Wykład 5

s. prof. Ewa J. Jezierska, PWT
- Wykład V
(+ początek wykładu IV)
6. ALEGORIA
A l e g o r i a to figura stylistyczna, która jest rozwiniętą metaforą. Obejmuje
cały utwór lub tylko jego część. Zbudowana jest na dwóch planach znaczeniowych:
jednego konkretnego, obrazowego i drugiego domyślnego, uogólnionego..
Natomiast metafora (przenośnia) to figura stylistyczna, w której podmiotowi
przypisane zostają właściwości, jakie z natury mu nie przysługują. (W NT np. stwierdzenie Jezusa: „Ja jestem bramą” (J 10,7) ma sens metaforyczny1.
a) Pieśń o winnicy (Iz 5,1-7)
Temat niewdzięcznej winnicy Bożej, która jest symbolem Izraela, jest znany z
księgi proroka Izajasza, a także występuje u innych proroków np. Jer 2,21; 5,10; 6,9,
12,10; Ez 15,1-8; 19,10-14; Oz 10 i znajduje oddźwięk w Pwt 32,32n; Ps 80(79),9-17;
Syr 24,172. U Izajasza pełna radości pieśń o winnicy, staje się karcącą wypowiedzią o
odrzuconym Oblubieńcu. Wszystko zostało przygotowane do winobrania: budynki
gospodarcze, tłocznia, winnica została okopana,, oczyszczona z kamieni, wzbogacona
nowymi latoroślami; Pan uczynił wszystko, co można było uczynić dla naroduwinnicy. A ona wydała cierpkie owoce.
Opowiadanie zbudowane jest na dwóch planach: pierwszy – to obraz zabiegów właściciele winnicy, drugi: relacja Jahwe – naród izraelski3.
„Chce zaśpiewa memu Przyjacielowi
pieśń o Jego miłości ku swojej winnicy.
Przyjaciel mój miał winnicę na żyznym pagórku.
Otóż okopał ja i oczyścił z kamieni,
i zasadził w niej szlachetna winorośl;
pośrodku niej zbudował wieżę,
Także i tłocznię w niej wykuł.
i spodziewał się, że wyda winogrona,
leczona wydała cierpkie jagody.
<Teraz więc, o mieszkańcy Jeruzalem i mężowie Judy,
rozsądźcie, proszę, miedzy Mną i winnica moją.
Co jeszcze miałem uczynić winnicy mojej,
1
Wstęp ogólny do Pisma Świętego, red. J. Szlaga, Pallotinum, Pozna,ń-Warszawa 1986,187. - Pieśń o winnicy
(Iz 5,1-6 uważana jest za alegorię lub przypowieść.
2
Biblia Tysiącecia5, przypis do Iz 5,1-7.
3
Wstęp ogólny do Pisma Świętego, 187.
24
a nie uczyniłem w niej?
Czemu, gdy czekałam, by winogrona wydała,
ona cierpkie wydała jagody?
Więc dobrze! Pokażę wam, co uczynię winnicy mojej:
rozbiorę jej żywopłot, aby ja rozgrabiono,
rozwalę jej ogrodzenie, by ja stratowano.
Zamienię ją w pustynię,
nie będzie przycinana ni plewiona,
tak, iż wzejdą osty i ciernie.
Chmurom zakażę spuszczać na nią deszcz>.
Otóż winnicą Pana Zastępów jest dom Izraela.
a ludzie z Judy szczepem Jego wybranym.
Oczekiwał On tam sprawiedliwości, a oto rozlew krwi,
sprawiedliwości, a oto okrzyk wojenny.
Przypowieść (alegoria) izajaszowa jest pieśnią o miłości przyjaciela do jego
winnicy. Co uczyni właściciel winnicy? – przeznaczy ją na zniszczenie, rozgrabienie.
Nie będzie plewiona, ani przycinana.
Winnicą jest „dom Izraela” – podobnie uczyni z nim Pan, jak uczynił z winnicą: za brak sprawiedliwości, za niewierność do Izraela będzie ukarany – zniszczony.
Izajaszowa przypowieść mówi o relacji Boga – Izrael, ale także o stosunku
Boga i każdego człowieka. Pan oczekiwał sprawiedliwości, wyzwolenia, windykacji
spraw ubogich, a oto tu „krzyk”, który dochodzi do ubogiego, ograbionego ze swych
dóbr człowieka4.
b) Alegoria o orleEz 17,1-10)
W proroctwie Ezechiela o orle (także o niewiernej małżonce - Ez 16, historii
dwóch sióstr - Ez 23, w „lamentacji” - Ez 19) māšāl oznacza alegorię – tekst zaszyfrowany, w którym każdy detal tekstu odsyła do jakiegoś odpowiadającego elementu
rzeczywistości. Alegoria wymaga „odcyfrowania”, autentycznego wyjaśnienia
(ww.12-24)
Ez 17,1-9 - fragment:
1
„Pan skierował do mnie te słowa:
<Synu człowieczy,
zadaj zagadkę i opowiedz māšāl domowi izraelskiemu
3
Powiesz: Tak mówi Pan Bóg:
2
4
L.Stachowiak, Ksiega Izajasza, Biblia Lubelska, Lublin 1991, 28-30; J.Jensen, W.H.Irwin, Księga Izajasza.
Protoizajasz (Iż 1-39), w: Katolicki komentarz biblijny, 620-621
25
Orzeł wielki o skrzydłach rozłożystych
Rozłożystych długich piórach, pokryty pstrym pierzem,
Przyleciał nad Liban i zabrał wierzchołek cedru.
4
Ułamał koniec jego pędów,
Zaniósł do kraju kupieckiego
Kupieckiego złożył go w mieście handlowym.
5
Następnie wziął szczep z tego kraju
I zasadził na roli urodzajnej
i umieścił go nad obfitymi wodami,
i zasadził jak wierzbę.
6
by rósł i stał się winną latoroślą –
choć niskopienną –
której pędy zwracały się ku niemu
i której korzenie miały być pod nim.
I stał się on krzewem winnym,
Wytworzył gałązki i wypuścił listowie.
7
Ale był inny wielki orzeł,
o wielkich skrzydłach i bogatym upierzeniu .
A oto ów krzew z ziemi, gdzie był zasadzony
Ku niemu zwrócił swe korzenie,
Ku niemu zwrócił swe gałązki,
Aby on je nawadniał.
8
A przecież nza roli urodzajnej
nad wodami obfitymi, był sadzony,
gdzie mógł puszczać gałązki i wydawać owoce
i stać się wspaniałą winoroślą.
9
Powiedz: Tak mówi Pan Bóg:
Czy to się uda?
Czy nie wyrwie on [pierwszy orzeł] jego korzeni?
Alegoria ma wydźwięk polityczny:
„wielki orzeł” symbolizuje Nabuchodonozora (w.12),
„wierzchołek cedru” – Jojakima, wywodzącego się z królewskiej dynastii Judy, który
został przez Nabuchodonozora deportowany do Babilonii,
Sedecjasz (tj. Matatiasz, stryj Jojakima) – „nasienie kraju”, został mianowany królem
Judei (= „pole zasiewu”) przez zwycięskiego Nabuchodonozora,
Przenośnie w ww.5b-6 wyrażają poddaństwo Sedecjasza jako wasala, ale i pewną jego
niezależność,
(stał się winna latoroślą) „której korzenie miały być pod nim” (w.6c) – zdanie mówi o
pewnej zależności Sedecjasza od władcy Babilonu,
26
„Inny wielki orzeł” (w7) – to symbol faraona, któla Egiptu, od którego Sedecjasz
oczekiwal pomocy w wysiłkach uniezależnienia się od Babilonii,
Dalsze wiersze (w.9-10) przekazują przekonanie proroka Ezechiela o większych korzyściach zależności Judy od Babilonii niż współdziałanie z Egiptem.
Dlatego Ezechiasz zapowiada tragiczne wydarzenia , które miały miejsce w 586r. i
motywuje te wydarzenia mówiąc: „Moją przysięgę zlekceważył…Moje przymierze
złamał” (w.19) Sedecjasz działał w imieniu Jahwe (każdy władca tak czynił – w imię
swego bóstwa). Niedotrzymanie przysięgi narażało Jahwe na zniewagę w oczach królów pogańskich. Ezechiel zapowiada karę za zerwanie przymierza z królem Babilońskim.
Wyjaśnienie, które obejmuje ww.11-24, jest odczytaniem sytuacji politycznej
i jest proroctwem odnoszącym się do tego, co Pan zamierza uczynić.:
„11Pan skierował do mnie te słowa: 12„Mówcie do ludu opornego: <Czy nie
wiecie, co to oznacza?> Powiedz: Oto król babiloński nadciągnął do Jerozolimy i pochwycił jej króla i książąt i zaprowadził ich do siebie, do Babilonu.[…] Na moje życie
– wyrocznia Pana Boga – w siedzibie tego króla, który go wprowadził na tron, a wobec którego przysięgi nie zachował i złamał warunki przymierza, u niego w Babilonie
umrze.[…]. 22Tak mówi Bóg „Ja także wezmę wierzchołek z wysokiego cedru i zasadzę,
z najwyższych jego pędów ułamię gałązkę…ona stanie się wspaniałym…24I wszystkie
drzewa na polu poznają, że Ja jestem Pan, który poniża drzewo wysokie, który drzewo
niskie wywyższa, który sprawia, ze drzewo zielone usycha, który zieloność daje drzewu
suchemu. Ja, Pan, rzekłem to uczynię”.”
Wzmianki proroctwie wysokiej górze, proroctwie cedrze mającym rysy drzewa kosmicznego, sugerują nawiązanie do czasów mesjańskich. Utrata niepodległości
przez naród wybrany nie przekreśliła planów Jahwe, które postanowił przeprowadzić
na pośrednictwem swego ludu5.
(W.22 rozpoczyna proroctwo o Mesjaszu z rodu Dawida, prorok zapowiada
nowa rzeczywistość).
5
J.Homerski, Księga Ezechiela, Biblia Lubelska, Lublin 1998, 69-73; L.Boadt, Księga Ezechiela, w: Katolicki
Komentarz Biblijny, 759.
27
c)Alegoria Ozeasza (Oz 10,1-8)
Przypowieść Ozeasza, wzorująca się na Iz 5,1-7, porównuje Izraela do winorośli, która okazała się niewydającą dobre owoce. Czeka ja kara ze strony Boga.
1
Izrael był jak dorodny krzew winny
przynoszący wiele owocu,
lecz gdy owoc jego się mnożył,
wzrastała liczba ołtarzy;
im większy dobrobyt Przypowieść kraju,
tym wspanialsze budowano stele.
Ich serce jest obludne kusza pokutować!
On ich ołtarze zburzy a stele powywraca.
Powiedzą wtedy: My nie mamy króla,
bosmy się Pana nie balizreszta – cóż nam król pomoże?
[…]
z powodu cielca Przypowieść Bet-Awen
mieszkańców Samrii ogarnie trwoga;
Chodzi w żałobie jej naród,
Lamentrują kapłani pogańscy,
bojąc się o jego blask,
Że mu zostanie odjęty.
On sam zostanie zabrany do Asyrii
Jako danina dla wielkiego króla;
(asyryjskiego)
Efraim okryje się hańbą,
Izrael zawstydzi się z powodu swego zamysłu.
(tł.też „bożka”)
Samaria upadnie, a król jej
będzie jak odłamany konar na powierzchni wody.
8
Zniszczone będą wyżyny Awengrzech Izraela
Ciernie i osty wyrosną na ich ołtarzach.
Wtedy powiedzą górom: Przykryjcie nas!
a wzgórzom: Padnijcie na nas!
d) Alegoria o winorośli (Ez 15,1-8)
Przypowieść Ezechiela zapowiada karę Boga dla Izraela.
„1Pan skierował do mnie te słowa:
<Synu Człowieczy, czym [góruje] drzewo winorośli,
które jest wśród drzew w lesie?
Czy weźmiesz niego drewno,
by uczynić jaki przedmiot?
Czy użyje się go do zrobienia kołka,
Aby na nim zawiesić jakieś naczynie?
4
Oto w ogień się wrzuca je na spalenie.
28
Obydwa jego końce ogień już strawił,
A środek został nadpalony.
Czy przyda się jeszcze na coś?
Oto gdy jeszcze było nietknięte,
już nie nadawało się do obróbki;
jeszcze mniej się nada do obróbki,
Gdy ogień je strawił, a ono spłonęło.
”Dlatego tak mówi Pan Bóg
podobnie jak z drzewem winorośli,
które jest wśród drzew w lesie,
a które wrzuciłem w ogień na spalenie,
tak postąpię w mieszkańcami Jerozolimy.
7
Oblicze moje zwracam przeciwko nim;
ognie uszli,
lecz ogień ich strawi,
i poznanie, ze jestem Pan,
kiedy oblicze moje zwrócę przeciwko nim.
8
Zamienie ten kraj w pustkowie, bo dopuścili się wiarołomstwa”
- wyrocznia Pana Boga.
e) Alegoria Jeremiasza (Jr 12,10-13)
Alegoria ukazuje skutek niszczącej działalności, dewastacji w winnicy
dokonanej przez Izraelitów. Istniejąca ruina jest wynikiem gniewu Jahwe.
„10Liczni pasterze zniszczyli moja winnicę,
stratowali moją posiadłość.
Obrócili moje ulubione pole
w dzikie pustkowie
zamienili je w pełne żałoby
odludzie – przede Mną jest ona pustynią.
Spustoszony jest cały kraj i nie ma nikogo, ktoby wziął to sobie do serca.
Na wszystkie pagórki pustyni
dotarli łupieżcy <albowiem miecz Pana pożera>;
od krańca do krańca kraju
żaden człowiek nie zażywa pokoju.
13
Posiali pszenice, lecz zebrali ciernie
natrudzili się bezużytecznie.
Wstydzić się musza swych zbiorów
z powodu gniewu Pana.
----------------------------
29
Podobne alegorie o winnicy, która nie wydała dobrych owoców – która jest obrazem
niewiernego Izraela, zapisał Jeremiasz 2,21nn; 5,10-19; 6,9-10;
---------------------------f) Lamentacja – Żale nad władcami izraelskimi (Ez 19 )
Prorok wypowiada swoje żale na temat narodu izraelskiego i władców izraelskich. Forma Lamentacji jest przypowieścią
Pod obrazami przedstawia historię Izraela, jego upadek..
A ty śpiewaj żale nad władcami izraelskimi i mów:
Jakąż lwicą miedzy lwami była twoja matka? (naród izraelski)
Leżała wśród lwiątek i karmiła małe.
Odchowała jedno z małych.
Ono stało się lwiątkiem, nauczyło się porywać zdobycz, pożerało ludzi.
Narody dowiedziały się o nim, i ono pułapkę ich wpadło.
Za kółko [w nozdrzach] zawiedli je do ziemi egipskiej.
(niewola
egipska Narodu –mowa o królu Joachazie )
Ona zaś widząc, że się zawiodła, i jej nadzieja przepadła,
Wzięła inne ze swoich małych i uczyniła je lwiątkiem.
Biegało ono miedzy lwami i stało się młodym lwem,
Nauczyło się porywać zdobycz, pożerało ludzi.
Napadało na ich pałace, niszczyło ich miasta.
Kraj, i to, co go napełnia, ogarniało przerażenie na głos jego ryku.
Zebrały się przeciw niemu narody z okolicznych krajów,
Zastawiły na nie sidła i w pułapkę pochwyciły.
Za pomocą kółka [w nozdrzach] umieszczono je w klatce
i zawiedziono do króla babilońskiego.
(niewola Babilon
ska – król Jojakim był deportowany do Babilonu)
[…..]
Matka twoja była podobna do winorośli zasadzonej nad brzegiem wód.
Była płodna i w latorośle bogata dzięki obfitości wody.
[….] widoczna była wśród mnóstwa listowia.
Lecz w gniewie została wyrwana, rzucona na ziemię,
a wiatr wschodni wysuszył jej owoc.
Została złamana, uschły potężne jej konary i ogień je strawił.
[…] nie będzie już miała potężnego konaru, berła do rządzenia.
Oto lamentacja – służyć ma jako lamentacja.
[ Ez 16 – przedstawia historie Jerozolimy i jej Siostry starszej Samarii oraz młodszej
Sodomy. Realistycznie opisuje życie tych nierządnic. W tekscie pojawia się (Ez 1644)
przysłowie „jaka matka, taka córka”. Tekst od 16,44 opisuje kary zesłane na nie przez
Pana Boga.
Ez 23 – to symboliczna historia Samarii i Jerozolimy. Najpierw przedstawione jest
życie tych sióstr: Oholi-Samarii i Oholiby – Jerozolimy. Opis kończy się ukaraniem
sióstr za rozpustne życie/ ]
30