Hałas środowiskowy a zdrowie

mgr inż. Krystyna Dworak
współpraca:
mgr Halina Domańska
mgr inż. Justyna Paciej
Wojewódzka Stacja
Sanitarno-Epidemiologiczna
w Katowicach
Oddział Higieny Komunalnej i Środowiska
HAŁAS ŚRODOWISKOWY A ZDROWIE
WPROWADZENIE
Dźwięk powstający w następstwie drgań ciał lub cząstek powietrza i przenoszony w postaci fali akustycznej podłużnej, w życiu
człowieka spełnia rolę podwójną. Z jednej strony, jako podstawowy środek ostrzegania, porozumiewania się i odbioru wrażeń estetycznych
jest zjawiskiem cennym i pożądanym, jednak jako hałas, wywierający szkodliwy wpływ na psychikę i zdrowie ludzkie, wymaga
zdecydowanego zwalczania przez cały świat humanistyczny i techniczny. Rozwojowi naszej cywilizacji towarzyszą stopniowe
przekształcenia, kwalifikowane jako degradacja jakości środowiska naturalnego. Jedna z obserwowanych istotnych zmian polega na tym, że
do odwiecznych, naturalnych źródeł emisji zjawisk dźwiękowych doszły nowe źródła energii akustycznej, powodujące pojawienie się
w dotychczasowym otoczeniu człowieka dźwięków niepożądanych, nienaturalnych, zakłócających normalny tryb życia, powodujących
odczuwalne przykrości i wywołujących irytację, które to dźwięki już w czasach antycznych nazwano hałasem.
Tak więc hałasem są wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne ośrodka sprężystego,
działające za pośrednictwem powietrza na organ słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka. Inna współczesna definicja za
hałas uznaje wszystkie dźwięki, które irytują, są powodem odczuwania przykrości i lęku, rozpraszają uwagę, pogarszają międzyludzką
komunikację, utrudniają wykonywanie pracy, są w danym miejscu oraz w danym czasie nie chciane i nie tolerowane, wskutek czego
obniżają subiektywnie odczuwaną jakość życia. Hałasem są też, nie wywołujące wymienionych wrażeń, odczuć i skutków zjawiska
akustyczne, których sami jesteśmy przyczyną (np. głośna muzyka), wówczas gdy ich fizyczne parametry (zwłaszcza wysokie natężenie), są
powodem wystąpienia potencjalnej lub faktycznej szkodliwości dla szeroko pojętego zdrowia. Ponadto obecnie hałasem nazywa się również
mogące uszkadzać zdrowie, rozchodzące się w powietrzu fale akustyczne o częstotliwościach nie wywołujących żadnych wrażeń
słuchowych – infradźwięki i ultradźwięki,. Skojarzenie definicji hałasu z powszechnością jego występowania we wszystkich obszarach
życia ludzkiego pozwala zrozumieć, dlaczego ten czynnik środowiskowy stał się współczesną plagą ludzi – jedną z najbardziej
dokuczliwych i występującą na prawie wszystkich kontynentach.
Hałas powoduje poważne zaburzenia w organizmie ludzkim i jest przyczyną wielu ciężkich schorzeń. Jest przyczyną
wcześniejszego starzenia się i może spowodować skrócenie życia o 8-12 lat. Odpowiednio nasilony hałas, już po 10 minutach może
wywołać u człowieka całkowicie zdrowego wiele zmian fizjologicznych, w tym zmianę w strukturze hormonów nadnercza, ponadto może
spowodować wystąpienie zmian czynnościowych mózgu, odpowiadających objawom padaczki. W starożytnych Chinach hałas traktowano
jako surową karę dla przestępców. Zarządzenie ministra policji Ming Ti z 211 r.p.n.e. głosiło, iż obraza najwyższego nie będzie karana
wieszaniem, ścięciem czy zakuwaniem lecz nieprzerwanym słuchaniem piszczałek, bicia bębnów i krzyków do czasu, aż skazany padnie
martwy, „bowiem jest to najbardziej męcząca śmierć, jaką ponieść może człowiek”.
W zależności od przyjętej metody, hałas można klasyfikować na różne sposoby. I tak:
Strona 1 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
−
klasyfikacja wynikająca z właściwości narządu słuchu rozróżnia hałas poddźwiękowy (infraakustyczny), słyszalny (akustyczny)
i naddźwiękowy (ultraakustyczny),
−
z uwagi na charakter oddziaływania wyróżnia się hałasy uciążliwe – nie wywołujące trwałych skutków w organizmie oraz hałasy
szkodliwe – wywołujące trwałe skutki lub powodujące określone ryzyko wystąpienia trwałych zmian w organizmie,
−
ze względu na przebieg czasowy hałas dzielimy na: ciągły, przerywany oraz impulsowy,
−
biorąc pod uwagę środowisko, w którym hałas występuje, wyróżniamy: hałas przemysłowy (w tym występujący w środowisku pracy),
hałas komunalny (obecny w pomieszczeniach i miejscach przebywania ludzi) i hałas komunikacyjny (związany ze środkami
transportu),
−
mając na względzie zasadę powstawania hałasu (klasyfikację źródeł dźwięku), hałas dzielimy na wytwarzany przez źródła
aerodynamiczne (w następstwie przepływu powietrza lub innego gazu) oraz źródła mechaniczne (wskutek tarcia i zderzeń ciał stałych).
W pierwszej połowie ubiegłego wieku, ze względu występowanie u narażonych pracowników trwałych uszkodzeń słuchu,
zajmowano się przede wszystkim hałasem występującym w środowisku pracy. W latach późniejszych coraz większą uwagę poświęcano
hałasowi komunalnemu jako czynnikowi oddziaływującemu na całą populację, powodującemu negatywne zmiany w ogólnym stanie
zdrowia oraz będącemu przyczyną innych niekorzystnych reakcji i odczuć człowieka. Do wzrostu znaczenia hałasu komunalnego w ogólnej
problematyce szkodliwości hałasu przyczyniają się między innymi następujące okoliczności.
W większości rozwiniętych krajów, problem hałasu w środowisku pracy w znacznej mierze został już opanowany – wdrożone
regulacje prawne powodują skuteczną eliminację hałaśliwych urządzeń i technologii oraz wymuszają lepszą ochronę bierną
narażonych pracowników, a systematycznie udoskonalane programy profilaktyczne zmniejszają poziom narażenia i wielkość populacji
pracowników zatrudnionych w hałasie, dzięki czemu zmniejsza się liczba nowych przypadków zawodowego uszkodzenia słuchu.
Wskutek mnożenia się nowych źródeł emisji hałasu poza środowiskiem pracy, ustabilizował się trend wzrostu poziomu natężenia
hałasu w sferze bytowania człowieka i coraz większej części populacji hałas komunalny dokucza w sposób istotny.
Rośnie liczba publikacji z wynikami rzetelnie przeprowadzonych badań, wskazującymi na szkodliwość hałasu komunalnego dla
zdrowia ogólnego i szeregu istotnych atrybutów życia współczesnego człowieka.
Znacząco powiększyła się indywidualna świadomość prawa do takiej jakości środowiska komunalnego, która z jednej strony
gwarantowałaby pożądany komfort życia, a z drugiej – pozwalała na niezakłóconą aktywność psychiczną, intelektualną oraz pełnię
pozytywnych przeżyć emocjonalnych.
W bardzo wielu krajach powstały prężne organizacje społeczne, których głównym celem jest zatrzymanie wyżej wspomnianego trendu
narastania natężenia hałasu, a w przypadku wystarczającej zasobności ekonomicznej, nawet jego odwrócenie. Wymownym
przykładem skuteczności takiego zaangażowania mogą być blokady projektów rozbudowy lotnisk np. we Frankfurcie nad Menem.
ZDROWOTNE SKUTKI HAŁASU
Wśród szkodliwości środowiskowych hałas wyróżnia się nie tylko tym, że oddziałuje na niemal wszystkich mieszkańców
Ziemi, lecz także tym, że wpływa negatywnie na cały organizm i wszystkie jego funkcje. Dźwięk i zawarta w nim informacja
spowodowały taką ewolucję układu słuchu, iż stał on się doskonałym systemem ostrzegawczym. W sytuacjach zagrożenia, kiedy konieczna
była natychmiastowa reakcja, sygnały dźwiękowe bez użycia świadomości uruchamiały odruchową, natychmiastową odpowiedź całego
organizmu. We wczesnych stadiach ewolucyjnych narząd słuchu spełniał tylko funkcję ostrzegawczą, jednak w miarę rozwoju układu
nerwowego spowodowanego rozwojem społecznym, w oparciu o narząd słuchu pojawiły się zalążki mowy. Słuch z uwagi na
otrzymywanie informacji zawartej w mowie oraz możliwość stałej kontroli poprawności mowy, miał i ma nadal zasadnicze znaczenie dla
jej odbioru. Stąd w pełni zasadny jest pogląd, że słuch dzisiejszego człowieka oraz odbierane przezeń bodźce słuchowe, są niesłychanie
ważne dla: jego wychowania, rozwoju funkcji psychicznych, intelektualnych i emocjonalnych, nabywania wiedzy i jej wykorzystania,
myślenia oraz tworzenia osobowości, życia w rodzinie i w społeczeństwie. Jedne bodźce słuchowe – jako pożyteczne – te przejawy
życia inicjują i umożliwiają, inne – odpowiadające współczesnej definicji hałasu – powyższe funkcje zakłócają.
Możliwość ingerowania hałasu w życie człowieka wynika ze specyfiki dróg nerwowychj narządu słuchu, które znacznie
odbiegają od połączeń i dróg nerwowych pozostałych zmysłów. Narząd słuchu jest silnie unerwiony, a połączenia nerwowe od tego narządu
Strona 2 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
prowadzą nie tylko do ośrodka zlokalizowanego w korze mózgowej (gdzie powstaje wrażenie słuchowe) lecz i do innych ośrodków
nerwowych, zlokalizowanych w ośrodkach podkorowych i pniu mózgu – częściach mózgu sterujących różnymi procesami życiowymi,
np. błędnikiem odpowiedzialnym za zmysł równowagi. Do tych ośrodków sygnały słuchowe docierają niezależnie od faktu zrozumienia
danej informacji i świadomego rozszyfrowania treści dźwięku, na przykład podczas snu, gdy nie odbiera się w sposób świadomy, żadnych
wrażeń słuchowych. Uświadomione znaczenie treści danej informacji niemal zawsze wywołuje wtórną, dodatkową reakcję psychofizyczną.
Wskutek tego sygnały słuchowe mogą wywołać zróżnicowane reakcje ogólno-ustrojowe. Tak więc dźwięki poprzez połączenia nerwowe wpływają
na:
1
autonomiczny układ nerwowy, odpowiedzialny m.in. za pracę narządów wewnętrznych,
2
twór siatkowy, który odpowiada za zakres i wielkość reakcji fizjologicznych na bodźce,
3
korowe i podkorowe ośrodki mózgowe, odpowiedzialne w głównej mierze za myślenie i rozwiązywanie zadań i problemów.
Mimo ewolucji, zasady działania narządu słuchu i jego rola nie uległy zmianie. W wyniku długotrwałego i częstego narażenia na
hałas, narządy i układy współdziałające ze słuchem mogą ulec przesterowaniu, co prowadzi do rozwoju stanów patologicznych. Stąd
negatywne skutki wpływu na człowieka hałasu, w tym hałasu komunalnego, są liczne i różnorodne: dotyczą funkcji psycho-intelektualnej
oraz zdrowia fizycznego, postrzegane są w narządzie słuchu, w układach wegetatywnych i w ośrodkowym układzie nerwowym, polegają na
utrudnianiu międzyludzkiej komunikacji wskutek pogarszania odbioru i rozumienia mowy, na zaburzaniu snu, zaburzeniach w sferze
psychicznej, na zmianie socjalnych zachowań, na pogarszaniu psychicznej oraz intelektualnej sprawności i jej skuteczności, na stanach
irytacji, lęku, niepokoju, rozdrażnienia i szeregu dalszych reakcji.
Powszechnie przyjęty jest pogląd, że hałas – zwłaszcza komunalny, jako mniej przewidywalny, częściej zmienny, o charakterze
i źródle rzadziej identyfikowanym niż hałas przemysłowy, jest przede wszystkim silnym stresorem. Na tle tych stwierdzeń, uświadomić
sobie trzeba również kwestię znaczenia biologicznej niejednorodności eksponowanej populacji. W środowisku komunalnym na hałas są
przecież narażone: rozwijające się płody, noworodki i małe dzieci, młodzież szkolna, osoby w wieku starczym o różnej podatności
i wrażliwości, chorzy i rekonwalescenci, aktywni w sposób i w dziedzinach o różnym, subiektywnym znaczeniu. Dlatego w tej populacji
obserwuje się zróżnicowane zmiany somatyczne, a w jeszcze większym stopniu, zróżnicowane subiektywne reakcje.
ZMIANY W ZAKRESIE ZDROWIA FIZYCZNEGO
Wysokie poziomy hałasu przemysłowego są cechą wielu środowisk pracy i konieczne staje się rozwiązywanie problemu
zmniejszenia zapadalności na głuchotę zawodową. Jak wiadomo zajmuje ona czołowe miejsce wśród chorób zawodowych i zwalczanie
hałasu przemysłowego w oparciu o programy ochrony słuchu, we wszystkich państwach powinno należeć do priorytetowych zadań
gremiów odpowiedzialnych za stan zdrowia populacji pracującej. Ludzie zatrudnieni w mniej hałaśliwych miejscach ponoszą mało
znaczące ryzyko uszkodzenia słuchu, ale mogą odczuwać inne spowodowane przez hałas dolegliwości, wywodzące się ze stresu lub
chronicznego zmęczenia. Z badań laboratoryjnych i epidemiologicznych wynika, że hałas może zakłócać również inne istotne funkcje
fizjologiczne. Działając jako silny stresor środowiskowy, który pobudza autonomiczny system nerwowy i układ gruczołów o wydzielaniu
dokrewnym, doprowadza on między innymi do wzrostu ciśnienia krwi, skurczu naczyń krwionośnych i przyspieszenia akcji serca. Po
ekspozycjach krótkotrwałych, zmienione parametry wracają do normy po krótkim czasie. Wskutek długotrwałych i powtarzanych ekspozycji
na hałas o wysokim natężeniu, u niektórych, bardziej wrażliwych członków narażonej populacji może się rozwinąć choroba
nadciśnieniowa oraz niedokrwienna choroba serca. Wzrasta wtedy również lepkość krwi i stężenie tłuszczów we krwi, pojawiają się
zaburzenia poziomu elektrolitów, zmiany stężenia adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu oraz nasila się perystaltyka przewodu
pokarmowego. Tych zaburzeń nie stwierdzano w populacjach narażonych na hałas komunalny o równoważnym poziomie określonym dla całej
doby, LAeq24h mniejszym niż 65dB.
Biorąc pod uwagę stresogenne działanie hałasu komunalnego, wielokrotnie podejmowano badania jego wpływu na układ
odpornościowy, które jak dotąd nie dały jednak wyników jednoznacznych. Obserwacje czynione w kierunku czy i w jakiej mierze, jest
możliwa adaptacja organizmu do doznawanego obciążenia hałasem sugerują, że gdy hałas komunalny jest zmienny tylko w małym stopniu –
pod względem poziomu, widma, ogólnego charakteru oraz okresów występowania, wtedy u narażonych dochodzi do swego rodzaju
przyzwyczajenia, którego konsekwencją jest utrzymywanie się wspomnianych wielkości fizjologicznych w granicach normalnych.
Prawdopodobieństwo pojawienia się znaczniejszych odchyleń i ich utrwalenia się, przynajmniej u osób z podwyższoną podatnością na
Strona 3 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
wpływ hałasu istotnie wzrasta, gdy hałas jest bardzo intensywny, niespodziany, nieregularny i częsty, jego źródła są nieznane, a pojawianie
się koliduje z subiektywnie istotnymi funkcjami narażonych osób, np. zajęciami intelektualnymi, wypoczynkiem, snem.
Skutki w zakresie narządu słuchu
Narażenie nawet przez krótkie okresy czasu na poziomy ciśnień akustycznych przekraczające 140 dB, pociąga za sobą ryzyko
morfologicznego uszkodzenia ucha, zazwyczaj w postaci pęknięcia błony bębenkowej. Uczucie niewygody w uchu pojawia się powyżej 100 –
110 dB, zaś ostry ból zaczyna występować w przybliżeniu przy 130 dB i należy to traktować jako sygnał ostrzegawczy przed zagrażającym
uszkodzeniem i pilną potrzebę podjęcia przedsięwzięć zapobiegawczych i ochronnych.
Charakteryzujący się z reguły większym natężeniem hałas przemysłowy, zwłaszcza występujący w środowisku pracy, interferując
z mową może prowadzić do wypadków na skutek niemożności usłyszenia sygnałów ostrzegawczych, może też być powodem czasowego lub
trwałego ubytku słuchu. Z długotrwałego narażenia zawodowego na wysokie poziomy hałasu wynika bowiem stopniowo postępujący ubytek
słuchu. Skala czasowa tego procesu różni się znacznie, zależąc od osobniczej wrażliwości, natężenia hałasu, widma, modelu narażenia oraz
wielu czynników nie w pełni wyjaśnionych. U niektórych osób ciężkie uszkodzenie może powstać w pierwszych paru miesiącach (w razie
narażenia na krańcowo wysokie poziomy hałasu), u innych rozwija się stopniowo w ciągu całego okresu pracy. Czasowe przesunięcie progu
(NITTS), jest przejściowym obniżeniem ostrości słuchu powstającym po stosunkowo krótkim narażeniu na nadmierny hałas, przy którym
słuch dość szybko po zaprzestaniu działania hałasu, wraca do stanu sprzed narażenia. Natomiast spowodowane hałasem trwałe przesunięcie
progu (NIPTS), stanowi nieodwracalny (czucionerwowy) ubytek słuchu, który jest skutkiem długotrwałej ekspozycji. Obydwa rodzaje
przesunięć progu, mogą występować równocześnie, również z trwałym upośledzeniem słuchu w następstwie naturalnego procesu starzenia,
w związku z czym w trakcie orzekania o ubytku słuchu (obniżeniu poziomu słuchu) przypisanego wyłącznie narażeniu na hałas, należy
pomijać ubytki starcze (ostrość słuchu obniża się z wiekiem, począwszy od 18-tego roku życia). Obecnie uważa się, że ryzyko jest nieistotne
przy poziomach narażenia na hałas mniejszych niż 75 dB (A) Leq (8 godz), w związku z czym wiele państw przyjęło w swych przepisach
i zaleceniach 85 dB (A) ± 5 dB (A) jako wartość graniczną dla hałasu przemysłowego.
Hałas komunalny oraz komunikacyjny, jak każdy inny sygnał akustyczny, również działa na narządu słuchu i może być przyczyną
jego trwałego uszkodzenia. Zdarza się to wskutek: wystrzałów, wybuchów i innych impulsowych zjawisk akustycznych zachodzących blisko
uszu, udziału w zbytnio nagłaśnianych koncertach i dyskotekach, narażenia na hałas lotniczy lub intensywny hałas drogowy, uprawiania sportu
motorowego, słuchania nadmiernie wzmocnionej muzyki przez słuchawki. Zwykle, gdy hałas komunalny jest ustabilizowany i ma
umiarkowany poziom, pojawia się tylko czasowe podwyższenie progu słuchu, które dla większości mieszkańców nie ma istotnego
znaczenia. Osobom pracującym w hałasie, czas pobytu w domu ma umożliwić regenerację słuchu po doznanym przeciążeniu w środowisku
pracy, dlatego silniejszy hałas komunalny może mieć swój cząstkowy udział w wywoływaniu trwałych uszkodzeń zawodowych, podejrzewa
się, że przyczynia się także do rozwoju głuchoty starczej. Stwierdzono między innymi, że nakładający się na ogólne tło komunalne hałas
niektórych zabawek, już u dzieci może wywołać trwałe urazy słuchu. Ponadto obciążenie słuchu młodzieży używającej przenośnych
odtwarzaczy (których muzyka z poziomem sięgającym nawet 120dB, trafia bezpośrednio z mini głośników do zewnętrznego przewodu
słuchowego), mimo że nie wynosi dziennie po 8 godzin, może być podobne do narażeń w środowiskach pracy, doprowadzających do
zawodowego uszkodzenia słuchu. Z drugiej strony, nie można pominąć wyników badań epidemiologicznych, które wykazały, iż w populacji
narażonej na hałas komunalny, którego skorygowany, równoważny poziom LAeq24h określony dla całej doby nie przekracza 70dB, do trwałych
uszkodzeń słuchu nie dochodzi.
Zaburzenia snu
Powszechnie wiadomo, że dostatecznie długi i głęboki sen jest niezbędny dla zdrowia i dobrego samopoczucia oraz że sen jest
zakłócany przez hałas. Te oczywiste związki przyczynowo-skutkowe, oraz wyniki badań pokazujące, iż:
→
w krajach Unii Europejskiej 20% jej mieszkańców (80 milionów osób) cierpi na stres i zaburzenia snu,
→
około 80% wszystkich zaburzeń snu ma swoją przyczynę w hałasie,
→
ponad 15% uczniów szkół podstawowych skarży się na zaburzenia snu z powodu hałasu, a około 35% z tego powodu ma trudności
z zasypianiem,
wywołały lawinę badań eksperymentalnych i epidemiologicznych tego problemu.
Strona 4 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
Zaburzenia snu wywołane przez hałas można podzielić na pierwotne i wtórne. Te pierwsze polegają na utrudnionym zasypianiu,
zmianach dotyczących faz snu, na spłycaniu jego głębokości – a więc i fizjologicznej skuteczności oraz na wielokrotnym, przedwczesnym
wybudzaniu ze snu i skracaniu jego czasu trwania. Do nich zaliczają się też reakcje ruchowe, naczyniowe oraz zmiany ciśnienia krwi, zmiany
rytmu skurczów serca i oddychania – zdarzające się podczas snu w odpowiedzi na silniejsze bodźce słuchowe. Zaburzenia wtórne, które są
konsekwencją zaburzeń pierwotnych, występują następnego dnia, po przebudzeniu z zakłóconego snu i polegają na odczuwaniu niedostatku
snu i zmęczenia, na gorszym samopoczuciu, zmniejszonej sprawności intelektualnej i psychicznej, na braku wystarczającej motywacji
napędzającej do działania. Gdy taki stan powiela się w długim okresie, pojawia się niezadowolenie z siebie, miejsca i warunków
bytowania, z ogólnej jakości życia.
Obiektywna ocena hałasu występującego w porze snu może być oparta na wielkościach pomiarowych, ale w tym przypadku w mniejszym
stopniu chodzi o skorygowane, równoważne poziomy, lecz o liczbę zdarzeń akustycznych, przekraczających pewien poziom oraz o różnicę
między poziomem hałasu stałego – tła i poziomem danego bodźca akustycznego. Dla zapobieżenia zaburzeniom snu, a zwłaszcza
w celu uniknięcia zakłóceń fazy V, zwanej fazą REM (Rapid Eye Movements), w której zdarzają się - istotne dla wartości snu marzenia
senne, skorygowany i równoważny poziom ciśnienia akustycznego LAeq w przypadku hałasu ciągłego wewnątrz sypialni, nie powinien
przekraczać 30-35dB. W razie oceny hałasu zmiennego, większą przydatnością cechuje się skorygowany poziom maksymalny LAmax.
Wykazano, że pojedyncze zakłócenia mogą wybudzić ze snu lub go spłycić już przy poziomach LAmax poniżej 45dB. W postępowaniu
oceniającym należy też zwrócić uwagę na ogólny poziom tła akustycznego. Im jest on niższy, tym większa jest efektywność zakłócająca
pojedynczego zdarzenia. Z tego wynika praktyczny wniosek – aby sugerowany poziom maksymalny zapewniał utrzymanie fizjologicznej
wartości snu, musi być dostosowany do tła lecz zawsze mniejszy niż 45dB.
Zaburzenia sprawności
Wpływ hałasu na naszą sprawność jest niezmiernie zróżnicowany i złożony, a jego skutki dotykają wszystkich i mają często
dotkliwe konsekwencje. W raporcie WHO dokonano pewnego podsumowania obecnej wiedzy na ten temat stwierdzając, iż nagłe,
pojedyncze ekspozycje utrudniają wykonywanie zadań wymagających dużej podzielności uwagi, wysokiej sprawności pamięci
krótkotrwałej i ciągłego śledzenia licznych sygnałów. Jedno z badań wykazało, że próg percepcji sygnałów dźwiękowych podczas
wykonywania innych zadań istotnie wzrasta, co musi być uwzględniane przy dobieraniu jakości akustycznych sygnałów ostrzegawczych,
przeznaczonych dla osób realizujących złożone i trudne zadania, np. w ruchu ulicznym. Na szczególną uwagę zasługuje wpływ hałasu
komunalnego na dzieci i młodzież. Jedno z ostatnich badań wykonanych w Japonii wykazało, że dzieci mieszkające w hałaśliwych
dzielnicach cechują się niskimi osiągnięciami w nabywaniu wiedzy, a w miarę przechodzenia na następne stopnie edukacyjne, ten negatywny
skutek staje się bardziej wyraźny. Hałas środowiskowy, a zwłaszcza hałas lotniczy, wpływa również negatywnie na pamięć długotrwałą
dzieci oraz na ich sprawność czytania i przyswajania sobie nowych wyrazów i pojęć.
Zakłócanie odbioru i rozumienia mowy
Dla człowieka komunikacja międzyludzka, odbywająca się za pomocą mowy ma znaczenie decydujące. Nośnikiem sygnałów
mowy i istotą hałasu są fale akustyczne. Świadomy odbiór dźwięków mowy oraz rozszyfrowanie i zrozumienie ich treści wymaga
przedostania się słów do narządu słuchu z zachowaniem tych cech dźwiękowych, które je różnicują, nadają im różne brzmienia,
a dzięki temu pozwalają na świadome odebranie zróżnicowanych informacji. Gdy konwersacja jest prowadzona w środowisku głośnym,
dochodzi do utrudnionego odbioru i różnicowania sygnałów mowy. Wtedy bowiem hałas maskuje dźwięki mowy oraz zniekształca je pod
względem akustycznym, a to pozbawia je społecznej wartości, niweczy możliwość komunikacji, a co najmniej w znacznym stopniu ją
utrudnia. Z danych przedstawianych przez ekspertów WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) wynika, że 95% zrozumiałości mowy osiąga
się przy poziomie tła ok. 65 dB(A), natomiast dla 100% zrozumiałości mowy, którą uważa się za wskazaną w pomieszczeniach
zamkniętych, wymagany jest poziom tła hałasu mniejszy niż 45 dB(A).
WPŁYW NA STAN PSYCHICZNY
Istnieje podejrzenie, że powszechnie występujący hałas komunalny ingeruje w zdrowie psychiczne i może odpowiadać za niektóre
stany patologiczne. Nie ma jednak jednoznacznych dowodów na to, by ten czynnik mógł być ich samoistną przyczyną. Bardziej
Strona 5 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
prawdopodobne jest działanie prowadzące do ujawnienia się istniejących zaburzeń ukrytych, mających inne przyczyny. Poza tym, dotąd nie
jest jasne, czy to działanie jest skorelowane z parametrami hałasu, czy też jest wtórne i stanowi następstwo stopnia subiektywnie odczuwanej
dokuczliwości hałasu, która z kolei jest funkcją indywidualnej wrażliwości i podatności na takie obciążenie. Mimo istnienia wielu otwartych
kwestii, zagadnienie negatywnego wpływu hałasu komunalnego na zdrowie psychiczne nie może być zlekceważone, znane są bowiem
pośrednie dowody na to, że takie działanie rzeczywiście ma miejsce. Są nimi obiektywne stwierdzenia zwiększonej konsumpcji leków
psychotropowych, większej liczby porad i liczby hospitalizacji przypadków psychiatrycznych w populacjach narażonych na intensywniejszy
hałas komunalny (zwłaszcza lotniczy i drogowy), w stosunku do odpowiednio dobranych grup porównawczych.
Zmiana zachowań społecznych
Do interesujących wyników badań wpływu hałasu komunalnego na człowieka należą obserwacje, dotyczące zachowań socjalnych.
Z ekspertyzy WHO wynika, że pod naporem silnych bodźców słuchowych, zmieniamy niekorzystnie nasz stosunek do innych członków
naszej grupy społecznej. Polega to na tym, że w warunkach natężonego hałasu jesteśmy mniej skłonni do udzielania im pomocy, tracimy
zainteresowanie ich losem, ostrzej ich oceniamy, a czasami jesteśmy w stosunku do nich bardziej agresywni. Mniej nas obchodzą sprawy
społeczne, brakuje nam chęci do społecznego zaangażowania. Tak dzieje się nawet przez pewien czas po przerwaniu ekspozycji na hałas.
Uważa się, że sam hałas nie wywołuje i nie nasila agresji, ale w sytuacjach ocenianych jako prowokujące, agresywność pod wpływem hałasu
ulega nasileniu.
Odczuwanie dokuczliwości hałasu
Wszystkie wcześniej opisane działania hałasu, w tym komunalnego wywołują określone reakcje organizmu, niemal poza naszą
świadomością. Wyjątkiem jest subiektywna dokuczliwość hałasu, której bez udziału świadomości odczuć nie można. Dokuczliwość hałasu
zależy w główniej mierze od jego natężenia, składu widmowego i czasowej zmienności tych dwóch cech. Wykazano np., że im więcej dany
hałas zawiera częstotliwości niskich, tym jego dokuczliwość jest większa. Ucho ludzkie nie reaguje na fale infradźwiękowe
o częstotliwości poniżej 16 – 20 Hz wytwarzane przez urządzenia, towarzyszące różnym zjawiskom przyrody itd. W przeciwieństwie do
ultradźwięków, które zostały wykorzystane powszechnie w technice, infradźwięki są wciąż mało znane, chociaż otaczają nas zawsze
i wszędzie. Są to przecież fale wytwarzane niezależnie od dźwięków przez każdą wibrującą maszynę, silnik samochodu, wiatr halny (stąd
dziwne zachowania czy zagadkowe zgony podczas halnego), strefy zwiększonej konwekcji (fronty atmosferyczne) czy choćby fale morskie.
Z tego powodu intensywne infradźwięki ogniskujące się przykładowo w określonych częściach regionu bermudzkiego, mogą powodować
pogarszanie się samopoczucia załóg i pasażerów znajdujących się tam statków czy samolotów. Przypuszcza się, że przynajmniej niektóre
zagadkowe katastrofy morskie i lotnicze w obrębie trójkąta bermudzkiego zostały spowodowane właśnie silnym natężeniem infradźwięków.
Zaobserwowano, że niektóre zwierzęta, słysząc tego rodzaju fale akustyczne np. na parę godzin przez trzęsieniem ziemi lub sztormem,
opuszczają zagrożoną strefę. Drgania niskiej częstotliwości powodują zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu człowieka – zmieniają
ciśnienie krwi, rytm serca i oddechu, osłabiają słuch i wzrok, powiększają zmęczenie i wywołują uczucie strachu. Bóle reumatyczne
zapowiadające zmiany pogody są prawdopodobnie również wywołane przez infradźwięki towarzyszące zmianie frontów atmosferycznych.
Ostatecznie jednak o wszystkim decyduje szereg dodatkowych indywidualnych uwarunkowań nieakustycznych, np. ogólny stan zdrowia,
stopień zmęczenia, chwilowe zainteresowania itp. Odczuwana dokuczliwość tego samego hałasu jest w dodatku wyznaczana przez rodzaj
naszej aktywności i scenerię bieżącego życia, jak również przez porę dnia. Pomiarowa ocena dokuczliwości hałasu jest zadaniem trudnym,
głównie z uwagi na ogromną liczbę dodatkowych czynników, które ją determinują. Dlatego w celu opracowania lepszego wskaźnika
określającego poziom dokuczliwości hałasu komunalnego, konieczne są dalsze badania przeprowadzane w ściśle zdefiniowanych warunkach
ekspozycji.
POMIARY HAŁASU
Zadaniem pomiarów hałasu jest doświadczalne wyznaczenie z określoną dokładnością, miary wielkości opisujących zjawisko
akustyczne, które zgodnie z przytoczonymi definicjami odczuwane jest jako hałas, celem:
−
oceny zagrożenia lub uciążliwości u źródła hałasu lub w otoczeniu,
−
podjęcia prac zmierzających do ograniczenia hałasu,
Strona 6 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
−
porównawczej oceny hałaśliwości,
−
prawidłowego wyboru i ukierunkowania profilaktyki akustycznej.
Ponieważ rozpiętość ciśnienia akustycznego, dźwięków słyszalnych przez człowieka jest bardzo duża, intensywność dźwięku przyjęto
określać wartością poziomu ciśnienia akustycznego obliczanego jako 20 lg stosunku wartości skutecznej różnicy chwilowej wartości
ciśnienie i ciśnienia statycznego do ciśnienia odniesienia, a za jednostkę ciśnienia akustycznego uznano decybel (1 dB). W razie potrzeby
określenia poszczególnych składowych danego widma, określa się również pasmowy poziom ciśnienia akustycznego.
Przyjmuje się, że poziomy ciśnienia akustycznego typowych źródeł dźwięku kształtują się w sposób następujący:
10 dB – szmer liści przy łagodnym wietrze,
20 dB – szept, cichy ogród,
30 dB – bardzo spokojna ulica bez ruchu kołowego,
40 dB – szmery w mieszkaniu, rozrywanie papieru,
50 dB – szum w biurach,
60 dB – zwykła rozmowa,
70 dB – wnętrze głośnej restauracji,
80 dB – bardzo głośna muzyka w pomieszczeniach,
90 dB – sygnał elektryczny samochodu,
100 dB – motocykl bez tłumika,
110 dB – wnętrze kotlarni,
120 dB – śmigło samolotu w odległości 5 m.
Poziom ciśnienia akustycznego jak i określany również poziom natężenia dźwięku, są wielkościami obiektywnymi. Ponieważ
jednak drgania akustyczne są źródłem i przyczyną wrażeń słuchowych, względną subiektywną miarę ilościową tych wrażeń przyjęto
nazywać poziomem głośności, stosując jako jednostkę fon. Aby wyniki pomiarów intensywności dźwięku stanowiły przybliżoną miarę
wrażeń słuchowych, przyrządy przeznaczone do takich pomiarów powinny być zaopatrzone w znormalizowane filtry korekcyjne typu A, B
i C o umownie przyjętych charakterystykach ważenia, które umożliwiają określenie w trakcie pomiaru obiektywnego pomiarowego
przybliżenia poziomu głośności, nazywanego poziomem dźwięku. Powszechną akceptację uzyskało posługiwanie się filtrem A i mierzenie
poziomu dźwięku według charakterystyki „A”, wyrażanej w dB (A).
ŹRODŁA, CHARAKTERYSTYKA, OCENA HAŁASU ŚRODOWISKOWEGO
Zgodnie z podziałem uwzględniającym środowisko, w którym hałas występuje, rozróżniamy hałas przemysłowy (w tym występujący
w środowisku pracy), komunalny oraz komunikacyjny.
Państwowa Inspekcja Sanitarna, jako instytucja zgodnie z zapisami ustawy z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji
Sanitarnej (Dz. U. z 1998 r., Nr 90, poz. 575 z późn. zm.), powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego w celu ochrony
zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych lub uciążliwych, prowadzi zapobiegawczy i bieżący nadzór sanitarny nad
warunkami higienicznymi, w tym natężeniem szkodliwych czy uciążliwych czynników akustycznych, występujących w środowisku pracy,
zamieszkania, nauczania i wypoczynku.
Natomiast zgodnie z ustawą z dnia 20 lipca 1991r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2002r. Nr 112, poz.982 z późn.
zm.), Inspekcja Ochrony Środowiska jako instytucja podległa Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska jest powołana do kontroli
przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz badania stanu środowiska.
HAŁAS PRZEMYSŁOWY
Zmechanizowany przemysł stwarza najbardziej poważne i wielkiej skali problemy, poddając znaczna cześć populacji pracującej,
narażeniu na potencjalnie niebezpieczne poziomy hałasu. Źródłem hałasu jest park maszynowy wszelkiego rodzaju, przy czym często jego
poziomy wzrastają wraz z mocą użytkowanych maszyn. Cechy hałasu przemysłowego różnią się istotnie w zależności od właściwości
wyposażenia: maszyny typu obrotowego i tłokowego generują dźwięk, w którym dominują składniki cykliczne, sprzęt pneumatyczny
Strona 7 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
wytwarza najczęściej dźwięki przypadkowe szerokopasmowe. Najwyższe poziomy hałasu powodują zwykle przepływy gazu z dużą
prędkością (np. wentylatory, zawory ciśnienia pary) lub procesy związane z uderzeniami (np. tłoczenie, nitowanie, praca młotów
pneumatycznych). W rejonach przemysłowych hałas z reguły pochodzi z ogromnej różnorodności źródeł, spośród których wiele wytwarza
hałas o złożonej naturze.
Narażenie ludzi na działanie hałasu w środowisku pracy oraz jego skutki epidemiologiczne są monitorowane od wielu lat i dość
dobrze rozpoznane w formie ujednoliconego monitoringu funkcjonującego z przerwami od początku 1983r. Głównym aktem prawnym
w zakresie ochrony pracowników przed hałasem jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998r. Nr 21, poz. 94 z późn.
zm.), z którym związane jest przepis wykonawczy – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002r. Nr 217. poz. 1833
z późn. zm.). W ramach kontroli przestrzegania tego rozporządzenia, w 2002r. Państwowa Inspekcja Sanitarna na terenie województwa
śląskiego wykonała 14157 kontrolnych pomiarów hałasu na stanowiskach pracy stwierdzając przekroczenie poziomów dopuszczalnych
w 599 zakładach pracy. W 2003r. PIS wykonała 11244 pomiary hałasu w środowisku pracy, wykrywając przekroczenia w 711 zakładach,
natomiast w 2004r., wystąpienie przekroczeń dopuszczalnych poziomów dźwięku stwierdziła w 704 zakładach pracy.
Oprócz Inspekcji Sanitarnej badania hałasu na stanowiskach pracy prowadzi wiele jednostek badawczych akredytowanych lub działających
na podstawie okresowych upoważnień wydawanych przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Katowicach.
W związku z zawodowym narażeniem na hałas na terenie woj. śląskiego orzeczono: w 2002r. 332 przypadki chorób zawodowych
związanych z ubytkiem słuchu, co stanowi 26,6 % wszystkich stwierdzonych chorób zawodowych, w 2003r. 346 przypadków chorób jw.,
co stanowi 26,6 % wszystkich stwierdzonych chorób zawodowych, a w 2004r. 241 przypadków chorób zawodowych tego typu, co stanowi
23,4 % wszystkich stwierdzonych w tym czasie chorób zawodowych.
HAŁAS KOMUNALNY
Hałas komunalny pochodzi od najróżniejszych źródeł, czynnych okresowo albo przez całą dobę, naprzemiennie, równocześnie,
w dowolnej lub stałej sekwencji, w określonym lub przypadkowym czasie – generujących fale akustyczne o bardzo złożonej
charakterystyce widmowej i różnym przebiegu w czasie. Taki hałas może być ciągły, przerywany, impulsowy, o stałym lub zmiennym
poziomie natężenia, tonalny, wielotonowy, wąskopasmowy, szerokopasmowy, z przeważającym udziałem w widmie częstotliwości niskich,
o charakterze szumu lub bardziej dźwięcznym.
Jednym z jego źródeł są głośne urządzenia i procesy technologiczne stosowane w zakładach produkcyjnych i usługowych
znajdujących się w obrębie strefy mieszkaniowej. Znane są miasta na Śląsku, w których wzdłuż jednej strony ulicy są ulokowane głośne
wydziały huty lub elektrowni, a po stronie drugiej stoją wielopiętrowe domy mieszkalne. Często w zakładach czynnych przez całą dobę,
w nieprzewidywalnym czasie, również nocą, zdarza się nagły wypływ sprężonej pary lub sprężonego powietrza, co powoduje emisję
szerokopasmowego hałasu o wysokim poziomie natężenia. Wskutek udarów wielotonowych pras i młotów generowany jest w nich również
intensywny hałas impulsowy oraz rozprzestrzeniające się na znaczne odległości, silne drgania podłoża. W grę wchodzą tu także wielkie,
naziemne, czynne przez całą dobę wentylatory kopalń węgla kamiennego, które wytwarzają hałas niskotonowy o umiarkowanym poziomie
natężenia. Jednak ze względu na słabą absorpcję fal niskich częstotliwości przez powietrze i materialne podłoże, hałas tego typu dociera
nawet do mieszkań bardzo odległych od źródła emisji. W ciągu dnia ten rodzaj hałasu jest zwykle skutecznie maskowany przez inne
zakłócenia akustyczne, ale nocą – zwłaszcza w porze letniej, jego uciążliwość może być znaczna.
W budynkach mieszkalnych i wokół nich, źródłem hałasu mogą być urządzenia centralnego ogrzewania, systemy wentylacyjne
i klimatyzacyjne, instalacje zaopatrujące w wodę, windy, urządzenia stosowane przez mieszkańców (np. pilarki, kosiarki trawy i inne).
W grę wchodzą również zachowania lokatorów, ich nawyki i kultura codziennego życia, używanie radia, telewizorów, odkurzaczy,
aktywność dzieci, zachowaniem zwierząt domowych, czyli ogólnie mówiąc – tzw. „hałas wytwarzany przez sąsiadów
i współmieszkańców”. Znaczący udział w kształtowaniu komunalnego klimatu akustycznego mają zajęcia rekreacyjne i hobbystyczne
mieszkańców, np. sporty motoro – wodne, powietrzne i naziemne, gry zespołowe, dyskoteki, inne masowe imprezy muzyczne oraz festyny
często odbywające się późnym wieczorem, w dodatku nie tylko w obrębie obiektów zamkniętych. Źródłem dokuczliwego hałasu mogą być
również urządzenia używane przy pracach drogowych i budowlanych poza budynkiem, oraz przy remontach prowadzonych wewnątrz
Strona 8 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
mieszkań. Jednakże największym problemem mieszkańców miast, osiedli a nawet pojedynczych domostw jest hałas powodowany przez
środki transportu drogowego, kolejowego oraz lotniczego.
Złożona charakterystyka hałasu komunalnego i znaczna zmienność warunków jego powstawania sprawia, że każda próba
określenia jego szkodliwości dla zdrowia somatycznego, a zwłaszcza jego subiektywnie odczuwanej uciążliwości musi być poprzedzona
dokładną i kompleksową analizą nie tylko jego fizycznych parametrów, lecz także scenerii jego występowania oraz szczegółowych
uwarunkowań. Zastosowanie muszą znaleźć strategie i metody pomiarowe uwzględniające specyfikę tego rodzaju hałasu. Tylko w małym
stopniu nadają się do tego celu procedury i wielkości pomiarowe stosowane w środowiskach pracy. Głównym celem pomiarów hałasu
przemysłowego jest bowiem określenie stopnia energetycznego przeciążenia słuchu hałasem, niezbędnego do ustalenia wielkości ryzyka
doznania przez narażonych pracowników trwałych uszkodzeń lub koniecznego do potwierdzenia, zawodowej przyczyny rozpoznanego
uszkodzenia słuchu i orzeczonej choroby zawodowej. W przypadku hałasu komunalnego, uszkodzenia słuchu są możliwe tylko
w niektórych sytuacjach i nie są realnym zagrożeniem wszystkich narażonych. Zagrożeniem są natomiast zaburzenia pozasłuchowe, a więc
zmiany zdrowia somatycznego i wszystkich funkcji związanych z naszą świadomością, które w mniejszym stopniu zależą od wielkości
obciążenia organizmu sumowaną dawką energii akustycznej, a częściej i w większym stopniu od innych cech jednostkowych zdarzeń
akustycznych. Dominująca rolę odgrywają w tym przypadku właściwości hałasu, takie jak: subiektywnie odczuwana głośność hałasu i jej
poziom, treść informacyjna hałasu i możliwość wywołania negatywnych skojarzeń, przewidywalność oraz nagłość jego pojawiania się, jego
monotonia albo zmienność poziomu i składu widmowego, jego zachowanie się w czasie oraz pora dnia pojawiania się, jego cechy
muzyczne i ogólny charakter. Chodzi o hałas tonalny, dźwięczny, perkusyjny, świdrujący, impulsowy, szum, łomot, trzask, itp. Dlatego
ocena szkodliwości określonego hałasu komunalnego, prócz wiarygodnych wyników pomiarów akustycznych winna uwzględniać również
wyżej wskazane cechy ogólne hałasu oraz specyfikę scenerii jego występowania.
Końcowa ocena hałasu komunalnego polega na porównaniu wyznaczonych wielkości z obowiązującymi normatywami higienicznymi.
Cytowane wytyczne WHO określają konkretne wartości poziomów hałasu, powyżej których – w zależności od: przeznaczenia
pomieszczenia lub terenu, odbywającej się tam czynności, cech eksponowanej populacji oraz pory w ciągu doby, należy się liczyć
z niekorzystnymi zmianami w zakresie szeroko pojętego zdrowia. Przykładowo: w pomieszczeniach, w których powinna być możliwa
dobra percepcja mowy, a odczuwana uciążliwość nie powinna być większa niż umiarkowana, równoważny poziom dźwięku hałasu
LAeq w okresie 16 godzin dziennych nie może przekraczać 35dB, dla umożliwienia niezakłóconego snu, LAeq dla 8 godzin nocnych nie
może w pomieszczeniach sypialnych być wyższy niż 30dB, natomiast dopuszczalny poziom maksymalny (L Amax) w tych
pomieszczeniach nie powinien być wyższy niż 45dB.
W Polsce podstawę prawną do oceny wyników pomiarów akustycznych w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego
i użyteczności publicznej, zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. „Prawo budowlane” (Dz. U. z 2003r. Nr 207, poz. 2016
z późn. zm.), stanowi Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń
czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach
przeznaczonych na pobyt ludzi (MP Nr 19, poz. 231). Zgodnie z § 1 tego Zarządzenia hałas jest czynnikiem szkodliwym, jeżeli jego
natężenie oraz czas trwania stwarzają zagrożenie dla zdrowia ludzi a w myśl § 5 Zarządzenia, dopuszczalny poziom hałasu emitowanego
przez urządzenia i instalacje w pomieszczeniach określa Polska Norma PN-87/B-02151/02 pt.: “Akustyka budowlana. Ochrona przed
hałasem pomieszczeń w budynkach. Dopuszczalne wartości poziomu dźwięku w pomieszczeniach”. W porównaniu z „Wytycznymi" WHO,
określa ona dopuszczalne wartości poziomu dźwięku w zbliżonym wymiarze, dla większej liczby zróżnicowanych pomieszczeń, lecz nie
bierze pod uwagę poziomu maksymalnego, dopuszczalnego w przypadku wnikania do pomieszczeń hałasu od wszystkich źródeł.
Szczegółowy wykaz dopuszczalnych parametrów klimatu akustycznego wewnątrz pomieszczeń jw. jest zawarty w tabeli 1 powyższej
normy (parametry dopuszczalne dla wybranych pomieszczeń – tabela 1 str.10).
Tak więc klimat akustyczny pomieszczeń mieszkalnych oraz pomieszczeń użyteczności publicznej, często będący wynikiem zbyt
niskiej izolacyjności przegród budowlanych (ścian i stropów między pomieszczeniami), na ogół kształtowany jest przez hałas:
•
pochodzący z zewnątrz obiektu – hałas uliczny, kolejowy, lotniczy, osiedlowy, przemysłowy, usługowo-handlowy, dochodzący
z obiektów sportowo-rekreacyjnych,
•
przenikający z innych pomieszczeń tego samego budynku – sklepów, lokali gastronomicznych, generowany przez innych lokatorów,
Strona 9 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
•
emitowany przez urządzenia i instalacje integralnie związane z budynkiem (kotłownie, instalacje centralnego ogrzewania, windy,
wentylatory, klimatyzatory, stacje transformatorowe),
•
własny, wytwarzany przez użytkowników ocenianego pomieszczenia.
Tabela 1
Dopuszczalny poziom dźwięku A dla wybranych pomieszczeń przeznaczonych do przebywania ludzi.
Dopuszczalny poziom dźwięku A hałasu
Dopuszczalny
równoważny poziom
dźwięku A hałasu
przenikającego do
L.p.
Przeznaczenie pomieszczenia
pomieszczenia od
wszystkich źródeł
hałasu łącznie
LA eq , dB
przenikającego do pomieszczenia od wyposażenia
technicznego budynku oraz innych urządzeń w
budynku i poza budynkiem
Średni poziom dźwięku
A, (LAm) (przy hałasie
Maksymalny poziom
ustalonym1) lub
dźwięku A, (L A max ),
równoważny poziom
(przy hałasie
dźwięku A, (LA eq )
nieustalonym 2)
(przy hałasie
dB
2
nieustalonym ), dB
1
2
w dzień
w nocy
w dzień
w nocy
w dzień
w nocy
3
4
5
6
7
8
40
30
35
25
40
30
45
40
40
40
45
45
35
30
30
25
35
30
30
30
25
25
30
30
35
-
30
-
35
-
40
-
35
-
40
-
Pomieszczenia mieszkalne w budynkach
1
mieszkalnych, internatach, domach
rencistów, domach dziecka, hotelach
kategorii S i I, hotelach robotniczych
2
Kuchnie o pomieszczenia sanitarne w
mieszkaniach
Pokoje chorych w szpitalach i sanatoriach
3
za wyjątkiem pokoi w oddziałach
intensywnej opieki medycznej
4
5
Pomieszczenia łóżkowe w oddziałach
intensywnej opieki medycznej
Pokoje dla dzieci w żłobkach, klasy w
przedszkolach
Klasy i pracownie szkolne ( za wyjątkiem
6
pracowni zajęć technicznych ), sale
wykładowe, audytoria.
Pomiary akustyczne dostarczają obiektywnych fizycznych parametrów hałasu, które mogą być odniesione do określonych
kryteriów w celu stwierdzenia, czy wymagania zostały spełnione. W zależności od celu pomiaru wybiera się odpowiednią metodykę
pomiarów oraz mierzone parametry. Norma PN-81/N-01306 pt.: “Hałas; Metody pomiaru; Wymagania ogólne” wyróżnia następujące
metody pomiarów: orientacyjne, kontrolne, specjalne (przy czym pracownicy PIS wykonują pomiary kontrolne), norma PN-87/B-02156 pt.:
“Metody pomiaru dźwięku A w budynkach”, dokładnie precyzuje metodę i warunki pomiaru hałasu w pomieszczeniach przeznaczonych na
pobyt ludzi, natomiast norma Polska Norma PN-87/B-02151/02 umożliwia interpretację uzyskanych wyników.
Państwowa Inspekcja Sanitarna ze względów merytorycznych i organizacyjnych nie monitoruje klimatu akustycznego występującego
w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi. Na wniosek Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie, w latach od 1984 do 1987
Strona 10 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
WSSE w Katowicach prowadziła cykle badań tematycznych – pomiary akustyczne wykonywane w wytypowanych losowo z terenu miasta
Katowic placówkach wychowania (przedszkolach) oraz nauczania (szkołach podstawowych średnich ogólnokształcących i średnich
zawodowych). Przeprowadzone badania wykazała, iż tylko jedna z badanych szkół (usytuowana w dzielnicy Kostuchna, wśród zabudowy
wiejskiej), spełniała kryteria prawidłowego klimatu akustycznego, zarówno we wszystkich badanych pomieszczeniach, jak i wokół
budynku. W pozostałych szkołach badane wartości przynajmniej w części pomieszczeń były przekroczone w stosunku do obowiązujących
normatywów., przy czym w skrajnych przypadkach przekroczenie dopuszczalnego poziomu dźwięku w klasach dochodziło do 20 dB (A).
Sytuacja taka w głównej mierze była spowodowana przenikaniem do pomieszczeń hałasu zewnętrznego, związanego z dużym natężeniem
okolicznego ruchu samochodowego. Stwierdzono jednak również występowanie w klasach przekroczenia normatywnego poziomu hałasu,
powodowanego głośną pracą wentylatorów wyciągowych (pracownie chemiczne), bądź głośnym zachowaniem uczniów przebywających
w sąsiednich pomieszczeniach. Przeprowadzone wówczas pomiary wykazały, iż klimat akustyczny w większości badanych obiektów był
bardzo niekorzystny dla prawidłowego procesu dydaktycznego, co w wypełnianych w trakcie badań ankietach często podkreślał personel
pedagogiczny.
Niezależnie od tego wytypowani, przeszkoleni pracownicy WSSE w Katowicach oraz psse województwa śląskiego,
interwencyjnie, w uzasadnionych przypadkach wykonywali i nadal wykonują pomiary poziomu dźwięku A, wnikającego do pomieszczeń
przeznaczonych na pobyt ludzi, w tym głównie pomieszczeń mieszkalnych. Większość pomiarów akustycznych wykonywanych w latach
1998 – 2004 dotyczyła przenikania do wnętrza mieszkań hałasu komunikacyjnego (tabela 2). Wyniki pomiarów akustycznych, wykonanych
przez WSSE w budynkach mieszkalnych usytuowanych w pobliżu tras komunikacyjnych w Będzinie, Dąbrowie Górniczej i Tychach
kształtowały się podobnie (na ogół negatywnie). Informowani o tym gospodarze miast, za wyjątkiem władz miasta Tychy, które
doprowadziły do wybudowania ekranu akustycznego ochraniającego okoliczne budynki mieszkalne, nie podejmowali jednak działań w
kierunku poprawy sytuacji. Najgorszą sytuację akustyczną stwierdzono w trakcie badań prowadzonych w 2002r., w usytuowanym wzdłuż
ul. Chorzowskiej w Katowicach (w pobliżu budowanego zjazdu z Drogowej Trasy Średnicowej), wielorodzinnym budynku mieszkalnym
przy ul. Lipowej.. Pomiary wykonywane w mieszkaniach w trakcie prowadzenia inwestycji dowiodły przekroczenia dopuszczalnego
normatywu w wysokości:
•
do 10 dB w porze dziennej,
•
od 3 do 14 dB w porze nocnej.
Należy podkreślić wyraźną tendencję wzrostową ilości wnoszonych interwencji tego typu.
Drugą grupą interwencji dotyczących uciążliwości związanych z nadmiernym hałasem przenikającym do wnętrza pomieszczeń
mieszkalnych, są skargi na hałas emitowany przez urządzenia zainstalowane w pomieszczeniach technicznych budynków mieszkalnych.
W większości przypadków pomiaru potwierdzały zasadność tych interwencji, a przeprowadzane w tych lokalach w porze nocnej pomiary
akustycznej, wykazały występowanie przekroczeń w wysokości::
•
hałas od stacji wymienników ciepła – 2 do 10 dB (średni poziom dźwięku),
•
hałas od wind – od 3 do 8 dB (równoważny poziom dźwięku), oraz od 2 do 14 dB (maksymalny poziom dźwięku),
•
hałas od transformatorów – od 1 do 5 dB (`średni poziom dźwięku).
Oprócz urządzeń technicznych związanych funkcjonalnie z budynkami zdarza się, że uciążliwe są urządzenia techniczne pobliskich lub
zlokalizowanych w tym samym budynku zakładów usługowo-handlowych (sklepów, restauracji, piekarni, hurtowni itp.) W zbadanych
pomieszczeniach mieszkalnych, narażonych na wnikanie hałasu emitowanego przez urządzenia tego typu, przekroczenie dopuszczalnego
poziomu dźwięku A wynosiło:
•
hałas od agregatów – od 7 do 11 dB,
•
hałas od urządzeń piekarniczych – 9 dB.
Należy zaznaczyć, że zasięg negatywnego oddziaływania hałasu instalacyjnego jest znacznie mniejszy od obszaru działania hałasu
komunikacyjnego, często ograniczony do mieszkań lub mieszkania, usytuowanego w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca zainstalowania
hałaśliwego urządzenia.
Przejawem nowych lęków mieszkańców są natomiast interwencje dotyczące negatywnego, również akustycznego oddziaływania
stacji bazowych (przekaźnikowych) operatorów Systemów Telefonii Komórkowych. Z 6 zgłoszonych do tej pory tego rodzaju interwencji,
przekroczenie dopuszczalnego normatywu akustycznego (wynikające w niewłaściwego montażu urządzenia na wspólnej ścianie),
Strona 11 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
stwierdzono tylko w jednym pomieszczeniu mieszkalnym. Natomiast usytuowane na dachach budynków urządzenia stacji
przekaźnikowych, nie wpływały na pogorszenie klimatu akustycznego pozostałych ocenianych pomieszczeń.
Odrębnym problemem, z którym musi zmagać się Inspekcja Sanitarna jest wszelkiego rodzaju działalność rozrywkowa,
a w szczególności dyskoteki lokalizowane wewnątrz lub w pobliżu zabudowy mieszkalnej. Niezależnie od tego czy dyskoteki są
zlokalizowane wewnątrz budynków mieszkalnych, czy w budynkach wolnostojących lecz usytuowanych w obrębie gęstej zabudowy
mieszkaniowej, dla otoczenia stanowią znaczną uciążliwość. Tylko brakiem wyobraźni można wytłumaczyć np. wydawanie zezwolenia na
prowadzenie dyskoteki w wielorodzinnej XIX-wiecznej kamienicy, usytuowanej w dodatku w gęstej zabudowie śródmiejskiej. W tym
przypadku, hałas emitowany przez zainstalowaną aparaturę nagłaśniającą przenikał do sąsiadujących z dyskoteką lokali mieszkalnych,
stanowiąc dla mieszkańców zagrożenie zdrowia i powodując wibracje i spękania przegród budowlanych. W trakcie pomiarów
prowadzonych w porze nocnej, w czterech najbardziej narażonych na tego typu hałas lokalach mieszkalnych, stwierdzono bardzo wysokie
przekroczenia obowiązujących normatywów:
•
od 11 do 20 dB (poziom równoważny),
•
od 14 do 21 dB (poziom maksymalny).
Z uwagi na silny opór właścicieli, proces likwidacji dyskoteki był długotrwały, ale zakończony sukcesem. Przykład ten był z pewnością
najbardziej drastyczny w działalności WSSE w Katowicach. Po rozpatrzeniu innych podobnych interwencji okazało się, że działalność
rozrywkowa prowadzona w odrębnych budynkach wolnostojących, oddalonych od zabudowy mieszkalnej nawet o 150 m, również może
być uciążliwa dla okolicznych mieszkańców. Emitowany przez aparaturę nagłaśniającą hałas o poziomie maksymalnym 92 – 98 dB, może
przenikać nawet do odległych budynków i mieć wpływ na przekroczenie tam dopuszczalnych normatywów w wysokości:
•
od 4 do 6 dB (poziom równoważny),
•
od 6 do 10 dB (poziom maksymalny).
Dodatkową akustyczną uciążliwością w otoczeniu dyskotek bywa również głośne zachowanie uczestników imprezy wychodzących na
zewnątrz budynku czy szerokie otwieranie drzwi wejściowych, co wzmaga natężenie emitowanego przez dyskotekę hałasu.
Odrębną, choć na szczęście sporadyczną uciążliwością dla mieszkańców dużych miast są też organizowane masowe imprezy na
wolnym powietrzu.
Tabela 2
Wyniki pomiarów równoważnego poziomu dźwięku A hałasu komunikacyjnego przenikającego do wnętrza pomieszczeń
mieszkalnych w Katowicach, wykonanych przez WSSE w latach 2001-2004.
Przekroczenie dopuszczalnego
Zmierzony równoważny poziom dźwięku A (dB)
równoważnego poziomu dźwięku
(przy zamkniętych oknach ) (dB)
Miejsce pomiaru
okna zamknięte
jedno okno uchylone
dzień
noc
dzień
noc
dzień
noc
41 – 44
39 – 42
-
-
1–4
9 – 12
(naprzeciw więzienia)
43 – 46
38 – 49
-
-
4–6
8 - 19
Katowice,
39 – 41
37 – 38
46 – 54
43 – 47
0–1
7–8
ul. Lisieckiego 35-37
41 – 44
38 – 39
50 – 54
47 – 49
1–4
8–9
43 – 48
39 – 40
52 – 56
47 – 48
3–8
9 – 10
41 – 43
37 - 40
53 – 57
50 – 54
1–3
7 –10
Katowice,
ul .Mikołowska 13
(okolice AWF)
Goczałkowice,
ul. Uzdrowiskowa 5
(przy DK-1)
Strona 12 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
Katowice,
41 – 44
36 – 40
-
-
1–4
6 – 10
(przy ul. Kościuszki)
38 – 42
32 – 38
-
-
0–2
2–8
Katowice,
47 – 50
43 – 44
57 – 61
51 – 52
7 – 10
13 – 14
ul. Lipowa 9
47 – 50
38 – 41
52 – 54
50 – 54
7 – 10
8 – 11
42 – 43
32 – 33
55 - 5
45 – 49
2–3
2–3
42 – 45
-
-
-
2–5
-
43 – 44
32 – 34
-
-
3–4
2–4
ul Małachowskiego 42
(przy DTŚ)
Katowice,
ul. Krzyżowa 4
Katowice,
ul. Iłłakowiczówny 6
Tabela 3
Wyniki pomiarów równoważnego poziomu dźwięku A, wykonanych w pomieszczeniach mieszkalnych lokalu nr 10,
w budynku przy ul. Mikołowskiej 13 w Katowicach
Przed wymianą okien ∗
Po wymianie okien∗∗
(dB A)
(dB A)
Miejsce
pomiaru
∗
Pora dzienna
Pora nocna
Pora dzienna
Pora nocna
LEq
Przekr.
LEq
Przekr.
LEq
Przekr.
LEq
Przekr.
Pokój I
44
4
46
16
42
2
36
6
Pokój II
46
6
49
19
41
1
36
6
/ - Pomiary wykonano przy zamkniętych oknach ,
∗∗
/ - Pomiary wykonano przy oknach zamkniętych z jednym skrzydłem w pozycji „mikrouchylenia”
Tabela 4
Wyniki pomiarów hałasu przenikającego do środowiska w pobliżu budynku przy ul. Lipowej 9 w Katowicach
Równoważny poziom dźwięku A (dB)
Miejsce
Dopuszczalny poziom
pomiaru
dźwięku w środowisku
Pora
Pora nocna
dzienna
Przed przebudową
Pora
Pora nocna
dzienna
przebud. (przed
inwestycji (po uruchomieniu
uruchomieniem wiaduktu)
wiaduktu)
Pora
Pora nocna
66,3
1,2 m
65,0
55,0
67,5
60,6
(+1,2)
68,0
60,0
68,8
kondygn.
∗
Po zakończeniu całości
dzienna
na wys.
przy IV
Po pierwszym etapie
(+0,8)
69,7
(+1,7)
∗
(+6,6)
(+2,2)
63,4
∗
71,5
66,6
∗
Pora nocna
dzienna
62,3
∗
Pora
∗
(+3,5)
(+2,8)∗
69,1
∗
(+9,1)∗
/ - wzrost poziomu dźwięku w stosunku do stanu przed przebudową
HAŁAS KOMUNIKACYJNY
Źródłem hałasu komunikacyjnego jest ruch drogowy, kolejowy i powietrzny. Hałas pojazdów drogowych jest głównie
generowany przez silniki oraz tarciowy kontakt pojazdu z ziemią i powietrzem, przy czym zazwyczaj przy szybkościach powyżej 60 km/h,
Strona 13 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
hałas wynikający z tarcia przewyższa hałas silnika. Poziom hałasu drogowego koreluje z wskaźnikiem potoku ruchu, szybkością pojazdów
oraz proporcją ciężkich pojazdów, które wraz z motocyklami są ok. dwa razy głośniejsze niż samochody. Szczególne problemy dotyczą
obszarów o zmniejszonej płynności ruchu (skrzyżowania, wzniesienia itp.). Pociągi wytwarzają hałas względnie niskoczęstotliwościowy,
a trakcie przetaczania hałas impulsowy. Orębnym zagadnieniem są pociągi superexpressowe, które przy prędkości ok. 200 km./godz.
wytwarzają dźwięk wyższych częstotliwości, odczuwany podobnie jak dźwięk przelatującego samolotu odrzutowego. Natomiast
eksploatacja samolotów przyniosła poważne problemy z hałasem komunalnym i falę reakcji przeciwko komercyjnym portom lotniczym.
Hałas lotniczy charakteryzuje się wysokim zakresem częstotliwości i poziomem ciśnienia akustycznego, a trakcie przekroczenia przez
lecący samolot szybkości dźwięku, powstaniem fali uderzeniowej (udaru dźwiękowego), który może być słyszalny w odległości ponad
50 km z którejkolwiek strony trasy przelotu.
Hałas powodowany przez ruch samochodów jest funkcją bardzo wielu zmiennych. Między innymi chodzi o liczbę pojazdów
przejeżdżających w jednostce czasu, dobową strukturę natężenia ruchu pojazdów, rodzaj samochodów i ich stan techniczny, rodzaj, jakość
i stan nawierzchni dróg, urbanistyczne rozwiązanie sieci drogowej, liczbę pasów ruchu i ich odległość – zwłaszcza odległość autostrad od
zabudowy mieszkaniowej, zmienność ruchu wymuszoną przez jego określoną organizację (np. obowiązujące ograniczenia szybkości,
obowiązkowe „stopy”), liczbę skrzyżowań regulowanych światłami, a nawet czas trwania jednego cyklu zmiany świateł. Większość
z wymienionych to czynniki zależne od pory dnia, dnia tygodnia, miesiąca i pory roku, stanu pogody i innych przypadkowych zdarzeń.
W konsekwencji mamy do czynienia z hałasem wyraźnie zmiennym w zakresie natężenia, składu widmowego, struktury czasowej, jakości,
ogólnego charakteru i w małym stopniu indywidualnie przewidywalnego. Te cechy zwiększają siłę jego oddziaływania na mieszkańców.
W krajach o znacznie rozbudowanej sieci szynowej, a szczególnie w tych z nich w których kursują pociągi superszybkie, rośnie
znaczenie hałasu kolejowego. Jego natężenie zleży od: stanu torowiska, złączy szyn, jakości podkładów, konstrukcji wagonów i ich
zestawów kołowych, a zwłaszcza stosowanej prędkości. Od prędkości, a także wielkości składu pociągu, zależy widmo wytwarzanego
hałasu. Szczególne warunki akustyczne panują w sąsiedztwie dużych dworców towarowych, na których formowane są składy pociągów.
Wtedy odbywa się tzw. ruch manewrowy, charakteryzujący się częstym najeżdżaniem wagonów i maszyn na rozjazdy i zwrotnice; dochodzi
do powtarzających się stuków zderzaków wagonów, a zatem powstaje hałas impulsowy o wysokich natężeniach szczytowych, nie tylko
dniem, lecz także nocą. Stopień dokuczliwości hałasu kolejowego jest funkcją nasilenia ruchu, czasu jego trwania, odległości strefy
mieszkalnej od torowisk oraz pory dnia. Pewne znaczenie ma też sposób zagospodarowania przestrzeni między budynkami mieszkalnymi
a terenem stacji kolejowych.
Najwięcej badań wykonanych w ostatnim ćwierćwieczu miało na celu wyjaśnienie problemu szkodliwości hałasu lotniczego.
Powodem wyróżnienia hałasu lotniczego jest dynamiczny rozwój komunikacji lotniczej, a zatem także wzrost obszarów i wielkości nękanej
nim populacji. Wysokie poziomy natężenia hałas lotniczy osiąga w sąsiedztwie lotnisk oraz w strefie powietrznych korytarzy startu
i podchodzenia do lądowania. Podobnie jak w przypadku hałasu drogowego, konkretne wartości zależą od rodzaju samolotów, liczby
startów i lądowań oraz organizacji ruchu drogowego – od której zależy nie tylko przebieg procedury startu, lecz także czas oczekiwania na
lądowanie, decydujący o liczbie wykonywanych pętli w szerokim obszarze nad lotniskiem. Niektóre lotniska przyjmują i odprawiają duże
samoloty towarowe, co odbywa się poza okresem rejsowego ruchu osobowego, a więc nocą, wczesnym rankiem lub późnym wieczorem.
W bogatszych krajach coraz powszechniejsze staje się amatorskie i sportowe latanie na motolotniach, awionetkach i helikopterach. Dzieje
się tak zwłaszcza w końcu tygodnia i dniach wolnych od pracy, kiedy większość mieszkańców przebywa w domu i wymaga spokoju. Inną
charakterystykę ma hałas w sąsiedztwie lotnisk wojskowych. Silniki samolotów wojskowych nie są konstruowane z uwzględnieniem
wymogu ograniczania emisji hałasu. Ponadto samoloty te często przekraczają prędkość rozchodzenia się dźwięku, wywołując wtedy
akustyczną fale uderzeniową (sonic boom), posiadającą ogromny potencjał oddziaływania nie tylko na istoty żywe. Dla wcześniej
wspomnianych społecznych organizacji walki z hałasem komunalnym, loty wojskowe, zwłaszcza naddźwiękowe nad terenami
zabudowanymi, są jednym z głównych problemów, na którym koncentrują swoje działania.
W Polsce w ostatnim dziesięcioleciu nastąpił gwałtowny rozwój transportu drogowego, a wraz z nim pojawiły się nowe
zagrożenia. Obejmują one transport samochodowy zarówno indywidualny jak i towarowy. Liczba pojazdów samochodowych wzrosła
z 9 041 tys. w 1990 roku do 14 106 tys. w 2000 roku. Spowodowane jest to z jednej strony zwiększonymi możliwościami nabycia pojazdu,
a z drugiej – względami praktycznymi (częstsze dojazdy do pracy, względna oszczędność czasu). Rozwój transportu samochodowego
Strona 14 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
w ostatnich latach, przy braku odpowiedniej infrastruktury drogowej (długości i przepustowości dróg) sprawił, że coraz powszechniej ten
sektor postrzegany jest jako istotna uciążliwość, zarówno dla ludzi jak i środowiska.
Dane opublikowane w wydanym przez Wojewodę Śląskiego i Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach,
w opracowaniu pt. „Stan środowiska w województwie śląskim w roku 2002” oraz „Stan środowiska w województwie śląskim w roku 2003”
(Biblioteka Monitoringu Środowiska Katowice 2003 i 2004), wskazują na istotny wzrost ilości pojazdów ciężkich oraz przyrost wskaźnika
gęstości pojazdów na drogach województwa śląskiego. Wzrost ten w ostatnich 10-ciu latach wyniósł ok. 36% pojazdów ogółem i aż 50%
w grupie pojazdów ciężkich. Ogółem długość dróg krajowych i wojewódzkich na terenie naszego województwa w latach 2002 i 2003
wynosiła około 2000 km, z czego w roku 2002 przebadano około 63 km dróg, co stanowi 3,1% ich całkowitej długości, a w roku 2003
około 50 km dróg co stanowi 2,5 % ich całkowitej długości. Szacuje się, że na ponadnormatywny hałas w sąsiedztwie tylko przebadanych
dróg. w roku 2002 narażonych było około 48 tys. osób przebywających w budynkach położonych w ich pobliżu, natomiast w roku 2003,
w strefie ponadnormatywnego hałasu w sąsiedztwie przebadanych dróg, było około 869 budynków mieszkalnych.
Na tej podstawie autorzy ww. opracowania szacują, że wykazane miejsca z przekroczonymi poziomami progowymi należy
traktować priorytetowo w ramach tworzonych programów naprawczych ochrony środowiska przed hałasem. Działania jakie właściwe
władze powinny zgodnie z kompetencjami podjąć w tej dziedzinie, musiałyby dotyczyć między innymi:
•
planowania ruchu komunikacyjnego,
•
planowania użytkowania gruntami,
•
technicznych środków zaradczych stosowanych przy źródłach hałasu,
•
wyodrębnienia cichszych stref i źródeł,
•
zmniejszenia przenoszenia dźwięku,
•
regulacji, środków zaradczych lub bodźców, stymulujących działających naprawczo dla zachowania standardów akustycznych.
Na obszarze o przekroczonym progowym poziomie hałasu, warunki akustyczne są bardzo uciążliwe, wręcz szkodliwe dla zdrowia i przy
podejmowaniu działań ochronnych tereny takie powinny być traktowane ze szczególną uwagą.
PODSUMOWANIE
Podsumowując podany zarys istoty i zakresu oddziaływań hałasu komunalnego na człowieka należy stwierdzić, że chodzi o jedną
z najbardziej istotnych szkodliwości jego środowiska bytowania. W czynniku tym i w kompleksowych efektach jego działania na populację,
Unia Europejska. widzi jeden z głównych problemów zdrowia środowiskowego i publicznego. Problem hałasu jest przedmiotem licznych
unijnych aktów prawnych.. Już w 1970 roku Dyrektywy Rady U.E. określiły dopuszczalną emisję hałasu przez środki transportu publicznego
i inne źródła, oraz zdefiniowały podstawowe kryteria subiektywnej oceny poziomu hałasu. W latach następnych powstało wiele dalszych
dokumentów. Jednym z ostatnich jest Dyrektywa 2002/49/EC dotycząca „OCENY I ZARZĄDZANIA PROBLEMEM HAŁASU
ŚRODOWISKOWEGO" wydana 25 czerwca 2002 roku przez Parlament i Radę U.E., oraz opublikowany w marcu 2004 roku Raport
Komisji opracowany dla Parlamentu Europejskiego i Rady U.E., określający zasady oceny źródeł hałasu komunalnego. Ponadto w dniu
28 kwietnia 2004 roku w skali globalnej obchodzono po raz dziewiąty Międzynarodowy Dzień Popularyzacji Problemu Hałasu
(International Noise Awareness Day).
Kończąc należało by przytoczyć wypowiedź z końca XIX wieku wielkiego bakteriologa niemieckiego Roberta Kocha, który powiedział;
„Nadejdzie kiedyś czas, gdy ludzkość będzie musiała rozprawić się z hałasem równie stanowczo, jak dziś rozprawia się z dżumą i cholerą”.
Czas ten już dawno nadszedł, ale nie wszyscy zdają sobie z tego sprawę.
Katowice 15.04.2005r.
Strona 15 z 16
HAŁAS ŚRODOWISKOWY a ZDROWIE – mgr inż. Krystyna Dworak
LITERATURA
1.
World Health Organization Genewa 1980: Kryteria zdrowotne środowiska. Tom 12 Hałas.
Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1988
2.
Czesław Puzyna. Normalizacja w walce z hałasem. Wydawnictwa normalizacyjne. Warszawa 1971
3.
Jan Grzesik. Hałas komunalny jako szkodliwość środowiskowa. Artykuł redakcyjny.
Medycyna Środowiskowa Czasopismo PTMŚ 2004r. Tom 7 nr 2
4.
Stefan Silbernagal, Agememnon Despopoulos. Kieszonkowy Atlas Fizjologii. PZWL Warszawa 1994
5.
Cloaude A. Villee. Biologia. PWRiL Warszawa 1990
6.
Stan środowiska w województwie śląskim w 2002 roku
7.
Stan środowiska w województwie śląskim w 2003 roku
Biblioteka Monitoringu Środowiska Katowice 2003
Biblioteka Monitoringu Środowiska Katowice 2004
8.
Badania własne WSSE w Katowicach
9.
www.eaa-fenestra.org
Strona 16 z 16