lingwistyki
używający modeli komputerowych w celu
testowania hipotez dotyczących mowy i
języka oraz tworzenia programów
komputerowych przetwarzających język
naturalny] – számítógépes nyelvészet [A
hatvanas évek elejétől a „számítógépes
nyelvészet"
(computational
linguistics)
elfogadott terminussá vált. A számítógépes
nyelvészet
a
természetes
nyelvek
számítógépes
feldolgozásával
(natural
language processing)
foglalkozik.
A
megszokott
klasszikus
nyelvészeti
területeken (hangtan, alaktan, mondattan,
jelentéstan) kívül a fordítást, az automatikus
kivonatolást,
az
információs
és
dokumentációs
nyelvek
kérdését,
az
automatikus indexelést, az automatikus
kivonatolást,
a
mesterséges
3196
intelligenciakutatást,
a
párbeszédes
rendszerek vizsgálatát is bizonyos mértékig
nyelvészeti problémának kell tekintenünk.]
lingwistyka
kwantytatywna
–
kvantitatív
(mennyiségi) nyelvészet
lingwistyka stosowana [1. umieszcza teorię
lingwistyki w takich dziedzinach jak
nauka języków obcych, tłumaczenie oraz
patologia mowy; 2. jest dziedziną nauki
zajmującą
się
rozpoznawaniem
i
badaniem zagadnień związanych z
językiem
oraz
rozwiązywaniem
występujących w praktyce problemów
językowych. Pokrewne jej działy to:
dydaktyka, językoznawstwo, psychologia,
antropologia
oraz
socjologia.]
–
alkalmazott nyelvtudomány
linia [1. znak graficzny mający tylko jeden
wymiar – długość; 2. granica między
dwoma różnymi obszarami; 3. szereg
przedmiotów lub osób; 4. stałe połączenie
między przystankami, dworcami itp. za
pomocą różnych środków lokomocji; też:
trasa wytyczona dla tych środków
lokomocji; 5. kierunek postępowania;
6. szereg kolejnych pokoleń; 7. kształt,
kontur; 8. zob. linijka w zn. 2.; 9. zespół
urządzeń
do
przesyłania
energii
elektrycznej lub sygnałów telefonicznych;
10. połączenie umożliwiające rozmowę
telefoniczną; 11. zespół maszyn, które
przy niewielkim udziale człowieka
produkują jakieś towary; 12. zob. liniał;
13. pas terenu obsadzony przez wojsko;
14. materiał zecerski, którego oczko daje
w druku odbitkę kreski określonej
grubości;
15. jednostka
długości
stosowana w krajach anglosaskich,
używana dawniej w wielu krajach] –
(geometria) egyenes, vonal; (linijka)
vonalzó, lénia; pálya (vasúti); (w ruchu;
közlekedési) vonal, közlekedési vonal,
útvonal,
járat; viszonylat; (távközlés)
távközlési vonal; (politika) irányvonal;
határvonal; (genetika) leszármazási ág
linia A [Nazywana także kloszową i trapezową.
Wykreowana w 1955 roku przez
Christiana Diora. Wąskie ramiona,
obniżona luźna talia. Trapezowa, mocno
rozszerzona spódnica. Linia A jest silnie
reprezentowana w kolekcjach pret a
porter w końcu pierwszej dekady XXI
wieku.] – (mod) A-vonal
linia autobusowa – autóbuszvonal; buszjárat
linia autowa – oldalvonal
linia boczna [osoby pochodzące od wspólnego
przodka, a niespokrewnione w linii
-
Wersja 01 01 2017.
prostej] – mellékvágány; partvonal; (telefon)
mellékvonal; mellékállomás
linia bojowa – harcvonal
linia brzegowa, linia brzegu [1. granica
zetknięcia obszaru wodnego z lądowym; 2.
linia zetknięcia się powierzchni wody w
zbiorniku
lub
cieku
wodnym
z
powierzchnią lądu] – partvonal
linia ciagła – folytonos vonal; záróvonal
linia cięcia – szabásvonal
linia dekoltu – V [worked into a point, może
przedłużać otwór na szyję z przodu lub z
tyłu ubrania.] – V-alakú nyakkivágás
[Olyan nyakkivágás, amely elöl lefelé
hosszított és csúcsosan végződik.]
demarkacyjna [1. linia oddzielająca
walczące ze sobą armie, ustalana na czas
rozejmu; 2. linia lub strefa rozdzielająca
dwa obce terytoria do czasu ostatecznego
ustalenia przebiegu granicy] – (fr.
demarcation) demarkációs vonal; határvonal,
elhatároló vonal (amelyet egyik hadviselő fél
sem léphet át); az ellenséges felek kölcsönös
beleegyezésével megszabott határvonal,
melyet fegyverszünet alatt a hadakozó felek
nem léphetnek át
linia dodana górna – (zene) felső segédvonal
linia dodatkowa – különjárat
linia dzwonu [Wygodny, szeroki krój np.
płaszczy. Podwyższona talia, mocno
poszerzony dół. W rozkloszowanych
sukienkach midi linię dzwonu często
akcentują godety.] – (mod) harang-vonal
linia dzwonu w konstrukcji [kształt ubrania
damskiego, wyróżniający sie przez swoją
naturalną, wąską część górną, której
przedłużenie w kierunku dolnej krawędzi
jest w kształcie dzwonu.] – harangvonal
[Kényelmes, bő szabású női ruha- vagy
kabátvonal; magasan fekvő derék és lefelé
szélesre bővülő, harang forma jellemzi.]
linia elektroenergetyczna napowietrzna [jest to
urządzenie napowietrzne, przeznaczone
do przesyłania energii elektrycznej] –
légvezeték
linia falista; linia falowana – hullámvonal
linia forteczna – erődvonal
linia
linia frontu – arcvonal, frontvonal
3197
linia frontu
linia geodezyjna (zob. krzywa geodezyjna) –
geodéziai vonal v. görbe vonal
linia granicza – határvonal, választóvonal
linia graniczna – határvonal; választóvonal
linia H [Wylansowana na przełomie lat 1954-55
przez Christiana Diora princeską o
obcisłej górze, wąskich biodrach i
umiarkowanie
wciętej
talii.
Dół
podkreślony paskiem lub szarfą. Ulubiona
linia Coco Chanel, która nazywała ja
„prostą”.] – (mod) H-vonal
linia horyzontu – a látóhatár vonala; láthatár v.
horizont vonal
linia ideologiczna – (átv.) ideológiai vonal
linia jest zepsuta; linia jest uszkodzona –
(telefon) rossz a vonal
linia kierunkowa – irányvonal
linia kolejowa – vasútvonal
linia kolumny – fejvonal
linia komunikacyjna – közlekedési vonal
linia konturowa – kontur-, kör-, szegélyvonal
linia kosmetyków [seria kosmetyków jednego
producenta, opatrzonych tą samą nazwą,
zawierających ten sam składnik] –
kozmetikai termék sorozata
linia
kreskowa
[linia
przerywana,
przedstawiająca niewidoczne krawędzie i
zarysy przedmiotu oraz niewidoczne linie
przenikania] – szaggatott vonal
linia kręlarska – vonalzó, fejesvonalzó
linia kroju namiotu – sátor-vonal [Kabátok és
ruhák fiatalos szabásvonala, amit sima, kis
-
Wersja 01 01 2017.
gallér, keskeny vállak, lefelé szélesedő
csípővonal és bő, lebegő szoknya jellemez.]
linia kropkowana – szaggatott v. pontozott vonal
linia krzywa – görbe vonal
linia łamana, linia poligonalna [linia złożona z
prostych odcinków, ułożonych jeden za
drugim, nieleżących na prostej] –
törtvonal; tört v. törött vonal
linia lotnicza – légi útvonal; légi közlekedési
vonal; légi járat; repülőjárat
Linia Maginota [francuskie fortyfikacje obronne
zbudowane, a następnie wzmacniane w
latach 1929-1940 na granicy z Niemcami i
Luksemburgiem]
–
Maginot-vonal;
(katonai) [a két világháború között
Franciaország és Németország határán épített
francia erődítményrendszer (A. Maginot
francia politikus nevéről)]
linia melodyczna [motyw utworu muzycznego,
któremu podporządkowane są jego
najważniejsze elementy] – a melódia vonala
linia metra X. – X. metróvonal
linia miejska – helyijárat
linia nocna – éjszakai járat
linia – O [modny styl odzieży, charakterystyczny
ze względu na owalne ramiona,
przedłużoną część środkową oraz zwężoną
dolną krawędź. Zwykle stosowany w
kurtkach
sportowych
i
odzieży
młodzieżowej.] – O-vonalú fazon [Kerek
vállak, bő középrész és lefelé szűkülő sziluett
jellemezte divatvonal.
Főleg sportos
kabátoknál és fiataloknak való ruházatoknál
alkalmazzák.]
3198
linia obronna; linia obrony – védővonal, kat.
védelmi vonal
linia obstrzału a. linia strzału [prosta stanowiąca
przedłużenie osi przewodu lufy broni
wycelowanej (przygotowanej do strzału)
przed strzałem. Wskutek poruszenia się
lufy przy strzale pocisk z reguły nie
opuszcza lufy (wyrzutni) zgodnie z linią
strzału, lecz wylatuje po linii rzutu.] –
tűzvonal [harcászati kifejezés: az a
képzeletben meghúzható vonal, amelyen
keresztül az egységek tüzet nyitnak az
ellenségre]; lővonal [A lővonal közvetlenül a
lőállások előtt húzódik.]
linia ogniowa – (wojsko) tűzvonal
linia okrętowa – hajó-útvonal, hajójárat
linia ołówka [Zaprezentowana w 1947 roku
przez Christiana Diora. Z wąską i prostą
spódnicą, mocno zbiegającą się ku dołowi i
rozciętą
dla
większej
swobody
„dreptania”. Kontrastuje z linią X,
typową dla new looku.] – (mod) ceruzavonal
linia operacyjna – harcvonal
linia ostępowa (zob. dukt w zn. 1.) – ösvény, erdei
út
linia partyjna – (átv.) pártvonal
linia pionowa – függőleges vonal
linia poboczna – mellékvágány
linia pochyła – hajlott v. hajlított vonal
linia pociągowa – vontatókötél
linia podmiejska – helyközi járat
linia podstawowa – alapvonal
linia podwinięcia – a felhajtás vonala
linia pokrewieństwa – származási v. leszármazási;
vérségi, rokonsági ág
linia pospieszna – gyorsjárat
linia postępowania – (átv.) az eljárás iránya v.
módja
linia powietrzna – légi útvonal; légi közlekedési
vonal; légvonal
linia pozioma – vízszintes vonal
linia pozycyjna [linia wykreślona na mapie, na
podstawie namiaru wybranego obiektu] –
pozíciós vonal
linia prosta lub prosta [1. jedno z podstawowych
pojęć geometrii, szczególny przypadek
nieograniczonej z obydwu stron krzywej o
nieskończonym promieniu krzywizny w
każdym punkcie; 2. linia prosta - odzież z
niezróżnicowaną szerokością od góry do
dołu. Stosowana jest w płaszczach,
spódnicach i sukienkach.] – egyenes vonal;
(mod) egyenes vonalú fazon [A teljes
hosszában egyforma szélességű ruhadarab.
-
Wersja 01 01 2017.
Kabátoknál,
alkalmazzák.]
ruháknál,
szoknyáknál
linia prostopadła – függőleges vonal
linia przerywana – terelővonal; szaggatott vonal
linia przyspieszona – gyorsított járat
linia punktowana – pontozott vonal ………
linia rezonansowa słabo sprzężona – lazán csatolt
rezonáns vonal
linia równolegia – párhuzamos vonal
linia
rozgraniczająca
–
elválasztóvonal,
határvonal, demarkációs vonal
linia (styl) rurkowa [modny kształt damskiej
odzieży, o prostej, dopasowanej, wygodnej
linii.] – csőszabású fazon [Divatvonal;
egyenes, testhezálló női ruhák formája.]
linia skrętu [urzekający styl odzieży damskiej,
która miękko układa się na sylwetce. Jest
wąska w biodrach, a marynarka układa
się tak lekko, że jest zaledwie widoczna.
Posiada ukryte rozcięcia, które są
widoczne
tylko
podczas
ruchu
użytkownika.] – Twist-vonal (csavart vonal)
[Női divatvonal, amely enyhén kiadja a
testformákat, csípőben szűk. A hozzá tartozó
kabát alig formázott, hasítékait úgy készítik,
hogy csak mozgás közben nyílnak ki.]
linia spiralna – csigavonal, spirális vonal
linia startowa – rajtvonal
linia szesnastu metrów – (futballpályán)
tizenhatos vonal
linia ślimakowarta (spiralna) – csigavonal
linia średnicowa [linia kolejowa przebiegająca
przez centralne dzielnice miasta] –
fővonal, átmérő, fővezeték
linia środkowa [odcinek łączący środki pewnych
dwóch boków trójkąta] – középvonal,
felezővonal
linia styczna do okręgu koła – körérintő
linia szwu – varrásvonal
linia-T
[kształt
damskiego
ubrania,
charakterystyczny ze względu na swój
prosty profil w obszarze tułowia, z
rękawami pod kątem prostym do niego,
nadając ubraniu (sukience lub płaszczowi)
3199
unikatowy wygląd.] – T-vonal [Női
ruhavonal; a törzsrész egyenes, az ujjak
derékszögben vannak bevarrva.]
linia tafty [tkanina jedwabna o lekkim połysku;
wytwarzana w splocie płóciennym, o
większej gęstości w osnowie i cieńszej nitce
w wątku, tworzących odwracalny rządek
dwuprawy. Podobna do tafty, ale jest
miękka w dotyku. Stosowana do damskich
sukienek.] – (fr.) taffetaline [Enyhén fényes
selyem típusú szövet; vászonkötésben készül
sűrű beállítású lánc és vékony pamut
vetülékfonalakból, ezáltal kissé bordázott
felületű. Hasonlít a taft szövethez, de puhább
fogású.
Nőiruha-anyag.
A
francia
"taffetaline" (ejtsd: taftalen) szó jelentése:
taftszerű.]
linia telefoniczna – telefonvonal, távbeszélővonal,
távbeszélő vezeték
linia telegraficzna – távíró vezeték v. hálózat v.
vonal; sürgönyhuzal v. -vezeték v. -vonal
linia
towarzyska
(w
telefonii,
linia
współużytkowana przez kilku abonentów) –
partivonal; (átv.) telefonos szex
linia tramwajowa – villamosvonal; a villamos
útvonala
linia transportowa – szállítási vonal
linia trapezowa, linia trapezu. [1. modny kształt
odzieży damskiej, zwykle używany w
sukienkach
i
płaszczach.
Charakterystyczny ze względu na wąskie
ramiona oraz surowe, nie zaokrąglone
kształty, które są wydłużone do dolnych
krawędzi, nadając trapezową dopasowaną
odzież. 2. Pojawiła się w drugiej dekadzie
XX wieku, jako linia namiotu, potem jako
linia A u Diora, jednak naprawdę i z
sukcesem wylansował ją Yves Saint
Laurent dopiero w 1958 roku. Krótkie
sukienki i płaszcze miały wąskie ramiona i
rozkloszowaną szeroką spódnicę.] trapézvonal [Női ruháknál, kabátoknál
alkalmazott szabásvonal. Keskeny vállak, a
ruhadarab teljes hosszában végigvonuló
szigorú, lekerekítetlen formák jellemzik, de
lefelé szélesedik, így az egész ruhadarab
sziluettjének trapéz formát kölcsönöz.]
linia ukośna – ferde vonal
linia – V [kształt damskiej lub męskiej odzieży
modnej w latach 50-tych i na początku lat
-
Wersja 01 01 2017.
80-tych. Charakterystyczny ze względu na
swoje proste, efektownie poszerzone
ramiona. Ubrania zwężają się ku dolnej
krawędzi.] – V-vonal [Az 1950-es évek
divatvonala, amo az 1980-as években ismét
megjelent a női és férfi öltözködésben.
Hangsúlyos, egyenes vállak és lefelé szűkülő
forma jellemzi.]
linia warstwy – rétegvonal
linia węzłowy – (mt.) csomóvonal
linia wodna – vízi útvonal
linia wodna (zob. wodnica a. waterlinia) –
vízvonal
linia wstępna – emelkedő vonal
linia wyrobu odzieżowego [Efekt metody
modelowania odzieży. Wyznaczona przez
kontury zewnętrzne, linie krawędzi
elementów – wyłogi, kołnierze, karczki,
kieszenie oraz linie cięć, fałd, szwów.] –
(mod) ruha szabásvonal
linia wysokiego napięcia – magasfeszültségű
vezeték
linia wytyczna taktyki – taktikai irányvonal
linia wzorcowa, linia cięcia [system linii –
przeważnie poziomych i pionowych- jako
środek pomocniczy w określaniu pewnych
punktów, kątów czy kontur w konstrukcji
cięcia.]
–
szabásrajz-hálózat
[Főleg
függőleges és vízszintes vonalakból álló
hálózat, amely segít kijelölni bizonyos
pontokat, szögeket és kontúrokat a szabászati
szerkesztésnél.]
linia-X [1. modny kształt odzieży damskiej,
charakterystyczny ze względu na swoją
prostotę, szerokie ramiona oraz linię talii
o podkreślonej wąskości; narrowness;
ubranie rozszerza się kloszowo ku dołowi;
2.
Wraca
zawsze,
gdy punktem
odniesienia staje się wąska talia.
„Wyciśnięta gorsetem” w różnych
3200
wariantach dominowała w XIX wieku, a
po II wojnie światowej zrewitalizował ją
Christian Dior, proponując new look, czyli
maksymalnie wąską talię przy optymalnie
rozszerzonej dołem spódnicy.] – X-vonal
[Női ruháknál alkalmazott divatvonal; széles,
egyenes váll, a csípő felé keskenyedő
vonalvezetés, majd lefelé bővűlő szoknya
jellemzi.]
linia-Y
[1.
modny
kształt
ubrania,
charakterystyczny
ze
względu
na
prstolinijność,
poszerzone
ramonia,
zwężenie ku końcowi, obszytą linię talii
oraz prostą spódnicę (w przypadku
odzieży męskiej – prostych spodni). 2.
Zaproponowana na przełomie lat 1955-56
przez Christiana Diora. Wycięcia przy
szyi i szerokie kołnierze z klapami
rozbudowywały górną część sylwetki w
literę V, co w połączeniu z wąską spódnicą
tworzyło literę Y.] – Y-vonal [Divatvonal,
amit hangsúlyos, széles, egyenes vállak, a
csípő felé keskenyedő vonalvezetés és
egyenes
szoknya
(ill.
a
férfiak
öltözködésében nadrág) jellemez.]
linia zamknięta [linia wychodząca z pewnego
punktu i kończąca się w tym samym
punkcie] – (mt.) zárt vonal; zárt, önmagába
visszatérő vonal
linia zasadnicza – alapvonal
linia złożenia – az összehajtás vonala
linia zmiany daty [linia na mapie czasów
strefowych, przy której przekroczeniu
dodaje się lub opuszcza jeden dzień] –
dáltumválás vonala v. dátumvonal
linia związkowa – a szakszervezeti munka vonala
linia zygzakowata – zegzugos vonal
linia żeglugowa – hajózási vonal
linia życia, miłości, rozumu itp. [rowek na
wewnętrznej stronie dłoni, na podstawie
którego wróżbici określają długość życia
człowieka, powodzenie w miłości, w pracy
itp.] – életvonal, szerelemvonal, értelmi
vonal (tenyéren)
liniał [listwa służąca do kreślenia linii prostych]
– vonalzó
liniał aluminiowy – alumíniumvonalzó
-
Wersja 01 01 2017.
liniał celowniczy – fénytörések vonala; üveglencse
sugártörésének mértékvonala
liniał stalowy – acélvonalzó
liniał stolarski – asztalosvonalzó
liniatura [układ linii w zeszytach, księgach
handlowych itp.] – vonalazás
liniatura zeszytu – a füzet vonalazása
linie autobusowe – autóbuszvonalak
linie dodane górne, dolne – (zene) felső, alsó
segédvonalak
linie harmonijne – harmonikus vonalak
linie kaustyczne – gyújtóvonalak, kausztikus
vonalak
linie komunikacyjne – közlekedési vonalak v.
útvonalak
linie lotnicze, linie oceaniczne [przedsiębiorstwa
zajmujące się przewożeniem ludzi i
towarów samolotami lub statkami] – légi
útvonalak, hajóútvonalak
linie papilarne [drobne rowki na skórze palców
rąk i nóg, mające u każdego człowieka
inny układ] – ráncok a kéz és a láb bőrén;
ujjlenyomat
linie pole elektrostatycznego – erővonal
linie są przeciążone – túlterheltek a vonalak
linie zaszły na siebie wzajem – a vonalak
kereszteződtek
linie ze skalą – léptékes vonalzó
linieć (linije), lenieć [1. o zwierzętach: zmieniać
sierść, upierzenie, naskórek lub pancerz;
2. pot. o zwierzętach: tracić część sierści
lub piór] – vedleni (lenieć)
linienie, linka (łac. ecdysis) [1. proces
okresowego
zrzucania
zewnętrznych
warstw
ciała
(naskórka,
oskórka,
pancerza, piór lub włosów) u niektórych
zwierząt; 2. fizjol. proces okresowego
zrzucania zewnętrznej, twardej powłoki
ciała u stawonogów, zewnętrznej warstwy
naskórka u płazów i gadów, także zmiana
upierzenia ptaków (pierzenie się ptaków)
oraz okrywy włosowej ssaków] – vedlés;
(küklés), [az állatoknál általában az a
folyamat, midőn bőrképleteiket elveszítik és
újakkal cserélik ki, vagy midőn bőrük külső
rétegét vetik le. Igy az emlősök szőreiket, a
madarak tollaikat hullatják ki és újakkal
cserélik ki, ami rövidebb-hosszabb ideig
szokott tartani. A kigyók is levetik bőrük
külső, elszarusodott részét.]
linienie się – vedlés (lenienie)
linijka [1. długi, płaski kawałek drewna, plastiku
lub metalu z podziałką, służący do
rysowania i mierzenia linii prostych; 2.
szereg
liter
lub
innych
znaków
graficznych
w
tekście;
3. lekki,
jednokonny pojazd o podłużnym, wąskim
siedzeniu; 4. mały liniał rysunkowy,
prosty przyrząd kreślarski o kształcie
prostokąta i przekroju trapezu] – vonalzó,
mérce, mérőléc; vonal, vonalazás; egylovas
kocsi (hosszanti üléssel)
3201
linijny, -a, -e – longitudinális
liniować (liniuje) [kreślić linie w równych
odległościach] – vonalazni, megvonalazni
liniować co czym – vonalazni, megvonalazni vmit
vmivel
liniować coś – vonalazni vmit
liniowanie – vonalzás, vonalazás, vonalhúzás
liniowanie tablic – táblák vonalazása
liniowany, -a, -e – vonalas
liniowiec [1. statek pasażerski pływający według
rozkładu na określonej linii żeglugowej.
Zwykle nazywano tak duże statki
pasażerskie, pływające przez oceany
(transatlantyki). 2. Żaglowy okręt liniowy.
3. Statek towarowy obsługujący stałą linię,
pływający według określonego rozkładu
jazdy.
Liniowcami
mogą
być
kontenerowce,
drobnicowce,
statki
pocztowe, statki wielozadaniowe (w tym
ciężarowce). 4. Okręt liniowy - nazwa
historycznej najsilniejszej klasy okrętów
artyleryjskich, wywodząca się od ich
taktyki walki w szyku liniowym, w
składzie floty liniowej.] – sorhajó,
csatahajó; menetrend szerinti hajójárat
liniowość, linijność – vonalasság
liniowo – vonalasan, vonalazottan
liniowy, -a, -e, linijny – vonal-, sor-, front-;
vonalas, vonalazott, (matematika) vonal-,
vonalas, síklink (zob. łącze) – (ang.) link; egy másik lapra
vagy szolgáltatásra történő utalás /
kereszthivatkozás az anchorok segítségével
linka [cienka lina] – kötél, zsineg; (u wędki)
horgászzsineg
linka holownicza – vontatókötél
linkera [kierownica] – (ziemia lubliniecka )
[Słowniczek języka śląskiego] indicatrix;
kormány,
kormánykerék,
volán;
kerékpárkormány
linkowy, -a, -e – kötél-, zsinegLinkur lub linkuriusz (BG) [1. to widocznie opal;
minerał; uwodniona krzemionka; w
Drugiej Księdze Mojżeszowej widocznie
chodzi o opal. * Kosztowne kamienie.2.
-
Wersja 01 01 2017.
Hebrajska nazwa: lesem (leszem). Jest
kamieniem koloru pomarańczowo-żółtego,
podobnym
do
bursztynu.
Autorzy
przekładów różnie oddają jego nazwę: ks.
St. Łach – hijacynt lub linkyr; NP, BP, BT
– opal; ks. Wujek – ligurius (za LXX).
Inni przypuszczają, że to hiacynt koloru
różowo-fioletowego.
Wyobraża
niezmienność i cierpliwość Chrystusa. Są
to cechy nie zawsze dostrzegane przez
innych, gdyż są one nieco tajemnicze.] –
linkur [finom szemcsés kovaváltozat]
linociąg – felvonó (kötélen mozgó)
linoleum [1. tkanina jutowa pokryta warstwą
masy podobnej do gumy; 2. warstwa
zabarwionej masy (o podstawowym
składzie: olej lniary, kalafonia i mączka
korkowa) nałożona na tkaninę jutową,
stosowana głównie jako wykładzina
podłogowa ale również jako materiał na
matryce linorytowe] – (lat.) linóleum;
lenolaj, jutarost, parafa v. faliszt és festék
keverékéből préselt műanyag
linoryt [1. technika graficzna polegająca na
odbijaniu
wypukłego
rysunku
wykonanego na linoleum przez wycięcie
tła; też: odbitka wykonana tą techniką; 2.
to technika graficzna należąca do druku
wypukłego, również odbitka uzyskana tą
techniką. - Linoryt podobny jest do
dreworytu wzdłużnego z tą różnicą, że
rysunek zamiast w drewnie wycina się w
linoleum. - Do wycinania głównie używa
się dłuta ale również wszelkiego rodzaju
igieł a nawet wiertarek dentystycznych.
Do wykonania odbitki można używać pras
typograficznych lub wykonać odbitkę
ręcznie
za
pomocą
kostki
introligatorskiej.]
–
linómetszet;
linóleummetszet
Linorytowy, -a, -e – linómetszetlinoskoczek [1. artysta cyrkowy wykonujący
ćwiczenia gimnastyczne i ewolucje na
linie;
2. daw.
wędrowny
akrobata,
kuglarz] – kötéltáncos
3202
linotyp [1. maszyna drukarska do składania i
odlewania całych wierszy; 2. ang. nazwa
handl. Linotype 'jw.'; line 'linia; wiersz
(pisma, druku, poezji); linka' z łac. linea;
1. (ang. line of type) - urządzenie do
maszynowego
składu
tekstów,
skonstruowane w 1885 roku przez
amerykańskiego zegarmistrza Ottomara
Mergenthalera.
Było
pierwszym
urządzeniem
do
zmechanizowanego
składu tekstu. 2. druk. maszyna do
składania tekstu z oddzielnych matryc i
odlewania całych wierszy] – (ang.)
linotype, linotyp; (nyomdászat) sorszedőgép;
szedési eljárás, amely egész sorok öntését és
azoknak csak mint egészeknek kicserélését
teszi lehetővé
linotypista [drukarz pracujący na linotypie] –
linotyp szedő (nyomdász); soröntőgép
linotypowy, -a, -e – (nyomdászat) linotyplinowy, -a, -e [przymiotnik od: lina] – kötél-;
vonal-, hossz-; drótkötélliny okrętowe – (hajón) kötélzet
Linux [rodzina uniksopodobnych systemów
operacyjnych opartych o jądro Linux.
Linux jest jednym z przykładów wolnego i
otwartego oprogramowania (FLOSS):
jego kod źródłowy może być dowolnie
wykorzystywany,
modyfikowany
i
rozpowszechniany.] – Linux (Linus
Benedict Torvalds finn egyetemistáról
elnevezett forrásprogram ill. operációs
rendszer — Linus Benedict Torvalds
(Helsinki, 1969. december 28.) a népszerű,
Unix-szerű operációs rendszer, a Linux
fejlesztésének elindítója, jelenleg is egyik fő
fejlesztője) [1. egy operációs rendszer, a
szabad szoftverek és a nyílt forráskódú
programok egyik legismertebb példája. 2.
akár egy 386-os PC-n is futtatható Unixtípusú, többfelhasználós és többfeladatos
freeware
operációs
rendszer,
mely
szerverként is működhet; fejlesztését a GNU
koordinálja és az Interneten keresztül több
ezer programozó dolgozik rajta, az új
-
Wersja 01 01 2017.
változatok pedig azonnal letölthetők a
hálózatról. 3. Unix-típusú, többfelhasználós
és többfeladatos freeware operációs rendszer,
mely szerverként is működhet; fejlesztését a
GNU koordinálja és az Interneten keresztül
több ezer programozó dolgozik rajta, az új
változatok pedig azonnal letölthetők a
hálózatról. 4. személyi számítógépekre (PCkre) kifejlesztett, UNIX-típusú, 32-bites,
többfeladatos, többfelhasználós, operációs
rendszer; alapjait a finn Linus Torwald egy
egyetemi tanulmány keretében fektette le
majd
annak
forráskódját
ingyenesen
hozzáférhetővé tette; erre a továbbfejlesztők
csapatába
többszáz
programozó
bekapcsolódott világszerte; szakkörökben a
legjobb operációs rendszernek tartják, mert
fejlesztése nyilvánosan történik és a Web-ről
minden része letölthető; ellentétben pl. a
Windows tipusú opperációs rendszerekkel,
használata
ingyenes;
hálózati
alkalmazásoknál a Windows-NT vetélytársának tekinthető; hátránya ma még
viszonylagos 'fejletlensége', így pl. a
Windows néhány újítását a Linux is csak
későbben követi, a Linuxra írt alkalmazások
száma pedig még messze elmarad a
Windows-ra írt alkalmazások számától;
miután több nagyvállalat is bekapcsolódott,
fejlesztésük erőteljesen folyik; népszerű
alkalmazások mint pl. az ingyenes WP-8.0,
StarOffice, Netscape Communicator, stb.
már futtathatók Linuxos gépeken]
liofilizacja [1. odwadnianie żywności, leków,
tkanek itp. w stanie zamrożonym w celu
ich zakonserwowania; 2. to suszenie
sublimacyjne, stosowane do produktów
termolabilnych
(nieodpornych
na
ogrzewanie),
np.
preparatów
farmaceutycznych, żywności.] – (vegytan)
liofilezés, liofilizáció, liofilizálás; (vegytan)
fagyasztásos
szárítás
és
teljesen
nedvességmentes
tárolás
(főként
élelmiszereknél) [a ma létező legkorszerűbb
és legkíméletesebb szárítási eljárás. A
liofilizálás lehetővé teszi, hogy a gombából a
víz a lehető legkisebb károsodást okozva
távozzon. A liofilizálást a kft. saját gomba
termesztése egy részének szárításához
használja és vállal bérszárítást is.]
liofilizacja [odwadnianie żywności, leków,
tkanek itp. w stanie zamrożonym w celu
ich zakonserwowania] – liofilizálás
liofilizacyjny, -a, -e [związany z liofilizacją] –
liofilizációs
liofilizować [wysuszać coś przez oziębianie w
próżni] – liofilizálni
3203
lipa (Tilia) [I 1. drzewo o szerokiej koronie,
sercowatych liściach i miododajnych,
wonnych kwiatach; 2. pot. oszustwo,
kłamstwo; 3. pot. tandeta; II drobna
moneta chorwacka; — 4. drzewo
długowieczne, u Słowian i Germanów była
czczona jako święte drzewo, siedziba
bóstw. Do dziś przetrwały ślady kultu
drzew lipowych w nazwach miejscowości –
Świętolipie, Święta Lipka, w których
czczono starych bogów nawet do XIV-XV
wieku. Kołyski wykonywano tradycyjnie z
drewna lipowego - gdyż dzieci nie chowały
się w żadnej tak dobrze, jak w lipowej.
Uważano, że chroni przed piorunami, a jej
dotknięcie wyciąga choroby, dlatego też
święcono kropidłem o lipowym trzonku.
Łyko z lipy miało pomagać w
obezwładnianiu złego ducha. Często lipa
ucieleśniała centrum społeczności lub
budowli, jak np. lipa sądowa, cmentarna,
studzienna, wioskowa. Podobnie jak ›
dębowi przypisywano atrybuty męskie,
tak lipę kojarzono z kobiecością.] – hársfa,
hárs (Tilia) mérsékelt égövi fa, ferde szív
alakú, fűrészes levelekkel, bogernyős, illatos
virággal; (átv.) duma, halandzsa, humbug,
badarság, kacsa, álhír; (pénz) horvát
aprópénz
Tilia europaea L. – Európai hárs, (Tilia europaea
L.)
lipa amerykańska (Tilia americana L.) – Amerikai
hársfa; hársfa (Tilia americana L.)
Lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.) [1.
gatunek drzewa, należący do rodziny
lipowatych
(wg
systemu
Reveala).
Pochodzi z Europy i Azji Zachodniej. W
Polsce występuje pospolicie na terytorium
całego kraju. Występuje w stanie
naturalnym, ale jest także bardzo często
sadzona przy domach, w parkach i przy
drogach, jako roślina ozdobna i użyteczna.
Status gatunku we florze Polski: gatunek
rodzimy lub zadomowiony. 2. Tilia
cordata Mill. Drzewo o korze gładkiej,
czarnoszarej, popękanej jedynie na
starych
pniach.
Liście
sercowate,
podwójnie piłkowane, spodem z pęczkami
rudych włosków w kątach nerwów;
korona żółtobiała; kwiatostan wzniesiony,
-
Wersja 01 01 2017.
3-16-kwiatowy, zrośnięty z języczkowatą
podsadką. U nas pospolita na niżu i w
niższych położeniach górskich. Kwitnie
VII.] – kislevelű hárs (Tilia cordata) [a
mályvafélék (Malvaceae) családjába tartozó
hárs nemzetség egyik, a Kárpát-medencében
is honos faja]
Lipa krymska (Tilia × euchlora K. Koch)
[gatunek drzewa należący do rodziny
ślazowatych. Mieszaniec lipy drobnolistnej
z Tilia dasystyla.] – krími hárs (T. x
euchlora) [kertészeti célokra a leggyakrabban
alkalmazott hibrid, melynek másik szülőfaja
a Krím-félsziget reliktum hársfaja, a
gyapjasbibeszálú hárs (T. dasystyla). A krími
hársat feltűnően fénylő levéllemezéről,
szálkás fűrészfogairól, keskeny koronájáról
könnyű felismerni. Előnyéhez sorolandó,
hogy a városok szárazabb, szennyezett
levegőjét is könnyedén elviseli.]
Lipa srebrzysta, lipa węgierska (Tilia tomentosa
Moench) [gatunek drzewa należący do
rodziny ślazowatych. Występuje w
Europie
Środkowej,
w
Europie
południowo-zachodniej i w Turcji] –
ezüsthárs ~ Ezüstlevelű hárs ~ Molyhoslevelű hárs (Tilia tomentosa, Tilia argentea)
[a mályvafélék (Malvaceae) családjába
tartozó hárs nemzetség egyik, a Kárpátmedencében is honos faja.]
Lipa
szerokolistna, lipa wielkolistna (Tilia
platyphyllos L.) [gatunek drzewa należący
do rodziny ślazowatych. Występuje w
Europie i w Turcji. W Polsce występuje
głównie na południu i jest rzadsza od lipy
drobnolistnej] – nagylevelű hárs (Tilia
3204
platyphyllos) [a mályvafélék (Malvaceae)
családjába tartozó hárs nemzetség egyik, a
Kárpát-medencében is honos faja]
lipa szerokolistna (Tilia cordata) [zob. Lipa
drobnolistna (Tilia cordata Mill.)] –
kislevelű hárs (Tilia cordata) [a mályvafélék
(Malvaceae)
családjába
tartozó
hárs
nemzetség egyik, a Kárpát-medencében is
honos faja]
lipaza [1. enzym trawienny rozkładający
tłuszcze; 2. gr. lipos 'tłuszcz'; -aza
'końcówka
systematycznych
nazw
enzymów' wg fr. diastase 'diastaza, enzym
uzyskany w r. 1833'. biol. trawienny
enzym trzustkowy, powodujący rozkład
tłuszczów] – (gör.) lipáz; (élővilág) az
ember és a húsevő állatok beleiben a zsírokat
felbontó és ezáltal felszívódásukat lehetővé
tevő enzim (erjesztő)
lipcowy, -a, -e [przymiotnik od: lipiec] – júliusi
lipiec – (miód) hársméz [„Lipiec białowieski” jest
miodem nektarowym]
lipiec [1. siódmy miesiąc roku kalendarzowego;
2. siódmy miesiąc w roku wg używanego w
Polsce kalendarza gregoriańskiego. Nazwa
miesiąca (wg Brücknera) (dawniej
również lipień) pochodzi od kwitnących
wówczas lip. Lipy notabene kwitną
(obecnie) w czerwcu. Łacińska nazwa
Iulius (zobacz: kalendarz rzymski) została
zapożyczona przez większość języków
europejskich. Nazwa Iulius została nadana
na cześć Juliusza Cezara. Przedtem
miesiąc nazywał się Quintilis.] – 1.
(miesiąc) július (júl.); (dawno) Szent Jakab
hava – Oroszlán hó – Nyár hó (w lipcu:
júliusban); 2. júliusi méz
lipień (Thymallus thymallus) [słodkowodna,
zimnolubna ryba z rodziny łososiowatych]
– pér (hal) [Thymallus thymallus. Pénzes
pér. Átlagos testhossza 25-30 cm. Leírása.
Teste megnyúlt, karcsú, többé kevésbé
oldalról
lapított
és
aránylag
nagy
pikkelyekkel fedett. Feje elhegyesedo és
hátvonala az orrtól a hátúszóig egyenletes
ívben emelkedik.]
lipina [1. pot. drzewa lipowe; 2. pot. drewno lipy]
– hársfa; korcs, rosszul nőtt hársfa
lipka [mała, młoda lipa] – mézvirág;
hársfacsemete
-
Wersja 01 01 2017.
lipka pokojowa [1. Lipka pokojowa, jeżatka
afrykańska,
sparmania
afrykańska
(Sparmannia africana), gatunek z rodziny
lipowatych, popularna doniczkowa roślina
uprawna pochodząca z Afryki. Posiada
duże jasnozielone liście, klapowate lub
sercowate, miękkoowłosione, duże białe
kwiaty, zebrane w podbaldachy. 2. krzew
o jasnozielonych, sercowatych liściach i
owłosionych kwiatach, uprawiany jako
roślina doniczkowa] – Fokföldi szobahárs
(Sparmannia africana)
lipid, lipoid; lipidy, lipoidy [związek organiczny
będący składnikiem żywych komórek] –
(orvosi) lipoidok; (élővilág) növényi és állati
eredetű a
zsírokhoz közelálló, fontos
szerepet betöltő anyagok; (med) glicerinből
v. egyéb többértékű alkoholból és hosszú
szénláncú zsírsavakból felépülő, vízben nem,
de zsíroldó szerekben oldódó molekula
(például zsírok)
lipidaemia (choroba) – lipidvérűség (lipidaemia); a
lipidek megjelenése a vérben, lipidvérűség
lipotymia (lipothymia) [(med.) bezwład członków,
przy normalnie działającym umyśle] –
ájulás (lipothymia); szívmegállás; syncope
cardialis (más néven lipothymia) [a
különböző szívbetegségek miatt kialakuló
agyi vérellátási zavar, többnyire átmeneti
eszméletvesztéssel.]
lipowy, -a, -e [1. zrobiony z lipy; 2. będący barwy
lipy] – hárs-, hársfaLippia
trójlistna,
miłowonka
trójlistna,
cukrownica trójlistna, werbena cytrynowa
(Aloysia citrodora) [gatunek krzewu z
rodziny werbenowatych, pochodzący z
Ameryki
Południowej
(Argentyna).
Została przywieziona do europejskich
ogrodów
w
XVII
wieku
przez
hiszpańskich podróżników z Argentyny i
Chile, kiedyś często uprawiana w
południowej Francji.] – citromverbéna
(Aloysia citrodora vagy Aloysia triphylla)
[az árvacsalán-virágúak közé tartozó
lombhullató, évelő cserje. Lándzsa alakú,
világoszöld levelei hármas (innen ered a
tudományos név: triphylla), négyes örvöket
alkotnak. Apró, ibolyakék vagy fehér virágai
fürtökbe rendeződnek, augusztusban vagy
szeptemberben
virágoznak.
Termése
csonthéjas. Argentína, Paraguay, Brazília,
Chile és Peru területén őshonos, Európába a
spanyolok közvetítésével került a 17.
században. 1-3 méter magasra megnő,
erőteljes, citromra emlékeztető illatot áraszt.
Kedveli a sok napsütést, a sok vizet, az
agyagos talajt. Érzékeny a hidegre.]
3205
Lipsk (łuż. Lipsk, niem. Leipzig, łac. Lipsia) [to
miasto o statusie powiatu, najliczniejszy
ośrodek Saksonii, i drugi, po Berlinie,
wschodnich Niemiec. Jest stolicą Rejencji
Lipskiej.] – Lipcse (németül Leipzig)
[Németország keleti részén fekvő város, a
szász szövetségi tartomány legnagyobb
városa. Nevét a Lipsk szláv szóból kapta,
jelentése: „Ahol a hársfák állnak”.]
lipsta [niem. Liebste; narzeczona, ukochana
(ziemia rybnicko-raciborska)] – [Słowniczek
języka śląskiego] menyasszony; szeretett,
drága, kedves, szerető nő
lipścić [flirtować, chodzić ze sobą] – [Słowniczek
języka śląskiego] flörtölni; kacérkodni
Liquid Audio - 'Liquid Audio' zenei formátum
(szószerint: folyékony audio) [az AOL
tulajdonában
lévő
(biztonságos?)
zenekódolási
eljárás;
a
formátum
népszerűsítése érdekében már kb. 50 ezer
Liquid Audio zene tölthető le ingyenesen és
legálisan pl. az Amazon, a LiquidAudio és
más zeneműkiadók Web-oldalairól; Sony is
támogatja; a lejátszás a Liquid Player,
Winamp, stb. lejátszók- kal lehetséges;
a Liquid Audio formátum a népszerű MP3
kódolásnak a vetélytársa]
liquid crystal display {rzecz.} [komp.] [zł.] (też:
LCD); wyświetlacz ciekłokrystaliczny
{m.} [komp.] [zł.] - LCD Liquid Crystal
Display (folyadékkristályos megjelenitő) 'LCD',
folyékonykristály
kijelző
[a
katódsugárcső mellett a legfontosabb kijelzőfajta:
sík
geométriája
miatt
felhasználóbarát, hordozható, könyvszerű
termékeket
tesz
lehetővé;
gyártási
technológiája rendkívül költséges (az u.n.
aktív mátrix változatban sokszázezer hibátlan
tranzisztort kell egy nagy felületre
intergálni); 12-14 hűvelykes szines LCD
kijelzők előállítási ára az 1000.- dolláros
tartományba esik; noteszgépekben használt
nagyméretű egyedei a végtermék árát nagyon
megemelik, de még kisméretű, pl. digitális
kamerákban használt LCD-k ára is fékezőleg
hat az ilyen kamerák terjedésére; a szines
LCD-s zseb-TV-k pedig teljesen eltűntek a
piacról! egyszínű LCD kijelzők előállítása
olcsóbb és továb- bi lendület várható a a
hordozható
kommunkáiós
eszközök
terjedésétől: mobiltelefon, PDA, stb.;
-
Wersja 01 01 2017.
nagyobb méretű LCD-k ma a 14-15
hűvelykes monitorokban 800x600 képelemet
jelenítenek meg, ritkábban nagyobbakat is
bemutatnak;
az
LCD-kijelzők
ipari
szabványosítása
elkezdődött;
kutatói
körökből rendszeresen érkeznek hírek új,
versengő technológiákról, de ezek ipari
felhasználása
később
legtöbbször
problémásnak bizonyul]
liquid crystal display {rzecz.} [komp.] [zł.] (też:
LCD printer, liquid crystal shutter, LCS
printer); drukarka ciekłokrystaliczna {f.}
[komp.] [zł.] – LCD nyomtató, LCD printer
lir (pieniądze) [jednostka monetarna Włoch,
Watykanu
i
San
Marino
przed
wprowadzeniem euro] – (dawno) líra (olasz
pénzegység, 100 centesimo)
lira [1. starogrecki instrument strunowy,
szarpany, w kształcie podkowy; 2. w XV–
XVI w.: instrument smyczkowy; 3. ogon
cietrzewia] – (zene) líra, ógörög húros
hangszer, lant (1. ókori pengetős hangszer; 2.
irodalmi műnem); (átv.) a költői tehetség és
alkotás jelképe; érzelmi elem, érzelmi
színezettség
lira [jednostka monetarna Malty i Turcji] –
(dawno) líra (török és máltai pénzegység)
lira korbowa [instrument smyczkowy z małą
klawiaturą] – tekerőlant (tekerő, nyenyere,
nyekerő,
szentlélekmuzsika,
kolduslant,
forgólant)
lira wojskowa, lira dzwonkowa (instrument
muzyczny)
–
csörgőjáték,
félhold,
harangjáték (hangszer); török tábori hangszer
lirenka – lantocska
lirnik [1. wędrowny bajarz ludowy na Ukrainie i
Białorusi; 2. daw. poeta liryczny; 3.
białoruski i ukraiński wędrowny bajarz
ludowy. Śpiewak grający na lirze lub
bandurze. Przenośne znaczenie słowa
lirnik określa poetę lirycznego] – lantos,
hárfás, dalnok, énekes
Lirogon (Menura novaehollandiae) [1. ptak
podobny do bażanta, o ozdobnym ogonie
w kształcie liry; 2. mieszka w lasach
południowo-wschodniej
Australii;
lirogony (2 gatunki tylko australijskie:
lirogon wspaniały i lirogon Alberta)] –
pompás lantmadár
3206
Lironos
australijski
(Macroderma
gigas)
[gatunek ssaka z rodziny lironosowatych]
– (ang. Australian false vampire bat) fakó
álvámpír (Macroderma gigas) [az emlősök
(Mammalia) osztályának a denevérek
(Chiroptera) rendjéhez, ezen belül az
álvámpírok (Megadermatidae) családjához
tartozó Macroderma nem egyetlen faja.]
lirycznie – lírai hangon v. módon
liryczność, liryzm [uczuciowość i nastrojowość
przejawiająca się w dziełach sztuki lub w
czyimś zachowaniu] – líraiság
liryczny, -a, -e [1. związany z liryką, odnoszący
się do niej; 2. nastrojowy, uczuciowy,
pełen liryzmu] – (gör.) lírai, lírikus; lírai
jellegű, a lírával kapcsolatos
liryk [1. poeta piszący utwory liryczne; 2. utwór
liryczny] – (gör.) lírikus, lírai költő
liryka [1. jeden z trzech rodzajów literackich,
obejmujący utwory, które wyrażają
uczucia i refleksje jednostki; też: utwory o
tym charakterze; 2. liryzm; 3. jeden z
trzech
podstawowych
rodzajów
literackich (obok dramatu i epiki)] – (gör.)
líra, lírai költészet; lírika, lírikus költészet; a
-
Wersja 01 01 2017.
költészetnek az érzelmeket, gondolatokat,
hangulatokat kötött, rendszerint verses
formában személyes jelleggel, egyéni hangon
kifejező ága; az ilyen költemények
összessége; egy költő ilyen alkotásai
liryka bezpośrednia [liryka, w której podmiot
liryczny wyraża swoje przeżycia] –
kötvetlen líra
liryka Mickiewicza – Mickiewicz lírája v.
költészete
liryka miłosna – szerelmi költészet
liryka opisowa – tájlíra, tájköltészet [A tájköltészet
(tájleíró költészet, tájleírás) a leíró költészet
egyik műfajcsoportja. Azok a művek
tartoznak ide, amelyek nem kizárólag, de
meghatározó mértékben az embert körülvevő
élő és élettelen természeti környezetet
jelenítik meg, beleértve az ember által
alkotott épületeket, tárgyakat.]
liryka polityczna – politikai líra
liryka polska – lengyel líra
liryka pośrednia [liryka, w której podmiot
liryczny jest ukryty za konstrukcją świata
przedstawionego lub za bezosobową
refleksją] – közvetett líra
liryka refleksyjna – gondolati líra; filozófiai líra
liryka religijna – vallásos költészet [a költészetnek
igen nevezetes köre, mely nem annyira
műfajilag, hanem tartalmilag határolódik el.
Vallásos költészetnek nevezzük akár a lirai,
akár az epikai, akár a drámai költészetnek
mindazon termékeit, melyekben a vallási
eszme a fő.]
liryki polskie – lengyel lírai művek
liryzacja [1. przepojenie czegoś liryzmem;
2. nadanie tekstowi epickiemu elementów
liryki] – lírizálás
liryzować – liraizálni, líraivá tenni
lis [1. drapieżne zwierzę o wydłużonym tułowiu,
wąskim, ostro zakończonym pysku i
puszystym, długim ogonie; 2. wyprawiona
skóra tego zwierzęcia; 3. pot. o człowieku
sprytnym, podstępnym; 4. pot. zabawa
dziecięca; 5. (hist.) Prawodawstwo polskie
brało w opiekę lisa, zabraniając tępienia
młodych lisów ze względu na pożytek
futra.] – róka; rókagallér; (átv.) ravasz,
hamis, alattomos v. kétszínű ember
Lis [nazwa zwyczajowa oznaczająca drapieżnego
ssaka z rodzaju Vulpes, najczęściej
stosowana w odniesieniu do gatunku
Vulpes vulpes (w języku polskim zwanego
lisem pospolitym, lisem rudym lub, po
prostu, lisem), a także przedstawicieli
innych gatunków, podobnych do lisa, a
zaliczanych
do
rodzajów:
Alopex,
Dusicyon i Urocyon.] – róka [rókák a
-
Wersja 01 01 2017.
ragadozók (Carnivora) rendjén belül a
kutyafélék (Canidae) családjának rövidlábú
képviselői. A róka név alatt gyakran csak a
vörös rókát (Vulpes vulpes) értik.
Rendszertani szempontból elkülöníthető a
rókák (Vulpini) nemzetsége a valódi
kutyaformák (Caninae) másik ágától, a
kutyáktól (Canini).]
3207
A nemzetségbe az alábbi nemek és fajok
tartoznak:
 Sarki róka (Alopex) (Linnaeus, 1758) - 1 faj
(Alopex lagopus) vagy (Vulpes lagopus)
 Róka (Vulpes) (Frisch, 1775) - 11 faj
o Indiai róka vagy bengál róka (Vulpes
bengalensis)
o Afgán róka (Vulpes cana)
o Ezüsthátú róka (Vulpes chama)
o Pusztai róka (Vulpes corsac)
o Vörös róka (Vulpes vulpes)
o Sivatagi róka (Vulpes zerda)
 Szürke róka (Urocyon) (Baird, 1857) - 2 faj
o Szürkeróka (Urocyon
cinereoargenteus)
o Szigeti szürkeróka (Urocyon littoralis)
 Lapátfülű róka (Otocyon) (Müller, 1836) - 1
faj (lapátfülű róka, lapátfülű kutya vagy
kanálfülű kutya, Otocyon megalotis vagy
Vulpes macrotis)
ű
o Tibeti róka (Vulpes ferrilata)
o Fakóróka (Vulpes pallida)
Lis, lis pospolity, lis rudy (Vulpes vulpes)
[gatunek drapieżnego ssaka z rodziny
psowatych (Canidae). Występuje na
półkuli północnej, w części Azji, w
Europie, Ameryce Północnej i północnej
Afryce. W XIX wieku został wprowadzony
do Australii, gdzie jest obecnie jednym z
największych szkodników.] – vörös róka
(Vulpes vulpes) [a rókák legismertebb és
egyúttal a Vulpes nem legnagyobb termetű
faja. A valódi kutyaformáktól külsőleg a
napvilágon tojásdad alakú pupillája, lapos
szembolti íve és aránylag kicsiny felső
tépőfogai különböztetik meg; életmódja
többnyire magányos, míg a kutyáké inkább
csapatos. Óriási elterjedési területe miatt a
vörös
rókának
számtalan
alfaját
különböztetik meg.]
o Homoki róka (Vulpes rueppellii)
Lis,
o Kitróka (Vulpes velox)
Liszki [w Piśmie Świętym użyte
metaforycznie dla oznaczenia, człowieka
chytrego i szkodliwego, pan nazywał
3208
uczniów Swoich i miłujących prawdą po
imieniu, ale Heroda Antypasa nazwał
lisem. Lisy (stare i młode) mogą wyrządzić
wielką szkodę w winnicy, podobnie jak
nieszczerzy i chytrzy ludzie w życiu
zborowym
mogą
działać
bardzo
szkodliwie.] – róka (emlősállat) [Az Írás
olykor
a
Palesztinában
feltalálható
közönséges rókát, a kutya rokonát jelöli
ezzel a szóval, olykor a sakált]
Lis afgański (Vulpes cana) [gatunek drapieżnego
ssaka z rodziny psowatych] – afgán róka
(Vulpes cana) [az emlősök (Mammalia)
osztályába a ragadozók (Carnivora) rendjébe
és a kutyafélék (Canidae) családjába tartozó
faj]
Lis bengalski (Vulpes bengalensis) [gatunek
drapieżnego ssaka z rodziny psowatych,
występującego w Indiach, Pakistanie i
Nepalu] - indiai róka v. bengáli róka (Vulpes
bengalensis) [az emlősök (Mammalia)
osztályába a ragadozók (Carnivora) rendjébe
és a kutyafélék (Canidae) családjába tartozó
faj]
lis czarny – fekete róka
lis farbowany – kétszínű róka; ravasz róka
Lis kapski, lis przylądkowy, lis kama (Vulpes
chama) [gatunek drapieżnego ssaka z
rodziny psowatych. Mały lis, o krótkim
szpiczastym pyszczku i długich uszach] ezüsthátú róka (Vulpes chama) [az emlősök
(Mammalia) osztályába a ragadozók
(Carnivora) rendjébe és a kutyafélék
(Canidae) családjába tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
lis morski [1. kosogon (Alopias vulpinus) rekin;
dł. ok. 3 m; płetwa ogonowa znacznie
wydłużona; spotykany we wszystkich
oceanach na ich otwartych obszarach;
rzadko łowiony z powodu twardego mięsa;
2. rekin o znacznie wydłużonej płetwie
ogonowej i zmiennym ubarwieniu ciała] –
farkascápa (Alopias vulpinus)
lis niebieski – kékróka
lis niełatwo wabi się na przynęta – (közm.) a rókát
nem könnyű tőrbecsalni
lis odsadzić się od chartów – a róka megugrott az
agarak elől
Lis polarny, piesiec, piesak (Vulpes lagopus) [1.
gatunek drapieżnego ssaka z rodziny
psowatych, występujący na obszarach na
północ od kręgu polarnego; 2. niewielkie
zwierzę drapieżne żyjące w tundrze
półkuli północnej – sarki róka (Alopex
lagopus) [az Északi-sarkvidék szép fehér, a
hóban kiváló rejtőszínű bundájáról ismert
ragadozója
a
kutyafélék
(Canidae)
családjából. Egyes rendszertanok szerint
nemének egyetlen faja; mások a Vulpes,
illetve a Canis nembe sorolják]
lis
srebrny [odmiana
srebrzystoczarnej
(gallér)
lisa hodowlanego o
sierści] – ezüstróka
3209
Lis
wirginijski (Urocyon cinereoargenteus)
[gatunek drapieżnego ssaka z rodziny
psowatych. Żyje samotnie, czasami w
wieloletnich
związkach.
Zamieszkuje
własne
terytoria,
które
zaznacza
zapachem. Prowadzi przeważnie nocny
tryb życia. Często jest mylony z kojotem.
Dożywa około 8 lat; w niewoli dożywa 15.]
– szürkeróka (Urocyon cinereoargenteus)
[az emlősök (Mammalia) osztályának a
ragadozók (Carnivora) rendjéhez, ezen belül
a kutyafélék (Canidae) családjához tartozó
faj]
lisek [mały lis] – kis róka
Lisek (łac. Vulpecula, dop. Vulpeculae, skrót Vul)
[niezbyt jasny gwiazdozbiór nieba
północnego, oznaczony w 1690 r. przez
Heweliusza. Znajduje się on wewnątrz
formacji "trójkąta letniego".] – Kis Róka
(latin: Vulpecula) csillagkép
lisi, -a, -ie [związany z lisem] – róka-; rókabőrből
készült; (átv.) ravasz, alattomos
lisi kołpak – rókaprém kucsma (kalpag)
lisi ogon – rókafarok
lisi trop – rókanyom
lisia czapa, czapka [świetlista otoczka dokoła
Księżyca] – holdkoszorú, holdudvar
lisia jama; lisia nora – rókalyuk
lisia kita – rókafarok
lisia skóra – rókabőr
lisie futro – rókaprém
lisie wykręty – ravasz kibúvó, csűrés-csavarás
-
Wersja 01 01 2017.
lisiątko [zdrobnienie od "lisię"] – kis róka,
rókakölyök, rókafióka
lisica [samica lisa] – róka, nőstényróka; (grzyba)
rizike; őzgomba; (kaczka) vadkacsa fajta
lisisko [zgrubienie od: lis] – kis róka
lisiura [1. pot. zgr. od lis w zn. 1.; 2. daw. futro z
lisów lub płaszcz podbity lisim futrem;
3. daw. męska czapka z lisiego futra, z
opuszczanymi nausznikami] – rókabőr
sapka, rókaprém
lisiurka [1) w języku łowieckim czapka ze skóry
lisa, używana w Polsce od XVI wieku.
Klapy podwiązane zwykle u góry, w czasie
mrozów lub deszczu spuszczano na dół –
chroniły wtedy całą głowę. 2) suknia
podbita lisami, używana na polowaniach
lub w podróży ze względu na wygodę i
ochronę przed chłodem. 3. w narodowym
polskim ubiorze miała dwa znaczenia:
była to czapka zimowa z lisa, której końce,
podwiązane u góry, w czasie mrozu i słoty
spuszczano dla osłony całej głowy - i
suknia podbita lisami, ciepła i wygodna,
bo lekka, używana na polowaniach i
podróży; 4. w języku łowieckim, czapka ze
skóry lisa, znana już w XVI w. Posiada
klapy, które opuszcza się na uszy. Może to
być również kożuszek podszyty skórą lisa.]
– rókabőr téli sapka; rókaprémes téli ruha
lisowczyk [żołnierz kawalerii polskiej w XVII w.,
walczącej jako oddziały najemne] - (tört.)
(A Lisowki lovashadseregének tagja a XVII.
sz.-ban)
3210
lisowczycy (początkowa nazwa "Straceńcy",
również chorągiew elearska) [to oddział
lekkiej jazdy polskiej sformowany w 1615
roku, pierwotnie jako konfederacja
żołnierska pod wodzą pułkownika
Aleksandra
Józefa
Lisowskiego.
Dwutysięczny oddział lisowczyków brał
udział w wojnach moskiewskich.] - (tört.)
(A Lisowki lovashadseregének tagjai a XVII.
sz.-ban)
list [pisemna wypowiedź skierowana do osoby
lub instytucji; też: papier, na którym
napisano tę wypowiedź] – levél;
(kereskedelem) hitellevél; okmány, hivatalos
irat, levél, igazolvány
List (grec. epistole) [1. wykopaliska dokonane na
terenach starożytnego wschodu wskazują
na to, że listy pisano już około 1700 lat
przed Chrystusem. Pisano je na
tabliczkach drewnianych, glinianych,
łupkowych, albo i na liściach papirusu.
Pierwszą wzmiankę o liście spotykamy w
Starym Testamencie. Napisał go sam król
Dawid z poleceniem wysłania niewinnego i
skrzywdzonego Uriasza na takie miejsce
na polu działań wojennych, gdzie by
zginął. Na domiar złego list ten sam Uriasz
musiał dostarczyć Joabowi. Postępek ten
kosztował Dawida później dużo cierpień,
upokorzeń i znoszenia hańby. Nie łatwo
także było z doprowadzeniem sprawy tej
do porządku z Bogiem. Zakon zezwalał
Izraelicie na danie żonie, która mu się nie
podobała,
listu
rozwodowego
(akt
rozwodowy,
BT).
2.
W
Nowym
Testamencie spotykamy różne listy, do
których należą: list z decyzją apostołów,
list Klaudiusza Lizjasza, listy do siedmiu
zborów w Azji (dzisiejsza Turcja), jednak
najwięcej znane są nam listy apostolskie,
których jest 21, z których większość
pochodzi od apostoła Pawła. Podobnych
listów było bardzo dużo między
pierwotnymi chrześcijanami, jednak nie
wszystkie uznano za inspirowane i dlatego
nie zostały umieszczone w Biblii.] – levél
(az Ószövetségben Dávid levele Uriással
kapcsolatban);
(Újszövetség)
Epistula
apostolorum (latin, a.m. Az apostolok levele)
[az apokrif evangéliumok körébe tartozó
ókeresztény irodalmi mű. Formáját tekintve
a 11 apostol közös levele (lásd még apostoli
levelek), a négy világtáj egyházaihoz,
amelyben elmondják a Jézustól feltámadása
után Galileában mintegy végrendeletként
kapott kinyilatkoztatást.]
list akantusowy – akantuszlevél [Az akantusz a
medveköröm növény görög elnevezése. Az
akantuszlevél a görög építészet kedvelt
-
Wersja 01 01 2017.
eleme volt, később liturgikus tárgyakon is
elterjedt és kedvelt díszítés lett.]
list akredytywny – hitellevél
list anonimowy – névtelen levél
list apostolski – apostoli levél; pépai v. püspöki
levél
"List Aristeasa" (II lub I wpne) – Ariszteaszlevél [szerzője az i. e. 2. században az
Ószövetség görög nyelvre való lefordításáról
számol be egy zsidó irányregény kíséretében.
A levél arról számol be, hogy II. Ptolemaiosz
Philadelphosz
alexandriai
uralkodó,
könyvtárosának, Démétriosz Phaléreusznak
ösztönzésére Eleazar jeruzsálemi főpaptól a
törvény szövegének tekercseit és fordítókat
kért és kapott, akik a zsidók törvényeit
görögre fordították (Szeptuaginta). A hatszor
tizenkét fordító a héber szöveget Parosz
szigetén 72 nap alatt szó szerint egyezően
lefordította, ami az ókorban az inspiráltság
jelének számított.]
List Barnabasza (ok. 100) – Barbanás levél (korai
keresztény tanító irat)
list bezpieczeństwa – védlevél, menlevél
list czuły – gyöngéd levél
list datowany dnia dziesiątego bieżącego
miesiąca – folyó hó 10-én kelt levele
list datowany dnia 16/IV 1934 roku – 1934. IV. 16án kelt levél
list datowany w maju – május hónapban keltezett
levél
list dłużny – adóslevél
list do domu – levél haza
List do Efezjan [Ef lub Efez] [księga w Nowym
Testamencie przypisywana
świętemu
Pawłowi. Aczkolwiek księga ta nosi nazwę
"List do Efezjan" jej adresat nie jest
pewny. Być może był to list okrężny,
odczytywany w przeróżnych (innych)
gminach chrześcijańskich. Autorem był
być może nie św. Paweł, ale inna osoba,
korzystająca z Listu do Kolosan - listy te
są zbliżone stylistycznie i treściowo. List
zawiera część dogmatyczną, dotyczącą
misterium Chrystusa w Kościele (1,3-3,21)
oraz część moralną (4,1-6,24).] – Pál levele
az
epheszosziakhoz
[Pál
apostolnak
tulajdonított újtestamentumi kánoni irat.]
List do Galatów [Ga], List do Galacjan [Gal]
[jeden z listów św. Pawła z Tarsu,
znajdujący się w Nowym Testamencie.
Galacja w Azji Mniejszej była rzymską
prowincją, w której św. Paweł osobiście
prowadził ewangelizację i założył kościół
lokalny. Jednak po jego wyjeździe
rozpowszechnił się w tym kościele ruch
3211
głoszący konieczność przyjęcia prawa
żydowskiego, a zwłaszcza obrzezania
przez nawracanych na chrześcijaństwo
pogan. Paweł zwraca uwagę na fakt, że
wiara i łaska, a nie wypełnianie przepisów
Prawa jest warunkiem zbawienia.] – Pál
levele a galatákhoz (szokásos rövidítése:
Gal) [a Biblia újszövetségi iratainak részét
képező levél. A levél feltehetőleg Kr. u. 55.
körül keletkezett ókeresztény irat, az
újszövetségi kánonban az apostoli levelek
egyike. A levél szerzője minden bizonnyal
Pál apostol, a levél az apostol életének egyik
nagyon fontos önéletrajzi forrása, amelyben
sok információt megtudhatunk keresztény
életének állomásairól.]
List do Hebrajczyków [Hbr], List do Żydów
[Żyd] [1. jeden z listów Nowego
Testamentu zamieszczany w wydaniach
Biblii przed Listami powszechnymi. Imię
autora nie jest w liście wymienione i od
początku stanowiło kwestię sporną. Przez
długie lata autorstwo przypisywano
Pawłowi z Tarsu, pogląd ten jest jednak
obecnie zarzucony. Również kanoniczność
Listu budziła wątpliwości. Obecnie
kwestie autorstwa i kanoniczności nie
znajdują się w centrum zainteresowań
biblistów,
poruszane
są
natomiast
zagadnienia takie jak struktura Listu, tło
religijno-historyczne i główne wątki myśli
teologicznej. List do Hebrajczyków
wyróżnia się spośród innych pism Nowego
Testamentu
specyficznym
językiem,
nawiązującym
do
teologii
Starego
Testamentu. Szczególne znaczenie mają w
nim pojęcia takie jak przymierze,
kapłaństwo czy ofiara. Ma to na celu
wykazanie wypełnienia się starego
przymierza w osobie i dziele Chrystusa
oraz zapoczątkowanym przez niego
nowym przymierzu. 2. list ten w Biblii
Gdańskiej nosi nazwę 'List Św. Pawła
Apostoła do Żydów', to samo spotykamy
w
innych
przekładach.
Ponieważ
większość przekładów używa nazwy
'Hebrajczycy', dlatego słownik będzie
trzymać się tej nazwy i dlatego np.
zamiast 'Żyd 9;27' podamy 'Hbr 9;27'.
List
do
Hebrajczyków
(Żydów)
prawdopodobnie został napisany przez
apostoła Pawła, albo też podyktowany
przez niego komuś drugiemu. Napisany
był około roku 68 tuż przed zburzeniem
Jerozolimy przez Tytusa (w roku 70) bo
sądząc z Hbr 10;11, gdzie użyty jest czas
teraźniejszy, świątynia musiała jeszcze
stać i być uczęszczana. List ten napisany
był
dla
chrześcijan
pochodzenia
-
Wersja 01 01 2017.
żydowskiego. Nawołuje on do wytrwania,
wzrostu i dojrzewania w wierze,
udowadnia, że ST doczekał się końca, bo
wykonany został przez Chrystusa, jako że
nie mógł być wykonany przez żadnego z
ludzi; ostrzega przed nawrotem do
judaizmu; wyjaśnia, że Chrystus jest
wyższy
od
aniołów,
Mojżesza
i
Melchizedeka, że był tym, na którego
ofiary w ST wskazywały i o nim pisali
prorocy.] - A Zsidókhoz írt levél (Héber
levél) [1. az Újszövetségbe kanonizált levél.
A szerző és a címzett "személyéről" a
kutatók nem jutottak megegyezésre. 2.
Szerzőség tisztázatlan. Szóba jöhetnek:
Timóteus, Barnabás, Apollós; keletkezési
helye ugyancsak ismeretlen, föltehetően Kr.
u. 70 előtt írták; olyan keresztyénekhez szól,
akiket fenyeget a hittől való elszakadás.
Felosztása: 1. Jézus Krisztus dicsősége,
emberré létele előtt (1,1-4,13); Krisztus
feljebbvaló az angyaloknál és Mózesnél; 2.
Krisztus papi tiszte (4,14-10,18); Krisztus
Melkisédek rendje szerinti pap; 3. a
keresztyének állhatatos kitartása (10,1912,29); 4. utószó: intések, személyes
üzenetek, áldáskívánás (13,1-25).]
list do kogo – vkinek szóló levél, levél vki részére
List Do Kolosan [1. w Kolosach, miasteczku
położonym w okolicy górskiej na
południowy wschód od Efezu koło
Laodycei, Paweł chyba nigdy nie był, ale
pracował tam pomocnik jego Epafras. List
ten Paweł napisał w więzieniu w Rzymie
około roku 60; do Kolosan przesłany był
przez Tychika i Onezyma. W zborze tym
brak było ugruntowania w nauce, co dało
przyczynę do nawrotu do judaizmu,
czczenia aniołów, polegania na mądrości
ludzkiej i dlatego napisał ten list. Błędy te
są bardzo powszechne w życiu dzisiejszych
chrześcijan i dlatego Duch Święty tak
kierował sprawą, że list ten dostał się do
Pisma Świętego, które napisane zostało dla
nas. 2. list św. Pawła, napisany do gminy
chrześcijańskiej w Kolosach, stanowiący
księgę Nowego Testamentu. Adresaci listu
wywodzili
się
prawdopodobnie
ze
środowiska pogańskiego. List prezentuje
obraz żywej, zjednoczonej i stałej w
wierze, jednak nie w pełni dojrzałej
duchowo wspólnoty. Został napisany w
celu umocnienia wiary młodego Kościoła
kolosańskiego i ostrzeżenia go przed
grożącymi mu błędami. Zgodnie z listem
chrześcijanie powołani są do nowego życia
w Chrystusie, który jest Głową Kościoła, i
nie powinni poddawać się w niewolę nauk
czysto ludzkich. Jako wybrani przez Boga
3212
powinni dawać świadectwo nowego życia i
w swym postępowaniu mieć wzgląd na
Jezusa Chrystusa. Różnice w języku i
nauczaniu w porównaniu z innymi listami
Pawłowymi
skłaniają
niektórych
egzegetów do podważania autorstwa
apostoła Pawła. List do Kolosan łączy
związek z dwoma innymi listami św.
Pawła: Listem do Efezjan i Listem do
Filemona. Uznawany za najstarszy znany
obecnie odpis (fragmentaryczny) listu jest
tzw. Papirus P46 (lub Chester Beatty II),
którego powstanie datowane jest między I
a III wiekiem.] – KOLOSSÉBELIEKHEZ
ÍRT LEVÉL [1. A Pál levele a
Kolosszébeliekhez (más fordítás szerint:
kolosséiakhoz, Levél a kolosszeieknek, A
kolosszeieknek írt levél) az Újszövetség
egyik könyve, a páli levélgyűjtemény
(Corpus Paulinum) része, hagyományosan a
fogságból írott levelek közé tartozik. 2. Pál
fogságában írt levele, noha nem írja meg
fogságának a helyét (Kol 4,3.10.18),
valószínűleg Rómában 62 körül. A levél
célja, hogy óvja a gyülekezetet az őt komoly
veszedelemmel
fenyegető
judaistagnosztikus tévtanítástól. Felosztása: 1.
köszöntés és hálaadás (1,1-8); 2. tanító rész
(1,9-2,5); 3. gyakorlati intések (2,6-4,6); 4.
záró üdvözletek (4,7-18).]
List Do Rzymian [napisany był przez Pawła
około roku 56 podczas jego trzeciego
pobytu w Koryncie. List ten zdaje się
zajmować
czołowe
miejsce
wśród
wszystkich listów Pawła. Napisany został
do Rzymian, do których miał przybyć
dopiero w roku 63. Nie czytamy nigdzie,
skąd Paweł dowiedział się o tym zborze i o
jego stanie duchowym. Ewangelia dostała
się tam przez pierwotnych chrześcijan,
którzy nie byli apostołami. Głównym
przedmiotem listu jest Ewangelia. Paweł
udowadnia, że Bóg nie jest tylko Bogiem
Żydów, ale i pogan. Wszyscy zgrzeszyli i
tylko przez wiarę mamy przystęp do Boga.
Chrześcijanin musi umrzeć dla świata,
zmartwychwstać w Chrystusie i wędrować
w Duchu. Ewangelia nie odrzuca obietnic
danych Izraelowi. Wyjaśnia także, że
Żydzi ponoszą odpowiedzialność za
odrzucenie Mesjasza, chrześcijanie muszą
być posłuszni władzom świeckim; nie
powinni
dawać
zgorszenia
w
naśladowaniu Chrystusa.] – Pál levele a
rómaiakhoz, más néven A rómaiakhoz írt
levél vagy Római levél [az Újszövetség
hatodik könyve. Kulcsszava és legfőbb
fogalma a megigazulás. Ennek köszönhetően
mind Augustinus, mind a lutheri reformáció
-
Wersja 01 01 2017.
számára a legfontosabb újszövetségi könyv
volt.
–
Pál
apostol
valószínűleg
Korinthoszban írta a rómaiakhoz írt levelet,
Kr. u. 55-56-ban vagy 57-58-ban. – A római
keresztény gyülekezetet, mely Kr. u. 50 előtt
jött létre, nem Pál apostol alapította. E
Krisztus-hívők a hitük miatt nem járhattak a
zsinagógákba, ezért a keresztények csoportjai
„házi csoportokat” alkottak (vö. 15,14-15)]
List do Rzymian [Rz lub Rzym] – jeden z listów
Nowego Testamentu autorstwa św. Pawła. — List
został napisany najprawdopodobniej podczas
podróży misyjnej św. Pawła w Koryncie w roku
58 n.e. Adresatem listu była rzymska gmina
chrześcijańska. —Głównym celem listu jest
wyjaśnienie doktrynalne Ewangelii, a zwłaszcza
zagadnienie usprawiedliwienia przez wiarę. Paweł
podkreśla
powszechną
grzeszność
człowieczeństwa
i
konieczność
usprawiedliwienia, zarówno dla pogan, jak i dla
Żydów. Usprawiedliwienie jest wynikiem łaski i
wyłącznie łaski. Autor wyjaśnia znaczenie chrztu
jako uwolnienia od grzechu oraz włączenia do
Kościoła. Paweł przyjmuje dualizm duszy i ciała,
zarazem zapowiadając zmartwychwstanie ciała.
Po części doktrynalnej autor przechodzi do
tematów moralnych i praktycznych: podstawą
życia chrześcijańskiego powinna być miłość,
tolerancja w sprawach mniej ważnych i
naśladowanie Chrystusa. Z powodu nauki o
usprawiedliwieniu uważany przez Marcina Lutra
za najważniejszy list Nowego Testamentu. —
Pawłowe autorstwo tego listu nigdy nie było
kwestionowane. Pewne wątpliwości zgłaszane są
jedynie w przypadku rozdziału 16. Czy
rzeczywiście apostoł, który przedtem nie był w
Rzymie, mógłby znać tylu ludzi tam
mieszkających? Niektóre z tych osób przebywały
w owym czasie w Azji Mniejszej. Dlatego też
proponowano, by rozdział 16 uznać za List do
Efezjan. Wyjaśnienie to znajduje oparcie w
starożytnych rękopisach (p46). Ponadto w
niektórych rękopisach – Kodeks Boerneriański –
brak słów „w Rzymie” (1, 7. 15)
RÓMABELIEKHEZ ÍRT LEVÉL. - Pál írta,
amikor harmadik missziói útja alkalmával három
hónapot töltött Korintusban (ApCsel 20,2-3; Róm
1,1; 15,25-27); Pál azt tervezte, hogy rövid
jeruzsálemi tartózkodás után Spanyolországba
utazik, és remélte, hogy ez alkalommal útba
ejtheti Rómát és személyesen megismerheti az
ottani keresztyén gyülekezetet (Róm 1,10-11;
15,14-33); Pál azelőtt még sohasem volt ott.
Ebben a levelében rendkívül világosan tesz
bizonyságot az evangélium üzenetéről. Felosztása:
1. bevezetés (1,1-15); 2. zsidók és pogányok
egyaránt bűnösök (1,16-3,20); 3. a hitből való
megigazulás (3,21-5,21); 4. a megszenteltetés (68); 5. Izráel és Isten üdvözítő terve az egész világ
számára (9-11); 6. fontos tudnivalók a keresztyén
ember gyakorlati életében (12,1-15,13); 7. záró
megjegyzések és köszöntések (15,14-16,27).
List Do Tesaloniczan [1. Tesalonika (później
Saloniki) była miastem w południowej
3213
Macedonii u wybrzeży Morza Egejskiego.
Tu Paweł przybył około roku 50. Podczas
swej drugiej podróży misyjnej, gdzie
dzięki jego pracy powstał zbór. Wkrótce
po wyjeździe stamtąd Paweł napisał
Tesalończykom list; napisany był w
Koryncie i jest pierwszym inspirowanym
listem Pawła, pisanym do zborów. Celem
listu jest ugruntowanie młodych w wierze
chrześcijan w nauce i pocieszenie ich
wiadomością o położeniu zmarłych i o
drugim przyjściu Pana. 2. Drugi list do
Tesaloniczan
napisany
został
prawdopodobnie wkrótce po pierwszym.
Główną jego treścią jest powtórne
przyjście
Pana.]
–
TESSZALONIKABELIEKHEZ
ÍRT
LEVELEK [I. Szerzőjük Pál, akkor írta őket,
amikor 51-ben második missziói útja során
Korintusban tartózkodott, röviddel a
gyülekezet megalapítása után; az első levél
célja, hogy a fiatal gyülekezetet bátorítsa és
előbbre vigye keresztyén állapotában, és felel
néhány őket erősen nyugtalanító kérdésre:
hogy nem lesznek-e hátrányban azok a
hívők, akik Krisztus visszajövetele előtt már
meghaltak. Felosztása: 1. a tesszalonikaiak
megtérése
(1);
2.
Pál
szolgálata
Tesszalonikában (2); 3. az apostol gondja és
közbenjáró könyörgése a gyülekezetért (3);
4. gyülekezeti kérdések: erkölcsi tanítás, az
Úr eljövetele (4,1-5,22); 5. Befejezés (5,2328). — II. A második levél az Úr
visszajövetelével
kapcsolatos
néhány
félreértést akar eloszlatni. Felosztása: 1.
vigasz az üldözések közepette (1); 2.
Krisztus visszajövetelének jelei: a szakadás,
a bűn emberének megjelenése, Isten népének
megtartatása (2); 3. szellemi természetű
tanácsok (3).]
List Do Żydów * List Do Hebrajczyków [List do
Hebrajczyków [Hbr], List do Żydów
[Żyd] – jeden z listów Nowego Testamentu
zamieszczany w wydaniach Biblii przed
Listami powszechnymi.] – A Zsidókhoz írt
levél (Héber levél) [1. az Újszövetségbe
kanonizált levél. A szerző és a címzett
"személyéről" a kutatók nem jutottak
megegyezésre.]
list doszedł – a levél megérkezett
list dziękczynny – köszönőlevél
list ekspresowy – expresszlevél, elsőbbségi levél
list elektroniczny – elektronikus levél (e-mail)
list frachtowy – fuvarlevél, szállítólevél
list gończy [ogłoszenie władz wzywające do
pomocy w ujęciu osoby podejrzanej o
popełnienie przestępstwa] – körözőlevél
-
Wersja 01 01 2017.
list gwarancyjny – jótállási levél, garancialevél
list handlowy – kereskedelmi levél; üzleti levél [a
kereskedők és iparűzők által saját
kereskedelmi v. iparüzletük tárgyaira
vonatkozólag kiállított és ügyfeleikhez
intézett levelek]
list intencyjny [w handlu międzynarodowym:
zaproszenie do złożenia oferty lub
wszczęcia rokowań] – intenciós v. szándék
levél; szándéknyilatkozat
List Jakuba Apostoła a. List św. Jakuba [Jk lub
Jak] [1. jeden z listów apostolskich
Nowego Testamentu, pochodzi od św.
Jakuba. Tradycyjnie autora utożsamia się
ze
św.
Jakubem
Młodszym
(zwierzchnikiem
Kościoła
jerozolimskiego). 2. autorem jest Jakub i,
jak się przypuszcza, był to brat Pański.
(Jakubowie
Nowego
Testamentu).
Napisany został do dwunastu pokoleń
Izraela rozproszonych po świecie (ale
chodzi o tych, co są nawróceni do
Chrystusa). Dokładną datę trudno ustalić,
ale przypuszcza się, że napisany był w
czasie od 45-50 roku. W niektórych
rękopisach list ten umieszczony został po
Dziejach Apostolskich. List mówi między
innymi o narodzeniu się Chrystusa, że
należy być wykonawcą Słowa Bożego.
Podaje, czym jest nabożeństwo, mówi o
próbowaniu wiary, że wiara ukazuje się w
uczynkach, dlatego jest uzupełnieniem
Listu do Rzymian (ale nie stoi z nim w
przeciwieństwie); tłumaczy także, że
Rahab wierzyła w poselstwo Boże Izraela i
dlatego pomagała w tej sprawie, co należy
nazwać wiarą, przypomina, że wiara bez
uczynków jest martwa, a dobre uczynki
3214
bez wiary są tylko moralnością, bo to
czynią także poganie, mówi, że należy
panować nad językiem, ostrzega przed
zeświecczeniem,
ostrzega
bogatych,
zapowiada powtórne przyjście Pana,
przypomina o sile modlitwy i mówi, co
czynić w czasie choroby i błądzenia
chrześcijan.] – Jakab Apostol Levele v.
Jakab levele[ a keresztény Újszövetség egyik
kanonikus irata. Péter első és második
levelével, Júdás levelével és János első,
második,
harmadik
levelével
együtt
hagyományosan az úgynevezett „katolikus
levelek” körébe tartozik. A levelet
hagyományosan Jakab apostolnak, Jézus
testvérének (unokatestvérének) tulajdonítják,
de hitelességét az első századokban
néhányan kétségbe vonták, ezért csak a IV.
században vették végérvényesen a kánonba.
Nagy a valószínűsége, hogy az Újszövetség
első könyve, ami valószínűleg i. sz. 45 körül
keletkezett, viszont az irodalomkritikusok
között ezt többen vitatják, és csak az I.
század végére teszik keletkezését. A Jakablevél a világtól való elfordulásnak és a
bölcsesség meglelésének szükségességéből
indul ki, majd ezt követi a tettekben
megnyilatkozó hit dicsérete. Ez utóbbi ad
erőt a nyelv vétkeinek és kísértéseinek
megfékezésére és azoknak a földi
hívságoknak az elkerülésére, amelyek
példáiként a szerző a kapzsiságot, a
szertelenséget, a csak evilági okosságot, a
gazdagság sóvárgását és a világias lelkületet
hozza
fel,
hogy
végül
türelemre,
állhatatosságra és imádságra intse olvasóit a
bűnöktől való szabadulás reményében.]
JAKAB LEVELE. - Szerzője Jakab (3),
valószínűleg
az
Úr
testvére
(1,1);
zsidókeresztyéneknek szól, hogy vigasztalja
őket a kísértések közt, figyelmeztesse és
helyreigazítsa őket a tévtanokban és bűnökben,
amelyekbe belejutottak. Felosztása:
1. vigasztalás (1);
2. egyes bűnöktől való óvás, mint kevélység, a
gazdagok előnyben részesítése, könnyelmű
beszéd, cselekedetek nélküli hit (2-4);
3. a szenvedések közt türelemre és imádságra
intés (5).
List Judy (Jud) [1. jeden z listów powszechnych
Nowego
Testamentu.
Tradycyjnie
przyjmuje się, że jego autorem jest apostoł
Juda Tadeusz lub Juda, brat św. Jakuba
Młodszego, krewny Jezusa. Adresatem
listu były wspólnoty judeochrześcijańskie
pierwotnego Kościoła. Został napisany w
latach 80. lub 90. I wieku. Ma zaledwie 25
wersetów i jest jednym z najkrótszych
pism Nowego Testamentu. Juda Tadeusz
Apostoł uznawany tradycyjnie za autora
-
Wersja 01 01 2017.
listu, przedstawiony na obrazie Georges'a
de la Toura z I poł. XVII w. Według
pierwszych słów listu jego autorem jest
"Juda... brat... Jakuba" (werset 1),
przypuszczalnie "brata Pańskiego" (Ga
1,19)
i
przywódcy
Kościoła
jerozolimskiego (Dz 15,13-21). 2. jego
autorem jest widocznie Juda - brat
Pański. Napisany został około roku 70 po
Chrystusie. Głównym przedmiotem listu
są ostrzeżenia przed odszczepieństwern i
fałszywymi naukami.] – JÚDÁS LEVELE
[A szerző magát Jakab (3) testvérének
nevezi; mindketten valószínűleg Jézus fivérei
voltak, akik csak a feltámadás után jutottak
hitre és csatlakoztak a tanítványokhoz; a
levél Kr. u. 81 előtt keletkezett. A levél
megírásának indítóoka az volt, hogy
nyugtalanító
tévtanítás
kapott
lábra,
erkölcstelen
kihatással,
talán
a
gnoszticizmussal kapcsolatosan. Felosztása:
1. bevezetés (1-4); 2. a tévtanítók elítélése
(5-16); 3. intések (17-23); 4. záró
dicséretmondás (24-25).]
list kaperski [upoważnienie dawane kapitanom
przez rząd do ścigania i konfiskowania
statków i towarów nieprzyjacielskich] –
kalózlevél
list
komisyjny
[dokument
zawierający
pełnomocnictwo udzielane konsulowi
przez rząd wysyłający go na placówkę
dyplomatyczną]
–
megbízólevél;
bizománylevél
list
kredencyjny
–
credentialis
levél;
meghatalmazó levél
list kredytowy [zobowiązanie wystawcy do
uregulowania w określonym terminie
należności lub do pokrycia strat do
wysokości gwarancji]
– hitellevél [1.
Okmányos meghitelezés, akkreditív, letter of
credit. A bank vállalja, hogy a szállítási
szerződésben előírt feltételeknek megfelelő
okmányok ellenében teljesíteni fogja a
fizetést. 2. A bankok már az akkreditíves
fizetés
térhódítása
előtt
dolgoztak
hitellevelekkel. Az utazási csekk elődje volt
a hitellevél. Az utas hazai fizetési eszközéért
vásárolt egy hitellevelet, amelyben bankja
felszólítja a célországban működő levelező
bank partnerét, hogy a személyazonosság
megfelelő igazolása után a hitellevél
keretösszegéig fizesse ki a kívánt összeget. A
személyi hitellevél kereskedelmi forgalomra
alkalmazott változata az akkreditív.]
list lokatorów – lakónyilvántartás, lakók
névjegyzéke
list lotniczny – légipostai levél
list miejscowy – helyi levél
3215
list miejscowy polecony – helyi ajánlott levél
list miłosny – szerelmeslevél
list motywacyjny [pismo składane przez osobę
ubiegającą się o pracę] – motivációs v.
indokló levél; kísérőlevél
list na nazwisko – névre szóló
list nadejdzie jutro – levél holnap érkezik
list nadszedł – megjött a levél
list napisany na maszynie – géppell írt levél
list napisany ręcznie – kézzel írt levél
list niedoręczalny – kézbesíthetetlen levél
list niedoręczony – nem kézbesíthető levél
list obiegowy – körlevél, körirat
list odwoławczy – visszahívó levél
list ofertowy – ajánlott (ajánló, kérvény) levél
list okółny – körirat, körlevél
list otwarty [pismo adresowane do jakiejś osoby
lub grupy osób, ale podane do wiadomości
publicznej] – nyílt levél; felnyitott levél
list pasterski [pismo biskupa do wiernych] –
(egyh) püspöki körlevél; pásztorlevél
list patentowy – szabadalomlevél, szabadalomvédő
levél
list pieniężny – pénzeslevél
list pilny – sürgős levél
list pochwalny – dícsérő okmány
list poetycki [utwór wierszowany ujęty w formę
listu] – költői levél
list polecający [list, w którym autor poleca
komuś oddawcę listu] – ajánlólevél
list polecony [list wysyłany za pokwitowaniem,
którego doręczenie poczta gwarantuje] –
ajánlott levél
list poufny – bizalmas levél
list programów – programlista
list prowizyjny [zob. list komisyjny] – províziós
(közvetítői) levél
list przewodni – kísérőlevél
list przewozowy [dokument stwierdzający
oddanie i przyjęcie przesyłki do przewozu]
– szállítólevél, fuvarlevél
list przypowiedni [1. dozwolenie króla na
zaciąganie
wojska,
mianowicie
formowanie chorągwi (ob. Jazda polska i
Rotmistrz); 2. dokument wydawany przez
króla lub hetmana w okresie I
Rzeczypospolitej dla dowódcy oddziału
wojska
(zwykle
rotmistrza
lub
pułkownika) na określoną liczbę żołnierzy
(porcji), oraz na obszar, na którym ma
prowadzić zaciąg. List zawierał także
takie informacje jak wyekwipowanie,
miejsce i czas formowania oraz datę
stawienia się do obozu na popis. W Polsce
-
Wersja 01 01 2017.
spotykany praktycznie od XVI wieku,
choć wojska zaciężne występowały już
wcześniej.] – (daw.) királyi engedély
toborzásra
list reklamowy – levélreklám
list się odpieczętował – a levél felnyílt, ragsztás v.
pecsétje felszakadt
list służbowe – hivatalos levél
list szedł dwa dni – a levél két napig ment v. volt
úton; a levél két nap alatt ért oda
list twojej kolżanki jest bardzo długi – a
kolléganőd levele nagyon hosszú
list typowy – szabványméretű levél
list typowy dla listu formalnego – szabványméretű
levél formális levélhez
list
typowy
dla
listu
prywatnego
–
szabványméretű levél magánlevélhez
list Uriasza [list zgubny dla doręczyciela (1 Krl
11,14)] – Uriás-levél [Uriás-levél az
asszírológiai irodalomban a sumer Sarrukínlegenda (sarrukín születési legendája) egyik
epizódjában szerepet játszó levélre utalnak
Uriás-levélként. A történet szerint Sarrukín,
Agade későbbi uralkodója Urzababa, Kis
királyának udvarában szolgált pohárnokként.
Sarrukín megálmodta Urzababa halálát, aki –
hogy az álom be ne teljesedjen – meg akarta
őt öletni. Sarrukínt egy agyagborítékba zárt
levéllel Lugalzageszihez, Uruk királyához
küldte. A levél tartalma nem derül ki a
szövegből, amely pont ezen a helyen szakad
meg, de feltehető, hogy a levélben Sarrukín
megölését kérte. Az Uriás-levél epizód egy
ismert népmesei motívumot dolgoz fel, ami a
bibliai történet mellett felbukkan Homérosz
Iliászának hatodik énekében is, ahol
Bellerophontész halálát kívánják hasonló
módszerekkel elérni. Az epizódban fontos
szerepet játszó agyagboríték leírását egyes
kutatók az Enmerkar versengése Aratta
urával című sumer eposznak az írás eredetét
leíró részével rokonítják.]
list uwierzytelniający [dokument wystawiany dla
przedstawiciela
dyplomatycznego]
–
megbízólevél; meghatalmazó okirat
list wartościowy [to przesyłka, której zawartość
mogą stanowić przedmioty, dokumenty
bądź korespondencja handlowa mająca
dla Państwa istotną wartość rynkową np.
papiery wartościowe, środki płatnicze.
Nadanie listu wartościowego oznacza
ubezpieczenie zawartości przesyłki na
wartość zadeklarowaną przez nadawcę
(najwyższa deklarowana wartość dla listu
wartościowego kierowanego do krajów , z
którymi Poczta Polska dokonuje wymiany
3216
listów wartościowych - wynosi 4 000 SDR
(około 20 000 zł. PLN)).] – értéklevél
list wraz z kopią – levél másolattal
list z napomnienie – figyelmeztető v. felszólító
levél
list z podziękowaniem a. podziękowaniami –
köszönőlevél
list z powinszowaniem – szerencsekívánó levél
list z zamówieniem – megrendelőlevél
list zagraniczny – külföldi levél
list zapowiedni [rozkaz wstrzymania się z
sądzeniem sprawy, to samo, co inhibicja] –
(orv.) inhibíció; gátlás, tilalom
list zaręczny [W Statucie Litewskim wadjum
nazywa się zaręką, a niekiedy zakładem.
Pismo, przez które taka zaręka była
założona, nazywało się listem zaręcznym
(Art. 25 i 26 rozdz. I, art. 31, rozdz. III).] –
jótállás, kezesség
list zastawny [papier wartościowy emitowany
przez bank] – záloglevél
list zwikły – egyszerű (sima) levél
list zwrócony (jako niedoręczony) – nem
kézbesíthető levél
list zwyczajny – közönséges levél
list żelazy – védlevél, menlevél
list żelazny [1. zob. I glejt w zn. 1, 2.; 2. w
średniowieczu gwarancja bezpieczeństwa
udzielana przez władcę, w XX w. pismo
wydawane przez organa sprawiedliwości
oskarżonemu przebywającemu za granicą,
gwarantujące mu wolność do czasu
stawienia się przed sądem w jego kraju.] –
(dawno) salvus conductus; menedéklevél,
menlevél, oltalomlevél; a szabad utazás
biztosítása
lista [spis ludzi, rzeczy lub spraw sporządzony
według pewnej zasady; też: karta, księga
zawierająca taki spis] – lista, regisztráció,
jegyzék, névsor, lajstrom; regiszter
lista cen – árlista
lista dialogowa [zapisdialogów filmu] –
dialóglista; szövegkönyv
lista dyskusyjna [to forma internetowej grupy
dyskusyjnej
polegającej
na
automatycznym
rozsyłaniu
e-maili
przysyłanych na adres listy do osób, które
zdecydowały się na zapisanie do takiej
listy.] – diszkussziós lista
lista dystrybucyjna [to lista internetowych
adresów e-mail, która służy do masowego
rozsyłania listów do osób, których adresy
znajdują się na liście] – disztribúciós lista;
levelezési címlista
lista eksportowy – exportlista
-
Wersja 01 01 2017.
lista imienna – névjegyzék, névsor
lista kontrolna – ellenőrző lista
lista kosztów – költségjegyzék
lista krajowa – országos lista
lista moderowana – moderált lista
lista nazwisk – névsor, névjegyzék
lista obecnych; lista obecności [lista osób
mających znajdować się o danej porze w
danym miejscu] – jelenléti ív; katalógus
lista ofiar wypadku – a baleset v. szerencsétlenség
áldozatainak névjegyzéke
lista ofiarodawców – gyűjtőív
lista osób – névjegyzék, névsor
lista płac, lista płacy [spis osób, którym ma być
wypłacona pensja] – bérlista, bérjegyzék,
fizetési jegyzék
lista podatkowa, lista podatników – adójegyzék;
adóív, adóbevallási ív
lista prenumeratorów – előfizetők névjegyzéke
lista proskrypcyjna – a proskribáltak névsora
lista publiczna – nyilvános lista
lista rankingowa [lista zawodników, drużyn,
artystów, filmów itp. sklasyfikowanych
według określonych kryteriów]
lista startowa – startlista, rajtlista
lista strat – (wojsko) veszteségi névjegyzék,
veszteséglista
lista towarowa – árulista
lista wyborcza [lista kandydatów jednego
ugrupowania politycznego, zwykle do
parlamentu, samorządu itp.] – választói
lista, választói névjegyzék, választók
névjegyzéke
lista wygranych – nyereményjegyzék
Lista zabytków – Műemléki Jegyzék [a korábbi
Országos Műemléki Felügyelőség (OMF) és
a Budapesti Műemlék Felügyelőség által
összeállított épületjegyzék]
o Az 1957-ben alapított Országos Műemléki
Felügyelőség (OMF) tevékenységi köreinek
1993-ban történt szétválasztása során alakult az
Állami Műemlékhelyreállítási és Restaurálási
Központ, mint a továbbiakban elsődlegesen
hatóságként tevékenykedő Országos Műemléki
Hivatal (OMvH) szakmai háttérintézménye, a
műemlékvédelem
operatív
feladatainak
ellátására.
o 2001-ben létrejött Kulturális Örökségvédelmi
Hivatal (KÖH) [A törvény értelmében a
Kulturális Örökségvédelmi Hivatal hatáskörébe
tartozik a műemlékvédelemmel, régészeti
örökség
védelmével
illetve
a
műtárgyvédelemmel kapcsolatos hatósági,
tudományos és egyéb közszolgálati feladatok
ellátása.]
Lista zabytków w Polsce [wpisanych na listę
UNESCO] – Lengyel Műemléki Jegyzék
3217
lista zamknięta – zártkörű lista
lista życzeń – kívánságlista
listeczek [zdrobnienie od: listek] – kis levélke,
szirmocska
listek [1. mały liść; 2. jedna z oddzielnych części
dużego liścia; 3. pot. pojedyncze, płaskie
opakowanie leku, gumy do żucia itp.] –
levélke, (na drzewie) falevél; szirom
listek boczny – mellékhurok
listek figowy [przysłona nagości (Rdz 3,7): A
wtedy otworzyły się im obojgu oczy i
poznali, że są nadzy; spletli więc gałązki
figowe i zrobili sobie przepaski.] –
fügefalevél
Listera jajowata (Listera ovata (L.) R. Br., według
innych źródeł Neottia ovata (L.) Bluff &
Fingerh.) [gatunek roślin należący do
rodziny storczykowatych (Orchidaceae).
Występuje na rozległych obszarach
Europy i Azji, w tym także w całej Polsce]
- békakonty, más néven közönséges vagy
tojásdad békakonty (Listera ovata) [az
orchideafélék vagy kosborfélék családjába
tartozó védett növény]
L'istesso tempo [to samo tempo] – (zene) L'istesso
tempo; ugyanazzal a tempóval
listewka – léc
listewka pod guziki [część odzieży, która składa
się z paska tkaniny biegnącego po
długości; w zależności od wykończenia
może być zastosowane kryte zapięcie na
guziki, lub dekoracyjne nacięcie z
kieszenią naszywaną lub prhmatu.] szegőpánt [Egy pántból készült rész egy
ruhadarabon, amely kivitelétől függően
rejtett gombolás készítéséhez, vagy egy
zsebszegély vágott szélének díszítésére
használható.]
listki laurowe, bobkowe, liście laurowe, bobkowe
[wysuszone liście drzewa laurowego,
używane jako przyprawa kuchenna] –
babérlevél
-
Wersja 01 01 2017.
listki zarodkowe [warstwy komórek zarodka
człowieka i zwierząt, przekształcające się
w dalszym rozwoju w określone tkanki i
narządy] – embrionális, csíra-, magzati
szimok
Listkowiec cytrynek (Gonepteryx rhamni) [zwany
również latolistek cytrynek. Jest to jedyny
europejski motyl zimujący w opadłych
liściach.] – citromlepke (Gonepteryx rhamni)
[a rovarok (Insecta) osztályának a lepkék
(Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a
fehérlepkék (Pieridae) családjához tartozó
faj.]
listkowy, -a, -e – levél-, leveles
listnienie – rügyfakadás, kizöldülés (listnienie i
kwitnienie: rügyfakadás és virágzás)
listnienie drzew – a fák rügyezése
listonosz [pracownik poczty doręczający
adresatom listy i inne przesyłki],
listonoszka; (listowy) – levélhordó, postás,
kézbesítő, levélkézbesítő (ffi/nő)
listonosz przyniósł świeżą pocztę – a levélhordó
meghozta a postát
listonoszka1
[doręczycielka
pocztowa]
–
postáskisasszony, levélhordó, kézbesítőnő
listonoszka2 [torebka o unowocześnionym
fasonie.
Z
szerokim
paskiem,
przegródkami zapinanymi na zamek i
zewnętrznymi kieszonkami. Wzorowana
na torbie listonoszy. Konduktorka.] –
kalauztáska v. levélkihordó táska
listopad [1. jedenasty miesiąc w roku wg
używanego
w
Polsce
kalendarza
gregoriańskiego, ma 30 dni. 2. nazwa
miesiąca (wg Brücknera) pochodzi od
opadających jesenią liści. Łacińska nazwa
November (= 'dziewiąty miesiąc'; zobacz:
kalendarz rzymski) została zapożyczona
przez większość języków europejskich.] –
november (nov.); Szent András hava –
Nyilas hava – Őszutó hó (w listopadzie:
novemberben)
listopadowy, -a, -e [przymiotnik od: listopad] –
novemberi
3218
listowie – lomb, lombozat, lombsátor
listownie – levélben, levél útján
listowny,
-a,
-e
[odbywający
się
za
pośrednictwem listu] – levélbeni, levél
útján
listowy, -a, -e – levéllistowy [regionalnie: listonosz, doręczyciel] –
postás; kézbesítő
Listra [miasteczko w Azji] – LISTRA (feloldó
város) [Város Likaóniában (ApCsel 14,6-21;
2Tim 3,11)]
LISTSERV [system obsługi list dyskusyjnych,
pierwotnie zaprojektowany dla systemu
operacyjnego IBM VM. Początkowo
wykorzystywany w sieciach BITNET i
EARN, potem także w internecie.] –
listserv v. LISTSERV [1. Eredetileg a
BITNET hálózatra tervezett szolgáltatás és
program, amely a közös érdeklődésű
embereknek nyitott listát, és a közöttük zajló
email forgalmat irányította. Ebből fejlődött
ki aztán egy teljes programcsomag, és az
egész elterjedt az Interneten is. Bővebben
lásd a levelezési listánál. 2. listserver
szolgáltatást nyújtó szoftver; először az
EARN/BITNET hálózat egyes nagyobb
számítógépein működtettek ilyen rendszert,
ma már internetes, Unix- és Windows NTalapú változata is létezik. 3. egy vagy több
levelező listát működtető szerver a
hálózaton; eredetileg a BITNET hálózat
egyik szolgáltatása volt, később elterjedt az
Interneten is; a listserver program
segítségével tudnak a tagok fel- és
leiratkozni, (esetleg) keresni a lista
archívumában, és a levélküldésre vonatkozó
különböző opciókat állíthatnak be (pl.
digest); 4. listserver szolgáltatást nyújtó
szoftver; elõször az EARN/BITNET hálózat
egyes nagyobb számítógépein mûködtettek
ilyen rendszert, ma már internetes, Unix- és
Windows NT-alapú változata is létezik]
ListServe (program) - 'ListServe' listakezelő [a
BitNet hálózat keretében kifejlesztett
listakezelő program, mely a Majordomo
programhoz hasonlóan egy listakiszolgáló
(list server) adminisztrációját önműködően
végzi; a feliratkozottak a lista-kiszolgálóhoz
beérkezett leveleket körlevél formájában
kapják
levelesládáikba;
az
egyéni
feliratkozás más címre megy mint a
hozzászólások, így a hozzászólók nem
ismerik a levelezők teljes címlistáját]
list-server (serwer) – list-server - listakezelő
(program) [levelező csoportok címlistáit
nyilvántartó
program;
segítségével
önműködő feliratkozás, kiiratkozás, körlevélküldés (esetleg több lista kezelése)
-
Wersja 01 01 2017.
lehetséges; magyar levelező fórumok
problémája lehet, hogy a listakezelő program
az ékezetes (MIME-kódolású) levelek
továbbítására nincs megfelelően beállítva,
pedig az szinte minden esetben lehetséges]
listwa [1. podłużny, wąski kawałek drewna,
służący
do
wzmacniania
jakiejś
konstrukcji lub jako element zdobniczy;
2. wąski pasek materiału do obszywania
brzegów ubrania; też: brzeg obszyty
takim paskiem; 3. podłużne zgrubienie na
pniu drzewa powstałe w miejscu
pęknięcia] – léc; szegély, szegélyléc, szél,
perem, karima
listwa ozdobna – díszléc
listwa pod guziki [powierzchnia wzdłuż
krawędzi doczepiona lub przyszyta do
dolnej odzieży, część, która jest zapinana i
która leży pod dziurkami na guziki.] –
eleje átmenet (alsó) [Ruhadarab szélén,
valamely zárható nyílás mentén, az alulra
kerülő rétegen kialakított rész, amely a felső
eleje átmenettel együtt a nyílás zárására
alkalmas.]
listwa podłogi – padlózat-szegélyléc
listwa skalna [bardzo wąska terasa powstała w
wyniku usuwania się zwietrzeliny z
powierzchni skał] – sziklaperem
listwa się odszczepić – a léc lehasad, leválik
listwa zapięcia – gomboláspánt
listwa zasilająca – dugaszolóaljzat-léc (elosztó)
listwa zasilająca z wyłącznikiem – dugaszolóaljzat
kapcsolóval
listwa zębata – fogas, fogazott léc
listwować [obijać coś drewnianymi listwami] –
lécelni
listwowanie [listwy tworzące połączenie jakichś
płaszczyzn, ich wzmocnienie lub ozdobę] –
lécezés
listwowy, -a, -e – léc-; peremes
listwy na ramy – képkeretléc
listy – levéllisty apostolskie – apostoli levelek
listy encykliczne – enciklikus levelek
listy kanoniczne - kanonikus levelek; Pál levelein
kívül a többi apostoli levelek
listy katolickie; listy powszechne - katolikus
levelek; Jakab, Péter, János és Júdás
3219
apostolok levelei az újtestamentumi
kánonban,
amelyek
az
egész
keresztyénséghez szólnak.
listy kredytowe – hitellevél
listy minęły się – a levelek keresztezik egymást
listy powszechne, listy katolickie, grupa 7 listów
w Nowym Testamencie [należą do nich
listy: 1 Jakuba, 2 Piotra, 3 Jana i 1 Judy;
w odróżnieniu od innych listów są one
adresowane do ogółu wiernych, a nie do
poszczególnych gmin — stąd ich nazwa.] Katolikus levelek [az Újszövetség könyvei
közül Jak, 1Pt, 2Pt, 1Jn, 2Jn, 3Jn és Júd
összefoglaló neve. - A régebbi szerzők (pl.
Euszébiosz) szerint a katolikus = 'kánoni';
mások úgy vélik, hogy azért szerepel az
elnevezésben a katolikus, mert ezek a
levelek, Pál apostol leveleitől eltérően, nem
pontosan
meghatározott
közösségnek
szóltak, hanem szerzőik szélesebb körhöz
intézték őket, de ez a magyarázat 2Jn és 3Jn
esetében nem helytálló. Szent Jakab levele,
Szent János első levele, Szent János második
és harmadik levele, Szent Júdás levele, Szent
Péter első levele, Szent Péter második
levele.]
Listy prywatne pisane [(u Zygmunta Glogera)
Listy prywatne pisane po polsku nie
należą do rzadkości dopiero od drugiej
połowy XVI w. Dawniejsze, ponieważ było
ich niewiele, bo załatwiano sprawy
prywatne przez wysyłanych dworzan i
posłańców, i nie były w archiwach
zachowywane,
stanowią
dzisiaj
osobliwości niepospolite. Z powyższego też
względu
przytaczamy
tutaj
z
najdokładniejszem
zachowaniem
współczesnej pisowni list Jana Potockiego
pisany w r. 1529 do Mikołaja
Szydłowieckiego,
kasztelana
sandomierskiego, znajdujący się w
archiwum
jeżewskiem,
wybornie
dochowany a ciekawy i z tego względu, że,
o
ile
wiemy,
jest
najstarszym
dokumentem,
noszącym
na
sobie
własnoręczny podpis członka rodu, który
za czasów Zygmunta III miał zostać
jednym z najpotężniejszych w Polsce.] –
(ir.) lengyel nyelvű magánlevelek
listy uwierzytelniające – meghívólevél
lisy [futro z wyprawionych skór lisich] – rókabőr,
rókaprém
liszaj [1. różne schorzenia skóry w postaci
swędzących wykwitów; 2. ślad zniszczenia
na powierzchni czegoś, spowodowany
pleśnią, rdzą itp.] – sömör; bőrbetegség,
mely a test különböző részein fellépő
duzzadt alapú apró hólyagocskákból áll
-
Wersja 01 01 2017.
liszaj płaski (liszaj czerwony, łac. lichen planus,
lichen ruber, ang. lichen planus, LP) [to
często występująca przewlekła choroba
skóry i paznokci, zwykle również błon
śluzowych, cechująca się powstawaniem
drobnych czerwonych grudek, czemu
nierzadko towarzyszy silny świąd] – (lat.)
Lichen planus; Lichen ruber planus
A mai napig nem ismert eredetű, sokszor
pszichés stresszt követően kialakuló ártalmatlan,
de zavaró (időszakosan igen hevesen viszkető)
bőrbetegség. Jellegzetes apró, többnyire 1-3 mm
átmérőjű, sokszor utcakövezethez hasonlóan
elrendeződő, sokszögű (polygonalis) vagy kerek,
mérsékelten előemelkedő, fénylő felszínű, éles
határú, tömött tapintatú csomócskákból (ún.
papulákból) állnak bőrjelenségei.
Az elváltozások száma igen változó. Néha csak a
legjellegzetesebb területeken (csuklók hajlító
oldalán, keresztcsonttájon) találhatók elszórtan a
fent leírt apró göbcsék, máskor a jelenségek
csaknem az egész törzs és végtagok felületét
elboríthatják. Gyakori még a nemi szerveken,
lábszárak
feszítő
felszínén,
lábháton,
bokatájakon, de nagyon ritka az arcon.
A kis göbcsék sokszor összefolyva 1-3 cm
átmérőjű ún. plakkokat képeznek, de ekkor is
mindig felismerhető, hogy ezek különálló (izolált)
göbcsékből állnak. A papulák többnyire erősen
viszketnek, de vannak szubjektív panaszt
egyáltalán nem okozó esetek is.
A vakarás a tüneteket általában provokálja,
ilyenkor a papulák a vakarási nyomnak
megfelelően vonalszerűen helyezkednek el.
Gyakori jelenség az is, hogy a papulák gyűrű
alakban rendeződnek el (lichen anularis). Ritkán
előfordul az is, hogy a papulák tetején néhány
milliméter nagyságú hólyagok keletkeznek
(lichen bullosus). Sokkal gyakoribb, hogy a
lábszárak, lábhát területén a rosszabb
vérkeringés miatt a papulák megvastagodnak
(hypertrophiásak), erősebben kiemelkednek, 1-2
cm átmérőjűek. Az elváltozások felszínén
gyakran - nagyítóval megfigyelhető - fehéres
színű hálózatos rajzolat látható.
Külön jellegzetessége a betegségnek, hogy a
papulák a nyálkahártyákon is megjelennek
(szájnyálkahártya, nők esetében a nemi szervek
nyálkahártyája). Itt azonban fehéres színűek és
gyakran bizarr faág-, agancsszerű, máskor
hópehelyszerű fehér képződmények formájában
láthatók. Ezeken a területeken is lehetnek gyűrű
alakúak. Ritkán látjuk azt is, hogy a betegnek
csak a szájában (a nyálkahártyán, ajkakon)
vannak tünetei, egyéb bőrjelenség nélkül (lichen
oris). A hosszabb ideig fennálló szájlichen
plakkos formát ölthet (az elváltozások
összefolyhatnak, kissé előemelkedővé válhatnak),
és ritkán idővel kifekélyesedhetnek, sőt igen
ritkán daganat kiindulópontja lehet. A
kifekélyesedett szájlichen igen fájdalmas lehet, és
a táplálkozást zavarhatja.
Általános tünetek (pl. láz, levertség) a betegséget
nem kísérik. A betegség azonban rendkívül
3220
makacs,
kisebb
megnyugvásokkal
(visszafejlődésekkel, ún. remissziókkal) a beteget
hosszú hónapokig, ritkán évekig elkísérhetik.
Kezelése:
Enyhébb esetekben gyulladáscsökkentő (ún.
kortikoszteroid tartalmú) kenőcsökre, ill.
belsőleg adott allergia elleni tablettákra
(antihisztaminok) néhány hét alatt tünetmentessé
válhat. Nagy kiterjedésű ill. súlyosabb esetekben
belsőleg adott hormontartalmú gyógyszereket
alkalmazunk elsősorban. A szájban kialakult
lichent gomba elleni hatóanyagot is tartalmazó
oldatokkal kezeljük, mert a száj gombaflórája
provokáló tényező lehet.
Minden kezelés mellett figyelembe kell azonban
venni, hogy a lefolyás általában hosszú, és bár a
betegség jól kezelhető, a heves viszketés jól
mérsékelhető, számítani kell az időnkénti
belobbanásra, a folyamat erősödésére. A
folyamat azonban jóindulatú és belszervi
elváltozásokat, általános tüneteket hosszú
fennállás alatt sem okoz.
liszajec (zakaźny) [choroba skóry wywołana
zakażeniem
gronkowcami
i
paciorkowcami] – ótvar
liszajowaty, -a, -e [1. pokryty liszajami,
przypominający liszaj; 2. noszący ślady
zniszczenia, brudu i zaniedbania] –
sömörös
liszka [1. pot. gąsienica; 2. samica lisa] –
(zoológia) hernyó; (dawno) róka, nőstény
róka
liszka włos tylko mieni, a nie obyczaje – [a róka
csak a szőrét változtatja, de nem a szokásait]
a külszín csal
liszki bielinka kapustnika są bardzo żarłoczne –
a káposztalepke hernyói nagyon falánkak
liścianka – (építészet) leveles, levél alakú díszítés
liściasty, -a, -e [1. mający liście, złożony z liści
lub z drzew i krzewów mających liście;
2. mający postać liści] – leveles, lombos;
dús levelű
liściasta ładyga – leveles szár, kocsány
liście [boczne organy pędu u roślin
naczyniowych, zwykle o ograniczonym
wzroście.
Pełnią
głównie
funkcje
asymilacyjne, a także pośredniczą w
transpiracji i wymianie gazowej z
atmosferą. W trakcie swego rozwoju
roślina może wytwarzać różne rodzaje
liści: liścienie, liście łuskowate (np. u
-
Wersja 01 01 2017.
podziemnych bulw i kłączy) lub łuski
pąkowe (pąk ) u roślin drzewiastych, liście
młodociane, liście właściwe. W obrębie
kwiatostanów mogą wyrastać liście
przykwiatowe, a w obrębie kwiatu liście
kwiatowe, tworzące jego elementy.] –
levelek; levélzet
liście asymilacyjne (listowie, liście listowia,
właściwe, trofofile) [w części górnej
składają się z blaszki liściowej i ogonka, w
części dolnej z nasady liścia, czasem
dodatkowo
pochwy
liściowej
i
przylistków]
–
asszimiláló
levelek
(fotoszintetizáló levelek)
liście dolne (młodociane, katafile) [rozwijają się
jako następne po liścieniach. Są zwykle
proste i często ograniczone tylko do
łuskowato rozwiniętej nasady liścia. W
miarę rozwoju kolejne powstające liście
stają się coraz bardziej podobne do liści
formy dorosłej] – alsó levelek; levélhajtások
liście karbowane – csipkés levél
liście kędzierzawe – fodros levelek
liście klapkowate – lapulevelek
liście kosmate – bolyhos levelek
liście kwiatowe – viráglevél, virágszirom
liście kwiatowe (listki
okwiatu)
[silnie
przekształcone liście stanowiące część
organów generatywnych – kwiatów. U
dwuliściennych tworzą działki kielicha i
płatki korony, u jednoliściennych –
niezróżnicowany okwiat. Także pręciki i
słupki są przekształconymi liśćmi.] –
viráglevelek; szirmok
liście lancetowate – lándzsa alakú levél v. falevél
liście laurowe, bobkowe [wysuszone liście drzewa
laurowego, używane jako przyprawa
kuchenna] – babérlevelek
liście opadają – hullanak v. lehullanak a levelek
liście pąkowe (łuski pąkowe) [liście lub przylistki
przekształcone w łuski pąkowe. Zwykle
skórzaste, pokryte włoskami, żywicą lub
inną lepką wydzieliną. Chronią zawiązki
pędów, liści i kwiatów. Odpadają wiosną.
Ich liczba i sposób ułożenia (zwykle
podobny do ulistnienia pędu) są ważną
cechą diagnostyczną przy oznaczaniu
drzew i
krzewów poza okresem
wegetacyjnym] – rügylevelek
liście przykwiatowe (górne, hipsofile) [1. liście
wyrastające
tuż
poniżej
organów
generatywnych. Przysadki wyrastają z
węzła u podstawy kwiatu, podkwiatki na
szypule kwiatu, z węzła u podstawy
kwiatostanu wyrastają podsadki (zwane
też u selerowatych pokrywami i
pokrywkami). Zwykle zredukowane w
3221
celu zwiększenia ekspozycji i funkcji
wabiącej kwiatów i kwiatostanów. Czasem
przejmują
funkcje
wabiące.
U
astrowatych liście przykwiatowe skupione
są w okrywę osłaniającą koszyczek. 2.
górny liść występujący w pobliżu kwiatów
i kwiatostanów. Liśćmi przykwiatowymi
są: podsadki, przysadki i podkwiatki.
Tworzą m.in. okrywy kwiatostanów,
niekiedy także kieliszek pod kielichem w
kwiecie] – felső levelek
liście senesowe – (szárított) szennalevelek
liście sercowate – szív alakú levelek
liście skórzaste [liście grube, gładkie i
błyszczące] – (növ.) bőrszerű levelek
liście skrętoległe [liście osadzone po obu
stronach łodygi, tylko po jednym na tej
samej wysokości] – csavart levelek
liście tarczowate – (növ.) tárcsa alakú levelek
liście tutkowate – tölcsérszerű levelek
liście upadają – lehullanak a levelek
liście z drzęwa obleciały – a levelek lehullottak v.
lepotyogtak a fáról
liście
zarodnionośne
(sporofile)
[liście
paprotników zawierające zarodnie] spóratermő levelek
liście ząbkowane – csipkés v. csipkézett levél
liście żółkną – sárgul a lomb
liścienie (liście zarodkowe) [powstają w
rozwijającym się zarodku u roślin
nasiennych. Odżywiają młodą roślinę,
bezpośrednio
po
skiełkowaniu.
U
niektórych gatunków pełnią także funkcje
spichrzowe gromadząc zapasy niezbędne
dla rozwoju kiełkującej rośliny.] –
csíralevelek
liścień, liść zarodkowy [1. pierwszy liść rośliny
nasiennej. Liścień nie powstaje w pąku
kwiatowym, ale jeszcze w rozwijającym
się zarodku. W niektórych wypadkach
liścienie są grube i pełnią funkcję organów
spichrzowych – tak jest np. u fasoli. W
procesie kiełkowania liścienie wydostają
się na zewnątrz i mogą pełnić funkcje
asymilacyjne. 2. pierwszy liść nowego
organizmu roślinnego powstający w
zarodku.
Pośredniczą
one
w
przekazywaniu substancji odżywczych z
bielma (”magazynu” występującego w
obrębie nasiona) do zarodka. Mogą się
zazieleniać i wtedy zdolne są do
Asymilacji.] – falevél (némely növénynél)
csíraképes maggal; sziklevél
liścik [zdrobnienie od: list] – levélke, cédula
liściowy, -a, -e – levél-, leveles
-
Wersja 01 01 2017.
liściożerny, -a, -e [żywiący się liśćmi] – levélevő,
levélrágó
liść (łac. folium) [1. płaska, cienka, zwykle zielona
część rośliny, wyrastająca z gałęzi lub
łodygi; 2. organ roślinny, element budowy
części
osiowej
(pędowej)
roślin
telomowych] – falevél, levél (fillum) [a
növények
hajtástengelyének
korlátolt
növekedésű,
klorofillban
gazdag,
fotoszintetizálást
végző
oldalszerve],
levélzet, lomb
liść bobkowy – babérlevél
liść dłoniasty – ujjas levél
liść jajowaty – tojásdad levél
liść kapuściany; liść kapusty – káposztalevél
liść kielichowaty – kehelyszerű levél, csészeszerű
szirom
liść klinowaty – ék alakú levél
liść klonowy, liść klonu – juharlevél
liść laurowy – babérlevél
liść palczasty – ujjas levél
liść palmy – palmetta, pálmalevél
liść parzysty – pároslevél
liść pierzasty – (növ.) szárnyas levél
liść podłużny – hosszúkás (alakú) levél
liść sałaty – salátalevél
liść selera – zellerlevél
liść ząbkowany – fogazott levél
liść złożony [liść mający na jednym ogonku
osadzone oddzielnie listki] – összetett levél
liść zwiędły – elfonnyadt falevél
lit (Li, łac. lithium) [1. pierwiastek chemiczny,
miękki, srebrzystobiały, bardzo aktywny
chemicznie
metal;
2.
pierwiastek
chemiczny, metal należący do grupy
litowców w układzie okresowym.] – (gör.)
lithium, lítium; (vegytan) az alkálifémek
csoportjába tartozó vegyi elem (Li)
lit [jednostka monetarna Litwy] – litván litas
(litván pénzegység)
-lit [ostatni człon wyrazów złożonych wskazujący
na ich związek znaczeniowy z kamieniem,
skałą, skamieliną lub minerałem] – -lit; -kő
litania [1. modlitwa błagalna, w której wierni
powtarzają chórem słowa wypowiadane
przez prowadzącego modlitwę; 2. pot.
długie,
monotonne
wyliczanie,
wymienianie czegoś; też: długi spis, rejestr
czegoś] – (gör.) litánia (egyetemes
könyörgések); (vallás) felsorolásokból álló,
párbeszédes formájú, hosszú könyörgő ima;
istentisztelet; könyörgő váltakozó imádság,
könyörgő istentisztelet; (átv.)
hosszú,
unalmas, egyhangú felolvasás, előadás v.
3222
beszéd; (átv.) siránkozás, vég nélküli
panaszkodás
litanijny, -a, -e – (gör.) litánia-; litániás
litaury [1. ros. litáwry 'jw.' z ukr. poliitáwry 'jw.' z
gr. polytauréa 'jw.'; kotły, muz. instrument
perkusyjny, złożony z dwu półkul
miedzianych pokrytych napiętą skórą,
uderzaną
pałeczkami;
2.
dawny
instrument perkusyjny] – (dawno; wojsko)
üstdob
litera (gr. gramma, łac. littera) [1. znak graficzny
głoski, właściwy pismom alfabetycznym;
2. w większości kultur obdarzone
szczególnymi znaczeniami symbolicznymi;
i tak islam wyróżnia np. litery ogniste,
powietrzne, wodne i ziemskie - które poza
tym jako materializacje Słowa Bożego są
nosicielami szczególnych znaczeń, m.in. w
odniesieniu do przeszłości, teraźniejszości
i przyszłości. Kabała zna cały system
mistycznych spekulacji, które łączą się
przede wszystkim z formą poszczególnych
liter, jak i z określonymi wartościami
liczb. Siedem gr. samogłosek (dla e i o po
dwie litery) uchodziło w starożytności za
symbole siedmiu sfer niebiańskich i
siedmiu poruszających się w nich planet
lub też za symbole ducha; spółgłoski
natomiast symbolizowały materię. Alfabet
jako połączenie samogłosek i spółgłosek, a
zatem ducha i materii, oraz jako całość
wszystkich znaków języka, odczuwano
jako symbol pełni i doskonałości także
całego kosmosu; stosowano go więc także
dla odstraszania złych duchów. W tym
celu używano liter we wczesnym
chrześcijaństwie aż po średniowiecze - np.
rysowano je na grobach.] – betű (co do
litery: betűről betűre); írásjegy
litera [List do Rzymian chce nam powiedzieć, że
trzymanie się litery, podobnie jak to
czynili Izraelici z Zakonem, obraca się w
zwyczaj, bezsensowną formalność, kult,
ślepą pobożność i zabija żywy kontakt z
Bogiem.] – betű [Alfabetikus szimbólum; a
nevelés és művelődés alapja (Jn 7,15),
lehetővé teszi az írásbeli közlést, de jelöli a
külsőlegeset (Róm 2,27.29), a zsidó
törvényeskedést (Róm 7,6; 2Kor 3,6). Az
ókorban a leveleket és személyes közléseket
magánküldöncök vitték; az ókor kutatói az
ásatások során sokféle levelet találtak.]
litera drukowana – nyomtatott betű
litera gocka – gót betű; szögletes német betűfajta
litera kursowa – dőlt betű
litera początkowa – kezdőbetű
litera prawa – a törvény betűje
litera rozstrzełone – ritkítva szedett betűk
-
Wersja 01 01 2017.
litera tekstowa – (nyomd.) text betűtípus
litera z kreską – ékezetes betű
literacik, literacina [z lekceważeniem o literacie]
– rossz író, firkász
literacki, -a, -ie – irodalmi [Antykwariat Literacki:
irodalmi antikvárium; Portal Literacki:
irodalmi portál; Salon Literacki: irodalmi
szalon]
literacko – irodalmilag
literackość – irodalmi jellege; irodalomszerűsége
vminek
literalnie – szó szerint, betűszerint; betűről-betűre,
teljesen, egészen
literalny, -a, -e [dosłowny] – betűszerinti, teljes,
egész, szószerinti
literalny osioł! – (átv.) címeres ökör!
literat [pisarz] – 1. (lat.) literátor; író, irodalmár;
tollforgató; 2. (lat.) literátus; az irodalomban
jártas, olvasott (ember); az irodalommal
foglalkozó, azt művelő (személy)
literatka [1. pisarka; 2. «mała szklaneczka, z
której pije się wódkę; też: zawartość takiej
szklaneczki] – írónő ; kis sörös pohár (főleg
Krakkóban)
literatura [1. powieści, dramaty, wiersze itp.
mające wartość artystyczną; 2. książki i
artykuły z zakresu jakiejś nauki,
specjalności] – (lat.) literatúra; irodalom;
szépirodalom; az írásos emlékek összessége
literatura apokaliptyczna – apokaliptikus
irodalom
literatura apokryficzny – nem hiteles v. apokrif
irodalom
literatura beletrystyczna – szépirodalom
literatura brukowa – ponyvairodalom, ponyva
(szennyirodalom)
literatura drugiego obiegu – szamizdat irodalom
literatura dziecięca, literatura dla dzieci –
gyermekirodalom
literatura fachowa – szakirodalom
literatura faktu [utwory o charakterze
dokumentalnym]
–
tény(megállapító)
irodalom
literatura fantastycznonaukowa – tudományosfantasztikus irodalom; sci-fi
literatura hebrajska [obejmuje piśmiennictwo
żydowskie w języku hebrajskim. Dziełem
literatury
starohebrajskiej
jest
Bibliahebrajska.] – héber irodalom; zsidó
irodalom [a Bibliával kezdődik, amely a
3223
zsidó nép történetét foglalja magában. Ezt
követik a próféták, és a Talmud
befejezésével folytatódik (Kr.u. 499), majd a
Szenmtírás magyarázatok következnek stb.]
literatura historyczna – történelmi
literatura jarmarczna, odpustowa [teksty, tanie
broszury
przeznaczone
dla
ludu,
popularne w XIX w.] – vásári irodalom,
ponyvairodalom
literatura klasyczna – klasszikus irodalom
literatura ludowa [podania, pieśni, legendy itp.,
związane z życiem i kulturą wsi, zwykle
anonimowe, przekazywane ustnie] – népi
irodalom; népköltészet
literatura młodzieżowa;
literatura dla
młodzieży – ifjúsági irodalom
literatura narodowa – nemzeti irodalom
literatura pacyfistyczna – pacifista irodalom
literatura
parenetyczna
[utwory
upowszechniające wzorce osobowe, np.
ascety, ziemianina lub dworzanina]
literatura piękna – szépirodalom
literatura podróżnicza – útleírás, útleíró irodalom
literatura podziemna – szamizdat irodalom
literatura polska – lengyel irodalom
o Literatura polska w okresie średniowiecza epoka w historii literatury polskiej
przypadająca na okres od X wieku do 1500
roku.
o Literatura polska okresu renesansu – epoka
w dziejach literatury polskiej przypadająca
na okres od 1500 do 1620 roku.
o Literatura polska w okresie baroku – epoka
w historii literatury polskiej przypadająca
na lata od 1620 do 1764 roku.
o Literatura polska oświecenia – to epoka w
historii literatury polskiej przypadająca na
lata 1740-1822
o Literatura polska okresu romantyzmu –
epoka w historii polskiej literatury zawarta
w ramach czasowych 1822-1863.
o literatura polska - pozytywizm i realizm
krytyczny (1864–1891),
o Literatura Młodej Polski – epoka w historii
literatury polskiej mieszcząca się w
przedziale czasowym 1891-1918.
o Literatura
polska
dwudziestolecia
międzywojennego – jest to epoka w historii
polskiej literatury przypadająca na lata od
odzyskania niepodległości w roku 1918 do
wybuchu II wojny światowej.
o Literatura polska w okresie II wojny
światowej - epoka w historii literatury
polskiej przypadająca na lata okupacji
niemieckiej oraz okupacji sowieckiej, kiedy
zarówno twórczość polskich pisarzy jak i
życie
artystyczno-literackie
zostały
dramatycznie zagrożone.
-
Wersja 01 01 2017.
o Polska literatura współczesna – epoka w
historii literatury polskiej, która trwa do
chwili obecnej.
literatura popularnonaukowa – ismeretterjesztő
v. népszerű tudományos irodalom
literatura powstaniowa – a felkelés idejéből való,
a felkelésre vonatkozó irodalom
literatura powszechna [zbiór literatur świata] –
egyetemes v. világirodalom
literatura produkcyjna [utwory powstałe w
okresie
realizmu
socjalistycznego,
opisujące
wzorowo
pracujących
robotników
w
wielkich
zakładach
przemysłowych] – termelési irodalom
literatura przedmiotu – szakirodalom
literatura przedrozbiorowa – Lengyelország
felosztása előtti (időből való) irodalom
literatura
psychologiczna
–
lélektani,
pszichológiai irodalom
literatura romans – románc, romantikus
literatura romantyczna – romantikus irodalom
literatura rozrywkowa – szórakoztató irodalom
literatura socjalistyczna – szocialista irodalom
literatura sowizdrzalska [twórczość literacka
nieznanych, głównie plebejskich autorów
małopolskich z XVI i XVII w.] –
bakkalaureuszi irodalom
literatura spoleczna – társadalmi irodalom
literatura straganowa [utwory bez wartości
artystycznych] – ponyvairodalom; aluljáróirodalom
literatura światowa – világirodalom
literatura tybetańska – tibeti irodalom
literatura undergroundowa – underground
irodalom
literatura węgierska – magyar irodalom
literatura współczesna – modern v. kortárs
irodalom
literatura zaangażowana [literatura poruszająca
problematykę ideologiczną i społeczną] –
alkalmazott irodalom
literaturoznawca – irodalomtörténész
literaturoznawczy, -a, -e – irodalomtörténész-; –
irodalomtörténészi
literaturoznawstwo [1. nauka obejmująca
historię literatury, teorię literatury i
metodologię badań literackich; 2. jest
nauką o literaturze. Przedmiotem badań
tej dyscypliny humanistycznej są wszelkie
zjawiska literackie: pisarze i ich
twórczość, powstawanie i rozwój prądów
literackich, procesy rozwojowe literatury,
struktura dzieł literackich. Podstawowe
działy literaturoznawstwa to historia
leteratury, teoria literatury i metodologia
3224
badań literackich.] – irodalomelmélet,
irodalomismeret, irodalomtudomány
literaturoznawstwo
porównawcze
–
összehasonlíó irodalomtudomány
literka – kisbetű, betűcske
liternictwo [jeden z działów grafiki użytkowej.
Termin ten dotyczy kilku zagadnień o
podobnej tematyce. Nie jest błędem
używanie tego terminu wymienne z
typografią] – betűvetés, betűgrafika
liternik
[1.
artysta
grafik,
projektant
pojedynczych napisów lub krojów pisma.
Zadaniem liternika jest dostosowanie
kompozycji literniczej do zamierzonego
zastosowania lub kroju pisma do
charakteru przewidywanych treści. 2.
Osoba
trudniąca
się
zawodowo
wykonywaniem
napisów,
np.
na
transparentach,
planszach,
szyldach,
reklamach,
szybach,
pomnikach,
nagrobkach,
elewacjach
itd.
lub
wykonująca szablony i inne formy służące
do wykonywania napisów. Liternikiem
może być malarz, grafik, kreślarz ale
także grawer, rzeźbiarz itd.] – betűtervező,
betűgrafikus
literować [podawać pisownię jakiegoś słowa,
wymieniając głośno, po kolei litery tego
wyrazu] – betűnként mondani
literowiec [1. skrótowiec utworzony z nazw
pierwszych liter wyrazów składowych
zestawienia, np. PKS; 2. wyraz powstały ze
skrótów (z początkowych liter)] – betűszó
(a kifejezés kezdőbetűiből: pl. MÁV,
VOLÁN)
literowy, -a, -e [przymiotnik od: litera] – betűliterówka [1. błąd polegający na zamianie lub
przestawieniu liter; 2. błąd powstały w
trakcie maszynowego przepisywania tekstu
(np. na maszynie do pisania lub klawiaturze
komputera), a niegdyś (w czasach zecerstwa)
także błąd składu] – betűhiba, sajtóhiba
literowy, -a, -e – betűlitery – betűk
litery duże – nagybetűk (A, B, C, D…)
litery gotyckie – gót betűk (A, B, C, D…)
litery małe – kisbetűk (a, b. c. d…)
litery pisanie – írott betűk (a, b, c, d…)
litery reliefowe [drewniane, metalowe lub
szklane litery, przymocowywane do
szyldu, szyby okna wystawowego itp.] –
relief betűk
litery skaczą przed oczyma – ugrálnak a szeme
előtt a betűk
-
Wersja 01 01 2017.
litery ze znakami diakrytycznymi – betűk
hangsúly vagy ékezet jelekkel
litewski, -a, -ie [związany z Litwą] – litván,
litvániai
litewskie ziele [ruta] – (növ.) ruta (növ., Ruta L.)
litkup [1. zob. borysz; 2. st.g.nm. litkouf 'jw.'; lit
'gorący napój'; kauf 'kupno'. — 1. dawn.
zwyczaj zapijania dobitego targu (dla jego
uprawomocnienia) przy świadkach, na
koszt nabywcy (na Rusi - barysz,
mohorycz). 2. w średniowiecznym prawie
polskim
uczta,
poczęstunek
potwierdzający,
umacniający
i
gwarantujący nienaruszalność zawartej
umowy, odbywany na koszt nabywcy. 3.
(starogerm.-niem. Litkouf: Lit = gorący
napój, kauf = kupno), na dawnej Rusi:
barycz, mohorycz; wywodzący się ze
średniowiecza
obyczaj
zapijania
(połączonego z ucztowaniem) dobitego
przez wzajemne głośne bicie w dłonie
targu; spełnienie l. wobec świadków
(litkupników) i pośredników czyniło akt
kupna - sprzedaży nieodwracalnym;
odbywał się na koszt kupującego; w
niektórych rejonach Polski zwyczaj lud.
funkcjonujący do dziś (gł. Na jarmarkach
końskich). 3. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Litkup. z niemiec. Leihkauf,
Litkouf, w dokumentach łacińskich
mercipotus, stary zwyczaj picia na
potwierdzenie
„dobitego
targu”,
pochodzący z odwiecznych pojęć o
znaczeniu wypicia napoju w imię jakiegoś
postanowienia. Na znak dokonanego
kupna, sprzedawca i nabywca biją
wzajemnie z całej siły dłoń o dłoń (stąd
wyrażenie „dobić” targu), podają sobie
ręce i zapijają „litkupem”. Meklerzy i
świadkowie zwali się w prawie miejskiem
„litkupnikami”
i
za
pomoc
w
doprowadzeniu kupna byli wynagradzani.
Litkup wypity był prawnym dowodem
dokonanego kupna i dlatego to wieśniak
polski po wypiciu litkupu, choćby się czuł
najwięcej pokrzywdzony, nie cofa nigdy
słowa. Kto kupił rzecz kradzioną, musiał
się wywieść litkupnikami. Na Litwie i Rusi
litkup zowią „baryszem”.] – (dawno)
áldomás; foglaló, félpénz, előleg
[pierwszy człon wyrazów złożonych
kamieniem lub minerałem] – (gör.) lito-;
kő-, kőzetlitografia, litografika [1. technika graficzna
polegająca na wykonaniu rysunku tłustą
kredką, farbą lub tuszem na płycie
kamiennej, pokryciu go farbą drukarską i
lito-
3225
odbiciu na papierze; też: odbitka
wykonana tą techniką; 2. (zob. lit.) –
technika graficzna zaliczana do druku
płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do
powielania wykonuje się na kamienu
litograficznym, także odbitki wykonane tą
techniką. Jednak niektóre odmiany tej
techniki, takie jak kamienioryt czy
kwasoryt należą do druku wklęłego.] –
(gör.) litográfia; kőnyomás; kőnyomat; az
így készült kőnyomtatvány; az ilyen
nyomtatványokat készítő kőnyomda (görög
λίθος – lithosz: 'kő' + γράφω – graphó: 'írni')
[1. síknyomtatás elvén alapuló grafikai
eljárás, egykor a nyomdatechnika egyik
legfontosabb eljárása. Az így előállított
nyomatot is litográfiának vagy kőnyomatnak
nevezzük. 2. Síknyomású grafikai eljárás
amelyet Aois Senefelder német nyomdász
talált fel (1797-98). A nyomóforma
eredetileg a solnhofeni mészkő, amelyet
később fémlapokkal helyettesítettek. A
nyomtatás a kő, a festék, a sav és a víz
kémiai
reakciójának
felhasználásával
történik. Színes nyomatok is készíthetők,
ilyenkor annyi követ kell használni, ahány
színről szó van. Szénsavas mészkőre krétával
rajzol a litográfus. A követ ezután vízzel
itatja át. A kőre hengerelt festék csak a
zsírkrétával fedett helyeken tapad meg,
ahonnan pedig a ráfektetett papírlapra kerül
gyenge
nyomás
vagy
hengerelés
következtében. A kőrajz (litográfia) azon a
kémiai tételen alapul, hogy a zsírok és a víz
egymással nem vegyülnek, nedves kőlapon a
zsíros festék nem tapad meg. Szénsavas
mészkőre leginkább a München melletti
Solnhofenben
található
mészpalára
zsírtartalmú krétával rajzol a litográfus. A
követ ezután vízzel itatja át. A kőre hengerelt
festék csak a zsírkrétával fedett helyeken
tapad meg, onnan pedig a ráfektetett
papírlapra kerül gyenge nyomás vagy
hengerlés következtében. Cinkográfiánál
cink-,
algráfiánál
alumíniumlemez
helyettesíti a kőlapot. – Ezt a grafikai eljárást
különösen a múlt század végén használták,
de még e század első felében is alkalmazták,
főleg többszínnyomású rajzok; plakátok
sokszorosítására. Színes rajzok esetében
minden színt külön kőlapról nyomnak. A
nagy művészek közül Gavarni és Daumier
alkalmazta szívesen, a színes kőrajznak
pedig Toulouse-Lautrec volt nagy mestere.
Minthogy a kőről nagyon sok példányban
készülhet nyomás, a művészi technikák
közül ez nyújtotta a legnagyobb lehetőséget
a műsvek viszonylag olcsó terjesztésére.]
-
Wersja 01 01 2017.
Litografie polskie najpierwsze [(u Zygmunta
Glogera) Litografje polskie najpierwsze
Mało zajmujemy się historją sztuk
odtwórczych (rytownictwa na drzewie i
metalu, litografii), a jednak one stanowią
ważny przyczynek do historyi malarstwa
w Polsce. Ciekawe są zwłaszcza początki
litografii polskiej. Pisze się zwykle, że ją
do nas wprowadził Siestrzyński – nicby on
był jednak nie zdziałał, gdyby nie moralne
poparcie i pomoc materjalna hr.
Aleksandra Chodkiewicza. Ten dzielny,
wysoko wykształcony magnat (w jednej
osobie:
rycerz,
chemik,
rymopis,
archeolog i t. d.) łożył wiele na cele
artystyczne i gromadził wspaniałe zbiory
obrazów i rycin, które potem – co u nas,
niestety, należy do rzeczy aż nadto
zwykłych – rozszarpali wierzyciele. Ten
zacny mecenas sztuki, któremu należy się
trwała pamięć u ziomków, zajął się gorąco
nowym wówczas wynalazkiem, dopomógł
Siestrzyńskiemu do odbycia studjów
przygotowawczych w Monachjum i
Wiedniu, poczem we własnym pałacu przy
ulicy Miodowej w Warszawie, w pięknym,
czołowym salonie, zdobnym w zwierciadła
weneckie, słupy porfirowe, cenne obrazy i
rzeźby, ustawił dwie ręczne, niewielkie
prasy, i na nich własnoręcznie, przy
pomocy przyjaciół, odbijał najpierwsze
polskie litografje. Wszyscy znajdujący się
wówczas w Warszawie artyści rysowali
dla niego na kamieniu piękne szkice, a
nawet całe, wykończone kompozycje, a on
z uciechą wielką odtwarzał je w szczupłej
liczbie egzemplarzy dla siebie i swego
kółka najbliższego. Tę hrabiowską
artystyczną zabawę upamiętnił szkic,
wykonany z natury przez Lexa,
zapomnianego dziś rysownika i rytownika.
Podobiznę tej pamiątki, wielce już dziś
3226
rzadkiej, podajemy obocznie.] – (ir)
legelső lengyel litográfiák
litograficznie – kőnyomatosan
litograficzny, -a, -e – kőnyomatos
litografować [wykonywać odbitki techniką
litografii] – litografálni; kőnyomatot
készíteni
litografowanie – litografálás; kőnyomás
litografowany, -a, -e – (gör.) litografált;
(nyomdászat)
kőnyomatos,
kézzel
sokszorosított
litografowany Plan miasta Gdańska – Gdańsk
város kőnyomatos térképe
litolog [specjalista w dziedzinie litologii] –
litológus; a litológia tudósa, kutatója
litologia [1. zob. petrografia; 2. zbiór cech i
właściwości
skał,
obserwowany
makroskopowo. Do zagadnień litologii
należy
skład
mineralny,
tekstura,
struktura i barwa.] – (gör.) lithologia,
litológia; kőzettan
litologiczny, -a, -e [odnoszący się do litologii
(petrografii, petrologii, nauki o skałach,
zajmującej się badaniem ich właściwości
oraz genezą)]; petrologiczny – (gör.)
litológiai; kőzettani
litoral [przybrzeżna strefa wód i pas dna w
zbiornikach wodnych do głębokości 200
m] – (ol.) litorale; (földrajz) tengerpart,
tengermellék, partvidék
litoralny, -a, -e [typ litoralny: typ wyróżniany
wśród
ludności
wybrzeży
Morza
Śródziemnego]
–
(lat.)
litorális;
tengermelléki, tengerparti
litosfera [1. powłoka skalna; 2. inaczej
sklerosfera, zewnętrzna, sztywna powłoka
Ziemi obejmująca skorupę ziemską i
górną część płaszcza ziemskiego.] – (gör.)
lithoszféra, litoszféra; (geológia) földkéreg, a
föld szilárd kérge
litosny, -a, -e (litościwy) – szánakozó; irgalmas,
könyörületes
litością przejęty – könyörületből áthatott,
szánalommal eltelt
litościowy, -a, -e – irgalmas
litościwie
–
irgalmasan,
könyörületesen,
szánakozva; jószívűen, kegyesen
litościwość – jószívűség, irgalom, könyörületesség
litościwy, -a, -e [1. skłonny do współczucia; też:
wyrażający takie uczucie; 2. pełen litości,
mający litość] – irgalmas, könyörületes,
szánakozó; jószívű, kegyes, kegyelmes;
könyörgő
litościwa dusza – irgalmas, kegyes lélek
litość [współczucie dla kogoś] – szánalom,
szánakozás, irgalom, kegyelem, könyörület
-
Wersja 01 01 2017.
litość dla kogo/czego – könyörület, irgalom,
szánalom vki/vmi iránt
litość komu okazać – szánalmat mutatni vki iránt
litość nad kim/czym – szánakozás vkin/vmin;
körület, irgalom
litość względem kogo/czego – könyörület, irgalom,
szánalom vki/vmi iránt
litośnie – könyörületesen, irgalmasan, szánakozóan,
szánakozva, szánalommal
litować (lituje) się [odczuwać, przejawiać litość,
współczuć komuś lub czemuś] – szánakozni,
irgalmazni,
könyörülni,
megszánni;
kegyelmezni
litować (lituje) się nad kim/czym – megszánni
(vkit/vmit);
szánakozni,
megkönyörülni
(vkin/vmin); irgalmazni (vkinek/vminek)
litowanie się (litowanie się nad partnerem;
litowanie się nad sobą) – könyörület,
szánakozás, irgalmazás
litr (l) [fr. litre 'litr' od litron dawn. 'miara ciał
sypkich' z gr. litra 'funt'; metryczna
jednostka pojemności naczyń; objętość 1
kg wody o temperaturze 4°C.] – liter (l), 1
dm3
litr mleka – egy liter tej
litr wina – egy liter bor
litraż [pojemność wyrażona w litrach] –
litertérogat, űrtartalom
litraż motorwy – a motor lökettérfogata
litrowy, -a, -e [mający pojemność jednego litra] –
literes, egy liter űrtartalmú
litrówka [pot. «naczynie, zwłaszcza butelka, o
pojemności jednego litra] – literesüveg, egy
liter űrtartalmú üveg; literes üveg
little-endian {rzecz.} [cienkokońcowość {f.}
[komp.]] – (ang.) little endian [Angol
kifejezés. Olyan számítógépes rendszer
(általában személyi számítógép), ahol az
adatokat
úgy
tárolják,
hogy
a
legértéktelenebb helyiértékű bit (byte) kerül
legelőre, ellentétben a big endian típusú
rendszerekkel. A TCP/IP hálózatoknál a
szabvány a kommunikációra nézve a big
endian típust írja elő.]
lituanista [specjalista w zakresie jezyka,
literatury i kultury litewskiej] – a litván
kultúra ismerője
liturgia [1. w chrześcijaństwie: ogół obrzędów i
ceremonii kościelnych; 2. w starożytnych
Atenach: służba publiczna pełniona na
koszt własny kolejno przez wszystkich
obywateli wyższych klas majątkowych; 3.
późn.łac. liturgia 'odprawianie mszy' z gr.
leitourgía
'służba publiczna,
boża;
świadczenia wobec państwa'; leit- z leōs,
laós 'lud; naród'; -ourgia z érgon; ustalony
3227
porządek
i
sposób
odprawiania
nabożeństw i obrzędów relig. 4. (gr.
wspólny
czyn)
podstawowe
chrześcijańskie nabożeństwo, centrum
którego jest Eucharystia, poświęcenie i
przyjęcie świętych darów. Ustanowiona na
pamiątkę komunii apostołów, czego
dokonał Chrystus podczas Ostatniej
Wieczerzy. Obejmuje proskomidię - część
przygotowawczą; liturgię katechumenów,
na
której
mogą
być
obecni
przygotowujący się do chrztu, i liturgię
wiernych, na której dokonuje się sam
sakrament - na niej mogą być obecni
jedynie ochrzczeni. Według tradycji
pierwsze Liturgie zostały ułożone przez
apostołów Jakuba i Marka; w IV w.
pojawiła się konieczność przejrzenia i
ujednolicenia różnych zapisów liturgii,
czym zajmowali się na Wschodzie Bazyli
Wielki i Jan Chryzostom. Liturgie Jana
Chryzostoma i Bazylego Wielkiego są do
dzisiaj
w
użyciu
w
Kościele
prawosławnym, jednak w V-IX w. ich
tekst został poddany znacznym zmianom.
Kościół prawosławny ma także formularz
Liturgii uprzednio poświęconych Darów,
czyli uroczystego rozdania Eucharystii w
okresie Wielkiego Postu.] – (gör.) liturgia;
szolgálat, közszolgálat; [a görög Liturgia
(Λειτυργια) szó szolgálatot, illetve isteni
szolgálatot jelent. Ezt az istentiszteletet az
Egyházban nagyon gyakran eucharisztiának
nevezik, ami annyit tesz, hálaadás.]; (rel.)
egyházi szertartás v. szertartásrend; egyházi
szertartásnak az egyes egyházak szerint
kialakult rendje
liturgia
eucharystyczna
(łac.
Liturgia
eucharistica) [to trzecia część katolickiej
Mszy św. w rycie rzymskim, po
Obrzędach wstępnych i Liturgii słowa, a
przed Obrzędami końcowymi. Jest to
najważniejsza część Mszy św.; obejmuje
głównie przygotowanie darów ofiarnych,
Modlitwę eucharystyczną i Obrzędy
komunijne. Dawniej zwana Mszą wiernych
– po kazaniu ostiariusz wypraszał
wszystkich nieochrzczonych z kościoła.] –
az áldozat liturgiája
liturgia łacińska – latin liturgia v. szertartás
liturgia mszy – a mise liturgiája
liturgia słowa (łac. Liturgia verbi) [jest drugą
częścią mszy świętej, która następuje po
obrzędach wstępnych, a przed liturgią
eucharystyczną] – a szó liturgiája
Liturgia Świętych Ojców [1. w sztuce cerkiewnej
kompozycja znajdująca się zasadniczo w
dolnej
części
absydy
kościoła
i
przedstawiająca Ojców Kościoła w
-
Wersja 01 01 2017.
szatach liturgicznych z księgami i zwojami
w rękach (niekiedy na zwojach napisane
są teksty modlitw liturgicznych). Często w
centrum takiej kompozycji przedstawiony
jest przedmiot czci i posługi świętych
Ojców
Hetojmazja,
Zbawiciel
acheiropitos i inne symboliczne praobrazy
ofiary Chrystusa. Pojawia się na początku
XI w. i rozpowszechnia w XII-XIII w. 2.
Wśród tego orszaku w ikonografii
bizantyjskiej znajdziemy także osoby
cesarza i cesarzowej, reprezentującej
ziemski świat. Niektóre przedstawienia
przypominają przygotowanie Baranka
(Agnca) w czasie proskomidii lub łamanie
prosfory przed Komunią na co wyraźnie
wskazuje umieszczony czasami podpis
Melismos (gr. łamanie chleba). W innych
wypadkach scena ta przybiera postać
wielkiego wejścia i łączy się tematycznie z
drugą ikoną Liturgii niebieskiej. Tutaj
biskupi już razem z aniołami niosą dary,
paramenty i naczynia liturgiczne. Biskupi
podchodzący do Chrystusa od strony
diakonikonu trzymają w rękach zwoje
zapisane pierwszymi słowami modlitw
liturgii. W ten sposób cały Kościół
niebieski i ziemski gromadzi się wokół
Chrystusa celebrującego wieczną liturgię.]
– Szentatyák Liturgiája (bizánci ikonográfiai
kompozíció)
liturgiczny, -a, -e [obrzędowy, rytualny] –
liturgikus, szertartás-, szertartási; egyházi
szertartásokkal kapcsolatos
liturgika [nauka o liturgii] – (gör.–lat.) liturgika;
a gyakorlati teológiának az egyházi
szertartásokkal foglalkozó tudományága;
szertartástan; a gyakorlati teológiának az
istentisztelettel foglalkozó ága
lity, lany, ulany z kruszcu [nie fałszowany i pusty
wewnątrz, ale masywny, czysty, szczery,
stąd lite złoto, szczere złoto, lity pas czyli
tkany z jedwabiu i nitek szczerozłotych.] –
fémszálak, színarany cérnák v. fonalak
Litwa (lit. Lietuva, Republika Litewska, Lietuvos
Respublika) [państwo w północnej Europie
Wscodniej,
jedna
z
republik
nadbałtyckich. Graniczy od zachodu z
Rosją, od południa z Polską, od wschodu z
Białorusią i od północy z Łotwą. Jest
członkiem Unii Europejskiej oraz NATO.]
– Litvánia, Litván Köztársaság (litvánul
Lietuvos Respublika) [állam ÉszakkeletEurópában, a Balti-tenger partján. Északról
Lettország, délkeletről Fehéroroszország,
délről Lengyelország és délnyugatról
Oroszország Kalinyingrádi területe határolja.
Egyike a három balti államnak.]
Litwa i Korona – (tört.) Litvánia és Lengyelország
3228
Korona i Litwa w końcu XV w.
lituanistyka [nauka o języku, literaturze,
kulturze i dziejach Litwinów oraz
Żmudzinów.
Jako
poddyscyplina,
zaliczana jest do bałtystyki. Ośrodki
naukowe w Polsce, w których można
studiować
lituanistykę
to
Zakład
Bałtologii Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu (bałtologia,
specjalność filologia litewska) , Katedra
Językoznawstwa
Ogólnego,
Wschodnioazjatyckiego Porównawczego i
Bałtystyki
na
Uniwersytecie
Warszawskim
(filologia,
specjalność
bałtystyka). Jednostki te utrzymują
szerokie kontakty z Uniwersytetem
Wileńskim] – (nyelv) litvánisztika
Litwin [obywatel Litwy], Litwinka – litván
(ffi/nő)
Litwor (Arcydzięgiel litwor) [nazwa "litwor"
głównie dziś używana, jest nazwą
góralską.
Arcydzięgiel
litwor
(Archangelica officinalis) był kiedyś
uważany za roślinę czarodziejską i
leczniczą, pomocną na 9 chorób.]
–
angyalgyökér
lity, -a, -e [1. odlany z kruszcu; 2. tworzący
jednolitą, zwartą masę; 3. przetykany
złotymi nićmi] – öntött, tömör, egységes;
(dawno) kivert, átszőtt, kivarrott
lite złoto – vert, tömör arany
-
Wersja 01 01 2017.
lite żełazo – öntöttvas
lita skała – tömör szikla
lity pas – kivarrott öv
litylko – ha csak, csupán, hogyha egyedül
liwa [gęś (Śląsk Cieszyński)] – [Słowniczek języka
śląskiego] liba, lúd
liwerant [nm. Lieferant 'dostawca' i Lieferung
'dostawa' od liefern 'dostarczać' z fr. livrer
'jp.; wydawać' od łac. liberare, 1. daw.
dostawca towarów, 2. przest. dostawca,
zwł. wojskowy.] – szállító, fuvaros; hadi
szállító
liwerunek, kontyngent [1. w Polsce w latach
1790–1867: podatek w naturze na
utrzymanie wojska; 2. daw. przymusowa
dostawa żywności dla wojska; 3. hist. w
Polsce (1790-1815) podatek w naturze na
utrzymanie wojska, późn. (do 1867 r.)
podatek dworski.] – kontingens; hadi
beszolgáltatás; takarmány, élelmiszerek stb.
hadi célra való beszolgáltatása
liwerunkowy, -a, -e – hadi sarcLiwin z Gent, również Livinus, Lebuin (ur. w
Irlandii, zm. ok. 650 w Alost, obecnie Aalst
w Belgii) [irlandzki kapłan, biskup,
męczennik, święty Kościoła katolickiego,
apostoł Flandrii i Brabancji.] - Szent
Livinus vértanú, + 650 [Poroszlói Miklós
püspök 1351-ben Gentbõl elhozta Pécsre Szent
Livinus vértanú ereklyéit.]
lizać (liże) — liznąć [1. przesuwać po czymś
wysuniętym językiem; 2. muskać; 3. liznąć
pot. zjeść odrobinę czegoś; 4. liznąć: pot.
zapoznać się z czymś pobieżnie – nyalni,
nyalogatni; megnyalni
lizać lody – fagyit nyalni
lizać łapę; lizać (komu) łapy – hízelegni, talpat
nyalni (vkinek)
lizać się — liznąć się [1. lizać samego siebie;
2. lizać jeden drugiego; 3. posp. całować
się publicznie, bez skrępowania; 4.
całować się i pieścić] – lenyalja, megnyalja
magát; hizelegni
lizać się z ran – nyalogatja a sebeit
liże się – (kot) nyalogatja magát; mosdik
lizak [1. duży, kolorowy cukierek osadzony na
patyku; 2. pot. okrągła tarcza osadzona na
trzonku, używana przez policjantów i
kolejarzy
do
kierowania
ruchem
pojazdów] – nyalóka; (tréf.) rendőrbot;
(Lizak policyjny) forgalomirányító tárcsa
Lizaniasz
(kończący
smutek)
[tetrarcha
abileński] – LISÁNIÁS (a fájdalom,
szomorúság feloldója, a gondok összetörője)
[Abiléné negyedes fejedelme Jézus idejében
(Lk 3,1)]
3229
lizanie – nyalás
Lizbona (Lisboa) [1. (port. Lisboa, wym. liżboa)
jest stolicą Portugalii. Położona jest na
wybrzeżu Atlantyku nad ujściem Ragu. 2.
stolica Portugalii od 1255 r., leży na
prawym brzegu rzeki Tag] – Lisszabon
(portugálul Lisboa) [Portugália fővárosa és
egyben legnagyobb városa, az azonos nevű
körzet és régió székhelye]
lizena [nm. Lisene 'jw.' od fr. lisière 'krajka;
brzeg'; 1. płaski, pionowy występ w murze
zewnętrznym. 2. pionowy, płaski pas
muru występujący nieco z jego lica,
różniący się od pilastra gł. brakiem
głowicy i - na ogół - bazy, stosowany w
układzie rytmicznym, aby udekorować i
ożywić płaszczyznę ściany.] – (fr., ném.)
lizéna; (építészet) pillér- v. vakolatsáv [a
falpillérnél kisebb kiülésű, pillért utánzó
vakolatsáv fiatorony: karcsú, gúla alakú
formaelem,
a
gótikus
építészetben
leterhelésként használták]
lizeska (zob. liseuse [wym. lizö:z]) [fr. 'zakładka
(do książki); stolik na książki; jw.' z r.ż. od
liseur 'czytający wiele' z lire 'czytać' od łac.
legere,1. rodzaj szlafroka damskiego
wkładanego na nocną bieliznę; liseuse
[czytaj: lizEz]; 2. Króciutki kaftanik, mały
sweterek-bolerko. Pierwotnie „ocieplacz”
góry części nocnej koszuli, wystającej
spod pierzyny. Często ażurowa, zwykle
zawiązana na troczki. Gdy bielizna
zaczęła inspirować projektantów, pojawiła
się masa sweterków a la lizeska; 3. lekki
kaftanik damski wkładany do czytania w
łóżku, lizeska. 4. lekki kaftanik damski
wkładany na nocną bieliznę] – ágykabát;
hálókabát; a hálóing fölött viselt rövid női
kabátka
liznąć [1. przesunąć po czymś językiem; 2.
potocznie: spróbować czegoś, skosztować;
3. potocznie: zapoznać się z czymś
częściowo, powierzchownie] – nyalni,
-
Wersja 01 01 2017.
nyaldosni,
nyalogatni;
nyalakodni,
kóstolgatni, beleszagolni
liznąć nauki – beleszagolni a tudományba
lizoform [środek mający duże właściwości
antyseptyczne, stosowany do odkażania
rąk i narzędzi chirurgicznych] –
(gör.+lat.) lizoform; (vegytan) káliszappan
és formalin szeszes oldata; fertőtlenítőszer
lizol [I roztwór mydła potasowego z dodatkiem
krezolu służący jako środek do odkażania
pomieszczeń, naczyń itp., II osoba
przesadnie chwaląca, podlizująca się;
lizus, lizuch, pochlebca] – lizol
lizus, lizuch [1. człowiek przesadnie lub sztucznie
grzeczny i nadskakujący komuś; 2.
pogard. osoba schlebiająca komuś wyżej
postawionemu dla pozyskania jego
względów]
–
szekértoló,
talpnyaló,
tányérnyaló, hízelgő-, kegyleső, stréber
lizusek – kis talpnyaló
lizuska – szekértoló, talpnyaló, tányérnyaló,
hízelgő-, kegyleső nő
lizusostwo – hízelgés, talpnyalás, árulkodás,
júdáskodás
lizusować – hízelegni
lizusowski, -a, -ie – talpnyalólizusowsko – talpnyaló módon
lizyna [1. (nazwa skrótowa Lys, skrót
jednoliterowy K) jest niepolarnym
aminokwasem
należącym
do
20
aminokwasów białkowych, najbardziej
rozpowszechnionych
na
Ziemi.
2.
aminokwas tworzący silną truciznę –
kadawerynę] – (gör.) lizin; a fehérjékben
általában megtalálható 20 aminosav egyike, a
fajidegen sejteket feloldó antitest
liźnięcie – (egyzeri) nyalintás
Lloyd [czytaj: lojd] [1.imię angielskie 2.
nazwisko angielskie, m.in. Harold Lloyd
(1893-1971) - amerykański aktor filmowy]
– (ang.) Lloyd; (főleg tengeri biztosítási és
hajózási társaság Európa és Amerika több
országában; Lloyd Edward XVII. századvégi,
angol üzletember nevéből)
LLC, Logical Link Control (ang. "Sterowanie
Połączeniem Logicznym") - (logiczna
kontrola łącza sieć lokalna) [1. wyższa
podwarstwa warstwy łącza danych w
modelu OSI wg rodziny standardów IEEE
802. Warstwa LLC jest identyczna dla
różnych fizycznych mediów wymiany
danych (jak np. ethernet, token ring,
WLAN). 2. Umożliwia adresowanie i
sterownie łączem danych. Określa, które
mechanizmy mają być używane do
przesyłania danych przez nośnik, a które
do kontrolowania danych wymienianych
3230
między stacją nadającą i
stacją
odbierającą.] – LLC (Logical Link Control)
[Garantálja a hibamentes átvitelt. A logikai
kapcsolatvezérlést a 802.2 jelű szabvány írja
le. A szabvány egyenrangúak közötti
kommunikációt és kétféle adatkapcsolatvezérlési eljárást tételez fel : összeköttetés
nélkülit és összeköttetésen alapulót. Az
előbbi akkor lehet hasznos, amikor a keretek
helyes sorrendben való közléséről és az
esetleg szükséges helyreállításról a felsőbb
rétegek gondoskodnak, vagy amikor nem
okvetlenül
követelmény,
hogy
az
adatkapcsolati réteg minden adateleme
közölve legyen. A keretek a logikai
kapcsolatvezérlés entitásai között anélkül
cserélődnek, hogy e társentitások között
megelőzőleg
összeköttetést
kellene
létrehozni. E keretek vételéről nem jön
visszaigazolás
(nyugta)
és
nincs
áramlásszabályozás vagy hibajavítási eljárás
sem. A második művelettípus jellemzői :
garantált,
sorrendtartó
adatközlés,
áramlásszabályozás és hibajavítás. Mielőtt
adatkeret átvitelére kerülne sor, az érintett
logikai kapcsolatvezérlő entitások között
logikai összeköttetést kell létrehozni. Az első
kapcsolatvezérlés típus egy változata az
"összeköttetés nélküli, azonnali válasszal" a
folyamatirányítás
igényeit
hivatott
kielégíteni.]
l.m. (liczma mnoga) = többes szám (t.sz.)
lnicznik siewny (Camelina sativa (L.) Crantz)
[gatunek rośliny jednorocznej z rodziny
kapustowatych; 2. roślina o nasionach
zawierających około 30% tłuszczu,
uprawiana jako roślina oleista] – vetési
gomborka
lnianka [1. żupan płócienny lniany noszony w
Polsce przez lud i uboższą szlachtę; 2.
żupan szyty z taniego lnianego płótna,
noszony przez przedstawicieli ludu i
uboższej szlachty zagonowej, przeważnie o
barwie białej. Żupan taki noszono w lecie
bez kontusza. Lniankami nazywano
również w dawnej polszczyźnie chusty
lniane] – lenvászon kendő v. ruha
lnianka zwyczajna – magvas gomborka
-
Wersja 01 01 2017.
lniany, -a, -e [zrobiony z lnu; związany z lnem i
jego produkcją] – len-; lenvászon, gyolcslniana taśma [jedno-wątkowy pasek lub taśma,
która może być wytworzona z różnych
materiałów, w splocie płóciennym; jej
krawędzie mogą być w innym splocie o
płaskiej powierzchni, o szerokości od 5
mm do 100 mm. Stosowana do obszywania
odzieży oraz do celów technicznych.] –
vászonkötésű szalag [Vászonkötésben szőtt
szalag,
amit
sokféle
anyagból
és
szélességben
gyártanak
(szélessége
leggyakrabban 5 és 100 mm között van). A
széle másféle kötésmódban is készülhet.
Szegésre, díszítésre és műszaki célokra
szolgálhat.]
lniane płótno – lenvászon
lniany materiał (1) [miękka, lekka lub o średniej
wadze bawełniana lub wełniana tkanina o
płaskiej lub nieco ziarnistej powierzchni
oraz o odwracalnym splocie płóciennym; z
czesankowych lub zgrzeblonych przędz.] –
vászon [Könyű, puha, sima felületű,
vászonkötésű pamutszövet.]
lniany materiał (2) [podstawowy splot o małej
powtarzalności, w którym dwie osnowowe
i dwie wątkowe nici są przeplatane na
różne sposoby. Najłatwiejszy i najgrubszy
przeplot splotu jest odwracalny (np. przód
i tył tkaniny SA identyczne). Najczęściej
jest stosowany w bawełnianych i
wełnianych tkaninach.] – vászonkötés (1)
[A legegyszerűbb, legkisebb mintaelemű - 2
lánc- és 2 vetülékfonalból álló szövetalapkötés, amelyben a lánc- és a
vetülékfonalak mind szélesség-, mind
hosszirányban felváltva kerülnek a szín- ill. a
fonákoldalra. A vászonkötésű szövet
mindkét oldala egyforma. Rendkívül gyakran
alkalmazott
kötésmód
a
szövetek
készítésénél.]
lniany materiał (3) [oryginalna tkanina z
lnianych przędz; w prostym splocie
płóciennym] – lenvászon [Vászonkötésben
készült lenszövet. Ruhaanyag, ágyneműk és
egyéb háztartási textíliák anyaga. Egyike a
legősibb szövetfajtáknak.]
lniany splot [najprostszy i najgrubszy
przeplatany, odwracalny podstawowy,
splot, w którym wygląd przodu i tyłu
tkaniny jest taki sam. Jego najmniejsza
powtarzalność jest 2/2, gdzie dwe
osnowowe i dwie wątkowe nici są
przeplatana na różne sposoby. Stosowany
w
różnych
rodzajach
tkanin.
Najpowszechniejsza pochodna splotu l. to
ryps, podobny do Panama oraz Panama.]
– vászonkötés (2) [A legegyszerűbb,
3231
legkisebb mintaelemű - 2 lánc- és 2
vetülékfonalból
álló
szövet-alapkötés,
amelyben a lánc- és a vetülékfonalak mind
szélesség-, mind hosszirányban felváltva
kerülnek a szín- ill. a fonákoldalra. A
vászonkötésű
szövet
mindkét
oldala
egyforma. Rendkívül gyakran alkalmazott
kötésmód a szövetek készítésénél. A
vászonkötésből levezetett
leggyakoribb
egyéb szövet-kötésmódok: a ripszkötés és a
panamakötés.]
lniarski, -a, -ie – len-, lenszerű
lniarstwo [przemysł związany z obróbką lnu i
produkcją wyrobów lnianych] – lenipar
lnica bluszczykowata (Linaria cymbalaria) (növény) Sivatag pintyő (Cymbalaria
muralis, Linaria cymbalaria); cimbalomfű
lnica mała (Linaria minor) – (növ.) Linaria minor
lnica oszczepowata (Linaria elatine) – (növ.)
Linaria elatine
-
Wersja 01 01 2017.
Lnica
pospolita (Linaria vulgaris); lnianka
pospolita [gatunek byliny należący do
rodziny babkowatych (Plantaginaceae)).
Występuje na półkuli północnej – w
Europie, Azji i Ameryce Północnej (tam
jest gatunkiem zawleczonym). Roślina
pospolita na całym obszarze Polski.] –
közönséges gyújtoványfű (Linaria vulgaris)
[a valódi kétszikűek (eudicots) közé tartozó
görvélyfűfélék
(Scrophulariaceae)
családjának egyik faja. Magyar nevét
valószínűleg a virág gyertya lángjára
emlékeztető alakjáról kapta.]
Lniczek siewny, lnicznik siewny (lnianka siewna,
rydz, dziki len) (Camelina sativa),
[jednoroczna roślina oleista z rodziny
kapustowatych (krzyżowych), pochodząca
z Azji; uprawiana (rośnie też dziko) dla
nasion zawierających do 30% tłuszczu.] magvas gomborka vagy sárgarepce
(Camelina sativa) [a keresztesvirágúak
(Brassicaceae)
családjának
gomborka
(Camelina) nemzetségébe tartozó növényfaj.
Európa nagy részén (a délkeleti területeket
kivéve) és Közép-Ázsiában honos –
Magyarországon szórványos –, de ÉszakAmerikába is behurcolták, valószínűleg a len
gyomnövényeként.
Szántók,
száraz
gyomtársulások növénye]
3232
Lnicznik (Camelina Crantz) [rodzaj roślin
jednorocznych z rodziny kapustowatych.
Gatunkiem typowym jest Camelina sativa
(L.) Crantz] – (növény) gomborka [(növ.,
Neslea Desv., Vogelia Med), keresztes,
sárgavirágu fű. Apró, gömbölyü, egymagu
táskagyümölcsét a maradandó bibeszál
tetőzi. Hazánkban a N. paniculata vagy
Vogelia p. L. csinos vetésbeli fű. Csillagos és
kétágu durva szőr borítja, levele hosszukás,
az alja nyilalaku.]
"Lnight" (wskaźnik hałasu w porze nocnej)
oznacza wskaźnik hałasu służący do
określenia zakłócenia snu, zgodnie z
definicją podaną w załączniku I - Léjjel,
az MSZ ISO 1996-2 szerinti, az egy év
összes éjszakai (2200 és 600 óra közötti)
időszakaira meghatározott hosszú idejű
átlagos A-hangnyomásszint – egy éves
időtartamra vetített „átlagos” éjszakai
zajszint (számított és nem mért). (A
zajtérképeken a terepszint feletti 4 m-es
magasságban
számított
értékeket
ábrázolják.)
lob [w tenisie, badmintonie, piłce nożnej:
przerzucenie piłki lub lotki wysokim
łukiem ponad przeciwnikiem] – (sport)
átemelés, lob (teniszben)
lob lodowcowy [rodzaj jęzora lodowcowego] –
jégnyelv
lobbyzm – (ang.-lat.) lobbyzmus; az Amerikai
Egyesült Államokban (USA) szokásos
eljárás, azaz a képviselők megvesztegetése
és befolyásolása a törvényhozáson kívüli
körökből
lobelia [roślina o czerwonych, niebieskich lub
białych kwiatach zebranych w grona] –
lobélia
Lobelia jeziorna (Lobelia dortmanna) [zwana też
stroiczką wodną lub jeziorną – gatunek
roślin z rodziny dzwonkowatych] – Lobélia
(Lobelia dortmanna)
-
Wersja 01 01 2017.
lobelia przylądkowa, stroiczka przylądkowa
(Lobelia erinus) – Törpe lobélia v. Futó
lobélia (Lobelia erinus)
Local - lokalny [Urządzenie obsługiwane za
pomocą panelu sterującego lub program
uruchomiony
na
bezpośrednio
obsługiwanym komputerze. Por.: remote.]
– (ang.) local; lokális, helyi
local bus {rzecz.}; szyna lokalna {f.} [komp.] [zł.]
– LB (Local Bus) Helyi sín a CPU és a
perifériák összekötésére.
local loop {rzecz.}; przyłącze lokalne {n.}
[komp.] [zł.] [np. Przyłącze lokalne
Komutowanej Publicznej Sieci Telefonicznej
(Public Switched Telephone Network)] –
(ang.) local loop - végső vezetékszakasz
[(analóg)
beszédre
tervezett
telefonhálózatoknál a helyi alközpont és az
előfizető közti vezetékszakasz egyszerű
sodort pár rézvezeték szokott lenni;
nagysebességű
digitális
adatkommunikációnál (ISDN, DSL) a
rézvezetékek
végpontjain
különleges
kiképzésű
illesztés
szükséges;
optikai hálózatok csatlakoztatása eltérő
technológiák illesztését teszi szükségessé;
elöfordul, hogy az utolsó méterek áthidalását
rádiófrekvenciás helyi hálózat úján oldják
meg]
loch [podziemne pomieszczenie pod dużą
budowlą, wykorzystywane dawniej jako
więzienie] – barlang, odú, lyuk; pince,
verem; tömlöc, börtön
locha [1. samica świni domowej lub dzika; 2.
maciora, dorosła samica świni domowej i
dzika. W języku łowieckim młoda samica
dzika zwana jest loszką.] – koca,
tenyészkoca, anyadisznó
3233
lochać się [o samicy świni domowej lub dzika:
przejawiać popęd płciowy] – búgni,
bebúgni (disznó)
lochanie [huczka lub lochanie (reg. tycznia)] –
bebúgás
lochy [podziemna część zamku służąca zwłaszcza
w czasach pokoju jako więzienie. Jako że
znajdowała się zazwyczaj pod głównym
zamkiem
była
jednocześnie
najbezpieczniejszym miejscem, dlatego w
okresie wojny miała charakter obronny.]
–várbörtön
Loci communes (łacińskie = miejsca wspólne)
[termin
wprowadził
do
literaturoznawstwa
E.R.
Curtius,
traktując go jako podstawę nowoczesnej
topiki, nauki o toposach przekazanych
przez antyczną tradycję retoryki, o
literackich
sposobach
wysłowienia,
odwiecznych archetypach, motywach,
obrazach, tematach, świadczących o
ciągłości śródziemnomorskiej kultury
europejskieg, jej źródłach antycznych, np.
Arkadia poetów, złoty wiek ludzkości,
miłość niebiańska i ziemska, wyspy
szczęśliwe, Ojczyzna Matka, świat jako
teatr. Retoryka Arystotelesa nazywa te
Loci communes topoi koinói; można je
zastosować
do
wielu
przypadków,
sytuacji, zdarzeń. W średniowieczu
istniały katalogi loci communes, tzw.
kopiariusze.] – (lat.) Loci communes;
közösen elfogadott teológiai tételek.
loci theologici [miejsca teologiczne] – (lat.) Loci
theologici; teológiai főfogalmak; régi
dogmatikák címe. Melanchthon dogmatikai
főművének címe.
locja [1. dział wiedzy żeglarskiej zajmujący się
opisem wód i wybrzeży w celu ułatwienia
żeglugi; 2. podręcznik nawigacji; 3. dział
wiedzy (nautyki) opisujący wody żeglowne
oraz wybrzeża z punktu widzenia
bezpiecznej i sprawnej żeglugi. Dotyczy on
zarówno
wód
morskich
jak
i
śródlądowych dróg żeglownych (czyli
przeznaczonych do żeglugi), oraz ich
otoczenia. Pomaga lub wręcz umożliwia
przejście trudnych nawigacyjnie akwenów
-
Wersja 01 01 2017.
i szlaków, oraz opisuje miejsca docelowe
żeglugi, jak porty wraz z ich otoczeniem
oraz prowadzące do nich tory wodne.] –
hajóvezetéstan, hajózási kézikönyv
loco – helyben
locum [łac., lokum, miejsce, pomieszczenie,
siedlisko] – (lat.) locum; hely
locum tenens [łac., zastępca (zwł. lekarza a.
kapłana)] – (lat.) locumtenens; helytartó,
helyettes
Locupletari non debet aliquis, cum alterius iniuria
vel iactura. – (lat.) „Locupletari non debet
aliquis, cum alterius iniuria vel iactura.”
(Reg. iuris 48.) = Senki sem szerezhet előnyt
más
jogainak
csorbításával
vagy
károsításával.
locus [miejsce] – (lat.) locus; hely, lelőhely,
mondat
locus classicus [łac., klasyczny ustęp dzieła lit.,
zwł. ustęp ważny dla wyjaśnienia wyrazu
a. tematu] locus classicus; bizonyító
íráshely; valamely tárgyról kiváltképpen
szóló bibliai szakasz
Locus regit actum. [miejsce rządzi czynnością
prawną] – (lat.) Locus regit actum; jogi elv,
mely azt jelenti, hogy a jogcselekmény, p.
szerződésnek alaki érvényét létrejötte
helyének törvénye szabályozza
locus minoris resistentiae [łac., miejsce
najsłabszego oporu, med. najwrażliwsze,
najmniej odporne] – (lat.) locus minoris
resistentiae; a legkisebb ellenállású hely
locus poenitentiae [łac., miejsce (czas) pokuty,
skruchy; okazja wycofania się ze
zobowiązania, sposobność do rozmyślenia
się a. porzucenia zamiarów przestępczych]
– locus poenitentiae; vezeklés, bűnbánat
helye
locus sigilli (L.S.) łac., miejsce pieczęci a. na
pieczęć – locus sigilli (L.S.); a pecsét helye
(P.H.)
locus standi [łac., dosł. 'miejsce pobytu', prawn.
prawo stawienia się przed sądem a.
komisją w jakiejś sprawie; prawo zostania
wysłuchanym; punkt widzenia, stanowisko
zajęte w dyskusji.] – (lat.) locus standi;
tartózkodási hely
loczek [mały lok] – (ném.) lokni, hajfürt; tincs;
lokni
-
Wersja 01 01 2017.
nélkül és lóden kenve, mely vízlepergető];
(textil) vastag, szőrös gyapjúszövet; (átv.) a
belőle készült ruha, főleg felöltő, kabát
3234
loczek
loczkować – bodorítani, loknizni (hajat)
Lod (hebr. ‫לוד‬, Iriyat Lod; arab. ‫ال لد‬, al-Ludd; w
starożytności nazywane też Diospolis, Lydda
lub Lidda) [miasto położone w Dystrykcie
Centralnym w Izraelu. Miasto leży na
równinie Szaron, w odległości 14
kilometrów od Morza Śródziemnego.
Tworzy wraz z położonym na południu
miastem Ramla jedną aglomerację, luźno
związaną z obszarem metropolitalnym
Gusz Dan. Po wschodniej stronie miasta
przepływa rzeka Ayalon i jej dopływ
Gezer. W jego otoczeniu znajduje się
miasto Ramla, moszawy Nir Cvi,
Achi'ezer, Zejtan, Kfar Truman, Ginaton,
Ben Szemen i Achisamach, wieś Kfar
Chabad, strefę przemysłową Nir Cvi,
tereny
międzynarodowego
portu
lotniczego im. Dawida Ben Guriona oraz
cementownię Nesher Israel Cement
Enterprises Ltd.] – LIDDA (viszály,
születés, szülőváros) [Város, mintegy 45 kmnyire északnyugatra Jeruzsálemtől, Péter itt
gyógyította meg Tábitát (ApCsel 9,32-38).
Az ÓSZ-ben: "Lód".]
loden [1. gruba tkanina płaszczowa; 2. tkanina
wełniana podobna do sukna, z długim
włosem, ciepła i nie przepuszczająca
wody; 3. wełniana tkanina o splocie
skośnym,
wytwarzana
z
przędzy
zgrzebnej. Pokryty gęstym, długim, równo
naczesanym włosem. Posiada dużą
odporność
na
przemakanie
dzięki
zastosowaniu apretury wodoodpornej w
procesie wykończenia. Bardzo ciepły, z
tego względu stosowany głównie do
wyrobów okryć zimowych i jesiennych.] –
(ném.) lóden [Kártoltszövet gyapjúból,
nemes szálakkal készülő keverékekben is
mohairrel, alpakával vagy kasmírral. Erősen
kallózott és bolyhozott, hogy a kötéskép már
nem látható. Létezik lódenposztó kenés
lodenowy, -a, -e – lódenlodołam [1. izbica, konstrukcja betonowa,
stalowa, kamienna lub drewniana w
formie
wysuniętego
ku
przodowi
trójkątnego
ostrosłupa
ściętego,
zabezpieczająca podpory mostów lub
budowle
hydrotechniczne
przed
niszczącym działaniem kry lodowej, fali,
uderzeniami płynących drzew itp. 2. Brak
wyników.] – jégtörő (hídpilléren)
lodołamacz [1. statek przeznaczony do łamania i
kruszenia pokrywy lodowej mórz i rzek;
2. inaczej łamacz lodu – to statek o
specjalnej,
wzmocnionej
konstrukcji
kadłuba umożliwiającej łamanie pokrywy
lodowej (np. lód moeski).] – jégtörő,
jégtörőhajó
lodołamacz atomowy – atomjégtörő
Lodomerja [1. Galicja (niem. Galizien, węg.
Gácsország, cz. Halič, jid. ‫ עיצַאלַאג‬- Golicje,
tur. Haliç, rum. Galiţia, ros. Галиция Galicija, ukr. Галичина - Hałyczyna) –
potoczna
nazwa
narzucona
przez
zaborców i stosowana na określenie
południowo-wschodnich
ziem
I
Rzeczpospolitej znajdujących się obecnie
w Polsce i Ukrainie, dawniej wchodzących
w skład zaboru austriackiego. Z tego
tytułu również nazwa austriackiego kraju
koronnego (dokładniej Królestwo Galicji i
Lodomerii), istniejącego w latach 17721918. Zalicza się do niej ziemie
3235
południowej Małopolski po Wisłę, ziemię
Grodów Czerwieńskich oraz zachodnią
część Podola do linii Zbrucza. Jest to
stosunkowo nowe pojęcie o charakterze
kulturowym
i
historycznoadministracyjnym. Granice Galicji nie
pokrywają się z granicami dawniejszych
krain
historycznych
ani
regionów
geograficznych takich jak Małopolska czy
ziemia halicka. 2. (u Zygmunta Glogera)
Chwilowa pomyślność oręża węgierskiego
na Rusi Czerwonej w początkach XIII
wieku była powodem, iż Andrzej II, król
węgierski (którego syn Koloman panował
w Haliczu), używał tytułu: rex Galiciae
Lodomeriaeque od dwuch głównych
grodów
tej
krainy:
Halicza
i
Włodzimierza (Lodomeria). Gdy przy
pierwszym rozbiorze Rzplitej Austrja
zajęła Ruś Czerwoną i północne stoki
Karpat, potrzeba było wymyślić jakąś
nazwę dla nowej prowincyi i choćby
najbezczelniejsze prawo historyczne do jej
posiadania. Zaimprowizowano wówczas
nazwę królestwa Galicyi i Lodomeryi z
odwołaniem się do wrzekomych praw
korony Węgierskiej z XIII w. 3. Królestwo
Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim
Księstwem Krakowskim i Księstwem
Oświęcimia i Zatoru ((niem.) Königreich
Galizien und Lodomerien mit dem
Großherzogtum
Krakau
und
den
Herzogtümern Auschwitz und Zator;
(ukr.)
Королівство
Галичини
і
Лодомерії) - państwo (w praktyce
prowincja i kraj koronny) na terytorium
Galicji, w latach 1772-1918 wchodzące w
skład Monarchii Habsburgów, Cesarstwa
Austriackiego i Austro-Węgier. Kraina
historyczna
na
wschodzie
Europy
Środkowej obecnie podzielona pomiędzy
Polskę i Ukrainę. Nazwę Galicja często
uogólnia się z obwodem lwowskim,
iwanofrankowskim oraz tarnopolskim na
zachodzie Ukrainy.] – Lodoméria v.
Ladoméria [I. magyar hagyomány szerint
egykori szláv ország a későbbi Volhinia
területén, a Bug mellett. 888 körül a Kijev
felől jövő magyarok előtt önként meghódolt
(honfoglalás). – Vezére Lodomér (ma
Vladimir v. Volinszkij) városban lakott. A
város Szt Vazul-templomát helyi hagyomány
szerint I. Szvetoszlavics Vladimir építette. ~ 1025 körül ororosz befolyás alá került, és
csak a 12. sz: Román fejed. (ur. 1196-1205)
alatt vívta ki függetlenségét, ekkor azonban a
halicsi fejedelemséggel egyesítették. Román
fiát, Dánielt II. András kir. (ur. 1205-35)
1206: magyar felsőség alatt helyezte vissza
-
Wersja 01 01 2017.
trónjára. 1214-19: Kálmán magyar herceg.,
majd I. (Nagy) Lajos király idejében 137082:
közelebbi
viszonyban
állt
Magyarországgal.
1390-1772:
Lengyországhoz tartozott. Mária Terézia (ur.
1740-80) ekkor a magyar korona jogaira
hivatkozva Lengyelország első felosztásakor
visszavette, de Ausztriához csatolta. II.
Galícia (nem tévesztendő össze a
spanyolországi Galiciával) közép-európai
történelmi régió, jelenleg Lengyelország és
Ukrajna között oszlik meg. Keleti felének
történelmi neve: Vörösoroszország. Galícia
és Lodoméria királyság vagy csak
egyszerűen
Galícia
volt
Ausztria
legnagyobb, legnépesebb és legészakibb
tartománya 1772 és 1918 között, Lemberg
(Lwów, Lviv, Lvov, magyarul: Ilyvó)
fővárossal.
Galíciát
a
lengyel-litván
nemzetközösség
területeiből
alkották
Lengyelország felosztása alkalmával és ez az
állapot
egészen
az
Osztrák–Magyar
Monarchia felbomlásáig, az I. világháború
végéig tartott. III. A Galícia és Lodoméria
(latinul Galicia et Lodomeria) nevet először
a 13. században II. András használta
oklevelében. Ez Halics és Vologyimir, azaz a
mai ukrajnai Halics (Галич) és VolodimirVolinszkij
(Володимир-Волинський)
városok nevéből származó latinosított alak.
Ez volt a két legfontosabb város a környező
ukrán vagy rutén területen, amely abban az
időben magyar fennhatóság alatt állt. A két
város, Halics és Vologyimir korábban két
külön állam (Halics és Volin) központja volt,
amelyek még a magyar uralom előtt közös
fejedelemségben
egyesültek,
amelynek
Halics lett a fővárosa. Ezt a fejedelemséget
magyarul Halics vagy Gácsország néven
ismerték.]
Galícia
és
Lodoméria
különböző
nyelveken:
 Latin: Galicia et Lodomeria
 Német: Galizien und Lodomerien
 Lengyel: Galicja i Lodomeria
 Szlovák: Halič a Vladimírsko vagy
Galícia a Lodoméria
 Ukrán:
Halicsina
i
Volodimirija
(Галичина і Володимирія)
 Román: Galiţia şi Lodomeria
lodoszren
[gruba
warstwa
śniegu
ze
zlodowaciałą pokrywą na wierzchu] –
jégvirág
lodoszren na drogach – jégvirág az utakon
lodowacieć [1. zmieniać się w lód lub pokrywać
się lodem; 2. marznąć; 3. drętwieć z
przerażenia; 4. stawać się oschłym,
nieczułym] – jéggé fagyni; megfagyni,
befagyni; jegesedni; (átv.) megdermedni,
kihűlni
3236
lodowacieć z przerażenia – a félelemtől
megdermedni, kővé meredni az ijedtségtől
lodowatość – jégszerűség
lodowaty, -a, -e [1. bardzo zimny; 2. ścięty w lód,
pokryty
lodem,
zamarznięty;
3.
przenośnie
człowiek
wyniosły,
nieprzystępny, oziębły] – jeges, jég-;
jéghideg; jégszerű, jéghez hasonló; (átv.)
rideg, érzéketlen
lodowate przyjęcie – hűvös fogadtatás
lodowaty cukier – kristálycukor
lodowaty wiatr – jeges szél
lodowcowy, -a, -e – jégkori, jégkorszakbeli, jéglodowiec [1. masa lodu powstała na lądzie,
znajdująca się w stałym, powolnym
ruchu; 2. powstaje z przekształcenia
pokładów wiecznych śniegów w lód
lodowcowy] – gleccser, jégmező
lodowiec górski (lodowce himalajskie, lodowce
typu alpejskiego, lodowce norweskie)
[rodzaj
lodowca
wystepujący
we
wszystkich strefach klimatycznych, na
terenach górskich i podgórskich] – hegyi
gleccser
lodowisko [to specjalnie zorganizowane miejsce
do uprawiania sportów łyżwiarskich.
Lodowiska dzielimy na dwie podstawowe
grupy:
naturalne
i
sztuczne.]
–
korcsolyapálya, jégpálya, jéghokipálya;
jégmező, jéggel borított terület
lodowisko sztuczne – műjégpálya; műjég
lodownia [chłodnia, w której efekt chłodzenia
uzyskuje się za pomocą lodu naturalnego
lub sztucznego] – (piwnica) jégverem;
hűtőház, hűtőszekrény
lodownia w browarze – sörgyári jégverem
-
Wersja 01 01 2017.
lodowy, -a, -e [1. zrobiony z lodu;
2. w przenośni: zimny jak lód] – jeges; jéglodowe pola – jégmezők
lodozwał – jégtorlasz, jégtömb
lodówa [zgrubienie od: lodówka] – hűtőszekrény,
jégszekrény
lodóweczka [1. szafka chłodzona wewnątrz,
służąca do przechowywania łatwo psującej
się żywności; 2. pot. pomieszczenie, w
którym jest bardzo zimno; 3. ptak łowny
żyjący wokół bieguna północnego] –
jégszekrény; hűtőgép
lodówka [1. szafka chłodzona wewnątrz, służąca
do przechowywania łatwo psującej się
żywności; 2. pot. pomieszczenie, w którym
jest bardzo zimno; 3. ptak łowny żyjący
wokół bieguna północnego] – hűtőszekrény,
jégszekrény [w lodówce (w lodówce jest….):
a hűtőszekrényben; na lodówce: a
hűtőszekrényen]; (ptak) jegesréce (Clangula
hyemalis)
Lodówka (Clangula hyemalis) [gatunek średniego
lub dużego ptaka wodnego z rodziny
kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący
tundrę Eurazji i Ameryki Północnej. Jest
jedynym
przedstawicielem
rodzaju
Clangula] – jegesréce (Clangula hyemalis)
[a lúdalakúak rendjébe, ezen belül a
récefélék (Anatidae) családjába tartozó
Clangula nem egyetlen faja]
lodówka elektryczna – elektromos hűtőszekrény
lodówka turystyczna [torba wyposażona w
pojemniki z lodem] – hűtőtáska
lodówkowy, -a, -e [przymiotnik od: lodówka] –
hűtőszekrény-, jégszekrénylody [zamrożony deser, który uzyskuje się
poprzez zamrażanie masy uzyskanej z
produktów mlecznych (lody mleczne) bądź
3237
wody (lody wodne) z dodatkami
smakowymi (dodatki tradycyjne – owoce,
lub nietradycyjne, mięsne czy warzywne –
w Polsce niepopularne), lub zamrażanie
masy złożonej z owoców, cukru i wody
(sorbet). Lody podawane są w różnej
postaci, najczęściej jednak w waflu w
postaci zakręconego stożka lub w postaci
gałek (lody włoskie i amerykańskie), czy
na patyku (zamrożona masa lodowa
utrzymuje się na patyku wbitym w jej
środek). Występują w ogromnej liczbie
odmian i z wieloma dodatkami, z których
najpopularniejszymi są: bita śmietana,
rurki waflowe, rodzynki, kruszone
orzechy.] – fagylalt, fagyi [tejből vagy
tejporból, cukorból, különféle ízesítőkből
(gyümölcsök
vagy
mesterséges
ízesítőanyagok) és adalékanyagokból készült
hideg édesség. Házilag is elkészíthető,
üvegkehelyből vagy ostyából készült
fagylalttölcsérből
is
fogyasztható,
díszítésként gyümölcsöt, ostyát, különféle
gyümölcsszirupokat,
csokoládét
és
csokoládészirupot stb. használnak. Léteznek
zöldségfagylaltok
is.
Általában
gombócokban szolgálják fel, egy gombóc
tömege körülbelül 4 dkg. Csomagolt formája
a jégkrém.]
lody bakaliowe – gyümölccsel, gyümölcsbefőttel
ízesített fagylalt
lody czekoladowe – csokoládéfagylalt; csokifagyi
lody malinowy – málnafagylalt
lody na patyku – pálcikás jégkrém, jégrúd
lody poziomkowe – szamócafagylalt
lody ruszyły – megindult a jég v. a jégzajlás; a jég
megindul v. zajlása megindul
lody słodka, zamrożona masa przygotowana
m.in. z mleka, cukru, jaj i owoców –
fagylalt, fagyi; jég
lody śmietankowe – tejszínfagylalt; parfé
(fagyasztott tejszínkrém)
lody truskawkowe – eperfagylalt
lody w kubeczku – jégkrém
lody waniliowe – vaniliafagylalt, vaníliás fagylalt
lody włoskie [lody z automatu o konsystencji
gęstej śmietany] – olasz fagylalt
lody [begonia bulwiasta] – gumós begónia
(Begonia tuberhybrida)
lodziarka [potocznie sprzedawczyni lodów] –
jégárusító, jégárusítónő; fagylaltosnő
lodziarnia [1. wytwórnia lodów; 2. lokal, w
którym sprzedaje się lody; 3. miejsce, w
którym się robi i sprzedaje lody] – jéggyár,
műjéggyár, jégraktároló (helyiség)
-
Wersja 01 01 2017.
lodziarz [pot. sprzedawca lodów] – fagylaltárus;
jegesember, jeges
lodżia (wł. loggia) [1. arch. pomieszczenie
balkonowe w postaci otwartej na zewnątrz
i osłoniętej balustradą wnęki w bryle
budynku; obecnie balkon wnękowy. 2. w
baroku i renesansie – otwarty, ozdobny
pawilon z otwartą kolumnadą lub
arkadami zamiast ścian lub ściany
frontowej.] – (ol.) loggia; (építészet) fedett,
oszlopos erkély; oszlopokon v. pilléreken
nyugvó fedett folyosó, egy oldalról zárt
erkély
loess (zob. less) – lösz
loftka [nabój myśliwski zawierający bardzo
gruby śrut] – nagyobbfajta sörét,
vadászpuskagolyó
loftka gumowa – gumigolyó, gumilövedék
log [1. urządzenie nawigacyjne do mierzenia
drogi przebytej przez statek lub jego
prędkości; 2. zapis działań systemu
komputerowego]
–
(ang.)
log;
hajósebességmérő készülék (műszer), tengeri
csomó; az előbbinek az alapmértékegysége
log [miara płynów, około 0,5 litra] – log (bibliai
folyadékűrmérték: 0,31 l)
Log (inaczej: dziennik, plik dziennika, rejestr
zdarzeń) [to w informatyce chronologiczny
zapis
zawierający
informację
o
zdarzeniach i działaniach dotyczących
systemu
informatycznego,
systemu
komputerowego czy komputera. Log
tworzony jest automatycznie przez dany
program komputerowy, a sama czynność
zapisywania do logu nazywana jest też
logowaniem – nie należy mylić tego
określenia z logowaniem w celu
wykonania
uwierzytelnienia.]
–
(informatika, ang.) log (napló)
3238
log (logarytm) [symbol pojęcia matematycznego
logarytm] – (mt.) log; logaritmus
log burtowy [1. w jachtingu: sposób pomiaru
prędkości statku względem powierzchni
wody; 2. sposób pomiaru prędkości
statku, stosowany czasem na niewielkich
jachtach, na których nie ma stałego logu
mechanicznego. Metoda wykorzystuje
znajomość długości kadłuba i polega na
pomiarze czasu, potrzebnego na przebycie
drogi
równej
tej
długości.]
–
hajósebességmérő eszköz jachton
log-file - 'log-file' [ejtsd: log fájl] rögzített állomány
{magyarul: naplóállomány(?)} [1. Internetszolgáltatók kiszolgáló gépein rendszeresen
rögzített állományok ("http-logs"); ezek
alapján a szolgátató, de a Web-oldal tulajdonosa is, megfelelő analízis-programok
segítségével megtudhatja pl. a Weboldalainak látogatottságát vagy a forgalom
időbeli megoszlását, stb.; egy ilyen analízis
program pl. a net.AnalysisDesktop; 2.
Számítógépen végzett műveletek, a gép által
küldött hibaüzenetek és/vagy a hálózaton
bejövő és kimenő adatok "könyvelésére",
nyomonkövetésére szolgáló állomány. A
felhasználók például ebbe menthetik az
online keresések eredményeit, a szolgáltatók
pedig a ~ segítségével figyelhetik a
forgalmat, készíthetik el a rendszerük
használati statisztikáját.]
logarytm [w matematyce logarytm jest
wykładnikiem potęgi, do której należy
podnieść stałą wartość podstawową, aby
otrzymać daną liczbę. Logarytmowanie
jest operacją odwrotną do potęgowania
(podobnie jak pierwiastkowanie).] – (gör.)
logaritmus (log); (mennyiségtan) az a
hatványkitevő
(x),
amelyre
egy
meghatározott (a) számot (az alapot) fel kell
emelni (hatványozn kell), hogy az adott
számot (b) megkapjuk; logaritmuszámítás
Logarytm jest to wykładnik potęgi, do której
należy podnieść stałą wartość podstawową
(podstawę logarytmu), aby otrzymać daną liczbę.
Inaczej — logarytm o podstawie a liczby
dodatniej b to wykładnik c potęgi, do której
należy podnieść a, aby otrzymać liczbę b:
ac
=
b,
przy czym podstawa a jest liczbą dodatnią różną
od jedności, zaś b>0.
Piszemy: loga b = c, przy a > 0, a≠1 i b > 0.
Logarytmowanie jest operacją odwrotną do
potęgowania (podobnie jak pierwiastkowanie).
Formalnie logarytm jest funkcją odwrotną funkcji
wykładniczej.
Najczęściej spotykamy logarytmy:
 logarytm dziesiętny, zwany logarytmem
Briggsa (o podstawie 10) [logarytm przy
-
Wersja 01 01 2017.
podstawie 10] – 10 alapra vonatkoztatott
Briggs-féle logaritmus rendszer
 logarytm naturalny, zwany logarytmem
Napiera (o podstawie e) – természetes v.
Napier-féle rendszer (alapszáma e =
2,7182818…)
 logarytm binarny a. dwójkowy (o podstawie
2) – 2 alapú logaritmus
logarytm ilorazu – hányados logaritmus
logarytm naturalny (logarytm Nepera, logarytm
hiperboliczny) [1. logarytm, którego
podstawą jest liczba niewymierna e,
równa w przybliżeniu 2,7182; 2. to
logarytm o podstawie e=2,718281828...,
oznaczany na ogół symbolem ln x (spotyka
się również zapis log x). Liczba e zwana
jest liczbą Eulera.] – logaritmus naturalis;
természetes logaritmus; ln x
logarytmiczny, -a, -e – logaritmus-, logaritmikus
logarytmy naturalne – természetes logaritmusok
logarytmować [obliczać logarytm danej liczby
lub
wyrażenia
matematycznego]
–
logaritmust keresni, logaritmizálni
logarytmowanie
–
logarimuskeresés;
logaritmizálás
logarytmowy, -a, -e – logaritmuslogatom [1. sztuczny wyraz bez znaczenia,
używany w badaniach psychologicznych i
audiometrycznych; też: zestaw takich
wyrazów; 2. sztuczny wyraz, nie mający
znaczenia myślowego, wypowiadany przy
próbach
wyrazistości
odtwarzania
dźwięków przez urządzenia akustyczne] –
logatom
[távbeszélő-berendezések
kipróbálásakor az érthetőség vizsgálatára
összeállított egyszótagú szavak gyűjteménye
(a görög logosz és atom összevonásából)]
logatomy (ang. nonsense sylables) [sylaby służące
do badania wyrazistości mowy w testach
odsłuchowych] – logatomok
Logia (z gr. wyrocznia) [małe fragmenty tekstu
wyciągnięte z kontekstu. W biblistyce
termin ten oznacza pojedyncze, wyjęte z
kontekstu wypowiedzi Jezusa takie jak
sentencje, pouczenia czy przypowieści.] –
Logia Jesu; Jézus mondásainak gyűjteménye.
Máté és Lukács evangéliumának egyik
forrásirata.
loggia [wym. lodżdżia], lodżia [1. kryty balkon w
postaci wnęki w ścianie budynku;
2. pomieszczenie otwarte na zewnątrz
arkadami, charakterystyczne dla pałaców
renesansowych; 3. w miastach włoskich:
otwarty, ozdobny pawilon, służący do
uroczystości publicznych] – lodzsa;
(építészet) fedett, oszlopos erkély
3239
logical block (ang.) [logiczny blok] – logikai blokk
(logical block) [A lemez legkisebb
címezhető területe. Minden logikai blokk
rendelkezik
egy
egyedi
logikai
blokkszámmal (Logical Block Number,
LBN),
mely
nullától kezdődik
és
folyamatosan növekvő értékű. Az ISO-9660
szabványban a CD minden adatát logikai
blokkszámmal címezik. Jelenleg a CD írás az
„egy logikai blokk egyenlő egy logikai
szektor” hozzárendelést támogatja.]
logical block number (logiczny numer bloku) –
(ang.) LBN (Logical Block Number) logikai
blokkcím
logicyzm [1. w matematyce: kierunek głoszący
sprowadzalność matematyki do logiki, a w
nowszej wersji – do teorii mnogości; 2.
kierunek w matematyce, wg którego
podstawą matematyki jest logika; 3. to jest
poglądem,
który
opiera
podstawy
matematyki na elementach logiki. Według
tej teorii obiekty matematyczne są
wytworami
psychicznymi
ludzkiego
umysłu,
a
wszystkie
dowody
matematyczne to po prostu elementy
rozumowania dedukcyjnego. Logicyzm
wymaga co prawda, aby były one dostępne
poznaniu, ale nie wypowiada się na temat
ich natury ontologicznej (typu). Rozumie
on proces matematycznej działalności,
jako formalną teorię wyprowadzającą z
przyjętych aksjomatów wnioski za
pomocą rachunku zdań.] – (gör.)
logicizmus; (filozófia) a logika túlértékelése,
a logikai elemekre való egyoldalú
támaszkodás;
a
puszta
ésszerűségre
hivatkozó, minden nem logikus és
irracionális elemet kizáró gondolkodás
logicznie – ésszerűen, következetesen, logikusan
logiczność – észerűség, következetesség, vminek a
logikus volta
logiczny, -a, -e [1. odnoszący się do logiki jako
dyscypliny
naukowej;
2. sensowny,
rozsądny, zgodny z logiką; 3. poprawnie
myślący; 4. pot. poprawnie myślący;
konsekwentny,
sensowny,
rozsądny,
racjonalny, uzasadniony; dotyczący] –
(gör.) logikus; logikai; a logika szabályainak
megfelelő, a logikán alapuló; ésszerű,
következetes; világos, magától értedődő
logiczne myślenie – világos, logikus gondolkodás
logiczny wniosek – logikai következtetés
logik [specjalista w sferze logiki] – (gör.) logikus;
logikával foglalkozó filozófus; a logika
tudósa, művelője
logika [łac. logica 'logika' z gr. logikós 'logiczny'
od
lógos,
1. dyscyplina
naukowa
zajmująca się regułami poprawnego
-
Wersja 01 01 2017.
myślenia i wnioskowania; w węższym
znaczeniu: logika formalna; 2. poprawne,
rzeczowe myślenie, oparte na związkach
przyczynowo-skutkowych; 3. prawa i
mechanizmy
rządzące
jakimiś
zdarzeniami; 4. nauka z dziedziny filozofii
zajmująca się znajdowaniem praw
rządzących ludzkim rozumowaniem, a
także wnioskowaniem; 5. poprawne
myślenie,
oparte
na
związkach
przyczynowo-skutkowych;
6.
logika
matematyczna - dziedzina matematyki
zajmująca się badaniem własności
wnioskowania
matematycznego
oraz
modeli teorii matematycznych; 7. zajmuje
się analizą poprawnego rozumowania. Jest
dyscypliną normatywną, więc zajmuje się
tym jak co powinno działać, powinnością
samą. Od wieków toczy się spór czy logika
jest nauką czy umiejętnością, ponieważ
jest
też
dyscypliną
praktyczną.
Wielokrotnie
"czysta
logika"
jest
nazywana "nauką o nauce".] – (gör.)
logika; (filozófia) ésszerű, következetes
gondolkodás, ésszerűség, törvényszerűség;
ésszerű gondolkodásmód, józan ész; a
gondokodás törvényeinek és formáinak
tudománya; gondolkodásmód; ok-okozati
összefüggés (eseményekben stb.), belső
törvényszerűség; a helyes gondolkodásról és
a megismerés törvényszerűségeiről szóló
tanítás.
logika dialektyczna – dialektikus logika
logika dziejów – az események törvényszerűsége
logika faktów – a tények törvényszerűsége v.
logikája
logika formalna [nauka o związkach logicznych
między zdaniami] – formális logika
logika
matematyczna
[dział
matematyki
zajmujący się badaniem własności
wnioskowania
matematycznego
oraz
modeli
teorii
matematycznych]
–
matematikai logika [a matematika egyik
fejezete, a matematikai rendszereket, a
matematikai bizonyításokat, matematikai
módszerekkel vizsgálja]
logika modalna [teoria logiczna, która bada
pojęcia możliwości, konieczności i ich
wariantów. Niekiedy termin "logika
modalna" rozumie się szerszej, włączając
w jego obręb logiki epistemiczne, logiki
temporalne, logiki deontyczne i logiki
programów – niniejszy artykuł omawia
jedynie logiki modalne w sensie wąskim
(logiki modalne aletyczne) na przykładzie
systemu S5.] – modális logika [a klasszikus
logika olyan kibővítése, amely már modális
kijelentéseket tartalmazó érvelésekről is
3240
képes számot adni. Modális logikában egy
kijelentés kapcsán nem pusztán arról lehet
beszélni, hogy az igaz vagy hamis, hanem
arról is, hogy egy bizonyos módon igaz,
például szükségszerű, tudott vagy hitt,
kötelező, bizonyítható.]
logika trójwartościowa [system logiczny, w
którym zdaniom przypisuje się trzy
wartości logiczne] – háromértékű logika
[sokféleképpen definiálható és számos
lehetőség van a logikai alapműveletek
általánosítására is, olyan módon, hogy a
kétértékű speciális esetben az általánosítás
visszaadja az eredeti BOOLE-algebrai
struktúrát]
logika
wypadków
–
az
események
törvényszerűsége
logiki [nauki o sposobach jasnego i ścisłego
formułowania
myśli,
o
regułach
poprawnego rozumowania i uzasadniania
twierdzeń] – logikák
Login, Logon [1. zgłaszanie się do sieci,
polegające
na
wpisaniu
nazwy
użytkownika oraz jego hasła. 2.
identyfikator użytkownika podawany
podczas rozpoczynania pracy z systemem
komputerowym; 3. jest to potoczne
określenie
identyfikatora
i
hasła
użytkownika. Słowo login pochodzi od
(ang.) log in, rozumianego jako polecenie
wejścia do systemu komputerowego –
wyrażenie to ewoluowało do pojedynczego
słowa login, rozumianego w uproszczeniu
jako wymagany identyfikator, a nie
czynność. Z kolei, na określenie
wspomnianej czynności, przyjęło się
określenie logowanie. Wśród społeczności
internetowej
funkcjonuje
również
określenie nick (lub nickname), czyli
pseudonim którym się posługujemy, np.
podpisujemy.] – LOGIN - bejelentkezés,
belépés;
bejelentkezés
egy
(távoli)
számítógépbe a hálózaton keresztül, a
kapcsolat felépítése és az azonosítók
megadása [(1): Egy Novell szerverre való
bejelentkezést konkrétan elvégző program
neve. Paraméterezése: LOGIN [Szervernév /
Felhasználói név] Angol szó. (Kiejtése:
login)
Magyar
megfelelője:
belépés,
bejelentkezés. - LOGIN (2):Egy Novell
szerveren automatikusan meglévő egyik
könyvtár neve. Angol szó. Magyar
megfelelője: belépés, bejelentkezés. 3.
belépés egy számítógép-rendszerbe (pl. egy
szolgáltatóéba) vagy alkalmazásba; a belépés
egy jelszó vagy más egyedi információ
megadásával történik, amelynek nyomán egy
azonosító művelet megy végbe]
-
Wersja 01 01 2017.
logistyczny, -a, -e – logisztikai
logistyk – logisztikus
logistyka [I 1. planowanie i organizacja
skomplikowanego
przedsięwzięcia;
2. daw.; zob. logika matematyczna; 3.
przest. logika matematyczna; wojsk. nauka
planowania, ruchu i uzupełnień stanu
osobowego oraz teoria i praktyka
produkcji, dystrybucji i konserwacji
materiałów, a także transportu i budowy
urządzeń wojsk. II teoretyczne i
praktyczne przedsięwzięcia mające na
celu utrzymanie gotowości sił zbrojnych.;
4. ta jest terminem opisującym proces
planowania, realizowania i kontrolowania
sprawnego i efektywnego ekonomicznie
przepływu
surowców,
materiałów,
wyrobów gotowych oraz odpowiedniej
informacji z punktu pochodzenia do
punktu konsumpcji w celu zaspokojenia
wymagań
klienta.]
–
logisztika;
matematikai logika [A logisztika a görög
logos szóból származik, jelentése értelem,
számítás, tervezés ok]
logistyka [termin opisujący proces planowania,
realizowania i kontrolowania sprawnego i
efektywnego ekonomicznie przepływu
surowców,
materiałów,
wyrobów
gotowych oraz odpowiedniej informacji z
punktu
pochodzenia
do
punktu
konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań
klienta. Działania logistyczne mogą
obejmować (choć nie muszą się do nich
ograniczać):
obsługę
klienta,
prognozowanie
popytu,
przepływ
informacji, kontrolę zapasów, czynności
manipulacyjne, realizowanie zamówień,
czynności reparacyjne i zaopatrywanie w
części,
lokalizację
zakładów
produkcyjnych i składów, procesy
zaopatrzeniowe,
pakowanie,
obsługę
zwrotów, gospodarowanie odpadami,
transport i składowanie.] – logisztika
[anyagok, információk, személyek, energia
rendszereken belüli és közötti áramlásának
tervezése, szervezése, irányítása, ellenőrzése.
Leggyakrabban a katonaságnál és az üzleti
életben használják.]
logistyka zwrotna (od ang. reverse logistics) –
inverz logisztika ["Az inverz logisztika olyan
tudományos és gyakorlati ismeretek,
tapasztalatok és módszerek összessége,
amelyek alkalmasak az eredeti használaton
kívülre kerülő áruk, termékek, erőforrások és
az
ezekhez
kapcsolódó
információk
hálózatokon belüli és hálózatok közötti
áramlásának koordinálására, a termék
előállítók szolgáltatásainak bővítéséért és a
környezetvédelmi előírások betartásáért."];
visszutas [visszirányú, reverz, inverz]
logisztika;
(átv.)
hulladékszállítás,
hulladékgazdálkodás
logizm [rozumowanie, wynik rozumowania] –
logizmus; minden ismerettartalmunknak a
logikus, ésszerű gondolkodásból való
levezetése
[pierwszy człon wyrazów złożonych
mową, słowem lub myślą] – (gör.) logo-;
szó-, beszédLogo
[prosty
język
programowania
przeznaczony do zapoznawania dzieci z
działaniem
komputera]
–
Logo
(programozási
nyelv,
Logo
nyelv
parancsnyelv, a Lisp nyelv könnyebben
olvasható adaptációja,
melyet
Wally
Feurzeig és Seymour Papert készített)
logo [1. graficzny symbol przedsiębiorstwa,
organizacji, serii wydawniczej itp.;
2. obrazek umieszczany na wyświetlaczu
telefonu komórkowego] – logó [1. jel; egy
cég, szervezet vagy szolgáltatás egyedi, jól
felismerhető, azonosításra szolgáló jele; 2.
Márkajelzés, embléma. 3. Valamely cég
márkajele, emblémája, egyesületek jele. A
ruhadarabokon hímzett vagy nyomott
változatban jelennek meg, újabban egyre
gyakrabban használják ingeken, pulcsikon és
pólókon.]
logocentryzm [1. traktowanie słów i języka jako
podstawowego
sposobu
ujmowania
rzeczywistości,
charakterystyczne
zwłaszcza dla umysłowości Zachodu; 2.
zainteresowanie prawdą, racjonalnością,
logiką i słowem, charakterystyczne dla
zachodniej myśli filoz.] – logocentrizmus
logogryf [1. zagadka polegająca na odgadnięciu
zaszyfrowanych wyrazów; 2. zagadka
literowa (np. anagram). 1. rodzaj zadania
szaradziarskiego,
w
którym
nie
krzyżujące się ze sobą wyrazy pomocnicze
wpisuje się w diagram, a ich określone
litery (w wyróżnionych kratkach) tworzą
rozwiązanie; 2. Jest to również odmiana
tradycyjnego szyfrogramu. Do diagramu
należy wpisać odgadnięte wyrazy hasłowe
(najczęściej o jednakowej długości), a
następnie z zaznaczonych pól odczytać
rozwiązanie.
Im
grupa
kolejnych,
zaznaczonych liter jest dłuższa, tym
logogryf jest ambitniejszy.] – szórejtvény,
betűrejtvény
logogryf dla gimnazjalistów – szórejtvény
gimnazistáknak
logometr [1. przyrząd do pomiaru stosunku
dwóch
wielkości
elektrycznych;
2.
przyrząd pomiarowy służący do pomiaru
logo-
3241
-
Wersja 01 01 2017.
rezystancji, pojemności i częstotliwości] –
ellenellás, kapacitás és frekvencia mérésére
szolgáló eszköz
logopatia [wada mowy] – logopátia; beszédhiba,
beszédzavar
logopeda [specjalista w zakresie logopedii] –
logopédus
[gyógypedagógus,
aki
a
beszédben akadályozott gyermekek és
felnőttek ellátására képesített.]
logopedyczny, -a, -e – logopédiai
logopedia [1. nauka zajmująca się kształceniem
prawidłowej wymowy oraz usuwaniem jej
wad
i
zaburzeń;
2.
nauka
o
przekazywaniu i odbiorze informacji
słownej oraz o fonacji, zajmująca się
problemami fonetyki, mowy dziecka,
percepcji mowy, patologii mowy i głosu,
nauczania głuchych, ortofonii itp.] - (gör.)
logopédia; a beszédhibák megelőzésének és
javításának elmélete és gyakorlata
logos [1. w starożytnej filozofii greckiej:
powszechna prawidłowość świata (u
Heraklita i stoików), rozum, pojęcie (u
Arystotelesa); 2. w koncepcjach przed- i
wczesnochrześcijańskich: twórcza siła
boska; 3. w teologii chrześcijańskiej:
druga osoba Trójcy Świętej, Syn Boży;
4. zob. logo w zn. 2.; 5. staroż. filoz. gr.
powszechna
prawidłowość
świata
(Heraklit);
przeznaczenie,
rozum
kosmiczny (u stoików); hipostaza rozumu
bóstwa (u neoplatoników); słowo, druga
osoba boska, Syn Boży (teol. chrześc.);
rozum (absolutny), umysł.] – (gör.) logosz;
szó, gondolat, mondás, tantétel; a görög
filozófiában a világ-ész; az újplatonikus
keresztény filozófiában a világ Istenben
létező gondolata [a sztoikus filozófiában a
mindenséget átjáró isteni értelem; Philo
zsidó-hellenista
filozófiájában
a
transzcendens
istenség
világfenntartó
munkájának közvetítője, ill. közvetítői
(logoi); a gnózisban középlény Isten és a
világ között; János evangélistánál Istennek
Jézusban testet öltött örök Igéje. (János
evangéliuma)]
 logos asarkos [To rozumienie jedyności
Jezusa
Chrystusa
jako
„konstytutywnej” i „relacyjnej” wiąże
się u J. Dupuis także z dość
specyficznym
rozumieniem
relacji
między Słowem niewcielonym (Logos
asarkos) a Słowem wcielonym (Logos
ensarkos). W tej perspektywie zbawcza
ekonomia Słowa wcielonego traktowana
jest jako „sakrament” szerszej ekonomii
Słowa niewcielonego, która to ekonomia
odwiecznie
towarzyszy
historii
ludzkości. Moim zdaniem, choć Dupuis
nie oddziela tu – jak np. czyni to R.
Panikkar – zbawczego działania Słowa
niewcielonego (Logos asarkos) od
zbawczego działania Słowa wcielonego
(Logos
ensarkos),
to
jednak
niebezpiecznie
te
dwa
działania
wyodrębnia. Mieści się to jednak w
granicach ortodoksji, skoro tak uważa
sama
„Notyfikacja”
Kongregacji
Doktryny Wiary.] – (gör.) logos asarkos;
az örök Ige, mielőtt testet öltött
3242
 logos ensarkos; a Jézusban testté lett Ige.
 logos spermatikos; az óegyházi apologéták
szerint a pogányság között is munkálkodó,
mintegy elszórt isteni ige.
Logout [odłączenie się użytkownika od sieci] –
(ang.) Logout - kijelentkezés, kilépés [1.
kijelentkezés egy másik (távoli) gépről és a
hálózati kapcsolat lebontása; 2. üzenet az
alkalmazásból való kilépésre vagy a
kapcsolat megszakítására]
logować – sebességet mérni (hajón)
logować się [nawiązywać łączność z systemem
komputerowym
o
kontrolowanym
dostępie przez podanie identyfikatora
użytkownika i hasła] – saját sebességet
mérni; (inf.) bejelentkezni
logować się do sieci – bejelentkezni a hálózatba
logowanie
[1.
Logowanie
to
rodzaj
uwierzytelnienia
i
autoryzacji
użytkownika polegający na podawaniu
loginu i hasła w celu wejścia do
określonego systemu informatycznego lub
otrzymanie
w
nim
określonych
uprawnień. 2. Logowanie to zapisywanie
w plikach dziennika lub bazie danych
przebiegu działania programu lub
strumienia danych, który jest przez ten
program generowany.] – bejelentkezés,
belépés, login
logowanie na stronach WWW [powszechnie
stosowany mechanizm uwierzytelniania
użytkownika
odwiedzającego
stronę
WWW. Aby zalogować się potrzebne jest
wcześniejsze przejście przez proces
rejestracyjny, w którym należy podać
dane określone przez właściciela serwisu
(lub inny osoby odpowiedzialne za jego
funkcjonowanie). Od strony technicznej,
logowanie jest oparte najczęściej o
mechanizmy sesji z użyciem tzw.
ciasteczek.] – (informatika) bejelentkezés a
WWW oldalakra
Lois a. Loida [babka Tymoteusza. Kobieta o
nieobłudnej wierze. Ona ze swą córką
Eunice wychowywały Tymoteusza.] –
-
Wersja 01 01 2017.
LOIS (jobb, kellemesebb, tetszetősebb)
[Timóteus nagyanyja (2Tim 1,5)]
lojalista (ang. loyalist, fr. loyaliste) [(1. człowiek
lojalny 2. hist. w daw. Polsce – wierny
poddany rządu państwa zaborczego.];
lojalistka – (tört.) lojalista (ffi/nő)
lojalistyczny, -a, -e – (tört.) lojalistalojalizm [1. postępowanie zgodne z polityką
władz, także tych narzuconych przez obce
mocarstwo;
2.
lojalność;
hist.
wiernopoddaństwo względem rządów
zaborczych] – (tört.) lojalizmus
lojalnie – hűségesen, törvénytisztelő módon
lojalność – (fr.-lat.) lojalitás; méltányosság,
igazságosság; egyenesség, becsületesség;
jóhiszeműség, hűség (vmilyen rendszerhez,
meggyőződéshez); törvénytisztelet
lojalny,
-a,
-e
[prawomyślny;
wierny
prawowitemu rządowi a. monarsze;
wierny i oddany jakiejś instytucji a. osobie
(prywatnej); uczciwy, prawy, rzetelny w
stosunkach z ludźmi.] – (fr.-lat.) lojális;
törvénytisztelő, hű, hűséges; méltányos,
igazságos; jóhiszemű, egyenes, becsületes
lojalny
wobec
rządu
–
kormányhű,
kormánytisztelő
lojza [wesz] – [Słowniczek języka śląskiego] tetű
lok [pasmo wijących się włosów] – hajfürt, fürt;
hajtincs, lokni
lokacja [1. w XII-XIV wieku: zakładanie wsi,
miast (zwykle na prawie niemieckim); 2.
wieś lub miasto założone w ten sposób; 3.
w technice: określanie położenia i
rozmiarów obiektów na podstawie fal
elektromagnetycznych lub akustycznych;
4. proces zakładania wsi oraz miast.] –
(tört.) falu- v. városalapítás
lokacja (technika: radiolokacja, hydrolokacja,
termolokacja)
[sposób
wykrywania
położenia i wyznaczania kierunku i
prędkości ruchu obiektów] – lokáció
lokacja (biologia) [sposób orientowania się
zwierząt:
echolokacja
(delfiny);
elektrolokacja] – lokáció (tájékozódás)
lokacja
akustyczna
–
akusztikai
iránymeghatározás
lokacja metodą echa – echolokáció; visszhangos
helymeghatározás; tájékozódás visszavert
hang segítségével; visszhangos tájolás
lokacja
ultradźwiękowa
–
ultrahangvisszhangkeresés
lokacyjny, -a, -e – városalapító
lokaj [1. służący w bogatym domu lub na
dworach panujących; 2. pogard. o
człowieku wysługującym się komuś] –
lakáj, komornyik, inas, urasági szolga
3243
lokaj
lokaj anonsuje gościa – a lakáj bejelenti a
vendéget
lokajczyk – kisinas
lokajski, -a, -ie [1. mający związek z lokajem,
charakterystyczny
dla
lokaja;
2.
potocznie: służalczy] – szolgai, lakáj
természetű, lakájlokajstwo [1. przestarzałe: ogół służby domowej
w pałacu;
2.
służalcza postawa,
wysługiwanie się komuś; serwilizm] –
szolgaszemélyzet, lakájok, lakájkodás, (átv.)
szolgalelkűség, lakájszellem
lokal [1. mieszkanie lub inne pomieszczenie
użytkowe; 2. restauracja lub kawiarnia] –
(fr.-ném.) lokál, helyiség, mulató, zenés
szórakozóhely
lokal biurowy – irodahelyiség
lokal do wynajęcia – kiadó helyiség
lokal nocny – éjjeli mulató, lokál, mulatóhely
lokal publiczny – nyilvános helyiség
lokal rozrywkowy – szórakozóhely, mulató
lokal sklepowy – üzlethelyiség
lokal
wyborczy
–
szavazóhelyiség,
választóhelyiség
lokal z ogródkiem – kerthelyiség
lokale gastronomiczne – vendéglátóhelyek
lokalik [mały lokal] – lokálka, kisebb lokál
lokalizacja [1. miejsce, w którym znajduje się
lub ma się znaleźć jakiś obiekt;
2. określenie położenia jakiegoś obiektu;
3. ograniczenie skutków jakiegoś zjawiska
do pewnego obszaru; 4. określenie
miejsca, gdzie coś się znajduje lub ma się
znajdować; 5. ograniczenie skutków
zjawiska do danego obszaru] – lokalizáció,
lokalizálás; korlátozás, egy helyre szortás,
elhelyezés, telepítés;
helymeghatározás
hanggal
lokalizacja dźwięku – tájékozódás hanggal
lokalizacja inwestycji – beruházás telepítése
-
Wersja 01 01 2017.
lokalizacja produkcji – termelés területi
elhelyezése
lokalizacja przemysłu – ipartelepítés
lokalizacja sieci sklepów – üzlethálózat telepítése
lokalizacja słuchowa – akusztikai
helymeghatározás
lokalizacja zakładów – üzemtelepítés
lokalizacja źródła dźwięku wskutek słyszenia
dwuusznego – kétfülű hangészlelés,
hangirány-meghatározás két füllel
lokalizacyjny, -a, -e [związany z lokalizacją (np.
zestaw lokalizacyjny, mapa lokalizacyjna)]
– lokalizációs; korlátozó
lokalizator [urządzenie do określania położenia
czegoś] – lokátor; radar
lokalizować [1. określać położenie czegoś;
umiejscawiać; 2. ograniczać coś, nie
dopuszczając do rozprzestrzenienia się] –
(lat.) lokalizálni; helyhez kötni, egy helyre
szorítani, korlátozni, elszigetelni; vminek a
hatókörét elszigetelni, korlátozni; vminek a
továbbterjedését megakadályozni; (orvosi) a
betegség gócát megtalálni, továbbterjedését
meggátolni
lokalizować epidemię – járványt lokalizálni
lokalizować pożar – tüzet lokalizálni
lokalizować się [występować lub znajdować się w
jakimś
miejscu]
–
lokalizálódni;
elkülönülni, elhatárolódni
lokalizowanie – lokalizálás, korlátozás, elszigetelés
lokalizowanie pronlemów – a problémák
elszigetelése v. korlátozása
lokalnie – helyileg, lokálisan
lokalność – lokalitás
lokalny, -a, -e [istniejący lub działający na
danym obszarze, charakterystyczny dla
danego obszaru] – (lat.→ném.) lokál-;
helyi, helybeli, helyi jellegű; (lat.) lokális;
helyi, helybeli, helyi jellegű
lokalna – (telefon) helyi beszélgetés
lokalna
miejska
wstęga
identyfikacyjna
[reprezentacyjna
taśma
zrobiona
z przędzy wiskozowej płóciennym splotem
z grubymi wątkami, które tworzą skośne
identyfikatory. Jest surowa albo w
jaskrawych kolorach o typowej szerokości
pomiędzy
10
mm
a
20
mm.
Wykorzystywana
na
mundury
identyfikujące przynależność do danego
kraju.]
–
nemzetiszínű
szalag
[Viszkózfonalból készült, vászon- vagy
ripszkötésű szalag, a nemzeti színekkel.
Jellemzően 10-20 mm széles.]
lokalne warunki meteorologiczne – helyi időjárási
viszonyok
3244
lokalowy, -a, -e [przymiotnik od: lokal (np.
warunki lokalowe, bywalec lokalowy)] –
helyiség, lakás-, lokállokalpatriot, lokalpatriota – (lat.) lokálpatrióta;
csak legszűkebb otthonának érdekeit tekintő
személy
lokalpatriotyzm (patriotyzm lokalny) – (lat.)
lokálpatriotizmus; azűk látókörű, helyi
érdekű hazafiság; a szűkebb vidék
túlbecsülése, túlhajtott szeretete; (átv.) a
kisebb jelentőségű helyi érdekeknek az
országos ügyek elé helyezése
lokat [w dawnej Polsce: zastępca lub pomocnik
nauczyciela w szkołach parafialnych] –
(dawno) tanárhelyettes v. a tanár képviselője
egyházi iskolában
lokata [1. umieszczenie pieniędzy w akcjach
jakiegoś przedsiębiorstwa, depozytach
bankowych, nieruchomościach itp.; też:
suma pieniędzy zdeponowana w banku
lub nieruchomość; 2. miejsce uzyskane w
klasyfikacji] – elhelyezés, befektetés
lokata bankowa – bankbetét
lokata terminowa [zdeponowanie pieniędzy w
banku na określony termin] – határozott
idejű befektetés; határidős betét
lokata hipoteczna – jelzálogkölcsön
lokata inwestycyjna – beruházás, tőkebefektetés
lokata kapitałowa v. kapitału – tőkebefektetés
lokata oszczędności – takarékbetét
lokata potyczki – kölcsönjegyzés
kokata terminowa – időbefektetés
lokator1 [osoba odnajmująca mieszkanie],
lokatorka – bérlő, lakó, lakásbérlő
lokator główny – főbérlő
lokator zobowiązany jest do świadczeń – a lakó
köteles lakbért fizetni
lokator2 [zob. lokalizator; urządzenie do
określania położenia czegoś] – lokátor;
radar
lokator3 [osoba dokonująca lokacji wsi lub
miasta] – falu v. város alapítását végző
személy
lokatorski, -a, -ie – lakói, lakó-, bérlőlokaut [1. ang. lockout 'jw.' od lock out 'zamykać
drzwi przed kim; nie dopuszczać
(robotników) do pracy'; lock 'zamykać na
klucz; zamek'; out 'na zewnątrz'.
zamknięcie
zakładu
pracy
przez
właściciela, połączone z przerwaniem
zatrudnienia a. masowym zwalnianiem
robotników, celem wywarcia presji i
zmuszenia ich do ustępstw, niekiedy w
odpowiedzi na (groźbę) strajk(u). 2. (z
ang. - lockout) - forma walki pracodawców
z pracownikami polegająca na masowym
-
Wersja 01 01 2017.
zwalnianiu
pracowników
w
celu
zmuszenia ich do przyjęcia gorszych
warunków pracy. Lokaut może być
również zastosowany w odpowiedzi na
strajk lub w celu jego zapobieżenia.
Lokaut najczęściej stosowany jest w
okresach kryzysu. 3. masowe zwalnianie
pracowników w celu zmuszenia ich do
przyjęcia gorszych warunków pracy.
Lokaut może być również zastosowany w
odpowiedzi na strajk lub w celu jego
zapobieżenia.
Lokaut
najczęściej
stosowany jest w okresach kryzysu] –
(ang.)
lock
out,
lockaut;
kizárás,
munkáskizárás; a tőkés munkáltatók azon
titkos megállapodása, hogy a munkásosztály
harcos tagjait gyáraikban nem alkalmazzák
lokautować – lokautolni; munkásokat kizárni
loko – (lat.) loco; helyben
loko pokład – feladó állomáson költségmentesen
berakva
loko wagon – vagonba, vonatba berakva
lokomobila [(z łac. locus mobilis) maszyna
używana dawniej do napędu maszyn
rolniczych, prądnic, pomp itp.] – (lat.)
lokomobil; (gép) különféle munkagépek
meghajtására használt vontatható álló gőzgép
lokomocja [1. przenoszenie się z miejsca na
miejsce za pomocą pojazdów; 2. daw.
zdolność poruszania się; 3. autonomiczny
ruch form żywych, przy pomocy organów
ruchu na przykład skrzydeł, kończyn, wici
lub rzęsek. Lokomocja może oznaczać
przemieszczanie się człowieka za pomocą
technicznych (rower, samochód, pociąg)
lub biologicznych (konie, wielbłądy)
3245
środków
transportu.]
–
mozgás,
közlekedés, helyváltoztatás, eltolás
lokomocyjny, -a, -e [związany z lokomocją] –
forgalmi
lokomotoryczny, -a, -e [w psychologii: dążący do
zmiany miejsca w instynktowny lub
mechaniczny
sposób]
–
(élővilág)
lokomotoros
lokomotywa [1. pojazd szynowy (stosowany od
1804) z własnym napędem, przeznaczony
do ciągnięcia (lub pchania) innych
pojazdów (wagonów) po torach; 2. pojazd
trakcyjny przeznaczony do ciągnięcia i
popychania innych pojazdów, w którym
nie ma pomieszczenia do przewozu
pasażerów i ładunku] – (lat.) lokomotív;
mozdony
lokomotywa dieslowska a. Diesla – dízelmozdony;
Diesel-mozdony, Diesel-motorral hajtot
mozdony
lokomotywa
elektryczna
(elektrowóz)
[lokomotywa
napędzana
silnikami
elektrycznymi,
zasilanymi
z
sieci
trakcyjnej] – villanymozdony, vagy
villanymozdony [olyan vasúti vontatójármű,
amely a külön e célra épített helyhez kötött
villamoshálózatból nyert (ritkábban a jármű
saját
akkumulátortelepében
tárolt)
villamosenergiát alakítja át a vontatáshoz
szükséges mechanikai munkává.]
lokomotywa
parowa
(również
parowóz)
[lokomotywa napędzana maszyną parową
lub turbiną parową. Para pochodzi z
kotła
opalanego
węglem,
rzadziej
drewnem, ropą czy mazutem, a w
parowozach bezogniowych z zasobnika
pary. Pierwszy parowóz zbudował
Richard Trevithick, zademonstrowany w
1804 roku. Za wynalazcę współczesnego
parowozu
uważa
się
George'a
Stephensona. Jego parowóz Rakieta
(Rocket) z 1829 stał się pierwowzorem
wszystkich dalszych konstrukcji.] –
gőzmozdony [a vasutakon elsőként használt
géperejű vontatójármű, precízebben a
gőzmozdony vontatott járművek (vasúti
-
Wersja 01 01 2017.
kocsik) továbbítására
vontatójármű]
szolgáló
vasúti
lokomotywka [1. mała lokomotywa; 2. napędowy
środek szynowy używany w transporcie
wewnętrznym] – mozdonyocska
lokomotywny, -a, -e – mozdonylokomotywownia
[nazwa
jednostki
organizacyjnej
wraz
z
zespołem
budynków i urządzeń, służących do
obsługi lokomotyw, m.in. do ich napraw i
stacjonowania.
Nazwa
zaczęła
funkcjonować w miarę zmiany profilu
obsługiwanego
taboru
przez
byłe
parowozownie.] – mozdonyszín
lokować [1. umieszczać, rozmieszczać kogoś lub
coś w jakimś miejscu; 2. umieszczać
pieniądze
w
akcjach
jakiegoś
przedsiębiorstwa, depozytach bankowych,
nieruchomościach itp.; 3. dokonywać
lokacji miasta lub wsi] – elhelyezni,
befektetni; (pénzt) kihelyezni
lokować pieniądze w banku – pénzt elhelyezni a
bankban
lokować pieniądze w czymś – pénz befektetni
vmibe
lokować się [1. zajmować jakieś miejsce, sadowić
się; 2. zajmować jakąś pozycję w
klasyfikacji] – elhelyezkedni
lokowanie – elhelyezés, befektetés (pénz); elrakás,
szétosztás
lokowanie się – helyezkedés
lokówka [1. przyrząd elektryczny służący do
kręcenia włosów na gorąco; 2. wałeczek z
metalu, plastyku lub gąbki, służący do
zakręcania
włosów]
–
hajsütővas;
hajcsavaró
lokum, locum [wym. lokum] [pomieszczenie lub
mieszkanie dla kogoś] – hely, helyiség,
tartózkodási hely
3246
Lollardowie, Lollardzi [członkowie ruchu
plebejsko-religijnego w Anglii i Szkocji w
XIV i XV w. powstałego pod wpływem
nauk Jana Wiklefa. Nazwa lollardzi
wywodzi
się
z
języka
średnioholenderskiego,
gdzie
lollen
oznaczało
mamrotać..
Lollardzi
występowali przeciwko nadużyciom kleru.
― Przywódcami tego ruchu byli
wędrowni kaznodzieje i biedniejsi księża,
jak John Ball. W swych wystąpieniach
głośno i po cichu (stąd nazwa ruchu)
nawoływali do równości społecznej, do
likwidacji
wielkich
latyfundiów
i
majątków (zwłaszcza kościelnych), do
ukrócenia
samowoli
urzędników
i
zamiany pańszczyzny na dzierżawę ziemi,
czyli czynsz. ― W roku 1381 wywołali w
Anglii groźne powstanie. Po początkowych
sporych sukcesach jego przywódców,
którymi byli m.in. Wat Tyler i John Ball
(wcześniej uwolniony z więzienia), kiedy
to wymusili na królu Ryszardzie zniesienie
poddaństwa i obniżenie czynszu do 4
pensów z akra i wolnego handlu chłopów
w miastach zostało krwawo stłumione, ale
hasła lollardów pozostały żywe po wiek
XVI, kiedy to umożliwiły reformację na
Wyspach.] – Lollardok (az ónémet lullen,
löllen, lollen, 'énekelni, dúdolni' igéből) [1.
német nyelvterületen a 14. sz. elejétől a
regula ill. fogadalom nélkül élő vallási
közösségek, valamint a különböző eretnekek
gúnyneve; s a begárdok szinonimája. Első
említése
1309:
Jean
de
Hocsem
krónikájában. 2. a középkor utolsó
századaiban egy vallásos egyesületet,
melynek tagjai a világ örömeiről,
élvezeteiről
lemondva,
csendes
visszavonultságban éltek, áhitatoskodtak s
amennyiben szegénységüktől tellett, a
szeretet munkásságát gyakorolták, jelesen
nagy járványok alkalmával a mindenektől
elhagyatott betegeket ápolták, a holtakat
eltemették, mely foglalatosságuk alkalmával
vallásos énekeket dúdolgattak s innen kapták
nevüket is (Lollen holland nyelven =
csendesen énekelgetni). A Lollardok
Hollandiában tüntek fel először 1300 körül,
hol védszentjüktől Alexiustól (Elek)
Alexiánusoknak is neveztettek, később
Olaszországban is, kivált a fekete halál
dühönsége
alkalmával
elszaporodtak.
Bensőséges irányuknál fogva az egyház
külső szertartásaira nem sokat adtak, ezért a
papság a Lollardokat, a Beghárdokkal és
Beguinekkel
egy
gyékényen
áruló
eretnekeknek tekintette s többször üldözte. 3.
Angliában a Viklef követőit is a papság
-
Wersja 01 01 2017.
Lollardoknak nevezte. Angliában az egyetlen
középkori eretnekmozgalom gúnyneve (a
kontinensről átvett és eleve negatív csengésű
szóhoz hozzáadódott a lat. lolium, 'gaz',
valamint a középangol loller, 'naplopó,
csavargó' asszociációja is). Első említése
1382: Henry Crumpe OCist Oxfordban
kiadott művében.]
lombard [instytucja kredytowa, udzielająca
krótkoterminowych pożyczek pod zastaw
cennych przedmiotów lub papierów
wartościowych] – lombard, (kereskedelem)
zálogház; zaci; értékpapírra, nemesfémre v.
árura adott, rövid lejárat zálogkölcsön
(Lombardia északolasz tartomány nevéből)
lombard papierów wartościowych – értékpapírok
zálogháza
Lombardia [to kraina historyczna i region
administracyjny w północnych Włoszech,
między Szwajcarią na północy a rzekami:
Pad na południu, Ticino na zachodzie,
Mincio na wschodzie. Jej nazwa pochodzi
od germańskiego plemienia Longobardów,
którzy w VI wieku podbili północne
Włochy i założyli swoje królestwo z
ośrodkiem w lombardzkim mieście Pawia
początkowo
słowo "Lombardia"
oznaczało wszystkie części Italii pod
panowaniem Longobardów, następnie
znaczenie słowa zawężyło się do obszarów
wokół ich stolicy (zob. Romania).] –
Lombardia
lombardować – kézizálog-kölcsönt adni
lombardować w Banku Państwa – kézizálogkölcsönt adni az Állami Bankban
lombardowy, -a, -e – zálog-, zálogházi,
zálogkölcsönlombardzki, -a, -ie [przymiotnik od: Lombardia]
– lombard
lomp [zob. → dziod, zob. → chachor] –
[Słowniczek języka śląskiego] lump; koldus,
kéregető; garázda, huligán; kölyök, kamasz,
suhanc; huncut, csibész, csirkefogó
loncetla [1. kwit z wypłaty; 2. lista płac] –
[Słowniczek języka śląskiego] fizetési
nyugta; bérlista, bérjegyzék, fizetési jegyzék
loncik [zdrobnienie od: lont] – kanócka; rövid
gyújtózsinór
Londyn (ang. London) [miasto w południowowschodniej części Wielkiej Brytanii,
stolica tego państwa, a także stolica
Anglii] – London [az Egyesült Királyság és
azon belül Anglia fővárosa, világváros, a
korábbi Brit Birodalom fővárosaként a világ
egyik politikai, pénzügyi és kulturális
központja]
3247
londyńczyk [mieszkaniec Londynu], londynka
[mieszkanka Londynu] – londoni (ffi/nő)
londyński, -a, -ie [przymiotnik od: Londyn
(stolica Anglii)] – londoni
long drink [koktajl z alkoholu zmieszanego z
wodą sodową, sokiem owocowym lub
tonikiem, podawany w wysokiej szklance]
– long drink; hosszú ital
Longimetr Steinhausa [opatentowany przez
prof. Hugona Dyonizego Steinhausa
przyrząd służący do pomiaru długości
krzywych
na
mapach.
Jest
to
przeźroczysty
arkusz
z
trzema,
obróconymi względem siebie o 30 stopni,
kratami
prostopadłych
linii
rozmieszczonych w równych odległościach
3,82 mm. Pomiar odbywa się poprzez
zliczanie przecięć krzywej z liniami siatek.
Liczba przecięć jest przybliżoną długością
krzywej w milimetrach.] – Steinhaus-féle
longiméter [Steinhaus, Hugo Dyonizy:
Jaslo, Galicia, 1887. jan. 14. - Wroclaw,
1972. febr. 25.; Lengyel matematikus.
Hosszmérési módszere, az ún. longiméter
megalkotása, valószínűségelméletben és
statisztikában írt több mint 170 dolgozatot,
játékelmélettel is foglalkozott.]
longimetria
–
(gör.-lat.)
longimetria;
hosszméréstan igy nevezik némelyek a
geometria azt a részét, mely pusztán egy
egyenesben levő pontcsoportok vizsgálatára
szorítkozik, tehát hasonló viszonyban van a
Planimetriához (síkmértan), mint ez a
sztereometriához (térmértan).
Longin [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"długi". Żyło 9 świętych katolickich o tym
imieniu] – Longin
Longina [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"długi". Patronem tego imienia jest m.in.
św. Longin z Cezarei Kapadockiej.] –
Longina
longitudo (długość geograficzna (ang. longitude;
symbol λ) – (lat.) longitudo; hosszúság,
hosszirányú kiterjedés; (földrajz) hosszúság,
hosszúsági fok
longplay [wym. longplej] [analogowa płyta
gramofonowa w postaci czarnego krążka,
grająca około 25 minut po każdej stronie]
– long-play (LP); mikrobarázdás hanglemez,
hosszanjátszó lemez
lonicera (wiciokrzew) [roślina z rodziny
przewiertniowatych;
suchodrzew]
–
(növény) szulák
lonsztrajfa [odcinek z wypłatą] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
fizetés v. kifizetés részlete (részletfizetés)
-
Wersja 01 01 2017.
lont [sznur nasycony materiałem wybuchowym,
służący do inicjowania wybuchu na
odległość lub z pewnym opóźnieniem] –
gyújtózssinór, kanóc
lontowy, -a, -e – gyújtózssinór-
lonża
lonża [1. fr. longe 'linka; jw.; uździenica;
rzemień' z łac. longa 'długa'. lina używana
przy trenowaniu koni; sznur na bloku
służący do ubezpieczania akrobatów
cyrkowych podczas popisów w powietrzu;
2. długa lina używana przy trenowaniu
koni i ćwiczeniach woltyżerskich; 3. lina
przerzucona przez blok, służąca do
zabezpieczenia akrobatów cyrkowych;
4. krótka lina służąca do asekuracji
podczas wspinaczki górskiej] – futószár
(lóidomításnál); biztosító kötél (légtornánál)
loop- oczko [podstawowy element splotu,
tworzony przez łączenie oczek lub innych
splotów. Zamiast punktu, w którym różne
sploty się krzyżują, występuje punkt
łączący dzianiny. Składa się z łuku igły,
dwóch ścian oraz dwóch sinker semi-arcs.
Przedni jest tworzony, jeśli oczko
przechodzi z tyłu na przód, ze ściankami
na widocznym s.; tylny s. jest tworzony,
jeśli oczko jest przepychane z przodu na
tył, po łuku widocznego s. stitch - ścieg,
szew, oczko; loop- oczko, pętelka] – szem
(kötésben)
[A kötött
kelmeszerkezet
alapeleme,
amit
egy
meghajlított
fonalszakasz (hurok) alkot. A szem
alkotórészei: a szemfej, a két szemszár,
valamint a két szemláb. Ha két szemláb
keresztezi egymást, akkor zárt szemről, ha
nem keresztezi egymást, akkor nyitott
szemről beszélünk. Az egyszínoldalas
kelmének az az oldala, ahol a szemszárak
láthatók, a színoldal, ahol pedig a szemlábak
láthatók, a fonákoldal. Az egymás melletti és
egymás fölötti szemek összekapcsolódnak és
ez alkotja az összefüggő kötött kelmét.]
looping [1. sztuka cyrkowa polegająca na jeździe
samochodem lub rowerem po torze w
kształcie pętli ustawionej prostopadle do
podłoża; 2. zob. pętla w zn. 5.] – (ang.)
looping, luping; (repülés) hurokrepülés v.
ugrás; légi bukfenc, szaltó (repülőmutatvány)
3248
looping the loop
lora [1. odkryty wagon towarowy lub odkryta
przyczepa
samochodowa;
2. węzeł
marynarski łatwy do rozplątania] – nyitott
teherkocsi, pőrekocsi (vasút)
lora [papuga o barwnym, połyskliwym
upierzeniu] – papagáj
LoRad, LR oznacza Low Radiation czyli niskie
promieniowanie; niskie promieniowanie
elektromagnetyczne monitora – LR, Low
Radiation, alacsony sugárzású (monitor)
lord [tytuł szlachecki w Anglii] – (ang.) lord;
öröklődő főnemesi v. néhány magas hivatali
állással járó cím Angliában
lord (wielki) kanclerz [rzewodniczący Izby
Lordów i członek rządu pełniący funkcję
ministra sprawiedliwości] – lordkancellár,
főpecsétőr; a legfőbb angol igazságügyi
tisztviselő, a minisztertanács tagja
lordowski, -a, -ie – lordlordoza (z gr. lordos zgięty) [1. naturalne
wygięcie kręgosłupa ku przodowi w części
szyjnej i lędźwiowej; 2. nadmierne,
patologiczne wygięcie kręgosłupa ku
przodowi, zwłaszcza w części lędźwiowej;
3. (z gr. lordós zgięty) łukowate wygięcie
kręgosłupa w stronę brzuszną. U
człowieka fizjologiczna lordoza występuje
w odcinku szyjnym i lędźwiowym
kręgosłupa. W niektórych schorzeniach
np.
w
porażeniach
mięśni
i
zniekształceniach kręgów, zwichnięciach
stawów
biodrowych
dochodzi
do
nadmiernego wygięcia kręgosłupa ku
przodowi zwanego hiperlordozą. Może
ona spowodować znaczne dolegliwości
bólowe. W jej leczeniu stosuje się gorsety
usztywniające, czasem też konieczne jest
leczenie
operacyjne.
Zaawansowana
lordoza jest patologią] – (orvosi) lordosis; a
nyaki és az ágyéki szakaszon a gerinc
előrehajlása
-
Wersja 01 01 2017.
lorka [mała lora (zwykle w znaczeniu platformy
kolejowej)] – (bányászat) csille
lorneta [duża lornetka], lornetka [przyrząd
optyczny ułatwiający oglądanie obojgiem
oczu oddalonych przedmiotów] –1. távcső,
látcső, messzelátó; gukker; 2. (fr.) lorgnette;
lornyett, lornyon, összecsukható nyeles
szemüveg
lornetka [przyrząd optyczny ułatwiający
oglądanie obojgiem oczu oddalonych
przedmiotów] – távcső, messzelátó
lornetować [oglądać coś przez lornetkę] –
gukkerezni, látcsövezni
lornetowała wszystkie kobiety na sali – minden
nőt látvizsgált a teremben
lornion, lorgnon [wym. lorńją] [binokle na
długiej rączce, używane od XVIII do
początku XX w.] – (fr.) lornyett, lornyon;
összecsukható, nyeles szemüveg
loros [1. długa, wąska sztywna szarfa z
naszytymi na nią klejnotami. Zwisała ona
pionowo spod kołnierza aż do brzegu
szaty.
Charakterystyczna
dla
reprezentacyjnych ubiorów bizantyńskich
VII wieku. Loros był elementem ubioru
patrycjuszowskiego
i
cesarskiego.
Stanowił szczątkową formę palli. 2.
szczegół stroju archaniołów, szeroki długi
pas materiału, ozdobiony perłami i
drogimi kamieniami; zapożyczony z szat
cesarza bizantyjskiego] – (gör.) lorosz [A
császári öltözet fontos darabja a tunika fölött
viselt lorosz: széles, díszes szalag, melynek
egyik vége elöl, a nyakról lóg le, míg a
másik hátulról, a jobb csípőnél bújik ki, és
átlósan a bal karra vetik. Ez a díszruha az
antik tógából származik, de később
keresztény jelentést nyert: a Krisztus testét a
sírban körülvevő leplet jelképezte. A
császárnők lorosza szintén átalakult az
ezredforduló táján: a hátulról előre bukó
uszályszerű rész egyre inkább pajzsformát
öltött, s kereszt jelölte. A ruhadarab pontos
elnevezését
nem
ismerjük,
a
szakirodalomban – pontatlanul – a thorákion
név terjedt el, és feltehetően a hit pajzsára
utal a keresztény szimbolikában.]
3249
loros
los [1. dola, koleje życia lub bieg zdarzeń;
2. przeznaczenie, fatum; 3. kartka z
numerem, rzadziej kostka, gałka, których
wyciągnięcie rozstrzyga o wygranej lub
przegranej] – (dola, przeznaczenie) sors,
(kartka) sorsjegy; (przeznaczenie) végzet
(masz ci losu!: nesze neked!); szerencse, lét,
sors, élet; (kartka) sorsjegy
los czyni sobie igraszkę z ludzi – a sors tréfát űz
az emberekből, a sors megtréfálja az embert
los jego jest przesądzony a. przypieczętowany –
sorsa meg van pecsételve
A oto teraz tak postąpimy z miastem Gibea. Los
jego jest przesądzony! Z każdego pokolenia
Izraela wybierzemy po dziesięciu mężów ze stu,
po stu z tysiąca i tysiąc z dziesięciu tysięcy.
Będą się troszczyć o żywność dla wojska, które
wyruszy pomścić na Gibea w pokoleniu
Beniamina
bezeceństwo,
którego
się
dopuszczono
w
Izraelu.
Sdz 20,9-10 ― Mert most Gibea ellen ezt
cselekedéndjük: sorsot vetünk rá. És
választunk tíz férfiút száz közül, és százat ezer
közül, és ezeret tízezer közül, Izráelnek minden
nemzetségéből, hogy hordjanak élelmet a
népnek, hogy ez elmenvén, cselekedjék
Benjámin
Gibeájával
annak
minden
gonoszsága szerint, melyet elkövetett Izráelben.
Bírák könyve 20,9-10.
los loteryjny – sorsjegy
los padł na niego – őt sorsolták ki
los zesłał na mnie klęskę – a sors csapást mért rám
los zesłańczy – a száműzött sorsa
losować (losuje) [ciągnąć, wybierać losy, liczby,
kupony itp.] – kisorsolni, sorsolni, sorsot
húzni
losowanie [procedura, podczas której są
ciągnięte lub wybierane losy, liczby,
kupony itp.] – húzás, sorshúzás, sorsolás;
kisorsolás
losowy, -a, -e – sors-, végzetlosowe zdarzenie – véletlen esemény
losy [losowaniem posługiwano się bardzo często
u pogan i Izraelitów. Przez rzucanie losów
wynajdywano wolę Boga. W dniu
pojedniania
(pokuty),
gdy
przyprowadzano dwa kozły na ofiarę,
rzucano losy, aby zdecydować, który
-
Wersja 01 01 2017.
kozioł ma być ofiarowany, a który
wypędzony na pustynię. Po przybyciu
Izraelitów do Kanaan przydzielano
każdemu pokoleniu ziemię przy pomocy
losów. Losy rzucano przy rozdzielaniu
łupu po zwycięskiej wojnie. Przy
ukrzyżowaniu Jezusa rzucano losy o jego
szaty, przy czym wypełniło się proroctwo z
Psalmu 22. W Nowym Testamencie losów
użyto tylko jeden raz w rozstrzyganiu
spraw należących do Pana, a tym był
wybór na brakujące miejsce apostolskie
po odpanięciu Judasza Iskarioty.] –
SORSVETÉS [1. Eszköz, amellyel döntés
előtt álló dologban Isten akaratát vagy az ügy
kimenetelét tudakolták meg; az ókorban igen
gyakran alkalmazták mind a pogányok, mind
a zsidók (Eszt 3,7; Jón 1,7). 2. Osztályrész
vagy örökség, amelyet sorsvetés útján
osztanak ki (5Móz 32,9; Józs 15,1).]
losy państwa – az ország sorsa
loszek [zdrobnienie od: loch] – barlangocska,
oducska, lyukacska; pincécske, vermecske;
tömlöcke, börtönke
loszka [zdrobnienie od: locha] – kis koca
LOT (Polskie Linie Lotnicze a. Polskie Linie
Lotnicze LOT (PLL LOT)] – Lengyel
Légitársaság
Lot (zasłona, powłoka) [syn Harana, brata
Abrahama. Był wzięty do niewoli przez
czterech królów, od których uwolnił go
Abraham. Lot gościł aniołów, został
uwolniony od katastrofy sodomskiej. Lot
został nazwany sprawiedliwym. Lot
przebywał ze sprawiedliwym stryjem
swoim, znał Boga, ale lubił przebywać
także z ludźmi świata, upijając się, co
umożliwiało jego córkom uprawianie z
nim nierządu. Ze starszą miał syna
Moaba, ojca Moabitów, wiekowego wroga
Izraela, a z drugą syna Ben-Ammi, ojca
Ammonitów. Żona Lota jest typem osoby
obcującej z człowiekiem znającym
prawdziwego Boga, którego ona jednak
nie rozumie i nie chce rozumieć, jest
nieposłuszna radzie aniołów (symbol
ostrzegawczego głosu Ducha Świętego w
człowieku), ale lubi świat i za nim się
ogląda i to przynosi jej śmierć. Podobnie
chrześcijanie oglądający się za miejscem, z
którego wyszli, umierają dla świadectwa,
albo podobni są do osób, które wracają do
poprzedniego swojego stanu.] – Lót (lepel,
fátyol, takaró; elrejtettség; sötét színű; égés)
[Hárán (1) fia, Ábrahám unokaöccse (1Móz
11,31; 12,5); Ábrahámmal együtt költözött
Kánaánba (2) (1Móz 11,27-32; 12,4; 13,1);
Sodoma közelében telepedett le (1Móz 13,5-
3250
13); Ábrahám mentette meg a fogságból
(1Móz 14,1-16); elhagyta Sodomát a
pusztulás előtt (1Móz 19); a moábiták és
ammoniták őse (1Móz 19,36-38).]
1
lot [1. poruszanie się w powietrzu, latanie 2.
przemieszczanie się w jakiejś przestrzeni
w powietrzu, zwykle za pomocą skrzydeł
lub specjalnego mechanizmu; latanie; też:
podróż samolotem, balonem itp.] – repülés
(w locie: röptében), szárnyalás; röpte
vminek; (podróż samolotem) járat, légiút,
légijárat; repülőjárat; lendület, lengés, ingás
lot balistyczny [lot rakiety, pocisku itp. bez
działania na nie sił aerodynamicznych, po
nadaniu
im
pewnej
prędkości
początkowej] – ballisztikus repülés (rakéta,
lövedék, golyó)
lot bez widoczności – vakrepülés
lot bezpośredny – közvetlen járat
lot czarterowy – charter járat
lot ćwiczebny – gyakorlórepülés
lot do kogo/czego – futás, rohanás, szaladás vki/vmi
felé, vkihez
lot do Budapesztu trwa 2 godziny – a repülés
Budapestre 2 óráig tart
lot do Warszawy – varsói járat
lot docelowy – célirányos repülés
lot eskadry – rajrepülés
lot godowy [u owadów: lot, w czasie którego
następuje zapłodnienie samicy] – (rovarok)
nászrepülés; a nösétény megtermékenyítése
céljából való repülés
lot koszący [lot samolotu lub szybowca
wykonywany na wysokości do około 50 m]
– mélyrepülés
lot ku czemu – futás, rohanás, szaladás vmi felé
lot międzyplanetarny – bolygóközi repülés
lot myśli – gondolat szárnyalása, röpte
lot na odległość – távolsági repülés, távrepülés
lot nad oceanem – reülés az óceán felett
lot non stop – nonstop járat
lot nurkowy [lot samolotu lub szybowca po
stromym torze w kierunku ziemi] –
zuhanórepülés
lot obserwacyjny – megfigyelő repülés
lot od kogo/czego – futás, rohanás, szaladás,
menekülés, repülés vki/vmi elől
lot okrężny – körrepülés
lot próbny – próbarepülés
lot rozkładowy – menetrendi járat
lot rozpoznawczy – felderítő repülés
lot samolotem – repülés, repülőút
lot sokoli – sólyomrepülés, sebes szállás
-
Wersja 01 01 2017.
lot szybowcowy [lot ptaków lub owadów,
podczas którego skrzydła są nieruchome,
ustawione pod odpowiednim kątem] –
vitorlázórepülés (madár, rovar)
lot szybowy – vitorlázórepülés, vitorlázás
lot ślizgowy [lot opadający samolotu lub
szybowca z wyłączonym lub pracującym
na minimalnych obrotach silnikiem] –
siklórepülés [egy sport, amelyben a sportolók
hajtómű
nélküli
repülőgépekkel
(vitorlázógépekkel), vagy egyéb hajtómű
nélküli repülő szerkezetekkel (sárkányrepülő,
siklóernyő) repülnek.]
lot trzepoczący [lot owadów, podczas którego
następują bardzo szybkie uderzenia
skrzydeł] – csapkodó repülés (rovar)
lot w przestrzeń kosmiczną – ürreplés, űrutazás
lot wiosłujący [lot charakterystyczny dla
większości
ptaków,
polegający
na
powolnym machaniu skrzydłami] – evező
repülés
lot wyobraźni – a képzelet szárnyalása
lot z Europy do Azji – repülés Európából Ázsiába
lot żaglowy – vitorlázórepülés
loty z Europy do stolic krajów Azji – légijáratok
Európából ázsiai országok fővárosaiba
lot2 – árutétel
lot2 [ciężarek w kształcie ściętego ostrosłupa z
zagłębieniem u spodu, służący do
mierzenia głębokości wody; inaczej:
sonda] – szonda
lotem błyskawicy – villámgyorsan, gyorsan mint a
villám; futótűzként; nyílsebesen
lotem ptaka – villámgyorsan
lotem strzaly – nyílsebesség
loteria [1. gra, której uczestnicy nabywają losy, a
o
wygranej
decyduje
losowanie;
2. sytuacja lub działanie ryzykowne i
niepewne, których efekt zależy tylko od
przypadku] – lottó, lottéria; sorsjáték,
számsorsjáték; tombola; (losowanie) sorsolás
loteria fantowa – tombola, tárgysorsjáték, sorsolás
loteria
3251
klasowa;
loteria
osztálysorsjáték
-
(okresowa)
–
Kolekcja: Marek Lepka: Polska Loteria Klasowa,
losy
Losy 38 loterii kLasowej (tu widoczne awersy). W
1920 roku Polska doczekała się ustawy dotyczącej
loterii. Powołano Polską Państwową Loterię
Klasową. Zysk z niej zasilał Skarb Państwa. W
1936 roku powołano do życia przedsiębiorstwo
Polski Monopol Loteryjny. Pierwsze w Polsce
losowania miały charakter uroczysty i odbywały się
w Pałacu Krasińskich w Warszawie.
loteria państwa – állami sorsjáték
loteria pieniężna – pénzsorsjáték
loteryjka, lotto [gra towarzyska, polegająca na
jak najszybszym zebraniu pewnej liczby
numerów, obrazków itp.] – lottójáték, lottó;
lutri,
számsorsjáték;
kockázat,
kétes
kimenetelű vállalkozás
loteryjny, -a, -e – sors-, sorsjátéklotka
[1.
element
usterzenia
statku
powietrznego; 2. typ pióra ptasiego; 3.
uskrzydlony przedmiot służący do gry w
badmintona]
–
(állat)
evezőtoll,
szárnycsont,
repülőtoll,
(szárnynál)
evezőtoll; (műszaki) csűrőlap, csűrőkormány,
harántkormány; (sport) tollaslabda (eszköz)
lotnia [sportowe urządzenie do latania] –
(maszyna) sárkányrepülő
lotnia bez silnika – gyalogsárkányrepülő
lotnia z silnikiem – motoros sárkányrepülő
lotniarstwo [to sport i forma rekreacji
polegająca na lataniu z użyciem lotni Jest
to bardzo popularna forma lotnictwa
amatorskiego, nie wymagająca specjalnej
infrastruktury (lotnisk) ani dużych
nakładów finansowych] – sárkányrepülés
lotniarz [1. buja w przestworzach; 2. latający na
lotni; 3. sportowiec jak Ikar; 4. szybuje w
powietrzu] – sárkányrepülő
lotnictwo [1. dziedzina techniki zajmująca się
konstruowaniem i zastosowaniem maszyn
latających; 2. dział komunikacji i
transportu
wykorzystujący
statki
powietrzne; 3. część sił zbrojnych;
Wersja 01 01 2017.
samoloty biorące udział w akcjach
bojowych] – légügy, repülés; repülésügy,
repüléstudomány; légierő v. légierők;
repülősport
lotnictwo cywilne – polgári repülés
lotnictwo myśliwskie – vadászrepülés
lotnictwo sportowe – sportrepülés
lotnictwo wojskowe – katonai v. hadi repülés v.
légierő
lotniczka – női repülő, pilótanő
lotniczy, -a, -e – légi, repülő; repülés-;
légiforgalmi; repülőlotnicza operacja desantowa – ejtőernyős
hadművelet
lotnicze LOT – légiforgalmi társaság
lotnik [żeglarz napowietrzny, awiator, pilot] –
repülő (katona), repülőgép; (pilot) pilóta
lotnisko [wydzielony płaski obszar przeznaczony
i przystosowany do startów oraz lądowań
statków powietrznych; Lotnisko Gdańsk
(Rębiechowo), lotnisko w Gdańsku lotnisko Rębiechowo] – repülőtér
lotnisko krajowe – belföldi repülőtér
lotnisko polowe – tábori, katonai v. hadirepülőtér
lotnisko prowizoryczne – ideiglenes repülőtér
lotniskowiec, lotniskowce [klasa okrętów, której
głównym zadaniem jest prowadzenie
operacji bojowych za pomocą bazujących
na nich samolotów i przystosowana do
tego
celu
konstrukcyjnie,
przede
wszystkim przez posiadanie pokładu
startowego. Pierwsze okręty tej klasy
powstały pod koniec I wojny światowej,
następnie odegrały dużą rolę w walkach II
wojny światowej, szczególnie na Pacyfiku.
W chwili obecnej tylko USA posiadają
większą flotę lotniskowców, ponadto
Francja, Rosja i Brazylia mają nieliczne
3252
lotniskowce uderzeniowe, a Wielka
Brytania, Indie, Hiszpania, Włochy oraz
Tajlandia
lekkie
lotniskowce
dla
samolotów
V/STOL.
Lotniskowiec
porusza się wraz z tzw. grupą
uderzeniową, składającą się z fregat,
niszczycieli, okrętów podwodnych. Grupa
taka jest w stanie samodzielnie prowadzić
działania wojenne na wielkim obszarze.] –
1. repülőgép-hordozó [felszálló fedélzettel
ellátott, repülőgépeket hordozó hajótípus.
Különböző időkben különböző osztályokat
alkottak. A II. világháború végéig nehéz,
könnyű és kísérő repülőgéphordozók
épültek. A második világháború után
csapásmérő, kísérő, tengeralattjáró-vadász és
támogató osztályokat alkottak]; 2. repülőgépanyahajó [repülőgép-anyahajó hidroplánok
szállítására alkalmas hajótípus volt a múlt
század első felében. A hidroplánokat a hajón
szálították és javították. Mivel a hajó
leszállófedélzettel nem rendelkezett, így a
hidroplánokat daruval emelték le a hajó
fedélzetéről a vízre és onnan emelkedtek a
levegőbe. A hidroplánok a küldetésük után a
vízre szálltak le és onnan a hajóra daruval
emelték fel. A hidroplánokat a hajó
fedélzetén lévő hangárban tárolták.];
repülőgép-anyahajó kifejezést helytelenül
használják
a
repülőgép-hordozók
megnevezésére is.
lotniskowiec
o
napędzenie
atomowym
atomhajtású repülőgép anyahajó
lotniskowy, -a, -e [przymiotnik od: lotnisko] –
repülőtéri
lotność – repülő képesség; gyorsaság
lotność myśli – a gondolatok sebes röpte
lotność umysłu – az ész gyors járása
lotność wyobraźni – a képzelet szárnyalása
lotny, -a, -e [1. mający postać gazu; 2. lekki,
łatwo unoszący się w powietrzu; 3.
umożliwiający latanie, zdolny do lotu; 4.
często zmieniający miejsce pobytu; 5.
pojętny, bystry] – repülő-, repülésre
szolgáló; szálló; szállongó, futó; szárnyaló,
gyorsröptű; röpke; mozgó, nem állandó, futó;
gyors, villámgyors, röpke; légnemű, illanó;
illó
lotna wyobraźnia – röpke képzelet
lotne
oddziały
–
repülőosztagok,
repülőkülönítmények
lotne oddziały bojowe – harci repülőgéposztagok
lotny finisz [miejsce na trasie wyścigu, w którym
zawodnik, przekraczający go pierwszy,
zdobywa
punkty;
też:
rywalizacja
odbywająca się w tym miejscu] – részhajrá
lotny koń – gyorsan futó ló
-
Wersja 01 01 2017.
lotny punkt Czerwonego Krzyża – mozgó Vörös
Kereszt állomás
lotny punkt sanitarny – mozgó egészségügyi
állomás
lotny umysł – gyors felfogás, élénk észjárás
Fehér tündérrózsa (Nymphaea alba, Nymphaeaceae)
lotos [wodna bylina z rodziny grzybieniowatych,
o dużych silnie pachnących kwiatach
koloru białego, różowego lub żółtego;
nelumbo, nurzykłąb, nurzybób] – (gör.)
lótusz, lótuszvirág (Nymphaea); tavirózsa,
tündérrózsa [a lótuszvirágúak rendje –
Nelumbonales; a lótuszfélék családja –
Nelumbonaceae; A rendnek és a családnak,
amely virágkorát a harmadkorban élte, ma
már csak két faja él: a sárga virágú, KözépAmerikában és Észak-Amerika atlantikus
részén elterjedt sárga vagy amerikai lótusz
(Nelumbo lutea), és az Ázsiában, valamint
Ausztráliában honos fehér vagy lazacpiros
virágú indiai lótusz (Nelumbo nucifera) .]
loty kosmiczne – űrrepülések
loty narciarskie (ang. Ski flying) [konkurencja
narciarska rozgrywana na bardzo dużych
skoczniach] – sírepülés [sírepülő világcsúcs
jelenleg 231 méter, ezt a finn Matti
Hautamaeki ugrotta]
lowelas [(Robert) Lovelace [wym. ang. lawlejs]
gł. postać męska powieści epistolarnej
Historia Clarissy Harlowe (1794 r.) pisarza
ang. Samuela Richardsona (1689-1761);
love ang. 'miłość'; lace dawn. 'sidła'.
uwodziciel, pożeracz serc, donżuan] –
nőhódító, világfi, könnyelmű férfi
loża [I 1. wyodrębnione pomieszczenie w
teatrach i innych salach widowiskowych,
przeznaczone
dla
kilku
osób;
2. wewnętrzny balkon, półotwarta galeria
lub trybuna; II 1. dawniej: miejsce zebrań
angielskich związków muratorów i
architektów;
2. społeczność
wolnomularska;
3. jednostka
organizacyjna ruchu wolnomularskiego;
4. miejsce zebrań wolnomularzy] – páholy,
zsöllye
Wielka Loża Narodowa Polski
loża
3253
honorowa [loża przeznaczona dla
wyjątkowych gości] – díszpáholy
loża masońska – szabadkőműves páholy
loża na cztery osoby – négyszemélyes páholy
loża parterowa – földszinti páholy
lożowy, -a, -e [1. związany z lożą,
pomieszczeniem; 2. dotyczący loży
wolnomularskiej] – páholylód [1. woda w stanie stałym, przypominająca
kryształ; 2. pot. porcja lodów] – jég
lód na rzece – a folyó v. folyam jege
lód na rzece trzyma – a folyón tart v. áll a jég
lód się na Wiśle łamie – a jég a Visztulán
megtörik; zajlik a Visztula
lód się załamał – a jég megtört
lód sztuczny – műjég
lód zarwał się pod nim – a jég beszakadt alatta
Lóźni ludzie [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
W czasach, gdy ani policja, ani kontrola
ludności nie były uorganizowane, a o
służbę i pracę było łatwiej niż dzisiaj,
prawodawstwo krajowe musiało zwracać
baczniejszą niż dziś uwagę na włóczęgów,
których zwano „lóźni ludzie”, a którzy
byli to najczęściej „hultaje” i „ludzie
swawolni”. Wydane też zostało roku 1496
prawo, że lóźni ludzie, nie mający rocznej
służby, nie mają być przechowywani w
miastach i wioskach pod karą 14 marek.
To samo prawo zakazuje także lóźnych
ludzi, mężczyzn i niewiast, podczas żniwa
przepuszczać z Mazowsza i innych krain
polskich do Śląska i Prus. Prawo z r. 1538
zabrania przepuszczać lóźnych ludzi do
Śląska i Węgier. W r. 1519 uchwalono, iż
lóźni chłopi, jeżeli do trzeciego dnia po
wejściu do miast i miasteczek na robotę się
jaką albo służbę nie umówią, łapani i do
sypania wałów albo grobel skazani być
mają. Prawo uchwalone w r. 1621
nakazywało pod pospolite ruszenie (gdy
na wsiach o służbę było ciężko, bo z
panami szła czeladź na wojnę), aby miasta
lóźnych ludzi i hultajów wszystkich na
służbę
wyganiały.]
–
(dawno)
semmirekellők,
csavargók,
lézengők;
dorbézoló, kicsapongó emberek
-
Wersja 01 01 2017.
lp. (liczba pojedyńcza) – (nyelvtan) egyes szám
LPT - "Local Printer Terminal" [Jest to port
drukarki na komputerze lub port
komunikacyjny na modchipie używany
wyłącznie
dla
zewnętrznych
programatorów.] - LPT Local Printer
Terminal (helyi nyomtató terminál)
LPŻ, Liga Przyjaciół Żolnierza – (dawno)
Katonabarátok Szövetsége
lśniący, -a, -e – fényes, ragyogó, tündöklő, csillogó,
fénylő, szikrázó; üvegszerű, üveges
lśnić (lśni) (się) [świecić (się), błyszczeć] –
ragyogni, tündökölni, csillogni, fényleni,
szikrázni
lśnić (lśni) się – csillogni, csillámlani, ragyogni,
fényleni, szikrázni; tündökölni
lśnić się od czego – fényleni vmitől
lśnienie – csillogás, ragyogás, szikrázás
lu! [wyraz oznaczający: 1. szybki początek
jakiejś czynności; 2. uderzenie; 3. odgłos
chluśnięcia wody] – puff! paff! bumm!
lub [I. spójnik wyrażający możliwą wymienność
lub wzajemne wyłączanie się zdań lub ich
części; II. partykuła używana między
dwoma określeniami ilości lub liczby,
komunikująca, że podane wielkości są
przybliżone, np. Spotykali się dwa lub trzy
razy w tygodniu.] – vagy (v.), avagy (albo);
(bądź-bądź) akár
Lu (symbol lutetu, pierwiastka chemicznego) –
Lutécium, Lu
lub też – vagyis, avagy
luba [przestarzale o wybrance serca] – kedvenc,
kedves; szerető, babája vkinek
luba chatko – drága szülőhazám
Luba [1. imię pochodzenia słowiańskiego,
zdrobnienia: Lubka; 2. zdrobnienie
rosyjskiego imienia Lubow] – 1. Luba
(kedves, szeretett); 2. a Lubomira beceneve
lubaszka [Prunus insitita (śliwa lubaszka)] –
kökényszilva
lubczyk (Lubczyk ogrodowy) [Lubczyk ogrodowy
(Levisticum officinale Koch.) - bylina
należąca do rodziny selerowatych o
bardzo charakterystycznym zapachu
określanym jako „maggi”] – lestyán,
levescsík, libistök, löböstök; bájital
-
3254
lubczyk (Lubczyk ogrodowy)
Lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale)
[gatunek byliny należący do rodziny
selerowatych. Nazwy ludowe: lubiśnik
lekarski, korzeń, łakotne ziele, mleczeń.
Jest jedynym przedstawicielem rodzaju
lubczyk. Pochodzi z Afganistanu i Iranu,
rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza
obszarem
swojego
rodzimego
występowania. Jest uprawiany w wielu
rejonach świata (również w Polsce),
czasami (rzadko) dziczejący.] – lestyán
(Levisticum officinale - orvosi lestyán) [az
ernyősök családjába tartozó fűszer-, és
gyógynövény. Egyéb, népies elnevezései
lecsihan, leustyan, levescsík, levestikom,
levestököm, löböstök, lóstya.]
Lubeckie prawo [zob. Prawo lubeckie; trzy
miasta pomorskie w Polsce: Elbląg,
Frauenburg (Frombork) i Braunsburg
(noszące nazwy niemieckie z czasów
krzyżackich) rządziły się „prawem
Lubeckiem”, t. j. podobnem, jakiem się
rządziła u siebie Lubeka.] – (dawno,
prawo) Lübecki jog; a legrégibb és
legfontosabb
középkori
városjogoknak
egyike. A hanza-városokban volt érvényes
lubelski, -a, -ie [przymiotnik
Lubelskie] – lublini
Lubelszczyzna
[kraina
od:
Lublin,
(właściwie ziemia lubelska)
historyczna
w
północno-
Wersja 01 01 2017.
wschodniej Małopolsce, na prawym
brzegu Wisły, między Wieprzem i
Tyśmienicą na północy oraz Sanem i
Tanwią na południu. Głównym miastem
krainy jest Lublin.] – Lublini Föld
(történelmi terület)
lubiący, -a, -e – szerető
lubiący gości [gościnny] – vendégszerető
lubiany, a-, -e – szeretett, kedvelt
lubiany przez wszystkich – mindenki által v.
mindenkitől szeretett
lubią go jak psy dziada – [úgy szeretik, mint
kutyák a koldúst] közutálatnak örvend
lubić (lubię, lubisz) (kogo/co) [1. czuć do kogoś
sympatię;
2. znajdować
w
czymś
przyjemność; 3. o roślinach, zwierzętach,
rzeczach: wymagać, potrzebować czegoś;
4. czuć sympatię do kogoś, być do kogoś
albo do czegoś przywiązanym, znajdować
w czymś przyjemność; 5. pot. (lubi) ma
zwyczaj, zwykł] – szeretni; szívlelni,
kedvelni vkit; megkedvelni
lubi chleb, je dużo chleba – (vki) kenyeres
lubi miękko spać – szereti a puha fekvőhelyet;
szeret puha helyen aludni
lubi Pan/Pani? – szereti?
lubi wetknąć swoje trzy grosze – (átv.) szeret
hozzászólni v. fontoskodni; mindenáron
hozzá kell tennie a maga bölcsességét; köhöd
a bolha
lubię bawić się lalkami – szeretek babákkal
játszani
lubię bawić się z dziećmi – szeretek játszani a
gyerekekkel
lubię bawić się z kotem – szeretek játszani a
cicával
lubię bawić się z psem – szeretek a kutyával
játszani
lubię bawić się zabawkami – szeretek játszani a
játékokkal
lubię chodzić do kina – szeretek moziba járni
lubię chodzić do teatru – szeretek színházba járni
lubię chodzić na ryby – szeretek horgászni (járni)
lubię chodzić na spacery – szeretek sétálni
lubię dobre książki – szeretem a jó könyveket
lubię grać na fortepianie – szeretek zongorázni
lubię grać na gitarze – szeretek gitározni
lubię grać na orgonach – szeretek játszani az
orgonán
lubię grać na pianinie – szeretek játszani a
pianinón
lubię grać na skrzypcach – szeretek hegedűlni
lubię grać w brydża – szeretek bridzselni
lubię grać w hokeja – szeretek jégkorongozni
3255
lubię grać w karty – szeretek kártyázni
lubię grać w koszykówkę – szeretek kosarazni
lubię grać w piłkę nożną – szeretek fovizni
lubię grać w siatkówkę – szeretek röplabdázni
lubię grać w szachy – szeretek sakkozni
lubię grać w tenisa – szeretek teniszezni
lubię grzeczne dzieci – szeretem a jó gyermekeket
lubię jeździć na wycieczki – szeretek kirándulni
lubię łowić ryby, pływać, jeżdzić na nartach –
szeretek síelni, horgászni, úszni, síelni
lubię mój pokój, bo…– szeretem a szobámat,
mert…
lubię muzykę – szeretem a zenét
lubię piosenki ludowe i taniec ludowy – szeretem
a népdalokat és a népi táncot
lubię punktualność – szeretem a pontosságot
lubię się uczyć – szeretek tanulni
lubię słuchać radia – szeretek rádiót hallgatni
lubię szybkie tańce – a gyors táncokat szeretem
lubię śpiewać – szeretek énekelni
lubię tańczyć – szeretek táncolni
lubię tego malarza – szeretem ezt a festőt
lubię współczesnych pisarzy (klasyków) –
szeretem a mai írókat (klasszikusokat)
lubić co pasjami – szenvedélyesen szeretni vmit
lubić kogoś/coś – (kedvelni) szeretni vkit/vmit;
szeretettel viseltetni (viseltetik) (vki/vmi
iránt)
lubić słodycze – szereti v. kedveli az édességet
lubić się [czuć do siebie wzajemnie sympatię] –
szeretik egymást
lubić się jak pies z kotem – [szeretik egymást, mint
kutya meg a macska] kutya-macska
barátságban élni
lubił się śmiać – szeretett nevetni
lubienie [lubienie kogoś] – szeretés, szerelem
lubienie i sympatia – szerelem és szimpátia
lubieżnie – kéjelgőn, buján, gyönyörűséggel
lubieżnik [człowiek rozpustny, sprośny] – kéjenc;
kéjelgő, buja, élvhajhászó férfi; parázna ffi
lubieżność – kéj, kéjelgés, bujaság, bujálkodás,
élvhajhászás; érzékiség
lubieżny, -a, -e [zmysłowy, perwersyjny, pełen
pożądania, sprośny] – parázna; kéjes,
érzéki, buja, bujálkodó, kéjelgő, élvhajhászó,
kéjsóvár
lubieżny uśmiech – kéjes mosoly
Lublana (słoweń. Ljubljana, wł. Lubiana, niem.
Laibach) [stolica Słowenii, położona nad
rzeką Lublanicą] – Ljubljana (németül:
Laibach, olaszul: Lubiana, vendül: Lüblana)
[1991. június 5. óta a Szlovén Köztársaság
fővárosa]
-
Wersja 01 01 2017.
Lublin [(hebr. ‫צובצַאן‬, ros. Люблин) – miasto we
wschodniej Polsce, stolica województwa
lubelskiego,
położone
na
Wyżynie
Lubelskiej, nad rzeką Bystrzycą lewobrzeżnym dopływem Wieprza.] –
Lublin [város Kelet-Lengyelországban, a
Lublini vajdaság fővárosa. A Lublinifennsíkon fekszik a Bystrzyca folyó mentén,
mely
a
Wieprz
folyó
baloldali
mellékfolyója.]
lubliniak [mieszkaniec Lublina] – lublini
lublianin, lublianka – lublini (ffi/nő)
lubo [przestarzale: spójnik znaczący tyle co:
choć, chociaż] – I. (dawno) bár, jóllehet;
vagy, akár; II. kedves, kedvesen; kellemes,
kellemesen; jól, jólesően
lubo mi było na wsi – jól éreztem magam falun
lubo sobie czynić – kellemes érzést okoz, élvezetet
szerez magának
Lubomir [Lubomirz – staropolskie imię męskie,
złożone z członów Lubo- ("miły,
przyjemny, kochany") i -mir ("pokój,
spokój, dobro"). Mogło oznaczać "ten,
który miłuje pokój".] – (békét kedvelő)
Lubomir [(904 m n.p.m.) - szczyt położony w
północno wschodniej części Beskidu
Makowskiego] – Lubomir (hegycsúcs)
Lubomira
[żeński
odpowiednik
imienia
Lubomir/Lubomirz,
nienotowany
w
źródłach
staropolskich.
Znaczenie
imienia: „miłująca pokój”] – a Lubomir női
változata
lubość – tetszés, élvezet, öröm, gyönyör,
szórakozás
lubować się [lubić coś szczególnie, rozkoszować
się czymś] – (w czym) élvezni (vmit); örömét
leli (vmiben); gyönyörködni vmiben; élvezni,
szeretni, kedvelni vmit; örvendeni vminek
lubować
się
kim/czym
–
gyönyörködni
vkiben/vmiben; örvendeni vkinek/vminek
lubować się w czym – élveztetni, gyönyörűséget
találni, gyönyörködni vmiben; élvezni (vmit);
örömét lelni (vmiben)
lubować się w długich tematach – örömöt lelni a
hosszú témákban
lubować się w literaturze – szeretni az irodalmat
lubować się w muzyce – örömöt, gyönyörűséget v.
élvezetet találni v. lelni a zenében
lubować się w seksie oralnym – (szex) örömöt
találni az orális szexben
lubować się stary książkach – szeretni a régi
könyveket
lubować się w sztuce – örömöt, gyönyörűséget v.
élvezetet találni v. lelni a zenében
lubowanie się – gyönyörködés, örvendezés, vminek
a kedvelése, szeretete
3256
lubowanie się w cierpieniach – gyönyörködés a
szenvedésben
lubowanie się w romantycznych mistyfikacjach –
gyönyörködés a romantikus misztifikációban
lubowanie się w literaturze/filmach – az
irodalom/filmek szeretete
lubowanie się w świntuszeniu – a malackodás
kedvelése
lubryka [1. kredka woskowa wodoodporna, do
opisywania m.in. drzew stojących i
pozyskanego drewna, malowania na szkle;
2. rodzaj kredy do malowania na różnych
powierzchniach] – okker, sárgaföld
luby, -a, -e [przestarzale: miły, ukochany,
ulubiony] – I. (kochany) kedves, drága,
édes, bájos; II. (przyjemny) kellemes; III.
drága, édes, bájos, szeretett, kedves
lube dziecię – kedves gyermekem!
lube oczęta – bájos szemek
Lucek – a Lucián beceneve
lucerna [wieloletnia lub jednoroczna roślina z
rodziny
motylkowatych
(Medicago),
występująca w kilkudziesięciu gatunkach]
– lucerna [1. (Medicago) a hüvelyesek
(Fabales)
rendjének
pillangósvirágúak
(Fabaceae) családjába tartozó nemzetség 83
fajjal;
2.
pillangós
virágú,
nagy
fehérjetartalmú szálas takarménynövény. A
legismertebb ezek közül a takarmánylucerna
vagy alfalfa (M. sativa). Legtöbbjük évelő
lágyszárú, az M. arborea cserje.]
lucerna pastewna – takarmánylucerna
Lucerna siewna (Medicago sativa L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny bobowatych.
-
Wersja 01 01 2017.
Rodzimy obszar jego występowania to
Afryka
Północna
(Algieria,
Libia,
Maroko, Tunezja), znaczna część Azji i
niemal cała Europa, ale rozprzestrzenił się
także na niektórych innych obszarach
Afryki (Egipt, Afryka Południowa,
Azory), w Australii i na Nowej Zelandii, w
Finlandii, w Ameryce Północnej i
Południowej. Jest uprawiany w licznych
rejonach świata. W Polsce jest uprawiany,
często
dziczejący,
kenofit.]
–
takarmánylucerna, termesztett lucerna, kék
lucerna v. lucerna (Medicago sativa) [a
pillangósvirágúak
családjába
tartozó
növényfaj. Fontos takarmánynövény. Évelő
növény, 3-12 évig élhet a fajtától és a
klímaviszonyoktól függően. Apró lila
virágokból álló fürtvirágzata van. Akár egy
méter magasra is megnőhet, mélyre nyúló
gyökérrendszere akár 4,5 méterig lenyúlhat –
ez igen ellenállóvá teszi, különösen a
szárazsággal
szemben.
Tetraploid
génállománya van. Autotoxikus, ezért
magvai nehezen csíráznak már meglévő
lucernaültetvényeken.
Ezért
javasolt
vetésforgóban vetni más fajokkal (búza,
kukorica). A gyökerein élő Sinorhizobium
meliloti baktériumok segítségével képes
megkötni a légköri nitrogént.]
lucidum intervallum (łac. "jasna przerwa") [okres
chwilowej poprawy stanu pacjenta po
urazie mózgu, po którym następuje
ponowne pogorszenie stanu. Termin
wykorzystywany także w psychiatrii i
orzecznictwie sądowo psychiatrycznym na
okresy przejaśnienia świadomości w
przebiegu psychoz] – lucidum intervallum
(világos idököz); az elmebetegek időnkénti,
többnyire csak pillanatokig tartó öntudatra
ébredése
Lucja, Łucja [żeński odpowiednik imienia
Łucjusz lub Lucjusz. Oznacza dziewczynkę
narodzoną o wschodzie słońca] – Luca,
Lúcia (latin eredetű női név)
Lucjan [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Imię to jest polską wersją łacińskiego
Lucianus, co oznacza "należący do
Lucjusza, wywodzący się od Lucjusza".
Jego oboczną formą jest Łucjan.], Łucjan
– Lucián, Luciusz
Lucjusz, Łucjusz [imię męskie pochodzenia
łacińskiego, należące do nielicznej grupy
najstarszych imion rzymskich (imion
właściwych, praenomen, por. Marek,
Tyberiusz, Aulus, Maniusz, Gajusz,
Kwintus, Publiusz, Tytus), oznaczające
"dziecko urodzone o brzasku" (prima luce
natus).] — Lúciusz [a latin Lucius névből
ered, ami a lux (fény) szóból származik.
3257
Jelentése fényes, ragyogó vagy hajnalban
született.]
Lucjusz (łac. urodzony w dzień) [1. Rodak
Pawła. 2. Cyrenejczyk, nauczyciel czy
prorok w zborze w Antiochii Syryjskiej.] –
LUCIUS (nappal született; a megvilágosított,
a fénylő, sugárzó) [1. Cirénei férfi, tanító és
próféta az antiókhiai (1) gyülekezetben
(ApCsel 13,1). 2. Római keresztyén, Pál
rokona (Róm 16,21)]
Lucyfer, Lucyper [łac. lucifer 'gwiazda zaranna,
Wenus' od 'niosący światło'; lux dpn.
lucis, zob. luks; ferre, zob. ferować; por.
Wulgata (Izajasz, 14, 12; Ew. wg Łuk., 10,
18); por. fosfor. 1. (łac. lux: światło oraz
ferre: nieść - niosący światło) - we
współczesnej oraz późnośredniowiecznej
myśli chrześcijańskiej, jeden z upadłych
archaniołów, często utożsamiany z
Szatem; 2. w lud. wierzeniach chrześc: zły
duch, książę piekieł, zbuntowany i upadły
anioł; diabeł, szatan.] – (lat.) Lucifer; az
ördög, a pokol ura, a sátán (a Biblia szerint
Isten ellen fellázadt, bukott angyal);
(csillagászat) az esthajnalcsillag [Fényhozó,
a hajnalcsillag (Vénusz) neve. Keresztyén
hagyomány szerint a fény bukott angyalának
neve. (Ézs 14,12; Lk 10,18)]
lucyferowy, -a, -e; lucyperowy, -a, -e – ördögi,
sátáni
Lucyna [(łac. lucina - niosąca światło, narodziny)
- imię żeńskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od imienia bogini światła i
narodzin. Przydomek ten nadano Dianie i
Juno.] – Luca, Luciána
Lucynka, Lusia – Luca
lucyperek [zdrobnienie od: lucyper (potocznie:
szatan, diabeł)]; lucyferek – ördögöcske;
kis ördög
lucyperowy, -a, -e – ördögi, sátáni
lud [1. warstwa społeczeństwa utrzymująca się z
pracy fizycznej; dawniej głównie ludność
wiejska; 2. zbiorowisko ludzkie, tłum;
3. ludzie żyjący na tym samym obszarze,
mający wspólną kulturę i język, ale
-
Wersja 01 01 2017.
niemający świadomości narodowej ani
tradycji państwowej] – nép, népség,
emberek, sokaság, tömeg, csődület; nép,
nemzet; (dawno) a nép, néptömeg, parasztok
lud koczowniczy – vándor nép; nomád nép
lud nieoświecony – fel nem világosított nép
lud pracujący – dolgozó nép
lud prosty – egyszerű emberek, köznép
lud radziecki – a szovjet nép
lud roboczy – (robotnicy) munkásság
lud się burzy – a nép lázadozik
lud uciśniony – elnyomott nép
lud w sto tysięcy stanał – százezrek sorakoztak fel
lud wędrowny – vándornép
lud wiejski – parasztok, falusiak, falunépe
luddysta [zwolennik luddyzmu] – luddita,
luddista; gépromboló
luddyzm [(naz. N. Ludd, przywódca ruchu) hist.,
społ. ruch robotniczy w Anglii na przeł.
XVIII i XIX w., którego członkowie
niszczyli maszyny w większych centrach
przemysłowych jako źródło niskich
zarobków i bezrobocia.] – luddizmus;
géprombolók mozgalma; a XIX. sz. eleji
angol
munkások
mozgalma,
akik
munkalehetőségüket féltve a gépeket
széttörték (Ned Ludd, a mozgalom
állítólagos megindítója nevéről)
ludek [I 1. zdrobnienie od lud; 2. mały
człowieczek; 3. człowiek mały, drobny lub
biedny; II mała postać przypominająca
człowieka] – (dawno) áldott jó nép; egyszerű
népség; kis nép
Ludek [zdrobnienie od: Ludwik (imię męskie)] –
Lali, Lajcsi
Ludka [zdrobnienie od: Ludmiła, Ludwika
(imiona żeńskie)] – a Ludmilla beceneve
Ludmiła [Ludomiła, Ludmiła, Ludzimiła,
Ludźmiła – staropolskie imię żeńskie,
używane też na pozostałym obszarze
słowiańskim, złożone z członów Ludo("ludzie, ludziom") i -miła ("miła").
Znaczenie: "miła ludziom".] – Ludmilla
(embereknek kedves)
Ludmiła Czeska, Ludmiła z Bohemii, Święta
Ludmiła, cs. Svatá Ludmila, scs. Muczenica
Ludmiła, kniaginia Czeszskaja (ur. ok. 860
w Mielniku, zm. 15 września 921 w Tetínie,
2km od Berounu) [czeska księżna,
męczennica i święta Kościoła katolickiego
oraz prawosławnego, żona Borzywoja I,
babka Wacława I Świętego] – Szent
Ludmilla (Mělník, 860 körül – Tetín, 921.
szeptember 15.) [vértanú, Csehország, az
özvegyek, a hercegnők és az áttérők
védőszentje]
3258
ludno – népiesen
ludnościowy, -a, -e – nép-, népesség-, lakosságludność [ludzie żyjący na jakimś obszarze] –
lakosság, népesség; népség
ludność cywilna – polgári lakosság
ludność kolorowa – színesbőrű emberek
ludność kresowa – határvidéki lakosság
ludność miejska – városi lakosság
ludność miejscowa – helybeli lakosság
ludność mieszana – vegyes, kevert lakosság
ludność nadgraniczna – határmenti, határszéli
lakosság
ludność napływowa – bevándorolt lakosság
ludność powiatu – a járás lakossága
ludność rdzenna i napływowa – őslakosság és
bevándoroltak
ludność tubylcza – törzslakosság
ludność tutejsza – idevaló népesség, itteni
lakosság
ludność wiejska – falusi lakosság
ludny, -a, -e [pełen ludzi, zaludniony] – népes,
benépesített; (utca) forgalmas
ludobójca
[osoba
popełniająca
masowe
morderstwa] – emberirtó
ludobójca Pinochet – Pinochet a népirtó
ludobójczy, -a, -e [związany z ludobójstwem] –
nemzetgyilkosludobójstwo [1. morderstwo dokonane na
bardzo dużej grupie ludzi; 2. zbrodnia
przeciwko ludzkości, obejmująca celowe
wyniszczanie całych lub części narodów,
grup etnicznych, religijnych lub rasowych,
zarówno poprzez fizyczne zabójstwa
członków grupy, jak i kontrolę urodzin,
przymusowe odbieranie dzieci czy
stworzenie warunków życia obliczonych
na fizyczne wyniszczenie.] – népirtás,
nemzetgyilkosság,
genocidium
[egy
bizonyos társadalmi identitáshoz tartozó
emberek,
vallási
közösség(ek)
vagy
népcsoport(ok) tagjai ellen elkövetett, azok
elpusztítására törekvő tömegméretű és
célzatos magatartás.]
ludojad [1. osoba lub zwierzę żywiąca się
ludźmi; ludożerca; 2. żarłacz ludojad gatunek rekina], ludożerca [człowiek
spożywający ludzkie mięso, antropofag,
androfag, kanibal] – (ragadozó) emberevő;
(ember) kannibál
ludokrajca,
ludokradca,
ludzioprzedawca,
ludokupiec [(Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) ten, co handluje ludźmi jak
towarem. Polacy nie zajmowali się nigdy
podobnym handlem, uważając go za
występek. Nawiedzali jednak Polskę
-
Wersja 01 01 2017.
ludokrajcy z Węgier, którzy kradli małych
chłopców i uwodzili dziewczęta na
sprzedaż Tatarom i Turkom. Klonowicz
pisze
w
„Worku
judaszowym”:
„Ludokrajce w Węgrzech martahuzami
zowią”. Prawo polskie naznaczało srogie
kary na takich, bo nikt nie mógł być w
Polsce przedmiotem handlu pieniężnego.
Pochwyconych martahuzów, którzy się do
Polski
zakradali,
żywcem
końmi
rozszarpywano. Jeszcze w wieku XVIII
królowie pruscy uprawiali gorszące
ludokupstwo, porywając i kupując rosłych
mężczyzn do swego wojska. Wydarzyło się
np. w czasie bezkrólewia po Auguście II
Sasie, że wójt z miasteczka Nowogrodu z
ziemi Łomżyńskiej, przekupiony przez
sąsiednie władze pruskie, wydał w niewolę
pruską dwuch mazurów. Gdy sprawa
wyszła
na
jaw,
sąd
kapturowy
(łomżyński), w czasie bezkrólewia wszelkie
przestępstwa kryminalne sądzący, kazał
wójta z Nowogrodu obwiesić w Łomży.
Nic też dziwnego, że rozmiłowani w
swobodach Polacy, patrząc na podobne
postępowanie królów sąsiednich, widzieli
w monarchizmie widmo niewoli i, pragnąc
zabezpieczyć od niej swobodę szlachecką,
ubezwładniali własną władzę królewską.]
– emberkereskedelem; emberkereskedő; aki
az emberekkel, mint áruval kereskedett
[Emberkereskedők azok a személyek, akik
felhajtják,
szállítják,
eladják
és
kizsákmányolják az áldozatokat, mindezt
gyakran
erőszak,
vagy
fenyegetés
alkalmazásával teszik.]
ludolfina [1. liczba wyrażająca stosunek długości
obwodu koła do długości jego średnicy; pi;
2. od imienia matematyka hol., który ją
niewymierna liczba p (pi), wyrażająca
stosunek długości okręgu koła do długości
jego
średnicy,
w
przybliżeniu
3,1415926535...] – Ludolf-féle szám;
(mennyiségtan) a kör kerületének és
átmérőjének viszonyszáma
(Ρ=3,14)
[jelölése a Ludolf van Ceulen holland
matematikus nevéből]
Ludolfina (imię żeńskie) [imię żeńskie
pochodzenia germańskiego, złożone z
członów hlud – "sława" i wulf – "wilk".
Oznacza "sławny wilk (sławna wilczyca)"
i stanowi żeński odpowiednik imienia
Ludolf. Jednym z patronów Ludolfiny jest
św. Ludolf, biskup z Ratzeburga.
Ludolfiną nazywana jest także liczba Pi] –
Ludolfina (germán eredetű női név)
3259
ludoman – (dawno) parasztság, a népművészet,
népi kultúra iránti túlzottan rajongó ffi
ludomania [chłopomania, zjawisko w literaturze
i obyczajowości sfer artystycznych
przełomu XIX i XX w. objawiające się
szczególnym zainteresowaniem wsią i jej
mieszkańcami.
Zauroczenie
malowniczością wsi, zwyczajami i strojami
stworzyło uzasadnienie wypraw poza
miasto w poszukiwaniu naturalnego
ukojenia, doprowadziło do małżeństw
inteligencko-chłopskich, skutkowało też
zupełnie nowym przedstawianiem tematu
wsi
w literaturze;
2.
ludomania
modernistów: Ludomania (chłopomania)
to fascynacja wsią i jej mieszkańcami] –
(dawno) parasztság, a népművészet, népi
kultúra iránti túlzott rajongás
ludowiec [działacz ludowy, członek lub
sympatyk partii chłopskiej] – néppárti
ludowładny, -a, -e – népvezérludowładztwo [demokracja, władza ludu] –
népuralom
ludowo-demokratyczny, -a, -e [SLD = Socjalizm
Ludowo-Demokratyczny]
–
népi
demokratikus
(népi
demokratikus
szocializmus)
ludowość – népiesség
Ludowość w literaturze [program estetyczny
głoszący potrzebę nawiązania w kulturze
do literatury ludowej, źródło narodowej
odrębności; w szerokim rozumieniu
ludowość ma charakter słowiański,
pogański, rodzimy, swojski. Romantycy
nadali ludowości rangę ogólnonarodowej
kultury: przyjęli w utworach ludową
koncepcję świata opartego na “wiedzy
tajemnej”, zapewniającą żywą łączność
człowieka z naturą, światem ducha, siłami
nadprzyrodzonymi,
na
ludowym
rozumieniu świata: wiarę, “czucie”,
zaklęcia przeciwstawiając “martwemu”
racjonalistycznemu pojmowaniu świata,
poezję oparli na motywach ludowych,
tworząc ją wg zasad poetyki folkloru w
opozycji do poezji dworskiej, “uczonej”.]
– népiesség [Irodalmi irányzat, amely a népi
életforma, a néphagyomány - ezen belül a
népköltészet hagyományának - ápolására
törekszik A magyar irodalomban a népiesség
a XVIII. sz. 70-es éveitől a XIV. sz.
közepéig - Faludi Ferenctől Arany Jánosig különlegesen fontos szerepet töltött be. Első
korszaka a Habsburg-ellenes nemesi
ellenállásnak ad hangot. A második korszaka
a reformkoré, melyben a polgárosodó és
liberalizálódó nemességnek a parasztság felé
fordulását tükrözi. A harmadik korszaka az
-
Wersja 01 01 2017.
1848-as forr. előkészítésében egyértelmű
harcos pol. tartalommal telítódik. A
szabadságharc bukása után - a társ. fejlődés
eltorzulása következtében - talaját veszti, és
csupán mint esztétikai elv él tovább. A
népélet eszményítése a népszínművekben
pedig
eltereli
a
figyelmet
az
osztályellenétekről. A hullám alapvető
tanulmánya Horváth János: A magyar
irodalmi hullám Faluditól Petőfiig.]
ludowość w utworach Mickiewicza – népiesség
Mickiewicz műveiben
ludowy, -a, -e [1. dotyczący wsi, chłopów (np.
pieśń ludowa); wiejski, chłopski; 2.
przeznaczony dla ogółu (np. zabawa
ludowa); 3. związany z ludem, warstwą
pracującą (np. ruch ludowy); 4. dotyczący
ludu jako grupy społecznej składającej się
z robotników i chłopów] – népi, népies,
nép-, demokratikus; népi hagyományokból
táplált, népi
Ludowa Partia Chrześcijańskich Demokratów –
Kereszténydemokrata Néppárt (KDNP)
ludowe
obrazy
drzeworytnicze
–
népi
fafaragványok
ludowe porzekadło – népi bölcsesség
Ludowe Wojsko Polskie (LWP) [1. nieoficjalna
nazwa używana dla określenia części
Wojska Polskiego utworzonej podczas II
wojny światowej w latach 1943–1944;
oficjalna nazwa do 1990] – (dawno)
Lengyel Néphadsereg
Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny (LFWP,
ang. Popular Front for the Liberation of
Palestine, PFLP) [założona w 1967 roku
najstarsza
polityczno-militarna
organizacja palestyńska] – Palesztin
Felszabadítási Népfront
Ludowy
Komisariat
Bezpieczeństwa
Państwowego
ZSRR
[1.
Комитет
государственной безопасности (NKGB
ZSRR)
<Narodnij
Komisszariat
Goszudarsztvennoj Biezopasztnosztyi
(NKGB)> - radziecka instytucja policji
politycznej (skupiająca w sobie także
pracę
kontrwywiadu)
i
wywiadu
zagranicznego, istniejąca od lutego do
lipca 1941 roku, oraz od kwietnia 1943 do
marca
1946
roku,
następnie
przekształcona
w
Ministerstwo
Bezpieczeństwa Państwowego MGB. – 2.
KGB
ZSRR
"Комите́т
Госуда́рственной Безопа́сности СССР,
КГБ СССР"; Komitiet Gosudarstwiennoj
Biezopastnosti
SSSR
(Komitet
Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR); 3.
Pełna nazwa do 1978 - Комитет
Государственной Безопасности при
Совете министров СССР (Komitet
Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie
Ministrów ZSRR).] – Államvédelmi
Népbiztosság
3260
Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych
ZSRR
(ros.
НКВД
Народный
комиссариат внутренних дел - Narodnyj
Komissariat Wnutriennich Dieł] [centralny
organ państwowy prowadzący działalność
w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego,
wywiadu i kontrwywiadu i nadzorujący
lokalne instytucje rządowe, istniejący w
Związku Radzieckim w latach 1934-1946,
następnie
przemianowany
na
Ministerstwo
Spraw
Wewnętrznych
ZSRR. NKWD było głównym narzędziem
w rękach władz radzieckich którym
posłużono się do ogromnych represji
wobec własnych obywateli w i poza
granicami byłego ZSRR a także
masowych
deportacji
różnych
narodowości w tym Polaków. Organy
NKWD były także wykonawcą mordu na
cywilach i oficerach Wojska Polskiego,
tzw. Zbrodnia katyńska.] – (or.) Narodnij
Komisszariat Vnutrennyih Gyel (NKVD);
Belügyi Népbiztosság, rövidítve NKVD
(oroszul НКВД, Народный комиссариат
внутренних дел, magyar átírásban Narodnij
Komisszariat
Vnutrennyih
Gyel)
[az
államigazgatás belügyi ágának legfőbb
szerve volt a Szovjetunióban 1934 és 1946
között. 1946-ban a népbiztosságok nevét
minisztériumra, a Népbiztosok Tanácsáét
pedig Minisztertanácsra változtatták, az
NKVD
utóda
így
az
MVD,
a
Belügyminisztérium lett.]
Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR
ludowy utwór sceniczny – népszínmű [a népéletet
bemutató
középfajú
dráma,
amelyet
rendszerint
énekbetétek
tarkítanak.
Létrejöttében fontos szerepet játszottak a 1819.
század
fordulóján Európa-szerte
elszaporodó
népszínházak,
amelyek
igénytelenebb műfajokkal, de szélesebb körű
népszerűségre pályáztak. A népszínművek
vidám darabok, amelyekben a hatáskeltés
fontos eszköze a helyi színezet és az
aktualitás.]
-
Wersja 01 01 2017.
ludowy zespół muzyczny – népi együttes, népi
zenekar
ludoznawca
[specjalista
w
dziedzinie
ludoznawstwa] – etnográfus
ludoznawczy, -a, -e – néprajzi, etnográfiai
ludoznawstwo [1. etnografia; 2. nauka o
kulturach ludów wiejskich; 3. termin
powstały w Polsce w XIX w., używany do
określenia badań, zwykle amatorskich,
mających na celu gromadzenie materiałów
źródłowych, dotyczących ludu (głównie
wiejskiego),
i
ich
porządkowanie.
Ludoznawstwo
było
wynikiem
romantycznego zainteresowania ludem i
jego kulturą jako źródłem kultury i
tożsamości narodowej. Z czasem terminu
ludoznawstwa zaczęto używać wymiennie
z etnografią.] – néprajz, etnográfia
ludożerca [człowiek spożywający ludzkie mięso,
antropofag,
androfag,
kanibal]
–
(ragadozó) emberevő; (ember) kannibál
ludożerczy, -a, -e – emberevőludożerstwo [1. kanibalizm; 2. zjadanie mięsa
ludzkiego przez innych ludzi; 3.
antropofagia (gr. anthropos - człowiek,
phagein - pożerać) inaczej ludożerstwo) –
emberevés, antropofágia, kannibalizmus
Ludwik
[imię
męskie
pochodzenia
germańskiego,
wersja
rozwojowa
frankońskiego
imienia
Chlodwig.
Wywodzi się ze słowa oznaczjącego
"głośny", "sławny". W innych językach
używany jest w formach Ludwik, Ludwig,
Ludwic, Luis, Louis i Luigi.] – Lajos
[germán, francia eredetű férfinév, a régi
germán Chlodovech névnek a francia Louis
formájából származik, jelentése hírnév,
háború, hangos. Rokon nev(ek): Alajos]
Ludwik I Wielki / Węgierski; węg. Lajos I Nagy
(ur. 5 marca 1326 w Wyszehradzie, zm. 10
września 1382 w Trnawie) [król Węgier w
latach 1342-1382, oraz król Polski (jako
Ludwik Węgierski) w latach 1370-1382] –
I. (Nagy) Lajos (lengyelül Ludwik
Węgierski/Wielki/Andegaweński
azaz
Magyar Lajos, Nagy Lajos, Anjou Lajos)
[Magyarország
(1342–1382)
és
Lengyelország (1370–1382) Anjou-házi
királya volt]
ludwik (luidor) [1. mebel wykonany we Francji
w okresie panowania Ludwika XII, XIV,
XV lub XVI; 2. złota moneta francuska
bita od 1690 roku; luidor; 3. płyn do
naczyń marki Ludwik; często także jako
synonim płynu do zmywania naczyń] –
Lajos-kori bútor; Lajos-arany
Ludwika – Ludovika
3261
Ludwinia, Lusia – a Ludovika beceneve
ludwisarnia [1. zakład rzemieślniczy, w którym
odlewa się przedmioty z brązu, spiżu,
miedzi i mosiądzu; 2. (u Zygmunta
Glogera) Ludwisarnia, odlewnia, gisernia,
miejsce jej i budynek, w którym odlewają
się przedmioty metalowe, a mianowicie:
działa, kule, dzwony, świeczniki i
lichtarze. Ludwisarz oznaczał odlewacza,
odlewnika, majstra, którego fachem jest
odlewanie z metalu. Nazywano go
pierwotnie rotgisarzem. Rej nazywa go:
„rodgisar.”] – (dawno) öntőműhely,
rézöntőműhely
ludwisarski, -a, -ie [związany w jakiś sposób z
ludwisarstwem
(puszkarstwem,
odlewaniem i obróbką przedmiotów z
brązu, spiżu, miedzi i mosiądzu) lub z
ludwisarzem; puszkarski] – (dawno) rézés fémöntő
ludwisarstwo [nm. Rotgiesser przest. 'odlewacz
miedzi'; rot 'czerwony'; zob. giser; w
przeciwieństwie do odlewacza cyny
(Zinngiesser). (XIII-XIX w.) rzemiosło
ludwisarza, który odlewał przedmioty (jak
dzwony, lufy działowe, posągi, świeczniki)
z brązu, spiżu, mosiądzu i miedzi (por.
giser;
konwisarz).]
–
harangöntés,
harangolvasztás; harangöntő mesterség;
olvasztóüzemi munka
ludwisarz (brązownik) [rzemieślnik odlewający z
brązu, miedzi, mosiądzu lub spiżu
dzwony, lufy do dział, posągi, świeczniki i
przedmioty codziennego użytku. Nazwa
pochodzi od niemieckiego Rotgiesser czyli
odlewacz miedzi (czerwony odlewacz).] –
(dawno) harangöntő, olvasztár
Ludwiś – Lali
ludy karłowate – törpenépek
ludy koczujący – kóbor v. vándor népek
ludy kolonialne – gyarmati népek
Ludy Morza (egip. perasata) [termin wymyślony
przez archeologa Gastona Maspero na
określenie luźnej konfederacji plemion,
które weszły na scenę historyczną w XIII
w. p.n.e.] – tengeri népek [a kifejezés az
ókori népek egy titokzatos csoportját jelöli,
akik tengeri portyázókként a keleti
-
Wersja 01 01 2017.
Mediterráneum
partjain
megtámadták
Ciprust, Hattit, Kánaánt és Egyiptomot a
XIX. dinasztia idejének végén, és különösen
III. Ramszesz uralkodásának 8. évében. A
„tengeri népek” kifejezést az egyiptomi
források sohasem használták, egy 19. századi
folyóiratból származik]
ludy osiadłe – megtelepedett népek
ludy pasterskie – pásztornépek
ludy różnojęzykowe – különböző nyelvű népek
ludy
samojedzkie
[Czukcze,
Itelmeni
(Kamczadale),
Koriacy,
Jukagirzy,
Tunguzi, Jakuci, Chantowie (Ostiacy)] –
szamojéd népek; az Északi Jeges-tenges
partvidékén több csoportban élő nép, a
finnugorok közeli rokonai; e népcsoportok
neve [a finnugorok mellett az uráli népek
másik ágát alkotják. A szibériai tundra- és
tajgaövezet hatalmas területein szétszóródva
élnek. A szamojédok északi ágához tartoznak
a nyenyecek, az enyecek és a nganaszánok.
Rajtuk kívül a szamojédokhoz a szölkupokat,
a kamasszokat és a matorokat soroljuk.
Közülük a két utóbbi – a szajáni szamojédok
csoportja – már beolvadt a környező török
népekbe, vagy a területükre behatoló orosz
telepesek asszimilálták őket, tehát nyelvüket
már senki sem beszéli. Korábban a szajáni
szamojédokon belül még területi-nyelvjárási
alcsoportok
is
voltak.
A
matorok
alcsoportjai: a tulajdonképpeni matorok, a
tajgik és a karagasszok. A kamasszokon
belül is megkülönböztették a tulajdonképpeni
kamasszokat és kojbálokat.]
ludy wschodnie – keleti népek
ludyzm [1. skłonność do bawienia się,
rozpatrywana jako cecha człowieka lub
zjawisko kulturowe; 2. (łc. ludus gra,
zabawa. rozrywka) psychol. skłonność lub
potrzeba zabaw, rozrywek] – játékra való
hajlam, a gyakori játék, a szórakozás igénye
ludzi jak maku – [ember mint a mák] tömérdek
ember, számtalan ember (annyi ember mint a
pelyva)
ludzi słuchaj, a swój rozum miej – (közm.)
hallgass az amberekre, de legyen meg a
magad esze is
ludzie [forma liczby mnogiej rzeczownika
człowiek] – emberek (człowiek); (dawno)
szolgák, emberek, munkások
ludzie aztekowe – azték emberek; aztékok
ludzie będą to komentować – az emberek majd
mindenféle megjegyzést fognak ehhez fűzni
ludzie dobrego tonu – jó modorú emberek
ludzie dobrej woli – jóakaratú emberek
ludzie idą jak na odpust – valóságos búcsújárást
rendeznek az emberek
3262
ludzie innego pokroju – másfajta emberek
ludzie innej kategorii – másfajta emberek
ludzie kasztelańscy – várkatonaság, a várúr
emberei
ludzie koncentrują się na placu – (az) emberek
gyülekeznek a téren
ludzie pracy – dolgozók, dolgozó nép
ludzie się zlecieli – az emberek összefutottak
ludzie z epoki jaskiniowej – a barlangkori
emberek
ludzie z epoki rewolucyjnej – emberek a
forradalom korából; a forradalom korának
emberei
ludzie zatłoczyli wejście – az emberek
elrekesztették a bejáratot
ludzie zdradliwi – álnok emberek
ludziska [1. poufale, życzliwie, pobłażliwie, ze
współczuciem lub protekcjonalnie o
ludziach; 2. rzadziej: źli ludzie] – emberek
ludzki, -a, -ie [1. dotyczący ludzi, należący do
ludzi; 2. odznaczający się przychylnością,
wyrozumiałością; 3. odpowiedni dla ludzi,
godny ludzi; 4. daw. należący do służby] –
emberi, emberies, ember-; (po ludzku:
emberien, emberi módon; rendesen);
(miłosierny)
emberséges,
jóindulatú,
jóakaratú, rendes
ludzki dla podwładnych – emberséges az
alamizsnásokkal
szemben
v.
alamizsnásokhoz
ludzkie gadania – szóbeszéd, fecsegés
ludzko – emberiesen, emberségesen, emberi módon
ludzko się z kim odchodzić – emberségesen bánni
vkivel
ludzkość – (ogół ludzi) emberiség; emberi faj v.
nemzetség,
(miłosierdzie)
emberiesség,
emberszeretet, jóság
lues (Lues venerea; hila, Syphilis) [Kiła (łac.
Lues), dawne nazwy to: syfilis, "choroba
francuska",
"franca",
"choroba
dworska", "choroba sekretna", "choroba
hiszpańska", "przymiot", to choroba
zakaźna przenoszona drogą płciową
(weneryczna) , wywoływana przez
bakterię – krętka bladego (Treponema
pallidum).] – (lat.) lues; (orvosi) syphilis,
szifilisz, vérbaj [a szifiliszt a spirocheta nevű
baktérium okozza. Nagyon komoly betegség,
amely a kezelés elmulasztása esetén halállal
is végződhet! A modern szűrővizsgálatok
során azonban gyakorlatilag minden esetben
még időben kimutatható.]
lufa [główna część broni palnej nadająca
pociskom kierunek lotu] – cső; (u strzelby)
puskacső; (działa) ágyucső; (w szkole)
elégtelen
-
Wersja 01 01 2017.
lufa armatnia – ágyucső
lufa karabinowa; lufa karabinu – puskacső
lufa pistoletu – pisztolycső
lufcik [mała szybka w oknie w oddzielnej ramce,
dająca się osobno otwierać] – szellőző,
szellőző
ablak
v.
szellőzőablak,
szellőzőnyílás, szellőzőlyuk, szelelőlyuk;
szelelőlyuk; léghuzat
lufciorz [turysta (Śląsk Cieszyński)] – [Słowniczek
języka śląskiego] turista, kiránduló
lufka [1. zdrobnienie od: lufa; 2. potocznie:
szklana cygarniczka; fifka] – cső;
(vadászat) sörétes puska
luft [1. przewód w piecu, kuchni lub kominie,
odprowadzający dym; 2. pot. powietrze
lub dopływ powietrza] – szelelőlyuk
luft [niem. Luft; powietrze] – [Słowniczek języka
śląskiego] levegő
luft w piecu – a kályha szelelőnyílása
luftbalon (niem) – (ném.) luftballon; léggömb
luftnąć sie [nie trafić w coś, zaczerpnąć
powietrza, (zob. → zwroty śląskie)] –
[Słowniczek języka śląskiego] mellé lőni;
levegőt szippantani
luftnońć sie [przewietrzyć] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
szellőztetni, átszellőztetni, kiszellőztetni
luftować [1. wietrzyć; 2. przewietrzać, np.
pomieszczenie] – [Słowniczek języka
śląskiego]
szellőztetni,
kiszellőztetni;
levegőztetni; átlevegőztetni
luftowy, -a, -e – levegő-, lég-, szellőzőLuftwaffe [Luftwaffe (niem. "broń powietrzna")
to nazwa niemieckich sił powietrznych. Jej
zadaniem
jest
prowadzenie
walki
powietrznej,
bombardowanie
sił
nieprzyjaciela oraz prowadzenie desantu
powietrznego i zwiadu.] – (ném.)
Luftwaffe; a fasiszta Németország légi
haderejének neve
lugier, luger [1. ang. lugger 'lugier' od lug (sail)
'(żagiel) lugrowy, ryjkowy, w kształcie
trapezu, podnoszony na rejce zawieszonej
w 1/3 jej długości'; lekki 2-, 3-masztowiec
o skośnych żaglach, z ostatnim masztem
niskim, z żaglem wysuniętym daleko poza
rufę; dryfter, żaglowo-motorowy statek
rybacki do połowów za pomocą pławnic
(sieci
dryfujących);
2.
statek
o
ożaglowaniu suchym. 3. Kuter rybacki
przeznaczony głównie do łowienia ledzi i
makreli za pomocą sieci dryfujących1; 3.
mały statek rybacki; 4. statek o
ożaglowaniu lugrowym] – hajó, halászhajó,
teherhajó
lugrowy, -a, -e – hajó-, halászhajó-, teherhajó-
3263
lugrotrawler [1. ang. lugger 'lugier' od lug (sail)
'(żagiel) lugrowy, ryjkowy, w kształcie
trapezu, podnoszony na rejce zawieszonej
w 1/3 jej długości'; mniejszy od trawlera
motorowy statek rybacki do połowów za
pomocą pławnic i włoków (sieci
holowanych);
2.
statek
rybacki
przystosowany do połowu ryb pławnicami
i włokiem; 3. motorowy statek rybacki] –
motoros-vitorlás halászhajó
lugubre = żałobnie, ponuro – (ol.) lugubre;
komoran, gyászosan (zene)
luidor [1. fr. louis (d'or) '(złoty) ludwik'; or
'złoto' z łac. aurum; ludwik, złota moneta
fr. (1640-pocz. XIX w.) z popiersiem
królów fr.; złota dwudziestofrankówka
(do 1928 r.); 2. Luidor - Louis d'or, złota
moneta francuska. Moneta wzorowana na
hiszpańskich pistolach, bita od 1640
(Ludwik XIII) do 1791 roku. Miała masę
od 6,84 do 7,28 g złota. Na awerse monety
umieszczano
głowy
lub
popiersia
panujących królów francuskich. Ostatnie
luidory, wybite w 1791 roku, nosiły nazwę
ludwik konstytucyjny - były one używane
także w Niemczech.; 3. dawna złota
moneta francuska] – (fr.) louis d’or,
(dawno) luidor; Lajos-arany; eredetileg XIII.
Lajos francia király uralkodása alatt
kibocsátott 24 livre értékű aranypénz
Luiza, Alozja [żeński odpowiednik imienia
Ludwik. Zobacz też: Ludwika.] – Lujza
[francia eredetű női név. A Lajos férfinév
francia megfelelőjének a női párjából
(Louise) névből származik. Német eredetű
névváltozata: Ludovika.]
luizyt [1. ang. lewisite 'jw.' od nazwiska chemika
amer.: Winford L. Lewis (1878-1943).
chem. związek organiczny (niekiedy o
zapachu przypominającym bodziszka)
zawierający arsen i chlor, produkowany w
czasie 1. wojny świat. jako gaz bojowy, ale
nigdy w tym celu nie użyty. 2. dawniej rosa
śmierci,
(Cl-CH=CH-AsCl2),
trujący
środek bojowy z grupy parzących,
występujący w postaci brunatnej cieczy o
zapachu
pelargonii,
temperaturze
topnienia -2,4°C i temperaturze wrzenia
190°C, otrzymywany przez kondensację
chlorku arsenu(III) z acetylenem w
obecności glinu lub rtęci. Powoduje
-
Wersja 01 01 2017.
oparzenia skóry i dróg oddechowych] –
(wojsko) luizit (harcgáz)
luk [1. otwór w pokładzie statku zamykany
pokrywą, służący do załadunku i
wyładunku towarów, schodzenia w głąb
kadłuba oraz do oświetlania i wietrzenia
wnętrza statku; 2. otwór, przez który
wchodzi się do czołgu; 3. wydzielone
pomieszczenie na statku, w samolocie,
autobusie itp., przeznaczone do przewozu
towarów lub bagażu] – hajófülke v.
repülőgép ablaka
luk brwiowy – szemöldökív
luka [1. puste, wolne miejsce; 2. brak lub
niedobór czego] – hézag, űr; lyuk, rés; hiány
luka na rynku – piaci rés
luka na rynku pracy – munkaerőpiaci rés
luka prawna [brak przepisów prawnych
normujących
określoną
sytuację,
potrzebnych dla rozstrzygnięcia jakiegoś
zagadnienia prawnego] – joghézag
luka
techniczna,
technologiczna
[brak
nowoczesnej techniki i technologii] –
technológiai szakadás (vmely technológia v.
technika hiánya)
luka dochodowa – jövedelemhiány
luka ogniowa – lőrés
luka w dochodach – bevételcsökkenés, jövedelem
hiány
luka w prawie – joghézag
lukarna
[pionowe
okienko
na
dachu
doświetlające poddasze. Pojawiło się w
architekturze gotyku we Francji. W
okresie baroku najbardziej ozdobne, od
XIX wieku stopniowo pozbawiane detali
architektonicznych, stosowane do dnia
dzisiejszego, zachowało swoją praktyczną
rolę.] – tetőablak
lukier [1. polewa z roztopionego cukru, używana
do pokrywania ciast; 2. nadmierne
upiększanie rzeczywistości w utworze lub
wypowiedzi;
3.
polewa
z
cukru
rozprowadzonego wodą lub sokiem
owocowym (najczęściej cytrynowym),
często barwiona. Służy do ozdabiania
(lukrowania) wszelkiego rodzaju ciast:
tortów, pierników itp.] – cukormáz, máz
lukier cytrynowy – citrommáz
lukier czekoladowy – csokoládémáz
lukratywność – vminek a jövedelmező volta
lukratywny, -a, -e [przynoszący duże dochody,
zysk] – (lat.) lukratív; jövedelmező, hasznot
hajtó, gyümölcsöző, nyereséges
lukratywny interes – jövedelmező üzlet
3264
Lukrecja [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od nazwiska rzymskiego
rodu Lukrecjuszów] – Lukrécia
lukrecja (Glycyrrhiza) [rodzaj bylin z rodziny
bobowatych,
występujących
w
południowej Europie i Azji] – (roślina)
édesgyökér; édeskésség
Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra) [bylina z
rodziny bobowatych. Występuje w stanie
dzikim na łęgach w Azji Środkowej, Azji
Mniejszej, w południowej części Europy.
Uprawiana m.in. we Włoszech i Hiszpanii.
Znana od wieków roślina lecznicza.] –
Édesgyökér (Glycyrrhiza glabra L.) (más
néven: Igazi édesgyökér, édesfa, cukorkóró)
[Kisebb mértékben termesztett növény.]
Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra)
lukrecjowy, -a, -e [przymiotnik od: lukrecja] –
édesgyökér; (átv.) édeskés, émelygős
lukrować [1. pokrywać wyroby cukiernicze
warstwą lukru; 2. wyrażać się o czymś w
sposób zbyt pochlebny] – cukormázzal
bevonni v. megédesíteni
lukrować tort – tortát mázzal bevonni
lukrowanie – bevonás cukormázzal
lukrowana uprzejmość – (átv.) üres udvariasság,
képmutató
előzékenység,
látszólagos
kedvesség, mézes-mázos modor
luks [(lx) – jednostka natężenia oświetlenia E w
układzie SI (Jednostka pochodna układu
SI); 1 lx = 1 cd·sr·m-2 Luks (lx) określany
jest jako oświetlenie wywołane przez
równomiernie
rozłożony
strumień
świetlny o wartości równej 1 lumen (lm)
padający na powierzchnię 1m2, a więc: 1
lx = 1 lm/m2] – (lat.) lux; fény; (fizika) a
megvilágítás erősségének egysége, a
fényáram mértékegysége: 1 lumen 1 m2
nagyságú területen; a normálgyertya által 1
m távolságról merőlegesen megvilágított
fehér felület megvilágítási erőssége 1 lux
luksacja – (lat.) luxatio; ficamodás
-
Wersja 01 01 2017.
Luksor [ciężka jedwabna tkanina z gęstym
wątkiem;
o
diagonalnym
splocie,
najczęściej
dwustronnym.
Tkana
z jedwabiu naturalnego o wysokiej liczbie
skrętów w osnowie; jedwab naturalny jest
zdwojony w wątku. Stosowana na damskie
bluzki i sukienki.] – (text) Luxor [Nehéz,
sűrű szövésű, sávolykötésű selyem típusú
szövet,
többnyire
mindkét
oldala
használható. Valódi selyemből, erősen
sodrott láncfonalakból, kettős vetülékkel
készül. Női ruhák és blúzok alapanyaga.]
Luksor (arab. ‫األق ص‬, el-Uksur) [miasto w
południowym Egipcie, na prawym brzegu
Nilu, w miejscu południowej części
starożytnych Teb, oddzielone kanałem od
części północnej, zwanej obecnie Karnak.
W starożytności zwane egip. Ipet-resejet –
"Harem Południowy". Luksor jest jednym
najpopularniejszych, z turystycznego
punktu widzenia, miast w Egipcie.] –
Luxor, ritkábban Lukszor (arabul: ‫) األق صر‬
város
Dél-Egyiptomban,
Al-Ukszur
kormányzóságban,
a
Nílus
partján.
Népessége 376 022 fő (1999), területe
416 km². Az ókorban itt volt Théba,
Egyiptom déli fővárosa, és a város területén,
illetve közvetlen közelében olyan híres ókori
műemlékek találhatók, mint a karnaki
templom, a luxori templom, a Királyok
völgye, a Királynék völgye és az Dejr elBahari
templom
(Hatsepszut
halotti
temploma). A város gazdaságában jelentős
szerepet játszik a turizmus.
luksuria a. (lat.) luxuria; [lekkomyślność] – (lat.)
luxuria; bujaság, paráznaság
luksus (łac. luxus – zbytek, nadmiar, przepych)
[1. warunki zapewniające wygodne życie;
2. przyjemność, na którą można sobie
rzadko pozwolić; 3. drogi przedmiot
ułatwiający lub uprzyjemniający życie; 4.
dobra materialne uprzyjemniające życie,
na które można sobie rzadko pozwolić] –
(lat.) luxus, fényűzés, költekezés, pompa;
pazarlás
-
Wersja 01 01 2017.
lulać
[spać, zwłaszcza przespać się lub
zdrzemnąć się.] – elringatni, elaltatni;
csecsemőt ringatni; aludni, alukálni
Lulajże Jezuniu
Lulajże Jezuniu moja perélko,
Lulaj ulubione me pieścidélko.
Lulajźe Jezuniu lulajźe lulaj,
A ty go matulu w płaczu utulaj.
Zamknijże zmrużone płaczem powieczki,
Utulże zemdlone łkaniem warżeczki.
3265
Dam ja Jezusowi słodkich jagódek,
Po'jdę z nim w Matuli serca ogródek.
Dam ja Jezusowi z chlebem masélka,
Włożę ja kukiélkę w jego jasélka.
Lulajże piękniuchny mój Aniołeczku,
Lulajże wdzięczniuchny świata kwiateczku.
luksusowo – pazarul, fényűzően, pompázóan,
díszesen
luksusowy, -a, -e – luxus-; fényűző, pompás,
pompázó, díszes, Pazar
luksusowe wydanie – díszkiadás
luksusowy hotel – luxus-szálló
luksusowy pokój – luxuskivitelű szoba
Lukullus [Lucius Licinius Lucullus (urodził się
117 p.n.e. – zmarł w 56 p.n.e.), wódz
rzymski i polityk, stronnik Sulli. Jako jego
kwestor odznaczył się podczas I wojny z
Mitrydatesem I królem Pontu. - W 74
p.n.e. jako konsul i nadzwyczajny
pełnomocnik na obszar Azji Mniejszej
przeprowadził zwycięsko III wojnę z
Mitrydatesem,
królem
Pontu.
Krytykowany w Rzymie za radykalne
reformy finansowe przeprowadzone na
Wschodzie został odwołany do Rzymu.
Wycofał się z życia politycznego i wiódł
niezwykle wystawne życie, wydając słynne
uczty (tzw. uczty Lukullusa), gromadząc i
kolekcjonując książki i dzieła sztuki,
budując luksusowe rezydencje, zakładając
egzotyczne ogrody.] – (lat.) Lucullus;
dúsgazdag római hadvezér, aki fényűző,
pompás lakomákat rendezett
Lukullusowy, -a, -e; lukulusowy, -a, -e – pazar,
fényűző
Lulajże Różyczko najozdobniejsza,
Lulajże, Lilijko najprzyjemniejsza.
Dam ja Ci słodkiego, Jezu, cukierku,
Rodzenków, migdałów co mam w pudélku.
Lulajże przyjemna oczom Gwiazdeczko,
Lulaj najsłiczniejsze świata słoneczko.
Dam ja maleńkiemu piękne jabłuszko,
Mateńki kochanej dam Mu serduszko.
Cyt, cyt, cyt, niech zaśnie małe Dzieciątko,
Patrz, jak ono śpi to niemowlątko,
Cyt, cyt, cyt, wszyscy się spać zabierajcie,
Mojego dzieciątka nie przebudzajcie.
Po polsku
Lulajże Jezuniu, moja Perełko
Lulaj ulubione me pieścidełko
Lulajże Jezuniu, lulajże, lulaj !
A Ty Go, Matulu w płaczu utulaj !
Zamknijże znużone płaczem powieczki,
Utulże zemdlone łkaniem usteczki.
Lulajże Jezuniu, lulajże, lulaj !
Lulajże piękniuchny nasz Aniołeczku,
Lulajże wdzięczniuchny świata Kwiateczku.
Lulajże Jezniu, lulajże, lulaj.
3266
lulać dzecko na rękach – karon elringatni a
gyermeket
„lulajże mi, lulaj” – „tente baba, tente”
lulanie – ringatás
Lulecznica kraińska (Scopolia carniolica)
[gatunek rośliny należący do rodziny
psiankowatych. Pochodzi z Europy. W
Polsce jest gatunkiem rzadkim] –
farkasbogyó (Scopolia carniolica)
-
Wersja 01 01 2017.
Lulek czarny (Hyoscyamus niger) [1. gatunek
roślin z rodziny psiankowatych. Nazwy
ludowe: lulka, lulek jadowity, szalej
czarny, żabi barszcz. Obecnie jest dość
szeroko rozprzestrzeniony na świecie. Jego
ojczyzną są zachodnie i środkowe tereny
Azji, obecnie o znacznie poszerzonym
zasięgu, zadomowiony m.in. w Afryce
Północnej (Algieria, Tunezja, Maroko), w
Azji i w Europie. Rośnie m.in.
rozprzestrzenił się także w innych
regionach świata w strefie klimatu
umiarkowanego. W polskiej florze
występuje
jako
gatunek
obcego
pochodzenia – archeofit, dość pospolity zarówno jako chwast, jak i w uprawie; 2.
jest rośliną dwuletnią, lepką, owłosioną.
Rozgałęziona łodyga do 80 cm wysokości.
Liście są podługowate, ząbkowane do 20
cm długie. Kwiaty brudnożółte, fioletowo
żyłkowane z 5-łatkową koroną. Występuje
na ugorach i w miejscach ruderalnych.] –
beléndek (Hyoscyamus niger) [a kétszikűek
osztályába
tartozó
burgonyafélék
(Solanaceae) családjának egyik nemzetsége,
mintegy tíz fajjal. Egy- vagy kétéves, lágy
szárú, gyakori, általában mérgező növények.
A
Kárpát-medencében
közönséges
gyomnövény a bolondító beléndek (H.
niger). Egyik latin nevéből szármzó
alkaloidja a Hioszciamin.]
lulecznica ukraińska (Scopolia carniolica) farkasbogyó (Scopolia carniolica)
Lulek biały (Hyoscyamus albus) [z białymi
kwiatami,
chemicznie
zbudowany
podobnie do Lulka czarnego.] –
Hyoscyamus albus L.; Déli beléndek
Lulek egipski (Hyoscyamus muticus) [pochodzi z
Egiptu i zachodnich Indii. Jest bardziej
obfity w alkaloidy niż europejskie lulki,
zawiera głownie samą hyoscyaminę. W
Egipcie przyjął nazwę Sakran, co znaczy
"pijak".]
–
Egyiptomi
beléndek,
(Hyoscyamus muticus L.)
Lulek
purpurowy
(Hyoscyamus
physaloides=Scopolia physaloides) [roślina
trwała,
rośnie
na
Syberii.
Pozostałe gatunki to m.in.: Hyoscyamus
agrestis;
Hyoscyamus
bohemicus;
3267
Hyoscyamus boveanus] – Hyoscyamus
physaloides
Lulek złoty (Hyoscyamus aureus) [występuje w
pd. Europie i zach. Azji, zawiera znaczne
ilości skopolaminy.] – Hyoscyamus aureus
L.; Beléndek v. Aranysárga beléndek [A
beléndek levelein ragadós mirigyszőrök
vannak, és a hyoscyamin nevű mérgező
alkaloidot tartalmazza. Ennek révén a
beléndek a bibliai országok egyik olyan
növénye volt, amely határesetnek számított a
gyógyír és a kábítószer, az orvoslás és
varázslás között. Kleopátra ópium, beléndek
és egyéb hallucinogén növények borba
keverésével készített afrodiziákumot. A
Mózes könyveiben felsorolt parancsolatok
megtiltották az izraelitáknak az orgiákkal
egybekötött áldozásokat. Márk evangéliuma
tartalmaz egy utalást arra, hogy a beléndeket
kábítószerként használták.]
luli! lulu! [przyśpiew towarzyszący usypianiu
dziecka; lulu] – tente, tente… (altatódal)
luli! lulu! mój maleńki, luli! lulu! – tente baba,
tente
lulka [dawniej fajka] – pipa, pipafej
lulka bursztynowa – borostyánpipa
lulka już nabita – a pipát már megtömték
lumbago [bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej] –
(lat.) lumbágó; (orvosi) ágyékzsába,
keresztcsontfájás [a lumbágó egy hirtelen,
meggondolatlan mozdulatot követően vagy
egy nehéz tárgy felemelésekor jelentkezik. A
váratlan, igen heves fájdalom a gerincoszlop
ágyéki részén (a keresztcsontnál) érezhető,
és néha annyira erős, hogy minden mozdulat
lehetetlenné válik. A hát izomzata ezen a
területen összehúzódik, és ez megnöveli a
fájdalmat. Néha ugyanezt okozza még a
nevetés és a köhögés is. Amikor a fájdalom
kisugárzik a farba vagy a lábba, akkor
isiászról beszélünk]
lumen (lm) [jednostka miary strumienia
świetlnego w układzie SI (Jednostka
pochodna układu SI): 1 lm = 1 cd·sr; Jest
to strumienń świetlny wysłany w
jednostkowy kąt bryłowy (Steradian)
przez izotropowe punktowe źródło światła
o światłności jednej kandeli umieszczone
w wierzchłku tego kąta.] – (lat.) lumen,
fény, világosság; a fényerősség egysége [1
lumen az a fényáram, amelyet az 1 cd
(kandela) fényerősségű, minden irányban
egyenletesen sugárzó, pontszerű fényforrás 1
sr térszögbe sugároz. – 1 lumen az az
540×1012 Hz frekvenciájú monokromatikus
sugárnyaláb fényárama, amelynek sugárzott
teljesítménye 1/683 W.]; (átv.) nagy szellem,
kiváló elme; belvilág, nyílás
-
Wersja 01 01 2017.
lumen gloriae (światło chwały) – (lat.) Lumen
gloriae; dicsőség fénye, dicsfény
lumen internum – (lat.) lumen internum; a
Szentlélektől való belső megvilágosodás
lumen naturae („ogień naturalnego światła”)
[Wracają
ożywieni,
radośni,
pełni
niewidzialnego, działającego tajemnie
ognia. Pisma alchemiczne określają
Merkuriusza jako „ogień naturalnego
światła”, lumen naturae, o którym Jung
pisze: Jakkolwiek lumen naturae jako
pierwotnie dane przez Boga stworzeniom
nie ma natury antyboskiej, to jednak jego
istotę odczuwano jako zgubną. Ignis
merkurialis bowiem pozostaje z drugiej
strony w związku z ogniem piekielnym.
Wydaje się jednak, że nasi „filozofowie”
nie rozumieli piekła, resp. jego ognia jako
czegoś absolutnie poza czy antyboskiego,
lecz raczej pojmowali je jako urządzenie
wewnątrzboskie, co jest zrozumiałe, jeśli
skądinąd Bóg ma być coincidentia
oppositorum. - Carl Gustaw Jung, Rebis
czyli kamień filozofów, cyt. wyd. s. 308.] –
(lat.) lumen naturae; az ember természetes
esze.
luminacja [1. łac. luminar 'światło; pochodnia' i
luminatus (p.p. od luminare 'oświetlić;
zapalić') od lumen dpn. luminis 'światło';
fiz. jaskrawość, jasność powierzchniowa;
2.
dawniej:
rzęsiste
oświetlenie;
iluminacja] – fénymennyiség
luminal [1. związek organiczny stosowany jako
środek nasenny i uspokajający; 2.
pochodna kwasu barbiturowego; lek
nasenny,
uspokajający
i
przeciwepileptyczny;
fenobarbital,
gardenal] – (lat.) luminál; (orvosi) altató- és
(kis adagokban) csillapító szer
luminancja [wielkość fotometryczna będąca
miarą natężenia oświetlenia padającego w
danym kierunku. Opisuje ilość światła,
które przechodzi lub jest emitowane przez
określoną powierzchnię i mieści się w
zadanym kącie bryłowym. Jest to miara
wrażenia wzrokowego, które odbiera oko
ze świecącej powierzchni. Jednostką
luminancji w układzie SI jest kandela na
metr kwadratowy (cd/m2) lub jej
pochodna o nazwie nit (nt).] – luminancia
[A világossággal kapcsolatos információkat
jelöli pl. egy videojelben. A luminancia
(tehát
a
világossággal
kapcsolatos
információk) és a krominancia (a színre
vonatkozó információ) megkülönböztetése
abból az időből származik, amikor
kifejlesztették a színes tévét: ahhoz, hogy a
színes tévé kompatibilis maradjon az abban
3268
az időben használt fekete-fehér TV-khez,
úgy alakították ki a TV-rendszerét, hogy
meghatározott színárnyalatok megfeleltek a
hozzátartozó
világosságnak.
Ezért
tartalmaznak még ma is az FBAS-, Y/Cvagy
YUV-jelek
egy
világossági
komponenst és plusz színkomponenseket. A
luminanciajel egész egyszerűen a feketefehér illetve szürkeárnyalatokba felbontott
képtartalom.]
luminarz [człowiek wybitny, zasłużony, sławny
(zwł. w dziedzinie nauki, kultury,
oświaty); koryfeusz, znakomitość] – (átv.)
kiváló ember, kitűnő személyiség, nagy ész,
nagy szellem
luminarz kraju – az ország nagy embere, hazánk
kiváló fia
luminescencja [1. świecenie ciał pod wpływem
energii innej niż cieplna; 2. fiz. jarzenie,
zimne świecenie, promieniowanie, którego
energia nie powstaje kosztem energii
cieplnej
(zob.
fluorescencja;
fosforescencja); biol. wytwarzanie światła
przez organizmy wskutek zachodzących w
nich reakcji chem.] – (lat.) lumineszkálás,
lumineszcencia; hidegfénysugárzás; hideg
villódzás, amelynek oka nem a test magas
hőmérséklete
luminescencyjny, -a, -e – hidegfénysugárzáshoz
tartozó
luminista – luminista; Olyan festő, aki (a rajzolóval
vagy
a
koloristával
ellentétben)
legfontosabbnak a fényhatásokat. a fényt és
árnyékot tartja (pl. Rembrandt)
luminizm [1. sposób kształtowania kompozycji
malarskiej za pomocą gry światła; 2. plast.
kształtowanie kompozycji w malarstwie
(zwł. baroku) za pomocą gry światła.] –
(lat.) luminizmus (festészeti irányzat)
lump1 [potocznie: próżniak, włóczęga, nicpoń],
lumpka [hulanka, pijatyka, bibka] –
(ném.) lump; (átv.) csavargó, korhely,
iszákos, gézengúz, bitang, semmiházi (ffi/nő)
lump2 [dziad] – [Słowniczek języka śląskiego]
lump; (átv.) csavargó, korhely
lumpeks [pot. sklep z używaną odzieżą] – (biz.)
turkáló
lumpenproletariacki, -a, -ie [przymiotnik od:
lumpenproletariat]
–
lumpenproletár,
lumpenproletariátusra jellemző
lumpenproletariat [1. najniższa warstwa
społeczeństwa industrialnego, składająca
się z ludzi bez zawodu i stałej pracy; 2. (z
niem. Lumpenproletariat - obszarpańczy
proletariat) – w socjologii jest to
zdeklasowana
warstwa
osób
znajudujących
się
na
marginesie
-
Wersja 01 01 2017.
społecznym
w
społeczeństwie
kapitalistycznym. Tworzą ją osoby żyjące
w skrajnej biedzie, trwale bezrobotne,
często nie posiadające zawodu w
odróżnieniu
od
proletariatu,
czyli
kategorii osób posiadających zatrudnienie.
Termin ten wprowadzony został przez
Karola Marksa i Frideryka Engelsa.] –
(ném.+lat.) lumpenproletariátus; különböző
társadalmi rétegekből lezüllött, pénzért
mindenre kapható elemek
lumpować [chodzić po knajpach, hulać] – (ném.)
„lumpolni”;
mulatni,
korhelykedni,
éjszakázni
lumpuje (się) do rana, a w dzień śpi – reggelig
lumpol, nappa meg alszik
luna [1. mit. rzym. Luna: bogini księżyca; 2. poet.
księżyc] – (lat.) luna (a holdistennő neve a
rómaiaknál); (csillagászat) Hold; az ezüst
neve az alkimistáknál
Luna [Luna 8K72 była kolejna modyfikacją
pocisku ICMB R – 7 – miała
jednosilnikowy górny stopień. Używana
przez ZSRR do wynoszenia pierwszych
sond księżycowych.] – Luna, szovjet
holdrakéta
lunacja [1. odstęp czasu między jednym a
drugim nowiem Księżyca; 2. śrdw.łac.
lunatio 'lunacja' z łac. luna; astr., odstęp
czasu między dwoma kolejnymi nowiami
Księżyca] – lunáció [holdhónap; két egymás
után következő azonos holdnegyed, pl. két
újhold között eltelt idő]
lunapark [daw. wesołe miasteczko] – lunapark,
vidámpark, vursli
lunaparkowy, -a, -e – lunapark-, vidámpark-,
vursli-
lunatyk [1. osoba wykonująca we śnie różne
czynności; somnambulik; 2. późn.łac.
lunaticus 'lunatyczny' od łac. luna
'księżyc'; osoba cierpiąca na lunatyzm,
chorobę
powodującą
nieświadome
wykonywanie różnych czynności (np.
chodzenie)
w
głębokim
śnie;
somnambulizm], lunatyczka – (lat.)
lunatikus; holdkóros, alvajáró (ffi/nő)
lunatyczny, -a, -e – holdkóros, alvajáró
lunatyzm [1. Somnambulizm (lunatyzm); 2.
wykonywanie we śnie różnych czynności;
somnambulizm, sennowłóctwo; 3. stan
podobny do snu. Może być dolegliwością
natury psychicznej, ale i opętaniem] –
holdkórosság, alvajárás [az alvajárás
(somnambulizmus) az elalvási és felébredési
folyamatok kisiklásából, a mély alvás és az
„álmodós” alvás (REM) egyes funkcióinak
zavarából adódik.]
3269
To naukowy fenomen, którego nie udało się
dotąd wyjaśnić. Cierpi na niego około 2,5% ludzi
na świecie, dla których codzienny spacer podczas
snu to nic nadzwyczajnego. 25% z nich może
wyrządzić sobie krzywdę niebezpiecznymi
narzędziami czy też ostrymi krawędziami
przedmiotów. Część z nich potrafi wychodzić za
okno i spacerować po parapecie, inni wsiadają do
samochodu próbując odjechać. Lunatyzm często
spotykany jest u dzieci, zwłaszcza w wieku 12-14
lat. W tym przypadku nie jest chorobą, bo jego
występowanie związane jest z niedojrzałością
centralnego układu nerwowego.
Występowanie somnambulizmu u ludzi w
starszym wieku to nic innego jak choroba, na
którą dotąd nie znaleziono metod leczenia.
Zazwyczaj związany jest ze stresem, lękami,
rzadziej epilepsją.
Naukowcy badający lunatyzm w ostatnich
latach sądzą, że rozwój somnambulizmu jest
związany ze specyficzną zmianą określonych
gentów. Aktywizowanie się zmodyfikowanych
genów może paraliżować działanie centralnego
układu nerwowego, co nie pozwala organizmowi
na pełne przebudzenie. Sam mechanizm, który
powoduje, że śpiący ludzie wychodzą z łóżek, nie
jest jeszcze niestety znany. Serie eksperymentów
przeprowadzone w kierunku zbadania tej choroby
wykazują jest głęboki związek z błędami
genetycznymi.
Nowoczesna medycyna nie rozważa wpływu
Księżyca na tajemniczą chorobę. Mimo tego,
pełnia Księżyca statystycznie rzecz ujmując,
znacząco zwiększa ilość aktywnych lunatyków,
natomiast sama zmiana ustawienia ciała
względem południa (nogi na północ) i pozbycie
się z pomieszczenia światła naszego satelity,
zmniejsza u lunatyków częstość nocnych
spacerów. Wpływ Księżyca na nocne zachowania
nie jest podparty badaniami naukowymi, dlatego
też pozostaje radzić sobie radzić sobie samemu.
Pewien Kanadyjczyk, Ken Parks, podczas snu w
1987 roku wyszedł z domu. Wsiadł do samochodu
i przejechał 23 kilometry do domu rodziców
swojej żony. Po cichu wszedł do mieszkania,
gdzie zamordował teścia i teściową. Rano został
obudzony przez policję. Długie postępowanie
wykazało, że Ken Parks znajdował się w czasie
dokonywania
zbrodni
w
czasie
pełnej
nieświadomości, dlatego też nie został
oskarżony.]
lunąć (lunie) [1. o deszczu: spaść gwałtownie; o
cieczy:
wypłynąć
skądś
obfitym
-
Wersja 01 01 2017.
strumieniem; 2. pot. chlusnąć czymś; 3.
pot. uderzyć kogoś, palnąć] – eredni,
serkenni, buggyanni, ömleni, szakadni,
zúdulni; kiönteni, előtörni; nyakonütni vkit,
odasózni vkinek
lunąć deszcz – megeredni (eső)
lunąć kogo/co czym – megverni, megütni vkit/vmit
vmivel
lunał go w pysk – a pofájába vágott; pofon ütötte
lunęła krew z nosa – kibuggyant v. ömlött a vér az
orrából
lunch [czytaj: lancz] [lekki posiłek, najczęściej
ciepły, spożywany około południa]; lancz –
(ang.) lunch, löncs; villásreggeli (az angolok
déltájban fogyasztott kisebb étkezése)
lundysz lub sukno luńskie [pospolite sukno
sprowadzane z Holandii] – (daw) londoni
ruha
luneta [1. przyrząd optyczny używany do
oglądania
odległych
przedmiotów;
2.
element
sklepienia
w
postaci
poprzecznej kolebki przenikającej się z
kolebką sklepienia głównego, w którym
zwykle umieszczone jest okno; 3.
(architektura) element sklepienia w postaci
poprzecznej kolebki przenikającej się z
kolebką sklepienia głównego w celu
umożliwienia wykonania okna lub drzwi
w ścianie powyżej wezgłowia sklepienia.] –
lunéta; messzelátó; távcső; (ép) fiók
luneta (łac. Telescopium, dop. Telescopii, skrót Tel)
[1. mało wyraźny gwiazdozbiór nieba
południowego. Oznaczony w 1752 r. przez
francuskiego
obserwatora,
Nicolasa
Louisa de Lacaille. - Przedstawia lunetę
astronomiczną. 2. Teleskop – przyrząd
optyczny złożony z dwóch elementów
optycznych: obiektywu i okularu (teleskop
soczewkowy) lub z okularu i zwierciadła
(teleskop zwierciadlany) połączonych
tubusem.] – távcső, messzelátó; teleszkóp
3270
luneta
luneta astronomiczna – csillagászati távcső
luneta niwelacyjna – szintező távcső
luneta pozioma – szintező távcső
lunetka – távcsövecske, teleszkópocska
lunetowy, -a, -e [przymiotnik od: luneta] –
távcső-, messzelátólunonauta [1. kosmonauta, członek załogi
biorącej udział w lotach na Księżyc; 2.
selenonauta, członek załogi a. pasażer
pojazdu
udającego
się
na
(a.
opuszczającego) Księżyc] – Holdra utazó
űrhajós, holdutas
luńskie sukno [(u Zygmunta Glogera) inaczej
zwane
lundysz,
lundyńskie
czyli
londyńskie, t. j. angielskie. Sprowadzane
było do Polski za pośrednictwem kupców
„olenderskich.”] – (dawno) londoni, angol
ruha
lupa [pojedyncza soczewka (lub układ optyczny)
o ujemnej ogniskowej, służący do
obserwacji niewielkich przedmiotów z
małej
odległości,
potocznie:
szkło
powiększające] – (fr.-ném.) lupe; nagyító,
nagyító lencse, nagyítóüveg; kézi nagyító
lupa optyczna – optikai nagyító
lupanar [łac. lupanar 'jw.' od lupa 'prostytutka;
wilczyca' r.ż. od lupus; 1. dom publiczny,
potocznie: burdel, zwane dawniej także
zamtuzem lub lupanarem - budynek
służący jako miejsce świadczenia płatnych
usług seksualnych – prostytucji; 2.
zamtuz; 3. przestarzale: dom publiczny] –
nyilvános ház; bordély, bordélyház [kéjnők
lakóhelye; üzlet, vállalat, melynek jövedelmi
forrása, árúcikke a női szemérem, a kéjelgés]
lura [potocznie o nieesencjonalnym, bardzo
słabym napoju] – lötty, lőre, kotyvalék;
zagyvalék
lura nie wino! – a lőre nem bor!
-
Wersja 01 01 2017.
lureks [Metalicznie – złotem, srebrem lub
miedzią, pobłyskująca przędza. Potocznie
– tkanina z takiej przędzy.] – lurex;
fémszállal díszített; fémszálas, csillogó,
áttetsző szövet
lurking {przym.} (też: agonizing, niggling,
haunting, besetting); dręczący {przym. m.}
– (ang., inf.) lurking [passzív részvétel egy
levelezőcsoportban vagy egyéb hálózati
kommunikációs tevékenységben; vagyis, ha
valaki csak olvassa az üzeneteket, de nem
szokott írni]
lurowaty, -a, -e [rzadki, nieesencjonalny, zbyt
wodnisty] – lötty-, kotyvalék-, lőrelusterko [zdrobnienie od: lustro] – kistükör,
tükröcske; kézitükör, zsebtükör; (autó)
visszapillantó tükör
lusterko dentystyczne – (fogorvosi) szájtükör
lusterko ręczne – kézitükör, zsebtükör
lusterko stomatologiczne – fogtükör, szájtükör
lusterko wsteczne [lusterko umożliwające
kierowcy obserwację tego, co się dzieje z
tyłu] – visszapillantó tükör
lusterko wsteczne wewnętrzne – belső tükör
lusterko wsteczne zewnętrzne – külső tükör
lustr [fr. lustre 'połysk; blask' wyroby;
ceramiczne
szkliwione
o
połysku
metalicznym; przest. blask, połysk; dawn.
żyrandol kryształowy] – (fr.-ném.) lustre;
(dawno) luszter, lüszter; fény, ragyogás;
erősen fénylő félpamut készítményű kelme
[Általánosságban fényes bevonat. Fénylő,
sűrű
fésűsfonalból
készülő
szövet,
vászonkötéssel.]; (dawno) kristálycsillár
lustracja [1. łac. lustratio 'oczyszczenie (przez
ofiarę)' z lustrare 'oczyszczać; poświęcać;
odpokutować' od lustrum 'oczyszczenie;
oczyszczalna ofiara za cały naród,
składana co 5 lat w Rzymie po
zakończeniu cenzusu; spis ludności; okres
lat pięciu'; 2. przegląd czego, oględziny,
kontrola, dokonana przez lustratora,
kontrolera; z (łac. lustratio, przegląd,
wgląd)
procedura przeglądu
i
weryfikacji przeprowadzana najczęściej w
urzędach, stowarzyszeniach, partiach
politycznych
czy
u
prywatnych
przedsiębiorców. Najczęściej jest formą
kontroli przez organ nadzorujący. 3. (Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) Lustracja,
3271
rewizja dóbr królewskich i starostw,
dokonana przez osoby przysięgłe, wysłane
do obejrzenia i szczegółowego opisania ich
stanu, dochodów, oraz powinności
poddanych.
Uniwersały
królewskie
ogłaszały wcześnie wysłanie lustratorów.
Konstytucja z r. 1562 zapewniała im
powagę,
bezpieczeństwo osobiste
i
nakazywała,
iż
„lustracja
dóbr
królewskich co 5 lat zawżdy bywać ma,
dla przyczynienia albo umniejszenia
kwarty za jakimi przypadkami”. Ktoby
poważył
się
znieważyć
lustratora,
pociąganym był za zbrodnię obrazy
Majestatu. Sejmy w latach 1561 i 1601
zarządziły lustracje w całej Rzplitej, a
podobne czynności trwały do ostatnich
czasów jej bytu. Lustracje z wieku XVII i
drugiej połowy XVI bywały bardzo
szczegółowo i porządnie dokonywane.
Znajdujemy w nich drobiazgowe opisy:
zamków, dworów i wogóle stanu
budynków, sprzętów domowych, okuć,
inwentarza żywego i martwego, zasiewów,
zbiorów i t. d. Zawierają one ciekawy
materjał do dziejów naszego rolnictwa.
Jeżeli starostwa było obszerne, to
lustracja stanowiła nieraz potężną księgę,
złożoną z cyfr, rubryk i opisów.
Wymierzano tam nietylko włóki, ale
morgi i pręty w każdym folwarku i u
każdego kmiecia. Tak wyglądały np.
lustracje starostwa Szawelskiego z czasów
Zygmunta III. Lustratorowie i miernicy
badali w ten sposób najzapadlejsze
zakątki kraju i ustronia, których pierwej
nie tknęła jeszcze cywilizacja. Volumina
leg. podają 63 uchwał sejmowych z epoki
od r. 1562 do panowania Jana III,
dotyczących lustracyi, nie licząc uchwał
zamieszczonych pod tyt. Rewizje. Uchwała
z r. 1661 zaleca, aby lustratorowie,
wszystkie lustracje spisawszy porządnie,
„rękami
swemi
podpisane
i
zapieczętowane do Grodów pierwszych
każdego województwa per oblatam podali,
które to Urzędy Grodzkie przyjmować je i
do ksiąg aktykować mają, bez kosztów
podającego.” Pomimo
że lustracje
starostw są najważniejszym materjałem
źródłowym do historyi rolnictwa dawnej
Polski w wieku XVI i XVII, ku
zawstydzeniu inteligencyi ziemiańskiej
wypowiedzieć musimy, że nikt dotąd tego
olbrzymiego materjału nie spożytkował.] –
(lat.) lustrum; ötéves időköz; szemle,
ellenőrzés,
felülvizsgálat
(przegląd),
átvilágítás; (hist.) az egész római nép
tisztulási ünnepe imák és áldozatok
-
Wersja 01 01 2017.
segítségével,
ötévenként,
a
Campus
Martiuson tartott census után; (rel.) a pogány
római vallásban 5 évenként megismétlődő
tisztító áldozati szertartás; (egyh.) lusztráció;
kultikus-rituális tisztulás, esetleg áldozatok
bemutatása által
lustracja dóbr i podatków – vagyon- és
adófelülvizsgálat
lustracja poborowa – (wojsko) sorozási szemle
lustracja rachunków – a számlák felülvizsgálata
lustracyjny, -a, -e [związany z lustracją] –
felülvizsgálati, ellenőrzési, szemlelustrator [osoba dokonująca lustracji; kontroler]
– felülvizsgáló, ellenőr, szemlész
lustrator podatkowy – adóellenőr
lustro [1. Od początku swych dziejów ludzkość
używała zwierciadła naturalnego, czyli
tafli wody. Późniejsze były wykonywane z
polerowanych kamieni a następnie
polerowanych metali, takich jak miedź lub
brąz. Dopiero w XIII wieku w Europie,
pojawiają się pierwsze zwierciadła
szklane; 2. to gładka powierzchnia
odbijająca światło, dzięki czemu powstaje
obraz odbity przedmiotów znajdujących
się przed lustrem. - Lustro jest
najprostszym
rodzajemzwierciadła
optycznego; 3. szkło pokryte warstwą
srebra lub aluminium o właściwościach
odbijających rzeczy znajdujące się przed
nim.; 4. przyrząd geodezyjny (zazwyczaj
razem z rozkładaną tyczką) odbijający
wiązkę lasera wysyłaną przez dalmierz w
celu pomiaru odległości] – tükör
lustro jeziora – (átv.) tó tükre
lustro paraboliczne – parabola tükör; görbetükör
lustro weneckie [1. szyba, która przepuszcza
światło w jedną stronę; 2. lustro ze szkła
szlifowanego, produkowane w Wenecji w
XVIII w.] – velencei tükör
lustro wklęsłe – homorú tükör
lustro wypukłe – domború tükör
lustro z oświetleniem – tükör lámpával
lustrować
–
felülvizsgálni,
megszemlélni,
megtekinteni, szemlélődni, tájékozódni
lustrować się – megszemléli, megvizsgálja,
ellenőrizi magát
lustrować szeregi – szemlét tartani, csapatot
szemlélni
lustrować wojska – katonai szemlét tartani
lustrować wzajemnie – nézegetni, szemlélni
egymást
lustrowanie – szemlélet, szemlélés, vizsgálat,
vizsgálás
lustrowanie się – a tükörben való nézegetés
3272
lustrowanie się
lustrzanka;
aparat
lustrzany
[aparat
fotograficzny wyposażony w lustro i
matówkę]
(1.
Lustrzanka
jednoobiektywowa (ang. SLR, Single Lens
Reflex
Camera);
2.
lustrzanka
dwuobiektywowa)
–
tükörreflexes
fényképezőgép
lustrzany, -a, -e – tükrös, tükör-; csillámló, tükröző
lustrzany połysk [bardzo duży połysk na równej,
gładkiej powierzchni] – tükörfény
luśnia – lőcs (szekérnél); könyökcsont
lut [stop metali służący do lutowania; lutowie;
spoiwo] – forrasztás
lut miękki – lágy forrasztás
lut twardy – szilárd v. kemény forrasztás
Lutecja [Lutecja łac. Lutecja Parisorum – w
starożytnej Galii osada na wyspie (obecna
Ile de la cité) na środkowej Sekwanie,
stanowiąca główny ośrodek celtyckiego
plemienia Paryzjów. Po opanowaniu Galii
przez Rzymian (52 p.n.e.) rozbudowana
jako miasto, obecnie Paryż. W Królestwie
Franków
siedziba królów dynastii
Merowingów. Z okresu rzymskiego na
lewym brzegu Sekwany pozostałości
amfiteatru i term. (I-IIIw.)] – (kelta-lat.)
Lutetia, Párizs
luteńka [zdrobnienie od: lutnia] – lantka,
szimbolumocska
Lutek – Lali, Lajcsi
Luter a. Marcin Luter (niem Martin Luther,
właściwie Martin Luder; ur. 10 listopada
1483 w Eisleben, zm. 18 lutego 1546 tamże)
-
Wersja 01 01 2017.
[niemiecki reformator religijny, teoretyk i
inicjator reformacji, mnich augustiański,
doktor teologii.] – Luther [Luther Márton,
ném. eredetileg Martin Luder) (Eisleben),
1483. november 10. – Eisleben, 1546.
február 18.) a protestáns reformáció szellemi
atyja, lelkész, reformátor.]
luter, luteranin [przestarzale: członek Kościoła
ewangelicko-augsburskiego]; luteranka –
evangélikus, lutheránus (ffi/nő), Luther
Márton tanítását követő
luteranizm
[1.
doktryna
teologiczna
i
chrześcijański
ruch
reformacyjny,
zapoczątkowany przez Marcina Lutra w
XVI wieku (za datę jego rozpoczęcia
uważa się rok 1517). Stanowi jeden z
nurtów protestanyzmu i ewangelicyzmu.
2. jedna z głównych, poza kalwinizmem i
zwinglianizmem,
doktryn
religijnych
protestantyzmu, stworzona przez M.
Lutra. Reformacyjny ruch religijny.
Wyznanie
chrześcijański
zgodne z
doktryną
M.
Lutra.
Luteranizm odrzuca autorytet papieża,
odpusty, celibat księży, sakramenty
oprócz chrztu i komunii, kult obrazów i
relikwii. W liturgii wprowadził języki
narodowe
w
miejsce
łaciny.]
–
lutheranizmus; luteri evangélikus vallás;
Luther Márton vallási tanainak összessége: a
protestantizmusnak Luther Márton tanításain
alapuló ága
Marcin Luter (Martin Luther)
Odmiana chrześcijaństwa biorąca początek od
Marcina Lutra (1483-1546), twórcy reformacji
niemieckiej. Po wstąpieniu do augustianów w 1505
r.
został
profesorem
Pisma
Świętego
w Wittemberdze, gdzie w roku 1517 ogłosił swoje
sławne tezy w liczbie 95, w proteście przeciw
gorszącemu sprzedawaniu odpustów. W roku 1521
został ekskomunikowany przez papieża Leona X.
Luteranizm ogarnął dużą część Niemiec, a także
kraje skandynawskie. Razem ze wspólnotami
3273
w Stanach Zjednoczonych i gdzie indziej niemal
wszystkie te Kościoły tworzą obecnie Światową
Federację Luterańską, założoną w 1948 r., której
centralne biuro znajduje się w Genewie. W 1998 r.
Światowa Federacja Luterańska obejmowała 124
Kościoły
członkowskie
w 69
krajach,
reprezentujące 57,6 miliona z 61 milionów
luteranów na świecie. Typowe poglądy luteranizmu
można
odnaleźć
w pismach
luterańskich
zawierających wyznania wiary, przede wszystkim
w Augsburskim wyznaniu wiary (1530), w Obronie
augsburskiego
wyznania
wiary
(1531),
w Artykułach szmalkaldzkich (1536), a także
w katechizmach Lutra. Naukę tę można ująć krótko
w następujący sposób: sola fides, czyli że
usprawiedliwienie otrzymuje się przez samą wiarę
(nie przez dobre uczynki); sola gratia, czyli
usprawiedliwienie jest wyłącznym dziełem łaski
Bożej; sola Scriptura, czyli że Pismo Święte (a nie
ludzkie tradycje) jest jedyną pełną powagi zasadą
wiary. Luteranizm kładzie bardzo wielki nacisk na
Krzyż Chrystusa i na niewolę ludzi w więzach
grzechu. Za sakramenty rzeczywiście ustanowione
przez Chrystusa luteranie uznają tylko chrzest
i Eucharystię. Zob. odpusty, Prawo i Ewangelia,
protestanci, przypisywanie, reformacja, Sobór
Trydencki, sola fides, sola gratia, sola Scriptura,
Tradycja, usprawiedliwienie, wiara i uczynki.
Luteranizm w Polsce
Pierwsze ośrodki luteranizmu zawiązały się w
Polsce szlacheckiej w XVI w. W 1518
dominikanin Jakub Knade wygłaszał w Gdańsku
kazania w duchu reformacji. W uniwersytecie w
Królewcu wykładali polscy luteranie: S.
Rapagelan (Rafajłowicz) i A. Kulwa (Kulawiec).
Luteranizm przyjęła w XVI w. ludność Śląska
Cieszyńskiego, rządzonego przez Wacława
Adama z rodu Piastów. Do dziś jest to
największe skupisko ewangelików polskich. Na
sejmie piotrkowskim w 1555 ewangelicy polscy luteranie i kalwini - domagali się zgodnie
reformy w Kościele. W 1563 dokonano
przekładu słynnej Biblii brzeskiej, zwanej Biblią
radziwiłłowską. W 1632 ukazał się protestancki
przekład
zwany
Biblią
gdańską.
W 1725 głośna stała się "sprawa toruńska".
Wtedy to trybunał sądowy skazał luteranina Z.
Unruga na wyrwanie języka i obcięcie prawicy
za "wygłaszanie bluźnierstw". Rok wcześniej
luteranom w Toruniu odebrano kościół,
drukarnię
i
gimnazjum.
Poważną rolę w życiu społecznym kraju
odgrywali luteranie w okresie oświecenia. O
patriotycznym zaangażowaniu luteran świadczy
ich udział w powstaniach narodowych 1830 i
1861. Udział ewangelików zaznaczyli w pracach
polskiego powstańczego Rządu Narodowego
1861-1863: B. Szwarce, kurierki Heurichówny,
K. Ruprecht i E. Jurgens. Wyznawcy Kościoła
ewangelicko-augsburskiego,
w
tym
jego
duchowieństwo,
byli
ze
szczególnym
okrucieństwem traktowani przez hitlerowców.
Dziś Kościół ewangelicko-augsburski w Polsce
należy do Polskiej Rady Ekumenicznej. W 1985
-
Wersja 01 01 2017.
obejmował 6 diecezji: warszawską, cieszyńską,
katowicką, mazurską, pomorsko-wielkopolską
oraz wrocławską. Posiadał 121 parafii, 177 stacji
kaznodziejskich, 178 kościołów, 153 kaplice, 198
punktów katechetycznych. Od 1954 posiada
Chrześcijańską Akademię Teologiczną. Diakonat
w Dzięgielowie kształci i wychowuje siostry
diakonisy, które pracują w szpitalach jako
pielegniarki, kierują domami opieki.
luterański, -a, -ie [dotyczący luteranizmu,
luteranów]; luterski, -a, -ie – (lat.)
lutheránus (luth.); 1. evangélikus: Luther
Márton tanítását követő személy; 2. Luther
tanításával kapcsolatos, rá vonatkozó:
evangélikus (hit, tanítás stb.)
Lutet (Lu, łac. lutetium) [pierwiastek chemiczny
z grupy lantanowców w układzie
okresowym. Nazwa pochodzi od łacińskiej
nazwy Paryża. Dawna nazwa to kasjop
(Cp).] – (kémia) lutécium; a periódusos
rendszer 71. lantanida eleme . Vegyjel: Lu
Fajsúly: 9,7
lutnia [1. muzyczny instrument strunowy
szarpany z grupy chordofonów. Pudło
rezonansowe instrumentu z jednej strony
jest mocno wypukłe, a gryf zagięty pod
kątem 90°. Liczba strun: od 6 do 16.
Liczba progów: od 4 do 11. Przywieziona
do Europy z krajów arabskich we
wczesnym średniowieczu. 2. Lutnia,
lutenka,
instrument
strunowy,
powszechnie w domach szlacheckich i
pańskich w wieku XVI używany.] – lant,
koboz [domború hátú pengetős hangszer, a
15-17. században volt legnépszerűbb.
Közvetlen őse a muszlim világban
napjainkban is töretlenül népszerű arab lant,
az úd vagy al‘ud, magyar neve is erre a szóra
vezethető
vissza.];
idealizált
jelkép,
szimbólum
lutniarz, lutnista [osoba grająca na lutni] –
lantos, kobzos
Caravaggio: lutnista
3274
lutnictwo [sztuka tworzenia instrumentów
strunowych szyjkowych; Instrumenty
lutnicze smyczkowe: skrzepce, altówka,
wiolenczela, kontrabas, viola da gamba] –
húroshangszer-gyártás
lutniczy, -a, -e – húroshangszer készítési
lutnik [specjalista w budowaniu instrumentów
strunowych,
smyczkowych]
–
hegedűkészítő;
hangszerkészítő;
hegedűjavító
[Stradivarius
był
najsłlynniejszym lutnikiem YVII w.:
Stradivari volt a XVII. század leghíresebb
hegedűkészítője]; lantos
lutnik: budowniczy instrumentów strunowych
szyjkowych, głównie skrzypiec i im pokrewnych.
Najwybitniejsi l. (rodzina Amatich, A.
Stradivarius, J. Stainer, G.P. Maggini, rodzina
Grobliczów i in.) stworzyli własne modele
skrzypiec (tzw. patron), nadając klasycznym
formom cechy indywidualne (kształt efów i
główki, wysokość i kształt sklepień płyt
rezonansowych, wysokość boczków, obrys
konturu itp.). Ich modele stały się wzorem dla
późniejszych l., którzy zachowali dawne
proporcje, aczkolwiek pewne elementy budowy,
rozwiązywane
w
sposób
indywidualny,
umożliwiają rozpoznanie „ręki” budowniczego na
podstawie wyglądu instrumentu. Mistrzowskie
instrumenty lutnicze
zawierają
wewnątrz
karteczki z nazwiskiem, miejscowością i rokiem
budowy. L. uczą się zawodu indywidualnie w
pracowniach mistrzowskich. W niektórych
krajach (m.in. w Polsce, w Nowym Targu) istnieją
szkoły lutnicze. Zob. też lutnictwo.
lutnistka – lantos nő
lutować (lutuje) [1. łączyć metale bez ich topienia
za pomocą spoiwa (lutu) o temperaturze
topnienia
niższej
niż
temperatura
topnienia metalu nim łączonego; 2.
potocznie: bić] – forrasztani
lutować coś – forrasztani, megforrasztani,
összeforrasztani vmit
lutowany garnek – forrasztott fazék
lutowanie
[metoda
łączenia
elementów
metalowych
za
pomocą
spoiny
wypełnionej metalem o temperaturze
topnienia niższej niż metale łączonych
elementów, gdzie spoina jest nakładana w
postaci stopionej, podczas gdy łączone
elementy pozostają cały czas w stanie
stałym.] – forrasztás
-
Wersja 01 01 2017.
mającej bezpośredni styk ze spoiwem lutem.] – forrasztópálca, forrasztóvas,
forrasztópálca, forrasztópáka
lutowy, -a, -e [przymiotnik od: luty] – februári
lutrański, -a, -ie – luteránus
lutry [futro z wydry] – vidrabunda
lutunek – forrasztás, a forrasztás nyoma
luty [drugi miesiąc w roku wg używanego w
Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 28,
a w latach przestępnych 29 dni. - Nazwa
miesiąca (wg Brücknera) pochodzi od
określenia srogich mrozów. Dawniej
nazywany również sieczeń lub strąpacz.
Łacińska nazwa Februarius (zobacz:
kalendarz rzymski) została zapożyczona
przez większość języków europejskich.] –
1. február (febr.); Böjtelő hava – Halak hava
(w lutym: februárban)
luty, -a, -e [I stop metali służący do lutowania;
lutowie; spoiwo; II 1. dawniej: ostry,
srogi; 2. gwarowo: smutny] – vad, rideg,
zord, kemény, szigorú
luty czas – (dawno) zord idő
luty tur – vadbölény
lux (światło), LUX – LUX [a lámpából kiáramló
fény mértékegysége]
luz [1. przestronne, wolne miejsce; wolny czas; 2.
swoboda
bycia,
zachowania
się,
odprężenie psychiczne; 3. przestrzeń
między
dwiema
współpracującymi
częściami maszyny; 4. Stosunek do
etykiety nie tylko ubraniowej, swobodny
sposób bycia, będący efektem rewolucji
obyczajowej, kult naturalności i wygody,
rezygnacja z żelazka – wszystko to razem
stworzyło nową estetykę. Estetyka
pozornej przypadkowości to wielki nurt
pod wspólną etykietką: casual.] – szabad
mozgás, mozgási lehetőség, szabadság;
szabad térség, tér, hely, terület, szabad rész
luzak [I 1. dawniej w polskiej armii: wojskowy
prowadzący luzaka (konia); ordynans
konny; 2. pot. osoba swobodna, nie
traktująca życia poważnie; II koń nie
zaprzężony lub nie osiodłany, idący luzem]
– lovász, lóápoló, (dawno) csatlós; lógós ló
Zależnie od temperatury topnienia lutu rozróżnia się:
 lutowanie miękkie (poniżej 300 °C)
 lutowanie twarde (powyżej 550 °C).
lutowanie
ultradźwiękowe
–
ultrahangos
forrasztás
lutownica, lutówka [to narzędzie służące do
lutowania. Składa się ona z kolby, służącej
jako uchwyt oraz grota, czyli części
luzak ułański
3275
luzem – szabadon, lazán
luzować [1. zmniejszać naprężenie; 2. pot.
zastępować kogoś w jakiejś czynności] – 1.
cserélni, változtatni, leváltani; 2. lazítani,
megereszteni
luzować linę – lazítani a kötélen
luzować wartę – leváltani az őrséget
luzować się – váltják v. leváltják egymást
luzowanie – csere, váltás, helyettesítés
luzowanie oddziałów – csapatváltás, szakaszváltás
luzowanie się – egymást váltás
luzy budżetowe – tartalékkeret (költségvetésnél)
luźnie, luźno – lazán, léhán, könnyelműen;
rozogán, összefüggéstelenül
luźność – lazaság, tágasság, akadálytalanság,
szabadság, rozogaság
luźność obyczajów – a szokások lazasága, laza
társadalmi szokások
luźność spojenia – laza kapcsolás
luźny, -a, -e [1. nieprzylegający, nieobcisły;
2. taki, którego poszczególne elementy nie
są ściśle złączone; 3. niełączący się
bezpośrednio
z
tematem;
4. pot.
zachowujący
się
swobodnie,
bez
skrępowania; 5. pot. mający wolny czas;
6. pot. pusty, nieprzepełniony] – laza, bő,
tágas;
lógos,
szabadon
futó;
nem
odaerősített, nem odakötözött; szabad, el
nem foglalt; szétfolyó
luźna wtyczka – laza (nem szoros) dugó
luźna zabudowa – ritkán beépített település
luźne buty – bő cipő
luźne kartki – „kijáró” lapok (könyvből)
luźne ubranie – bő ruha, lazán fekvő öltöny
luźne wiadomości – kósza hírek
luźny fragment – lazán összefüggő részlet
luźny golf – laza garbó
luźny koń – lógós, szabadon futó ló
luźny motyw – (irodalom) nem szorosan a
cselekményhez kapcsolódó motívum
luźny pasek klinowy – laza ékszíj
luźny przeplot [jednostronna wątkowa dzianina,
w której wzorujący rządek splotów jest
tworzony za pomocą dwóch lub więcej
kolorowych nici. Tył jest wypełniony
luźnymi oczkami, które łączą sploty tego
samego koloru. Wykorzystywany w
odzieży sportowej i akcesoriach.] mögéfektetéses mintázás [Vetülékrendszerű
kötött kelméknél alkalmazott mintázási
módszer, amelynél a kelmét két vagy több
színes fonalból készítik, úgy, hogy egy
szemsoron belül az egyik tűágyban az egyik
színű fonal csak a minta által meghatározott
tűkön köt, a másik színű fonal ezeken a
-
Wersja 01 01 2017.
helyeken a szemek mögött (egyszínoldalas
kötésű kelmében a kelme fonákoldalán,
kétszínoldalas kötésben a kelme belsejében),
szemképzés nélkül lebeg (mögéfektetés).
Minta szerinti tűválogatásra alkalmas
kötőgépen készíthető. Ez a technika a
mintázás mellett arra is alkalmas, hogy a
kelme keresztirányú nyúlását csökkentse,
mert a vízszintes lebegő fonalszakaszok
kevésbé nyúlnak, mint a szemek (lásd
kisnyúlású vetülékrendszerű kelme).]
luźny związek z czym – laza kapcsolat vmivel
lwi [1. należący do lwa; 2. charakterystyczny dla
lwa, kojarzący się z lwem] – oroszlánlwi pazur – oroszlánkörmök; (átv.) nagy tehetség
(jele)
lwi pyszczek – (botanika) oroszlánszáj, tátika
lwi ząb – pitypang, gyermekláncfű
lwia część – oroszlánrész
lwia część czego – oroszlánrésze vminek
lwia część zysku – a nyereség oroszlánrésze
lwia grzywa – oroszlánsörény
lwia jaskinia – oroszlánbarlang
lwia paszcza (Antirrhinum majus) [1. ozdobna
roślina ogrodowa o drobnych, kolorowych
kwiatach, podobnych do otwartej paszczy
lwa; 2. lwi pyszczek, wyżlin większy] –
(növény) tátogató, tátika; kerti oroszlánszáj
[a tárogatófélék családjába tartozik. Ez a
virág a nagymamák virágoskertjében mindig
megtalálhatóak volt.]
lwie serce – oroszlánszív
lwiątko [małe lwię] – oroszlánkölyök
lwica [samica lwa] – nőstény oroszlán; (átv.)
szalondáma, divatbáb, ficsúr (lion)
lwisko [zgrubienie od: lew] – nagy oroszlán
lwowiak [mieszkaniec Lwowa], lwowianin –
lvovi, lembergi, ilyvói; lembergi; lwowi férfi
lwowianka [mieszkanka Lwowa] – lvovi,
lembergi, ilyvói; lembergi; lwowi nő
lwowski, -a, -ie [przymiotnik od: Lwów (miasto
na Ukrainie)] – lvovi, lembergi, ilyvói;
lembergi; lwowi
3276
Lwów
Lwów (ukr. Львів (L'wiw), łac. Leopolis, niem.
Lemberg, jid. ‫( לעמבערג‬Lemberg), ros. Львов
(Lwow)) [największe miasto zachodniej
Ukrainy, stolica obwodu lwowskiego. Leży
nad rzęka Pełtwią. Stolica księstwa
halicko-wołyńskiego, jedno z głównych
miast I i II Rzeczypospolitej, w okresie
rozbiorów ośrodek kultury polskiej i
stolica Galicji.] – Lwów, Lvov; Lemberg;
(régi magyar nevén) Ilyvó [Lviv (Львів
ukránul; Львов oroszul; Ilyvó magyarul;
Lwów lengyelül; Leopolis latinul; Lemberg
németül) Ukrajna 830 000 fős nagyvárosa.
Jelentős kulturális központ, amely egyben
más országok történelmében is fontos
szerepet játszott. Lviv óvárosát a UNESCO
2001-ben
a
Világörökség
részévé
nyilvánította]
Lycra [elastomerowe włókno z odcinkowego
poliuretanu,
z bardzo
wysoką
rozciągliwością, odporną na deformację.
Stosowana
w
elastycznej
bieliźnie
damskiej i rajstopach medycznych.
Stosuje się ją także w przędzach
rdzeniowych, i w produkcji tkaninach
elastycznych i dzianinach na górne części
garderoby.] – Lycra [A szegmentált
poliuretánból készült, nagy rugalmas nyúlású
elasztán fonalak csoportjába tartozó, a
DuPont cég által gyártott fonal márkaneve.
Burkolt és burkolatlan formában rugalmas
női fehérneműk, egészségügyi harisnyák és
más
rugalmas
textíliák
készítésére
használják.]
lygnąć sie, legnąć [(ziemia rybnicko-raciborska)
położyć się] – [Słowniczek języka śląskiego]
lefeküdni
(lefekszik),
lepihenni,
elhelyezkedni
Lyhnis (zob. Firletka halcedońska (Lyhnis
halcedonica)) – Égő szerelem (Lyhnis)
[(növ.), ritkábban a piros Pelargonium faja;
gyakrabban a török mécsvirág (Lychnis
Chlacedonica L., jeruzsálemi virág) neve.
Virága a szár tetején csembőkös, levele
tojásdadlándsás, szirma lángszinü, mélyen
kétmetszetü. Kis-Ázsiában és Szibériában
-
Wersja 01 01 2017.
honos, a törökök utján Chalcedoniából
terjedt szét; ma gyakori és kedvelt kerti
virág. Virága szolgáltatta a mintát a
jeruzsálemi rend keresztjének, melyet később
a maltai vitézek viseltek.]
lykować sie [leczyć się, opatrywać] – [Słowniczek
języka śląskiego] gyógyulni; gyógykezeltetni
(magát), gyógyíttatja magát; bekötni,
bekötözni, kezelni
lyjówa [brzydka fryzura, tluste, przepocone
wlosy] – [Słowniczek języka śląskiego]
csúnya frizura; zsíros, izzadt haj
lykarstwo
[lekarstwo]
[Słowniczek
języka
śląskiego] – orvosság, gyógyszer
lynga [bagietka] – [Słowniczek języka śląskiego]
lécecske, keretecske
Lynx [przeglądarka internetowa pracująca w
trybie tekstowym w środowisku systemów
operacyjnych Microsoft Windows, Unix,
Linux, VMS, AmigaOS, DOS i OS/2,
dzięki czemu można jej używać na wielu
typach komputerów (np. PC, Atari). Lynx
prezentuje strony WWW w oparciu o
czysty tekst, co umożliwia podpięcie do
niego programów czytających teksty na
głos; z tego powodu jest to przeglądarka
popularna wśród osób niewidomych i
niedowidzących.] – Lynx [1. szöveges
webböngésző, ami kurzorral címezhető
szöveges terminálokon fut, és széleskörűen
konfigurálható. 2. karakteres üzemmódú
Web-kliens Unix és DOS operációs
rendszerre; a szövegbe ágyazott képeket és
egyéb multimédia állományokat nem jeleníti
meg, csak letölti; 3. a Kansasi Egyetemen
eredetileg az UNIX operációs rendszerhez
kidolgozott kizárólag szöveges megjelenítésű
Web-böngésző; grafikus megjelenítésre nem
képes, képeket és más nem-szöveges
állományokat csak szöveggel jelöl, letölt, de
nem jelenít meg; nagy előnye, hogy
erőforrástakarékos, gyors és a zavaró
reklámokat mellőzi; ma DOS, Windows
95/98/NT, VMS valamint OS/2 változatai a
Web-ről ingyen letölthetők;
[újabb
böngészőknél (pl. Netscape Navigator)
beállítható, hogy képekkel, vagy azok nélkül
akarjuk a Web-oldalakat megjeleníteni: ha
nem, akkor azokat nem is tölti le;]]
lyńcuch [(ziemia lubliniecka ) zob. keta] –
[Słowniczek języka śląskiego] lánc; karkötő
lyńdźwiny [nerki] – [Słowniczek języka śląskiego]
vese
LZS (Ludowe Zespoły Sportowe) [polskie
zrzeszenie grupujące kluby sportowe
działające w małych miejscowościach,
głównie na wsiach. Statutowym celem LZS
jest upowszechnianie i rozwijanie kultury
fizycznej i sportu. LZS jest członkiem
ISCA
–
Międzynarodowego
Stowarzyszenia Sportu i Kultury.] – Népi
Sport Egyesületek
lżej [stopień wyższy od przysłówka: lekko] –
könnyebben, enyhébben (lekko)
-
Wersja 01 01 2017.
lżej o cudzej skórze wojować – könnyebb a más
bőrében harcolni; a más bőrét vásárra vinni
lżejszy, -a, -e – könnyebb, enyhébb
lżenie – gyalázás, sértés, bántás, szidás,
szidalmazás, rágalmazás, káromlás
lżenie Żydów – a zsidók szidalmazása
lżyć [obrzucać kogoś obelgami, znieważać kogoś]
– gyalázni, sérteni, bántani, szidni,
káromolni, becsmérelni, rágalmazni
3277

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Kolonie_str5 Węgry