Polityka Unii Europejskiej wobec Arktyki

COLLOQUIUM WYDZIAŁU NAUK HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH
ROCZNIK I/2009
Maja Głuchowska-Wójcicka
Akademia Marynarki Wojennej
POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ
WOBEC ARKTYKI
STRESZCZENIE
W odpowiedzi na pojawiające się wyzwania związane z Arktyką, Komisja Europejska
wydała komunikat „Unia Europejska a region arktyczny”. Przedstawiła w nim skutki zmian klimatu
oraz działalności człowieka w Arktyce. Komunikat zawiera także propozycje systematycznych
i skoordynowanych działań zmierzających do ratowania Bieguna Północnego oraz reprezentuje
interesy i politykę Unii w sprawach Arktyki.
Arktyka to najdalej na północ wysunięty obszar Ziemi, który otacza Biegun
Północny. Swoją powierzchnią 27 mln km2 obejmuje część Rosji, Kanady, Norwegii, Szwecji. Finlandii, Alaskę, Grenlandię, Islandię oraz Ocean Arktyczny1.
W ostatnich latach możemy zaobserwować wzrost zainteresowania tym regionem. Przyczyn tego zamieszania jest wiele. Jedną z nich jest ocieplenie klimatu.
Zmiany klimatyczne na morzach przebiegają szybciej niż dotychczas zakładano.
Ostatnie lata przyniosły prawdziwe rekordy tempa topnienia lodowców. W okresie
od 2001-2007 grubość pokrywy lodowej na Oceanie Arktycznym zmniejszyła się aż
o połowę. Naukowcy przewidują, że już latem 2013 roku region Arktyki będzie
zupełnie wolny do lodu.
Znikające połacie lodu otwierają drogę do eksploatacji dna oceanu, gdzie
według analityków agencji naukowo-badawczej U.S. Geological Survey znajduje się
jedna czwarta światowych złóż ropy naftowej i gazu. Badacze twierdzą że pod pokrywą lodu kryje się 90 miliardów baryłek ropy naftowej oraz 60 bilionów metrów
sześciennych gazu ziemnego. Topnienie pokrywy lodowej stwarza też nowe możliwości dla żeglugi międzynarodowej. Otwierają się dwa nowe szlaki handlowe
– Przejście Północno-Wschodnie, permanentnie zablokowana przez lód trasa morska
wzdłuż północnych wybrzeży Rosji, po raz pierwszy otworzyła się dla żeglugi
w 2005 roku podczas rekordowych roztopów, oraz Przejście Północno-Zachodnie,
którego otwarcie skróci drogę z Nowego Yorku do Tokio z 11.300 mil (18.200km)
na 8.700mil (14.000km).
1
A. Makowski, Wspólne dziedzictwo czy wspólny problem, Prawo Morskie, tom XXIV,
PAN 2008, s. 145.
67
Maja Głuchowska-Wójcicka
Komisja Europejska opracowała strategie „Unia Europejska a region arktyczny”, w której przedstawiła skutki zmian klimatu oraz działalności człowieka na
terenie Arktyki. W strategii zaprezentowano interesy Unii oraz cele realizowanej
przez nią polityki. Ponadto określono propozycje systematycznych i skoordynowanych działań, które stanowią odpowiedź na pojawiające się w szybkim tempie wyzwania. Za sprawą tego komunikatu Unia Europejska dokonuje pierwszego kroku
w kierunku Arktyki. „Nie możemy pozostać obojętni wobec niepokojących tendencji ogólnego rozwoju, które w negatywny sposób oddziałują na klimat Arktyki,
a w konsekwencji na pozostałą część naszej planety. Z drugiej strony, połączenie
zmian klimatu z najnowszymi osiągnięciami technicznymi stwarza nowe możliwości, przeplatające się z nowymi wyzwaniami. Polityka realizowana przez Unię Europejską w licznych sektorach, m.in. środowiska, zmian klimatu, energii, badań,
rybołówstwa oraz transportu ma bezpośredni wpływ na region arktyczny. W związku z tym konieczne jest podjęcie skoordynowanych działań; niezbędną płaszczyznę
współpracy może stanowić zintegrowana polityka morska UE”2. Komisarz Unii ds.
stosunków zewnętrznych i europejskiej polityki sąsiedztwa Benita Ferrero-Waldner
powiedziała: „Arktyka jest wyjątkowym, a jednocześnie zagrożonym regionem,
położonym w bezpośrednim sąsiedztwie Europy”.
Unia Europejska jest nierozerwalnie związana z regionem arktycznym poprzez szczególne połączenie historii, geografii oraz ekonomii. Trzy Państwa Członkowskie Unii – Dania Finlandia i Szwecja – posiadają terytoria morskie na oceanie
arktycznym. Dwa inne państwa Arktyki – Islandia i Norwegia – są członkami Europejskiego Obszaru Gospodarczego3. Natomiast Kanada, Rosja i Stany Zjednoczone
są strategicznymi partnerami Unii. Europejski obszar arktyczny stanowi ponadto
główny punkt działania Instytutu Wymiaru Północnego4.
Rozległe obszary morskie oraz lądowe Arktyki stanowią zasadniczy i najbardziej wrażliwy element ziemskiego sytemu klimatycznego. Temperatura powietrza w regionie arktycznym wzrasta dwa razy szybciej niż światowa średnia.
Pokłady lodu, śniegu i wiecznej zmarzliny gwałtownie maleją, wyzwalając mechanizmy przyśpieszające globalne ocieplenie. Topnienie lodowców oraz nowe technologie zwiększają dostęp do żywych i nieożywionych zasobów Arktyki, a także
otwierają nowe trasy dla żeglugi. Chociaż Arktyka pozostaje jeszcze jednym z naj2
Tak o konieczności powstania strategii unijnej wobec Arktyki mówił Komisarz UE ds.
gospodarki morskiej i rybołówstwa Joe Borg.
3
Europejski Obszar Gospodarczy, EOG (ang. European Economic Area, EEA) - strefa
wolnego handlu i Wspólny Rynek. Obejmuje kraje Unii Europejskiej i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (z wyjątkiem Szwajcarii). EOG opiera się na czterech fundamentalnych
wolnościach: swobodzie przepływu ludzi, kapitału, towarów i usług.
4
W ramach Wymiaru Północnego - wspólnej inicjatywy państw członkowskich Unii
Europejskiej, Islandii, Norwegii i Rosji – utworzony został „Instytut Wymiaru Północnego”.
Instytut ten służy m.in. rozwijaniu współpracy naukowej w obszarach priorytetowych dla Wymiaru Północnego obejmujących obecnie następujące dziedziny: energia i środowisko, zdrowie,
logistyka, kultura, szkolnictwo wyższe.
68
COLLOQUIUM WNHiS
Polityka Unii Europejskiej wobec Arktyki
bardziej dziewiczych regionów na Ziemi, to w najbliższych latach będzie coraz bardziej narażona na zagrożenia spowodowane zmianami klimatycznymi oraz wzmożoną działalnością człowieka.
Wyzwania i możliwości związane z Arktyką będą miały znaczący wpływ na
życie przyszłych pokoleń. Niezbędnym elementem polityki Unii Europejskiej jest
więc koordynowanie i usystematyzowanie działań wobec Arktyki we współpracy
z państwami arktycznymi oraz innymi partnerami. Polityczne cele Unii względem
regionu arktycznego obejmują, ochronę i zachowanie środowiska naturalnego Arktyki, promowanie zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych oraz
przyczyniania się do zacieśniania współpracy międzynarodowej.
Działalność państw członkowskich Unii Europejskiej – jak większości
państw – zostawia ślad na środowisku naturalnym Arktyki. Dlatego niezbędne staje
się podjęcie działań zmierzających do zredukowania skutków zmian klimatycznych.
Zarówno Unia Europejska jak i państwa członkowskie są stronami wielu umów
międzynarodowych regulujących kwestie środowiskowe, jednak specyficzność
i szczególna wrażliwość środowiska arktycznego utrudnia podjęcie prac zmierzających do ochrony tego regionu.
Głównym celem realizowanym przez Unię Europejską w ramach strategii
arktycznej jest ochrona i złagodzenie negatywnych skutków zmian klimatycznych
oraz wspieranie przystosowania się do nieuchronnych przemian. Działania ochronne
powinny także dotyczyć innych globalnych i transgranicznych procesów, które mogą mieć negatywny wpływ na środowisko w Arktyce. Czynności te powinny doprowadzić do stworzenia uniwersalnego, całościowego systemu zarządzania ludzką
aktywnością, obejmującego środowiskowe aspekty każdej kategorii. Aby osiągnąć
wyznaczone cele Unia zamierza ocenić efektywność dotychczasowych działań podjętych w ramach umów multilateralnych oraz wzmocnić międzynarodową aktywność w zwalczaniu skutków zmian klimatycznych, zwłaszcza w regionach
szczególnie podatnych i wrażliwych na tego rodzaju zmiany. Ponadto zmierza nawiązać wzmocnioną współpracę z państwami arktycznymi oraz aktywnie popierać
działalność w zakresie oszczędności energii, rozwoju źródeł energii odnawialnej,
ograniczanie zanieczyszczania środowiska chemikaliami radioaktywnymi i ciężkimi
metalami, a także objąć ochroną gatunki zwierząt żyjące w regionie arktycznym.
Polityka Unii w Arktyce odnosi się także do wspierania autochtonicznej
ludności regionu arktycznego oraz ochrony lokalnych gatunków zwierząt. Rdzenni
mieszkańcy Arktyki są chronieni specjalnymi postanowieniami międzynarodowymi.
Pierwsi ludzie pojawili się w Arktyce około 4,5 tysiąca lat temu. Zaczęli osiedlać się
w tym regionie i pozostali do dziś. To plemiona Inuitów i Aleutów, zwani przez
społeczność międzynarodową Eskimosami. Obecnie mieszkańcy Arktyki na własnej
skórze odczuwają skutki globalnego ocieplenia. Eskimosi skarżą się, że jeżeli globalne ocieplenie będzie postępować, to nie będą mieć szansy przekazać kolejnym
pokoleniom podstawowych czynności, chociażby tak prozaicznych jak budowa
igloo. Zmiany klimatyczne uczyniły bardzo wiele szkód. Ludzie muszą szukać nowych szlaków polowań. Te, których zazwyczaj używali zostały zniszczone, brakuje
R. I/2009
69
Maja Głuchowska-Wójcicka
na nich śniegu lub też jego struktura jest nieodpowiednia i uniemożliwia poruszanie
się po nim5. Prawa rdzennej ludności stanowią priorytetowy obszar działania Europejskiej Inicjatywy do spraw Demokracji i Praw Człowieka6.
Unia wspiera i szanuje prawa autochtonicznej ludności Arktyki do życia
według przyjętych zwyczajów. Polowanie na dzikie zwierzęta jest istotne dla egzystencji tego regionu i częścią tradycji mieszkańców Arktyki. Jednakże współczesna
działalność człowieka doprowadziła do zdziesiątkowania niektórych gatunków
zwierząt, co wzbudza troskę o byt pewnych populacji. Dlatego Unia Europejska
postanowiła nawiązać dialog z ludnością Arktyki i współpracować w dziedzinie
ochrony życia zwierząt.
Państwa członkowskie Unii są liderami w prowadzeniu badań w regionie
arktycznym. W przyszłości Europa powinna jeszcze bardziej angażować się
w sprawy Arktyki poprzez organizowanie nowych programów badawczych, stworzenie infrastruktury badawczej, wzmacnianie współpracy międzynarodowej
w dziedzinie ochrony środowiska, zdrowia i energii. Celem Unii, a także innych
państw działających na arenie międzynarodowej jest powstanie Globalnego Ziemskiego Systemu Obserwacji7.
Istotnym punktem w strategii unijnej wobec Arktyki jest promowanie zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych. Pod pokrywą lodową oceanu
arktycznego znajdują się pokłady niewykorzystanych węglowodorów, ropy naftowej
i gazu ziemnego8. Wiele spośród nich znajduje się w wyłącznych strefach ekonomicznych państw arktycznych. Zasoby pochodzące z Arktyki mogłyby wzmocnić
bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej i dostarczyć nowych źródeł energii.
Jednak eksploracja tych zasobów z powodu trudnych warunków panujących na biegunie będzie trudna, mozolna i pociąga za sobą ryzyko spowodowania szkody na
środowisku. Polityka Unii w tym zakresie wspiera wydobywanie zasobów naturalnych, ale powinno się to odbywać z poszanowaniem środowiska naturalnego Arktyki i z uwagą na wrażliwość tego regionu. Unia Europejska współpracuje w tym
zakresie zwłaszcza z Norwegią i Rosją. Państwa te, podobnie jak Unia, wspierają
wydobycie przyjazne środowisku.
5
D.F. Pelly, Sacred Hunt: A portrait of the relationship between seals and Inuit,
University of Washington Press 2001.
6
European Initiative for Democracy and Human Rights (EIDHR), celem programu jest
promowanie praw człowieka, rozwój demokracji oraz zapobieganie konfliktom w krajach nie
należących do Unii Europejskiej.
7
Global Earth Observation System of Systems ( GEOSS), to tzw. „system systemów”,
który łączy ze sobą już istniejące i dopiero powstające systemy obserwacyjne na całym świecie.
System ten łączy ze sobą dziewięć obszarów o kluczowym znaczeniu dla człowieka – zagrożenia
naturalne i katastrofy spowodowane przez człowieka, ochronę środowiska i zdrowia, zarządzanie
zasobami energii, przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i ich skutkom, ochrona zasobów
wodnych, zarządzanie ekosystemami, promowanie bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju.
8
C. Wood Mackenzie, F. Robertson, Future of the Arctic. A new dawn for exploration,
U.S. Geological Survey.
70
COLLOQUIUM WNHiS
Polityka Unii Europejskiej wobec Arktyki
Unia Europejska posiada największą na świecie flotę handlową. Wiele
z tych statków korzysta z międzynarodowych szlaków morskich. Około 90 proc.
handlu zagranicznego i 40 proc. handlu wewnętrznego odbywa się drogą morską.
Topnienie lodowców stopniowo otwiera nowe możliwości żeglugi przez wody Arktyki. Otwarcie przejścia północnego znacznie skróci drogę z Europy do Azji, pozwoli to zaoszczędzić energie, zredukować emisję gazów i zmniejszy ruch na
głównych trasach żeglugowych. Unia jako strona Konwencji o Prawie Morza,
wspiera wolność żeglugi oraz prawo do nieszkodliwego przepływu i takie zasady
będzie popierać także na nowo powstałych szlakach. Unia Europejska zaleca pełne
wdrożenie zobowiązań dotyczących zasad żeglugi, bezpieczeństwa morskiego,
układu tras i standardów środowiskowych Arktyki, zwłaszcza w ramach Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO)9. Natomiast w dziedzinie transportu lądowego
i lotniczego głównym celem Unii jest rozwój infrastruktury wspierającej stosunki
Wschód-Zachód.
Nie ma szczególnego porozumienia odnoszącego się do reżimu Arktyki.
Żaden kraj, ani grupa krajów nie sprawuje suwerennej władzy nad Biegunem Północnym. Istnieje kilka granic morskich gdzie państwa nadbrzeżne nie zgodziły się
na delimitacje wyłącznej strefy ekonomicznej. Dania i Kanada spierają się o malutką
wyspę Hans, która znajduję się między Grenlandią a Ziemią Ellesmere’a. Spór ten
trwa od 1973 roku, przyczyną jest położenie wyspy. Wyspa leży pośrodku cieśniny
Naresa i można z niej potencjalnie kontrolować ruch morski w całej cieśninie. Natomiast Rosja już od ponad 30 lat prowadzi dyplomatyczną walkę z Norwegią
o granicę na Morzu Barentsa. Rosja i Kanada zgodnie postrzegają pasma wód
wzdłuż swych północnych granic za swoje terytoria. Oba państwa chcą kontrolować
wszelką żeglugę w przejściu północno-wschodnim i północno-zachodnim.
W wyścigu po skarby polarne liderem zdaje się być Rosja, która nadała mu
tempa dwa lata temu, organizując spektakularną wyprawę naukową „Arktyka 2007”.
Spektakularną, ponieważ w jej trakcie dokonano zatknięcia na dnie Oceanu Arktycznego flagi rosyjskiej, symbolizującej aspiracje Moskwy do rozciągnięcia
zwierzchności terytorialnej w tym rejonie. Celem ekspedycji było również zebranie
dowodów na przynależność Grzbietu Łomonosowa do rosyjskiego szelfu kontynentalnego. Rosja chce też utworzyć specjalną grupę wojsk dla ochrony swoich interesów w Arktyce. Przewiduje to strategia arktyczna, przygotowana przez Radę
9
Międzynarodowa Organizacja Morska (International Maritime Organization - IMO)
jest wyspecjalizowaną agendą ONZ, zajmującą się wyłącznie sprawami morskimi, a w szczególności bezpieczeństwem na morzu oraz zapobieganiem zanieczyszczaniu środowiska morskiego
przez statki. Cele działania IMO są realizowane poprzez szeroką wymianę informacji, analiz
i koncepcji rozwiązań dokonywanych w Komitetach (Bezpieczeństwa na morzu - MSC, Ochrony
środowiska morskiego - MEPC, Prawnego - LEG, Ułatwień w obrocie morskim - FAL), Podkomitetach (obecnie działa 11 podkomitetów) oraz na bieżąco powoływanych Grupach Roboczych.
W wyniku tych prac sporządzane są i uchwalane umowy międzynarodowe (konwencje) oraz
rezolucje i okólniki, zawierające zalecenia i instrukcje oraz interpretacje dla rządów państw
członkowskich, a także poprawki do wcześniej uchwalonych konwencji i dokumentów.
R. I/2009
71
Maja Głuchowska-Wójcicka
Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej. Dokument ten, zatytułowany jest „Podstawy
polityki państwowej Federacji Rosyjskiej w Arktyce na okres do 2020 roku i w dalszej
perspektywie”. Strategia ta przewiduje, że w rosyjskiej części Arktyki zostaną wkrótce
rozmieszczone siły wojskowe, które zapewnią jej „bezpieczeństwo w różnych warunkach polityczno-wojskowych”. Ponadto region będą kontrolować specjalne pograniczne oddziały FSB. Sekretarz Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej (RBFR),
zadeklarował, że „Arktyka musi stać się główną strategiczną bazą surowców Rosji”
i nie wykluczył, że walka o te zasoby będzie prowadzona militarnymi środkami10.
Działania w regionie polarnym prowadzi także Kanada. W sierpniu ubiegłego roku
premier Harper zapowiedział, że będzie bronił suwerenności kanadyjskiej Arktyki.
Jednocześnie Kanada przeprowadziła jak dotychczas największe manewry wojskowe
w rejonie oraz zablokowała sprzedaż technologii radarowych dla USA ze względów
bezpieczeństwa. Stany Zjednoczone, które wciąż nie ratyfikowały Konwencji o Prawie Morza, rozpoczęły badanie dna morskiego wokół wzniesienia Czukockiego rozciągającego się około 800 km na północ od Alaski.
Wszystkie państwa regionu arktycznego dążą do rozszerzenia granic swojej
jurysdykcji. W kwietniu tego roku Norwegia uzyskała od Komisji ONZ ds. szelfu
kontynentalnego prawo do powiększenia swojego szelfu o 235 tys. km2. Komisja
zatwierdziła prawo Norwegii do olbrzymich obszarów Morza Norweskiego, Morza
Barentsa i Oceanu Arktycznego. Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie
morza stanowi, że każde państwo nadbrzeżne może żądać rozszerzenia granicy swego szelfu kontynentalnego ponad ustaloną przez konwencję granicę 200 mil morskich od ich linii brzegowej11. Jakby nie było przyznanie Norwegii prawa do
poszerzenia szelfu zaowocuje wysuwaniem identycznych roszczeń przez inne państwa arktyczne, niektóre zresztą już to uczyniły – Rosja twierdzi, że Grzbiet Łomonosowa na dnie morza jest częścią jej szelfu kontynentalnego i już złożyła
odpowiedni wniosek do Komisji. Dania powołując się na badania szelfu w okolicach
Bieguna Północnego upiera się przy twierdzeniu, że jest on częścią szelfu gren10
Strategia arktyczna, przygotowana przez Radę Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej
z dnia 12 maja 2009 roku. Dokument ten, zatytułowany „Podstawy polityki państwowej Federacji
Rosyjskiej w Arktyce na okres do 2020 roku i w dalszej perspektywie” zastąpił dotychczasowa
koncepcję z 2000 roku.
11
Art. 76. 7. Państwo nadbrzeżne wytycza zewnętrzne granice swojego szelfu kontynentalnego tam, gdzie szelf rozciąga się poza 200 mil morskich od linii podstawowych, od których
mierzy się szerokość morza terytorialnego, łącząc liniami prostymi o długości nieprzekraczającej
60 mil morskich stałe punkty określone za pomocą współrzędnych szerokości i długości geograficznej, Art. 76. 8. Informacje o granicach szelfu kontynentalnego rozciągającego się poza 200
milami morskimi od linii podstawowych, od których mierzy się szerokość morza terytorialnego,
są przedstawiane przez państwo nadbrzeżne Komisji Granic Szelfu Kontynentalnego, utworzonej
zgodnie z aneksem II, z uwzględnieniem sprawiedliwej reprezentacji geograficznej. Komisja
wydaje zalecenia państwom nadbrzeżnym w sprawach dotyczących ustanowienia zewnętrznych
granic ich szelfu kontynentalnego. Granice szelfu ustanowione przez państwo nadbrzeżne na
podstawie tych zaleceń są ostateczne i wiążące.
72
COLLOQUIUM WNHiS
Polityka Unii Europejskiej wobec Arktyki
landzkiego, a Grenlandia należy przecież do Danii, zatem Arktyka powinna być
duńska. Sama Grenlandia upatruje w uzyskaniu kontroli nad Arktyką i jej zasobami
szansy na niepodległość. Państwu nadbrzeżnemu przysługuje wyłączne prawo badania szelfu i eksploatacji jego zasobów naturalnych12.
Ramy prawne do regulowania stosunków w Arktyce dostarcza Konwencja
o prawie morza z 1982 roku. Stanowi on podstawę od rozstrzygania sporów, zawiera
zasady korzystania z zasobów żywych i nieożywionych oraz zasad odnoszące się do
ochrony środowiska. Oprócz konwencji ONZ istnieje szereg innych porozumień
międzynarodowych dotyczących ochrony środowiska i mających zastosowanie do
Arktyki. W maju 2008 roku pięć państw nadbrzeżnych Oceanu Arktycznego przyjęło Deklarację13, w której zobowiązały się do działania i rozstrzygania konfliktów
w ramach istniejących ram prawnych.
Głównym problemem w zarządzaniu Arktyką jest rozdrobnienie owych ram
prawnych, brak skutecznych instrumentów działania oraz brak ogólnej wspólnej
polityki. Dlatego celem UE jest rozwój współpracy w zarządzaniu Arktyką oparty
na Konwencji z 1982 roku. Zapewnia ona bowiem bezpieczeństwo i stabilność,
ochronę środowiska oraz promuje zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych przy jednoczesnym zapewnieniu równego i otwartego dostępu do tych dóbr.
Unia Europejska stawia przede wszystkim na dialog i współprace z państwami arktycznymi. Celem jest prowadzenie dalszych badań w tym regionie, ochrona środowiska w tym przede wszystkim zapobieganie negatywnym wpływom
spowodowanym przez zmiany klimatyczne oraz promowanie zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych.
Wielu polityków uznaje, że najlepszym rozwiązaniem dla Arktyki byłoby,
gdyby został jej przyznany taki sam status jak Antarktyce - zabraniający przeprowadzania na niej manewrów wojskowych oraz prób z bronią jądrową, utrzymujący
wolność badań naukowych i rozwijający współpracę międzynarodową, a przede
wszystkim zabraniający wysuwania nowych roszczeń oraz poszerzania już istniejących14. Takie „porozumienie arktyczne” powinno oczywiście uwzględniać pozycje
12
Art. 77. 4. Zasoby naturalne, o których mowa w niniejszej części, obejmują zasoby mineralne oraz inne nieożywione zasoby dna morskiego i jego podziemia, jak również organizmy
żywe należące do gatunków osiadłych, to znaczy organizmy, które w stadium, gdy nadają się do
połowu, albo pozostają nieruchome na dnie morskim lub pod nim, albo nie są zdolne do poruszania
się inaczej, niż pozostając w stałym fizycznym kontakcie z dnem morskim lub jego podziemiem.
13
Deklaracja zawarta na konferencji w Ilulissat, zorganizowana przez duńskiego ministra
spraw zagranicznych oraz premiera Grenlandii. W spotkaniu wzięło udział pięć państw nadbrzeżnych
graniczących z Oceanem Arktycznym – Kanada, Dania, Rosja, Norwegia oraz Stany Zjednoczone. Na
konferencji omówione zostały zagadnienia związane z Oceanem Arktycznym w szczególności sprawy
dotyczące ochrony środowiska, bezpieczeństwa morskiego oraz poszukiwania złóż.
14
Układ w sprawie Antarktyki z 1.12.1959 roku podpisany przez rządy Argentyny, Australii, Belgii, Chile, Republiki Francuskiej, Japonii, Nowej Zelandii, Norwegii, Rosji, Wielkiej
Brytanii, Irlandii, Stanów Zjednoczonych. Umowa mówi o wykorzystaniu Arktyki wyłącznie
w celach pokojowych i nie powinna ona stać się nigdy przedmiotem sporów międzynarodowych.
R. I/2009
73
Maja Głuchowska-Wójcicka
państw arktycznych i regulować współpracę międzynarodową w zakresie ochrony
środowiska naturalnego Bieguna Północnego.
Podsumowując powyższe rozważania można stwierdzić, że Unia Europejska
postawiła sobie trzy główne cele polityczne związane z regionem arktycznym
– ochrona i zachowanie Arktyki, działanie na rzecz zrównoważonego wykorzystania
zasobów oraz przyczynienie się do lepszego, wielostronnego zarządzania Arktyką.
Komisja przedstawiła propozycje działań zmierzających do osiągnięcia wymienionych celów, jak na przykład: kontrolowanie i monitorowanie emisji chemikaliów,
zwiększenie współpracy w zakresie zapobiegania katastrofom, stworzenie nowej
infrastruktury badawczej oraz zaangażowanie arktycznej ludności autochtonicznej
w prowadzenie regularnego dialogu. Komisja za konieczne uznaje również rozszerzenie istniejących ram prawnych, działanie na rzecz pełnego wdrożenia istniejących
przepisów oraz podnoszenia standardów dotyczących środowiska naturalnego i bezpieczeństwa, określonych przez Międzynarodową Organizację Morską.
BIBLIOGRAFIA
[1]
Communication from the Commission to the European Parliament and the
Council.
[2]
The European Union and The Arctic Region, 20.11.2008, Brussels.
[3]
A. Makowski, Wspólne dziedzictwo czy wspólny problem, Prawo Morskie
tom XXIV, PAN 2008.
[4]
D.F. Pelly, Sacred Hunt: A portrait of the relationship between seals and
Inuit, University of Washington Press 2001.
[5]
C. Wood Mackenzie, F. Robertson, Future of the Arctic. A new dawn for
exploration, U. S. Geological Survey.
[6]
Strategia arktyczna, przygotowana przez Radę Bezpieczeństwa Federacji
Rosyjskiej z dnia 12 maja 2009 roku. Dokument ten, zatytułowany „Podstawy polityki państwowej Federacji Rosyjskiej w Arktyce na okres do 2020 roku i w dalszej perspektywie” zastąpił dotychczasowa koncepcję z 2000 roku.
[7]
Konwencja o prawie morza z 1982 roku, Dziennik Ustaw Nr 59 z 2002, poz.
543.
[8]
www.arctic-council.org
[9]
www.imo.org
74
COLLOQUIUM WNHiS