Rola animatorów kultury w epoce ponowoczesnej

PRZEGLĄD Edukacyjny 1 (73)
Anna Iwicka-Okońska
Rola
animatorów kultury
w epoce
ponowoczesnej
O animacji kultury w Polsce i w krajach Unii mówi się
już od wielu lat, rozumiejąc ją jako pomoc w rozwiązywaniu problemów organizacyjnych wolnego czasu, która ukierunkowana jest na zmniejszenie dysonansu między oczekiwanym a rzeczywistym zachowaniem jednostki. Podstawowym celem tak rozumianej animacji jest wzbogacenie
czasu wolnego wartościami, które dają szansę zaspokojenia rosnących potrzeb człowieka, a także rozwijanie
i kształtowanie tych potrzeb. Dlaczego członkom naszego
społeczeństwa ta pomoc jest potrzebna?
Zmieniające się warunki społeczno-ekonomiczne kraju, niedostateczny mecenat państwa nad kulturą powodują,
że wielu dorosłych Polaków zmienia swoje zachowania
kulturalne w czasie wolnym, a tym samym może spowodować brak odpowiednich wzorów uczestnictwa w kulturze w środowisku domowym. Może to mieć wpływ na
kształtowanie się mechanizmów dyferencjacji (zróżnicowania) kulturalnej młodego pokolenia, na tworzenie się elit
kulturalnych, jak również powiększanie się grup społecznych zapóźnienia czy wręcz kalectwa kulturalnego. I tu
pojawia się zadanie dla nauczycieli – uświadomienie
uczniom, że satysfakcja, jaką starają się uzyskać z czasu
wolnego wcale nie jest sprawą dużej ilości czasu, większej
ilości pieniędzy, bogatszej infrastruktury, natomiast zależy od tego, w jaki sposób środki te wykorzystamy.
Jest i kolejny powód, dla którego działania animatorów kultury są takie ważne, a wiąże się on z problemem,
polegającym na tym, jak chronić i wspierać kulturę w okresie, gdy Europa zmierza do integracji? Tworząc zwartą
całość, jedną Europę, powinniśmy jednak znaleźć sposób
na zachowanie kulturalnej odrębności. Młodzież odczuwa,
że jest jej w narodowym modelu kultury symboliczno-romantycznej po prostu za ciasno. Mamy tu chyba do czynienia ze
swoistym kryzysem tożsamości na drodze do wykreowania
nowego modelu kultury. Jeśli nie mamy możliwości „powrotu do czystych kultur narodowych, stoimy przed faktem kreacji nowej wersji kultury, która by potrafiła pomieścić w sobie
wymiary kultury uniwersalnej (jako efekt jednoczenia świata), a równocześnie zachować coś z tego, co każdego z nas
współkształtuje i w pewnym sensie wyznacza istotne elementy kultury narodowej1.
Jest jeszcze trzeci aspekt animacji kultury, a raczej animacji społeczno-kulturalnej. Toczące się w ostatnich latach
w Polsce dyskusje i spory polityczne na temat kształtowania demokracji, koncentrują się wokół form sprawowania
władzy i zasad wolnorynkowego systemu gospodarczego,
PREZENTACJE
marginalne zaś w nich miejsce zajmuje kulturowy wymiar
demokracji i edukacja kulturalna. Tymczasem wymiar ten
stanowi niezbędny warunek urzeczywistnienia demokracji,
a wartości kultury traktowane są często jako kryteria oceny
stanu i postępu demokracji w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i edukacyjnej2. Animacja pojawia się
przede wszystkim w społeczeństwach demokratycznych,
w których ceni się spontaniczną aktywność jednostek
i grup, jest wyrazem rosnących swobód obywatelskich
i kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego. Chodzi
tu o aktywność grup samoorganizujących się „dla wzięcia
losu we własne ręce”, o aktywność stowarzyszeń społecznych i środowisk lokalnych. Animacja jest wyrazem akcentowania wielości sposobów uczestnictwa w kulturze, podkreślania różnorodności stylów życia, istnienia odrębnych
tradycji kulturowych, istnienia rozmaitych subkultur w ramach kultury dominującej. Animacja może być wykorzystana jako metoda stosowana w ruchach regionalistycznych,
wspierająca realizację idei „małych ojczyzn”3. Chodzi o różnorodne propozycje społeczne lub kulturalne mające na
względzie potrzeby społeczności lokalnej, polepszenie
charakteru życia, pogłębienie kontaktów międzyludzkich,
o świadome zachęcanie i stymulowanie jednostek oraz grup
do samodzielnego projektowania i realizowania zadań.
Powszechny kryzys
Powszechny kryzys, jakiego współcześnie doświadczamy obejmuje różne obszary życia i przybiera rozmaite formy. Najbardziej charakterystycznymi aspektami tego zjawiska są destrukcja i atomizacja środowisk społecznych, narastające poczucie alienacji i samotności, kryzys tradycyjnych instytucji i wszelkich autorytetów, zagrożenia ekologiczne, postępujący zamęt i chaos spowodowany rozkładem
elementarnych norm moralnych i obyczajowych, uwarunkowany radykalnymi zmianami cywilizacyjnymi i kulturowymi. Żyjemy w wieku rewolucji informatycznej, otwarcia
na świat i zmian w zakresie wiedzy i wartości, postępującej
heterogenizacji i pluralizacji kultury, dostarczającej wielu
wzorów i norm – często sprzecznych ze sobą. Zwielokrotniają się oddziaływania mediów we wszystkich wymiarach
życia, wzmagają się kontakty z innymi kulturami i cywilizacjami. Trwa ostra, nie pozbawiona emocji debata między
modernizmem (nowoczesnością) i postmodernizmem (ponowoczesnością) nad kryzysem kultury przełomu tysiąclecia oraz sposobami jego przezwyciężenia – tak dramatycznie charakteryzuje nasze czasy Mieczysław Gałaś4.
Rzeczywiście, w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, dzięki nowoczesnym technologiom komunikacyjnym
świat skurczył się do wymiaru „globalnej wioski”. W jego
ramach upowszechnia się tendencja do unifikacji dostępnych treści kultury, do ujednolicania naszego obrazu świata
i naszego zachowania w świecie. Ta tendencja ma charakter uniwersalistyczny, tworzy typ człowieka kultury technicznej.
Tej tendencji do unifikacji przeciwstawia się postępująca tendencja do artykulacji ukrywanych dotąd różnic.
W wielu miejscach współczesnego świata dokonuje się
emancypacja ras, narodów, klas i płci, upadek systemów
totalitarnych, rozpad starych i powstawanie nowych organizmów państwowych i społecznych, odradzanie się nacjonalizmów, „migracje ludów”. Gwałtowne zmiany techniczne i informatyczne łączą się z pomieszaniem uznawanych
dotąd wartości. Stwarza to zarówno możliwości rozwoju
człowieka, jak i zagrożenia. Dla edukacji istotne jest pyta-
11
PREZENTACJE
nie: Jak pogodzić zrodzoną przez współczesną cywilizację techniczną tendencję do globalizacji świata z respektem dla unikatowości poszczególnych kultur? Jak sprawić,
by „globalna wioska” nie niszczyła odrębności i bogactwa
wartości charakterystycznych dla kultur etnicznych i narodowych? W jaki sposób kształtować kompetencje intelektualne i moralne Polaków do uczestnictwa w kulturze,
by bez stosowania przymusu podtrzymać w nich wysiłek
sublimacji potrzeb i wartości oraz bronić kultury przed
trywializacją, naporem materializmu, nihilizmu, nierozumnym konsumizmem i szmirą epatującą brutalnością,
przemocą i wulgaryzmem? Jaką wiedzę, postawy i wartości w zakresie edukacji kulturalnej powinna promować
szkoła, a jakie miejsce przypada wpływom instytucji pozaszkolnych: rodzinie, grupom rówieśniczym, kulturze
masowej, środowisku lokalnemu i społeczeństwu? Jedno
jest pewne: żadna współczesna kultura narodowa nie jest
samowystarczalna, żadna nie rozwija się na zasadzie inkluzji, lecz czerpie różnorodne treści i wartości spoza obrębu
kultury narodowej i wprowadza je do kultury własnej.
W kształtowaniu tożsamości człowieka uczestniczą zatem
wątki czerpane z różnych kultur narodowych: elitarnych
i popularnych, współczesnych i historycznych, a najdonioślejsze zjawiska zachodzą na pograniczu różnych całości
kulturowych, na styku różnych wizji świata i człowieka,
w dialogicznym kontakcie z innymi kulturami5.
Apoteoza relatywizmu
Oprócz wspólnych poglądów, podzielanych przez wielu autorów, nie brak propozycji kontrowersyjnych a nawet
niepokojących, wiążących się głównie z nurtem postmodernistycznym, który odbierany jest jako apoteoza relatywizmu.
Zgodnie z poglądami wielu filozofów, humanistów
i wychowawców kultura spełnia swoje funkcje sensotwórcze, sprzyja rozwojowi człowieka i społeczeństwa, gdy w jej
ramach jest miejsce na metafizykę i transcendencję, jako
struktury symboliczne źródłowo wyposażające kulturę
w doświadczenie sacrum, wnoszące w życie człowieka
i w układy społeczne poczucie ładu, wiary, szczęścia, losu,
dobra i zła, istnienia w czasie, a także doświadczenie profanum. Kultura, która sprzyja rozwojowi, korzysta z tradycji,
poddaje ją nieustannej krytyce, pozwalającej ocalić i wspierać te wartości, które są żywe i inspirujące, które pozwalają
zachować względną równowagę między elementami zachowawczymi i stymulującymi zmiany. Uprawomocnione miejsce zajmuje w niej dążenie do indywidualnych celów życiowych i obywatelska odpowiedzialność za życie wspólnoty,
obiektywne wartości uniwersalne, transkulturowe (wolność,
prawda,, godność człowieka, miłość etc.)i wartości partykularne i zmienne6.
Niebezpieczeństwo w kulturze – jej kryzys lub degradacja – pojawia się wówczas, gdy absolutyzuje się jedno
stanowisko. Wszystko wskazuje na to, że tak traktują kulturę postmoderniści. Ich zdaniem doświadczenia dwudziestego wieku nie pozwalają już kultywować wcześniejszej
wiary w rozum, w osiągnięcia nauki i techniki, w obiektywny sens historii, we wspólnotę rodziny ludzkiej, inspirowanej przez zbiór obiektywnych ogólnoludzkich wartości. W celu wyzwolenia człowieka z modernistycznych iluzji,
postmoderniści poddają dekonstrukcji a nawet destrukcji,
podstawowe wartości kultury zachodniej. [...] Odcinając się
od całego dziedzictwa europejskiego, w walce z dogmatyzmem i absolutnymi wartościami nowoczesności, postmo-
12
dernizm, podporządkowując kulturę feerii rynku, reklamy
i mody, wprowadza nowe pojęcia i nowe kontrzasady, stanowiące często negatyw poprzednich7.
W kulturze ponowoczesnej postmoderniści akcentują
to, co ma w niej charakter tymczasowy, nieprzewidywalny, żywiołowy i chaotyczny, wieloznaczny, asystemowy
i irracjonalny. W sposób niefrasobliwy i nonszalancki traktowana jest wszelka tradycja we własnej kulturze i w innych
kulturach narodowych. Niepokojący wydaje się postępujący zanik samowiedzy historycznej, który prowadzi
w konsekwencji do utraty poczucia tożsamości kulturowej.
Ale po co komu tożsamość kulturowa, jeśli kulturę
redukuje się do funkcji ludycznej? Ważniejsza okazuje się
reklama i opakowanie produktu niż jego wartość intelektualna. Traktowanie kultury jedynie jako źródła przyjemności i zabawy, zubaża refleksję o człowieku, bowiem pomija ludzkie cierpienia i lęki, nędzę, bezrobocie i niepewność najbliższej przyszłości, nierozłącznie związane
z życiem, którego my lub osoby nam bliskie, na co dzień
doświadczamy.
Technopol
Głównym filarem kultury postmodernistycznej jest
kultura masowa. N. Postman8 poddając wnikliwej analizie
trendy ją charakteryzujące nazywa je technopolem. Technopol to pewien stan kultury. To również stan umysłu. Polega na deifikacji techniki, co oznacza, że kultura poszukuje
sankcji w technice, znajduje w niej satysfakcję i przyjmuje
od niej rozkazy. Pasywnie poddając się nieograniczonym
możliwościom stwarzanym przez postęp technologiczny,
kultura postmodernistyczna rezygnuje z dbałości o wartości
duchowe. Fascynuje się przedmiotami, niesłychanie wyrafinowanymi i „mądrymi” maszynami (komputer, „automatyczny pilot”, „automatyczna sekretarka”) do myślenia,
zabawy, rozrywki, odwraca uwagę od żywych osobników
„trudniejszych w obsłudze”, mniej podatnych na manipulację, nieobliczalnych i nieprzewidywalnych9.
Społeczeństwo nastawione na nieustanny wzrost ilościowy, zorientowane na cele materialne, kreuje chorą jednostkę – człowieka zagubionego, wyalienowanego, często
wątpiącego w sens własnej egzystencji. Wielka obietnica
nieograniczonego postępu, panowania nad przyrodą, materialnego dostatku nie spełniła się. Jesteśmy społeczeństwem ludzi notorycznie nieszczęśliwych – samotnych, lękliwych, przygnębionych, uzależnionych, zadowolonych wówczas, gdy uda się nam zabić czas wolny. Dzisiejsze społeczeństwo określane jako „pęknięte”, „rozbite”, charakteryzuje się
rozpadem tradycyjnych form społecznych. Zauważa się zjawisko masowości, z którym wiążą się złożone i naglące problemy poczucia utraty tożsamości, nieprzystosowania, patologii społecznych, dewiacji, samotności. Ginie autentyczna
komunikacja międzyludzka, która zostaje sformalizowana10.
Taki wizerunek współczesnego człowieka – ukazujący
pozorne szczęście a rzeczywisty dramat ludzi, żyjących
w dobie ponowoczesności, skłania do refleksji11 i działań
w celu zmiany funkcjonującego modelu społeczeństwa.
Konieczność ograniczenia procesów edukacji unifikującej
na rzecz pobudzania podmiotowej kreatywności, samokształcenia, samorealizacji człowieka, stymulowania jego
sił duchowych, implikuje zmiany dotychczasowych zadań
edukacyjnych. Nową orientację w myśleniu o edukacji przedstawił w roku 1995 Komitet Prognoz „Polska w XXI wieku” przy Prezydium PAN w swoim raporcie zatytułowanym „Droga do roku 2010”.
PREZENTACJE
PRZEGLĄD Edukacyjny 1 (73)
Nowe inicjatywy edukacyjne
Komitet apelował o podejmowanie działań mających na
celu obronę człowieka przed niebezpieczeństwem zubożenia wewnętrznego, utratą sensu życia i szacunku wobec
wartości wyższych, pogłębianie humanistycznej motywacji
jego wyborów, kulturę moralną, kulturę uczuć, rozwijanie
zdolności do zachowań empatycznych i prospołecznych.
Ważne są zarówno troska o pokój na świecie, ekologiczną
jakość życia gospodarczego i społecznego, jak i kształtowanie otwartości na wielość i różnorodność świata, systemów,
zachowań, wartości, poglądów i religii, poszanowanie praw
człowieka, jak i pogłębianie więzi wspólnotowych między
ludźmi. Nowe inicjatywy edukacyjne muszą być nastawione na upowszechnianie bardziej niż dotychczas orientacji
na „być’, jako przeciwwagi dla panującej orientacji życiowej
„mieć”, pobudzanie inicjatywności, aktywności, działań innowacyjnych, umiejętności odpowiedzialnego uczestnictwa
w życiu wspólnoty, umacnianie kulturowej tożsamości każdego narodu, każdej społeczności, Europy, świata, wreszcie
– uznanie kultury za podstawowe źródło zbiorowej i jednostkowej samowiedzy, a także inspirację działań kreatywnych.
Jako szansa na realizację współczesnych wyzwań edukacyjnych jawi się zespól metod zwany animacją społeczno-kulturalną, a animator kultury – realizator idei animacji
w praktyce – staje się dziś postacią cenioną i poszukiwaną.
1
H. Kwiatkowska, Europejski wymiar edukacji: próba identyfikacji
idei – implikacja dla kształcenia nauczycieli, „Studia Pedagogiczne”, t. LXI, Warszawa 1995, s. 61.
2
M. Gałaś, Wartości kulturalne w kulturze u progu XXI wieku, [w:]
Edukacja kulturalna w społeczeństwie obywatelskim pod red. J. Żebrowskiego, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 1997, s. 117.
3
A. Schindler, O istocie animacji, [w:] Animacja społeczno-kulturalna wobec przemian cywilizacyjnych pod red. K. Hrycyk, Wrocław
2000, s. 15.
4
M. Gałaś, Wartości kulturalne w epoce ponowoczesnej a wyzwania
edukacyjne, [w:] Edukacja kulturalna w społeczeństwie obywatelskim pod red. J. Żebrowskiego, Gdańskie Towarzystwo Naukowe,
Gdańsk, 1997, s. 118.
5
Tamże, s.119.
6
Tamże, s. 121.
7
Tamże, s. 123.
8
N. Postman, Technopol: triumf techniki nad kulturą, przeł. A. Tanalska-Dulęba, PIW, Warszawa, 1995.
9
Tamże, s. 87.
10
B. Jedlewska, Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych,
Wyd. UMCS, Lublin, 1999, s. 21.
11
Podejmują je, m.in.: I. Wojnar (Edukacja i kultura, Lublin 1991),
A. Peccei (Przyszłość jest w naszych rękach, Warszawa 1987),
B. Suchodolaki (Wie mimo wszystko, Warszawa 1990).
Anna Iwicka-Okońska
WODN w Łodzi
REGULAMIN
WOJEWÓDZKIEGO KONKURSU GAZETEK SZKOLNYCH
GIMNAZJALNI ŻURNALIŚCI
1. W konkursie może wziąć udział każde gimnazjum
z województwa łódzkiego wydające gazetkę szkolną.
Konkursem nie są objęte gazetki przedmiotowe i wydawane w języku obcym oraz na nośnikach elektronicznych.
2. Zespoły redakcyjne do 16 kwietnia 2010 r. przysyłają pod adresem organizatora (Gimnazjum im. Czesława
Miłosza, Topola Królewska 66, 99-100 Łęczyca) 3 numery gazetki po 4 egzemplarze każdy, wydane w danym roku
szkolnym (o zakwalifikowaniu decyduje data stempla pocztowego). Do całości dołączają również kartę zgłoszeniową.
3. Zgłoszone do konkursu gazetki ocenia powołane
przez organizatora profesjonalne jury złożone z dziennikarzy łódzkich gazet – według następujących kryteriów:
● różnorodność tematyki i form wypowiedzi dziennikarskiej,
● jakość tekstów (pomysłowość w konstruowaniu tekstów, poprawność stylistyczna i gramatyczna itd.),
● samodzielność myślenia, odwaga autorów w podejmowaniu problemów istotnych dla społeczności gimnazjalnej i najbliższego środowiska lokalnego,
● estetyka gazetek (rozmieszczenie tekstów i elementów graficznych, ilustracje, właściwe wykorzystanie miejsca w publikacji),
● tworzenie gazetki szkolnej o własnej treści, bez zapożyczeń z Internetu oraz innych mediów, bez prezentowania wiedzy z podręczników i encyklopedii.
4. Do 12 maja 2010 r. organizatorzy powiadamiają zespoły najwyżej ocenionych gazetek o zakwalifikowaniu się
do finału i zapraszają do Gimnazjum im. Czesława Miłosza w Topoli Królewskiej na uroczystość finałową, która
odbędzie się 26 maja 2010 r. w godz. 10.00-13.00.
5. Podczas uroczystości finałowej nastąpi rozstrzygnięcie konkursu i wręczenie nagród, dyplomów i podziękowań.
6. Uwagi końcowe:
● Jury konkursowe zastrzega sobie wyłączne prawo interpretacji niniejszego regulaminu. Od jego werdyktu nie
przysługuje odwołanie.
● Nadesłane komplety gazetek nie podlegają zwrotowi
i przechodzą na własność organizatora.
● Organizatorzy nie wydają zaświadczeń o udziale redakcji gazetki szkolnej w konkursie.
Kontakt:
Gimnazjum im. Czesława Miłosza
w Topoli Królewskiej
Topola Królewska 66
99-100 Łęczyca
tel.: 024 722 3231; kom. 697 223-213
www.gmtk2.republika.pl
e-mail: [email protected]
13