Rozwój dziecka

Rozwój dziecka
dr n. med. Jolanta Meller
Rozwój dziecka
Rozwój fizyczny - całokształt procesów
biologicznych (biochemicznych
i biofizycznych, bez sfery życia psychicznego)
zachodzących od chwili poczęcia do śmierci
danego osobnika. Prowadzi to do dojrzałości
biologicznej i zdolności do reprodukcji.
Wyróżniamy 3 grupy procesów zachodzących w
przebiegu rozwoju fizycznego:
‹ wzrastanie
‹ różnicowanie
‹ dojrzewanie
1
Rozwój fizyczny
WZRASTANIE - zmiany wielkości elementów morfologicznych,
przewaga procesów anabolicznych nad katabolicznymi. Tu
oceniamy wzrost, tempo wzrastania, rytm wzrastania wyrażony
zmianami tempa w różnych okresach rozwoju.
RÓŻNICOWANIE - proces jakościowy i składa się z przebudowy
struktury komórek i tkanek (cytohistiogeneza); grupowanie się
tkanek w określone organy (organogeneza), wzajemne
formowanie kształtów, proporcji (typogeneza).
DOJRZEWANIE - przebiega równolegle z dwoma poprzednimi i
oznacza doskonalenie budowy i czynności oraz osiągnięcie max.
sprawności.
Rozwój nie przebiega w jednakowym tempie i rytmie, wykazując w
kolejnych okresach życia przyspieszenie lub zwolnienie
wzrastania i różne natężenie procesów dojrzewania. Również
poszczególny narządy i tkanki rozwijają się z właściwym dla nich
tempem i rytmem.
Czynniki wpływające na rozwój dziecka
Endogenne i egzogenne
Genetyczne (endogenne) - determinanty - zespół genów dziedziczonych po
rodzicach. Genotyp - zespół informacji genetycznej zawartej w DNA
w chromosomach. Kierują one procesami metabolicznymi, ich
natężeniem, przebiegiem procesów różnicowania się, dojrzewania tkanek i
narządów. Konstytucja psychiczna a nawet skłonność do występowania
chorób. Genetycznie silniejsze są dziewczynki bo mają XX.
Paragenetyczne - środowisko matczyne, wewnątrzmaciczne.
Środowiskowe - modyfikują one genetycznie zdeterminowany przebieg
rozwoju. Zaliczamy tu :
‹ czynniki biogeograficzne (klimat, ukształtowanie terenu, zasoby mineralne
i wodne, świat roślinny i zwierzęcy). W temperaturach umiarkowanych
rozwój szybki, wahania szybkości wzrostu (na wiosnę szybciej),
nabieranie masy ciała (największe w zimie) - najprawdopodobniej jest to
mechanizm hormonalny
‹ czynniki społeczno-ekonomiczne, kultura: czyli sytuacja rodzinna, zarobki,
warunki mieszkaniowe, higieniczne, poziom wykształcenia, żywienie
dziecka, aktywność ruchowa
‹ czynniki psychiczne: zmiana środowiska dziecka, stresy (zaburzenia
sekrecji hormonów)
‹ choroby przewlekłe
2
Okresy rozwojowe
‹ Wewnątrzmaciczny
‹ Pozamaciczny
– przed urodzeniem
– po urodzeniu
Rozwój wewnątrzmaciczny
‹
‹
Kształtuje się podstawowa budowa
i czynności organizmu ludzkiego
3 fazy
„ Faza jaja płodowego – od chwili zapłodnienia do
10-14 dni tj. do zagnieżdżenia się jaja płodowego
„ Faza zarodkowa – od 3 do 6-8 tyg. tj. do
utworzenia się łożyska
„ Faza płodowa – od 6-9 tyg. do porodu
3
Okres zarodkowy
‹
Okres różnicowania się i specjalizacji komórek na
tkanki i narządy (intensywna organogeneza)
‹
Gastrulacja
3 listki zarodkowe
Zewnętrzny – ektoderma
Wewnętrzny – entoderma
Narządy pierwotne
środkowy - mezoderma
Narządy ostateczne
Okres płodowy
Masa i długość płodu
‹ Układ krążenia (czynność serca 5-10 tydz.
ciąży)
‹ Układ oddechowy
‹ Układ wewnątrzwydzielniczy (matka, płód,
łożysko)
‹ Przewód pokarmowy
‹ Układ moczowy
‹ Układ nerwowy ( z ektodermy w 3. tyg. ciąży)
‹
4
Rozwój wewnątrzmaciczny
Rozwój morfologiczny i odrębności
czynnościowe narządów i układów
Proporcje ciała: określamy w 3 proporcjach
wysokość głowy, długość tułowia i długość
kończyn. U noworodka 1:2:1; u dorosłego 1:3:4.
5
Rozwój morfologiczny i odrębności
czynnościowe narządów i układów
Kościec : u noworodka przeważa tkanka chrzęstna. Tworzenie
się tkanki kostnej na podłożu chrząstki określa się nazwą
punktu kostnienia. Punkty kostnienia pojawiają się w określonej
kolejności i w określonym wieku, stąd też na ich podstawie
określamy czy wiek kalendarzowy jest zgodny z tzw. wiekiem
kostnym (na podstawie rtg nadgarstka i nasad kości
przedramienia)
Układ mięśniowy: I etap do 3 r.ż. opanowanie podstawowych
umiejętności ruchowych - postawa pionowa (3 kroki milowe)
chodzenie, bieganie, II etap od 4 r ż do okresu dojrzewania zwiększenie koordynacji oraz dokładności ruchów,
wyspecjalizowanie poszczególnych grup mięśniowych,
III etap - dalsza koordynacja w pracach precyzyjnych.
Uwaga: wady postawy (w 8-9 r ż.) fizjologiczna w pierwszych latach życia
lordoza lędźwiowa ( brzuch do przodu), fizjologiczne płaskostopie.
Rozwój morfologiczny i odrębności
czynnościowe narządów i układów
cd.
‹
Rozwój uzębienia
rozpoczyna się u płodu
pod koniec 1 m. ż. płod. i
trwa do końca 2 dekady.
‹
Pierwsze ząbkowanie
zębów mlecznych
rozpoczyna się od 6 – 30
m.ż., stałych między 6 a
14 r.ż.
6
Rozwój morfologiczny i odrębności
czynnościowe narządów i układów cd.
Skóra: cienka i delikatna - skłonność do uszkodzeń, większy
stosunek powierzchni do masy ciała - skłonność do
oziębienia lub przegrzania. Na podstawie pomiaru
grubości tkanki podskórnej ocenia się stopień odżywienia
dziecka.
Układ oddechowy: Płuca niemowlęcia mało pojemne 50
ml, u dorosłego 400 ml. Duże zapotrzebowanie na tlen
stąd przy tak małej pojemności częstsze są oddechy
noworodek - 40-60/min., 3 - latek 30/min, u dorosłego 16/min.
Układ krążenia: serce stosunkowo duże ale mała
pojemność stąd szybciej pracuje.
Rozwój morfologiczny i odrębności
czynnościowe narządów i układów cd.
Układ pokarmowy: U niemowląt jelita są dłuższe niż u
dorosłego w stosunku do długości ciała, wolniejsza
perystaltyka sprzyja dłuższemu przebywaniu pokarmów
i lepszemu trawieniu. Błony śluzowe są delikatne i większe
mają ukrwienie stąd łatwe procesy zapalne. Wątroba
słabsza, niedojrzałe mechanizmy enzymatyczne przy
wysokim metabolizmie
Układ moczowy: Mniejsze przesączanie kłębkowe i
mniejszy przepływ przez nerki.
Układ nerwowy: Dojrzewanie powoli, szybkie
wyczerpywanie się i znużenie, chwiejność emocjonalna.
Najszybciej tkanka nerwowa dojrzewa między 1 a 3 r. ż.,
następnie w wieku dojrzewania.
7
Ocena wieku rozwojowego
Wiek rozwojowy oceniamy na podstawie:
wiek morfologiczny - ocena mierników antropometrycznych
(wysokość, masa ciała, proporcje)
wiek kostny - ocena dojrzałości układu kostnego wyrażona w
latach, w odniesieniu do wartości średnich dla populacji.
wiek zębowy - ocena stanu dojrzałości uzębienia oparta na
wyrzynaniu zębów.
wiek wtórnych cech płciowych - na podstawie drugo- i
trzeciorzędowych cech płciowych
Pełną informację o wieku rozwojowym uzyskuje się oceniając
wszystkie mierniki równocześnie.
Przykładowa siatka centylowa
8
Czynniki warunkujące rozwój
psychomotoryczny i przyczyny
zaburzeń rozwoju i zaburzeń
zachowania
‹
Przyczyny biologiczne – zmiany CUN
‹
Przyczyny społeczne - zakłócają
funkcjonowanie CUN bez uszkodzeń
anatomicznych np. zaburzenia nerwicowe
Rozwój psychomotoryczny dziecka
Na rozwój psychiczny mają wpływ 1) wyposażenie biologiczne
organizmu 2) własna aktywność dziecka 3) czynniki środowiskowe
4) wychowanie
OKRES NIEMOWLĘCY ( do 1 r ż.) - posiada odruchy: ssania,
połykania, szukania, chwytny, Moro. Odruchy te zależą od
czynności ośrodków podkorowych, stopniowo niektóre z nich
zanikają (Moro). Rozwój przebiega wg prawa głowowo - ogonowego
czyli : gałki oczne, głowa, szyja, ręce, tułów, nogi, ze stopniową
pionizacją postawy ciała.
Zdolności motoryki małej czyli sięganie, chwytanie i manipulacja wg
prawa proksymo - dystalnego: ruchy w stawach barkowych, stawy
łokciowe, nadgarstkowe stawy śródpaliczkowe. Chwytanie
łokciowo-dłoniowe (4-5 m ż.), chwytanie dłoniowe proste czyli
zagarnianie (5-6), chwyt nożycowy, (7-8) chwyt pęsetkowy (9)
Prawidłowy rozwój zależy od więzi emocjonalnej i stymulowania
jego aktywności przez bodźce. Niemowlę ma wrodzone popędy,
przede wszystkim ciekawość poznania, a pozbawione wrażeń
wpatrzone tylko w sufit nie trenuje swego mózgu, nie rozwija się i
zostaje w tyle w stosunku do swoich rówieśników.
(film Dotyk)
9
Rozwój psychomotoryczny dziecka cd.
OKRES PONIEMOWLĘCY (do 3 r ż.) - doskonalenie ruchowe ruchy stają się płynne i pewne, celowe, rozwój mowy biernej
(rozumienie) i czynnej, dziecko zaczyna mówić zdaniami,
zmienność stanów emocjonalnych. Przełom w kształtowaniu się
egocentryzm (ja), negatywizm (wszystko na nie), upór, pod
koniec 3 r ż. potrafi poinformować czy jest chłopcem czy
dziewczynką.
OKRES PRZEDSZKOLNY (do 7 r ż.) dalsze doskonalenie
ruchów (chód, bieganie,skoki, manipulacja). Zwiększa się
zaradność i samodzielność, dominuje ruchliwość,
impulsywność, skłonność do agresji, egocentryzm. Około 5 r. ż.
wzrasta aktywność intelektualna, dociekliwość, rozwój
wyobraźni, koncentracja uwagi lepsza. W wieku 6-7 lat dziecko
swobodnie posługuje się mową potoczną. Kształtują się
sposoby zachowania, nawyki, wzory osobowościowe przez
naśladowanie rodziców.
Rozwój psychomotoryczny
dziecka cd.
MŁODSZY OKRES SZKOLNY (7-12) rozwój
intelektualny, poczucie obowiązku związane z nauką w
szkole, zwiększenie zasobu wiadomości,
samodzielność myślenia, postęp w myśleniu
abstrakcyjnym, krytycyzm. W początkowym okresie
mogą się ujawniać trudności z czytaniem i pisaniem
(dysleksja i dysgrafia). Rozwój kontaktów społecznych.
Ostre przejawy antagonizmu płci. Na postęp w nauce
wpływają środowisko rodzinne, czynniki dydaktycznopedagogiczne oraz grupy rówieśnicze.
10
Tabela rozwoju dziecka
Wiek
miesiąc
Czynności ruchowe
Inne czynności
1
Pełza w pozycji na brzuchu. W pozycji tej unosi głowę
na chwilę, lecz nie odwraca jej. Zaciska dłoń po
dotknięciu, lecz natychmiast wypuszcza przedmiot
włożony w dłoń.
Wodzi oczami za światłem i przedmiotami, czasem przez chwilę wpatruje
się. Zdradza zadowolenie w związku z karmieniem i uspokaja się po
wzięciu na ręce.
2
Podnosi głowę w pozycji leżącej na brzuchu. Obraca
się na plecy z pozycji na boku.
Uśmiecha się do matki. Słucha dźwięków, wodzi oczami za przedmiotami,
rozpoczyna bawić się zabawkami.
3
Utrzymuje przez chwilę przedmiot włożony w dłoń.
Wodzi oczami za osobami i rozpoznaje je, zwłaszcza matkę. Zaczyna
Trąca zawieszone zabawki. Bawi się rękami. Dobrze
gaworzyć.
trzyma głowę. Lubi leżeć na brzuchu. Wierzga nogami.
4
Chwyta i trzyma drobne przedmioty obiema rękami i
niesie je do ust. Potrząsa zabawkę. W pozycji na
brzuchu dźwiga głowę i klatkę piersiową i utrzymuje
je. Zwraca głowę w stronę butelki lub dźwięku.
Gaworzy. Łatwo odwzajemnia uśmiech innych osób, śledzi wzrokiem
zmiany w otoczeniu. Rozpoznaje butelkę.
5
Trzyma prosto głowę bez wysiłku. Obraca się na boki i
na brzuch. Chwyta całą dłonią. Może długo siedzieć z
podparciem. Sięga po zabawki i obmacuje je.
Figluje w zabawie. Wydaje okrzyki radości. Odróżnia osoby obce. Jest
wyraźnie zainteresowane zabawkami.
6
Zdejmuje papier z twarzy. Przewraca się swobodnie z
pleców na brzuch i odwrotnie. Podtrzymywane pod
pachy opiera się pewnie na nogach.
Reaguje śpiewnym gaworzeniem na głos lub muzykę. Manipuluje
przedmiotami, przekłada je z ręki do ręki.
7
Siedzi. Siad podciągane za ręce lub gdy się czegoś
uchwyci. Podtrzymywane pod pachy podskakuje.
Rozpoznaje matkę w innym ubiorze. Postukuje zabawką o stół. Lubi
dźwięki. Śmieje się do siebie w lustrze. Upuszcza i podnosi przedmioty
8
Pełza energicznie w pozycji na brzuchu.
Zaczyna odróżniać siebie od otoczenia. Powtarza bezwiednie te same
sylaby (ma-ma). Pierwsze oznaki odróżniania głębi i odległości. Przygląda
się sobie w lustrze.
9
Stoi przy poręczy. Raczkuje. Pomaga trzymać butelkę
podczas picia. Podtrzymywane próbuje chodzić.
Bawi się w chowanego (a kuku). Szuka odebranego przedmiotu. Wyrzuca
przedmioty z łóżeczka i obserwuje jak spadają Wyciąga rękę, by je
podnieść.
Tabela rozwoju dziecka cd.
10
Stoi. Stąpa bokiem, trzymając się poręczy lub mebli. Pije
z filiżanki. Uderza zabawkami o siebie w celu wywołania
hałasu.
Wyraźnie lubi matkę. Podaje zabawkę. Bawi się w kosi-kosi
lub baran bęc. Przysłuchuje się cykaniu zegarka. Zdradza lęk
wobec obcych i przed samotnością.
11
Staje samodzielnie. Prowadzone za rękę chodzi do
przodu. Obraca się w pozycji siedzącej
podnosi zabawki. Rozumie zakazy. Mówi 1-2 wyrazy.
Wyjmuje mniejsze przedmioty z większych.
12
Zaczyna chodzić samodzielnie. Pierwsze oznaki
regularnego oddawania moczu i kału
Mówi 2-3 wyrazy. Układa wieżę z 2-3 klocków. Objawia
uczucie lęku zazdrości itp.
15
Chodzi samodzielnie. Wczołguje się na schody. Posługuje Ogląda obrazki. Zna swoje imię. Mówi kilka słów. Otwiera i
się łyżeczką. Trzyma filiżankę
zamyka pudełka, szuflady. Wykonuje proste polecenia.
18
Wspina się na krzesła. Chodzi do tyłu. Trzymane za
rączkę wchodzi po schodach.
Przekręca wyłączniki. Mówi kilkanaście słów. Wyraża
żądania słowami. Pokazuje części ciała.
21
Biega. Wchodzi samodzielnie na schody. Kuca
Buduje wieżę z kilku klocków. Buduje zdania dwuwyrazowe.
Sygnalizuje w porę potrzeby fizjologiczne.
24
Wchodzi i schodzi po schodach. Siedzi przy stole. Kopie
piłkę.
Słucha opowiadań. Mówi o sobie w 3 osobie.
36
Rzuca piłkę nie tracąc równowagi. Podskakuje i biega
przy muzyce. Buduje domki w dwóch wymiarach. Lubi
bawić się w piasku. Rysuje kształty zamknięte.
Wymienia przedmioty i czynności na obrazkach. Mówi dosyć
gramatycznie, używa ok. 1000 wyrazów, tworzy zdania
wielowyrazowe. O sobie mówi “ja”
11
Przyczyny zaburzeń rozwoju
psychoruchowego i zaburzeń zachowania
‹
Czynniki patogenne
Czynniki genetyczne działające przed zapłodnieniem i tuż
po zapłodnieniu ( faza jajowa )
a. na komórkę rozrodczą
- nieprawidłowe geny od rodziców; genopatie; ostatnie badania
dowodzą, że specyficzne zaburzenia w czytaniu i pisaniu mają
również tło genetyczne. Geny te występują w chromosomach 6 i 15,
a ostatnie badania wskazują także na geny z chromosomów 1 i 2.
Geny te niosą ze sobą niedostateczny rozwój lewej półkuli, przede
wszystkim okolic związanych z mową.
- anomalie niezapłodnionych komórek rozrodczych ( m.in.
chromosomów ); genopatie (m.in. chromosomopatie, np. zespół
Downa ).
b. na zygotę
- zaburzenia rozwoju zapłodnionej komórki ( m.in. anomalie
chromosomów; blastopatie ( m.in. chromosomopatie ).
Przyczyny zaburzeń rozwoju
psychoruchowego i zaburzeń zachowania cd.
‹
Czynniki zewnątrzpochodne działające po zapłodnieniu ( w ontogenezie )
na zarodek i płód
/ embriopatie; do 3 m.ż w łonie matki, fotopatie; od 3 do 9 m.ż w łonie
matki /
- wirusy; embriopatie ( fotopatie ) wirusowe;
- bakterie; embriopatie ( fotopatie ) bakteryjne
- naświetlania; e. aktyniczne; matka w okresie ciąży nie powinna być
poddawana promieniowaniu rtg
- środki toksyczne; e. toksyczne; najlepiej żeby kobiety nie przyjmowały
żadnych leków
- zakażenia przez pasożyty m.in. toksoplazmoza ; fotopatie
- konflikt serologiczny
- niedobory pokarmowe i witaminowe
- zaburzenia krążenia
Im wcześniej działa niekorzystny czynnik na centralny układ nerwowy tym
bardziej drastyczne są objawy, szczególnie somatyczne, np.
niewykształcenie kończyn, rozszczep podniebienia.
12
Przyczyny zaburzeń rozwoju
psychoruchowego i zaburzeń zachowania cd.
‹
na dziecko w czasie porodu
- bezpośredni uraz czaszki, np. w porodach
kleszczowych
- wylewy śródczaszkowe wskutek urazu; są to
pęknięcia naczyń krwionośnych wskutek np.
przedłużającego się porodu lub nadmiernie
szybkiego gwałtownego porodu. Wylew może
uszkodzić komórki mózgowe w efekcie czego
występuje mózgowe porażenie dziecięce.
- zaburzenia w krążeniu płodowym
- niedotlenienie: dziecko po porodzie nie
krzyczy, jest zasinione ( zamartwica )
Przyczyny zaburzeń rozwoju
psychoruchowego i zaburzeń zachowania cd.
‹
Encefalopatie wczesnodziecięce lub określone
zespoły zaburzeń psychoneurologicznych
mające wpływ na dziecko po urodzeniu
- urazy, infekcje wirusowe i bakteryjne,
zapalenie opon mózgowych, wstrząśnienie
mózgu
- intoksykacje np. połknięcie przez dziecko
tabletek
- zaburzenia metabolizmu; nieprawidłowa
przemiana materii ( celiakia, zespół złego
wchłaniania, fenyloketonuria, zaburzenia
hormonalne, niedoczynność tarczycy,
niedotlenienie)
13
Hospitalizacja a rozwój dziecka
‹
Około 30 % dzieci i młodzieży, u których występuje choroba
przewlekła, ujawnia problemy rozwojowe i zaburzenia w
zachowaniu: lękliwość, niestałość emocjonalną, nadwrażliwość,
kapryśność, obawę przed nieznanymi osobami.
Spowodowane
hospitalizacją oderwanie
od rodziny to dla dziecka
przeżycie, które w dużym
stopniu zagraża jego
prawidłowemu rozwojowi.
Hospitalizacja a rozwój
dziecka cd.
‹
W miarę jak dziecko się
rozwija, jego reakcje
emocjonalne są coraz
mniej przypadkowe i
bardziej zróżnicowane.
Między 2. a 4. rokiem
życia przypada okres
największego nasilenia
strachu
14
Hospitalizacja a rozwój
dziecka cd.
‹
U dzieci starszych
wyrazem frustracji
jest agresja, a
przyczyną frustracji
oprócz braku
kontaktu z rodziną i
rówieśnikami jest
ograniczenie ruchu
Hospitalizacja a rozwój
dziecka cd.
‹
Radzenie sobie z chorobą może przybierać
formę przystosowawczą (racjonalizacja) i
nieprzystosowawczą (zaprzeczenie)
‹
Dlatego szczególne znaczenie dla
wszechstronnego i prawidłowego rozwoju
dziecka ma klimat psychiczny rodziny w której
wzrasta, bezwarunkowa akceptacja i
zapewnienie dziecku bezpieczeństwa i
miłości.
15