Ekspertyza: "Białe miejsca prac w województwie pomorskim

Ekspertyza: "Białe miejsca prac w województwie pomorskim

Pomorska Sieć Tematyczna
ds. wysokiego poziomu zatrudnienia
V spotkanie
Ekspertyza
Białe miejsca prac w województwie
pomorskim
- stan obecny i perspektywy
dr Maciej Tarkowski
Przemysław Susmarski
Spis treści
Streszczenie............................................................................................................................... 2
Wprowadzenie ......................................................................................................................... 2
Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji..................................................... 4
Opis wyników analizy............................................................................................................... 4
Wnioski i rekomendacje ........................................................................................................ 12
Streszczenie
Białe miejsca pracy mieszczą się przede wszystkim w tradycyjnie rozumianej ochronie zdrowia
i pomocy społecznej. Starzenie się społeczeństwa powoduje, że podmioty i pracownicy obu
sektorów muszą lepiej ze sobą współpracować, a także posiadać zbliżone kompetencje, po
to aby lepiej odpowiadać na potrzeby osób w wieku późnej dorosłości. W ich przypadku
trudno mówić o braku chorób, dlatego ocena zdrowia koncentruje się w większym stopniu na
stanie umysłu, relacjach społecznych i towarzyskich oraz pozytywnym nastawieniu do życia.
Odpowiedzią na starzenie się społeczeństwa nie mogą być jedynie lepsze usługi medyczne i
opiekuńcze, ale działania nastawione na zapewnienie wysokiej jakości życia. Największą rolę
w tym względzie mogą odegrać najbliżsi – rodziny, przyjaciele, sąsiedzi oraz organizacje
społeczne i pracujący w nich wolontariusze. Te grupy powinny być możliwie skutecznie
wspierane w procesie podtrzymywania zdrowia osób starszych. Jest to tym bardziej ważne, że
w perspektywie dekady, znacznie przybędzie ludności w wieku 65 lat i więcej – wzrosną
zatem potrzeby. Temu wzrostowi nie będzie towarzyszyć poprawa dostępności do personelu
ochrony zdrowia i pomocy społecznej. Dostępne dziś dane wskazują, że raczej nastąpi
pogorszenie. Częściowym remedium może okazać się wykorzystanie szybkiej ścieżki
kształcenia kadr, jaka pojawiła się w szkolnictwie wyższym. Nabyte w trakcie wcześniejszej
kariery zawodowej kompetencje, mogą być uznawane w toku studiów, co przyspieszy ich
ukończenie. Niezależnie od kwestii zmian w wielkości popytu i podaży istotną kwestią jest
stałe podnoszenie i dopasowywanie kompetencji, które w przypadku białych miejsc pracy
muszą uwzględniać nie tylko starzenie się społeczeństwa, ale także postęp w dziedzinie
medycyny naprawczej, rosnące znaczenie medycyny zapobiegawczej oraz ewentualne
deficyty kadr wywoływane migracjami zarobkowymi. Do grupy kompetencji, których
znaczenie rośnie, zaliczyć należy umiejętności wykorzystania technologii ICT zarówno w
obszarze diagnostyki, leczenia, jak i kontaktów z pacjentami. Istotne są również umiejętności
komunikacyjne, w szczególności związane z koniecznością skutecznego przekazywania
informacji, jak również rosnącą wiedzą wśród pacjentów. Ponadto rośnie rola umiejętności
pracy w zespołach, zapotrzebowanie na aktualną wiedzę techniczną czy umiejętności z
zakresu zarządzania jakością. Generalnym kierunkiem działań, które w przyszłości pozwoli
złagodzić presję popytową na system ochrony zdrowia i pomocy społecznej powinna być
promocja zdrowego stylu życia oraz wzmocnienie rangi i roli medycyny zapobiegawczej.
Nakłady jakie na te działania trzeba ponieść dzisiaj, są ułamkiem przyszłych kosztów
procedur z zakresu medycyny naprawczej. Profilaktyka, choć kosztuje, to bardzo się opłaca.
Warto przy tym dostrzegać, że działania prowadzone w pozornie oddalonych od kwestii
zdrowia publicznego dziedzinach, takich jak transport miejski, warunki i czas pracy, mogą
mieć kluczowe znaczenie w poprawie stanu zdrowia mieszkańców. I choć znowu są to
działania kosztowe, to generują zwrot w postaci oszczędności w sferze medycyny
naprawczej.
Wprowadzenie
Starzenie się społeczeństw państw Unii Europejskiej jest dziś postrzegane jako jedno z
najważniejszych wyzwań rozwojowych. Bezpośrednie konsekwencje tego procesu są dobrze
zdiagnozowane – dotyczą zdrowia publicznego, opieki zdrowotnej oraz pomocy socjalnej1.
Starzenie się sprzyja pojawieniu się przewlekłych chorób układu krążenia, nowotworów,
1
Bezpośrednio dotykają także innych dziedzin – chociażby edukacji czy popytu na dobra konsumpcyjne i usługi.
Tematyka ta wykracza jednak poza zakres tego opracowania.
2
cukrzycy, choroby Alzheimera, osteoporozy, artretyzmu, uszkodzeń wzroku i słuchu, chorób
płuc i zaburzeń psychicznych. Z tego powodu w przypadku osób starszych trudno o pełny
dobrostan. Zatem samoocena w tym zakresie koncentruje się w większym stopniu na stanie
umysłu – pierwszorzędną rolę odgrywają aspekty psychologiczne, relacje społeczne i
towarzyskie, pozytywne nastawienie do życia. Zdrowie oznacza przede wszystkim aktywność
intelektualną i towarzyską oraz samodzielne funkcjonowanie w swoim otoczeniu – nawet
mimo występowania chorób przewlekłych2. Powyższe zmiany stanowią więc wyzwanie nie
tylko dla medycyny naprawczej, ale przede wszystkim zapobiegawczej i szeroko rozumianej
pomocy społecznej.
W ramach prac studialnych prowadzonych pod auspicjami Unii Europejskiej zespół badaczy
z Uniwersytetu Erazma w Rotterdamie, Holenderskiej Organizacji Badań Stosowanych oraz
Centrum Innowacji Społecznych z Wiednia opracował raport poświęcony kompetencjom i
zawodom, jakie są i będą nieodzowne do sprostania wyzwaniom starzejącego się
społeczeństwa i problemom im towarzyszącym lub trendom równoległym3. Zaliczają się do
nich:
•
postępy w medycynie naprawczej, a co za tym idzie rosnące oczekiwania pacjentów
w zakresie jakości usług medycznych – wszystko to oznacza wyższe koszty;
•
tendencje polegające
zapobiegawczej;
•
migracje pracowników ochrony zdrowia i pomocy społecznej wewnątrz UE jak i poza
nią, co może powodować lokalne deficyty podaży pracy.
na
rosnącym
znaczeniu
profilaktyki
i
medycyny
Starzenie się społeczeństwa powoduje, że działania z ochrony zdrowia i pomocy społecznej
będą się coraz silniej splatać. Coraz większa liczba pacjentów wymagać będzie także usług z
zakresu pomocy społecznej. Dlatego powinna postępować integracja obu sektorów. Takie
podejście stosują autorzy wymienionego raportu. Identyfikują oni kompetencje, których
znaczenie będzie wyraźnie rosło w odniesieniu do grup zawodów, łącznie określanych
mianem białych miejsc pracy4. Kompetencje te są i będą coraz bardziej potrzebne, zarówno
w sferze ochrony zdrowia, jak i pomocy społecznej. Wyróżnione grupy zawodów to:
•
menedżerowie (najwyższego szczebla, jak i odpowiedzialni za działy np. finansów,
zasobów ludzkich);
•
lekarze (a także lekarze stomatolodzy, farmaceuci);
•
specjaliści w zawodach powiązanych (asystenci medyczni, higienistki, dietetycy,
optycy, asystenci stomatologiczni, fizjoterapeuci, asystenci farmaceuci i technicy);
•
pielęgniarki i położne;
•
pracownicy socjalni (pracownicy pomocy społecznej i opieki osobistej);
•
pracownicy wspomagający (m in. pracownicy biurowi, dostawcy usług związanych z
zapewnieniem czystości, wyżywienia, konserwacją i utrzymaniem obiektów).
2
http://www.wsse.bialystok.pl/index.php/akcje-i-kampanie-spoeczne/wiatowy-dzie-zdrowia/763-haso-roku2012-starzenie-si-i-zdrowie
3
Dijkgraaf E., Zee van der F. (red.), 2009, Investing in the Future of Jobs and Skills. Scenarios, implications and
options in anticipation of future skills and knowledge needs, DG EMPL project VC/2007/0866. Raport
przygotowany został na zlecenie Komisji Europejskiej w ramach badań nad nowymi umiejętnościami oraz
nowymi zawodami. Od strony formalniej nie odzwierciedla on oficjalnego stanowiska UE.
4
Pojęcie to upowszechniane jest przez UE. Szerzej na ten temat:
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=370&langId=pl&featuresId=112&furtherFeatures=yes
3
Charakterystyka kompetencji w odniesieniu do wymienionych grup zawodów zawarta jest w
dalszej części tego opracowania. Poprzedza ją krótka analiza uwarunkowań popytu
(starzenie się społeczeństwa) oraz obecnego stanu sektora białych miejsc pracy w
województwie pomorskim. Jest to kwestia istotna gdyż, wiele wskazuje na to, że nożyce
popytu i podaży będą się coraz bardziej rozwierać.
Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji
Charakterystyka obecnego stanu oraz perspektyw sektora białych miejsc pracy sporządzona
została w oparciu o następujące cząstkowe pytania badawcze:
1. Jak kształtować się będzie popyt na usługi medyczne i pomoc społeczną w
województwie pomorskim w perspektywie do 2030 r?
2. Czy liczba pracowników sektora jest wystarczająca i jak się będzie zmieniać?
3. Jakie kompetencje powinni przyswajać pracownicy sektora?
Odpowiedzi na powyższe zagadnienia zostały sformułowane w oparciu o analizę danych
statystycznych oraz wynik opracowań naukowych i eksperckich. Poszczególne źródła są
przywoływane w toku dalszego wywodu. Jako zasadniczą wykorzystano metodę indukcyjną.
Polega ona na sformułowaniu uogólnień sprawozdawczych i naukowo-badawczych na
podstawie przebadanego materiału. Uzupełniająco zastosowano podejście redukcyjne,
pozwalające na weryfikację uzyskanych uogólnień. Od strony technicznej przydatne okazały
się metody statystyczne oraz graficzne, ułatwiające prezentację, percepcję i zrozumienie
analizowanych zjawisk.
Opis wyników analizy
Zgodnie z przyjętym podejściem badawczym w poniższym rozdziale omówione zostały wyniki
analiz, odpowiadające na trzy pytania cząstkowe: o zmiany popytu na usługi medyczne i
pomoc społeczną w efekcie starzenia się społeczeństwa, adekwatność stanu kadr do
rysujących się potrzeb oraz potrzebne kompetencje.
Jak bardzo wzrośnie popyt na usługi „białego sektora”?
To, że społeczeństwo Polski, w tym województwa pomorskiego się starzeje jest dość
oczywiste. Warto jednak przyjrzeć się chwilę dynamice tego procesu. W najbliższych latach
będzie w bardzo szybkim tempie przybywać seniorów. Choć poczucie tego na ile jesteśmy
młodzi a na ile starzy jest bardzo indywidualne, to dla potrzeb analitycznych konieczne jest
przyjęcie jakiejś cezury wiekowej. W kontekście starzenia się społeczeństwa przyjęto wiek 65
lat, jako początek późnej dorosłości. Tak się składa, że stoimy właśnie u progu istotnej zmiany,
kiedy niemal skokowo, bo w ciągu kilku lat, wyraźnie wzrośnie liczba osób w tej kategorii
wiekowej. Bardzo liczne roczniki powojennego wyżu demograficznego (orientacyjnie ludzie w
wieku 55-64 lata) będą sukcesywnie wkraczać w wiek późnej dorosłości, przesuwając się w
górę piramidy płci i wieku (Ryc. 1).
4
Ryc. 1. Struktura płci i wieku ludności województwa pomorskiego w 2013 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Prognoza ludności na lata 2014-2050, 2014, GUS, Warszawa.
Konsekwencją omawianego procesu będzie systematycznie rosnący odsetek ludności w
wieku 65 lat i więcej. W województwie pomorskim wynosi on obecnie (2013 r.) niecałe 14
proc. W 2020 r. wzrośnie niemal do 18 proc. a dekadę później do 22 proc. (Ryc. 2).
Ryc. 2. Udział ludności w wieku 65 lat i więcej w populacji ogółem województwa
pomorskiego w latach 2013-2030
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Prognoza ludności na lata 2014-2050, 2014, GUS, Warszawa.
Z punktu widzenia wyzwań, jakie stoją przed sektorem białych miejsc pracy, bardziej
wymowne będą liczby bezwzględne. Obecnie, ludność województwa pomorskiego w wieku
65 lat i więcej liczy 310 tys. osób. W 2020 r. w grupa ta będzie większa o ponad 73 tys. osób.
Pięć lat później, w stosunku do 2013 r. będzie to 62 tys. osób, a w 2030 r. – 31 tys. osób. Przez
najbliższe 5-6 lat systematycznie będzie rósł popyt na usługi szeroko rozumianego „białego
5
sektora”. W dalszej przyszłości, z powodów demograficznych, nieco osłabnie ale cały czas
będzie wyraźnie wyższy niż obecnie. Należy przy tym pamiętać, że starzenie się
społeczeństwa to tylko jeden z czynników popytu. Pozostałe, wymienione na wstępie, też
będą oddziaływać.
Czy białych miejsc pracy jest i będzie dostatecznie dużo?
O ile przewidywanie przyszłych zmian demograficznych przynosi dość pewne rezultaty, bo
procesy demograficzne są względnie stabilne, o tyle w odniesieniu do rynku pracy jest to o
wiele mniej pewne. Niemniej dostępne informacje, które choć fragmentaryczne, układają się
w dość jasny obraz – białych miejsc pracy jest wyraźnie za mało i w perspektywie kilku
najbliższych lat, w których następować będzie systematyczny wzrost popytu, ich nie
przybędzie. Będąc precyzyjnym – miejsc pracy jako takich może przybędzie, gdyż olbrzymi
wysiłek modernizacyjny finansowany ze środków europejskich, nie omija sektora ochrony
zdrowia. Aby przybyło jednak potencjalnych pracowników, już dziś musiałyby zajść znaczne
zmiany w sektorze edukacji. Chyba że liczymy na emigrantów. Oto podstawowe argumenty
uzasadniające postawioną tezę.
Obecnie liczebność kadry medycznej w województwie pomorskim, w stosunku do liczby
ludności, jest mała. W 2012 r5. na 1 tys. mieszkańców przypadało 2,0 lekarzy, co plasowało
województwo na 12 miejscu wśród polskich regionów. Liczba pielęgniarek i położnych
również nie jest wysoka. Województwo pomorskie, zajmowało pod tym względem 11 miejsce
w 2012 r. Na 1 tysiąc mieszkańców przypadało 5,5 pielęgniarek6.
Ryc. 3. Liczba praktykujących lekarzy na 1000 mieszkańców w 2012 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Health at Glance: Europe 2012, 2012, OECD Publishing i Banku Danych
Lokalnych GUS
Liczebność kadry medycznej i zmiany w tym zakresie, postrzegać należy jednak również w
kontekście międzynarodowym (Ryc. 3). Wyliczenia OECD7 wskazują że w Polsce, liczba lekarzy
w proporcji do liczby mieszkańców jest najniższa w UE. Na dodatek Polska obok Estonii jest
jedynym państwem, w którym ta liczba zmalała w pierwszej dekadzie XXI w.
5
Najnowsze dostępne dane. GUS, jak dotąd nie opublikował danych za 2013 r.
Dane o liczbie lekarzy i pielęgniarek dotyczą głównego miejsca pracy (każdy liczony jest raz). Obejmują one
jednostki podległe Ministerstwu Zdrowia, Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, Domy Pomocy Społecznej, żłobki
i kluby dziecięce.
7
Health at Glance: Europe 2012, 2012, OECD Publishing.
6
6
W przypadku pielęgniarek jest nieco lepiej, chociaż i tak Polska znajduje się w grupie państw
o niskiej ich liczebności. Warto przy tym podkreślić fakt bardzo niekorzystnej struktury wiekowej
pielęgniarek. W województwie pomorskim 28 proc. z nich przekroczyło 50 rok życia. Jedynie 4
proc. z nich ma nie więcej niż 30 lat (Ryc. 4). Niekorzystna struktura wiekowa wynikająca z
niewielkiego napływu do zawodu, może spowodować spadek liczby pielęgniarek i
położnych o 22 proc. do roku 20308 (Ryc. 5). W analizowanej perspektywie, przynajmniej w
odniesieniu do pielęgniarek, nożyce popytu na ich usługi i podaży pracy w tym zawodzie,
będą się rozwierać.
Ryc. 4. Struktura wiekowa pielęgniarek i pielęgniarzy w województwie pomorskim w 2011 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Analiza liczby zarejestrowanych i zatrudnionych pielęgniarek i położnych
w roku 2011 oraz prognoza liczby zarejestrowanych i zatrudnionych pielęgniarek i położnych na lata 2015-2035, 2013,
Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych, Warszawa.
W sektorze białych miejsc pracy odnajdują się również wolontariusze. Ich rola jest nie do
przecenienia nie tylko ze względu na motywację i zaangażowanie ale także z powodu ich
liczby. W przypadku stacjonarnych zakładów pomocy społecznej, w województwie
pomorskim pracowało ich w 2012 r. niemal 600 (Ryc. 6). Dla porównania pielęgniarek
pracujących w tych placówkach było 400. Zaangażowanie wolontariuszy to niewątpliwie
mocna strona województwa pomorskiego. Nieznacznie więcej było ich jedynie w o wiele
bardziej zaludnionym województwie śląskim. W ujęciu względnym – to znaczy w odniesieniu
do liczby ludności – pomorskie było niekwestionowanym liderem. Do pewnej ostrożności w
interpretacji tych danych skłania bardzo wysoki przyrost liczby wolontariuszy. Trudno
powiedzieć, czy w każdym przypadku w grę wchodzi silna motywacja i zaangażowanie do
niesienia pomocy. Coraz częstszą praktyką w szkołach jest kształtowanie oceny z
zachowania, m.in. na podstawie zaangażowanie w wolontariat. Nie oznacza to oczywiście,
że osoba kierująca się początkowo partykularnym interesem, nie stanie się zaangażowanym
wolontariuszem, choć wspomniana praktyka może prowadzić do pozornego uczestnictwa w
takich inicjatywach.
8
Analiza liczby zarejestrowanych i zatrudnionych pielęgniarek i położnych w roku 2011 oraz prognoza liczby
zarejestrowanych i zatrudnionych pielęgniarek i położnych na lata 2015-2035, 2013, Naczelna Izba Pielęgniarek
i Położnych, Warszawa.
7
Ryc. 5. Rzeczywista (2011) i prognozowana (2015-2030) liczba zatrudnionych pielęgniarek na
1000 mieszkańców w województwie pomorskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Analiza liczby zarejestrowanych i zatrudnionych pielęgniarek i położnych
w roku 2011 oraz prognoza liczby zarejestrowanych i zatrudnionych pielęgniarek i położnych na lata 2015-2035, 2013,
Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych, Warszawa.
Ryc. 6. Liczba osób pracujących na zasadzie wolontariatu w zakładach stacjonarnych
pomocy społecznej w województwie pomorskim w latach 2009-2012.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wobec zasadniczo niskiej liczby personelu medycznego, sprostanie rysującym się
wyzwaniom, musi wymagać zwiększenia liczby kształconych specjalistów. Do pewnego
stopnia z takim zjawiskiem mieliśmy do czynienia do 2011 r. Tak ja rosła liczba studentów i
absolwentów studiów wyższych ogółem w Polsce, tak rosła liczba studentów i absolwentów
kierunków medycznych9. Jednak od 2011 r. obserwuje się w tym zakresie stagnację, po części
wywołaną niżem demograficznym (Ryc. 7).
9
Kierunki medyczne to: zdrowie publiczne, ochrona zdrowia, medycyna, pielęgniarstwo, fizjoterapia,
stomatologia, diagnostyka medyczna i techniki terapeutyczne, terapia i rehabilitacja oraz farmacja.
8
Ryc. 7. Liczba absolwentów szkół wyższych ogółem kończących kierunki medyczne w
województwie pomorskim i w Polsce w latach 2010-2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Najistotniejszą kwestą jest jednak brak zwiększonego dopływu kadr lekarskich i
pielęgniarskich. W pierwszym przypadku nie można narzekać na brak chętnych. Ograniczona
jest natomiast liczba miejsc na studia na wydziałach lekarskich. Nie bez znaczenia są koszty –
rok kształcenia lekarza kosztuje około 25 tys. zł, do tego należy liczyć się z kosztami
rezydentury i specjalizacji. Istotne mogą być również niedostateczne warunki dla kształcenia
większej liczby chętnych, choć wydaje się, że argument finansowy jest decydujący. Limit
przyjęć dla obywateli polskich na kierunek lekarski wynosił w przypadku studiów dziennych w
Gdańskim Uniwersytecie Medycznym 220 miejsc (rok akademicki 2013/2014). Jednocześnie
aż 150 miejsc oferowano na studiach prowadzonych w języku obcym, które są płatne i
zasadniczo skierowane do studentów z zagranicy. Z kolei w przypadku studiów
pielęgniarskich, zniechęcają głównie słabe perspektywy finansowe, w przypadku podjęcia
pracy w Polsce.
Z drugiej strony nie we wszystkich zawodach medycznych brakuje pracowników. Głośnym
medialnie przykładem jest trudna sytuacja ratowników medycznych, którzy, mimo
zapewnienia dość znacznych środków na funkcjonowanie zespołów ratownictwa
medycznego, zatrudniani są na bardzo niekorzystnych umowach (tzw. „śmieciowych”).
Wynika to z faktu, że wykwalifikowanych i chętnych do pracy jest dużo. Sytuacja taka może i
jest korzystna finansowo dla podmiotów działających w systemie, choć raczej nie dla
pacjentów, którym system ten ma służyć.
Powyższą diagnozę można podsumować krótko. Mechanizm pozwalający na zajmowanie
białych miejsc pracy, przez odpowiednią liczbę osób o kompetencjach adekwatnych do
potrzeb jest rozregulowany. Choć wyzwania są oczywiste, to brak skoordynowanych działań
w sferze kształcenia zawodowego, nie pozwala na skuteczne stawienie im czoła.
Jakich kompetencji wymagać będą białe miejsca pracy?
Pytanie to jest jednym z zagadnień badawczych, jakie postawili przed sobą autorzy,
przywoływanego na wstępie raportu. Należy przy tym wyraźnie zaznaczyć, że nie chodzi o
9
wyczerpującą listę kompetencji10 pożądanych w zawodach medycznych. Na przykład
podstawowe kompetencje lekarza wiążą się z wiedzą, umiejętnościami i doświadczeniem w
zakresie danej specjalności medycznej. Aby mógł je on w pełni wykorzystywać i skutecznie
leczyć, musi przyswajać zestaw dodatkowych kompetencji które mu to umożliwią (Tabela 1).
Tabela 1. Kompetencje wschodzące w odniesieniu do białych miejsc pracy
Społeczne
Umiejętność pracy w zespole komunikacja, sieciowość
umiejętności językowe oraz multikuturowość
Rozwiązywania problemów
Umiejętności analityczne, inicjatywa, kreatywność
Zarządzania sobą
Planowanie, umiejętność pracy pod presją, efektywne
zarzadzanie czasem, elastyczność, wielozadaniowość
Przedsiębiorcze
Zrozumienie potrzeb odbiorców, umiejętności biznesowe,
wyławianie i kreowanie trendów
Zarządcze
Umiejętności w zakresie coachingu, przewodzenia i
budowania zespołu, zarzadzania strategicznego,
zarządzania zmianą, zarządzania jakością, zarządzania
projektowego, umiejętności optymalizacji procesów
Wiedza
Z zakresu regulacji prawnych, „e-umiejętności”, wiedza
techniczna (finansowa)
Źródło: Dijkgraaf E., Zee van der F. (red.), 2009, Investing in the Future of Jobs and Skills.
Scenarios, implications and options in anticipation of future skills and knowledge needs, DG
EMPL project VC/2007/0866.
Oczywiście stopień wyposażenia w te kompetencje pracowników sektora medycznego i
opiekuńczego będzie zróżnicowany w zależności od grupy zawodowej. Innym zestawem
winna cechować się kadra zarządcza, inny zaś zestaw będzie pożądany wśród pracowników
stricte medycznych. Poniżej zaprezentowano najistotniejsze umiejętności, w które powinni być
wyposażeni menadżerowie, lekarze, technicy medyczni, pielęgniarki i położne oraz
pracownicy sektora opiekuńczego.
Kadra zarządzająca
•
Dla kadry zarządzającej, jedną z bardziej istotnych kompetencji kluczowych będą „eumiejętności” związane z narastającym wykorzystywaniem technologii ICT w sektorze
medycznym. Będą one szczególnie pożądane w związku z narastającym popytem na
usługi medyczne i opiekuńcze oraz prawdopodobnie kurczącą się ich podażą.
Podobnie za niezwykle istotne i pożądane w przyszłości należy uznać umiejętności
związane z wiedzą dotyczącą regulacji prawnych.
10
Przez kompetencję rozumiana jest zdolność wykorzystania wiedzy, umiejętności oraz zdolności społecznych
w życiu zawodowym oraz osobistym.
10
•
Niezbilansowanie popytu i podaży będzie prawdopodobnie wpływało na istotność
kompetencji związanych z rozwiązywaniem problemów, w tym w szczególności
pożądana będzie innowacyjność i kreatywność.
•
Za kluczowe należy również uznać wszystkie umiejętności zarządcze. W szczególności
doceniona winna być umiejętność zarządzania jakością, dzięki której mimo
niezbędnych zmian systemowych, jak również zwiększenia skali świadczonych usług,
ich poziom nie ulegnie pogorszeniu.
Lekarze
•
Kluczową kompetencją będą „e-umiejętności” związane z rosnącym wykorzystaniem
technologii ICT zarówno w obszarze diagnostyki, leczenia, jak i kontaktów z
pacjentami.
•
Istotne będą również umiejętności komunikacyjne, w szczególności związane z
koniecznością skutecznego przekazywania informacji (wiek), jak również rosnącą
wiedzą wśród pacjentów
•
Umiejętności sprzyjające wyższej efektywności pracy dotyczące w szczególności:
planowania, zarządzania zespołem, coachingu, kompetencji społecznych
•
Umiejętności analitycznych pomagających w szybkim rozwiązywaniu problemów
Pracownicy paramedyczni (technicy medyczny, fizjoterapeuci, masażyści)
•
Podobnie jak w przypadku lekarzy kluczową kompetencją będą „e-umiejętności”
związane z rosnącym wykorzystaniem technologii ICT, zarówno w obszarze
diagnostyki, leczenia, jak i kontaktów z pacjentami.
•
Wiedza techniczna gwarantująca wykonywanie pracy zgodnie z „regułami sztuki”
•
Umiejętności komunikacyjne związane z koniecznością szybszego i częstszego
przekazywania informacji pacjentom (ICT).
•
Kompetencje multikulturowe opowiadające rosnącemu zróżnicowaniu kulturowemu
społeczeństwa.
•
Umiejętności związane z zarządzaniem jakością.
Pielęgniarki i położne
•
Podobnie jak w przypadku lekarzy kluczową kompetencją będą „e-umiejętności”
związane z rosnącym wykorzystaniem technologii ICT, zarówno w obszarze
diagnostyki, leczenia, jak i kontaktów z pacjentami.
•
Wiedza techniczna gwarantująca wykonywanie pracy zgodnie z „regułami sztuki”
•
Kompetencje społeczne, empatia
•
Kompetencje multikulturowe opowiadające rosnącemu zróżnicowaniu kulturowemu
społeczeństwa.
•
Umiejętności związane z zarządzaniem jakością
Pracownicy sektora opiekuńczego
•
Kompetencje społeczne.
11
•
Kompetencje multikulturowe opowiadające rosnącemu zróżnicowaniu kulturowemu
społeczeństwa.
•
Umiejętność pracy zespołowej, jak również pracy w sieciach wynikająca z rosnącego
stopnia kompleksowości świadczonych usług.
•
Kluczową kompetencją będą „e-umiejętności” związane z rosnącym wykorzystaniem
technologii ICT w obszarze kontaktów z pacjentami.
Wnioski i rekomendacje
Przeprowadzona
rekomendacji:
analiza
pozwala
na
sformułowanie
następujących
wniosków
i
•
Starzenie się społeczeństwa powoduje rosnące zapotrzebowanie na powiązane
usługi medyczne i opiekuńcze. Instytucje i pracownicy tych sektorów powinni lepiej ze
sobą współpracować, po to, aby zapewnić ciągłość leczenia i opieki, w
szczególności kiedy pacjent znajduje się na „styku” różnych instytucji.
•
W przypadku osób w wieku późnej dorosłości, nawet najlepiej działający
zintegrowany system białych miejsc pracy nie zapewni zdrowia, rozumianego w
kategoriach dobrostanu psychicznego, dobrych relacji społecznych i towarzyskich,
czy pozytywnego nastawienia do życia. Konieczne jest wsparcie otoczenia – rodziny,
sąsiadów, organizacji pozarządowych, władz samorządowych. Wszystkie one
powinny być nastawione na podnoszenie jakości życia osób starszych.
•
Szczególną rolę w podtrzymaniu zdrowia osób starszych odgrywają rodziny. Powinny
one otrzymać jak największe wsparcie (np. bony opiekuńcze). Jest to najbardziej
korzystne dla pacjenta, a zarazem najtańsze. W najbliższych latach skala obciążenia
rodzin obowiązkami związanymi z opieką wzrośnie. Wyniknie to z coraz większego
popytu na usługi medyczne i opiekuńcze, za którym nie będzie nadążać podaż.
Lekarzy i pielęgniarek jest mało. Struktura wiekowa jest niekorzystna – duża ich liczba
w najbliższej dekadzie odejdzie na emeryturę. Liczba napływających do zawodów
lekarza a w szczególności pielęgniarki (pielęgniarza) raczej nie zrekompensuje
odpływu.
•
Mechanizm pozwalający na zajmowanie białych miejsc pracy, przez odpowiednią
liczbę osób o kompetencjach adekwatnych do potrzeb jest rozregulowany. Choć
wyzwania są oczywiste, to brak skoordynowanych działań w sferze kształcenia
zawodowego, nie pozwala na skuteczne stawienie im czoła. Istotną barierą są
oczywiście wyjątkowo wysokie koszty kształcenia, ale także często bardzo trudne
warunki pracy i nieatrakcyjne wynagrodzenia.
•
W sytuacji rozwierających się nożyc popytu i podaży warto wzmacniać, prężnie
rozwijający się sektor wolontariatu. Istotną rolę w jego promocji i rozwoju odgrywają
szkoły. Warto je w tym wspierać. Narzędziem takiej promocji powinna być również
kultura, w szczególności popularna, choć niewątpliwie w mediach trudno jest
promować postawy, które nie wspierają konsumpcji (reklamodawcy).
•
Zmieniające się warunki w jakich działają pracownicy „białego sektora” wymagają
ciągłych dopasowań kompetencyjnych. W najbliższych latach istotnie wzrośnie
zapotrzebowanie na kompetencje związane z rosnącym wykorzystaniem technologii
ICT zarówno w obszarze diagnostyki, leczenia, jak i kontaktów z pacjentami. Istotne
12
będą również umiejętności komunikacyjne, w szczególności związane z koniecznością
skutecznego przekazywania informacji, jak również rosnącą wiedzą wśród pacjentów.
Ponadto wzrośnie rola umiejętności pracy w zespołach, zapotrzebowanie na
aktualną wiedzę techniczną czy umiejętności z zakresu zarządzania jakością.
•
W chwili obecnej jest za późno na działania, które pozwoliłyby w istotny sposób
poprawić stan zdrowia pięćdziesięcio- i sześćdziesięciolatków, a tym samym
spowolnić nieco tempo w jakim w najbliższych latach będzie rosnąć popyt na usługi
medyczne. Koniecznie jednak należy promować zdrowy styl życia, rozwijać
medycynę zapobiegawczą i obejmować programami profilaktycznymi jak najszersze
grupy mieszkańców. Nakłady jakie na te działania trzeba ponieść dzisiaj, są ułamkiem
przyszłych kosztów procedur z zakresu medycyny naprawczej. Profilaktyka, choć
kosztuje, to bardzo się opłaca. Warto przy tym dostrzegać, że działania prowadzone
w pozornie oddalonych od kwestii zdrowia publicznego dziedzinach, takich jak
transport miejski (preferencja dla ruchu pieszego i rowerowego), warunki i czas pracy
(stres, możliwości odpoczynku), mogą mieć kluczowe znaczenie w poprawie stanu
zdrowia mieszkańców. I choć znowu są to działania kosztowe, to generują zwrot w
postaci oszczędności w sferze medycyny naprawczej.
13